Unidade didáctica 3: achegas da

pedagoxía e a psicoloxía

ÍNDICE1. Achegas da pedagoxía: o Movemento da Escola

Nova

1.1. Antecesores da Escola Nova

1.2. Os primeiros modelos científicos da

Escola Nova

1.3. Outras achegas da Escola Nova

1.4. A Escola Nova en España

2. Achegas da psicoloxía

2.1. Teorías psicanalíticas

2.2. Teorías condutistas

2.3. Teorías cognitivas

3. Achegas máis recentes e tendencias actuais

Johann Sperl: “Xardín de infancia”

1. ACHEGAS DA PEDAGOXÍA: O MOVEMENTO DA ESCOLA NOVA (I)

• A preocupación pola educación da 1ª infancia é unha

conquista social relativamente recente cuxas orixes

poden situarse no movemento da Escola Nova.

• A Escola Nova (tamén denominada Escola Activa) foi unha

corrente de renovación pedagóxica xurdida a finais do

s. XIX e desenvolvida ao longo do s. XX que aglutinou a

unha serie de pensadores comprometidos coa educación e

preocupados por adaptar os métodos de ensino ás

necesidades das nenas e os nenos.

• Dúas características fundamentais do movemento da

Escola Nova son a concepción do neno como un ser cheo

de posibilidades e a procura dunha nova metodoloxía

didáctica baseada na experiencia directa e a actividade

espontánea do neno.

• A pesar do paso do tempo, este movemento segue a ser

hoxe en día un referente para as educadoras e

educadores de todo o mundo.

1. ACHEGAS DA PEDAGOXÍA: O MOVEMENTO DA ESCOLA NOVA (II)

1.1. ANTECESORES DA ESCOLA NOVA

• Jan Amos Komenský, Comenius (Moravia, s.

XVII)*

• Jean-Jacques Rousseau (Suíza, s. XVIII)

• Johann Heinrich Pestalozzi (Suíza, s.

XVIII-XIX)

• Friedrich Fröebel (Alemaña, s. XVIII-XIX)

COMENIUS (I)*

«O mestre debe

ensinar non

todo o que

sabe, senón o

que o alumno

poida

asimilar.»

COMENIUS (II)*

• Considerado o “pai da pedagoxía moderna”, foi un

pensador adiantado ao seu tempo e un auténtico

renovador do proceso educativo.

• Inaugurou o paidocentrismo, convertendo o neno no

centro de toda actividade educativa e enfatizando a

necesidade de adaptarse ás súas necesidades.

• Defendía unha educación no seo da familia durante os

primeiros anos de vida, propoñendo a existencia dunha

escola materna onde a nai ensinase a falar ao pequeno e

adestrase os seus sentidos.

• Fundamentaba o ensino en tres piares: a intuición, o

contacto coas cousas e a autoactividade do neno.

• Abrazou un ideal pansófico, consistente en ensinar todo

a todos (incluídas as mulleres).

• Era partidario da utilización da lingua materna como

vehículo para a aprendizaxe.

• Obras: “Didáctica Magna”.

ROUSSEAU (I)

«A infancia ten

as súas propias

maneiras de

ver, pensar e

sentir; nada hai

máis insensato

que pretender

substituílas

polas nosas.»

ROUSSEAU (II)• Foi un dos máximos representantes do pensamento

ilustrado.

• Atribúeselle o descubrimento do neno, xa que foi un

dos primeiros autores que viu na infancia unha etapa

evolutiva con características propias e diferenciada

da adultez.

• Fundou a pedagoxía naturalista, baseada na idea de

que a educación adecuada é aquela que deixa actuar a

natureza do neno nun ambiente de liberdade e

espontaneidade. Polo tanto, o educador debe respectar

o desenvolvemento natural do neno, ofrecéndolle

experiencias estimulantes para que este vaia

descubrindo por si só todas as respostas.

• Critícaselle a súa proposta de educar os nenos á

marxe da sociedade, aínda que el probablemente non

pretendía que a súa pedagoxía fose aplicada na

práctica.

• Obras: “Emilio ou da educación”.

PESTALOZZI (I)

«Debemos ter en conta

que o fin último da

educación non é a

perfección nas tarefas

da escola, senón a

preparación para a

vida, non a adquisición

de hábitos de

obediencia cega e de

dilixencia

prescrita, senón unha

preparación para a

acción independente.»

PESTALOZZI (II)• Pasou á historia como o creador da educación popular, xa que

concibía a educación como un medio de transformación social e

avogaba pola integración dos máis desfavorecidos na escola.

