Post on 19-Dec-2015
description
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
ERRETZAILEAREN
PERFILSOZIOEKONOMIKOA
1
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
AURKIBIDEA
Sarrera_______________________________________________________________________3
Hipotesia____________________________________________________________________15
Operazionalizazioa__________________________________________________________15
Teknikaren zehaztapena_____________________________________________________16
Laginketa___________________________________________________________________20
Kronograma_________________________________________________________________21
Bibliografia__________________________________________________________________22
2
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
Abenduaren 30ean aurkeztu zen 42/2010 legea oinarritzat hartuko dugu, zeinak
abenduaren 26ko 28/2005 legea eraldatzen duen. Tabakoaren aurreko osasun neurriak
eta tabako produktuen salerosketa, horniketa, kontsumo eta publizitatearen araudia
aldatzen dituen legea da. Gure helburu orokorra, tabakismoaren inguruan hartutako
erabaki eta ondorioetan oinarrituz, zer nolako politikak hartu behar diren zehaztea da.
Erkidegoetako gobernuen agendan dagoen gaia da, hain zuzen ere.
Eusko Jaurlaritzak drogomenpekotasunaren inguruko legedia aldatzeko asmoa du.
Osasun sailburuak honako proposamena egin du: tabakoarengatik gaixorik dagoen
pazienteak bere tratamendua ordaindu dezala. Horren aurrean, Sailburu ezberdinen
artean, ikuspuntu ezberdinetatik aztertuko da. Lehendakariak bi aukera eman ditu:
proposamena bozkatzea edo sakoneko azterketa bat egitea. Azkenik, ikerketa sakona
egiteko beharra ikusi da, Osasun sailburuaren proposamenak eduki ditzakeen ondorio
ekonomiko, politiko, ideologiko edo gizartean izango duen eragina aztertzeko.
Guzti hau dela eta, Osasun Sailburua gurekin jarri da kontaktuan, aipatutako
proposamenaren ondorio guztiak ahalik eta modu eraginkorrenean aztertzeko.
Koherentzia, seriotasun eta egokitasun osoz aztertu beharreko aldagaiak, beharrezkoa
den moduan ikertzeko helburua dugu.
Gobernuak proposatutako erabakiak sor dezakeen arazoa zein den eta nondik
datorren detektatzea ezin bestekoa dela uste dugu. Arazoa zein izan daitekeen aurreikusi
dugu, gaur egungo egoerari erreparatuz. Gauden garaian, hainbat faktorek ahalbidetzen
dute gobernuak tabakoa uzteko neurririk hartzen ez duten gaixoei tabakismoak sortutako
gaitzen tratamendua ordaintzea. Baieztapen hau ulertzeko, ezinbestekoa da, egungo datu
garrantzitsu batzuk ulertzea.
Alde batetik, erretzaile nagusia gizonezkoa den arren, denbora igaro ahala,
emakumeen kopurua igotzen ari dela ikusi dezakegu. Hau da, erretzaile gaixoaren maila
3
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
sozioekonomikoa baxua baldin bada gaur egun, are prekarioagoa izanen da
etorkizunean. Jakina da emakumezkoak gizonezkoak baino egoera ekonomiko okerragoa
duela.
Beste datu azpimarragarri bat, gaixotasun eta heriotza gehienak, adin tarte
aktiboan gertatzen direla da: 25 eta 70 urte bitartean. Honek, langileen produktibitatean
du eragina. Izan ere, bajak hartzerakoan, ez dute kotizatzen eta gizarte
segurantzarentzako gastu handi bat dira.
Bestalde, estatuko datu ekonomikoak jakitea garrantzitsua dela uste dugu.
Estatuak tabakoaren zergen bidez 10.000 milioi euro inguru batzen ditu, baina 14.000
milioi inguruko gastua du, osasun gastuek, bajek eta bestelakoek sortua. Zenbaki
hauekin lan egitea, ordea, zaila da. Izan ere, tabakismoak sortzen dituen gastuak
zehaztea gaitza baita. Adibidez, haragi jale sutsua, erretzailea eta alkohola edaten duen
pertsona zergatik gaixotu da? Zerk sortu du gaixotasuna?
Bukatzeko, tratamenduaren gastua, erretzeak ekartzen duen gastua baino
txikiagoa dela ohartu gara. Hau da, erretzaileak erretzeari uzten badio, tratamendua
ordaintzeko dirua edukiko du. Baina erretzaileak dependentzia handia badu, erretzen
jarraituko du tratamenduan egon arren, eta gastua bikoitza izango da.
Datu guzti hauek jakinda eta bizi dugun egoera ekonomikoa dela eta, baldintza
sozioekonomikoei garrantzia ematea erabaki dugu. Gaur egun familien diru sarrerak
geroz eta murritzagoak dira, bai eta hauentzako diru laguntzak ere. Hori dela eta, gaixorik
dagoen erretzailearen perfila ezagutzea ezinbestekotzat ematen dugu, kalte ekonomikoa
ez areagotzeko.
Arazoa, beraz, neurri hau onartzeak ongi izatean ekarri ditzakeen ondorioetan
datzala uste dugu. Guzti hau dela eta, gaixo erretzaileen perfil orokorra aztertuko dugu.
4
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
Perfil orokorraz hitz egiterakoan, generoa, baliabide ekonomikoak, adina eta egoera
sozialaz mintzo gara. Aurrerago begira, honen arabera zehaztuz joango gara.
Gure lanaren helburu zehatza, beraz, gaur egungo, bai eta etorkizuneko erretzaile
gaixoaren perfil sozioekonomikoa ezagutzea da. Hau da, arlo soziologikoan sakonduko
dugu eta zehazki, arlo sozioekonomiko eta soziodemografikoan. Horretarako orain arteko
bilakaera ezagutuko dugu, aurrera begira izan daitekeenaren inguruko hipotesi bat atera
ahal izateko.
Ikerketa aplikatua izanen da, tabakismoak eragindako arazo bati erantzuna
emateko helburuz egiten dugulako. Hau da, tabakoarengatik gaixotu den pertsona
erretzailearen tratamendua ordaindu beharko lukeen edo ez jakiteko jarri dugu abian
proiektu hau. Zehazkiago, esplikatiboa izanen da, lehenagotik tabakismoaren inguruko
datu bilketa handia dagoelako, bai eta datuen irakurketa bat emanen dugulako. Datu
soziodemografiko eta sozioekonomiko ugariren irakurketaren bidez, arazoaren inguruko
erantzunak lortuko ditugu.
