bideak rutas

Handitasuna ia ez da agertzen –XVIII. mendean zenbait kasu dago,Valdespina-Ermua–, eta komitente bizkaitarrek apaingarririk gabekoare-kin eta tamaina monumentalarekin bat egiten dute, kale bidegurutzetan,hiri inguruetan edo landan (Bakio, Lekeitio) finkapen abantailatsuakbilatuz. Kolonietan aberasturiko armadako kapitain erretiratuak, eliztarnabarmenak, etab. izaten dira, euren egoeraren propioak diren luxuekininguratzen direnak, eta harrokeriaz erakusten dituztenak.

Jauregi barrokoekin aberastendira, esaterako Lekeition(Uriarte, Uribarria), Markina-Xemeinen (Solartekua, Ado-negi) eta Elorrion (Igarza,Arespakotxaga), eta askotanlorategiek jauregi horiek in-guratzen dituzte (Tola, Lariz).Baina landatakoak ere ba-daude, nekazaritza ustiategienerdian (Elexpuru-Bakio) etaherri gotorleku zaharretanbizigarritasuna handitzen da(Muntxaraz-Abadiño) edojauregiak horietan eranstendira (Oxirando-Gordexola).

Asociado el barroco al fondo ideológico de la contrarreforma, sincomplejos se acepta en Bizkaia la estética de lo teatral y decorado, quecristalizará después de una fase –el clasicismo– que es continuidad delo clásico anterior. Si los retablos, el género más importante, adopta lasdinámicas columnas emparradas y jugosas entalladuras, la esculturapretenderá, sin conseguirlo mucho, la copia del natural (naturalismo).

Talleres vizcaínos de retablistas y escultores (Forua) y montañeses(Liendo-Limpias) satisfarán ampliamente a las feligresías durante els.XVII.

Pero cuando hacia 1730 se vaya acusando la influencia del rococófrancés, los talleres cortesanos de Madrid (Juan P. de Mena, Luis S.Carmona), irán imponiendo la dulzura (San Nicolás de Bilbao, Artzentales,Ziortza-Bolibar, Larrea), a través de piezas que, a veces, son regalos depersonas particulares.

bideak rutasErretaulak. RetablosAste Santuko Pausoak. Pasos de Semana SantaPintura. Pintura

Elizak eta ermitak. Iglesias y ermitasJauregiak. Palacios

Apenas presente la fastuosidad–hay algún caso en el s.XVIII,Valdespina-Ermua–, los comi-

tentes vizcaínos se adhieren más a lo desornamentado y al tamañomonumental, buscando asentamientos ventajosos en los cruces decalles, extrarradios de las villas, o el campo (Bakio, Lekeitio). Soncapitanes del ejército retirados enriquecidos en colonias, algún destacadoeclesiástico, etc., quienes quieren rodearse de lujos propios de su estado,del que hacen ostentación.

Se enriquecen con palacios barrocos Lekeitio (Uriarte, Uribarria), Markina-Xemein (Solartekua, Adonaegi) y Elorrio (Igarza, Arespacochaga), muchasveces rodeados de jardín (Tola, Láriz). Pero los hay también campestres,en medio de explotaciones agrícolas (Elexpuru-Bakio) y hacia una mayorresidencialidad se reciclan viejas torres fuertes rurales (Muntxaraz-Abadiño) o se les anejan palacios (Oxirando-Gordexola).

Udaletxeak. Casas consistoriales

Espazioen dramatismoa, bihurgu-neak eta dekorazioaren pilaketaukatzen den neurrian (UrduñakoLagundia –XVII. mendea– eta Loio-lako influentzia –XVIII. mendea–),arkitektura barrokoaz hitz egin dai-teke Bizkaian. Mende horietan ze-har, lengoaia klasikoa gain beheraekartzen duen apaingarririk gabekokorronte bat sortzen da eta gurutzeganga erabiltzen da. Baina komen-tuetan ez da hori gertatzen (Balma-seda, Elorrio, Gordexola), erlijio or-dena hauek larrialdi ekonomikoa iajasan ez zutelako.

Solairu berriko tenpluak berregitekoordua da (Bilboko San Nikolas, Aba-diño) eta landak ermiten bitartezkolonizatzekoa, askotan santutxue-kin, aurrealde guztia nabar handibatekin itxita (Abadiño, Zalla, Getxo,Mañaria, Dima, Fruiz, etab.).

