XORNAL CULTURAL PARA O LECER

Nº24Decembro de 2018

Prezo: 2 euros

Ponte...nasondas! celebrao DíaInternacionaldo Patrimonio

Páxina XII

Páxina XIX

Páxinas XXII

Páxina XXVII

FestAlegre, 10espectáculosen 6escenarios deCompostela

Lembranza deRodolfo Pradanos Peares

Riós e AGudiñademandanrehabilitaciónde vivendas

Seis meses gastronómicosen Ponte de Lima

Entr

evi

sta

Emma Pedreira, escritora

“Estamos vivindo unharevolución feministaporque vivimos unhainvolución machista”

Páxina IV

Páxina 20

Páxinas XVIII

Páxina XXXI

O director daBanda deSober debutoucoa Sinfónicade Barcelona

Sabores deOurense, 5.000pinchos decastaña ecogomelos

En «Tempos de Nadal», escribia-mos na Peneira (decembro de1999) que o Nadal chega no mo-

mento de caducidade do ano e taménda esperanza no renacer, un ciclo ou su-perposición por enriba de ritos ances-trais do solsticio de inverno que seperden na noite dos tempos. Xunto conestes ritos atávicos, na memoria dasnosas xentes queda todo un conxuntode manifestacións que expresan a sen-sibilidade e sinxeleza do pobo, ás quese refería hai xa un tempo BaldomeroIglesias en Raigame, ao falar dos vilan-cicos ou panxoliñas. Nesta celebraciónou liturxia colectiva, en «Tempos deReis» Xosé L. Rivas Cruz lembrábanos abucólica paisaxe, a lareira, o fume, ocheiro a corte e animais. As bágoas co-rren polas meixelas dunha velliña men-tres chegan os Reis, conacompañamento de gaita e percusión,cambios de tonalidade, de ritmos, detempo. Vivimos esa emocionante expe-riencia en máis dunha ocasión. Saímosdo letargo invernal e comeza un novociclo solar.

Aínda que imos centrar esta colabo-ración nas terras do Condado, os temposde Reis (ou de «reises» como é frecuenteescoitar) son comúns en toda a xeografíagalega. Nas nosas indagacións sobre apresenza da Institución Libre de Ensi-nanza na Galiza, chamounos particu-larmente a atención unha carta deCarmen López-Cortón, a tía de JoanVicente Viqueira, a Francisco Giner delos Ríos, dende o modesto pazo familiarde San Fiz de Vixoi (en Bergondo, ACoruña), coñecido tamén por «la quintade San Victorio» ou «la quinta de lasletras»; naquela misiva do 24 de de-cembro de 1891 a institucionista galegaescribe: «Queridos de mi alma! Os es-cribo ya oyendo a todos los rapaces dela aldea que están debajo de esta ven-tana cantando los Reises (…) Vicenteestá arreglando a toda prisa el Belén».Inda que os seguidores da ILE son cri-ticados a miúdo de «elitismo cultural»,hai no conxunto desta corrente unhafonda preocupación polo popular, uncampo aínda por explorar no conxuntodos institucionistas. Carmen López-Cortón e Viqueira, casada con ManuelB. Cossío, era a nai de Natalia Cossío

López, que casaría con Alberto JiménezFraud, o director da célebre Residenciade Estudiantes de Madrid.

No 2017 publicou Rafael CarracedoCrespo A requinta da Ulla. ObradoiroRiobó, un documentado estudo cun im-portante labor de recolleita, coa trans-crición de 85 pezas musicais para re-quinta nas terras da Ulla, no que tivemosa oportunidade de colaborar. Sinalabamosno Limiar que, o enriquecemento destaexperiencia pode ofrecerlle ao autorposibilidades de abordar outros traballosde base documental e de estudo decampo polas terras do Condado, polaprocedencia do apelido Carracedo. Aíndaque se levan feito aproximacións parciais,non se nos oculta a urxente necesidadede recolleita das danzas de Reis doNadal, de músicas e letras, de paso aopentagrama, se non queremos que seperdan irremisibelmente. Entre outras,aí están, esperando un traballo de con-xunto que analice as semellanzas e di-ferenzas das danzas de Fozara e as deGuláns en Ponteareas, ou as de Ríofrío,no concello de Mondariz. Máis arriba,xa nas antigas terras da bisbarra deMontes, as de Cotobade, Anceu, Ponte-caldelas e Forzáns. Nas Neves, as danzasde Tortoreos e Taboexa, estas xa men-cionadas por Casto Sampedro Folgar, omusicólogo e historiador redondelánque en 1884 colaborou na creación daSociedad del Folklore Gallego, grazas áque iniciou o seu traballo no mediopara a realización do Cancioneiro Musicalde Galicia.

Danzas moitas delas correspondentesaos ciclos agrarios, de procedencia celtaou precelta, como a «danza de espadas»,de raíz guerreira, con reminiscenciasnas executadas polos lusitanos sobre atumba de Viriato, ao igual que a muiñeiraa cabalo arredor do caudillo morto des-pois da tráxica e traizoeira morte, talcomo nos comentou no seu día FilgueiraValverde. Dende o Museo do Povo Galego,Antón Fraguas evocaba en vida estasdanzas de Nadal, a «danza de arquillos»,a «danza de palillos», a «danza de cas-tañolas», a «danza de cintas ou decubrir o pao».

Dos nosos devanceiros, dende Guláns,un personaxe fundamental na historiados Ranchos de Reis foi o señor Manoel

de Evaristo, e o gaiteiro deSendín no conxunto da familiaPorto da Santabaia, do quese conserva unha agarimosafotografía de principios do sXX no conxunto da exposicióndo Castelo do Sobroso. DendeSalceda, no labor de confec-ción dos gorros con plumas eespellos destacou o señorXosé do Palleiro, da Picoña,que se afanaba igualmentena habelencia para adornaras andas da Virxe da O, queco-presidiu sempre con SanCibrán as festas na hermida,na celebración do santo meigono alto do monte.

Ademais dos grandes na artedas danzas en Guláns (PepeCaseira, Secundino Carrera, osda Groba…), para a historiaquedan os gaiteiros acompa-ñantes. Xunto co citado Sendín,os Almuíñas, os de Salvador eoutros improvisados ad hoc,cousa non difícil nunha pa-rroquia como Guláns, que ésinónimo de música. Hai poucodíxonos adeus Alfredo FragueiroSouto, gaiteiro con moita tra-dición nas terras do Condado,distinguido polo propio Concello dePonteareas.

Destacado foi tamén o papel damuller, facendo parella de baile co home,ou formando - coma eles- equipo elassoas, acompañando igualmente nos can-tos de Reis e preocupándose polas ves-timentas. Nieves Barrera Groba e MarisolGonzález Groba, moi boas danzantes,teñen recollido coa colaboración da pa-rroquia material notable para a historia.Importante para as novas xeraciónstodo este legado histórico.

Cantos feitos a miúdo na igrexa,arredor da gaita, que marcaba e daba oson; pola súa tesitura e pola súa so-lemnidade, mellor se se trata dunhagaita tumbal, preta ao si bemol nodicir de López-Acuña na Gran Enciclo-pedia Gallega. As dificultades de acom-pañamento salvábanse (ou sálvanse)con efectos de glisandos e segredos detranquillas, nas que se pon a proba oéxito dos iniciados na arte da gaita.Cantos particularmente melancólicoscoma aquel que fala do «Verbo Encar-

nado», aqueloutro que recitou para nóshai moito tempo a señora Florinda doOuteiro do Foxo, «Qué señora es aquella/que por la sierra venía», un da zona deGanade, con ritmo a modo de marcha«Caminando va José/ caminando vaMaría», ou «Llora un Niño». Desteúltimo, deunos a letra completa SegundoVidal Rey, en 1986.

A danza de «diante do Santo», naFesta do Patrón San Xulián de Guláns,o 7 de xaneiro, coa disposición dosarcos de humildes vimbios mansosadornados de tres ou catro cores (ver-mello, azul, amarelo, verde), a modode bóveda, as reverencias e tempo devals, seguindo sempre respectuosamentepara atrás para non dar as costas aoSanto, nun impresionante silencio dasxentes na procesión, paga a pena con-templala e disfrutala.

Son estas as nosas músicas e asnosas danzas, que engalanan o Nadalcos adornos do pasado, de tempossinxelos e tenros que volven todos osanos con agarimo e dozura.

O FARELO | Decembro de 2018II

Opinión

Tempos de Nadal, tempos de ReisPor Anxo Serafín Porto Ucha e Raquel Vázquez Ramil

Tradición. Finais dos anos 50.

Anos 70.

Modernidade. Século XXI.

OpiniónIIIO FARELO | Decembro de 2018

Acabo de ler unha obra literariapóstuma do escritor de Vilanovade Arousa "O trono dourado" en

cuia portada aparece unha ilustración doinesquecíbel creador Diego Lara, quetamen fora o autor da imaxe orixinal deArco e un verdadeiro factótum da revistaBuades.

Ao escritor de "Luces de Bohemia"foron centos de artistas daquí e dacoláque o retrataron, falamos de Zuloaga, Pi-casso, Eduardo Arroyo ou mesmo os maispróximos coñecedores da sua obra, ocambades Lino Silva ou aquel outro pon-tevedrés, residente en Vilagarcia de Arousa,durante os últimos anos, memorábelConde Corbal, que decía "es Valle quienme había de guiar la mano", autor entreoutras dunha serie completa de tintasque o viaxeiro realizou sobre temas va-lleinclanistas, unhas e outras recollidasen moitísimos libros, catálogos e cadros.

En meses recentes chegou as mansdo que esto escribe, un folleto da Casado Cuadrante, onde supostamente naceu

Don Ramón del Valle-Inclán, en cuiodíptico aparece un debuxo firmado porOrive, unha burgalesa que comezoua pintar e a expoñer en diversassalas na provincia de Pontevedrae Norte de Portugal, a realizacióndalgún que outro cartel nos prin-cipios da década dos anos 2000 ea integrarse en colectivas concreadores galegos.

Fora despois de ter un acerca-mento a plástica a traves de uninolvidable pintor de Pontevedra,mais neste caso representante emusa a xulgar por varias exposi-cións organizadas na provinciaonde ela naceu, Medina de Pomare Burgos capital, mesmo cadrosadicados que lle agallallara en vida na-quela altura.

Logo despois da catástrofe do Prestigecruzou o Miño ata chegar o Porto,cidade na que foi agasallada co primeiroblock de dibuxo e ceras de cores paracomezar a pintar, mi lonxe daqueles

outros trazos que realizara con tizas noencerado da Escola de Cogollos.

Na Rua Santa Catarina plasmou os pri-merios diseños, no Mercado do Bolhao,Cafe Majestic e nunha tasca da Ribeiraperto do mural a Ribeira Negra de Julio

Resende, inolvida-ble artista que ta-men chegou a re-tratar noutra viaxea Valbom, antesde integrarse nocolectivo "A Caña-da do Arte" da quesempre foi presi-denta e en cuiaAsociación surxiu"Artespantallo", re-alizado en terrasde O Covelo, pro-xecto recollido nosxornais e outros

medios de comunicación de Galicia.En Vilanova de Arousa xa ten amea-

zado os paxaros a que se preparenporque vai inundar os eidos con asfiguras de palla entre outras moitasideas na testa, mais vese que non arran-cou por falta do motor que o levou a

cabo nas terras do Paradanta .Agasallou o Museu Valle-Inclán de

Vilanova cun retrato do autor de "Lucesde bohemia", calando na Alcaldía , nondubidando a Corporacion Municipal enelixilo para reclamo, aquí e acolá daCasa do Cuadrante.

Mais a realidade e que existen in-numeros retratos e debuxos de ValleInclán, recollidos en moitisímos libros,catálogos, cadros como os de DiegoLara que terían moita mais repercusión,aquí e alen mar que o realizado polaoportunista castellana. Xa o decía unalcalde socialista predecesor dela noseu Concello natal de Cogollos "tenafán de protagonismo".

Hai que sumar en Vilanova de Arousaque a acolleu e no mesmo Pazo solariegodo que fora director da Academia deBelas Artes en Roma, don Ramón JoséSimón Valle-Inclán Peña, unha individualbaixo o slogan de "Fondos mariños",na que reflexa augas limpas e trans-parentes nas teas, cando nos temposque corren o lixo e plásticos acumúlansenos fondos dos océanos, constituindoun atroz problema de contaminaciónque nos caeu enriba.

Si Don Ramón volvera.....

Cando acudo a miña casa familiaren Mourigade sempre descubroque aquelas profundas raiceiras

espertan en min lembranzas vellas, quesempre tiveron unha influencia decisivana formación do meu pensamento. Apaisaxe que a arrodea atesoura histo-rias individuais e colectivas. As súas te-rras teñen tantos nomes como ferradosten o territorio. Non hai un baldío quenon teña cadansúa denominación pro-pia. A maxestosa xeografía pola quecorre ao seu pé o río Gallo, formadopolas cofluencias dos regos de Sequei-ros e Corbáns que baixan do monte Xes-teiras, coroado pola mítica pedra daÁguia dende onde o señor Pardal quixofacer voar a súa cadela con ás de pallaintentando demostrar que era posiblevoar, puxeron a proba os seus rudimen-tarios coñecementos, que tamén foilugar de refuxio dos fuxidos da parro-quia o día da sublevación militar fran-quista ao fronte do cal se puxera ManuelCoto Chan, que deixou escritas nunhalibreta as súas vicisitudes tituladas “Me-morias dun proscrito”.

Mourigade provén dun nome medieval,Maurecatus ou Mauregat. Houbo un reicon ese nome no século VIII. Este lugaresta na parroquia de Couselo que, alguéncon bo criterio, data as súas oríxes en1064 cando o abade Ansilano mandouconstruír o cenobio de San Miguel deCouselo na ladeira do monte a ondeacudin tantas veces coa miña tía Avelinana procura de herba da braña de mosteiro,que recibía ese nome por formar partedo mosteiro.

Dende a nosa casa familiar temos nafronte un inmenso val que ten no hori-zonte inmediato a parroquia de Arcosde Furcos, da que nalgún tempo todasas familias das casas da parroquia tiñanun fillo crego. Un dos que coñecín,ademais déuse a cirunstancia de ser ve-ciño no edificio onde vivo en Vigo, foiAlfonso Magariños, falecido non haimoitos anos aínda,que sobranceu polassúas monografías sociolóxicas. Maissendo iso unha anécdota que contamoito para entender o poder da Igrexa,Héitor Picallo, un mozo estudoso dahistoria local, despois de facer rastrexo

nos libros parroquiais, afirma que omeu avó paterno era sobriño neto deDiego Antonio Zernadas y Castro, o“Cura de Fruime” (1702-1777), un pre-cursor do galeguismo. Nas conversasfamiliares nunca se falara diso, quizaispor relativizar a evidente omnipresenciado clero e descoñecer o importantepapel desempeñado por tal crego noRexurdimento.

Daquela, o meu avó parterno, ManuelGonzález Cernadas, mestre canteiro, queanos despois marchou para a Axentinadeixando a miña avoa Dorinda formandoparte da confraría das “viúvas de vivos”,tivo de aprendices a Xoán Xesús González,o fundador da Unión Socialista Galega efundador dos “Terzos de Calo”, paseadopolos sublevados, e a Enrique Líste,nados ,respectivamente, en Sebil, pa-rroquia de Cequeril, e Piso, da parroquiade Arcos de Furcos, co que aprenderon ooficio dos arxinas. cómpre aclarar aquieste dato biográfico; non naceu en Teo,naceu en Piso, extremo que el me con-firmou cando o sorprendín facéndolleesta reveladora afirmación. Foron taméncompañeiros dun meu tio, Jesús González,que pasado o tempo foi mestre narartes, construtor de moitas obras, entreelas a ermida do monte de A Guía de

Vigo, deseñadas pordon Manuel GómezRomán, o arquitectogaleguista “soñadordas mil Compostelas”en acaida expresiónde Ramón Otero Pe-drayo, a quen eu coñecín e tratei sendoneno por ser amigo da nosa casa eveciño meu en Teis.

Quen non ten pasado non ten espe-ranzas . Os soños reverdecen o pasadoe das dúas experiencias valémonos paraencarmos o futuro.Velaí porque cómpreconverter os soños en realidades. Reali-dades que hoxe materialízanse en pro-xectos e compromisos regaleguizadoresen todos os ámbitos da vida social, cul-tural e económica. Eís o sentido datransversalidade que úne o pasado cofuturo co quefacer cotiá. Imaxinar o fu-turo é o que fixo Xosé Manuel PérezCanal de Aceites Abril, chegando a acor-dos coas miñas curmás de Mourigadepara plantaren oliveiras.

A miña casa de Mourigade, e o queela representa, dáme pulos para traballarpor unha Galicia máis galeguizada. Velaípara forza telúrica da Terra. O futurodepende do entusiasmo que poñamoscada un de nós.

Raíz e tempo

Por Xosé González Martínez. Prsidente do Foro E. Peinador

Por Manuel Estévez

O FARELO | Decembro de 2018IV

Entrevista

-A novela coa que gañacheso Xerais de Narrativa é“Besta do seu sangue”,unha historia que ten comoprotagonista a Romasanta,o lobishome, pero falosobre unha “visión de xé-nero”. Que elementos vi-ches neste personaxe e logopara escribir sobre el desdeesa perspectiva?

Baseóme nun estudo an-tropolóxico de Xosé RamónMariño Ferro, que nunha pu-blicación que se chama “Ma-nuela Romasanta ou o lobis-home de Allariz”, propón se-gundo uns estudos Romasantanos seus primeiros anos eraunha nena. A partir desesestudos, desas probas quemostraban estes datos e esexénero diferente, decidín fic-cionar sobre esa primeira eta-pa da vida deste personaxe.A partir dos quince anos, can-do xa é un home, cando xaactúa como un home adulto,seguir dándolle esa perspec-tiva de xénero. Así que revi-sitei o mito desde ese puntode vista.-Desde o teu parecer seríanecesaria unha revisión dexénero na literatura e calsería o obxectivo?

