Tema 5.- Inicios e consolidación do réxime liberal [1808-1874]

Bloque 5.- A crise do Antigo Réxime (1788-1833): Liberalismo fronte a Absolutismo

Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe

1. Impacto da Revolución Francesa:

relacións entre España e Francia;

Guerra da Independencia.

1. Analizar as relacións entre España e

Francia desde a Revolución Francesa ata a

Guerra da Independencia, e especificar en

cada fase os principais acontecementos e as

súas repercusións para España.

1.1. Resume os cambios que experimentan as relacións

entre España e Francia desde a Revolución Francesa

ata o comezo da Guerra de Independencia.

1.2. Describe a Guerra da Independencia: as súas

causas, a composición dos bandos en conflito e o

desenvolvemento dos acontecementos.

2. Primeiro intento de revolución

liberal, Cortes de Cádiz e

Constitución de 1812.

2. Comentar o labor lexislador das Cortes de

Cádiz, en relación co ideario do liberalismo.

2.1. Compara as Cortes de Cádiz coas estamentais do

Antigo Réxime.

2.2. Comenta as características esenciais da

Constitución de 1812.

3. Reinado de Fernando VII:

restauración do absolutismo; trienio

liberal; reacción absolutista.

3. Describir as fases do reinado de Fernando

VII, e explicar os principais feitos de cada

unha.

3.1. Detalla as fases do conflito entre liberais e

absolutistas durante o reinado de Fernando VII.

3.2. Define o carlismo e resume a súa orixe e os apoios

con que contaba inicialmente.

3.3. Representa unha liña do tempo desde 1788 ata

1833 e sitúa nela os principais acontecementos

históricos.

3.4. Representa nun esquema as diferenzas, en canto a

sistema político e estrutura social, entre o Antigo

Réxime e o réxime liberal burgués.

4. Emancipación da América

española: protagonismo crioulo;

fases do proceso; repercusións para

España.

4. Explicar o proceso de independencia das

colonias americanas, diferenciando as súas

causas e as súas fases, así como as

repercusións económicas para España.

4.1. Explica as causas e o desenvolvemento do proceso

de independencia das colonias americanas.

4.2. Especifica as repercusións económicas para España

da independencia das colonias americanas.

5. A obra de Goya como testemuño

da época.

5. Relacionar as pinturas e os gravados de

Goya cos acontecementos deste período, e

identificar nelas o reflexo da situación e os

feitos contemporáneos.

5.1. Procura información de interese (en libros e

internet) sobre Goya e elabora unha breve exposición

sobre a súa visión da guerra.

1.- Crise do Antigo Réxime e revolución liberal.

A revolución liberal en España

Caracteres: foi un proceso

descontinuo e dilatado no tempo

tutelado polo exército, que interveu constantemente na vida política (pronunciamentos, espadóns...)

caracterizado por unha gran inestabilidade política (sucesión de Gobernos e Constitucións)

Ciclo caracterízase por fases trazos

de 1808

a 1836

ciclo revolucionario

de Cádiz

quebra do Antigo Réxime

inicio, avance, retroceso e

triunfo da revolución liberal.

1808-1814 inicio da revolución e promulgación da

Constitución de Cádiz (1812)

1814-1833 restauración absolutista e anulación das

medidas liberais

1833-1836 definitivo triunfo liberal

de 1836

a 1874

construción dun

Estado e unha

sociedade liberais

división do liberalismo e pugna

polo poder

1836-1843 ciclo progresista ou da Constitución de 1837

1844-1868 ciclo moderado ou da Constitución de 1845

1868-1874 ciclo democrático ou da Constitución de 1869

desde

1874

consolidación do

Estado liberal

monarquía conservadora e

oligárquica

bipartidismo

quenda pacífica

fraude electoral

1874-1902 establecemento e consolidación do réxime

da Restauración borbónica

1902-1923 deterioro progresivo e crise do sistema da

Restauración

1923-1931 Ditadura de Miguel Primo de Rivera e crise

da monarquía constitucional borbónica

1.1.- O liberalismo: principios e institucións.