En cuanto que se niegue el dramatis-mo de los espacios, la sinuosidad yla acumulación decorativa (Compañíade Orduña –s.XVII– e influencia deLoyola –s.XVIII–), sí que puede hablar-se de arquitectura barroca en Bizkaia.A lo largo de esas centurias lo quefluye es una corriente desornamenta-da que va degenerando el lenguajeclásico y emplea, incluso, la bóvedade nervios. Pero no ocurre así conlas iglesias conventuales (Balmaseda,Elorrio, Gordexola), de órdenes reli-giosas que apenas acusan las crisiseconómicas.

Este es tiempo de rehacer templosde nueva planta (San Nicolás de Bil-bao, Abadiño) y de colonizar camposcon ermitas, muchas veces de tipohumilladero, con todo el frente cerra-do con una gran reja (Abadiño, Zalla,Getxo, Mañaria, Dima, Fruiz, etc.).

Barrokoaren antzerkirako joera fe-deko adierazpen publikoetan etaCorpuseko edo Aste Santuko proze-sioetan antzematen da (kustodiak,pausoak eta irudiak), eta modu ho-rretan, zaharragoak izan arren, VeraCruzeko penitentzia kofradiek fun-tzionatzen dute zenbait hiri bizkaita-rretan (Bilbo, Urduña-Orduña, Ber-meo, Durango). Guztiek pausoakprozesioetara eramaten dituzte, Pa-sioaren misterioetan fededunakhunkitzen saiatuz. Heriotza ereagertzen da (Lekeitioko Mingorri).Prozesioek irudiaren boterea antzez-ten dute.

Barrokoaren irudi egile batzuek (Pe-dro Alloitiz, Raimundo Capuz, JuanP. De Mena, Manuel romero), Biz-kaiko prozesioetako pauso barrokobatzuk egin zituzten.

Bilbon Aste Santuko Pausoen Mu-seoak funtzionatzen du.

Barrokoak kontraerreformaren ma-mi ideologikoarekin bat egin zuen,eta konplexurik gabe Bizkaian ge-hiegizkoaren eta apaindutakoarenestetika onartzen da, klasizismoarenondoren gauzatuko dena, aurrekoklasikoaren jarraipena dena. Erre-tauletan, generorik garrantzitsue-nean, mahats parraren zutabeaketa zizelkatu baliotsuak hartzen dira,eta eskulturan, nahiz eta ez lortu,naturalaren kopia bilatzen da (natu-ralismoa).

Bizkaiko (Forua) eta Kantabriako(Liendo-Limpias) erretaula-egile etaeskultoreen tailerrek eliztarren es-kaerak ase zituzten XVII. mendeanzehar.

Baina 1730. urtearen inguruan,Frantziako rococoaren influentzianabarmentzen denean, Madrilgogorteko tailerrek (Juan P. De Mena,Luis S. Carmona) leuntasuna ezar-tzen dute (Bilboko San Nikolas, Ar-tzentales, Ziortza-Bolibar, Larrea),batzuetan partikularren opariak di-ren peza batzuen bitartez.

Arrosarioko erretaula.Done Mikel eliza. Artzentales

Retablo Rosario.Iglesia San Miguel. Artzentales

bulegoak

oficinasGaztelako erregeen gomendioak –Errege Katolikoengandik–, kontze-juetan berezko bilera etxeak egoteko (udaletxeak), garrantzi handiaizango du barrokoan zehar. Konponbide enpirikoak edo herrikoiaksaihestuz (Etxebarria, Ispaster, Zamudio, Garai), Bizkaiko udaletxebarrokoa jauregi handia da, ez iraungikorra, era zehatzean kodifikatu-rikoa: behean, arkuekiko portalea eta goian, bilera gela, balkoienbitartez kaleari begira. Elizarekin batera, espazio publikorik ga-rrantzitsuenean dago, plazan.