Sempre é preciso revisitaros espazos para axeitalos aomomento, e agora mesmo es-tamos vivindo unha revoluciónfeminista debido a unha in-volución machista, isto entodos os eidos da vida, in-

cluído o literario e o sistemaliterario galego. Como mullerinscrita dentro do sistema li-terario galego, non me sintoen igualdade co resto dosmeus compañeiros. Eles teñenun acceso e unha visibiliza-ción moi diferente. Entón, anivel militancia, a nivel per-tenza a un sistema literarioé preciso poñer en cuestióno patriarcado dentro da lite-ratura como sistema. Despoisdentro do sistema, ver queas mulleres e sobre todo asrapazas, sobre todo na lite-ratura infantil e xuvenil. Casetodos os protagonistas doslibros infantís e xuvenís sonhomes ou nenos, entón me-dran con esa falta de refe-rentes. Entón si que hai querevisitar o canon hetero-pa-triarcal e as novas sexualida-des e as novas masculinidadesestean representadas e facerun exercicio de reflexión ede reescrita e revolución. Todoestá contado, pero hai outrospuntos de vista desde quecontar as cousas e hai queempezar a mover para superaresa visión patriarcal.-Está consolidada a supera-ción da visión patriarcaldentro da literatura en ga-lego?

Non está porque estamossempre tratando de salvareses obstáculos. Seguimossendo o punto testemuñal,seguimos sendo unha entrehomes. Normalmente en re-

citais, congresos etc. segueconsolidado o patriarcado.Que estamos dandos pasos ehaxa máis presenza? Si, es-tanse dando pasos pero aíndaqueda. Na poesía parece estarsuperado, parece, hai máispoetas mulleres, hai máispoesía de muller, etc., peroen narrativa eu son a novenagañadora dese certame entinta e cinco anos. Hai unhadescompensación grande, sevisitamos as nóminas dasgrandes editoras, o 75% sonautores e o 25% son autoras.As editoriais son dirixidas poreditore, homes, as mulleresestán noutros labores. Agorahai máis ilustradoras gráficasque se visibilizan nas capas,mais todos os espazos dolibro parecen copados por ho-

mes, para min non se estáasumindo a igualdade. Estansedando pasos, mais aínda es-tamos nesa fase de toma deconciencia.-Sentes a sororidade conoutras autoras nese quererromper o feito patriarcaldentro da literatura?

Si que o noto, como autorae integrante da SEGA, plata-forma de crítica literaria fe-minista. Queremos facer unharede, un tecido porque haimoitas autoras que se senti-ron invisibilizadas. Cando funrecoller o premio do certame,falei desas nove sen dar no-mes, dúas delas si que seachegaron e dixeron “queben que teñas feito contarcos dedos que só hai nove”.Aínda se senten invisibiliza-

das autoras que levan traba-llando desde hai vinte outrinta anos. -Por que tanto peso patriar-cal na literatura galega?

Uf, iso que o contesten osseñores. Lembro a idea do“paraugas totalizador” do quefalaba Elena González. Todoestá feito para invisibilizaras mulleres en tempos remo-tos, pero por costume seguiusendo así. -Estás preparando algunhanovela ou traballo para saírproximamente?

Sairá un poemario novoque gañou o Fiz Vergara Vila-riño, “As voces ágrafas”. Fagoo prólogo a unha edición doscontos de Angela Carter everá a luz un libro de relatosun tanto sinistros.

Emma Pedreira Lombardía gañou o Premio Xerais de no-vela, por Besta do seu sangue, unha revisión desde opunto de vista de xénero sobre o mito de Blanco Roma-

santa, o lobishome de Allariz Falamos brevemente con ella paraque nos conte sobre este traballo e a, aínda, moi presente vi-sión patriarcal dentro da literatura en galego.

Emma Pedreira, escritora gañadora do Premio Xerais de Novela 2018

“Estamos vivindo unha revolución feminista porquevivimos unha involución machista”

VO FARELO | Decembro de 2018

O FARELO | Decembro de 2018VI

GaliciaPor Avelino Jácome

No auditorio da Casa do Patrón enCodeseda, Doade, Lalín, presen-touse o libro “O segredo do Cas-

tro de Doade”, "Ramallos mollados naCostiña, os fentos verdean de verdescoas pompiñas do orballo da mañan,chove e o Asneiro mata a sede doveran. No Pozo Negro o Xacio sospirapor amores e no Pozo Blanco, Aldaravolve como unha aparecida nas tardiñasdo inverno entre lusco e fusco semellaunha deusa da noite prometida, bus-cando un amado que devorar. A augaacariña o penedo da Insua de Blancoantes cabalo brioso agora eterna teste-muña do amor que mataron.

No Penedo, as augas baixan cheasde follas dos carballos e de ourizosvellos dos soutos de Doade, a cobra es-condese no burato que so ela coñece,gardando a rosa que nunca se seca.Volven as augas abondosas a Fonte daCosta. As doce en punto se tes sorteveras bailando nas augas, espida amoura que se esconde no Castro deDoade; non te achegues moito ou leva-rate para o seu haren, onde máis demil homes trocaron a súa vida por afermosura de Contemplación."

O segredo do Castro esconde moitossegredos que Manuel Blanco o seuautor nos quere revelar, segredos dosnosos ancestros traidos de milleirosde anos atrás, unha viaxe no tempo,escrita con unha prosa sinxela conpinceladas sublimes e máxicas. Unlibro para todos, pequenos e grandesde aquí e de acolá, por unha bandapoñendo en valor o patrimonio detodos os galegos difundindo a milagrede Codeseda e da Casa do Patrón quepasou de ser a aldea máis afastada eesquencida do Deza a recibir cada anomilleiros de visitantes que poden dis-frutar dunha aldea restaurada e con-

servada dun xeito único e respectuosoco medio e coas máis fondas tradicións,e por outra a difusión dos traballosrealizados no Castro de Doade quedespóis de cinco escavacións realizadas,pode presumir de ser xa un dos castros

máis divulgados de Galicia.Esta obra ben a sumarse a outras

que xa foron editadas e que recollianos avances nas distintas etapas de es-tudos arqueolóxicos xa desenvolvidos,tanto o libro "A Casa do Patrón" comoa "Guía Turística do Castro de Doade"para aportar datos moi importantes dapresenza dos primeiros poboadores e ocoñecemento das súas costumes, osseus rituais funerarios, relixiosos enresumo o seu xeito de vida.

Sen dúbida algunha o seu valor cien-tífico e de divulgación e marabilloso,mais non quero deixar pasar por alto asúa parte máxica, os druidas, as lendas,un corolario de imaxes que nos mergullannunha aventura que me fai lembrar oscontos das nosas avoas o pé da lareiranas longas noites de inverno.

Ninguen se chame a engano e penseque vai resultar dificil a sua lecturamais ben atopará un mundo novocheo de fermosura e sabidoria, unlibro para leer con paixon porque con

paixon foi escrito, unha delicatesenpara saborear no padal e no nadal,como un bon viño ou un bon cocidode Lalin.

Non sería xusto nesta pequena criticanon facer mención das suas coidadasfotografías, que acompañan os textosdandolle sazón a este prato do que vosveño falando e por se fora pouco ato-paredes ilustrans das mais cativas Sara

e María que non deixarande sorprendervos tanto pora sua beleza como por ainocencia desa mirada queesvara docemente por omundo máxico que nos le-garon os nosos devanceirose que en todo o mundo serecoñece como unha carac-terística da alma galega.

Editado por A FormigaRabicha conta ademais convarias ilustracions creadaspor o recoñecido pintor Mi-

guel Ángel Martínez Coello que ademaisde director da editorial, realizou paraeste libro, de gran beleza artística, car-gadas de emotividade que a man domestre traslada o papel de un xeitoúnico e xenial.

Non deixarei de destacar a fermosa

lenda da poetisaPasionaria Quin-tas "A lenda dobico da Cobra"que en si mesmae unha xoia eque so por esoxa xustificaria so-bradamente o mercar o libro, un universode poesía recollida en poucas liñas, soela pode facer tanto lirismo de unhasoa vez. Tamen a xenerosidade do autorfixo que se incluira "O Romance deAldara e Galael" obra de este pequeniñoescribideiro. Direi tamen que o "Segredo"leva a marca de Avelino Jácome Dobarrono diseño e na maquetación e que asportadas foron obra de Miguel Blanesos dous creadores de Orixe Comunicaciónque souberon darlle esa calidez que sepalpa con so coller o libro na man.

Por a tanto os meus parabens oautor, o editor, e as entidades que co-laboraron, os veciños e veciñas de Co-deseda que son un exemplo para nos epara as xeracións vindeiras e para agran familia que conforman A Casa doPatrín e os que temos que estar agra-decidos todos os galegos por conservarcon tanto esmero o patrimonio detodos, moitas grazas por todo.

O segredo do Castro de Doade

Colaboradores: GALIZA: Rocio Rodríguez – Montserrat Rodríguez – Porto Ucha – Raquel Vázquez – C. Méixome –

M. Xiraldez – M. Rguez. Alonso – X. Maure – Uxío Breogán – Pérez Lema – X. Glez. Mtnez. – M. Bragado – B. Iglesias (Mero) – Nemesio Barxa – Andrea Goro – Anxo Mena – I. Otero Varela – SusiRodríguez – Jesús Témez Fernández – Isidoro Gracia – Roberto Carlos Mirás – Rafael José Adalid –Laura de Cáceres – Kiko Neves – Ramón Mariño – Manuel Estévez – PORTUGAL: Hilaria AlbertinaDantas Antelo - Viale Moutinho – Manso Preto – Isabel Varela – João Martinho – MADRID: Juan Lou-zán – BARCELONA: Fdez. Valdeorra – PAIS BASCO: Nicolás Xamardo – CANARIAS: Fco. Puñal – NOVAIORQUE: Fco. Álvarez (Koki).

Fotografía: Hernández – A. Gutiérrez – M. Preto – Dpto. Propio.Humor: Tokio, Martirena – Pepe Carreiro – X. Marín – Xosé Manuel Fernández Montes (Hermanager

Producións) – Ignacio Hortas – Francisco Puñal –Felix Ronda – Fuco Prado – Sex – Ortifus (España) –Omar Pérez (Galicia) – Mauricio Parra (Colombia) – Cébula (Polonia) – J.Bosco e Fernández (Brasil) –Marlene – Pohle (Arxentina) – Guy Badeaux (Canadá).

Depósito legal: VG-14/2017

Imprime: Publicaciones Tameiga S.L.Publicidade: Departamento propio e axencias publicidade@novasdoeixoatlantico.comFotografía: Hernández e departamento propioDeseño e maquetación: Fran Eiró

Director: Guillermo Rodríguez Fdez. T. 658 58 50 49 guillermo@novasdoeixoatlantico.comEdita: Editorial NOVAS DO EIXO ATLÁNTICO S.L. Avda. Sarmiento Rivera, 4-4ºD

36860 PONTEAREAS - GALIZA - T. 986 64 12 69 redaccion@novasdoeixoatlantico.com

Xornal Cultural para o Lecer

VIIO FARELO | Decembro de 2018

Galicia

Dende o tempo da Prehistoria apedra tivo un uso importante,con elas elaboraron ferramentas

empregadas para o corte de carne oupeles, caza con frechas e lanzas, ob-tención do lume co que ter que ilumi-nar e quentar, etc.

De forma breve, podemos dicir queo seu uso non só era con fin alimentario,moradora dende covas ata castros oufunerario cos dolmens. Servían taméncomo elemento de comunicación entreos prehistóricos, ben fose de formagravada ou pintada con arxila, carbón,feces ou outros.

Nelas proxéctanse imaxes que osnosos predecesores escolleron. Unhadestas manifestacións característicasde relevancia amósanse nos petróglifos,como aqueles que dan sona ao valmedio do río Lérez, en Campo Lameiro.

Cando unha pedra ou un conglome-rado delas, conforman eses elementoslíticos como os citados con anteriori-dade ou con outros como penedos,pode dar lugar a existencia de crenzas,supersticións e diversas narracións

orais, que dalgunha maneira tentandar unha explicación das causas dacreación deses elementos, ou poidaque simplemente deran lugar a creación

de contos, lendas e mitos como formade pasatempo.

Entre outros personaxes que habi-taban en castros, penedos... temos asmouras e os mouros, personaxes so-brenaturais que podían ser gardadoresde tesouros agochados. Riquezas que

de vez compartían cos humanos acambio dun favor, pero de non cumprilosempre remataba por ocorrerlle des-grazas á persoa.

Certo é que se teñen atopado dife-rentes achados nestes lugares, ou candomenos probas que testemuñaban a pre-senza de civilizacións pasadas neselugar, que outrora sen irmos moi lonxe

no tempo, se asignaban a eses perso-naxes. Posibles lugares baixo onde seenterraban aos defuntos, xunto conarmas, amuletos e outros elementosque chegaron a seren buscados polaspersoas, traendo por consecuente adestrución e alteración de integrantes

patrimoniais.Mais entorno aesta convicciónpopular, diver-sas riquezas,adobíos e outrosmateriais espe-raron e aínda esperan ser achados.

Esta relevancia do elemento líticofoi adoptada pola relixión, rememorarque esta institución co paso do tempo:creou, modificou ou eliminou diversasnarracións, co fin de que as historiasrelixiosas cadraran nese relatorio popular.Entre diversas narracións cun carácterrelixioso temos a máis que famosaPedra de Abalar. Sen esquecernos dealudir a diversas funcións establecidascos cruceiros.

Sobre este, crese que son capacesde transmitir propiedades medicinais,a veces ten que ir acompañada dunrito. Algúns exemplos maniféstanse nahistoria do Penedo do Tangaraño oucoa Pedra dos Cadrís. Outras mestúrasecon elementos da natureza como aauga, así no Penedo de Santa Xustahai unha pía con auga que cura pro-blemas de oído.

Outra característica mística que selle outorga a algunhas é a capacidadede propiciar a fecundidade.

Por Rafael José Adalid Rodríguez

Un achegamento ás pedras noterritorio galego

Mámoas de As Cabanas, en Moura (Nogueira de Ramuín).

nemesio.barxa@barxadvogados.gal www.barxadvogados.gal

O FARELO | Decembro de 2018VIII

Opinión

Por Manuel Blanco (Casa do Patrón)

Ben podía ser o pe defoto dunha moura dosnosos castros fai máis

de 20 séculos, o título dunhacolección de cantares galegos,un baile de pandereteiras, unlibro da nosa historia oumesmo nome dunha bandafolk galega, pero neste caso,é a imaxe que nos quedou gra-vada na retina o pasado sá-bado, día 20 de outubro do2018, na gran fía e tecido tra-dicional do liño celebrado noMuseo Casa do Patrón deLalín, con motivo da X ediciónanual deste orixinal evento.

Foi esta unha xornada máisrecreando esta fermosa tradi-ción do noso rural, cun audi-torio abarrotado por centosde persoas procedentes de todaGalicia, dende Puxedo (Lobios),ata A Coruña, pasando polaEstrada, Ourense, Santiago,Lugo, Vigo, O CarballiñO e ta-mén da nosa Comarca de Deza,que non faltaron a súa cita

anual coas raíces da nosa cul-tura máis enxebre, presencian-do e mesmo participando ac-tivamente nesta xornada et-nográfica, cultural e festiva,chea de traballo e nostalxia,pero tamén de alegría, música,cantigas e bailes tradicionais,acompañados dunha boa me-renda, como se facía antano.

Segundo a maioría dos ar-queólogos, o tecido é unhadas técnicas milenarias máisempregadas polo home dendeos tempos máis remotos, parasatisfacer unha das súas ne-cesidades fundamentais: a decubrir o seu corpo para facerfronte ás inclemencias dotempo.

A presenza de sementes deliño, así como restos de teares(pesos) e numerosas fusaiolasen algúns castros como o deDoade, confirman a utilizaciónda devandita fibra para a ela-boración de teas fai polo menos2.500 anos.

Os nosos liños eran moiapreciados en Roma, conti-nuando ó longo de centos de

anos, ata que a principios doséculo XX o cultivo do liño e aprodución de lenzos artesanaisen Galicia foise abandonandoprogresivamente ata desapa-recer, cara a década dos 60.

Da súa importancia dan ideaos nomes toponímicos de nu-merosos pobos galegos, comoLiñares, Liñeira, Liñar..., exis-tindo na práctica totalidadedas parroquias e lugares gale-gos algunha zona chamada “oliñar”, que eran as herdadesonde se sementaba o liño.

TecedeirasGrazas a inestimable cola-

boración das tecedeiras de Zo-bra, e dos propios veciños deDoade, o Museo reproduce nomes de outubro de cada ano olaborioso proceso do liño, quepasa polo ripado, mazado, es-padelado, restrelado, fiado,ensarillado, branqueado, urdidoe tecido desta curiosa planta,utilizando os apeiros da gransala de exposición do liño quepodemos visitar no Museo dexeito permanente, compostapor mazas, mazadoiro, ripo,restrelos, espadelas, rocas, fu-sos, sarillos, devandoiras, ur-dideira e teares, sen dúbida amáis completa de Galicia noseu xénero.

Xa fai doce anos que pu-blicamos un completísimo ví-deo sobre este proceso pro-dutivo que constituíu durantedecenios un dos piares eco-nómicos básicos da Galiciainterior, debidamente expli-cado e comentado, erixíndosetamén nun referente dos obra-doiros e demostracións daCasa do Patrón.

Que memorable espectáculover como traballa ó unísonoeste equipo de grandes exper-tos, cos fusos bailando ó com-pás do son da espadela e docanto do tear, completando oescenario co múltiple coloridoda nosa exposición de colchas,sabas, mantas, camisas, saias,chalecos, mandís... feitos delá e de liño, contidos no in-

ventario do Museo!Reiterar a maior das grati-

tudes ás numerosas persoasque participaron e os centosde visitantes que nos acom-pañaron nunha festa tan au-téntica e marabillosa comoforon as fías tradicionais ga-legas dos nosos avós, os que

pretendemos honrar a cotíoco noso traballo dos últimos23 anos, nun recuncho de La-lín: o pobo de Codeseda, unhaaldea chamada a entrar nosanais da historia da “nosa te-rra” pola continuada e intensaactividade cultural que de-senrola.

Fiando na roca no Museo Casa do Patrón de Lalín

X edición da gran fía e tecido tradicional do liño en Lalín.

