saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva...

33
kvleviTi departamenti saqarTvelos parlamentis aparati analitikuri ganyofileba mecnierebis politika mcire qveynebSi Sinaarsi: Sesavali 1. kvlevis organizacia norvegiaSi 2. mecnierebisa da teqnologiebis politika avstriaSi 3. kvlevisa da ganviTarebis politika CexeTis respublikaSi 4. mecnierebis politika fineTSi 5. mecnierebis politika latviaSi 6. mecnierebis politika sloveniaSi 7. mecniereba estoneTSi daskvna gamoyenebuli literatura da informaciis wyaroebi Sesavali mecniereba ara mxolod kulturis ganuyofeli da umniSvnelovanesi nawilia, aramed, amave dros, qveynis ekonomikuri da socialuri progresis ganmsazRvrelsac warmoadgens. me-20 saukuneSi amerikelma sociologebma Semoitanes e.w. `did mecnierebis~ cneba imis misaniSneblad, rom mniSvnelovani aRmoCenebi sul ufro xSirad xorcieldeba mecnierTa didi jgufebis mier _ saerTaSoriso TanamSromlobaze, srulyofil aparaturaze, masStabur eqsperimetsa da axal teqnologiebze dayrdnobiT. ris Sedegadac mecnierebis `brwyinvale~ warmomadgenelTa (talantebis) rolic ki TiTqos Semcirda. amis naTelsayofad birTvuli fizikisa da genuri teqnologiis bolodroindeli aRmoCenebic gamodgeba. amrigad, `mcire~ da `did~ mecnierebebs Soris gansxvaveba ZiriTadad kvlevis masStabebSi _ aparaturis parametrebsa da monawileTa raodenobaSi sxvaobiT ganisazRvreba. ukve me-20 saukuneSi mravali patara saxelmwifo gaCnda (aRdga) evropaSi da mTel msoflioSic. gaeros wevri qveynebis raodenobam 200-s miaRwia. da aqac warmoCnda `didi~ da `mcire~ mecnierebis problema, magram cota sxva gagebiT: mecniereba supersaxelmwifosa da mecniereba mcire qveynebSi. gasagebia, rom mecniereba erTaSorisi, kosmopolituri bunebisaa: aRaraa germanuli fizika an franguli qimia, magram yvela qveyanaSi mecnierebis ganviTareba mainc individualuria _ erovnuli samecniero centrebiTa da mecnierebaSi adgilobrivi, specifikuri tradiciebiT. am TvalsazrisiT patara qveynebi yovelTvis iCagreba. maT ar gaaCniaT mecnierebis _ gansakuTrebiT fundamenturi mecnierebis _

Transcript of saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva...

Page 1: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

saqarTvelos parlamentis aparati

analitikuri ganyofileba

mecnierebis politika mcire qveynebSi

Sinaarsi:

Sesavali

1. kvlevis organizacia norvegiaSi

2. mecnierebisa da teqnologiebis politika avstriaSi

3. kvlevisa da ganviTarebis politika CexeTis respublikaSi

4. mecnierebis politika fineTSi

5. mecnierebis politika latviaSi

6. mecnierebis politika sloveniaSi

7. mecniereba estoneTSi

daskvna

gamoyenebuli literatura da informaciis wyaroebi

Sesavali

mecniereba ara mxolod kulturis ganuyofeli da umniSvnelovanesi

nawilia, aramed, amave dros, qveynis ekonomikuri da socialuri progresis

ganmsazRvrelsac warmoadgens.

me-20 saukuneSi amerikelma sociologebma Semoitanes e.w. `did

mecnierebis~ cneba imis misaniSneblad, rom mniSvnelovani aRmoCenebi sul

ufro xSirad xorcieldeba mecnierTa didi jgufebis mier _

saerTaSoriso TanamSromlobaze, srulyofil aparaturaze, masStabur

eqsperimetsa da axal teqnologiebze dayrdnobiT. ris Sedegadac

mecnierebis `brwyinvale~ warmomadgenelTa (talantebis) rolic ki TiTqos

Semcirda. amis naTelsayofad birTvuli fizikisa da genuri teqnologiis

bolodroindeli aRmoCenebic gamodgeba. amrigad, `mcire~ da `did~

mecnierebebs Soris gansxvaveba ZiriTadad kvlevis masStabebSi _

aparaturis parametrebsa da monawileTa raodenobaSi sxvaobiT

ganisazRvreba.

ukve me-20 saukuneSi mravali patara saxelmwifo gaCnda (aRdga)

evropaSi da mTel msoflioSic. gaeros wevri qveynebis raodenobam 200-s

miaRwia. da aqac warmoCnda `didi~ da `mcire~ mecnierebis problema, magram

cota sxva gagebiT: mecniereba supersaxelmwifosa da mecniereba mcire

qveynebSi. gasagebia, rom mecniereba erTaSorisi, kosmopolituri bunebisaa:

aRaraa germanuli fizika an franguli qimia, magram yvela qveyanaSi

mecnierebis ganviTareba mainc individualuria _ erovnuli samecniero

centrebiTa da mecnierebaSi adgilobrivi, specifikuri tradiciebiT. am

TvalsazrisiT patara qveynebi yovelTvis iCagreba. maT ar gaaCniaT

mecnierebis _ gansakuTrebiT fundamenturi mecnierebis _

Page 2: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

2

ganviTarebisaTvis aucilebeli resursebi. amis gamo, didia mcire

qveynebidan inteleqtis gadinebis masStabebi (gansakuTrebiT amerikis

SeerTebul StatebSi). intensiuria mecnierTa biznesis sferoSi

gadanacvlebis procesic.

sabWoTa kavSiris daSlis Semdgom saqarTvelos, rogorc `patara~

qveynis, mecniereba yvela am da uamravi sxva problemis winaSe aRmoCnda,

romelTa didi nawili swored mecnierebis organizaciis sabWouri

sistemidan iRebs saTaves. rogorc cnobilia, sabWoTa kavSiri Tanxebs ar

iSurebda mecnierebis ganviTarebisaTvis. samecniero centrebi mTeli

qveynis teritoriaze iyo ganlagebuli. regionaluri kvleviTi institutebi

uzarmazar dawesebulebebs warmoadgenda, sadac dasaqmebuli iyo aTasobiT

TanamSromeli. magram kvleviTi prioritetebi mimarTuli iyo mTeli

kavSiris saWiroebebze da ar iTvaliswinebda im respublikisa Tu regionis

moTxovnilebebs, sadac es dawesebulebebi iyo ganlagebuli. aseTi msxvili

samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~

qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis

mkveTr zrdas iwvevs. uTuod gasaTvaliswinebelia sabWouri mecnierebis

dasavleTisagan sruli izolacis uaryofiTi Sedegebic.

mecnierebis ganviTarebisadmi damokidebuleba qveynis politikuri

arCevanis maxasiaTebelia, ramdenadac saqarTvelom mtkiced airCia evropaSi

gaerTianebis gza, mizanSewonilia gavecnoT im `mcire~ postsabWouri

qveynebis mecnierebis politikas, romlebic ukve evrogaerTianebis wevrebi

gaxdnen.

garda amisa, gTavazobT cnobebs evropis SedarebiT mcire, magram

mowinave ekonomikis mqone qveynebis (norvegia, avstria, fineTi)1 mecnierebis

politikis Sesaxeb.

kvlevis organizacia norvegiaSi

miuxedavad imisa, rom norvegia ar aris evrogaerTianebis wevri, 1987

wlidan is monawileobs evrokavSiris farglebSi ganxorcielebul

kvlevebSi da ixdis wliur Sesatans – 40 mln. dolars. norvegia

CrdiloeTis sxva qveynebTan erTad monawileobs erTobliv kvleviT da

saganmanaTleblo RonisZiebebSi. norvegieli mecnierebi daexmarnen litvel

kolegebs mecnieruli kvlevis mdgomareobis SefasebaSi qveynis mier

damoukideblobis miRebis Semdeg. norvegiel mkvlevarebs didi xnis

nayofieri TanamSromloba akavSirebT TavianT kolegebTan amerikis

SeerTebul StatebSi, sadac bevri maTgani swavlobda.

norvegiaSi daaxloebiT 40,000 adamiania dakavebuli kvleviTi da

saganmanaTleblo saqmianobiT (maT Soris 5600 doqtori (DPh)2). mrewvelobaSi dasaqmebulia daaxloebiT 12,600 adamiani (maTgan 650-s aqvs

doqtoris xarisxi), institutebSi 10000 (1300 doqtori) da umaRlesi

ganaTlebis sferoSi 18,100 (370 doqtori). mTlianad norvegia kvlevasa da

ganviTarebaze weliwadSi daaxloebiT 2,1 miliard dolars xarjavs. aqedan

mrewveloba afinansebs 50%-s, saxelmwifo 43%-s, ucxouri wyaroebis wili

1 “sruliad evropis mecnierebaTa akademiebis asociaciis“ prezidentma, profesorma piter

drenTma, romelic saqarTveloSi oficialuri vizitiT imyofeboda, samecniero-kvleviTi

saqmianobis gardaqmnisas baltiispireTis qveynebis garda, evropis sxva qveynebis, upiratesad ki

avstriis, gamocdilebis gaTvaliswinebisken mogviwoda. 2 Doctor of Philosophy

Page 3: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

3

ki 7%-ia. es Tanxa Seadgens norvegiis mTliani Sida produqtis mxolod

1.7%-s, rac gacilebiT mcirea SvedeTsa da fineTSi kvlevasa da

ganviTarebaze daxarjuli Tanxis procentul maCveneblebze da odnav

naklebia daniis Sesabamis maCveneblebze. kvleviTi saqmianobis SedarebiT

mwiri dafinanseba ganpirobebulia rogorc kvlevis Sedegebis naklebi

efeqturobiT, aseve mTavrobis strategiuli gadawyvetilebiT, ar gazardos

biujetis es nawili im wlebSi, rodesac mas didi Semosavali aqvs

navTobisa da gazis mrewvelobidan. kvleviTi saqmianobis dafinanseba 1995-

1997 wlebSi 5%-iT Semcirda. aseTi fiskaluri politika vrceldeba

mrewvelobis dafinansebazec. 1993-95 wlebSi samrewvelo kvleva da

ganviTareba 1%-iT Semcirda. amave periodSi, institutebis seqtoris

dafinanseba Semcirda 8%-iT, Tumca universitetebma moaxerxes

SeenarCunebinaT kvlevisa da ganviTarebis dafinansebis Zveli done.

kvleviTi saqmianobis ZiriTadi nawili (mTliani xarjebis 57%) oslosa da

mis maxlobel qalaqebSi xorcieldeba.

norvegiaSi oTxi ZiriTadi universiteti, 26 regionaluri da 8

specializebuli kolejia, sadac swavlobs 185,000 studenti. maTgan

yvelaze mniSvnelovani aris oslos universiteti da trondeimis

mecnierebisa da teqnologiis norvegiuli universiteti, romelic

specializebulia sainJinro saqmesa da teqnologiebSi. universitetebSi

tardeba fundamenturi kvlevebi. umaRlesi ganaTlebis seqtori mecnieruli

kvlevebisaTvis yovelwliurad saxelmwifosagan daaxloebiT 400 milion

dolars iRebs, norvegiis samecniero sabWo (Research Council) ki _ 120

milions.

norvegiaSi maRalganviTarebuli `sainstituto seqtoria”, sadac

Sedis daaxloebiT asi kvleviTi instituti da amdenive dawesebuleba,

romlebSic kvleva saqmianobis erT-erTi ZiriTadi mimarTulebaa. am

institutebSi teqnologiuri xasiaTis gamoyenebiTi kvlevebi ZiriTadad

kontraqtis safuZvelze xorcieldeba. sainstituto seqtoris mTliani

xarjebi wliurad Seadgens daaxloebiT 600 milion dolars, aqedan 240

milions saxelmwifo gaiRebs 120 milionamde _ norvegiis samecniero sabWo.

Tumca mTavroba amcirebs am seqtoris subsidirebas da institutebs

TviTdafinansebaze gadasvlas aiZulebs.

norvegiis kvlevis sabWo. 1993 wels norvegiaSi arsebuli kvleviTi

sabWoebi gaerTianda stortingis (norvegiis parlamenti) mier Catarebuli

kvlevis safuZvelze. axali, gaerTianebuli sabWo, romelsac norvegiis

kvlevis sabWo daerqva, anawilebs kvlevisaTvis saWiro saxsrebs da

rekomendaciebs uwevs mTavrobas samecniero da teqnikur sakiTxebSi. sabWo

eqvemdebareba ganaTlebis, kvlevisa da saeklesio saqmeebis saministros,

romelic mis erT-erT ZiriTad damfinansebels warmoadgens. kvlevis sabWo

dafinansebas Rebulobs aseve sxva saministroebisgan, rogoricaa

magaliTad, mrewvelobisa da vaWrobis, Tevzis mrewvelobis, soflis

meurneobis, janmrTelobisa da garemos dacvis. mTlianad, sabWos biujeti

(360 milioni dolari) Seadgens mTavrobis mier mecnieruli kvlevisaTvis

gamoyofili Tanxis meoTxeds.

norvegiis kvlevis sabWoSi gaqra disciplinebis mkveTri gamijnva

magram ara, e.w. disciplinaTaSorisi struqturebis xarjze. gamoiyofa

mizansa da amocanaze orientirebuli eqvsi ganyofileba:

Page 4: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

4

• mrewveloba da energetika (navTobi, zRvaosnoba, momsaxureba) 88 mln

dolari (mTliani Tanxis 25%);

• mecniereba da teqnologia. 75 mln dolari (21%);

• biomrewveloba da damuSaveba (TevzWera, soflis meurneoba, veterinaruli

medicina, satyeo mrewveloba da kvebis mrewveloba). 59 mln dolari (17%);

• kultura da sazogadoeba (humanitaruli, socialuri mecnierebebi,

saxelmwifo marTva da momsaxureba). 45 mln dolari (12%);

• garemo da ganviTareba (mdgradi ganviTareba da ganviTarebadi

sazogadoebebisaTvis daxmarebis gaweva). 36 mln dolari (10%);

• medicina da janmrTeloba, 22 mln dolari (6%).

administraciisa da sxva xarjebi mTliani Tanxis 9%-s Seadgens.

kvlevis sabWos TiToeul ganyofilebas sakuTari xelmZRvaneloba

hyavs. yovel ganyofilebas aqvs qveganyofilebebi, romlebic muSaoben

strategiul programebze, individualur proeqtebze, infrastruqturebze.

tardeba aseve erToblivi RonisZiebebi. magaliTad, 1998 wels informaciisa

da komunikaciis teqnologiis 33 mln-iani biujeti dafinansda: mecnierebisa

da teqnologiis ganyofilebidan (ZiriTadi kvlevis CatarebisaTvis), aseve

mrewvelobisa da energiis (gamoyenebiTi kvlevebisaTvis), kulturisa da

sazogadoebis (sazogadoebaze zemoqmedebisaTvis) da medicinisa da

janmrTelobis ganyofilebebidan (am sferoebSi Catarebuli

saqmianobisTvis).

norvegiaSi fundamenturi mecnierebis dafinansebas ZiriTadad

ganaTlebis, kvlevisa da saeklesio saqmeebis saministro axorcielebs.

fundamentur kvlevas, gamoyenebiT kvlevebsa da teqnologiebis

ganviTarebasTan erTad, didi yuradReba eqceva. metad mniSvnelovnad

iTvleba zRvis resursebis kvleva, maRali xarisxis samecniero teqnikis

ganviTareba, sakvebis xarisxisa da usafrTxoebis Sefaseba, sainformacio

da sakomunikacio teqnologiis daxvewa, demokratiuli mmarTvelobis

ganviTareba da fundamenturi kvleva. sabWos TiToeul ganyofilebas

sakuTari ZiriTadi prioritetuli mimarTulebebi gaaCnia.

norvegiis kvlevis sabWo, rogorc saxelmwifo dawesebuleba,

warmarTavs iseT mniSvnelovan saqmianobebs, rogoricaa: kvlevisa da

ganviTarebis saerTaSoriso TanamSromloba, arqtikasa da antarqtikaSi

kvlevis Catareba (5 mln dolari weliwadSi) da sxva. TanamSromlobs

evrokavSirsa da evropis sxva qveynebTan, iseve rogorc amerikis SeerTebul

StatebTan. sagareo saqmeTa saministro afinansebs kvlevis sabWos

centraluri da aRmosavleT evropis, afrikisa da aziis zogierT

qveyanasTan TanamSromlobisaTvis.

