KARBONOAREN KIMIKA

FORMULAZIO ETA NOMENKLATURA

[C]=1s2 2s2 2px1 2py1 2pz0

[C]=1s2 2s1 2px1 2py1 2pz1

KARBONO ATOMOAREN PROPIETATEAK

Karbono atomoaren (Z = 6) funtsezko egitura elektronikoa honako hau da:

baina 2s orbitaleko elektroi bat orbitalez igotzean, beste hau bilakatzen da:

Karbonoak, hortaz, lau lotura kobalente era ditzake. Hau da bere balentzia ohikoena 4 da.

Balentzia eta oxidazio zenbakia ez da kontzeptu berdina

Adarkatua

Lineala

KARBONODUN KATEAK

MOLEKULA ORGANIKOEN ADIRAZPIDEA

Formula enpirikoa: Substantzian zein atomo eta zein proportziotan dauden esaten digu. Adibidez: (CH2 )

Formula molekularra: Substantzian atomo bakoitzeko zenbat dauden esaten digu. Adibidez: C4H8

Formula erdigaratua: hauetan karbonoaren loturak bakarrik agertzen dira. Formulan parte hartzen duten beste atomoak beraiei dagokien karbonora lotzen dira (loturak irudikatu gabe). Adibidez: CH3 - CH = CH - CH3

Formula garatua: Hauek konposatuan parte hartzen duten karbono eta beste elementu guztien artean lotura guztiak azaltzen dituzte. Adibidez:

H − C − C = C − C − H

Formula tridimentsionala: hauek molekularen atomoak espazioan nola dauden kokaturik adierazten digute.

H

H H H

H

H

TALDE FUNTZIONALAK

Talde funtzionala era berezian lotutako atomoen talde bat da, molekularen oinarrizko propietate kimikoen kausa.

FORMULAZIO ETA NOMENKLATURA

HIDROKARBUROAK

C H3 met-ano CH3 − CH3 et-ano CH3 − CH2 − CH3 prop-ano CH3 − CH2 − CH2 − CH3 but-ano

C H2− met-ilo CH3 − CH3− et-ilo CH3 − CH2 − CH2− prop-ilo CH3 − CH2 − CH2 − CH2− but-ilo

HIDROKARBUROAK

Alkilo-taldeak: erradikalak edo ordezkatzaileak (- R)

ALKANOAK

Formula molekularra: CnH2n+2 -ano amaiera

•Kate karbonatu nagusia identifikatzen da: kate hori posible diren desberdinen artean, luzera handiena duena Kopuru bereko bi edo gehiago egonez gero, ordezkatzaile gehien dituena izango da kate nagusia.

Izendatzeko arauak

ALKANOAK

• Zenbait alkilo talde berdin badaude, izenaren aurretik kopurua adierazten duen aurrizki bat jartzen da: di-, tri-, tetra-, penta-,…

• Kate nagusiko C atomoen zenbakitzea, alkilo taldeen lekutzaileei zenbaki txikienak esleitzea ahalbidetzen duen katearen muturretik hasten da. Berdinak direnean, ordena alfabetikoaren arabera arinago dauden ordezkatzaileei esleitzen dizkiena izango da.

• Alkilo taldeak ordena alfabetikoaren arabera izendatzen dira.Talde horien izenek beharrezkoa badute, posizioa adierazten duen zenbaki lekutzaile bat daramate aurrean.

ALKENOAK edo ETILENIKOAK

Formula molekularra, lotura bikoitz bakarra duenenan: CnH2n

-eno amaiera

Lotura hirukoitz bakarra dutenean, formula orokorra Cn H2n-2 2 da, non n = 2, 3, 4, ...

ALKINOAK edo AZETILENIKOAK

-ino amaiera

Karbono atomo-kopuru berdineko alkanoak bezala izendatzen dira, ZIKLO aurrizkia aurretik jarriaz

HIDROKARBURO ZIKLIKOAK

Zikloalkanoen formula molekularra: CnH2n Ziklo- aurrizkia

HIDROKARBURO AROMATIKOAK

Bentzenoaren deribatuak dira

Bentzenoaren formula molekularra: C6H6

feniloa

CH3 tolouenoa

DERIBATU HALOGENATUAK

• Izendatzerakoan, dagokion hidrokarburoaren izenaren aurrean halogenoaren izena jartzen dugu (fluoro, bromo, iodo, kloro). Halogenoaren kokapena lekutzaileak jarriz adierazten da

CH3 – CH2- CH2C l 1 -kloropropano

CH3 - CH=CH-Cl 1 -kloro-1-propeno.

• Lotura bikoitza (edota hirukoitzak) eta halogenoak daudenean, lotura anizkoitza duen karbonoari zenbakirik txikiena ematen zaio (ez halogenoa duen karbonoari) . • Katea adarkatua baldin bada, halogenoak beste edozein erradikal bat bezala kontsideratzen dira, orden alfabetikoari jarraituz. CH3 - CH=CH-CH-CH=CH2 3 - kloro-1,4-hexadieno │ Cl

KONPOSATU OXIGENATUAK

ALKOHOLAK eta FENOLAK –OH taldea -ol amaiera

OH

fenola

ETERRAK

-O- taldea “eter” hitza

ALDEHIDOAK

H

O C

-al amaiera

taldea

-C=O- taldea -ona amaiera

ZETONAK

AZIDOAK

O

OH C

-oiko amaiera

ESTERRAK

“R erradikala” + -oato amaiera

O

O-R C

KONPOSATU NITROGENATUAK

AMINAK

-amina amaiera

Taldea:

R-NH2 primarioa

R-NH-R´ sekundarioa

R-N-R´ tertziarioa

R´´

AMIDAK

O

NH2 C taldea

-amida amaiera

NITRILOAK

–CN taldea

-nitrilo amaiera

Metil zianuroa Etil zianuroa

NITRODERIBATUAK

–NO2 taldea

Nitro- aurrizkia NO2

CH3 NO2

NO2 trinitrotoluenoa