3. MODULUA Komunikazio-eragiketak lantzen · Gaitzespena, kexa edo kritika adieraztekoak...

JARDUNJARDUNJARDUNJARDUN

3. MODULUA

Komunikazio-eragiketak lantzen

3.1. Elkarrekintza

3.2. Kontakizuna

3.3. Deskribapena

3.4. Definizioa

3.5. Azalpena

3.6. Argudioa

JARDUN

Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzietarako euskara 86

3. modulua

Joseba Ezeiza Ramos. Euskal Filologia Saila. UPV/EHU. 87

AURKEZPENA

Aurreko moduluetan komunikazio espezializatuaren oinarriak landu ditugu, eta espezialitateko testu eta dokumentu

ohikoenak egiteko irizpide orokorrak eskaini ditugu. Horrela, bada, testugintzaren oinarriak jorratzeko aukera izan dugu.

Modulu honetan ildo horretatik jarraituko dugu lanean. Baina, oraingoan, espezialitateko komunikazioan funtsezkoak diren oinarrizko eragiketa batzuk landuko ditugu: elkarrekintza,

kontakizuna, definizioa, azalpena eta argudioa.

Berbaldi gehienetan eragiketa horietako hainbat kateatuko dira, betiere, komunikazio-estrategia orokorrak eskatzen duen

eran. Zabalkunde-artikulu batean, adibidez, oso ohikoa da pasarte narraziozkoak, deskribapenezkoak eta azalpenezkoak

txertatzea. Gerta liteke, alabaina, berbaldia eragiketa horietako bakarrean oinarritzea. Glosategiek, adibidez,

definizio-eragiketak baliatzen dituzte ia soilik.

Gauzak horrela, hauxe da modulu honetan egingo duguna: eragiketa horiek barne hartzen dituzten komunikazio-

eginkizunetan trebatuko gara. Horretarako, aholku eta ariketa ugari eskainiko ditugu atalez atal. Horien bidez, zuen

gaitasuna-mailari neurria hartzeko aukera izango duzue; baita

gaitasun-maila hori zabaltzeko eta jasotzeko ere.

HELBURU ZEHAZTUAK

Berbaldiko oinarrizko eragiketak egiten trebatzea, ahoz zein idatzizBerbaldiko oinarrizko eragiketak egiten trebatzea, ahoz zein idatzizBerbaldiko oinarrizko eragiketak egiten trebatzea, ahoz zein idatzizBerbaldiko oinarrizko eragiketak egiten trebatzea, ahoz zein idatziz: : : : kontatu, definitu, azaldu, deskribatu, argudiatu, eta abar. Espezialitateko askotariko testuekin lan egitea: Espezialitateko askotariko testuekin lan egitea: Espezialitateko askotariko testuekin lan egitea: Espezialitateko askotariko testuekin lan egitea: testuak aztertzea, alderatzea, berridaztea, eta abar. Espezialitateko hainbat testuEspezialitateko hainbat testuEspezialitateko hainbat testuEspezialitateko hainbat testu----motmotmotmotararararen ezaugarriez jabetzea: en ezaugarriez jabetzea: en ezaugarriez jabetzea: en ezaugarriez jabetzea: biografiak, glosategiak, artikuluak, txostenak, saiakera laburrak, eta abar. Komunikazio argiaren eta zehatzaren oinarrizko irizpideak ezagutzeaKomunikazio argiaren eta zehatzaren oinarrizko irizpideak ezagutzeaKomunikazio argiaren eta zehatzaren oinarrizko irizpideak ezagutzeaKomunikazio argiaren eta zehatzaren oinarrizko irizpideak ezagutzea: berbaldia egituratzeko irizpideak, komunikazioaren eraginkortasunari laguntzen dioten irizpideak, eta abar. Espezialitateko Espezialitateko Espezialitateko Espezialitateko zenbait testu sortzea, ahoz zein idatzizzenbait testu sortzea, ahoz zein idatzizzenbait testu sortzea, ahoz zein idatzizzenbait testu sortzea, ahoz zein idatziz: biografiak, glosategiak, informazio-orriak, eta abar.

JARDUN


3. modulua


EGINKIZUNAK

3333.1..1..1..1. Elkarreraginerako (ahozkorako zein idatzirako) lagungarriak izaten ahal diren irizpideen eta baliabideen zerrendak egin, Interneten eskuragarri dauden tresnak erabilita: lagunarteko esapideak, komunikazio formalerako esapideak, aurrez aurreko komunikaziorako irizpideak, komunikazio birtualerako jokabide-kodeak... 3333.2..2..2..2. Oinarrizko diskurtso-eragiketak ahalbidetzen dituzten estilo-irizpide eta -baliabideak identifikatu eta landu. 3.33.33.33.3.... Jakintza-arloko testuak ulertu (ahozkoak zein idatziak) eta berridatzi, emandako testuinguruko baldintzak kontuan hartuta. 3333.4..4..4..4. Askotariko testuak ekoitzi (ahozkoak zein idatziak), emandako testuinguruko baldintzak kontuan izanda. 3.5. 3.5. 3.5. 3.5. Espezialitateko testu-ereduen bilduma egin.

EBALUAZIORAKO JARDUERAK

Eb.3Eb.3Eb.3Eb.3.1..1..1..1. Espezialitateko testu hainbat bildu eta sailkatu. Eb.3Eb.3Eb.3Eb.3.2..2..2..2. Kirolari eta jarduera fisikoari eskainitako aldizkari baterako hainbat ekarpen egin; ikaskideenak aztertu, eta egokienak hautatu. Eb.3Eb.3Eb.3Eb.3.3.3.3.3. Gai monografiko baten inguruko ahozko azalpena egin, diapositiba sorta bat euskarri gisa hartuta

JARDUN


3. modulua


Jarduera fisikoari eta kirolari dagokien eremu zabalean, ugariak dira

elkarrekintzazko egoerak: ahozkoak zein idatziak: entrenamendu-saioak,

eskola-saioak, jokalarien arteko komunikazio-trukeak, erakunde-

komunikaziorako testuak, eta abar. Halaber, ugariak dira elkarreraginak barne

hartzen dituen eragiketak: galdetzea eta erantzutea, ohartaraztea,

gogoraraztea, jarraibideak ematea, agintzea, animoa ematea... Hurrengo

orrialdeko diagraman duzue elkarrekintzazko komunikazio-jardueren sailkapen

moduko bat.

Alabaina, elkarrekintzazko berbaldiak ez dira kasik aztertu euskaraz; are

gutxiago kirolaren eta jarduera fisikoaren eremukoak. Horrenbestez, ezin dugu

jarraibide zehatzik eman esparru horretan jarduteko; ez, behintzat,

fraseologiaz harago doanik. Eta jarraibide horiek ere oso badaezpadakotzat

hartu beharko ditugu, sistematizaziorik gabeko bildumetan oinarritzen

direlako.

Gauzak horrela, begiak eta belarriak erne beharko ditu izan kirol-arloko euskal

profesionalak, han eta hemen erabiltzen diren moldeak, ereduak eta esapideak

biltzeko. Abiapuntu gisa, lagungarriak izan litezke Antton Anasagastik bildutako

esapideak edota Ullibarri programako arduradunek Eskola-idatziak liburuan

jasotakoak1. Guk horietako batzuk ekarri ditugu hona langai.

Anasagasti, A., 2003. Taldeko gorputz- eta kirol-ekintzak. Eusko Jaurlaritza.

Lopez, M., et al., 2006. Eskola-idatziak. Eusko Jaurlaritza

3.1. JARDUERA. EgiEgiEgiEgin ezazun ezazun ezazun ezazu behaketa labur bat: partida bat, haurrekin behaketa labur bat: partida bat, haurrekin behaketa labur bat: partida bat, haurrekin behaketa labur bat: partida bat, haurrekin egindako eskolaegindako eskolaegindako eskolaegindako eskola----saiosaiosaiosaio bat, entrenamendu bat... Jaso bat, entrenamendu bat... Jaso bat, entrenamendu bat... Jaso bat, entrenamendu bat... Jaso itzazu itzazu itzazu itzazu elkarreelkarreelkarreelkarrekintzakintzakintzakintzako ko ko ko harremanetan harremanetan harremanetan harremanetan baliatutako esaldi eta esapidebaliatutako esaldi eta esapidebaliatutako esaldi eta esapidebaliatutako esaldi eta esapideakakakak. Zehaztu esapide horien . Zehaztu esapide horien . Zehaztu esapide horien . Zehaztu esapide horien komunikaziokomunikaziokomunikaziokomunikazio----funtziofuntziofuntziofuntzioaaaa.... EGOERA: _____________________EGOERA: _____________________EGOERA: _____________________EGOERA: _____________________

ESAPIDEA

FUNTZIOA

Erne! Pikutan hago, ala! Eutsi horri! Hori dun eta! ....

Arreta bereganatu Ohartarazi, kargu hartu Animoa eman Animoa eman / Onespena adierazi

3.1. Elkarreragina

JARDUN


3.1. Irudia. Elkarrekintzako komunikazio-eragiketak.

Oharrak Afixak Gutunak

Mezu elektronikoak

Idatzia

Interneteko foroak Wikiak

Identifikatu Galdetu eta erantzun

Eskaerak egin Berriak zabaldu

Informazioa eskatu eta eman Ohartarazi

Jarraibideak eman Barkamena eskatu

Gonbitak egin Eskertu

Iritzia eman Kritikatu

Erronka jarri

Aginduak eman Errieta egin

Eskatu Haserrea adierazi Onespena adierazi

Zorionak eman Ohartarazi

Animoa eman Azalpenak eman

Galdetu eta erantzun Gaitzetsi Onetsi

Goraipatu

Eskertu

Eztabaidak

Elkarrizketak

Solasaldiak

Ahozkoa

Bilerak Helburu bat

lortzeko

Elkarrekintza

3. modulua


3.2. JARDUERA. Hemen dituzu lagunarteko edota konfiantzazko

jarduneko ahozko hainbat esapide. Zer adierazten dute? Osatu taula

funtzioen zerrendatik aukera bat edo gehiago hartuta. Eman, azkenik,

gaztelaniazko ordezkoren bat. Antzeko beste esapide batzuk ezagutu

nahi badituzu, jo helbide honetara: http://www.euskadi.net/r33-

2288/en/contenidos/informacion/dia6/es_2027/adjuntos/TORIBIO/9-

TALDEKO%20GORPUTZ/Taldeko%20gorputz.pdf

Euskaraz Gaztelaniaz Funtzioa

Joka egik/n gogoz Eman / Ibili biziago

Juega con ms nervio!

Agindu Kargu hartu

Pasa ezak/n baloia arinago! Pasa egidak/n birrindu egingo diat/dinat eta!

Psame que voy a machacar!

Agindu Erronka jarri

Ez dakik/n/zu galtzen,txo! Galtze txarrekoa haiz, horratik!

Hori duk/n, bai, inondik ere etxekoen aldeko arbitroa!

Qu rbitro ms casero!

Gaitsetsi Salatu

Hori duk/n/zu jaurtiketa, hori! Qu tiro!

Onetsi Goraipatu

Baina, hi, zertan habil? Zer baraurik ala?! Jota najak/n!

Zelan huts egin heinkek/n hori?! Baina eginda zegoan/nan eta! Ez dok/n batere asmatzen! No das pie con bola! Gaitzetsi

Kargu hartu

Hi, nahikoa dok/n! Niri futbola bost axola! Hori duk/n harrikada Hori izan duk/n geldiketa! Tranpazale hori! Mundiala izan duk/n geldiketa! Ze makala hazen! Horiek dituk/n bitxi-lanak! Bai luzada bikaina! Hona hemen zubia! Toma caete! Erronka jo Ze ustela haizen! Zuek hartu duzue egurra! Hori dok/n hutsegitea!

