HITZAURREA

Agustin deun ar e n lan filosofikoa eta teologikoa ulertzeko, ezinbes t e a n ezagut u beharko dugu berare n bizitza, jasan behar izan zituen gorab e h e r ak eta bere izaera eta pentsa e r a taxutu zuten hainba t eta hainba t eragile. Ikuspe gi honet a tik soilik ulertu ahal izango dugu hark guri utzitako jakinduria eta bere giza maila. Agustin deun ar e n bizitza kezkaz, zalantzaz, akordioz eta desakordioz josita dago eta estuki lotzen da bere pents a m e n d u a r e kin. Hau guztia idatziz era bikaine a n emat e n digu aditzera bere esku zeukan baliabide bakarra, hitza, erabiliz. Ele dotorez garatz e n du bere filosofia kristau a eta aldi bere a n argudio sail osoa asm atz e n du, fedezko edukiak desitxura tu nahian inguru hurbilean eteng a b e azaltzen zitzaizkion aurkarien kritikak dese gi t eko.

Agustin deun a tradizio filosofiko- teologiko asko biltzen dituen aro baten eledun dugu eta, aldi berea n , gure Historiako inperiorik esangur a t s u e n a r e n , Erromako Inperioare n , gainbe h e r a r e n testigu pareg a b e a .

Aurelius Augustinus filosofo afrikarra da, Kristo o. 354. urteko azaroare n 13an Tagas t e n (Souk- Ahras), Numidiako herrian jaioa; artea n Numidia Erromako probintzia zen, gaur Aljeria da. Olibondo e n berde grisaxkaz ingura turik, errom a t a rr e n elikadura izango ziren garitzek kulunkaturik eta Mediterran e oko zeruare n argi distiratsup e a n , filosofia bat moldatuko du, bere hitz abera t s a r e n poderioz, alegoriaz eta metaforaz jositako irudi poetikoz hornitut a. Hauei esker eta bere pents a m e n d u a r e n indarraz, idazlanik unibert s al en e t a ko bat garatuko du, irakurlee n g a n garrantzi handiko galdera antropologikoak eta teologikoak sortuko dituen lana: nor naiz ni? Zein da nire existen tziare n zentzu a? Giza adime n a iritsi al daiteke Jaungoikoa ezagutz e r a? Libreak gara? Gaitza zergatik existitzen da eta zerk osatz en du? Lurreko gure bizitza honet a n aurki al daiteke zoriona?

Eduki existen tzialez bete t ako galderak dira, hainbes t e r aino non Agustin existen tzialista tz a t edota existen tzialismo ar e n aitzindari tza t ere hartu a izan baita behin baino gehiagot a n ; izan ere, bere filosofiak eragin zuzena du gizakiaren bizi-muine a n , giza kezkarik sakon e n e t a n , maiz gure kontzien tziare n argitara azaltzen ere ez diren kezkak, eran tzunik aurkituko ez duten beldurrez edota bene t ako giza bizitzako gairik garran tzitsu e n eta sakon e n a k hausn ar t u eta plant e a t z eko adorerik ezaga tik. Egia da, best alde , gaurko bizimodu a bere lasterre a n eta dituen eskakizun ekin ez dela hizpide haue n pizgarririk egokien a , baina egia da, halaber , Agustin deun a bezalako klasiko baten lana irakurtze a kitzikagarri gerta dakiguke el a gure egun eroko amet s e t a t ik iratzarri eta izatear e n erroet ar a biltzeko, hem e n aurkitzen baitira ezkutua n interesik handien a merezi digut en azken galder a zinezkoak. Agustin deun ak erakus t e n digu nola bizi daiteke e n biziaren ur lasterre t a n , premiazko beharrizan guztiet a n murgildut a , baina funtsezkoa, hots, pertson a duin egiten gaitue n a eta behin- behineko az eta natural az hara t a go bizitzera bultzatze n gaitue n a ahaztu gabe.

Familia erdi kristau erdi paga n o a n jaioa, arret az hezi zuten haurtz aro tik. Ama, Monika, kristau zintzoa zen; aita, Patrizio, paga n o a . Heziketa erlijiosoa amar e n ardura izan zen, eta Kristoren izenari erresp e t u a n eta bener azioan hazi zuen sem e a . Irakasp e n hauen eraginak Agustinen bizitza osoan zehar iraun zuen, batez ere Egiaren bilaket a lehiatsu a n eta garai hartako sistem a filosofiko ugariren arbuioan , ez baitzue n haiet a n Egia aurkitzen. Hezkuntz a mundu t a rr az aita ardura tu zen. Zorrotza izan zen; Patriziok ikasket arik onen ak nahi zituen bere sem e a r e n t z a t ; ordurako antze m a t e n zituen Agustinen g a n gizarte maila garran tzitsu e t a r a eram a n g o zuten gaitasun a k eta adime n- ahalm e n a k.

Hamaika urterekin (365. urtetik 370.era) guraso ek Madaurar a (gaur Mdaourouch), Tagas t e tik 25 kilometrora bidali zuten. Gram atiko edo Literatura maisu e n irakaskuntz ak hartu zituen han, jakingura handiz; bikain idatzitako elezah ar jakingarriez bizkortzen zuten ikasle gazte e n arret a . Irakasleek ez zuten istorio hauen egiazkotas u n a r e n inolako ardurarik; aditzera emat eko lengoaiare n edert as u n a z soilik ardura tz e n ziren. Horrela hasi zen Agustinen hezkuntz a, egiat an urri eta istorio faltsu bezain ederrez liluraturik; esa t e bater ako, Eneas e n amodioz hildako Didoren istorio kitzikagarria. Era horret ako hainba t distira lurtarrez txunditu t a , fede erneb erria iraungiz joan zen Agustin gazte ar e n baitan eta munduko best el ako arret ei bide ema n zien, itxuraz erakarg arriago ak baitziren. Arazo ekono mikoe n g a t ik Tagas t e r a itzuli behar izan zuen.

Hamas ei urtez, urteb e t e eman zuen bere jaioterrian ezer egin gabe; sasoi horret ako a da Agustin deun ak Aitortzak liburuan , bere autobiogr afian, konta tz en digun udare lapurre t a . Hor azaltzen digu nola behin berak eta bere lagunek udare ak ostu zituzten, ez ederrak edota gust ag a rriak zirelako, ez eta premia g a t ik ere, etxea n ugari baitzituzt en, lapurre t ar e n plazera g a t ik baizik. Probatu zituen baina ez zituen ahogoz a t u , lege haust e ak soilik egiten zituen udare haiek gust ag a rri. Gero, atzera begira, pasadizo hau zorrozki epaituko zuen, egintza horren makurra azpimarra t u nahian.

Ikasket ak aurrera eram a t e ko eragoz p e n ziren familia arazoak konpond u eta Cartagora joan zen. Cartago hiri zarat a t s u a zen, Erromat a r Inperioko handien e t a rikoa. Han jarraituko zituen burutu arte oratoria ikasket ak. Era guztiet ako doktrina ugarirekin egin zuen topo Cartago n, aztienga n dik hasi eta manikeo e n g a n a i no , denak nork beretz a t Egia monopolizatu nahian.

Agustinek berak kontatz e n digu sasoi honet a n desira bakarra zuela maita tu eta maitatu a izan. Irrika honen emaitz a izan zen emaku m e batekin izan zuen harre m a n a ; konber t sio garaira arte bizi izan ziren elkarrekin eta 372. urtea n sem e bat izan zuten, Adeodato , aitari beti hertsiki atxikita bizi izan zena. Horrez gain, antzerkizale porrokatu a zen eta zirko ikuskizunak ere gustuko zituen, hauen artea n gladiadore e n borrokaldiak, kristau e n tz a t debek a t u ak izan arren.

Halere, bere barne egonezinak ez zion atsed e nik emat e n , harik eta 373.e a n hem er e t zi urterekin bere bizitzaren ildoa betiko markatuko zuen zerbait gerta tu zitzaion arte, Zizerone n Hortensio elkarrizket a , gaur tam alez guretz a t galdua , irakurri zuen arte, alegia.

Zizeron ikertzea derrigorreko a zen hizlarigaien tz a t ; beron e n eragina soilik ikuspegi formalera muga tz e n bazen ere, Agustin deun a Zizeron e n hizkuntzare n jantzi bikaina mirest er a ez ezik barne edukia ere estalga b e t z e r a iritsi zen. Zizeron e n elkarrizket ak Jakinduriaren bilaket a eta jabetz a aholkatz e n zuen. Egiaren bila zirikada honek Agustin deun ar e n bizitzan adime n ar e n norabide aldaket a errotikoa ekarri zuen; eta harrezkero ikertzeari ekin zion atsed e nik gabe, harik eta Egia hori kristau fede a n aurkitu zuen arte.

Zizerone n g a n d iko Jakinduria kontzeptu a nahiko abstrak tu a zen, Agustinen bihotzak irriki zuenar e n soslaia best erik ez. Jakinduria gauz a materiale t a n (plazer sentigarrian eta aberas t a s u n e t a n ) ez baina espirituale t a n (bertut e a n eta egian) aurkitzen zela erakus t e n zion Agustin gazte ari modu adierazkorre a n . Han ikasi zuen gauzarik garran tzitsu e n a izan zen ezinbes t eko a zuela Jakinduria bere bizitzaren sena eta xede a aurkitzeko.

Harrezkero ez zen aski berare n tz a t giza arrakas t a profesion al a lortzea; giza bizitzaren zergatia eta zertarako a aztertz er a irauli zuen bere ahalm e n osoa. Hemen hast e n da Agustin filosofoare n Egiaren bilaket a lehiat su a .

Zizeronek ildo berria eta oldar eragilea eskaini zion Agustinen bizitzari, baina ez zuen erab a t konbe ntzitzen. Jainkoa, gizakiaren patua , gaitza eta askat as u n a eta hainba t horrelako gai jorratzen zituen eszeptizismo apur batez, horiei buruzko egiaren segurt as u nik gabe . Ezin onartu zuen Agustinek segurt as u n gabezia hori, ziurtasun falta hori, bate t ik, ziurtasu n ar e n irrikaz bizi zelako eta best e t ik, ama Monika gai beroiei buruz kristau ikuspe gi tik segur t a s u n osoz mintza tu zitzaiolako behin baino gehiago t a n .

Horrela abiatu zen bizitzea eta bizia emat e a merezi zioten bidea aurkitzear e n aben tur ar a n t z , eta ibilbide horret a n manikeism o ar ekin egin zuen topo. Kristo o. III. mend e a n Manes ek fundatu t ako sekta dugu manikeism o a . Labur esan d a , bi printzipioren existen tzia defendi tze n zuen: ongia eta gaitza. Sekta honet ako a izan zen Agustin beder a tzi urtez, hem er e t zi zituen e t ik hogeita zortzi konplitu arte.

Zerk erakarri zuen Agustin manikeism or a imanari bezala hain luzaro berari itsat sit a egoteko? Lehenik, erlijio kutsuz aurkeztu t ako doktrina izateak, ustezko teoria zientifikoez jantzita; horrek eskaintze n zion arrazoi bidez eta fede ar e n premiarik gabe Egia erdiest e a . Bigarrenik, eta haux e dugu agian alderdi nagusi en a , bere ez- jakinea n biziki kezkatze n zuenari eran tzun ahal izateak: gaitzaren arazoari, alegia, printzipio bakar bate tik ondoriozta tz e n baitzut en gaitza manikeo ek, gizakia edozein kulpa edo erantzukizun e tik aske utziz, bide nabar. Ideia hauek erakarri t a aldend u zen Agustin kristau printzipioet a tik.

Tagas t e , bere jaioterrira itzuli zen. Oraingoa n erretorika irakasle gisa eta manikeo bihurtut a. Han jazo zen 374. eta 375. urte bitarte a n bere bizitza markaturik utziko zuen gertakari bat: lagun ar e n heriotza goiztiarra. Aitortzak liburuan kontatz e n digu nola gera tu zen bere arima galera hain saminar e n aurrea n : Min horrek bihotza goibeldu zidan. Noranahi begira, heriotza ikusten nuen... Bizitzea narda g ar ri zitzaidan eta heriotzare n beldur nintzen.. . Nirekin nindera m a n , nirekin joan nahi zukeen arima, erdiraturik, odoldurik, eta ez nuen aurkitzen non egotzi. Heriotzari zion beldur hau izan zen, agian, arazo erlijiosoari irtenbide a aurkitu nahiare n best e eragilea; izan ere, kristau t a s u n e r a bihurtuz gero ez da berriro agertuko ikara hori.

Berriro itzuli da Cartagora 375e a n eta han gera tuko da 383ra arte. Erretorika eskola ireki eta maitalea r ekin eta Adeoda to sem e a r ekin bizi zen. Hogeita sei edo hogeita zazpi urterekin idatzi zuen bere lehen obra Ederra eta egokia. Artean manikeis mo a n buru- belarri sartut a zebilen, eta liburua gorputz ezko irudiez josita dago, sekta manikeo ar e n doktrina materialistari zegokionez .

Garai honet ako gerta e r a rik esan gur a t s u e n a manikeism o ak eragind ako deslilura izan zen, sektatik irtete a erab akitzer a arte. Hainbes t e urte bertan ema n ondoren , zergatik aban do n a t u ote zuen manikeis mo a , galdegin dezake g u.

Agustin gizon ikasi eta prestu a haien engainu az jabetu zen; bereziki haien errore teorikoez ohartu zen, gehien ak ikuspegi erlijiosoak egiekin edota ulertu ere ulertzen ez zituzten «egia faltsu» zientifikoekin nahas t e a r e n ondorio. Fausto, manikeo e n burue t ariko bat, Cartagon izan zen sasoi hartan sektakide e n atxikimen d u a sendotu nahian, baina Agustini ez zion zalantz arik bat ere argitu, aldera n tziz, inoiz baino nabariago jabetu zen haren ezjakin barkaezinaz .

Espiritua egoera eszeptikoan , hau da, bizitzari norabide a eman go zioten egia ziur eta koheren t ez osatut ako sistem a aurkitzeko espera n tz a rik gabe , etsipen a z , 383a n Erromara joatea erabaki zuen, bertan erretorika eskola zabaltzer a. Heme n ere adiskide manikeo ugarirekin elkartzen zen, baina bere espiritua haienga n dik urrun zebilen.

Erromako sasoi honet a n denbor aldi bateko eszeptizismo a bizi izan zuen eta Agustinen tz a t ez zen aro erraza izan, osasu n arazo pertson al e n eta traba profesional en kausaz . Ikasleen diziplina

faltak minduta eta etorkizun hobe ar e n bila, Milanen erretore plaza lortu zuen. 384an aldatu zen Milanera.

Milango egon aldia erabakiga rria izan zen Agustin deun ar e n t z a t ; han ikasitakoak zabaldu zizkion kristau t a s u n e r a n t z ako ateak, hainbes t e antsiatz en zuen Egia erlijio honet a n ikusi baitzue n gauz atu a .

Anbrosio apez pikua buru zuen Zirkulo Neoplatonikoa n parte- hartze a izan zen funtsezko a aurkikuntz a honet a n . Mario Victorinok grekotik itzulitako Neoplatonikoe n liburuak irakurri zituen, Plotinoren Ennea d ak zehazki. Irakurket a honek errealita t e espiritualen existen tzia onartzera eram a n zuen, eta gaitza ez- izate gisa ulertzera. Bi premis a hauei esker, libratu zen materialismo ar e n atzap arr e t a t ik eta dualismo manikeotik.

Halaber, Anbrosio apezpikuar e n sermoiak entzut e a izan zen Agustin Kristaut a s u n e r a erakartz eko best e urrat s bat. Hitzaldi haue t a n funtsezko egia bat ikasi zuen; Hasiera liburuar e n 1. Kapituluko 27. txatala , Jaungoikoak, beraz, bere antzeko egin zuen gizakia, Jaungoikoar e n berare n irudira egin zuen; ar eta eme egin zituen, ez dela era antropo m orfikoan ulertu behar, Jaungoikoa bizardun eta iletsua bailitzan, era espiritual teozent rikoa n baizik. Gizona eta emaku m e a euren baitan daukat e n zerik espiritualen e a n dira Jaungoikoare n irudi: adime n edo espirituan . Manikeoek Hasiera liburuko txatal honi buruz egiten zuten eta katolikoei baldarki lepora tz e n zieten interpre t aziotik ehun eta laurogei graduko aldake t a zegoen.

Adimen a prest zeukan kristau t a s u n a onartz eko, nahime n a ez oraindik. Zailena gera tz e n zitzaion: konbert sio morala. Biblia bigarren ez irakurri ostea n gerta tu zen hau. Lehene n g oz irakurri zuene a n Zizerone n lengoaia perfektutik urruntxo aurkitzeak desliluratu zuen.

Agustinek Testa m e n t u Berria irakurri zuen, San Paulok Erromat a rr ei idatzitako epistolan 13,13 pasar t e a zehazki.

Baratzeko agerraldiak irudikatze n du gune larri hori. Agustin pikondop er a erretiratu, eta berak kontatz e n du nola entzun zuen haur baten ahots a kantari: Tori eta irakurri, tori eta irakurri. Ebanjelioa irakurtzeko agindutz a t hartu zituen hitz haiek, eta goian aipatu t ako San Pauloren testu ar ekin egin zuen topo, errom at a rr ei duintas u n e z bizitzera animatz e n zien pasar t e a r ekin, alegia, ez jan- edan e a n eta hordikerian, ez lizunkeria eta neurrigab ek eria n , ez haserre eta norge hiagok eri an .

Konbertitu ondoren , amarekin eta lagun talde batekin Casaciaco landetx e r a aldatz en da, Milanetik hurbil. Han elkarrekin hausn ark e t a n , zoriona, Jaungoikoa, azken finean kristau fede a dute solasgai .

Anbrosiok bataia tu zuen 387a n eta handik gutxira Afrikara itzuli zen Ostiako portutik abiatut a . Ama Monika Ostian hil zen eta bertan ama- sem e e k berebiziko esperien tzia mistikoa bizi izan zuten elkarrekin. Tagas t er a itzuleran anaidi mona s tikoa fundatu zuen eta 391n apaiz orden a t u zuten. Handik Hiponara aldatu, best e anaidi bat fundatu eta 395- 6an gotzain izendat u zuten. Erantzukizunez bete t a , ez zuen inoiz ikerkuntz a n eta idazten berak nahi best e lan egiteko betarik izan. Halere, lanerako gaitasu n ikaragarria zuen, eta eginbe h ar ugariak idazti kopuru itzelarekin uztartu ahal izan zituen. Garai honet ako ak ditu obra nagusi gehien ak , haue t a rik asko manikeo e n eta pelagiano e n aurkako eztab aid a sutsue t a n zihardu e n garai berea n mamitu ak. Kristaut as u n a r e n defents a n filosofia berri bat landu zuen, tradizio platonikotik onen a hartuz kristau fede ar ekin bat egiteko. Kristau idazlerik bikainen e t ak o a ez ezik, Erdi Aroko lehen filosofoa ere bera izan zen. 430. urtean hil zen, band alo ak Hipona setiatze n ari zirene a n . Hiria sugarre t a n utzi zuten arren, katedrala eta Agustin deun ar e n biblioteka salbatu egin ziren sarraskitik.

Agustin deun ari eta bere pents a m e n d u a r i buruz idatzi duten hainbat e n artea n Posidioren a dugu lehen biografia.

Agustin deun ar e n jardunbid e a aurkeztu ondoren , aukera t u ditugun obren antologia koment a t u nahi dut; nire ustez, Hiponako Agustin filosofo eta teologo ar e n lanik ezaugarrien ak hauta tu dira, berau e t a n azaltzen baitira hark giza eta adime n ahaleginez gehien jorratu t ako auzi funtsezko ak.

Bildum a honet a r ako aukera t u ditugun testu e t a n agertz en den Agustinismo ar e n ondar eko gaiak nabar m e n d u k o ditut. Saiatuko naiz esplikatzen , halab er , zein ikuspegi t a t ik ari den Agustin haiei irtenbide a aurkitu nahian. Kronologiare n ildoari jarraituko diot, agerp e n daten araber a .

Aurkezteko era honek zenbait kasut a n auzi berberak errepikatz er a behar tz e n nau, baina trata m e n d u historikoak begien aurrea n ipiniko digu arazoak non eta nola sortu ziren, bai eta beraien soluzio bidea n ahalegin ezberdinak ere, pents a e r a filosofiko- teologikoar e n helduaro ar e n eta unea n uneko larrialdi historikoen araber a .

Filosofoaren eta teologo ar e n ikertze bizitza osora hedatz e n den ikuspegi zabal honet a t ik kontura tuko gara nolat an Agustinen jardun a oinarrizko zenbai t arazot ar a muga tu t a egon zen; urteak igaro arren, funtse a n gaiak ez ziren aldatz e n; polemika berrien berota n aberas t u eta fede katolikoare n ezagu tz az eta sakontz e az edukitsua go egiten ziren. Honen ondorioz, betidanik bere ardura izan ziren gai filosofikoak osokiago kristaugirotu ahal izan zituen.

Akade mikoe n aurka (Contra acad e micos) 386- 7an idatzita dago, elkarrizket a gisan; bertan, gazte t a t ik hainbe s t e kezkatu zuen Egiaren arazoa lagun ar t e giroan plant e a tz e n du Casaciacon. Artean ez zuen best e ezeren ardurarik Egiaren bilatzaile nekagai tz a deitua izan den Agustin deun ak.

Lehen elkarrizket a hauen giroak ideia platond arr ak dakarzkigu gogora, kristau fede erneb erriz apur bat jantzita; hauek dira Agustinen lan idatziaren hast a p e n a k .

Lehend a biziko elkarrizket a honet a n nabar m e n tz e n da lehenik eta era adostu a n zeinen premiazkoa duen gizakiak Egiaren bilaket a , eta berau eskura tz e a zoriontsu izateko ezinbes t eko a ote den eztab aid a tz e n da. Ondoren, Platone n Akade mia Zaharrar e n eta Berriaren arteko bereizket a agertz e n da, zehazki, Agustinek Berriaz egiten duen interpre t azioa , zera dioen e a n , alegia, ezagutz a frogag arri gisa baiez ta tz e a gaizki- ulertuei buruzko euren irakaskun tz ak babe s t eko amarru a best erik ez dela. Interpre t azio honek badu ziurtasu n maila bat, izan ere akade miko e n eszep tizismo ak zirrara sentigarriet a t ik datorke e n ziurtasu n kognoszitiboa defend a t z e n zuten e n jarrerak kritikatu nahi zituen; eta ziurtasu n hori adimen e zko ezagutz a tik, Ideien atzipen e t ik soilik etor daiteke.

Agustinek ez du onartz en ez eszeptizismo seta tia ez eta arinkeria ere proposizio bat ontza t emat e r ako a n , eta Egiara iristeko nolabai t eko zortea , ahalm e n ezkuture n bat edota Jaungoikoare n laguntz a ezinbes t eko a izateaz jabetz e n da. Pisutasu n bikoitza azpimarr a tz e n du, arrazoim e n a r e n a eta Kristoren eta Elizaren autorita t e a r e n a , konber t sioaz gero honen mend e jarri baitzen Egiaren ikasbide a n . Beraren tz a t zama jasang ai tz a izandako zalantz a eta egoer a larri horret a t ik irteten biziki saiatu zen beti Agustin.

Laburbilduz, esan dezake g u filosofoak Egiaren bila dihardu el a eta jakintsuak hura eskura tu duela. Harrezkero Agustin Jakin-duriaren jabetz are n atzetik dabil, lurreko bizitzan ahalgarri zaigun neurrian.

Bigarren elkarrizket a n Bizitze zoriontsu a (De beat a vita), 386- 7an idatzia, Jakinduria definitzen du arimar e n nolabait eko neurri gisa, berone n beharrizan e n araber a . Agustin deun ak Jakinduria Jaungoiko Seme ar ekin identifikatzen du Eskritura Santue n autorit at e a n oinarrituz. Monika agertz en da zorionare n , ontasun a r e n eta jakituriaren batas u n a aditzera emat e n duen Elizaren irudi bezala. Elkarrizket e t a n amare n parte- hartze ak bete- bete a n asm atz e n du eta Agustinek ondorio hau atera tz e n du: ondas u n iraunkorrak eta inork ere kendu ezingo dizkionak eskura tz e n dituen a , ez best e inor, izan daiteke zoriontsu. Iraunkort as u n a eta betikotasu n a , ezaugarri hauek bere baitan biltzen dituen ondas u n bakarra Jaungoikoa da. Jaungoikoa

geureg a n a t z e a k gara m a tz a , beraz, zorionera , gizaki guztiok helmug a dugun zorioner a, arrakas t a gehiagoz ala gutxiagoz eskura tz e n saiatze n garen zorionera.

Hala eta guztiz, Jakinduria ezagutz e a ez da aski hura edukitzeko. Filosofiaren laguntz az soilik ez baina fedez, esper a n t z az eta maitas u n ez geureg a n a t u dezake gu Jakinduria. Horrega tik Agustinek Jaungoikoari eskerrak eman e z amai tzen du elkarrizket a.

Hirugarre n elkarrizket an Orden a (De ordine), 386- 7an idatzia, lehen e n g o aldiz plant e a t z e n du gaitzaren arazoa, gazte t a n dik hainba t buruh a u s t e eragin zizkiona. Galdera hau egiten da: Jaungoikoa izan al daiteke ona eta Ahalguztidun a mund u a n gaitza baldin bada go? Plante a m e n d u a bazter tz e n du elkarrizket an eta animatz e n gaitu onartz er a arrazoim e n a ez dela gai jainkozko orden a globala ulertzeko.

Trigeziok, solaskide e t ak o batek, baiezta tz e n du: Jaungoikoak orden a maite du; orden ar e n atal bat gaitza bada , nolatan maite dezake Jaungoikoak gaitza? Beste solaskide batek, Lizentziok, erantzut e n dio Jaungoikoak gaitzak maite ez baditu ere, hauek orden ar e n parte direla mund u a n .

Gaitza ikuspegi oro hartzailean ikertzen da, eta gehien e t a n ulertezin egiten zaigu.

Monikak ere parte- hartzen du solase a n; berak dio jainkozko orden arik gabe ezin dela deus existitu eta orden a ez bada ere gaitzare n jatorria, ezin dela berta tik aldend u.

Mundua n gaitza existitzear e n auziari, irtenbiderik inork ere aurkitzen ez dion auzi larriari, alegia, soluzioa emat e n lehenbizikoz saiatzen da solasaldi honet a n ; gerora, bekatu a n errotu t ako irtenbide gero eta teologikoa go a k eskainiko dizkio auzi honi Agustinek.

387.are n hasieran Agustinek Gutun bi idatzi zizkion (Epistulae 3,4) Nebridiori, Italian elkarrekin ibilitako eta Ipar Afrikara itzuleran lagund uko zion adiskidea ri.

Lehenik ohart arazi behar dugu Agustin deun ak gutun e t a n interes filosofiko eta teologiko handiko gaiak jorratzen dituela, egin zaizkion galdera ugariri erantzun ez .

Bidaiatze a hain arriskutsu a zen garai haiet a n gutun ak garrantzi handiko komunikabide ziren. Posta ofizialik ez zegoe n, eta gutun ezko harre m a n a mezulari banako e n bidez egiten zen. Atzerap e n handiz iristen ziren gutun ak, iristen zirene a n . Agustin deun ak idatzi edo diktatut ako 249 gutun dauzka gu, ondar e gogoet a t s u a inondik ere.

Laugarre n Gutune a n izate sentikorra eta adime n ez ko a bereizte aldera egin dituen aurrerap e n a k azaltzen dizkio Nebridiori. Gogoan izan behar dugu errealita t e espiritualak ezin zituela antze m a n , oro errep ar a tz e n baitzuen ikuspegi materiale tik, eta hau Agustin deun ar e n t z a t eragoz p e n latza izan zela Kristau t a s u n e r a konber titzerako a n .

Artean, zinezko errealita t e edota espiritualen konten plaziorako bere burua , oraindik haurrar e n a bailitzan kontsider a tz e n du, haur txintxoare n a , halere, ez bihurriaren a , esan nahi baita, bide zuzen e tik dabilela.

Adimen a edo gogoa begiak edo ikusm e n arrunt a baino askoz ere noblea go a dela badaki, eta adimen a r e n bidez, Jaungoikoak lagundu t a , giza adime n a Jaungoikorantz abiatze n dela, egiazko errealita t e e n , hau da, Platone n ideien bidetik.

386are n bukaer a n eta 387ar e n hasieran Bakarrizket ak (Solilo-quia) idatzi zituen. Agustin eta beron e n arrazoim e n a aurrez aurre, bion arteko monologo a da liburu hau. Filosofoare n une horret ako egoera espirituala azaltzen zaigu.

Biren arteko monologo honet a n agertz e n dira gerora Agustin deun ar e n hitzik famatu e n a k izan bide direnak; hitz hauek erakus t e n digute bizitzan zehar berag a n interesik handien a piztu zuten gaiak zein izan ziren: Jaungoikoa eta gizakia: Agustin: Jaungoikoa eta arima ezagu tu nahi ditut. Arrazoime n a : Besterik ez?. Agustin: Besterik ez. Ikusiko dugu zeinen zintzoki jokatu zuen baiezt ap e n honekiko, bi hauek hausn ar tz e n sakonki saiatu baitzen bizitza osoan.

Obra honet a n bertan berriro adieraz t e n digu zein diren Jakinduriara iristeko ezinbes t eko bi bideak: arrazoim e n a r e n a eta Eliz agint e ak ordezkatz e n duen fede ar e n a . Bere espekulazioar e n hasiera- hasiera tik argi ikusi zuen Agustinek bi haue n arteko harmo nia perfektua zela eta, batez ere, giza arrazoime n a r e n gutxiegit a su n a ; eta gizakiari dagozkion azken eta behin betiko auziak atze m a t e k o arrazoim e n a k, berak bakarrik inoren laguntz arik gabe , dituen mugak.

