5. unitate didaktikoa Garapen morala · PDF file102 5. unitate didaktikoa Garapen morala...

“Ez galdetu inori zure bizitzaz zer egin beharduzun; galdetu zeure buruari.”

FERNANDO SAVATER

5 . u n i t a t e d i d a k t i k o a

Garapen morala

5. unitate didaktikoa Garapen morala 101

5.1. Oinarrizko kontzeptuak

� Moralaren hezkuntza etadagozkion balioak

Moralaren hezkuntza

Gizakiak, izaki soziala den aldetik, irizpide moralak,gizarte-arauak eta balioak eraiki eta egin behar ditu,bizi duen eta elkarreraginen araberako aniztasuneanerrespetuzko elkarbizitza lortzeko.

Haurtxo jaioberriak pertsona helduengandik jaso ohiditu balio horiek, hezkuntzari esker. Hezkuntzafenomeno integrala izan arren, hobeto ikastekoasmoz, unitate honetan, prozesu horiek guztiakazaltzeko hezkuntzaren adar bat baino ez duguaztertuko, hots, moralaren hezkuntza.

Moralaren hezkuntzaren helburu nagusia haurrakbere irizpide moralak egiteko gai izatea lortzea da.Haurrak irizpide horiek barneratu egin behar ditu,autonomoa izateko eta beste pertsonen moralarenmende ez egoteko; halaber, irizpide horiek ezarritakoirizpide eta arauekiko koherenteak izan behar dute.

Moralaren hezkuntzaren xedeak ez du balio eta araumoralak irakastea izan behar, baina, aldi berean, ezindu, gatazkak konpontzeko bakoitzak bere irizpidesubjektiboak garatzen utzi. Horregatik, hezkuntzakezin du inposatu eta ezin du inhibitu ere egin;hezkuntzak haurrari moralki hazten lagundu behar dio,eta haurra, aldi berean, bere jokabideen epaile etaepaitu izan dadin lortu behar du, beti ere guztienongizatea errespetatuz. Moralaren hezkuntzarenhelburua, azken finean, pertsonari autonomia lortzenlaguntzea eta bakoitzaren irizpidearen araberabidezko bizikidetza lortzeko elkarrizketa sustatzea da.

Orain, mendebaldeko gizartean moralaren hezkuntzabirplanteatzeko premia dago, zeren balio sozialak etamoralak etengabe zalantzan jartzen baitira.

Moraltasuna eta kode morala

Gizarte-bizikidetza lortzeko pertsonen arteko hitzarme-nak behar dira eta pertsona guztiek irizpide berbereieman behar diete lehentasuna; hori lortzen denean,moraltasuna dagoela esan dezakegu.

Moraltasuna arau eta balio jakin batzuen araberakoada. Balioak unibertsalak dira; besteak beste,altruismoa edo besteenganako errespetua baliounibertsalak dira, eta arauak kulturen eta ohituren ara-bera ezartzen dira; adibidez, janzteko arauak, jendau-rrean jokatzeko era,etab.

Balioen eta arauen multzoak gizarte jakin batenbizimodua zehazten du. Balio eta arau horiek jendegehienak onartzen ditu eta gizarte horretako kodemorala edo balioen eskala eratzen dute.

Gizarte guztietan, moraltasuna, jokabide egokiarenarauak zehazten dituen gizarte-antolaketaren bidezbabesten da, eta gauza bera gertatzen da gizarteguztien barruan. Beraz, pertsona bi edo gehiagoelkarrekin bizitzeko batzen direnean, elkarbizitzahorren funtzionamendua arautzen duen arau-sistemaezartzen dute. Adibidez, familia batean, kide guztiekonartzen duten jokatzeko era ezartzen da eta jokatze-ko era hori auzokoen familiarenaren berdina edodesberdina izan daiteke.

Beti ez da erraza izaten balio moralak eta hitzarmensozialak bereiztea, zeren kultura batean ohitura izandaitekeen zerbait, beste kultura batean esanahi moralhandia duen araua izan baitaiteke. Adibidez, Koreakoikasleekin egindako ikerketen arabera, pertsona hel-duei dagokien errespetuaz ez agurtzea akats larritzatjotzen zen, lapurtzearen edo inor jotzearen parekoa. (1)

Gizartean indarrean dagoen moraltasuna eta pertsonabakoitzaren kode morala ez dira itxiak, zeren gizarteakgaratzen eta elkarrekin batzen diren heinean, arauaketa balioak ere garatu egiten baitira.

Adibidez, orain gure gizartean indarrean dagoen moral-tasuna eta gure aitona-amonen garaiko moraltasuna ezdira berdinak. Zenbait arau aldatu egiten dira, bainazenbait balioren lehentasuna ere aldatu egiten dabalioen eskalan. Adibidez, XX. mendearen hasierakofamilietan oso garrantzitsua zen aitak agindutakoa bete-tzea, eta hori balio eztabaidaezina zen. Orain, obedien-tzia itsu horren ordez, kide guztien erabaki eta iritziekikoerrespetua eta tolerantzia da nagusi familietan.

Hezkuntzaren helburuetako bat haurrek beren irizpide moralakizan ditzaten lortzea da.

102 5. unitate didaktikoa Garapen morala

Moraltasunaren osagaiak

Moraltasuna, hala ere, giza eskubideak eta besteenpremiak errespetatzea baino zerbait gehiago da, zerenmoraltasunak osagai emozionalak, kognitiboak etajokabidezkoak baititu.

Osagai emozionalak ditu, zeren pertsonakerrudun sentitzen baitira besteen mina eragitendutenean edo besteenganako enpatia sentitze-ko gai ez direnean.

Osagai kognitiboak ditu, zeren pertsonek pen-tsatu eta ulertu egiten baitute eta, beraz, bakoi-tzak zuzentzat jotzen duenari buruzko balio--irizpideak egiteko gai baitira.

Jokabide-osagaiak ditu, zeren pentsamenduaketa sentimenduak erabili egin baitaitezke etahorien arabera jarduten den ala ez erabakibaitaiteke.

� Haurraren garapen morala

Garapen morala, garapen kognitiboari eta garapenemozionalari, eta norbere buruaren eta ingurunearenezagutzari dagokie. Moralki hazteak gehiago ulertzea,malguagoa izatea eta nork bere erabakiak hartzeaesan nahi du. Horregatik, aukerak eta esperientziakeskaini behar dira, haurra, agindutakoa betetzetik bere

erabakiak hartzera pasa dadin, eta erabaki horiguztien ongizatearen arabera hartutakoa izan dadin.Piaget-entzat hezkuntza moralaren helburu nagusiapertsona autonomoak eraikitzea da.

Garapen morala eskola-urteetan sortzen da. Horrenarrazoia ikaskideekin sortzen diren esperientziaugariak dira: antzekoekin negoziatzen ikasi behardute, konpromisoak hartu behar dituzte, etab.Gaitasun kognitiboak eta gai moralen ulermena geroeta gehiago garatzen dira, eta, ondorioz, haurrakpentsamendu logikoa izatea lortzen du. Horrez gain,beste pertsonen premiez eta eskubideez gero etagehiago ohartzen dira.

Piaget-ek, haurra adin jakin batean normaltasunarenbarruan dagoela zehazten duten hazkuntza fisikoarenparametroak dauden bezala, garapen moralazehazteko, hau da, pertsona moralki nola hazten denzehazteko, parametroak ere ez ote dauden planteatuzuen. Horretarako, haur batzuek besteen jokabide jakinbatzuei buruzko iritzi moralak egitea planteatu zuen.

Ildo berean, Piaget-en jarraitzaile den Kohlberg-ek,iritzi moralen antzeko ikerketa-tresna garatu zuen,hots: dilema moralak. Dilema moralen bidez, haurrarenarrazonatzeko prozesua azter daiteke. Tresna hauhonelaxe planteatu zen: haurrei gerta daitezkeen etamoralki gatazkatsuak diren istorioak kontatuzitzaizkien. Istorio horietako pertsonaiak bi baliotakobat (adibidez, bizitza edo legea) hautatu behar zuen.

Eskolan haurraren garapen morala bultzatzen duten esperientzia ugari egin ohi dira


� Gizartearen araberakoemozio moralak

Tradizionalki, garapen morala garpeneko azken etapeta-ko gaitasunen araberakoa dela pentsatu izan da. Bainahaur txiki-txikiek erruduntasuna, lotsa eta harrotasunaadierazten dituzte, eta hori ez da helduen eragin hutsarenondorioa. Bi urterekin, haurrek zereginen batean arrakas-ta lortzen dutenean harrotasuna adierazten dute (begiakaltxatzen dituzte, garaile-begirada izaten dute, irribarreegiten dute, gorputza eta besoak altxatzen dituzte) etaporrot egiten dutenean lotsa adierazten dute (kikilduegiten dira, burua eta begiak jaitsi egiten dituzte etaeskuak geldirik izaten dituzte). Lewis-ek, Alessandri-k etaSullivan-ek (1992) frogatu zutenez, haurrek arrakastarenondorioz adierazten zuten harrotasuna nabarmenagoazen zeregin zailagoa jartzen zitzaien heinean, etaporrotaren ondoriozko lotsa handiagoa zen zereginaerrazagoa zen heinean. Horren arabera, adin horretakohaurrak autoebaluazioa egiteko gai dira eta harrotasunaeta lotsa ez dituzte poztasunaz eta tristuraz lotzen, zerenarrakasta lortzen dutenean edo porrot egiten dutenean,hurrenez hurren, poztasuna eta tristura adieraztenbaitituzte, zereginaren zailtasuna eta egindako ahaleginaedonolakoak izanda ere. Bigarren eta hirugarren urtebitartean, lotsa eta erruduntasuna ere berezitu egitendituzte, zeren erruduntasuna adierazten duteneankonponbidea bilatzen saiatzen baitira.

Garapen emozionalaren beste alderdietan bezala,gizartearen araberako emozio moralak sortzeko hainbatmekanismo daude. Badirudi, autoebaluazioa eskatzenduten emozioak, hau da, lotsa, erruduntasuna eta harro-tasuna, niaren garapenarekin lotuta daudela. Lewis-eketa laguntzaileek (1989) 15-25 hilabeteko haurrekin eginzuten ikerketaren bidez frogatu zutenez, ispiluan eurenburua ezagutzen zuten haurrak baino ez ziren lotsatzenpertsona helduek biziki goraipatzen zituztenean.

Hala ere, emozio moralak sortzeko, norbere buruarenkontzientzia izatea ezinbestekoa bada ere, emoziomoral horiek alderdi sozioafektiboak ere badituzte.Alde batetik, haurrek euren jokabidearekiko dituztenerreakzio horiek, zaintzailea onartzen edo ez onartzenhastearekin lotu izan dira.

Emozio moralen beste oinarri bat gizarte-erreferentziada. Beren balio-sistema komunikatzeko zaintzaileekerabiltzen dituzten seinale emozionalek, haurrek lotsaedo erruduntasuna txiki-txikitatik adieraztea eragitendute. Haurra gaizki portatzen denean, amak, lotsa edotristura adierazten du, eta haurrak, gizarte--erreferentziaren arabera, zaintzailea imitatuz, emozioberak adieraziko ditu. Imitazioaren bidez, haurraemozioak adierazteko gai denean, amak jokabide oke-rra zuzendu egingo dio, haurrak benetako emozioak,hau da, imitazioaren ondoriozkoak ez diren emozioak(erruduntasuna eta lotsa) adieraz ditzan.

Azkenik, enpatia ere erruduntasuna sortzeko eta joka-bide morala sustatzeko oinarria dela esan daiteke.Enpatiak eragindako erruduntasuna, haurrak berebiktimaren sufrimendua bereganatzen duenean etasufrimendu horren erantzukizuna hartzen dueneansortzen da. Biktima denean, haurrak, hitzen bidez edohitzik gabe, eragin dioten mina adierazi ohi du, eta era-so egin edo jostailua kendu nahi dioten haurrek,normalean, biktimaren tristura-seinaleak ikusita, era-soari utzi egiten diote. Haserre biziena bi urterekinadierazten dute eta eskolaurrean, haserre horimurriztu egiten da; beraz, enpatiak eragindakoerruduntasunak haserrea eta erasoa modulatu eginditzake. Hoffman-en iritziz, biktimaren minarekikoerreakzio enpatikoa, emozio moralen eta ulermenmoralaren oinarria da.

Bukatu baino lehen genero-desberdintasunak aipatunahi ditugu. Hainbat ikerketaren bidez frogatu denez,bi eta hiru urte bitarteko haurrengan, neskek mutilekbaino enpatia-maila handiagoak izan ohi dituzte, amaktristura adierazten duenean, neskek gehiagotanerantzuten dute gizarte-jokabideen bidez eta errudun-tasuna maizago adierazten dute. Eraso egiten dutene-an, neskek lehenago adierazten dute erruduntasuna,eta autoebaluazio negatiboagoa egiten dute. Bi urtekoneskek erasoaren eraginak konpontzeko joeraadierazten dute, baina adin bereko mutilek ez dutehorrelakorik adierazten (Cummings, Hollenbeck,Iannotti, Radke-Yarrov eta Zahn-Waxler, 1986).

Aipatutako jokabide desberdin horiek azaltzeko,gurasoek neska eta mutilenganako duten jokabidedesberdinen ondoriozkoak direla esan dezakegu. Biurterekin, haurrek ez dakite arau moralak haustendituztenik, baina amak neskari, bere jokabideak bestehaurrengan eragiten dituen ondorioak azaltzen dizkioeta neska barne-egoeren bidez sentsibiliza dadinsaiatzen da, baina, mutilarekin, aginduak, mehatxuaketa indar fisikoa erabili ohi ditu.

Sozializazioaren eraginaren beste froga bat, neskek etamutilek harrotasuna eta lotsa era desberdinean adieraz-tea da. Neskek mutilek baino lotsa handiagoa adieraztendute zereginen batean porrot egin ondoren. Frogatutadago amen erantzuna positiboagoa dela mutilen arrakas-tarekiko eta nesken arrakasta gutxiesteko joera dutela etanesken porrotekiko erreakzio negatiboagoa izaten dutela.Horren arabera azal daiteke, neskek arrakasta euren gai-tasunen bidezkoa ez dela pentsatzeko joera izatea, eta,ondorioz, arrakastarako motibazio txikiagoa izatea(Alessandrini eta Lewis, 1996).

� Jolas sinbolikoa

Adin horretan, haurraren jolas sinbolikoaren partehandi bat, bere eta besteen sentimenduekin jolasteada. Izan ere, jolas sinbolikoan haurrek askoz gehiagohitz egiten dute euren egoera afektiboez beste edozeintestuingurutan baino. Dunn-ek, Bretherton-ek eta


Munn-ek (1987) frogatu zutenez, egoera emozionaleiburuzko haurren elkarrizketen % 94 anai-arrebekinizaten dituzten fikzio-jolasetan sortzen dira, eta penaz,minaz, goseaz, loguraz eta tristuraz mintzatzen dira.