• Tivo unha faceta moi importante como educador, fundando

distintas experiencias educativas de carácter innovador

(granxa de Neuhof, orfanato de Stans, escola de

Burgdorf, escola de Iverdon).

• Defendía que a educación debía producirse desde o momento do

nacemento, iniciándose na familia (a cargo das nais) e

completándose despois na escola. Así mesmo, consideraba que a

educación debía promover o desenvolvemento integral do neno

(incluíndo a cabeza, o corazón e a man).

• Propuxo unha metodoloxía intuitiva: aprendizaxe a través dos

sentidos e a experiencia directa, progresando do concreto ao

abstracto, do próximo ao afastado, do simple ao complexo e da

parte ao todo. Esta metodoloxía perseguía a adquisición das

nocións de forma, número e nome (é dicir, o desenvolvemento

dos sentidos, o pensamento lóxico-matemático e a linguaxe).

• Deu moita relevancia á formación das nais e os educadores.

• Obras: “O libro das nais”, “O ABC da intuición”.

FRÖEBEL (I)

«Ao meu

entender, educar

debería significar a

formación de seres

humanos cuxos pés están

firmemente plantados na

terra, cuxos

pensamentos soben ao

ceo e alí perciben a

verdade, e en cuxos

corazóns se xuntan ceo

e terra.»

FRÖEBEL (II)• Está considerado o verdadeiro fundador da Educación Infantil.

• A súa principal contribución son os “kindergarten” ou xardíns

de infancia (lugares onde coidar e “cultivar” aos máis

pequenos nun ambiente de liberdade e afecto).

• Outras das súas achegas son as seguintes: importancia da

educación nos primeiros anos de vida, necesidade de partir do

coñecemento do neno (paidocentrismo), recoñecemento da

actividade espontánea do neno e o xogo como recursos

educativos de primeira orde, individualización da atención

educativa e promoción da cooperación entre nenos.

• Propuxo a realización de actividades de diverso tipo para

promover o desenvolvemento do neno en distintos ámbitos: xogos

ximnásticos acompañados de cantos; cultivo do xardín; ximnasia

da man; historias, conversas, poesías e cantos.

• Deseñou os seus propios materiais didácticos: obxectos de

carácter xeométrico que ofrecen ao neno a posibilidade de

compoñelos e descompoñelos aos que denominou “dons” ou

“regalos” (esfera, cilindro, cubo, táboas de distintas formas

xeométricas, listóns, aros, contas...).

• Obras: “A educación do home”.

1.2. OS PRIMEIROS MODELOS CIENTÍFICOS

DA ESCOLA NOVA

• María Montessori (Italia, s. XIX-XX)

• Ovide Decroly (Bélxica, s. XIX-XX)

MONTESSORI (I)

«Calquera axuda

innecesaria é un

obstáculo para o

desenvolvemento.»

MONTESSORI (II)• Doutora en medicina e especialista en pediatría, comezou

traballando con nenos con discapacidade psíquica, o que lle

permitiu afondar no coñecemento do desenvolvemento infantil e

sentar as bases da pedagoxía científica (utilización do método

científico no eido da educación).

• Ideou o seu propio método de ensino, baseado nos seguintes

principios:

• Coñecemento científico do neno: rexeitamento de calquera suposto

preestablecido sobre a infancia e estudo sistemático do

neno, aplicando a psicoloxía á educación (psicopedagoxía).

• Individualidade infantil: cada neno é unha realidade única e

irrepetible, de modo que a práctica educativa ha de respectar as

súas capacidades e intereses.

• Preparación do ambiente: eliminación de obstáculos e uso dun

mobiliario e materiais adecuados para que o neno poida moverse con

total liberdade.

• Autoeducación: o neno tende de forma natural ao

desenvolvemento, sendo a actividade espontánea do neno o motor da

súa propia formación.

• Liberación do neno da tutela do adulto: a intervención do adulto

debe ser discreta e respectuosa, axudando ao neno pero sen servilo.

MONTESSORI (III)• Dividiu as actividades para os nenos en dous grandes

bloques:

• Actividades da vida práctica: actividades para o coidado de si

mesmo (lavarse, vestirse...), para o coidado do medio

(varrer, poñer a mesa...) e para aprender as relacións sociais

(presentarse, pedir permiso...).

• Actividades para o desenvolvemento: actividades para a

educación dos sentidos e a intelixencia.

• De forma análoga, empregaba dous tipos de materiais:

• Material da vida práctica: obxectos da vida diaria

(toallas, pratos, vasoiras...) e bastidores para exercitar as

accións de abrochar e desabrochar botóns, facer e desfacer

lazadas, subir e baixar cremalleiras...

