ZENTZUMENAK

L.H. 4.MAILA

1

ZENTZUMENAK

UNITATE DIDAKTIKOAREN HELBURUAK:

1. Zentzumenek informazioa burmuinera eramaten dutela ulertzea.

2. Begien funtzioa argia jasotzea dela jakitea.

3. Begiaren atal ezberdinak ezagutzea.

4. Belarriak entzumenaren organoak direla jakitea.

5. Belarriaren atal ezberdinak ezagutzea.

6. Sudurra usaimenaren organoa dela jakitea.

7. Mingaina dastamenaren organoa dela jakitea.

8. Azala ukimenaren organoa dela jakitea.

9. Zentzumenen eta burmuinaren arteko erlazioa ezagutzea.

UNITATE DIDAKTIKOAREN EDUKIAK

Kontzeptuzkoak:

1. Ikusmena.

2. Entzumena.

3. Usaimena.

4. Dastamena.

2

5. Ukimena.

6. Burmuina, zentzumenak eta mugimendua.

Prozedurazkoak:

1. Bost zentzumenen aurkezpena.

2. Hainbat motatako testuen irakurketa.

3. Anatomia-eskemen interpretazioa.

4. Irudien irakurketa eta interpretazioa.

Jarrerazkoak:

1. Zentzumenen organoak ezagutzeko jakin-mina.

2. Zentzumen-urritasuna dutenenganako errespetua.

3. Ohitura osasungarrien aldeko interesa.

OINARRIZKO GAITASUNAK

Ikasten ikasteko gaitasuna. Gizarterako eta herritartasunerako

gaitasuna. Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala

erabiltzeko gaitasuna. Zientzia-teknologia eta osasun-kulturarako

gaitasuna.

3

Denboralizazioa:

Hamabostaldi bat.

Baliabideak:

Testu l iburua. Zentzumenak lantzeko elementuak (poltsa, arkatza,

erregela, zorrozkailua, lurruna, oihala, el ikagaiak, 3 ontzi…)

Begiaren, sudurraren, mihiaren eta azalaren fitxak. Finkatze- eta

zabaltze-fitxak. Argazkiak. Bideoa. Irratia. Kontzeptuen eskema.

Kontrol-f i txa. 2.0 baliabideak.

4

ARIKETAK ETA IRADOKIZUN DIDAKTIKOAK

Gaiari hasiera emateko, ikasleei korruan esertzeko eta musikaren

doinuari jarraitzeko eskatuko diegu. Hori bukatzean, bakoitzak,

eskuinaldean duen lagunarengandik ezberdintzen duen ezaugarri

bat esango du.

UKIMENA

Sarrera:

Poltsa batean zenbait objektu sartuko ditugu, eta ikasleek han

eskua sartzean, objektuok identif ikatu beharko dituzte.

Azalpen-fitxa:

Azala / Ukimena

Larruazala da ukimen-organoa. Ukimena gorputz osoan dago,

larruazalak gorputz osoa estaltzen duelako. Larruazalak ukitzen

dugunaren ezaugarriak hautematen ditu. Esate baterako,

larruazalari esker dakigu objektu bat leuna ala zimurtsua den; edo

hotz ala bero dagoen. Kolpe bat jasotzean, edo zauri bat egitean,

larruazalaren bidez sentitzen dugu mina. Nolanahi ere, ez dugu

5

berdin sentitzen larruazaleko gune guztietan. Gune sentiberenak

masailak, esku-ahurrak eta oinazpiak dira.

Epidermisa: Ikusten dugun azalaren kapa da. Gorputzeko zenbait

alderditan i lez estalir ik dago.

Dermisa : Azalaren erdiko geruza da, eta geruza horretan daude

ukimen-sentsazioak jasotzen dituzten nerbio-bukaerak .

Ukimena lantzeko jarduerak:

Ontzi-jolasa : Ontzietako bat ur hotzarekin, bestea ur

epelarekin, eta azkena ur beroarekin beteko dugu. Ikasleari

begiak estali, eta esku bat ontzi hotzean sar dezala eta

bestea ontzi beroan sartzeko eskatuko diogu. Ondoren,

ikasleek esku biak ontzi epelean sartu, eta hotza nabarituko

6

dute ontzi berotik dakarten eskuan, eta beroa, aldiz, ontzi

hotzetik dakartenean.