Perfilaren arabera, erretzaile gaixotuak sendatzeko tratamenduaren gastuei aurre
egiten ahal dien eta aurre egin ahalko dien ikusiko dugu.
Perfil del paciente fumador que desea dejar de fumar: una perspectiva
socioeconmica lanaren helburua erretzeari utzi nahi dion pertsonaren ezaugarri
sozioekonomikoak ezagutzea da. Horretarako, Espainiar estatuko 1.634 pertsonekin egon
dira (Fernandez-Pinilla, Ramn Torrell, Sanz de Burgoa eta Ramrez Vzquez, 2009:87-
94). Datu soziodemografikoak, sozioekonomikoak, tabako kontsumoaren ingurukoak eta
erretzeari uztearen arrazoien ingurukoak batu dira. Horretarako, analisi estatistiko
deskribatzaileak erabili dira.
5
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
Emaitzei dagokienez, zenbait datu azpimarratu daitezke. Hala nola, erretzeari utzi
nahi diotenek lan egunetan 20,7 +/- 9,9 zigarro erretzen dituzte, hau da, 961,5 +/- 442,3
euroko gastua dute. Gastuari dagokionez, ezberdintasunak nabaritu dira genero, adina,
ikasketa maila eta lan egoeraren arabera. Bataz besteko gastu handiena gizonezkoek, 46
eta 65 urte bitartekoak, ikasketarik gabekoek eta langabetuek edo aurre jubilatuek zuten.
Tabakoan 1.500 euro baino gehiago xahutzen zutenek gastu handiagoa egiten
zuten erretzeari uzteko tratamenduetan. Hala eta guztiz ere, soilik %0,9ak arrazoi
ekonomikoengatik egin zuen. Lan egunetan erretzen ematen duten denbora 28,4 +/- 30,9
minutukoa da eta 44,0 +/- 36,6 minutukoa jai egunetan. Hau da, denbora librea edukiz
gero nabariki igotzen da erretzen ematen den denbora. %75,9 motibazio altua zuen eta
erretzeari uzteko arrazoi nagusiak dependentziaren konszientzia, gaixotasunen
prebentzioa, seme-alabentzeko eredugarria izatea eta Tabakismoaren legea izan zen.
Erretzeari utzi nahi diotenen datu demografiko eta antropomorfikoakKopurua (1638tik)
Ehunekotan (%)
Adina 31-45 urte 639 39,54
46-60 urte 621 38,43
Sexua Gizona 894 55,9
Emakumea 704 44,1
Egoera zibila Ezkondua 1088 67,9
Ikasketa maila Bigarren mailako ikasketak
500 32,6
Bigarren mailako ikasketak baino
540 35,2
6
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
gehiago
Lan egoera Profesional aktiboa
1222 76,4
Jubilatua/Pentsionista
186 11,6
Bataz besteko seme-alaba kopurua
1439 1,61 1,25
Iturria: Perfil del paciente fumador que desea dejar de fumar: una perspectiva socioeconmica (Fernandez-Pinilla, Ramn Torrell, Sanz de Burgoa eta Ramrez Vzquez, 2009:87-94).
Erretzeari uztea erabakitzen dutenen tabako gastua urte bateanKopurua (1638tik)
Bataz-bestekoa ()
Media ()
Sexua Gizona 710 1.061,36 464,46
985,5
Emakumea 557 834,29 376,02
813,4
Adin taldea 18-30 132 809,38 387,05
740,8
31-45 464 931,82 422,95
876
46-65 591 1.018,76 452,50
938,6
>65 79 989,19 511,78
876
Ikasketa maila
Ikasketarik gabekoa
112 1.108,30 479,78
1042,9
Lehen mailako ikasketak
261 1.036,51 465,79
953,7
7
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
Bigarren mailako ikasketak
394 957,86 445,86
876
Bigarren mailako ikasketak baino gehiago
451 907,14 416,27
876,0
Lan egoera Profesional aktiboa
994 963,21 426,65
884,5
Jubilatuak/pensionistak
133 1.029,08 525,61
876
Etxeko andrea
82 839,35 424,86
807,6
Langabezian 34 1.130,28 620,15
1042,9
Ikaslea 22 699,89 279,09
612,7
Bestelakoak 4 1.214,11 482,16
1110,6
Iturria: Perfil del paciente fumador que desea dejar de fumar: una perspectiva
socioeconmica (Fernandez-Pinilla, Ramn Torrell, Sanz de Burgoa eta Ramrez
Vzquez, 2009:87-94).
Beraz, datu hauetatik erretzeari uzteko erabakitzen duenaren perfila honakoa dela
ondorioztatu dezakegu: DBH baino maila handiagoko ikasketak ditu (%35,2), profesionalki
aktiboa (%76,4) dago, beraz eta ez da urtero gastu handiena duen taldekoa (gehienez
963,2 euro xahutzen dute urtero). Laburbilduz, heldu gaztea da (%60a baino gehiago 30
eta 60 urte artekoa da), gizonezkoa da, ezkondua dago, 1,4 seme-alaba ditu bataz beste,
maila soziokultural altukoa da, profesionalki aktiboa da eta urteroko tabako gastu baxu-
moderatua du.
Azken datu hauek 2003an egindako Perfil de los fumadores que solicitan
tratamiento en una unidad de tabaquismo ikerketan berresten dira (Mas, Crucelaegui,
Guilln eta Nern, 2003:298-302). Ematen dizkigun datuak honakoak dira: %72,5
ezkonduta dago, eta haietatik %83 seme-alabekin; %33-k ikasketa basikoak zituen; %39-
8
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
k erdi-mailako ikasketak zituen eta %28-k unibertsitate-ikasketak zituen. Uztearen arrazoi
nagusiak ziren gaixotasunen prebentzioa (%38), dependiente izatearen kontzientzia
(%20) eta seme-alaben osasuna (%10)ziren.