Horren arabera ikus daitekeenez, haurrentzat emozio-en gaia interesgarria da, haurrak inoren egoerabereganatzeko gai dira, fikziozko pertsonaiari fikziozkorola eman diezaiokete eta fikziozko egoera emozionalhoriek helduekin konpartitzeko gai dira. Haurrek eurenburua hartzen dute erreferentziatzat eta irudikatzekogaitasunak besteen egoera bereganatzen laguntzendie. Dunn-ek (1995) ematen dituen datuen arabera,anai-arrebekin jolas sinbolikoan gehien aritu zirenhaurrek, gerora, inoren emozioak ulertzeko etaegoerak bereganatzeko gaitasun handiagoa garatuzuten eta lagunenganako elkarreraginean komunika-zio afektibo hobea ezarri zuten.

Bestalde jolas sinbolikoak garapen emozionalasustatzen du, eta haurrei sentimendu ezkutuakeskuratzen eta eguneroko bizitzako antsietate etabeldur askori aurre egiten laguntzen die.

� Gizartearen araberakoemozio moralak

3. UNITATE DIDAKTIKOAN ikusi dugunez, emozioak,emozio moralak barne, lehen eta bigarren urteansortzen dira. Haurrak bere buruaren kontzientziagaratzen duen heinean, sen morala sortzen hasten daeta sen horrekin batera emozio moralak sortzen dira.

Enpatia

Gizartearen araberako emozio moral garrantzitsueneta-ko bat enpatia da. Ikusi dugunez, enpatia besteak sen-titzen duena ulertzeko eta besteari, beste horrek zersentitzen duen badakiela, komunikatzeko gaitasuna da.Enpatiak oinarri biologikoa du, haurraren eta zaintzen

duenaren arteko harremana da, baina, halaber, arra-zonamendu morala eta komunikatzeko trebetasunakere beharrezkoak dira.Martin L. Hoffman-en iritziz, en-patia, neurri handi batean, haurrek beste pertsonenirizpidea hautemateko gaitasuna zehaztuko duten ga-rapen kognitiboaren eta haurrak besteen sentimen-duak ulertzeko duen gaitasunaren araberakoa da. Ho-rren ondorioz sortzen den prozesua Hoffmanekhonako lau maila hauetan banatu zuen:

Enpatia orokorra. Haurrak, lehen urtean, ezditu nia (bere burua) eta bestea bereizten; be-raz, erantzun enpatikoa (adibidez, beste hau-rren batek negar egiten duenean, negar egitea)eman badezake ere, seguruenik ez du bereiztu-ko mina beste haurrak edo berak sentitzenduen.

Enpatia egozentrikoa. Haurra, lehenbiziko ur-tea bete ondoren hasiko da besteak bere bu-ruarengandik erabat bereizten. Haurrak etapahonetan besteenganako duen enpatia ez daaurreko etapakoa bezalakoa, zeren, orain, bes-te haurren batek negar egiten duenean, berare-kin zerikusirik ez duen arrazoiarengatik izandaitekeela konturatzen baita. Hala ere, haurrakbera lasaitzeko balio duen gauzak besteak lasai-tzeko ere balio dezakeela pentsatzen du; horre-gatik deitzen zaio etapa honi enpatia egozentri-koa. Adibidez, Manolito Gafotas pelikulan,Manolitoren anaia txikiak helduei, sufritzen ari di-renean, txupetea eskaintzen die lasai daitezen.

Besteen sentimenduekiko enpatia. Etapa ho-netan, haurrak, polik-poliki, gero eta hobetoulertuko ditu besteen sentimenduak: sinplee-nak (tristura) eta konplexuagoak (traizioa).

Besteen ezbehar orokorrarekiko enpatia.Umea nerabezarora iristen denean, pertsonekgertakizunez beteriko bizitza dutela eta gerta-kizun horiek sor daitezkeen egoera puntualakbaino garrantzitsuagoak direla konturatzen da.Gazteak une horretan senti dezake kolektiboosoarenganako enpatia, pertsona horiekbanan-banan ezagutzen ez baditu ere; adibi-dez, gerra sufritzen duten pertsonenganako.Hortaz, etapa honetan, ez da beharrezkoa per-tsona ezagutzea edo pertsona hori alboan iza-tea, pertsona horren minarekin edo pozarekinenpatizatzeko.

Garrantzitsua da, haurrari sentitzen duena ahozadierazten lagundu behar zaiola kontuan hartzea,zeren emozio moral horiek adierazteak sentimenduakordenan jartzen lagunduko baitio. Adibidez, Markelekpentsa dezake Miren deitzen den eta denek baztertzenduten neskarenganako dituen sentimendu enpatikoakokerrak direla eta, gainera, sentimendu horiek izatea-gatik taldearekin haserretu daitekeela.

Frogatu denez, haur txikiek gurasoei emozioak eta sen-


timenduak azaltzeko aukera izanez gero, hazten dire-nean, beste pertsonen (ezagunen zein ezezagunen)sentimenduei buruzko iritzi egokiak izateko gaitasunhandiagoa izango dute. Beraz, hezkuntza, komunika-zioa eta garapen kognitiboa ezinbestekoak dira,enpatia egoki garatzeko.

Gizartearen araberako beste zenbaitemozio moral

Gizartearen araberako beste emozio moral batzukhonako hauek dira: lotsa, erruduntasuna, ondo eginda-ko zerbaiten ondoriozko harrotasuna, altruismoa,erasoa, etab. Emozio horiek, enpatian ikusi dugunbezala, garatu egiten dira haurrarekin batera.

Maitek 3 urte ditu eta Lurdesek 6 urte ditu. Biek lotsasenti dezakete egokia ez dela dakiten jokabidearenaurrean, edo erruduntasuna adieraz dezakete jostailuaapurtzeagatik. Hala ere, bi haurrek ez dituzte emozio-ak era berean baloratzen. Maitek harrotasuna sentidezake eskolako lana ondo egiteagatik, edo lotsa sentidezake ikaskide bati gozokia kentzen dionean, baina,beti ere, ekintza horiek pertsona heldu batek ikustendituenean. Lurdesek, ordea, gozokia kendu ondoren,laguna triste ikusten badu, erruduntasuna adieraz dezake

5.2. Teoria argitzaileak

Teoriek, garrantzi handiagoa ematen dioten alderdia-ren arabera, pertsonengan moraltasuna zergatik gara-tzen argituko dute. Kasu honetan, psikoanalisiarenteoriaren, gizarte-ikaskuntzaren teorien, teoriakognitiboen eta teoria biologikoaren araberakooinarrizko proposamenak azalduko ditugu.

Psikoanalisiaren teorien arabera, haurrarengarapen morala, haurrak supernia edo bereburuaren kontzientzia eratzen duenean sor-tzen da. Freud-ek aldarrikatzen zuenez, hau-rrak, gurasoen bidez, zuzenean eratzen dubere moraltasuna. Prozesu hori 5-6 urte ingu-ruan osatzen da.

Gizarte-ikaskuntzaren teoriek aldarrikatzendutenez, haurrek imita dezaketen eredua izanbehar dute, eta, gero, jokabidea finkatzeko erre-fortzu positiboak egon behar du. Ikerketa ugarikfrogatzen dutenez, jokabide altruista duenereduak, haurrengan erantzun altruistak areago-tzen laguntzen du.

Bi teorien arabera, beraz, haurra aldez aurretikezarritako arauak onartuz eta barneratuz haztenda moralki. Horrez gain, bi teoriek balio moralakaldez aurretik ezarrita daudela aldarrikatzen dute.

Batzuentzat balio moralak pertsona bakoitzarenkode genetikoan zehaztuta daude, eta, besteen-tzat, erabat onartuta daude eta pertsona helduek

Teoria kognitiboak ez datoz bat aurreko biekin.Piaget-ek eta, geroago, Kohlberg-ek irizpideebolutiboagoa dute. Moraltasuna pertsona ba-koitzak, jasotzen duen guztia birplanteatuz,poliki-poliki eraikitzen duen zerbait dela ustedute. Piaget-entzat haurra pentsatzen duenizaki morala da eta zerbait zuzen edo oker da-goen galdetzeko gai da, beti ere egia moralabilatzeko asmoz.

Piaget-ek eta Kohlberg-ek funtsezko hiru prin-tzipio ezarri zituzten:

• Hezkuntza morala pertsonak garapenean ebolu-zionatzea helburutzat duen prozesua da. Proze-su horretan oso garrantzitsua da, gai moraleidagokienez, pentsamendua estimulatzea.

• Iritzi moralak estadio jakin batzuen araberakoak dira.

• Goiko estadioak, behekoak baino hobeak dira beti.

Teoria biologikoak. Teoria hauek arrakastahandia izan zuten XX. mendeko 70ko hamarka-dan. Teorion arabera, zenbait balio moral (adi-bidez, elkarri laguntzea) espeziearen herentziagenetikoaren bidez jasotzen dira, bizirik irauteaziurtatzeko.

� Piaget-en ekarpena gara-pen moralaren gaian

Piaget, jolas sozialaren arauak (nahitaezkoak edozeinjolaskide normalentzat) aztertuz hasi zen haurrengarapen morala ikertzen. Gero, haurren gezurra etahainbat adinetako haurrek gezur horri buruz duteniritzia aztertu zituen.

Haurraren arrazonamendu moralarengarapenari dagozkion aldiak

1932an, Piaget-ek, Haurraren iritzi morala deritzonartikulua idatzi zuen. Piaget-entzat arrazonamendumorala hiru alditan garatzen da. Aldiok bat datoz,Piaget-ek berak garapen kognitiboari buruz, ezarrizituen bi etapetan sartzen dira, hau da:

• Operazio-aurreko etapa (7 urtera arte)

• Operazio konkretuen etapa (7-11 urte).

Haurraren justiziaren garapeneko hiru aldi horiekhonako hauek dira: moral heteronomoaren (autono-moa ez denaren) aldia, berdintasunezko moralmailakatuaren aldia, eta moral autonomoaren aldia.

Moral heteronomoaren aldia. 7-8 urtera arteirauten du. Aldi honetan haurra pertsona hel-duen aginpidearen mende dago.

5 urte inguru dutenean, haurrak moral hetero-nomoa garatzen hasten dira, hau da, haurrakanpotik agintzen zaizkion arauez interesatzenda eta arauok errespetatu egiten ditu. Arau ho-riek independenteak dira haurrarekiko eta,haurrak, bete egiten ditu, inguruko pertsonahelduen aginduen arabera. Une horretan, arauhoriek aldaezinak eta iraunkorrak dira, denekera berean onartu behar dituzte eta bete eginbehar dira beti.

Moral heteronomoa duen haurraren iritziz, munduguztiak berak bezala ikusten ditu gauzak eta ezdaki besteen egoera barneratzen, zeren, oraindik,egozentrismoaren eta helduen aginpideareneragin handia baitu.

Une horretan, haurrek moral-kontzeptu zorrotza dute,hau da, gauzak zuzen edo oker daude, onak edotxarrak dira, ez dago erdiko mailarik. Euren eta beste-en jarduerak, jarduerok eragiten dituzten ondorioenarabera epaitzen dituzte eta ez asmoen arabera.

Zigorrak markatzen du jarduera jakin bat ona alatxarra den; beraz, zigorra jasaten badute jardueratxarra izango da eta zigorrik jasaten ez badute,jarduera ona izango da. Horrez gain, jardueratxarra egin ondoren gerta dakieken ezbeharranaturaz gaindiko indarren batek eragindako zigorradela pentsatzeko joera izan ohi dute.

Berdintasunezko moral mailakatuaren aldia.

8-11 urte bitartean. Piaget-entzat bitarteko aldiada, eta aldi honetan, lehen eta hirugarrenaldietako ezaugarriak nahasten dira.

Moral autonomoaren aldia. 11-12 urte. Aldi hone-tan, haurrak, dagoeneko, arauak barneratu ditueta haurra garapen moralari malgutasuna emate-ko gai da.

Haurra bere irizpideen arabera jokatzen hasten daeta ez kanpoko aginduen arabera. gauzak ikustekoera desberdinak ulertzeko gai da. Lehen uste zueneredu moral aldaezin bakarra ez dagoela kontura-tuko da, eta berarentzat zuzena den zerbait, inoren-tzat okerra izan daitekeela ulertuko du.

Moral autonomoa duen haurrarentzat, zigorra jar-dueraren biktima konpentsatzeko zerbait da, eta,aldi berean, zigor hori, errudunari zuzendu beharduen jarduera okerra egin duela onartzen lagun-tzen dion zerbait dela ulertuko du. Dagoeneko ezdu uste edozein jarduerari zigor bakarra dagokio-nik, eta zigorra jarduera txarraren larritasunarenaraberakoa izan behar duela pentsatzen du.

Halaber, jarduerak asmoen arabera baloratuko ditueta ez bakarrik ondorioen arabera. Arauak pertso-nak egindakoak direla eta, beraz, alda daitezkeela(berak ere alda ditzakeela) ulertzeko gai izango da.

Garapen morala suspertzea

Haurrari, fisikoki hazten (kalitate handiagoko edotxikiagoko elikagaiak emanda) eta intelektualkigaratzen (gaitasunak suspertuta) laguntzen diogunbezala, moralki hazten ere lagun diezaiokegu. Piaget--ek dioenez, haurra besteekin elkarlanean arituzjabetzen da gaizki edo ondo dagoenaz.

Piaget-ek zenbait irizpide moral proposatzen ditu.Kontzeptu hori, geroago, Kohlberg-ek hedatu egingodu, hurrengo atalean ikusiko ditugun dilema moralenbidez. Piaget-ek, ikerketa ugari egin zituen, hainbatadinetako haurrei, beste haurrek eguneroko egoerajakin batean izaten zuten jokabideei buruzko iritziakeskatuz. Haurrek jokabide onena eta jokabide bihurrie-na izan zuten haurrei buruzko iritzia eman behar zuten.

Lanik ezagunenetakoak John eta Heny eta August etaJulian haurrekin egin zituenak dira.

John bere gelatik jantokira zihoan, baina jantokikoatearen atzean aulki bat zegoen, eta aulkian erretilubat zegoen 15 katilurekin. John-ek ezin zuen jakingauza horiek guztiak atearen atzean zeudenik. Johnjantokira sartu zenean, ateak erretiluaren kontra jozuen eta 15 katiluak erori eta puskatu egin ziren.

Henry, ama etxetik kanpo zegoen egun batean, armai-rutik marmelada hartzen saiatu zen. Aulki batera igoeta besoa luzatu zuen. Baina marmelada goregi

Moral autonomoa duen haurra bere irizpideen araberajokatzen hasteda.



zegoen eta ezin zuen hartu eta jan. Baina marmeladahartzen saiatzen ari zela katilu bat bota zuen. Katiluaerori eta puskatu egin zen.

Hona hemen August eta Julian hurren istorioa. Egunbatean August-ek aitaren tintontzia hutsik zegoelaikusi zuen eta, aitari laguntzeko, tintontzia betetzeaerabaki zuen. Ontziari tapa kendu zionean, tintamahaira erori zen eta orban itzela gelditu zuen.

Julian, egun batean, aitaren tintontziarekin jolasten arizen, eta tinta-apur bat erori zitzaion mahaira, eta orbantxikia gelditu zuen.

Istorio horien ondoren, Piaget-ek, moral heteronomoa-ren aldian eta moral autonomoaren aldian zeudenhaurrei, istorio horietako protagonistetako zein zenbihurriena eta zergatik galdetu zien.