1997 wlis bolos norvegiis kvlevis sabWom Caatara qveyanaSi qimiis

dargis ganviTarebis Sefaseba, romelmac mravali problema warmoaCina.

moxsenebaSi aRniSnulia, rom Zalian mcirea gamorCeulad ganviTarebuli

dargebis ricxvi, kvleva saWiroze metad eyrdnoba tradiciebs,

struqturebi Zalian mouqnelia, `kvlevis atmosfero stimulis momcemi ar

aris”, personali TiTqmis ar aris mobiluri da ugulvebelyofilia qimiisa

da biologiaSi erToblivi kvlevebis mniSvneloba. es daskvnebi Sokis

momgvreli aRmoCnda, vinaidan tradiciulad qimia norvegiaSi mecnierebis

erT-erTi wamyvan dargs warmoadgenda. am detalurma Sefasebam udidesi

Page 5: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

5

gavlena iqonia ara mxolod qimiis, aramed sxva mecnierebebis

ganviTarebazec.

mokle mimoxilva. norvegia cdilobs samecniero kvlevisaTvis

SeimuSaos Sesaferisi politika _ swrafad cvalebad msoflioSi

konkurentunarianobis SenarCunebis aucileblobisa da qveynis simciris

gaTvaliswinebiT. ZiriTad damabrkolebel faqtorebs warmoebasTan

dakavSirebuli kvlevis sisuste da samecniero kvlevebis dafinansebis

simwire warmoadgens. Sedegad, norvegia skandinaviaSi bolo adgilze

aRmoCnda kvlevasa da ganviTarebaze gamoyofili Tanxis raodenobiT

(mTlian Sida produqtze gadaangariSebiT). norvegiis mrewvelobis

stabiluri ganviTarebis mizniT xelisufleba kvlevis saWiroebisaTvis

gankuTvnili finansebis did nawils mimarTavs gamoyenebiTi strategiuli

programebis dafinansebaze, arapirdapiri individualuri kvlevebis

Catarebaze. kvleviTi teqnikis modernizaciis xarjebic umniSvneloa;

iTvleba, rom amisaTvis saWiroa wliurad 13 mln dolari, magram

gamoiyofa mxolod am Tanxis meoTxedi. da bolos, profesorTa xelfasi

(wliurad daaxloebiT 45 aTasi dolari), Zalian dabalia imisaTvis, rom

moizidos saukeTeso axalgazrda mkvlevarebi.

am da sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT, norvegiis mecniereba

mniSvnelovani problemebis winaSe dgas. norvegiaSi qimiis mecnierebis

ganviTarebis Sefasebam (1998 wels) naTlad mianiSna arsebuli viTarebis

Secvlis aucileblobaze. imis gamo, rom norvegiis profesorTa

daaxloebiT naxevari momdevno aTi wlis ganmavlobaSi albaT pensiaze

gava, aucilebeli xdeba sistemuri cvlilebis ganxorcieleba

universitetebSi niWieri axalgazrdebis mosazidad. norvegiis kvlevis

sabWom aRiara, rom `qveyana ganicdis regress mniSvnelovan dargebSi” da

rom momavlis amocanaa `norvegiis kvlevis sistemis gaaxalgazrdaveba”,

fundamenturi kvlevebis Catareba, `axali samecniero codnis Seqmna da

disciplinebis ganviTareba”. norvegias, rogorc ayvavebulsa da maRali

inteleqtualuri SesaZleblobebis mqone qveyanas, amis potenciali

namdvilad gaaCnia.

mecnierebisa da teqnologiebis politika avstriaSi

Cven cxovreba gviwevs codnaze dafuZnebul sazogadoebaSi.

warmoebisaTvis codna ufro mniSvnelovania, vidre kapitali an Sroma.

qveynis simdidrec ZiriTadad kvleviT potencialzea damokidebuli.

ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizacia (Organization for Economical Co-operation and development) da evrokavSiri moTxovnas uyeneben

wevr qveynebs, ganaxorcielon axali ekonomikis ganviTarebisaTvis saWiro

cvlilebebi, rac erTaderTi gzaa ekonomikuri aRmavlobisa da

umuSevrobis daZlevis uzrunvelsayofad.

am mxriv, metad sainteresoa avstriis magaliTi, sadac dominirebs

mrewvelobis tradiciuli dargebi da kvlevebisa da mecnierebis sferoze

gamoyofili Tanxebi ki sakmaod mwiria. amis miuxedavad, umuSevrobis done

dabalia, xolo ekonomikuri zrdis tempi ufro maRali, vidre evropis

mraval sxva qveyanaSi. ismis kiTxvebi: aris Tu ara mecnieruli kvlevis

maRali done mTavari winapiroba inovaciebisa, romlebic keTildReobis

ganmsazRvrel faqtors warmoadgens? aris Tu ara Zveleburi ekonomika

Page 6: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

6

dabali teqnologiebis sinonimi, xolo axleburi _ maRali

teqnologiebisa? da aseve, unda SeizRudos Tu ara teqnologiuri

politika maRali teqnologiebisa da axleburi ekonomikis ganviTarebis

TvalsazrisiT?.

avstriis Zveli struqturebisa da produqtiulobis maRali donis

paradoqsi; teqnologiuri politikis ori gansxvavebuli stili

evrokomisiis mier SemuSavebuli evropuli inovaciebis aRmricxveli

sistemis mixedviT, avstria bolo adgilze imyofeba; Tumca, bolo oci

wlis manZilze, avstriaSi warmoebis produqtiuloba, yvela sxva evropul

qveyanasTan SedarebiT (Tu ar CavTvliT irlandias), Zalian swrafi tempiT

gaizarda, amasTan 60%-iT ufro swrafad _ vidre amerikis SeerTebul

StatebSi, miuxedavad aq arsebuli axali tipis ekonomikisa. avstriuli

paradoqsis asaxsnelad jer unda dazustdes: 1. aris Tu ara sazogadoebis

gamokiTxva informaciis miRebis namdvilad sando wyaro saerTaSoriso

doneze Sedarebebis gasakeTeblad. aRmoCnda, rom qveynebi am gamokiTxvis

warmoebisas sxvadasxva saxis ganmartebebs iyenebdnen, ase rom, bevri

monacemis axsna ubralod Zalian rTulia. 2. amgvari gansxvavebebi

realuric rom iyos, saerTo monacemi mainc gaurkvevelia: mrewvelobis

zogierTi dargis ganviTareba inovaciebis intensiurobas gulisxmobs,

zogierTis ki _ ara. mrewvelobis sxvadasxva sferoSi inovaciebis

intensivoba sxvadasxvanairad fasdeba. magaliTad, zogan is SeiZleba

produqtiulobisa da samuSao saaTebis SefardebiT fasdebodes, an kidev

gulisxmobdes TanamSromelTa gadamzadebis xarisxs. zogierT warmoebaSi

ki kvleva da ganviTareba ufro intensiuria, vidre gamocdilebaze

orientirebuli samuSaoebi. daskvna is aris, rom inovaciis intensivoba

Zalian gansxvavebulad aRiqmeba sxvadasxva saxis mrewvelobaSi.

avstriisaTvis ki damaxasiaTebelia mrewvelobis iseTi struqtura,

romelSic inovaciebis intensivoba naklebad SeiCneva.

avstriuli paradoqsi asec SeiZleba aixsnas: inovaciebis naklebobas

ganapirobebs investiciebis maRali maCvenebeli. maRali teqnologiuri

standartebis aRWurvilobaSi investiciebis Cadeba nawilobriv mainc

enacvleba inovaciebs. avstriulma firmebma evropel konkurentebTan

SedarebiT 10%-iT, xolo amerikelebTan SedarebiT _ 20%-iT meti

investiciebi ganaxorcieles. aq saWiroa ganvasxvavoT inovaciebis ZiriTadi

wyaro da maTi buneba. Tu amerikaSi inovaciebis wyaro mecnierebaa da

akademiasa da firmebs Soris mWidro TanamSromloba arsebobs, evropuli

inovaciebi momxmareblis mier imarTeba. evropuli konkurentunarianoba

gamocdilebaze dafuZnebul codnas emyareba da ara mecnierebaze

dafuZnebul inovaciebs, rogorc es amerikaSi xdeba. amerikuli inovaciebi

axali produqtebis Seqmnazea orientirebuli, maSin roca evropuli

siaxleebi tradiciuli produqtebis gaumjobesebas da xarisxis amaRlebas

isaxaven miznad. marTalia evropuli strategia axali amerikuli

ekonomikuri strategiisagan Zalian gansxvavebulia, igi mainc sakmaod

warmatebulia.

Page 7: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

7

avstriis sakiTxis ufro safuZvliani Seswavla cxadyofs, rom

tradiciul warmoebaze farTod gavrcelebuli Sexeduleba maRali

teqnologiebis dargSi siaxleebis miuReblobaze, mcdaria. teqnikuri

progresi, inovaciebi da warmatebebi dabalteqnologiur sferoebSi iseve

vlindeba, rogorc maRalteqnologiur warmoebebSi. ufro metic, xSirad

dabalteqnologiuri warmoeba maRal-teqnologiuri inovaciebiT

xasiaTdeba.

momxmarebelze orientirebuli inovaciebi did gavlenas axdens

warmoebis strategiaze, rasac Tan axlavs garkveul problemebic. kerZod,

aseTma inovaciebma SeiZleba gauTvaliswinebeli struqturuli

cvlilebebi gamoiwvios. rogorc cnobilia, momxmarebelze orientirebuli

warmoeba ufro warmatebulia moklevadian da saSualovadian periodebSi.

magram aseT SemTxvevaSi, radikaluri siaxleebis gatarebis da bazrisTvis

metad saWiro axali produqciis Seqmnis procesis Seferxebis saSiSroeba

Cndeba. 90-ian wlebamde avstriis teqnologiuri politika upiratesobas

inovaciur sistemas aniWebda. Tumca yvela axali teqnologia sulac ar

yofila misaRebi. mecnierebas, kvlevebs da kompiuterul produqcias ori

damoukidebeli samTavrobo fondi afinansebda, magram ramdenadac maT

metad SezRuduli SesaZleblobebi gaaCndaT, es komptencia sam samTavrobo

departamentze gadanawilda. 90-ian wlebSi naTeli gaxda, rom avstriam,

sxva ganviTarebul qveynebTan SedarebiT, did warmatebebs miaRwia. mas ukve

SeeZlo ganeviTarebina qveynisaTvis sasicocxlo mniSvnelobis mqone

teqnologiebi. saWiro gaxda axali teqnologiuri politikis SemuSaveba.

Seiqmna ramdenime savaraudo proeqti, romlebic mTavrobam safuZvlianad

ganixila. es iyo 1996-99 wlebSi `teqnologia-informacia-politika~, da

proeqti `centraluri xelisuflebis teqnologiuri koncefcia” (1996).

bolo wlebSi teqnologiuri politikis roli avstriaSi

mniSvnelovnad gaizarda. gamoikveTa ramdenime metad aqtualuri sakiTxi.

magaliTad: kvlevasa da ganviTarebaze arsebuli qvotebis gazrda;

swavlebis donis amaRlebaze mimarTuli sauniversiteto reformebis

Catareba, aseve institutebis raodenobis Semcireba da muSakebis

mobilurobis gazrda; teqnologiur politikaze yuradRebis gamaxvileba;

samTavrobo daxmarebis koncentrireba ufro radikalur siaxleebze

mecnierebis garkveul sferoebSi; sawarmoebisa da akademiebis

TanamSromlobis gaRrmaveba da sxva mravali.

yvelaze mtkivneul sakiTxs warmoadgens umaRlesi saswavleblebis

reforma, romelic Zalian neli tempiT mimdinareobs. dReisaTvis

universitetebi ukve warmoadgenens avtonomiur erTeulebs, magram maTi

struqtura jerac ra Secvlila.

reformis gasatareblad teqnologiebis saministrom SeimuSava

ramdenime programa, romlebic mdgrad ganviTarebazea (mdgradi energetika

da garemos dacvis teqnologiebi) mimarTuli.

inovaciis mTavar wyaros warmoadgenen `Kplus–iniciativa~3 da

mTavrobis `programa bio-medicinis dargSi~. orive efuZneba

SesaZleblobebis gamoyenebisa da gafarToebis strategiebs.

3 “KPLUS-iniciativa“ aris kvlevis politikis iniciativa, romlis mizania TanamSromlobis

gaZliereba avstraliis universitetebsa da mrewvelobas Soris da amgvarad teqnologiebSi

avstriis ekonomikis konkurentunarianobis amaRleba.