Arimaren hilezkortas u n a r e n frogarekin amaitz en du monologo a; horret ar ako erabiltzen duen argudioa errepikaturik azalduko da 387a n arimare n hilezkortas u n a ri buruz idatziko duen e a n . Honela argudia tz e n du: Egiak betiko badirau eta ariman bada go, arima ezin da hil. Platonismotik atera t ako argu m e n t u a da. Gero ikusiko dugu nola arimare n hilezkortas u n a izanen den Jakinduria lortzeko funtsezko premise t ako bat.

387. urtea n Erroman idazten hasiko da Eliza Katolikoaren ohiturak eta manikeo e n a k (De moribus ecclesia e Catholicae et de moribus manich a e or u m ) eta Tagas t e n , bere jaioterrian, 389an amai tu.

Manikeoekin lehen e n go polemika da. Kritika zorrotza egiten dio, batik bat, gaitza subst a n tzia edo natura gisa hartzen duen iritzi manikeo ari eta materia zer gaiztotza t ikustea ri, kreazioar e n ontasu n a ez ezik Jaungoikoare n a berare n a ere ukatze a bailitzateke .

Agustinek dio manikeo e n ohiturak kristau e n a k baino dese gokiago ak direla eta hond a m e n moralera dara m a tz a t e l a praktikatzaileak.

Liburu honet a n agertz e n da, halab er , Agustin Eskritura Santuak lehenbizikoz formalki erabiltzen: Espiritu Santu ar e n inspirazioari esker, Itun Zahar eta Berriaren artea n dagoe n harmonia nabar m e n tz e n du.

Liberta t e a r e n arazoak ere biziki kezkatu zuen, erab akim e n libreare n ak alegia, baina ikuspegi teologikotik begira tu t a , gaitza edo bekatu a ere aukera tz eko gaitasun gisa. Giza askat as u n a Jaungoikoar ekin erlazionatz e n du.

Gai hauek jorratzen dituen liburua idazten, Aukera m e n a (De libero arbitrio) Erroman hasi zen 387- 8.ean eta Afrikara 395e a n itzuli eta gero amaitu zuen. Gaitzare n auzira bihurtzen da behin eta berriro, oraingo a n gizakiaren askat as u n a r ekin lotuta. Gero ere autore askok plante a t u duten galdera bera egiten dio Evodiok: zergatik ema n zigun Jaungoikoak erabakim e n a , berone n bidez gaitza egin edota aukera badez ak e g u ? Galdera latz honi erantzun ez ezik Jaungoikoa justifikatu behar da gaitzaren aurrez aurre; teodize a bat garatu behar da. Ildo horret a n Agustinek diosku gauz a on guztiak Jaungoikoa g a n dik datozkigula, bera baita Ondasu n Goren a, eta erabakim e n a , hau da, aukera tz eko ahalbide a gauz a onen kategorian sailkatzen da. Egia da ahalbide honekin gaitza ere aukera tu eta bekatu egin dezake g ula , baina egia da, halab er , aukera tz eko askat a s u nik gabe ezingo genuke el a ikuspuntu moraletik porta er a onik izan. Automat a hutsak ginat ek e . Munduan dago e n gaitzaga tik ezin dugu Jaungoikoa zentsura t u , zati handi bate a n gaitza gure aukera okerrare n , bekatu a r e n ondorio baita, azken finean.

Jaungoikoak aurrez ezagutz e a r e n auziari heltzen dio jarraian; aurrejakintz a honek gure egintza libreen garap e n a eragotzi ez baina berm at u egiten baitu. Agustin deun ak ez dio lekurik uzten deter minis mo teologikoari, nahiz eta Jaungoikoak aurrez jakin zer aukera tuko dugun. Eta azkenik, gero ere berriro plant e a t uko dituen arazo bi aipatz en ditu.

Lehena arimen jatorria da, gero ere Hasiera hitzez hitz (De Genesi ad littera m) obran ukituko duen gaia. Hausnark e t a sakon ak eta kontsulta ugari egin zituen puntu honi buruz. Zenb ai t irtenbide eskaintz en dizkio arazoari. Batean defenditz en du arimak lehend a bizikoa izan zenare n heda p e n e z ugaltzen direla; best e bate a n banakako sorkuntz az mintzo zaigu. Jarrera batare n ala best e a r e n defent s ak berekin zekarren jatorrizko bekatu a r e n hedap e n a r e n auzi korapilatsu a ri soluzioa aurkitze a.

Bigarren a , aurrekoa bezain proble m a t iko a baina hura baino lazgarriago a , haurren eta animalien sufrimen d u a ; arazo honi buruz galde egiten dio Jeronimori gutun e a n (166. Gutuna).

Arazo honex ek berak handik mend e askotara garun ak urtuko dizkio Fedor Dostoyevski literato errusiarrari Karam az of anaiak obran.

Nebridiori 388a n idatzitako best e gutun bate a n , 7. Gutuna, giza gaitasu n bati buruz mintzo zaio: oroimen a ri buruz, antropologia agus tind arr a lantzerako a n giltzarri izango den gaitasu n az , alegia. Hasiera tik gara tuz doa linealki, mailaz maila sistem a osoa. Gutun honet a n dio: oroimen a ez da beti iragan ari buruzkoa. Diraute n ei buruz ere izan daiteke. .. zenbaiti buruzko oroitzap e n e k ez daukat e inolako irudirik. Gero, Aitortzak liburuan egingo dituen oroimen ari buruzko azterket ak aurkitzen ditugu hem e n aldez aurretik finkatu t a ; oroimen a gauza materialen irudien egoitza izateaz gain errealita t e espiritualen a ere bai baita, eta Jaungoikoar ekin topo egiteko gune apropos a .

Beste elkarrizket a bat idatziko du handik gutxira, 389an, Maisua (De Magistro). Oraingo a n solaskide Adeodato bere sem e kutun a du. Errealitat e materiale t a t ik espirituale t ar a , sentigarritik materiaga b e k or a jauzi egiteko, arte liberalet ar a jotzen du, gram a t ikara zehazki, eta hem e n zeinuen arazoa n jartzen du arret a berezia.

Obra honet a n azaltzen da gero hain ezagu n a izango zen barne maisu ar e n , Kristo berber ar e n , irudia. Jaungoikoak bere prese n tziaz barrutik argitzen du arima Egia ezagutz e r a irits dadin. Jaungoiko kreatz ailear e n prese n tzia askoz ere biziagoaz eta nabariago az ari da.

Ezagutz ari eta lengoaiari buruzko arazo ugari jorratzen duen elkarrizket a hau deigarri gerta tu da gai horiek landu dituzten teoriko askorentz a t Erdi Arotik hona.

Apaiz orden a t u aurretik idatzi zuen azken liburua Egiazko erlijioa (De vera religione) izan zen, 390are n hondarre a n burutu a .

Neoplatonis mo a r e n eragin handia nabari zaion azken obra da hau. Agustinen tz a t platonikoak dira Kristaut as u n a ri gehien hurbiltzen zaizkionak. Gero ere agertuko da baiezt ap e n hau behin baino gehiagot a n , hala nola, Jaungoikoare n Hiria- n.

Casaciacon solaskide izan zuen Lizentzioren aitari, Romaniano Agustinen adiskide ari eskainia dago liburua; manikeis motik Kristau t a s u n e r a erakarri nahi du laguna.

Berriro ere gaitzaren arazoari soluzio bila dihardu Manikeis-moari aurka egiteko; arrazoia eta fedear e n edo autorit at e a r e n arteko harre m a n a z mintzo da, Jaungoikoran tz edo Egiarantz ako bideak erakus t e a n behin eta berriz aipatz en den arazoa. Egiazko erlijioa katolikoen Jaungoiko Bakar eta Hirukoitza gurtzea da.

Sinest e a r e n onura (De utilitate creden di) apaiz orden a t u ondoren 391.ea n idatzia, Honoratori eskainia dago, hau ere Kristaut as u n e r a erakarri nahian.

Agustinek berak erlijio katolikora iristeko ema n behar izan zituen urrats ak kontatz e n ditu: manikeis mo a utzi ondoren , Anbrosio apezpikuar e n Sermoiei esker elizaren autorita t e a eta, ondorioz, fedea onartu arte bizi izan zuen aro eszeptikoa .

Manikeoek eskaintz en zuten fede premiarik ezaren aurka Agustinek defendi tzen du egia kristau ak ulertu ahal izateko sines m e n a ezinbes t eko a dela. Agustinen tz a t sinest e a ez da lotsagarri. Beharrezkoa dugu fede a kristau bizitzan ez ezik gizarte bizitzan ere. Indarrez defenditz en du ideia hau bere Ikusten ez diren gauzei buruzko fede a- n (De fide rerum quae non videntur).

Jaungoikoari eta gizakiari buruzko irizpide egokia edukitze a n datza Jakinduria. Ikuste a eta edukitzea gauz a bera da. Obra honet a n , hem e n go bizitzan Jaungoikoar e n ikuspe n iraunkorra izateko posibilitat e a defendi tzen du, era baikorregia n agian. Urte batzuk geroago kontura tuko da hilkor gisa bizi garen artea n Jaungoikoare n ikuskera irudi bidezkoa izango dela soilik, eta, beraz, ez- osoa. Ikuspegi honet a tik ikertuko du gizakiaren baitan dagoe n irudi jainkozkoa, Jaungoikoa honela hobeto ezagu tuko duelako a n.

Kristau doktrina (De doctrina christiana) Bibliari buruz ari da, Eskritura Santue n interpre t azioa aztertze n du. Gotzaintza zerbitzuan hasi zene a n idatzia, 395- 6an, ikaskuntz a profano ak exege si biblikoari dakarkion onura nabar m e n tz e n du eta oratoria kristau a tradizio klasikoarekin lotzen du. Idazteu n a interpre t a t z e r ako a n testu biblikoen esan a hi alegoriko edo espirituala bilatzera animatz e n gaitu. Kristau doktrina- tik hartut ako aipa m e n batez hasiko du Italian Pedro Lombardok XII. mend e a n bere Senten tziak, liburu ospet su a .

Paulinori eta Jeronimori zuzendu t ako lehen gutun ak 395- 6an hasi zituen. Paulinok jakin- min biziz eskatu zion euren arteko idatzizko harre m a n a , eta Agustinek atse gin ez onartu. Paulinori idatzitako lehen gutun a 396koa da eta 27 zenbakiaz agertz e n da. Jeronimo, berriz, Eskritura Santuak ikertzen ari zen; berau dugu filosofo eta teologo ak idatzitako gutun e n hartzailerik ezagu n e n a . Agustinek bere zalantzak azalduko dizkio; inoiz, agian, aholkuren bat emat e r a edo erroren bat zuzentz er a ere ausar tuko zaio. Adibidez, Jeronimo Biblia hebraier a tik zuzene a n itzultzen ari zela jakin zuen e a n , 70en bertsioa ere kontua n hartzeko eskatz e n dio. 397a n idatzitako 40. gutun e a n , Pedro eta Pauloren arteko istiluari eman d a ko interpre t azioa zuzentz er a animatz e n du, Paulo apos toluak galaziarrei idatzitako epistolan (2, 11- 14) agertz e n denar e n ildotik. Jeronimoren tz a t istilu hori itxurazkoa baino ez zen; Agustinen ustez, ordea , horrela ulertzeak Eskritura Santu e n autorita t e a r e n galera ekar zezake e n . Itzultzaileak ez zituen ongi hartzen zuzenke t ak , baina denbor ar e n poderioz Agustinek ikasi zuen nola orraztu Jeronimoren lana itzultzailea mindu gabe .

Aitortzak (Confession e s) , 397 eta 401 bitarte a n idatzia, Agustin deun ar e n obrarik sonatu e n a , ezagu n e n a eta aztertu e n a izan da. De Trinitate eta De civitat e Dei- rekin osatz en du idazlear e n trilogiarik ospets u e n a .

Aitortzak Agustinen autobiografia da, baina akats ak eta bekatu ak baino area go Kristaut as u n e r a nola etorri zen erakutsi nahi digu. Aldi berea n , Jaungoikoari goresp e n eta esker onaren azalpen a da, Bera izan baita Egiaren babe sl eku segurur a bidea n Agustinen arima gidatu duen a.

Liburuan jorratzen dituen gaiak gaurkoak ere badira: Jaungoikoa, arima, askat a s u n a , gaitza, adiskidet a s u n a , oroimen a . . ., eta gaurko erara trata tz e n ditu. Hunkipen ez azaltzen ditu gaiok; bat egiten dute bere adimen a r e n ardurek bere izate osoa blaitzen duten sentipen sakonekin.

Aitortzak liburuan bere haurtz aroko, puber t a roko eta nerab ez ar oko oroitzap e n a k aurkitzen ditugu; atzera begira, nabar m e n d u nahian hauta t u ditu bere gaizki eginak, hala nola, hain zorrozki epaitzen duen udare lapurre t a r e n pasadizoa. Bere ibilbide profesional a ere aurkitzen dugu liburu honet a n , Zizerone n Hortensio elkarrizket a irakurri zuen eko a , manikeis mo ar e n gainbe h er a , neoplatonikoe n eta Bibliaren irakurket a eta bere konbert sio moralare n jazoera . Hau guztia lehen e n g o beder a tzi liburuet a n kontatz e n digu.

Azpimarra tz eko a da X. liburua, non giza oroimen ari buruz egin diren azterket arik sakone n e t a rikoa burutz en duen; bertan hondoraino murgilduz, mugez haraindi Jaungoikoar e n oroitzap e n a r e kin egiten du topo: mem oria Dei- rekin, alegia.

Azken hiru liburuet a n Hasiera 1, 1- 31 pasar t e a r e n koment a rio alegorikoarekin amai tzen du bere Aitortzak.

Bai filosofoek, bai teologoek, psikologo ek edota sentibera t a s u n apur batez jantzitako edonork laguntz a aurkituko du Aitortzak liburuan , norbere baitango izate sakone a n bildu eta bertan gizakiak duen zerik baliotsu e n a aurkitzeko: Jaungoikoa.

Ikusten ez diren gauzei buruzko fede a (De fide rerum quae non videntur) edo De fide rerum invisibilium izenburup e a n ere ezagu n a , 400. urte ingurua n idatzi zuen.

Kristau t a s u n a r e n defents a da, enpirikoki frogatu ezinekoak sinest e a eskatz en duen erlijio hau arrazoiare n kontrakoa dela kritikatzen duten ei eran tzun a .

Agustin deun ak dio fedea ezinbes t eko a dela, lehenik egun eroko bizitzan. Federik gabe ez legoke ez adiskidet a s u nik, ez gizarte harre m a nik. Ikusi ezin ditugun gauz a asko sinetsi behar ditugu. Ikusi ez dugun Kristoreng a n sines t eko, best alde , baditugu nahiko arrazoi. Froga gisa eskaintze n ditu Eskrituret a n adierazitako profeziak konplitu izana, bai Kristori buruzkoak, bai Elizari buruzkoak, gurutziltzatu a r e n federa mund u a r e n konber t sio ezohikoa eta hainba t martiriren testigan tz a .

Horren guztiaren ondorio, Agustinek dio kristau e n tz a t fede a ez dela kritikagarri, goresga rri baizik.

405. urte ingurua n amaituko du best e liburu bat Ongiaren izatea, manikeo e n aurka (De natura boni contra maniche os) , funtse a n , berriz ere, manikeism o ari kritika.

Jaungoikoa Ongi Aldaezin eta Gorentz a t hartzen da; Beraga n dik datoz ondas u n guztiak. Jaungoikoak ex nihilo egin ditu izaki guztiak eta horrega tik bereizten dira Jaungoikoa eta sorkariak. Sorkari orok biltzen ditu bere baitan: Era, edert as u n a eta orden a .

Gaitza, hain zuzen ere, izakiek era, edert a s u n a eta orden a galtzetik dator; baina izateak berez, izate diren aldetik, onak dira, ez gaiztoak, manikeo ek defenditz en zuten ez: baina best ald e , galkorrak ere badira, ezerez e tik eginak direlako.

Sorkarien artea n izaki korporalak eta espiritualak daud e. Bigarren ak, arrazional ak, dira bikainen ak baina bekatu ak hond a ditzake, muine a n aldatuko ez badira ere. Bekatu ak ez du Jaungoikoar e n g a n eraginik, manikeo ek uste duten ar e n kontra. Manikeoek defenditz en duten bi printzipioen (ongia eta gaitzaren) teoriaren kritika burutz en du Agustinek.

Datu bitxi gisa, esan dezake gu obra honet a n Manes e n pasart e luzeak agertz en direla, «Tesoro»tik hartu ak zehazki, eta Fundazioko Gutuna- ren zenbait aipam e n . Horrez gain, De moribus ecclesiae Catholicae et de moribus manich eoru m liburuan azaldu dituen hainbat ideia berriro errepikatz e n ditu hem e n ; ez da, beraz, obra originaltzat hartzen .

Hirutasu n a (De Trinitate) Agustinen lanik garrantzitsu e n e t a k o a da. 399.e tik 420.era idatzia, gizakiaren ikuskera aurkezt e n digu ikuspe gi teologikotik begiratu t a .

Agustin deun a, kristau eta teologo a, Hirutasun Santu ar e n misterioak barru- barrutik hunkitzen zuen eta berau azaltzerako a n abiapu n tu hartu zuen Elizak misterio honet az duen fede a. Eta fede hau onartu ez ezik, ulertzeko, sinetsi egin behar duzu lehenik bere ikurritzari jarraiki, bere pents a m e n d u a r e n eginah al a eman go du giza arrazoim e n muga t u ari Jaungoikoare n Hirutasun a ahal den neurrian ulergarri egiteko.

Jaungoikoare n Hirutasun e a n sakontz eko, Jaungoiko Hirukoi-tzaren isla eta irudi den gizakiaren g a n aurkitzen dituen analogia zenbai t erabiltzen ditu Agustinek.

Lehen galdera bere buruari egiten dio, ea zein analogia edota konpar azio baliatuko dituen. Nabar m e n a da Jaungoiko Hirukoitzaren irudirik bikainen a gizakiaren g a n aurkitzen dela, eta hor bilatu beharko ditu. Pertson a izaki arrazional eta nahim e n d u n a dene tik maita tz eko gai da, eta maitas u n honet a n , hain zuzen ere, barrund a tz e n du Agustinek lehen hirutas u n a : maitale a , maitatu a eta maitasu n a . IX. Liburuan agertz e n da espirituare n lehen hirutas u n a : nik neuk gauz a hauek hausn ar tz e n , hiru osagai ikusten ditut neure baitan, maite duda n e a n : neroni, maite duda n a eta maitas u n a ». Nork bere burua maita tz e a n ere hiru elem e n t u horiek daud e, izan ere, maita tz eko ezinbes t eko a baita nork bere burua ezagutz e a verbu m mentis delakoare n bitart ez: beraz, adimen a , bere maitas u n a eta beraren ezagu tz a hiru errealit at e bezala dira, eta hiruak bat dira; gainera , perfektu ak direne a n , berdinak ere badira.

Lehenik aurkitutako hirutas u n ak: mens, notitia et amor delakoak Jaungoikoa g a n a hurbiltzeko aurren eko analogia osatz en du, baina Agustin deun a ez da hor gera tuko, hiru osagai horiek, bere ustez, ez daud el ako izatear e n maila berea n , arima ez baita bere egintzekin berdintz en . Horrela, aztertu ondore n , ahalm e n e n hirutasu n a aurkitzera iristen da: oroimen a , adime n a eta nahime n a . Hiru errealit at e hauek egiten dute giza espiritua Hirutasu n ar e n antzeko.

Azpimarra tz eko a da hirutasu n hauek berdin gerta tz e n direla gizonezkoar e n g a n zein emaku m e a r e n g a n . Agustinen ustez, maila metafisikoan berdinak dira gizona eta emaku m e a .

Behin ahalm e n e n hirutas u n a aurkituz gero, badirudi hausn ark e t ak ez duela zertan aurrera eginik; Agustinek, ordea , askoz ere sakon a gor a n tz jotzen du zientzia eta jakituriaren artea n burutz en duen bereizket a t ik abiatut a ; arrazoim e n a k gauza iragankorrekin duen loturari buruz ari da zientzia; jakituria, ostera , aldaezin er a eta betikora begira dago. Hortaz, arima bere burua gogora tz er a , ezagutz e r a eta maitatz er a dara m a n bigarren hirutasu n a ez da irudi perfektu a izango harik eta Jaungoiko hirukoitzaren irudi gisa bere burua gogora tu , ezagut u eta maite dezan arte. Hau egin behar du, hain zuzen, arimak egiazko jakituria bereg a n a t z ek o.

Azken liburua Agustin deun ar e n lorpen teologikorik bikainen e t ak o a da. Jainkozko Hirutasu n a eta ahalm e n e n hirutasu n a konpara tz e n ditu eta aldi bere a n aurkitzen du Jaungoikoar e n isla xume a garela, burutuga b e a baita gure irudia, nahiz eta egun e tik egun er a hura berrituz joateko gaitasun a eskura izan. Jaungoikoare n antzekota s u n perfektu a eta zoriona Hura aurrez aurre ikuste a n bakarrik lortuko dugu.

De Trinitat e hirutas u n ar e n misterioari eta gizakiari buruzko hausn ark e t a sakona da. Antropologia teologikoa moldatz e n du, bertan bere bi interes gu n e nagusiak kokatzeko: gizakia eta Jaungoikoa.

De Trinitat e- rekin ia batera hasi zen idazten Hasiera hitzez hitz (De Genesi ad littera m) eta gutxi gorab e h e r a 415e a n amaitu.

Biblia beti izan zen Agustin deun ar e n t z a t ikasgai eta inspirazio iturri. Obra honet a n testu biblikoen hitzez hitzeko koment a rioa egin nahi digu, ez alegoriazkoa. Galdera ugari ekartzen ditu, dene n tz a t eran tzun argia eta seguru a aurkitzen ez badu ere.

Hamabi liburuk osatzen dute obra hau. Behin eta berriro agertzen diren bere pentsam e n d u are n funtsezko gaietarik zenbait jorratzen ditu.

Hauen artea n: gauz a guztien sortze a denbor a n , eta haue n parte- hartze a Agustinek Jaungoikoar e n Hitzaren baitan kokatzen dituen betiko Ideiet an. Sortua izan aurre tik sorkari bakoitzaren arrazoia Jaungoikoar e n gogoa n dago. Aingeruzko izakiek Jaungoikoar e n g a n ezagu tz e n dute gauz a bakoitzaren arrazoia, baina gizakiok ez; gizakiak, Sortzailear e n g a n a iristeko, lehenik gorputz ezko gauz ak ezagu tu beharko ditu. Hori dela eta, ezin da esan Agustin ontologis ta denik.

Jaungoikoare n antz eta irudiko gizakiaren kreazioa Hirutasun a r e n ekintza gisa agertz en da, eta irudi hori gogoa n dago, berau baita gune pribilegiatu a ; bekatu ak hond a tu t ako irudia da, baina eraberri tzeko ahalm e n e z hornitut a.

Heme n plant e a tz e n da rationes caus al es edo rationes seminales izeneko teoria famatu a; bertan aditu batzuek teoria eboluzionist ar e n zirriborro modukoa barrund a t z e n dute, baina Agustinen arret a teologiari buruzkoa zen. Teoria honek itxuraz elkarren kontrakoak diren bi testu bibliko adost eko aukera emat e n digu. Batetik, Siraken Jakindurian (Si 18,1) dio: Beti bizi denak bater a egin zituen guztiak; eta best alde , Hasiera- n agertz e n da batzuk best e ak baino lehen a g o egin zituela, esat er ako , arrainak eta hegaz tiak bosgarr e n egun e a n , eta abere ak , piztiak eta gizakia seigarre n e a n (Has. 1, 21- 26). Agustin deun ar e n ustez, Jaungoikoak gauz a guztiak batera egin zituen, baina ez denak era berea n . Landare ak, hegaz tiak, arrainak eta gizakiak potentzialki sortuak izan ziren, hots, euren arrazoi seminal e t a n . Arrazoi seminalak sorkariet a n daud e eta garap e n e r a ko ahalm e n ezkutuak agerian jartzen dituzte. Era horret a n ulertzen bada , Kreazioa orden a n eta edert as u n e a n gara tuko den zer biziduna da.

Luze ikertzen du, halaber , Adan eta Ebaren eta hauen ondoren go e n arimen jatorria.

Giza arima Jaungoikoak ezerez e tik sortu zuela baiezt a tz e n du; ez datorrela Jaungoikoare n izatetik, ez eta gorputz ezko materiat ik. Ukatu egiten du, era berea n , arimen aurre- existen tzia eta gorputz batzue t a t ik best e e t a r ak o trans migrazioa, platonikoek defendi tze n zuten a .

Agustinek zalantz ak ditu arimen jatorriari buruzko bi jarreren artea n , kreazionist e n eta traduzionis t en teorien artea n , alegia. Ez dago ziur Jaungoikoak arimak bana n- banan indibidualki sortu ote zituen edota guraso e n bitartez trans mititzen ote diren. Azken teoria honekin hobeto ulertzen da bekatu a r e n heren tzia eta haurrak bataia tu beharra.

Helduaroa n idatzitako lan honet a n Testa m e n t u Zaharrar e n ikerlan sakona egiten du; gizakiari buruzko arazoak nabar m e n tz e n ditu eta pastoralgintz an sortu zaizkion galder a praktiko askori erantzut e n saiatze n da.

415etik 417ra idatzitako bi Gutun dauzka gu, Jeronimori eta Paulinori zuzendu a k, 166 eta 186 zenbakiez agertz e n direnak.

Hasiera hitzez hitz- eko kezka bera plant e a tz e n du lehen e n go a n , arimen jatorriaz eta zehazki bekatu a r e n trans misioari buruzkoa.

Bigarren gutun e a n Agustinek oso gogoko duen gaia azaltzen da: Kristoren graziare n premia. Pelagioren doktrinare n ildotik sortzen da auzi hau. Pelagiok Jaungoikoar e n grazia ezaba t u nahi du kristau e n bihotze tik, grazia hau gizadiari Kristok, Jaungoikoa eta gizakien arteko Ararteko bakarrak ema n a izaki.

Agustinek graziaren laguntz a erredu n d a n tz iaz defendi tze a kritikatzen dio, hots, laguntz a hori emat e n ez bada ere gizakiak nahiko aske direla bekaturik ez egiteko. Errealitat e a n doktrina honek Kristoren grazia ukatzera eram a n g o gintuzke, bekaturik ez egiteko bezainb a t Jain-koaren agindu ak bete tz eko ere ezinbes t eko a dugun grazia, alegia.

Graziaren eta askat a s u n a r e n artea n ezinbes t eko a den elkar ekintzare n jakitun izan zen Agustin beti, ondotxo baitzekien zeinen makur jausia zen gizakia bekatu a r e n poderioz eta nork bere askat a s u n a z soilik gainbe h er a hau garaitu ezina zela.

421e a n Enkiridion edo fede, espera n tz a eta karitat e a r e n eskuliburu a (Enchiridion sive fide, spe et caritat e) idatzi zuen. Lauren-tium- en galderei erantzun a da.

Hainbat zeregine n artea n beti aurkitzen zuen beta aurkezt e n zitzaizkion zalantz ak argitzeko eta bere ezagu m e n a k era horret a n heda tz eko.

Kristau jakituriaren bildum a da liburu hau, dogm ak eta morala. Pietat e gisa ulertzen du morala, Jaungoikoa gurtzeko, bizitza honet a n Beraren nolabait eko ikuspe n maila bat izan baitezake g u .

Graziari buruz Agustinen doktrina ere azaltzen du liburuak (graziaren doktore a deitu zitzaion eta ez alferrik); graziaren eta apalta s u n a r e n eredu Kristo dela baiezt a tz e n du.

Agustinen talen tu a maila goren e a n zegoe n liburu hau idatzi zuen e a n .

Jaungoikoare n Hiria (De Civitate Dei) bere obrarik gailenet ako a dugu, 413 eta 427 bitarte a n idatzia.

Bertan nabar m e n utzi nahi du Kristaut as u n a r e n transz en d e n tz ia Erromako Inperioarekiko eta edoz ein erregim e n politikorekiko. Ildo honet a tik Eliza eta Estatua r e n edota botere politikoare n arteko bereizket a markatz e n du. Erdi Aroko Kristau Herrian bi errealita t e haue n arteko bereizket a iluntze aldera zabaldu zen jokaerari Agustinismo politikoa deitu zitzaion, baina Agustinek ez zuen inoiz joera hori agertu.

Liburuare n abiapu n tu a Alarikoren agindup e a n 410e a n godoek burutut ako Erromare n setioa eta harrap ak e t a izan zen, eta ondore n kristau ei leporatu t ako salaket a : suntsiket ar e n eta gerta e r a tragikoen errudu n izatea . Berehala idatzi zuen Agustin deun ak gezur zital horren aurka, Kristaut as u n a r e n aldeko arret ak bultzatu a .

Hogeita bi liburuk osatze n dute Jaungoikoar e n Hiria. Izenburu a Salmoet a t ik (87, 3) hartu zuen: Bai ospets u a , Jaungoikoa-

ren hiri, Jaunak zutaz dioena! Bertan azaltzen dizkigu zenbait ardura eta auzi, bai eta Historiaren ikusmolde osoa ere.