• Material para o desenvolvemento: obxectos estruturados de

carácter autocorrectivo para que o neno realice aprendizaxes

específicas (caixa de sons e táboas de distintas texturas para

a educación dos sentidos, cilindros para encaixar e torre rosa

para o coñecemento das tres dimensións, alfabeto móbil e

tarxetas con nomes e imaxes para a aprendizaxe da

lectura, ábaco e listóns numéricos para a aprendizaxe dos

números...).

MONTESSORI (IV)• Introduciu a lección dos tres tempos como recurso de ensino-

aprendizaxe:

• 1º tempo: demostración (ex.: mostrarlle ao neno un obxecto vermello

e dicirlle: “isto é de cor vermella”).

• 2º tempo: práctica (ex.: darlle ao neno obxectos semellantes de

distintas cores e pedirlle o de cor vermella repetidas veces ata

que resolva o exercicio correctamente).

• 3º tempo: comprobación (ex.: mostrarlle ao neno o obxecto vermello

e preguntarlle: “de que cor é isto?”).

• Fundou a “Casa dei bambini” (“Casa dos nenos”) en

Roma, concibida como un espazo feito realmente á medida dos

nenos, cun mobiliario adaptado ás súas necesidades e un

ambiente de liberdade con normas para que os cativos puidesen

desenvolverse de forma espontánea sen a inxerencia permanente

dun adulto.

• O método Montessoti gozou dunha grande expansión e segue a ter

seguidores en todo o mundo, aínda que recibiu críticas polo

uso de materiais artificiosos que illan as cualidades dos

obxectos e polo excesivo individualismo no traballo dos nenos.

• Obras: “O método Montessori”.

DECROLY (I)

«A escola ha de

ser para o

neno, non o neno

para a escola.»

DECROLY (II)• Como Montessori, doutorouse en medicina, especializouse

inicialmente no tratamento e educación de nenos con

discapacidade psíquica e adquiriu unha profunda formación

psicolóxica que puxo ao servizo do seu sistema pedagóxico.

• A súa concepción educativa resúmese no lema “unha escola pola

vida e para a vida”, baixo o cal fundou a escola de l’Ermitage

en Bruxelas.

• Sostiña que o traballo coas crianzas debía xirar arredor de

dous eixos fundamentais: o coñecemento de si mesmo e o

coñecemento do medio.

• Unha das súas grandes achegas é o principio de globalización:

o neno percibe a realidade como un todo e non por partes ou

nos seus detalles. Polo tanto, o ensino non debe partir do

coñecemento de obxectos illados, senón do coñecemento do

conxunto para analizar despois os elementos que o compoñen.

• Outra das súas contribucións máis salientables son os centros

de interese: proposta metodolóxica de carácter integrador que

centra toda a actividade educativa nun tema que resulta de

interese para o neno (normalmente relacionado co seu medio

físico ou social), dando resposta así ás súas necesidades.

DECROLY (III)• Todo centro de interese debe incluír sucesivamente tres tipos

de actividades:

• Observación: experiencia directa coa realidade.

• Asociación: establecemento de relacións de causa-efecto, de

semellanza, de diferenza..., a partir da evocación de

coñecementos previos.

• Expresión: comunicación dos coñecementos adquiridos de forma

oral, corporal, musical, plástica...

• Outras actividades que consideraba importantes para favorecer

o desenvolvemento do neno eran os xogos educativos

(clasificados en xogos sensorio-motores, xogos de asociacións

e xogos didácticos) e as actividades de carácter práctico ou

“ocupacións recreativas” (facer coleccións de obxectos, coser

botóns, limpar o po, coidar o xardín, coidar dos animais...).

• Utilizaba preferentemente materiais familiares para o neno a

modo de xoguetes naturais que permitían diversas posibilidades

de uso e unha maior iniciativa

(botóns, papeis, pedras, cunchas...), evitando as formas

abstractas.

• Obras: “Iniciación xeral ao método Decroly”.

1.3. OUTRAS ACHEGAS DA ESCOLA NOVA

• Rosa e Carolina Agazzi (Italia, s. XIX-XX)

• Célestin Freinet (Francia, s. XIX-XX)

• William Heard Kilpatrick (EEUU, s. XIX-XX)

IRMÁS AGAZZI (I)«Cómpre facer chegar a alma

infantil ás primeiras

sensacións dunha vida baseada

na orde sempre e en todas as

partes, froito da

tolerancia, da

xenerosidade, e sobre todo do

respecto recíproco, e

establecer relacións de

afectividade entre os membros

da pequena sociedade

infantil, único e eficaz

punto de partida para sentar

os alicerces do dereito e do

deber.»