Erretzen gehien gastatzen duenaren perfila, ordea, honakoa da: DBHko ikasketak
edo baxuagoak ditu, gizonezkoa da, 30 eta 60 urte bitarte ditu, langabezian edo jubilatua
dago eta bataz beste 1.000 euro inguru gastatzen du urtero. Erretzeari uzteko
tratamenduan, ordea, tratamendu merkeena hartzen du (500 euro balio duena). Ez du
erlaziorik egiten gastatzen duenarekin. Gutxik hartzen dute tratamendu garestia, hots,
nikotina gabekoa (2.000 eurokoa).
Alde batetik, erretzeari uzteko arrazoi nagusia osasuna dugu. Erabaki hoberena
hartzeko beharrezko ezagutzak dituzte. Beraz, esan genezake hezkuntza dela faktore
edo eragile nagusia. Alderantzizko gradientea dago tabako gastuaren eta ikasketa
mailaren artean. Geroz eta ikasketa maila altuagoa izan, orduan eta gastu txikiagoa dago
eta modu berean, geroz eta ikasketa maila baxuagoa eduki, orduan eta tabako kontsumo
altuagoa da.
Bestalde, lehen aipatu bezala, ekonomikoak oso eragin txikia du (soilik %0,9ak
uzten du arrazoi ekonomikoengatik). Gainera, Qu conocemos y qu actitud se puede
tomar acerca del consumo de tabaco en la educacin no formal? 2004ko lanak berretsi
egiten du (Franco, Clemente, Marrn, Prez, Garca eta Rubio, 2004:10-16). 14 eta 26
urteren arteko 84 gazteri (40 mutil eta 44 neska) egindako inkesta da. Normalean
erretzen zuten mutilen %36,3k eta nesken %11,1k uste zuen pagak eragiten ziola
tabakoaren kontsumoan (behin-behineko erretzaileen artean %20 eta %8,3 hurrenez
hurren).
Modu berean, egoera laboralak erlazio zuzena du. Antzeko gradientea topatzen
dugu lan aktibitate eta gastuaren artean. Langabetuak, bajan daudenak eta jubilatuak dira
9
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
gehien kontsumitzen dutenak. Hau da, maila sozioekonomiko baxuena dutenak. Aparteko
aipamena behar dute ordea ikasle eta etxeko andreek. Hauek, nahiz eta ez duten diru
sarrera finkorik edo autonomorik, lan ordu arrunta dute, beraz, askoz gutxiago
kontsumitzen dute lehenago komentatuko taldeek baino.
Laburbilduz, gehien gastatzen dutenak, eta beraz, gehien erretzen dutenak,
langabetu eta jubilatuak dira (1.000 euro baino gehiago urtean), gero lan merkatuan
aktibo direnak (900 euro baino gehiago), ondoren etxeko andreak (800 euro inguru
urtean) eta azkenik ikasleak daude (600 euro inguru). Azkenik, oroitu dezagun gehien
xahutzen dutenak maila kultural baxuena eta egoera laboral okerrena dutenak direla, bai
eta, azken urtean erretzeari uzteko saiakera gehien egin dituztenak.
La mortalidad atribuible al tabaquismo comienza a descender en Espaa
artikuluan, ordea, erretzeak ekarritako hildakoen kopurua aldatu egin dela ikusiko dugu
(Gonzlez, Banegas, Rodrguez, Dez-Gan eta Villar, 2005:769-771). Horretarako
honako taula esanguratsuari erreparatuko diogu.
Erretzeagatik izan daitezkeen hildakoen kopurua Espainian 1978 eta 2001 urteen arteanUrtea Totala (%) Gizonak (%) Emakumeak (%)
2001 54.233 (100) 49.366 (91,0) 4.867 (9,0)
1998 55.613 (100) 51.431 (92,5) 4.182 (7,5)
1995 53.964 (100) 50.098 (92,8) 3.866 (7,2)
1992 51.704 (100) 47.867 (92,6) 3.837 (7,4)
1989 47.232 (100) 44.077 (93,3) 3.155 (6,7)
1984 42.406 (100) 40.505 (95,5) 1.901 (4,5)
1978 37.259 (100) 35.978 (96,6) 1.281 (3,4)
Iturria: La mortalidad atribuible al tabaquismo comienza a descender en Espaa
(Gonzlez, Banegas, Rodrguez, Dez-Gan eta Villar, 2005:769-771).
10
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
Tabakoarengatik hildako gizonen kopurua handituz doa 1998ra arte, baina 1998.
urtetik 2001. urtera jaitsi egiten da. Emakumeen kopurua, ordea, handiagotuz doa
etengabe. Kasuen hiru laurdena 65 urte baino gutxiagorekin hil zen. Nahiz eta orokorrean
askoz gehiago diren gizonak emakumeak baino, honakoak aldatzeko joera duela ematen
du.
Gainera, Mortalidad atribuible al consumo de tabaco en Espaa en el ao 2006
lanean kopuruen aldaketak izateko era bera jarraitzen duela ikus dezakegu (Hernndez,
Senz eta Gonzlez, 2010:23-33). 2006an tabakoarengatik 58.573 heriotza gertatu ziren
denak 35 urte baino gehiagoko jendearenak), hots, kopuru totala handituz doa. 1998rekin
alderatuta igo ziren 7.000 heriotzak emakumeei dagozkie.
Aldaketa nabaria atzemateko denbora asko beharko genuke, baina dagoeneko
nahiko esanguratsua da kopuru totala jaitsi izana. Horrek esan nahi du tabakoarengatik
hil diren gizonen kopuruaren jaitsiera azkarrago eman dela arrazoi berengatik hil diren
emakumeen kopuruaren igoera baino. Beraz, esan dezakegu 2001. urtean inflexio puntu
bat dugula.
Faktore hauetaz gain, lekuaren arabera aldatzen diren kopuruak ere badirela
esaten da artikuluan. Adibidez, Bartzelonan egindako beste lan batean, 1983 eta 1989
urteen artean Katalunian hildakoen kopuru totala jaitsi egin zela argudiatzen dute. Modu
berean, Euskal Autonomi Erkidegoan bestelako datuak topatu ditzakegula pentsa
dezakegu.