Kristau ak paga no e n erasoe t a t ik defendi tze n ditu Agustinek, salaket ak guztiz injustuak direla ziur dago el ako. Kristauak gaitzet si ondore n , paga n o ugari salbatu ziren Erromar e n inbaditzaileek erresp e t a t u zituzten kapera eta basiliket an ezkuta tu t a . Kristauek beraiek ere harrap ak e t a r e n ondorio latzak sufritu behar izan zituzten.

Bestalde, Erromako Inperioa honda tz e a r e n kausa ez zen Kristau t a s u n a izan, Erroma bera baizik, bere ideal nobleen araber a bizitzeko gai izan ez, eta engainu ar e n , ustelkeriare n eta bortizkeriaren atzap arre t a n jausi zelako. Erromako Inperioak gailurra jotzea ez zen izan jainko faltsuei eskainitako kultuari esker. Gezurrezko jainkoen laguntz a bazter tu ondore n , Jaungoikoak Historian duen eragina defenditz en du Agustinek. Nola egiten du Jaungoikoak hori? Jaungoikoare n ekintzak arriskua n jartzen al du giza askat as u n a ? Hona hem e n auzirik korapilat su e n e t a k o bat: Jaungoikoar e n aurrejakintz a eta ekintza giza askat as u n a r e n aurrez aurre. Zizeronek gizakiaren askat as u n a salbatz e a rr e n aurrejakintza jainkozkoa bazter tu bazuen ere, Agustinek bata eta best e a bater a g a r ri direla uste du. Jaungoikoar e n aurrejakintzak ez du inondik ere gizakiaren askat as u n a , Historian zehar honek ekintzarako eta erabakitzeko izan duen gaitasun a baliogab e t z e n .

Agustin ez da, greziarrak bezala, fatalista , ez eta deter minis t a ere; Historiaren ikuspe n probiden tzialista defendi tze n du. Historia ez da gizakien ekintza soilik, Jaungoikoar e n a ere bada.

Bi hirien existen tzia azaltzen digu obra honet a n , eta haux e izango da, ziurrenik ere, Agustin filosofo eta teologoar e n teoriarik ezagu n e n e t a k o a .

Honela dio XIV. Liburuan: Bi maitasu n e k sortut ako hiri bi dira: Jaungoikoare n mespr e tx ur aino gara m a tz a n norbere maitasu n a k lurreko hiria sortu du, eta norber e mespr e tx ur aino gara m a tz a n Jaungoikoag a n a k o maitasu n a k hiri zerutiarra. Bateko zein best eko hiritar izatea norber e maitas u n ar e n objektu ak zehazt e n du: Jaungoikoa mespr e tx a tz e r ainoko norber e maitasu n a edota norber a mespr e tx a tz e r ainoko Jaungoikoag a n a k o maitas u n a .

Bizitza honet a n egiaren bila saiatze n direnak eta zintzo portatz en ahalegintz e n direnak Jaungoikoar e n hirikoak dira, nahiz eta Elizan partaide izan ez.

Bizitza hilkor honet a n elkarrekin nahasia n aurkituko ditugun bi hiriak helburu ezberdine t a n bereizten dira. Jaungoikoa aban do n a t uz gaitzari ema n d a bizi diren hiri lurtarreko biztanleek bizitza honet ako nekeak eta estua s u n a k sufrituz gain betiko heriotza izango dute azken e a n ; lur honet a n errom e s dabiltzan Jaungoikoare n hiriko biztanleek, ostera , betiko bizitza, bakea izango dute.

Ikuspe gi honek ez dakar ondorio gisa, inondik ere, kristau ak mundu honet ako arazoe t a tik urrundu beharra . Alderantziz, hiritar gisa parte hartu beharra dauka t e euren estatu e n eraikuntz a n , moralare n aurkako praktikak saihes tuz; argi izan behar dute, dena den, ezingo dutela inoiz eraiki lurrean injustiziarik gabeko esta tu ideal perfektu a .

Agustinek bakea , bake iraunkor betikoa zeruko hiriaren helburu gisa aipatz en duen e a n , Jaungoikoar ekin elkartze eta gozatze az ari da, Jaungoikoa baita gizakiaren benet ako zoriontas u n a eta beron e n desira eta xede ak bete ditzake e n bakarra. Horrela XXII. liburuan laburbiltzen du zer-nolakoa izango den beti irrikaz desiratz en dugun zorion hori: Bera (Jaungoikoa) izango da gure desiren helmug a eta amairik gabe ikusia izango da, aspertu gabe maita tu a eta nekerik gabe goret sia. Dohain hau, txera hau, eginkizun hau denon a izango da, betiko bizitza bezala. .. Han (geroko bizitzan) atsed e n hartuko dugu eta ikusi egingo dugu; ikusi eta maite; maite eta goret si. Hona amairik gabeko helmug a r e n esen tzia. Eta azkenik gabeko erreinura iristea baino jomuga gurea gorik ba al dago?

Testu bildum a honen bidez Agustin deun ar e n mailako jakintsua r e n pentsa m e n d u r a hurbiltzeak gora handiko ezagu tz ak ekarriko dizkio irakurleari, eta gai filosofiko handiak Agustinek nola plante a t u zituen eta erantzun a emat e n nola saiatu zen jakiteko parad a izango du.

Aurkezpe n honek antologiare n irakurket a erraz tuko duelakoa n eta irakurri ostea n Hiponako Agustin filosofo eta teologoar e n obrarik adierazg arrien e t a ko batzue t a r a irakurlea hurbilduko duelakoa n,

Maria del Carmen Dolby MugicaSanta n d e r , urtarrilak 19, 2003

BibliografiaAGUSTÍN DE HIPONA: Obras comple t a s , Madrid, ed. BAC, 2002, Bi hizkuntzazko argitalpen latino- espainola .

ALVAREZ TURIENZO , SATURNINO: Regio Media Salutis. Imagen del hombre y su pues to en la creación. San Agustín, Salama n c a , ed. Universidad Pontificia, 1988.

ARENDT, HANNAH: Love and Saint Augustin, Chicago, ed. University of Chicago Press, 1996; El concep to de amor en san Agustín, Madrid, ed. Encuen t ro, 2001.

BAUMGARTNER, M.: Los grande s pensa dor e s . San Agustín. Santo Tomás. Giordano Bruno, Madrid, itzul. Revista de Occident e , 1925.

BOYER, CHARLES: L´idée de Vérité dans la philosophie de saint Augustin, Paris, ed. Beauche s n e et ses Fils, 1941.

BROWN , PETER: Agustín de Hipona. Argitalpen berria epilogoarekin, Madrid, ed. Acento, 2001.

CAPÁNAGA, VICTORINO: Agustín de Hipona, maes t ro de la conversión cristiana , Madrid, ed. BAC, 1974.

CAYRÉ, FULBERT: Initiation a la Philosophie de Saint Augustin, Paris, ed. Desclée de Brouwer, 1954.

CREMONA, CARLO: Agustín de Hi-pona. La razón y la fe, Madrid, ed. Rialp, 1991.

COURCELLE, PIERRE: Connais- toi toi- mêm e, de Socrate a saint Bernard, Paris, ed. Études augus t inienn e s , I. lib., 1974; II. eta III. lib., 1975.

CURLEY, AUGUSTINE J: Augustine ´ s critique of Skepticism: a study of Contra Acade micos, Nueva York- Bern, ed. Peter Lang, 1991.

DOLBY MÚGICA, MARÍA DEL CARMEN: El hombre es imagen de Dios. Visión antropológica de san Agustín, Pamplona , ed. Eunsa, Iruñea 2002.

FIZGERALD, ALLAN D. (Zuzend a ria), Diccionario de san Agustín, San Agustín a través del tiempo, ed. Monte Carmelo, Burgos 2001.

GILSON, ETIENNE: Introduc tion à l´étude de saint Augustin, Paris, ed. Vrin, 1949.

GILSON, ETIENNE: The future of Augustinian meta ph ysics . A monu m e n t to saint Augustine, London, ed. Sheed and Ward, 1945.

GRANDGEORGE , L.: Saint Augustin et le Néoplatonis me , ed. Paris, Biblio-thèqu e de l´école des Hautes Etudes Sciences Religieuse s , Leroux, 1896.

GUITTON, JEAN: Les temps et l´éterni t é chez Plotin et saint Augustin, Paris, ed. J. Vrin, 1959.

HESSEN , JOHANNES : La Filosofía de san Agustín, Cartage n a , ed. Athenas, 1962.

HOLTE, RAGNAR: Béatitude et Sage-sse. Saint Augustin et le problème de la fin de l´homm e dans la philosophie ancienn e , Paris, ed. Études augus tinienn e s , 1962.

JOLIVET, RÉGIS: Initiation a la Philosophie de saint Augustin, Paris, ed. Desclée de Brouwer, 1947.

JOLIVET, RÉGIS: Saint Augustin et le Néoplatonis m e Chrétien, Paris, ed. Demöel et Steele, 1932.

LANCEL, SERGE: Saint Augustin, Paris, ed. Fayard, 1999.

MADEC, GOULVEN: Le Dieu d´Augus-tin, Collection «Philosophie et Théo-logie», Paris, ed. Les éditions du Cerf, 1998.

OROZ RETA, JOSÉ : Cultura clásica y cristianismo, Salama n c a , ed. Univer-sidad Pontificia, 1988.

Oroz Reta, José: El agonis mo cris-tiano: san Agustín y Miguel de

Unamuno, Salama n c a , ed. Univer-sidad Pontificia, 1986.

PEGUEROLES , JUAN: El pensa mi en to filosófico de san Agustín, Barcelona, ed. Labor, 1972.

PEGUEROLES , JUAN: San Agustín. Un platonismo cristiano, Barcelona , ed. Promocione s Universita rias , Biblio-teca Universita ria de Filosofía, 1985.

SCIACCA, M.F.: San Agustín, Barce-lona, ed. Luis Miracle, 1954, I. lib.

TESTARD, MAURICE: Saint Augustin et Cicéron (Cicéron dans la formation et dans l´oeuvre de Saint Augustin), Paris, ed. Études augus tinienn e s , 1958, 2 lib.

VANNIER, MARIE-ANNE: Augustin d´Hippone , Dictionnaire Critique de Jean- Ives Lacoste , Paris, ed. Puf, 1998, orr. 105- 108.

Zenbai t egile: San Agustín. Medi-tación de un centen a rio, Salama n c a , ed. Universidad Pontificia, 1987.

http://www. augu s t inus . de «Litera tur .Date n b a nk» izeneko loturaren bidez (Datu- base bibliografikoa) eskura daitezke agus tinologiari buruzko 25.000 fitxa bibliografiko, liburu eta artikulu.

San Agustin euskaraz

Agustiñ Gurearen aitorkizunak / Nikolas Ormae txe a , Orixe. Zarautz , Itxaropen a , 1956.

AKADEMIKOEN AURKAContra acade micos

Egia eta zoriontasu n a

I. KapituluaElkarrizke taren giroa

Gure Lizentzio nirekin bizi da hem e n ikerlane a n buru- belarri sartut a , bere adinekoe n denbor a- pasak eta sedukzioak alde batera utzita, filosofiari hain sutsuki ema n a non beldurrik gabe esan baitezake g u bere aitaren tz a t ere eredu izan daiteke el a . Halakox e a da, izan ere, filosofia: ez dago adinik filosofiaren eragin erem utik kanpo; eta filosofia zeurega n a t z e r a eta berare n ur garden e t a n irrika biziagoz edat e r a zu bultzatu nahian, zure egarriaren berri ondotxo jakin arren, zurrupa d a tx o hau, nolabait esat eko, bidali nahi izan dizut; ez, otoi, zapuztu nire itxarope n a , gogoko izango duzula eta pizgarri gerta tuko zaizula espero baitut. Trigezio eta Lizentzioren arteko eztab aid a idatzita bidaltzen dizut; lehen a arma d ar a joan zitzaigun aldi bater ako, diziplinen ikasket a gogaikarriet a t ik ihesi bezala, baina handik itzuli zene a n arte noble eta handie t a r ako irrika are beroago az etorri zitzaigun.

Landan egun batzuk igaro ostea n , ikastera animat u nituen, eta lan horret ar ako nik uste eta nahi baino prestu a go eta gogotsu a g o ikusi nituen, eta indarrak neurtu nahi izan nizkien, haien adina kontua n izanik; banekien Zizeron e n Hortensio- k erakarri zituela gehien b a t filosofiara, eta horrek animat u nindue n batik bat.

Estenogr afoaz baliatu ginen haizeak gure jardun a eram a n ez zezan, eta ez nuen hizkirik ere galtzen utzi. Liburu honet a n ikusiko dituzu, bada , eurak defend a t u t a ko auziak eta iritziak, bai eta nire eta Alipioren hitzak ere.

II. KapituluaZorionari buruz

Horretarako denok leku bate a n bildu ginen nire aholkuz, eta une egokia zela iritzi nionea n hasi nintzen:

– Egia ezagutz e a komeni zaigula, dudarik ba al du inork?

– Ez, inondik ere –esan zuen Trigeziok.

Gainontz eko ek ere ados t a s u n a agertu zuten. Orduan nik:

– Eta egiaren jabe izan gabe zoriontsu izan bagait ezke, halere egiaren ezagu tz a beharrezkoa dugula uste duzue?

Alipio hasi zen hem e n:

– Auzi honet a n epaile lanak egiten seguru a g o sentituko naiz, zeren hirira joan beharra daukad a n e z , eztab aid a n nire partaide tz a r e n ordezkoa best e norbaiti pasa tz e a komeni baita;

gainera , erraza go delega t uko ditut inoren eskutan epaileare n egitekoak, partaid er e n baten abokatu a r e n a k baino. Beraz, nire parte- hartze a ez da inongoe n alde izango.

Denek onartu zuten. Berriro azaldu nuen nire propos a m e n a , eta Trigeziok esan zuen:

– Zoriontsu denok nahi dugu izan; eta egiarik gabe horret ar a iritsi bagai t ezke, egiaren bila ibili beharrik ez dauka gu.

Nik orduan:

– Eta zer deritzozue? Egia aurkitu gabe ere zoriontsu izan gaitezke el a uste duzue?

– Egiaren bila saiatuz gero, bai! –erantzun zuen Lizentziok.

Keinuka ari nintzen ni gainontz eko e n iritziak eskatz en . Navi-gio hasi zen:

– Lizentzioren ikuspe giak behar tu egiten nau zera esa t er a , alegia, zoriontasu n a , agian, egiaren bila bizitze horret a n finka daiteke el a.

– Zehaz tu ezazu, bada, zertan datzan bizitza zoriontsu a Trigeziok eskatu zion. Hortik aterako dugu erantzun egokia.

– Zer uste duzu dela zoriontsu bizitzea –esan nuen nik– gizakiaren g a n dago e n onen ar ekin ados bizitzea ez bada?

– Ez dut arinegi mintzo nahi –erantzun berak- ; baina esad az u , arren, zer den gizakiaren g a n dagoe n onen a.

Nik orduan:

– Gizakiaren parterik noblee n a mend e a n best e guztiak hartzen dituen arimare n atala dela, nork jar lezake zalantz an? Eta berriro ere definizio eske hasi ez zaitezen , atal horri adime n edo arrazoime n dei diezaiokegu. Irizpen hau gogoko ez baduzu, emad a z u zuk bizitza zoriontsu ar e n definizioa edota gizakiaren baitan dago e n parterik bikainen ar e n a .

– Bat nator zuk esand ak o ar ekin –erantzun zuen–.

– Orduan, geurer a itzuliz –esan nion–, egiaren bila dabilena egia aurkitu gabe ere zorione a n bizi daiteke el a uste duzu?

– Esand ako ari eust e n diot –erantzun zidan- ; ez dut inondik ere hori uste.

Eta zuek zer deritzozue? –jarraitu nuen.

– Baiezko a r e n ald e nago ni era b a t –Lizentziok seg ur t a t u zuen–; be gir a , bes t e l a , gur e arb a s o a k : jakint s u a k zirela et a zorion t s u bizi zirela onar t z e n dugu , egi ar e n ikerku n tz a n sai a tz e a g a t i k soilik.

– Eskertzen dizuet –esan nien nik– Alipiorekin batera epaileare n a egin didazuel ako; egia esan, haren inbidia ere sentitzen hasia nintzen. Beraz, zuet ako batzue n ustez, bizitza zoriontsur ako aski da egiaren ikerkuntz a; best e batzuek, aldiz, zoriont asu n hori lortzeko ezinbes t eko a dela egiaren jabetz a diote; eta ares tian Navigio zure alde jarri delarik, Lizentzio, zuen ikuspegiak nola defend a t z e n dituzuen jakin nahian irrikaz naukazu e. Garrantzi handiko auzia da eta eztab aid a zehatz a merezi du gai honek.

– Gaia handia delarik –esan zuen Lizentziok– argitasu n handiko jakintsuak beharko ditugu.

Eta nik erantzun:

– Edonon ere nekez aurkitzen dena ez ezazu bila landetx e xume honet a n; hobe duzu zerorrek azaldu, hausn ar t u ondore n adierazi diguzun irizpidear e n zergatia eta oinarriak: txikiak ere handi egiten baitira auzi handien ingurua n eztab aid a t z e a n .

III. KapituluaObjekzioa

– Argi dago –esan zuen berak– kosta ahala kosta eztab aid a n nahasit a ikusi nahi gaituzula, gure onerako, jakina; baina, esad az u: zergatik ezin izango da zoriontsu egiaren bila dabilen a , hura aurkitu ez badu ere?

– Gizon zoriontsu ak orotan jakintsu perfektu a behar duelako izan –esan zuen Trigeziok–. Hortaz, bila dabilen a oraindik ez da perfektu a . Ez dakit, beraz, nola izan daiteke e n zoriontsu.

– Ba al du zuretz a t baliorik –erantzun zion best e ak– gure zaharre n itzalak?

– Ez guztien ak.

– Norenak onartz en dituzu?

– Jakintsuak izan zirene n ak.

– Jakintsua al da zuretza t Karnea d e s?

– Ni ez naiz greziarra eta ez dakit Karnea d e s hori nor izan zen.

– Orduan –ekin zion Lizentziok–, zer irizten diozu gure Zizeroni?

Isilune baten ondore n Trigeziok jarraitu zuen:

– Jakintsua izan zen.

– Beraz, haren ikuspegiak badu zugan eraginik gai honet a n?

– Jakina baietz!

– Entzun ezazu, bada, haren pents a m old e a , ahaztu t a izango duzu eta, agian. Gure Zizerone n ustez, egiaren ikerlea zoriontsu a da, egiaren jabe izatera iritsi ezin bada ere.

– Non esa t e n du Zizeronek hori?

– Nork ez daki Zizeron ek behin eta berriz baiezt a tu zuela gizakiak ezin duela deus ziur jakin eta jakintsuak egin dezake e n gauz a bakarra egiaren arakatz e ardura t s u a dela, zeren zalantzazko gauz ei baiezkoa ema n go balie, nahiz eta deskuidu a n egiak izan, ez litzateke errore tik libratuko, eta haux e dela, hain zuzen ere, jakintsu ar e n akats nagusia? Horrega t ik, jakintsuak derrigor zoriontsu izan behar duela sines t e n badugu eta, best alde , egiaren ikerkuntz a soila izaki jakituriaren erabilerarik nobleen a , zer dela eta zalantz an jarriko dugu egiaren ikertze hutsak zoriontsu egin dezake el a bizitza?

Trigeziok, orduan:

– Zilegi al zait arestian funtsik gabe egindako baiezt ap e n e t a r a itzultzea?

– Lizentzia hori ukatzen dute –nik parte hartu nuen hem e n– eztab aid a n dihardut e n e k ez egiaren bila, agud ezi ar e n harrokeria txoroak eragind a baizik. Beraz, hem e n nirekin bildu zaret en oi, hezkuntz a eta trebaku n tz a sasoian zaudet el a kontua n hartuz, lizentzia hori ema n ez ezik agindu ere agintzen dizuet arinkeriaz esand a ko baiezta p e n a k behin eta berriz aztertz eko.

– Nire ustez –Lizentziok esan zuen– egiaren eta zuzenar e n bila dihardu e n eztab aid a n garaipen a gutxies t e a filosofiaren aurrera p e n itzela izan da. Beraz, atse ginez onartz en dut zure oharra eta, niri dagokidan e z , baimen a emat e n diot Trigeziori bere ustez ausarkiegi egin dituen baiezt ap e n a k berraz t er tz eko.

Alipiok, orduan:

– Zeuok ere bat zatozte nirekin hem e n g o nire zeregin a uzteko garaia oraindik ez dela iritsi; baina joan beharra aurrez esan a dizuet , eta nire egiteko a eten beharre a n nago e n e z , ofizio honet a n nire ordez dihardu e n a ahalm e n bikoitzez arituko da ni itzuli arte, eztab aid ak luze joko duela ikusten baitut.

Eta erretiratu ondoren , Lizentziok jarraitu zuen:

– Arinkeriaz baiezta tu duzun a orain zuzen dezakez u .

– Ausarte gi a izan naiz Zizeron jakintsua zela esa t e a n .

– Ai! Ez al zen, bada, jakintsua izan Zizeron, errom at a rr e n artea n filosofia latinez heda tu eta mailarik goren er a jaso zuen a?

– Jakintsua izan zela onartuz ere ez ditut, inondik ere, haren irizpide guztiak onartze n.

– Zizerone n best e hainbat irizpide gezurt a t u beharko dituzu, hau errefusa tz e a n ausar t e gi tz a t har ez zaitzat en .

– Eta frogatz e n badizuet haux e izan zela, hain zuzen, haren pentsa m e n d u a r e n hutsun e bakarra? Nire baiezt ap e n a frogatz eko ema n go dituda n arrazoiak aztertz e a dagokizula uste dut.

– Aurrera,! Nor naiz ni Zizeron e n kontrako azaltzen denari aurre egiteko?

– Kontuan har ezazu epaile zaitugun horrek –esan zidan hem e n Trigeziok– nolat an lehentx e a g o definitu duzun bizitza zoriontsu a; zeuk esan a baita best e guztiak mend e a n hartu behar dituen arimare n atalarekin ados bizi dena zoriontsu a dela. Eta zuk, Lizentzio, onartu beharko didazu orain (filosofiak eskaintze n digun askat a s u n a r e n izene a n aginte a r e n uztarria gainetik kendu dudan une honet a n) egiaren bila dabilen a ez dela oraindik perfektu a .

Isilune luze baten ostea n erantzun zion Lizentziok:

– Ez dizut hori onartze n.

– Zerga tik ez? Esadaz u. Arretaz entzun go dizut, irrikatan bainago jakiteko nolat an perfektu a izan daiteke e n egia aurkitu ez duen gizakia.

– Helmugar a iritsi ez dena , aitortzen dut, ez da oraindik perfektu a izanen . Baina egia osoa Jaungoikoak bakarrik daukala uste dut, edota agian, gizakien arimek ere gorputz a , hots, kartzela ilun hau aban do n a t u ondoren . Baina gizakiaren xede a da egia behar bezala aztertz e a : perfekzioare n bila gabiltza, baina gizakiaren g a n .

– Beraz, gizakiak ezin badu zoriona erdiet si –esan zuen Trigeziok–, nolatan izango da zoriontsu hain sutsuki desira tz e n duen hori eskura tu gabe? Baina ez; gizakia zoriontsu izan daiteke , best e guztiak mend e a n hartu behar dituen arimar e n atal nagusi harekin ados bizi daiteke el ako. Aurki dezake , beraz, egia. Eta ezin badu, bere baitan bildu eta uko egin diezaiola egiaren eredu ari; horrela, hura lortu ezinea n ez da halabe h a rr ez zoritxarreko izango.

– Horixe da, hain zuzen ere, gizakiaren zoriontasuna –Lizentziok jarraitu zuen–, egia ongi bilatzea; horixe da helmuga gaindiezinera iristea. Beraz, behar baino gogo apalagoz egia ikertzen duenak ez du gizakiaren helburua lortzen; baina bilakuntza horretan ahal eta behar bezainbeste saiatzen dena, hura aurkitu gabe ere, zoriontsu da, izaera naturalean egin beharrekoa bete duelako. Eta aurkitu ez badu, naturaren akatsa da.

Eta, azkenik, gizaki orok zoriontsu edo zoritxarreko izan behar badu, ez al da erokeria izango zera esa t e a , alegia, gau eta egun eteng a b e egiaren bila dihardu e n gizakia zoritxarreko dela? Beraz, zoriontsu izan behar.

Gainera, zuk eman d ak o definizioak ere, nire ustez, arrazoi emat e n dit, zeren zoriontsu a bada , eta halax e da, best e guztien gainetik gailentze n den atal espiritualare n araber a bizi dena eta atal honi arrazoim e n a baderi tzo, hona nire galdera : egiaren bila perfektuki ari dena ez al da arrazoiaren araber a bizi? Eta hori ukatze a absurdo a bada, zergatik ez diogu zoriontsu deitzen, best e gabe, egiaren bila dabilen gizakiari?

IV. KapituluaZer da errorea?

– Nire ustez –Trigeziok erantzun zuen– erratu t a dabilena ez da arrazoim e n a r e n araber a bizi, eta ezin da zoriontsu izan eraba t ; bila ibili arren inoiz aurkitzen ez duen a erratu t a dabil. Beraz bi haue t a riko bat frogatu behar didazu: erratuz zoriontsu bizi daiteke el a, edo beti egiaren bila dabilen ak hura aurkitu ez arren ez duela erratze n .

– Gizaki zoriontsu ak ezin du hutsik egin –erantzun zuen best e ak–.

Eta isilune luzeare n ondoren jarraitu:

– Baina bila dabilenak ere ez du hutsik egiten, metodo oso onez ikertzen baitu hutsik ez egiteko.

– Gauza jakina da –erantzun zuen Trigeziok– ez erratzeko ikerkuntz an dihardu el a ; baina bila dabilen a eskura tz e n ez duelarik, ez da erroretik salbatz e n . Horrega t ik zuk azpimarr a t u nahi izan duzu gizaki horrek ez duela bere burua engain a t u nahi, gogoz kontra inork ere huts egingo ez balu bezala, edota gogoz kontra izan ezik inork best e nolabait erratuko balu bezala.

Heme n, erantzut eko zalantzak ikusi nizkione a n , esan nien:

– Lehenik errore a zer den definitu behar duzue. Gero, esentzian barner a t u ondoren , erraza go errep ar a t uko dizkiozue mugak.

– Ni ez naiz definiziotan iaioa –esan zuen Lizentziok–, baina erraza go a da errorea definitzea hura suntsi tze a baino.

– Nik definituko dut –erantzun zuen best e ak–. Aise egingo dut gainera , ez nire adime n azkarrag a t ik, auziaren bikaint asu n a g a t ik baizik, beti bila ibiltzea bila zabiltzan a sekulan atze m a n gabe, horixe baita erratz e a .

– Zure definizioa erraz gezurt a tu ahal izango banu –erantzun zuen Lizentziok–, ez nukee n nire egitekoa n huts egingo. Baina, agian gaia berez zaila delako edota niri hala iruditzen zaidalako, auzia bihar goizalderako utz dezagu n eskatz e n dizuet; izan ere, hausn ar tz e n saiatu arren, ez diot eran tzun egokirik aurkitzen gaur.

Bidezkoa iruditu zitzaigun guztioi eska er a ; jaiki eta pase a tz e r a irten ginen. Eta gu mila arazoz solast a tz e n ginen bitarte a n , Lizentziok hausn ar tz e n jarraitu zuen. Azkene a n , alferrik zela ikuste a n , amore ema n zuen eta gurekin solase a n naha si zen. Gero ilunabarr ar ekin euren arteko eztab aid a piztu zen berriro; baina nik geldiarazi nien eta bihara m u n e r a k o uzteko konbe n tzitu. Handik bainuet a r a joan ginen.

Bigarren eztabaida

Hurrengo egun e a n , denok eseri t a geund el a ni hasi nintzen:

– Atzoko auziari helduko diogu berriro.

– Oker ez bana go, nik eskatu t a atzera t u genu e n eztab aid a –esan zuen Lizentziok- ; zaila iruditzen baitzitzaida n errore a definitzea.

– Horreta n zuzen zaude –adierazi nion–. Eta nahiko nuke zuk gaia ondo bidera tz e n asm atz e a .

– Entzun, bada –esan zuen berak–, atzo hitza moztu ez bazeni t prest neukan erantzun a . Errorea, nire ustez, faltsua egiatza t onartz e a da; eta egia beti bilatu behar dela uste duen ak oztopo hau gaindituko du, ez baitu gauz a faltsurik onartuko deus onartze n ez duen ak; beraz, ezingo du hutsik egin. Eta eragoz p e nik gabe izan daiteke zoriontsu; izan ere, urrutira gabe, atzo bertan bizi izan ginen modu a n beti bizi ahal izango bagina, zoriontsu ez izateko ez dut arrazoirik ikusten; espirituzko naret a s u n handiz bizi izan baikinen, gorputz ar e n kutsadur a orotik arima zainduz, grina txarren sugarre t a t ik urruti, arrazoim e n a r e n hausn ar tz e ahalegin e t a n , hau da, bizitza zoriontsu a bezala definitutako arima jainkokide ar e n jardune t a n eman genu e n egun a , gizakiak ahal duen neurrian; eta egiaren bila saiatu ginen aurkitu gabe, nire ustez. Beraz, egia

ikertze hutsak, hura lortu gabe ere, gizakiaren zoriona ekar lezake. Begira zeinen erraz gezurt a tz e n den zure definizioa, egun eroko oharp e n arrunt ak baliatuz. Zuk esan baitzenu e n inoiz aurkitu gabe beti bila ibiltzea hori dela huts egitea . Demagu n , deus e n bila ez dabilen norbaiti best e batek galdetz e n diola ea orain egun argi a den, eta hark arinki eta tupust e a n erantzut e n du bere ustet a n gaua dela; ez al da engainu a n egongo? Errore mota hain nabar m e n hau ez du zure definizioak barnebil tzen .

