Aro Garaikidea

Idenpendentzia Gerraren hasiera

● 1807an Espainiak eta Frantziak tratu bat egin zuten, tratu horrekin baimena eman zioten frantsesei Espainatik pasatzeko. Izan ere frantsesek Portugal menperatu nahi zuten. Frantziak ez zuen bere tratua bete eta Espaina eraso zuen. Frantziako soldadoek jokabide txarra izan zuten eta 1808an Aranjuezko Matxinada sortu zen, eta horrekin Karlos IV.ak bere semea Fernando VII.ari ustea tronoa nahi zuten.

● Espaniar erregearen ordez bere anaia Josef Bonaparte frantzeza zela, izendatu zuten Espainako erregea. Baina Madrilgo herritarrek ez zuten errege frantsesa onartu, eta 1808ko maiatzaren 2an Frantziaren kontra borrokatu zuten eta horrela hasi zen independentzia gerra.

Gerraren bilakaera● Espainako herritarrak bi

taldetan banatu ziren. Alde batetik abertzaleak, talde horren barruan bi joera zeuden: absolutisak eta liberalak; eta bestetik frantsestuak. Cadizko konstituzioak erregearen botera mugatzen zuen eta zenbait eskubide onartzen zizkien herritarrei.

Fernando VII.aren erregealdia

Fernando VII.aren asmoa errege absolutista izatea zen. Beste batzuk berriz, gobernua desegiten saiatu ziren, altxamendu militarren bidez. Espainian egoera politiko ez egonkorra zegoela baliatuta, Amerikako koloniek independentzia-prosesuari ekin zioten 1816an ;eta 1824. urterako kolonia guztiek lortu zuten, Kubak izan ezik.

Elisabet II.aren garaia● Fernando VII.aren ondoren,

Elisabet II.ak hartu zuen tronua 1833an. Erregina ezin zuen egin berak nahi zuena, monarkia konstituzionala zegoelako. Moderatuek botere handiagoa eman nahi zioten erreginari. Progresistek, berriz, garrantzi handiagoa eman nahi zioten konstituzioari, eta erreginaren boterea txikitu. Gainera, oraindik ere baziren altxamenduko militarrak, eta gobernu-aldaketak ohiko bihurtu ziren. Horrexegatik, 1868an matxinada bat egin zuten eta Elisabet II.a Espainatik kanporatu zuten.

a

XIX.mendean amaiera

● 1869an, atzerriko errege batek hartu zuen tronua. Ondoren, errepublika aldarrikatu zen eta 1874an, borboitarren monarkia berrezarri zen, horrela hasi zen Alfontso XII.aren erregealdia.

Primo de Rivera diktadura

● 1902an Alfontso XIII. ak hartu zuen tronua.

● 1898an Espainak azkeneko koloniak, Kuba eta Filipinak galdu zituen eta horrez gain porrot militarra izan zuen Maroko gerran.

● Primo de Rrivera generalak estatuko kolpea jo zuen. Berehala diktadura ezarri zuen.

Bigarren Errepublika

● 1931n, Primo de Rivera jeneralak dimisioa eman ostean, udal-hauteskundeak izan ziren eta errepublika ezartzearen aldekoek irabazi zuten. Horren ondorioz Alfontso Xlll.a erregeak ihes egin zuen Espainatik eta Bigarren Errepublika aldarrikatu zen.

●

Gerra zibila

1936ko uztailaren 18 an Francisco Franco jeneralak estatu-kolpea jo zuen, ondoan gerra zibila sortu zen. Espainako gizarte bi taldetan banatu zen talde errepublikanoak, Errepublikako gobernuaren alde egin zuen eta talde matxinoak, Francoren altxamendua babestu zuen. Bi urtez baino gehiagoz gerran aritu ostean, talde nazionalaren armadak Espainako lurraldeetako leku asko okupatu zituzten.

n

Francoren diktadura

1939an, Francisco Francoren diktadura hasi zen. Franco alderdi eta sindikatu bakarra jarri zituen. Herrialdea nazioartean bakartuta geratu zen. Herritarrak pobretu egin ziren. Gero bizi maila hobetu zen. Diktadura 1975ean amaitu zen, Franco hil zenean.

Hauteskunde demokratikoetarantz1975ean Franco jenerala hil

ostean, Joan KarlosI.a izendatu zuten Espainako errege. 1977. urtean, erregeak Adolfo Suarez izendatu zuen gobernuko presidente. Hauteskunde demokratikoak 1977ko ekainean izan ziren. Trantsizioaren lehenengo urteetan, tentsio handia izan zen. Arazo ekonomiko larriak zeuden eta atentatu terroristak areagotu egin ziren. Egoera horretan, behin eta berriz izan ziren grebak eta manifestazioak.

1978KO KONSTITUZIOA

● Alderdi politiko nagusien ordezkariek konstituzioa egin zuten 1978an. 1978ko konstituzioan ezarri zen Espainiako gobernu mota monarkia parlamentarioa izango zela. Horrez gain, hainbat eskubide onartu zitzaizkien herritarrei, adibidez: 18urtetik gorako herritar guztien boto-eskubidea.

Demokraziaren sendontzea

Parlamentuan Leopoldo Calvo Sotelo gobernuko presidentetzat aukeratzeko botoa ematear zeudela, egoera politiko berria onartzen ez zuen militarren talde txiki batek estatu-kolpearen saioa egin zuen. 1982ko hauteskundeetan, Espainako Langile Alderdi Sozialista (PSOE) izan zen garaile, Felipe Gonzalez buru zuela.

DEMOKRAZIAREN GOBERNUAK

● 1982tik 1996ra bitartean, Felipe Gonzalez presidentea izan zen. Urte horietan, hainbat erreforma politiko, ekonomiko eta sozial egin ziren. 1986tik 2004ra, Alderdi Popularreko (PP) Jose Maria Aznar izan zen gobernuko presidentea. 2004an, Jose Luis Rodriguez Zapatero izendatu zuten gobernuko presidentea. Egun batzuk lehenago, islamiarren atentatu terrorista izan zen Madrilen.

Gizartea

● Goiko klasea aristokratek eta burgesek osatzen zuten. Aristokratak nobleak ziren eta burgesak berriz, frabiken jabeak ziren. Erdiko klasea talde hauek osatzen zuten: merkatariak eta enpresari txikiak. Herri xehearen klase oso baliabide ekonomiko gutxi zuten. klase horren barruan nekazariak eta langileak ziren.

Industria Irautza

● Garraiobidetan, aurrerapen handia gertatu zen trenbidea sortu zenean. Eskulan gintza-lantegi txikien ordez, fabrika handiak eraiki zituzten hirietan. Hasiera batean, ehungintza eta siderurgia garatu ziren. Eliktrizitatea eta petrolioa eta horrekin batera beste industria-sektore batzuk sortu ziren; esate baterako kimika-industria. Horrez gain finantza-erakundeak sortu ziren.

Artea

● Arkitekturan, Antoni Gaudi nabarmendu zen, eraikin modernista egin zituen. Pinturan, Darío de Regoyos, Santiago Rusiñol eta Joaquín Sorolla nabarmendu ziren. Estilo inpresionistako margolanak egin zituzten.

AGUR

ESTI

IRATI

ENDIKA VICENTE

GORKA