TABAKOAETA

MINBIZIAJabier Agirre

Zenbait girotan erretzea ezinbestekotzat jotzen da

Gaur egun ez dago inolako zalan-tzarik tabakoaren eta minbiziaren arte-ko harremanetan: tabakoak badu zeri-kusirik tumore gaiztoen %30en etiolo-gian, kasu bakoitzean ebidentzia han-diagoa edo txikiagoa izanik. Baina datukuantitatibo horiek guztiak baino ga-rrantzi handiagoa du pertsonaren etagizartearen borondatez eragin kaltegarrihori baztertzea posible dela pentsatzeak.

Kantzerologoen ametsa horixe da: min-bizi guztietan horrela balitz...

Baina errealitatea oso bestelakoa da.Heziketa publikoa aurrerantz doan arren,eta emaitza positiboak eskaini arren, askodago egiteko oraindik.

Gaia azaltzeko, informazioa lau ata-letan banatuko dut: lehenik ikuspegihistorikoa emango da, h.d. tabakoaminbizi-sortzaile bezala ezagutzen denunetik hasita Doll eta Hill-ek zientifikokifrogatu zuten arterainokoa. Bigarrenatalean, egungo egoera azalduko da: Zerdakigu, zer egin da eta zer lortu da.Hirugarrenean, biriketako minbiziazsoilik arituko naiz, tabakoarekin duen

harreman bereziagatik. Azkenik, etorki-zuna: zein da minbiziaren aurkako bo-rrokaren planifikazioa, epe laburrekoetorkizunean?

IKUSPEGI HISTORIKOA

Duela 200 urte baino lehenago aipa-tu zen lehen aldiz tabako-erretzearen etaminbizia agertzearen arteko erlazioa.

Dena den, 1914.ean frogatu zenzientifikoki tabako-kearen partikulasolidoetan hidrokarburoak minbiziasortzeko gai zirela, h.d. izaera kartzi-nogenoa zutela.

Hala ere, mende honen hasieran gauregun zalantzarik gabe tabakoarekin lot-zen diren minbizi-motak, oso kantzerarraro bezala onartzen ziren eta gutxitanaipatzen ziren heriotz ziurtagirietan.Tabakogileek ohizko prozedura etabideekin segitu balute, tabakoaren kont-sumoa ez zen inoiz modan jarriko, lehe-nagotik tabakoa ezagutzen zuten gizar-teetan inoiz modan jarri ez zen bezala.Bi izan ziren aldaketa hori gauzatu zuten

gertakariak:a) batetik, tabako-orriak ontzeko meto-

do berria asmatu zen. Eta metodoberri honen emaitza tabako gorriaizan zen. Bere kolore bereziagatikerakargarria izanik, jende arruntakberehalaxe onartu zuen.

b) Bestetik, mekanizazio industriala izanzen erabateko faktorea. 1881.ean, 19urteko injineru-ikasle batek makinabat asmatu zuen; ordurarte pentsae-zina zen abiaduraz produktu berri batlantzeko gai zen makina hain zuzen.Tabako-erroilu mehe-mehe bat ate-ratzen zuen; paperean bildua, etaluzera jakinekoa (zigarrotxoa jaiozen). Makina berri horiek berehalahasi ziren lanean, eta zigarrotxoakgero eta gehiago ugaldu ziren, jendexehearentzat modu oneko ziren pre-zioak bide.Tabakoaren industria gora zihoan

aldi berean, tabakoaren ahalmen kartzi-nogenoaren ikerketa zientifikoak ereaurrera egin zuen. Asko izan ziren erahonetako ikerketak (bronkio eta biri-ketako minbizia aztertzen zutenak be-reziki); 2. Mundu-Gerraren ondotik ba-tez ere. Erretzeko ohituraren eta min-bizi-mota berezi horren agerpenarenarteko erlazio posiblea gero eta nabar-menagoa zen, tabakismoa mendearenlehen hamarkadatatik gorantz zihoalakoeta bestalde, tabako-kearen inhalazioakgehien erasaten zuen organoa birika zelapentsatzea bidezkoa zelako.

Birika eta bronkiotako minbiziazgainera, ahoko minbizia, hestegorrikoa,arekoa eta maskurikoa ere oso ikertuakizan dira, tabakoarekin duten erlazioa-gatik.

GAUR EGUNEKO EGOERA

Tabakismoa kontrolatzeko egitendiren saioak era askotakoak izan dai-

TABAKISMOA (I)

tezke:• Tabakoaren kontrako kanpainak.