Bestalde, definizio biziotsua gorik ezin ema n daiteke , huts egiten ez duten ak ere barne a n hartzen baititu. Dema gu n norbaitek Alejandriara joan nahi duela eta bide zuzen e tik doala; ezin esan go duzu oker dabilenik; baina traba eta eragozp e n ezberdine n poderioz, jardun aldi luzetan egiten du bidaia eta halako bate a n bidean aurkitu du heriotza. Bere nahia bete ez bazuen ere, ez al zen beti bila ibili, eta hutsik egin gabe?

– Ez zuen beti bilatu –erantzun zion Trigeziok.

– Ongi diozu –jarraitu zuen Lizentziok– eta arrazoizkoa da zure oharra. Eta horren ondorioz, hain zuzen, zure definizioak ez du balio; ez baitut nik esan zoriontsu dela beti egiaren bila dabilen a . Ezinezkoa da hori. Lehenik eta behin gizakia ez delako beti existitzen; eta bigarrenik, gizaki den unetik ezin duelako beti egiaren bila jardun, adinak ezartzen dizkion muge n g a t ik. Edota beti esa t e a n , egiaren ikerkuntz an une oro saiatu behar duela, liparrik galtzen utzi gabe, adierazi nahi baduz u, arestian aipatu t ako Alejandriako bidaiaren eredura itzuliko ginat eke . Imajina ezazu norbait bidaian abiatu dela adinak eta egitekoek horret ar ako beta eman dioten e a n eta bide zuzen e tik inoiz irten gabe , lehen esan bezala, helmug ar a iritsi aurretik hil egin dela. Huts egin zuela badiozu, engaina t u rik zaude, ahal izan zuen e a n eten gabe bila ibili baitzen, nahi zuen lekura iristerik lortu ez bazue n ere. Horrega t ik, nire arrazoibide ak balio badu, bide zuzen e tik bilatzen dabilen ak ez du hutsik egiten egia eskura tz e n ez badu ere, eta zoriontsu a da, arrazoim e n a r ekin ados bizi delako; eta, alderan tziz, zure definizioa funtsik gabe a gerta tu bada , eta hala ez balitz ere ez nuke kontua n hartuko, azaldut ako arrazoiek sendotz e n baitut e nire auzia; beraz, esad az u: zergatik ez dugu konpond u tz a t emat e n hem e n propos a t u t ak o arazoa?

VI. KapituluaJakituriaren definizio berria

Eguna argitzea n –bezper a tik atondu baikenitu e n gauzak astia izan genez a n– bereh al a heldu genion aurreko eztab aid a r e n hariari. Ni hasi nintzen:

– Atzo eskatu zenidan, Trigezio, epailear e n a eginez jakituriaren defents a n jarduteko; zuen arrazoibide a n , hura arerioren baten beldur bailitzan, edota norbait ek defend a t uz areagoko laguntz a eskatz eko zorian aurkituko bailitzan. Orain zuen artea n dago e n auzi bakarra jakituriaren definizioare n a da eta horret a n ez duzue elkarren kontra egiterik, biok zaudet el ako hura jakin nahian. Eta zuk ez duzu amore ema n behar gainontz eko ar e n defents a n , zure ustez jakituriaren definizioan huts egin duzulako.

Nik eman go dizut jakituriaren definizioa; ez da nirea, ez eta berria, antzinakoe t a t ik datorren a baizik, eta zuek gogoan ez izateak harritzen nau. Izan ere, lehendik ere baduz u e honen entzut e a , alegia, jakituria jainkozko eta giza gauz en zientzia dela.

II. LIBURUA

Akademikoen doktrinaren azterketa

V. KapituluaAzalpena

– Zintzo jokatuko dut –esan nuen– hori eskatz eko eskubide duzulako. Akade mikoek, izan ere, defenditu nahi izan zuten gizakiak ezin duela gai filosofikoei buruzko zientzia berega n a t u (horixe baitzen Karnea d e s e n ardura bakarra); eta hala eta guztiz ere, gizakia jakintsu izan daiteke el a eta berone n xede a egiaren ikerkuntz an datzala, zuk, Lizentzio, hitzaldi hartan gogora ekarri diguzun modu a n .

Horrega tik, jakintsu ak ez dio bere baiezkoa deusi emat e n , ezinbes t ez huts egiten baitu gezurrezko ak baietsiz, eta hau ez dagokio jakintsua ri. Eta oro gezurra zela baiez ta tu ez ezik euren tesi hori argu m e n t u ugaritan oinarritzen zuten. Baina egia ezin eduki daiteke el a Zenon estoikoare n definizio bate tik ondoriozta tz e n zuten; definizio honek zioen, irudipen ak egiazkotz a t edukitzeko, jatorri duen objektuak ariman irarrita egon behar duela derrigor eta ezin dela jatorri ez duen e t ik etorri.

Edota labur eta garbi esand a : faltsuak ezin izan ditzake e n ezaug arri batzue n bidez eman go zaigu ezagutz e r a egiazkoa. Eta akad e mikoak irmoki saiatu ziren frogatz e n ezaugarri hauek ezin aurki ditzakegula gure pertzepzioe t a n . Heme n dik datoz filosofoen arteko desad o s t a s u n a eta sentime n e n iruzurra; hem e n dik amet s ak eta haluzinazioak, eta euren auzien defent s a r ako erabiltzen zituzten amarru ak eta sorites moduko argudioak.

Eta Zenon e n g a n d ik ikasi zutelarik iritzia baino arbuiagarriagorik deus ez dagoel a, hortik maltzurki ondoriozta tu zuten, ezin haute m a n delarik deus bate tik, eta iritzia, best e t ik, hain makurra izanik, jakintsuak ez zuela ezer baietsi behar.

Arerio asko ekarri zizkien honek, ildo horret a t ik bidezko baitzirudien deus baiezt a tz e n ez duen ak deus ere ez egitea . Eta era horret a n , akad e mikoe n tz a t jakintsuak –deus baiezt a tz e n ez badu– betiko lozorrora eta bere eginbe h ar r eko guztiak aband o n a tz e r a konden a t u a zirudien. Haiek,

ordea, nolabait eko probabilitat e a erabiltzen zuten puntu honet a n eta egiantz a deitu zioten; eta jakintsuak inondik ere ez duela eginbe h a rr eko ak bete tz e a ri uko egiten esa t e n zuten, bere jokabide arauak erresp e t a t z e n baititu; baina hala ere egia, izadiaren ilunaga t ik edota antzekot a s u n iruzurtieng a t ik, ezkutu a n eta nahasit a zegoela. Eta, erreprimituz, baiezkoa geldiaraz t e a jakintsua r e n burut a p e n latzare n fruitua dela gainera tz e n zuten.

Sistem a osoa, zuk nahi bezala, azaldu dizued al a uste dut, zure oharre t a t ik aldend u gabe , Alipio; gogo onez jardun naizela esan nahi dut. Izan ere, zerbait nik esan bezala ez bada edota isildu badut , ez da nire borond a t ez izan.

Ez dago, beraz, gogo on faltarik, nire kontzien tziak hala agindut a . Bere burua engain a tz e n duen gizakia errukigarri azaldu behar zaigu; eta best e ak engain a tz e n dituen a gaitzes g arri; lehen ak irakasle on baten premia du, bigarren ar e n ikasleak zuhurra behar du izan.

VI. KapituluaAkade mia zaharraren eta berriaren arteko desados tas u n a

Gosea asetz eko adina janari hartu ondoren berriro zelaian bildu ginen. Alipio hasi zitzaigun hitz hauekin:

– Zure nahiari kasu egingo diot konpromiso ari ihes egiten ausartu gabe . Isilean deus gordetz e n ez badut , zure doktrinari eta nire oroimen ari esker izango da. Baina ezerta n huts egiten badut zuk zuzenduko didazu; horrela, konpro miso mota honi ez diot aurrera n tz e a n beldurrik.

Nire ustez, Akade mia berriaren zatiket a doktrina zaharrare n kontra baino gehiago estoikoen kontra izan zen. Eta, agian, ez genuk e zatiketa tz a t hartu behar, Zenon ek ezarrit ako iritzi berria eztab aid a tz e a eta gezurta tz e a komeni baitzen. Pertzepzioare n ezintas u n a ri buruzko doktrinak, izan ere, eztab aid arik sortu gabe akade miko zaharre n adime n e a n leku hartu zuen eta ez zuten onartezinekotz a t juzgatu. Aise froga daiteke hau Sokrat es berare n eta Platone n eta antzinako hainba t filosoforen babes a r e kin, berau e n ustez, errore ar e n kutsadur a t ik norbera libratuko baita baiezkoa emat eko ausarkeria tik aldentz e n den neurrian; hala ere, haiek ez zuten gai honi buruzko eztab aid a eskolet an sartu, eta egiaren pertzepzioa posible ote zen ala ez bereziki ikertzeari uko egin zioten.

Hauxe da Zenon ek brast plazara tu t ako auzia, behin eta berriro adieraziz deus antze m a n ezin daiteke el a , ez bada dena hain egiazkoa non faltsutik bereizten den ezberdint as u n e zko ezaug arri edo markat a n , eta jakintsuak ez dituela iritziak berega n a t u behar; eta hau entzund a , Arkesilaok ukatu egin zuen gizakiak mota honet ako gauz arik izan zezake e nik, eta jakintsu ar e n bizitza ezin daiteke el a iritziaren gainbe h er a horret ar a arriskatu. Eta honen guztiaren ondorio izan zen ezin zaiola baiezkorik ezeri ema n.

Ez al dakizu deus ez daukad al a egiazkotz a t eta akade mikoe n argu m e n t u e k eta eztab aid ek edoz er ikertze tik atzera eragiten nautela? Ez dakit nola, baina egia aurkitzea gizakiaren tz a t ezinezkoa dela sines t ar azi didat e gerta daiteke e n zerbait bailitzan, euren esa m old e faboritoa erabiliz; horrega t ik, nagi eta motel bihurtu nintzen, eta gizon jakintsu eta zuhurrek aurkitu ezin zuten ar e n bila hast eko ez nuen adorerik. Egia aurkitzeko posibilitate a badud ala neure buruan sartzea lortzen ez badut, akad e mikoek kontrakoa sinest e n duten bezain seguru, ez naiz deus aztertzera ausar tuko, eta defenditz e a merezi duenik ez dut deus aurkitzen.

Utz ezazu alde batera zure galder a , ongi baderi tzozu, eta has gaitez en bion artea n eztab aid a n ahalik eta zorrotzen, ea egia aurki daiteke e n . Niri dagokidan e z , argu m e n t u ugari ditut eskura, akad e mikoe n doktrinari aurka egiteko; gure arteko iritzien aldea honet ar a labur daiteke: haiei posible deritze egia aurkitu ezina izatea ; nik, ordea , aurki daiteke el a uste dut. Egia ez jakitea nirea eta pribatu a da, haiek itxurak egiten bazituzte n , edota seguru e nik haien a eta nirea.

XI. KapituluaProbabilitatea

– Entzun –esan nien–, zertaz ari naizen. Problablea edo egiantzekoa deitzen diote akademikoek gure baiespen formalik gabe zerbait egitera eraman gaitzakeenari. Gure baiespenik gabe diot, hau da, egiten duguna egiazkotzat hartu gabe, egiari buruz gure ezjakina aitortuz, baina hala ere, egin egiten dugu. Adibidez, bart, gau izartsu, narean inork galdetu izan baligu ea gaur Eguzki alaitsu hau irtengo ote zen, gure erantzuna, zalantzarik gabe, izango zen: ez dakigu baina baietz dirudi.

Kategoria honet ako ak dira, akad e miko ar e n hitzet an , problable ak edo egiantz eko ak deitu dituda n gauz a guztiak. Zuk best e izenen bat jarri nahi badiezu, ez dizut kontrakorik esango. Nire pents a m e n d u a ulertu duzula jakitearekin nahikoa dut, hots, zer esan nahi dudan hitz horiekin. Jakintsu ak, izan ere, egiaren aztertz aile izan behar du, ez hitzen egile.

Ulertu al duzue, beraz, eskuet a tik nola itzuri zaizkidan zuek trebatz eko erabili dituda n ariket ak?

Baietz esan zidat en biek, eta erantzun baten eske ikusten nituelarik, esan nien:

– Berriro diotsue t : zer pentsa tz e n duzue? Zizeron, hitz hauen sortzailea, hizkuntza latinoan hain pobre a zela uste duzue gogoa n zituen gauz ei hitz desegokiak ezartzeko?

XII. KapituluaArgu m e n t u bera errepikatze n da

Trigeziok orduan:

– Argi dago; hitzei buruzko auzirik ez dugu eragin behar. Erne, beraz, nola erantzut e n diozun gure askatz aileari, haren kontrako borroka prest a tz e n ari zara eta berriro.

– Zaude, mese d e z –esan zuen Lizentziok- ; halako argi bat piztu zait bat- bate a n buruan: ez zeniola argu m e n t u hain larria erraze gi kentzen utzi behar ikusten dut.

Eta hausn arke t a r ak o isilune baten ondore n jarraitu zuen:

– Egia ez dakien ak egiaren antzekoa onartz en duela esat e a baino gauz a absurdo a g orik ez dago; eta zure adibide ak ez dit zalantzarik sortzen puntu honi buruz. Zeren, galdetz e n badida t e ea gaurko eguraldiak bihar euririk ekarriko ote duen, litekee n a dela erantzun go dut, nolab ai t eko egiarik suma daiteke el a uste dudalako. Zuhaitz hau orain ez dela zilarrezko bihurtuko badakit, eta best e hainbat ere esat e n dut jakiteare n harrokeriarik gabe, eta hauek egiantz eko deritzegu n e n pareko ikusten ditut.

Baina zuk, Karnea d e s , edo auskalo best e zein greziar kirastuk, gureak aipatz en hasi gabe , –eta zergatik egiten ditut zalantz ak garaipe n eskubidez preso hartu naue n ar e n taldera pasa tz e r ako a n?– inongo egiarik ezagutz e n ez duzula diozune a n , nolatan onar dezakez u haren antzeko a? Beneta n ez du best e izenik merezi. Nolatan, bada , diskutitu hitzik ere egin ezin duen gizonar ekin?

III. LIBURUA

VI. Kapitulua

Egia ezagut z e k o jainkozko laguntzaren premia

Baina zuk, Alipio, esan diguzu egia nork erakuts diezaguk e e n , eta biziki saihes tuko dut zurekin desad o s t a s u n a . Zuk esan a baita, labur bezain zintzoki, jainkozko inspirazioak soilik erakuts diezaioke el a gizakiari egia zer den. Gure solasaldi honet a n entzun den proposiziorik atsegin e n a , sakone n a , proba ble e n a horixe izan da, eta Jaungoikoa gurekin bada , egiazkoen a ere bai. Zeren gogora ekarri diguzun Proteo hura –eta zeinen espiritu jasoaz eta filosofia ikastaro bikainen ar e n parte- hartze zorrotzaz–, Proteo hura, diot, –eta begira, gazteok, filosofiak ez dituela inondik ere poet ak gutxiest e n– egiaren irudi aurkezt e n zaigu. Antzezpe n poetikoet a n Proteok egiaren paperak antzez t e n eta mant e n t z e n ditu, eta egia ez du inortxok ere lortuko, irudipen faltsuen engainup e a n hura harrap a tz eko sareak utzi eta dese gi t e n baditu. Bizitzako beharrizan e t a n gorputz ezko gauzak erabiltzeko ohituraga t ik, zentzu m e n e n bidez sorturiko ideiak, horiek dira gu limurtzen eta liluratzen saiatze n diren irudiak, egia eskuart e a n daukagu n e a n ere.

Eta haux e da egin zaidan hirugarre n emai tza, duen balioan estimat u ezin dudan a . Izan ere, nire lagun mina ados dator nirekin giza bizitzaren proba bilitat e a ri buruz ez ezik erlijio gaiet an ere; eta hau da gure egiazko adiskidet a s u n a r e n seinale argia. Oso egoki eta dohats uki definitua izan baita adiskidet a s u n a : Jaungoiko eta giza gaiet a n ados t a s u n onbera eta karitat ezkoa.

IX. KapituluaZenon e n definizioa

Erretira gaitez e n , baina, auzitegi egonezin honet a tik jende ak gogaituko ez gaituen lekuren bater a , eta baldinbait er e Platonen eskola berber e r a , herritik aldend u zelako izen hori merezi izan zuen eskolara alegia.

Eta han eztab aid a t uko dugu ahal dugun neurrian, ez aintzari buruz, arina baita eta garran tzirik gabe a , bizitzari berari buruz baizik eta zoriontsu izateko dauka gu n espera n tz az .

Ezer jakin daiteke el a ukatzen dute akad e mikoek. Hori esat eko,

zertan finkatzen zaret e gizon hain jakintsu eta adituok? «Gure oinarria, diote, Zenon e n definizioa da». Zergatik ordea? Egiazkoa bada, hori onartz en duen ak egiaren bat onartzen du; eta faltsua bada , ez zituzten zuen moduko gizon irmoak hunkitu behar. Ikus dezagu n, baina, Zenon ek zer dioen: faltsuare n berezitas u nik eskaintz en ez duen objektua bakarrik haute m a n eta uler daiteke .

Honek eram a n zintuen , oi Platonen ikasle hori!, zeure ahalegin guztiz jakinzaleak zientziare n esper a n tz a orotik etsitzera, espirituare n nagiak jota, ikerket a filosofiko guztiak aban do n a tz e r a ino?

Baina nolatan ez zuen, urdurituko halako objektu a aurkitu ezinak, best ald e horrelakoa baino ezagu tu ezin bada? Gauzak horrela, hobe litzateke esat e a gizakiak ezin duela jakituria erdietsi, best e hau defendi tze a baino, alegia, jakintsu ak ez dakiela zergatik bizi den, nola bizi den ez eta bizi ote denik ere; eta azkenik, –eta honek gainditzen ditu zitalkeria eta ergelkeria guztiak– jakintsu izan eta aldi berea n bazter uzten du jakituria. Izan ere, zerk txunditzen gaitu gehiago, gizakia ezin dela jakintsu izan esat e ak ala jakintsu ak jakituriarik ez daukal a baiezt a tz e ak? Eztabaida oro etend a gera tz e n , da epaitzerako a n , auzia hitz haue t a n plante a t z e n ez bada. Baina hain argi mintzatuko balitz, gizakiek uko egingo liokete eraba t filosofatze a ri; eta jakituriaren izen txit gozo eta santu ar ekin horret ar a bultzatu behar dira, gorputz ar e n plazerei uko egin eta espirituar e n oinaz e ak berega n a t u z zuri jarraitu ondore n , lanak eta adinak deus ikasi gabe honda tz e n dituen e a n higuinez kutsa zaitzat e n .

Baina azter dezagu n nork apart a tz e n dituen filosofiatik: zera esan zuenak: «Entzun, adiskide: filosofia ez da jakituria bera; jakituriaren ikerkuntz a da; eta horret a n saiatz en bazara , bizi zaren bitart e a n ez zara inoiz jakintsu izatera iritsiko (Jaungoikoa g a n baitatz a jakituria eta ezin da gizakiaren ondare izan); baina ahalegin horret a n nahiko zaildu eta garbitu zaren e a n , zure arimak aise gozatuko du egia oraingo bizitzaren ostea n , hots, gizaki izateari utz diezaiozun e a n »; edo agian best e hau esan zuenak: «Zatozt e , hilkorrak, jardun zaitezte filosofia ikasten, probetxu handia aurkituko duzue- eta bertan. Ba al da, izan ere, gizakiarentz a t jakituria baino gauza maitagarriagorik? Zatozt e bada; jakintsu ak izango zaret e eta ez duzue jakituria ezagut uko ».

Ez nintzen ni horrela mintzatuko, dio berak (akad e mikoak). Baina engainu hutsa da hori, eta zugan ez dute best erik aurkituko.

Beraz, horrela mintza tuko bazina, denak zugan dik ihesi joango lirateke, eroa bazinen bezala; best e nolabai t konbe ntzituko bazeni tu, ordea, zoratu egingo lirateke . Baina dem a g u n , doktrina biek ere berdint su apart a tz e n dituztela gizakiak filosofiatik. Zenon e n definizioak, ordea , filosofiaren auzirako zerbait kaltegarri esat er a behar tz e n bazue n, adiskide, gizakiari adierazi beharra al zegoen beraren tz a t nekag arri eta zuretz a t iraingarri den hori?

Eztabaid a dezagu n , bada, Zenon e n definizioa, gure ezjakinare n neurrian. Soilik uler daiteke objektua begien aurrea n ebidentziaz hain argitsu agertz e n dene a n non ezin den faltsutz a t hartu.

Gauza nabaria da hortik kanpo ezin dela deus haute m a n .

– Berdin pents a tz e n dut nik ere –dio Arkesilaok–, eta horrega t ik irakast e n dut deus ezin dela haute m a n , ezerk ere ez dituelako baldintza horiek bere baitan bete tz e n .

– Ez dituzu, agian, zuk aurkituko, ez eta best e zenbait ergelek ere; baina jakintsuak zer dela eta ezingo ditu aurkitu? Halere, ergel horri ezingo diozu, nire ustez, deus erantzun , zure zolitasun a onartu eta Zenon e n definizioa gezurta tz eko eskatz en badizu, definizioa bera ere faltsua izan daiteke el a argudia tuz; eta ahalegin hori lortu ezin bada , horret a n bertan daukaz u egiazko proposizio bat; baina definizioa gezurt a tuko bazenu egia ezagu tz eko trabarik gabe gera tz en zara. Ez dakit, bada , nolat an gezurt a t u eta oso egiazkotz a t jotzen dut definizio hori. Horrela, ezagut uz gero, ergela izanda ere, egiaren bat ezagu tz e n dut. Baina pents a ezazu definizioak amore emat e n diela zure amarru ei . Orduan dilema oso seguru bat baliatuko dut. Izan ere, definizioa egiazkoa da ala faltsua: egiazkoa bada , neure jarrerari eust e n diot; faltsua bada , zerbait haut e m a n daiteke , nahiz eta faltsuare n berezitas u n batzuk eskaini.

– Nola izan liteke hori? –galdetz en du berak.

– Asmatu zuen, beraz, Zenon ek bere definizioarekin, eta hari baiezkoa emat e a n ez zen inor tronpat u . Agian, nahiko gom e n d a g a r ri a eta argia ez dela- eta gaitzet siko ote dugu, definizio hau? Ze, haut e m a t e a r e n kontra objekzioak egiten dituzten e n aldea n , definizio horren arab er a antze m a t e n den gauza bere ezaug arri guztiekin ageri baita; beraz, definizio ez ezik ulergarrit a su n ar e n adibide ere bada .

– Eta egiazkoa ote den ez dakit –dio Arkelaok- ; baina litekeen a izatea g a t ik onartuz frogatz en dut ez dago el a inon hark ulergarri tzat exijitzen duen ar e n antzekorik.

– Edozert ar ako erabiltzen duzu zuk definizioa, berare n tz a t izan ezik, eta ondorioa argi daukaz ula uste dut. Zeren zientziak, berarekiko zalantzak izan arren, ez gaitu horrega tik babesik gabe uzten, badakigulako egiazkoa ez bada faltsua dela. Badakigu, beraz, zerbait . Ni esker txarreko egitea sekula lortuko ez badu ere, definizio hori guztiz egiazkotza t hartzen dut. Izan ere, edo gauza faltsuak haute m a n daitezke, eta hipotesi honi ikara diote akade miko ek absurdo a delako bene t a n , edota faltsuare n antzeko gauz ak; baina hauek ere haute m a n e z in ak dira; beraz, definizio hura egiazkoa da. Baina goaze n hurren go e t a r a .

XI. KapituluaMunduaren eta egia mate m a ti ko e n ziurtasuna

Aztertu gabe gera tz e n zaigu ea egiazkoa den haiek emat e n duten testigan tz a . Demag u n epikureo batek dioela: Ez daukat sentime n e n aurka inongo kexurik, ez baita arrazoizkoa haiei eskatz e a ahal duten a baino gehiago.

Eta begiek ikusten duten e a n ikus dezake t e n a , hori da egiazkoa.

– Beraz, egia adieraz t e n al digute arraun a uret an bihurritut a ikusten duten e a n ?

– Jakina, bada! Zeren, arraun a han ikusten den modu a n ager dadin kausa bat gerta tz e n delarik, zuzen agertuko balitz, ordua n bai, esan genez ak e begiek informazio faltsua dam aigu t el a, kausa horiek tarteko, ikusi beharreko a ikusi ez dutelako. Zertarako adibide gehiago? Azaldutako a egokitu dakioke dorree n mugim e n d u a ri , txorien lumatxoei eta best e hainbat eta hainbati . Baina norbait ek esan lezake: hala eta guztiz ere, neure burua engain a tz e n dut nire baiezkoa emat e a n . Ez ezazu, orduan, baiezt ap e n a eram a n zeure oniritziak eskatz en dizuna baino areago, zeuk gauz ari irizten diozun horret a n ez baitago engainurik. Nik ez dut ulertzen nolat an akad e miko batek ezezta dezake e n honela mintzo den norbait : honi txuri antza hartzen diodala badakit; hau nire belarrien gozam e n e r a k o dela badakit; usain hau gustukoa dudala badakit; best e honi zapore gozoa hartzen diodala badakit; niretza t hau hotza dela badakit.

– Esadaz u, baina, ea berez mingots ak diren basa olibondo ar e n orriak, akerrak hain gogoko dituen ak .

– Zu bai eraga b e a ! Ez al da apalago a ahuntz a? Nik ez dakit zer nolako gustu a hartzen dien abere a k orri horiei; niretza t mingots ak dira; zer gehiago jakin nahi duzu?

Halere, agian gizakien artea n baten baten tz a t ez dira mingots ak izango.

– Gogaitu egiten nauzu zure galderekin! Nork esan du denen tz a t direla mingots ak? Niretzat hala direla esan dut, eta horret a n nago.

Eta gauza bat bera, dena delakoa g a t ik, batzue t a n gozo egiten bazait eta best e e t a n mingots?

Nik hau bakarrik diot: norbaitek zerbait dast a tz e n duen e a n , egiaz ta dezake el a zuzenki bere dast a m e n a r e n testiga n tz az badakiela gozoa ala kontrakoa den; eta zientzia hori ken diezaioke e n sofisma (sasiarrazoi) greziarrik ez dago.

Nor ausar tuko da, izan ere, gozokia gozatze n ari naizela, niri esa t e n : «Ez diozu zaporerik hartzen; amet s a baino ez da, agian»? Aurka egingo al diot? Ametse t a n ere gozokiak gozam e n a eragingo lidake. Beraz, ez dago irudi faltsurik egintza honi buruz ziurtasu n a aldaraziko didanik.

Agian epikureo ek eta zirenet a r rek best e hainba t arrazoi ema n go lituzket e sentime n e n alde, akade miko ek oraindik, nik dakidala, gezurt a tu ez dituzten arrazoiak. Baina horrek ez du niretza t inolako interesik. Aurka egin nahi badiet e nire laguntz a izanen dute. Zeren, sentime n e n kontra haiek eztab aid a tz e n duten a ez doakie berdin filosofo guztiei. Batzuen ustez, arimak gorputz are n sentime n e n eraginez jasotzen dituen inpresio guztiak iritzi– sortzaile izan daitezke, ez dute, baina, zientziarik sortaraz t e n , berau adimen e a n dagoe n modu a n eta gogoa n, sentim e n e t a t ik urrun bizi den modu a n. Eta horien artea n aurkitzen da, agian, bila gabiltzan jakintsua . Baina gai hau hurrengo baten aztertuko dugu; gatoze n orain best e puntu horiet ar a; orain arte azaldut ako a kontua n hartuz, aise argituko ditugu puntu horiek, oker ez bana go.

XIII. Kapitulua

Dialektikaren ziurtasuna k

Jakintsuak oso ongi ezagutz e n duen dialektika falta zaigu, eta inork ere ezin du faltsua jakin. Eta ezagu tz e n ez badu, haren ezagutz a ez da jakituria, jakintsu izatera jakituriarik gabe iritsi baita, eta alferrik galdetuko dugu ea egiazkoa den eta pertzepzio ziurraren objektu izan daiteke e n .

Norbaitek esan go dit agian hem e n: dakizuna erakus t eko ohitura duzu, ezjakin horrek; eta dialektikari buruz ez al duzu deus ikasi? Filosofiaren gainontz eko atalei buruz baino gehiago dakit nik dialektikaz. Lehenik eta behin, dialektikak irakatsi zidan arestian aipatu t ako proposizioak egiazkoak direla. Eta best e hainbat egia ere irakatsi dizkit. Konta itzazue ahal baduz u e. Baldin eta mundu a n lau elem e n t u badira, ez dira bost. Eguzkia bat bada, ez dira bi. Arima bat bera ezin da hilezkorra izan eta hil. Gizakia ezin da aldi bere a n zoriontsu eta zorigab eko izan. Ezin da aldi berea n gaua eta egun ar gi a izan. Oraintxe bertan itzarri gaud e ala lo. Ikusten bide duda n a gorputz a da ala ez da gorputz.

Proposizio hauek eta best e hainbat –luzeegi joko liguke orain denak aipatz e ak– egiazkoak direla dialektikak irakatsi zidan, egiazkoak berez, edozein izanda ere gure sentime n e n egoera . Dialektikan ikasia dut, halab er , azaldu berri dituda n proposizio lotuet a n aurreko parte a hartu ezkero berari erant si t a dara m al a ondokoa; eta oposizio edo disjuntzio gisa azaldu dituda n e t a n haue t a riko bat edo gehiago ukatuz gero, zerbait baiezkoa gera tz en da best e e n ukap e n ar e n eraginez .