KOMUNIKAZIO-FUNTZIOAK: Agindu / Aurpegiratu / Erronka jo / Gaitzetsi / Goraipatu / Kargu hartu / Kexatu / Ohartarazi / Onetsi / Salatu / Uko egin /...

JARDUN


3.3. JARDUERA. Aisia.net, Berbetaberua eta Mantxut web

orrialdeetan, esapide adierazkorren zerrenda erabilgarriak daude. Jo

ezazu bertara, eta hautatu kirolaren eta jarduera fisikoaren esparruko

lagunarteko elkarreraginetarako baliagarriak izan daitezkeen esapideen

adibide sorta bat.

www.aisia.net/hitzontzia/hitzontzia.php?kategoria=4

www.badihardugu.com/argitalpenak/berbeta_berua/berbeta_berua.pdf

www.argia.net/mantxut

Harridura-perpausak egiteko euskaraz dauden aukerak ezagutu nahi badituzue,

bestalde, eskuratu GALDEZKA, euskarazko zalantzei erantzunez liburua (Hainbaten

artean, 2003. IVAP-HAEE) eta irakurri 331.-335. orrialdeak.

3. modulua


JARDUN


3.4. JARDUERA. Ahozko jardunean, alabaina, errakuntzak ere egiten

ditugu. Horiei erreparatzea da irakasle, entrenatzaile edota kirol-

monitoreen ardura, beren lan-jardunean ari direlarik behintzat.

Ahozko euskaran egin ohi diren akats eta errakuntza ohikoenetako

batzuk ezagutu eta zuzendu nahi badituzu, eskura ezazu Ahozko

jarduna hobetzeko proposamenak liburua. Web helbide honetan duzu:

http://www.badihardugu.com/argitalpenak/euskara_hobetuz/ahozko_jarduna.pdf

Liburu horretan azalpenak ez ezik, ariketak eta erantzunak ere

aurkituko dituzu. Emaiozu begiratu bat eta zerrendatu zuk egin ohi

dituzun akatsak.

3. modulua


3.5. JARDUERA. Jarraian, elkarreragin idatziaren hainbat adibide

aztertuko ditugu. Horretarako zenbait ohar- eta gutun-testuren atal

hautatuak baliatuko ditugu. Osa itzazu testuaren funtzioa kontuan

izanda. Antzeko ereduak ikusi nahi badituzu, eskura ezazu Eskola-

idatziak liburua, eta alderatu zure proposamenak hangoekin.

Xedea: Laguntza eskatzea.

Dakizuenez, aurten ezin izango dugu autobusa alokatu asteburuko partidetara

joateko, eta auto partikularrak erabili behako ditugu. Alabaina, guraso batzuek

ohartarazi gaituzte arazoak izango dituztela haurrak mugitzeko (autorik ez,

lana, haur bat baino gehiago...). Garraioa ziurtatzeko txanda-sistema bat

antolatu nahi dugu. Horretarako, _________________________________________

Xedea: Dokumentazioa bidaltzea.

____________________________________ Eskola arteko II. lehiaketan parte

hartzeko baldintzak azaltzen dituen dokumentua.

Xedea: Gogoraraztea.

_______________________________________ ostiralean, hilak 10, amaitzen dela

eskola-kiroleko jardueretan izena emateko epea. ____________ baimen-agiria

sinatzea eta haurraren argazki bat eranstea.

Xedea: Informazioa ematea.

_____________________________________________________. Informazio-orrian

ikusiko duzuenez, kirol-jarduera batzuk jangelaren aurretik egitekoak dira;

beste batzuk, bazkaldu ostean. Azken horiek arinenak dira, noski. Izena emateko

epea hilaren 15ean amaituko da.

Xedea: Ohartarazpena.

Dakizuenez, azken bolada honetan oztopo batzuk izan ditugu kirol-instalazioak

erabiltzeko. ________________________________________________, eta tartean

oker gehiagorik ez bada, oporren itzulian berriro jarriko ditugula martxan kirol-

jarduera guztiak.

JARDUN


Xedea: Barkamena eskatzea.

Honen bidez, eskola-kirolaren arduradunok __________________________

aurreko astean izandako gaizki-ulertuagatik. Erabat lotsaturik gaude zuei guztioi

eragindako nahasteagatik. Aurrerantzean arreta handiagoz berrikusiko ditugu

egutegi eta ordutegiak.

Xedea: Bilera-deia.

Honen bidez, dei egiten dizuegu _______________________________. Hitzordua

jartzeko, deitu, mesedez, programaren arduradunari.

Xedea: Hutsegite larri baten berri ematea.

Honen bidez, _____________________________________ zuen alabak diziplinako

hutsegite larri bat egin duela gaur. Entrenatzaileak ez zuen alaba deitu

partidaren lehen atalean jokatzeko. Hori ikusita, oso hitz gordinak esan dizkio,

eta arduradunak aldageletara joateko eskatu dionean, inguruan zituen gailu

batzuk jaurti dizkio bere onetik erabat irtenda.

Barne Araudiaren arabera, portaera hori Hutsegite Larria da. Beraz, zuen

alabaren egoera diziplina-batzordearen esku geldituko da. Bilera, datorren

ostiralean egingo dugu goizeko 10etan. Gauzak horrela, eskatzen dizuegu ostiral

goizean bertaratu zaiteztela batzordearen erabakiaren berri gure ahotik jaso

ahal izateko.

Besterik gabe, gertaera honi edo beste edozeri buruzko ________ gehiago jaso

nahi izanez gero, ___________________________________________.

3.6. JARDUERA. Jo ezazu AZPIDAZKI webgunera.

(http://www.ehu.es/azpidazki), eta zabaldu esaldiak atala. Bertan,

gutunak egiteko esapide zerrenda erabilgarria aurkituko duzu

komunikazio-funtzioaren arabera antolatuta. Osatu taula hau,

gogoangarrienak bilduta.

3. modulua


Aurrekoarekin lotzekoak

Barkamena eskatzekoak

Berri onak ematekoak

Berri txarrak ematekoak

Bidaltzea adieraztekoak

Denbora irabaztekoak

Doluminak ematekoak

Eskerrak ematekoak

Gaitzespena, kexa edo kritika adieraztekoak

Gonbidapena egitekoak

Hartu izana adieraztekoak

Ohartaraztekoak

Proposamenak egitekoak

Zerbait eskatzekoak

Zorionak ematekoak

3.7. JARDUERA. AZPIDAZKIn ahozko zenbait komunikazio-egoeratan

kontuan hartzekoak izan daitezkeen baliabideak ere eskaintzen dira.

Esaldien atalean bertan aurkituko dituzu agurrak sakatuta. Irakurri

aurkituko dituzun hiru fitxak, eta laburbildu bertan ematen diren aholkuak

taula honetan.

Egoera Aholkuak

Telefonoz

Komunikazioetan

Aurrez aurre

JARDUN


Komunikaziorako teknologia berrien zabalkundearekin, elkarreragin-eredu

batzuk aldatu eta moldatu behar izan dira. Modu berean, arazo berriak ere

sortu dira. Ildo horretan, ziberetiketa delakoa ere sortu da; alegia,

elkarreraginerako jokabide-kode moduko bat sarean jarduteko. Hona hemen

elkarreragin birtualetarako kontuan hartzeko moduko hainbat aholku. Baten

bat aldatuko ote zenuke? Besterik erantsiko zenuke?

1. Oso gogoan izan zein den komunikazioaren arrazoia eta helburua.

Baita norekin ari zaren. Kontuz ibili hainbat hartzaileri zuzendutako

mezuekin.

2. Kontuan izan zein den erabiltzen ari zaren mezu-bidea (laneko

postontzia, etxeko postontzia, txata, unibertsitateko foroa...). Gune

guztiak ez dira egokiak komunikazio guztietarako.

3. Ondo mugatu mezuaren gaia eta edukia. Izenburu egokia hautatu

eta, ahal dela, funtsezko guztia mezu bakarrean jaso. Azalpenak,

datuak, dokumentuak... erantsitako fitxategietan bidali.

4. Gutxieneko epe bat utzi hartzaileari zure mezuari erantzun diezaion.

Epe hori pasatuta ez baduzu erantzunik jaso, bidali beste mezu bat

zure kezka jakinarazteko. Ez bidali mezu berbera behin eta berriro.

5. Komeni da testua agur-esaldien bidez irekitzea eta ixtea. Hori bai,

agurrok egokiak behar dute izan.

6. Testuak ez dezala pantaila bat baino gehiago bete (ez zabalean eta

ez luzean ere). Modu horretan, irakurleak mezu osoa izango du begien

bistan.

7. Mezua paragrafotan antolatu. Argi gelditu dadila zein den zure

komunikazio-estrategia. Adib. (1) arazoa azaldu; (2) azalpenak eman;

(3) mesedea eskatu; (4) oharrak egin; (5) eskerrak eman....

8. Ondo neurtu elementu ortotipografiko berezien erabilera

(emotikonoak, laburdurak...). Laneko eta ikaskuntzako zenbait

egoeratan ez dira egokiak izango. Enfasi-elementuak ere neurrian

erabili.

9. Kontuz, umorearekin eta ironiarekin. Komunikazio birtualean gaizki-

ulertu asko gertatu ohi dira.

10. Testua igorri baino lehen, ortografia eta gramatika egiaztatu.

Posta-zerbitzu gehienek dute funtzio hori eskuragarri.

3. modulua


Narrazioa da komunikaziorako eredu erabilienetako bat, bai eguneroko

komunikazioan eta bai espezialitateko komunikazioan ere; zer esanik ez,

jarduera fisikoaren eta kirolaren eremuan. Hortxe ditugu, batzuk aipatzearren,

kirol-jardueren irratiko zein telebistako emankizunak, txapelketen kronikak,

kirolarien biografiak, eta abar. Eta, eremu teknikoagora jotzen badugu, hortxe

izango ditugu esperientzia didaktikoen memoriak, entrenamendu-plangintzak,

ikerketen txostenak, eta abar. Horietako askok eta askok narrazio-egitura

baliatuko dute parte batean, behintzat.

Zertan datza, baina, narrazioa? Narrazioa gertakarien, asmoen edota planen

berri ematean datza. Horrenbestez, kronologiaren inguruan ardaztutako

komunikazio-eragiketa da, gertakarien edota ekintzen arteko denborazko

erreferentziak eta harremanak argitzen dituena. Horrenbestez, hauek dira,

labur-labur, komunikazio-eragiketa honen osagai nagusiak:

Testuingurua. Narrazioa lekuzko eta denborazko koordenatu jakinetan

txertatzen da; hainbat aktore/egile izango ditu protagonista; eta zio

jakinak izango ditu kausa-eragile.

Egitura. Ekintzen katean oinarritzen da; ekintzen kronologian.

Eskuarki, lau atal izan ohi ditu: a) hasierako egoera; b) aldabidea; c)

gertakariaren muina; eta d) amaierako egoera.

Eragina. Narrazioak egoera-aldaketa erakusten du; norbaitek edo

zerbaitek hasieratik amaierara bizi izandako eraldaketa. Eraldaketa

hori zerbaiten erakusgarri izango da; hain zuzen ere, testugileak

aditzera eman nahi duen mezuaren muinaren erakusgarri.

Kontakizunak beste eragiketa batzuk hartzen ahal ditu barne: deskribapena,

azalpena, argudioa... Baina, modu berean, beste eragiketa batzuen osagai izan

daiteke. Gertakari bat eztabaida baten pizgarri izan daiteke, adibidez; baina,

era berean, argudio batek gertakari baten azalpena erabil dezake euskarri gisa.

3.2. Kontakizuna

3.8. JARDUERA. Kataluniako zenbait unibertsitate eta elkartek

Argumenta izeneko baliabidea argitaratu dute unibertsitateko ikasleentzat

(http://antalya.uab.es/gab-llengua-catalana/web_argumenta_obert/). Orri

horretan, besteak beste, komunikazio birtualerako aholkuak ematen dira.