Baina zergatik genero aldaketa hau? La situacin de la mujer como alumna de
formacin profesional inicial y como profesional en el mercado laboral artikuluan galdera
horren erantzunak bilatu ditugu (Rial, Mario eta Rego, 2011:1-13). Lan honetan egiten
den birpasa historikoan emakumearen merkaturatze erreala 80. hamarkadan kokatzen
du, Espainiar estatuan. Nahiz eta XVIII. mendean Despotismo Ilustratuko Borboiek
11
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
emakumea etxeko lanetatik deribatutako lanetan txertatu zuten, ez zen etxetik ez eta
gizonaren azpitik atera. XIX. mendean emakumearen merkaturatzea oso poliki eta
baldintza oso txarretan (hutsune legal handiak zeuden) eman zen. XX. mendean, ordea,
frankismoarekin atzerakada handia egon zen emakumearen burujabetza ekonomikoan,
eta trantsizio garaia iritsi arte ez zen burujabetza ekonomiko femenino bat eman. 1987.
urterako merkatu laboralaren %32 ziren emakumezkoak.
Aurrekoarekin erlazionatuz, emakumearen burujabetza ekonomikoa drogen
kontsumoarekin erlazionatu dezakegu. Izan ere, emakumeak berak nahi zuena erosteko
gaitasuna zuen, eta gune publikoa nabarmen ireki zitzaion genero femeninoari. Horrek
droga kontsumoa handitzea ekarri zuen emakumeen artean. Zera ondoriozta dezakegu:
emakumea 70. eta 80. hamarkadaren artean hasi zela tabakoa kontsumitzen.
Nahiz eta emakumea merkaturatze prozesu batean dagoela esan dezakegun,
oraindik ere gizonezkoak dira biztanleria aktiboaren ehuneko handiena. 2009ko
lehenengo hiruhilekoan ordaindutako lana zutenen %56,4 gizonak ziren eta langabetuen
%62 emakumeak.
Lanaren Erakunde Internazionalak 2010. urtean emandako datuen arabera,
atzerapen ekonomikoak eragin bera eduki du bi generoetan. Emakumezkoen langabezi
tasa orokorra %6tik %7ra pasa zen 2007. urtean. Gizonezkoen langabezi tasa orokorra,
ordea, %5,5etik %6,3ra pasa zen. Ikusten den moduan, bi generoen arteko aldea nahiko
era berdintsuan mantentzen da, baina emakumeak dira beti egoera ekonomiko
prekarioenean daudenak.
Tabakoa erretzeari utzi nahi dionaren perfila honakoa da: bigarren mailako edo goi
mailako ikasketak ditu, 30 eta 60 urte bitarte ditu, ezkondua dago, 1-4 seme-alaba ditu,
lanean dago eta gizonezkoa da (ez nabariki). Erretzeari uzteko arrazoi nagusia osasuna
da. Soilik kasuen %0,9 da arrazoi ekonomikoengatik.
12
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
Beraz, tabakoaren osasun ondorioez askoz konszienteagoak gara ekonomikoez
baino. Gainera, nahiz eta egoera ekonomiko orokorra okerrera egin, tabakoa erosten,
eta ondorioz, kontsumitzen jarraituko du.
Egunero, bataz bestekoan, 28,4 30,9 minutukoa da lan egunetan et 44,0 36,6
minutu jai egunetan. Oro har, langabetu eta jubilatuek erretzen dute gehien (1.000 euro
urtero) eta etxeko andreak (800 euro urtero), ikasleak (600 euro urtero) eta langileek (900
euro urtero) gutxiago. Beraz, erlazio zuzena dago denbora libre eta erretzen den
kopuruaren artean.
Erretzen gehien gastatzen duenaren perfila: DBH edo DBH baino ikasketa
baxuagoak ditu, 30-60 urte ditu, langabezian edo jubilatua dago eta oro har gizonezkoa
da, nahiz eta alde handirik ez dagoen.
Egunero 20,7 +/- 9,9 zigarro erretzen dira eta urte bateko bataz besteko gastua 961,5 +/-
442,3 eurokoa da. Esan bezala, gehien xahutzen dutenak gizonak dira, 46 eta 65 urte
bitartekoak, ikasketarik gabe, langabezian eta aurre jubilatuak.
Erretzeari uzteko tratamenduan, ordea, tratamendu merkeena hartzen du (500
euro balio duena). Ez du erlaziorik egiten gastatzen duenarekin. Gutxik hartzen dute
tratamendu garestia, hots, nikotina gabekoa (2.000 eurokoa).
Erretzaile gartxuenak = ikasketa maila baxua + maila sozioekonomiko baxua
+ langabezian + gizonezkoa
Erretzeari utzi nahi diona = ikasketa maila altua + maila sozioekonomiko
altua + lanean + gizonezkoa
Tabakoarengatik hildako gizonen kopurua handituz doa 1998 arte. 2001. urtean
jaitsi egiten da. Emakumeen kopurua, ordea, handiagotuz doa geratu gabe. Orokorrean,
13
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
askoz gehiago dira gizonak emakumeak baino. Aldaketa nabaria emateko denbora asko
beharko genuke, baina eman daiteke (emakumea merkaturatzea, ohitura berriak).
Hildakoen kopuru totala ere etengabe igotzen da.
Emakumearen merkaturatzea prozesu luzea da. XVIII. Mendean hasi, XIX.
mendean gutxi garatu eta XX. Mendean(Frankismoarekin) atzerakada handia izan zuen
Espainian. 80. hamarkadan izanen da emakumeari eskubide laboral batzuk ematen
hasten zaionean. Horrek emakumea etxetik ateratzea ekarri zuen, horrek dakarren bizi
estiloa bereganatuz. Emakumeak gizonaren moduan jokatu behar izan zuen merkatu
maskulinoan txertatzeko. Hori dela eta, 70. eta 80. hamarkadetan ere emakumeen
drogomenpekotasuna handitzen ikusiko da.
Normalean 35 urtetik aurrera gaixotzen hasi + 15 urterekin hasi erretzen +
emakumea 70. hamarkadan hasi erretzen = 2020 urtetik aurrera tabakismoarengatik
gaixotu eta hildako emakumeen kopurua handituko da nabariki
Emakumezkoen langabezi tasa handiagoa da gizonezkoena baino eta krisi
garaian, bien arteko aldea mantentzen den arren, biak handitu egiten dira.
ONDORIOAK
Erretzaile gaixoaren profila honakoa da: gizonezkoa, maila sozioekonomiko baxua,
ikasketa maila baxua eta langabezian edo jubilatua.
Erretzailea gaixoaren profila datorren hamarkadan: emakumezkoa, maila
sozioekonomiko baxua (aurreko profila baina gehiago), ikasketa maila baxua eta
langabezian.