Liberalismo Antigo Réxime

Prin

cip

ios polític

os

Dereitos e liberdades individuais, imprescritibles e inalienables, que o Estado ten a

obrigación de garantir e protexer

O individuo non é suxeito de

dereitos

Igualdade xurídica (todos os individuos son iguais ante a lei) e fiscal (todos os

individuos deben contribuír ao mantemento do Estado) Desigualdade xurídica (estamentos)

Limitación do poder político: ningunha persoa ou institución pode concentrar todo

o poder do Estado Poder real ilimitado (absolutismo)

División tripartita do poder, que recae en institucións diferentes: lexislativo

(Parlamento) / executivo (Goberno) / xudicial (Tribunais) Concentración de poderes

Soberanía nacional: a autoridade suprema do Estado reside na nación, que é a

fonte de lexitimidade do poder Soberanía real

Participación dos cidadáns no sistema político: a nación exerce a soberanía

mediante a elección dos seus representantes Non participaban

Elaboración dunha Constitución: lei suprema e fundamental que recolle os

principios básicos nos que se sustenta o exercicio do poder Non existía

Codificación lexislativa: leis escritas e organizadas en códigos como medio de

garantir o imperio do Dereito Dispersión e multiplicidade legal

Institucións representativas da vontade dos cidadáns (Parlamentos ou Cortes)

compostas por membros escollidos por sufraxio Cortes estamentais

Prin

cip

ios

económ

icos

Respecto á propiedade privada individual, considerada como un valor absoluto e a

base de toda sociedade

Propiedade vinculada

Liberdade económica absoluta e sen ningunha limitación: liberdade de empresa,

de contratación, de mercado, de prezos, de salarios... Obstáculos á liberdade

Libre xogo da oferta e da demanda (lei do mercado), como mecanismo xerador de

riqueza e regulador de todas as actividades económicas Intervencionismo do Estado

1.2.- A crise da monarquía e a invasión napoleónica (1808-1814).

O motín de Aranjuez (17 a 19 de marzo de 1808

As abdicacións de Baiona e o reinado de Xosé I

A resistencia popular

O 2 de maio de 1808 en Madrid ou A loita cos mamelucos. Francisco de Goya, 1814. Museo do Prado

O 3 de maio de 1808 en Madrid ou Os fusilamentos. Francisco de Goya, 1814. Museo do Prado

As actitudes no contexto da guerra

A ocupación francesa e a creba do Antigo Réxime obrigaron á toma de postura por parte dos españois:

Evolución da Guerra da Independencia (1808-1814)

Os desastres da Guerra (Francisco de Goya, 1810-1815).

1.3.- As Cortes de Cádiz e a Constitución de 1812.

Xuramento dos deputados das Cortes Xerais e extraordinarias de Cádiz o 24 de setembro de 1810 (José Casado del Alisal, 1863).

Composición social

O labor lexislativo das Cortes

Decretos políticos e administrativos.

Proclamación da soberanía nacional e a separación de poderes (24 setembro 1810).

Regulamentación do poder executivo, incluíndo a responsabilidade ministerial e a creación das Secretarías

de Despacho (1811).

Regulamentación da xustiza cunha nova organización das Audiencias, a creación do Tribunal Supremo de

Xustiza e dos partidos xudiciais (1812).

Formación dos Concellos populares e das Deputacións provinciais, institución nova creada para o fomento

dos intereses provinciais (1812).

Decretos sociais.

Liberdade de imprenta sen censura previa como forma de garantir a liberdade de expresión (14 outubro

1810).

Supresión dos requisitos nobiliarios para ingresar nos colexios militares.

Abolición do tormento como proba xudicial.

Supresión dos oficios perpetuos en mans dunha determinada familia e libre elección dos cargos públicos.

Liberdade de traballo: supresión dos gremios.

Desamortización de determinados bens eclesiásticos, terras de reguengo e bens comunais e de propios.

Supresión dos morgados.

Supresión do tribunal da Inquisición.

Abolición dos señoríos xurisdicionais e dos privilexios de orixe feudal (6 de agosto de 1811).

A promulgación da Constitución de 1812 (Salvador Viniegra, 1912).

Constitución de 1812 [19 marzo]

Principios

políticos

Réxime liberal / Soberanía nacional (de facto popular) / Monarquía constitucional hereditaria Separación de poderes / Confesionalidade católica (a relixión católica oficial e única autorizada) Igualdade xurídica (leis iguais para todos), fiscal (todos pagan impostos) e militar (servizo militar obrigatorio)

Xefatura do

Estado

Recae no rei, que posúe iniciativa lexislativa e inviolabilidade. Designa e separa os secretarios de despacho [ministros]. Dereito a vetar unha lei durante dous anos (veto suspensivo). Dereito á presentación dos bispos.

Poder

executivo

Reside no rei, que é ao mesmo tempo xefe de Estado e de Goberno. O rei exerce este poder por medio dos secretarios de despacho, que referendan (lexitiman coa súa firma) as

ordes reais, das que son responsables ante as Cortes. Non poden ser deputados.