Irakurri, eta osatu guk egindako zerrenda.

JARDUN


3.9. JARDUERA. Jarraian testu bat duzu, Golding abiadura-

korrikalariaren esperientzia kontatzen duena.

Irakurri, eta azpimarratu haren biografiari buruzko

xehetasunak. Zerrendatu haren biografiaren gertakari nagusiak.

Irakurri berriro testua, eta aztertu kontu hauek:

o Zer ikuspuntu erabili du kirolariaren biografia kontatzeko,

objektiboa ala subjektiboa? Zergatik?

o Hurrenkera kronologikoa baliatu du biografiaren

azalpenean?

o Ondo mugatuta daude testuan biografiaren hasiera eta

amaiera?

o Haren bizitza profesionalaren urrats nagusiak ondo bereizita

azaltzen dira?

o Kirolariaren biografiaren kontaketa hutsa egiten da ala

beste osagai batzuez ere hornitzen da (iruzkinez,

deskribapenez, adibidez)?

o Kontaketa nola dago egina: lehenaldian ala orainaldian?

Lehen, bigarren ala hirugarren pertsonan?

Honenbestez, eztabaidatu beste kontu hauen inguruan:

o Zein da biografia honen egilearen asmoa?

o Zein da irakurleari helarazi nahi dion mezua?

o Zein da haren ikuspuntua?

o Zertan igartzen da hori guztia?

3.10. JARDUERA. Ikusi dugunez, testu honek bi osagai ditu:

kirolariaren datu biografikoak eta iritzi-argudioa. Egin behar duzuna hauxe

da: testua berridatzi bi osagaiok bereiziz. Testuaren lehen atalean

kirolariaren bizitza laburbilduko duzu; bigarrenean, iruzkin guztiak bilduko

dituzu. Ez ahaztu testuak jarraitzeko modukoa eta koherentea behar duela

izan.

3. modulua


Soziologoa, arrazakeria eta korrikalaria

Beltzak jaun eta jabe dira Britainia Handiko atletismoan. Arrazakeriaren

kontrako garaipenaren seinale da hori, diote batzuek. Baina Ben Carrington

soziologoak eta Julian Golding abiadura-korrikalariak beste ondorio batzuk

atera dituzte.

Amy Otchet

UNESCO Albistariako kazetaria. Twickenham. Erresuma Batua.

Ikusleak banana-azalak jaurtitzen eta tximino-hotsak ateratzen hasi dira.

Futbolari britainiar beltzak egin duena barkaezina da: gola sartzerakoan ez du,

ba, huts egin! Esatariek jokabide arrazista lotsagarri hori gaitzetsi egin dute,

baina lau katu besterik ez omen dira horrela dabiltzanak. Esatariek hau

gaineratu dute: muturreko jokabide bakan horiek izan ezik, kirola da Britainia

Handiko gizartean benetako aukera-berdintasunaren esparru bakarrenetakoa.

Gainera, lasterketa-pistetan ez zaio klase sozialari edo azalaren koloreari

erreparatzen, kronometroa baita epaile bakarra. "UK Athletics" atletismoa

sustatzeko asmoz sortutako institutu estatalak jakinarazi duenez, bekak lortu

dituzten (emaitzen arabera eskuratzen dira bekak) goi-mailako kirolarien % 24

jatorriz afrikarrak edo karibetarrak ziren, nahiz eta komunitate horiek

Erresuma Batuko biztanleriaren % 2 baino ez duten osatzen. Unibertsitate-

ikasketak ere egiten ari direnak talde horretatik kenduz gero, bekadunen % 48

beltzak izango lirateke.

Robin Philips UK Athletics-eko kidearen iritziz, beltz eta karibetarren

portzentajeak hain handiak izatea ona da, gizarteak aurrera egiten duela eta

diskriminaziorik ez dagoela adierazten baitu. Baina erantzunak korapilatu

egiten dira honako galdera hau eginez gero: "Zergatik daude hainbeste

korrikalari beltz? Beharbada arrakasta izateko aukerak urriagoak direlako beste

arlo batzuetan", adierazi du Ben Carrington-ek, Brighton-eko Unibertsitateko

soziologoak.

Carrington-ek izen handia lortu du Britainia Handiko ikertzaileen artean kirol-

arloko arrazakeriaren inguruan egin dituen ikerlanen ondorioz. Carrington-ek

gogor egiten die kontra beltzak genetikoki kirolerako dohain bereziak dituztela

diotenei: iritzi horri arrazista eta inolako oinarri zientifikorik gabekoa deritzo.

Carrington-en ustez, estereotipo arrazistek kalte egiten diete kirolean aritzen

diren beltz gazteei, arrazoi sozioekonomiko jakin batzuek eraginda jotzen

baitute atletismora.

JARDUN


Julian Golding korrikalari britainiarrak 24 urte ditu eta etorkizun oparoa izango

duela dirudi: 1998an Commonwealth-eko txapelduna izan zen 200 metroko

lasterketan. Golding-ek txiki-txikitatik zekien oso azkar egiten zuela korrika,

baina inoiz ez zuen pentsatu txapeldun izatera iritsiko zenik. Gurasoak

hirurogeiko hamarkadan heldutako etorkin jamaikarrak ziren. Honako hau

irakatsi zioten: irtenbide bakarra eskola dela, eta ez kirola. Julian oso ikasle

ona zen eskolan eta aisialdian tenisean, lasterketak eta tranpolin-saltoak

egiten ibiltzen zen. Golding-ek hamasei urte zituela, eskolako zuzendariak hitz

egiteko deitu zion: "Zergatik ez zara atletismoan hasten? Berezko gaitasuna

duzu atletismorako!". Horixe bera esan zioten gorputz-heziketako eta

kiroletako irakasleek ere. Dena den, inork ez zion unibertsitate-ikasketez

ezertxo ere aipatu.

Julian Golding-ek honako gogoeta hau egin zuen: "Izatez, tenisean hobea

nintzen korrika egiten baino. Baina ez neukan zein miretsi, tenisean ez

baitzegoen txapeldun beltzik. Lehenengoa izango nintzela esan nion neure

buruari". Bere auzoko tenis-klubera joan zen orduan. "Ikastaro guztiak ikaslez

beteta zeuden. Jende asko zegoen, baina beltz bat bera ere ez. Oso itxura

dotorea zuten denek, eta auto zoragarriak uzten zituzten klubaren parean

aparkatuta. Ez nengoen gustura, baina matrikulak eta ikastaroek zenbat balio

zuten galdetzera abiatu nintzen." Etxean zenbateko horri aurre egiterik ba ote

zegoen pentsatzen hasi zen, bost anai-arreba baitziren. "Ezinezkoa da: esan

nion neure buruari. Eta alde egin nuen".

Orduan, auzoko lasterketa-pista batean entrenatzen hasi zen, korrikalari handi

asko horrelako auzoetan hasi zirela-eta. Horren adibide dugu Linford Christie,

1992an 100 m-ko lasterketan urrezko domina lortu zuen atleta handia.

"Arrakastaren irudia izan behar dugu buruan. Linford-ek arrakasta lortu zuen,

eta Londreseko mendebaldeko auzo pobre batekoa zen, ni bezala", dio Golding-

ek.

Julian Golding-en jardunbidea ohikoa izan da, Ben Carrington-en ustez. Diruak,

prestigioak eta ospeak kirolaren mundura jotzeko gogoa pizten dute

haurrengan. Baina hori are nabarmenagoa da beltzen kasuan, gorputz-

heziketako irakasleak haur beltzak kirolerantz bideratzen saiatzen baitira.

Hobe beharrez egiten dute hori, baina konturatu gabe, arrazakeria-

aurreiritziak indartzen dituzte. "Hainbat irakasleren ustez, haur batzuentzat,

bereziki haur beltzentzat, kirol-karrera egiten saiatzea da onena, finantzetan,

medikuntzan eta beste arlo askotan ez omen dutelako aurrera egiterik lortuko",

dio B. Carrington-ek.

3. modulua


Carrington-ek hizpide dugun gaiaren inguruan egindako hainbat ikerlan ekarri

ditu gogora. Orain dela gutxi, Brighton-eko Unibertsitateko bi irakaslek, Sid

Hayes-ek eta John Sugden-ek, Midlands eskualdeko gorputz-heziketako 35

irakasleren gaitasunak aztertu zituzten.

Aniztasun handiko eskualdea delako aukeratu zuten Midlands. Irakasleen % 80k

baino gehiagok honako hau adierazi zuten: "ikasle beltzak kiroletan erabat

nabarmentzen dira, batik bat atletismoan". Ildo horretan, irakasleen % 75ek

"arrazoi biologikoak" aipatu zituzten ikasle beltzen nagusitasuna zela-eta.

Julian Golding ez da harritzen horrelako erantzunak entzunda. Garai batean

berak ere bete-betean onartzen zuen beltzen indar muskularraren estereotipo

hori. Gaztetan honako "egia zientifiko" hau irakatsi zioten (okerreko egia):

"beltzen muskuluek zurien muskuluek baino azkarrago erreakzionatzen dutela,

beltzen muskuluetako zuntzak bereziak direlako". "Itxuraz, estatistikek uste

hori egiaztatu egin dute", Golding-en esanetan. Eta hau gaineratu du: "Noiz

izan da Olinpiar Jokoetako abiadura-finaletan zuriren bat ikusi dugun azken

aldia? Laurogeiko hamarkadara jo beharko genuke, ia hogei urte egin beharko

genuke atzera."

Julian Golding ez dator bat "muskuluaren teoria" horrekin, eta gogo onez hartu

du Ben Carrington-en iritzia, hau da, aipatutako teoriaren oinarri zientifikorik

ezaren salaketa. Ba al dago, bada, bestelako arrazoi biologikorik beltzek

atletismoan lortutako nagusitasuna ulertu ahal izateko? Golding-ek biziki

gorrotatzen duen termino bat ekarri du gogora: "beltzen gorputza", hau da,

Linford Christie-ren eta horrelako atleten gorputz gihartsuaren inguruko

estereotipoa. Golding-ek sufrimendua eragin dion zalantza bizi bat izan du beti

barruan, eta ahotsa ere emozioz betetzen zaio horretaz hitz egin duenean:

batetik, beltzak atletismorako berezko "dohaina" zutela irakatsi zioten; baina,

bestetik, ongi asko daki "beltzen indar muskularra"ren atzean aurreiritzi

arrazistak besterik ez dagoela, "beltzen indar muskularra" zurien "inteligentzia"

handiagoari kontrajartzen zaiola.

Julian Golding-ek pozik hartu ditu Ben Carrington-en argudioak, "azalpen

biologiko" faltsu horiek guztiak agerian uzten baitituzte. Ildo horretan,

Carrington-en ustez, horrelako ideia guztiek mugimendu eugenistan izan omen

zuten iturburua, hogeiko eta hogeita hamarreko hamarkadetan Ipar Amerikan

sortu eta ondoren Europan zehar hedatu zen mugimendu hartan, alegia.

Eugenistak arrazen hierarkia finkatzen saiatu ziren: beltzak mailarik baxuenean

zeuden, eta ondorioz, "goi-mailako populazio" nozioa finkatu zuten ikuspegi

genetikotik abiatuta.

JARDUN


Sailkapen hori zuritzeko, antropologoak "gizon zuria"ren eredua eta "gizon

beltza"ren eredua finkatzeari ekin zioten. Horretarako, hainbat gorputz atal

neurtu eta konparatu zituzten: belarriko gingila, sudurra, gorputz-adarrak eta

abar. "Lan haiek zeharo arrazistak ziren, eta inoiz ez zituzten zientifikoki

egiaztatu", zehaztu du soziologoak.