IXO FARELO | Decembro de 2018

Opinión

Omeu namoro com Portugal podevir dos tempos em que o cate-drático de Literatura do Insti-

tuto de Ferrol nos fijo ler e compreenderas cantigas de amigo, em quanto a ca-tedrática de História punha em dúvidaa história oficial da Espanha: nem Galí-cia era só Galícia nem Portugal era detodo Portugal sem Galícia. Olhando omapa da Península Ibérica apareciaumha irregularidade: a faixa ocidentalestava incompleta.

Quando chegou a hora de me iniciarna profissóm, nas ofertas de práticaspara alunos da Escola de Engenheirosde Telecomunicaçóm achei umha emLisboa, na Plessey AEP, e mália falar,ler e escrever inglês, vendo os meuscolegas a tentarem acadar posto nosEE.UU. ou na Gram Bretanha, decidim-me por Portugal. E alá andei no meuSEAT 600 entre Ferrol e Lisboa, passandopor umhas terras que “cheiravam a Ga-lícia” polo menos até Coimbra.

Lisboa ensinou-me muito, e nomsomente electrónica. Percebim que eraa cabeceira dum mundo enorme doque falavam os galegos emigrados áprópia Lisboa e ao Brasil abraiante.Aginha comprendím que Portugal eraumha naçóm compacta, do Minho aoAlgarve, se bem “o Norte” semelhavaa Galícia do Sul cumha pujante capital,o Porto. Amigos galegos e portuguesesde Lisboa falarom-me da ucronia dumPortugal com capital á beira do Douro.De ter sido assí, ¿como seria a falaoficial do país?

Lisboa, Anadia, Compostela; ErnestoGuerra da Cal, Manuel Rodrigues Lapa,Ricardo Carvalho Calero; e, ao fondo,Ferrol. Ferrol me fecit, como dizia Gon-zalo Torrente Ballester, parafraseandoo England me fecit de Graham Greene.A minha formaçóm em Ciências levou-me de Ferrol a Lisboa, para me converterem casual aluno de três professores deLetras (dous deles, ferroláns). Guerrada Cal era o galego máis lusista domundo, Lapa considerava-se o máis ga-lego de todos os portugueses, Carvalholuitou com denodo para que o galego“demótico” (escrito á castelá) deixassepasso a um galego “universal”, grafadoá portuguesa (e segundo as regras his-tóricas, galaico-portuguesas, da línguamatriz da Lusofonía).

Marcado pola sabedoria desses gran-

des homes, a profissóm seguiu-me le-vando á que me atrevo a chamar GalizaPortuguesa, principalmente a Braga ePorto. Durante muitos anos passei compaciência a ponte do Minho e os con-troles de policia e alfándega. Até quePortugal e a Espanha forom admitidosno clube dos países europeus. Daquelaeu, como tantos habitantes de aquéme além Minho, respirei umha sensaçómde liberdade, de facilidade, de amizade,que os nossos pais nom dariam nemsonhado.

Ora, ao mesmo tempo xurdia umhaconsciência de dificuldade: contra todoo que mandavam a Geografia e a História,a Língua e os Costumes, séculos de vi-virmos de costas viradas faziam difícilviajar dumha paisage de tojo e granitoa outra de granito e tojo: as estradas eos caminhos de ferro nom se corres-pondiam coas vontades de unióm.

Mais seguimos com essa vontade emquanto se avançava noutras formas decomunicaçóm. Coubo-me a sorte detrabalhar no desenrolo das redes daRádio Galega e da Televisóm de Galícia,fum diretor técnico da CTRVG e percibímo efeito que produzia a extensóm dascoberturas sobre a fronteira do sul. Os“galegos” da outra banda ouviam eviam os desta, descobriam a sua conti-nuidade étnica já dentro da Espanha.

Todo foi boa predisposiçóm no eidodos negócios e das Ciências. Só fal-hamos no das Letras: sem nos faltardeveço de conhecermo-nos, nom seadiantava na comunhóm literária. Aonorte do Minho ganharom os inimigosda apertura á Lusofonia, arrecunchadosna Academia, sometidos ao poder

que Madrid exercia a través de quemmandava em Santiago.

Em quanto a Autoestrada do Atlánticose desenvolvia, entramos num tempode relaçóns intensas entre centros tec-nológicos. Á volta do século estabele-ceu-se a RedIT, que ia de Ferrol aoPorto, juntando esses centros numhaidea clara: a de partilharmos infraes-truturas e equipamento em rede. Desdeo CIS Galícia de Ferrol –cuja direçómtécnica me quadrou exercer– ao Inegido Porto, passando polo IDITE Minhode Braga, tentamos desenvolver projetosde ajuda ás industrias em funçóm dascapacidades de cada um deles.

Foi umha bela época, de ilusóm quecomeçava a dar fruitos quando nesteFinis Terrae se compreendeu a impor-tância dos programas de Ciência e Tec-nologia da Unióm Europea. Para for-marmos consórcios com parceiros dummínimo de três países europeus, mesmotinhamos a vantage de que o Minhonos dividisse no mapa de cores da Geo-grafia Política: gente bem levada decada área de conhecemento logo sepunha de acordo co vizinho de além do

rio. Assí conseguiamos presença dedous países.

Com lembranças agradáveis desta ca-maradage transfronteiriça aceitei aobriga de ir procurar fondos a Bruxelaspara o que daquela se chamava I+D+i.O diretor geral de Inovaçóm da Xuntade Galicia, Salustiano Mato (despoisreitor da Universidade de Vigo), deu-me a oportunidade de formar a organi-zaçóm que chamamos OPIDi, com es-critórios em Ferrol e na capital da UE.

Doadamente, logo me relacionei alácos que sentiam a continuidade entre oNorte de todo –a Marinha Lucense– e oSul que acaba no Mondego. Em Bruxelasfum atopar outro português que quiçaisse sinta ainda máis galego có profesorLapa: Joaquim Pinto da Silva, portuense,funcionário da Comissóm Europea, donoda Orfeu, Livraria Portuguesa e Galega.Esta livraria-sala de atos culturais foipara mim, durante máis dumha década,um punto de achegamento á terra naque me figem persoa.

Nos anos de vivir aos saltos entreGalícia e Flandres puidem entrar naconcepçóm que europeus sabedorestenhem da Euro-regióm onde o VelhoContinente se largou aos mares, a ondevoltou a caravela co aviso de existiremas Índias Ocidentais. Cuidam que temoso privilégio de partilharmos muito, emEuropa e polo mundo; de sabermos re-cuperar séculos de separaçóm forçosa.

Mais ainda fica outro dabondo porandar. Eu nom desisto de que nos con-heçamos verdadeiramente em termosde Literatura; nem renuncio a poder,algúm dia, viajar de Ferrol ao Portonum trem tam rápido e tam cómodocoma o que hoje me leva entre aCorunha e Vigo...

Será teima de velho escritor quesempre lhe quijo bem a todo Portugal.

A Euro-Regióm: amores e teimas

Por Xavier Alcalá

Presentación dunha novela na Livraria Orfeu, Portuguesa e Galega, de Bruxelas.

O FARELO | Decembro de 2018X

Opinión

Os últimos aconteceres da polí-tica rejeita qualquer esperançade mudança na crase dirigente

deste país onde seguem a primar as“castes”, denunciadas, denigradas erepudiadas por partidos reformadoresou emergentes que desavergonhada-mente se sobem ao carro do compa-dreio e do vantagismo quando aoportunidade assoma. Só a estupideze a prepotência do porta-voz do PP noSenado, com seu whatsapp de tranqui-lidade á “tropa” de que seguiam (pordetrás) controlando ao Poder Judicial,sacou á luz pública o que já era pú-blico e notório, que o poder políticocontrolava ao judicial e que os doispartidos principais, com migalhas parao recém-chegado Podemos, se repar-tiam de novo quotas de poder e in-fluenza na Justiça. A publicação dowashapp ocasiona uma grande indig-nação para os partidos que ficam forado acordo e os indigitados vogais dofuturo Poder Judicial e seu nominadopresidente, que nada opuseram no seumomento, aproveitam para mostrar suarepulsa e refusar sua nomeação poucomenos como o cigano assombrado de“que fazia este porco acima de meuombreiro?”. O magistrado Sr. Marchenaacetou o cargo de Presidente do CGPJque lhe ofereceu o PP e mais o PSOE,sem someter-se ao legal requisito deser elegido polo resto dos Magistradosque integrariam o Poder Judicial eesses magistrados-vogais acetaremigualmente sua nominação prestando-se a votar no seu momento ao presi-dente Sr. Marchena como lhemandassem seus senhoritos, os parti-dos políticos. Todos encantados. E re-nunciarem ante o escândalo levantadopolo whats-app do Sr. Cosido, a quemtampouco considero tão imprudentecomo para desconhecer a transcendên-cia que teria de alcançar publicidade,algo que provavelmente buscava o Sr.Cosido precisamente para fazer saltaro acordo; nada de inocência nem ma-nifestações de dignidade.

Neste Reino e Monarquia (bastanteparvos somos, ter um chefe de Estadopor herança e sem pagar impostos natransmissão), com origem numa ditadura,não parece que a excepcionalidade sejao escândalo, senão que o escândalo é oquotidiano, o normal. E os súbditos se-

melha que já nos imos acostumando e,como sempre que não somos capazesde enfrentar a sordidez, limitamo-nos afazer chança inundando as redes dechios e chirigotas. E os poderes fáticosindiferentes, sem o mínimo sentido dopudor, da honestidade ou da própria es-tima seguem a pisotear direitos, a enri-quecer-se, a obter prebendas a despre-ciarmos, banalizando suas arbitrariedades,suas tropelias e sua desmesura.

Como podemos manter uma famíliareal que se mostra corrupta e insoli-daria?, mais preocupados de seu liber-tinagem e avareza que das necessidadesou arelas de seus súbditos, que faznegócios a costa do Estado, indignocomissionista, que se diverte mentraso povo sofre uma forte crise económica,que intervém para subverter os legítimospoderes do Estado (Tejerazo), que semnenhum reparo se relaciona e foto-grafa-se amigamente com o príncipesaudi assassino do jornalista JámalKhashoggii e que ampara a um poderrepressor frente aos vassalos democratasque tratam de dar a conhecer suaspretensões por médio tão democráticocomo é a votação popular (Catalunya).,

Como podemos ter uns políticos queprevaricam e depredam as arcas do Es-tado, que conspiram, que amassamfortunas no estrangeiro, que empo-brecem o país, que som indiferentesao sofrimento da população, que trafi-cam em títulos universitários rebaixandoa credibilidade das Universidades emdetrimento dos que realmente pagame se esforçam para defender um postode trabalho, que dilapidam os impostosque gravam á classe trabalhadora emprostíbulos ou em faraônicas obrasinúteis das que obtenham substanciosase arbitrarias comissões?

Como podemos aturar governos quecerceiam os direitos laborais obtidos acusta de muita luta, muito sacrifício eincluso sangue, que violentam a vontadedos sofridos súbditos, que recortam di-reitos humanos e constitucionais emtanto se lhe enche a boca de constitu-cionalismo, que som imperialistas, quefavorecem aos mais ricos em detrimentodos mais pobres que constituem umcoletivo cada vez maior, que traficamcom armas, que mantenhem medievaisprivilégios frente ao povo?

Todo isto suportamos sem revoltas.

E ainda mais. Chega o momento emque se sentem tão fortes que nos des-prezam, que tiram de qualquer dissimuloe não lhes importa evidenciar que a se-paração de poderes (alicerce da demo-cracia) não existe, que os três poderesficam totalmente interrelacionados etransversalizados entre si e que unica-mente reações políticas populistas podempontualmente remendar desmesuras.

Matinava eu que o culmem era otriste espetáculo que já desde tempoatrás vem dando a Justiça neste as-sombroso Reino. A sentença mais re-cente do Tribunal de Justiça europeuresolvendo um recurso contra a ditadapor tribunal espanhol é a referente adeclarar que Otegui e seus compan-heiros não obtiveram um juízo justopor falta de objetividade da magis-trada; ainda que tratou de tirar ferroo Ministro de Exteriores com aquilode que todos os países da UE podiamter recebido alguma sentença revo-gatória do TJE o certo é que em ma-téria de DDHH os tribunais espanhóislevam a palma com um 75% de sen-tenças revogadas. Tampouco em outrasmatérias obterem melhor nota. E jánão digamos no esperpento do trâmitedo proces catalão; maioritariamentejuristas do país manifestam a impos-sibilidade de tipificar os feitos comodelito de rebelião, opinião mantidapolos tribunais da UE que se mani-festaram sobre o tema, bom, pois ojuiz Llerena (por certo nomeado ins-trutor no TS para o tema de Catalunyasaltando-se a legalidade) e o MinistérioPúblico insistem na qualificação. Epara manter a prisão preventiva dacúpula do ex-governo catalão acodema um argumento tão feble como o deperigo de fugida, e de passo respon-sabilizam aos que se exilaram comoculpáveis da medida extrema tomadacom seus colegas investigados; comose em direito penal fosse norma cul-pabilizar a uns (precisamente aos quenão se exilaram) polos atos de outrosou se não houvesse medidas paraevitar fugidas.

Mas o culmem é a petulância o des-caramento dos três Poderes que enlaçamplenamente seus interesses mentrasos sofridos súbditos pagamos nossosimpostos, ansiamos um posto de tra-balho ou um salario digno e inclusodiscutimos entre nos defendendo aqualquer de esses corruptos que seenriquecem ou obtenham prebendas ehonras no nosso prejuízo. Será inútil.Como palurdos desinformados segui-

remos dandonosso voto paraque mais nosamolem, paraque mais seriam de nos,para que maisse sintam intocáveis.

Na realidade, o que mais provocoua reação popular foi o tema do impostode Atos Jurídicos Documentados naconstituição das hipotecas. Espetáculodenigrante representado polo mais altoTribunal de justiça do Borbónico Reino,no que o triste já não é quem realmentevai pagar esse imposto, se a Banca ouos hipotecados, pois em definitivaserão estes os que acabaram pagandopor uma ou outra maneira; o únicojeito de que os que subscrevam algumaescritura hipotecaria fiquem definiti-vamente isentos do pagamento do im-posto sobre AJD seria eliminar o im-posto e ainda assim resultaria muitoprovável que nos orçamentos autonô-micos se busca-se outro conceito deigual ou maior resultado econômicopara não perder ingressos; o Decretodo Governo com o que se trata de cal-mar os ânimos é um brindes ao solpopulista pois já se nos anunciam hi-potecas com tipos de juros mais ele-vados que compensarão aos Bancos arepercussão do imposto.

O triste é comprovar a que níveisde incompetência e sobre tudo de in-seguridade se move a Justiça. Se ummagistrado pode sentenciar branco epolo só argumento de que existeempate muda seu acordo para sentenciarpreto, perdeu-se por completo a con-fiança e a seguridade na Justiça. Se-gundo nos informam o resultado davotação no Pleno deu empate; o Pre-sidente da Sala, Sr. Diez Picazo, quehavia votado a favor de que o impostofosse assumido polo Banco, decidiudesfazer o empate mudando de opiniãoe dando seu voto a que o impostofosse abonado polos devedores hipo-tecários. Vale, condena e absolviçãocom os mesmos feitos e a mesmanorma legal. Se o Sr. Diez Picazo, pon-hamos por caso, intervira no julgamentodo independentismo catalão poderiaperfeitamente considerar aos proces-sados inocentes e propiciar a absolviçãoe, sem outro razoamento que o deexistir um empate, mudar de opinião,considera-los culpáveis e propiciar suacondena. Valha me Deus. Melhor des-fazer o empate jogando aos chinos oupolo sistema da moeda ao ar. Tristeza

Não so a justiça fica desprestigiadaneste pavero reino

Por Nemesio Barxa

contunúa na páxina seguinte...

XIO FARELO | Decembro de 2018

Opinión

póla escassa categoria jurídica queevidenciam estas atuações, mais tristeainda se consideramos que a Sala Ter-ceira do TS é a mais especializada eque os magistrados que chegam a elatenham que haver passado um examedentro do próprio corpo judicial. Édizer, som os mais listos. De novo Vál-ha-me Deus.

Todo este triste espectáculo invalidao processo seguido contra o governocatalão e contra todos os acusados ouinvestigados polo feitos do referendume acordos posteriores. Quem pode terconfiança no resultado de um julga-mento justo? Entre contumácia emcontra da opinião maioritária de que

não existe delito de rebelião nem se-dição e a desconfiança que produze ocomportamento da magistratura nãoauguro nada bom para os processadospresos ou exiliados.

Penso que a judicatura neste paísdeveria ter demitido em bloco, inclusoos bons juízes (que também os há)por contaminação com o grosso deseus colegas. Alguém pensa em saneara Justiça? Cá, aí tendes de novo a PPe PSOE confabulados para impor seuscandidatos no próximo Conselho doPoder Judicial, Presidente do TS e pre-sidente da Sala que julgará aos nacio-nalistas catalães e ao final traição doPP e todo a seguir como antes. Todo

segue igual. Alguém abriu expedienteao juiz Llarena que, com a mesmafalta de pudor que imputa delito derebelião aos nacionalistas catalães,incorre em prevaricação ao deixar deperseguir ao president Puigdemon polosuposto delito de malversação defundos públicos ao retirar a eurordem?Não, porque em definitiva neste pro-cedimento de revanchismo o que in-teressa é poder julgá-lo (e condená-lo) por rebelião e não por um delitomenor, muito duvidoso, como o demalversação.

E mentras esses que se lhes enche aboca de patriotas espanhóis (tal vezporque ainda ficam anclados no orgul-

hoso isolamento e no de que todaviaexistem Pirineus) descuidam a imagemque de Espanha e de esta milagrosamonarquia e que a sua reputação inter-nacional vai tomando corpo como Estadoautoritário, pouco dialogante, pais con-flitivo. Passe o que passe no futuro, ospoderes do Estado sabem que a gestãoque estão a realizar do Proces vai-lhespassar fatura a escala internacional.Pior para os afetados diretamente poloproces a quem vai passar fatura a escalapessoal e familiar.

Da medo viver neste país e maisainda na Galiza colonizada.

Quinta do Limoeiro, novembro de2.018.