Rosa Agazzi

IRMÁS AGAZZI (II)• Desenvolveron un importante labor como mestras de parvulario

no asilo de Mompiano.

• Contemporáneas de Montessoti, distanciáronse do seu método

complexo e custoso e elaboraron un método propio máis simple e

adaptado ao seu contorno sociocultural.

• Consideraban que a escola debía ser unha “escola

materna”, procurando un ambiente afectuoso, ordenado e alegre

que fose a prolongación do fogar e propiciase a espontaneidade

do neno e a vida en comunidade.

• Fundamentaban o traballo coas crianzas na aprendizaxe por un

mesmo e a creatividade infantil.

• Propuxeron un sistema de ensino baseado en actividades

diversas que desen resposta ás diferentes capacidades e

intereses do neno: actividades da vida práctica (poñer a

mesa, ordenar o material...), conversas cos nenos, actividades

de discriminación sensorial, actividades de discriminación

intelectual, coidado do xardín, ocupacións sedentarias (facer

coleccións de obxectos, debuxar...), canto e ritmo

corporal, xogo (considerado a actividade primordial para a

educación dos cativos).

IRMÁS AGAZZI (III)

• En consonancia coa orixe humilde dos

nenos, utilizaban como material didáctico todo tipo

de obxectos da vida cotiá aportados tanto polos

rapaces como polos educadores

(caixiñas, sementes, botóns...), creando con eles o

denominado “museo dos pobres” ou “museo didáctico”.

• Concedían unha grande importancia ao mantemento da

orde na escola mediante a colaboración de todos e o

uso de símbolos ou “contrasinais” para marcar a

pertenza e a colocación correcta dos obxectos (estes

contrasinais consistían en representacións icónicas

dos obxectos para os máis pequenos que se ían

convertendo en figuras máis abstractas a medida que

os nenos crecían).

• Obras: “O método Agazzi-Pasquali” (Rosa Agazzi).

FREINET (I)«Non podedes preparar aos

vosos alumnos para que

constrúan mañá o mundo

dos seus soños, se vós xa

non credes neses soños;

non podedes preparalos

para a vida, se non

credes nela;

non podedes mostrar o

camiño, se

sentades, cansos e

desalentados, na

encrucillada dos

camiños.»

FREINET (II)• Mestre de profesión, demostrou o seu compromiso cos

sectores máis desfavorecidos e desenvolveu unha

pedagoxía popular, de carácter práctico, conectada coa

realidade das crianzas e baseada no traballo (o seu

lema era “por unha escola do pobo”). Así

mesmo, comprendeu a necesidade de crear unha “escola

moderna” que respondese ás novas necesidades sociais.

• A súa práctica educativa baseábase no método natural:

aprendizaxe a través da acción e a

repetición, facendo, por “tenteo experimental” ou

aproximacións sucesivas.

• Chegou á conclusión de que “hai que ceder a palabra aos

nenos”, incorporando técnicas como o “texto libre”, a

“correspondencia escolar” e o “xornal escolar” para

fomentar a expresión, a comunicación e o intercambio de

ideas entre os nenos. Ao servizo destas técnicas

utilizaba a imprenta escolar, que constitúe un dos

elementos distintivos da súa proposta pedagóxica.

FREINET (III)• Incidiu na importancia do traballo en equipo e avogou

por un modelo de clase cooperativa na que todos

colaboran no bo funcionamento do grupo e asumen a súa

responsabilidade nas actividades escolares, a orde, a

limpeza..., empregando a “asemblea” para planificar o

traballo e resolver os problemas que xurdan.

• Era partidario da apertura da escola ao mundo

exterior, organizando frecuentes saídas ou excursións

(paseos pola natureza, visitas a talleres

artesanais...).

• Introduciu a metodoloxía por talleres: aprendizaxe en

pequeno grupo dunha determinada técnica que se realiza

nun espazo concreto baixo a guía dun “experto” e coa

axuda dos materiais necesarios (ex.: taller de

cociña, taller de manualidades, taller de

contos, taller de poesía, taller de

psicomotricidade...).

• Obras: “Por unha escola do pobo”.

KILPATRICK (I)

«A aprendizaxe

prodúcese de mellor

maneira cando é

consecuencia de

experiencias

significativas.»

KILPATRICK (II)• Profesor de primaria, secundaria e universidade, propuña unha

fusión entre a aprendizaxe e a vida e liderou un movemento para

reformar o sistema educativo de EEUU (fronte á idea de que hai

que controlar e manipular aos alumnos e procurar a eficacia

escolar, el esperaba sempre o mellor deles, tratábaos como

persoas, respectaba os seus intereses e traballaba a partir das

súas experiencias).