Dialektikak irakatsi dit, halaber , eztab aid a tz e n diren gauze n gaine a n adost as u n a dago e n e a n , hitzei ez diegula jaramon gehiegirik ema n behar, eta hala egiten duen ari, ez jakinez bada , irakatsi egin behar zaiola, eta tema g a t ik bada, alde bater a utzi; ezin badu ikasi, probetxuzko best e zerbaite t a r a n tz bultza, arazo hutsale t a n denbora eta ekintza galdu ez dezan; eta bere tema n jarraitzen badu, utzi bakea n .

Arrazona m e n d u maltzur eta sofistikoet ar ako agindu labur bat dago: oker egindako arrazon a m e n d u bate tik abiatu badira, onartu t ako guztiaren berraz t erk et a r a itzuli behar da; baina egiak eta gezurrak ondorio bat berea n elkarrekin topo egiten badute , uler daiteke e n a hartu; azaldu ezineko a utzi. Eta zerbaiten izatear e n arrazoia gizakiontza t eraba t ezkutua n bada go, zer hori ezagutz e a ri uko egin behar diogu. Hauek eta hem e n aipatz eko ak ez diren best e hainba t kontu dialektikaren ikasgai ak dira. Eta ni ezin naiz esker gaiztoko izan jakintza horrekin. Baina harako jakintsu hark gauza hauek mespr e tx a t u egiten ditu, edota, agian, dialektika egiaren zientzia bera bada , ezagutu ezagutz e n du hura aintzat ez hartzeko tam aina n , eta gupidarik gabe best e sofisma baldar harekin amai tzeko: egiazkoa bada , faltsua da; faltsua bada, egiazkoa da.

Eta nahikoa hitz egin dugu pertzepzioari buruz; baiesp e n a r e n gaia jorratzerako a n berriro itzuliko naiz puntu honet ar a .

BIZITZE ZORIONTSUADe Beata vita

II KapituluaLehen egun e k o eztabaida. – Gorputz eta arima gara. –

– Gorputzaren ezinbes t e k o elikagaia. – Arimaren elikagaia. – Nahia bete t z e n ez duena ez da zoriontsu. – Nahi adina daukana ere ez da zoriontsu. – Nork dauka Jaungoikoa?. – Akade mikoa ezin

da zoriontsu izan, beraz, jakintsu ere ez.

– Gu arimaz eta gorputz ez osatu ak izatea gauza nabaria iruditzen zaizue?

Baietz esan zuten denek, Navigiok izan ezik. Navigiok ez zekiela aitortu zuen. Nik esan nion:

– Ez dakizu ezer ala deus ez jakitea bera ere zure ezjakinare n atal bat da?

– Nire ezjakina erab a t ek o a denik ez dut uste –esan zidan–.

– Esango al diguzu dakizune tik zerbait? –galdetu nion.

– Jakina baietz! –erantzun berak.

– Eragozpe nik ez baduzu, –esan nion– azaldu zerbait .

Eta zalantza n ikusi nuen e a n , galdetu nion:

– Bizi ote zaren, gutxienez , jakingo duzu?

– Bai, badakit.

– Beraz, bizia daukazula badakizu, bizirik gabe ezin baita inor bizi.

– Hori ere badakit –esan zidan–.

– Gorputz a daukazula ba al dakizu? (Baietz esa t e n zidan) Beraz, gorputz ez eta bizitzaz hornitua zaudel a badakizu?

– Horrenb e s t e ere badakit; baina zerbait gehiago ba ote dago e n , zalantz ak ditut.

– Beraz, –esan nion– bi hauek, alegia, gorputz a eta arima, badituzula zalantz arik ez duzu; baina duda- mudak dituzu best erik ba ote dagoe n gizakia hobetz eko eta osatzeko.

– Halaxe da –esan zidan–.

Hurrengo bate a n aztertuko dugu hori, ahal badugu. Orain denei luzatzen dizuet galder a: gorputzik eta arimarik gabe gizakirik izan ezin daiteke el a aitortu dugun ez , hauet a rik zeinentz a t nahi ditugu janariak?

– Gorputz ar e n t z a t –Lizentziok erantzun .

Gainontz eko e n artea n zalantza eta eztab aid a sortu zen, nolatan izan ziteke e n ezinbes t eko a elikagai a gorputz are n t z a t , biziari eust eko jan nahi izaten baitugu eta bizia arimare n a baita. Berriro esku hartu nuen eztab aid a n :

– Janez gero gugan hazten eta gara tz e n denarekin elikagaiak zerikusirik badu el a uste duzue?

Denek baietz esan zuten, Trigeziok izan ezik:

– Zerga tik –zioen– ez naiz, bada, ni hazi neure jateko gogoar e n neurrian?

– Gorputz orok ditu izadian bere mugak –esan nion– eta ezin dira mugaz gaindik irten; neurria, ordea, laburrago a litzateke elikagairik gabe . Aise antze m a t e n dugu hori abere e n g a n , janaria gutxituz haien gorputz ek galdu egiten baitut e tamain a n eta sasoian.

– Argaldu egiten dira, ez txikiagotu –esan zuen Lizentziok–.

– Argaltze ar ekin nahikoa dut nire argudiorako –esan nion–. Arazoa da ea elikagai a gorputz ari dagokion, eta horren zalantzarik ez dago hura murriztuz argaltzen bagar a .

Denak ados ziren honet a n .

– Eta arimak, zer? – galdetu nien- ; ez al du elikagairik? Jakintza ote da arimare n janaria?

– Ezbairik gabe –esan zuen amak- ; arimar e n elikagai bakarra gauze n ezagu tz a eta zientzia dela uste dut.

Trigezio ez zegoe n ados hitz horiekin eta amak jarraitu zuen:

– Ez al duzu, bada , zerorrek gaur bertan azaldu nola eta nondik elikatzen den arima? Jaten ari ginela esan baituzu ez diozula errep ar a t u esku artea n gener a bilen edalontziari, best e auskalo zeintzuk gauze t a n pentsa tz e n ari zinela- eta; hala ere, ahoari eta eskuari ez diezu bakerik eman. Non zen, ordua n, zure gogoa ezeri arret arik ema n gabe jan eta jan? Sinet sidaz u hor ere arima bere jaki bereziez bazkatz e n dela, hau da, bere pentsa m e n d u eta irudipen ez , horien bidez zerbait berega n a t u nahian.

Hitz hauek tirabira eragin zuten taldea n , eta nik esan nien:

– Ez al didazu e onartuko pertson a oso jakintsu e n arimak beren izakeran ezjakinen ak baino askoz hornituago ak eta zabalago ak direla?

– Bistan da –erantzun zuten denek–.

– Arrazoi osoz esan ohi da, beraz, ezein diziplinat a n ezjakitun direnen arimak eta eskolatu gabeko ak baraurik eta gose antze a n daud el a.

– Nire ustez –esan zuen Trigeziok–, horien gogoak ase daud e, baina bizioz eta gaiztakeriaz.

– Horixe bera ere –esan nion– antzut a s u n mota bat best erik ez da, eta goga m e n e n gose a modukoa. Zeren, jan gabe gorputz a , gose ak eragind a , sarritan gaixotu eta ezkabiaz kutsa tz e n den bezala, barau aldien poderioz goga m e n a k ere gaitzez bete tz e n dira. Nagikeriari berari ere antzinakoek bizio guztien ama deitu nahi izan zioten, deus ez baita. Eta bizio honen kontrako bertut e a ri neurrit asu n a deitzen zaio. Hitz hau (latinez: frugalitas) fruge- tik dator eta fruitua esan nahi du, goga m e n e n nolabait eko ema nkor t a s u n a adierazi nahian. Aurrekoa, nequitia latinezko nihil- etik dator, hots, deus ez, nolabait eko antzut a s u n a . Isurtzen, disolbatz e n , likidotzen eta ia beti galdu eta ezerez t a tz e n dena hutsa baita edo deus ez a . Horrelako gizakiei ere galduak deitzen zaie. Alderantziz, bere horret a n iraun eta tinko eust e n diona zerbait da, hala nola bertu t e a beti bat baita, eta beron e n atal nagusiak eta dotore e n a k erat as u n a eta neurribide a dira. Baina esan d ako a ulergai tz egiten bazaizue, onartuko didazue , behintz a t , ezjakinen goga m e n a k beterik bada u d e , gorputz e n tz a t bezala arimentz a t ere bi mota t ako elikagai ak daud el a : batzuk osasun g a rri eta onura t s u , best e ak hilgarriak eta kalterako.

Gauzak horrela, eta gizakia gorputz ez eta arimaz osatz en dela ados gaud el arik, nire urteb e t e tz e egun honet a n gorputz ak bazkari oparoa goz gozatz e az gain arimei ere gozagarriren bat eskaintz e a pents a t u dut. Jaki gozoa zein izango den esango dizuet jateko gogorik baduzu e . Alferrekoa baita eta denbor a galdua ase tu ei eta jangurarik gabe ei jaten emat e n saiatze a ; eta gero eta gehiago desiratu behar ditugu espirituar e n janariak gorputz ar e n a k baino areago. Hori lortuko dugu goga m e n a k osasun t s u edukiz, gaixoek, gorputz are n gaitzaldian bezala t s u , janariak errefus a t u eta kanpora t u egiten baitituzte.

Aurpegien keinuez eta ahots ez adierazi zidat en gogo onez hartuko zutela nik prest a t u t ako a .

Eta hitzaldiari lotu nintzaion berriro:

– Denok nahi dugu zoriontsu izan, ezta?

Entzun orduko, denek ados onartu zuten nik esand a ko a .

– Eta zoriontsu deritzozue nahi duen a ez daukan a ri?

Ezetz esan zuten denek.

– Eta zer? Nahi adina dauka n oro izango ote da, bada, zoriontsu?

Amak erantzun:

– Gauza onak nahi eta edukiz gero, bai, zoriontsu da; gaitzak nahi dituen a , ordea, lortuz gero ere, zoritxarreko da.

Irribarrez eta pozarren esan nion:

– Filosofiaren gaztelu a n sartze a lortu duzu, ama. Hitzak soilik falta izan dituzu, filosofiaren defents a eta goresp e n e r ak o Zizeron ek idatzitako Hortensius liburua bezain egoki mintzatz eko. Hango ak dituzu hitz hauek: Horra bada; filosofoek ez, zehazki, baina eztab aid ar ako prest daud e n guztiek diote zoriontsu direla nahierara bizi direnak. Errakuntz a galant a! Komeni ez dena desiratz e a zorigaitzik handien a baita. Nahi duzuna ez lortzea baino zorigaiztoa go a da komeni ez zaizuna lortu nahi izatea. Zoriak ekar lezake e n ongia baino gaitz ugariago ekartzen baitu nahim e n a r e n zitalkeriak.

Hain ozenki onartu zituen hitz hauek ezen, berare n sexuaz erab a t ahazturik, alboan gizon handi bat genu el ako a n geund e n , eta nik neure artea n , ahal nuen neurrian pentsa tz e n nuen zein iturri jainkozkotik isuri ote zitzaizkion egia horiek.

– Esaguzu, bada , orain –esan zuen Lizentziok– zoriontsu izan gura duen ak zer nahi behar duen eta zein gauze t a n desira ipini.

– Zure urteb e t e tz e egun e a n gonbida nazazu, ongi baderi tzozu, eta plazer handiz hartuko dizut eskainiko didazun oro. Era bere a n gera zaitez, arren, gaur gurea n , baina ez eskatu agian prest a t u ez dugunik.

Egindako ohar apalaz hura lotsatu, eta nik ostera jarraitu nuen:

– Denok bat gatoz honet a n , alegia, inor ezin dela zoriontsu izan nahi duen a ez badauk a; ez eta nahi duen guztia dauka n oro ere. Ez al da hala?

Baietz esan zuten denek.

– Eta zer? –esan nuen– Zoriontsu ez dena dohak a b e a al da?

Zalantz arik gabe , baietz erantzun zuten.

– Beraz, nahi duen a ez daukan oro dohak a b e a da.

Denek onartu zuten.

– Zer behar du, beraz, gizakiak bilatu, zoriontsu izateko? –Galdegin nuen–. Gure gonbite a n , agian, hau ere eskainiko dugu, Lizentzioren gogo bizia asetz eko; lortu egin beharko baitu, nire ustez, nahi hutsez lor dezake e n a .

Nabarm e n a zela esan zuten.

– Gainera, –jarraitu nuen– gauz a iraunkor eta seguru a behar du izan, zorteari eta bizitzako gorab e h e r e i lotu gabe a . Izan ere, iragankor eta galkorra dena ezin dugu nahi dugun e a n geure nahierar a eduki.

Denek onartu zuten. Baina Trigeziok esan zuen:

– Badira zoriontsu ak gauza galkor eta aldakorrak, baina bizitza honet a n atse gin ak, oparo dauzkat e n a k eta noiznahi euren desirak asetz e n dituzten ak .

– Eta zerbaite n beldur dena –galdetu nion– zoriontsu dela uste duzu?

– Inola ere ez –erantzun berak–.

– Hortaz, maite duen a gal dezake e n a bizi al daiteke beldurrik gabe?

– Ezinezkoa du –erantzun zidan–.

– Beraz, bada ez p a d a k o horiek gal badait ezke , horieta n bihotza jarri eta eskura tz e n dituen a ezin da zoriontsu izan.

Kontrakorik ez zuen esan. Amak hartu zuen hitza:

– Seguru egonik ere ondasu n horiek galduko ez dituela, ezin da horiet az ase izan; beraz, pobre bezainb a t dohaka b e izango da beti.

Nik erantzun:

– Eta gauz a hauet a n guztiet a n oparo bizi arren, bere desirak kontrolatu eta daukan a z pozik eta neurriz bizi denari zer deritzozu? Zoriontsu izango dela uste duzu?

– Ez da gauza horieng a t ik izango zoriontsu –erantzun zuen berak- ;bere goga m e n a r i ezarritako neurrit asu n ari esker izango da zoriontsu.

– Oso ondo –erantzun nion–. Nire galder ak ez zuen best e erantzunik onartze n eta ez nuen zugandik best erik espero. Beraz, inolako zalantz arik gabe, zoriontsu izan nahi duen ak ondasu n iraunkorrak bereg a n a t u beharko ditu, ezein pature n ezbeh arr ak ezin kenduko dizkion ondasu n ak.

– Horreta n konform e gaud e aspalditik –esan zuen Trigeziok.

– Jaungoikoa betikoa dela uste duzue eta beti bera?

– Hain da egia diozun hori –esan zuen Trigeziok– galdetz erik ere ez duela merezi.

Guztiek txalotu zuten zaletasu n berber az .

– Zoriontsu, beraz, Jaungoikoa daukan a .

Denek azken ideia hau pozez beterik onartu eta gero

– Beraz, –jarraitu nuen– Jaungoikoa nortzuk daukat e n aztertu best erik ez dugu egin behar, hauek baitira egiaz zoriontsu ak . Honi buruz esad az u e zuen iritzia.

– Ongi bizi denak dauka Jaungoikoa –esan zuen Lizentziok–.

– Haren nahia bete tz e n duen ak dauka Jaungoikoa –erantsi zuen Trigeziok; Lastidiano ados berarekin.

Gazte txo e n a k ere zerbait esan behar eta,

– Espiritu likitsaren kutsurik ez duen ak dauka Jaungoikoa.

Denak ontza t eman zituen amak, baina batez ere gazte txo ar e n hitzak. Navigio isilik zegoen. Zer sentitzen zuen galdegin nione a n azken erantzun hau gust a tu zitzaiola esan zidan.

Rustikori ere galdetu behar nion zein iritzi zuen gai garran tzitsu honet az , isilik baitzego e n , deliberoz barik lotsaz, nik uste, Trigezio-rekiko bere ados t a s u n a erakutsi zuen.

III. KapituluaNork dauka Jaungoikoa zoriontsu izanik. – Espiritu likitsari

deitzeko bi era daude.

– Eta orain galdetz e n dizuet nik, gizakiak bila dezan nahi ote du Jaungoikoak?

Denek baietz.

– Beste galdera bat: Jaungoikoare n bila dabilena gaizki bizi dela esan al daiteke?

– Inola ere ez! –erantzun zuten denek–.

– Hirugarre n galdera : Jaungoikoa bilatzerik ba al du espiritu likitsak?

Denek ezetz erantzun zuten; Navigiok nolabait eko zalantzak zituen; azkenik hau ere bat etorri zen gainontz eko ekin.

– Hortaz, Jaungoikoare n bila dabilen ak haren nahia bete tz e n badu eta ongi bizi bada eta espiritu gaiztorik ez badauk a, eta, best ald e , Jaungoikoar e n bila dabilen ak Jaungoikorik ez bada uk a oraindik, ondorioz, ongi bizi den orok, haren nahia egiten duen ak edota espiritu likitsik ez duen ak ezin esan, best e gabe, Jaungoikoa daukanik.

Heme n, euren baiezt ap e n e t a t ik atera t ako ondorioak harriturik utzi zituen, eta barrez hasi ziren denak, ama izan ezik; honek, erdi zorabiaturik, ez ninduela ondo entzun eta berriro ondorio modura korapilatut a zeude n a k zehatz eta meha tz azaltzeko eskatu zidan. Hala egin ondore n , esan zidan:

– Ezin da inor Jaungoikoa g a n a iritsi aurrez haren bila ibili ez bada .

– Oso ongi –esan nion–. Baina bila dabilen a ez da oraindik haren g a n a iritsi, nahiz eta zuzen bizi. Beraz, zuzen bizi den orok ez dauka Jaungoikoa.

– Nire ustez, Jaungoikoa ez da inork edukitzekoa! –erantzun zuen–. Zuzen bizi denak bakarrik du aldeko; oker bizi denak, berriz, aurka.

– Atzo esand ak o ak ez du, beraz, balio –esan nuen–. Zoriontsu izatea Jaungoikoa edukitzea zela genioen, eta orain diogu gizaki orok daukala Jaungoikoa, gizaki oro zoriontsu ez izan arren.

– «Aldeko» hitza erants iezaiozu –gainera t u zuen amak–.

– Jaungoikoa aldeko duen a zoriontsu dela baiezt a tz er ako a n , beder e n , ados etor al gintezke?

– Baietz erantzun nahi nizuke –esan zuen Navigiok- ; baina oraindik ere bila dabilen ar e n beldur naiz, batez ere, akad e mikoa zoriontsu dela ondorio atera ez dezazun, atzo hitz zakar eta latinez oker baina adierazkor batez (caduc arius) epileptikoa deitu baikenion. Ezin dut sinet si Jaungoikoar e n bila dabilenar e n aurka dagoe nik Jaungoikoa; eta hau esat e hutsa bekatu bada, aldeko izanen du; eta Jaungoikoa lagun duen a zoriontsu a da. Zoriontsu, beraz, bila dabilen a , baina bila dabilenak ez dauka bilatzen ari dena eta zoriontsu izango da nahi duen a ez daukan a , atzo absurdu a iruditzen zitzaigun a , alegia. Eta horrega tik uste genu e n akad e mikoe n lauso guztiak desegind a zeudela . Hartaz, Lizentzio garaile izango da gure artea n , eta senda gile zuhurra delarik, kargu hartuko dit esan ez nire osasu n ar e n aurka jan nituen gozoki haiek nigandik zigor horiek eskatz en dituztela.

Amak ere barre egin zien hitz hauei. Trigeziok zehaztu zuen:

– Nekez onar nezake Jaungoikoak aldeko ez duen a aurka izatea , eta susmo a dut bien tartekore n bat behar duela.

– Eta tarteko gizaki honek –galdetu nion–, alegia, Jaungoikoa ez alde, ez aurka duen gizakiak, nolabait Jaungoikoa badauk ala onartze n al duzu?

Zalantz akor geratu zen, baina amak erantzun:

– Jaungoikoa edukitzea eta Jaungoikorik gabe ez egotea ez da gauza bera.

– Eta zer da hobe: Jaungoikoa eduki ala Jaungoikorik gabe ez egon?

– Nik honela ikusten dut auzia –erantzun amak–: zuzen bizi denak Jaungoikoa du lagun; oker bizi denak ere Jaungoikoa dauka, baina aurka. Oraindik ere aurkitu ez baina haren bila dabilen ak ez dauka Jaungoikoa ez aldeko, ez aurka, baina Jaungoikorik gabe ez dago.

– Zuek ere hala uste duzue? –galdegin nien–.

Baietz erantzun zidat en.

– Esadaz u e orain: ez al duzue uste Jaungoikoak ondo begira tz e n diola aldeko duen ari?

Baietz erantzun zuten.

– Bila dabilkionar e n aldeko ez al da?

– Bai bada! –denak ados–.

– Beraz, Jaungoikoare n bila dabilen ak Jaungoikoa du lagun, eta Jaungoikoa lagun duen a zoriontsu da. Hortaz, bila dabilen a ere zoriontsu da; eta bila dabilenak ez dauka nahi duen a. Ondorioz, zoriontsu izango da nahi duen a ez daukan a .

– Inolaz ere ez zait zoriontsu iruditzen nahi duen a ez daukan a –esan zuen amak–.

Orduan nik:

– Beraz, Jaungoikoa lagun duen oro ez da zoriontsu.

– Arrazoime n ak horra bagar a m a tz a , ezin nik kontrakorik esan –erantzun zuen berak–.

– Honela izan daiteke sailkap e n a –esan nuen–, alegia, Jaungoikoa aurkitu eta aldeko duen a zoriontsu izango da; haren bila dabilen ak aldeko izango du Jaungoikoa baina ez da oraindik zoriontsu; eta bere bizioz eta bekatuz Jaungoikoa g a n dik urrun bizi denak, zoriontsu ez izateaz gain, ez dauka Jaungoikoa aldeko.

Ontzat hartu zuten denek.

– Ongi –esan nien–, baina aurrez onartu dugun zerbaitek hunkituko ez ote zaituen beldur naiz oraindik: zoriontsu ez dena dohak a b e a dela, alegia; honen ondorioz, Jaungoikoa lagun duen a dohaka b e a da, Jaungoikoar e n bila dabilen a zoriontsu ez dela esan baitugu. Edota agian, Tuliok dioen ez , lur sail ugarien jabeei abera t s ak deituko ote diegu eta pobre tz a t hartu bertu t e oroz jantzita bizi direnak? Baina begira nola, behar t su oro errukarri dela egia den modu a n, orobat egia den errukarri oro ere behar t su dela. Beraz, zoritxarra eta pobrezia gauza bat bera dira. Lehendik ere frogatu a dut nik hau. Baina gaia berriro aztertze ak urrutiegi eram a n g o gintuzke gaur. Horrega tik eskatz e n dizuet molestiarik gabe bihar ere mah ai honet ar a etor zaiteztel a .

Denek onartu zuten nire propos a m e n a eta jaiki egin ginen.

IV. KapituluaHirugarren egun e k o eztabaida. – Bezperan proposatu tako auzia berriro. – Behartsu oro errukarri

da. – Jakintsua ez da behartsu. – Arimaren pobrezia. – Arimaren oparotasu na. – Nor den zoriontsu.

Gure gaurko eztab aid a r e n hasieran esan dugun ez , miseria eta pobrezia gauza bat eta bera dela aurkituko bage n u , pobre ez dena zoriontsu dela aitortuko genuk e; eta hala aurkitu dugu.

Beraz, zoriontsu izatea pobreziarik eza best erik ez da, hots, jakintsu izatea. Baina jakituria zer den galdetz e n badidaz u e –eta gai hau aztertz en eta sakontz en dihardu arrazoim e n a k ahal duen neurrian– goga m e n a r e n neurrit asu n a best erik ez dela esango dizuet , hots, orekare n euskarria, gehiegi barreiatu ez dadin eta osotas u n a k eskatz en duen a baino areago murriztu ere ez dadin. Gehiegi barreia tz en da lizunkeriaz, handina hiaz , harrokeriaz eta mota honet ako grina txarrez; haue n bitart ez bilatzen baitituzt e gizaki neurrigab e eta errukarriek eurentz a t goza m e n a k eta botere ak. Murriztu, berriz, zikoizkeriaz, beldurraz , tristeziaz, diru minez eta horrelakoez; haue n bitart ez jasat en eta aitortzen dituzte gizakiek euren miseriak.

Baina arimak jakituria aurkitu eta hartaz gozatz en hast e n dene a n eta, haur honen hitzak erabiliz, hari biziki atxikitzen zaione a n eta gauz a hutsal ei kasurik egin gabe , itxurakeria gezurtiei

errep ar a t u gabe, haue n maitasu n a k Jaungoikoa g a n dik urrundu eta doilorkeria sakone a n murgiltzen baitu, orduan ez dio beldurrik ez neurrigab ek eriari, ez pobreziari, ez zoritxarrari. Zoriontsu den orok dauka bere neurrit asu n a edo jakituria.

Zeri deituko diogu, bada, jakinduria Jaungoikoar e n Jakinduriari izan ezik? Jaungoikoak irakatsi t a dakigu Jaungoiko Seme a Jaungoikoar e n Jakinduria dela; eta egiaz Jaungoiko da Jaungoikoar e n Seme a . Beraz, zoriontsu den orok Jaungoikoa dauka; honet a n ados gatoz denok gonbit honet a n bildu ginen e t ik. Zer da, baina, Jaungoikoare n Jakinduria, Egia ez bada? Berak esan a baita: «Ni naiz Egia». Egiak, ordea, Egia izateko, Neurri goren baten bidez behar du izan; handik dator eta hara itzultzen da betegin ondoren . Eta Neurri goren ari ezin zaio gainetik best e neurririk ezarri. Gorenta s u n a beren e tik datorkio Neurri horri, ez kanpotik. Hala ere, behar du horrek ere egiazkoa izan. Izan ere, Egiaren jatorria Neurrian dagoe n bezala, Neurria Egian emat e n da aditzera. Ez da inoiz izan Neurririk gabeko Egiarik, ez eta Egiarik gabeko Neurririk. Zein da Jaungoiko Seme a? Egia, esan ohi da. Nork, ordea, ez du Aitarik, Neurri goren ak izan ezik? Beraz, Egiaren bidez Neurri goren er a iristen dena zoriontsu da. Hau da Jaungoikoa goga m e n e a n edukitzea , hauxe da Jaungoikoaz gozatze a . Gainontz eko guztiak Jaungoikoar e n eskue t a n egon daitezke, baina ez daukat e Jaungoikoa..

Jaungoikoa gogora tz er a , bilatzera eta epelkeriarik gabe desiratz era gara m a tz a n barne deia Egiaren iturri bere tik datorkigu. Eguzki ezkutu hark argitasu n hau hedatz e n du gure baitan. Beraga n dik dator gure ahoak mintzo lezake e n egia oro, baita gure begien ahuleziaga tik edota bat-bate a n zabaltze a g a t ik, ausar ti begiratz e a n eta bere osotas u n e a n besarkat u nahian aztora tz e n garen e a n ere; orduan ere argi gera tz en da Bera Jaungoiko perfektu a dela inolako urritze eta dege n e r aziorik gabe bere izatea n . Dena dago osorik eta bete gin a Jaungoiko txit ahalguz tidun haren g a n . Hala eta guztiz, berare n bila gabiltzala eta oraino bere iturri oparotik asetu gabe gaud el arik, ezin esan go dugu gure Neurrira iritsi garenik; eta Jaungoikoa lagun izan arren, ez gara jakintsu, ez zoriontsu. Hura baita arimen ase bete a ; haux e bizitza zoriontsu a , hots, zintzoki eta ezin hobeki jakitea nork gidatze n gaitue n egiaran tz, zein egiaz gozatz en duzun eta zein loturak lotzen zaituen Neurri goren er a . Hiru hauen argitan Jaungoiko bakarrar e n eta subst a n tzia bakarrar e n ulertzera iristen gara, sineskeria hutsal ak alde batera utzita.

Heme n amak bere sakone a n itsatsi t a zeuzkan hitzak gogora ekarri zituen, eta bere fedeak biziki eragind a , pozez beterik, gure apaizare n bertso ak esan zituen: «Entzun, Hirutasu n Santua , gure otoitzak». Eta ondore n:

– Hauxe da, zalantz arik gabe, bizitza zoriontsu a , bizitza perfektua baita, eta laster horra gidatu ak izan gaitezke el a uste dugu, fede zindoz, itxarope n pozgarriz eta karitat e sutsuz.

– Tira, bada! –esan nuen–. Neurritasun horrek berak eskatz en baitu egun batzue t ako tartea hartze a gure gonbite a ri eten a eman e z , indar guztiez eskerrak dam aizkiot Jaungoiko goren eta egiazko Aitari, arimen Jaun askatz aileari; baita zuei ere, lagun ar t eko giroan gonbida tu ak izanik opariz bete nauzu el ako. Hain bikain hornitu dituzue nire hitzaldiak, ezin ukatuko dudala gonbida tu ei esker aseb e t e naizela.

Denak geund e n pozik Jaungoikoa gores t e n ; Trigeziok esan zuen:

– Ai honelako gonbite ak egun ero luzatuko bazenizkigu!

– Eta zuek –erantzun nuen– moder azioa behar duzue egun ero zaindu eta nonahi maita tu , bene t a n Jaungoikoa g a n a itzuli nahi baduzu e .

Eta hau esand a , eztab aid a amai tu eta erretiratu egin ginen.