Lehen aldian zeuden haurrek bihurrienak John edoAugust zirela erantzun zuten, haur horien ekintzenondorioak garrantzitsuagoak zirelako, zeren John-ek15 katilu hautsi baitzituen eta August-ek orbanhandiagoa egin baitzuen.

Baina, moral autonomoaren aldian zeuden haurnagusiagoak batzuen eta besteen asmoez konturatuziren eta, ondorioa txarragoa izan arren, kalterikegiteko asmorik ez zutela ulertu zuten.

� Garapen morala Kohlberg-en iritziz

� Kohlberg-en dilema morala

Lawrence Kohlberg-ek, Piaget-ek planteatu zitueniritzietan oinarritua, pertsonen arrazonamendu moralarenmaila ebaluatzen saiatzeko dilema moralak asmatuzituen. Ikerketak 10 eta 17 urte bitarteko ume eta gaztee-kin egin zituen. Ume eta gazte horiei, oinarrizko kontzep-tu moralek (adibidez, besteenganako errespetuak bizitza-ren balioak edo engainatzeak) eraginda, beti dilemarenbat sorrarazten zuten istorio hipotetikoak kontatu zizkien.

Hasierako planteamendu horren arabera, gazteeiistorioak entzun ondoren, konponbideren bat pentsa-tzeko edo gatazkari buruzko aldeko edo kontrakoirizpidea emateko eta konponbide hori zergatikaukeratu zuten azaltzeko eskatzen zien.

Baina Kohlberg-entzat garrantzitsuena ez zen gazteekeman zezaketen erantzuna, baizik eta erantzun hori nolaegituratzen zuten, hau da, nola arrazonatzen zuten. Bipertsonak, garapenaren aldi berean egonda ere, dilema-ren aukako erantzun desberdinak eman zitzaketen.Beraz, istorioa kontatu ondoren, Kohlberg-ek, aldezaurretik prestatutako galderak egiten zituen, pertsonabakoitza erabaki horretara nola iritsi zen jakiteko.

Esperimentu horietan planteatzen diren dilemak bimotakoak izan daitezke: hipotetikoak eta egiazkoak.Lehenbizikoak ez dute hainbeste motibatzen, zeren,egiazko bizitzan gerta badaitezke ere, errealitatetikurrundu egiten baitira. Baina, egiazkoak, normaleankomunikabideetatik ateratakoak izan ohi dira eta,gaurkotasunaren eraginez, gehiago motibatzen dute.

Piaget-ek eta Kohlberg-ek elkarrizketa klinikoanoinarritutako metodoak erabiltzen zituzten arren,Kohlberg-en dilemak eta Piaget-en iritziak desberdinakdira, hots: iritziak emateko haurrek jokabidea erabakiedo egin duen pertsonaia epaitu behar dute, etaKohlberg-ek pertsonaiak nola jokatu behar zuenerabakitzeko eta erabaki horren zergatia azaltzekoeskatzen zuen. Hona hemen dilema ezagunenetako bat:

“Emakume bat minbiziaren ondorioz hiltzeko zorianzegoen. Farmazialari batek emakumea salba zezakeendroga aurkitu zuen. Farmazialariak egitea kostatzenzitzaiona baino hamar aldiz gehiago kobratzen zuenmedikamenduagatik. Heinz-ek, gaixorik zegoen emaku-mearen senarrak, ahal izan zuen beste diru-kopurukomailegua eskatu zuen, baina farmazialariak eskatzenzuenaren erdia baino ez zuen lortu. Heinz-ek emazteahilzorian zegoela esan zion farmazialariari eta medika-mendua merkeago saltzeko edo beranduago ordain-tzen utz ziezaiola eskatu zion, baina farmazialariakhonako hau erantzun zion: “Nik droga aurkitu nuen etadrogaren bidez aberasteko asmoa dut”. Heinz-ek,desesperatuta, botikan ostea pentsatu du, bere emazte-arentzat medikamendua lortzeko”.

• Ostu egin behar al du Heinz-ek medikamendua?Zergatik bai edo zergatik ez?

• Heinz-ek bere emaztea maite ez badu, ostu eginbehar al du droga emakumearentzat? Zergatikbai edo zergatik ez?

• Hilzorian dagoen pertsona bere emaztea izanbeharrean, pertsona ezezaguna bada, Heinz-ekmedikamendua ostu behar al du ezezagunaren-tzat? Zergatik?

Izan ere, eguneroko bizitzan, pertsonek dilema moraleiburuzko konponbideak bilatu behar izaten dituzteetengabe. Batzuetan, dilema horiek eragin handiagoaizango dute pertsonengan eta beren ingurunean, etabeste batzuetan, dilemek ezinbesteko garrantzia izan-go dute. Erabaki horiek arrazoien eta sentimenduenaraberakoak dira, eta beti kontuan hartu behar da edo-zein erabakik nolabaiteko uko egitea eragiten duela.

� Garapen moralaren mailak eta esta-dioak

Egin zituen ikerketen eta geroko berrikusketen arabe-ra, Kohlberg-ek ondorioztatzen duenez, garapenmoralak 6 estadio ditu. Estadio horiek haurrarenheldutasunean eta gizarte-ingurunearekiko duenelkarrekintzan oinarritzen dira.


Lehen esan dugunez, Kohlberg-en ikerketak Piaget-enlanetan oinarritzen badira ere, autore bien artean,zenbait desadostasun daude. Piaget-ek dioenez,garapen moralak bi etapa eta bitarteko etapa ditu, eta12 urterekin bukatzen da. Kohlberg-en iritziz, ostera,prozesu horrek 6 estadio ditu, eta pertsona gehienekez dituzte estadio horiek erabat lortzen. Kohlberg-enustez, pertsona gehienak 3. edo 4. estadioan gelditzendira eta azken bi estadioetara pertsona bereziak bainoez dira iristen; adibidez, Kalkutako Teresa, Gandhi edoLuther King.

Kohlberg-en oinarrizko tesiak dioenez, pentsamendumorala naturalki garatzen da, arrazonamendu moralaridagozkion 3 mailatan bildutako 6 estadiotan. Hirumaila horiek honako hauek dira: konbentzio-aurrekomaila, konbentzio-maila eta konbentzio-osteko maila.

Maila bakoitzak bi estadio ditu. Estadio horietanarrazonatzeko era antzekoa da, baina bigarrena,lehenbizikoa baino landuagoa da. Aldi berean, mailabakoitza hiru alderdiren arabera azter daiteke.Alderdiok honako hauek dira:

Bere ustez ona dena.

Era batera edo bestera jokatzeko arrazoi--motak.

Bakoitzaren ikuspegi soziala.

I. maila. Konbentzio-aurreko maila

Maila honetan, moraltasuna besteek agindutakokanpoko arauen araberakoa da. Maila honetandauden pertsonak aginpidea duenak esandakoa bete-tzen dute, bai zigorra saihesteko, bai sariak lortzeko.

1. maila hau bi estadiotan banatzen da.

1. estadioa. Moral heteronomoa. Estadio hone-tan, haurrak, jarduera baloratzeko, jarduerahorrek eragiten dituen ondorio fisikoak kon-tuan hartzen ditu. Horren arabera, zigorra me-rezi duen jarduera txarra izango da, eta sariajasotzea eragiten duen jarduera ona izango da.

Beraz, zalantzarik gabe, besteek agintzen dutelakoarauen mende egotea eta arauok betetzea ontzatjotzen da. Haurrek horrela jokatzeko duten arrazoinagusia, aginpidea duenaren zigorra saihestea da.Ikuspegi soziala, batez ere, egozentrikoa da, zerenhaurrek ez baitute gaitasunik besteek bestelako in-teresak izan ditzaketela ulertzeko.

2. estadioa. Indibidualista edo instrumentala.Haurrek, estadio honetan, besteek ikuspuntudesberdinak izan ditzaketela ulertzen has dai-tezke, baina haurrentzat garrantzitsuena, inte-resagatik arauak betetzea eta besteei gauzabera egiten uztea da. Besteengatik gauzarenbat egiten dutenean, ez dute solidaritateagatik

egiten, zerbait lortzen delako baizik. Ideia na-gusia honako hau da: “zuk laguntzen badida-zu, neuk ere lagundu egingo dizut”, edo “or-dain bereko legeak” dioenez, “bakoitzariberea, jaungoikoaren legea”.

Jarduteko arrazoia beti etekina ateratzea edointeresak defendatzea da. Ikuspegi soziala indibi-dualista da. Estadio honetan, pertsonak, bereinteresak defendatu behar dituenez, besteek ereberen interesak izango dituztela uste du, etabatzuen eta besteen interesak berdinak badira,gatazka sor daiteke.

II. maila. Konbentzio-maila

Bigarren maila honetan, garrantzitsua da, oraindik,gizarteak ezarritako arauak eta erregelak mantentzea etabetetzea; hala ere, zerbait aldatu egiten da aurreko mai-larekiko. Orain agindutakoa ez da betetzen norberareninteresaren arabera, ordena soziala eta giza harremanakmantentzea garrantzitsua delako baizik, zeren araurikgabe ez baita, ez ordenarik ez harremanik egongo.

Aurreko mailan haurra ez zen gai gaizki dagoena etaondo dagoena bereizteko; konbentzio-maila honetara pa-satzeko, ordea, haurrak arauak barneratu egin behar ditu.

Orain, kanpoko ereduak behar baditu ere, haurraegoerak esploratzeko eta besteek gidatu gabe jardute-ko gai da, berarentzat garrantzitsuenak diren ereduakbarnera ditzake eta, beraz, une jakin batean berekabuz erabakitzeko gai da.

Maila hau ere bi estadiotan bana daiteke:

3. estadioa. Pertsonen arteko harremanak iza-teko aukerak. Estadio honetan dauden pertso-nentzat, oso garrantzitsua da besteen iritzia etaondo jokatzen ari direla, hau da, gizarte-arauenarabera eta besteek berengandik espero dute-naren arabera jokatzen, ari direla jakitea.

Estadio honetan dauden pertsonen iritziz, ondo dagobesteek espero dutenaren arabera jokatzea eta, betebehar dituzten rol guztietan onak izatea. Batez ere,ona izatea garrantzitsua da, besteek aitzakotzat hardezaten eta lagunekin, gurasoekin, anaia-arrebekin,etab. gizarte-harremanak manten ditzaten.

Oso garrantzitsua da besteentzat konfiantzazkoeta errespetuzko pertsona leiala izatea. Horrelajokatzeko duen arrazoi nagusia, bere buruarentzatzein besteentzat pertsona ona izatea da.

Estadio honetan gatazkak sor daitezke, hainbatingurunetako pertsonek eurenganako itxaropendesberdinak badituzte. Andonik gatazka izandezake, gurasoek ikasle ona izango dela esperobadute, eta lagunek, aspergarria delako, eskolaraez joateko asmoa badute.

Maila

Garapen moralari dagozkion estadioak, Kohlberg-en arabera

Estadioa Ontzat jotzen dena Jardutejo arrazoiak Ikuspegi soziala


Estadio honetan ikuspegi soziala handiagotuegiten da; interes pertsonalen ordez interes bana-tuak eta pertsonen arteko hitzarmenak daude.

4. estadioa. Sistema soziala eta kontzientzia.Hemen, pertsonek ez dute uste besteek onardezaten jardun behar denik; orain, euren joka-bidea konpromisoen arabera defendatzen dute,zigorrak eta sariak edonolakoak izanda ere.Arauak hor daude, baina denontzat dira, eta gi-zarteko kide izateagatik, bete beharreko eginki-zunak dituzte.

Beraz, ontzat jotzen dute konpromisoak betetzendituen pertsona arduraduna izatea eta gizartearenlegeak eta arauak betetzea, zeren lege eta arauhoriek bizikidetza egokia ziurtatzen baitute. Esta-dio honetan dauden pertsonek egin behar dutenaegiten dute, eta hartu dituzten konpromisoakonartu dituzten baldintzen arabera betetzendituzte, baina besterik ez.

Horrela jokatzeko arrazoi nagusia arauak betetzeada, eta arau horiek eurek zein besteek bete behardituzte, zeren horrela gizarteak ondo funtzionatzeaziurtatzen baita. Ikuspegi sozialaren helburuagizartearen ordena mantentzea da.

III. maila. Konbentzio-osteko maila

Azken maila honetan, pertsonak benetako moraltasu-na lortzen du. Orain pertsonek arauak eta legeakzalantzak jar ditzakete. Lehenbiziko aldiz, pertsonaksozialki onartutako bi ereduren artean gatazka izandaitekeela onartzen du, eta bi ereduen artean erabaki-tzen saiatzen da. Hau da, legeen gainetik daudenbaloreak daude.

Maila honetan bi estadio daude:

5. estadioa. Kontratu soziala. Estadio honetanlegeak alda daitezkeela eta legeak pertsonen-tzat direla pentsatzen da, eta ez alderantziz. Le-geak gizarteak berak sortzen ditu; beraz, betiordezko aukeraren bat egon daiteke. Estadiohonetako pertsonentzat, pertsona guztiek bizi-tzeko eta askeak izateko eskubidea dute eta,beraz, hori horrela izan dadin laguntzen dihar-dute eta, ondorioz, konpromiso sozialak har-tzen dituzte.

Kontratu soziala dago, eta kontratu sozial horibete egin behar da, beti ere, pertsonak defenda-tzen dituzten legeen araberakoa bada. Hala ere,pertsonak gogoan izan behar du bere gizarte--taldean balio eta ikuspuntu desberdin askodaudela. Jarduteko arrazoiak eskubideak babes-

I. mailaKonbentzio--aurrekoa

II. mailaKonbentzio--maila

1.estadioaMoral heteronomoa.

– Arauak betetzea eta ezhausten saiatzea.

– Agindutakoa betetzea.

– Zigorra saihestea.– Agintarien boterea

onartzea.

– Ikuspuntu egozentrikoa.– Besteen interesak ez ditu

aitzakotzat hartzen.– Agintzen duenaren

ikuspuntua eta bereanahastu egiten ditu.

2.estadioaMoral instrumentala edoikuspuntu indibi-dualista.

– Norbere interesaklortzeko jardutea.

– Bakoitzak dagokiona lor-tzeko jardutea.

– Bakoitzak bereinteresen alde egitea,besteek ere euren in-teresak dituzten mun-duan.

– Ikuspegi indibidualista.– Ongia erlatiboa da, zeren

norberaren interesen etabesteen interesen arteangatazka egon daitekeelabaitaki.

3.estadioaElkarrenganakoaurreiritziak, arre-manak eta per-tsonek elkaronartzea.

– Besteek norberarengandik esperodutenaren araberabizitzea.

– Garrantzitsua da ona iza-tea, asmo onak izatea,besteengatik arduratzea,leiala, errespetuzkoa, es-ker onekoa, etab. izatea.

– Norberarenganakozein besteentzako per-tsona ona izatea.

– Arauak mantendu nahiizatea.

– Gizabanakoak besteenaraberako ikuspuntua du

– Elkarren artekosentimenduak bakoitzareninteresen gainetik daude.