1. Fitxa:

Irakurri eta erantzun:

Azalaren zainketa

Idoia dermatologoa da. Azalaren osasunaz eta gaixotasunez

arduratzen da. Gaur, eguzkia babesik gabe hartzeagatik, erredurak

zituen gazte bat artatu du. Erredura arinek urbatuak sortu dizkiote,

eta larriek, zauriak eta sukarra. Idoiak zauriak garbitu dizkio.

Ondoren, pomada bat eman dio erreduretan, gazaz estali, eta

laster sendatuko dela adierazi dio.

Zertan datza dermatologoen lana?

Zer gerta daiteke eguzkia babesik gabe hartzen badugu?

Nola babes dezakegu gure azala eguzki-izpietatik?

Zein da sentiberagoa, esku-ahurra ala berna?

Nola deritze azalaren geruzei?

7

Osatu:

Ukimena zenbait objekturen ezaugarriak antzemateko aukera

ematen digun _____________ da.

Ukimenaren organoa ___________ da.

Azalaren geruzak _________ eta _____________ dira.

Larruazalaren bidez, ukitzen dugunaren _________ hautematen

ditugu.

Ikusi gelako blogean (http:// ikasiz-ikasi.blogspot.com .) ukimenari

buruzko azalpen-testu eta bideoak (1. U: zentzumenak).

8

ENTZUMENA

Sarrera :

Begiak itxi, eta inguruko soinuak entzuteko eta deskribatzeko

(sorrak, zoliak...) eskatuko diegu ikasleei.

Azalpen-fitxa:

Belarria / Entzumena

Belarriak entzumen-sentsazioak jasotzen ditu. Entzumen-organoa belarria da.

Belarriak buruaren alde banatan aurkitzen dira. Barne-belarria da sentiberena,

horregatik babesten du garezurrak.

Belarriaren atalak

a) Kanpo-belarria: belarriak eta entzunbideak osatzen dute.

b) Erdiko belarria: hemen tinpanoa eta beste hezur txiki batzuk aurkitzen

dira (ingudea, estriboa eta mailua).

c) Barne-belarria: bertan barraskiloa dago, eta horrek orekaren funtzioa

betetzen du.

9

SOINUAREN IBILBIDEA

1- Soinua belarritik sartzen da, eta kanpoko entzunbidean aurrera egiten du.

2- Soinua tinpanora iristen da.

3- Tinpanoa bibratzen hasten da.

4- Mailua, ingudea eta estriboa izeneko hiru hezurtxoek osatutako kateak

bibrazioak jasotzen ditu, eta  barne-belarrira helarazten ditu.

5- Barraskiloak erdiko belarritik datozen bibrazioak jaso, eta  seinale bihurtzen

ditu. Seinaleak, entzumen-nerbioaren bidez, garuneraino iristen dira, eta

garunean soinu bihurtu, eta interpretatu egiten dira.

10

Entzumena lantzeko jarduerak

Musika entzunaldia : Musika klasikoa jarri, eta ikasleei isi l ik

egoteko eskatuko diegu. Pixkanaka-pixkanaka bolumena

igotzen hasi, eta ikasleei, musika entzuterakoan, eskua

jasotzeko eskatuko diegu. Soinuak, lehendabizi, aurreko

lerroetakoek entzungo dituzte, eta ondoren besteek.

Ikasleei musika kaskoekin eta oso altu entzuteak belarrian

sor ditzakeen kalteez hitz egingo diegu.

Ikasleei galdetuko diegu ea inoiz ikusi duten zeinuen

hizkuntzan komunikatzen.

11

1.Fitxa:

Erantzun:

Zenbat atal ditu belarriak?

Non dago barraskiloa? Zergatik uste duzu daukala izen hori?

Zer erlazio dago belarria eta burmuinaren artean?

Bete hutsuneak:

BURUA BELARRIA KANPO TINPANOA

Belarri bana dugu _____________ren alde bakoitzean.

