Post on 23-Jan-2018
O patrimonio por descubrir: o caso de Friol
De onde partimos?
O patrimonio silenciado
• Poboación dispersa que dificulta o autocoñecemento
• Sangría demográfica (acelera o abandono; dificulta a capacidade
asociativa)
• Abandono institucional
• Leva canda si : perda da memoria e perda de identidade;
afastamento emocional do propio e incluso rexeitamento (“Aquí non
hai nada”)
A densidade de poboación en Friol
Analizando o mapa
vemos que as parroquias
teñen dimensións
desiguais: hai unha
dualidade entre un grupo
de parroquias periféricas
de gran tamaño e un
núcleo central de
pequenas freguesías con
maior densidade de
poboación en xeral.
Habitantes: 4202
repartidos en 344
lugares e 32 parroquias.
Densidade de
poboación: arredor de
15 habitantes por Km2
(Ano 2011)
A sangría demográfica
Demografía
Poboación Friol 2011
Poboación total: 4202
Homes: 2082
Mulleres: 2120
Fonte : INE
Homes Mulleres
Taxas de natalidade: 3 %0
Taxas de mortalidade: por riba
do 14%0
Índice de avellentamento: 389’4
Datos de 2010
Evolución demográfica
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020
Habitantes
O abandono institucional
O abandono
institucional
O abandono institucional
A casa-torre de Friol como exemplo emblemático
A casa-torre de Friol,
camiño da súa desaparición
Torre da homenaxe, S. XIII
A casa-torre de Friol, camiño da súa desaparición
A casa-torre de Friol, camiño da súa desaparición
A casa-torre de Friol, camiño da
súa desaparición
A casa-torre en risco
Todo un exemplo do desprezo
-- á memoria,
-- á cultura…
-- e en definitiva,ao que somos.
A riqueza oculta
de Friol
… e tan oculta
Algunhas actuacións …
… condenadas ao
abandono?
Medorra de Monteirón
Megalitismo en Friol
Con 270 túmulos inventariados, Friol é o concello co maior número destes monumentos
funerarios de toda Galicia. Con 0’92 túmulos por Km2, case duplica a densidade de
outras zonas de Galicia con importante presenza do fenómeno megalítico.
Megalitismo en Friol
Castros de Friol
Identificados 29 castros:
Gonce, Lea, Lobengos, Monte Cotón;
Paradela; Seixalbo, Xul (en zonas de
de terreos extensivos).
Carregal, Castrodá, Condes, Gudín,
Guntín, Lagouzos, Lamas, Macedo, M
andín, Narla, Ousá, Romá, San
Paio, Seoane, Silvarredonda, Silvela,
Trasmonte e Vilafiz (en terreos de
“primeira”). Enxeito e Prado (terreos
non tan bos). Bra e Guldriz (sen
patrón claro)
Castros de Friol
Hai unha clara tendencia á
localización nas terras de
media e baixa vertente en
torno ao val do Narla.
Baleiros na divisoria de
augas ó oeste e nordeste e
na zona máis baixa do val
do Narla. É unha
distribución xeral dos
castros en forma de anel.
Ningún sinalizado
Arquitectura civil da Idade Media
Busca a Wally…
Arquitectura civil da Idade Media
Wally empeza a asomar …
Apareceu Wally
Románico
Románico
Polo xeral, o patrimonio da
igrexa … en mellor estado
Pero sen sinalización
Urxe intervir
Urxe intervir
Urxe intervir
Urxe intervir
Urxe intervir
Urxe intervir
Urxe intervir
Como tamén urxe intervir no
patrimonio inmaterial
Papel da escola
• A función social e educativa que desempeña non é atendida por
ningunha outra institución.
• Dá voz á cultura rural silenciada, afirma o seu valor e
potencialidade no contexto da mundialización.
• É un instrumento para defender e garantir a identidade colectiva
e cultura rural.
• É un medio alternativo de resistencia fronte á cultura
hexemónica do medio urbano (consolidada desde os propios
libros de texto).
Entendemos …
Que a escola non debe estar pechada con muros
opacos que a separen do medio no que desenvolve
a súa actividade
Entendemos …
Que o alumnado debe
ser o protagonista da
súa propia aprendizaxe.
Entendemos …
A comprensión e aprehensión do próximo e
concreto facilita o acceso ao coñecemento global.
Entendemos …
Que calquera recuncho da nosa
xeografía oferta recursos
integrables nesta aprendizaxe.
Que o que nos rodea forma
parte dun todo que conforma
o xeito de ser e estar dunha
comunidade.
Entendemos …
Que ese todo pode ser o
eixo que vertebre calquera
actividade didáctica.