Page 8: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

8

Kplus programis farglebSi Seiqmna specialuri centrebi, sadac

xorcieldeba akademiebisa da korporaciebis erToblivi muSaoba

sakonkurso kvlevebze. aseTi centrebi SeiZleba dafuZndes erTdroulad

xuTi firmis, an erTze meti kvleviTi institutis mier _ ara umetes Svidi

wlis vadiT. centris mizani unda iyos konkretul dargSi maRali donis

kvlevebis Catareba. saWiro Tanxebis 40%-s uzrunvelyofen Tavad monawile

firmebi, 35%-s _ centraluri mTavroba, danarCeni Tanxebi SeiZleba

moZiebul iqnas sxvadasxva fondidan.

dRemde avstriaSi 12 aseTi centri Seiqmna, maTSi gaerTianebulia 170

firma da 40 kvleviTi instituti. pirveli oTxi wlis ganmavlobaSi

saxelmwifos daxmarebam 87 mln. evro Seadgina. am drois gavlis Semdeg,

centrebis muSaobis Sefasebis safuZvelze dadginda momdevno sami wliT

maTi funqcionirebis aucilebloba. Kplus centrebis kvlevebis sferos warmoadgens: kompiuteruli

teqnologiebi, virtualuri realoba da vizualizacia, maRali

sakomunikacio teqnologiebi, eleqtroqimia, bio-molekuluri Terapia da

sxva

2002 wels konkursi gamocxadda axali centrebis Seqmnaze. am

proeqtis mixedviT unda dafinansdes: oTxi 10-wliani, xuTi 5-wliani da 6

ganusazRvreli vadis proeqti. yovel 3 weliwadSi erTxel aucileblad

unda moxdes am proeqtebis Sefaseba.

aseTi centrebisagan gansxvavebiT, biocentrebi ufro mecnierebazea

dafuZnebuli da mimarTulia `axali ekonomikisaken~. biocentrebma gza

gauxsna bio-teqnologiur kvlevebs. 1993 wlidan moyolebuli, yuradReba

bio-samedicino teqnologiebze iqna gadatanili. saerTaSoriso

standartebis mixedviT avstria metad gvian CaerTo bio-teqnologiur

saqmianobaSi. misi magaliTi naTlad gvaCvenebs, rom pirobebis miuxedavad,

SesaZlebelia SesaniSnavi Sedegebis miReba. es Sedegebi miRweul iqna

ramdenime iseTi faqtoris kombinaciiT, rogorebicaa: finansuri mxardaWera

kvleviTi institutebisadmi; Zalisxmevis koncentracia; yvela samTavrobo,

sauniversiteto da samewarmeo doneebs Soris TanamSromloba da sxva.

avstriaSi metad mniSvnelovania sawarmoo inovaciebze

orientirebuli bio-teqnologiuri centrebis arseboba. Stirianis regionSi

samanqano industriis ramdenime maRalteqnologiuri firmaa, romlebic

dizelis Zravis gaumjobesebaze muSaobs. 90-ian wlebSi mTavrobam es

firmebi erTmaneTTan daakavSira. amis Sedegad ufro advili gaxda

ucxouri investiciebis mozidva. es gaerTianeba metad warmatebuli

gamodga. amJamad, gaerTianebaSi 100-ze meti kompania Sedis. xolo regioni

msoflios erT-erTi yvelaze produqtiuli centri gaxda manqanebis

specialuri modelebis gamoSvebis dargSi.

yovelive zemoTqmuli naTelyofs, rom: 1. e.w `Zvel ekonomikaSi~

siaxleebis Semotanas didi warmatebis motana SeuZlia; 2 – sawarmoo

inovaciebi SeiZleba iseTive warmatebuli gamodges, rogorc teqnologiuri

siaxleebi. 1999 wlis arCevnebis Semdeg axalma xelisuflebam SeimuSava

axali gegma, romliTac meti aqcenti gakeTda teqnologiur politikaze.

gegmaSi Setanilia kvlevebis qvotis gazrda. 3 – sawarmoo siaxleebi,

specifikuri institutebi, teqnologiuri TanamSromlobis organizeba, an

gaerTianebebis Camoyalibeba iseTive mniSvnelovania, rogorc minimum,

wminda teqnikuri siaxleebi. 4 – mTavrobis, akademiebisa da biznesis

TanamSromloba metad nayofieria kvlevebisa da ganviTarebis dargSi.

Page 9: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

9

kvlevisa da ganviTarebis politika CexeTis respublikaSi

CexeTis respublika kvlevisa da ganviTarebis politikis

gansazRvrisas eyrdnoba ganviTarebuli qveynebis tradiciebs, romelTa

mixedviTac mecniereba miCneulia kulturul Rirebulebad, romelic

adamianebis ZiriTadi sulieri moTxovnilebebis dakmayofilebas emsaxureba.

mecnieruli kvleva, erTi mxriv, akmayofilebs adamianis survils _

iswavlos da gaifarTovos Tavisi msoflmxedveloba da meores mxriv, igi

warmoadgens materialuri aqtivebis Seqmnisa da sazogadoebis mudmivi

ganviTarebis winapirobas. CexeTSi kvlevisa da ganviTarebis politikis

ZiriTadi mizania kvlevisa da ganviTarebis efeqturobis amaRleba, aseve

moqnili da mdgradi ekonomikuri ganviTarebis uzrunvelyofa.

miznebi da prioritetebi

kvlevisa da ganviTarebis maRali efeqturoba ver miiRweva adamianuri

da materialuri resursebis Serwymis gareSe. samecniero kvlevis

warmatebis xarisxi damokidebulia produqciis, teqnologiebisa da

momsaxurebis saerTaSoriso bazarze misi Sedegebis gamoyenebaze. aseve

mniSvnelovania saerTaSoriso doneze kvlevis Sedegebis gamoqveyneba da

maTi Sefaseba. Zalian sasargebloa sistemuri da Tematuri prioritetebis

diferenciaciac.

sistemuri prioritetebi

am etapze CexeTSi yvelaze mniSvnelovani sistemuri prioritetebia:

- fundamenturi kvleva;

- gamoyenebiTi kvleva;

- adamianuri resursebi;

- regionaluri aspeqtebi;

- saerTaSoriso TanamSromloba.

mecnerebis dafinansebis mTavar wyarod kvlavac rCeba saxelmwifo

biujeti, romelic ZiriTadad mimarTulia iseT kvlevebze, romelTa

Sedegebic aRiarebuli iqneba saerTaSoriso doneze. fundamentur

kvlevebSi axali specialistebis momzadebisaTvis metad mniSvnelovania

Tavisufali da SemoqmedebiTi garemos Seqmna. amis gamo, mecniereba sul

ufro da ufro aqtiurad ukavSirdeba ganaTlebis seqtors. es procesi

yvelaze naTlad universitetebSia warmodgenili.

gamoyenebiTi kvleva. saxelmwifo saxsrebi (rogorc miznobrivi, aseve

institucionaluri) iyo da yovelTvis iqneba gamoyenebiTi kvlevis

dafinansebis mxolod damatebiTi wyaro. sasoflo-sameurneo da satyeo

kvlevebis gamoklebiT, dafinansebis mTavari wyaro biznesis seqtori unda

iyos. zogadad ki, saxelmwifo biujetidan miRebuli dafinanseba ar unda

scildebodes evrokavSiris standartebiT dawesebul zRvrebs.

Page 10: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

10

adamianuri resursebi. kvlevisa da ganviTarebis sistema ver iqneba

efeqturi monawileTa SesaZleblobebisa da motivaciis mudmivi ganaxlebis

gareSe. am sferoSi momuSave adamianTa saSualo asakis zrdis problema

moiTxovs kompleqsur gadawyvetas, raSic Sedis: mecnieruli kvleviT

axalgazrdobis daintereseba, rac adreul periodSi unda moxdes;

axalgazrda specialistebisaTvis ekonomikuri situaciis gaumjobeseba;

niWieri studentebisa da mecnierebisaTvis profesiuli winsvlis

xelSewyoba; axalgazrda mecnierTa mivlinebebis dafinanseba (rogorc

qveynis SigniT, aseve mis farglebs gareT); perspeqtiul axalgazrda

mecnierTa kvleviTi gundebis Seqmnis uzrunvelyofa.

regionaluri aspeqtebi. CexeTis respublikaSi kvleviTi centrebis

ZiriTadi nawili ramdenime qalaqsa da tradiciul universitetebSia

koncentrirebuli. amitom, mTavrobam ASeimuSava grZelvadiani politika,

romelic regionebSi mecnierebis ganviTarebazea mimarTuli. es

gansakuTrebiT mniSvnelovania naklebad ganviTarebuli regionebisaTvis,

sadac umuSevrobis done gacilebiT maRalia.

msoflio ekonomikis globalizacia da mzardi informaciuli

nakadebi xazs usvams saerTaSoriso kvlevisa da ganviTarebis

TanamSromlobaSi CexeTis CarTvis aucileblobas, rac, Tavis mxriv,

ganapirobebs fundamenturi kvlevebis efeqturobis zrdasa da

sazogadoebisaTvis meti ekonomikuri sargeblobis motanas.

Tematuri prioritetebi

Tematur prioritetebSi Sedis rogorc orientirebuli, aseve

araorientirebuli kvlevebi. araorientirebuli kvlevebis SemTxvevaSi

Temebsa da meTodologiebs TviTon mkvlevarebi arCeven. rac Seexeba

orientirebul kvlevebs, aq prioritetebi ganisazRvreba moqalaqeebis,

sazogadoebisa da qveynis ekonomikis saWiroebebidan gamomdinare. am

procesSi umniSvnelovanes rols asrulebs CexeTis xelisufleba.

araorientirebuli kvleva. araorientirebuli fundamenturi

kvlevebis Temebisa da meTodologiebis SerCeva mocemuli sferos

mkvlevarebis gadasawyvetia. am procesSi mTavroba ar ereva. erTaderT

kriteriums warmoadgens moralisa da eTikis saerTaSorisod aRiarebuli

principebi da mainc, araorientirebul kvlevebSi CarTuli samecniero

institutebi da organizaciebi, romlebic dafinansebas saxelmwifo

biujetidan iReben, valdebulni arian gaiTvaliswinon Semdegi:

a) kvlevis Sedegebi regularulad fasdeba damoukidebeli komisiebis mier;

b) kvleviTi problemebis warmatebuli gadaWra moiTxovs resursebis

(adamianuri, teqnologiuri da finansuri) garkveul koncentracias da

amdenad, resursebi ar unda ifantebodes Zalian bevr proeqtze.

g) kvlevis es nawilic unda emsaxurebodes CexeTis mecnierebis prestiJis

amaRlebas mTels msoflioSi da unda iTvaliswinebdes kvlevisa da

ganviTarebis perspeqtivebTan dakavSirebul moTxovnebs.

orientirebuli kvleva. orientirebuli kvlevis prioritetebis

SerCeva efuZneba:

Page 11: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

11

a) qveynis ekonomikis mosalodnel moTxovnebs, romelTaTvisac SeiZleba

moZiebul iqnas saxelmwifo saxsrebi;

b) adamianuri da ekonomikuri potencialis mdgradi ganviTarebis moTxovnebs;

g) kvlevisa da ganviTarebis potenciur SesaZleblobebs respublikaSi.

es prioritetebi unda Camoyalibdes kvlevisa da ganviTarebis kargad

struqturirebul da koordinirebul erovnul programaSi da aseve,

kvleviT gegmebSi. sasargebloa programebis dayofa Tematur da

horizontalur programebad, romlebic qmnian orientirebuli kvlevebis

struqturas.

strategia da misi ganxorcielebis gzebi

mecnierebis politikis erT-erT umTavres nawils warmoadgens

strategia misi ganxorcielebisa da realizaciis meqanizmebi, romelTa

roli gansakuTrebiT izrdeba kanonmdeblobasa da finansur sferoSi

mniSvnelovani cvlilebebis mimdinareobisas. amdenad, es sakiTxi bevrad

ufro aqtualuria gardamaval periodSi myof qveynebSi, vidre

maRalganviTarebulSi, sadac stabiluri garemo da mecnierebis politikis

damkvidrebuli tradiciebia.

CexeTis mecnierebisa da kvlevebis politika emyareba samTavrobo

programas, romlis mixedviTac 2002 wlisaTvis saxelmwifo daxmareba

gaizarda mSp-is 0,7%-mde, rac Semdegi sqemiT ganxorcielda:

1. 2000 wels - mSp-is 0,6%;

2. 2001 wels - 0,65%;

3. 2002 wels - 0,7%.

Semdgomi kvlevebis politika ganisazRvra Tematuri prioritetebidan

da ekonomikuri politikidan gamomdinare. Tumca, mTavrobis grZelvadiani

politika kvlevasa da ganviTarebasTan mimarTebaSi ucvleli darCa _

saxelmwifo daxmarebis gazrda, evrokavSiris standartebTan daaxloebis

mizniT. saxelmwifo daxmareba ZiriTadad koncentrirebuli iqneba

grZelvadian fundamentur kvlevebze, maRali riskis mqone gamoyenebiT

kvlevebsa da aseve iseT RonisZiebebze, romelTa Sedegebi gamoyenebul

iqneba mcire da saSualo zomis sawarmoebSi.

kvlevisa da ganviTarebis dafinanseba unda ganxorcieldes rogorc

saxelmwifo, aseve arasamTavrobo dawesebulebebis saxsrebiT. es xels

Seuwyobs ara mxolod gadasaxadis gadamxdelTa Tanxebis dazogvas, aramed

saxelmwifos makroekonomikur miznebsa da sawarmoTa mikroekonomikur

midgomebs Soris optimaluri Tanafardobis damyarebasac. dafinansebis

TvalsazrisiT sami saxis kvleviTi saqmianoba gamoiyofa: fundamenturi

kvleva, gamoyenebiTi da ganviTarebaze mimarTuli kvlevebi. saxelmwifo

dafinanseba am sferoebze Semdegnairadaa ganawilebuli:

fundamenturi kvlevebi - xarjebis 100%

gamoyenebiTi kvlevebi - xarjebis 50%

ganviTarebaze mimarTuli kvlevebi - xarjebis 25%.

erTobliv proeqtebSi, romlebic moicavs saxelmwifo dafinansebaze

myof organizaciebsa da kerZo sawarmoebs, saxelmwifo dafinansebis

maqsimaluri zRvari SeiZleba Semdegnairad gaizardos:

a) 10%-iT, rodesac finansdeba mcire an saSualo zomis sawarmo;

Page 12: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

12

b) 10%-iT, rodesac dafinansebas iyenebs regioni, sadac umuSevrobis done

gansakuTrebiT maRalia;

g) 10%-iT, Tu finansdeba mTavrobis mier mxardaWerili ekonomikuri seqtori;

d) 15%-iT, Tu dafinansebulia evrokavSiris CarCo programiT

gaTvaliswinebuli proeqtebi.

miuxedavad amisa, savaldebuloa saerTo wesis dacva, romlis

mixedviTac saxelmwifo dafinansebis zRvari ar unda gascdes: a) gamoyenebiTi kvlevis SemTxvevaSi xarjebis 75%-s;

b) ganviTarebis SemTxvevaSi xarjebis 50%-s.

amasTan, saxelmwifo dafinansebis wesebi periodulad gadaisinjeba

da icvleba.

gamoyenebiTi kvlevebis SemTxvevaSi gamoiyeneba Serwymis efeqtis

strategia. mTavroba aseve afinansebs mrewvelobis ganviTarebasTan

dakavSirebul proeqtebs sesxebis saxiT _ Zalian mcire saprocento

ganakveTiT an saerTod uprocentod.