Barne-belarrian ____________ aurkitzen da.

___________ -belarrian entzunbidea dago.

Entzumenaren organoa ____________ da.

Osatu:

12

Ikusi gelako blogean (http:// ikasiz-ikasi.blogspot.com .) entzumenari

buruzko azalpen-testu eta bideoak (1. U: zentzumenak).

IKUSMENA

Sarrera:

Ikusmena oso zentzumen garrantzitsua da, objektuen datu

zehatzak ematen dizkigulako. Begiak estali, eta gelan objektuak

bilatuko ditugu. Nahiz eta gela oso ondo ezagutu, ikusmena erabil i

gabe, objektuak eskuratzea askoz zailagoa dela konturatuko dira

ikasleak.

Azalpen-fitxa:

Begia/ikusmena

Ikusmenak objektuen koloreari, formari eta distantziari buruzko

informazioa ematen du. Ikusmenaren organoa begia da. Begiek

globo itxura dute, eta aurpegian daude. Begiak oso organo

delikatuak direnez, betazal, beti le, bekain eta malkoz babesturik

daude.

1. Argia begi-niniaren bidez sartzen da.

13

2. Irisa uzkurtu eta dilatatu egiten da, zenbat argi pasatuko den graduatzeko.

3. Kristalinoak objektuak fokuratzen ditu.

4. Erretinak kristalinoak fokuratutako irudiak jasotzen ditu, eta bertan lehen irudia sortzen da.

5. Ikusmen-nerbioak erretinan sortutako irudia garunera

bidaltzen du, eta guk ikusten dugun irudia sortzen da.

Begiaren atalak:

Ikusmenaren zainketa.

Ikusmena ondo zaindu behar dugun zentzumena da, eta

horretarako:

14

a) Irakurtzerakoan argi egokia erabil i behar da, eta begiak

l iburutik bi arra urrundu.

b) Ez pasa denbora askorik telebistaren, ordenagailuaren eta

bideo-jokoen aurrean.

c) Ikasterakoan, pertsona eskuina bazara, argia ezkerretik

zuzendu behar da; eta ezkerra bazara, eskuinetik.

Ikusmena lantzeko jarduerak :

1. Fitxa:

Ilusio optikoak

Begiratu irudia eta erantzun:

1. Zein lerro da luzeagoa, A ala B?

2. Neurtu biak zuzenki batekin, eta erantzun berriz galderari.

15

1

3.Begiratu ondo hurrengo irudiak, eta adierazi bakoitzaren

azpian zer ikusten duzun.

---------------------------------- ----------------------------

4. Hurbildu pixkanaka sudurra erdiko marrara, eta ukitzerakoan

erantzun.

Non dago orain kandela?

16

Batzuetan, gure burmuinak modu ezberdinean interpretatzen

du begiek jasotzen duten informazioa. Orduan, ilusio

optikoak sortzen dira.

2. Fitxa:

Marraztu etxetik eskolara egiten duzuen bidea, eta zerrendatu

aurki ditzakezuen oztopoak.

17

Oztopoak:_______________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

3. Fitxa:

1. Bete hutsuneak hitz hauekin:

betazalek begi-ninia kornea ikusmena

a) Begiak ________________ren organoak dira. Beraiei esker

argia jaso, eta gauzen kolorea eta forma antzeman dezakegu.

b) _____________, beti leek, bekainek eta malkoek begiak

babesten dituzte.

c) ______________ gardena da, eta begiaren aurreko aldea

babesten du.

18

d) Irisaren erdialdean _______________ aurkitzen da. Hori begi

barrura argia sartzen uzten duen zulotxoa da.

2.Itsatsi beheko koadroan, zure begien argazki bat, eta lotu

lauki bakoitza berari dagokion elementuarekin. Ondoren,

aipatu bakoitzaren ezaugarriren bat: kolorea, forma,

tamaina…

1. Izendatu begiaren atalak.

19

Ikusi gelako blogean (http:// ikasiz-ikasi.blogspot.com .) ikusmenari

buruzko azalpen-testu eta bideoak (1. U: zentzumenak).