14
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
HIPOTESIAK
Gaixorik dagoen erretzaileak (ez gaur egun, eta are gutxiago etorkizunean) ezingo
die tratamenduaren gastuei aurre egin.
Gainera, alde ekonomikoak ez du tabako kontsumoan eraginik, hezkidetzak ordea
bai.
OPERAZIONALIZAZIOA
Hiru hipotesi ditugu. Hiruetan menpeko aldagaia tabako kontsumoa da. Izan ere,
sexuaren, adinaren, hezkuntza mailaren eta maila sozioekonomikoaren araberakoa dela
uste dugu. Tabako gastuak, beste aldagai aske moduan jarriko dugu, tabako
kontsumoarekin erlaziorik ez duela frogatzeko. Horretaz gain, gure ikerketa Euskal
Autonomi Erkidegoan zentratuko dugu 1990 eta 2010 urteen artean.
Hau kontutan harturik, ikerketa ia esperimentala egiteko gai garela ikusten dugu.
Estatistikoki oso aztertuak dauden eta, behar izanez gero, oso erraz aztertu daitezkeen
aldagaiak dira sexua, adina, hezkuntza maila (egindako azken ikasketak), maila
sozioekonomikoa, tabako gastua (kostu monetarioa) eta tabako kontsumoa (erretzen den
kopurua). EAEko biztanleriaren ezaugarri soziodemografiko eta soziekonomikoak oso
zehaztuak daude Eustat eta herri eta hirietako erroldetan. Bestalde, erretzaileen eta
erretzaile ohien taldeak haien inguru naturalean (inolako aldaketarik eragin gabe)
zehaztu behar ditugu.
15
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
TEKNIKAREN ZEHAZTAPENA
Inkesta telefonikoa izanen da erabiliko dugun tekniketako bat. Gaur egungo
egoera zehaztasunez ezagutzeko aukera hoberena jendeari zuzenean galdetzea dela
uste dugunez, inkesta teknika bidez eginen dugu ikerketa. Gainera, lagin egokia erabiliz
gero segurtasun handiz orokortu dezakegu. EAEko populazioa ongi ezagutzen dugunez,
laginaren tamaina eta ezaugarriak ongi kontrolatu dezakegu, bai eta egon daitekeen
errorea. Modu azkar eta sinplean lortu ditzakegu beharrezko datu guztiak. Gainera,
beharrezko datuak objektiboak direnez, jendeak erraz erantzungo du. EAEko erretzaileei
egoera sozioekonomikoa, tabako kontsumoa, hezkuntza maila, sexua eta adina ongi
galdetuz gero, erraza izanen da erantzuna esanguratsua izatea. Egia da dagoeneko datu
base ezberdinetan datu asko aurkitu ditzakegula, baina gure gaiaren inguruko galdeketa
zehatza eginez, erlazioak errealak dira eta ez hipotetikoak. Hau da, erretzaile bakoitzari
arlo guztien inguruan galdetuz gero zuzenean dakigu beraien inguruan. Bestela, datu
sozioekonomikoa eta soziodemografiko ezberdinak beraien artean logika bidez ibili behar
dugu eta horrek ez du datuen arteko lotura bermatzen. Beraz, ondorioen fidagarritasuna
handitu eginen da.
Gainera, gure datuak erantzuteko errazak izanen direnez, elkarrizketatzailearen
ahots tonuak, jarrerak eta inkesta aurkezteko erak ez du horrenbesteko pisurik izango.
Elkarrizketatuak ere inkesta mugatu dezakeen arren, erantzunik ez ematen, erantzuna
murrizten edo gezurra esaten, lehen esan bezala, galderak oso teknikoak izanen dira,
beraz, erantzuna eman behar duenak ez du zertan isilik geratu. Ikus Inkesta proposamena.
Telefonozko inkesta izatean, lehen zundaketa bat edo pretest bat egin dezakegu
nahi dugun lagina lortzeko. Izan ere, erretzaile erroldarik ezin daiteke egon, egun batetik
bestera aldatu daitekeen ohitura delako. Elkarrizketatua erretzailea edo erretzaile ohia
dela bermatzeko modu hoberena dela uste dugu. Gainera, pretesta egin behar dugunez,
galdetuko diogun pertsonari inkesta betetzeko tartea noiz duen galdetzen ahal diogu, bai
16
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
eta bere pribatutasuna gorde (beharbada etxean bakarrik dagoenean erantzun nahi du
edo ohitura jakin batzuk ditu). Arazoetariko bat, soilik telefono finkoa duen jendearekin
egon gaitezkeela da. Egia da gaur egun jende askok duela telefonoa etxean, baina jende
asko, eta batez ere gazteak, ez dira etxean egoten edo soilik mugikorra erabiltzen dute.
Ahala eta guztiz ere, teknika honek ematen duen iritsiera nahikoa izanen dela pentsatzen
dugu. Alde positiboak, gainera, asko dira. Teknika bizkorra da, erantzun gehiago lortzen
dira (inkesta baten sinesgarritasunarentzako ezinbesteko puntua dena) eta
elkarrizketatzaileak galderak argitu diezazkioke elkarrizketatuari, erantzun egokia
emanez. Horrekin batera, denbora gutxi beharko dugu datuak lortzeko. Horrek prozesua
arindu, bizkortu eta merkatuko du.
Esate baterako, Perfil del paciente fumador que desea dejar de fumar: una
perspectiva socioeconmica lanaren helburua erretzeari utzi nahi dion pertsonaren
ezaugarri sozioekonomikoak ezagutzea da. Horretarako, Espainiar estatuko 1.634
pertsonekin egon dira (Fernandez-Pinilla, Ramn Torrell, Sanz de Burgoa eta Ramrez
Vzquez, 2009:87- 94). Datu soziodemografikoak, sozioekonomikoak, tabako
kontsumoaren ingurukoak eta erretzeari uztearen arrazoien ingurukoak batu dira.