En menos dunha semana falece-ron dous amigos con deseme-llantes perfiís persoais pero

cun denominador común que os apro-ximaban. Dúas perdas significativasnestes intentos reiterados por esten-dermos a lingua galega ao espazo so-cioeconómico.

Xosé Manuel Pérez Canal foi un em-prendedor singular polas súas innova-doras técnicas na elaboración dosafamados “Aceites Abril”, unha industriadotada de alta tecnoloxía, ubicadano Polígono Industrial de San Cibraoen Ourense.

Despois de que Carme Vaquero oconvencese das bondades de etiquetaren galego os envases dalgunhas dasmarcas, lembro a emoción que nosproducíu a súa chegada á vila da Es-trada, onde o Foro E. Peinador estabaa celebrar un encontro con empresariosno marco da homenaxe a Ramón Verea,o estradense que inventou a calcula-dora, coas primeiras botellas etique-tadas en galego, e da actitude quetivo perante o dono dunha gran cadeade supermercados en Galicia que lleimpedía vender a súa marca se noncambiaba a lingua galega da etiquetapor outra en castelán. Xosé Manuelnon aceptou a chantaxe do empresario,e por orgullo persoal renunciou avender a súa marca naqueles estable-cementos. “Queremos apostar pola lin-

gua galega e non haberá ningún centrode distribución de alimentación quenolo impida”, díxolle. A maiores des-pregou unha campaña publicitaria moiimaxinativa en galego en publivías de

gran formato por toda Galicia.O outro amigo falecido, Xosé Manuel

Rodríguez-Abella, que foi durante moi-tos anos xefe do departamento deeducación do Concello de Santiago,foi, asemade, unha personalidade so-branceira no deseño e execución dasmoitas actividades que a Asociaciónde Funcionarios para a NormalizaciónLingüística organizou desde a décadados anos oitenta. Asumíu desdeaqueles anos o reto de levarmos alingua galega a ámbitos extraliterariosco consabido escepticismo do gale-guismo/nacionalismo tradicional, choídonos seus dogmas e axiomas, conside-rando que calquera camiño novo que

se intentase abrir tería os seus infantísreproches. Eramos conscientes de queo futuro da lingua galega estaría nouso que fixesen dela as administraciónspúblicas, incluída a de Xustiza, as em-presas, a sanidade e, sobre todo, naetiquetaxe dos produtos. E nesa tarefaestivo a pé de obra con todos nósXosé Manuel Rodríguez Abella, a quenbotaremos en falta nos camiños queaínda quedan por abrir e percorrer.

Cando o pró-ximo día 1º dedecembro seentreguen ospremios “Bace-los de Prata”para recoñecera contribuciónde CONSERVASAMORODO eVERMUTERIA DEGALICIA,S.L. ouso da lingua

galega na publicidade e etiquetaxes,estarán presentes as memorias dosnosos amigos falecidos. Ambos os douscontribuíron a que a mentalidade de

moitos empresariosmudaran e se deci-disen a incorporarnas etiquetas dosseus produtos o nosoidioma do mesmoxeito que as marcasestranxeiras que nós consumimos enGalicia procedentes doutros países seexpresan nos respectivos idiomas.

CONSERVAS AMORODO é unha em-presa de conservas vexetais ecolóxicasradicada en Forcarei, poñendo a dis-posición dos consumidores produtosde excelente calidade etiquetados engalego que expresan de xeito natural,porque a materia prima é dun territoriocon lingua de seu.

VERMUTERÍA DE GALICIA, S.L. é unhanova empresa radicada en Terra de Iria,que en poucos anos ten acadado coasúa marca Vermú St. Petroni altas cotasde recoñecemento e repercusión me-diática, estando presente en todo o te-rritorio do estado e noutros países dacontorna europea. Poñer no mercadointernacional un produto etiquetado engalego é unha decisión que veu demos-trar que para estar neles a lingua axudaa reforzar a denominación de oríxe.

No pazo que foi de Álvaro das Casas,precursor da galeguización dos produtosagroalimentarios, o próximo día 1 dedecembro ás 12:00 horas seranllesconcedidos ás empresas referenciadasos galardóns que os consumidores ga-legos lles acreditan ás marcas referen-ciadas. As portas do pazo estaránabertas para recibir a todos aquelesque queiran asistir e cataren os produtospremiados.

Premios á excelencia etiquetadaen lingua galega

Por Xosé González Martínez. Prsidente do Foro E. Peinador

...Ven da páxina anterior.

O FARELO | Decembro de 2018XII

Galicia

Ponte…nas ondas! cele-brou o Día Internacio-nal do Patrimonio cun

acto de entrega de premios doCertame “As imaxes do patri-monio” aos centros educativosde Galicia e do Norte de Por-tugal na Casa da Cultura deSalvaterra.

Máis de 200 xoves e profe-sorado dos sete centros educa-tivos premiados no Certame Asimaxes do patrimonio partici-paron nun acto que tivo comoprotagonista ao patrimonio in-material galego-portugués.

O acto comezou ás 11.30hs. na Casa da Cultura coa pre-senza da Teniente de Alcaldedo Concello de Salvaterra quendeu a benvida aos asistentes.Os centros asistentes leron ostextos que acompaban ás ima-xes premiadas no certame.

Os centros que obtiveron ospremios foron: CPI Uxío Novo-

neira de Pedrafita do Cebreiro,Escola Profissional Infante D.Henrique do Porto, Escola EB2/3Sophia Mello Breyner – Arcozelo.Ponte de Lima, IES Terra de Tu-ronio de Gondomar, IES PonteCaldelas de Ponte Caldelas eCEIP Plurilingüe Infante Felipede Borbón de Salvaterra de

Miño. Este centro foi o que lo-grou o premio especial á maiorparticipación de aí que o actose celebre en Salvaterra.

Marta Valcárcel agradeceu aPonte…nas ondas! o traballorealizado a prol do patrimoniocomún galego-portugués e mos-trou a colaboración do concello

con Ponte…nas ondas! que na-ceu na Casa da Cultura hai 23anos e que tanta proxecciónestá a darlle ao patrimonio.

A Directora Xeral de Patri-monio excusou a súa asistenciadebido a un problema familiarde última hora. O acto rematoucoa actuación musical de Cé

orquestra pantasma.Santiago Veloso, presidente

de Ponte…nas ondas! Agradeceua asistencia e anunciou a aper-tura do 2º Certame de AS IMA-XES DO PATRIMONIO no que xapoden participar os centros edu-cativos de Galicia e do Nortede Portugal.

As imaxes gañadoras e par-ticipantes poden visualizarseao completo desde a ligazónhttp://escolasnasondas.com/i-certame-de-fotografia-imaxes-do-patrimonio-as-ganadoras/

PONTE…NAS ONDAS! convi-dou aos centros educativos e ásociedade en xeral a celebrar oDÍA INTERNACIONAL DO PATRI-MONIO CULTURAL este 16 denovembro. Para iso puxo á súadisposición unha serie de re-cursos educativos sobre o pa-trimonio para descargar ou paratraballar on line : http://pon-tenasondas.org/recursos/

Ponte...nas ondas! celebra o Día Internacional do Patrimonio en Salvaterra

AEstación Experimen-tal Agrícola do BaixoMiño, ubicada na pa-

rroquia de Entenza, ven derealizar unha donación deárbores para as Comunida-des de Montes de Salcedade Caselas afectadas polosincendios de 2017: Comu-nidade de Montes de SantaMaría, Picoña, San Xurxo,

Parderrubias e Santo Es-tevo de Budiño.Grazas aesta colaboración, as co-munidades de montes teráná súa disposición un totalde 1300 sobreiras (Qsuber), 150 carballos (Qrobur) e 80 roble ameri-cano (Q rubra), destinadosa espazos cercanos aos nú-cleos de poboación, co ob-

xectivo de crear zonas na-turais de protección queeviten a propagación deincendios. A estación expe-rimental realiza a donacióncon intención de que se re-pita nos vindeiros anos, es-tablecendo así unharelación contínua coas di-ferentes comunidades demontes de Salceda.

Máis de 1500 árbores para reforestar as zonas queimadas en Salceda

XIIIO FARELO | Decembro de 2018

Galicia

Desde hai varios anos, aexperiencia de Ponte...nas on-das! esperta o interese dosgraduados da Universidade deVigo que cursan o Master deformación do profesorado. Poreste motivo veñen impartín-dose sesións sobre a aplicacióndidáctica de Ponte...nas ondas!nas aulas como unha metodo-loxía transversal ás diversasáreas do currículo formativodo alumnado.

A experiencia tense dado acoñecer a todos os partici-pantes deste mestrado, duranteos últimos anos nos distintosgrupos que se forman no cam-pus de Vigo, organizados porespecialidades: Ciencias e Tec-noloxías (arredor de 60 persoaspor ano), Formación profesio-nal, FOL e Servizos á Comuni-dade (grupo máis numeroso,por enriba de 70 persoas),Linguas estranxeiras (por voltade 40 persoas) e Linguas ofi-ciais (grupo de máis ou menos25 persoas).

Ponte...nas ondas! vén de-senvolvendo unha fórmula in-tegradora e novidosa no ámbitoda alfabetización multimediadesde hai máis de dúas décadas.Desde as primeiras actividadesde radio escolar nos anos 90até a actualidade dos podcastse os vídeos por Whatsapp, di-versas foron as experienciasrealizadas nos centros educa-tivos. O empoderamento do

alumnado diante dos micrófonoscontribúe a desenvolver as com-petencias básicas e a mellorara súa formación integral. Otraballo co patrimonio inma-terial galego-portugués é undos labores que as escolas de-senvolven impulsados por di-ferentes iniciativas lanzadasdesde Ponte...nas ondas! comoos Certames de recolla ou osconcursos sobre As imaxes dopatrimonio, entre outras.

Nesta ocasión foi o alumnadodo IES Terra de Turonio de Gon-domar quen se achegou á Fa-cultade de Bioloxía para expli-carlle aos futuros docentes oseu traballo nas ondas. Unhaexperiencia que se desenvolveno seu instituto, un dos centrosde Ponte...nas ondas!, realizandoemisións en directo a través deInternet, elaborando podcasts

de diversas temáticas e difun-dindo vídeos e audios a travésdas redes sociais e Whatsapp.

Marcos Crussat de 2º ESO,Carlos Enrique Pérez e ClaudiaComesaña de 3º ESO participanna sesión divulgativa de Pon-te...nas ondas! non só expondoas súas experiencias diante dosmicrófonos senón exercendo deentrevistadores coa aula degraduados con quen intercam-bian impresións sobre a activi-dade de Ponte...nas ondas!

Nas dúas sesións impartidasencontrábanse graduados quepasaran por Ponte...nas ondas!e mesmo ex-alumnos do IESTerra de Turonio, que taménlembraron o seu paso polasondas nos anos de Instituto,dando unha perspectiva his-tórica dunha experiencia quese mantén no tempo pola súa

forma alternativa de motivarao alumnado, mediante a co-nexión coa contorna próximado seu concello e comarca, ecoa contorna veciña do Nortede Portugal, seguindo os con-sellos da mellor pedagoxía in-tercultural e interxeracional,levados á práctica dun xeitomaxistral.

A exposición do proxectode Ponte...nas ondas! contem-plou diversas proxeccións ondese mostrou o traballo co pa-trimonio inmaterial galego-portugués ao longo destes 23anos. Esta abordaxe do patri-monio común a través da radioe das novas tecnoloxías es-pertou o interese dos graduadosque se interesaron por activi-dades como os encontros dexogos tradicionais, os tesouroshumanos vivos ou as recollasde patrimonio inmaterial re-alizadas desde as escolas.

Tamén se mostraron as pu-blicacións de Ponte...nas on-das! en formato libro e audio-visual como “Meniños Canto-res”, “Cores do Atlántico” ou“Na ponte”.

A experiencia para os estu-dantes de ESO foi irrepetible,pero tamén mantivo o interesedos futuros profesores das di-ferentes especialidades do en-sino secundario, interese quese amosa na elección dos tra-ballos de avaliación do módulode Sistema Educativo e Edu-cación en Valores. Ante a po-sibilidade de elixir entre tresposibles lecturas, a maioríaelixe o traballo relativo a Pon-te...nas ondas! e a posta envalor da cultura popular e opatrimonio, realizando comen-tarios orixinais e moi reflexivoscon achegas interesantes parao futuro do proxecto.

Alumnado de Ponte...nas ondas! explica a sua experiencia noMaster do Profesorado da Universidade de Vigo

O FARELO | Decembro de 2018XIV

RedacciónOpinión

Por Ramón Coira Luaces

Historias como esta debe habermoitas, porén a min parécemeespecial porque me resulta moi

próxima. A miña avoa, Carmen LuacesCasanova, naceu en 1890 no concellode Begonte, na Terra Chá, provincia deLugo. Aos sete anos morreulle a súa naie ela, que era a maior de catro irmánspasou a ocuparse deles. Estaba psico-loxicamente afectada e foi sonámbulaaté pasados moitos anos. Pola noite er-guíase da cama e abrazábase aos coro-zos das berzas, chamando pola nai ousaia a pasear en camisón pola beira dorío. Cando regresaba ao fogar, deixabaa porta aberta e, aínda que na casa ini-cialmente desconfiaron dos ladróns,acabáronse por enterar de que era elae o seu pai decidiu pechala polas noi-tes. O meu bisavó era labrego e tratantede gando. Volveu casar e tivo outroscatro fillos coa nova esposa. Tiña pro-blemas para mantelos a todos e decidiuemigrar a Cuba coa miña avoa, a maior,que daquela tiña 19 anos. A viaxe foien barco e os cociñeiros déronlles carnede gato con arroz, dicíndolles que eracoello. Cando se soubo a verdade al-gunha xente vomitou.

El traballou na construción do camiñode ferro e ela de criada na casa dunGobernador. Aquela era unha casa moirica e a miña avoa ás veces atopabamoedas de ouro polo chan e ela sempreas deixaba enriba da mesa. A señorada casa -quizáis ao ver que era honra-da- colleulle cariño a deprendeulle aler. E foi así como soubo ler, que nonescribir. E todos os días a señora con-vidábaa a tomar unha copiña de aníscon ela. A miña avoa contábame quese sentía moi a gusto naquela casa;mais a sorte torcéuselle, porque uncociñeiro -que casualmente era casadoe tamén galego- comenzou a facerlleproposicións e a acosala insistente-

mente, dicíndolle que uma muller tanguapa como ela non tiña porqué tra-ballar. E ela acabou marchando dacasa. Buscou traballo nunha fondaonde daban comidas e unha xente ta-mén española ríase dela por mor doseu sotaque galego. Ela era moi correctae educada e iso era algo que a suble-vaba, o que a eles aínda lles tiña máisgraza. Un día saiu na súa defensa ummozo -tamén galego- chamado ManuelLuaces e, despois, falando e falandodecatáronse de que eran curmáns. Elemigrara a Cuba con quince anos e foialí onde se coñeceron e entablaronrelacións, casando pouco despois.

El era moi inxenioso e traballoubuscando auga e facendo pozos nasfincas dalgúns terratenentes. Despoisadicouse a vender e a colocar toldos,que a miña avoa cosía cunha máquinade coser SINGER (Que trouxo a Galiza).De La Habana pasaron a Camagüey, eel vendeu xeados. El era moi intelixente

e deu en ler libros de medicina naturistae fíxose curandeiro, curando a numerosaspersoas tanto en Cuba coma en Galiza,cando volveron. Mais esa nunca foi asúa profesión e, con ferecuencia, era axente a que o buscaba e el, que se re-sistía a exercer de curandeiro, poisnon tiña titulación nin licenza para

practicar a medicina; pero tanto lleporfiaban que acababa aceptando. Amiña avoa foi feliz con el e só tiñaum reproche que facerlle e era quecando lles ía ben nun sitio, el abu-rríase e quería cambiar de vida emarchar para outro lado. El sempredicía: “máis vale gañarse a vida ven-dendo mixtos que traballar para unpatrón”. E así fixo sempre. En Cubanaceu a miña tía Mercedes e na

Galiza a miña nai, María Antonia Elvira.Na Galiza pouco pararon porque o meuavó xa non se afacía ao clima e mar-charon para Melilla, onde montou unhafábrica familiar de lexivia e xabón. E,previndo a Guerra, fixo un refuxio dehormigón, onde se refuxiaban moit@sveciñ@s nos bombardeos da GuerraCivil. A el casi o fusilan por dúasveces, porque nunca ía a misa, tiña

umas ideas vagamente esquerdistas eríase cando os anarquistas queimabanigrexas. Salvouno um militar que o bo-rrou dunha lista negra. A segunda vezfoi coas tropas mouras, que retiveronaos varóns, preguntándolles onde es-taban republicanos destacados. E aonon recibir resposta satisfactoria, con-taban dez e mataban ao desafortunado.Tocoulle a el e a miña avoa suplicoupor el dicindo que o deixaran en paz,que estaba enfermo. Ao que o oficialfranquista respondeu: “Si, este morresó”. E mataron ao seguinte. Morreríade morte natural pouco despois porquefumaba moito e estaba enfermo dospulmóns. As mulleres da familia regre-saron a Galiza e non pasaron necesidadena postguerra, ao contrario que a miña

familia paterna, porque tiñan un cofrecheo de moedas de ouro de vintedólares (os aforros de Cuba) e, decando en vez, cando o precisaban,vendían unha moeda por 5.000 pts.

Cando eu era pequeno a miña avoacontábame historias de Cuba e amosá-bame algúns recordos que gardaba nunbaúl: unhas postais en branco e negro,un paraugas de madeira, unha medallada Virxe do Cobre e outras cousas senmáis valor que o sentimental. Falábamede que ás veces aparecían pitas mortasdesangradas (supoño que polos rituaisde santería) e ela botáballe a culpa auns asiáticos que tiñan un restaurantechinés a carón de onde vivían eles etíñalles medo. Falábame dos paseosque daban polo Malecón de La Habana...Tamén me contaba de que no campohabía unha gran facenda chea deárbores frutais e que o dono deixabaque a xente comese o que quixese elevase o que poidese coller coas mans.E dunha vez que houbera unha revoltada poboación negra e mestiza e deque ela collera medo porque disque al-gúns bicaban na boca ás mulleres bran-cas pola rúa.