ORDENA

De ordine

LEHEN LIBURUA

LEHEN MINTZALDIA

I. Kapitulua

Jaungoikoaren Probident ziak oro zuzen t z e n du

Gizakiontza t oso zaila da eta guztiz bitxia, Zenobio, mundu hau zuzentz e n eta eratze n duten gauz en orden a ezagu tz e a eta azaltzea , banak a zein oro har. Gainera, ahal izanda ere, ez genuke aise aurkituko gauza hain ilun eta jankotiar hauet a r ako entzule egokia, bizitzaren merezim e n d uz edota erudiziozko jardunez horret ar ako prest legoke e n a .

Hala ere , jeinurik bikain e n e k ez dut e bes t e r ik na hi et a , buru a ern e , bizitz ako gora b e h e r a et a ekai tz e i be gi r a da u d e n e k ere ez dut e bes t e r ik de u s ikasi et a jakin na hi; ha ux e bes t e r ik, alegi a , nola liteke e n , Jaungoiko a giza araz o e z ardur a t z e n bad a , non a h i hain b e s t e gaiz t ak e r i a zab al tz e a ; giza di a r e n ard ur a Jaungoiko a ri ego tzi ez ezik eskla b o e n esku e t a n dago e n ik ere ez ge n u k e onar t uk o , horre t a r a k o ah albid e em a n g o ba g e n i e . Hori del a et a , araz o ha u e t a z ard ur a t z e n diren a k , ia bes t e erre m e d i o rik ga b e , sine t s i beh a r r e a n aurki tz e n dira jainkozko Probid e n t z i a ez dela be h e mail ako azke n ga uz a xeh e hau e t a r a jaist e n , edo bes t e l a , gai tz guz ti ak Jaungoiko a k hala nahi t a ger t a t z e n direl a .

Biak ere irtenbide gaiztoak, baina batik bat bigarren a . Zeren, Jaungoikoar e n eskutik at ezer gerta tz e n dela sines t e a zinez arrunkeria eta arimar e n tz a t guztiz arriskutsu a izanda, gizakion artea n ez dugu inor gaitzes t e n zerbait er ako gauza ez izatea g a t ik; baina zabarkeriag a t ik norbait laidotzea baino askoz iraingarriago izaten da gaiztakeria edo krudelkeriag a t iko gaitzesp e n a . Horrela, arrazoim e n a k, onginahiak eragind a , nolabai t bortxatu a ikusten du bere burua zera baiezt a tz er a , alegia, lurreko gauz a hauek ez daud el a jainkozko Probiden-tziaren esku, edota axolaga b e eta zabarkeriaz gobern a t z e n dituela; horrela, arina eta aise barkatz eko a litzateke Jaungoikoarekiko edozein kexu.

Baina nor da hain adimen itsuko, jainkozko ahalm e n eta gobernu bid e a ri ez ezartz eko gorputz e n mugim e n d u e n orden a m e n d u arrazional osoa, giza nahim e n a r e n ahalm e n e t ik eta eskuer a tik hain urrun? Harik eta ez badugu menturazkotz a t hartzen animalia ñimiñoe n gorputz atalen egitura sotil eta miresgarria , zoriari erans t e n ez zaiona arrazoiz ez baina best e nolabai t azaltzerik balego bezala, edota giza irizpide hutsal ari kasu egitea g a t ik Jaungoikoare n maies t a t e izugarriaren ardurap e t ik atera tz e n ausar tuko bagina unibert so osoan mirest e n den orden a zoragarria , gizakiaren inongo parte- hartzerik gabe .

Baina honex ek berak ere arazo gehiago sortaraz t e n dizkigu, alegia, intsektu a r e n gorputz atalak orden a eta antola m e n d u hain miresg arriz bereizita dagoe n aldi berea n giza bizitza hainbe s t e gorab e h e r a eta nahas m e n d u artea n ibiltzea.

Baina halako moldez, ikuskera murritza litzateke , mosaiko baten lauza bakar bater a ikuspe gia muga t u eta artista zentsur a tz e a , artelan horren orden a m e n d u eta eraket ar ako ezgauz a bailitzan; aurpe gi bikaina osatze n duten apaingarriak oro har errep ar a t u ezinik, mosaikoar e n zatikien eraket a n orden arik ez dagoel a esat er a ausar tz e n dira. Gauza bera gerta tz e n zaie gizaki gutxi ikasiei; euren adime n ergelez ezin dute unibert soko gauz en harmonia eta doitasu n a begipe a n hartu eta ulertu, eta euren pentsa e r a gainditzen duen zerbait ek traba egiten badie, gauz en barne desorek ari eta deform azioari egozt en diote errua.

Errakuntz a honen kausa nagusia da gizakiak ez duela bere burua ezagu tz e n . Nork bere burua ezagu tz eko sentime n e n bizitzatik alde egiteko ohitura landu behar dugu eta geure baitan bildu eta norber e buruarekiko harre m a n e t a n bizi. Hau lortzeko, egun eroko bizitzaren iritziak eragind ako zauriak bakard a d e a n kauterizatu behar ditugu edota arte liberalet ako medikuntz az senda t u .

IV. KapituluaArrazoirik gabe ez da deus gertatz e n

Galde egidaz u, arren, zeure hitzez eta neure ez azaldu ahal izan dezad a n misterio hau.

– Erantzuidaz u lehenik honi: zergatik uste duzu ur hori ez dabilela kasualit at ez , orden az baizik? Urak zurezko ubidee t a n ibiltzea eta geuk erabiltzeko eram a t e a orden a m e n d u a izan daiteke . Arrazoimen e z hornitut ako gizakien eraikuntz a baita, eta ibilera horret az baliatzen gara ur hori edat eko eta garbiket ar ako. Uren ibilbidea lekuet ar a egokitu beharra zegoe n. Baina hostoak, gure ustez, era hain miresg arrian erortzea , nolatan lot dezake g u orden ar ekin? Ez ote da kasualita t ez gerta tu?

– Baina –erantzun zuen berak– kausarik gabe deus gerta ezin dela argi dakusa n a ri , gogora etorri al dakioke hostoak jaust eko best e modurik? Zer? Deskribatu beharko ote dizut zuhaitzen eta adarren kokalekua eta naturak hostoei ezarri dien pisua? Ez gara hasiko orain zehazt e n hostoak hega n dara m a tz a n airear e n mugikortas u n a edota beher a nzko a n dakart e n leuntas u n a ; ez eta, egura t s ak, pisuak, formak eta best e hainba t kausa ezeza gu n e k eragind ako jauskera ezberdinak. Gure sentime n a k ez dira honaino iristen, holakoak ezkuta tu egiten zaizkigu eraba t . Baina gure begien bistan argi agertz e n da (eta hau aski dugu auzi honet a n) deus ez dela arrazoirik gabe gerta tz e n . Jakingura lotsaga b e a k areago galdetuz jarrai dezake , zergatik jarri diren han arbolak? Eta nik erantzun go diot lurraren emankort a s u n a k gidatu dituela gizakiak.

– Eta zuhaitzak fruiturik eman ez eta kasualit at ez bertan sortuak badira?

– Horri erantzun go diot gu ikusle eskas ak garela eta ezin dugula inola ere izadia zentsura t u haiek han jartzea g a t ik. Zer gehiago? Naturak arrazoirik gabe zerbait egiten duela erakus t e n ez badidaz u e , sinet s dezagu n oro jarraiki zaiola kausalita t e a r e n nolabai t eko orden a m e n d u a ri .

V. KapituluaOrdenaz zuzen t z e n du dena Jaungoikoak

Nik erantzun: jakingura lotsaga b e t z a t hartzen bana uz u ere (eta halakox e a izango naiz, Piramo eta Tisberekin solasa eten dizudalako), zenbai t galdera egiten jarraituko dut. Hain

orden a t u a ikusten duzun izadi honek –beste hainba t alde bater a utzita– zertarako sortu ditu fruiturik gabeko zuhaitzak?

Erantzun bila ari zela, Trigeziok esan zuen:

– Zuhaitzen erabilgarrit as u n a fruitue t a n bakarrik eskaintze n zaio gizakiari, ala? Ez al dute probetx uzko best erik deus? Gerizpea , zura eta azken finean hostoak berak ere?

– Ez, arren, horrela erantzun! –esan zion Lizentziok–. Zen-baezinak dira, izan ere, gizakiontza t probetx urik gabeko gauz ak edota probetx u eskas eko ak edo erabilpen ezez agu n e k o a k, gizakiok defendi tu ezin ditzake gu n a k. Hobe, berak erakus t e n badigu kausarik gabe nola gerta daiteke e n ezer.

– Gero ukituko dugu puntu hori, laburki bada ere –esan nion–. Ez dauka t nik zertan irakasle izan; zuk, tamaina horret ako segurt a s u n a erakutsi duzun horrek, ez baitidazu oraindik deus irakatsi, eta hem e n dihardut jakin nahian, best e gabe , gau eta egun.

Pozez jauzika ohea n jarraitu zuen Lizentziok:

– Nork ukatuko du, Jaungoiko handi hori, guztia orden az antolatz en duzula? Nola elkarri lotzen diren gauza guztiak unibert so a n! Nolako segida finkoez abiatz en diren euren helmug e t a r a ! Zenb a t gerta er a ezberdin jazo diren guk elkarrizket a hau hasi orduko! Zenba t gauza egiten diren guk Zu aurki zaitzagu n! Orain gerta tz e n ari zaigun haux e berau , alegia, gu erne eta zu uraren hotsari adi, nondik ote datorren jakin nahi eta hain gauz a arrunt a aurkitu ezinea n , hau guztia ez al dator gauze n orden a tik? Sagutxo bat ere agertu zen ni kanpora irten nendin. Azkenik, zure hitzaldiak, agian zeuk nahi gabe (ideiak burura tz e a ez baitago inoren mend e), nik ez dakit nola ingura tz e n naue n, ema n beharreko erantzun a iradokitzen didalarik.

Eta nik galdetz e n dizut: guk hem e n darabilgun eztab aid a hau, zure asmo ei jarraiki, idazten baduz u eta inoiz gizakien entzut er a helduko balitz, ez al zaie irudituko azti baten erantzun a mereziko lukeenik edota kaldear baten a , zeinak egiazt a tu aurretik berak aurreikusitakoa bezala ema n go zukeen? Eta erantzun go balu hain jainkozkotza t hartuko litzateke erantzun a , guztion laudorioak hain mereziak izango lituzke, inor ez zela ausartuko galdetz er a zergatik hostoa arbolatik jausi zen edota sagutxo ibiltariak nolat an asalda tu zuen ohea n etzand a zegoen gizona. Zeren, etorkizun ar e n iragarp e n hauek bere kaxa egin zituen noizbait eure t a riko batek, ala kontsulta egileak eskatu t a? Eta liburu garrantzitsu bat argitara tz eko dago ela asm at u , eta gertakizun hori ezinbes t eko a zela ikusiko balu, best el a igarrezina bailitzateke , ordua n, bai hostoak jauste a zelaian, bai piztia ziztrin horrek etxea n egiten duen edozer, oro gauz en orden ari lotuta aurkituko litzateke, idazti hura bezalax e . Zeren hitz hauekin arrazon a m e n d u batzuk egiten ari baikara; eta aurrez gerta e r a xume horiek gerta tu izan ez balira ez zitzaizkigun arrazon a m e n d u o k burura tuko, eta haiet az ez ginat ek e mintzatuko eta ez genituzke kontuan hartuko gerokoei azaltzeko. Beraz, ez diezad al a, mes e d e z , inortxok galdetu zergatik gerta tz e n diren hauek. Aski bedi jakitea, deus ez dela gerta tz e n , deus ez sortzen, kausa sortzaile eta eragile batek sortaraziz eta eragind a ez bada .

VII. KapituluaJaungoikoak ez ditu gaitzak maite, hauek ordenaren baitan egon arren

Ondorio honet a n Lizentzioren beldur nintzen. Berak ordea , hitzen zailtasun az kexatuz, erantzun egokia bilatu aurretik nola ihardet si ez dakienar e n antzer a, tentuz jarraitu zuen esa t e n :

– Jaungoikoak ez ditu gaizkiak nahi, ez baitago orden ar e n baitan Jaungoikoak gaizkia maitatz e a . Horrega tik maite du gogotik orden a , berone n bidez ez dituelako gaizkiak maite. Eta

gaizkiok nolatan ez dira, bada , orden ar e n baitan egongo Jaungoikoak nahi ez dituen e a n? Jaungoikoak maite ez izatea bera ere gaizkiaren orden a barrua n dago. Jaungoikoak ongia maitatz e a eta gaizkia ez maitatz e a gauze n orden a kaskarra dela deritzozu? Hartaz gaizkiak ez daud e orden az kanpo Jaungoikoak maite ez dituelako eta, aitzitik, orden a bera maite du. Berak ongiak maite eta gaizkiak gorroto nahi ditu eta hau goren eko orden a da eta antola m e n d u jainkozkoa. Osagai ezberdin e n bidez gauz a guztien akordioa zaintzen duten orden a eta antola m e n d u a , gaizkiak ere nolabait beharrezko izatera bultzatuz . Horrela, antit esiekin gerta tz e n den modu a n, oratorian hain gustuko ditugun kontrako e n konbinak e t az munduko gauz a guztien edert as u n a egiten da.

Isilune labur baten ondore n , bere ohe ingurutik bat- bate a n jaikiz, Trigeziok esa t e n zion:

– Esadaz u, arren, Jaungoikoa justua dene n tz .

Beste a , ordea , isilik. Gero aitortu zigunez , lagun eta ikaskidear e n bat- bateko hitzaldi bero, inspiratu a mirest e n zuen eta aldi bere a n ikara zion. Hura isilik ikustea n , Lizentziok jarraitu zuen:

– Izan ere, Jaungoikoa justua ez dela erantzut e n badidaz u, zeuk jakingo duzu zertan zabiltzan, ares tian nire erlijiogab ezi a aurpe gira tz e n baitzenid a n . Eta hartu dugun doktrinare n araber a eta orden ar e n premia senti tzen dugularik, Jaungoikoa justua baldin bada , hala izanen da, zalantzarik gabe , bakoitzari dagokiona bana tz e n diolako. Eta zer nolako banakun tz a egon liteke bereizket a rik gabe? Eta zer nolako bereizket a , denak onak badira? Eta zer egon liteke orden az kanpo, Jaungoikoare n justiziak merezim e n d u e n arab er a trata tz e n baditu zintzoak eta gaiztoak? Denok aitortzen dugu Jaungoikoa justua dela. Oro dago, beraz, orden ar e n baitan.

Hitzaldia amaitu eta ohetik jaiki zen. Inork erantzut e n ez ziola eta, ahots leunagoz esan zidan:

– Zuk ere, esand a ko ak esa t er a bultzatu nauzun horrek, ez al didazu hitzik esan behar?

II. LIBURUA

V. KapituluaGauzak ordenarik gabe arautzen direla sines t e n duten e n errorea nola sendatu

Arazo hau e k et a giza bizitz a n su e r t a t z e n diren bes t e hain b a t e k sarri era m a t e n dituz t e gizaki ak fed e g a b e k i sine s t e r a Pro-bide n tz i a r e n orde n a k ez gai tu e l a gob e r n a t z e n ; bes t e ba tz u e k , orde a , Jainkoz al e zintzo a k et a adim e n bikain e z horni tu a k , ezin sine t s i dut e Jaungoiko gor e n a k ab a n d o n a t u gai tz ak e e n ik , bain a hain b a t ga uz e n na h a s m e n lanbro t s u a n galdurik ez dut e inolako ord e n a r ik ikust e n et a kaus a r ik ezku t u e n a k aurki tu na hia n , olerkit a n dei tor a t z e n dituz t e eur e n error e a k . Hau ek ez diot e era n t z u n egokirik aurki tuko, ez et a gald e r a sinpl e honi ere : italiar r ek zerg a t ik esk a t z e n dituz t e be t i ne g u ep el a k , gur e Getuli a erruk ar r i a be ti eg a r r i bizi de n bitar t e a n ? Nork era n t z u n diez aiok e honi? Edota gure ar t e a n nork ag er t u k o du aip a t u berri dugu n orde n a r i buruzko sus m o rik tipien a ere?

Nik, ord e a , ikasl e e i zerb ai t e t a n ohar t a r a z i ah al badi e t , argi ikust e n et a sen t i tz e n dut ar t e guz ti ak land u be h a r dituz t e l a ; araz o ha u e k argi uler tz ek o bes t e bide rik ez dago . Baina alferk e ri ak edo bes t e l a k o ne gozio e n ard ur a k edo ikas t ek o gai t a s u n ik ez ak trab a egi t e n ba di e , bab e s dai t ez e l a fed e a n et a ber t a n erro t u , et a jainkozko mist e r io e i atxikit a Bera g a n sine s t e n due n inor gal tz e n uzt e n ez due n Hark salb a t u k o ditu gai tz ikara g a r r i et a ilun hau e t a t i k .

Ingur a t z e n gai tu e n ilunt a s u n e t ik irte t ek o bide bikoitz a da uk a g u aurr e a n : arraz oi m e n a ala aginpid e a . Filosofiak arraz oi a esk ain t z e n du, bain a salb a t u , oso gutxi salb a t z e n ditu , mist e r io horiek me s p r e t x a t z e r a ez bain a ulerg a r r i diren ne urri a n uler tz e r a be h a r t z e n bai ti tu . Egiazko et a , nolab a i t es a n , filosofia jator et a egi azko a k helb ur u bat baino ez du, ale gi a , ga uz a guz ti e n jatorririk gab e k o jatorri a iraka s t e a , et a ber t a n datz a n jakind uri a r e n han di t a s u n a , et a ber t a t ik , ber ak deu s gald u gab e , gur e salb a m e n e r a k o etorri zaizkigu n ond a s u n guz ti ak . Jaungoiko bak a r , ah alg u z t id u n hau , hiru t a n ah al t s u a de n a , Aita, Se m e a et a Espiritu Sant u a , ez a g u t z e r a em a t e n digu t e mist e r io sakr a t u e k ; et a horie n hirur e n sine s t e zintzo et a hau s t e z i n a k salb a t z e n ditu herri ak , ba tz u e n na h a s m e n a et a bes t e e n iraina saih e s t u z . Eta Jaungoiko a k gur e gorp u t z a har t uz et a gur e ar t e a n bizi izan e z ga uz a t u t a k o har a gi z t a t z e mist e r io a r e n han di t a s u n par e g a b e a k , arbui a g a r r i dirudi e n arre n , ezin hob e t o erak u s t e n digu Hare n ongin a h i a et a gizaki adim e n t s u e n harrok e ri a r e n t z a t uler t ez in bihur tz e n da.

VII. KapituluaGaitza sortu aurretik ordena nolakoa zen

Amaren eta Lizentzioren baimen a r ekin hitza hartu nuen:

– Zer diozu, Lizentzio? Non dago hain sutsuki defend a t z e n zenue n hura, alegia, orden az kanpo deus ez dela gerta tz e n? Gaitzare n sortaraz t e a ez zen Jaungoikoare n orden a p e a n gerta tu; sortzea n , gaitza Jaungoikoar e n orden a p e a n jarri zen.

Eta berak, mires m e n e z eta best ald e deseroso eskuet a tik auzi hain nobleak ihes egiten ziolako, esan zuen:

– Aho betez baiezta tz e n dut, gaitzarekin bater a hasi zela orden a .

– Beraz –esan nuen– gaitza orden ar e n ondoren etorri bazen , gaitzaren jatorria ez da orden a . Baina Jaungoikoa g a n beti izan da orden a; beraz, edo deus ez a , gaitza deritzogun a , betikoa da, edota inoiz hasi bazen , orden a ongia denez edo ongitik datorren ez , deus ez da izan, ez eta izango ere sekulan, orden arik gabe. Arrazoi egokiagorik eskaini bazait ahazt e a r e n poderioz joan zait; eta hori orden az gerta tu zait, bizitzaren merezim e n d uz , tenorez eta orden az .

– Ez dakit nolat an itzuri zaidan orain gaitzes t e n duda n esakun e a –jarraitu zuen berak–, ez bainue n esan behar gaitzaren ondore n hasi zela orden a; sinet si behar baita Trigeziok aipatu t ako justizia bezala, beti izan dela Jaungoikoa g a n orden a , berone n ezarpe n a gaitzak sortu arte hasi ez bazen ere.

– Berriro tronpat u zara –erantzun nion–. Nahi ez duzun ak beti dirau amaiga b e ; orden a Jaungoikoag a n egona g a t ik edota gaitzarekin izaten hasiag a t ik, gaitz hura orden az kanpo sortua izan da. Eta hau onartz en baduz u, orobat aitortu behar duzu orden ar e n kontra zerbait gerta daiteke el a ; eta honek ahuldu eta honda t u egiten du zure auzia; onartze n ez baduzu, badirudi gaitza Jaungoikoar e n orden a tik datorrela, beraz, gaitzen egile aitortzen duzu Jaungoikoa, eta hori baino sakrilegio gogaikarriagorik ez dago.

Behin eta berriro errepikatu behar izan zuen hau ulertzen ez zuelako edo ez ulertua egiten zuelako, eta gehiago zer esanik ez zuenez , isildu egin zen.

Amak hitz egin zuen orduan:

– Nire ustez, Jaungoikoar e n orden a t ik kanpo zerbait egin daiteke; sortu den gaitza bera ere ez baitu, inondik ere, Jaungoikoare n orden ak sortarazi; baina jainkozko justiziak ez dio orden arik gabe izaten utzi eta berari dagokion orden ari lotuta utzi du.

Denak hain sutsuki eta arret az Jaungoiko bila saiatz en ikusten nituen, baina Haren Maiest a t e Handia ulertzera iristeko orden ar e n kontzeptu argirik gabe.

– Arren eskatz e n dizuet –esan nien–, orden a biziki maite baduz u e, eta hala ikusten zaituzte t , ez gaitez en aldreb e s a k eta desord e n a t u a k bihurtu. Zeren, ezkutuko arrazoi batek frogatu nahi badigu ere ez dela deus jainkozko orden az kanpo gerta tz e n , hala eta guztiz, eskolako maisua ikusiko bage n u, letrak oraindik ikasi ez dituen haurrari silabak irakatsi nahian, barregarri eta ergela ez ezik, ero gaiztotza t hartuko genuk e, irakast eko orden a kontuan hartzen ez duelako. Eta horrelakoak, ezbairik gabe , edozen b a t egiten dituzte ezjakinek, jakintsue n burla eta haserrer ako, eta eroek ergelen eskand alurako; eta okertza t hartzen ditugun hauek guztiak jainkozko orden az kanpo ez izateak arima jainkozale eta berekoiei diziplina goren a eskaintze n die, jende arrunt ar e n g a n dik oso urruti eta ziurtasu n ez hornitua, mate m a t ikar e n egiak baino area go.

VIII. KapituluaGazte ei , lehenik, bizitzaren aginduak irakaste n zaizkie eta ondoren, erudizioaren ordena

Diziplina hau Jaungoikoar e n lege a bera da, Hari beti finko eta irmoki lotuta, jakintsue n arimet a n irarrita dagoe n a ; halako moldez non, zenbat eta zorrotzago aztertu, are bizikiago ikasi eta maila altuago a n bizitzen asm at uko dute. Eta diziplina hori ezagu tu nahi duten ei orden a bikoitza agintzen zaie, bate t ik bizitzari buruzkoa eta best e t ik erudizioa.

Jakinduriaz ardura tu t a bizi diren gazte ek uko egin beharko diote goza m e n sexual orori, tripa-festei, gorputz a gehiegi zaintze eta apaintz e a ri , jolaserako zaletasu n hutsal ari, loaren astun ari eta alferkeriari, erronkari, esa m e s ei , bekaizkeriari, ohore eta agint e irrikari, laudorio gose gehiegizkoari. Diruzalet as u n a euren espera n tz a guztien honda m e n ziurra dela jakin bezat e . Ez bitez ahulegi portatu, ez eta ausar t e gi . Etxekoen akatsekin ez haserre t u , ez eta deus gerta tu ez balitz bezala geratu. Inor ez gorroto izan. Bizioen aurka erne jokatu. Mendeku a n ez gehiegi berotu, ez eta barkatz er ako a n zikoitz portatu. Hoberako ez bada , ez inor zigortu; okerragor ako dene a n , ez amore ema n. Etxekotza t hartu mend eko guztiak. Zerbitzatu bezat e , aginte ak lotsa ema n go bailien; agindu, berriz, zerbitzua n atse gin aurkituz. Bekatu eginare n zuzentz e a gaizki hartzen duen a ez nekarazi. Etsaigoa tentuz ekidin, lasaitas u n e z eram a n , ahalik lasterren amai tu. Gizakiekin edozein tratu edo elkarrizket a n aski da esa er a zaharra ez ahazt e a : norberar e n tz a t nahi ez denik ez inori egin. Errepublika kude a tu nahian ez ibili, hobetz e n saiatu. Norbere prest aku n tz a senator e adina baino lehen landu, gaztaroa n hobe.

Eta zeregin hauet a r a beran d u iristen direnek ez bezat e pentsa beraien tz a t ez direla aholku hauek; adineko izanda hobeto beteko dituzte. Ezein egoer a , leku nahiz denbor a n lagunak eduki edota aurkitzen saiatu. Adeitasun a erakutsi merezi duen ari , halakorik espero ez badu ere. Harroei kasu gutxiago egin eta inoiz ere ez harrotu. Harmoniaz eta egoki bizi. Jaungoikoa zerbitzatu, beraga n pentsa t u , bera bilatu, fede a n , esper a n tz a n eta karitat e a n oinarriturik. Lasaitasu n a eta ikastaro seguru a desiratu beraien tz a t eta ikaskidee n tz a t ; arima zintzoa eta bizitza baketsu a eskatu beraien tz a t eta ahal duten guztien tz a t .

XI. KapituluaArrazoim e n a zer den, eta beronen aztarnak gauza sentigarrietan

– Arrazional eta arrazoigarriaren arteko bereizkunt za

Lehenik eta behin ikusiko dugu zein gauze t ar ako erabili ohi den arrazoi hitza; eta oso interesg a rria zaigu jakintsu zaharrek gizakia nola definitu zuten gogora tz e a: animalia arrazional,

hilkorra da gizakia. Animaliaren genero a ezarri ondore n, bereizket a bi erant si dizkiote, nire ustez, gizakiari ohart arazi nahian non babe s tu eta nondik ihes egin behar duen. Zeren, berag a n dik irtend a , arima gauz a hilkorret an amildu zen modu a n , era bere a n itzuli eta arrazoiare n intimitat e a n babe s tu behar baita. Arrazional hitzak bereizten du piztienga n dik; eta hilkorra deitzea g a t ik jainkozkoe n desb er din a da. Lehen a gabe piztia litzateke, eta Jaungoikoa ez izateko bigarren a ezinbes t eko a du. Baina gizon oso jakintsuak direlarik, zorrozki eta zolitasun ez bereizten dituzte arrazionala eta arrazoigarria; eta kontua n hartzeko a da gure helbururako.

Arrazionala deitu zioten arrazoiaz baliatzen denari edo balia daiteke e n a ri ; arrazoigarri, arrazoiaz egina edo esan a denari. Beraz, bainu hauei arrazoigarri esan diezaieke g u, gure hitzaldiari bezalax e; arrazionalak, berriz, bainu egileari eta hem e n solase a n dihardu gu n oi. Horrela, arrazoia arima arrazionale tik dator eta esat e n edo egiten diren gauz a arrazional e t a r a hedatz e n da.

Arrazoiaren indarra eta ahalm e n a sentime n ei eskaini ahal izateko bi gauza sum atz e n ditut: ikusten diren giza ekintzak eta entzut e n diren hitzak. Bietan baliatzen da adime n a gorputz ar e n bizitzarako ezinbes t eko a duen mezulari bikoitzaz: begiak eta belarriak. Horrenb e s t e z , elkarrekin ados datoze n osagarriz osatu t ako zerbait ikusten dugun e a n , era arrazionale a n agertz en dela esan ohi dugu. Halaber, ongi moldatu t ako musika entzut e a n , zalantzarik gabe esat e n dugu era arrazionale a n aditzen dela. Nork ez luke, baina, barre egingo honelako ak entzut e a n : era arrazionaleko usaina emat e n du, edo era arrazionaleko zapore a dauka, edo era arrazional e a n da biguna, non eta gizakiek xede zehatz horrekin taxuturiko gauzez ari ez garen, halako usain, zapore, bero... punturako prest a t u ak , alegia. Hala, adibidez, helburua kontua n hartuz norbait ek esan go balu era arrazionale a n usaintze n dituela suge ak aiena tz eko usain bortitzez kezta tu t ako lekuak; edota osagileak agindut ako edab e a era arrazional e a n dela gozo ala mikatz; edota gaixoare n tz a t bainua epeltzerako a n era arrazionale a n bero ala epel dagoel a. Baina, lorategi an sartu eta arrosa eskuan duela, inortxok ere ez dizu esan go: zeinen era arrazionale a n usaintze n duen arrosa honek!, nahiz eta osagileak agindut a hartu usain hori; ordua n esango genuk e osagileak agindut ako a arrazoizkoa dela; ezin diogu, ordea , horrela deitu arrosare n usainari, naturala delako. Sukaldariak jaki bat prest a tz e n duen e a n era arrazional e a n egina dagoel a esan dezake gu ; baina era arrazionaleko zapore a duela esa t e a ez du hizkuntz ar e n ohiturak onartz en , inolako kanpoko kausarik ez dago el ako; dast a m e n a r e n ahogoz a tz e prese n t e a baino ez dago.