Elorrion, Orozkon, Lekeition, Balmasedan, Otxandion… udaletxe-jauregi izugarriak daude. Dokumentazioaren arabera, euskal trazatzaileeta hargin garrantzitsuenek elizate eta hirien eskaerak bete zituzten;horiek ere elizak diseinatu eta eraiki zituzten

Larrialdi ekonomikoak nekazaritzaneragin handia izan zuen, baina XVII.mendearen amaieratik euskal abe-letxeetan ibilbidea aldatzen da, hauda, egurra, armazoiak eta ateburue-kiko atariak alde batera uzten dira,batzuetan erdian zutabe toskana-rrarekin (Bitaño-Izurza, Isuntza-goikoa-Berriz, Aldekoa-Nabarniz),eta harri eta arkua nabarmentzendira (Amoroto, Mañaria, Elorrio).Erromantizismoak zabalduko dueneuskal baserri topikoa da. BainaEnkarterri eskualdean (Trucios-Turtzioz, Karrantza Harana-Valle deCarranza), baserritarrak beste erabatera formulatzen du etxea: albokoetxaurreak muturrekin modulatzenditu eta horien gainean egurrezkoetxe eguterak ezartzen ditu. Bitar-tean, Arratian (Dima, Zeanuri) harriz-ko patinak edo ligneoak jartzen diraetxebizitzara igotzeko.

La crisis económica afecta muchoal campo, pero desde finales dels.XVII se aprecia en las granjas vas-cas un cambio de trayectoria quesupone el abandono de la madera, los entramados y el portal adintala-do, a veces con columna toscana alcentro (Bitaño-Izurza, Isuntza-Goikoa-Berriz, Aldekoa-Nabarniz)por la piedra y el arco (Amoroto,Mañaria, Elorrio). Ese es el tipo decaserío vasco tópico que divulgaríael romanticismo; pero en la comarcade Las Encartaciones (Trucios-Turtzioz, Karrantza Harana-Valle deCarranza), el campesino formula deotra manera su casa: modulandofachadas flanqueadas con espolonessobre los que tiende solanas de ma-dera. Mientras, en Arratia (Dima, Zea-nuri) hay patines pétreos o lígneospara ascender a la planta vividera.

La época de barroco –casi si-glo y medio de crisis económi-cas y rearme religioso– buscóen el ilusionismo y la fastuosi-dad sus cauces expresivos,con frecuente recurso a la fan-tasía, a los contrastes lumíni-cos y otros artificios. Tambiénapela al sentimiento, a mani-festaciones piadosas públicas,tan queridas por la contrarre-forma.

En los ámbitos público (pala-cios consistoriales), religioso(iglesias) y privado (residenciaspalaciegas) es donde se desa-rrolla el teatro de la vida barro-ca.

Fue una cultura de la imagendirigida por Roma, a la que seadhieren con entusiasmo todaslas feligresías y asociacionespiadosas de Bizkaia: retablosy pasos de Semana Santa, ypor eso abunda mucho la ima-ginería esculpida y menos lapintada.

Por su parte, la platería de ori-gen novohispano predominasobre la local.

Baserriak. Caserios

Las recomendaciones de los reyes castellanos –desde los Reyes Católi-cos– de que los concejos tuvieran casas de reunión propias (casas deayuntamiento) adquieren caracteres monumentales en los siglos delbarroco. Obviando soluciones empíricas o populares (Etxebarria, Ispaster,Zamudio, Garai), el consistorio barroco vizcaíno es un solemne palacionada efímero codificado de manera bastante precisa, con portalón enarcadas abajo y sala de reuniones asomada a la calle mediante balconesarriba. Preside –con la iglesia– la plaza, el espacio público por antono-masia.

Elorrio, Orozko, Lekeitio, Balmaseda, Otxandio, etc., disponen demagníficos palacios concejiles. La documentación arroja que a satisfacera anteiglesias y villas se dedican grandes tracistas y canteros vascos;los mismos que diseñan y construyen iglesias.

Bizkaian ekoizturikoa ez da ugaria,neurri batean galdu delako (Begoña,Bilboko Sorkundea), eta dagoenainportazioa da, kanpoko pintoreekegin zuten (Birjinaren bizitzaren se-riea, Begoñatik etorritakoa, LucasJordanena, Bilboko ElizbarrutikoMuseoan) edo Begoñakoa da (Do-mingo Martínez, Sevillakoa). Bainatokiko pintoreek margotu zutenaere azpimarratzekoa da, esaterakoMartín Amigo Bilbon, Arratzu etaConsulado edo Nicolás Antonio dela Quadra (Bilboko Urrikimendua).Sentimendua erabiltzen dute, edooinarrizko emozio errukiorrak komu-nikatzen dituzte, eta Madrilgo ba-rrokotik sorturiko estiloa erabiltzendute, bertan ikasi baitzuten.