III. mailaKonbentzio--ostekoa


tea eta denen onerako legeen arabera jokatzeadira, zeren gizaki guztiek eskubide berak dituz-tela bai baitakite.

6. estadioa. Etika-printzipio unibertsalak.Estadio honetan urrezko erregela dago: “beste-ari, besteak niri egitea nahi dudana egitea”. Es-tadio honetako pertsonek, bizitzan eta berdin-tasunean sinesteaz gain, gizakiarenduintasunean ere sinisten dute. Legeak etaprintzipioak bat ez badatoz, printzipioak beti le-geen gainetik daude. Konpromiso sozial han-dia dago, eta konpromiso horren eraginez, per-tsonek bakarka lortu ezin duten eta bidezkoaden guztiaren alde jarduten dute

� Kohlberg-en teoriaren ebaluazioa

Azken hamarkadetan ikerketa ugari egin dira, Kohlberg--en lanetan oinarrituta. Ikerketa askok Kohlberg-enteoriak egiaztatu egin dituzte, baina beste autorebatzuek zalantzan jarri dituzte teoriaren zenbait alderdi.

Zalantzan jarri den alderdietako bat kultura guztietarakobaliagarria izatea da. Estadio bakoitzean ohiko den arra-zonatzeko modua oso desberdinak diren kulturetan aur-kitu izan bada ere, ez da ageri konbentzio-osteko maile-tan, hau da, 4. estadiotik gora, sar daitekeen pertsonarik.

Horren arrazoia, goiko estadiora iristen ez direnpertsonak dituzten kulturek garapen handiagoa ezbultzatzea izan daiteke, baina Kohlberg-en moraltasu-naren eta justiziaren definizioak mendebaldekoak ezdiren gizarteetarako baliagarriak ez izatea ere izandaiteke.Hasieran Kohlberg-en laguntzaile izan zenCarol Gilligan-ek, emakumeek gizonezkoek bainopuntuazio txikiagoa lortzen zutela eta maila beherago-koetan zeudela adierazten zuen. C. Holstein-enlanean oinarrituta, aurkeztu zuen lanean, Kohlberg-ekikuspegi androzentrikoaren araberako teoria sortuzuela aldarrikatu zuen.

Gilligan-en iritziz, emakumeek eta gizonezkoek bizitzamorala ez dute era berean planteatzen. Gizonezkoekjustiziarako joera dute eta emakumeek besteakzaintzeko eta besteez arduratzeko joera dute.

4.estadioaSistema sozialaeta kontzientzia.

– Konpromisoak betetzea.– Legeak mantendu egin

behar dira, ezarritakobeste erregela batzuenaurkakoak ez direnbitartean.

– Gizartearen, taldearenedo erakundearen aldejardutea ere ona da.

– Erakundea funtzionatzenmantentzea.

– Nahitaezkoa da bakoitzakezarri dituen eginbeharrakbetetzea.

– Gizartearen ikuspuntua etapertsonen arteko motiboakedo hitzarmenak bereiztuegiten ditu.

– Arauak eta rolak zehaztendituen sistemaren ikuspegiahartzen du.

– Pertsonen artekoharremanak sisteman dutenlekuaren araberakoak direlauste du.

5.estadioaKontratu soziala.

– Pertsonek balio etairitzi desberdinakdituztela onartzea.

– Arauak, erlatiboakdirela jakinda ere,hitzarmen sozialarenalde mantentzea.

– Erlatiboak ez direnzenbait balio etaeskubide; adibidez,bizitza eta askatasuna,mantendu egin behardira edozein gizartetan,gehiengoaren iritziarengainetik.

– Kontratu sozialarenaraberako legeak betebehar izatea.

– Denen onerako eta denoneskubideak babesteko,legeak bete behar izatea.

– Lagunenganako,familiarenganako etalanarekiko konpromisoaaske hartzea.

– Erabatekoerabilgarritasuna: “onenajende gehienarentzat”.

– Gizartearen aurrekoikuspuntua.

– Bi ikuspuntu kontuanhartzen ditu: legala etamorala, eta legea etamorala batzuetan gatazkandaudela onartzen du, etazaila zaio biak integratzea.

6.estadioaEtika-printzipiounibertsalak.

– Norberak ezarritakoetika-printzipioenarabera jokatzea.

– Legak, normalean,baliagarriak dira,printzipio horietanoinarritzen direlako.

– Legeak printzipiohorien aurkakoakbadira, beti printzipioenalde jardun behar da.

– Pertsona arrazional gisa,etika-printzipiounibertsalak baliagarriakdirela pentsatzea.

– Printzipio horiekikokonpromisoa hartzea.Urrezko erregelazsinestea: “besteei,besteek zeuri egitea nahiduzuna egitea”.

– Hitzarmen sozialen oinarriaden ikuspuntu morala.

– Pertsonak, berez, helburuakdira eta horrela tratatu behardira.

Maila Estadioa Ontzat jotzen dena Jardutejo arrazoiak Ikuspegi soziala


Hasieran Kohlberg-en laguntzaile izan zen CarolGilligan-ek, emakumeek gizonezkoek baino puntuaziotxikiagoa lortzen zutela eta maila beheragokoetanzeudela adierazten zuen. C. Holstein-en laneanoinarrituta, aurkeztu zuen lanean, Kohlberg-ek ikuspegiandrozentrikoaren araberako teoria sortu zuelaaldarrikatu zuen.Gilligan-en iritziz, emakumeek eta gizo-nezkoek bizitza morala ez dute era berean planteatzen.Gizonezkoek justiziarako joera dute eta emakumeekbesteak zaintzeko eta besteez arduratzeko joera dute.

� Garapen morala gizarte--ikaskuntzaren teorien arabera

Moraltasuna eta gizarte-ikaskuntzaren teoriak

Gizarte-ikaskuntzaren teorikoek batez ere moraltasu-naren araberako jokabidea aztertu dute. Teorikohauentzat, moraltasuna ikaskuntza-prozesuen bidezlortzen da. Ikaskuntza-prozesu horiek baldintzapenklasikoa, baldintzapen operantea eta behaketarenbidezko ikaskuntza dira.

Bandura-k dioenez, baldintzapen klasikoa etabaldintzapen operantea ez dira nahiko jokabide moralazergatik sortzen den azaltzeko, eta bere ustez,jokabide hori behaketaren eta zuzeneko errefortzuarenbidez azal daiteke.

Gizarte-ikaskuntzaren teorikoen iritziz, haurrak,modelaketaren bidez, gurasoei eta inguruko pertsonahelduei behatuta ikasten ditu jokabideak. Haurrak,jokabideak ikasi eta jokabideok erabiltzen dituenean,jokabide horiek mantendu egiten dira, pertsonahelduen ahaleginen bidez edo jokabide moralenondorioen araberako ordezko errefortzuen bidez.

Hala ere, ordezko errefortzurik ez badago, eta jardue-raren ondorioak negatiboak izanda ere, behaktarenbidezko ikaskuntza sor daiteke; ondorioz, ordezkoerrefortzuak haurrak eman ditzakeen erantzunetaneragin handia badu ere, ez da ezinbestekoa erantzunhoriek ikasteko.

Halaber, haurrek, hurbileko ereduen araberakoak ezdiren jokabideak ere izaten dituzte. Bandura-kdioenez, hori haurrak hainbat ereduren jokabideaknahasten dituztelako gertatzen da. Haurrek afektuzkoizen oneko eredu eraginkor eta kongruenteen gizarte-aren aldeko jokabideak imitatzeko joera izango dute.

Bandura-k Piaget-en eta Kohlberg-en teoriak kritikatuegin ditu, zeren bere iritziz, gizarte-iritziak, batez ere,iritzi moral desberdinak dituzten hainbat eredu behatuondoren aldatzen eta bilakatzen baitira, eta, beraz,haurrak adin handiagoa izan ahala, gizarte-jokabideaketa, ondorioz, iritzi moralak aldatu egiten baititu.

Zigorra eta zigorraren ordezkoak

Zigorra gizarte-ikaskuntzaren teorien arabera, gizarte--ekintza sustatzen duen eta haurraren jokabide moralahobetzeko helburua duen elementua da. Ikaskuntzamoralaren zenbait teorikoren iritziz, Justin Aronfreedtarteko, jokabide moral asko, portaera txarraren ondo-rioz jasotako zigorra eta zigor horrek sorrarazten duenantsietatea lotzen dituen baldintzapen klasikoakeragindakoak dira.

Hala ere, gizarte-ikaskuntzaren teoriko gehienak,zigorra noizbehinka eta adinaren eta egindako ekintza-ren arabera egokituta erabiltzearen aldekoak dira,zeren zigorrak ez baititu, epe luzera, jokabide-aldaketaksortzen. Eta, are gehiago, zigor asko jartzen dituztengurasoen seme-alabak erasokorrak izan ohi dira etaoso sozialak ez diren portaerak izaten dituzte.

Seme-alaben eta gurasoen arteko harremana, norma-lean, maitasunean eta elkarrizketan oinarritu ohi da.Gutxitan, zigorra erabiltzen denean, zigorrak eragingogorragoa izaten du, zeren haurrak nabarmenagosentitzen baitu ohiko afektua kendu diotela eta portae-ra txarra izan baino lehen zuen harreman onalehenbailehen berreskuratu nahiko du. Beraz, gizarte--ikaskuntzaren teorikoen arabera, zigorra beti haurrenonurarako erabili behar da eta ez helduen onurarako.

Zigorrek beti ekintzaren larritasunaren araberakoakizan behar dute eta ekintza horrekin ahalik eta loturaestuena izan beharko dute. Adibidez, Patxik Anerijostailua nahita apurtzen badio, zigor egokia PatxikAneri bere jostailuren bat eman behar izatea izan

Gizarte-ikaskuntzaren teorikoen arabera, ikaskuntza behaketa-ren bidez lortzen da eta errefortzuei esker finkatu egiten da.


daiteke; aldi berean, Patxiri, bere jostailua galtzeagatikgaizki sentitzen bada, bere laguna ere jostailua galduduenean horrela sentitu dela azaldu behar zaio. Horre-la, haurrak ulertu egingo du eta bere ekintza negatibo-en ondorio negatiboei buruzko hausnarketa egingo du.

Hala ere, ez litzateke egokia izango haurra jotzea edohurrengo egunean telebista ikusi gabe zigortzea, zerenzigorra urrutiegi egongo bailitzateke denborari etaekintzaren errealitateari dagokienez. Haurrari zigorrajartzen bazaio, ezarritako baldintzen arabera bete beharda, zeren hitzez zigortzeak edo bete baino lehen zigorrakentzeak kontrako eragina izan baitezake. Beraz, aldezaurretik ez direla beteko jakinda, ezin da zigorrik jarriedo zigorrekin mehatxatu, zeren haurrak laster ikasikobaitu zigor horiek ez dutela inolako baliorik.

Badira zigor gogorraren ordez erabil daitezkeenzenbait teknika, hots: hutsartea, pribilegioak kentzea(3. unitate didaktikoan ikusi ditugu), nork bere buruarijarraibideak ematea eta autokontzeptu moralasorraraztea. Lehenbiziko biak, haurrak jokabide txarraizan ondoren helduek erabiltzen dituzten teknikak dira,eta azken biak, jokabide lagungarriak entrenatuondoren haurrek eurek erabili ohi dituzte, eta teknikonbidez, jokabidea erregulatzeko gai izatea eta zigorraeragin dezaketen ekintzarik ez egitea lortzen dute.

Hutsartea. Zigor gogorra ez jartzeko, haurrarilasaitu arte gelatik ateratzeko eskatuko diogu(beste gela batera edo pasillora). Zigorrareniraupenak beti laburra izan behar du, eta haurralasai dagoenean, berarekin egoerari buruz hitzegingo dugu.

Pribilegioak kentzea. Jarduera txarren bat eginondoren, haurrari oso gustukoa duen gauzarenbat kentzea da. Ekintza burutu eta berehala era-bili behar da, eta haurrari gauza hori zergatikkendu zaion ulertarazi behar zaio.

Nork bere buruari jarraibideak ematea. Haurrakbere buruari jokabide-araua ezar diezaion lortubehar dugu. Teknika honen adibide gisa W.Mischel-ek eta C. J. Patterson-ek egindakoesperimentua ikusiko dugu:(2)

Eskolaurreko haur-talde batek lan aspergarria eginbehar zuen, begi-bistan “pailazo-kutxa” zutenbitartean. Kutxak, noizbehinka, jolasteko eskatzenzien. Haurren erdiei, pailazoak jolasteko esatendietenean, kutxari ez begiratzeko jarraibideak emanzitzaizkien, eta beste erdiei ez zitzaien inolako arraibi-derik eman. Lehen taldeko haurrek tentazioari bigarrentaldekoek baino errazago eutsi ziotela frogatu zen.

Autokontzeptu morala. Haurrak bere buruaz iri-tzi ona eraiki behar du, hau da, balioak ditueneta beti zuzen dagoena egiten saiatzen den per-tsonatzat jo behar du bere burua.

5.3. Haurren arrazonamendumorala

� Moraltasuna lehenhaurtzaroan

Piaget-en eta Kohlberg-en lanetan oinarrituta, ikertzai-le askok aztertu dute haurtzaroko moraltasuna.Ikertzaile horietako batek, Elliot Turiel-ek, haurrak,txiki-txikitatik moraltasuna eta konbentzioa bereiztekogai zirela frogatu zuen. Hau da, haurrak balio morala(lagun bat jotzea) eta arau soziala edo konbentzioa(kalera jantzita ateratzea) bereiztu egiten ditu.

Arau soziala gizarteak ezarri duen hitzarmenarenbidez justifikatzen da; beraz, gure mendebaldekogizartean, edonork gaizki ikusiko luke, norbaitek kaleraia biluzik ateratzea erabakiko balu; hala ere, gizarteaskotan hori egoera naturala da eta ez du inolakoarazorik eragiten kideengan.

Bestalde, balio morala ez da pertsonen edo lekuarenaraberako gustuen edo ohituren ondoriozkoa. Pertsonabatek beste bati eraso egitea erabakitzen badu, gustuakedo tradizioak gainditzen dituen kaltea eragingo dio.

Beraz, Turiel-en ustez, haurra, txiki-txikitatik, arausoziala eta balio morala haustea ez dela gauza berabereizteko gai da.

P. L. Harris-ek hilabete gutxi eta 4-5 urte bitartekohaurrekin lan egin zuen. Ikerketen arabera ondorioztatuzuenez, haurren iritzi moralak, haurrok emozioakulertzeko duten gaitasunaren araberakoak dira, inguru-nea dena delakoa izanda ere, aldeko inguruneakemozioak ulertzen lagun badezake ere. Beraz, Maiteknorbait triste egon daitekeela ulertzen ez badu, ezinizango du tristura eragin dion ekintza okerra denik ulertu.

Harris-en iritziz, 4-5 urteko haurrak nahi duena egitenduenean zoriontsuago dela ikasi du eta, beraz, nahiduena egiteko joera izango du. Urte batzuk geroagoikasiko du besteen onarpena ere garrantzitsua delazoriontsu izateko, eta, orduan, berak nahi duenabaino, besteek ontzat jotzen dutena egiteko joera izan-go du. Geroago, gaztetan, zuzen dagoena eginda zo-riontsu izan daitekeela ulertuko du, bere nahiak edobesteenak betetzen ez baditu ere.