Poder

lexislativo

Reside nas Cortes co Rei. Preeminencia das Cortes. Cortes unicamerais con amplos poderes: aproban as leis, deciden sobre a sucesión á Coroa, controlan o

Goberno, fixan os impostos, aproban os orzamentos e os tratados internacionais, organizan o exército... Os deputados son elixidos mediante sufraxio universal masculino en número proporcional á poboación de

cada provincia. Sufraxio indirecto (electores de parroquia, de partido e de provincia). Son elixibles os maiores de 25 anos que posúan unha renda determinada procedente de bens raíces.

Poder

xudicial

Xulga e aplica as leis. Competencia exclusiva dos tribunais. Prohíbese a intervención do Rei e as Cortes. Asegúranse os principios fundamentais do Estado de Dereito: códigos civil, criminal e comercial únicos,

garantías procesuais...

Réxime

local

Suprime a tradicional división de España en reinos, con leis e foros propios. España divídese en provinciais (rexidas por unha Deputación) e estas en concellos rexidos por alcaldes

elixidos por sufraxio universal masculino indirecto.

Dereitos

individuais

Non existe un Título específico dedicado a eles, senón que están dispersos polo articulado liberdade e protección á propiedade privada igualdade legal e fiscal hábeas corpus (os arrestos necesitan mandamento xudicial e presentación inmediata ante o xuíz) liberdade limitada de imprenta (agás os libros de temas relixiosos) inviolabilidade de domicilio…

1.4.- A restauración absolutista de Fernando VII (1814-1833)

Fernando VII (Francisco de Goya, 1814) Fernando VII (Luis de la Cruz, 1831)

O Sexenio Absolutista (1814-1820).

PRONUNCIAMENTOS LIBERAIS DURANTE O SEXENIO ABSOLUTISTA

Ano Dirixente Lugar Acción Resultado

1814 Francisco Espoz y Mina Pamplona Intento de entrar en España desde Francia para

proclamar a Constitución Fracaso. Fuxido

1814 Sinforiano López A Coruña Conspiración Fracaso. Executado

1815 Juan Díaz Porlier A Coruña Pronunciamento: conseguiu proclamar a Constitución e

estender a revolta a Ferrol Fracaso. Executado

1816 Vicente Richart Madrid Conspiración masónica (Sociedade do Triángulo) que

pretendía secuestrar e matar o rei Fracaso. Executado

1817 Luís de Lacy Barcelona Pronunciamento promovido pola burguesía industrial de

Cataluña, afectada pola guerra colonial Fracaso. Executado

1817 Juan van Halen Murcia Conspiración Fracaso. Fuxido

1819 Joaquín Vidal Valencia Conspiración Fracaso. Executado

1819 Antonio Quiroga Cádiz Conspiración Fracaso. Detido

1820 Rafael del Riego Sevilla Pronunciamento do exército que marchaba a combater

os independentistas das colonias españolas en América

Triunfo: restauración

do sistema liberal

O Trienio Liberal (1820-1823).

Pronunciamento de Rafael Riego: itinerario seguido polas súas tropas e focos revolucionarios noutras cidades

Fernando VII xura a Constitución de 1812 na sesión inaugural das Cortes do Trienio Liberal (9 de xullo de 1820)

Fernando VII, liberado polos Cen Mil fillos de San Luís,desembarca no porto de Santa María e é recibido polo duque de Angulema (1 de outubro de 1823)

A Década Ominosa (1823-1833).

Rafael Riego camiño do patíbulo

Aforcamento de Rafael Riego na Praza da Cebada de Madrid

7 de novembro de 1823

AS CONSPIRACIÓNS LIBERAIS DURANTE A DÉCADA ABSOLUTISTA

Data Protagonistas Lugar Acción Resultado

1824

Pablo Iglesias

Manuel Bertrán de Lis

Almería Desembarco en Almería dunha expedición desde

Xibraltar, con 48 integrantes

Fracasada. Detidos

Executado Iglesias

1826

Antonio e Juan

Fernández Bazán

Guardamar

(Alicante)

Desembarco dun continxente de sesenta homes

armados Detidos e executados

1830

Francisco

Milans del Bosch

Pirineos Un grupo de militares intentan cruzar os Pirineos por

Navarra para proclamar a Constitución Detidos

xan

1831

Xeneral

José María Torrijos

La Línea de la

Concepción

Desde Xibraltar apodérase por pouco tempo desta

cidade. Fracasada. Fuxido

feb

1831 Málaga Desembarco na costa malagueña. Fracasada. Detidos

abr

1831 Mayans, libreiro Madrid Abortada en fase de preparación. Detidos e executados.

mai

1831 Mariana Pineda Granada Descóbrese unha bandeira cos lemas da revolución. Detida e executada.

xul

1831

Flórez Estrada,

Torrijos... París

Constitúese un comité directivo de exiliados españois para derrocar a

Fernando VII.