Baina zenbait jauregitako etxaurree-tako pinturak (Larrabetzu, Markina-Xemein, Berriatua, Sopuerta), ale-gorikoa edo liluragarria gustukoduten bezeroen eskaeren barruankokatzen dira.

La producida en Bizkaia no es mucha,en parte porque se ha perdido (Be-goña, Concepción de Bilbao), y lomejor de lo que hay se debe a laimportación, a pintores foráneos (seriede la vida de la Virgen, procedentede Begoña, de Lucas Jordán en Mu-seo Diocesano-Bilbao), o de Begoña(Domingo Martínez, de Sevilla). Perohay que destacar también lo que pin-taron maestros locales (Martín Amigoen Bilbao, Arratzu y Consulado), oNicolás Antonio de la Quadra (LaMisericordia-Bilbao). Recurren al sen-timiento, a comunicar elementalesemociones piadosas, y a un estiloderivado del barroco madrileño, don-de debieron de realizar su aprendizaje.

No así las pinturas que decoran lasfachadas de ciertos palacios, (Larra-betzu, Markina-Xemein, Berriatua,Sopuerta), que se inscriben mejoren las exigencias de una clientelaque gusta de lo alegórico y deslum-brante.

Hormako pinturak. “Etxe pintto” etxea.Berriatua

Pinturas murales. Casa “Etxe pintto”.Berriatua

La veta teatral del barroco se apre-cia bien en las manifestacionespúblicas de fe como las procesio-nes del Corpus o de Semana San-ta (custodias, pasos e imágenes),y así, con orígenes muy anteriores,funcionan cofradías penitencialesde la Vera Cruz en diversas villasvizcaínas (Bilbao, Urduña-Orduña,Bermeo, Durango). Todas proce-sionan sus pasos, pretendiendoemocionar al fiel en los misteriosde la Pasión. Hasta la muerte sehace presente (“Mingorri” de Le-keitio). Las procesiones son esce-nificación del poder de la imagen.

A reconocidos imagineros del ba-rroco (Pedro Alloitiz, RaimundoCapuz, Juan P. de Mena, ManuelRomero), se deben pasos proce-sionales barrocos en Bizkaia.

En Bilbao funciona un Museo delos Pasos de Semana Santa.

Hormako pinturak.Gortazar jauregia. Areatza

Pinturas murales.Palacio Gortázar. Areatza

Uriarte Jauregia. Lekeitio

Palacio Uriarte. Lekeitio

Pietatearen pausoa.San Nikolas eliza. Bilbo

Paso de La Piedad.Iglesia San Nicolás. Bilbao

Santutxo Baseliza.Santa Kurtze eliza.Mañaria

Ermita Humilladero.Iglesia Santa Cruz.Mañaria

Isuntzagoikoa baserria. Berriz Caserío Isuntza-Goikoa. Berriz

Udaletxea. Otxandio Casa Consistorial. Otxandio

Barrokoak –larrialdi ekonomiko eta erlijioberrarmatzeak ezaugarrituriko mende etaerdian zehar luzatu zena– ilusionismoaneta handitasunean bilatu zituen adieraztekobideak, askotan fantasia, argi kontrasteaketa beste artifizio batzuk baliabide moduanerabiliz. Sentimendua ere apelatzen du,adierazpen errukior publikoen bitartez,kontraerreformak hainbeste preziatzenzuena.

Bizitza barrokoaren gehiegizkoa eremupublikoan (udaletxeak), erlijiosoan (elizak)eta pribatuan (jauregietan) garatzen da.

Erromak zuzenduriko irudiaren kultura izanzen, eta Bizkaiko parrokia eta elkarte erru-kior guztiek horrekin bat egin zuten pozez:erretaulak eta Aste Santuko pausoak, etahorregatik zizelkaturiko imagineria ugaritzenda, pintaturikoa baino gehiago. Bestetik,zilargintza hispaniar berria tokikoa bainougariagoa da.