USAIMENA ETA DASTAMENA

Sarrera:

20

2. Gelan lurruna botako dugu. Hasieran, oso erraz antzemango

dugu haren usaina, baina, denbora pasa ahala, ez gara hura

usaintzeko gai izango.

3. Begiak estali, eta ahora sartzen dugun elikagaia

identif ikatuko dugu.

Azalpen fitxa:

Sudurra eta usaimena

Usaimenak, usainei buruzko informazioa ematen diguten partikula txikiak

antzematen ditu. Usaimenaren organoa sudurra da.

Sudurrak zaporeak antzematen ere laguntzen digu.

1. Airea sudurretik sartzen da, eta sudur-hobietara doa.

2. Airea pituitariora iristen da, eta horrek usaimen-sentsazioak garunera

igortzen ditu usaimen-nerbioaren bidez.

Ahoa eta dastamena

21

Dastamena ahoan dago. Mihia da dastamenaren organo nagusia. Mihiaren

gainazalean, dastamen-papilak daude, eta horiek zaporeak hauteman eta

bereizten dituzten atalak dira.

Zapore bakoitzeko papila mota bat dago. Lau zapore nagusi daude: gozoa,

gazia, garratza eta mingotsa.

22

4. 1. Fitxa:

Egin ariketa hau.

Izendatu oinarrizko bost zaporeen izenak.

_________________________________________________________

Zertarako balio du pituitarioak?

_________________________________________________________

Idatzi mingainaren funtzioak.

__________________________________________________________

__________________________________________________________

__________________________________________________________

Identif ikatu sudurraren atalak.

23

Kokatu zapore bakoitza berari dagokion lekuan.

gozoa, gazia, mingotsa, garratza

Ikusi gelako blogean (http:// ikasiz-ikasi.blogspot.com .) usaimena

eta dastamenari buruzko azalpen-testu eta bideoak (1. U:

zentzumenak).

24

ANIZTASUNAREN TRATAERA

Organo bakoitzaren elementu garrantzitsuenak aipatzeko

fitxak.

Zentzumen eta organo ezberdinei buruzko finkatze- eta

zabaltze-fitxak.

Gelako bloga: zentzumenekin lotutako zenbait azalpen,

eskema eta galdetegia. http:// ikasiz-ikasi.blogspot.com . (1.U:

Zentzumenak).

Aniztasuna lantzeko jarduerak

Adierazi ume bakoitza erabiltzen ari den zentzumena (gogoan izan

zentzumen bat baino gehiago erabil dezakegula aldi berean).

Ondoren, margotu irudiak.

25

Azpimarratu urdinez ikusmenarekin lotutako hitzak, eta gorriz

entzumenarekin lotutakoak.

begia erretina beti leak tamainak

soinua kristalinoa bibrazioa irisa

koloreak tinpanoa belarria argia

begi-ninia betazalak barraskiloa formak

Inguratu ukitu ezin dituzun produktuak, azalarentzat kaltegarriak

direlako, eta, ondoren, osatu esaldiak.

ur hotza lixiba plantxa beroa intsektizida

xaboia ur irakina

amoniakoa

Ez ditugu ____________________________________________

ukitu behar____________________________________direlako.

26

Begiratu irudiei, eta azaldu zer babesten duten.

1. _____________babesten dituzte.

2. _____________babesten dituzte.

3. _____________babesten dituzte.

27

GAIAREN ERREPASOA

Edukien eskema

28

ERREPASO JARDUERAK

Osatu taula

Zentzumena Organoa Funtzioa

begiak

entzumena

usainak antzematea

mingaina

ukimena

Idatzi egia (E) ala gezurra (G).

Pituitarioak usainak antzematen ditu.

29

Arnasten dugun haizea usaimen-hodietatik sartzen da.

Hiru zapore mota daude: mingotsa, gazia eta gazi-gozoa.

Usaimena dastamen-papilen bidez antzematen dugu.

Epidermisa azalaren barneko geruza da.