Horretarako, analisi estatistiko deskribatzaileak erabili dira. Hau da, erretzeari utzi nahi
dionaren perfila ezagutzeko inkesta erabili dute, guk egingo dugun moduan. Ikerketa
honetan, ordea, Espainiako Lehen Arreta Berezituko kontsultetako jendeari zuzenean
erretzeari uzteko asmoa zuen galdetzeko aukera eduki zuten, bai eta zuzeneko
elkarrizketak egiteko aukera (telefonoz baina informazio gehiago lortzen da). Guk,
ostera, ez dugu ospitalean dagoen jendearekin nahikoa, erretzen jarraitzen duen
jendearekin ere egon nahi dugulako (erretzeari utzi nahi dion jendearen perfila
ezagutzeaz gain, erretzailearena ere ezagutu nahi dugu).
Inkestaren ohiko abantailez gain, behar berezia ikusi dugu bizi dugun egoera
ekonomikoa dela eta. Espainiar estatuaren ekonomia okerrera joko duela ematen du eta
horrek egun egoera larrienean dagoen jendearen egoera zaildu baino ez du egiten.
17
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
Horregatik, ahalik eta datu berrienak lortzea garrantzitsua ikusten dugu, bai eta maila
sozioekonomiko guztietako jendearengana. Gainera, arreta berezia jarriko diogu sexuari.
Emakumearen egoera ekonomikoa gizonezkoarena baino okerragoa izan ohi da egoera
txarrenetan, azken gizonaren atzetik egoten da azken emakumea. Laburbilduz, 1990etik
aurrera erretzailearen perfilari erreparatzean, egoera sozioekonomikoari eta sexuari
garrantzi berezia emanen diegu.
Erabiliko dugun beste teknika, iturri ez zuzenen azterketa izanen da.
Erretzailearen perfilaren orain arteko bilakaera ezagutzea ezinbestekoa dugu
etorkizuneko erretzailearena jakiteko. Hori dela eta, beste urteetako datuak jasotzeko,
Eustat, INE eta CIS iturrietara joko dugu. Hauei esker, EAEn, azken bi hamarkadetan,
erretzaileen ezaugarrien inguruko informazioa aterako dugu. Denbora tarte luze horretan
emandako aldaketak behatuz, etorkizuneko erretzailea ezagutu ahalko dugula uste dugu.
Izan ere, lehenago aipatzen genuen moduan, emakumearen merkaturatzeak erretzaile
kopuruaren igoera eragin zuela baieztatzea lortzen baduzu, egoera sozioekonomikoaren,
laboralaren edota generoaren (azkeneko hau aurreko biekin loturik doala) eta tabako
kontsumoaren arteko erlazioa ziurtatu dezakegu. Hitz gutxietan esanda, aldagaien arteko
erlazioa frogatzeko ezinbestekoa da teknika hau erabiltzea. Inkesta telefonikoak segida
horren azken datuak emanen dizkigu, datuen zerrendaren zentzua gaur egun ere
jarraitzen duela erakutsiz. Aipatutako moduan, bilatzen dugun datuen arteko erlazioa
topatzea zaila den arren eta fidagarritasuna neurtzea gatza den arren, modu egokiena
dela uste dugu. Azkenik, aipatzea, teknika azkarrenetarikoa izateaz gain,
merkeenetarikoa dela eta horrek inkestak ekarri dezakeen gastua konpentsatzen duela.
18
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
INKESTA PROPOSAMENA
Inkesta soilik EAEko erretzaileei eta erretzeari utzi diotenei egingo zaie.
1.- Egunero erretzen duen/zuen zigarro kopurua.
I. 5 zigarro baino gutxiago.II. 5 eta 9 zigarro artean. III. 10 eta 14 zigarro artean. IV. 15 eta 19 zigarro artean. V. 20 eta 29 zigarro artean (pakete bat). VI. 30 eta 39 zigarro artean (pakete eta erdi).
VII. 40 edo gehiago (bi pakete baino gehiago).
2.- Zein zigarro marka erretzen duen/zuen. (Galdera irekia) Galdera hau tabako diru gastua jakiteko helburuz eginen da.
3.- Zergatik utzi zenion erretzeari? (Soilik erretzeari utzi diotenentzat)
I. Arrazoi ekonomikoengatik.II. Osasun arrazoiengatik. III. Lagunengatik, familiarengatik...
4.- Egoera sozioekonomiko objektiboa.
I. Enplegatua.II. Etxeko andrea edo ikaslea. III. Langabetua.
Enplegatua izanez gero: Zein da zure lana? (galdera irekia)
Sailkapena:I. taldea: administrazioko eta enpresetako zuzendariak. Goi-funtzionarioak. Profesional liberalak. Goi-
mailako teknikariak.II. taldea: merkataritzako eta zerbitzu pertsonaletako zuzendariak eta jabe-kudeatzaileak. Beste teknikari
batzuk (ez goi-mailakoak). Artistak eta kirolariak. III. taldea: bitarteko teknikari eta zuzendariak. Administrariak eta funtzionarioak. Babes- eta segurtasun-
zerbitzuetako langileak. IV. taldea: industria, merkataritza, eta zerbitzuetako eskuzko langile kualifikatuak eta erdi-kualifikatuak. V. taldea: langile ez-kualifikatuak.
* Eustaten definizioa jarraiki.
4.- Egindako ikasketa maila. I. Ez daki irakurtzen edo ez ditu lehen mailako ikasketak bukatu.II. Lehen mailako derrigorrezko ikasketak: gaur egun 12 urteak arte dena. III. Bigarren mailako derrigorrezko ikasketak: gaur egun 16 urteak arte dena eta lehen 14
urteak arte. IV. Erdi mailako ikasketak: batxilergoa, Lan Hezkuntza behe maila, behe graduak. V. Goi mailako ikasketak: unibertsitateko ikasketak, Lan Hezkuntza goi maila, goi graduak.
5.- Sexua.6.- Adina.
19
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
LAGINKETA
Esan den legez, ikerketa honetan bi teknika ezberdin erabiliko dira, bata eduki
azterketa eta bigarrena inkestaren bidezkoa. Horregatik, populazioa zehazteko orduan, bi
populazio mota bereizi beharko ditugu. Lehendabiziko teknikan populazioa edo unibertsoa
iturri ez zuzenak izango dira, hau da, dokumentuak eta aurretik egindako ikerketak.
Zehazki, tabakoaren kontsumitzaileen profil sozioekonomiko eta soziodemografikoari
buruzko gaiak dituzten dokumentu eta ikerketak baliatuko ditugu. Bigarren kasuan, berriz,
populazioa Euskal Autonomi Erkidegoko biztanleria erretzaile eta erretzaile-ohia izango
da.