• Foi o creador do método de proxectos: plan de traballo que

implica a participación activa dun grupo de persoas na

realización de distintas tarefas para resolver un problema, dar

resposta a unha pregunta ou satisfacer unha curiosidade.

• Diferenciou catro tipos de proxectos en función da súa

finalidade: proxectos manuais (ex.:

cociña, xardinería...), proxectos para a realización dunha

actividade (ex.: organización dunha festa, preparación dunha

dramatización...), proxectos de investigación (ex.: o ciclo da

auga, o corpo humano...), proxectos de aprendizaxe dunha técnica

(ex.: pintura, modelado de barro...).

• Estableceu as seguintes fases para a realización dun proxecto:

definición da intención, preparación, execución e avaliación.

• Obras: “O método de proxectos”.

1.4. A ESCOLA NOVA EN ESPAÑA (I)

• Ata a instauración da II República, a ensinanza en

España era eminentemente relixiosa, aínda que os

principios da Escola Nova calaron nalgúns sectores do

profesorado, especialmente en certas rexións como

Cataluña (influencia de Montessori).

• Algúns expoñentes illados de renovación pedagóxica

foron:

• Pablo Montesino (s. XVIII-XIX): creador das escolas de

párvulos en España e difusor da obra de Pestalozzi e

Fröebel.

• Francesc Ferrer i Guàrdia* (s. XIX-XX): fundador da “Escola

Moderna” en Barcelona, abertamente anticlerical, con

alumnado mixto e de inspiración anarquista.

• Rosa Sensat i Vila* (s. XIX-XX): promotora da educación

pública en Cataluña e directora da sección de nenas da

“Escola do Bosque” en Barcelona, unha das primeiras escolas

ao aire libre en España.

1.4. A ESCOLA NOVA EN ESPAÑA (II)• Unha proposta educativa autóctona do país e de carácter

profundamente vangardista foi a Institución Libre de Ensinanza:

• Foi fundada en 1876 por un grupo de catedráticos (entre eles

Francisco Giner de los Ríos) expulsados da universidade por

negarse a axustar as súas ensinanzas ao dogma oficial en materia

relixiosa, política e moral.

• A idea na que se baseaba era a consideración de que só a

educación pode facer evolucionar a un país.

• Aínda que o proxecto inicial era crear un centro

universitario, finalmente estendeuse a outras etapas do ensino e

incluíu tamén un xardín de infancia.

• Algunhas das súas achegas foron as seguintes: preocupación pola

formación do profesorado, coeducación, supresión de

castigos, educación integral, incorporación de saídas e viaxes

como medio de coñecemento da realidade.

• Durante a II República intentaron aplicarse os postulados da

Institución Libre de Ensinanza, pero a reforma viuse totalmente

truncada coa chegada da ditadura, que volveu instaurar un

modelo de educación de corte autoritario e católico.

2. ACHEGAS DA PSICOLOXÍA

• A psicoloxía ten moito peso na intervención

educativa, xa que nos axuda a entender o proceso de

desenvolvemento do neno, o seu comportamento e a súa

forma de aprender.

• Algunhas das teorías psicolóxicas máis representativas

no ámbito da educación son as seguintes:

• TEORÍAS PSICANALÍTICAS: céntranse no estudo dos aspectos

afectivos e emocionais.

• TEORÍAS CONDUTISTAS: céntranse no estudo da conduta

observable.

• TEORÍAS COGNITIVAS: céntranse no estudo do desenvolvemento

intelectual.

PSICANÁLISE???

2.1. TEORÍAS PSICANALÍTICAS (I)

• A psicanálise atribuíu unha grande importancia á sexualidade

infantil e supuxo o inicio do estudo dos procesos

inconscientes ademais dos conscientes.

• O fundador e o autor máis representativo da psicanálise é

Sigmund Freud, aínda que moitos outros autores completaron e

modificaron as teorías freudianas.

• ACHEGAS:

• Importancia das relaciones afectivas nos primeiros anos de vida.

• Teoría da personalidade. Freud estruturaba o aparato psíquico en

tres instancias: Id, Ego e Superego (ver cadro). Partindo desta

concepción, a escola infantil asumiría funcións relacionadas coa

progresiva adaptación ás esixencias da realidade e ás normas

sociais e a "sublimación" (desviación cara a fins socialmente

aceptables) dos instintos, evitando as prohibicións ríxidas e

ofrecendo posibilidades ao neno de satisfacer os seus desexos

dunha forma axeitada.