A miña avoa practicaba nudismo nahorta da casa, ao abeiro de olladas in-discretas e por motivos naturistas. Líaenfermizamente “O CASO”, un xornalpragrado de crimes truculentos que ahorrorizaban. Alegrábase cando “o Lute”se fugaba, o que amolaba ao meu pai(...). E axudou a criarnos a min e amiña irmá, gastaba en nós a súa pequenapaga e recórdoa con cariño. Nos seusúltimos anos -viviu 93- padeceu de-mencia senil e tiña pánico de que atorturasen ou lle desen unha malamorte, pois estaba convencida de quea querían matar. O seu delito supoñoque era ser unha boa persoa.

Unha historia de emigrantes

Palacio Gallego y Gran Teatro Nacional.

Avó Manuel e Avoa Carmen.

XVO FARELO | Decembro de 2018

Redacción

Entrevista

Dende Guante Blanco,Bambú Produciones non vol-veu realizar un proxecto ba-seado na trama policíaca;por que motivo se animarona crear a serie Fariña?

En realidade si que fixemosoutra serie policial,“Bajo Sos-pecha”, coa que pretendiamosretomar o camiño que fixera-mos na nosa primeira serie anivel nacional: “Desparecida”.Dende o primeiro guión quevendera na miña vida, “EntreBateas”, levaba tempo ten-tando facer unha nova seriesobre o narcotráfico en Galicia.Foi no momento que lemos olibro de Nacho Carretero candoatopamos a forma de que unhacadea, A3, aceptase. De cal-quera xeito, en “Fariña” nonbuscaba tanto contar unhatrama policial como facer unretrato dun momento da his-toria de Galicia do que casenon se sabía nada a nivel na-cional ou internacional. Á parte do libro de NachoCarretero, documentousedalgunha outra maneira? Seé así, cal?

Nacho Carretero traballoucon nós man a man no desen-volvemento dos guións. Ade-mais el deunos acceso a co-ñecer a algúns dos protago-nistas reais da historia: o fiscalZaragoza, algúns narcos... perosobre todo a principal fontede documentación foi o seulibro, porque era un traballomoi exhaustivo e nas súas pá-xinas estaba todo. Na serie observamos con

gran nitidez todo o mundodo narcotráfico, pero non sereflicten moito as conse-cuencias da chegada dadroga a Galicia, sobre todona xuventude. O impacto so-cial foi tremendo, xeraciónsde mozos e mozas, así comoas súas familias, víronseafectadas por esta lacra.Non se debería ter incididoun pouco máis neste as-pecto? Non teme que a serieconverta aos narcos en he-roes sociais?

Unha serie de televisión écomo unha novela, hai quevalorala en conxunto.. As con-secuencias do que en principioa sociedade galega aceptoucomo normal aparecen. Poroutra parte, penso que a nin-guén lle gustaría rematar comoremataron a maioría dos queaparecen na serie: ou no cár-cere ou no cemiterio. Por que o personaxe de SitoMiñanco cobrou máis rele-vancia na serie ca outrosnarcotraficantes da época?

Porque Sito resumía paranós a viaxe de ascenso e caída.Un rapaz ambicioso, intelixen-te, que quere medrar e quenon sabe frear a tempo e re-mata caendo no lado escuro.Como personaxe, a nivel na-rrativo, é posiblemente o quefai a viaxe mais clara e taménporque foi posiblemente o nar-cotraficante mais lexendarioque deu Galicia. Recentemente, en Cádiz apolicía tentou deter a unnarco e 200 persoas evitá-

rono interpoñéndose paraprotexelo, feito moi similarao que pasaba na época dePablo Escobar en Medellín;na serie, Sito Miñancotamén é querido polo pobo,polo que observamos tresreaccións similares da socie-dade en tres épocas distin-tas. Que opina acerca disto?

A verdade é que hai que en-tender as situacións no seucontexto histórico e social.Todo é consecuencia duns feitos.Sito Miñanco soubo gañarse ópobo nun momento no que to-dos pensaban que so traficabaco tabaco e iso en Galicia eraalgo aceptado pola sociedade.As persoas que evitaron a de-tención do narco en Cádiz tra-ballaban con el... por non falarde Pablo Escobar, que tiña com-prado a un país enteiro. En diversos medios publi-couse que na última deten-ción de Sito Miñanco seencontrara na súa casa unguión dividido en capítulosda serie Fariña. Colaborou,tal vez, no guión? Que haide certo nisto?

Sabemos que é certo, aíndaque non temos nin idea decomo se fixo cos guións daserie. Non colaboramos con elpero sabemos que dixo que aserie parecíalle entretida aíndaque había cousas coas quenon estaba de acordo. Malia que Fariña se emitiupor unha cadea nacional,sendo unha serie tan galega,non sería natural que os ga-legos puideramos gozar dela

na nosa lingua e que para oresto de España estivese tra-ducida ou subtitulada? Con-sideraron, quizais, que defacelo así a verían menosespectadores ou houbo ou-tros motivos?

É unha utopía pensar enfacer unha serie en galego paraunha cadea de ámbito nacional.Iso unicamente iría en detri-mento da serie e da repercusión.É igual que pedir que en “Gla-diator” falasen en latín porunha cuestión de verosimilitude.Seguramente de telo feito así,non estaríamos falando da re-percusión de “Fariña”. Cada capítulo leva como tí-tulo un ano da década dos oi-tenta. En que se quixo incidirutilizando estes títulos?

En cada capítulo tratamoso que aconteceu neses intresen Galicia. Por iso decidimosdividir así a historia. A primeiratemporada vai dende finaisdos 70 ata primeiros dos 90.Como viviu a grande acollidaque tivo a rodaxe entre a po-boación da súa vila natal eda comarca?

Para min é un orgullo eunha débeda que tiña conNoia poder ir a gravar algoalí. Co exalcalde de Noia falaramoitas veces da posibilidadede gravar na nosa vila e con

“Fariña” atopei a ocasión per-fecta. A verdade é que nonpuido ser unha decisión máisacertada, porque atopamostodo o apoio tanto do pobocomo das autoridades. A maioría das súas produ-cións teñen un alto índicede audiencia e Fariña non émenos; cal é o segredo doéxito?

Sempre tentamos analizaro público da canle, o tipo deserie... pero no caso de “Fariña”tivemos moita sorte porquegrazas á detención de Sito Mi-ñanco e do secuestro do libroa historia pasou a primeiraliña informativa e esa foi amellor promoción que puidemoster. Non existe un secreto parao éxito, só facer as cousas damellor forma posible.

Xa para rematar, con quenos sorprenderá Bambú des-pois de “Fariña”? Que novosproxectos afrontarán?

Agora mesmo estamos tra-ballando na terceira tempadade “Las chicas del cable enNetflix”; na segunda de “VelvetColección” en Movistar; en“45 revoluciones” para A3; naserie documental “El crimende Alcasser”, para Netflix; enoutros proxectos dos que nonpodemos falar pero que nontardarán en facerse públicos.

Entrevista a Ramón Campos, guionista e productor audiovisual

Ramón Campos (Noia,1975), guionistae produtor audiovisual, creou en2007, xunto coa súa muller Teresa Fer-

nández Valdés, a empresa de Bambú Produc-ciones. Recoñecido pola creación de seriesde éxito como Velvet colección, Traición, Las

chicas del cable ou a máis recente Fariña,conversamos con el a propósito precisa-mente desta última, que acaba de pechar asúa primeira temporada en Antena 3 TV conrécord de audiencia a nivel nacional e, porsuposto, galego.

"En “Fariña” máis que unha tramapolicial buscaba facer un retrato dun

momento da historia de Galicia"

Por Xulia Boo Miguéns. Lousame.

O FARELO | Decembro de 2018XVI

Humor

Por Francisco Puñal Suárez

Co tema a “honestidade, armacontra a corrupción”, 347 de-buxantes de 62 países partici-

paron con 725 obras no ConcursoInternacional de Humor Gráfico O So-rriso Inca , creado e organizado polaempresa Carpa de Tinta, con PepeSanmartín e Diana Maza á cabeza,nunha edición patrocinada polo Ins-tituto Cultural Peruano Norteameri-cano e a Universidade Nacional DiegoQuispe Perico de Cusco.

Neste evento, o Xurado conformadopor recoñecidos profesionais da grá-fica peruana, procedentes de distintasrexións, definiu os tres primeiros lu-gares con marxes moi estreitas, re-correndo á valoración de detallesconceptuais para outorgar os premios:

o primeiro correspondeu a Yang Lijie,de China; o segundo, a Ángel Boligán,de México, e o terceiro, a JulioCarríon Cueva, de Perú. Ademais ou-torgáronse sete menciones de honra.

Chama a atención como os carica-turistas abordan as diversas maneirasen que a deshonestidade campea nasociedade: roubo, corrup-ción, subornos, arbitrarie-dades, abusos, mentiras,inxustizas…e cada unhadestas “desviacións” tenun representante individual,persoas con nomes e ape-lidos, entidades, e organi-zacións de todo tipo, que“actúan” sen cumprir nor-mas éticas e sen aforrarsufrimento ás persoas.

Unha vez máis os cari-

caturistas, coa súa mirada crítica ereflexiva, poñen o dedo na chaga aoreferirse a un negativo comportamentohumano, que pon de manifesto a faltade empatía e solidariedade entre aspersoas, fomentada por unha sociedadeonde o afán de lucro está por riba detodos os valores.

Concurso O sorriso Inca, Cusco, Perú

Primer Premio - Yang Lijie - China

Segundo Premio - Angel Boligán - Mexico

Tercer Premio- Julio Carrion Cueva - Peru

La sonrisa Inca - Jordan Popiliev - Macedonia

Mención de Honor - Seyran Caferli - Az_erbaijan

La sonrisa Inca - Zuleta - ColombiaLa sonrisa Inca - Bernard Bouton - FranciaMención de Honor - Musa Gumus - Turquia

XVIIO FARELO | Decembro de 2018

Humor

MARTIRENA

FUCO PRADO

LUIS MAC-BEATH

Pablo Casado Taznar Justicia

MARILENA NARDI MARTIRENACAU GOMEZ / HARCA

O conductor Vella Europa Trump

Oprograma de Natal doMunicípio de Monçãoiniciou-se na passada

sexta-feira com a abertura dailuminação natalícia, mo-mento com grande envolvi-mento dos comerciantes eparticipação da populaçãolocal, prolongando-se durantetodo o mês de dezembro.

As principais artérias da vilade Monção estão embelezadascom motivos alusivos à época,transmitindo uma colorida sen-sação de alegria e luminosidade,sendo visíveis, a cada passo,árvores de natal executadascom criatividade e imaginaçãopelos comerciantes.

Saliência para a árvore deNatal localizada em frente àantiga estação da CP, hojesede da Banda Musical de Mon-ção, e a decoração na Rua Ge-

neral Pimenta de Castro, Rua5 de Outubro, Rua ConselheiroJoão de cunha, e Largo S.João de Deus, artérias comforte atividade comercial.

Também as urbanizações en-volventes ao centro históricoda vila apresentam diversosapontamentos de Natal, tor-nando, desta forma, mais alar-gada a atratividade que o Mu-nicípio de Monção oferece aosmunícipes e visitantes ao longode todo o mês.

No passado fim de semana,abriu a área de divertimentos,na Avenida da antiga Estaçãoda CP, disponibilizando pistade gelo natural, carrosséis, in-sufláveis, carrinhos de choque,elásticos e jogos. O horário é oseguinte: segunda a sexta, das15h00 às 22h00. Sábados, do-mingos e feriados, das 10h00

às 12h30 e das 15h00 às 22h00.Com organização da Asso-

ciação de Artesãos de Monção- Post`Arte, realiza-se, entreos dias 6 e 9, na Praça Deu-la-Deu, um Mercado de Natal,disponibilizando a munícipese visitantes uma panóplia bas-tante interessante de artigosartesanais. O lema é: “Umaprenda artesanal é a melhorprenda de Natal”.

No dia 7, inaugura-se a Ex-posição ao Ar Livre de Presépiosde Natal. Participam 39 insti-tuições/associações/clubes donosso concelho que prometemexpor presépios imaginativose criativos. A localização, de-finida em sorteio, abrange ocentro histórico e urbanizaçõesenvolventes.

A partir do dia 14, na PraçaDeu-la-Deu Martins, estará pa-

tente ao público uma carpagrande, onde terão lugar asoficinas de trabalho “Árvoredos Sonhos” e “Construção dePresépio”, sessões de cinema,atuações musicais e espetá-culos de teatro e dança.

Nesta área, cujas atividadescontam com a colaboração daComissão de Festas em Honraà Virgem das Dores 2019, opúblico pode ainda degustarprodutos alusivos à época,

bem como participar no Brindede Natal, dia 24, e no Brindede Ano Velho, dia 31.

A partir do dia 22, estãoprevistos concertos de Natal, acorrida S. Silvestre Solidária,unindo Monção e Salvaterra deMiño, bem como atividades pro-movidas pelas associações locais,onde o Pai Natal vai chegar demota, bicicleta e barco, trazendona bagagem muitas surpresaspara os pequenos.

O FARELO | Decembro de 2018XVIII

RedacciónNovas da Raia

Referência turístico-am-biental a nível ibérico,o Parque de Lazer do

Castelinho foi, entre maio ejulho, alvo de uma significa-tiva intervenção de foro mu-nicipal, ganhando umaimagem atrativa e consentâ-nea com as expetativas dosmilhares de visitantes, querao nível dos espaços de cir-culação e da iluminação, querna remodelação/colocação deinfraestruturas.

A requalificação geral doespaço conhecido como par-que aquático apresentava-secomo uma prioridade para oexecutivo, dada a enormeafluência no período de verão.O objetivo é proceder, em2019, à substituição de todosos equipamentos, à benefi-ciação dos pavimentos exis-tentes com novo tratamentosuperficial e à construção deuma nova estrutura de apoiocom câmara de manobras e

reservatório soterrado.Devido ao elevado investi-

mento previsto, a Câmara Mu-nicipal submeteu, em julho,o projeto ao Programa “BEM– Beneficiação de Equipamen-tos Municipais” no âmbito doContrato Programa – ProgramaNacional de Coesão Territorial,tendo obtido aprovação nopresente mês. Com um custoestimado de 400 mil euros, ofinanciamento aprovado incidiusobre 300 mil euros, com umataxa de financiamento de 60%,

correspondendo a uma verbaalocada ao Município de VilaNova de Cerveira de 180 mileuros, cabendo à autarquiasuportar o restante.

Inserido no Parque de Lazerdo Castelinho, este parque te-mático, que simula uma réplicado rio Minho com os seus ca-nais, comportas, barragens,jatos e repuxos de água, é umdos espaços prediletos de vi-sitantes oriundos do Norte dopaís e da vizinha Galiza, du-rante a época veraneante.

Aprovada candidatura para requalificaçãodos Jogos de Água do Castelinho

Em funcionamento desde2006 como resposta so-cial inovadora em con-

texto empresarial a nívelnacional, a Creche do Centrode Apoio às Empresas de VilaNova de Cerveira tem regis-tado uma procura acima da suacapacidade para a qual nãotem conseguido dar resposta.Neste sentido, a autarquia cer-veirense apresentou recente-mente um estudo prévio paraa execução da primeira am-pliação daquele equipamento,com o objetivo de acolher ummaior número de crianças porforma a colmatar as carênciasexistentes.

Até ao momento, a crecheacolhe 77 crianças em doisturnos, num horário alargadoentre as 05h30 e as 19h00,permitindo a melhor concilia-ção entre a vida familiar eprofissional do agregado fa-miliar. Com a remodelação pre-vista pretende-se aumentar acapacidade para mais 16 crian-

ças, na faixa etária dos 12aos 36 meses, através da am-pliação da creche para o ladosul e que permitirá a criaçãode pelo menos dois postos detrabalho diretos, juntando aos19 já existentes.

Com um investimento esti-mado de 80 mil euros, o projetode ampliação da Creche doCentro de Apoio às Empresasserá apresentado ao Aviso NOR-TE-42-2018-11 EquipamentosSociais, integrando o mapea-mento do PDCT Alto Minho:Equipamentos Sociais PI 9.7com uma verba alocada decerca de 73 mil euros, e comprazo de execução para o pri-meiro semestre de 2019.

Cerveira pretende ampliar Crechedo Centro de Apoio às Empresas

Monção mais atraente em época de Natal

XIXO FARELO | Decembro de 2018

Redacción

Galicia

Dez espectáculos de circo,danza, música e teatro en seisescenarios diferentes. É a pro-posta da Concellaría de AcciónCultural no programa FestAle-gre, que se vai desenvolver nasemana do 17 ao 23 de de-cembro e que será financiadocon cargo aos Orzamentos Par-ticipativos Compostela Deci-de.

A concelleira de Acción Cul-tural, Branca Novoneyra, pre-sentou o programa FestAlegrenunha rolda de prensa na queestivo acompañada por dúasdas persoas que participaránna programación, César Martí-nez "Goldi", Xesús Ron e HelenBertels. A edil explicou que ofestival inclúe "un total dedez actuacións, das que catrose desenvolverán no TeatroPrincipal e unha máis no Au-ditorio de Galicia, pero os de-mais espectáculos terán lugaren espazos que non son habi-tualmente empregados na pro-gramación cultural do Concellode Santiago, como son a sededa SGAE, a Escola de Altos Es-tudos Musicais, o Museo deHistoria Natural e a Casa deEuropa, todos eles no ámbitoda Finca de Vista Alegre". Aconcelleira apuntou que a lo-calización "responde ao que

se achegaba na proposta se-leccionada no proceso de Or-zamentos Participativos, e queobtivo un financiamento de35.000 euros".

Espazo "Berberecheira" FestAlegre arrincará no Teatro

Principal, onde están previstasata catro das actuacións docartel. As tres primeiras sonproxectos xurdidos na Berbe-recheira, o espazo creado porChévere despois de ter obtidoo Premio Nacional de Teatro.