Holokaustoa gertatu eta gero, ez zen mugimendu eugenistari buruz berriro hitz

egin. Baina Ben Carrington-ek uste du gaur egun, genetikaren bidez, "argudio

biologiko" haiek berpiztu egin direla, eta ikuspegi ideologiko berbera dutela,

gainera. Jende askok pentsatzen du, oker pentsatu ere, zientzialariek arrazen

arteko diferentziak laster aurkituko dituztela. "Gaur egun badakigu giza

gorputzak 100.000 gene inguru dituela. Baina horien artean, % 10 baino

gutxiago dira azalaren kolorearekin zerikusia dutenak. Carrington-ek dioenez,

"bistakoa da gizakien artean desberdintasunak egon badaudela, baina geografia

da desberdintasun horien sorburua. Gizakiak gure planetan zehar hedatu

zirenean, lekuan lekuko ingurune naturalaren araberako aldaketak izan

zituzten eta aldaketa guztiak ondorengoei transmititu zizkieten."

Hala ere, beltzek azkarrago korrika egitea eragiten duen gene hori azkenean

aurkituko dutela uste du askok. "Orduan, Ingalaterrako langile-klase zuriaren

artean billarraren edo dardoen genea ere aurkituko dute", aipatu du

Carrington-ek. "Barregarria da benetan. Inori ez zaio inoiz burutik pasatuko

kanadarrek agian izotz-hockeyaren genea izango dutenik. Baina beltzen batek

irabazten duenean, hortxe hasten dira berehala argudio genetikoak gora eta

behera!" Ben Carrington-en iritziz, argudio horiek batik bat komunikabideetan

erabilitakoek txapeldun beltzek egindako lan izugarria eta inteligentzia

ukatzeko edo gutxiesteko balio izaten dute. Carrington-ek ez du esan nahi

kirol-esatarien artean arrazakeria berezkoa denik, baina argi ikusten du,

bestetik, atleta zuriak eta beltzak ez dituztela berdin hartzen. Askotan, atleta

beltzen berezko gaitasunak azpimarratzen dituzte, baina atleta zuriez hitz

egitean, borondatea eta estrategia zorrotza nabarmentzen dituzte.

Julian Golding-ek gai horren beste arlo bat ere ekarri nahi du gogora: "16

urteko ikasle zuria banintz, nire ametsa ez litzateke atleta izatea izango".

Komunikabideek etengabe goraipatzen dituzte Linford Christie eta horrelako

atleta handiak, hori bai, denak beltzak. Beraz, zuria izanez gero, zer esango

nioke neure buruari- "Ez dut inolako aukerarik!". Honakoa gaineratu du Golding-

ek: "Beltzak direnez nagusi kirolean, jendea Roger Black bezalako atletak

ikusteko irrikatzen dago." Izan ere, Roger Black korrikalari zuria da eta 1996ko

Olinpiar Jokoetan zilarrezko domina irabazi zuen 400 metroko lasterketan.

3. modulua


Dena den, desira hori ez da agerikoa, ez du inolako agerpen arrazistarik;

aitzitik, ezkutuko desira da, halako "lehentasun sekretu" batzuei erantzuten

die. Ben Carrington-ek dioenez, ezinezkoa da horrelako desira egon badagoen

frogatzea.

Baina badakigu hortxe dagoela, eta funtsezkoa da, beraz, horren ondorioak

aztertzea. Demagun lau atletak hiru beltzak dira eta bat zuria elkarren

lehian aritu behar dutela ekipoan hiru besterik ezin direlako sartu. Lehen bi

atletek oso azkar egin dute korrika eta aukeratu egin dituzte. Beste biek oso

antzeko denborak egin dituzte, baina atleta zuria pixka bat polikiago aritu da.

Zer egingo lukete: ekipoan sartu? "Beltzek besteek baino askoz ere gehiago egin

behar dute inolako arazorik gabe aukeratuak izateko, eta horren ondorioz,

okerreko ikuspegia izaten dugu beltzek lortutako markei dagokienez. Hau da,

zaleek ez dute hala-moduzko emaitzak lortzen dituzten atleta beltzen berri

izaten, inoiz ez baitituzte ekipoetarako aukeratzen. Zer esaten du, orduan,

jendeak: "Ikusi! Beltzek dohain bereziren bat izango dute ziur aski", Carrington-

en hitzetan.

Iturria: UNESCOren ALBISTARIA, 115 (1999/10/01).

JARDUN


NARRAZIOA: ESTILO-IRIZPIDEAK.

1. Kontakizunaren edukiari buruz:

Gertakaria: aztertu gertakariaren osagai nagusiak. Batez ere, giroa,

gertakaria osatzen duten ekintza nagusiak eta horren guztiaren

ondorioa.

Testuinguruaren azterketa: arretaz aztertu zeinentzat idatziko duzun,

zer komunikabidetan, zer egoeratan irakurriko den, nola indartu

daitekeen eraginkortasuna...

Dokumentazioa: pentsatu zer iturri erabiliko dituzun eta zeinen

aipamena egin nahi/beharko duzun.

Informazioa: aldez aurretik, ondo pentsatu zer datu eman nahi dituzun

ezagutzera.

Iruzkinak: aldez aurretik, ondo pentsatu nolako iritziak, kritikak,

oharrak erantsiko dituzun; testuaren zer unetan eta nola. Ez ahaztu,

betiere, profesionala zaren aldetik egingo duzula testua.

Ondorioak: pentsatu zein diren irakurleak atera beharko lituzkeen

ondorioak.

2. Kontakizuna antolatzeko aukerak:

Diakronia: aukerarik ohikoena, gertakizunaren ildoari berari jarraitzea

da; alegia, gertakizunen garapenaren berri ematea, denboran zehar

izan ziren hurrenkera berean. Informazio hau zatika eman daiteke;

horrela, tartean, iruzkinak eta beste informazio batzuk txertatzen ahal

ditugu. Aukera honek badu desabantaila bat: garrantzitsuena (hau da,

emaitza) testuaren amaierarako gelditzen da. Suspensea mantentzen

du, baina aspertu ere egin dezake.

Atzera egitea (Flash back:): kontaeraren edozein une hautatuko dugu

abiapuntu gisa; gero, egoki ikusten dugunean atzera egingo dugu

gertakariaren sorburua eta garapena aztertzeko. Denboran zeharreko

ibilaldiek aukera ematen digute jendearen esperientziak, testigantzak

txertatzeko. Oso egokia izan daiteke gertakariaren une edota ekintza

batzuk nabarmentzeko eta testuan hainbat ikuspegi sartzeko.

Atzekoz aurrerako kontaketa (flash forward): kasu honetan,

gertakariak alderantziz kontatuko ditugu, amaieratik hasita. Aukera

honek badu arrisku bat: testuan aurrera interesa galtzea. Abantaila

nagusia hauxe du: garrantzitsuena hasieran ematen da aditzera.

3. modulua


3. Testuaren egiturari buruz

Testua ideia elkarri lotuen kate bat da, ez anabasa.

Testua ongi egituratzeko, ideiak antolatu eta paragrafotan banatu

egin behar dira, testu motak aginduko duen irizpidearen arabera:

informazioaren berritasuna eta garrantzia, gertaeren hurrenkera

Paragrafo sail batek osatzen du testua, salbuespenak salbuespen.

Paragrafo bakoitzean ideia nagusi bat garatzen da, behar dituen

xehetasunekin baina gehiegi luzatu gabe.

Paragrafo bakoitzak sarbidea eskainiko dio irakurleari;

lehenbailehen emango du informazioren muina; eta, xehetasunak,

amaiera alderako utziko dira.

Testu atal bakoitzaren lehenbiziko paragrafoa bereziki zaintzekoa

da: paragrafo honek argi utzi behar du zein diren atal horretan, oro

har, emango diren informazio edota argumentuen ildo nagusia.

4. Paragrafoaren antolaketari buruz

Paragrafoaren hasierako hitzak arreta handiz hautatu behar dira:

aurreko paragrafoarekiko lotura ziurtatu behar dute. Hasierako hitz

horiek garrantzitsuak dira irakurlearen arretari eusteko eta gero

datorrenari buruz (eta aurrekoarekin duen loturari buruz) arrastoak

emateko.

Lehen esaldia funtsezkoa da: oro har, paragrafoaren ideia nagusia

jasoko du. Zehatza eta neurtua behar du izan. Informazioa arin eta

labur eman behar du.

Paragrafoaren banaketa zaindu egin behar da: esaldi laburrak

idatzi; ez eman esaldi bakarrean datu gehiegi. Puntuazio-markak

(puntu eta koma; eta puntua) behar bezainbeste erabili.

Paragrafoa osatzen duten ideia bakoitzaren gakoak, aurretik eman:

testu-antolatzaileak erabili; aditza aurreratu; informazio berria

zuzenean eman eta ez zeharbidez; erreferentziak argi utzi

(sinonimia, anaforak, kataforak, errepikapenak)

Gehiegi errepikatzea saihestu.

Paragrafoak itxitura egokia behar du izan: biribila behar du gelditu.

JARDUN


5. Zenbait hizkuntza-baliabide eta ohar

Denborazko adizlagunak: gaur, bihar, gaurdanik, astebetez, egunez, betidanik,

jadanik, garaiz, arestian...

Postposizio-egiturak: hiru minutu barru, ostiralaz geroztik, gaur arte, bi urteren

buruan, iluntze aldera, handik gutxira, goizean zehar, sasoitik kanpo, gerratik hara,

eta abar.

Menderagailuak: -(e)nean, -(e)la, noiz eta...bait-, -(e)netan, -(e)n bakoitzean, -

(e)neko, orduko, -(e)n bezain laster, -(e)naz batera, -(e)n aurrean, -(e)n ondoan, -

(e)nez gero, -(e)n arte, -(e)n bitartean...

Testu-antolatzaileak: lehenbizi, ondoren, gero, jarraian, hasteko, jarraitzeko,

amaitzeko, eta abar.

Aditzen aspektua eta denbora narraziogintzan: Ik. Galdezka.

Arrieta, eta beste, 2003. IVAP-HAEE, 86-100

Aditz aspektuaren erabilera okerrak: Ik. Galdezka.


Aditzen inguruko zalantzak: Ik. Jagonet galde-erantzunen zerbitzua.

http://www.euskaltzaindia.net/jagonet/faq_emaitzak.asp?gaia=1

Data nola adierazi: Ik. Euskaltzaindiaren arauak

http://www.euskaltzaindia.net/arauak/dok/ProNor0037.htm

http://www.euskaltzaindia.net/jagonet/faq_emaitzak.asp?gaia=11

Orduak: Ik. Euskaltzaindiaren arauak.


Hilen egunak: Ik. Ehulku

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/hil_eguna/hil_eguna.pdf

Betiko eta horren kideak: ik. Euskaltzaindiaren arauak


Behin betiko eta behin-behineko: Ik. Ehulku

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/behinbehineko/behinbehineko.pdf

Denbora maiztasuna: Ik. Ehulku

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/maiztasuna/maiztasuna.pdf

Bitartean: Ik. Ehulku

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/bitartean/bitartean.pdf

-(e)z gero: Ik. Euskaltzaindiaren arauak


Eta gero: Ik. Euskal Estilo Libururantz

Alberdi eta Sarasola, 2001. UPV/EHU, 168.

-(e)larik: Ik. Ehulku

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/maiztasuna/maiztasuna.pdf

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/larik2/larik2.pdf

Zalantzazko egiturak: Ik. Erabili.com

http://www.erabili.com/zer_berri/muinetik/1152197659

-(z) instrumentalaren zenbait erabilera oker: Ik. Euskal Estilo Libururantz

Alberdi eta Sarasola, 2001. UPV/EHU, 141-145-.