garda zemoT aRniSnulisa, saxelmwifo aseve axorcielebs

arapirdapir dafinansebasac, rac ZiriTadad emsaxureba sainovacio

klimatis Seqmnas qveyanaSi da aseve, kerZo biznesis saqmianobis

stimulirebas.

arapirdapir dafinansebas iuridiuli TvalsazrisiT bevri

praqtikuli upiratesoba gaaCnia. is ZiriTadad gamoiyeneba qveyanaSi maRali

gadasaxadebis arsebobis SemTxvevaSi, rogorc kompensaciis erT-erTi

forma. amas garkveuli dadebiTi mxareebi aqvs (mag. dabali

administraciuli gadasaxadebi).

morali da eTika

yvelafris mowesrigeba kanoniT da struqturuli organizaciiT

SeuZlebelia. kvlevebisa da mecnierebis dargSi, romelic dinamiuri

cvlilebebiT xasiaTdeba, gansakuTrebiT did mniSvnelobas iZens morali

da eTika. eTikis kodeqsi, ganixilavs kanonmdeblobis miRma darCenil

problemebs. is falsifikacias, kopirebas, kvlevebis Sedegebis arakanonieri

gamoyenebas da sxva problemur sakiTxebs aregulirebs.

eTikuri principebi efuZneba saerTaSoriso deklaraciebsa da

SeTanxmebebs jandacvisa da sxva iseT sferoebSi, sadac biologiuri

masala gamoiyeneba (soflis meurneoba, garemos dacva da sxva). Tu

kvleviTi saqmianoba ar eqvemdebareba msoflios samecniero sazogadoebis

mier aRiarebul eTikur da moralur principebs, CexeTSi is veranair

mxardaWeras ver miiRebs saxelmwifosagan.

mecnierebis politika fineTSi

fineTSi amJamad daaxloebiT 5 milioni adamiani cxovrobs. meore

msoflio omis Semdeg is sakmaod swrafad ganviTarda da agrarulidan

ganviTarebul industriul qveyanad gadaiqca. es ZiriTadad ganpirobebuli

iyo ganaTlebis, kvlevisa da mrewvelobis sferoSi resursebis

grZelvadiani mobilizaciiT.

Page 13: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

13

aqtiur samecniero politikaze fineTi 1960-ian wlebSi gadavida. am

politikis ZiriTad mizans warmoadgenda ekonomikuri zrda, cxovrebis

donis amaRleba, aseve kvlevebis intensiurobis gazrda da am

TvalsazrisiT dasavleTis industriuli qveynebis standartebTan

daaxloeba. mogvianebiT, yuradReba gamaxvilda maRali teqnologiebis

sferoSi kvlevebis xelSewyobaze da aseve `codnaze dafuZnebuli

sazogadoebis” mSeneblobaze. 1969 wels kvlevebze danaxarji mTliani Sida

produqtis daaxloebiT 0.8%-s Seadgenda. 1999 wlisaTvis es Tanxa TiTqmis

gaoTxmagda da man mTliani Sida produqtis 3,1 % Seadgina.

mecnierebis dafinanseba

1999 wels fineTSi kvlevebze gaweulma xarjebma mTlianad 3,87

miliardi evro Seadgina (mSp-is 3,1%), aqedan kerZo seqtorze 2640 milioni

evro (68%) iyo gamoyofili, universitetis seqtorze (umaRlesi ganaTleba)

760 milioni evro (20%)4, xolo saxelmwifo kvleviT institutebze _ 470

milioni evro (12%).

1991 wlidan 1999 wlamde kvlevebisa da ganviTarebis sferos

dafinanseba weliwadSi daaxloebiT 9%-iT izrdeboda. yvelaze swrafad

kerZo seqtori ganviTarda, gansakuTrebiT eleqtroteqnikis industria. ase

magaliTad, 1999 wels fineTis industriuli kvlevebis 1/3-s kompania nokia

awarmoebda.

1997-1999 wlebSi samecniero kvlevebze saxelmwifom 250 milioni evro

gamoyo. am Tanxis naxevarze odnav meti teqnologiuri kvlevebisaTvis iyo

gankuTvnili, daaxloebiT 20% _ fineTis universitetebisa da

akademiisaTvis. es Tanxa saxelmwifo aqciebis gayidvidan iqna miRebuli.

mecnierebis politikaze gadawyvetilebis miReba

fineTis saxelmwifo biujets, finansebis gadanawilebas

universitetebze, akademiebze, kvleviT institutebsa da sxva

organizaciebze amtkicebs parlamenti. amasTanave, arsebobs mecnierebisa da

teqnologiebis politikis sabWo, romelic mTavrobis mrCevel organos

warmoadgens. igi aerTianebis mTavrobis, akademiisa da mrewvelobis

warmomadgenlebs. Tavad sabWo ar qmnis mecnierebis politikas da ar iRebs

gadawyvetilebebs dafinansebis sakiTxebTan dakavSirebiT, Tumca mis

Sexedulebebs gansakuTrebuli datvirTva gaaCniaT. sabWo amzadebs

winadadebebs mecnierebis politikasTan dakavSirebiT. universitetebis

dafinansebis Taobaze momzadda axali kanonproeqti, magram dafinansebis

sakiTxebze azrTa sxvadasxvaobis gamo proeqti ar iqna miRebuli. amJamad,

axali kanonis miRebamde universitetebs Soris fondebis gadanawilebis

sakiTxs ganaTlebis saministro wyvets.

fineTis mecnierebaTa akademia

4 aq unda aRiniSnos, rom sauniversiteto dafinansebis 40 % gamoiyeneba kvlevebisaTvis. xolo

R&D 66 % finansdeba kerZo seqtoridan da 31 % samTavrobo seqtoridan. dafinansebis 3 %

ucxour wyaroebze modis.

Page 14: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

14

fineTis akademia aris mecnirebis marTvisa da dafinansebis ZiriTadi

organo. fineTis mecnierebaTa akademia ar aris akademia Tavisi

tradiciuli gagebiT, is ufro warmoadgens fineTis kvleviTi sabWoebis

sistemas. kvleviTi sabWoebi anawileben finansebs ganacxadebisa da

eqspertebis daskvnis safuZvelze. kvlevaze gamoyofili Tanxis maqsimum

25% xmardeba winaswargansazRvrul kvleviT programebs, xolo danarCeni

mimdinare kvlevisTvis gankuTvnili “Tavisufali” fulia. kvleviTi

sabWoebi aseve afinanseben aspiranturas, post-sadoqtoro da saerTaSoriso

samecniero TanamSromlobas, aseve mTlian ganakveTze momuSave umcros da

ufros mecnier muSakebsa da profesorebs. kvlevebi ZiriTadad

universitetebsa da kvleviT institutebSi warmoebs.

fineTis mecnierebaTa akademiis wliuri biujeti daaxloebiT 170

milion evros Seadgens. Tanxis 80%-ze meti sauniversiteto kvlevebze

ixarjeba.

fineTis akademia sam weliwadSi erTxel amzadebs angariSs fineTSi

mecnierebis mdgomareobis Sesaxeb. angariSi ganixilavs fineTSi mecnierebis

politikas, organizaciasa da dafinansebas.

gamoyenebiTi teqnologiuri kvlevis ZiriTadi damfinansebeli organo

aris TEKES _ erovnuli teqnologiuri saagento (ets), romelic

eqvemdebareba vaWrobisa da mrewvelobis saministros.

ets-s biujeti 400 milion evroze metia. am Tanxis 35% univeritetebsa

da kvleviT intitutebs gadaecema. danarCeni _ kerZo sawarmoebze ixarjeba.

kompaniebi, romlebic ets-isagan dafinansebas iTxoven, valdebuli

arian TviTonac moizidon fondebi.

arc fineTis akademias da arc ets-s sakuTari kvleviTi institutebi

ara aqvT, maTi fondebi emsaxureba sauniversiteto, kvleviTi institutebisa

da kompaniebis kvleviT saqmianobas. miuxedavad imisa, rom akademia da ets-i

sxvadasxva saministros daqvemdebarebaSi imyofebian, maT Soris arsebobs

mWidro TanamSromloba da isini erToblivad afinanseben kvleviT

proeqtebs.

prioritetebi da strategia samecniero politikaSi

yovelwliurad warmoebs molaparakebebi, erTis mxriv, Sesabamis

saministros, xolo meores mxriv _ universitetebs, ets-s, fineTis

mecnierebaTa akademiasa da kvleviT institutebs Soris. molaparakebebis

dros ikveTeba prioritetebi, ganisazRvreba miznebi da maT misaRwevad

saWiro resursebi. yovel oTx weliwadSi erTxel ganaTlebis saministro

universitetebTan erTad amzadebs sauniversiteto sistemis ganviTarebis

gegmas, romelsac sabolood mTavroba amtkicebs. am gegmiT TiToeul

universitetSi dgindeba: sxvadasxva dargSi samagistro swavlebis

prioritetebi; aspirantTa raodenoba; kvlevebis sfero; saerTaSoriso

TanamSromlobis mimarTulebebi. xdeba sauniversiteto resursebis

gadanawileba da sxva. fineTi monawileobas iRebs evrokavSiris CarCo

programaSi, rac Zalian mniSvnelovania, ramdenadac misi proeqtebis

dafinanseba am programis farglebSi 200 milion evros aRemateba. fineTi

aseve monawileobs sxva evropul programebSi, saidanac miRebuli

dafinanseba 17 miliard evros Seadgens. fineTi warmodgenilia, agreTve,

axal evropuli kvlevis mrCevelTa sabWoSi. fundamentur mecnierebaSi

gamoiyeneba dargobrivi dafinanseba, Tumca amave dros gamoiyofa ramdenime

Page 15: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

15

erovnuli prioriteti. qveynis prioritetebs mecnierebis dargSi bio-

teqnologiebi da sainformacio teqnologiebi warmoadgens. saxelmwifo

dafinansebac ZiriTadad am sferoebzea mimarTuli.

sakvalifikacio centrebi da samecniero parkebi

kvlevebis sferoSi, fineTSi 26 sakvalifikacio centri arsebobs. es

centrebi akademiisagan iReben gansakuTrebul dafinansebas, rac akademiis

biujetis 5 %-s Seadgens. centrebi funqcionirebs universistetebsa da

kvleviT institutebSi da finansdeba Semdegnairad: damfuZnebeli

organizaciisagan – 34%, ganaTlebis saministrosagan – 9%, fineTis

akademiisagan – 15%, ets-idan – 4% da sxva gareSe wyaroebidan – 39%. am

centrebis mTliani wliuri xarji 48 milion evros Seadgens.

kvleviTi erTeulebi da mkvlevarebi valdebulni arian gansazRvron

miznebis Sesasruleblad saWiro strategia.

2002-2007 wlebSi fineTSi 16 axali centris dafuZnebaa dagegmili.

dReisaTvis qveyanaSi aTamde samecniero parki funqcionirebs, romlebic

nawilobriv mTavrobis mier finansdeba. samecniero parkebis dafinansebas

ZiriTadad mrewveloba uzrunvelyofs, proeqtebze gamoyofili Tanxis

meSveobiT,

mecnierebis infrastruqtura

1991-94 wlebSi universitetebis biujeti Semcirda, ris gamoc

gaZnelda mkvlevarebis Sesabamisi samecniero mowyobilobiT

uzrunvelyofa. mcire biujetisa da studentebis didi ricxvis gamo,

sauniversiteto departamentebs seriozuli problemebi gauCndaT. es

sakiTxebi sxvadasxva doneze ganixileboda, maT Soris parlamentSic da

Sedegad moiZebna kidec damatebiTi fondebi. amasTanave, fineTis akademiam

zedmeti danaxarjebisaTvis daamtkica kompensaciebis sistema

universitetebsa da kvleviT institutebSi momuSave mkvlevarebisTvis,.

dafinansebis SewyvetasTan dakavSirebiT, sauniversiteto biblioTekebic

didi problemebis winaSe aRmoCndnen. veRar xerxdeboda samecniero

Jurnal-gazeTebis gamowera, axali saxelmZRvaneloebisa da sxva samecniero

literaturis SeZena. Tumca, es problema nawilobriv mogvarda sxva

qveynebis biblioTekebTan TanamSromlobiT, sesxebisa da internetis

meSveobiT. ganaTlebis saministro amJamad afinansebs fineTSi

eleqtronuli sabiblioTeko sistemis mowyobis saqmes.

teqnologiuri inovaciebisa da akademiasa da mrewvelobas Soris

TanamSromlobis waxaliseba

erovnuli teqnologiuri saagentos (TEKES) roli Zalian

mniSvnelovania. garda amisa arsebobs fineTis kvlevebisa da ganviTarebis

erovnuli fondi (SITRA), romelic parlaments emorCileba. es organizacia

ZiriTadad maRali teqnologiebis proeqtebs afinansebs. fineTSi maRali

teqnologiebis swrafi ganviTareba, nawilobriv mainc, ganpirobebulia

teqnologiebis kvlevasa da danergvaSi grZelvadiani investiciebiT, aseve

qveynis kvlevisa da ganviTarebis saagentoebs Soris mWidro

TanamSromlobiT.

Page 16: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

16

mrewvelobasa da teqnikur universitetebs, tradiciulad, sakmaod

mWidro kavSirebi aqvT. bevri proeqti mrewvelobidan finansdeba, mravali

sadiplomo namuSevari samrewvelo kompaniebSi muSavdeba, xdeba personalis

gacvla. eleqtronikis sferoSi momuSave zogierTi kompania Tavis

TanamSromlebs damatebiTi ganaTlebis miRebisa da aspiranturaSi swavlis

saSualebasac aZlevs kompaniaSi kvalificirebuli TanamSromlebis ricxvis

gazrdis mizniT. samecniero parkebi akademiasa da mrewvelobas Soris

TanamSromlobis erT-erTi xelSemwyobi pirobaa.

fineTSi umaRlesdamTavrebulebi, rogorc wesi, advilad Souloben

samsaxurs. Tumca, samsaxuri yovelTvis idealuri ar aris. zogierT

teqnologiur sferoSi, gansakuTrebiT sainformacio teqnologiebSi,

igrZnoba kvlaficiuri kadrebis ukmarisoba. es ZiriTadad gamowveulia am

sferos metad swrafi ganviTarebiT. maRali kvalificiis mqone

specialistTa deficiti medicinis sferoSic SeimCneva. humanitaruli da

socialuri mecnierebis warmomadgenlebis ricxi sakmaod didia, magram

maTi treningi da maTze moTxovna sakmarisadaa dabalansebuli. ganaTlebis

saministros mizans warmoadgens magistrisa da profesoris xarisxis mqone

pirebis raodenobis gazrda. kursdamTavrebulTa 70%-s mainc unda hqondes

garantirebuli samuSao adgili universitetSi an sxva saswavlo

dawesebulebaSi.

qalTa statusi

teqnologiis garda yvela sferoSi universitetis studentebis

umravlesoba qalia. aspiranturasa da ufro maRal doneebze qalebis wili

SedarebiT naklebia, magram aqac SeiniSneba maTi ricxvis zrdis tendencia.