A primeira das propostas, o17 de decembro ás 20:00 horas,será a montaxe Goldi Libre,un traballo de teatro-docu-mento sobre o movemento dainsubmisión nos anos 80 e 90.A obra está feita a partir daspropias experiencias de CésarMartínez e da súa estancia nocárcere "durante dous anos,catro meses e un día por nonrealizar nin o servizo militarnin a prestación social substi-tutoria". O 18 de decembro, etamén a partir das 20:00 horas,a actriz Iria Pinheiro subiráao escenario do Principal pararepresentar a súa Anatomíadunha serea. Na montaxe, aactriz conta como viviu o partodo seu fillo, "no que foi muti-lada e se sentiu estafada eabandonada polo sistema,

como outras moitas mulleresen todo o mundo". Xa o día19, o FestAlegre permitiranoscoñecer a obra audiovisual Sal-vador, de Borja Fernández eLaura Iturralde. Trátase dunproxecto de artes escénicassobre os movementos migra-torios co que se pecha a Triloxía666, tres pezas escénicas se-paradas seis anos no tempo.

Finca de Vista Alegre Tras do arranque do FestA-

legre no Teatro Principal, oprograma trasladarase á Fincade Vista Alegre, con ata cincoespectáculos nos espazos nelalocalizados. Na sede da SGAE,Helen Bartels e Mónica de Nutrepresentarán as súas AcciónsNimias o 20 de decembro apartir das 20:00 horas; e mediahora máis tarde, na sede daEscola de Altos Estudos Musicaispoderemos ver o programa Na-dal, ti que cantas, da asociacióncultural e musical Solfa.

Xa o 21 de decembro, apartir das 18:00 horas, estáprevisto que o Museo de HistoriaNatural acolla a representaciónde A música das árbores, conAnxo Moure e Servando Barreiro.Este é un espectáculo familiarpara todas as idades, que contacomo "o trasno Graciano tratade salvar a música das árbores,

que desaparece por mor dosincendios".

Na Casa de Europa estánprevistos dous dos espectáculosdo FestAlegre. O 21 de de-cembro, ás 20:00 horas, aco-llerá un recital multidisciplinardo Grupo Oriol con poemas deEva Veiga. Ao día seguinte,tamén ás 2:.00 horas, haberáun concerto de Cova Villegase o dúo Delta Galgos, baseadona obra poética de AntonioGamoneda.

Auditorio e Principal O FestAlegre pecharase con

cadansúa proposta no Auditoriode Galicia e no Teatro Principal.A primeira, o 22 de decembroa partir das 19:00 horas, seráo espectáculo Orquestra demalabares, coa participaciónda Banda Municipal de Músicade Santiago e dos malabaristas

Arturo Cobas, Dulce Duca, DaniFausto, Aitor Garuz, GuillermoPorta, Santiago Montero e JesúsVelasco "Xampi".

A axenda do festival com-plétase cunha nova entregade As raíces na pedra no TeatroPrincipal. Será o 23 de de-cembro, ás 19:00 horas, coaparticipación do Obradoiro deCultura Tradicional Ultreia eda Agrupación Cantigas e Aga-rimos, e centrado na tradicióngalega dos cantos de reis.

O programa FestAlegre éunha proposta da Concellaríade Acción Cultural que nacedos Orzamentos ParticipativosCompostela Decide. Todas asactuacións serán libres ata com-pletar aforo e só será precisa aretirada previa de convites parao espectáculo do 23 de de-cembro no Teatro Principal.

Nace o programa "FestAlegre", con dez espectáculos de diferentesdisciplinas en seis escenarios de Compostela

César Martínez, Xesús Ron, Branca Novoneyra e Helen Bertels na presentación.

Luis Tosar recibiu o Pre-mio Ourense como ho-menaxe aos seus 20

anos como actor de cine, unrecoñecemento que o OurenseFilm Festival (OUFF) quere dara “un dos grandes actores docine español”, en palabras deMiguel Anxo Fernández, coor-dinador artístico do OUFF.Tosar amosouse moi agrade-cido polo premio, sobre todo,

porque como confesou, está“sentimentalmente moi unidoa esta cidade”. Remarcou queo Festival de Ourense é unhaproba de que “resistimos e es-tamos aquí” nun momento detransformación do cine no queo futuro é incerto.

O intérprete tamén lle sor-prendeu que ao encontro coaprensa asistira un grupo deestudantes da ESO, que parti-

cipan en varios actos para ex-perimentar como é un festivalde cine por dentro. Para Tosar,é “moi bonito” comprobar quehai xente moi nova con ganasde ver cine e tamén de facelo.

O Premio Ourense súmase asía unha longa lista de galardónsque Luis Tosar recibiu ao longoda súa carreira e nos que desta-can tres Goyas (máis outrascatro nominacións), sete premios

Mestre Mateo, dous Fotogramasde Plata, tres Premios de laUnión de Actores y Actrices,outros tres galardóns do Círculo

de Críticos Cinematográficos ea Espiga de Honor da SemanaInternacional de Cine de Valla-dolid (Seminci) do 2017.

Luis Tosar e Miguel Anxo Fernández.

Luis Tosar recibe o Premio Ourense polosseus 20 anos no cine

O FARELO | Decembro de 2018XX

Redacción OURENSENovas da Raia

Xantar, Salón Interna-cional de Turismo Gas-t r o n ó m i c o ,

representado no figura doseu director, Alejandro RubínCarballo, participou comoconvidado especial no ter-ceiro Faladoiro gastronómicoorganizada pola ConfraríaGastronómica do Sarrabulhoá moda de Ponte de Lima. Oacto celebrouse na Casa dosSabores-Clara Penha situadonesta localidade e que foi du-rante anos un restaurante noque se degustaba un dos me-llores arroces con sarrabulhoda rexión.

Durante este acto de apostapola gastronomía de calidadee autóctona, foi asinado unconvenio de colaboración en-tre Xantar, a Confraría do Sa-rrabulho e a Cámara Municipalde Ponte de Lima. AlejandroRubín como director de Xantar;Cristina Méndes como presi-denta da Confraría e PauloBarreiro Sousa, como vereadorde Turismo de Ponte de Lima,foron os asinantes deste pro-tocolo de colaboración e pro-

moción mutua que se verámaterializado tamén durantea 20ª edición de Xantar queterá lugar en Expourense entreo 6 e o 10 de febreiro de2019. Acudiron ademais ocónsul de Portugal en Ourense,Jose Pires da Silva, o presi-dente da asemblea municipalde Ponte de Lima e directivosda Escola Profissional de Agri-cultura e Desenvolvimento Ru-ral de Ponte de Lima.

Este acto serviu tamén paraestreitar relacións entre a Con-

fraría Gastronómica do Sarra-bulho e a do Lagostino de Ma-rín que participou como con-fraría convidada nesta ocasión.Ambas participarán no EncontroInternacional de Confrarías quese celebrará en Xantar o xoves7 de febreiro.

Durante este acto serviuseo tradicional arroz de Sarra-bulho à Moda de Ponte deLima elaborado pola ilustrecociñeira local María do Car-mo, toda unha referencia nes-ta rexión.

A Confraría Gastronómica do Sarrabulho asina convenio con Xantar

Cristina Méndes presentou o acto.

A Confraría de Marín entregou diploma de honra á Confraría do Sarrebulho.

José Piris con Alejandro Rubín.

Omunicipio de Pontede Lima presentou oproxecto “Em época

baixa, Ponte de Lima emalta 2018/2019” e, en para-lelo, Expourense a travésdo seu director AlejandroRubín Carballo, presentouXantar 2019.

Ponte de Lima segue apos-tando por este proxecto quefomenta a creación de motivosde interese, de atractivo ede chamamento ao investi-

mento, motivados pola crea-ción de dinámicas diversas.

Ao loitar contra a esta-cionalidade turística, esteplan demostrou unha indu-bidable plusvalía, que cruzao campo económico, o social,a o tecido empresarial doconsello nos seus diversossectores. O plan se ramificaen favor da promoción dacalidade gastronómica e daprestación dun servizo deexcelencia. A campaña presentouse na Casa dos Sabores, de Ponte de Lima.

Seis meses gastronómicosen Ponte de Lima

XXIO FARELO | Decembro de 2018

Novas da Raia

Por Silvia Pardo

Funergal consolidou osmellores resultados dasúa traxectoria como

feira internacional do sectorfunerario. Se a edición de2016 supuxo un punto de in-flexión na feira na que se su-peraron todos os datos departicipación de expositores evisitantes, a de 2018 posicio-nala definitivamente como ogran centro de negocios inter-nacional na Península Ibérica.Trátase dunha edición quecumpriu as expectativas dos111 expositores de 14 paísesque transmitiron á organiza-ción de Expourense o seualto nivel de satisfacción noreferente ao negocio realizadoe ás visitas recibidas duranteestes dous días, máis de4.000.

Esta edición contou coa co-laboración de grandes gruposfunerarios de España (Funes-

paña, Interfunerarias, GrupoAlbia e Parcesa) que vironnesta cita unha oportunidadede posicionar a súa marcaentre os profesionais e deabrir o sector a unha sociedadeno que a morte continúa sendo

un tema “tabú” e no que tra-ballan para cumprir unha fun-ción crave nun cambio de pa-radigma e transformar a mortenunha experiencia íntima eplena no que o funera sexaunha homenaxe a vida levada

polo falecido.Entre os expositores de Fu-

nergal 2018 compartiron es-pazo cos principais fabricantesde cadaleitos, fornos crema-torios, urnas, vehículos fúne-bres e outros artigos funerarios

de España e Portugal e doutrospaíses como Italia, Holanda,Francia, Paquistán e Alemañaque ademais tiveron a opor-tunidade de reunirse cos im-portadores de Brasil, Guate-mala e Colombia que participanna misión comercial interna-cional desta edición.

Camiño de SantiagoEntre as novidades desta

edición destacan as presen-tadas nun acto no que parti-cipou a directiva da Orde doCamiño de Santiago. Trátasedo “Cadaleito Xacobeo” xurdidoda cooperación de dúas em-presas fabricantes de cadalei-tos e que son fieis expositorasde Funergal: Cadaleitos Galego(a empresa de Piñor de Cealíder en exportación en España)e Mediterráneo Innova (situa-dos en Fabara, Zaragoza). Estecadaleito especial Xacobeoconta con certificación eco-lóxica e ten gravados a cruzde Santiago Apóstolo e as tra-dicionais cunchas de vieira.

Ademais do cadaleito foronpresentadas as xoias funera-rias especiais do Camiño deSantiago. Trátase de dous mo-delos diferentes de colgantesrealizados en prata, un coaCruz de Santiago e outro coacuncha de vieira, que permi-ten gardar nas súas interiorcinzas polo que ofrece a po-sibilidade de poder realizar oCamiño acompañados dalgúnmodo polos seres queridosfalecidos. É un produto daempresa holandesa FuneralProducts que os fabricou pormor da suxestión dos membrosda Orde do Camiño de San-tiago. Esta entidade contacon máis de 1.200 damas ecabaleiros repartidos por todoo mundo. A espiritualidadedo Camiño leva a algúns dosseus membros para solicitarser enterrados coa capa dedama ou cabaleiro da Orde ea fabricación do cadaleito edas xoias funerarias permitirádar un paso máis.

O FARELO | Decembro de 2018XXII

Redacción OURENSEGalicia

Directiva da Orde do Camiño de Santiago.

Funergal, punto de encontro profesional do sector da Península

Alberto Núñez Feijóo, presidenteda Xunta, presidiu nos Peares ahomenaxe con motivo do

XXXVIII aniversario do falecemento deRodolfo Prada Chamocín. Feijóo refe-riuse a Rodolfo Prada como un loitadorcontra o esquecemento “que logra queaquel Daniel Castelao que arribara ásAméricas coa tristura de perder o soñode Galicia e coa imaxe aínda viva detantos amigos e compañeiros queforan vítimas do odio incivil, rexurdacomo gran patriarca da galeguidade”.E como un loitador da esperanza, queconsegue que o Bos Aires daqueltempo non sexa unha capital de expa-triados que capitulan e de emigrantesque esmorecen en medio da saudade,senón unha auténtica capital da Gali-cia que espera o momento de reiniciaro seu camiño.

O titular do Goberno galego destacoutamén a inmensa fe que Prada Cha-mochín tiña nos galegos e que o levoua construír “a ponte máis grande de

todas”. “Unha ponte que aínda nonfoi superada e que resistiu o paso dotempo e das tempestades: a ponteque une América, e especialmente BosAires, con Galicia e pola que houboun tráfico incesante de esperanza, deorgullo e de exemplo”, aseverou.

Feijóo concluíu afirmando que a co-herencia, a solidez e a fidelidade áterra que caracterizan a obra de ManuelBuciños, o artista encargado de inmor-talizar este aniversario cunha escultura,son virtudes que comparte con RodolfoPrada e coas xentes dos Peares.

A filla do homenaxeado descubriu a escultura.

Lembranza de Rodolfo Prada nos Peares

XXIIIO FARELO | Decembro de 2018

Galicia

Na sesión da Comisión deAgricultura e Desenvol-vemento Rural do Parla-

mento Europeo celebrada opasado día 21 abordáronse va-rios informes relativos a dis-tintos aspectos da PolíticaAgraria Común (PAC) a imple-mentar a partir do 2021 [Ordedo Día]. A eurodeputada ga-lega Lídia Senra, coordenadorado Grupo da Esquerda UnitariaEuropea-Esquerda Verde Nór-dica (GUE/NGL) nesta comi-sión, tomou a palabra nopunto adicado ao establece-mento de normas en relación áaxuda aos plans estratéxicosque deben elaborar os Estadosmembros no marco da políticaagrícola común financiada acargo do Fondo Europeo deGarantía (FEAGA) e ao FondoEuropeo Agrícola de Desenvol-vemento Rural (FEDER), pre-sentando unha batería de

medidas para situar o campe-siñado e a Natureza no centroda nova política agroalimenta-ria europea a implementar apartir do 2021. “Nós reitera-mos que as políticas agroali-mentarias europeas deberíanser repensadas no seu con-xunto. Se queremos resultadosdistintos aos actuais, debemosimplementar un novo modelode Política Agraria Común”.

Apelando a unha mellor dis-tribución dos orzamentos pú-blicos, Senra destacou que agarantía de prezos que cubranos custos de produción e re-muneren o traballo labrego tenque estar no núcleo da novaPAC. “O campesiñado non quereser un sector subvencionado,quere vivir con dignidade davenda dos seus produtos, osalimentos”.

Outra modificación da actualaplicación orzamentaria da PAC

debería abordar a cuestión daincorporación da mocidade áactividade agraria. “Estamos afalar do futuro da produciónda alimentación na UE, perotamén do futuro do medio ruraleuropeo. As axudas á incorpo-ración teñen que concedersede xeito anticipado, non podenseguir adicándose de xeito moiimportante a pagar os xurosbancarios, como está a pasaractualmente.”

A eurodeputada galega ta-mén subliñou na intervencióndesta mañá a súa aposta polaeliminación dos dereitos his-tóricos e o establecemento detopes para as axudas que sexanmáis baixos que a propostaactual, máis claros e de cum-primento obrigado. “Propoñe-mos un sistema de topes or-ganizado en 3 categorías: altamontaña, zonas desfavorecidase resto de zonas.”

Ademais, abondou, a novaPAC debería establecer meca-nismos fortes para garantir queas axudas só son concedidas aexplotacións que están desen-volvendo modelos produtivosque claramente están orientadosa preservar o medio ambiente

e a loitar contra o quecementoglobal. “Todo o que estea fórade aí non debería recibir axudaspúblicas da PAC”, aseverou Sen-ra. “O que queremos é unhaverdadeira redistribución dasaxudas, de tal xeito que as per-ciban só as labregas e labregos.

Batería de medidas para unha PAC que sitúe ao campesiñado e á Natureza no centro

Apresidenta da Deputa-ción de Pontevedra,Carmela Silva, xunto a

Arturo Ruiz Rodríguez, presi-dente da asociación españolada Ruta dos Fenicios, inaugu-rou hoxe a exposición divulga-tiva sobre dita ruta que acolleo hall do Pazo Provincial ata ovindeiro 15 de decembro. Noacto tamén estiveron presen-tes Antonio Barone, directordo itinerario cultural “Rottadei Fenici”, e Santos Héctor,deputado de Turismo, quetamén asistiron no Pazo Pro-vincial á Asemblea Estatal daRuta dos Fenicios.

A exposición está formadapor un total de 13 estruturase consiste nunha mostra ex-plicativa e introdutoria coafinalidade de achegar á po-boación este itinerario cultural

europeo tan complexo e contantas potencialidades desdeo punto de vista cultural e tu-rístico. Nos paneis que con-forman a exposición poderaseobservar un mapa indicativoda ruta e interesantes imaxesde puntos de interese no des-tino de cada socio. Na mostraestán representadas, amais dasRías Baixas, Empúries, Palma,Eivissa, Castellón, Sagunto,Guardamar do Segura, Carta-gena, Mazarrón, Galera, a Uni-versidade de Xaén, Cuevas delAlmanzora, Linares, Mengíbar,a Deputación de Xaén, Melilla,Baena, Chiclana e Cádiz.

A inauguración desta mostrafoi unha das actividades com-plementarias que rodean aAsemblea Estatal da Ruta dosFenicios, acolleu a Deputaciónde Pontevedra os días 22 e 23

de novembro. Este encontroarrancou cunha sesión de tra-ballo na que só participaronos socios da ruta e foi presididapolo deputado provincial deTurismo, Santos Héctor, e con-tinuou ao día seguinte cunencontro aberto ao públicono que se realizaron confe-rencias e mesas redondas sobrea Ruta, sobre o programa deitinerarios culturais europeosdo Consello de Europa e sobrerutas como a dos Íberos, oCamino de Anibal e a Rutadas Cassitérides. Amais, a De-putación de Pontevedra orga-nizou para as persoas asisten-tes unha orixinal comida feniciaelaborada polo Centro CarlosOroza. Nela puideron saborearun surtido de afumados, unhaensalada mediterránea, hum-mus con falafel e “Malfulf”.

A Ruta dos Fenicios é unitinerario cultural internacio-nal, recoñecido polo Consellode Europa, que atravesa 18países e une tres continentes,conectando as grandes rutasmarítimas empregadas polacivilización fenicia, un camiñopara abastecerse de estañona antigüidade e que poderíanon estar localizado nas illasbritánicas (como se pensabaata o de agora) senón nas

Rías Baixas. A Deputaciónpertence a esta rede estataltras ter descuberto restos fe-nicios e púnicos e documen-talos nos xacementos de Mon-te do Castro (Ribadumia), ALanzada (Sanxenxo), Montedo Facho (Cangas) e Puntado Muíño do Vento (Vigo),sendo o territorio máis meri-dional da Ruta, ademais deser o primeiro alleo ao Medi-terráneo.