INSTANCIA DESCRICIÓN PRINCIPIO RECTOR DESENVOLVEMENTO

ID Instintos herdados Principio do pracer Desde o nacemento

EGO Parte racional da personalidade Principio de realidade 6-24 meses

SUPEREGO Normas e valores Principios morais 3-6 anos

2.1. TEORÍAS PSICANALÍTICAS (II)

• ACHEGAS (cont.):

• Teoría do desenvolvemento psicosexual. No período de 0 a 6

anos, Freud identificou tres estadios de desenvolvemento

psicosexual: oral, anal e fálico. Cada un destes estadios

correspóndese co predominio dunha zona eróxena para a obtención de

pracer, pola existencia dun obxecto predilecto de satisfacción e

pola aparición dun determinado conflito entre a pulsión sexual e a

realidade externa (ver cadro). Desde unha perspectiva

educativa, sería preciso coñecer estes estadios para manexar

adecuadamente o conflito que se produce en cada un deles, xa que a

resolución incorrecta dos conflitos pode producir a “fixación”

(estancamento) nun estadio ou a “regresión” (retroceso) a estadios

anteriores.

• Incorporación do xogo libre, o debuxo e a dramatización como

actividades imprescindibles na intervención educativa.

ESTADIO ZONA

ERÓXENA

OBXECTO DE

SATISFACCIÓN

CONFLITO

ORAL (0-2 anos) Boca Succión do peito materno Destete

ANAL (2-3 anos) Ano Defecación Control de esfínteres

FÁLICO (3-6 anos) Xenitais Proxenitor do sexo oposto Complexo de Edipo/Electra

(desexo polo proxenitor do sexo

oposto e hostilidade cara ao

proxenitor do mesmo sexo)

CONDUTISMO???

2.2. TEORÍAS CONDUTISTAS (I)

• Segundo o condutismo, o único obxecto de estudo válido para a

psicoloxía é a conduta observable.

• O pai do condutismo é John Broadus Watson. Outros autores que

fixeron contribucións importantes ao condutismo son Ivan

Petrovich Pavlov (condicionamento clásico), Edward Thorndike

(condicionamento instrumental), Burrhus Frederic Skinner

(condicionamento operante) e Albert Bandura (aprendizaxe por

observación).

• ACHEGAS:

• Concepción do desenvolvemento como a acumulación de experiencias que

producen cambios cuantitativos e graduais e non como a sucesión de

estadios cualitativamente distintos. Deste xeito, as experiencias

que se lle proporcionen á nena ou neno serán fundamentais para o seu

desenvolvemento.

• Énfase no ambiente fronte á herdanza na determinación da conduta.

Polo tanto, a conduta da nena ou neno dependerá en gran medida do

ambiente no que se desenvolva.

2.2. TEORÍAS CONDUTISTAS (II)• ACHEGAS (cont.):

• Importancia da aprendizaxe. A aprendizaxe pode producirse a través

de distintos mecanismos:

a) CONDICIONAMENTO CLÁSICO (Pavlov): aprendizaxe por experiencia directa en

virtude da asociación entre estímulos. Se un estímulo neutro (“estímulo

condicionado”; ex.: timbre) se asocia repetidamente cun estímulo

motivacionalmente relevante (“estímulo incondicionado”; ex.: comida) que é

capaz de suscitar de forma natural unha resposta (“resposta

incondicionada”; ex.: salivación ante a comida), o primeiro estímulo

condiciónase e acaba por provocar esa mesma resposta (“resposta

condicionada”; ex.: salivación ante o timbre).

b) CONDICIONAMENTO INSTRUMENTAL (Thorndike) OU OPERANTE (Skinner): aprendizaxe

por experiencia directa en virtude da asociación entre unha resposta e unha

consecuencia. As consecuencias positivas (“reforzos”) aumentan a

frecuencia da resposta, mentres que as consecuencias negativas (“castigos”)

diminúen a probabilidade da resposta (ver tipos de condicionamento operante

na seguinte diapositiva).

c) APRENDIZAXE POR OBSERVACIÓN, APRENDIZAXE VICARIA OU MODELADO (Bandura):

aprendizaxe de forma indirecta a través da observación dun modelo. Neste

tipo de aprendizaxe os procesos mentais internos teñen máis peso (o suxeito

debe observar con atención, recordar e imitar o comportamento doutras

persoas).

TIPOS DE CONDICIONAMENTO OPERANTE

• REFORZAMENTO POSITIVO: a resposta ten unha consecuencia positiva (ex.:

felicitar a unha nena por recoller os xoguetes); aumenta a

probabilidade da resposta.