Tabakoak osasunarentzat dituen on-dorioak azpimarratzen dituzten txoste-nak (oso erakunde garrantzitsuek egi-nak –OMEk, adib.–) asko izan dira, etahoriei esker herri industrializatu gehie-netan tabako-kontsumoaren kontrakokanpainak egin izan dira, eta oraindikere egiten dira. Tabakismoa da gaur egunheriotza goiztiarren faktoreetan prebenidaitekeen garrantzitsuena, mendebalde-ko herrietan.

Kanpainak modu askotakoak izandaitezke: pertsona helduei zuzenduak,edota bereziki gazte eta adoleszen-teentzat prestatuak. Informaziozkoaksoilik izan daitezke (minbiziarekin ta-bakoak duen zerikusia aipatuz, adibi-dez). Adoleszenteei zuzendurikoak es-kola-giroan txertatu ohi dira: hitzaldiak,filmeak, etab. ez-erretzaileen belaunal-diak lortu asmoz (Suedian, itxuraz, lort-zen ari dira).• Erretzeari uzteko metodoak.

Bibliografia aztertzen bada, errazikus daiteke erretzeari uzteko prozedurakasko eta oso ezberdinak direla: akupun-tura, hipnosia, erretze kontrolatua, la-guntza soziala, nikotinazko txikleak,erlaxazio-ariketak, autokontrol-arauak,talde psikoterapeutikoak, kontseilumedikoa, etab.

Gero eta gehiago dira erretzeariuzteko asmotan dauden erretzaileak etahonek sasi metodo bat baino gehiagosorterazi du, eta hitz huts eta ilusiogehiegitxo piztu du erretzaile askorenartean.

• Ekintza bereziak enpresa eta ospita-letan.

Erretzeak dakarren problematikaezaguterazteko eta erretzaileei berenaztura uzten laguntzeko estrategia berribat, zera da: zenbait herritako enpre-satan edo ospitaletan bertako erretzai-leek aldi berean ohitura desegoki horiutz dezaten aplikatzen ari diren pro-gramak.

edozein plangintzak behar-beharrezkoakditu neurri legalak bere aldamenean,eraginkorra izango bada. Mendebaldekoherririk gehienetan legeak agertu diragai hauen inguruan: tabakoarenkontsumoa leku publikoetan, nikotinaeta mundrun-edukinak, adin-txikikoeisaltzea eta tabakoari buruzko publizita-tea.

Gaur egun eztabaidak daude, ez-erretzaileek borondaterik gabeko erre-tzea (edo erretze pasiboa) deitzen zaio-netik zer kalte jasotzen duten ebalua-tzerakoan. Argi dagoena zera da: bes-teren kea arnasteak nikotina sartzen duelaez–erretzaileen barnean, eta hori errazneur daiteke.

Aipatutako iharduera guzti horienondorioz, herri industrializatu gehiene-tan erretzaileen kopurua gainbeheradoala esan daiteke. Ameriketako EstatuBatuetan, adibidez, 1964.etik 1979.erarteerretzaileak %42tik %33ra jaitsi zireneta 15 urte horietan 30 bat milioi pertso-nak erretzeari utzi zion. Erretzeari zei-nek utzi zion aztertzen bada, gehienbatgizonezko zuriak, klase edo gizarte-maila altukoak izan zirela ikusi zen.1978.ean medikutan %10ek erretzenzuen bitartean, esku-langileetan %65ziren erretzaileak. Emakumezko erret-zaileen artean gauzak desberdinak dira(oraindik ere %30 inguruan mantentzendira). Espainian egoera arras bestelakoada. Gaur egun populazioaren %41 erret-zailea dela esan daiteke, eta lehen aipa-turiko kontsumoaren eta gizarte-mailaren arteko erlaziorik ez dago.Katalunian egindako azterketa bateanikusi denez, medikuak eta maisuak diragehien erretzen dutenak.

TABAKOA ETA BIRIKETAKOMINBIZIA

Gaur egun, biriketako minbizia dagizonezkoarentzat minbizi-mota guztie-tan lehena (diferentzia nabarmenaz) etabere maiztasuna gorantz doa ema-kumezkoetan ere. Herri desberdinetan,maiztasuna 5etik 80 kasura bitarteandago 100.000 biztanleko, gizonezkoen-tzat, eta 5etik 40ra bitartean emaku-mezkoentzat.