Bilbao 94 607 66 04 www.bizkaia.net

Bilbao Turismo 94 479 57 60 www.bilbao.net

Bakio 94 619 33 95 www.bakio.org

Balmaseda 94 680 13 56 www.enkartur.net

Bermeo 94 617 91 54 www.bermeo.org

Elorrio 94 404 60 97 www.durangaldea.com

Gernika-Lumo 94 625 58 92 www.gernika-lumo.net

Getxo 94 491 08 00 www.getxo.net

Gordexola 94 679 97 15 www.gordexola.net

Gorliz 94 677 40 00 www.gorliz.net

Dima 94 404 60 97 www.gorbeialdea.com

Durango 94 603 39 38 www.durango-udala.net

Karrantza Harana -Valle de Carranza696 446 301 www.karrantza.com

Lekeitio 94 684 40 17 www.learjai.com

Mundaka 94 617 72 01 www.mundaka.org

Ondarroa 94 683 19 51 www.learjai.com

Urduña-Orduña 94 538 43 84 www.urduna.com

Plentzia 94 677 55 41 www.plentzia.net

Portugalete 94 472 93 14 www.portugalete.com

Santurtzi 94 483 94 94 www.ayto-santurtzi.com

Sopelana 94 406 55 19 www.sopelana.net

© B

izk

aik

o F

oru

Ald

un

dia

. Textu

ak

: J.A

. Ba

rrio. A

rga

zkia

k: S

an

tiag

o Y

án

iz. D

ise

nu

a: L

og

oritm

o

Balmaseda

Bilbao Larrabetzu

Durango

Amorebieta Etxano

Markina Xemein

Ziortza Bolibar

Galdakao

Zamudio

Elorrio

GordexolaErmua

Bilbao

San Nikolas eliza (1743, I. Ibero)Erretaula rococoak (1752, J. P. de Mena)Santos Juanes eliza (1617, P. Ramírez)Erretaula nagusia (1688, J. Echevarría eta M. de Zaldúa)Elizbarrutiko Museoa. Busturiako, Bilboko… kustodioakElizbarrutiko museoa. L. Jordánen pinturakBegoñako basilika. Pinturak (1730, D. Martínez)Arte Ederren museoa. PinturaAste Santuko Pausoen Museoa. Eskultura

Iglesia San Nicolás (1743, I. Ibero)Retablos rococó (1752, J. P. de Mena)Iglesia Santos Juanes (1617, P. Ramírez)Retablo mayor (1688, J. Echevarría y M. de Zaldúa)Museo Diocesano. Custodias de Busturia, Bilbao, etcMuseo Diocesano. Pinturas de L. JordánBasílica de Begoña. Pinturas (1730, D. Martínez)Museo Bellas Artes. PinturaMuseo Pasos de Semana Santa. Escultura

Berriz

Orozko

ZamudioZamudioDone Martie eliza. Burualdeko erretaulak (1772, M. Moraza)Rococoko burdin langa (1775)

Iglesia San Martín. Retablos cabecera (1772, M. Moraza)Cancela rococó (ca.1775)

Ziortza BolibarKolegiata. Kutxa organoa (1686, J. de Echebarría)Erretaula rococoak (1746, J. de Urquiza)

Colegiata. Caja órgano (1686, J. de Echebarría)Retablos rococó (1746, J. de Urquiza)

OrozkoUdaletxea (1750, J. B. Ybarra)Anunzibaiko zubia (1751 M. de Larrea)

Palacio consistorial (1750, J. B. Ybarra)Puente de Anunzibai (1751 M. de Larrea )

SopuertaMercadilloko eliza (1678, J. de Setién)Carraleko eliza (1729, J. A. Llaguno)Okendo Goikoako jauregia. Hormako pinturak (1770)

Iglesia de Mercadillo (1678, J. de Setién )Iglesia de Carral (1729, J. A. Llaguno )Palacio de Oquendo de Arriba. Pinturas murales (ca. 1770)

OtxandioUdaletxea (1730). Casa consistorial (ca.1730)

Mungia

Areatza

Otxandio

Lekeitio

Amoroto Berriatua

Muxika

Sopuerta

Artzentales

Aste Santuko PausoakPasos de Semana Santa

BaserriakCaserios

ErretaulakRetablos

PalaciosPalacios

Elizak eta ermitakIglesias y ermitas

UdaletxeakCasas consistoriales

PinturaPintura

BerrizIsuntzagoikoa baserria (1683)