• REFORZAMENTO NEGATIVO: a resposta impide que apareza unha consecuencia

negativa (“evitación”; ex.: comer todo para evitar o enfado da nai) ou

fai que desapareza unha consecuencia negativa se xa apareceu (“escape”;

ex.: acabar a comida para que a nai deixe de estar enfadada); aumenta a

probabilidade da resposta.

• CASTIGO POSITIVO: a resposta é seguida por unha consecuencia negativa

(ex.: rifarlle a un neno por pelexar coa súa irmá); diminúe a

probabilidade da resposta.

• CASTIGO NEGATIVO: a resposta provoca a desaparición dunha consecuencia

positiva (ex.: non baixar ao parque se unha nena non quere poñer os

zapatos); diminúe a probabilidade da resposta.

• EXTINCIÓN: deixar de reforzar unha resposta reforzada previamente (ex.:

deixar de facerlle caso a un neno cando ten unha rabecha); provoca a

diminución ou desaparición da resposta.

CONDICIONAMENTO CLÁSICO

OUTRA VISIÓN DO CONDICIONAMENTO OPERANTE

CONSTRUTIVISMO???

2.3. TEORÍAS COGNITIVAS (I)• As teorías cognitivas pretenden explicar como se desenvolve o

coñecemento ou cognición.

• No marco das teorías cognitivas, xorde o construtivismo (enfoque

psicolóxico que defende a construción progresiva do coñecemento).

• Algúns dos psicólogos cognitivos máis salientables son Jean Piaget

(teoría psicoxenética), Lev Semionovich Vigotski (teoría

sociocultural), Jerome Seymour Bruner (andamiaxe) e David Paul

Ausubel (aprendizaxe significativa).

• ACHEGAS DE PIAGET (fundador da Escola de Xenebra):

• Concepto de educación. A educación é un proceso polo cal as crianzas

van crecendo en autonomía intelectual e moral. Polo tanto, a escola

deberá incluír tanto actividades para o desenvolvemento do

coñecemento como actividades para o desenvolvemento moral e a

cooperación interpersoal.

2.3. TEORÍAS COGNITIVAS (II)

• ACHEGAS DE PIAGET (cont.):

• Estudo da orixe ou xénese do coñecemento (“teoría psicoxenética”). A

nena ou neno non absorbe o coñecemento pasivamente senón que o

constrúe de forma activa a través da interacción das súas estruturas

mentais co medio. Neste proceso interveñen catro factores:

• Maduración biolóxica: grao de madurez do sistema nervioso.

• Experiencias cos obxectos: a nena ou neno logra o coñecemento actuando sobre

os obxectos de forma directa (“coñecemento físico”: levantar, axitar, deixar

caer...) ou relacionando uns obxectos con outros (“coñecemento lóxico-

matemático”: comparar, clasificar, facer series...).

• Transmisión sociocultural: transferencia da cultura a través da interacción

social.

• Equilibración: adaptación ao medio a través dos procesos de “asimilación”

(incorporación de nova información aos esquemas mentais) e “acomodación”

(modificación dos esquemas mentais cando a nova información non “encaixa”).

Utilidade dos conflitos cognitivos para o progreso do coñecemento.

• Establecemento dos estadios de desenvolvemento da intelixencia. No

período de 0 a 6 anos, Piaget definiu dous estadios: sensoriomotor e

preoperacional (ver cadro).

ESTADIO DESCRICIÓN

SENSORIOMOTOR (0-2 anos) Intelixencia práctica baseada nos sentidos e os movementos

PREOPERACIONAL (2-7 anos) Desenvolvemento do pensamento simbólico grazas á imitación, o xogo

simbólico, a linguaxe, etc., pero con dificultades para o razoamento lóxico

2.3. TEORÍAS COGNITIVAS (III)

• ACHEGAS DE VIGOTSKI:

• Importancia da cultura e a interacción social no desenvolvemento

intelectual (“teoría sociocultural”). A actividade humana está

mediada polo uso de instrumentos simbólicos (ex.: a linguaxe) que

nun primeiro momento só cobran sentido en situacións sociais, sendo

posteriormente interiorizados. Así, o desenvolvemento das funcións

psicolóxicas superiores vai do social ao individual.

• Concepto de “zona de desenvolvemento próximo” (ZDP): distancia

entre o nivel de desenvolvemento real (o que a nena ou neno é capaz

de realizar por si mesma/o) e o nivel de desenvolvemento potencial

(o que a nena ou neno é capaz de realizar coa axuda dun adulto ou

dun compañeiro máis capaz). Polo tanto, a boa ensinanza debería

producirse na ZDP a través da axuda doutras persoas.

