FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

1O HASTEKO

ESKEMA

INTERNET

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Edukien eskema

Karbono-konposatuak

Karbono-konposatuen formula

Karbono-konposatuen funtzio taldeak

Karbonoaren hainbat osagai

Garapen iraunkorra

Zientzia eta herritarren ekarpena

Karbonotik deribatutako erregaiak

Errekuntza

Hidrogenoa erregai modura

Berotegi efektua eta euri azidoa

Karbono-konposatuak eta bizia

Gluzidoak

Lipidoak

Proteinak

Polimero sintetikoak

Polimero sintetikoak eta

ingurumena

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Hasteko, esperimentatu eta pentsatu

Berotegi efektua

Azido azetikoa

+bikarbonatoa

CO2

CO2

Xurgatze-ahalmen handiko polimeroak

Pixoihala

(sodio poliakrilatoa duena)

Ura

Koktel-ontzia

Ura

Ura

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Karbono-konposatuen formula

Konposatua Formula

garatua

Formula

erdi-garatua

Formula

molekularra

Propenoa

C3H6 H2C = CH – CH3 H – C = C – C – H

H H H

H

–

–

–

–

Azido

etanoikoa

C2H4O2 H3C – CO – OH

H

H O –

–

=

H – C – C – O – H

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Karbono-konposatuen funtzio taldeak

Familia

Alkanoak

(zikloalkanoak)

Alkenoak

Alkinoak

Alkoholak

Aldehidoak

Zetonak

Azido

karboxilikoak

Aminak

Funtzio-taldea

– C –

–

–

– C – OH

–

–

C – C – C

= O

– C – OH

= O

CH3 – NH2

C = O H

– C = C –

–

–

– C ≡ C –

Atzizkia

-ano

-eno

-ino

-ol

-al

-ona

-oico

-amina

Adibidea

CH3 – CH2 – CH3 Propanoa

H2C = CH – CH3 Propenoa

H – C ≡ CH – CH3 Etinoa (azetilenoa)

CH3 OH Metanola

HCHO Metanala (formaldehidoa)

CH3 – CO – CH3 Propanona (azetona)

CH3 – COOH Azido etanoikoa

CH3 – CH2 – NH2 Etilamina

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Karbonoaren hainbat osagai

Propanoa Etanoa Etino edo azetilenoa Metilpropanoa

Karbonoa Hidrogenoa Oxigenoa

Etanoa Propanotriola edo glizerola Metanala edo formola Azido etanoikoa edo azido azetikoa

Propanona edo azetona Ziklopentanoa Benzenoa Azido salizilikoa

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Gluzidoak

Glukosa

(mahatsetan)

Almidoia

(hazi eta sustraietan)

Zelulosa

(landareen zuntz

egituretan)

Sakarosa

(azukre kañan)

Glukosa

– C –

–

–

OH

H

– C –

–

–

OH

H

– C –

–

–

OH

H

– C –

–

–

H

OH

– C –

–

–

OH

H

– C –

=

O

H H

CH2OH

C

OH

OH H

H H

O OH

H

C

C C

H

OH

C

Glukosa molekula askoren

batasuna

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Lipidoak

Gantz asegabeak Gantz asetuak

Oliba olioa Behi-jatorriko koipea Koko olioa Sardina olioa

Sardinek gantz-azido

asegabeak dituzte

Gurinak gantz asetuak

ditu.

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Proteinak

AMINOAZIDOAK

Amino

funtzio-taldea

Azido

funtzio-taldea

Miller eta Urey-ren esperimentua

Hasierako ozeanoa

erreproduzitzen duen likidoa

Beroa

Hasierako atmosfera osatzen

zituzten gasak

Deskarga

elektrikoak

Ur hotza

Ur irteera

Aminoazidoen

presentzia

NH3

CH4

H2O H2

PROTEINAK

Aminoazido molekula

askoren batasuna

– C –

–

–

H

NH2

– C –

=

O

– OH H

Glizina

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Polimero sintetikoak

Polimero bat monomero deitzen diegun molekula txikien batasunetik

sortzen den makromolekula bat da.

ZUNTZAK PLASTIKOAK

Termoplastikoak Elastomeroak

Termoegonkorrak

Nailon zuntzaren argazki

mikroskopiko bat.

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Polimero sintetikoak eta ingurumena

1

2

4

3

3

1

2

3

4

Kontsumoa murriztu

Produktuak erabilgarri diren bitartean berrerabili

Materiala birtziklatu

Materiala erraustu

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Errekuntza

Ikatzaren eta karbono-konposatuek oxigenoarekin egiten duten

erreakzioari errekuntza erreakzioa deitzen zaio.

Karbono-konposatuak + O2 → CO2 + H2O + Beste batzuk + Energia

Elikagaiak + O2 → CO2 + H2O + Energia Errekuntza erreakzioa gerta dadin beharrezkoa da

gar edo txinparta batekin hastea.

Gure gorputzean elikagaien

errekuntza bat jazotzen da.

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Hidrogenoa erregai modura

Eguzki panela

Ura sartzeko hodia

Hidrogenoa biltzeko ontzia

Ura

Energia

Oxigenoa Hidrogenoa

Hidrogenoa

Oxigenoa

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Berotegi efektua eta euri azidoa

Erregai fosiletatik

eratorriko CO2, H2O, NO,

NO2 eta SO2.

Gas hauek, atmosferako

oxigenoarekin eta euriaren

urarekin HNO3(azido nitrikoa)

eta H2SO4 (azido sulfurikoa)

bilakatzen dira.

EURI AZIDOA

Lurrak

xurgaturiko

erradiazioa

Lurrak islaturiko erradiazioa

Erradiazio islatu honen zati

bat berriro ere Lurreruntz

islatzen da.

BEROTEGI EFEKTUA

Los gases responsables

de este efecto son el CO2,

CH4 y vapor de agua

procedentes de

fenómenos naturales y de

las actividades humanas.

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Zientzia eta herritarren ekarpena

Erregaien kontsumoa murriztea

Energia alternatiboak baliatzea: eguzki-energia,

eolikoa, hidraulikoa, etab.

Atmosferan errekuntza gasen presentzia

murriztea.

Suteak ekiditea

Gas kutsagarrien tratamendua fabrika,

ihes-hodietan, etab.

Eguzki-energia Energia eolikoa Energia hidraulikoa

Erregai gutxiago

kontsumitzen dituzten

ibilgailuak diseinatu.

Instalazio eraginkorragoak asmatzea

(fabrikak, berogailuak, etab.)

1 3

2

IKUSI

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH

Kimika eta karbonoa HASI ESKEMA INTERNET

IRTEN AURREKOA

Lotura interesgarriak

Kimika organikoa

SARTU WEB

ORRI HONETARA

Klima-aldaketa

SARTU WEB

ORRI HONETARA