Erraz egiazta daitekeenez, Harris-ek proposatzenduen haurraren pentsamenduaren garapena kohlberg-en hiru mailenaren antzekoa da.


� Haurren gizartearenaldeko jokabideak

Gizartearen aldeko jokabidea besteentzat onuraga-rria den jokabidea da. Haurrak funtsean egozentrikoakdirela, hau da, gizartearen aldeko jokabideez ez direlaarduratzen, pentsatu ohi da. Baina, haurren arteko edohaurren eta helduen arteko elkarrekintzen arabera,haurrek, txiki-txikitatik, laguntza-jarduerak egitendituztela egiaztatzen da. Beraz, zilegi da hori noizhasten den galdetzea.

Egiaztatu denez, urtebeteko haurrek, eta txikiagoekere bai, batzuetan jostailuak eskaintzen dizkiete bestehaurrei, askotan eskaintza hori laburra bada ere,zeren, laster, objektua itzul dezatela eskatuko baitu.

M. J. Lewis-ek eta laguntzaileek 29-36 hilabetekohaurrekin egin zuten ikerketaren arabera, haur batekbeste bati jostailua uzten zionean, gero, bigarrenhaurrak jostailua eman behar izaten zion lehenengoarijolasteko ezer ez zuenean; beraz mesedea itzuli egitenziola esan daiteke. Hala ere, hasierako haurrak ez zionbeste haurrari jostailurik utziko, aldez aurretik berare-kin jostailuak konpartitu ez dituen haurrarekin. (3)

Pentsa dezagun Karmele, Susana eta Felipe gelaberean daudela eta hainbat jostailu dituztela. Karme-lek automobila eskaini dio Susanari eta Felipe Susana-rekin konpartitu nahi izan ez duen pelutxearekinjolasten ari da. Geroago, Susanak Karmelek jolastekoezer ez duela ikusi duenean, maraka eskaini dio.Baina Susanak ez dio Feliperi ezer eskainiko jostailurikgabe gelditzen denean.

Garapen kognitiboa funtsezkoa da, halaber, gizartearenaldeko arrazonamenduari dagokionez. Euren buruaondo ezagutzen duten haurrek, besteen sufrimenduare-kiko errukia handiagoa izango dute. Hala ere, haurrak2-3 urterekin inoren sufrimenduaz errukitzeko gai direnarren, gutxi dira sufritzen ari denari emateko eurengauza bati uko egiteko prest daudenak.

Monikak 2 urte ditu. Amak erosi dion karameluari paperakentzen ari zaio. Bere alboan Ines negarrez ari daatsekabetuta, berari karamelua lurrera erori zaiolako.Arraroa izango da Monikak, negar egiteari utz diezaion,Inesi bere karamelua ematea. Berezko laguntza--ekintzak ohikoagoak izango dira 4-5 urteko haurrengan.

Beraz, gizartearen aldeko jokabideak haurra haztenden heinean areagotu egiten direla esan daiteke,batez ere, haurrak enpatia-gaitasunak eta aurreikuste-ko gaitasunak garatzen dituelako eta sozializazio--esperientziak pilatzen dituelako.

N. Eisenberg-en gizartearen aldekoarrazonamenduaren mailak

N. Eisenberg-ek 5 maila ezarri ditu gizartearen aldekoarrazonamenduari dagokionez. Maila horiek eskolau-rretik nerabezarorainokoak dira:

Lehen maila eskolaurrean eta lehen hezkuntzarenhasieran izaten da. Eisenberg-ek maila hedonistadeitzen dio, zeren haurrarentzat garrantzitsuenabere burua baita, eta, beraz, laguntzeko jardueraegiten duenean, beretzat onura lortzen duelakoegiten du.

Bigarren mailan lehen hezkuntzako eta esko-laurreko zenbait haur daude. Eisenberg-ek pre-mien araberako maila deitzen dio. Maila hone-tan, laguntzen ez badu, haurra ez da errudunsentitzen. Hala ere, laguntzea erabakitzen due-nean, bestearen premien arabera laguntzen du.

Hirugarren maila onespenaren araberako mailada. Maila honetan, lehen hezkuntza eta eskolau-rreko zenbait haurrek, jarduera altruistak egite-az arduratzen dira, besteek balora ditzaten, ze-ren maila honetan, garrantzitsuena onespensoziala baita.

Laugarren maila, maila enpatikoa edo trantsizioz-koa da. Maila honetan bigarren hezkuntzako etalehen hezkuntzako goiko mailetako haurrekenpatia handia adierazten duten iritziak ematendituzte. Horrez gain, errudun sentitu ohi dira,egoki jokatzen ez badute eta ondo jokatzen ba-dute pozik sentitzen dira.

Bosgarren eta azken maila biziki barneratutakomaila da. Maila honetan bigarren hezkuntzakoikasleak daude. Laguntza-jarduerak barneansentitzen diren balioetan, erantzukizunean etausteetan oinarritzen dira. Norbere printzipioakez betetzeak eragin negatiboa du, pertsonakbere burua hautemateko eran.

Egituraketa horretan ikus daitekeenez, gizartearenaldeko arrazonamendua mailakatuta dago. Hasierakomailan, laguntza-jarduera jakin bat egiteko balorazioakhaurraren interesen araberakoak dira, eta goiko mailan,pertsonek euren buruari errespetua galduko lioketelauste dute; besteei laguntza eskaini beharrean, bereninteresei lehentasuna emango liekete. Haurrak, beraz,hazi ahala, sentikorragoak dira besteen premiekiko.

Hala ere, beste zenbait autorek bestelako emaitzaklortu dituzte. Adibidez, E. Staub-ek frogatu zuenez,adinarekin gizartearen aldeko jokabideak areagotuegiten badira ere, jokabide horretan eragin negatiboaizan dezaketen faktoreak ere badaude; adibidez,onartua ez izateko beldurra edo arauak betetzea.Staub-en ustez, 12 urteko umeek alboko gelannegarrez dagoen norbaiti laguntza uka diezaiokete,aldez aurretik gelatik ateratzea debekatu bazaie.

Haurra ikasten ari da, eta, beraz, hainbat konponbidejarriko ditu egokienak zein diren jakiteko. Beraz,Damon-en arabera, ahultasunak goragoko garapen--mailak agertzen hasi direla adierazten du. Gauzaberriak ikasteko, aldez aurretik ezagutzen denarekikogatazka sortu behar da.

Printzipio funtzionala. Gertatzen diren egoereketa balioek erantzun desberdinak eragingo di-tuzte; beraz, normala da arrazonamendu moraldesberdinak egotea.

Beraz, printzipio orokor horietan eta aipatutako hipote-sian oinarrituta, Demon-ek haurren arrazonamenduaketa jokabideak aztertu zituen. Egoera hipotetikoak etaerrealak planteatuta, batez ere justiziari eta aginpidea-ri buruzko arazoak aztertu zituen.

Damone-ek aztertu zituen haurrei planteatu zizkienegoera hipotetikoetako bat honako hau da:

“Eskolan egun osoan marrazten lanean aritu direnhaurren artean, nola bana daiteke zuzen dirua,batzuek ondo lan egin dutela, beste batzuk nagiak izandirela eta beste batzuek erdipurdi lan egin dutelakontuan hartuta? (4)

Erantzunen arabera, honako hau ondorioztatu zuen:

3-4 urteko haurrek justizia eta euren nahiaknahastu egiten dituzte, eta, aldi berean, zuzenadena eta eurentzat nahi dutena bereiztekozailtasunak dituzte. 3-4 urteko haurrek euren-tzat nahi dute dirua.

5-6 urteko haurrengan berdintasunaren ideiada nagusi. Justizia baliabideen bidezko bana-keta dela uste dute, eta bakoitzaren merituak

ez dira, oraindik, aintzakotzat har-tzen; beraz, haur hauek denei diru--kopuru bera eman behar zaielaerantzungo dute.

6-7 urteko haurrentzat, justizia me-rezimenduan oinarritzen da eta, be-raz, haurron iritziz ahalegin handia-goa egin duten haurrek dirugehiago lortu beharko lukete.

8 urte inguruko haurrentzat, bo-rondate ona da nagusi eta, beraz,haur hauek gehien behar dutenekdiru gehiago lortu beharko lukete-la uste dute.

10 urte inguruko haurrek morala-ren ikuspuntu erlatiboa izaten has-ten dira eta iritzi desberdinak izanditzakete, egoera bakoitzean partehartzen duten pertsonen arabera.

� Justizia banatzailea:W. Damon

Justizia banatzailea baliabideak egoki banatzearidagokio. William Damon-ek 3-10 urteko umeekin aztertuzuen justizia banatzailearen kontzeptua. Umeei honakohonen antzeko dilemak ebazteko eskatzen zien:

Kepa eta Ane, hurrenez hurren 8 eta 10 urte dituztenanai-arrebak dira. Paga bera izan behar al dute?Bietako zeinek izan behar du lehentasuna gurasoekerosi berri duten etxean logela aukeratzeko?

Damon-en lana, Piaget-en eta Kohlberg-en ikerketetanoinarritzen da. Demon-en hipotesiaren arabera, gara-pen morala aztertzeko testuinguruen ezaugarridesberdinak eta gertatzen diren egoerak eta balioakkontuan hartu behar dira.

Moralaren sendotasuna edo ahultasuna azaltzeko,hiru printzipiotan oinarritzen da:

Egitura-printzipioa. Printzipio honen arabera,ezagutza-egitura bera ezin da egoera guztietanera berean erabili. Adibidez, Julenek, egoera ja-kin bat moralki zuzena dela arrazonatzeko,ulertzeko eta sentitzeko gai izan arren, eta inoizfrogatu badu ere, egoera jakin batean behera-goko arrazonamendu-maila erabil dezake. Ho-rrela, egoerak aldatzen direnean, morala ahuladela frogatzen da.

Garapenaren printzipioa. Damon-ek positibo-tzat eta logikotzat jotzen du morala ahula iza-tea, zeren horrek garatzen ari dela esan nahibaitu.


Justiziaren eta ekitatearen kontzeptuei dago-kien arrazonamendua adinarekin lotuta dago


5.4. Sexu-desberdintasunakgarapen moralean

� Sexu-desberdintasunakiritzi moralaren garapenean:Gilligan-en ekarpena

Constance Holstein-en 1976ko lanak zalantzaksorrarazi zituen Kohlberg-en estadioei buruz: emaku-me gehienak 3. estadioan eta gizonezko gehienak4. estadioan zeuden. Hurrengo urtean Carol Gilliganauzi hori ikertzen hasi zen. Gilligan-ek 1982an bukatuzuen lana eta In a different voice izeneko liburuaargitaratu zuen. Turiel eta Rest bezala hasieranKohlberg-en laguntzaile izan zen Gill igan-ek,Kohlberg-en garapen moralaren teoria kritikatu eginzuen eta joera maskulinoa zuela adierazi zuen. Joerahori dela eta, emakumeek gizonezkoek baino garapenmoral urriagoa dute. Gilligan-en iritziz, emakumeekbizitza morala beste era batera planteatzen dute etabide desberdina egiten dute garapenean.

Gizonezkoak eta emakumeak, sexuaren araberakosozializazio desberdina izateagatik, orientabide moral

desberdinak dituzte, hau da, moraltasuna ulertzeko etaarazo moralak planteatzeko era desberdinak dituzte.

Gizonezkoek justiziarako joera dute: moraltasunagatazkan dauden eskubideen kontua da (inpartzialta-suna, eskubide-berdintasuna, arazoetan ez nahas-tea...). Gizonezkoek irizpide arrazional objektiboakbilatzen dituzte, gatazka horiek konpontzeko.Emaku-meek besteak zaintzeko eta besteenganako erantzuki-zuna izateko joera dute: moraltasuna besteenganakoerantzukizun kontua da (besteez arduratzea, minik ezematea...). Emakumeek alderdi zehatzak eta egoera-ren araberakoak nabarmentzen dituzte. Gizonezkoenorientabide moralean nia independenteagoa da etaemakumeenean ni hori mendekoagoa da.

Gilligan-en iritziz, emakumeen orientabide moralarenezaugarri nagusiak ezin dira neurtu Kohlberg-enpuntuatzeko sistemaren bidez (Gilligan, 1982, 1985,31. or.). Kohlberg-en sistema batez ere lagin maskuli-noetan oinarritzen da estadioak zehazteko (Kohlberg--ek, 1958ko ikerketako laginean, mutilak baino ezzituen erabili), eta dilema hipotetikoetan justizia--irizpideak baino ez ditu kontuan hartzen; beraz, gizo-nezkoen aldekoa da. Gilligan-ek dioenez, garapenean,gizonezkoek eta emakumeek ez dituzte arazo moralakera berean planteatzen; hortaz, garapen morala bidedesberdinetatik doa. Gilligan-ek, dilema pertsonaleiaurre egin zieten emakumeei elkarrizketak egin eta

EMAKUMEEN GARAPEN MORALAREN MAILAK (GILLIGAN)

Lehenengo garapen-mailan, ni-aren beharrizanak dira arreta-gunea. Ni-aren iraupena da kezkatzen duenbakarra. Norberaren ni-aren beharrizan kontrajarrien arteko gatazka da gatazka morala. Garapen-mailahorretan, autodiziplina, norbere buruari zigorrak jartzea, da erantzun moral egokia.

Gainerakoak kontuan ez hartzeagatik ikuspegi hori kritikatzen denean, iragaite-fasea hasten da. Fasehorretan, afektibitate-harremanen eta gainerakoekiko erlazioen garrantziaz jabetzen hasten da ni-a; hala,harremanak ditugun pertsonekiko ardurak gero eta pisu handiagoa hartzen du. Hala ere, gatazka sortzenda norberaren niari zor zaionaren eta gainerakoei zor zaienaren artean, nahi eta beharrizan pertsonalen etagainerakoekiko arduren arteko gatazka.

Bigarren garapen-mailan, gatazka hori emakumeen ontasunaren ideia konbentzionalarekin gauzatzen da.Ni-ak autosakrifizioaren ama-moralitatea hartzen du, eta, hala, “ontasuna” gainerakoak zaintzearen parekoda. Eta zaintzeko behar horren xede zilegi bakarra gainerakoak direnez, norberaren beharrizanek balioagaltzen dute. Ni-a zaintzeko aukerarik gabe geratzen da.

Jarrera burugabe horren ondorioz harreman pertsonaletan arazoak sortzen direnean, bigarren iragaite-fasea hasten da. Fase horretan, autosakrifizioaren eta gainerakoak zaintzeko beharraren arteko nahasteagainditzeko ahaleginak egiten ditu pertsonak. Ni-a ere zaindu behar da. Norberaren nahiz gainerakoenbeharrizanak kontuan hartzen saiatzen da pertsona, eta, modu zintzo eta “benetako”an, inguruko konplexu-tasuna eta bere ekintzen ondorioak ulertzen saiatzen da.

Hirugarren garapen-mailan, bigarren iragaite-faseko tentsioak hobeto konpontzen dira. Zaintza betebeharunibertsal bihurtzen da. Fase horretan, norberak aukeratzen du gainerakoak zaintzea; esplotazioa etabortxakeria gaitzesten dira, eta erantzun beharra dago.


gero ondorioztatu zuenez, emakumeen etika hirugarapen-mailatan zehatz daiteke (ikus koadroa).