1999 wels profesoris axlad miniWebuli xarisxis mqoneTa 43 procents

qalebi warmoadgendnen. amJamad maTi wili 20%-ia. teqnologiis

universitetebma qali studentebis mosazidad SemoiRes damatebiTi kursebi

maTematikaSi im msurvelTaTvis, romelTac am saganSi mxolod mokle kursi

aqvT gavlili skolaSi. zogierT universitetSi dawesda profesoris

stipendia “qalTa kvlevis” sakiTxebSi. fineTSi 37 profesoris kvleviTi

stipendiidan erT-erTi specialurad atarebs saxels: ”qalTa sakiTxebi da

genderuli kvleva”.

samecniero ganaTleba da treningi

dReisaTvis fineTSi sakmaod problemuria maTematikasa da

sabunebismetyvelo mecnierebebSi saTanado codnis mqone abiturientTa

nakleboba. amis gamosasworeblad, fineTis akademia yovelwliurad awyobs

saSualo skolebis moswavleTa Sejibrs, samecniero kvlevebisadmi maTi

interesis gasaRrmaveblad. gamarjvebulebi iricxebian universitetSi.

gansakuTrebuli niWiT dajildoebuli bavSvebis gamosavlenad

univeristetebsa da saSualo skolebs Soris TanamSromlobis sxva

formebic arsebobs.

universiteti

fineTis sauniversiteto sistemaSi daaxloebiT 20 000 studenti

iricxeba, rac am asakis adamianTa erT mesameds Seadgens. msurvelTAricxvi

Page 17: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

17

gacilebiT metia. yovelwliurad magistris xarisxs 12000-mde studenti

iRebs. SemdgomSi es ricxvi mniSvnelovnad unda gaizardos. fineTSi sul

20 universitetia. universitetSi studentebis mozidva metad aqtualuria.

gansakuTrebul problemas warmoadgens garicxulTa raodenoba zogierT

sferoSi. cota xnis win dawesda saxelmwifo stipendiebi. aris mosazreba

ganaTlebis miRebis periodis Semcirebaze da swavlebis maqsimalur (srul)

vadad 10 weliwadis dawesebaze.

aspirantura fineTSi samecniero kariera sakmaod prestiJulia, amitom aspirantTa

nakleboba ar SeimCneva. 1995 wels Seiqmna `aspirantTa skolebi~. maTi

saerTo raodenoba 2002 wlamde 97 iyo, xolo 2002 wels maTma ricxvma ukve

108 Seadgina. `skolebSi~ ganaTlebas daaxloebiT 4 000 studenti iRebs, maT

Soris 2 500 awarmoebs kvlevebs sruli samuSao dRis manZilze. is

studentebi, romlebic kargad swavloben, iReben srul finansur

daxmarebas oTx wlamde vadiT. 1 500 aspiranti awarmoebs kvlevebs

arasruli samuSao dRis ganmavlobaSi da muSaobs sxva samsaxurSi, an

profesoris asistentad. fineTis akademia exmareba aspirantTa skolebs

seminarebis mowyobis, mivlinebebis dafinansebisa da sxva TvalsazrisiTac.

bolo wlebSi mkveTrad gaumjobesTa studentebis mdgomareoba, gaizarda

kerZo fondebidan Semosuli Tanxebi. doqtoris xarisxis maZiebelTa

raodenoba 90-ian wlebSi gaormagda da 1999 wels 1165-s miaRwia. maZiebelTa

ricxvis zrda Semdgom periodSic gagrZelda. post-doqtoranturul

kvlevebs fineTis mecnierebaTa akademia afinasebs.

daskvna

samecniero kvlevebze yovelwliurad fineTis Sida erovnuli

produqtis 3.2%-ze meti modis, xolo am sferoze danaxarjebi 4 miliard

evros aRemateba. am Tanxis 65% kerZo seqtoridan Semodis, 31%-s ki

saxelmwifo uzrunvelyofs. samecniero politikis ZiriTad mizans

“codnaze dafuZnebuli sazogadoeba” warmoadgens. 90-ian wlebis bolos

kvlevisa da ganviTarebis zrdis ganakveTi wliurad 9%-s gautolda.

sakmaod swrafad gaizarda maRali teqnologiebis nawarmis wili da

eqsportidan miRebuli Semosavali amJamad bevrad aRemateba tradiciuli

satyeo-samSeneblo masalebisa da metalebis warmoebidan miRebul

Semosavals. es miRwevebi garkveulwilad gamomdinareobs kvlevebSi

grZlevadiani investiciebidan.

fundamenturi mecnierebis marTvisa da dafinansebis mTavari organo

fineTis mecnierebaTa akademiaa. mecnierebaTa akademiis wliuri biujeti

daaxloebiT 170 milioni evroa, rac kvlevaze saxelmwifos mier mTlianad

gaweuli xarjebis 13.5%-s Seadgens. am TanxebiT finansdeba ara mxolod

kvlevebi, aramed saerTaSoriso samecniero TanamSromloba, sakvalifikacio

centrebi, `aspirantTa skolebi~ da sxva.

mecnierebis politika latviaSi

Page 18: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

18

latviaSi daaxloebiT 5,000 mecnieria, romelTa nawili amJamad ar

aris srulad dasaqmebuli. sabWoTa periodSi mkvlevarTa umravlesoba

mecnierebaTa akademiis institutebSi muSaobda. jer kidev 1990 wels

latviis xelisuflebam miiRo iseTi kanonebi, romlebic latviis

samecniero saqmianobas sabWoTa yalibs moaSorebda. latviis mecnierebaTa

akademiis…mrCevelTa sabWod transformacia udidesi mniSvnelobis faqti

gaxldaT. kvleviTi institutebi, romlebic formalurad akademiis mier

imarTebodnen, damoukidebelni gaxdnen. gardaqmnis pirvel etapze es

institutebi formalurad latviis samecniero sabWos eqvemdebarebodnen,

amJamad ki ganaTlebisa da mecnierebis saministros daqvemdebarebaSi

imyofebian. am institutebSi muSaobs daaxloebiT 2100 adamiani, maT Soris

1700 doqtoris xarisxi aqvs.

morigi mTavari nabiji transformaciis procesSi grantebis sistemis

SemoReba iyo. es Zireulad ewinaaRmdegeboda sabWoTa stils, rac

institutebisaTvis kvleviTi fondebis zevidan ganawilebas gulisxmobda.

gardaqmnis mTavari problema saocrad didi samecniero da sainJinro

struqturis imdroindeli saWiroebebisaTvis morgebuli meqanizmiT

SecvlaSi gamoixateboda (1989 wels samecniero da sainJinro saqmianobiT

dakavebuli iyo 35,000 adamiani, maT Soris 17,000 mkvlevari; 1991 wels

akademiis institutebs jer kidev hyavdaT 4600 TanamSromeli). samecniero

institutebis ricxvis Semcirebis fonze saWiro gaxda, rom axalgazrdebi

dainteresebuliyvnen mecnierebiT da maTTvis moZebniliyo mimzidveli

samuSao latviaSi. es arc ise advili aRmoCnda. zogadad ekonomikuri

problemebis da aqedan gamomdinare dabali pensiebis gamo, xanSi Sesulma

mecnierebma amjobines institutebsa da universitetebSi moRvaweoba

gaexangrZlivebinaT. magaliTad, rigis teqnikur universitetSi fakultetis

111 wevridan 25 gadacilebulia65 wels. aqedan gamomdinare, doqtoris

xarisxis mqone latvieli mecnierebis saSualo asaki 54 welia. latviis

samecniero sabWom amis sawinaaRmdego nabijebi gadadga da finansurad

waaxalisa 100 saukeTeso studenti (stipendiebis 34 dolaridan daaxloebiT

160 dolaramde gazrdiT). damatebiTi RonisZiebebi tardeba dasavleTSi

inteleqtualTa gadinebis Semcirebis, zogjer maTi ukan dabrunebis

mizniTac. maRali erovnuli prioritetulobis mqone sferoebSi momuSave

gansakuTrebiT niWieri axalgazrda mecnierebis wasaxaliseblad daaweses

stipendiebi. gazardes pensiebi, raTa axalgazrdebisaTvis gaCeniliyo

samuSao adgilebi. cdiloben SeinarCunon kavSirebi cnobil emigrantebTan.

maT irCeven mecnierebaTa akademiis ucxoel wevrebad (amJamad akademiaSi 74

sruluflebian wevrTan erTad, 65 ucxoeli wevri iTvleba).

ganaTlebisa da mecnierebis saministro

1992 wels ganaTlebis saministro gafarTovda. masSi gaerTianda

mecnierebis sferoc umaRlesi ganaTlebisa da mecnierebis departamentis

saxiT, romelSic 7 adamiani muSaobs. axali saxelis (ganaTlebisa da

mecnierebis saministro) mqone struqturis funqciaa mecnierebis erovnuli

biujetis SemuSaveba da kanonSi Sesatani cvlilebebis momzadeba.

saministro akontrolebs mecnierebis biujetis daaxloebiT 10%-s,

romelic ZiriTadad bazarzeorientirebul saqmianobebsa da

infrastruqturas xmardeba. mis gankargulebaSia aseve sxva saministroebis

mier mecnierebisTvis gamoyofili Tanxebis 10%. 1994 wlis ivlisidan

Page 19: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

19

moyolebuli, saministros evaleba zedamxedveloba gauwios latviis

yofili mecnierebaTa akademiis institutebs (amJamad maTi ricxvi 25-s

Seadgens), magram institutTa umravlesobis dafinanseba latviis

samecniero sabWos mier xorcieldeba. 1995 wels parlamentma SemoiRo

umaRlesi ganaTlebisa da mecnierebis saxelmwifo ministris Tanamdeboba,

riTac xazi gaesva ganaTlebisa da mecnierebis mniSvnelobas latviis

saxelmwifo politikaSi.

mecniereba latviaSi orientirebulia or ZiriTad mizanze. pirveli

gulisxmobs fundamenturi cvlilebebis gatarebas: yofili akademiis

institutebis da umaRlesi ganaTlebis dawesebulebebis mier

ganxorcielebuli kvlevebis integracias, mecnierebis erTiani erovnuli

struqturis Camoyalibebas. (am amocanis Sesasruleblad mzaddeba

sakanonmdeblo baza). meore mizans warmoadgens kvlevis mimarTulebis ise

Secvla, rom qveyanam SeZlos ekonomikuri, kulturuli Tu socialuri

ganviTarebis TvalsazrisiT dasavluri modelis gamoyeneba.

gansakuTrebulad prioritetuli iqneba energetikis, garemos dacvisa da

transportis sferoebi.

latviis samecniero sabWo

latviis samecniero sabWos am etapze ekisreba pasuxismgebloba

uxelmZRvanelos qveynis mecnierebas, daafinansos mecnierebi da kvleviTi

institutebi. sabWo 20 wevrisagan Sedgeba. maTgan 14 sami wlis vadiT

airCeva, rogorc sagnobrivi komisiebis xelmZRvaneli pirebi, danarCeni

wevrebi ki warmodgenilni arian parlamentidan, ministrTa kabinetidan,

latviis mecnierebaTa akademiidan, universitetebis reqtorTa sabWodan,

latviel mecnierTa asociaciidan da latviis soflisa da satyeo

meurneobis akademiidan. sagnobrivi komisiebi grantze Semotanil

gancxadebebTan dakavSirebiT amzadeben daskvnebs; am komisiebSi 172

eqspertia gaerTianebuli, romelTagan 78 universitets, 77 latviis yofili

mecnierebaTa akademiis mier kontrolirebad institutebs, xolo 17 sxva

institutebs warmoadgenen. ganixileba sakiTxi imis Taobaze, aris Tu ara

arCevnebi saukeTeso gza im pirebis SesarCevad, romelTac unda moamzadon

zemoxsenebuli daskvnebi; da xom araa saWiro komisiebSi damatebiTi

eqspertebis Seyvana?

mecnierebis dafinanseba

latviaSi mecnierebis dafinansebis problemebi ukavSirdeba qveyanaSi

Seqmnil rTul ekonomikur viTarebas. qveynis mier damoukideblobis

miRebis Semdeg Seicvala kvlevisa da ganviTarebisaTvis gankuTvnili

fondebis wyaroebi. mrewveloba umniSvnelo rols asrulebda mecnierebis

dafinansebaSi. dafinanseba ZiriTadad mTavrobis mier xorcieldeba, Tu ar

CavTvliT ucxour Semowirulobebs. mTliani Sida produqtis mxolod 0.38%

xmardeba mecnierebas, maSin roca 1990 wels es cifri 1.6%-s Seadgenda.

ufro metic, mTliani Sida produqti bevrad ufro Semcirda, vidre es iyo

damoukideblobis miRebamde, igi TiTqmis ganaxevrda zemoaRniSnuli

Page 20: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

20

ekonomikuri problemebis mizeziT. Sesabamisad, bazarzeorientirebuli

kvlevebi mcire TanxebiT finansdeba (mecnierebis biujetis 8%).