Horregatik, laginketarako bi teknika mota ezberdin ere erabiliko ditugu, bakoitza
populazio mota baterako.
Eduki azterketarako ez litzateke logikoa izango laginketa probabilistikoaz baliatzea,
horrela errazegia izango litzatekeelako laginean dagoena baino adierazgarriagoa den
dokumentua kanpoan uztea. Gainera, ezinezkoa edo oso zaila litzateke ikerketarako
interesgarri diren eduki guztien zerrenda lortzea. Horregatik, eta kasu honetan lagin
soslaitua hartzeko dagoen aukera kopuru bereziki txikiarengatik, komenientziazko lagina
aukeratuko dugu.
Bigarren laginketari dagokionez, jada egin diren estatistiken bidez badaukagu gure
populazioa zenbakitua, hau da, EAEko biztanleria osoaren zein portzentajea den. Datu
horretatik laginketa fidagarria burutzeko beharrezkoa dugun laginaren tamaina zehaztuko
ahal izango da, eta minimo bat ezarri. Laginaren ezaugarri hori ezarria, telefono bidezko
laginketa probabilistikoa burutuko dugu, enpresak eta bestelako erakunde kolektiboak
alde batera utziz (inkestatuen errepikapenak ekiditearren). Horrela gure ikerketaren
kostua, bai denboran baita diruan, murriztu ahal izango dugu.
20
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
KRONOGRAMA
Ikerketa lan hau burutzeko, zenbat denbora behar izango dugun planifikatu dugu.
Horretarako, kronograma bat sortu dugu. Denbora zehazteko, kronograma hilabeteetan
banatzeaz gain, asteetan ere banatu dugu, erabilitako teknikek zehaztapen ugari behar
baitituzte.
Urtarrila izango da ikerketa hasiko dugun hilea. Urtarrileko lehenengo astean,
marko teorikoa garatuko dugu. Atal hau bukatzen dugunean, lehen teknikaren eraketa
egingo dugu. Hau da, inkesta telefonikoaren bitartez erabiliko ditugun galderak sortuko
ditugu. Horretarako astebeteko epe muga jarri dugu. Behin inkestaren formatua eginda
dugularik, burutu egin egingo dugu. Laginaren tamainagatik, bi aste erabiliko dugu deiak
21
URTARRILA OTSAILA MARTXOA
1.astea
2.astea
3.astea
4.astea
1.astea
2.astea
3.astea
4.astea
1.astea
2.astea
3.astea
4.astea
MARKO TEORIKOA
INKESTA TELEFONIK
OAREN ERAKETAINKESTA
TELEFONIKOA BURUTU
DATU BILKETA
ITURRI EZ ZUZENEN
AZTERKETAREN GIDOIAITURRI EZ ZUZENEN
AZTERKETA BURUTUEDUKIEN
AZTERKETA
TXOSTENA EGIN
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
egiten. Otsailaren lehenengo astean, inkestetatik jasotako informazio guztia bilduko dugu.
Hile honen bigarren astean, teknika desberdin baten formatuarekin hasiko gara: iturri ez
zuzenen azterketa. Horretarako plangintza bat egingo dugu.
Hurrengo hamabostaldian, iturri ez zuzenen azterketa egiteko sortu dugun
plangintza beteko dugu. Azterketa honetan, informazio ugari bilatu beharko dugu, bai eta
programa informatikoak erabili ere. Horregatik beharrezkoa ikusten dugu hamabost egun
horretara dedikatzea.
Bigarren teknika hau burututa daukagunean, jasotako eduki guztien azterketa
egingo dugu; bai inkestaren bidez jasotako datuena bai eta iturri ez zuzenen bidez
jasotako informazioarena. Datu ugari egongo denez aztertzeko, martxoko lehengo bi
asteen beharra ikusten dugu. Horregatik, edukien azterketari hamabostaldi bat eskainiko
diogu.
Bukatzeko, txostena egin behar dugu. Txostena egiteak, aurreko atal guztiak
kontutan hartzea behartzen gaitu. Lan handia denez, zazpi egun baino gutxiago ezin
diogula eskaini ohartu gara. Horregatik, martxoaren hirugarren astean bukatuko dugu.
BIBLIOGRAFIA
AGENTZIAK (2012). El BOE publica la reforma del mercado laboral. El Economista,
2012ko otsailaren 11ko zkia, Eleconomista.net.
BALLESTER PASTOR, M A. (2006). El acceso al empleo de los trabajadores
extracomunitarios, Universitat de Valncia, Valencia.
BARBERO, E.; MOLINA CHUECA, J. A. (2005). El desempleo juvenil en Europa y
Espaa. Acciones e Investigaciones Sociales, Universidad de Zaragoza: Facultad de
Ciencias Sociales y del Trabajo, Zaragoza.
22
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
CACHN RODRGUEZ, L. (2003). Inmigrantes jvenes en Espaa: sistema educativo y
mercado de trabajo, Instituto de la Juventud, Madrid.
CACHN RODRGUEZ, L. (2004). Las polticas de transicin: estrategia de actores y
polticas de empleo juvenil en Europa. Revista de Estudios de Juventud, 65. zkia, 51-63.
CASTILLO MENDOZA, C. A. (1999). Economa, organizacin y trabajo: un enfoque
sociolgico, Ediciones Pirmide, Madrid.
CRUCELAEGUI CABRERA, A.; NOVELLA, P.; RAMN Y CAJAL, P.; NERN DE LA
PUERTA, I.; SOBRADIEL, N.; GERIC LIZALDE, R. (2004). Encuesta sobre tabaquismo
en estudiantes universitarios en relacin con la prctica de ejercicio fsico. Archivos de
bronconeumologa: rgano oficial de la Sociedad Espaola de Neumologa y Ciruga
Torcica SEPAR y la Asociacin Latinoamericana de Trax (ALAT), 40. bolumena, 1.
zkia, 5-9.
DEL RINCN RUIZ, M del M.; GMEZ-SOLDEVILLA, S.; RIMBAU ANDREU, C. (2007).
Polticas de ocupacin, mercado laboral y envejecimiento: iniciativas y buenas prcticas.
Acciones e Investigaciones Sociales, Universidad de Zaragoza: Facultad de Ciencias
Sociales y del Trabajo, Zaragoza.