2.3. TEORÍAS COGNITIVAS (IV)• ACHEGAS DE BRUNER:

• Andamiaxe: proceso polo cal a educadora ou educador facilita a

aprendizaxe, ofrecendo axudas á nena ou neno para construír o seu

coñecemento (proporcionando exemplos, dando

instrucións, sinalando...). A medida que a nena ou neno

crece, faise máis autónoma/o e os “andamios” vanse retirando.

• ACHEGAS DE AUSUBEL:

• Aprendizaxe significativa: aprendizaxe na que a nena ou neno

relaciona os coñecementos novos cos coñecementos

previos, dándolles sentido e significado, en oposición á

aprendizaxe memorística ou por repetición. Para que a aprendizaxe

sexa significativa, é preciso que: a) os contidos teñan coherencia

e sexan funcionais (con aplicación práctica), e b) que a nena ou

neno teña un nivel suficiente de información previa e estea

interesada/o en aprender.

3. ACHEGAS MÁIS RECENTES E TENDENCIAS ACTUAIS (I)

• ACHEGAS MÁIS RECENTES:

• SUMMERHILL (Alexander Sutherland Neill, Inglaterra) → escola

primaria e secundaria baseada na educación en liberdade (non

se exerce a represión, a asistencia a clase é voluntaria,

todos/as participan na xestión da escola a través da

asemblea...); pioneira no movemento de Escolas Democráticas.

• PEDAGOXÍA WALDORF (Rudolf Steiner, Alemaña) → modelo educativo

que parte do coñecemento profundo do ser humano (antroposofía)

e propugna unha educación do neno/a cara á liberdade e a

creatividade no marco dunha continua renovación social; a

metodoloxía caracterízase polo respecto ao desenvolvemento

natural do neno/a (dividido en ciclos de 7 anos: 0-7, 7-14,

14-21).

• PEDAGOXÍA LÓCZY (Emmi Pikler, Hungría) → proposta educativa

orixinada nunha residencia infantil (para nenos/as de 0-3

anos) que se fundamenta en dous piares básicos: seguridade

afectiva (relacións afectivas cálidas e estables cun adulto de

referencia que se instauran nos momentos íntimos dos coidados

fisiolóxicos) e autonomía do neno/a (desenvolvemento libre da

motricidade e o xogo, sen a intervención directa do adulto).

3. ACHEGAS MÁIS RECENTES E TENDENCIAS ACTUAIS (II)

• ACHEGAS MÁIS RECENTES (cont.):

• EXPERIENCIA REGGIO-EMILIA (Loris Malaguzzi, Italia) →

movemento educativo centrado na etapa de Educación

Infantil que parte dunha concepción do neno/a como un ser

competente e inmerso na sociedade desde que

nace, buscando a satisfacción das súas necesidades e o

desenvolvemento das súas potencialidades (con especial

atención aos seus recursos expresivos) a través da

realización de proxectos nos que traballan conxuntamente

os nenos/as, os educadores/as, as familias e a

comunidade.

• PROXECTO SPECTRUM* (Howard Gardner, EEUU) → programa de

investigación no eido da Educación Infantil e Primaria

que persegue o descubrimento e potenciación dos puntos

fortes de cada alumno/a de acordo coa teoría das

intelixencias múltiples.

3. ACHEGAS MÁIS RECENTES E TENDENCIAS ACTUAIS (III)

• TENDENCIAS ACTUAIS:

Enfoque centrado no neno/a, baseado nunha serie de

principios psicopedagóxicos.

1. GLOBALIZACIÓN: organización dos contidos en unidades temáticas

globais.

2. INTERESE: necesidade de partir dos intereses do neno/a.

3. ACTIVIDADE: aprendizaxe por medio do “facer”.

4. XOGO: valor educativo do xogo.

5. INDIVIDUALIZACIÓN: adaptación ás disposicións particulares de

cada neno/a.

6. SOCIALIZACIÓN: promoción do traballo cooperativo.

7. APRENDIZAXE SIGNIFICATIVA: conexión dos novos coñecementos cos

coñecementos previos.

8. PAPEL ORIENTADOR DO EDUCADOR/A: intervención do educador/a

como facilitador ou guía do proceso de aprendizaxe.

9. IMPLICACIÓN DOS PAIS: colaboración entre a escola infantil e a

familia na educación do neno/a.

RELIQUIAS DO PASADO OU... PREZADOS TESOUROS?