Medikuak edab e bat agindu dion gaixoari galdetz e n badiozue zergatik izan behar duen hain gozoa, ez dizue erantzun go hark eragind ako plazera g a t ik dela; gaixotasu n a g a t ik dela esan go du eta hau ez da dast a m e n a r e n arab er ako a, gorputz ar e n egoera baizik. Baina jaki zehatz baten dast a tz aile gozozalea ri galdetz e n badiogu zergatik den hain gozoa eta honek erantzun, atsegin zaidalako, hartan gustu hartzen dudalako, inork ez du esan go hura gozo dela era arrazionale a n , non eta gozotasu n hori best e zerbaite t a r ako beharrezkoa ez den eta janaria helburu horrekin prest a t u a izan.

Etxe honet a n bertan atal guztiak ondo errep ar a tz e n baditugu, gogaikarri egingo zaigu ate bat aldam e n e a n ikustea eta best e a erdi aldera baina ez erdi- erdian; izan ere, giza eraikuntz e t a n , halabe h a rrik ez bada go, atalen diment sio ezberdinak ikusme n ari min egiten dio, nolabai t . Argi dago, best alde , eta ez du hitz askoko adierazp e n a r e n premiarik, zeinen atse gin zaizkigun barneko hiru leihoak, egoki moldatu ak, tarte berdinekin, alde bietara bi eta erdian bat, bainugel a argitzeko. Hori dela eta, arkitektoek beraiek ere arrazoi deitzen diote atalen antolake t a honi; eta desb er din antolatu ak arrazoi gabe ak direla esan ohi dute.

Esamolde a best e artee t a r a eta giza ekintza askotara heda tu da. Bertsoe t a n ere entzut e a r e n gustua ri dagokion arrazoia dago el a esan ohi dugu, eta nork ez daki neurria eta diment sioa direla harmonia osoare n eragile? Baina dantzare n mugim e n d u jarraian, mimikak xede adierazle zehatz a duelarik, gorputz atalen mugim e n d u erritmikoren bat bere osoan begien gozam e n e r a ko izanik ere, arrazoizko deritzogu dantz ari, ikusle argiak ulertzen duelako han irudikatze n eta erakus t e n dena , plazer sentsu al a alde batera utzita. Venus lumad u n a edo Cupido kapaz jantzia agertz e n badira,

gorputz atalen liraintas u n eta proportziorik bikainen az ere, ez dira, agian, begiak minduko, bai, ordea, begien bitartez arima, bera baita adieraz p e n haien hartzailea . Mugimen d u e t a n harmoniarik ezaga t ik minduko lirateke begiak, harmo nia hau sentime n a ri dagokiolako eta arimak, gorputz ari itsatsi t a dago el ako, haren poza antze m a t e n du.

Gauza bat da, beraz, sentim e n a eta best e a sentim e n bidez sumatz e n dena; mugitze sotilak sentime n a ferekatz e n du, arimari, ordea , atsegin zaio gorputz sentime n a r e n bidez mugim e n d u a n haute m a n d a k o adieraz p e n dotore a . Entzum e n e a n erraz ago nabari tzen da: leunki entzut e n dena entzu m e n a r i zaio atse gin eta erakarg arri; baina pents a m e n d u ederrak, belarriaren tz a t ahots mingarriz adierazi arren, goga m e n e r a iristen dira. Hartaz, bertso hauek entzut e n ditugun e a n , «Ager diezad a t e l a musek zergatik neguko eguzkia hain goiz murgiltzen den itsaso a n eta zergatik luzatzen diren udako gau nagiak» (Virgilius, Georg. II 480- 481), bereiz goraipa tz e n ditugu bertso ar e n harmonia eta pentsa m e n d u a r e n edert as u n a ; eta hitzen esan a hi ezberdin a bereizten dugu esaldi hauet a n , era arrazionale a n entzut e n da eta era arrazionale a n esan da.

XII. KapituluaArrazoia, arte guztien asmat zaile. – Hitzen, hizkien eta zenbakien okasioa. – Silaben eta hitzen

bereizke taren okasioa. – Historiaren okasioa

Gauzen hiru genero t a n agertz e n da arrazoiare n eragina: bat, helburure n bat duten ekintzet a n ; bi, hizkuntz an; eta hiru, plazere a n . Lehen ak ohart araz t e n digu ausarkeriaz deus ez dela egin behar; bigarren ak , zuzenki irakatsi behar dela; hirugarre n a k konten plazio zoriontsura gara m a tz a . Lehenak ohiturekin du zerikusia; bigarren ak eta hirugarre n ak hem e n mintzagai ditugun arteekin. Izan ere, guga n arrazionala dena , arrazoia erabiltzen duen a da eta arrazoizkoa egiten edo imitatzen duen a, izatez behartu t a baitago gizakia arrazoim e n duten ekin gizarte a n bizitzera, eta gizakiak ezin du gizarte a n parte hartu hizkuntza bidez ez bada, adime n ak eta pents a m e n d u a k elkarrekin batuz eta harre m a n e t a n jarriz.

Horrega tik zen ezinbes t eko a gauz ei izenak ezartze a , hots, soinu adierazle ak finkatze a; horrela, espiritutik espiritura komunikazio zuzenar e n ezintasu n a gaindituz, gizakiak sentim e n e z baliatu ziren, bitarteko gisa, elkarrekin bat egiteko. Konturatu zen, ordea, ezin entzun zituela bertan ez zeude n e n hitzak eta letrak asm at u zituen, ahoa eta mihia mugituz egin daitezke e n soinu guztiak antze m a n e z eta bereiziz. Ezin zen, baina, infinituraino heda tz e n diren gauz en kopuru ari muga finkoa ezarri gabe . Orduan ohartu zen kalkuluare n eta zenbak e t a r e n premiaz eta hauek asm at u zirene a n sortu zen kaligrafoen eta kalkulatzaileen lanbide a , gram a tikare n hast a p e n a bailitzan. Varronek litteratio deitzen dio, hau da, irakurm e n a , idazm e n a eta kalkulua lantze a . Grekoz nola esat e n zaion ez naiz orain gogora tz e n .

Aurrera jarraituz, hizkuntz a osatze n duten eta idazkera moldatz e n duten soinu ezberdin ei errep ar a t u zien arrazoiak; batzuek aho zabaldur a neurritsua eskatz en dute aise eta garde n , trabarik gabe ahoska tz eko; best e batzuek ezpainak era ezberdin e a n estutuz soinu egokia egiten dute, eta azkenik, lehen e n g o e kin bat eginez osatz en direnak. Horrela, azaldu dugun orden ar e n araber a , bokalak, semibokalak eta mutu ak deitu zien. Ondoren silabak konbinatu, eta hitzak zortzi genero eta format a n sailkatu zituen, haien erritmoa, morfologia eta egitura trebe t a s u n e z eta dotoreziaz bereiziz. Ondoren, zenbakiak eta neurriak aztertuz arret a jarri zien hitzen eta silaben iraupen ezberdinei, eta batzue n ahoskatz e a k best e e n a k halako denbora bikoitza eskatz e n zuela kontura tz e a n , silaba luzeak eta laburrak sailkatu zituen, eta dena arau finkoen pean antola tu zuen.

XIII. KapituluaDialektikaren eta Erretorikaren jatorria

Gram atika burutu eta antolatu ondore n , artear e n indar sortzailea bilatzen eta aztertze n saiatu zen arrazoia; definituz, zatikatuz eta bilduz, bana n d u ez ezik edoz ein faltsukeriare n arriskutik babes t u zuen. Izan ere, nolatan ekingo zion gauz a berrien eraikuntz ari, lehenik bere tresneria eta bitarteko ak aztertu gabe , haiek bereiziz, antze m a n e z , sailkatuz eta era horret a n dialektika deritzon diziplina guztien diziplina sortuz? Beronek nola irakatsi eta nola ikasi irakast e n digu; bertan agertz e n zaigu arrazoia zer den, zer nahi duen eta zenba t balio duen. Dakigun ar e n segur t a s u n a eta ziurtasun a emat e n digu.

Baina sarritan gizaki ergelak gauz a on, erabilgarri eta zintzoez jabetz e n direne a n , banaka batzuek soilik dakus a t e n egia garbiare n agindu ari jaramo nik egin gabe , norber e sentime n e n eta ohituren atzetik abiatz en dira; horrega tik zen beharrezko a euren gaitasun e n neurrira eskolatz e a eta sarritan praktikarako adore emat e a . Diziplina honi erretorika deitu zion eta eginkizun xume baino beharrezkoa go hau agindu zion, alegia, herria atse ging arri ugariz entre t e ni tz e a , bere ongiare n eta probetxu ar e n bila erakarriz. Horra, arte liberalen bidez noraino jasoa izan zen hitzen esan a hiar e n ikerket ari eskainitako atal arrazionala .

XVII. KapituluaEzjakinek ez dute arazo zailetan sartu behar

Eta gauz a bera diot gainontz eko arteei buruz, zeinak erab a t mespre tx a t z e n badituzu, arren eta arren eskatz e n dizut sem e ar e n konfiantz az , misterio sakratu ekin zeureg a n a t u duzun fede ari tinko eta zuhurki eutsi diezaiozula eta bizimodu eta ohitura horien jagole iraun dezazula eteng a b e .

Jaungoikoari buruzko arazo oso zailak daud e; adibidez, nola liteke, Bera gaizkiaren egile ez izan eta ahalguztidun izaki hainbat gaitz gerta tz e a ; eta zertarako sortu zuen mund u a , beron e n premiarik ez zuelarik; gaitza betikoa ote den ala noizbait hasia; eta betikoa bada, inoiz Jaungoikoar e n ardura p e a n egon ote den; edo, agian, betikoa ote den Jaungoikoar e n ardura p e a n gaitzaz kutsa tu t ako mundu hau; eta mundu a noizbait existitzen hasi bada , izan aurretik nolat an eust en zion gaitzari Jaungoikoar e n ahalm e n a k; eta zertarako behar zuen mundu hau eraiki, zeinet a n sartuko baitzen ordura arte Jaungoikoar e n ahalm e n a k azpian hartu a zuen gaitza arimen torme n t ur ako; Jaungoikoak gaitza mend er a t z e n ez zuen aldirik inoiz izan ote den; bat- bate a n zer jazo zen, aurrez betiere a n gerta tu ez zena. Bidegab e k eria baita eta ergelkeria itzela Jaungoikoak ebazp e n a aldatu zuela esat e a ; eta gaitza Jaungoikoar e n tz a t dese goki eta kaltegarri izan zela esat e n badugu, hala uste baitut e batzuek, barregarri egingo zaio ezein jakintsuri eta sumingarri ezein ezjakini. Zer kalte egin ziezaiokee n Jaungoikoari gaitzaren ez dakit nik zein izaerak? Kalterik egin ahal izan ez ziola esa t e n badut e , mundu a egiteko kausarik ez legoke; eta kalte egin ahal izan bazion, bidega b e k eri a barkaezin a da Jaungoikoa hauskorra dela sines t e a , haustura ekiditeko ahalm e n a ere ez baitiogu emat e n .

Sinest e n dute, halab er , arimek hem e n garbitzen dituztela euren erruak, Jaungoikoare n subst a n tzia eta euren ar e n artea n ez dutelako bereizket arik onartz en . Mundu hau sortua izan ez dela esat e n badugu, esker gaiztokoa da eta zitala hori sines t e a , ondorioz Jaungoikoak ez duela sortu onartz en dugulako. Auzi hauek eta antzeko ak azaldu dugun erudizioaren orden az aztertu behar dira edo alde bater a utzi eraba t .

XVIII. KapituluaZein ordenaga tik izan da gidatua arima bere buruaren

eta batasunare n ezagut zara

Eta inork ez dezan pents a gai oso zabalea n sartzen naizenik, hitz xume bitan laburbilduko dut: ez du inortxok ere helburu tz a t izan behar gauz a hauek guztien ezagu tz a aurrez dialektika eta zenbakien ahalm e n a mend er a t z e n ez baditu. Honi gehiegi baderi tzo, ikas beza ongi biotarik bat beder e n , edo zenbakiak edo dialektika. Hau ere gehiegi dela uste badut e , batas u n num erikoare n eta berone n balioaren ezagutz a n saia bitez, ez lege goren e a n eta gauz a guztien orden a goren e a n , egun ero sentitzen eta egiten ditugun e t a n baizik. Erudizio honen ildotik saiatze n da filosofia bera, eta batas u n e r a iritsi ere iristen da, baina era askoz garaiago eta jainkozkoago a n .

Bi arazo nagusi ditu, bata arimari buruzkoa eta best e a Jaungoikoari buruzkoa. Lehenak geure burue n ezagu tz er a gara m a tz a , best e ak gure jatorrietar a . Norbere ezagu tz a atse gin a go zaigu, Jaungoikoar e n a preziatu a g o; hark bizitza zoriontsu ar e n duin, honek zoriontsu egiten gaitu. Lehen a ikaslee n tz a t da, bigarren a ikasientz a t . Hona gizakia gauze n orden a ulertzeko trebatz e n duen jakintzare n gai- orden a: bi mundu ak eta gauze n unibert s ali ta t e a r e n jatorria bereizte a , honen egiazko ezagutz a ezjakite jakintsu a n dagoel arik.

BAKARRIZKETAKSoliloquia

I. LIBURUA

I. KapituluaJaungoikoagan a otoika

Luzaroan nenbilen ni era askotako arazo ugaritan nahas t u t a eta behin eta berriro biziki ahalegintz e n nintzen neure burua ezagu tu nahian, zer onik egin eta zer txarrik ekidin. Bat- bate a n ahots bat entzun nuen (ez dakit neure baitandik ala kanpotikoa ote zen, hauxe baita, hain zuzen, zehaztu nahi duda n a); eta honela hitz egiten zidan ahotsak:

XV. KapituluaNola ezagutu arima. Jaungoikoaga n uste ona.

Arrazoimena: Amai dezagu n , ongi baderi tzozu, lehen e n g o liburu hau; bigarren e a n ekingo diogu gure helburura gara m a tz a n best e bide erosore n bati. Izan ere, zaude n egoer a horret a n nolabai t eko ariket a eratsu a n eteng a b e saiatu beharra daukaz u.

Agustin: Liburu hau amai tu aurretik, bila ari naizen argiare n hurbiltasun a erakutsi behar didazu.

Ar.— Atseginez egingo dizu kasu zure medikuak; ez baitakik zein argi distirak bultzatze n naue n zuri laguntz er a . Entzun, bada, arret az .

Ag.—Gida nazazu, arren, eta eram a n nazazu nahi duzun lekura.

Ar.— Jaungoikoa eta arima ezagutu nahi dituzula diozu?

Ag.—Horixe dut desira bakarra.

Ar.— Ez duzu best erik nahi?

Ag.—Deus ez.

Ar.— Zer? Ez duzula egia ulertu nahi?

Ag.—Eta nola ezagu tu horiek egiaren bidez ez bada?

Ar.— Beraz, lehenik eta behin gainontz eko e n ezagu tz ar a gidatze n gaituen a ezagut u beharko da.

Ag.—Ados!

Ar.— Ikus dezagu n lehend a bizi ea, zure iritziz, bi hitz hauek, egia eta egiazko hitzek alegia, bi gauza ezberdin adieraz t e n duten ala bat soilik.

Ag.— Itxuraz, bi. Ez dira, izan ere, gauz a bera garbitas u n a eta garbia; eta ildo horret a t ik hainba t adibide. Hortaz, gauza bat da egia eta best e zerbait egiazkoa deritzan a .

Ar.— Eta bi haue t a tik zeini deritzozu ederre n a?

Ag.—Egiari, zalantz arik gabe . Ez baitu garbiak garbitas u n a eragiten, alderan tziz baizik, garbita su n a k eragiten du garbia; era berea n egiazkoa egiaren eraginez da egiazko.

Ar.— Gizaki garbi bat hiltzen dene a n garbita su n a ere hiltzen dela uste duzu?

Ag.— Inola ere ez.

Ar.— Beraz, egiazkoa den zerbait desa g er tz e n dene a n ez da egia desa g e r tz e n .

Ag.—Baina nolatan desag e r daiteke egiazkoa? Ez dut ulertzen.

Ar.— Harritu egiten nau zure galder ak. Ez al dira, bada, gure begien bistan milaka gauza desa g er tz e n? Edota agian, zure ustez, zuhaitz hau zuhaitza da baina ez egiazkoa, ezingo bailitzat ek e honda t u . Zeren, sentim e n e z fidatu gabe, zuhaitz ote den ez dakizula erantzut e n badidazu , hala ere ez didazu ukatuko zuhaitz izatekota n egiazko zuhaitza izanen dela; ez baitugu sentime n a z iritzia emat e n , adimen a z baizik. Zuhaitz faltsua bada , ez da zuhaitza; zuhaitza bada , egiazkoa behar du izan.

Ag.—Ados!

Ar.— Eta zer deritzozu best e honi? Jaio eta hiltzen diren gauze n motako a al da zuhaitza?

Ag.—Ezin hori ukatu.

Ar.— Beraz, egiazkoa ere hil daiteke .

Ag.—Horren kontrakorik ez daukat .

Ar.— Eta ez duzu uste, egiazko gauz ak desa g er t u arren egia bera ez dela desa g e r tz e n , gizaki garbiaren heriotzaz garbita su n a hiltzen ez den modu a n?

Ag.—Horreta n ere ados. Baina esad az u , arren, nora eram a n nahi nauzun bide horret a t ik.

Ar.— Entzun arret az .

Ag.—Adi-adi naukaz u.

Ar.— Egiazkotza t hartzen duzu harako esaer a hura: «den oro nonbait izan behar du» dioena?

Ag.—Ez daukat horren kontrakorik deus.

Ar.— Hortaz, egia badel a aitortzen duzu?

Ag.—Aitortzen dut.

Ar.— Orduan, non dagoe n aztertu behar dugu. Ez dago, baina, inon, gorputz ek soilik baitut e lekua bete tz e n , eta ez duzu usteko egia gorputz a denik.

Ag.—Ez, bada!

Ar.— Non dago ela uste duzu? Nonbait egon beharko baitu badel a dakigun egia horrek.

Ag.—Ai! Non dago e n baneki, ez nuke best erik deus bilatuko.

Ar.— Non ez dago e n , beder e n , jakin dezakez u?

Ag.—Gogoraraz t e n badidazu lortuko dut, agian.

Ar.— Izaki hilkorret an ez dago el a egia, gauza seguru a da. Izan ere, zerbait e t a n dago e n a k ezin iraun dezake zerbait horrek ez badirau. Egiazko gauz ak desag e r t u arren egiak dirauela, ares tian onartu dugu. Horrenb e s t e z , ez dago egia gauz a hilkorret an . Baina egia existitzen da eta nonbait izan behar. Beraz, gauz a hilezkorrak izan badira. Baina egiarik gabe ez dago egiazkorik. Ondorioz, gauza hilezkorrak soilik dira egiazkoak. Eta zuhaitz faltsua ez da zuhaitza, eta enbor faltsua ez da enborra, eta zilar faltsua ez da zilarra, eta faltsua den oro ez da. Baina egiazkoa ez den oro faltsua da. Hilezkorrak ez direnak, beraz, badirela ere ezin esan. Azter ezazu arret az arrazon a m e n d u xume hau onartezinik aurki ez dezazun. Finkoa balitz helburu a lortua genu e n dago e n e k o, baina hori hobeto agertuko da, agian, hurrengo libururen bate a n .

Ag.—Eskertzen dizut; eta isiltasun e a n neure baitan, elkarrekin jorratuko ditugu gai hauek arret az eta zuhurtziaz, tarte a n ilunpe ak jartzen ez bazaizkigu, nire kontsola m e n d u r a ko, eta horren beldur naiz.

Ar.— Fida zaitez Jaungoikoaz eteng a b e ki, eta berag a n jarri uste osoa, ahal duzun neurrian. Ez zaitez saiatu norbera izaten eta norbere ahalm e n e n jabe; aitor zaitez Jaun onber ar e n eta txit emankorrar e n mirabe . Horrela, berak erakarriko zaitu eteng a b e eta, zuk jakin ez arren, komeni ez zaizunik gerta ez dakizun zainduko zaitu.

Ag.—Entzuten dizut, sinest e n dut eta ahal duda n best e makurtz en naiz haren esan e t a r a , eta barru- barrutik erreguk a ari natzaio indarra eta ahalm e n a gehitu dezan nire baitan, zuk best erik eskatz e n ez badidaz u.

Ar.— Oraingoz aski da. Gero, aurrez aurre ikus dezazun e a n , bere agindu ak beteko dituzu.

II. LIBURUA

IV. KapituluaFaltsukeriaren edo egiaren betikotasu n e t ik ondoriozta dezak e g u arimaren hilezkortasu na?

Ag.—Hauxe bai berun ezko labarra! Gizakia hilezkor dela ondorioa atera zenez ak e, gizakirik gabe mundurik ezin ziteke el a izan eta mundu a betikoa dela onartuko banizu.

Ar.— Bizkorra zara. Halere, lortu dugun a ez da gutxi: alegia, ezinezkoa dela gauz en izaera arimarik gabe , faltsukeriak inoiz lekurik izatekot a n gauz en izaeran .

Ag.—Zentzuzkoa deritzot esan duzunari. Baina sakonago aztertu beharra ikusten dut, aurrez esandakoa ziurtatzeko; arimaren hilezkortasunaren alde garrantzizko urratsa eman dugula uste baitut.

Ar.— Ondo begira tu duzu, gehiegizko ondorioren bati lekurik ema n gabe?

Ag.—Hala uste dut eta ez dut baiezt ap e n neurrigab ek orik inondik ikusten .

Ar.— Ontzat emat e n da, beraz, gauz en izaera ezinezkoa dela arimarik gabe .

Ag.—Ados, baina batzuk jaio eta best e ak hil ahal izatekota n .

Ar.— Eta gauze n izaera tik faltsukeria desa g er r a r az iz gero, denak egiazkoak bihurtuko ote dira?

Ag.—Dedukzio zuzen a deritzot .

Ar.— Hortaz, entzud az u: zergatik deritzozu egiazkoa horma horri?

Ag.— Itxurak iruzur egiten ez didalako.

Ar.— Hau da, dirudien moduko a delako.

Ag.—Bai.

Ar.— Orduan, dirudien modukoa ez delako zerbait faltsua bada , egiazkoa, aldiz, dirudien moduko a dena izango da; eta, beraz, haut e m ail erik gabe ez dago deus faltsurik, ez egiazkorik. Eta gauze n izaeran faltsukeriarik ez bada go, denak dira egiazkoak. Eta arima biziak soilik sum a dezake dago e n a . Arima, beraz, gauze n izaerari itsatsi t a dago faltsukeria desag e r t u ezin dene a n bezala desa g er daiteke e n e a n ere.

Ag.—Ondorioa sendotu duzula ohartze n naiz, baina erans p e n honek ez digu aurrera pausorik eskaintz en , aspalditik eta biziki kezkatze n naue n arazoak bere horret a n irauten baitu, alegia, arimak jaio eta hil egiten direla, halako moldez, non berau ek mundu a n bizirik iraute a ez baitatz a euren hilezkortas u n e a n , hurren ez hurren eko jarraian baizik.

Ar.— Materiazko gauz ak, hots, sentigarriak adimen a k uler ditzake el a uste duzu?

Ag.—Ez dut uste.

Ar.— Eta gauzak ezagutz eko Jaungoikoa sentime n e z baliatzen dela uste duzu?

Ag.—Gai honet az ez naiz ausar tz e n deus baiezta tz er a etsi- etsian; baina antze m a n daiteke e n e z , Jaungoikoak ez ditu inolaz ere sentime n a k baliatzen .

Ar.— Hortaz, arimak soilik senti dezake.

Ag.—Oraingoz onar ezazu ondorioa bidezkoa izan daiteke el a .

Ar.— Eta zer diostazu? Horma hau egiazkoa ez bada , ez al da horm a?

Ag.—Hori onartz eko arazorik ez daukat .

Ar.— Orduan deus ez da gorputz egiazko gorputz a ez bada?

Ag.—Hori ere onartz en dizut.

Ar.— Beraz, edozer, ez bada dirudien a , ez da egiazkoa; eta materiazkoa sentim e n e k soilik haute m a n dezaket el arik, eta sentitzea arimar e n gaitasun izaki, eta gorputz a egiazkoa ez bada ezin baita gorputz izan, ondorioz, arimarik gabe ezin da gorputzik izan.

Ag.—Biziki premiatz e n nauzu, eta amore eman beharre a n aurkitzen naiz.

V. KapituluaEgia zer den

Ar.— Presta zaitez hau entzut er a .

Ag.—Prest naukaz u.

Ar.— Hona hem e n harria; eta egiazkoa da best e nolabai t ez bada go edo ez bada agertz en; eta egiazkoa ez bada, ez da harri; eta sentime n e z bakarrik ikus daiteke .

Ag.—Halaxe da.

Ar.— Hortaz ez dago harririk lurraren errai sakon e t a n , ez eta inork ikusi ezin ditzake e n lekuet a n; guk ikusi ezean ez litzateke harri eta gu urruntze a n bertan ikuslerik gera tz en ez bada harri izateari utziko dio. Eta kutxet a n gauz a asko gordet a ere, ondo itxiz gero ez dago ezer. Eta enborrar e n muina ez da egurra; sentime n e n pertzepziotik ihes egiten baitu gorputz ez-garde n ororen barneko ak eta izatea galtzen du eraba t . Existituko balitz, egiazkoa izango bailitzat ek e; eta egiazkoa izateko dirudien moduko a izan behar du eta agerian ez dago e n a k ez dirudi deus; ez da, beraz, egiazkoa. Ondorio hauen kontrako eragozp e nik ez bada uk az u.

Ag.—Dena nire baiezt ap e n a r e n ondorio dela deritzot; eta hain da zentzug a b e a ezen erraz ago ukatuko bainuke nire zeinahi premis a, ondorioa egiazkoa dela onartu baino.

Ar.— Objekziorik ez daukat . Zer esan nahi duzun ager ezazu, arren: materiazkoak (corpore a ) sentim e n e z soilik haute m a n daitezke el a, edota arimak soilik sentitzen duela, edo badirela egiazkoak ez diren harriak eta antzeko ak, edota , agian, egia bera best e nolabait definitu beharko ote den.

Ag.—Azter dezagu n , otoi, azken hau.

Ar.— Defini ezazu, bada , egiazkoa.

Ag.—Egiazkoa da berez ezagule a r e n aurre a n agertz e n den modukoa dena, honek ezagutu nahi eta ahal izatekot a n .

Ar.— Ez da, ordua n, egiazkoa inork ezagut u ezin duen a? Gainera, dirudien a ez dena faltsua bada , dem a g u n norbait en tz a t hau harria dela eta best e norbait en tz a t zura; gauz a bat eta bera faltsua eta egiazkoa izango al da aldi bere a n?

Ag.—Lehene n g o a k gehiago ukitzen nau, zeren ezagu n a ezin izan dena ez baita egiazkoa izanen. Baina zerbait egiazkoa eta aldi berea n faltsua izateak ez nau gehiegi ardura tz e n , gauza bat best e ekin konpara t uz handiago a eta aldi bere a n txikiago a ikusten baitut. Hortik ondorio hau atera tz e n da, alegia, deus ez dela berez handiago ala txikiago konparazioako esa m old e a k baitira hauek.

Ar.— Baina deus ez dela berez egiazko esa t e a r e n ondorio ez ote da best e hau, izan ere berez deus ez dela. Zura delako egiazko zura ere bada hau. Ezinezkoa da berez, hau da, ezagulerik gabe zura izan eta egiazko zura izan ez.

Ag.—Horixe diot eta, laburregi a izan arren ere, hona nire definizioa: niretza t egiazkoa da «delakoa izatea ».

Ar.— Beraz, ez dago faltsurik deus, den oro egiazkoa baita.

Ag.—Kinka larrian ipintzen nauzu, eta ez diot eran tzunik aurkitzen zure eragozp e n a ri . Horrela gerta tz e n zait galder a bidez ikaste a atse gin zaidala bate tik, eta galderak jasotze a ri beldur diodala best e t ik.

VIII. KapituluaEgiazkoa edota faltsua nondik datorren

Ag.—Zuzen zaude, baina oraindik ez dut ikusten zer onartu duda n nik oker, ez bada faltsua esat e n diodala egiazkoar e n nolabait eko kidetasu n a duen ari, ez baitut best erik aurkitzen faltsu izena merezi duenik; best ald e , aitortu behar dut faltsuari hala deitzen diogula egiazkoarekiko duen desa do s t a s u n a g a t ik. Ondorioz, antzik eza da faltsukeriare n jatorria. Horrega tik ditut zalantz ak, ez baitatorkit aise gogora kontrako kauset a t ik eratorririk deus.

Ar.— Eta gauzen izaeran genero hau bat eta bakarra bada? Ez al dakizu hainbat eta hainbat animalia motaren artean krokodiloa dela mastekatzerakoan goiko matelezurrari eragiten dion bakarra? Eta, batez ere, ez al zara ohartzen ezer edo inoren antzeko izateko berorren ezberdina ere izan beharra dagoela beste zerbaitetan?