dec

1831 Xeneral Torrijos Málaga

Desembarco nas praias da cidade. Delatado, detido e executado xunto a 52

compañeiros o 11 de decembro

CONSPIRACIÓNS ABSOLUTISTAS CONTRA FERNANDO VII

Data Protagonistas Lugar Acción Resultado

1824

Joaquín Capayé,

O Royo

Teruel Oficial aragonés, sublevado en Teruel, que intentou

facer crer que o rei estaba prisioneiro dos franceses. Detido e procesado

1824

Manuel Adame,

O Locho

La Mancha

Conectada coa anterior. Oficiais descontentos,

procedentes da guerrilla absolutista, querían

proclamar rei ó infante don Carlos (Carlos VI).

Delatados, detidos,

sen formación de

causa

1824

-

1825

Oficiais guerrilleiros

realistas

A Mancha e

outros

Tumultos e intentos de proclamar a don Carlos como

rei. Estendeuse a puntos do País Vasco, Navarra,

Cataluña, Madrid, Murcia e Alicante (Orihuela).

1825 Georges Bessières Madrid Xeneral francés que se sublevou con apoio de

voluntarios realistas.

Fusilado cos oficiais

que o apoiaron.

1827 Guerra dels

mancontents Cataluña

Gran levantamento carlista. Os sublevados

reclamaban: sucesión de Carlos María Isidro,

restauración da Inquisición, supresión da policía e

exterminio das sociedades secretas.

Antecedente directo da primeira guerra carlista.

Represión:execucións

e detencións

A cuestión sucesoria: a orixe da primeira guerra carlista.

Os matrimonios de Fernando VII ata 1829 (sen descendencia)

María Antonia de Nápoles

(1802-1806)

María Isabel de Braganza

(1816-1818)

María Josefa Amalia de Sajonia

(1819-1829)

María Cristina de Borbón e Fernando VII

(1829-1833)

María Cristina de Borbón coas súas fillas

Isabel II e Luisa Fernanda

1.5.- A independencia da América española (1808-1824).

Textos

nº Autor Cronoloxía Contexto Tema Ideas a comentar

1 Fernando, príncipe de

Asturias

10 de maio

de 1808

Crise da monarquía

borbónica e ocupación

francesa da península

as abdicacións de Baiona

crise da monarquía

motín de Aranjuez

abdicacións de Baiona

cambio dinástico e reinado de Xosé I

2

Joachim Murat,

mariscal do exército

francés

2 de maio

de 1808

Crise da monarquía

borbónica e ocupación

francesa da península

represión da insurrección

popular

insurrección popular

represión polos tropas de ocupación

inicio da guerra de liberación

3 Cortes de Cádiz 24 de setembro

de 1810

Guerra da Independencia e

revolución liberal

proclamación da soberanía

nacional e da separación

de poderes

contido revolucionario do decreto I das

Cortes

significado do labor das Cortes:

eliminación do Antigo Réxime e

implantación dun réxime liberal

4 Napoléon 11 de decembro

de 1813

Guerra da Independencia e

frustración do proxecto

imperial de Napoleón

Tratado de Valençay

derrota de Napoleón

Fernando VII recupera o poder

os afrancesados

5

Deputados

absolutistas das

Cortes de Cádiz

12 de abril

de 1814 A Europa da Restauración Manifesto dos persas

retorno de Fernando VII

apoios con que contou

anulación do labor das Cortes de Cádiz e

restauración do Antigo Réxime

6

Rafael Riego (tenente

coronel do exército

español

1 de xaneiro

de 1820

reinado de Fernando VII e

emancipación das colonias

de América

proclama de Rafael Riego

que deu comezo ao seu

pronunciamento

fracaso dos pronunciamentos liberais do

Sexenio Absolutista

contido da proclama de Riego

desenvolvemento do pronunciamento

7 Fernando VII 10 de marzo

de 1820 reinado de Fernando VII

xura da Constitución de

1812

consecuencias do pronunciamento de

Riego: o rei ten que xurar a Constitución

de 1812: inicio do Trienio Liberal

8 Fernando VII 1 de outubro

de 1823 reinado de Fernando VII

anulación do labor dos

Gobernos do Trienio

Liberal

intervención dos Cen Mil fillos de San

Luís e caída do Goberno liberal

anulación das leis do Trienio Liberal

inicio da Década Ominosa