1989 wlidan latviaSi institutebis sayovelTao dafinanseba Secvala

konkurenciaze dafuZnebulma individualuri grantebis sistemam. 1995 wels

latviis samecniero sabWos saSualebiT (mTavrobis mier gamoyofili

Tanxebis 80%) dafinansda 779 proeqti _ SeTavazebuli proeqtebis 70-80%.

individualur kvlevebze aqcentidan gamomdinare, institutebi

iZulebulni gaxdnen dafinanseba sxvadasxva meqanizmiT, ZiriTadad

grantebis saSualebiT, moipovon, institucionaluri infrastruqturis

dafinanseba kvlevebis mxolod 3%-isaTvis Tu iqneba sakmarisi.

grantebis sistemas, romelic mimzidvelia, radgan waaxalisebs

xarisxsa da iniciativas, uaryofiTi mxarec aqvs, rac gamoixateba

resursebis arakoordinirebulad gamoyenebaSi. es latviis msgavsi mcire

qveynisaTvis Znelad mosagvarebeli problemaa. 1997 wels daiwyo

seriozuli cvlilebebis ganxorcieleba: grantebis saxiT individualuri

mkvlevarebisaTvis gankuTvnili finansebi mkveTrad Semcirda (mecnirebis

55%-iani biujeti 30%-mde Camovida), ise rom biujetis 25% SeiZleboda

mimarTuliyo koordinirebuli erovnuli programebisadmi da zogierTi

prioritetuli dargebisadmi. romelime am meqanizmis mier dafinansebaze

Setanili ganacxadebi Tanasworuflebianobisa da konkurenciis principiT

ganixileboda. es axali midgoma Seiqmna gamokveTili prioritetebis

mxardasaWerad. esenia: bunebrivi resursebi da garemos dacva; jandacva;

latviuri ena, istoria, kultura da a.S. (“letonica”); socialuri ganviTareba

da bolos, aranakleb mniSvnelovani _ latviuri mecnierebisa da

mrewvelobis konkurentunarianoba.

latviaSi mecnierebis dRevandeli viTarebis analizi aCvenebs, rom

latvieli mecnierebi 21 saukunes miRwevebTan erTad seriozuli

problemebiT Sexvdnen. bolo wlebSi, dafinansebis minimaluri zRvaris

gansazRvris Sedegad gaqra zogierTi samecniero dargi. 2001 wlisaTvis

latviis erovnuli biujetis mixedviT latviis seimis biujeti

utoldeboda mecnierebis biujets. advili gamosaTvlelia, rom seimis

TiToeuli wevrisaTvis gamoyofili (100 wevri) da aqtiur latviel

mecnierTaTavis (2000 mecnieri) gankuTvnili Tanxebi Semdegnair

TanafardobaSia: 17:1.

latviaSi erovnuli biujetidan gamoyofili Tanxebi Semdeg

samecniero RonisZiebebs afinansebs:

1. evrokavSiris me-5 CarCo programaSi latviis monawileobisaTvis

gadasaxdeli Tanxa (mecnierebaze gamoyofili mTliani biujetis 5.3%). es

gaxlavT erTaderTi finansuri wyaro, romelic saxelmwifo garantiiT

yovelwliurad izrdeba (evrokavSiris debulebis Sesabamisad). latvieli

mecnierebi orjer met finansebs moipoveben, vidre es gamoyofilia am

programaSi latviis mxridan monawileobis misaRebad. zedmetia imaze

saubari, rom es dafinanseba modis evrokavSiris biujetidan. am saxis

samecniero RonisZiebaSi latvieli mecnierebi mZafr konkurencias uweven

evropel kolegebs da startic Zalian warmatebulad gamoiyureba. 2. saxelmwifos mier mier dakveTili kvlevebi (Seadgens mecnierebaze

gaTvlili biujetis 6.9%). amgvari fondebi nawildeba saministroebze,

lokaluri samecniero problemebis mosagvareblad. aseTi saxis kvlevebi

Page 21: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

21

finansdeba mxolod saxelmwifo biujetidan da ar xdeba sxva saxis

Tanxebis mozidva.

3. bazarze orientirebuli kvlevebi (10%). mis mizans warmoadgens mcire zomis

samecniero sawarmoebis waxaliseba konkretuli proeqtebis nawilobrivi

Tanadafinansebis gziT da teqnologiuri centrebis saqmianobis

xelSewyobiT. dafinansebis aseTi forma metad sasargebloa latviaSi

teqnologiis ganviTarebaSi mecnierebis CarTvis TvalsazrisiT, vinaidan es

asocirdeba (ukavSirdeba) gamoyenebiTi mecnierebis saWiroebebisaTvis kerZo

investiciebis mozidvas.

4. im samecniero saqmianobis xelSewyoba, romelic emsaxureba akademiur da

gamoyenebiT kvlevebs da aucilebeli infrastruqturis Senaxvas. amaze

saxelmwifo samecniero biujetis yvelaze didi nawilia (77,2%)

gamoyofili. miuxedavad imisa, rom es saqmianoba yvelaze nakleb

mimzidvelia damatebiTi dafinansebis mopovebis TvalsazrisiT, igi yvelaze

mkacrad kontroldeba saxelmwifo institutebis mier. imavdroulad,

kargad aris cnobili, rom mecnierebaze gamoyofili Tanxebi saxelmwifo

biujetSi TandaTan mcirdeba. es faqti iwvevs did gakvirvebas dasavlel

mecnierebSi, maT Soris evrokavSiris mecnierebSic. zusti cifrebiT Tu

vimsjelebT, mecnierebis biujeti sinamdvileSi gaizarda (7%-iT 2000 wels).

amis mizezi ki is gaxlavT, rom evrokavSiris moTxovniT, es Tanxebi

aucileblad unda gazrdiliyo. miuxedavad imisa, rom mSp gaizarda, es ar

asaxula mecnierebis dafinansebaze. aucilebelia dafinansebis

gadanawileba prioritetul dargebs Soris. am TvalsazrisiT latviis

samecniero sabWom latviis mecniereba xuT ZiriTad mimarTulebad dayo da

saxelmwifo fondebi Semdegnairad gaanawila:

- sabunebismetyvelo mecnierebebi 22%;

- sainJinro mecniereba 19%;

- medicina da biologia 26%;

- soflis da satyeo meurneoba 14%;

- humanitaruli da socialuri mecnierebebi 19%.

SeiZleba gaCndes SekiTxva, aris Tu ara amgvari ganawileba

safuZvliani da aris Tu ara am saxis saqmianoba dakompleqtebuli

kvalificiuri TanamSromlebiT. latviis mecnierebaTa akademiis

monacemebze dayrdnobiT latviaSi aris 2000 aqtiurad momuSave mecnieri –

isini, vinc asruleben samecniero samuSaos latviis kanonze `samecniero

saqmianobis Sesaxeb~ dayrdnobiT da visac miRebuli aqvs doqtoris wodeba

kanoniT gansazRvruli wesebis Sesabamisad. am specialistebis dayofa

samecniero dargebad pirdapir Seesabameba gamoyofil finansebs (ix.

cxrili#1).

kvleviTi potencialisa da mecnierebis saxelmwifo dafinansebis

Tanafardoba latviaSi (2001w.)

cxrili#1

kvleviTi

mimarTulebebis

jgufebi

aqtiur

ad

momuSa

ve

mecnier

ebi

%

samecniero

saqmianobis

finansuri

uzrunvelyo

fa

%

proeqte

bis

dafinans

eba

%

erTobli

vi

proeqteb

is

dafinanse

ba

%

sabunebismetyvelo 2 22 24 17

Page 22: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

22

mecnierebebi 2

sainJinro

mecnierebebi

1

9

19 18 24

medicina da

biologia

2

0

26 26 21

soflis da satyeo

meurneoba

1

4

14 13 18

humanitaruli da

socialuri

mecnierebebi

2

5

19 19 20

latviis samecniero sabWo afinansebs ori saxis proeqtebs: mcire

proeqtebs (grantebi), romelsac axorcilebs 3-5 mecnieri da did

gaerTianebul proeqtebs (programebi), romelzec mecnierTa ramodenime

jgufi muSaobs sxvadasva umaRlesi saswavleblidan da samecniero

institutebidan. am proeqtebis mizani sxvadasxvagvaria. mcire proeqtebi

ZiriTadad warmodgenilia umaRlesi saswavleblebis departamentebsa da

fakultetebze, rogorc akademiuri kvleva. am procesSi CarTulni arian

studentebi. didi proeqtebi ZiriTadad emsaxureba aqtualuri problemebis

gadawyvetas erovnul ekonomikaSi da xSirad mis ganxorcielebasa da

dafinansebaSi monawileobas iReben samTavrobo da municipaluri

struqturebi, aseve sawarmoebi.

latviis samecniero potencialis ufro detaluri analizi

gviCvenebs, rom mcire samuSao jgufebisaTvis gamoyofilia 4000-6000-mde

latviuri lati. dafinansebis aseTi done axasiaTebs yvela samecniero

dargs, rac niSnavs imas, rom fondebi sakmarisia mxolod xelfasebisa da

infrastruqturuli xarjebis dasafaravad. aqedan gamomdinare, naTlad

Cans, rom faqtiurad SeuZlebelia samTavrobo fondebis mozidva

mecnierebis ganviTarebisaTvis (magaliTad, samecniero aRWurvilobis

SesaZenad).

aseTi situacia grZeldeba wlebis manZilze da am drois

ganmavlobaSi proeqtebis (grantebis) raodenoba da fondebis ganawileba

faqtiurad ar Secvlila. SeiZleba mogveCvenos, rom latviaSi samecniero

potenciali da dafinanseba srul balansSia erTmaneTTan da qveynis

ganviTareba ar moiTxovs mecnierTa raodenobis gazrdas.

Tumca, unda aRiniSnos, rom latviis mecnierTa raodenoba 10 000

mosaxleze gaangariSebiT 1.9-jer naklebia vidre estoneTSi, 1.3-jer _ vidre

litvaSi, 2.6-jer _ vidre evrokavSirSi (ix. cxili#2) da a.S.

aqedan gamomdinare, imisaTvis, rom latviurma mecnirebam gavlena

moaxdinos qveynis ganviTarebaze, mecnierTa raodenoba unda gaizardos 1.5-

2.5-jer mainc. aRsaniSnavia, rom saxelmwifo biujetSi ar aris

gaTvaliswinebuli Tanxebis gamoyofa doqtoranturis studentebisaTvis

momavali ori wlis manZilze. 2000 wels latviaSi mxolod 22-ma miiRo

doqtoris xarisxi (maSin roca es ricxvi yovelwliurad 200–300 unda

iyos). maRalkvalaficiuri mecnierebis katastrofulad mcire ricxvi ara

mxolod aferxebs latviis umaRles sasawavleblebSi maswavlebelTa

momzadebis dones, aramed aseve SeuZlebels xdis samecniero-teqnologiuri

proeqtebis ganxorcielebas, rac metad saWiroa erovnuli ekonomikis

swrafi ganviTarebisa da ucxouri investiciebis mozidvisaTvis.

Page 23: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

23

mecnierTa raodenoba 10000 rezidentze

cxrili#2

Latvia 1998 18.6

Estonia 1998 34.8

Lithuania 1998 24.0

Hungary 1995 26.0

Poland 1995 29.0

Denmark 1995 57.0

Finland 1995 67.0

Sweden 1995 78.0

EU 1995 49.0

daskvnebi:

1. latviis amJamindeli samecniero potenciali ar aris sakmarisi umaRlesi

ganaTlebis xarisxis asamaRleblad saWiro moTxovnebis

dasakmayofileblad. aseve ar aris sakmarisi raodenoba iseTi

specialistebisa, romlebic CaerTvebian samecniero da teqnologiur

proeqtebSi. amJamad latviaSi aris daaxloebiT 2000 moqmedi mecnieri.

savaldebuloa iseTi programebis SemuSaveba da ganxorcieleba, romlebic

moaxdenen samecniero da akademiuri TanamSromlebis ganaxlebas.

2. mwirma saxelmwifo biujetma da investiciebis ukmarisobam gamoiwvia

latviis mecnierebaTa infrastruqturis kritikul zRvramde miyvana, rasac

mohyveba mravali samecniero dargis degradacia da specialistebis

gadineba sxva qveynebSi. ukve dRes daaxloebiT 1000 latvieli mecnieri

muSaobs sazRvargareT. savaldebuloa SemuSavdes da ganxorcieldes

umaRlesi ganaTlebisa da mecnierebis ganviTarebis erovnuli koncefcia.

3. latviis mecnierebas gaaCnia garkveuli gamocdileba nawilobriv

saxelmwifo biujetis saxsrebis gamoyenebasTan erTad damatebiTi

dafinansebis mozidvisa evrokavSiridan da sxva wyaroebidan. amJamad

latvieli mecnierebi monawileoben evrokavSiris mexuTe CarCo programaSi,

ramac gamoiwvia dafinansebis gaormageba. ramdenime samecniero institutSi

gadasaxadebi aRemateba saxelmwifo dafinansebas, anu sxva sityvebiT rom

vTqvaT, bevr samecniero dargs SeuZlia qveynisaTvis momgebiani gaxdes

inovaciur saqmianobebTan dakavSirebiT saTanado erovnuli strategiis

gamomuSavebis SemTxvevaSi.

mecnierebis politika sloveniaSi

plebiscitis Sedegad (1991) slovenia gamovida iugoslaviis

socialisturi federaluri respublikidan da damoukideblobis

gamocxadebis Semdeg daiwyo demokratiuli gardaqmnebi, romelSic

aRiarebuli da mxardaWerilia Tavisufali sabazro ekonomika, adamianis

uflebebi da religiuri mrwamsis Tavisufleba. amis Sesabamisad

ganxorcielda ekonomikis transformacia. slovenia aRmoCnda savaWro

blokadaSi iugoslaviisa da sxva socialisturi qveynebis mxridan. qveynis

Page 24: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

24

ekonomikam dakarga Tavisi mTavari bazrebi da momwodeblebi. problemis

mogvareba mxolod Tavisufali sabazro ekonomikis CamoyalibebiT,

evrokavSirTan da mezobel qveynebTan daaxloebiT iyo SesaZlebeli.

dasavleTis Tavisufali bazari gzas uxsnida mxolod

maRalkvalificiur da Tanamedrove teqnologiur produqtebs. sloveniis

ekonomikam da mrewvelobam gadainacvla axal bazrebze, axali

teqnologiebis, produqtebisa da momsaxurebis SemoRebiT. am process Tan

sdevda didi sirTuleebi: umuSevrobis swrafi zrda, mravali kompaniis

daxurva, zogierTi maTganis Semcireba; Tavis doneze mxolod pirveladi

moxmarebis produqciis mwarmoeblebi rCebodnen. yvela

arasicocxliunariani warmoeba daixura an gaiyida kapitalis

dasagroveblad axali investiciebis mozidvis mizniT, magram amave dros

saWiro iyo warmoebis modernizacia. mravalma organizaciam saerTod

gaauqma kvlevisa da ganviTarebis departamentebi. kvleviTi samuSao

sloveniaSi ormagad dazaralda. pirveli – saxelmwifo Semosavlebis

sagrZnoblad SemcirebasTan erTad, Semcirda kvleviT saqmianobebze

gamoyofili Tanxebi; meore – Sesustda kvlevisa da ganviTarebis sferos

TanamSromloba ekonomikasa da warmoebasTan, Semcirda SekveTebi am

ukanasknelTa mxridan. kvleviTi samuSaoebi universitetebSi, kvleviT

institutebsa da yvela sxva kvleviT erTeulebSi mniSvnelovnad Semcirda.

institutebis metad mwiri dafinanseba gamomdinareobda mwiri saxelmwifo

finansebidan da Sida ekonomikidan wamosuli umniSvnelo raodenobis

SekveTebidan. es pirobebi gagrZelda ramdenime weliwads da kvleviT

institutebSi mniSvnelovani cvlilebebi gamoiwvia: maTi masStabebis

Semcireba, personalis pensiaze gaSveba, mkvlevarTa migracia warmoebaSi an

Tavisufali bazris sxva sferoebSi. winamdebare mokle angariSSi naTlad

Cans gardamavali periodis sirTuleebis gavlena sloveniaSi kvlevasa da

ganviTarebaze da is, Tu rogor SenarCunda kvleviTi potenciali im

sirTuleebis miuxedavad, romelic Tan sdevda am periods.