Planteamendu horiek eztabaida sortu dute eta ikerketaenpiriko zabala eragin dute. Hala ere, oraingoz, ez daenpirikoki egiaztatu aipatutako mailen sistema baliaga-rria denik. Eztabaidako bi gai nagusiei erantzuteko,ordea, badago oinarri enpirikorik: 1) Kohlberg-en esta-dioetan, emakumeek gizonezkoek baino puntuazioatxikia ateratzea eragiten duen gizonezkoen aldekoakatsa al dago? 2) Justiziaren araberako eta zaintzea-ren araberako bi orientabide moral bi daude etagizonezkoek eta emakumeek, hurrenez hurren, bataeta bestea nahiago dituzte?

Lehenbiziko galderari dagokionez, Walker-en iritziz(1984), enpirikoki egindako ikerketak aztertu ondoren,arrazonamendu moralean sexu-desberdintasunakurriak direla esan zuen. Aztertu zituen 108 ikerketatik8tan baino ez zeuden eragin nabarmenak, eta askohezkuntza-mailarekin edo egoera profesionalarekinnahasten ziren. Dena den, desberdintasuna oso txikiazen (estadio-erdia baino gutxiagokoa). Harrezkero,beste ikerketa batzuk ere egin izan dira (Baumrind,1986; Walker, 1991), eta azken ikerketon arabera ereKohlberg-en estadioen araberako arrazonamendumoralean ez dago sexu-desberdintasun handirik.Hortik aurrera, zenbait autorek ez zuten Kohlberg-enpuntuazio-sistemaren kritika aintzakotzat hartu. Halaere, hezkuntza-maila eta maila profesionala aldagaiakerabili ohi direnean, gizonezkoak eta emakumeakantzeko mailetan jartzen dira, eta, ondorioz, ezin daesan Kohlberg-en mailen bidez, funtsean, gurekulturako gizonezkoen ohiko arrazonamendu moralazehazten ez denik.

Aipatutako bigarren galderari dagokionez, Gilligan-eketa Attanucci-k (1988) ondorioztatu zutenez, gizonez-koek zein emakumeek erabaki moralak hartzekozaintzeari dagozkion alderdiak kontuan hartzendituzte, baina gizonezkoek justiziarako joera dute etaemakumeek zainketarako joera dute. Hala ere,Walker-ek eta laguntzaileek (1987) adieraztendutenez, generoen eta justiziarako eta zainketarakojoeraren arteko loturarik ez zuten aurkitu, bainaemakumeek gizonezkoek baino dilema pertsonalgehiago planteatzen zituztela aurkitu zuten (Dilemapertsonalak/inpertsonalak: dilema horietan harremangarrantzitsua duten hurbileko pertsonek parte hartzendut.e (pertsonaletan) edo ez (inpertsonaletan)). Horrezgain, dilema pertsonalek zainketarako joera etainpertsonalek justiziarako joera sorrarazten dutenez,emakumeengan zainketaren araberako printzipiogehiago agertu ziren. Hala ere, dilema pertsonaletan,gizonezkoek ere zainketarako joera adierazi zuten, etainpertsonaletan, emakumeek gizonezkoek beste erabi-li zuten justiziarako joera. Autoreek ondorioztatuzute-nez, bi joerak ez dira baztertzaileak, ez daude genero-arekin lotuta, eta dilema-motaren araberakoak dira.

Ikerketa horren emaitzen bidez, agian, auzia ezin daondorio horiek adierazten duten bezain argi ebatzi.

Emaitza horiek arretaz aztertuz gero, gizonezkoen eta

emakumeen joerak dilema-motaren eragina bazuten

ere, desberdintasunak zeuden batzuen eta besteen

ohiko joera moralaren artean. Dena den, gaur egungo

iritzia, gizonezkoek eta emakumeek, Kohlberg-en justi-

ziaren araberako arrazonamenduari dagokionez, hain

joera desberdinak ez badituzte ere, Kohlberg-en

teoriaren bidez neurtzen zaila den ordezko joera ere

badagoela pentsatzen da (Lapsley, 1996).

� Beste sexu-desberdintasungarrantzitsu batzuk

Enpatia. Emakumeak, oso txikitatik, gizonezkoak

baino enpatikoagoak direla pentsatu ohi da. Hala ere,

gaiari buruzko ikerketak aztertu ondoren, ideia hori

egiaztatzeko daturik ez dago. Emakumeen aldeko

desberdintasunak ondorioztatu dituzten ikerketa askok

tramankulu metodologikoen eragina dute (Lennon eta

Eisenberg, 1992).

Erruduntasuna. Hainbat adinetako neska eta

emakumeekin egindako ikerketen arabera, emakume-

ek gizonezkoek baino erruduntasun sentimendu gogo-

rragoak sentitzen dituztela enpirikoki frogatzen duten

datu ugari daude. Halaber, erruduntasun sentimen-

duak ez dira emakumearen jaiotzatiko “moralismo”

handiagoaren ondoriozkoak, hezkuntza-jarduera jakin

batzuen ondoriozkoak baizik. Hainbat ikerketaren

arabera, neska txikiak eta nerabezaroan dauden nes-

kek, adin bereko mutilek baino jarduera induktibo

gehiago jasaten dituzte, batez ere, gurasoengandik

(Etxebarria, 1992).

Frogatuta dago balio-aldaketetan emakumeek

gizonezkoek baino erruduntasun-sentimendu gogorra-

goak izan ohi dituztela, batez ere nerabezaroan eta

gaztaroko lehenbiziko urteetan, umetan barneratutako

familiako balioak uzten dituztenean. 16-19 urteko

neskekin egindako ikerketaren arabera (Etxebarria,

1992), neskek mutilek baino erruduntasun-sentimendu

gogorragoak adierazten zituzten, adin horretan negati-

botzat jotzen ez zituzten (baina txikitan akats moraltzat

jotzen zituzten) egoeren aurrean. Datu hori garrantzi-

tsua da, zeren pentsatzen dutenaren eta sentitzen

dutenaren arteko kontraesan horren eraginez, emaku-

meek zailtasun handiagoak izango baitituzte prozesu

horietan. Baina, bestalde, zailtasun horiek, luzera,

positiboak izan daitezke emakumearen garapen mora-

la sendotzeko, zeren euren buruaren azterketa eta

hausnarketa sakonagoak egitera bultzatzen baitituzte


� Autokontrol moralahaurrenganAutokontrola pertsona arau moralen aurka jokatzerabultzatzen duen edozein indar inhibitzea da. Haurtxikiengan autokontrola, jardueren egileak eurak direlapentsatzeko gaitasuna izateko adinako garapenkognitiboa lortzen dutenean sortzen da.

12-18 hilabeterekin, haurrak kanpotik jasotzen dituztenagindu sinpleak borondatez betetzeko gai dira.

� Erasokortasuna haurtzaroan

Erasoa inori edo zerbaiti mina edo kaltea eragitekoasmoa duen edozein jokabide da. Haurtzaroanadiskidetasuneko jokabideak jokabide erasokorrakbaino maizago sortzen badira ere, haur guztiek inoizjokabide erasokorren bat adierazten dute. Bestalde,jokabide horien bidez ikasi egiten dute eta, aldi berean,helduek egoera gatazkatsuak konpontzeko ordezkoera irakasten diete.

Hala ere, zenbait haurrek maiz adierazten dituztejokabide erasokorrak, eta jokabide horiek moztu eginbehar dira, zeren, mantentzen badira, garapen moraleta sozial egokia lortzeko ezinbestekoa denautokontrol egokia lortzeko arazoak izango baitituzte.

Kulturen, garaien, egoeren, gizarte-taldeen, etaabarren arabera, jokabide asko erasokortzat joko diraedo ez. Zenbait gazte-taldetan, erasoa txartzat ezjotzeaz gain, gazte erasokorrena gehien errespetatzendutena da, eta, alderantziz, bere taldeko edo taldeetsaietako kideei eraso egiteko gauza ez dena apalduegin ohi dute.

� Erasokortasunaadierazteko erak haurtzaroan

Urte eta erdi eta 2 urte bitartean, haurrek, nahi duteneta lortu ezin duten zerbaiten aurrean haserrea edofrustrazioa sentitzeko adina gaitasun kognitibo dute,eta mugitzeko gaitasunaren bidez, nahi dutenalortzeko mugimenduak egiteko, hau da, zerbaithartzeko edo norbait jotzeko desplazatzeko edo eskualuzatzeko gauza dira.

Adin horretako haurrek bi eraso mota egiten dituzte.Ohikoena eraso instrumentala deritzona da. Eraso--mota honek ez du liskarrik sorrarazten. Haurrak, nahiduena lortzeko, beste haurra jo, bultzatu edo lurrerabota dezake, baina min emateko asmorik gabe. Bes-talde, eraso areriotsua deritzona dago. Erasokortasu-na adierazteko era horretan min emateko asmoa dago

Hitz egitea lortzen duenean, haurrak eraso egiteko eraaldatu egiten du. Eskolaurrean, eraso fisikoa hitzenbidezko eraso bihurtuko da (burla egitea, etab.). Erasoinstrumentala ia desagertu egingo da eta erasoareriotsua areagotu egingo da. Eskolaurreko urteetanelkarrekintza erasokorrak murriztu egiten dira, baihelduen esku-hartzearen bidez, bai antzekoekinelkarreraginean ikasitako negoziazioaren bidez.

Haurtzaroan, erasokortasuna nortasunaren ezaugarrie-tako bat da, batez ere mutilengan, zeren mutilek erasokorerantzun baitiezaiokete edozein probokaziori. Nerabeza-roa hasten denean, eraso areriotsua eta fisikoa muturre-ra iristen dira, eta ondorengo urteetan murriztu egiten da.

Hizkuntzaz jabetzen direnean, haurrek hizkerapribatua erabili ohi dute, helduen jokabidea imitatuz,euren buruari aginduak emateko. Adibidez, Mirenek,aitari entxufeak ez direla ukitu behar hainbeste aldizentzun ondoren, egun batean, entxufea ikusten duene-an “umeak ez ukitu” esango du. Horrela, Vigotsky-kdioenez, haurrek, helduen arauak euren diskurtsoraeransten dituztenean eta euren buruari ordenakemateko gai direnean, jokabidea gobernatzen ikastendute. Autokontrolatzeko gaitasuna 3 urtetik badute ere,adin horretan haurra ez dago guztiz prest.

Autokontrola sustatzeko ariketa ona sariak atzeratzeada. Garrantzitsua da haurrari itxaroten irakastea.Oraingo mendebaldeko gizartean, presa da nagusi,eta ohikoa da haurren nahiak berehala asetzea. Etxeaskotan, ia eskatzen duten guztia berehala eman ohizaie eta, ondorioz, ez zaie frustrazioaren aurkajarduteko elementurik eskaintzen.

Askotan, ez da beharrezkoa haurrarengan ohikoabeharko lukeen jokabideagatik, adibidez, azterketakgainditzeagatik saria ematea. Horrek ez du esan nahi,gurasoentzat seme-alabak une jakin batean ahaleginhandia egiteagatik saria merezi duela pentsatzenbadute, saririk eman ezin zaionik; aitzitik, eman eginbehar zaio, baina beti argi azaldu behar zaionahitaezkoa ez dela eta gurasoek sari hori eurekegokia dela uste duten unean emango diotela eta ezhaurrak berak eskatzen duenean.


Portaera erasokorrak

Hainbat ikerketaren arabera, lehen haurtzaroanerasokorrak diren haurrak, askotan, hazten direneanere erasokorrak izango dira.

Haur batzuek portaera oso erasokorra izaten dute.Haur horiek frustrazioa gaizki jasaten dute eta ezdakite bereizten besteen ekintza min emateko asmoa-rekin edo asmorik gabe egindakoa den. Horregatik,edozein probokaziori edo eurek gogaikarria dela usteduten edozein ekintzari erasokor erantzungo diote.

Ikaskideek begitan hartzen badituzte ere, haur erasokorrakez dira arduratzen euren buruenganako eragin dezaketenarbuioaz, zeren ekintza horiekin besteak menderatu egitendituztela uste baitute. Horrez gain, erasoaren bidez betionuraren bat lortuko dutela uste dute; adibidez, besteenekintzak gelditu edo autoestimua handiagotu.

Haurren erasokortasunaren arrazoiak

Askotan erabat erasokorrak diren neskei buruzko berriakentzuten badira ere (batzuk ikaskideren bat edo haurtxikiren bat hiltzera ere iritsi dira), oro har, mutilak neskakbaino erasokorragoak izan ohi dira. Zenbait ikerketekfrogatu dutenez, horrek oinarri biologikoa ere badu, zerengizarte gehienetan (gizaki-taldeetan zein animalia--taldeetan) arra emea baino erasokorragoa baita.

Gizarteari dagokionez ere, jolas- eta jostailu-motek erejokabide erasokorragoak eragin ditzakete mutilengan,eta, era berean, jokabide horiek neskengan negatibo-tzat jotzen dira eta zigortu egiten dira.

Gurasoen portaera erasokorrak, haurrak arbuiatzekoedo haurrengandik urruntzeko jokabideek eta bikoteki-deen artean sortzen diren gatazkek ere eragina izandezakete haurren erasokortasunaren garapenean.Egoera horiek guztiek arazo emozionalak eta jokabideerasokorrak eragin ditzakete haurrengan.

Erasokortasun-arazoak dituzten haurrak bizi diren etxeaskotan egindako azterketen arabera, etxe horietanfamilia-harremanak gatazkatsuak izan ohi dira (behineta berriz liskarrak sortzen dira, elkar iraindu etamehatxatu egiten dute eta elkarrizketa gutxi egon ohidira). Familia horietako haurrek laster ikasten dute,norbaitek gogaitzen dituenean edo zerbait lortu nahidutenean, erantzunik onena indarkeria eta larderiadirela. Arazoak dituzten haur horien gurasoek gutxitanindartzen dituzte gizartearen aldeko jokabideak, etajokabide okerrak zuzentzeko baliabide erasokorrakerabili ohi dituzte. Ondorioz, haur horiengan zigorrareneragina gero eta ahulagoa izan ohi da.

Dena den, bizikidetzak elkarreragina eragiten duenez,askotan, oso biziak edo suminkorrak diren haurrek haurlasaiek baino jokabide erasokorragoak sorrarazten di-tuzte gurasoengan. Ondorioz, kontrolatzen zailak direnjokabide erasokorrak elkarreragiten dituzte, eta, asko-tan, gurasoek jokabideok uzteko joera hartzen dute etaez dira haurrek egin dezaketenaz arduratzen. Haur edogazte horiek arazo berak dituzten beste batzuekin ha-rremanetan jar daitezke, eta osatzen dituzten taldeetanelkarri jokabide disfuntzionalak eragingo dizkiote.