Nola uler daiteke gorakada ikaragarrihori? Esan dezadan, lehenik, aurrezdiagnostikoa eskasa zelako azkenurteotan izan den gorakada faltsu bat ezdela; egiazko gehikuntza ikaragarriabaizik. Inglaterran adibidez, eritasun

Tabakismoak jotako birikak

Osasun-arloan eredu bezala BritainiaHaundian medikuekin egindakoesperientzia aipatzen da: sistematikokitabakoari buruzko informazioak zabal-du zitzaizkien, gizartean beraiek eredubezala zuten papera eta beren pazienteeitabakoa uzteko eman beharreko ahol-kuak ere adieraziz.• Neurri legislatiboak.

Itxura denez, edozein herritan taba-kismoaren arazoa serioski planteatzeko

Europako Ekonomi Elkartean gau-denez, 1985.eko ekainean maila hone-tan minbiziaren aurkako borrokarakoprestatu zen plangintza aipatuko dugu.(EUROPA MINBIZIAREN AURKA,edo EUROITXAROPENA deitua). Ber-tan, maila guztietako neurriak propo-satzen dira: barne-merkatuari buruzkoak(zerga bereziak, zigarro-kaxen etiketak,salmenta mugatzeko neurriak, etab.),nekazal arlokoak (tabakogintzamurrizteko adibidez), kontsumitzaileenbabeserako (tabakismo pasiboaren kon-tra, publizitatea) etab.

honegatiko hilkortasuna 1930-1980bitartean %0,5etik %6ra igo da. Etaokerrena zera da: etengabe igotzensegitzea. Gertakari honen arrazoiakaztertzerakoan, ikertzaile guztiak batdatoz zigarroak erretzearen garrantziaazpimarratuz. Bestelako faktore guztiaksinergikoak lirateke; laguntzaileak soilik.Eta estatistikak beldurgarriak dira puntuhonetan: egunean 25 zigarrotik goraerretzen dutenek minbizia edukitzeko20 aldiz arrisku handiagoa dute erretzaileez direnek baino.

Zifrak nahi adina eman genitzake,baina gaur egun urtero 80.000 batpertsona hiltzen direla tabakoagatikUSAn esango dugu. Vietnam-eko ge-rrak iraun zuen 12 urteetan (1961-73)46.000 soldadu bakarrik hil zirela kon-tutan hartuz, erraz uler daiteke tabakoaedozein arma baino askoz ere arrisku-tsuagoa eta hiltzaileagoa dela.

Tabakoa/biriketako minbizia biko-tearen arteko erlazioa aztertzen dutenlan guztietan agian ezagunena, Doll etaHill-ek 10 urtetan zehar 40.000 medikukontrolatuz egindakoa izango da.Azterketa horretan mediku erretzaileen,ez-erretzaileen eta erretzeari utziziotenen taldeak konparatzen ziren: be-ren tabako-azturak eta biriketako min-biziaren intzidentzia ikertu ziren.

Azterketa horrek biriketako minbi-ziaren gorakada tabakoarekin zuzeneanlotzen dela argi eta garbi frogatzen du,erretako zigarro-kopuruarekiko zuzen-ki proportzionala izanik. Bestalde, 8-10

urte erre gabe daramatenen artean (etalehendik erretzaile izandakoen artean,noski) beren minbizi-intzidentziaerretzaileena baino askoz ere apalagoadela ere frogatzen du.

Puntu honetan erretzaile pasiboenarazoa ukitu nahi nuke. Horrela deritzoez-erretzaile izanik bere inguruko besteerretzaileek kontsumitzen dutentabakoaren kea bere borondatearenkontra irensten duenari. Ke honen zatiriknagusiena korronte sekundario deitutikdator, h.d. zigarroa, purua edo pipa berezerretzen ari denean (erretzailearenaspiraziorik egon gabe) sortzen den ketik.

ETORKIZUNERAKO, ZER?

Tabakoa lantzen Cuban.

Minbizi-mota desberdinen heriotz tasak,USAko gizonezkoetan, 40 urtetan, 100biztanleko(AMERICAN CANCER SO-

CIETY)

Erretzaileak aspiratzen dueneansortzen den korrontea, etazigarroan barrena ahora doana,korronte nagusia edo primarioada.

Korronte sekundarioarenosagaiak aztertu direnean, zeraikusi ahal izan da: zenbait osagaitoxikoren kontzentrazioakorronte nagusiaren baitakoabaino askoz ere handiagoa dela(nikotina eta mundruna hiru aldizgehiago, karbono monoxidoa 5bider gehiago). Bestalde, tabako-kezko giroan dagoen erretzailepasiboak, ordubetean 2 edo 3zigarrori dagokion adina ke irentsdezakeela frogatu da, ingurukokearen eta lekuarenbentilazioaren arabera.