DE VILLOTA, P. (2003). Economa y gnero. Macroeconoma, poltica fiscal y
liberalizacin. Anlisis de su impacto sobre las mujeres, Icaria, Barcelona.
DOMNGUEZ MARTN, R. (2002). Gnero, clase y raza en la economa feminista.
Clepsydra: revista de estudios de gnero y teora feminista, 1. zkia, 61-78.
ELAS, J. (2011). Inmigracin y mercado laboral: antes y despus de la recesin.
Documentos de economa La Caixa, 20. zkia, 1-33.
23
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
ENGELS, F. (1968). El origen de la familia, la propiedad privada y el estado, Equipo
Editorial, Donostia-San Sebastin.
FRANCO HERNNDEZ, J. A.; CLEMENTE JIMNEZ, M. L.; MARRN TUNDIDOR, R.;
PREZ TRULLN, A.; GARCA, A.; RUBIO CALVO, E. (2004). Qu conocemos y qu
actitud se puede tomar acerca del consumo de tabaco en la educacin no formal?.
Archivos de bronconeumologa: rgano oficial de la Sociedad Espaola de Neumologa y
Ciruga Torcica SEPAR y la Asociacin Latinoamericana de Trax (ALAT) , 40.
bolumena, 1. zkia, 10-16.
GLVEZ MUOZ, L.; SARASA GARCA, C. (2003). Privilegios o eficiencia?: mujeres y
hombres en los mercados de trabajo, Universidad de Alicante (Servicio de
Publicaciones), Alicante.
GONZLEZ ENRQUEZ, J.; BANEGAS BANEGAS, J. R.; RODRGUEZ-ARTALEJO, F.;
DEZ GAN, L.; VILLAR LVAREZ, F. (2005). La mortalidad atribuible al tabaquismo
comienza a descender en Espaa. Medicina clnica, 124. bolumena, 20. zkia, 769-771.
GONZLEZ MORALEZ, O. (2010). Expectativas de los jvenes hacia el trabajo y la
emprendedura: la influencia del centro educativo y otros factores relevantes, Universidad
de La Laguna, La Laguna.
HERNNDEZ-GARCA, I.; SENZ-GONZLEZ, M. C.; GONZLEZ-CELADOR, R.
(2010). Mortalidad atribuible al consumo de tabaco en Espaa en el ao 2006. Anales del
sistema sanitario de Navarra, 33. bolumena, 1. zkia, 23-33.
IBEZ PASCUAL, M. (1999). Gnero y familia en la insercin laboral, Universidad de
Oviedo, Oviedo.
24
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
JNSSON, B.; STAGINNUS, U.; WILKING, N. (2008). La carga y el coste del cncer en
Espaa. Economa de la salud, 6. bolumena, 2. zkia, 143-147.
LPEZ ROS, F.; GIL ROALES-NIETO, J; MORENO, E. (2001). Evolucin de las
caractersticas del consumo de tabaco. Un estudio transversal. International journal of
psychology and psychological therapy, 1. bolumena, 1. zkia, 79-92.
MRQUEZ GARCA, M C. (2005). El tabaco en el trabajo. Prevention World magazine,
9. zkia, 36-39.
MART, M.; COMA, A.; FERNNDEZ, E. (2003). Educacin y clase social basada en la
ocupacin: su interrelacin como indicadores de posicin socioeconmica en el estudio
de las desigualdades sociales mediante encuestas de salud. Atencin primaria:
Publicacin Oficial de la Sociedad Espaola de Familia y Comunitaria, 32. bolumena, 4.
zkia, 208-215.
MAS SNCHEZ, A.; CRUCELAEGUI CABRERA, A.; GUILLN, D.; NERN DE LA
PUERTA, I. (2003). Perfil de los fumadores que solicitan tratamiento en una unidad de
tabaquismo. Archivos de bronconeumologa: rgano oficial de la Sociedad Espaola de
Neumologa y Ciruga Torcica SEPAR y la Asociacin Latinoamericana de Trax
(ALAT), 39. bolumena, 7. zkia, 298-302.
PORTILLO PREZ DE VIASPRE, F.; ANTOANZAS VILLAR, F. J. (2003). Anlisis de
la informacin existente en Espaa sobre los riesgos asociados al consumo de tabaco.
Una aplicacin del modelo bayesiano. Informacin Comercial Espaola, ICE: Revista de
Economa, 804. zkia, 169-184.
PORTILLO PREZ DE VIASPRE, F.; ANTOANZAS VILLAR, F. J.; PINILLOS GARCA
M. de la O. (2002). Hbitos no saludables y desempleo. Cuadernos aragoneses de
25
Ikerketa Sozial eta Politikorako Sarrera Irati Gaztelurrutia, Dornaku Lanz eta Eneko Gastaka
economa, 12. bolumena, 2. zkia, 257-270.
REGALADO PINEDA, J.; LARA RIVAS, G.; OSIO ECHNOVE, J.; RAMREZ VENEGAS,
A. (2007). Tratamiento actual del tabaquismo. Salud pblica de Mxico, 49. bolumena, 2.
extra zkia, 270-279.
RIAL SNCHEZ, A.; MARIO FERNNDEZ, R.; REGO AGRASO, L. (2011). La situacin
de la mujer como alumna de formacin profesional inicial y como profesional en el
mercado laboral. Revista Iberoamericana de Educacin, 54. bolumena, 6. zkia, 1-13.
ROGERAT, C.; TORNS MARTN, M T.; MARUANI, M. (2000). Las nuevas fronteras de
la desigualdad: hombres y mujeres en el mercado de trabajo, Icaria, Barcelona.
RUESGA BENITO, S. M.; FUJII GAMBERO, G. (2004). El trabajo en un mundo
globalizado, Ediciones Pirmide, Madrid.
SANTAMARA LPEZ, E. (2011). Trayectorias laborales en los mrgenes del empleo:
polticas, subjetividades y experiencias de jvenes en la precariedad laboral, Eusko
Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, Gasteiz-Vitoria.
SETIN SANTAMARA, M L. (2003). Problemas de las mujeres, problemas de la
sociedad, Deustuko Unibertsitatea, Bilbo-Bilbao.
TORNOS CUBILLO, A. (2003). Los inmigrantes y el mundo del trabajo, Universidad
Pontificia Comillas, Madrid.
26