Telebistako indarkeriak haurrengan izan dezakeen era-gin negatiboari dagokionez, haurren eta gazteen eraso-kortasuna aztertzeaz arduratu diren pertsona guztiak

bat ez badatoz ere, argi dago komunikabi-deetan eta aisiarako bideetan (bideojoko-etan edo pelikuletan, pertsonaia errealekinedo marrazki bizidunekin) agertzen den in-darkeriak jokabide erasokorrak eragin di-tzakeela haurrengan. Haur asko ordugehiegi egoten dira telebistaren aurrean,indarkeria handiko programak ikusten eta,ondorioz, haur horiek jokabide bortitzakimita ditzakete edo mundua arriskuz bete-rik dagoela eta arrisku horiei aurre eginbehar zaiela pentsa dezakete.

Indarkeriazko jolasak eta jostailuak mutilenjokabide erasokorrak eragin ditzakete.


Zerk eragiten du pertsonek moralaren arabera jokadezaten? Balioak pertsonen parte dira, ekintza etapentsamendu guztietan daude, baina oraintsura arte,gizarte bakoitzak arau eta balio komun batzukezartzen zituen, kulturaren eta eguneroko gertakizunasko ulertzeko eraren arabera.

“Hala ere, mundua herri global bihurtzen ari da. Herriglobal horretan, pertsonak etengabe mugitzen dira etaberen kulturak eta balioak urrutiraino hedatzen dituzte.Pertsonak ere aldatu egiten dira gizartearen barneaneta garai bakoitzean gauza desberdinak baloratzendira. Horrek guztiak aldaketak eragiten ditu balio tradi-zionaletan, eta beharrezkoa izaten da balioen hezkun-tza berriro planteatzea.

Gizakiak balioak jaiotzatik baditu ere eta egiten dituenekintza guztietan badaude ere, egia da, halaber,haurrak garapen moral egokia izan dezan, haur horrenhezkuntzaz arduratzen diren helduak, hau da,hezitzaileak eta gurasoak, haurrari garatzeko behardituen tresna guztiak emateaz arduratu behar direla.

� Familiaren eginkizunabalioen hezkuntzan

Familia izan da, tradizioz, balioak transmititzekoerakunde nagusia. Hala ere, familiak zenbait eginkizungaldu dituenez eta eginkizunok kanpoko erakundeen

esku gelditu direnez, orain hezkuntza morala familiare-kin batera eskolaren esku dago, eta, batzuetan,eskolak familia ordezkatzen du. Hala ere, azken urtee-tan, familia balioen hezkuntzaren agente nagusia izandadin aldarrikatzen duten korronteak ugaritu egin dira.Korronte horien arabera, familia da besteez arduratzekojokabideak, hau da, altruismoa, laguntza, tolerantzia,zintzotasuna, konfiantza, etab., sustatu behar dituena.

Familiaren eginkizuna da hurrengo belaunaldiei bestepertsonek dituzten gauza onak onartzea garrantzitsuadela transmititzea. Helduek konturatu egin behar dute,balioak ez direla irakasten, bizi egiten direla. Beraz,etxeetan jokabide moral egokia ikusi eta bizi behardute. Haurrek, txikiak izan arren, azkar konturatzendira gurasoek agintzen dutena eta egiten dutena batez badator, eta, horrek nahasketa sor dezake haurren-gan, eta, aldi berean, gurasoei indarra ken diezaieke.

Haurra moraltasunaren arabera hezteko, gurasoekharremanen kalitatea kontuan hartu behar dute. Funtsez-koa da gurasoen eta seme-alaben artean harreman onasortzea eta jokabide-eredu egokiak irakastea. Haurrakportaera-jarraibideak eta erabakiak hartzeko prozedurakbehar ditu, bere kabuz jardun behar duenean erabil di-tzan. Familia koherentea bada, eta agintzen dutena etaegiten dutena bat badatoz, familia horretako seme--alabek, seme-alaben iritziak kontuan hartu gabe berenbalioak inposatu nahi dituzten guraso autoritarioen seme--alabek baino nortasun osasuntsuagoak garatuko dituzte.

Basamortuko urrunenetako paisaietan ezkutatu-tako oasi batean, Eliahu agurea belaunikozegoen,datil-palmondo baten azpian.

Hakim, Eliahu-ren auzoko merkatari aberatsa oasiangelditu zen, gameluei edaten emateko, eta Eliahu,izerditan, harea aztakatzen ari zela ikusi zuen.

– Zer moduz, agure? Bakea zurekin.

– Baita zurekin ere –erantzun zion Eliahu-kzereginei utzi gabe.

– Zertan ari zara hor, bero honekin eta pala horieskuan duzula?

– Ereiten ari naiz –erantzun zuen agureak.

– Zer ari zara ereiten hor, Eliahu?

– Datilak –erantzun zuen Eliahu-k, inguruan zuenpalmondo-saila seinalatuz.

– Datilak! –errepikatu zuen iritsi berriak. Etabegiak itxi zituen ulerkor, inozokeriarik handienaentzun balu bezala.

–Beroak kalte egin dizu garunetan, laguna. Zatoz,

utzi hori eta goazen dendara likorea edatera.

– Ez, ereitea bukatu behar dut. Gero, nahibaduzu, edango dugu...

– Esan, lagun, zenbat urte dituzu?

– Ez dakit... Hirurogei, hirurogeita hamar,laurogei... Ez dakit... Ahaztuta daukat. Baina zeraxola dio horrek?

– Begira, lagun. Datil-palmondoek berrogeitahamar urte behar dute hazteko, eta heltzendirenean baino ez dituzte fruituak ematen. Nikez dut zuretzat kalterik nahi, badakizu. Hobe,ehun eta bat urteraino biziko bazina, bainabadakizu nekez uzta jasoko diozula orainereiten ari zarenari. Utzi hori eta zatoz nirekin.

– Begira, Hakim. Nik beste batek erein zituendatilak jan ditut eta beste horrek ere ez zuenberak ereindako datilak jateko inolako asmorik.Nik orain datilak ereiten ditut, bihar norbaitek janahal izan ditzan...” (5)

5.5. Balioen hezkuntza

Semeak edo alabak, heldu bihurtzen denean garapenmoral egokia izan dezan, haurrak entrenamenduabehar du txiki-txikitatik. Baina entrenamendu horrekadinaren eta gaitasunen arabera egokitutakoa izanbehar du, eta ziurtatu egin behar da negoziatutakoaedo erabakitakoa bete egingo dela.

M. L. Hoffman gurasoek seme-alaben garapen moralasustatzeko egiten duten hezkuntza-lana aztertzeariekin dion autoreetako bat da. Hoffman-ek, gurasoekerabiltzen dituzten hiru diziplina-mota bereizten ditu:

Agintea finkatzea. Gurasoak erabat autorita-rioak dira, arazoak konpontzeko gaitasun han-dirik ez dute eta indarkeria edo zigorrak erabi-li ohi dituzte, seme-alabek agindutakoa betedezaten.

Maitasuna kentzea. Gurasoek, seme-alabekagindutakoa bete dezaten, xantaia emozionalaerabili ohi dute eta seme-alabei, gurasoeknahi dutena betetzen ez duten bitartean, ezdietela jaramonik egingo edo ez dituztela mai-te izango esaten diete.

Indukzioa. Teknika honen helburua, hurrak jo-kabideen ondorioak bere kabuz egiaztatzeaeta enpatia sustatzea da. Ekintza desegokiaegiten duenean, haurrari besteren bati kalteegin diezaiokeela azaldu behar zaio, eta era-gin dezakeen mina besteek berari gauza beraegiten diotenean bezala sentitu behar duelakonturatu behar du.

Argi dago, agintea finkatzea eta maitasuna kentzea ezdirela teknika komenigarriak helduentzat, zeren seme--alabei jokabide-eredu desegokiak eskaintzen baitiz-kiete eta ez baitute seme-alabek ikastea lortzen.

Ez da ahaztu behar helduen, hau da, hezitzaileen zeingurasoen, lanaren helburua haurrak autonomoa izatealortzea dela, eta hori eredu egokiak eskainita eta hau-rrarengan hausnarketa bultzatuta baino ez dela lortzen.

� Eskolaren eginkizuna ba-lioen hezkuntzan

Eskolaren eginkizun konpentsatzaileaeta laguntza-eginkizuna moralaren hez-kuntzan

Azaldu dugunez, haurrak balio moralak eta gizarte--arauak familiaren baitan ikasten baditu ere, egia da,halaber, gaur egun eginkizun hori eskolak ere betetzenduela, eta, askotan, erabat eskolaren esku uzten dela.

Beraz, eskolaren eginkizuna, balioen hezkuntzaridagokionez, konpentsatzai lea edo laguntza--eginkizuna dela esan daiteke.

Familiak, ezin duelako edo ez dakielako, balioenhezkuntza nagusiki eskolaren esku uztenduenean, eskolaren eginkizuna konpentsatzaileaizango da.

Eskolak, familiari hezkuntza-lan horretan lagun-tzen dionean, laguntza-eginkizuna beteko du.

Hala ere, garrantzitsua da aipatzea, haurraren hazkun-tza moralean laguntzea haurraren inguruko pertsonaheldu guztien zeregina dela, zeren, eskolan edo fami-lian lan handia egin arren, ikaskuntza horiek guztiak,haurraren hezkuntzan parte hartzen duten agenteguztiek indartzen ez badituzte, bidea motel egingo da.

Arauak barneratzea eta zigorra eskolan

Moralaren hezkuntzaren helburu nagusia haurrekarauak barneratzea da, horrela, moral autonomoagara dezaten. Ikuspegi horren arabera, ez da aukeraona haurrak besterik gabe zigortzea, zeren horrelaematen zaien mezua honako hau baita: “arau horihorrela da eta bete egin behar da, neuk esaten dudala-ko, heldua naiz eta”. Hobe da, horren ordez, haurrare-kin hitz egitea, eragin zezakeen sufrimenduaz ohardadin eta antzeko egoeretan nola jokatu jakin dezan.

Horretarako, funtsezkoa da, haurrek, txiki-txikitatik,euren ekintzek besteentzat ondorio negatiboak izanditzaketela ulertzea.

Adibidez, Josebak Xabierri kolorezko lapitza kentzenbadio, Xabier gaizki sentituko da, eta ekintza horiJosebarentzat onuragarria bada ere (“nahi zuenlapitza dauka”), aldi berean, ekintza horrek sufrimen-dua eragiten dio Xabierri; beraz, Josebarekin hitz eginbehar da, eragin duen kalteaz ohar dadin. Egoerahorretan, haurrari zigorra jartzea erabakitzen bada, etaJoseba txokora bidaltzen badugu, Josebak egin duenekintza berez txarra edo ona dela ikasi beharrean,eragin dezakeen sufrimenduaren edo kaltearen arabe-ra ona edo txarra izango dela ikasiko du.

Askotan, eskoletan, arreta handia jartzen zaio haurrekkonbentzioak ez hausteari eta arau moralei ez zaiejaramon handirik egiten, eta hori justifikatzeko ordenaeta diziplina mantentzeko arauak bete egin behar dire-la aipatzen da. Baina, oso garrantzitsua da hezitzaile-ek haurren autonomia morala susper dezaten.

Horretarako, solasaldirako eta eztabaidarako eremuakezarri behar dira, geletan arau moralak hausteariburuz hitz egiteko. Eskolaren eta familiaren zereginada, haurrei, arau sozialen eta moralen araberakomoral autonomoa, elkarrizketarako irekia eta ulerkorragaratzeko behar dituen tresna guztiak (afektiboak etakognitiboak) ematea.

Balioen hezkuntzan duen eginkizunari dagokionez,eskolak kontuan hartu behar dituen alderdi garrantzi-tsuenak hiru dira:



Haurraren eta hezitzaileen artean sortzen denharremana. Haurrak ordu asko egoten dira haur--eskolan; beraz, haurrari lehen egunetik egitendiogun harrera, egunero sortuko diren gatazkeiaurre egiten nola lagunduko diogun, hezitzaileakhaurrari nola hitz egingo dion (begiradak, adie-razpenak egiteko era, ahotsaren tonua, agin-duak, eskaerak, etab.) alderdi garrantzitsuakdira. Horren guztiaren arabera, elkarreragitekoera sortuko da, eta hori funtsezkoa da transmiti-tzen dizkiogun balioak barneratzeko eran.

Hezitzaileak, haurrarekin elkarrekintza dagoenbakoitzean, balioak eta normak transmititzen dizkiolajakin behar du. Beraz, arreta handiz aritu behar da etahaurrak jasotzea nahi duen hura transmititzen ari delaziurtatu behar du. Adibidez, haur-eskolan 3 urtekohaurren hezitzaile-lanetan aritzen den Nekanekikasleengan ohitura onak sustatu nahi baditu, berakizan beharko du lehena agurtzen, mesedez eskatzen,adeitasunez adio esaten, eta abar egiten, eta beti eginbeharko du hori, eta ez bakarrik ohitura onak lantzekosaioa egiten duenean.

Haurraren eta hezitzailearen artean komunikazio etaharreman egokiak sortzeko, ingurunea ere zaindu eginbehar da. Inguruneak, estimuluei dagokienez, ahaliketa aberatsena izan behar du eta haurraren premietaraegokituta egon behar du, ikaskuntza egokia izan dadin.

Haurrek, esperientziak pilatzeko eta ereduegokiak izateko premia dute eurek gerobereganatu eta erabiliko dituzten balioak ikusiahal izateko.

Adin txiki hauetako haurrek, batez ere, ereduei behatu-ta ikasten dute. Ereduetan ikusten dutenaren arabera,gero, jokabide morala eraikiko dute. Oso garrantzitsuada, beraz, hezitzaileak aldez aurreko hausnarketaegitea eta bere balio-eskala izatea. Hezitzaileek,lehenbizi, euren burua ezagutu behar dute, gero, bes-teei, tolerantzia, hausnarketa, elkarri laguntzea eta an-tzeko balioak irakasteko, eta ikasle ahulenak lotsara-ziz, lehiakortasuna sustatuz eta antzeko ekintzenbidez kontrako balioak ez irakasteko.

Ikastetxeen eta familien arteko harremana.

Harreman hori alderantzizko proportzioan al-

datuko da, haurra hazten den heinean, zeren

haurra gero eta autonomoagoa izango baita.

Beraz, haurrak urteak bete ahala familiaren

eta eskolaren arteko harremana murritzagoa

Bibliografia

(1) STASSEN, K; BERGER R. eta THOMPSON, A. Psicología del desarrollo. Ed. Panamericana. Madril,

1997. 493. or.

(2) MISCHEL, V eta PATERSSON, G. R. (1976). Honako liburu honetan aipatua: LÓPEZ, F; ETXEBA-RRIA, I. eta beste, Desarrollo afectivo y social. Piramide arg. Madril, 2001. 206. or.

(3) LEVVIT, M. J.. Honako liburu honetan aipatua: LÓPEZ, F; ETXEBARRIA, I. eta beste, Desarrolloafectivo y social. Piramide arg. Madril, 2001. 216. or.

(4) DAMON, W. Honako liburu honetan aipatua: DÍAZ-AGUADO, M. J. eta MEDRANO, C. Educación yrazonamiento moral. Ediciones Mensajero. Bilbo, 1995. 56. or.

(5) Leo Rothern’s Jewish Treasury liburuko ipuin sefardia. Honako liburu honetan aipatua:: BUCAL, J..Déjame que te cuente... RBA integral arg. 14. edizioa. 2003. 231. or.