Caserío Isuntza-Goikoa (1683)

DurangoUribarriko eliza (1622, S. J. de Urizarzabala, S. de Zárraga; 1654, J. de Ansola)Egurrezkoa arkupea (1678, V. Arrien)Santa Ana eliza (1722 L. La Inzera)Santa Anako arkua (1744, J. de Herdoiza)Udaletxea. Hormako pinturak (1771, I. Zumárraga)San Agustin (1662, J. de Ansola))

Iglesia de Uríbarri (1622, S.J. de Urizarzabala, S. de Zárraga; 1654, J. de Ansola)Pórtico de madera (1678, V. Arrien)Iglesia Santa Ana (1722 L. La Inzera )Arco de Santa Ana (1744, J. de Herdoiza)Casa Consistorial. Pinturas murales (1771, I. Zumárraga)San Agustín (1662, J. de Ansola)

Karrantza Harana Valle de CarranzaAhedoko eliza. Erretaula nagusia (1640, F. de la Gorgolla)San Antonio erretaula, rococo (1770)

Iglesia de Ahedo. Retablo mayor (1640, F. de la Gorgolla)Retablo San Antonio, rococó (ca.1770)

ElorrioElorrioSortzez Garbia eliza. Erretaula nagusia eta albokoak (1754, D. Mtz. de Arce eta S. de Soria)Santa Ana komentua (1692, A. Rz. de Azcárraga)Udaletxea (1660)Igarzako (1620), Tolako (1677, J. B. Aldariaga), Aldapebeitiako (1664, D. Urizar),Arespacotxagako (1632) eta Araunako (1760) jauregiakIturria (1757, I. Ibero)

Iglesia Purísima. Retablo mayor y colaterales (1754, D. Mtz. de Arce y S. de Soria)Convento Santa Ana (1692, A. Rz. de Azcárraga)Palacio consistorial (ca.1660 )Palacios de Igarza (ca. 1620), Tola (1677, J. B. Aldariaga), Aldapebeitia (1664, D. Urizar),Arespacochaga (1632), Arauna (ca. 1760)Fuente (1757, I. Ibero)

ErmuaDone Jakue eliza. Erretaula nagusia eta kutxa organoa (1729, S. De Lecuona)Valdespina jauregia (Udaletxea) (1729, S. De Lecuona)

Iglesia Santiago. Retablo mayor y caja órgano (1729, S. De Lecuona)Palacio Valdespina (Ayuntamiento) (1729, S. De Lecuona)

GaldakaoElexaldeko eliza. Alboko erretaulak (1660, P. Alloitiz)

Iglesia Elexalde. Retablos colaterales (1660, P. Alloitiz)

Markina XemeinXemeinArretxinagako ermita (1737, J. de Lizardi)Karmeldarren komentua (1724, Fr. M. de Santa Teresa)Erretaula nagusia (1732, Fr. M. de Santa Teresa)

Ermita de Arretxinaga (1737, J. de Lizardi)Convento Carmelitas (1724, Fr. M. de Santa TeresaRetablo mayor (ca.1732, Fr. M. de Santa Teresa)

LarrabetzuLarrabetzuOloste-Goikolegea jauregia (1635)Icaza jauregia. Hormako pinturak (1765)

Palacio Oloste-Goikolegea (ca. 1635)Palacio Icaza. Pinturas murales (ca. 1765)

LekeitioUdaletxea (1706)San Jose eliza (1708, M. de Zaldúa)Erretaula nagusia (1759, I. Ibero)Uriarteko (1677, L. Longa ), Uribarriako (1643) eta Oxangoitiko jauregiak (1674)Zubieta jauregia (1716, A. Churriguera)Mandaska iturria (1722)

Casa consistorial (1706 )Iglesia San José (1708, M. de Zaldúa)Retablo mayor (1759, I. Ibero)Palacios de Uriarte (1677, L. Longa ), Uribarría (1643) y Oxangoiti (1674)Palacio Zubieta (1716, A. Churriguera)Fuente Mandaska (1722)

Andra Maria eliza. Erretaula nagusia (1641, A. Alloitiz)Organo kutxa (1765, J. de Urquiza)Santutxoa (1660); nabarra (1664, F. Arregui)Ormetxe-Aldebarrena baserria (XVIII. mendearen amaiera)

Iglesia Santa María. Retablo mayor (1641, A. Alloitiz)Caja de órgano (1765, J. de Urquiza)Humilladero (ca.1660 ); reja (1664, F. Arregui)Caserío Ormetxe-Aldebarrena (s. XVIII fin.)

