Laguntza gela

1

Indarrak

eta energia

EGUZKIAREN ARGIAZ BIDAIATZEA

7

Australian, eguzki-energiaz ibiltzen diren autoen lasterketa egiten dute bi urtetik behin.

Oraindik horrelako autorik saltzen ez denez, parte hartzen dutenek egin behar izaten dituzte autoak.

Autoak 3 gurpilekoak izaten dira, eta eguzki-energia jasotzeko xafla batez estalita egoten dira. Plater hegalariak dirudite!

Laguntza gela

2

Indarrak 1- Indarrak eta mugimendua

Indarraren eraginez objektuak mugitu eta gelditu egiten dira.

Inork geldiarazten ez badu, baloiak mugitzen jarraituko du, indarra galdu eta geratu arte. Lurrak indar bat egiten dio baloiari, geldiarazteko. Indar horri

marruskadura- indarra deitzen zaio.

MARRUSKADURA-INDARRAK objektuak geldiarazten ditu.

P

It

Futboleko baloia mugitzeko indar bat egiten diogu oinez, eta baloia mugitzen hasten da.

Baloiak aurrera jarraituko du. Ez dago indarrik.

Atezainak. eskuez, indar bat egiten dio. Baloia geratu egiten da.

Frenoei esker,bizikletaren gurpila geratu egiten da. Frenoek marruskadura-indarra egiten diote gurpilari.

Laguntza gela

3

2- Nola eragiten duten indarrek

3- Grabitate - indarra Gauzak erortzen direnean, beti "beherantz" joaten dira. Gauzak lurrerantz erortzen dira, Lurraren zentroak erakartzen

dituelako. Grabitate-indarrari esker gertatzen da hori.

IMANen indarrak

ERAKARPEN indarrak

ALDARATZE indarrak

Aurkako poloek elkar erakartzen dute.

Polo berdinek elkar aldaratzen dute.

Iman batek burdinezko objektuak erakartzen ditu.

Lurrak objektuak erakartzen ditu GRABITATE-INDARRAren ondorioz.

P

Laguntza gela

4

Energia 1- Zer da energia? Zerbaitek energia du aldaketa bat eragiten duenean. Pilak,

haizeak eta gasak energia dute.

Pilek ENERGIA dute. jostailuzko autoak

mugiarazten dituzte.

Haizeak ENERGIA du.

zuhaitzak botatzen ditu.

kometak hegaldarazten ditu.

Gasak ENERGIA du. ura berotzen du..

ENERGIAri esker aldaketak gertatzen dira .

P

It

Laguntza gela

5

2- Energia motak

ENERGIA motak

energia -MEKANIKOA

energia- KIMIKOA

BERO-energia

energia-ELEKTRIKOA

energia NUKLEARRA

ARGI-energia

MUGITZEN diren gauzek dute.

Adibidez, HAIZEAK.

ERREGAIek dute.

Adibidez, GASOLINA, IKATZA, ELIKAGAIAK.

BEROa ematen du.

Adibidez, BEROGAILUA.

TRESNA ELEKTRIKO eta ELEKTRONIKOek dute.

Adibidez, GARBIGAILUA, HOZKAILUA, TELEFONO MUGIKORRA, TXIMISTA...

SUBSTANTZIA batzuek dute.

Adibidez, URANIOa. PLUTONIOa

Laguntza gela

6

3- Enegia-eraldaketak

Energia mota bat beste energia mota batzuetan ERALDATZEN da.

P

It

haizegailuan zuloak egiteko aparatuan

e

ne

rgia

E

LE

KT

RIK

OA

energia MEKANIKOA

e

ne

rgia

K

IMIK

OA

berogailuan txigorgailuan plantxan

bonbila batean

BERO energia

ARGI energia

auto batean espazio-ontzian energia

MEKANIKOA

kandelaren argian ARGI

energia

Laguntza gela

7

Energiaren erabilera

1- Energia-iturriak Energia mota asko erabiltzen ditugu. Baina, nondik lortzen dugu energia ? Ba energia-iturrietatik.

m

ENERGIA-ITURRIAK motak

Energia-iturri BERRIZTAGARRIAK

Amaitzen ez direnak.

Berriztatzen direnak (berriro sortzen dira)

Energia-iturri BERRIZTAEZINAK

Amaitzen direnak.

Energi-iturrietatik dator erabiltzen dugun energia.

Laguntza gela

8

2- Erregai fosilak

Erregai fosilak dira IKATZA, PETROLIOA eta GAS NATURALA.