A exposición Ruta dos Fenicios, en Pontevedra ata o 15 de decembro

A IDEAAs ideas nacen primeiro como

soños. Discarlux era un soño quetiveron dous amigos que un día di-xeron “por que non?” Era o momentode dar o paso e mostar que habíamoito por dicir no mundo da carne,que aínda había metas a ondechegar e Carlos Ronda e José Portasquerían cruzar esas liñas de chegadacomo dous corredores de fondo.

A carreira comezou cando deci-diron poñer en marcha un procesoque apenas se desenvolvera. Ir di-rectamente ao lugar de cría e ob-servar como nace, crece e sobretodo, como se alimenta o gandonas explotacións que conservan otraballo tradicional de criar vacún.

Así foi como percorreron diferenteslugares da xeografía de Galicia. Por-que querían encontrar eses espazosque gardaban como tesouros razasbovinas diferentes, para ofrecer algodiferente, levar ás mesas un saborsen comparación.

Ideas, amizade, confianza e ilu-sión, foron os magníficos combus-tibles que permitiron iniciar o pro-xecto Discarlux. Hoxe conta co res-paldo de recoñecidos nomes da co-ciña e da gastronomía.

“Foi unha simbiose perfecta entredous amigos” di Carlos Ronda. “In-

quedanza para satisfacer mediantea calidade” remata José Portas.

O DEZ POR CENTO DE DIFERENZAA satisfacción do cliente é un

dos principais obxectivos de Dis-carlux. A satisfacción é coñecer asinquedanzas do gandeiro, do paisanoque ten unha finca e a partir de aícrear unha fidelidade que vai desdea compra da carne, a produción, aelaboración e a venda do produto.

“Satisfacción tamén é saber quetemos o 90% do que teñen os de-mais, pero máis satisfacción é saberque temos un 10% que non teñenos demais”. E que é ese 10%?

Un equipo humano que trata acarne dunha maneira especial e di-fícil de esquecer. Ese equipo traballapezas que non existían no mercado.Elementos que piden maior eficienciano seu tratamento e na súa elabo-ración, cunha maior calidade nocorte e na presentación. Por que?Porque hoxe en día existe a nece-sidade de consumir todas as partesdun animal. Isto permite un equi-librio entre os baixos custes dunhaspezas e os altos custes de outras.

Ese 10% é a base de Discarlux. Otratamento da carne ofrecendo pezasque permiten optimizar todas aspartes dun animal de cara a adap-tarse ás demandas da hostelería.Pero tamén ofrecer un produto ex-

clusivo que só Discarlux coñece,sabe onde está e sabe como tratalo.

Foi un esforzo que valeu a pena.Porque todos estes pasos acabaronnunha resposta positiva da hos-talería e de diferentes voces dagastronomía.

PROXIMIDADEA obtención e oferta de pezas de

calidade, tratadas con especial se-guemento desde a orixe ata o con-sumidor final crea vínculos. O traballoben feito e a dedicación diaria a unoficio que te apaixona, ata lazoscos clientes que co tempo se con-verten en vínculos de amizade.

Eses vínculos nacen da esixenciaque supón tratar con clientes quepiden ademais de calidade, bo ser-vizo, xénero exclusivo e unha se-guridade total sobre o produtoque mercan. Discarlux sabe que afidelidade se gaña mediante o es-

forzo e a confianza que dá poñersobre a mesa algo distinto, seguroe exclusivo.

FISTERRA BOVINE WORLDFisterra Bovine World é un pro-

xecto de dous anos co que Discarluxquere estudar o comportamento dediferentes razas bovinas con ali-mentación propia de Galicia.

Buscamos irmandar durante vintee catro meses diferentes razas devacas chegadas de todo o mundo.Así, hai vacún de Escocia, Galicia,Xapón, Suíza, Inglaterra e outraspartes.

Criadas e coidadas entre árboresautóctonas e dentro de instalaciónsonde son alimentadas de maneiratradicional. Desta maneira estudá-molas para coñecer o seu compor-tamento metabólico coa dieta quese lles serve.

Logo, mediante catas de carne

O FARELO | Decembro de 2018XXIV

Reportaxe

Discarlux; a explosión do sabor

Por Moncho Mariño

con expertos iranse tendodatos que permitirán a Dis-carlux traballar sobre seguro.Isto significa que se adap-tarán diferentes dietas paradiferentes tipos de gandovacún. O resultado, unhacarne de calidade e que deasatisfacción ás esixencias domercado e dos consumidores.

ONDE ESTÁ?Situada na aldea de Tras-

monte, no concello de Amese xunto a un dos puntosmáis fermosos do Camiñode Santiago, a aldea de Pon-te Maceira. Só 20 quilóme-tros separan este lugar domar, xusto no Camiño a Fis-terra, último tramo cara oantigo cabo da Fin do Mundopara os romanos.

OS ANIMAISA carne de rubia galega

é unha garantía de calidadeen si mesma. Mais Discarluxquere traballar con novossabores e texturas que lledean novas posibilidades.Así podemos nomear outrasrazas como:

-Cachena, de Ourense-Sayaguesa, de Zamora-Wagyu, de Japón,-Rubia Gallega-Limiá, Ourense-Maronesa, Portugal-Simmental, Suiza-Angus, Escocia-Hereford, Inglaterra-Galloway, Escocia-Dexter, Irlanda-Highland, Escocia-Holstein Frison, Holanda

ALIMENTACIÓNO millo autóctono ga-

lego ten propiedades desabor e textura que nonposúe o híbrido americano.Por iso, o millo autóctonoserá o empregado para oengorde final de seis me-ses polo que pasarán ascabezas na finca de Tras-monte.

O gran galego ten máisresistencia ás condiciónsclimáticas do lugar. Existentres tipos del, o brancoou Rebordáns, o mareloou Sarreáns e o negro ouMeiro.

O Fisterra Bovine Worldnon é un proxecto illado.Conta co apoio de nomesdestacados dentro e fórada cociña. Entre outrosnomes están Juan Echa-nove, actor e gastrónomo,Joaquín Felipe, chef exe-cutivo de Florida Retiro,Stephane Balluet, un dosmáis recoñecidos restau-radores franceses e moitosmáis nomes que vos con-vidamos coñecer no nosoproxecto e na nosa web.

Discarlux quere ofrecerunha nova maneira de ver

a carne, de tratala, de mos-trar que non todo é unhasimple viaxe desde a fincaao prato. Polo medio haipasos que dar para tratar

con coidado e mimo esaspezas que logo se consu-mirán no restaurante, nacasa ou onde guste cadaquen.

XXVO FARELO | Decembro de 2018

Reportaxe

O FARELO | Decembro de 2018XXVI

RedacciónGalicia

Aconselleira de MedioAmbiente, Territorio eVivenda, Ángeles Váz-

quez, comprometeuse co al-calde de Muíños, PlácidoÁlvarez Dobaño, a estudar aposibilidade de colaborar nasobras de humanización de va-rios espazos públicos no Con-cello de Muíños. Así llomanifestou no trascurso dunhareunión co rexedor municipal,quen lle entregou unha copiado proxecto redactado poloConcello, e indicoulle que darátraslado da documentación áDirección Xeral de Ordenacióndo Territorio e Urbanismo paraque o analice e valore as posi-bibilidades orzamentarias dodepartamento que garantan aviabilidade do proxecto.

A iniciativa propón a creacióndun acceso peonil á Praza doCruceiro de Barxés e ao com-plexo turístico deportivo O Cor-go; así como a construción debeirarrúas en Mugimes e o acon-dicionamento da Praza de SanRosendo tamén neste núcleo,co fin de dotar dun espazo quesatisfaga as demandas de ocioe lecer dos veciños. A conselleirade Medio Ambiente trasladoullea súa vontade de colaboraicón

con este proxecto, porque éacorde aos obxectivos que semarca o departamento que di-rixe, como poñer en valor asdotación actuais dos concellosgalegos, a través da recupera-ción e a mellora dos espazos.

Aldea de SalgueiroPor outra banda, o alcalde

de Muíños e a conselleira taménabordaron a situación do Plande Dinamización do Pobo deSalgueiros, unha pequena aldealocalizada dentro do ParqueNatural de Baixa Limia-Serrado Xurés no que se realizarahai anos un investimento im-portante en materia de reha-bilitación. Plácido Álvarez tras-ladoulle a súa preocupaciónpolo estado actual deste nú-

cleo, no que o concello estámoi interesado en promoverunha serie de actuacións diri-xidas a lograr a súa reactivacióne a darlle algún uso concreto.

Pola súa parte, Ángeles Váz-quez comprometeuse a estudara proposta do alcalde e a ava-liar posibles vías de colabora-ción económica por parte tantoda súa consellería como doresto de administracións im-plicadas. Tras incidir no seuinterese por conseguir que opobo de Salgueiros se poñaen funcionamento e se lle sa-que partido aos investimentosrealizados, a conselleira mati-zou que haberá que analizartamén a viabilidade xurídicade externalizar a súa xestión,

Medio Ambiente estudará colaborar nahumanización de espazos públicos en Muíños

Ángeles Vázquez con Plácido Álvarez Dobaño.

Acapital ourensá ocupao posto 45 das capitaisespañolas en sustenta-

bilidade ambiental. En todo oEstado só hai sete capitais deprovincia cuxa situación am-biental sexa peor que a deOurense-cidade. Así o aseguraAdiante Ourense, que afirmabasearse en datos do Informedo Observatorio da Sustenta-bilidade correspondentes aeste 2018. "Estes datos de-mostran que programas comoGeoatlantic e o Ecobarrio daPonte promovidos polo Con-cello de Ourense, non sonmáis que aparato para disfra-zar un gran fracaso na xes-tión ambiental", sinalaAdiante Ourense.

O informe emprega 59 in-

dicadores distribuídos en 26temas e 4 bloques xenéricos,e establece que o Concellode Ourense non publica ninun só indicador ambientalna súa páxina web, así comoque a Ordenanza de protec-ción contra o ruído, aíndaque modificada en 2014, é ade 2002.

Adiante Ourense esixe aogoberno municipal "que deixede ocultar os resultados dosindicadores dos marcadoresambientais da cidade", xaque, a pesar de que poidaparecer outra cousa, a saúdeambiental da capital ourensáestá moi por detrás de cida-des como Vitoria, Madrid eBarcelona que, a primeiravista, diríase que están máis

Ourense vista desde o Seminario Maior.

A saúde ambiental de Ourenseé a octava peor de España

ADeputación de Ourense,a través da Rede de Au-ditorios provincial de

Ourense, financia a produciónda obra “Proxecto Noee”, deSarabela Teatro, un espectá-culo deseñado para gozar enfamilia e que se estreou en.Barbadás. Na presentación daobra participaron o vicepresi-dente da Deputación, RosendoFernández; o asesor de Culturada Deputación, Aurelio GómezVillar; e a directora da obra,Fina Calleja.

“Proxecto Noee” é “un pro-xecto mimado desde hai tempo,que comezamos a ensaiar nopasado mes de xuño, e quepresentamos por primeira vezaos máis pequenos para queacompañados dos seus pais,gocen dun espectáculo pensadopara as familias”, explicou FinaCalleja. En “Proxecto Noee”,tres pingüíns, que son os tresúnicos protagonistas, enfron-taranse ás consecuencias docambio climático, nun perco-rrido divertido no que vai a

imperar a amizade. Neste sen-tido, a directora da obra des-tacou que o teatro “ten queten valor por si mesmo” eneste espectáculo estarán pre-sentes os valores da “amizade,a igualdade, o espírito críticoe a conservación do planeta”.

A obra estará o venres 21de decembro no local social“Escolas Vellas” de Xunqueirade Ambía e o 28 de decembrono Auditorio Municipal “JulioVázquez”, na Pobra de Trives.Ao día seguinte, o 29 de de-

cembro estará no patio do Mu-seo da Limia en Vilar de Santose o domingo, 30 de decembro,no salón de actos da Casa deCultura de Viana do Bolo. Ovenres, 4 de xaneiro, estará

no Auditorio da Peroxa. Estesson os primeiros concellos queacollerán este espectáculo que“nace con vocación de chegara toda a provincia”, sinalouFina Calleja.

Sarabela Teatro leva o “Proxecto Noee”pola provincia

Sarabela Teatro actuará pola provincia de Ourense.

XXVIIO FARELO | Decembro de 2018

Opinión

Adelegada territorial daXunta en Ourense, Ma-risol Díaz Mouteira, vi-

sitou o miradoiro deFumaces, no concello ouren-sán de Riós onde o Gobernogalego investiu preto de21.000 euros para a súaposta en valor como recursoturístico da zona. Díaz Mou-teira acompañada do alcaldedo municipio, Francisco Ar-mando Veiga, supervisou ostraballos executados para arecuperación deste miradoiropaisaxístico emprazado entrea estrada N-525 e a autovíaA-52 que contribuirá a poten-cialo como reclamo turístico,ao tempo que permiten omantemento dos seus acce-sos en óptimas condicións deseguridade para os seus visi-tantes. Así, a actuación con-sistiu na roza de monte baixocoa fin de explanar o terreo,

a apertura de accesos, colo-cación dunha varanda de pro-tección e a instalación demobiliario urbano.

Os traballos realizáronseao abeiro da liña de axudasque a Consellería de Culturae Turismo destina para o fo-mento da accesibilidade esinalización turística nos re-cursos turísticos no mediorural. Marisol Díaz lembrouque este ano, ao abeiro destaliña de subvencións, se con-cederon axudas por un im-porte de preto de 676.000euros a un total de 25 enti-dades locais da provincia deOurense co obxectivo de me-llorar a accesibilidade físicae á sinalización dos seus re-cursos turísticos coma os es-pazos naturais, os miradoirose as rutas de sendeirismo,as praias fluviais e os bensculturais.

A Xunta apoia arecuperación do miradoiro

de Fumaces, en Riós

A Xunta investiu 21.000 euros no miradoiro de Fumaces.

Aconselleira de MedioAmbiente, Territorio eVivenda, Ángeles Váz-

quez, mantivo unha reunióncos alcaldes de Riós e A Gu-diña, Francisco A. Veiga Ro-mero e José María Lago Cabo,respectivamente, que traslada-ron á conselleira as súa de-mandas nesta materia. Duranteo encontro, a responsable deVivenda do Goberno galegotrasladoulles as distintas liñasde actuación do departamentoque dirixe en materia de reha-bilitación de vivendas.

Vázquez Mejuto recordou quepresentou en sede parlamen-taria as contas do ano 2019da Consellería, das cales o Ins-tituto Galego de Vivenda eSolo destinará case 36 millónsde euros a través de diversosprogramas e modalidades deintervención en materia de re-habilitación. Unha das inicia-tivas máis salientables nesteeido é o programa Rexurbe,dotado de 7,4 millóns de eurosco fin de rehabilitar aquelesámbitos degradados desde un

punto de vista tanto arquitec-tónico como social co fin devolver convertelos nun motorpara a súa contorna. Esta novaliña de acción pensada paraaxudar aos concellos a recuperarzonas e edificios degradado.

Tamén destacou unha partidapara a rehabilitación dun importede 9 millóns de euros, para axu-dar a particulares, comunidadesde veciños ou promotores conactuacións dirixidas a conservarou introducir melloras enerxé-ticas e de accesibilidade enedificios construídos.

Por outra banda, o alcalde

de Riós trasladou o seu interesepolo programa para a rehabili-tación de vivendas de mestres.Vázquez Mejuto indicoulle quese trata dunha iniciativa quese iniciou en 2017, tras cons-tatar que os pequenos concellosdispoñían en ocasións de in-mobles da súa propiedade endesuso e que se podían acon-dicionar como vivendas con in-vestimentos relativamente pe-quenos. Ao longo de 2019 oIGVS disporá de 1,6 millóns deeuros para a posta en marchade actuacións ao abeiro desteprograma.

Riós e A Gudiña demandanrehabilitación de vivendas

Francisco Veiga Romero, Ángeles Vázquez e José María Lago.

Aasociación culturalAmigos do Órgano “Unrato no tubo” (Ou-

rense) nomeou socios dehonra a Delfín Caseiro No-gueiras e a Joam Trillo Pérezpola súa achega ao mundo da

cultura e da música. O actocelebrouse no salón nobre doLiceo de Ourense. Esta activi-dade clausurou as VIII Xor-nadas de Órgano Cidade deOurense.

Desde o momento da súa

creación, a Asociación Culturalde Amigos do órgano "Un ratono tubo” conta na súa relaciónde socios de honra con: Mont-serrat Torrent, José Luis Gon-zález Uriol, Tomás Camacho eLuís García- Mañá.

Socios de honra de Amigos do Órgano

Delfín Caseiro Nogueira Joam Trillo

O FARELO | Decembro de 2018XXVIII

Redacción LUGOGalicia

Oalcalde de Sober,Luis Fernández Gui-tián, foi visitar a

Julia González Rodríguez asúa casa en San Cibrao dasViñas, onde vive cunha dassúas fillas. A súa familiareuniuse para festexar oseu centenario. A homena-xeada descende de familiade Sober aínda que naceuen Seoane (Monforte). EnSober viviu case 50 anos

onde o seu home foi gardacivil.

Confesoulle ao alcaldeque os mellores anos dasúa vida os pasou en Sober,que se sinte de Sober eque o leva no seu corazón.Cos seus fillos Julita eMoncho fixo unha sopa deletras e co alcalde e outrosfamiliares posou na portada súa casa en San Cibraodas Viñas (Ourense).

Cen anos de JuliaGonzález Rodríguez

Oalcalde de Sober, LuisFernández Guitián, asi-nou o convenio de co-

laboración que permitiráinvestir un total de 109.050euros na execución de diversasactuacións de rexeneración ur-bana na Área de RehabilitaciónIntegral (ARI) da localidade.No acto participaron a conse-lleira de Medio Ambiente, Án-geles Vázquez, a secretariaxeral de Vivenda do Estado,Helena Beunza, e os alcaldesdos 35 concellos beneficiadospola convocatoria deste ano.Representantes dos concellos beneficiados.