A r i k e t a k1. Garrantzitsua dela uste al duzu, moralaren hezkuntza egokia izatea? Zergatik?

2. Ikastetxeetan, behar den adina garrantzi ematen al zaie balioei eta moralaren hezkuntzari?

3. Zein etapatan ematen zaio garrantzi handiagoa moralaren hezkuntzari eta balioei: 0-3 urteko zikloan, 3-6 urteko zikloan, lehen hezkuntzan, bigarren hezkuntzan ala derrigorrezkoaren osteko hezkuntzan? Zein etapatan landu beharko lirateke gehiago? Zergatik?

4. Azaldu zeure hitzekin, arauen eta balioen arteko desberdintasunak. Adibideak jarri.

5. Hausnarketa egin eta maite dituzun pertsonenganako duzun enpatia aztertu. Pertsona horietako zeinekin duzubenetako enpatia? Eta, maite ez izan arren, inguruan dituzun zein pertsonarenganako duzu enpatia? Eta gogoko ez dituzun inguruko pertsonengan pentsatzen baduzu?

6. Gizarte-ikaskuntzaren arabera, nolakoa da garapen morala?

7. “Gizarte-ikaskuntzaren teoria: zigorra eta zigorraren ordezkoak” deritzon atalean, honako esaldi hau azaltzenda: “zigorra beti haurren onurarako erabili behar da eta ez helduen onurarako”. Azaldu ezazu.

8. Eisenberg-en iritziz, gizartearen aldeko jokabideak zergatik areagotzen dira adinarekin?

9. Azaldu zeure hitzekin Damon-en justizia banatzailea.

10. Hiruko taldeetan, haurren erasokortasunari buruzko idazlana egin.

11. Irakurri honako anekdota hau eta azaldu ikasgelan zuk bizi izan duzun antzeko egoera.

“Izaskunen ama alabak, azken boladan, gezur ugari esaten dituela konturatu da, eta hasieran garrantzirikematen ez bazion ere, orain kezkatzen hasi da; beraz, amak Izaskunekin hitz egitea erabaki du, eta horigaizki dagoela, gezurra gauza itsusia dela, mesfidantza sortzen duela azaldu dio; artzainaren ipuina erekontatu dio.

Izaskunek, itxuraz, ulertu du eta ama pozik joan da afaria prestatzera. Ama lanean buru-belarri dabileneanatea jo dute eta Izaskunen ama atea zabaltzera joan da. Laugarren pisuko auzokoa da. Beti orduriktxarrenean etorri ohi da, sukalderako behar duen eta bukatu zaion zerbait eskatzera. Oraingoan litro batesne eskatu du, bexamela egiteko. Izaskunen amak, lotsagabe, honako hau erantzun dio:

– Sentitzen dut, baina neuk ere ez dut esnerik. Eta atea ixtera zihoanean, Izaskun agertu da esne-kaxabatekin eta honako hau esan dio amari:

– Baduzu esnea, ama. Ez al zara gogoratzen arratsaldean erosi duzula?

5.1. jarduera


Piaget-en esperimentua

Helburuak

—— Piaget-en haurren garapen moralari buruzko lana gainetik ezagutzea.—— Ikerketa-lan txiki bat egitea.

Garapena

—— Banaka eta eskola-orduetatik kanpo, azaldu honekin batera doazen istorioak, ezagutzen dituzuen 5 eta 13urte bitarteko ume guztiei. Galdetu ume bietako zein den bihurriena eta zergatik.

—— Galdetutako umeen erantzunak bildu, eranskineko ereduaren antzeko orri batean.—— Ikasgelan, lortutako emaitzak bateratu.—— Lanean, horrez gain, honako hau azaldu behar duzue: jarduerari buruzko iritzi pertsonala, lana egiteko izan

dituzuen zailtasunak, lanaren bidez ikasi duzuena, espero zenituen emaitzak lortu dituzuen, zerk harritu zai-tuzten, etab.

Dokumentuak (Piaget-en John-en eta Henry-ren kasuak)

A istorioa: John bere gelatik jantokira zihoan, baina jantokiko atearen atzean aulki bat zegoen, eta aulkianerretilu bat zegoen 15 katilurekin. John-ek ezin zuen jakin gauza horiek guztiak atearen atzeanzeudenik. John jantokira sartu zenean, ateak erretiluaren kontra jo zuen eta 15 katiluak erori etapuskatu egin ziren.

B istorioa Henry, ama etxetik kanpo zegoen egun batean, armairutik marmelada hartzen saiatu zen. Aulkibatera igo eta besoa luzatu zuen. Baina marmelada goregi zegoen eta ezin zuen hartu eta jan.Baina marmelada hartzen saiatzen ari zela katilu bat bota zuen. Katilua erori eta puskatu eginzen.

Iraupena:

—— Astebete datuak jasotzeko eta 30 minutu, klasean, iritziak bateratzeko.

Ebaluazioa egiteko irizpideak

—— Epeak betetzea baloratuko da.—— Ikasgelan azalpenean parte hartzea kontuan hartuko da.—— Iritziak ontzat hartzeko, gutxienez 6 iritzi aurkeztu behar dira.—— Eskatutako iritzi pertsonala.—— Garbitasuna eta aurkezpen ona, hau da, typex-ik gabe, marjinak ipinita, ortografikoki zuzenduta, makinaz

idatzita, etab.

Eranskina

Galdetutakohaurraren izena

AdinaHaur bihurrienaren

izena Zergatik? Oharrak (egonez gero)

Ángelaren dilema

Helburuak

—— Unitatean azaltzen diren eduki teorikoak kasu praktikoa ebazteko erabiltzea.—— Norbere ideiak jendaurrean azaltzea.

Planteamendua

—— Anjelak haur-hezkuntzako irakasle izateko ikasketak bukatu ditu. Zortea izan du eta berehala lortu du lanahezitzaile gisa, ospe oneko bere auzoko haur-eskola batean. Kontratua beranduago egingo diotela esan diote,baina lehen lana da eta Anjelak ilusio handia du. Oso gustuko ditu haurrak eta esperientzia berria haurrekinkonpartitzeko gogo handia du, eta are gehiago horrelako ikastetxean. Bestalde, lana beharrezkoa da berarentzat,zeren duela hilabete gutxi independizatu baita gurasoengandik, bere bikotekidearekin bizitzera joateko. Eskolanlanean hasi eta gutxira, zenbait gauza hasieran esan zioten bezalakoak ez direla konturatu da.

• Legeak agintzen duena baino ikasle gehiago dago klase bakoitzean.

• Gurasoak engainatu egiten dituzte zenbait gauzatan: adibidez, haurrak ondo jan duela eta lasai lo egin duelaesaten zaie, hori egia ez denean ere.

• Haurrak egun osoa gelan sartuta egoten dira, gela hotz batean lo egiten dute, zeren gelan esekita dagoenberogailu elektrikoa lehen eta azken orduan baino ez baita pizten, hau da, gurasoak haurrak ekartzera eta etxe-ra eramatera etortzen direnean.

• Batzuetan, haurrek negar egiten dutenean, denbora luzez egoten dira inor kontsolatzera joan arte. Ez dutejostailurik eskura eta inork ez dizkie estimulu egokiak ematen.

Anjelak gauza horiek ez ditu ondo ikusten, baina lana benetan behar du eta lan-egoera oso konplikatua da, zereniaz berarekin ikasi zutenetako bi ikaskidek baino ez baitute hezitzaile gisa lana aurkitu. Estututa dago eta ez dakizer egin. Haurrengan pentsatzen duenean sufritu egiten du, zeren, azkenean, hain gaizki zainduta egonda,ezbeharren bat sortuko baita. Ikastetxeko zuzendariak ulerkorra dela ematen du, baina horrelako gauzak gerta-tzen uzten badu... Ez daki nola jardun behar duen. Utzi egingo al du lana? Hori egiten badu, ez du langabeziakobratzeko eskubiderik eta bikotekidearen soldatarekin ezin dituzte alokairua, janaria eta gainerako gastuakordaindu. Zerbait esango du? Baina nori?

Garapena

—— 3 laguneko taldetan, ondorengo galderei erantzun eta hitz egiten duzuenari buruzko eskema egin.1. Zuen ustez, zer egin beharko luke Anjelak?2. Horrelako irregulartasunak dituzten ikastetxeak daudela uste al duzu? Zergatik?3. Egin zerrenda gerta daitezkeen irregulartasunekin.4. Lan-egoera ezegonkorrean, ohikoa da injustiziak jasan behar izatea. Non dago muga? Salatu egin beharko al

lirateke horrelako egoerak? Denak? Zeintzuk bai eta zeintzuk ez?—— Ondoren, talde bakoitzak, gidoiaren laguntzaz, ondoriozko iritziak azalduko dizkiete gainerako ikaskideei, eta

iritziak bateratu egingo dira.

Iraupena:

—— Ordubete galderei erantzuteko eta beste ordubete bateratzeko.


—— Talde txikian lana egitean izandako inplikazioa.—— Bateratzean parte hartzea.


5.2. jarduera

5.3. jarduera


Prentsako dilemak

Helburuak

—— Dilema moralak sorraraz ditzaketen prentsako berriak hautatzeko gai izatea.—— Auzi moralari buruz eztabaidatzeko, bere irizpideak asertzioz defendatzeko gai izatea.

Garapena

—— 4 laguneko taldetan, gutxienez, prentsan agertu berri diren eta dilema morala planteatzen duten bi berri aurkitu.Ikaskideei aurkeztu eta, botazioaren arabera, ikaskide guztiek erabakiko dute zein berri den egokia ikasgelan ez-tabaidatzeko.

—— Ikasleak bi taldetan bananduko dira, defendatzen duten balioaren arabera. Talde bakoitzak denbora jakin bat izan-go du eztabaida prestatzeko. Denbora hori agortu ondoren, ikaskide guztien arteko eztabaida hasiko da. Norbai-tek zein iritziren alde jarri ez badaki, behin-behinean, taldetako baten jar daiteke, eta, gero, iritzia aldatzen badu,beste taldera pasa daiteke.

—— Ikasle bat moderatzailea izango da, eta beste bi idazkari izango dira. Eztabaida bukatzen denean, hirurek bileraegingo dute hartutako notak bateratzeko, eta, laburpen gisa, erabilitako argumentuak azalduko dizkiete besteei.

Iraupena

—— Berriak bilatzea unitatearen hasieran proposatu behar da, talde guztiek behar adina denbora izan dezaten. Berriahautatzeko eta prestatzeko, eztabaida egiteko eta ondorioak azaltzeko bi ordu izango dituzte. Jarduera hauKohlberg-en estadio moralak azaldu baino lehen egitea komeni da, teoriak ikasleen argumentuetan eraginik izanez dezan.


—— Jardueraren fase guztietan parte hartzea baloratuko da, eta eztabaidan asertzioz parte hartzea positibotzat joko da.

Arrantzalerik gabeko txalupa

Helburuak

—— Unitateari dagozkion eduki teorikoak indartzea eta norbere iritziak jendaurrean azaltzeko gai izatea.

Garapena

—— Klasean honako galdera honi buruzko eztabaida antolatuko da:Gai al naiz, zigorrik jasoko ez dudala ziur jakinda, moralki zuzena ez den ekintza burutzeko alhadurarik izangabe?

—— Bi talde osatu eta ikasle bakoitzak idatziz bere arrazoiak, bereak diren edo ezagutzen dituen besteen esperien-tziak eta dagozkion erreferentzia teorikoak azalduko ditu. Hori egin ondoren, idatzitakoa ikaskide guztiekineztabaidatuko da eta ondorioak aterako dira.

Iraupena

—— Aurreko unitatea bukatu baino lehen, antzezlana irakurtzen hasteko eskatuko diegu ikasleei, denbora izandezaten eta eztabaida unitate honen amaieran egin ahal izateko. Eztabaida prestatzeko eta eztabaida egiteko,2 ordu erabiliko dira.

5.4. jarduera


5.5. jarduera

Pelikula: John Q.

Fitxa teknikoa:

Herrialdea: AEB. 2001Jatorrizko izenburua: John Q. Gaztelaniaz bikoiztutako ber-tsioa.Antzezle nagusiak: Denzel Whasington, Robert Dubal, Ja-mes Wood, Anne Heche, Kimberly Elise eta Ray Liotta.Iraupena: 118 minutu.Generoa: Drama.Argumentua: Beisbol partidua jokatzen ari denean, Mike txi-kiak konortea galdu du eta ospitalera eraman dute.Ospitalean gurasoek, haurrak bihotz-transplantea behar due-la jakin dute. Asegurua ez da ebakuntzaz arduratzen eta, or-daindu ezin duenez, John Q-k, aitak, bere semearen bizitzasalbatzeko neurriak hartu behar ditu.

Jarduerak

—— Ikasle bakoitzari paper bat emango zaio pelikulan parte hartzenduten pertsonaietako baten izenarekin. Bakoitzari, dagokionpertsonaiari arretaz jarraitzeko aginduko zaio.

—— Hurrengo saioan, ikasle bakoitzak John Q-ren istorioa azalduko du, egokitu zaion pertsonaiaren ikuspuntutik, etabeste ikaskideei pertsonaia horren jokabidearen arrazoiak azalduko dizkie.

—— Pertsonaiaren izena duen papera beste ikasleei erakutsi behar zaie, besteek zeini buruz hitz egiten ari den jakindezaten.

—— Ondorioak atera.

Iraupena

—— 2 ordu pelikula ikusteko. 2 ordu eskolan, istorioak azaltzeko eta bateratzeko.


—— Bi saioetara joatea baloratuko da.—— Jendaurreko azalpenean eta eztabaidan parte hartzea kontuan hartuko da.

Pertsonaiak

1. Pelikularen hasieran automobila gidatzen duenemakumea.

2. Ospitaleko zuzendaria.3. Kardiologoa.4. Ospitaleko gelan umeaz arduratzen den medikua.5. Larrialdietako medikua (gizonezkoa).6. Larrialdietako medikua (emakumea).7. John Q.-ren laguna.8. Polizia-burua.9. Negoziatzailea.

10. Telebistako aurkezlea.11. Bahitua: eskua zaurituta duen gizonezko beltza.12. Bahitua: besoa hautsita duen neska ilehoria.

13. Bahitua: besoa hautsita duen neska ilehoriaren laguna.14. Bahitua: segurtasun-zaintzailea.15. Bahitua: telefonista.16. Bahitua: erditzeko zorian dagoen emakumea.17. Bahitua: erditzeko zorian dagoen emakumearen

senarra.18. Bahitua: ume txikia duen emakume hegoamerikarra.19. John Q.-ren alde dagoen telebista-ikuslea.20. John Q.-ren kontra dagoen telebista-ikuslea.21. Anbulantzia-gidaria.22. Anbulantzia-gidariaren laguntzailea.23. John Q.-ren emaztea.24. Mike, John Q.-ren semea.25. Balaz zauritzen dutena.

5. unitate didaktikoa Garapen morala · PDF file102 5. unitate didaktikoa Garapen morala...

Documents

Transcript of 5. unitate didaktikoa Garapen morala · PDF file102 5. unitate didaktikoa Garapen morala...