Bi urtean / Bi urtetan. Ik. Euskal Estilo Libururantz


Aditzaren aspektua: Ik. Zalantza Dantza, 7

Aitzina: Ik. Zalantza Dantza, 9

Arratsaldez / Arratsaldean: Ik. Zalantza Dantza, 10

Beranduago/ Geroago: Ik. Zalantza Dantza, 16

Dagoeneko / Honezkero: Ik. Zalantza Dantza, 21

Duela / Orain dela: Ik. Zalantza Dantza, 26

Gaurkoan / Gaur: Ik. Zalantza Dantza, 30

Lehengo / Beste: Ik. Zalantza Dantza, 36

Noiz arte / Noraino: Ik. Zalantza Dantza, 41

Oraindik orain: Ik. Zalantza Dantza, 51

Ordura arte: Ik. Zalantza Dantza, 21

http://www.ivap.org/admeusk/ae29z.pdf

3. modulua


3.11. JARDUERA. Narrazio-eragiketa euskarri dutenen artean, albiste-testua

izango da hedatuenetako bat. Zer esanik ez, kirolaren munduan; eta, are gehiago,

komunikabideen esparruan. Hala ere, albiste-testu guztiak ere ez dira berdinak. Ikus

dezagun zertan den askotarikotasun hori.

Hiru lan-talde egingo ditugu. Hona hemen talde horien eginkizunak:

o 1. taldea: euskarazko komunikabideak arakatuko eta 8-10 albiste

hautatu.

o 2. taldea: kirol-federazioen, -elkarteen eta -taldeen web orriak eta

argitalpenak arakatu, eta 8-10 albiste hautatu.

o 3. taldea: administrazioko erakundeen web orriak eta argitalpenak

arakatu, eta 8-10 albiste hautatu.

Saiatu hainbat motatako albisteak biltzen, eta erantzun galdera hauei:

o Luze-laburraren aldetik, berdintsuak dira albiste-testu guztiak? Zer

informazio-mota ematen dute?

o Nolako edukiak aurkituko ditugu albisteetan?

o Nolakoak dira izenburuak? Zer komunikatzen dute?

o Trataera bera ematen zaie kirol guztiei?

o Zenbateko garrantzia du osagai narratiboak albiste-testu hauetan?

Hirunaka jarri. Banatu ikaskideei hautatu dituzuen albiste-testuen kopiak, eta

eman zeuen aurkikuntzen berri. Berdinak al dira albiste guztiak?

ALBISTEALBISTEALBISTEALBISTE----TESTUTESTUTESTUTESTUEN EZAUGARRI OROKORRAKEN EZAUGARRI OROKORRAKEN EZAUGARRI OROKORRAKEN EZAUGARRI OROKORRAK

1. Albisteak eta berriak Albistea eta berria sinonimotzat hartuak izan

badira ere, ez dira gauza bera:

Berria: argitaratzea merezi duen gertakizuna dugu,

albistearen edukia, alegia.

Albistea, aldiz, berri hori emateko modua da, berri horren

gauzapena, alegia.

Albistea, gaurkotasunarekin zerikusia duen generoa da: gertakizun bati buruzko

informazioa, zehazkizunak eta inguruabarrak jasotzen dituena. Betiere,

egiazkoa, jakingarria eta zehatza izango da. Berriak orotarikoak izan

daitezkeen neurrian, albiste batek zeinahi eragiketa barne har ditzake:

kontakizuna, definizioa, deskribapena, azalpena, preskripzioa eta argudioa.

JARDUN


2. Albiste-testuen osagaiak

2.1. Idazpurua edo titularra. Albistearen laburpena da: zer, nork, noiz, non,

zergatik eta nola galderen inguruan antolatzen da.

Erakargarria behar du izan: albistearen muina nabarmendu behar du.

Zehatza izango da: neutroa izango da; baiezpen-esaldien bitartez

emango da aditzera..

Argia behar du izan: inolaz ere ez anbiguoa. Titularrak esaldiaren

osagai guztiak izango ditu; aditz bat izango du, gutxienez.

2.2. Atalaurrea. Albistearen buruaren osagai bat, idazpuruaren ondoren

jartzen dena.

Idazpurua osatzera dator atalaurrea: idazpuruan aipatu gabeko

oinarrizko datuak jasotzen ditu.

Albiste zientifikoetan atalaurreak informazio-funtzioa du soilik, eta

laguntzen du berriaren irudi fidel, egoki eta zuzena ematen.

Esaldi independenteen bitartez idazten da. Esaldi horiek lotura

ideologikoa behar dute izan beren artean.

Idazpuruarekin ez du zertan konkordantzia edota lotura gramatikala

izan.

2.3. Zatidurak. Albistearen testuaren erdian, nabarmenduta azaltzen dira.

Irakurketa arintzeko balio dute: albistearen atalak bereizten dituzte

eta idazpuruan emandako informazioa zabaltzen dute.

Ageriko lotura beharko dute izan idazpuruarekin eta atalaurrearekin.

Oro har, komeni da idazpuruak eta zatidurek batasun sintaktikoa

izatea (hierarkikoa izango da gehienetan harreman hori).

2.4. Tartekiak. Albiste luzeen gorputzean barreiatzen dira. Izenak dioen

bezala, testua "zaitu" egiten dute. Albistearen testuaren erdian, nabarmenduta

azaltzen dira.

Datu adierazgarriak nabarmentzen dituzte.

Batzuetan, iritziak, balioespenak, iruzkinak nabarmentzen dituzte.

Oro har, komeni da atalaurreak eta tartekiek batasun sintaktiko-

testuala izatea

3. modulua


2.5. Sarrera. Albistearen atariko lehen lerroek osatzen dute. Esaldi edo

lerrokada honek albistearen muina aurreratu behar du. Eskuarki funtzio hauek

(edo hauetako bat baino gehiago) beteko ditu:

Protagonistak ahalik eta argien identifikatuko ditu.

Gertakariaren kokapen zehatza emango du.

Gertakaria bera zertan izan den argituko du.

Gertakariaren ingurumariak deskribatuko ditu.

Galdera baten bidez gertakariaren muina seinalatuko du.

(Itxurazko) kontraesan bat jarriko du mahai gainean eta

gogoetara bultzatuko du irakurlea.

2.6. Gorputza. Albistearen atal honetan, sarreran emandako datuak zabaldu

eta osatu egiten dira. Azalpenak ordena logikoa behar du izan.

Lehenbizi, albistearen testuingurua agertuko du.

Hurrena, zehazkizunak emango ditu banan bana.

Jarraian, giroa deskribatuko da: albistearen ondorioak, iritziak...

Amaieran, informazio gehigarria azalduko da.

Albistea ixteko, komeni da datu nagusiak berriro gogoratzea.

3. Albiste motak

Albiste labur-laburra: gertakizuna arin-arin ematen du. Lehentasuna

du lehenbailehen aditzera emateak zer gertatu den.

Adierazpenik gabeko albistea: ez du protagonisten ahotsik barne

hartzen. Datu nagusiak aditzera ematera mugatzen da.

Albiste girotua: funtsezko datuez gain, giroa, ingurumariak,

aurrekariak ere jorratuko ditu.

Dokumentaturiko albistea: material osagarriak eransten ditu.

Ahalegin handia eskatzen du, baina gertakariaren aurkezpen hobea

eta osoagoa eskaintzen du.

Txostena: giroa, dokumentazioa, adierazpenak, gertakariaren

azalpen xehea. Denak jasotzen ditu albiste mota honek.

JARDUN


3.12. JARDUERA. Hauta ezazue albiste-gai izan daitekeen gertaera bat,

eta prestatu hiru albiste-testu.

- Lehena, kirol-prentsarako moduan idatzi.

- Bigarrena, dagokion federazioaren edota kirol-taldearen web orrian

argitaratzeko moduan.

- Hirugarrena, erakunde publiko baten web orrirako.

Aurkeztu zure hiru testuak ikaskideei. Komentatu hiru testuen arteko

antzekotasunak eta aldeak. Azaldu eta justifikatu zure erabakiak.

ALBISTE-TESTUAK IDAZTEKO AHOLKU OROKORRAK

1. Testuaren plangintza. Hasi aurretik gogoan izan beharrekoak:

Gaiari (gertakariari) buruzko xehetasun guztiak jaso eta zerrendatu

behar dira.

Irakurlearentzat deigarriena zer izango den pentsatu beharko da.

2. Testuaren antolaketa. Testua egituratzeko orduan kontuan hartzekoak:

Ekintza edo gertakaria bera, urratsetan zatikatu beharko dugu.

Datu nagusiak, xeheak, bigarren mailakoak eta osagarriak bereizi

beharko ditugu.

Sarrera-garapena-amaieran zer esango den ondo aztertu.

3. Testuaren idazkuntza. Testua egitean gogoan izan beharrekoak:

Ulergarritasunak du lehentasuna: aditzak izango dira

kontakizunaren ardatza.

Hasteko modurik egokiena subjektua + ekintza egitura da.

Kontzeptu abstraktuak saihestuko dira. Albisteak barne hartzen

dituen kontzeptu teorikoak ahalik eta argien (baina baita oso labur ere)

azaldu behar dira.

Hitzak ondo neurtu behar dira: ez da komeni hiztegi pobreegia,

baina ezta jasoegia ere.

Tonu orokorra, formala izango da. Neutraltasuna zainduko da.

3. modulua


3.13. JARDUERA. Orain, beste testu-eredu bat landuko dugu;

kontakizuna eta azalpena bateratzen dituena. Kasu honetan, Behobia-

Donostia lasterketa egiteko orduan kontuan hartu behar diren aholkuak

izango ditugu hizpide. Aholku horiek, baina, ardatz kronologikoaren

arabera antolatuko ditugu. Horretarako, denborazko harremanak markatu

beharko ditugu, hizkuntza-baliabide egokiak hautatuta.

Lehenik eta behin, Xabier Leibarri Euskadi Irratian egindako

elkarrizketa entzungo duzue (Dok 3.11.1, 2004/10/01). Taldetxotan

bildu, eta osa ezazue aholku zerrenda bat hark esandakoa aintzat

hartuta. Zerrenda osatu zuen esperientzia eta ezagutzak baliatuta.

Lasterketaren egunaren aurretik

______________________________________________

______________________________________________

Lasterketaren egunean

______________________________________________

______________________________________________

Lasterketaren ondoren

______________________________________________

______________________________________________

Gero, Euskadi Irratian Felix Zubiari egindako elkarrizketa entzungo

duzue (Dok 3.11.2, 2001/11/05). Osatu aurreko zerrenda aditu

horrek esandakoak jasota.

Azkenik, jarraian duzuen testua osatuko duzue denborazko

erreferentziak argitzen dituzten hizkuntza-baliabideak erabilita.

Alderatu zuen proposamena jatorrizkoarekin (Dok 3.11.3).

Entzungaien iturria: http://www.ikasbil.net

JARDUN


Behobia-Donostia egiteko aholkuak.

Lasterketaren _________:

- Entrenamendu-saioek ________ hasi behar dute; hainbat hilabete ______. Gure gorputza ezagutzeko eta egokitzeko denbora nahikoa hartu behar dugu. - Lasterketa _______ dagoela, entrenamendu gogorrenak ______ egina behar du izan, eta atsedenari tarte nahikoa eman behar zaio. - ____________, egin beharreko korrikaldiek eginak egon beharko lukete; beraz, azken _________, gorputzari bere onera etortzen laguntzeko garaia da. - _______ honetan, ez da komeni lau edo bost kilometro baino gehiago egitea; betiko erritmoan egin behar dira, gainera. - Beraz, lasterketaren ________ asteetan ez da inolako probarik egin behar; proba horiek gorputzari astindu ederra ematen diote eta. Izan da ______ ere probak egiteko eta nork bere burua neurtzeko aukera; baina, _________, alferrik da horrelakoetan aritzea. ________n proba horiek egin dituenak ez du zailtasunik hamar bat kilometro egiteko, eta, hortaz, ___________ nahikoa du bost edo sei kilometro egitearekin. - Entrenamenduaren _____ osoan, karbohidratoetan ugariak diren elikagaiak jan behar dira, giharretan metatu ahal izan daitezen lasterketaren egunerako. - Oinetako berriak erabiltzekotan, ________ hasi behar dira erabiltzen, lasterketaren _______ oinaren forma hartua izan dezaten. Elastikoak eta galtzak ere ________ erabiliak izatea komeni da.