Entendemos …
Curso 2008-2009
Nace o blog
“Algo máis que pan e queixo”
Nace como mirada crítica a unhapolítica que descoida o patrimonio
Obxectivos
Demostrar que Friol é algo máis que pan e queixo
Reivindicar lugares emblemáticos camiño da deturpación
Potenciar a autoestima, loitar contra o autoodio que temos co
noso.
Obxectivos
Facer ver que a historia con letra pequena, feita día a día
polos nosos devanceiros pode ter a mesma importancia que
esa historia oficial que estudamos nos libros.
Ser un bastión en defensa da nosa lingua.
Recuperar a memoria.
Reflectir que o noso pode ser aproveitado como recurso
educativo.
Contidos do blog
O patrimonio
inmaterial
• Cancioneiro
• Contos
• Crenzas
• Feiras
• Romarías
• Lendas
• Medicina popular
• Refráns….
Historia
• Megalitismo
• Castros
• Romanización
• Idade Media
• Idade Moderna
• Idade Contemporánea
• O carlismo en Friol
• Recuperación da memoria histórica
• Reconstrución da política do concello…
Toponimia
• Friol
• Santalla de Madelos
• Bra
• Rocha
• Serén
• S. Martiño de Condes
• Anxeriz
• Roimil
• Vilafiz
• S. Mamede de Nodar
• Guldriz
• S. Martiño de Prado
• Seoane da Pregación
• Ousá
• Ermo, Carlín, Anafreita, Castronela,
Xiá, Guimarei, A Freiría, Bertamil…..
Construcións adxectivas
Patrimonio material
• Construcións adxectivas
• Hórreos
• Cruceiros
• Torre de San Paio
• Casas-Torre
• Pazos
• Vivendas
• Igrexas
• Imaxinería
• Heráldica
• Paisaxes
Patrimonio natural
Fraga de Suouteiro
Friol en branco e negro
…mostra o abandono
Aplicacións didácticas
Integración dos contidos na práctica
docente
O patrimonio de Friol como eixe que
vertebra diferentes proxectos
• Proxecto interdisciplinar
• Proxectos de diversificación curricular
• Traballos de campo co alumnado
•Ámbito creativo
Proxecto interdisciplinar
Proxecto interdisciplinar
Camiñada entre as Torres
Camiñada entre as Torres
Camiñada entre as Torres
Saída a Vilalvite- Cotá –Serén-
Guldriz- A Devesa
Xogo de pistas…
2ª saída
Saímos como reporteiros á caza de información…
Grupo de teatro
• A serpe da cova
• As damas do Narla
• De serpes e segas
• Non o creo !
• Representacións: Torre de S. Paio
PDC, contidos globalizados
Fío condutor: Dolmen de Muruxosa
Sociais Lingua
• A Prehistoria en Friol:
periodización, interpretación.
• Estudo xeográfico da
contorna
• O texto descritivo: descrición
do dolmen e a contorna.
• A tradición oral: as lendas.
Local Local
Os inicios da
Humanidade: a
Prehistoria no mundo.
Monumentos
megalíticos en Europa
Xeografía: Europa Elementos da
comunicación e
funcións da
linguaxe.
Universal
PDC: “Megalitismo en Friol”
Dolmen de Muruxosa. Cotá
É o mellor conservado. Ten cámara poligonal , 6
ortostatos, e tampa monolítica desprazada da
posición orixinal (apoiada sobre 3 ortostatos).
Conserva restos da
estrutura tumular.
Aínda que case non se
perciben, no interior apareceron
restos de pintura vermella e negra
en zig-zag e puntos sobre unha
base branca.
Gándaras de Narla
O conxunto das Gándaras de Narla (medorra de Monteirón, medorra aberta…) son dun
tamaño excepcional, superando con moito á media. Estase a acondicionar unha ruta
arqueolóxica para visitalas.
Tanto o dolmen da
Muruxosa, como as
Gándaras de Narla, están
en proceso de ser
declaradas Ben de
Interese Cultural.
Outros exemplos: En Friol están inventariados ata 270
túmulos, densidade que duplica á media de Galicia. Entre estes o Alto das
Mámoas (entre Nodar e Anafreita), Medorras de Bra, de Agruñá, Mámoa do
Pico (Ousá), Forno dos Mouros (Vilalvite), Medornas de Penelas e de
Robellos (Guldriz)…
PDC: Friol medieval
Arquitectura civil (casas-torre, escudos):
interpretación e elaboración de fichas
técnicas.
PDC: Friol medieval
O románico.
A tradición oral: lenda da Cova da Serpe.
4º ESO: memoria
histórica
Recompilación de
testemuños, documentación
…
Repercusión no
profesorado: saídas
formativas