damoukideblobis pirveli wlebi, rogorc zemoT aRiniSna,

sloveniisaTvis mZime gamodga, gansakuTrebiT ekonomikuri ganviTarebis

TvalsazrisiT. yvelafris gaTvaliswinebiT, xelisuflebis prioritetebma

gadainacvla sasicocxlod ufro mniSvnelovani sakiTxebisaken,

rogorebicaa sazogadoebis arsebobis SenarCuneba, qveynis suvereniteti da

erovnuli SeiaraRebuli Zalebis mSenebloba. aseT pirobebSi kvleva da

ganviTareba ver moxvda prioritetebSi. samTavrobo gadawyvetilebebi

kritikuli situaciidan gamomdinare miiReboda. mecnierebisa da

teqnologiebis saministro muSaobda mxolod da mxolod wina wlebis

inerciiT da ar iyo koncentrirebuli strategiul mimarTulebebsa da

cvlilebebze. iyo mcdelobebi iseTi strategiuli gadawyvetilebis

miRebisa, romlebic exeboda fundamenturi kvleviTi dawesebulebebisa da

erovnuli mniSvnelobis mqone kvleviTi institutebis SenarCunebas,

sloveniis bunebrivi da kulturuli memkvidreobis sferoSi Catarebuli

kvlevebis mxardaWeras, garemos dacvasa da sxva. kvlevebis mimarTulebis

organizaciasa da kvlevebisa da ganviTarebis dafinansebaze debatebma

TandaTan ufro rTuli xasiaTi miiRo. amas ganapirobebda socialuri

mizezebi da umuSevrobis maRali done. aSkara iyo, rom fundamenturi

restruqturizacia did winaaRmdegobas Sexvdeboda. zogadad, kvlevis

reorganizacia metad rTuli procesia da saWiroebs masStabur midgomas,

romelic daefuZneba problemebis gadawyvetis erTian xedvas. amis

Page 25: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

25

aucileblobas is faqtic adasturebs, rom damoukideblobis pirveli aTi

wlis manZilze sloveniaSi xuTjer Seicvala mecnierebisa da

teqnologiebis ministri, rasac Tan sdevda kvlevisa da ganviTarebis

strategiis Secvlac. amasTan, mecnierebis organizaciis, kvlevisa da

ganviTarebis dafinansebisaTvis saWiro kanonmdeblobis miRebis procesi

daaxloebiT rva weliwadi gaiwela. marTalia, 1994 wlidan garkveul

gadawyvetilebebs iRebdnen kvlevisa da ganviTarebis sferoSi, magram

ZiriTadi strategiis Camoyalibeba am TvalsazrisiT ar momxdara.

erovnuli kvlevis programa da teqnologiuri saqmianobis aRwera

1995 wlis 24 ianvars, sloveniis parlamentma sloveniis erovnuli

kvlevis programa daamtkica. programam daakanona miznebi da prioritetebi

kvlevisa da ganviTarebis sferoSi, aseve dafinansebis sakiTxebi. yvelaze

mniSvnelovani iyo gadawyvetileba, romliTac kvlevisa da ganviTarebis

biujeti yovelwliurad unda gazrdiliyo 10%-iT, manam sanam is ar

miaRwevda mTliani erovnuli produqtis 2.5%-s, rac daaxloebiT 2000

wlisaTvis iyo navaraudevi. am Tanxebis daaxloebiT 1.5% unda wamosuliyo

saxelmwifo fondebidan, xolo danarCeni _ kerZo mrewvelebisagan.

gardamavali periodis erT-erT ZiriTad mizans warmoadgenda ganaTlebisa

da kvlevis sferoebSi wvrTnebis Catareba. es programa iTvaliswinebda ara

mxolod arsebuli kvleviTi fakultetebis SenarCunebas da maTi

aRWurvilobis ganaxlebas, aramed aseve arsebuli codnisa da

gamocdilebis gaziarebas kompaniebisaTvis. dRes naTelia, rom kvleviTi

institutebis ZiriTadi modelebi ar Secvlila, radgan yvela Zveleburad

ganagrZobda funqcionirebas. amitom daisva kvlevisa da ganviTarebis

sferoSi ganxorcielebuli saqmianobebis xarisxis amaRlebis,

saerTaSoriso kvlevebisa da mklvevarTa mobilurobis xelSewyobis

sakiTxi. aseve, mniSvnelovani iyo programa gansakuTrebuli niWiT

dajildoebuli axalgazrda mkvlevarebisaTvis, romelTac xeli Seuwyves

kvleviTi institutebis SenarCunebas. naTelia, rom sloveniaSi kvlevisa da

ganviTarebis prioritetebi ar iyo mkafiod gansazRvruli da amis Sedegad

kvleviTi saqmianoba metad gafantul xasiaTs atarebda. Sesabamisad, ver

uwevda daxmarebas qveynis ekonomikasa Tu warmoebias. mTliani erovnuli

Semosavali yovelwliurad izrdeboda da nawilobriv axdenda kvlevisa da

ganviTarebis sferoSi daufinanseblobis kompensacias. kvleviTi

saqmianobis dafinaseba 1992 wels Seadgenda mTliani Sida produqtis 0.66%,

1993 wels gaizarda da Seadgina 0.72%, xolo 1995 wels _ 0.73%. 1996 wels

Semcirda 0.62%-mde, 1998 wels gaizarda 0.69%-mde. bolo ramdenime wlis

manZilze dafinanseba 0.7%-ze SeCerda. kvlavac ucnobia da arasodes ar iyo

axsnili Tu ratom gadawyvita mTavrobam da parlamentma gansxvavebuli

mimarTuleba mieca kvlevisa da ganviTarebis sferos dafinansebisaTvis.

ambobdnen, rom amis mizezi iyo Tanxebis deficiti saxelmwifo da

samTavrobo xarjebidan gamomdinare. oficialuri monacemebiT, am sferos

dafinansebaSi Tanabar monawileobas iRebda rogorc saxelmwifo aseve

Page 26: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

26

arasamTavrobo organizaciebi. evrostatis5 monacemebis mixedviT 1998 wels

sloveniaSi kvlevebisa da ganviTarebis sferos dafinanseba Seadgenda

mTliani erovnuli produqtis 1,42%-s da erT-erTi yvelaze maRalia, sxva

gardamavali ekonomikis qveynebis dafinansebasTan SedarebiT. sloveniis

kvlevisa da ganviTarebis sferos dafinanseba aRemateboda zogierTi

evropuli qveynis dafinansebas, ase magaliTad saberZneTSi es Tanxa

Seadgenda 0.51%, portugaliaSi 0.78%, espaneTSi-0.90%, italiaSi – 1.04%,

irlandiaSi – 1.39%, da iyo ufro dabali, vidre avstriaSi (1.78%),

belgiaSi (1.98%), britaneTSi (1.87%), daniaSi (2.07%). sloveniis danaxarjebi

kvlevasa da ganviTarebaze ufro dabalia vidre evropis qveynebis saSualo

maCvenebeli – 1.92%, da gacilebiT dabalia SvedeTTan – 3.70%, iaponiasTan

– 2.91% da aSS-sTan – 2.62%, SedarebiT. es is qveynebia, romlebic

mecnierebis ganviTarebaze yvelaze met Tanxas xarjavs.

gardamaval wlebSi kvlevisa da ganviTarebis saqmianobazeD moTxovna

metad dabali iyo. kvlevis sferoSi mouSave jgufebi, universitetebi da

institutebi gadavidnen fundamentur kvlevebsa da samecniero statiebis

gamoqveynebaze. miuxedavad imisa, rom statiebis raodenobam sakmaod

moimata, msoflioSi sloveniis ekonomikis konkurentunarianoba ar

gazrdila. kvleva da ganviTareba sloveniaSi veranairad ver uWerda mxars

ekonomikisa da mrewvelobis ganviTarebas. aqedan gamomdinare, mxardaWera

kvlevebisa da ganviTarebisaTvis sakmaod Semcirda. amis mizezi gaxldaT

isic, rom parlamentma metad mcire dafinanseba SesTavaza kvlevebis

sferos. 2001 wels Sveicariis mier momzadebul angariSSi am TvalsazrisiT

slovenia 45-e adgilze aRmoCnda 47 lider qveyanas Soris.

1998 wlidan sloveniaSi teqnologiebis sferoSi aRmavloba daiwyo,

Seiqmna makoordinirebeli jgufi, romelic awarmoebda sxvadasxva saxis

saqmianobas da pasuxismgebeli iyo am sferoSi dagegmarebis sakiTxebze. mis

mier SemuSavda 10 welze gawerili gegma.

kvlevisa da ganviTarebis sferoSi momuSaveD jgufebi, universitetebi

da kvleviTi institutebi did dainteresebas iCenen evrokavSiris

programebTan TanamSromlobis TvalsazirisiT. mexuTe CarCo programisa da

ukve dafinansebuli ganacxadebis statistikaze dayrdnobiT, warmatebis

xarisxi 10%-ia, xolo zogierT sferoSi ufro maRalica. naTlad Cans, rom

mTavrobis politikam sloveniis samecniero potencialze gavlena ver

moaxdina. aqedan gamomdinare, kvlevebisa da ganviTarebis sferos

gaZliereba sagrZnoblad Seuwyobs xels sloveniis ekonomikisa da

mrewvelobis ganviTarebas. amis Sedegad ki SesaZlebelia gasammagdes

ekonomikuri Sedegebi sloveniis ekonomikisa da mrewvelobis

TanamSromlobiT kvlevebisa da ganviTarebis sferos institutebTan.

sloveniis danaxarjebi 1998 wels evrostatis monacemebiT yvelaze

maRali iyo evrokavSiris wevrobis kandidat qveynebs Soris, rac aCvenebs,

rom slovenias SeuZlia miaRwios evrokavSiris saSualo maCvenebels

Zalian mokle droSi. amasTanave kvlevisa da ganviTarebisD personali

Semcirda 4.3%-iT.

5 evrostati _ statistikuri programebis evropeli distributorebi (European Distributors of Statistical Software)

Page 27: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

27

dReisaTvis, slovenias jer kidev ara aqvs SemuSavebuli detaluri

sainovacio politika. amJamad mzaddeba uamravi kanoni da programa, maT

Soris sainovacio politikis axali programa, Tumca dafinanseba

sakmarisi ar aris. 2001 wels, mTavrobam da kanonmdeblobam aqcenti gaakeTa

erovnul ganviTarebaze, kvlevebze, ganaTlebasa da sainovacio politikaze.

am konteqstSi momzadda erovnuli ganviTarebis gegma. amis paralelurad

momzadda erovnuli ganviTarebis programa teqnologiuri ganviTarebis

gaTvaliswinebiT. imedis momcemia is faqtic, rom umaRlesi ganaTlebis

sferoSi SemuSavda ZiriTadi gegma, romelic gansaxilvelad gadaeca

parlaments. erovnuli ganviTarebis programa uzrunvelyofs kvlevebisa da

ganviTarebis Semdgom progress. es dokumentebi moawesrigeben dafinansebis

sakiTxebsac.

daskvna

gardamavali etapis pirvel aTwleulSi sloveniaSi ar SemuSavebula

samecniero kvlevis konkretuli da Camoyalibebuli strategia. kvlevisa da

ganviTarebis potencialis SenarCunebisa da ganviTarebis aucileblobaze

arsebuli SeTanxmeba xorcieldeboda marTalia, mwiri magram mainc

sakmarisi saxelmwifo saxsrebiT. bolo wlebis ganmavlobaSi gaCnda

kvlevebis gaumjobesebis moTxovna, raTa momxdariyo saerTaSoriso

konkurentunarianobis amaRleba da didi proeqtebis realizacia. kvlevisa

da ganviTarebis sfero sloveniaSi SesaZloa kidev ufro ganviTardes

saerTaSoriso kvlevebSi CarTviTa da gamWvirvale dafinansebis gziT, rac

aucilebelia xarisxis, intensivobisa da konkurentunarianobis

asamaRleblad.

mecniereba estoneTSi

estoneTis mecniereba, iseve rogorc umaRles skolebSi swavlebis

sistema jer kidev formirebis procesSia. damoukideblobis mopovebis

Semdeg, qveyanaSi mimdinare Zireuli gardaqmnebi cxovrebis yvela sferos

Seexo. mecnierebis politikaSi gardaqmnis procesSi oTxi mTavari

mimarTuleba gamoikveTa: gadawyvetilebebis miRebis restruqturizacia,

kvleviTi dawesebulebebis reorganizacia, umaRlesi ganaTlebis reforma

da dafinansebis reorganizacia.

estoneTSi mecnierebis restruqturizaciis ZiriTadi mizani aris

kvlevis dabalansebuli sistemis Seqmna, romelic emsaxureba rogorc

sazogadoebas, aseve zogadad mecnierebas. cxadia, rom sazogadoeba

sargebels miiRebs restruqturizaciis SedegebiT iseT sferoebSi

rogoricaa, garemos dacva da bunebrivi resursebi, janmrTeloba da

socialuri keTildReoba, ekonomikuri ganviTareba, sakvebi mrewveloba da

distribucia, energomomarageba da utilizacia, da a.S. meores mxriv,

saWiroa fundamenturi kvleva, romelic Seqmnis axal samecniero codnas.

rasakvirvelia, codnis didi nawili “importis” saxiT unda Semovides

Tanamedrove sainformacio mediis saSualebiT. es mxolod maSinaa

Page 28: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

28

SesaZlebeli, roca qveyanas codnis maRali done gaaCnia da aqvs sakmao

gamocdileba saerTaSoriso kvlevebSi monawileobis misaRebad..

estoneTis mecnierebis politikis prioritetebi ZiriTadad

gansazRvrulia, xolo strategia sxvadasxva dokumentebSi aris axsnili.

kvlevis ZiriTadi miznebi Semdegi principebidan gamomdinareobs:

- mecnierebasa da sazogadoebas Soris Zlieri partniorobis ganviTareba;

- sazogadoebisa da garemos stabilizaciis mizniT kvlevis mxardaWera

teqnologiur cvlilebebTan erTad;

- mTavrobis mier dafinandebuli kvlevebis efeqturobisa da efeqtianobis

uzrunvelyofa;

- ganaTlebis sistemis srulyofa;

- saerTaSoriso kvlevebis xelSewyoba, kerZod, evropasTan integraciis

xelSewyoba.

mecnierebisa da kvlevis gardaqmnis procesSi ZiriTadad Semdegi

etapebis gamoyofa SeiZleba:

- damfinansebeli institutebis (estoneTis samecniero fondi, estoneTis

sainformacio fondi da estoneTis sainovacio fondi) Seqmna (1990);

- akademiuri xarisxebis axali sistemis Seqmna (1990);

- estoneTis samecniero sabWos, rogorc kvlevisa da ganviTarebis

politikaSi gadawyvetilebis mimRebi mTavari organos, Seqmna (1991). 1993

wels moxda am sabWos reorganizacia da mas daerqva kvlevisa da

ganviTarebis sabWo;