Lasterketaren egunean:

- Lasterketara ez da baraurik joan behar. Komeni da, lasterketa baino hiru ordu ______ gosaltzea: kaloria asko dituzten jakiak. - Hasi ______, beti ondo berotu: zangoez gain, gerria, besoak eta lepoa ere ondo berotu. Luzamenduak egin eta, horren _______, korrikaldi txikiak egin behar dira bete-betean hasi baino ______. - Korrika hasten ari gare__, entrenamenduetako erritmo berean hasi behar da lasterketa. Geure burua ondo ikusten badugu, _____________, izango da aukera erritmoa biziagotzeko. - Lasterketan _______, likido ugari edan behar dira eta, ______, azukre pixka bat eta gatz pixka bat hartzea. - Lasterketaren __________ ondoezik egonez gero, lehenbailehen utzi behar da proba bertan behera. ________ dira ospitalean amaitzen dutenak burugogorkeria hutsagatik. - Bukatu _________, ez da kolpetik gelditu behar; utzi behar zaio gorputzari pixkanaka-pixkanaka bere onera etortzen. Hasierako ariketa berberak egitea komeni da eta erritmoa poliki-poliki jaistea komeni da. - Ez da komeni lasterketa amaitu _______ gehiegi jatea. Hobe da bazkari arina egitea eta, _____ ordu batzuk pasatuta, iluntzean edo, afari sendoagoa egitea.

Lasterketaren _______ egunetan:

- __________ erritmoa apaldu bai, baina gomendagarria da korrika egiteari ez uztea.

3. modulua


3.14. JARDUERA. MUGI kirol-aldizkarian (www.euskaraz.net) erreportaje

bat argitaratu nahi dute maratoiaren inguruan: zein den proba honen historia,

zergatik duen hainbesteko arrakasta, nola prestatu behar den Zuri eskatu

dizute artikulu hau idazteko.

Aldizkari hau haur eta nerabeei zuzendua da; beraz, irakurleek ez dute,

oraingoz, maratoia bezalako probetan parte hartzen. Haatik, azaldu nahi

diegu nola has daitezkeen txikitandik lanean, etorkizunean maratoia bezalako

probetan parte hartzeko.


sail bat argitaratu nahi dute historian zehar mugarri izan diren kirolarien

inguruan. Erreportaje horien helburu nagusia da kirolarien bizitza kontatzea

eta egindako lorpenak azpimarratzea Hauta ezazu kirolari bat, eta idatzi

haren biografia.

Gogoan izan aldizkari hau haur eta nerabeei zuzenduta dagoela; beraz,

komeni da heroitzat har dezaketen moduko kirolariren baten biografia

izatea.


bat idatzi behar duzu. Bertan gertakari deigarri baten kronika egin behar

duzu; betiere, gertaeraren prozesu osoa xehetasunez azalduta (aurretik,

bitartean, gero, noiztik, noiz arte). Kontuan izan zeure irakurleak haurrak

edota nerabeak izango direla eta haien arretari eutsi egin beharko diozula

gertatutakoaren alderdirik deigarrienak azpimarratuta

3.17. JARDUERA. Jo ezazu www.berria.info web orrira, eta arakatu

kirolarekin zerikusia duten albiste eta erreportajeak. Hautatu egitura

kronologikoa duten hainbat testu. Zein da haien helburua? Zer kontatzen

dute? Testuotan erraz antzematen zaie kontaketaren oinarrizko osagaiei?

JARDUN


GOGOAN IZAN BEHARREKO IRIZPIDEAK

1. Funtzionaltasuna:

o Narrazioa, funtsean, gertaeren sekuentziaren berri

ematean datza. Sekuentzia hori berariazko kronologiaren

araberakoa izan daiteke edo ez.

o Narrazioa beste testu baten mendeko izan daiteke;

narrazioak, bere baitan, beste eragiketa batzuk barne

hartzen ahal ditu (deskribapena, azalpena, justifikazioa).

o Ikuspuntu objektiboa zein subjektiboa baliatzea onartzen

du. Pertsona-aldaketak (lehen eta hirugarren pertsonen

artekoak, gehienbat) laguntzen du ikuspuntua doitzen.

2. Egitura:

o Hiru osagai izango ditu, oro har: egoeraren azalpena,

gertakarien katea, eta, itxitura.

o Osagai horiek hainbat hurrenkeratan ematen ahal dira.

Testuan barrena sakabanatuak ere azaltzen ahal dira.

o Edozein modutan, haien arteko konexioa bermatu beharra

dago.

3. Kohesioa / Konexioa:

o Bereziki zaindu behar da aditzen denboren eta aspektuen

erabilera.

o Denborazko aditzondoak eta antolatzaileak arretaz hautatu

eta markatu behar dira.

o Denborazko harremanak aditzera emateko menderagailu

ugari ditugu euskaraz.

4. Estiloa:

o Hiztegia: agenteak, ekintzak, denbora, lekua eta modua

adierazteko hitzak arretaz hautatzea komeni da.

o Joskera: esaldien luze-laburrak eta esaldien nolakotasunak

(bakuna / konposatua; mendekoa / elkartua) eragin handia

izango du kontaketaren erritmoan eta eraginkortasunean.

3. modulua


4444.2. Irudia. Kontakizuna: laburpena.

KONTAKIZUNA

Hasierako egoera

Egoera berria

Aurrekariak

Ekintza-katea

Ondorioa

KOMUNIKAZIOAREN XEDEA

KontakKontakKontakKontakizunaizunaizunaizuna

Ekintzen hurrenkera Ardatz kronologikoa

MarkoaMarkoaMarkoaMarkoa

- Testuingurua - Gaia

- Arrazoi-eragilea

GertakariaGertakariaGertakariaGertakaria

- Hasierako egoera - Aldabidea - Gailurra

- Amaierako egoera

OndorioaOndorioaOndorioaOndorioa

- Gertakariaren beraren garrantzia - Gertakariaren ondorioak - Gogoeta

Egoera berriaEgoera berriaEgoera berriaEgoera berria

Marko berriaMarko berriaMarko berriaMarko berria

JARDUN


Deskribapena berbaldia antolatzeko modu bat da, errealitatea hizkuntzaren

bidez adierazteko balio duena. Deskribapenaren bidez gauza ukigarriak zein

abstraktuak irudikatzen ahal dira, objektuak zein izakiak, espazioak zein

garaia; sentimenduak zein ekintzak...

Deskribapenak, izan ere, funtzio berriemailea du eskuarki, eta datuak

jakinaraztean datza: ezaugarriak, osagaiak, atalak, portaerak, antzekotasunak,

ezberdintasunak... Deskribapen batzuetan datu objektiboak aurkituko ditugu,

gehienbat; beste deskribapen batzuetan, aldiz, sentipenak edota inpresioak

izango dira nagusi.

Datu horiek, bestalde, ez dira nolanahi egituratuko eta aurkeztuko. Izan ere,

deskribapenak hauxe du jomuga: errealitatearen irudi jakina erakustea.

Horretarako, datuak modu koherente eta egokian antolatuta eskainiko dira,

askotan diagramak, argazkiak, irudiak eta abar lagun dituztela. Deskribapenak

hainbat estrategia barne hartzen ditu. HIru dira funtsezkoenak:

a) Behaketa, analisia eta datuen bilketa, betiere kontuan izanda zein

den komunikazioaren helburua, berbaldiaren testuingurua, eta abar.

b) Datuen antolaketa logikoa eta koherentea hiru irizpideren arabera:

- Jorratzen ari garen gaia zein den.

- Zein diren deskribapena egiteko baliatuko ditugun

nolakotasunak, osagaiak eta propietateak.

- Deskribapenak nolako lotura duen berbaldiko eta

errealitateko beste osagai batzuekin.

c) Datuen komunikazioa: mugatu, zehaztu, zerrendatu, sailkatu,

alderatu, balioetsi...

Deskribapenak hiru azpi-eragiketari lotuta azaldu ohi da: zerrendatzeari,

sailkapenari eta alderaketari. Zenbaitetan, eragiketok deskribapenaren osagai

dira; beste batzuetan, aldiz, deskribapena da zerrenden, sailkapenen edota

alderaketen osagai. Deskribapena, bestalde, oso ohikoa da, halaber,

kontakizunetan edota azalpenetan.

Horregatik guztiagatik, funtsezko eragiketa da berbaldi zientifiko, tekniko eta

akademikoan. Izan ere, ezinbestekoa da mundu natural eta soziala aztertzeko

eta agertzeko.

4.3. Deskribapena

3. modulua


3.18. JARDUERA. Lanerako dokumentuen biltegian (CDan), Pilates

izeneko metodoaren inguruko elkarrizketa bat duzue (Ik. 3.18.1.

dokumentua). Entzun, eta erantzun galdera hauei. Gero, saiatu Pilates

metodoaren deskribapen-fitxa bat egiten.

1. Elkarrizketa honen asmoa hauxe da:

a) Bertatik bertara ikustea Pilates metodoa, horri buruz aspaldi dakiguna

egiaztatzeko.

b) Aspaldi ezaguna den Pilates metodoaren ezaugarrien berri ematea.

c) Oraintsu ezagutzera eman den Pilates metodoa aurkeztea.

d) Oraindik ezezagun samarra den Pilates metodoari buruzko argibideak

eskaintzea.

2. Ezaugarri hauetatik zein EZ dagokio Pilates metodoari?:

a) Gorputza zaintzeko era bat da, osasun fisikoa eta psikologikoa jomuga

dituena.

b) Edonork balia dezake Pilates metodoa, eta edonoren esku dago

jarduera hori egiteko aukera.

c) Buruak gorputzari bidaltzen dizkion aginduen alderako sentiberatasuna

areagotzea bilatzen du.

d) Anatomia, fisiologia eta biomekanika ditu oinarri, baina, sortzez, ez da

diziplina zientifikoa.

3. Nolako ariketak eta saioak barneratzen ditu Pilates metodoak? Esan zein EZ

datorren bat elkarrizketan aipatutakoekin.

a) Askotarikoak baina, betiere, norberaren eroapen-mailari eta ezaugarri

fisiko, psikologiko eta sozialei egokituak.

b) Mugimendu batzuk Tai-Chi eta Yoga bezalako diziplinek proposatzen

dituztenen antzekoak dira; baina, Pilatesen helburua bestelakoa izanik,

baliatzen ditu, halaber, beste abilezia batzuk sustatzen dituzten ariketak.

c) Malgutasuna lantzekoak; arnasketa kontrolatzekoak; bizkarra

zuzentzekoak.

d) Orotarikoak, gorputza bere osotasunean baliatzea eskatzen dutenak;

buruaren gobernua barne.

JARDUN


4. Elkarrizketa honetan:

a) Pilates metodoaren aldarrikapena eta azterketa kritikoa egiten da.

b) Pilates metodoa egiteko jarraibideak eskaintzen dira.

c) Pilates metodoa deskribatu eta ezaugarritu egiten da.

d) Pilates metodoaren aurkezpen berriemailea egiten da.