Berriatua“Etxe pintto” etxea. Hormako pinturak (1775)

Casa “Etxe pintto”. Pinturas murales (ca.1775)

AmorebietaAmorebieta EtxanoAndra Maria eliza. Erretaula nagusia (1743, J. B. Jáuregui)Burdin langa rococoa (1781, R. Amezua)Larreako komentua (1700)Erretaula rococoa (1767, J. Urquiza)

Iglesia Santa María. Retablo mayor (1743, J. B. Jáuregui)Cancela rococó (1781, R. Amezua)Convento de Larrea (ca. 1700)Retablos rococó (1767, J. Urquiza)

AreatzaGortazar jauregia. Hormako pinturak (1740)

Palacio Gortázar. Pinturas murales (ca.1740)

AmorotoIdarreta-Urrutia baserria (1754)Bizko-Odiaga baserria (1754)

Caserío Idarreta-Urrutia (1754)Caserío Bizko-Odiaga (1754)

ArtzentalesArtzentalesDone Mikel eliza. Arrosarioko erretaula (1765, L. S. Carmona)Mía-El Peso etxea (XVIII. mendearen erdian)

Iglesia San Miguel. Retablo Rosario (ca. 1765, L. S. Carmona)Casa Mía-El Peso (s.XVIII med.)

BalmasedaSan Severino eliza. Hastiales (1729, Fr. M. de Santa Teresa)Udaletxea (1736, M. Vierna)Horcasitas jauregia (1686, P. Del Pontón eta A. Collado)Santa Klara komentua (1643)Erretaula nagusia (1688, F. Mtz. de Arce eta M. del Hoyo)Kutxa organoa (1777, J. de San Juan)

Iglesia San Severino. Hastiales (1729, Fr. M. de Santa Teresa)Casa consistorial (1736, M. Vierna)Palacio Horcasitas (1686, P. del Pontón y A. Collado)Convento Santa Clara (ca. 1643)Retablo mayor (1688, F. Mtz. de Arce y M. del Hoyo)Caja órgano (1777, J. de San Juan)

GordexolaMolinarreko eliza. Erretaula nagusia (1653, A. Alloitiz)Oxirandoko jauregia (1630)

Iglesia Molinar. Retablo mayor (1653, A. Alloitiz)Palacio de Oxirando (ca.1630)

MungiaUrgoiti jauregia (1716, M. de Zaldua). Palacio Urgoiti (ca. 1716, M. de Zaldúa)

MuxikaEtxezarreta-Zugastieta jauregia (XVII. mendeko amaiera)

Palacio Etxezarreta-Zugastieta (s. XVII fin.)

Portada: Zubieta Jauregia. Palacio Zubieta. Ispaster-Lekeitio

Karrantza HaranaValle de Carranza

Urduna Orduna

Manaria Abadino

San Trokaz eliza (1762, I. Ibero)Santu Kristo (1666)Udaletxea (1784, F. Ibero)Muntxaraz dorre-jauregia (1520 eta 1635, M. Arriluzeaga)Gaztelugoitia-Gaztelu baserria (1670)

Iglesia San Trokaz (1762, I. Ibero )Humilladero Santo Cristo (1666)Casa consistorial (1784, F. Ibero)Torre-palacio de Muntxaraz (ca.1520 y ca. 1635, M. Arriluzeaga)Caserío Gaztelugoitia-Gaztelu (ca.1670)

Abadino

Manaria

Andra Maria eliza. Erretaula nagusia (1650, M. de Arana)Familia Sakratuaren eliza (1680, S. Raón)Erretaula nagusia eta albokoak (1688, F. del Castillo, M. del Hoyo)Antiguako eliza (1752, J. B. Ybarra)Aste Santuko pausoak

Iglesia Santa María. Retablo mayor (ca. 1650, M. de Arana)Iglesia Sagrada Familia (1680, S. Raón)Retablos mayor y colaterales (1688, F. del Castillo, M. del Hoyo)Iglesia de la Antigua (1752, J. B. Ybarra)Pasos Semana Santa

Urduna Orduna