Convenio pararexeneración

urban

Odirector da Banda deMúsica de Sober e tu-bista, Miguel Fran-

queiro Becerra, foi por vezprimeira o tuba solista da Or-questra Sinfónica de Barce-lona e Nacional de Cataluña(OBC) no programa dos días16, 17 e 18 de novembro enL’Auditori (Barcelona) baixo adirección de Sylvain Cambre-ling. Franqueiro Becerra inter-pretou un papel que entrañaunha dificultade notable e noque tivo un destacado prota-gonismo.

O músico, natural de Bo-queixón, é o director da Bandade Música de Sober desde oano 2005, unha agrupaciónque en 2019 cumprirá 150anos. Nos últimos tempos Fran-queiro Becerra ten tocado conorquestras internacionais deprimeiro nivel como a WestEastern Diván Orchestra, a Hu-lencourt Soloists Chamber Or-chestra (Bélxica), a Orquestade RTVE, a Opera Teatro RegioTorino (Italia) e, de xeito asi-

duo, coa Real Filharmonía deGalicia, entre outras. Para oano próximo ten previstas ac-tuacións coa Orquestra Nacio-nal de España e co Teatro allaScala de Milán, baixo a direc-ción de Válery Gergiev.

O goberno local do Concellode Sober valora esta nova

participación do músico nunhaorquestra de primeiro nivel.O alcalde, Luis Fernández Gui-tián, gaba a traxectoria domúsico “cuxas aprendizaxese experiencias acaban rever-tendo na Escola Municipal deMúsica e na Banda de Músicade Sober”.

O director da Banda de Música de Soberdebutou coa Sinfónica de Barcelona

Miguel Franqueiro Becerra.

XXIXO FARELO | Decembro de 2018

Redacción LUGO

Galicia

OConcello de Soberiniciou, en colabora-ción coas Xuventudes

Musicais de Sober, o cicloMúsica no Outono cun con-certo da mezzosoprano por-tuguesa Helena Ressurreiçaoacompañada do pianistaMarc Serra. A voz e o pianouníronse para un percorridomusical polo lied de finais doséculo XIX e principios doXX, descubrindo tesourosque evidencian a riquezadeste xénero musical consa-grado por Schubert. HelenaRessurreiçao naceu en Portu-gal, rematou a súa formaciónacadémica no ConservatoriLiceu con Marisa Roca. Tra-balla actualmente con Nunode Araújo Pereira. Recibiumasterclasses de Dolora Zaj-cik e Grace Bumbry, e clasesde Francisco Lázaro e MariaJoão Matos.

Música nooutono en

Sober

Álvaro Santos Ramos,deputado provincial, eMiguel Ángel Sotuela

Vega, alcalde de Ribas de Sil,acompañados de membros dacorporación municipal, super-visaron as novas dotaciónsque se están executando naárea recreativa deste munici-pio, e que contan cunhaachega económica de 10.000euros do Executivo provincial.O orzamento total desta obraascende a 26.500 euros.

Santos Ramos explicou que“co arranxo desta infraestru-tura todos os veciños poderándesfrutar dun novo espazo delecer completamente remo-delado e renovado, situadoademais nun enclave únicocomo a área fluvial da praiade San Clodio. Con cargo aoinvestimento do ExecutivoProvincial renovouse a tota-lidade dos elementos de xogoinfantil deste parque, insta-

louse novo mobiliario, asícomo a rexeneración do terreocoa colocación de céspede,novo peche perimetral e pa-neis informativos”.

O deputado sinalou que“esta área está situada aocarón da praia de San Clodio,un dos recursos turísticosmais importantes de Ribas deSil, que destaca pola súa be-leza natural. Ademais estapraia conta con instalacións

deportivas ao aire libre, unhaárea para caravanas e un par-que biosaudable para practicarximnasia de mantemento”.

Novas dotaciónsO parque infantil de Ribas

de Sil atopase situado na árearecreativa da praia fluvial deSan Clodio. As melloras quese acometeron neste espazomunicipal foron a renovacióndos elementos existentes nesteespazo, que por mor do seu

uso, atopábase nun avanzadoestado de deterioro e desgaste.Ademais, rexenerouse o terreocoa colocación de céspede,así como o peche, que se mu-dou coa colocación de novasvallas e dous paneis informa-tivos sobre esta área.

Os novos elementos adqui-ridos para este parque son;mobiliario como papeleiras ebancos, e outros elementosde xogo como unha torre in-fantil, columpio cesta, areeiro,escavadora, balancín, torreximnasio e casa de madeira.

O Goberno da Deputaciónrealiza por segunda vez uninvestimento nun parque in-fantil de Ribas de Sil, xa queachegou preto de 70.000 eurosno ano 2015 para remodelaro parque da Praza do Ladrillo.Esta praza conta tamén conxogos infantís e paneis infor-mativos sobre a riqueza naturalda zona. A maiores destestraballos, instaláronse 2 ro-códromos na praia fluvial deSan Clodio para complementaras prestacións que xa ofreceeste espazo.

As autoridades no novo recinto da área fluvial de San Clodio.

Ribas de Sil ten un novo parqueinfantil na praia fluvial

O FARELO | Decembro de 2018XXX

Redacción LUGOGalicia

Un monolito lembra noMonte Cido de O Cou-rel, en Esperante, a

aparición das primeiras mos-tras de escritura documentalromana no noroeste peninsu-lar e a entrada na Historiadesta parte do país. A coloca-ción do monumento respondea unha iniciativa promovidapolo catedrático e profesor"ad honorem" da Universidadede Santiago de Compostela(USC) Antonio Colmenero eimpulsada a través do Centrode Estudos de Historia da Ci-dade, unha plataforma de in-vestigación da USC con sedena facultade de Humanidadesdo campus de Lugo.

O obxectivo da iniciativa époñer en valor os tres docu-mentos escritos máis antigosda primitiva Gallaecia, que sonas dúas táboas que se atoparona mediados do século XX nestaparte de O Courel e unha ter-ceira que saíu á luz na locali-dade leonesa de Bembibre.

No Monte Cido aparecerondúas táboas de bronce. Unhadelas foi localizada no ano 1959e actualmente está depositadano Museo de Lugo. A táboa tenescritura gravada en toda a súacara anterior coroada por unfrontón triangular. O texto relataun pacto de hospitalidade entreun destacamento romano e osmoradores dun castro. Xunto aesa táboa foi atopado o agui-lucho dun lábaro do estandartelexionario romano.

En 1984 apareceu na mesmazona unha segunda táboa queestá gardada no Museo do Cas-telo de San Antón, na Coruña.Recupera outro pacto de hos-pitalidade de similares carac-terísticas ao anterior. No ano2000, apareceu unha terceiratáboa en Bembibre.

LembranzaO monolito inaugurado lem-

bra aos vencedores e vencidosda conquista romana. O mo-numento de granito inclúe un-has placas de latón que si-

mulan as táboas de hospitali-dade e está coroado por unaguilucho que lembra ao ato-pado no Monte Cido perten-cente ás tropas romanas. Llevagravado un escudo indíxenaigual ao que se atopa nasmoedas acuñadas no campa-mento de Lucus Augusti du-rante as guerras cántabras.

A catedrática de Historia daArte da Universidade de San-tiago de Compostela Ana GoyDiz e directora do Centro deEstudos de Historia da Cidade

da USC, explicou o monumentoserve para poñer de relevo unfeito que supuxo o paso daPrehistoria á Historia da antigaGallaecia.

Ademais do simbolismo, AnaGoy Diz destacou que os es-critos plasmados nas táboasachegan información útil decómo se produciu a chegadados romanos a Galicia e aludenaos pactos entre a poboacióndos castros e as tropas. "Lestespactos de hospitalidade apun-tan cara unha colonización

de amizade, non só unha in-vasión pola forza", dixo.

Á inauguración asistiu unhacomitiva que estivo encabezadapola alcaldesa de O Courel,Dores Castro, e os promotoresda iniciativa, Antonio RodríguezColmenero e Ana Goy Diz. Acu-diron o vicedecano da facultadede Humanidades, Gonzalo Fer-nández Suárez; a xefa territorialen Lugo da Consellería de Cul-tura, María José Gómez; pro-fesionais e responsables deservizo de arqueoloxía do Con-cello de Lugo e da Deputación.Tamén participarons autoridadesen representación de León.

Antonio Colmenero elabo-rou ademais un documentono que se fai un repaso docontexto histórico e xeográ-fico que rodeaba a conquistaromana na zona, detalles queexplicou a todas as persoasque asistiron ao acto inau-gural do monumento, insta-lado entre o antigo límiteentre Gallaecia e Asturias.

O monumento está instalado no que no foi o límite entre Gallaecia e Asturias.

Un monolito en O Courel lembra as primeiras mostras deescritura documental romana no noroeste peninsular

Adeputada de Cultura,Pilar García Porto, e opresidente da Asocia-

ción de amigos dos Crucei-ros, Cruces de Pedras e Petosde ánimas, Fernando Arribas,presentaron no Centrad a se-lección de fotografías rela-cionadas co estudo doscruceiros, realizada por estaentidade.

A deputada lembrou queesta mesma sede acolle o XCongreso Galego de Cruceirosde Galicia, co que colabora aDeputación. Esta colecciónfotográfica, que se presentabaixo o título Cruceiros Sen-lleiros da provincia de Lugo,contén unha selección de 32imaxes dos cruceiros catalo-

gados no territorio lucense. Ademais, está acompañada

doutra mostra bibliográfica,relacionada cos cruceiros ga-legos. Estes documentos estándistribuídos por provincias,e conta cun espazo destacadopara resaltar a figura de Cas-

telao, por ser quen abriu ocampo científico dos cruceirosen 1950; e outro con debuxosde cruceiros de Alfredo Eiras,xunto coas actas dos con-gresos xa celebrados. Podevisitarse no Centrad ata o 31de decembro.

Mostra de fotografías e debuxos decruceiros

Muras celebrou a IVFeira do Mel de Mon-taña na praza de Vi-

veiro deste concello chairego,coa colaboración da Deputa-ción que achegou 3.000 euros.O deputado Vidal Baamondedestacou que “o goberno daDeputación colabora activa-mente con esta cita, para pro-

mover e poñer en valor os pro-dutos da provincia. Ademais, através desta feira xa consoli-dada, impulsamos un dos pro-dutos máis tradicionais daprovincia, como é o mel, axu-damos a promover a zona e de-sestacionalizar o turismo, nunenclave natural único como éo Concello de Muras”.

Muras celebrou a Feira do Mel

Aspecto da feira na praza de Viveiro.

XXXIO FARELO | Decembro de 2018

Redacción

Galicia

Oourensán AlejandroFernández gañou a 42edición da carreira pe-

drestre popular San Martiñona categoría absoluta. En se-gundo lugar quedou NunoCosta, que liderou a proba namaioría do percorrido, peroque chegou á meta só catrosegundos máis tarde que ovencedor. En terceiro lugarquedou Manuel Hurtado. Nacategoría feminina a vence-dora foi Solange Pereira. Asegunda clasificada foi a ga-ñadora da edición do ano pa-sado, Marta Casanova. Enterceiro lugar cruzou a liña demeta Ester Navarrete.

O domingo 18 de noviembretamén se celebrou a carreiraescolar e a carreira inclusiva(para persoas con diversidadefuncional) ésta como novidadena edición de 2018. Hugo GarcíaSouto foi o máis rápido e levoua vitoria na categoría de esco-lares na San Martiño. A dezaseissegundos entrou como segundoclasificado Pedro Vázquez Bo.O podio completouno Said Ab-doun. Na categoría femininalevou o triunfo Elsa Pena. Ensegundo lugar quedou Inés Do-campo e o terceiro posto foipara Branca Armenteros.

PrevenciónA categoría xeral contou con

máis de 4.200 inscritos, aosque se sumaron os case 2.400participantes na carreira escolare os máis de 1.660 corredoresda proba inclusiva. A carreiradeste ano foi a proba cardio-saudable, xa que contou con17 desfibriladores ao longo detodo o percorrido. O despre-gamento sanitario estivo com-posto por tres médicos, seteenfermeiros e dez técnicos deemerxencias. Colaboraron 42voluntarios de Protección Civilde Ourense, nove de ProtecciónCivil de Barbadás e 27 da CruzVermella, que se suman aodispositivo que despregou aPolicía Nacional para velar polaseguridade da carreira e dosseus participantes. O operativocontou cun posto de mando etres postos sanitarios avanza-dos co reforzo de cinco ambu-lancias; tres dotadas con so-portes vitais básicos; outrasdúas con soportes vitais avan-zados, que ofrecen atenciónmédica por profesionais da saú-de capacitados para os casosde maior gravidade nos quepode ser precisa a ventilacióne desfibrilación das persoasatendidas.

Na edición de 2018 participaron preto de dez mil corredores.

Un ourensán gaña a Carreira Pedestre Popular

de San MartiñoA

novena edición doconcurso Sabores deOurense – Pinchos de

Outono, organizado poloConcello de Ourense e polaUnión de Hosteleros de Ou-rense (UHO), entregou pre-mios aos establecementosgañadores. Logo do recontodos votos do público entre o5 e o 18 de novembro, estí-manse un mínimo de 5.016pinchos consumidos nestaedición, que contou coa par-ticipación de 51 locais.

O premio do público foipara: Primeiro: Fuentefría,por Horta e monte (142 vo-tos). Segundo: Sanmiguel porCocido en pelota picada (137

votos). Terceiro: A Casa doPulpo, por Xabato (107 vo-tos). O premio pincho celíacooutorgado pola delegaciónourensá da Asociación de Ce-líacos de Galicia foi para AFeira, polo seu pincho Buxo.

O xurado profesional otor-gou estes premios: Primeiro:A Feiriña, por Mantiña decastañas. Segundo: Adega dasCaldas, por Pincho da Adega.Terceiro: Sanmiguel, por Co-cido en pelota picada.

Oescritor santiaguésManuel Portas Fer-nández foi o gañador

do XXXVII Premio de novelalonga “Eduardo BlancoAmor” pola súa obra Porpuntos. O xurado do certameque organiza a Deputaciónde Ourense en colaboracióncoa Fundación Eduardo

Blanco Amor, deu a coñecero seu ditame”, elixindo, deentre os 24 orixinais presen-tados.

O galardón, cunha dotacióneconómica de 15.000 euros,foi concedido polo xurado áobra de Portas, destacandoa súa “calidade narrativa”,tratándose “dunha novela de

interese para calquera tipode lector, que recrea unhagalería de personaxes inte-ractuando nun contexto ac-tual e urbano”. Destaca o xu-rado que “este retablo de ti-pos humanos mantén ata ofinal unha tensión argumen-tal, que é a que sustentaunha trama áxil e diversa”.

Manuel Portas, Premio “Blanco Amor” denovela longa

Sabores de Ourense superou os 5.000pinchos de castaña e cogomelos

O primeiro premio do público foi para Bar Fuentefría.

Manuel Baltar cos membros do xurado.

Editorial NOVAS DO EIXO ATLÁNTICO S.L.Avda. Sarmiento Rivera, 4-4ºD (36860 PONTEAREAS - GALIZA)

T. 986 64 12 69redaccion@novasdoeixoatlantico.com

Por Juan Louzán

Nesta Galiza que traballaduro, que sofre en silen-cio, que chora as des-

grazas familiares, entrebarrancos, camiños e carreirosde bosques de carballos, casti-ñeiros, nogais e viñas no idílicoCanon do Sil, está o concello deA TEIXEIRA.

Pequeno en poboación, perogrande en compartir parroquiasveciñais, cheas de encantos tra-dicionais, tanto na diversidadede caldos coa D.O. Ribeira Sacra,como a gastronomía clásica dosprodutos da terra, como en pa-norámicas espectaculares.

Galiza Calidade sabe mostrara súa personalidade e senti-mentos en moitos dos seus po-bos mais emblemáticos e ca-rismáticos, destacando A TEI-XEIRA, e de vixia o monte ACarosa, que cada ano, nas súascarballeiras, ofrece aos cazadores

da comarca, na época autori-zada, multitude de xabaríns.

No 24 de novembro nunhanave do Concello de A Teixeira,xuntándose mais de 500 co-mensais, en homenaxe a cali-dade dos viños que engrandecena Galiza, a Comarca do Sil, D.O.Ribeira Sacra, e A Teixeira.

Entre o medio millar de co-mensais asistentes encontranseen amizosa conversa os alcal-des de A Teixeira, Miguel Cid,e a alcaldesa de Castro Caldelas,Sara Inés Vega, ademais dou-tras personalidades de diversarepresentación política e em-presarial.

Todos en actitude próximae amigable, compartindo mesa,mantel, viños das mais afamadase coñecidas marcas e sinaturasda Ribeira Sacra. Queixo, xamón,empanada, polbo do noso mar,carne de tenreira galega aocaldeiro, bica, café, mais licores,

sen que falte un “chupito” deaugardente de herbas.

Esta festa grande ofrece todosos anos a posibilidade de xun-tanza cos familiares que residenfora da Teixeira, aproveitandodurante o xantar, interminabeisconversas con anécdotas, su-cesos e historias pasadas desdea Festa do anterior. Razónpola que antes afirmabamosque os galegos sofren, choran,pero tamén rin e gozan dunhaenxebre Festa do Viño Novo,cada ano; emblemática e pio-neira que concede a A Teixeiraos honores e premios que me-rece. A chuvia e o forte ventofora da nave oficial formabanparte do decorado.

Os teixeriños de novas xera-cións que residen fora da Co-marca do Sil, cando acoden aesta Festa anual, póñense ochip vital actualizado, grazasa sabiduria experta na materia

dos caldos da terra que teñenos avós e veteranos no cultivoe produción dos viños mais co-ñecidos das D.O. galegas.

A orquestra que lle pon ocuruto á meda vitivinícola lém-bralles as parellas veteranas oritmo dos bailables máis clásicose preferidos que lles traen en-trañables lembranzas.

Multitude de fotos e vídeosdeixan en cada casa recordosinesquecíbeis deste encontrocheo de emocións e sentimentosprofundos cara aos seres que-ridos que xa non están connosco.

A Teixeira en festas

Visión xeral dos comensais.

Miguel Cid, alcalde de A Teixeira.