5. Honenbestez, hauxe da elkarrizketa honen bidez entzuleari helarazten

zaion mezua:

a) Pilates metodoa edonorentzat onuragarria izan daitekeen arren, ez dago

edonoren esku.

b) Pilates metodoa berria ez den arren, berriki heldu da guregana.

c) Pilates metodoak oso oinarri eta prozedura zehatzak ditu; horrenbestez,

aldez aurretik parte-hartzailearen ebaluazio arretatsua egitea eskatzen

du.

d) Besterik.

PILATES METODOA

EZAUGARRI OROKORRAK

____________________________________________________________

____________________________________________________________

EZAUGARRI XEHEAK

____________________________________________________________

____________________________________________________________

IRUZKINAK

____________________________________________________________

____________________________________________________________

3. modulua


3.19. JARDUERA. Lanerako dokumentuen biltegian (CDan), bost

deskribapen-testu dituzue (Ik. 3.19. karpeta).

Taldetan jarrita, aztertu horietako bat (testuak gelako guztien

artean banatuta), eta osatu fitxa hau:

Zer deskribatzen da? _________________________________________

Ezaugarri orokorrak:__________________________________________

Ezaugarri xeheak:____________________________________________

Besterik: ________________________________________________________

Gero, erantzun galdera hauei:

o Zer deskribapen mota egiten da testuan? Objektiboa ala subjektiboa?

Estatikoa ala dinamikoa? Topografikoa, prozesuala, psikologikoa,

soziala ala formala?

o Deskribatzen duen kirolaren zer alderdi aztertzen ditu, zehazki?

o Identifikatu testuan honako osagai hauek: kategorizazioa,, sailkapena

eta alderaketa.

o Azpimarratu testuan jasotako ezaugarri kualitatiboak eta

kuantitatiboak.

Taldekideekin jarrita, eman elkarri egindako iruzkinen berri.

Zein dira bost deskribapenen berezitasun eta desberdintasunak?

1. testua: _________________________

2. testua: _________________________

3. testua: _________________________

4. testua: _________________________

5. testua: _________________________

JARDUN


DESKRIBAPENA: ESTILO-IRIZPIDEAK

1. Deskribapenaren edukiari buruz. Deskribapen-lan batek zerbait

ezaugarritzea du helburu: toki bat, objektu bat, pertsona bat, kontzeptu bat

edota jarduera bat. Bestalde, deskribapenaren kalitatearen gakoetako bat,

beraz, hauxe da: direlako ezaugarrien hautabidea. Hona hemen, kontuan hartu

beharreko hainbat irizpide:

Osagaiak. Deskribapenak landuko dituen arloak (kontzeptuak, atalak,

argumentuak ) estu-estu dagozkio deskribatzen ari garenari? Denak

zorrotz atxikitzen zaizkie deskribapenaren helburuari eta ikuspuntuari?

Analisia: Deskribagai, arlo edo atal bakoitza garatzeko erabiltzen diren

irizpideak argi daude azalduta? Irizpide horiek barne hartzen dituzten

kontzeptuak koherenteak dira, oro har?

Xehetasunak. Behar bezainbeste xehetasun, datu eta adibide ematen

dira? Modu orekatuan garatzen dira? Irudiak eta testuak osagarriak dira?

Ondo ezkontzen dira osagai guztiak?

2. Deskribapenaren garapena. Deskribapen-lanak bost azpieragiketa

kudeatzea eskatuko du:

Identifikazioa. Zer ari gara zehazki deskribatzen? Zergatik? Zer lortu

nahi dugu?

Definizioa. Zer-nolako kontzeptu, izaki edo egitatea da deskribatu nahi

duguna? Zer berezitasun ditu? Nolako garrantzia du?

Sailkapena. Nolako harreman hierarkikoa du deskribagaiak beste

kontzeptu, izaki edo egitate batzuekin? Deskribatzen ari garena

azpitalde edota azpimultzotan xehekatu daiteke? Zer irizpideren

arabera?

Ezaugarritzea. Zer ezaugarri espezifiko ditu deskribagaiak? Ezaugarri

horietatik, zein nabarmenduko ditugu? Zer hurrenkeratan aurkeztuko

ditugu? Zergatik?

Alderaketa. Zer dute antzeko eta desberdin aurkeztu ditugun

kategoriek, azpimultzoek edo taldeek? Zertan bereizten da

deskribagaia antzeko beste batzuetatik?

Ez dira beti bost eragiketak baliatuko; bestalde, gerta liteke eragiketa bera

behin baino gehiagotan baliatu behar izatea testu batean. Eragiketa bakoitzak

bere lekua izan behar du testuaren baitan.

3. modulua


3. Deskribapenaren egitura: Deskribapen-lan batek deskribagaiaren irudi

gardena eratzea lortu behar du. Bestalde, deskribapena ez da inoiz ausaz

egiten: beti erantzuten dio pentsamendu-eskema bati. Eskema logiko horrek

agerikoa eta koherentea behar du izan testuan.

- Irizpide orokorrak. Deskribapena, funtsean, honetan datza:

- Lehenbizi, deskribagaiari gainbegiratu orokorra emango zaio.

- Gero, deskribapena zatitzeko baliatuko diren irizpideak

agertuko dira.

- Hirugarrenik, atalez atal, xehakatuko da.

Hiru pauso horiek behar bezainbeste alditan emango dira

testuaren barruan.

- Deskribapen estatikoek honako egitura izan ohi dute:

a) Sarrera: deskribapenaren xedea.

b) Deskribagai nagusien zerrenda eta aurkezpena.

c) Deskribagai bakoitzaren ezaugarritzea.

d) Laburpena

e) Ondorio orokorrak.

- Deskribapen dinamikoek (prozesuen deskribapenek, adibidez) beste

hau:

a) Sarrera: deskribapenaren xedea.

b) Hasierako egoeraren deskribapena.

c) Bigarren egoeraren deskribapena.

d) Hirugarren egoeraren deskribapena

e) Alderaketa eta ondorio orokorrak.

e) Alderaketa eta ondorio orokorrak.

4 Estiloari buruz:

- Paragrafoen antolaketa egokia oso lagungarria izan liteke

deskribapenaren egitura ulertzeko.

- Lehentasuna eman esaldi soilei eta juntadurazkoei, mendekoen

aurrean.

- Testu-antolatzaileez baliatu.

- Adjektiboen eta aditzondoen hautapena zaindu.

JARDUN


5. Zenbait hizkuntza-baliabide eta ohar

Adjektiboen graduatzaileak: oso, erabat, nahiko, izugarri, guztiz...

Antolatzaileak: batetik, bestetik, azkenik, -ri dagokionez, -ren inguruan....

Juntagailuak: ordea, ostera, aldiz, berriz, baina, ezpada, baizik, aitzitik...

Menderagailuak: baino ago, bezain, honen, horren, hain, (e)na...

Hizkera metaforikoa: Ik. Galdezka.


Izenondo erreferentzialak: Ik. Galdezka.


Onomatopeiak: Ik. Galdezka.


X bakarrik, X soilik: Ik. Euskal Estilo Libururantz

Alberdi eta Sarasola, 2001. UPV/EHU, 46-50.

Ez bakarrik..ere: Ik. Euskal Estilo Libururantz


Ez ezik / Izan ezik: Ik. Euskal Estilo Libururantz


Bai..bai / Ez...ez: Ik. Euskal Estilo Libururantz


Liburu bera / Liburu berdina: Ik. Euskal Estilo Libururantz


Izenondo erreferentzialak: Ik. Euskal Estilo Libururantz


Konparazioak: Ik. Euskal Estilo Libururantz

Alberdi eta Sarasola, 2001. UPV/EHU, 170-.

Aurkaritzako lokailuak: Ik. Euskal Estilo Libururantz


Ordea / Berriz: Ik. Euskal Estilo Libururantz


Asko maite zaitut: Ik. Euskal Estilo Libururantz


Hiru kiloko haurra: Ik. Jagonet galde-erantzunen zerbitzua.

http://www.euskaltzaindia.net/arauak/dok/ProNor0034.pdf

Aurrealde / Aurreko alde: Ik. Euskaltzaindiaren arauak


Cara de: Ik. Jagonet.

http://www.euskaltzaindia.net/jagonet/galdera.asp?hizkuntza=eu&id=545

Baino ez / Baizik ez / Besterik ez: Ik. Jagonet.



Lau metrora / lau metrotara: Ik. Jagonet.


-tzat / bezala: Ik. Jagonet.


Izenlagunaren lekua: Ik. Jagonet.


Komun / Amankomun: Ik. Ehulku

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/komun_amankomun.pps

Komun / Amankomun: Ik. Ehulku

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/komun_amankomun.pps

Desberdin / Ezberdin: Ik. Ehulku

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/Desberdin_1/Desberdin_1.pdf

http://alweb.ehu.es/ehulku/ehulkulist/Desberdin_2/Desberdin_2.pdf

Moduan / Modura: Ik. Zalantza Dantza, 45

Konparatu: Ik. Zalantza Dantza, 39

Izenez ezagutu: Ik. Zalantza Dantza, 36

Garrantzitsu: Ik. Zalantza Dantza, 30

Desberdin: Ik. Zalantza Dantza, 23

http://www.ivap.org/admeusk/ae29z.pdf

3. modulua


3.20. JARDUERA. Euskadi.net web orrian Euskal Herrian zabalduta

dauden hainbat herri-kirolen azalpen-fitxak aurkituko dituzu. Fitxa

horietan dagoen informazioan oinarrituta dossier bat prestatu behar

duzu kirol horien ezaugarri nagusiak, labur-labur jasoko dituena

euskaraz.

Herri-kirol zabalduenak Euskal Herrian:

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Pilota (5-10 lerro):

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Estropadak (5-10 lerro):

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Aizkolariak (5-10 lerro):

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Harri-jasotzaileak (5-10 lerro):

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

JARDUN


3.21. JARDUERA. Hementxe duzu oinarrizko gaitasun fisikoen sailkapena

jasotzen duen diagrama bat. Egin ezazu sailkapen horren ahozko azalpena.

3.22. JARDUERA. Jarraian, indar-moten sailkapena eta ezaugarriak jasotzen dituen eskema bat duzue. Egin ezazue informazio honen ahozko azalpena.

3. modulua


3.23. JARDUERA. Hementxe duzu futbol-zelaien deskribapen laburra.

Gero, saskibaloi-zelaien planoa duzue. Egin ezazu ahoz bi zelai mota hauen

alderaketa.

IturriaIturriaIturriaIturria: Zientzia eta Teknika. HABE.

JARDUN


3.24. JARDUERA. Hementxe duzu ikaskuntza motorraren garapena

laburbiltzen duen eskema bat. Egin ezazu prozesu horren ahozko

deskribapena.

3.25. JARDUERA. Jo ezazu http://www.gipuzkoa.net/kirolaeuskaraz/

web helbidera, eta arakatu bertan aurkituko dituzun fitxa didaktikoen

bildumak. Hautatu hainbat testu, deskribapen-eragiketak jasotzen

dituztenak. Zein da haien helburua? Zer deskribatzen dute? Erraz antzematen

zaie deskribapenaren osagaiei?

3. modulua


GOGOAN IZAN BEHARREKO IRIZPIDEAK

1. Funtzionaltasuna:

o Hainbat deskribapen mota daude: objektiboa / subjektiboa; estatikoa /

dinamikoa; topografikoa (toki bati buruzkoa); prozesuala (gertakari baten

ingurukoa); psikologikoa (sentimenduei, jarrerei... buruzkoa); soziala (gizarte

portaerei buruzkoa);

o Deskribapenak hainbat eragiketa barne hartzen ditu: kategorizazioa, sailkapena

eta alderaketa.

o Deskribapen onaren gakoa hauxe da: deskribagaiak, ezaugarriak eta

xehetasunak ondo hautatzea. Horretarako, datu kualitatiboak zein

kuantitatiboak erabiliko dira.

o Errealitatea oso konplexua da. Deskribapenean, haatik, errealitatearen alderdi

adierazgarrienak nabarmendu beharko dira; betiere, komunikazio-xedearen

arabera.

o Azken batean, kontzeptuaren analisi egoki bat eskaini behar diogu irakurleari

edota entzuleari; behar bezainbeste garatua.