Idatzi begiaren eta belarriaren atalak

Aukeratu erantzun zuzena

Eskuak ______ daude

enborrean

gorputz-adarretan

Melaninak azalari ____ ematen

dio.

kolorea

sentiberatasuna

Masailak _________ daude.

aurpegian

oinetan

30

Beroa ________ren bidez

antzematen dugu.

azala

sudurra

Argia ________tik sartzen da.

erretina

begi-nini

Begi-ninia __________ean

aurkitzen da.

erretinan

irisean

Kanpo-belarrian ______ dago.

tinpanoa

belarria

31

EBALUAZIO-TXOSTENA

DATA:

IKASGAIA: Ingurunearen ezaguera.

PROPOSATUTAKO DENBORALIZAZIOA: Urriko lehen

hamabostaldia (2 aste / 8 saio).

DENBORALIZAZIO ERREALA:

IKASLEAK

EBALUAZIO-IRIZPIDEAKZ

entz

umen

en b

idez

jaso

tako

zenb

ait i

nfor

maz

io

iden

tifik

atze

n du

.

Ze

ntz

um

en

en

org

an

oa

k

ez

ag

utz

en

dit

u.

Iru

die

tan

be

gia

ren

, b

ela

rria

ren

eta

az

ala

ren

e

lem

en

turi

k

ga

rra

ntz

its

ue

na

k

ide

nti

fik

atz

en

dit

u.

Ze

ntz

um

en

-org

an

oa

k

za

intz

ek

o b

eh

arr

ez

ko

ak

d

ire

n p

reb

en

tzio

eta

h

igie

ne

-ne

urr

iak

e

za

gu

tu,

eta

be

tetz

en

d

itu

.B

urm

uin

are

n e

ta

ze

ntz

um

en

en

art

ek

o

erl

az

ioa

ez

ag

utu

, e

ta

az

alt

ze

ko

ga

i d

a.

Ika

sit

ak

oa

ren

oin

arr

izk

o

es

ke

ma

eg

ite

ko

ga

i d

a.

32

KONTROL-FITXA

1. Idatzi belarriaren atalen izenak bakoitzari dagokion lekuan.

2. Idatzi zein organotan aurkitzen den

Barraskiloa:_____________ Irisa:_________________

Pituitarioa:_______________ Ninia:_________________

Zapore-papilak:__________ Entzumen-nerbioa:______

3. Osatu esaldi hauek:

Ukimena ukitzen ditugun gauzen ezaugarrien berri ematen digun

_______________ da.

Ukimenaren organoa _______________ da.

33

4. Izendatu begiaren atalak.

5. Idatzi egia (E) ala gezurra (G).

Pituitarioak usainak antzematen ditu.

Arnasten dugun airea sudurretik sartzen da.

Mina dastamen-papilen bidez antzematen dugu.

Mingaina dastamenaren organoa da.

34

6. Idatzi beheko koadroetan haur bakoitza erabiltzen ari den

zentzumenaren izena.

35

7. Aukeratu hitz egokia, eta idatzi erantzun zuzena.

Begia _______________ren organoa da.

a) ikusmena b) ukimena d) entzumena

Argia jasotzen duen begiaren zatia ________ da.

a) begi-ninia b) kristalinoa d) erretina

Entzumenaren organoa _____________ da.

a) belarria b) entzumena d) t inpanoa

Belarriak soinua jaso, eta burmuinera bidaltzen du

____________ren bidez.

a) tinpanoa b) entzumen-nerbioa d) ikusmen-nerbioa

Ukimenaren organoa _________ da.

a) eskua b) atzamarrak d) azala.

36

AURKIBIDEA

1. Unitate didaktikoaren helburuak …………… 2

2. Unitate didaktikoaren edukiak ................ 2-3

3. Oinarrizko gaitasunak ……………. 3-4

4. Ariketak eta iradokizun didaktikoak ……………. 5-23

4.1 – Ukimena ……………. 5-8

4.2 – Entzumena …………… 9-12

4.3 – Ikusmena …………… 13-19

4.4 – Usaimena eta Dastamena …………… 20-23

5. Aniztasunaren trataera …………… 24-26

6. Gaiaren errepasoa …………… 27-29

7. Ebaluazio-txostena …………… 30

8. Kontrol-f i txa ………….. 31-34

37