P

It

petrolio-hobia gas natural -hobia

Hobietatik ateratzen dira.

P

It

Laguntza gela

9

3- Energia elektrikoa Energia elektrikoa zentral elektrikoetan ekoizten da.

Zenbait energi-iturri erabiltzen dira , energia elektrikoa lortzeko.

ENERGIA ELEKTRIKOA

Zentral TERMIKOA

Zentral HIDROELEKTRIKOA

EGUZKI zentrala

Zentral EOLIKOA

Zentral NUKLEARRA

erregaiak erabiltzen dira.

ura erabiltzen da.

eguzkia erabiltzen da.

haizea erabiltzen da.

uranioa erabiltzen da.

ZENTRAL

HIDROELEKTRIKOetan

urak erortzean duen

energia erabiltzen da.

Laguntza gela

10

3- Energiaren kontsumo arduratsua

Energiaren GEHIEGIZKO ERABILERAK

arazo hauek dakartza: KUTSADURA

Erregaiak erretzean karbono dioxidoa

sortzen da.

Karbono dioxidoa atmosferara doa .

Lurraren tenperatura igotzen da.

Horri BEROTZE GLOBALA esaten zaio.

ERREGAI FOSILAK amaitu

Erregai fosilak ez dira berriztagarriak

Denborarekin amaitu egiten dira.

Behar duzun energia baino gehiago

ez erabili ! ez alferrik

galdu energiarik !

Laguntza gela

11

Ariketak

1- Osatu laburpena hitz hauekin

2- Pentsatu eta koadroa bete.

3- Osatu testua.

INDARRA Zerekin egiten da indarra?

ERAGINA Zer gertatzen da?

geldiarazi mugitu erakarri aldaratu

Indarren eraginak

Indarrek zenbait eragin sortzen dituzte objektuetan:

A- Geldirik dauden objektuak egiten dituzte;

B- Mugitzen ari diren objektuak ;

C- Objektuak ; D- Objektuak .

Jokalariak ostiko bat

ematen dio baloiari.

Atezainak baloia

gelditu du.

Baloia zelaian zehar

doa, geratu arte.

esker, bizikletaren gurpila geratu egiten da.

Frenoek -indarra egiten diote gurpilari.

Laguntza gela

12

4- Nola eragiten dute indarrek? Lotu.

5- Zein indar motak eragiten du? Idatzi.

6- Zein motatakoa da grabitate-indarra ? Markatu X batekin.

erakarpen-indarra aldaratze indarra

7- Zer energia mota daukate ? Lotu.

UKITUZ

URRUTITIK

grabitatea

magnetismoa

sua

argia

tximista

haizea

gasolina

energia mekanikoa

argi energia energia elektrikoa

energia mekanikoa

energia kimikoa

bero energia

auto bat

martxan

Laguntza gela

13

8- Zer energia motari buruz da esaldi bakoitza? Idatzi.

9- Osatu taula.

Tresna Erabiltzen duen energia Sortzen duen energia

plantxa

energia elektrikoa

xurgagailua

energia mekanikoa

motozikleta

?

energia kimikoa

bero-energia

ENERGIA ERALDAKETAK

Gasolindegietan erregaia eros daiteke.

Hotz egiten duenean, berogailua pizten da.

Haizeak errotaren hegalak birarazten ditu.

Etxetresna elektrikoak entxufatu egin behar dira. .

Laguntza gela

14

10- Orain osatu eskema hau.

energia m

energia k b energia

energia e energia n

a energia

11- Sailkatu energia mota hauek.

12- Orain erantzun:

Zertan dira ezberdinak energi-iturri berriztagarriak eta berriztaezinak? Energia-iturri berriztagarriak

eta energi-iturri berriztaezinak

Energia-iturri BERRIZTAGARRIAK

ENERGIA

MOTAK

ikatza Eguzkia haizea petrolioa gasa egurra

Energia-iturri BERRIZTAEZINAK

Laguntza gela

15

13- Zein energia-iturri erabiltzen dute? Lotu.

14- Nola sortzen da energia elektrikoa zentral hidroelektrikoetan?

Azaldu.

15- Testu honetan 2 akats daude. Zeintzuk dira?

Azpimarratu eta zuzen idatzi.

zentral termikoak

zentral hidroelektrikoak

zentral eolikoak

zentral nuklearrak

haizea

uraren energia erortzean

uranioa

ikatza, gasa , gasolina

Erregaiak erretzen direnean, oxigenoa sortzen da,

atmosferara igo eta Lurraren tenperatura jeisten da.

Horri BEROTZE GLOBALA esaten zaio.