- estoneTis parlamentis mier kvlevisa da ganviTarebis, da agreTve,

universitetebis Sesaxeb kanonebis miReba (1994).

dReisaTvis estoneTSi kvleviTi sistema SedarebiT kargad

funqcionirebs, magram aris xarvezebic.

dadebiTi mxare isaa, rom mecnierebis sferoSi kargi sakanonmdeblo

bazaa Seqmnili. garda amisa, mecnierebis dafinanseba eqspertebis Sefasebas

emyareba. grZelvadiani dafinansebis Sesaxeb gadawyvetilebas iRebs

ganaTlebis saministro, samecniero sabWos (Science Comptenece Counsil SCC)

rekomendaciiT. igive sabWo iZleva rekomendaciebs infrastruqturis

dafinansebis sakiTxSic. saxelmwifo afinansebs rogorc fundamentur, aseve

gamoyenebiT kvlevebs. rac Seexeba moklevadian grantebs, maT estoneTis

samecniero organizacia (Estonian Science Foundation ESF) adgens.

disciplinebs Soris dafinansebis ganawileba dadgenilia mxolod

grantebis sistemisaTvis. inovaciebis dafinanseba 2000 wlamde

xorcieldeboda estoneTis inovaciis fondis mier. 2000 wels ekonomikis

saministrom am fondis nacvlad daaarsa teqnologiebis saagento.

dReisaTvis am saagentos biujeti privatizaciis SedegebiT ganisazRvreba.

estoneTis samecniero politikis ZiriTad mimarTulebebs

warmoadgens: axalgazrda mecnierebis waxaliseba mkvlevarTaTvis

specialuri fondis meSveobiT; kerZo seqtoris mozidva infrastruqturis

gasaumjobeseblad (estoneTis biocentrSi « citrinas fondi _ didi

britaneTi » (Citrina Foundation UK) mier); Seiqmna axali laboratoriebi neo-

plazmuri kvlevebisaTvis; msoflio bankis sesxebiT tartus universitetSi

Page 29: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

29

aSenda axali Senoba wina-klinikuri swavlebisaTvis; umjobesdeba

infrastruqtura biologiuri kvlevebisaTvis; tartus universitetSi da

talinis teqnikur universitetSi aSenda kvalifikaciis amaRlebis

centrebi).

susti mxareebi, pirvel rigSi, gamoixateba inovaciebisaken mimarTuli

kvlevebis dabal intensiurobaSi, rac gamowveulia zogadi ekonomikuri

mdgomareobiT. garda amisa, susti mxareebia zogadad infrastruqturis

mdgomareoba da muSaxelis SezRuduli raodenobac. arsebobs

inteleqtualuri resursebis gadinebis safrTxec, Tumca is TvalSisacemi

araa.

kvlevebisa da teqnologiuri ganviTarebis investireba yvela qveynis

progresis sakiTxSi mTavar qvakuTxeds warmoadgens. estoneTis

mecnierebaTa akadmiis mier 1998 wels SemuSavebul iqna samecniero

strategiis pirveli proeqti, `codnaze dafuZnebuli estoneTi~, xolo

estoneTis sainovacio fondis mier 1997 wels ganisazRvra sainovacio

strategia. amJamad, qveynis xelisuflebam mecnierebis dargSi ori ZiriTadi

mimarTuleba gamoyo:

1. mecnierebisa da ganviTarebis sabWos ufro efeqtian struqturad gardaqmna;

2. SeTanxmeba mecnierebisa da teqnikis saerTo strategiaze, romelSic

gaTvaliswinebuli iqneba qveyanasa da mTlianad evropaSi mimdinare

procesebi da romelic codnaze dafuZnebuli sazogadoebisaken iqneba

mimarTuli.

aseTi axali strategia SeimuSava estoneTis ganaTlebis saministrom

ekonomikis saministrosTan erTad, am strategiis ZiriTadi ideebi (isini

TiTqmis erTaniria yvela mcire qveynisaTvis) Semdegia:

- cxovrebis donis amaRleba;

- codnis bazis ganaxleba da ganaTlebis donis gazrda yvela doneze;

- ekonomikuri zrda warmoebaSi kvlevebis Sedegebis danergviT;

- erovnul da saerTaSoriso doneebze TanamSromlobis gaRrmaveba.

mcire qveynebSi, rogoricaa estoneTi aris uamravi problema,

romelTa Soris yvelaze mTavaria:

- SezRuduli kvalificiuri muSaxeli;

- dafinansebis ukmarisoba;

- erovnuli saganamanaTleblo sistemis funqcionirebis SenarCunebis

saWiroeba;

- kvlevebis Catareba erovnuli identurobis SenarCunebiT (ena, istoria,

buneba da sxva);

- fundamenturi kvlevebis Catareba umaRlesi ganaTlebis xarisxis

uzrunvelsayofad da niWierTaTvis Tavis qveyanaSi samuSao pirobebis

Seqmna.

qveynis dRevandeli xelisufleba cdilobs ganaTlebisa da

mecnierebis xelSewyobas investiciebis gazrdis gziT, aseve fundamenturi

da gamoyenebiTi kvlevebisa da infrastruqturebis dafinansebiT.

xelisufleba SeimuSavebs strategiul gegmebs ganaTlebaSi, mxars

uWers TanamSromlobis gaRrmavebas sxvadasxva seqtorebs Soris da qmnis

pirobebs kerZo seqtoris ganviTarebisaTvis. mTavroba afinansebs iseT

programebs, romlebic mecnierebis sakvanZo sferoebs ganekuTvneba.

estoneTSi udidesi mniSvneloba eniWeba estonuri enis,

sazogadoebisa da garemos sferoSi Catarebul kvlevebs, radgan es

Page 30: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

30

sferoebi estoneTis kulturul da bunebriv memkvidreobas Seadgenen. es

sami sakvanZo sfero evropuli samecniero politikis dacvis qveS imyofeba.

EestoneTSi arsebobs erovnuli programebi jandacvis sferosa da

estonuri enisa da kulturis dargebSi, Tumca am programebis dafinanseba

sakmaod mwiria. amitom, aucilebelia masSi kerZo seqtoris CarTva. 2001 wels Tanafardoba saxelmwifo da kerZo seqtors Soris iyo: 100/12-Tan

(mTavroba/kerZo seqtori), xolo SemdgomisaTvis es maCvenebeli gaizarda

100/60-mde.

2001 wlis 6 dekembers, estoneTis parlamentma daamtkica mecnierebisa

da ganviTarebis 2002-2006 strategia `codnaze dafuZnebuli estoneTi~.

fineTis akademiis saerTaSoriso akreditaciis Sedegad Seiqmna kvlevebis

kvalifikaciis asamaRlebeli xuTi erovnuli centri da manamde arsebul

or msgavs centrs daemata.

estoneTs, rogorc mcire qveyanas, did Semosavlis miReba SeuZlia

virtualuri sakvalifikacio centrebis amoqmedebiT, amitom saerTo

evropuli ganaTlebisa da kvlevis qselis Seqmna erT-erT prioritets

warmoadgens am qveynisaTvis. estoneTis samecniero sazogadoebis

warmatebuli integraciisaTvis saerTo evropul kvleviT sferoSi saWiroa

kvlevis standartebis gaumjobeseba, inteleqtualuri sakuTrebis

uflebebis dacva da kvlevis eTikis dacva. aseve yuradReba unda iqnas

gamaxvilebuli evropuli sapatento sistemis gaZlierebaze, romelic

Seexeba genisa da genomis sakiTxebs.

saerTaSoriso TanamSromlobam kargi Sedegebi gamoiRo astrofizikis

fizikis, molekuluri biologiis, zRvis mecnierebisa da sxva dargebis

samecniero kvlevebSi

daskvna

1990 wlidan baltiispireTis sami qveynis (estoneTi, latvia da

litva) akademiebis iniciativiT safuZveli Caeyara erToblivi samecniero

kvlevebis Catarebas. yovewliurad imarTeba am sami akademiis regularuli

konferenciebi. 2000 wlisaTvis maT SeuerTda CrdiloeT evropis qveynebis

akademiebic. erTobliv komunikeSi naTqvamia, rom es saxelmwifoebi

geografiul siaxlovesTan erTad, bevr ekonomikur da kulturul saerTos

pouloben. es aris evropis mkveTrad koherentuli regioni, sadac

mecnierebisa da kvlevis miRwevebi saerTo interesebidan gamomdinareobs.

amJamad es qveynebi axorcieleben sam erTobliv programas. esenia:

- baltiispireTis energetikis kvlevis programa;

- baltiis zRvis erToblivi kvlevis programa;

- baltiispireTis erToblivi kvlevebi humanitarul da socialur

mecnierebebSi.

amasTanave, estoneTi aqtiurad aric CarTuli ALLEA-sa da ICSU-s saqmianobebSi da evropis mecnierebis fondis (European Science Foundation) sruluflebiani wevria 2000 wlidan. Tanamedrove msoflioSi internetTan

xelmisawvdomoba uzarmazar rols asrulebs informaciis gacvlis saqmeSi.

evrokavSiris asocirebul qveynebs Soris estoneTi wamyvani qveyanaa

internetkavSirebis TvalsazrisiT da am saqmeSi dasavleT evropis

zogierT qveyanas uswrebs kidec.

Page 31: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

31

estoneTs kargad aqvs gacnobierebuli Tavisi susti da Zlieri

mxareebi mecnierebis politikaSi. xelisufleba cdilobs gaaumjobesos

mecnierebisa da teqnologiebis sferoSi arsebuli mdgomareoba, radgan es

sazogadoebis keTildReobis uzrunvelyofis erT-erTi mTavari saSualebaa.

kvlevis xarisxi, aqtiuri TanamSromloba evropis sxva kvleviT

institutebTan da inovaciebi, is mTavari sakvanZo sakiTxebia, romlebic

gansazRvravs qveynis momavals. mcire qveynisaTvis umniSvnelovanesia aseve

fundamenturi kvlevebis ganviTareba, rac uzrunvelyofs ganaTlebis

xarisxis amaRlebas da codnis gaRrmavebas.

Page 32: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

32

daskvna

mcire qveynebSi (gansakuTrebiT gardamaval etapze myof qveynebSi)

mecnieruli kvlevis ganviTarebis ZiriTad xelSemSlel pirobebs

warmoadgens: Zveli yaidis samecniero struqturebi, dafinansebis mkacri

sqemebi, susti administracia, kvalificirebuli (axalgazrda) samecniero

kadrebis nakleboba. am naklovanebebis gamosworeba SesaZlebelia, Tu

qveyana gaicnobierebs mecnierebisa da teqnologiis mniSvnelobas momavali

keTildReobisaTvis da Camoayalibebs aSkara da Tanamimdevrul kvleviT

strategias. prioritetebis gansazRvris strategiuli sistemis SeqmniT da

regionaluri da saerTaSoriso TanamSromlobis ganxorcielebiT situacia

namdvilad Seicvleba. am mxriv, saukeTesoa fineTis magaliTi _ sul cota

xnis win, 80-ian wlebSi, moxda kvleviTi strategiis ideebis realizacia.

fineTi bevr qveyanas uswrebs kvleviTi SesaZleblobebis ganviTarebis,

dafinansebis da miRweuli Sedegebis TvalsazrisiT. aqve aRsaniSnavia,

aseve, avstriis magaliTic. aRmosavleT evropis (yofil socialistur)

qveynebSi ki garkveulwilad gansxvavebuli situaciaa. kvlevisa da

ganviTarebis intensiurobis maCvenebeli bevrad naklebia evrokavSiris

standartebTan SedarebiT. imis gamo, rom mTliani Sida produqti am

qveynebSi bevrad naklebia evrokavSiris saSualo maCvenebelTan SedarebiT,

situacia gacilebiT cudia, vidre amaze kvlevisa da ganviTarebis dabali

intensiurobis maCvenebeli miuTiTebs. aRmosavleT evropis yvela qveyanas

ara aqvs damtkicebuli kvlevis erovnuli strategia. situacia ase

SeiZleba davaxasiaToT: „Zalian bevri reforma da didi ambiciebi Zalian

mwiri saxsrebis fonze“.

meores mxriv, mcire qveynebSi SesaniSnavi samecniero potenciali

arsebobs, rac saTanadod ar aris Seswavlili, gansakuTrebiT centralur

da aRmosavleT evropaSi. evrokomisiis mier momzadebuli analizi

centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis Sesaxeb 1998 wlamde

monacemebs eyrdnoba, bolo wlebis manZilze ki bevri ram Seicvala.

situacia Zalian swrafad icvleba evrokavSiris iniciativebTan

dakavSirebiT, romlebic erovnul, regionalur da evropis interesebs

Seexeba. Zalian mniSvnelovania evropaSi sakvalifikacio centrebis moZieba

da maTi gamoyofa gansakuTrebuli statusiT. mcire qveynebSic ki

aucilebelia amgvari RonisZiebebis Catareba. amasTan, qveyana, sadac

mSobliur enaze mosaubreTa ricxvi mcirea, valdebulia ganaTleba misces

axalgazrda Taobas. amisaTvis ki aucilebelia rogorc sauniversiteto,

aseve universitetis Semdgomi swavlebis xelSewyoba. aseTi qveynebisaTvis

kvleva gansakuTrebul mniSvnelobas iZens.

mcire qveynebSi mecnierebis ganviTarebis erT-erTi aucilebeli piroba

saerTaSoriso TanmSromlobaa. 1999 wels evropuli akademiebis asociaciam

(ALLEA), romlis wevric saqarTvelos mecnierebaTa akademiac aris, Seqmna

samuSao jgufi evropis mcire qveynebSi kvlevebis strategiaze analizis

Casatareblad. jgufi Sedgeboda evrokavSiris rogorc wevri, aseve

kandidati qveynebis warmomadgenlebisagan da miznad isaxavda kvlevebis

erovnuli strategiebis (gansakuTrebiT, aRmosavleT evropis qveynebSi)

SemuSavebas. globalur amocanas ki kvlevis erovnuli strategiebis

evropul modelTan Serwyma warmoadgens.

Page 33: saqarTvelos parlamentis aparati - Parliament · samecniero centrebis (romelTa Senaxva saqarTvelosnairi `mcire~ qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis ...

kvleviTi departamenti

33

cxadia, ALLEA ar aris erTaderTi moqmedi organizacia. am procesebSi

aqtiurad aris CarTuli CrdiloeT evropis qveynebis akademiebis asociacia,

evropis mecnierebis fondi (European Science Foundation) da sxva.

gamoyenebuli literatura:

evropuli akademiebis asociaciis (ALLEA) angariSi

http://www.sazu.si/English/english.htm http://www.acadsci.fi/General.html http://www.cas.cz/index.html.en http://www.dnva.no/eng/ http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Societies/Austrian_Academy.html http://www.akadeemia.ee/eng/index_.html http://www.lza.lv/