1. ZUBERERA

2. EUSKAL HERRIKO EUSKALKIAK- Euskara zuberotarra- Mendebaleko euskara (bizkaiera)- Euskara nafarra- Erdialdeko euskara (gipuzkera)- Euskara nafar-lapurtarra 3. MARIA SOLT ETA KASTEROMaria Solt eta KasteroMaria Soltek arrapostbi amoros zahar bero. Santa Elisabet badz.Hirurogei-hamarna urtetan hart Santu zahar bateganik okp agit die amorio dzKastero jelost gero Maria Solt Kastero ere bada saint, halaezarri kanpo. nizan beldr nz.Maria Solt dua nigarrez Kastero eztz saintIzorra dela beldrrez.Sobera brhauti dz.Barnets-bordako anderiakElizalat juan eta taharnan egoiten kontsolat du elez dzEmazte zaharrik okp agintzenKastero denagatik saint Mariaeztela ez.Solt antz zira z. 4. ZUBERERAZuberera, "Xiberotarra" edo "Xiberoko eskara" ipar- ekialdeko euskalkia da, Zuberoa ia guztian eta administrazioz Bearnokoa den Eskiulan mintzatzen dena 5. Bere kokagunea dela eta, biarnesaren (okzitanieraren) eragina izan du hiztegian eta fonologian. Berdintasun handiko euskalkia bada ere, bi aldaera nagusitan banatu izan da: Pettarrako aldaera iparraldean eta Basabrkoa hegoaldean. Iparraldeko zenbait herrixka Amikuzeko euskarara hurbiltzen dira, eta hangoa behenafar eta zuberotarraren tarteko hizkeratzat hartzen da. Herri horiek Domintxaine-Berroeta, Are- Ithorrotze-Olhaibi, Lohitzne-Oihergi eta Etxarri dira. 6. Bere urruntasun administratibo eta geografikoagatik, Euskara batuarekin desberdintasun handien dituen euskalkia da bizkaierarekin batera, bai ahoskeran (azentu markatua, hotsa eta txistukari ahostunak), bai hiztegian eta morfologian. Euskalkien artean, egun desagertua dagoen Erronkarierarekin antzekotasun gehien zituen euskalkia da, hainbeste non Bonaparteren sailkapenean dialekto bakarra osatzen baitzuten. 7. atharratzeko gazteluaOzaze Jaurgainian bi zitroin Klara, zuaza orai salako leihora, doratuipar-ala egua denez jakitera,Atarratzeko Jaunak bata du iparra baldin bada goraintzi Salari, galdatu;ene korpitzaren txerka jin dadila sarri.uken du arrapostu eztirela huntu,Ama, juanen gira oro elkarrekin,hunturik direnian batto ukenen etxerat jinen zira xangri handireki, du. bihotza kargaturik, begiak bustirik,Portaliala juan zite, ahizpa maitia, eta zure alaba tunban ehortzirik.ingoiti horra duzu Atarratzeko Ama, saldu nauzu bige bat bezala, Jauna,bai eta desterratu, oi Espaiala,otoi erran izozu ni eri nizala,aita bizi uken banu, ama zu bezalazazpi egun hoietan oihan nizala. enundunun ezkunduren Atarratzekosalala. 8. PASTORALAPastorala Zuberoan ospatzen den herri- antzerkia da. Antzezpena, hasieratik amaiera arte bertsoz kantatzen da, Zuberoako euskaran. Seguru aski Erdi Aroko antzerkian du jatorria, nahiz eta lehen idazkiak XVII. mendekoak izan. Horrek adierazten du ahozko literaturan garrantzi handiko adierazpidea zela. Antzina, pastoralak elizetan ospatzen ziren, baina pastoralaren gordinkeriagatik, aspalditik kanpoan antzezten dira 9. XIX.mendearen erdialdean, Zuberoako Maulehiriak, industria-iraultza izugarria izan zuen. Hirihonek espartinen fabrikazioaren alde apostusendo bat egin zuen. Antso, Erronkaribar etaZaraitzuko emakume asko Maulen lan egiteraabiatu ziren.Horrela udazkenarekin batera Erronkarikoehundaka emakume mugaz bestealdera joatenziren oinez, espartingileen bidea egiten. Hornegu osoa igarotzen zuten lanean. Udaberriaheltzearekin batera etxera itultzen ziren.Beltez jantzita zihoazelako era negua heldu aurretiketa udaberrian itzultzen zirenez gero, enarak 10. Zuberoako maskarada 1/2 11. FONOLOGIABokalaku > bilakaera, honako kasuetan ez da inoiz gertatzen: a) r biguinaren aurretik eta ondotik: hur (ur, isurkaria), baina hr (fruitua); g eta z, baina gu(r)e eta zu(r)i. b) rd edo rth aurretik eta ondotik: rdin, urthail. c) s aurrean, ia inoiz ez: ikhsi, bsti, gustt. d) u zaharra ez denean: Nun (non), hu (oin), ezknt (ezkondu).o > u, ia erabat: uhu (ohoin, lapur), hun (on). Galdetzaileak: nur (nor), nuiz (noiz), zu (< 12. i - > - : dz, nndzn, khzi(ikuzi, garbitu), thri (iturri), ngr (inguru). a > ia: zah. aingra > egun aing(r)a(aingerua). au > ai ia erabat: gaiza (gauza), gai (gau), i(iraun). Euskararen bokal sudurkari zaharrak gordedituzte zubererak eta erronkarierak:hl, m, hri, mh, e.a. 13. Kontsonanteak Txistukari ahostunak, gaskoieraren eraginez jasoak.Zubererak bederatzi txistukari ditu, ohiko seien ordez. XX. mende hasieratik, jatorrizko r biguina ia erabat galduda: gi (haragi), ii (erori). Batzuek, o (oro). Eraberean, rr > r: thri (iturri), hri (herri). Hasperena kontsonante ondoren, Iparraldeko bestemintzoetan baino gehiago:bethi, aipht, ikhsi, belhar, lanh, urhent (bukatu). n, l ondoren, p eta t zaharrak gorde dira: -entako, skhalte (sukalde), etxalte(etxalde, baserri), igante (igande), hntik eta hnko(handik eta hango), e.a. 14. AzentuaGehienetan, azkenaurreko silaban: bezalko.Baina:a) nesk jin dz (neska etorri da) singularrean, zu nska (zein neska) mugagabeanb) ginn, zinn < *ginaen, *zinaen.c) Singularra eta plurala bereizteko: lagnak/lagnk, lagn(r)i/lagnr, lagnen/lagnnd) ard, gazn, org < *ardano, *gaztana, *organa. 15. AGUR XIBERUASorlekhia tzirik gazte nintzalarik Z tzi geroztikParisen sarth nintzan korajez betherik Bizi niz trixterikPlaseres gose eta brian hartrik AbandonatrikBehar niala alagera biziEz beita herririkBostetan geroztik Parisez besterikNigar egiten ditZ bezalakorik.Xiberua zuriPalazio eijerretan gira alojatzenAgur XiberuaEta segr goratik aide freska hartzenBazter gzietako xokhorik eijerrana Gai behera soginez beitzait dritzenAgur sorlekhiaHorri gaen nizala agitzenZuri ditit ene ametsik goxuenak Bene ez dira hebenBihotzan ersitikBazterrak berdatzenBostetan elki deitadazt hasperenaTxoriek khantatzen!Agur Xiberua... 16. IZEN MORFOLOGIA Hitzak artikulurik bage erabiltzeko joera: gue ait zharda. NONDIK: -RIK izen berezia denean, -TI edo -TIK izenarrunta denean. Altzkrik eta menditi(k). NORA: -RA edo -RAT izen bereziek, -ALA edo -ALATarruntek: Altzkrat eta herrialat. NORI: Singularrean -RI, pluralean -ER. NOREKIN: -KI edo -KILA(N). 17. NORENTZAT: Singularra -TAKO eta plurala -ENTKO. Erdarazko -on > u~. araz (arrazoi), sas(sasoi), bunb (bonboi). -OT eta -XKOT atzizki txikigarriak: haurrt (haurtxo). -SA atzizki femeninoa: alhargntsa (andrealarguna), bulanjersa (andre okina), e.a. ARRA- aurrizkia oso emankorra: arramaiatzekaina, arraseme/arralhaba biloba, arrahart berrizhartu, arrajin itzuli, e.a. -I atzizki txikigarria: ebii (euritxoa, euri xehea), ttipii(txikitxoa), e.a. 18. zuberoako maskarada 2/2 19. ADITZ MORFOLOGIAIzan eta ukan aditzen taula osoa, non aditz laguntzaileenjokaera ikus daitekeen.Partizipioa + -RIK: nekaturik, egonik, emanik vs. nekatuta/nekatua, egonda/egona, e.a.NOR-NORI-NORK adizkietan, ekialde osoan erabiltzen den *eradun erroa, ei bilakatu da: deit (dit), deitade (didate), deizt (dizut).Ekialdeko euskararen zuka edo zuketa, errespetuzko tratamendua: ahantzi zita(da)zt ahantzi zait, jeiki nndzn jeiki nintzen, jin dz etorri da. Hegoaldean zuka bezala ezagutzen dena -hau da, tratamendu neutroa- oso testuinguru gutxitan erabiltzen da zubereraz, hala nola jendaurreko mintzaldietan. 20. AbestiaBenito Lertxundi - Oi ama Eskual Herri 21. OI AMA ESKUAL HERRIAnaia etxen da ezkntPariseko bizitziaBkat niz oain joaiteraLan khostzuriaz bagiazEne opilaren egiteraBena berantzen ztadazPariserat banaz Zure berriz ikustiaOi ama Eskual Herri goxua Oi ama Eskual Herri goxuaZutandik urrun triste banua Zutandik urrun triste banuaAdios gaixo etxen denaAdios gaixo etxen denaAdios Xiberua.Adios Xiberua.Oi ama Eskual Herri goxua Oi ama Eskual Herri goxuaZutandik urrun triste banua Zutandik urrun triste banuaAdios gaixo etxen denaAdios gaixo etxen denaAdios Xiberua.Adios Xiberua. 22. EGILEAK: IRUNE IRATI