2. Egitura:

o Berez, ez dago aurrez esaterik zer datu eman behar diren hasieran, zein gero

eta zein amaieran. Komunikazio-xedearen araberakoa izango da hautua.

o Hala ere, normalean, bi irizpide baliatzen dira datuak aurkezteko: linealtasuna

(ezkerretik eskuinera; goitik behera; behetik gora; ) eta xehetasuna

(orokorretik xehera edo alderantziz)

3. Kohesioa / Konexioa:

o Deskribapenak ideien eta kontzeptuen hierarkizazioa eskatzen du.

o Deskribapenak nolakotasunaren berri ematea eskatzen du. Hori dela eta,

moduzko perpausek eta konparazio-perpausek ere zeresana izango dute

eragiketa honetan.

o Deskribapenek birformulazioak ere eskatzen dituzte maiz; baita adibideak

ematea ere.

4. Estiloa:

o Hiztegia. Deskribapen-eragiketaren adierazleetako bat adjektibazioa da;

gauzak ezaugarritzeko kategoria gramatikalik espezifikoena da hori.

o Joskera. Deskribapenetan lehentasun osoa dute esaldi bakunek eta

juntadurek. Menderakuntza gutxi baliatzen da, konparazioak egiteko edo

modua adierazteko ez bada.

JARDUN


3.3. Irudia. Deskribapena: laburpena

ERREALITATE NATURALAREN, SOZIALAREN edo BIRTUALAREN BEHAKETA

Arreta-guneak

Harremanak

Osagaiak Nolakotasunak Sailkapena Alderaketa

Bilakaera

Irizpideak Hierarkia Konparazioa Kontrastea

Ezaugarriak Kategoriak Analisia

DESKRIBAPENA

Estrategiak Eduki semantikoa Antolaketa

Behatu Aztertu Xehatu

Ezaugarritu Antolatu

Hurrenkera eman Sailkatu Alderatu

Nozioak

Kategoriak Osagaiak

Nolakotasunak Etapak

Xehetasunak Hierarkiak

Harremanak

Goitik beherakoa Behetik gorakoa

Ezkerretik eskuinerakoa Eskuinetik ezkerrerakoa

Hurrenkera eman Hurbila / Urruna

Nagusia / Mendekoa Orokorra / Xehea

Abstraktua/ Konkretua

3. modulua


Definizioa zerbaiten funtsezko eta ezinbesteko ezaugarriak zehaztean datza;

bestela esanda, definizioaren bidez ezezaguna den zerbait erreferentzia

ezagunak erabiliz azalduko dugu. Eragiketa horrek bost estrategia baliatzen

ditu: analisia, zehaztapena, bakantzea, adibidegintza eta iruzkina.

- Lehenik eta behin, definitu nahi den objektuaren, izakiaren,

ekintzaren edo kontzeptuaren analisia egin behar da. Aldi berean,

pentsatu behar da zein den definizioaren testuingurua eta helburua.

Adibidez: Giltzadura kontzeptu anatomikoa ez dugu berdin definituko haur

txikientzako testu-liburu batean eta kirol-teknikarientzako gida batean. Modu

berean, definizio ezberdina aurkituko dugu segur aski, anatomia-hiztegi orokor

batean edo kirol-lesioen inguruko artikulu batean.

- Gero, kategoria bat atxikiko diogu delako objektu, izaki, kontzeptu

edota ekintzari: deskribatzaile bat hautatuko dugu, alegia.

Adibidez: Giltzadura kontzeptu anatomikoa definitzeko honako

deskribatzaile hauek erabiltzen ahal ditugu: gorputz-atal, lokomozio-

aparatuaren osagai, hezurren elkargune, eta abar.

- Hirugarrenik, kategoria horretan sar litezkeen beste objektu, izaki,

kontzeptu edota ekintzetatik bereizteko erabiliko ditugun ezaugarriak

zerrendatuko ditugu.

Giltzadura: mugimendu-jokoa ahalbidetzen du, egonkorra, lotailuz eta

kapsulaz ere osatua

- Hurrena, argigarriak izan litezkeen adibideak bilatuko ditugu.

Gitzadurak: belauna, matraila, ukondoa, orkatila

- Azkenik, ohar edota iruzkin moduan eransten ahal den informazioa

hautatuko dugu:

Gitzadura: batzuek mugimendu handiak ahalbidetu; beste batzuek, ia bat ere

ez.

Hauxe izango da lan honen emaitza

Giltzadura: hezurrak elkartzen diren guneari deritzogu giltzadura. Elkargune

hori egonkorra izan dadin lotailuz eta kapsulaz ere osatuta egongo da.

Giltzadura guztiek ez dute mugitzeko aukera bera: batzuek mugimendu

handiak ahalbidetzen dituzte (besaburua, adibidez), beste batzuek, aldiz, ia

bat bera ere ez (falangeak, adibidez). Kirol batzuetan asko behartzen dira

giltzadurak: gimnastikan, futbolean, eta abarretan.

4.4. Definizioa

JARDUN


Hizkuntzaren ikuspegitik, hainbat dira definizioak egiteko eskuarki erabiliko

dituzten baliabideak:

- Lexikoak: sinonimia, antonimia, homonimia, hiponimia eta

hiperonimia.

- Morfologikoak: adjektiboak eta izenlagunak.

- Sintaktikoak: nominalizazioak eta erlatibozko perpausak.

- Diskurtsiboak: zehaztapena, zerrendatzea, azalpena, sailkapena,

alderaketa...

Edonola ere, definizio guztiak ez dira berdinak izango: kontzeptua abstraktua

ala konkretua den; ikusgarria den ala ikusezina; sumatzen ahal den edo ez; eta

abar. Horren arabera, definizioa modu batera edo bestera konponduko dugu.

Bestalde, definizioa bera beste eragiketa batzuen bidez hedatzen ahal da:

alderaketa, kategorizazioa; orokortzea; deskribapena; azalpena; eta abar.

3.26. JARDUERA. Jo ezazu http://www.gipuzkoa.net/kirolaeuskaraz/

web helbidera, eta arakatu bertan aurkituko dituzu fitxa didaktikoen

bildumak. Egin ezazu definizioen bilduma bat.

Saiatu askotarikoak biltzen: luzeak/laburrak; zehatzak/orokorrak;

deskribapena/azalpena oinarri dutenak; eta abar.

Zer egitura linguistiko erabiltzen dira adibideotan definizioaren testu-

gorputza eratzeko?

Aurkeztu ikaskideei zure bilduma.

3.273.273.273.27. JARDUERA.. JARDUERA.. JARDUERA.. JARDUERA. Jarraian dituzue definizio labur batzuk. Osa itzazue

deskribatzaile egokiak baliatuta. Jatorrizkoak lanerako materialen biltegian

dituzue (Ik. 3.27.1. dokumentua).

3. modulua


Giltzadurak. Hezurrak elkartzen diren _____ deritzogu giltzadura. Elkargune hori

egonkorra izan dadin lotailuz, kapsulaz ere osatuta egongo da. Giltzaduren mugitzeko

gaitasuna desberdina da: batzuek mugimendu handiak ahalbidetzen dituzte, beste

batzuek, aldiz, ia bat bera ere ez.

Muskuluak. Muskuluak gorputza mugitzen duten _____________ dira. Muskulu-zuntz

edo muskulu-zelula batek nerbio-bulkada (borondatezko edo ez-borondatezko) baten

aurrean suminkortasuna erakusten du; orduan uzkurtu edo laburtu egiten da eta

mugimendua eragiten du. Estimulua amaitu eta muskulu-zuntza laxatzen denean,

pasiboki heda daiteke kontrako muskuluen zuntzak uzkurtzean. Muskulu-zuntz bakoitzak

tentsio edo malgutasun propioa du, eta horrek forma berezia emango dio laxatuta

dagoenean.

Arteriak deritzen ____________ bihotzetik urrun eramaten dute odola. Arteria

txikiagotan azpibanatzen dira (sistemako trukaketagunea). Kapilarrak benulak

deritzen basoetan elkartzen dira, eta benulen elkarketa horiek benak osatzen dituzte.

Bena nagusiek odola bihotzera itzularazten dute.

Benak. Bihotzera odola daramaten _____ benak dira. Birika-benek izan ezik, denek dute

oxigenorik gabeko odola.

Odola. Odola _________ konplexu bat da eta gorputzean bizitzeko ezinbestekoak diren

jasotze-askatze zerbitzuak egiten ditu. Arnasketa- eta digestio-aparatuetatik

mantenugaiak eta oxigenoa jasotzen ditu, eta zeluletara bidaltzen. Aldi berean,

zeluletatik hondakinak jasotzen ditu organo iragazleetara eramateko. Odolak hormonak,

entzimak... ere garraiatzen ditu.

3.283.283.283.28. JARDUERA.. JARDUERA.. JARDUERA.. JARDUERA. Jarraian dituzue beste definizio labur batzuk. Osatu

ezaugarri espezifikoen atala eta azpimarratu deskribatzaileak. Erantzuna

lanerako materialen biltegian duzue (Ik. 3.28.1 dokumentua).

Indarra. Gihar-uzkurduraren bidez, era estatikoan (isometrikoan) edo dinamikoan

(isotonikoan), kanpoko erresistentziak _____________tzeko gaitasuna da.

Erresistentzia. Intentsitate handiago edo gutxiagoko esfortzuak, ahalik eta luzeen

_____________teko gaitasuna da.

JARDUN


Abiadura. Mugimendu bat edo batzuk ahalik eta denbora laburrenean

_____________teko gizabanakoak daukan gaitasuna da.

Malgutasuna. Mugimendu zabalagoak _____________teko gaitasuna

Potentzia indarraren eta abiaduraren elkarketaren __________ sortzen den gaitasuna.

Arintasuna abiadura, malgutasuna, koordinazioa eta oreka batera-_____________

sortzen den gaitasuna.

Koordinazioa. Nerbio-sistemak giharren gainean _____________ten duen kilikadura

zehatza eta kontrolatua. Keinuek traketsak eta zehaztasun gutxikoak izateari uzten

diotenean, mugimendu koordinatuei buruz hitz egin daiteke.

Oreka. Grabitate indarraren _____________ edozein gorputz atal mantentzeko

gaitasuna da.

DEFINIZIOAK EGITEKO JARRAIBIDE OROKORRAK

Adiera. Lehenbizi, kontzeptua bera mugatu beharko dugu. Horretarako,

deskribatzaileak erabiliko ditugu. Dekribatzaile-lana hitz soil batek egin

dezake; baina, batzuetan, azalpen luzeagoak eskainiko dira. Kontzeptu

konplexuen kasuan, deskribatzaile bat baino gehiago balia daitezke.

Zenbait kasutan, definizio orokor baten ondoan, kontzeptuaren

kategoriak eta azpikategoriak ere aurkeztu eta azaldu beharko dira.

Ezaugarriak. Kontzeptuaren mugak ezarritakoan, haren ezaugarriak

xehekatuko dira. Atal hau argi bereiziko dugu aurrekotik. Ezaugarriak

hautatzeko orduan tentuz jardutea komeni da: adierazgarrienak bilatu

behar dira, betiere glosategiaren helburuaren arabera.

Iruzkina. Definizioaren amaieran, kontzeptuari buruzko iruzkinak

3. MODULUA Komunikazio-eragiketak lantzen · Gaitzespena, kexa edo kritika adieraztekoak...

Documents

Transcript of 3. MODULUA Komunikazio-eragiketak lantzen · Gaitzespena, kexa edo kritika adieraztekoak...