Ag.—Diozunarekin ados nago. Baina faltsua deritzogu n a egiazkoar e n antzeko eta aldi berea n ezberdin dela gogoa n hartzen duda n e a n , biotarik zeinek ema n dion faltsu izena ezin dut bereizi. Ezberdin izateak eragind a izan dela esan go banu, edozeri faltsu dei geniez aioke , ez baitago deus egiatz a t hartzen dugun zerbait en ezberdin ez denik. Halaber, faltsu izena zerbait en antzeko izatetik datorkiola esat e n badut, arrau tz ak kexatuko zaizkit elkarren antzeko bezain egiazkoak baitira. Eta gauz a guztiak nolabai t eko antzekota s u n a k elkartzen dituelarik oro faltsua dela aitortzera behartz e n naue n ari ezin erantzun go nioke. Baina dem a g u n inolako beldurrik gabe zera erantzut e n dudala, alegia, antzekota s u n a k eta antzik ezak aldi berea n biek dutela eragina zerbaiti faltsu izena ezartzer ako a n , zein irtenbide uzten didazu? Ihardetsiko zait faltsukeriaz kutsa tz e n ditudala gauz a guztiak, ares tian esan bezala, hein bate a n denak baitira elkarren antzeko eta aldi bere a n ezberdin. Faltsu dei diezaioket dirudien moduko a ez denari, baina berriro itzuliko nintza t ek e gainditut a uste nituen eragozp e n e t a r a ; eta ustekab e ko zurrunbiloan sarturik, esan beharre a n aurkitzen naiz dirudien bezalako a dena dela egia. Hortik dator ezagulerik gabe deus ezin daiteke el a egiazko izan, eta hem e n sakon- sakon eko uhaitze t a n hondora tz eko arriskua n aurkitzen naiz, sakon eko ak izan arren egiazkoak diren uhaitzet a n alegia. Edota, esan go banu «delakoa

dena » egiazkoa dela, faltsurik ez dela ondoriozta tuko litzateke; eta hau ez du inork onartzen . Beraz, lehen go neke ak ditugu berriro, eta pazientziaz eta hainba t lanen ostea n ez dugula aurrera pausorik egin jabetz en naiz.

XIX. KapituluaEgia hilezkorrak frogatze n du arimaren hilezkortasu na

Ar.— Zer best erik aztertu behar dugu, bada, dialektikare n jakintzag ai az? Zeren irudi geom e t rikoak egiaren baitan nahiz egia beraie t a n egon, gure ariman edo adimen e a n ere badau d el a inork ez du zalantz arik egiten; ondorioz, egia gogoan ere bada go. Eta ezein jakintzag ai gure gogoan ezin banan d urik itsatsi t a bada go eta egia desa g er t u ezin bada , heriotzarekin dugun ez dakit nik zein hurkotas u n a r e n poderioz, zergatik ditugu zalantzak arimar e n betiko bizitzaz? Lerroak, apika, edota karratu ak edota zirkuluak egiazkoak izateko best e zerbaiten antzeko behar dute izan?

Ag.— Inolaz ere ez! Hori horrela dela sinest eko, lerroa zabalerarik gabeko luzera barik best e zerbait dela onartu beharko genuke; eta zirkunfere n tzia ez dela erdiko puntu tik distan tzia berbere r a inguru itxia osatze n duten puntu ak.

Ar.— Hortaz, zertara datoz zalantz ak? Edota hauek daud e n lekuan ez al dago egiarik?

Ag.—Jaungoikoak libra nazala halako zorakeria tik.

Ar.— Agian, jakintzag ai a ez dago ariman?

Ag.—Nork esan du hori?

Ar.— Edota, agian, subjektua desa g er t u ondoren subjektu ari itsat siak iraun dezake?

Ag.—Eta noiz sines t ar aziko didat e hori?

Ar.— Egiak hil egin behar du, hortaz!

Ag.—Nola liteke hori?

Ar.— Beraz, arima hilezkorra da. Amore emaiezu zure arrazoibide ei , sinet si egiari; zure baitan bizi dela eta hilezkorra dela aldarrika ari zaizu bera, eta gorputz ar e n heriotzak ezingo du bere egoitza tik aldend u. Ihes egiozu zeure itzalari eta zeure baitara itzul zaitez. Heriotzak ez du zugan eraginik, hilezkorra zarela gogoa n duzun bitarte a n .

Ag.—Entzuten dut, susp er tz e n naiz, neure onera nator. Baina emaiozu, arren, arazo honi irtenbide: nolatan egon daitezke jakintzagai a eta egia ezjakinen baitan? Hauen arimek ere hilezkorrak izan beharko baitute .

Ar.— Galdera honi erantzun a emat e a k , behar bezala landu nahi izanez gero, best e liburu bat eskatuko liguke. Orain ikusten dut aztertu ditugun gaiak berrikusi behar dituzula; orain arteko ondorioen zalantz arik ez baduz u, emaitz a ona lortu dugula pents a tz e n dut eta aurrera egin dezake g ula nahiko segur.

ELIZA KATOLIKOAREN OHITURAK ETAMANIKEOEN OHITURAK

De moribus Ecclesiae et Manicheorum

II. LIBURUA

Manikeoen ohiturak

I. KapituluaOngi gorena berez da maila gorene a n izatea

Ongiari eta gaizkiari buruz ari garelarik, auzi hau moralare n diziplina alorrekoa dela ez dut uste inork zalantzarik egingo duenik; haux e dugu, bada, hem e n hizpide. Nahiago nuke, halere, gai haue n ikerket a n dihardut e n e n adimen a r e n solitasun a hain narea izatea , non ikusi ahal izango baitzut e n hobe a gorik eta galan t a gorik ez duen ongi goren a , zeinari men egiten dion arima arrazional garbi eta perfektu ak. Hori ulertze ar ekin ikusiko lukete, halab er , zeinen egoki deitzen zaion lehen izakia, izaki goren a; bikainen a , beti bat eta bera, eraba t bere buruare n berdina; usteldu eta aldatu ezina; aldien eraginik ez duen a, iragan e t ik orainaldira aldaket a rik ezin jasan duen a. Zinez izatea daukan izakia; bere baitan era aldaezine a n dirauen subst a n tzia signifikatzen baitu. Izaki hau Jaungoikoa da eta kontrakorik ez du deus, izatear e n kontrakoa ez- izatea baita. Ez dago, beraz, Jaungoikoare n kontrako naturarik. Baina gauz a hauek hausn ar tz eko, iritzi txatxue n g a t ik ez bada , gogo gaiztoz dara m a g u n e z , gai hain zoragarriare n jakintzara iristeko ahalegin gaitez e n ahal dugun neurrian, pausok a, kontuz; ikusleak bezala ez, baina haztak a itsumu st u a n bila dabiltzan e n antzer a.

II. KapituluaGaitza zer den. Arrazoiz diote manikeo e k gaitza naturaren kontrakoa dela; definizio honek , ordea,

euren heresia suntsitz e n du

Zuek manikeook, norbaiti zuen heresia azaltzerako a n sarritan, edo ia beti, gaitzare n jatorriaren bila aritzen zaret e. Demag u n , adibidez, gaur ni lehen e n g oz hurbildu natzaizuel a; zuen baimen a r ekin, eskatz er a ausar tz e n naiz, auzi honi buruz denon iritziak alde bater a utzita, ezjakinak baikinen, batu ditzagu n zuen eta nire ahalegin ak misterio handi hau argitzeko. Zuek gaitzaren jatorria zein den galdetuko didazue; nik, berriz, gaitza zer den galdetz e n dizuet . Zein da ikerlan egokiago a , zuena ala nirea? Zer den ez dakigun ar e n jatorriaz galdetz e n hast e a ala ezjakinare n jatorria ikertze absurdu a n jausi aurretik, lehenik zer den jakin nahi izatea? Egiaz diozue: nork ez du ikusten edoz er e n gaitza gauz a horren berorren naturar e n kontrako a dela? Eta ez zaret e kontura tz e n definizio honek suntsitu egiten duela zuen heresia, izan ere, naturar e n kontrakoa gaitza bada natura bera ezin da gaitza izan; eta zuek diozue gaitza nolabait eko natura eta subst a n tzia dela. Gainera , naturar e n aurkako a naturari kontrajar tz e n zaio, eta hura suntsi tzen ahalegintz e n da; beraz, dena gehiago izan ez dadin eragiten saiatz en da; natura bera ere zerbaiti bere espeziea n izatea emat e n diona best erik ez da. Zuen baime n ar e kin esentzia hitz berria erabiliko dut esse (izan)- etik datorren a ; eta maiz hitz horren ordezkoa egiten duen subst a n tzia ere erabiliko dut; antzinako ek ez zituzten izen horiek baliatzen; horien lekuan natura erabiltzen zuten. Hartaz, zuen egoskorkeria gaindituz entzun nahi badidaz u e, esango dizuet gaitza dela, nire ustez, izatear e n esentziari eraso egiten diona gehiago izan ez dadin.

Eliza katolikoak erakus t e n digun e a n Jaungoikoa natura eta subst a n tzia guztien egilea dela, egia hau ulertzeko gai direnek argi ulertzen dute Jaungoikoa ez dela gaitzaren egile. Nola izan liteke existitzen den ororen izatear e n egilea aldi berea n ez- izatear e n egile, hots, berak sortarazitakoak esen tzia galtzera eta deus ez izatera bultzatz e a? Egiazko arrazoiak aldarrikatz en digu hori litzateke el a gaitz orokorra. Beraz, zuek gaitz gorentz a t hartzen duzuen gaitzaren erresu m a nolatan izan liteke naturar e n eta subst a n tziare n kontrako a, bera ere natura eta subst a n tzia dela badiozue? Bere buruare n kontra egiten badu, bere izatea suntsi tzera doa, eta horret ar a iritsiko balitz, gaitz goren a burutuko luke. Ez du, ordea , burutuko, izateaz gain, zuen araber a , betiko delako. Ondorioz, gaitz goren a ezin da subst a n tzia izan.

Eta zer egin? Zuen artea n badakit askok eta askok ezin ulertu dituzuela egia hauek; best e batzuek, ordea , euren solitasun az antze m a t e n dituzte, baina burua galaraz t e n dien gogo gaiztoari kasu egiten diote eta euren kontra objekzioak propos a tz e n saiatze n dira, ahulak eta trakets ak erraz limurtzeko xede okerraz eta ez, egia horiek aitortzeko. Ez zait inoiz damutuko hau idatzi izana, zuetariko baten batek irizpen zuzenez noizbait irakurri eta heresia aban do n a t uk o duelakoa n; eta best e zenbait espiritu zintzok, Jaungoikoar e n esan eko eta zuen doktrinak kutsa tu gabe ak , hau irakurri ostea n ez dituztelako zuen berbaldiek engaina t uko.

III. KapituluaKalte eragiletzat hartzen badugu gaitza, definizio honek manikeo e n sekta hondatu egiten du

Arretarik handien az eta, ahal izanez gero, argitasu n gehiagoz ikerlane a n jarrai dezagu n . Gaitza zer den berriro nabar m e n d u nahi dut. Kalte egiten duen a gaitza dela esa t e n baduz u e, gezurrik ez diozue. Baina behin eta berriro, arren eskatz e n dizuet hausn ar eta azter dezazu el a zintzoki eta egiaren bila ekin, ez hari aurre egiteko asmo zitalez, hura aurkitzeko asmo onez baizik.

Kalte egiten duen orok onurar e n bat erauzt e n dio kaltetua ri; onurarik kentzen ez badio, ez dago kalterik. Ba al da deus nabariagorik, argiagorik, begi- bistakoa gorik tem atia ez den ulerm e n eskas eko ar e n t z a t ere? Eta hau ezarri ondoren , ondorioak ikus ditzagu n. Gaitzaren zuen erresu m a ri , gaitz goren a dela uste duzue n horri, ezin dio ezerk kalterik egin, onurarik batere ez duelako. Naturak bi badira, zuek baiezt a tz e n duzuen e z , argiaren erresu m a eta ilunpe ar e n a ; argiare n erresu m a Jaungoikoa bada, zuek aitortzen duzue n ez , eta berone n izaera soila bada, oro berdin perfekzioan, gauz ak horrela, ezinbes t e a n onartu beharko duzue zuen siste m ar e n kontrako ondorio hau, alegia, onartu ez ezik aitortu ere egiten duzue n natura hau, ongi goren a , aldaezina , barner a ezin a , ustelezina , bortxaezin a dela, hala ez balitz ezin izango baitzen ongi goren a , hobezina; natura honek ezin du kalterik jasan. Bestalde, kaltea onurar e n baten gabezia bada, lehen esan bezala, ezin zaio kalterik egin onurarik ez duen ilunpe e n erresu m a ri . Argiaren erresu m a ri ere ezin bazaio kalterik eragin, bortxaezina delako, zeri edo nori egingo dio kalte zuek gaitza deritzozue n horrek?

IV. KapituluaBerez ona dena eta partaidet zaz ona denaren arteko

desb erdintas u n a

Baina, sare horiet a tik askatu ezinik zabiltzat elarik, begira doktrina katolikoaren erraz ta s u n a ri eta argita su n ari . Goren graduko ongia partaide tz azko ongitik bereizi egiten du doktrina katolikoak, berez ona baita, eta ez best e ongiren baten partaid e tz az , berezko izaeraz eta esen tziaz baizik; best e ak , ordea , deus aldatu edota galdu gabe ongi goren ak berta tik hartzen du on egiten duen a. Partaide tz azko ongia sorkaria da; hutsun e a k izan ditzake baina inoiz ere ez da Jaungoikoa hutsun e o n egile, Bera baita existitzear e n eta, nolab ai t esat eko , esen tziaren sortzailea. Eta begira gaitza esat e a n zer adieraz t e n den, ez baita esentzia, gabezia baizik, eta berau nozitu dezake e n natura suposa tz e n du. Natura hau ez da gaitzik handien a , zeinari ongiren bat kendu az kalte egiten zaion, ez eta ongi goren a zerbait ken dakiolako eta ona bada, esentziaz barik partaid e tz az delako on. Ez da izaeraz gauza ona, sortua dela diogun e a n ontasu n a norbaite n g a n dik datorkiola adieraz t e n baitugu. Jaungoikoa bakarrik da ongi goren a eta hark egindako ak denak dira onak ez, ordea, egilea bezain onak. Nor ausar tuko da esa t e r a egintzak eta egilea edota sorkariak eta sortzailea berdinak direla? Zer best erik nahi duzue, manikeook? Ez al da argi eta garbi gera tu?

V. KapituluaGaitza korrupzioa dela definitzeak manikeo e n

heresia suntsitz e n du

Gaitza zer den hirugarren aldiz galdetuko dut. Korrupzioa dela erantzungo didazue, agian. Eta, oro har, nork ukatuko du hala dela? Izan ere, naturaren kontrakoak egiten du kalte. Baina korrupzioa berez ez da deus, ez da substantzia; galbideratzen duen substantzian existitzen da. Korrupzioak ukitzen duen substantzia hau ez da gaitza; korrupzioak hondatutakoari bere osotasuna eta zintzotasuna kentzen dio; ken dakiokeen zintzotasunik ez baleuka ezin izango zen hondatua; eta daukan zintzotasun hori norengandik datorkio, zintzotasun ororen iturri denarenga ndik ez bada? Gainera, korrupzioak hondatzen duena perbertitu ere egiten da; perbertsioa ordenarik eza da, eta ordena ona da; beraz, korrupzioak hondatu duena ez dago ongirik gabe, eta ongirik gabe ez izate horrengatik, hain zuzen, korrupzioak hustu egin dezake. Hortaz, baldin eta, zuek diozuenez, ilunpetako erresum a hura ongirik gabe badago, korrupzioak ezingo du hondatu, zer hondaturik ez daukalako. Ausart zaitezte, ahal

baduzue, Jaungoikoa eta Jaungoikoaren erresuma korrupzioak honda dezakeela esaten, Satanasen erresum aren hondam en a bera zuek azaltzen duzuen eran nola izan litekeen aurkitzen ez baduzue.

VI. KapituluaZer den eta zerk jasan dezak e e n korrupzioa

Zer irakast e n digu argi katolikoak? Asma dezakez u e: egia. Subst a n tzia sortuak soilik direla honda g a r riak; sortua izan ez den ongi goren a hond a ezin a dela; eta korrupzioa bera, gaitz goren a , ezin honda daiteke el a subst a n tzia ez delako. Eta korrupzioa zer den galdetz e n baduzu e , zeuok aurkituko diozue erantzun a , korrupzioak eragind ako hond a m e n a ikusita: hond at u t a uzten du ukitzen duen oro. Korrupzioak zauritzen duen a suntsi tut a geratz e n da, iraute a eta izatea bera ere galtzen du, izatea eta iraute a elkarrekin doaz elako. Horra zergatik izatea bere maila goren e a n aldaezina dugun berez. Hoberako aldatz en dena perber t siorako zuen joeraga t ik aldatz en da, esen tziatik urruntz eko, urruntz e horret a n esentziare n sortzaileak inongo zerikusirik ez duelarik. Gauza batzuk hoberako aldatz en dira, eta hori izatera n tz a joera da, itzulera, konbert sioa, ez perber t sioa. Perbert sioa , izan ere, orden a m e n d u a r e n kontrakoa da; izatera n tz ako joera orden ar ako joera da, eta orden a erdiest e a n , izatea erdies t e n da, sorkariak hori erdiets dezake e n neurrian. Orden ak nolab ai t eko ados t a s u n e r a itzularaz t e n du antolatz e n duen a. Izatea , bat izatea baino ez da. Batasun a lortzen dugun heine a n gara, izan; batas u n a r e n fruitu dira egokitasu n a eta adost as u n a , eta haue n bitartez daukat e gauz a konpos a t u e k beren izatear e n neurria; gauza soilak, aldiz, berez dira, beraiek baitira batasu n a ; soilak ez direnak osagarrien adost as u n a g a t ik dira batasu n a r e n antzeko, eta elkartze ar e n neurriak emat e n du izatear e n a ere. Beraz, orden ak izatea eragiten du; desord e n a k, aldiz, (perber t sioa edota korrupzioa ere dei diezaiokegu) ez- izatea eragiten du; honda tz e n den orok, horrex e g a t ik, gehiago ez izaterako joera du. Korrupzioa zerk eragiten duen jakinda, aurkituko duzue gaitz nagusia zein den, helmug a honet a r a eram a t e n gaituel ako korrupzioak.

VII. KapituluaJaungoikoaren ontasunak ez du deus hondat z e n uzten ez izateraino. Sortzea eta ordenat z e a

zertan diren ezberdin.

Baina Jaungoiko onak ez du uzten gauzak horret ar aino irits daiteze n; eta gauz a akastun guztiak orden a tz e n ditu lekurik egokien e a n kokatuz, aldend u ziren lekura mugim e n d u orden a t u e z itzultzen ez diren bitarte a n . Eta horrela, aukera m e n indart su a duten arima arrazional ak ahultzen direne a n , sorkarien behe maileta n kokatzen ditu, dagokien lekuan. Bakoitza bere lekuan ezartzen duen Jaungoikoar e n epaiak errukarri bihurtzen ditu. Horrega t ik mirest e n dugu zuek hainbe s t e gaitzes t e n duzuen aipua: neu naiz zorionare n egilea eta zoritxarrare n sortzailea (Is. 45, 7). Sortu hitzak hem e n eraiki eta orden a t u esan nahi du; horrega t ik bertsio batzue t a n agertz e n da: zorionare n egilea naiz eta zoritxarrare n orden a tz aile a . Ez zenari izatea emat e a da egin; orden a t u , berriz, lehendik bazen a eratze a hobe a izan dadin, perfekzio maila garaiagor a irits dadin. Jaungoikoak zera dioene a n , zoritxarren orden a tz ailea naiz, esan nahi du makaltzen diren gauz ak, ez izatera n tz ako joera duten ak , Berak atontz en dituela; ez helmu ga horret ar a iritsi direnak. Arrazoiz esan da, jainkozko Probidentziak ez duela ezein izaki hutsera itzultzen uzten.

Hauek denak luze- zabalago landuko ditugu, baina oraingoz eta zuekin aski dela uste dut. Salbazioare n atea erakutsi nahi dizuet , ikusiz zuen etsipen ak itxarope n a galtzera ere eram a t e n dituela ezjakinak. Gogo onak soilik zabaltzen du atea , eta Jaungoikoare n errukiak ekartzen digu bakea , ebanjelioan aingeru ek abes tu bezala: Aintza zeru goren e a n Jaungoikoari eta bake a lurrean

gogo oneko gizon- emaku m e e i (Lk 2, 14). Orain arte esan d ak o a aski da ikus dezazu e n ongiare n eta gaizkiaren eztab aid a erlijioso honek irtenbide bakarra duela: existitzen den orok Jaungoikoag a n dik hartu du izatea , eta esen tziaren honda m e n a ez dator Jaungoikoag a n dik; ez du horrek, ordea , esan nahi izaki oro ez denik beti jainkozko probiden tziare n esparru, orden a orokorrea n dagokion lekuan kokaturik. Oraindik ohartze n ez bazare t e , ez dakit zer gehiago egin dezaked a n zuenga tik; agian, orain arte esand a ko a behin eta berriro xehatuz errepikatu, pieta t e a k eta garbita su n ak zuen adimen a gorago altxatze n ez duen bitart e a n .

ERABAKIMEN LIBREADe libero arbitrio

I. LIBURUA

I. KapituluaJaungoikoa gaitzaren egile?

Evodio: Esadaz u, arren: Jaungoikoa izan al daiteke gaitzaren egilea?

Agustin: Erantzun go dizut, baina lehenik zuk esan behar didazu zein gaitzi buruz ari zaren; bi dira, izan ere, gaitz hitzari emat e n dizkiogun adierak: bata, norbaitek gaizkia egin duela diogun e a n ; best e a , «norbait ek gaitza jasan duela» baiezt a tz e n dugun e a n .

Ev.— Batari zein best e a ri buruz jakin nahi dut.

Ag.—Jaungoikoa ona izaki, zuk dakizunez edo sines t e n duzunez (ez baita zilegi kontrakoa sinest e a) , argi dago gaitzik ez duela eragiten . Horrez gain, Jaungoikoa zuzena dela aitortzen badugu (eta hori ukatze a sakrilegoa litzateke) , onak saritzen dituen modu a n zigortzen ditu gaiztoak; eta ezartzen dizkien penak, zalantzarik gabe, gaitza dira zigorra nozitzen duten e n tz a t . Hortaz, sufritzen duen inork ez badu zuzenga b e ki sufritzen, eta hori aitortu beharra daukagu mundu a n gerta tz e n den ororen Probiden tzia arautz aile jainkozkoa sines t e n dugunok, ondorioz, Jaungoikoa ez da inolaz ere lehen motako gaitzaren egilea, bai, ostera, bigarren motako gaitzaren a .

Ev.— Jaungoikoak egin ez duela ikusi berri dugun lehen motako gaitzak ba al du best e egilerik?

Ag.—Jakina! Norbaitek egina beharko du izan. Baina norbait hori zehazki nor den galdetz e n badidazu , ezin dizut esan, ez baita norbait bakar eta zehatz a , baizik eta zuzenki jokatzen ez duen gizaki bakoitza da bere egintza gaiztoen egile. Eta horren zalantzarik baduz u, gogora ezazu lehentx e a g o esan dugun a, hots, Jaungoikoare n justiziak egintza gaiztoak zigortzen dituela. Argi dago, zigorra ez litzateke el a zuzena izango, egintza horiek nahita eginak ez balira.

Ev.— Baina, nik dakidala, bekatu egiten ikasi ez duen ak ezin dezake bekaturik egin. Hau horrela bada, esad az u: noreng a n dik ikasi dugu bekatu egiten?

Ag.—Diziplina ongia dela uste duzu?

Ev.— Nor ausartuko da diziplina gaitza dela esa t e r a?

Ag.—Eta ez gaitza, ez ongia izango ez balitz?

Ev.— Nire ustez, ongia da.

Ag.—Arrazoi osoa daukazu , diziplina bidez baitatorkigu zientzia edota berak bakarrik pizten baitu gure baitan jakingura ; ez du inork ere jakintzarik bereg a n a t z e n , diziplinaren bitart ez ez bada. Ez duzu hala uste?

Ev.— Nire ustez, diziplinaren bidez ongia baino ez dugu ikasten.

Ag.—Erne, beraz! Ez gaitzik ikasi! Diziplina hitza discere (ikasi)- tik baitator soilik.

Ev.— Nondik datorkio, orduan, gizakiari gaizki egite hori, ikasia ez bada?

Ag.—Agian diziplinatik alde egin eta ikaste ari bizkarra eman zaiolako. Baina nolana hi izanda ere, diziplina ongia da eta ikaste t ik dator, eta gaitza ezin da inola ere ikasi; ikasia balitz, diziplina ez litzateke ongia, zerorrek aitortu duzun ez . Honela, gaitza ez da ikasten eta, beraz, gaizkia egiten noren ga n dik ikasten dugun galdetz e ak ez dauka zentzurik; gaitza ikasten badugu, berari ihes egiteko ikasten dugu, ez hura egiteko. Horrega t ik, gaizki egitea diziplinatik aldentz e a best erik ez da.

Ev.— Hala eta guztiz, diziplina bi daud el a pents a tz e n dut: batak ongia egiten irakast e n digu, best e ak gaizkia egiten. Zera gerta tu zait, baina: diziplina ongia ote den galdetu didazun e a n , ongiaren amodioak txunditu egin nau eta ongia egiten irakast e n digun diziplinari soilik errep ar a t uz , ona dela erantzun dizut. Orain, ordea, kontura tz e n naiz badela best e diziplina mota bat, benet a n eta ezbairik gabe dese gokia, eta honen egilea nor den jakin nahi dut zehazki.

Ag.—Onartuko duzu, halere, adime n a ongia dela ezinbes t e a n .

Ev.— Bai, eta ondas u n hain handitza t dauka t , gizakiak deus handiagorik izan ote dezake e n ez dakidala; eta ez dut inoiz esan go ezein adimen gaiztoa izan daiteke e nik.

Ag.—Esadaz u ba: irakas t e n zaiona ulertzen ez duen ari pertson a ikasia iritziko zenioke?

Ev.— Ez, inondik ere!

Ag.—Beraz, adimen oro ona bada eta ulertzen ez duen inork ikasten ez badu, ondorioz, ikasten duen orok ongi egiten du. Ikasten duen ak ulertu egiten duelako, eta ulertzen duen ak ongi egiten duelako. Hori dela eta, zerbait ezagutz e bidea n gure irakasle a nor den jakin gura izatea, ongia egiten nork irakast e n digun jakin nahi izatea da. Utziozu, beraz, galdetz e a ri batek daki zein doktore edo irakasle gaiztori buruz; izan ere, gaiztoa bada ez da doktore a , eta doktore a bada ez da gaiztoa.

II. KapituluaGaitzaren jatorria arakatu aurretik, Jaungoikoari buruz zer

sinistu behar den

Ev.— Izan bedi zuk diozuna. Baina, gaitza egiten ez dugula ikasten aitortzera derrigortze n nauzularik, esad az u: non dago gure egintza gaiztoen jatorria?

Ag.—Ai! Gaztetan hainbeste torturatu ninduen auzi hura piztu duzu, erantzun bila hainbeste neke sufritu ondoren manikeoen heresiara eraman ninduen galdera bera, hain zuzen ere. Eta hain lur jota geratu nintzen hainbeste ipuin txepelen zamape an, eta hain abailduta, egia aurkitzeko nire irrika biziak Jaungoikoaren laguntza lortu izan ez balit ezin libratuko nintzen haietatik, berriro askatasun era itzultzeko. Eta nire kasuan auziari irtenbide egokia aurkitzeko eta ni salbatzeko hain erabakigarria gertatu zitzaidan ordena berari jarraituko diot zurekin ere. Aldeko bekigu Jaungoikoa eta sinetsi duguna ulertzen lagun diezagula, ziur baikaude profetak urratutako ildotik gabiltzala, zera dioenean: sinetsi ezik ez duzue ulertuko (Is. 7,9). Sinesten dugu Jaungoikoa bat bakarra dela eta den guztia Beragandik sortua dela, baina hala eta guztiz, ez dela Jaungoikoa bekatuen egilea. Kezkaturik dauka, halere, gure arima hausnarket a honek: bekatua Jaungoikoak sortutako arimek egina bada eta arimak Jaungoikoagandik badatoz, nolatan ez ditugu bada, bekatua eta Jaungoikoa, hertsiki lotuko?

Ev.— Argi eta garbi azaldu duzu oraintxe nire pents a m e n d u a krudelki tortura tz e n duen zalantz a, zurekin eztab aid a tz e r a behar tu nauen zalantza bera, hain zuzen.

Ag.—Eutsi gogor! Ez etsi! Sinesten duzuna sinesten jarraitu! Ez baitago hori baino sinesmen funtsezkoagorik, nahiz eta ez jakin gauzak zergatik diren horrela; erlijioaren egiazko funtsa

sakona baita, Jaungoikoa esan edo pentsa daitekeen gauzarik bikainentzat hartzea; eta Jaungoikoari buruz ez dauka iritzi hobezina Hura ahalguztiduna eta erabat aldaezina, ondasun guztien egilea dela sinesten ez duenak; eta Jaungoikoa ondasun horiek guztiak baino infinituki bikainagoa dela, sortu dituenak zuzenki gobernatzen dituela eta haiek sortzeko ez zuela laguntza premiarik izan, bera bakarrik aski izan ez balitz bezala. Hortik dator, hutsetik sortarazi zuela oro, ez beragandik; beragandik sortutako bakarra Beraren berdina dena baita, guk Jaungoikoaren Seme bakarra deritzoguna, eta argiago zehaztu nahian «Jaungoiko Ahalmen» edota «Jaungoikoaren Jakinduria» deitzen dioguna, zeinaren bitartez egin baitzituen hutsetik eginak izan diren gauza guztiak. Gauzak horrela direla aitortu ondoren, Jaungoikoaren laguntzaz saia gaitezen orain azaldu duzun auzia ulertzen modu honetan.

III. KapituluaKonkupisz e n t z ia da gaitzaren jatorria

Ag.—Gaizki eginare n jatorria zein den jakin nahi duzu, zalantzarik gabe . Aurrez jakin behar da zeri esa t e n diogun gaizki egitea . Esadaz u, bada: zein da honi buruz duzun iritzia? Eta hitz gutxitan zure pents a m e n d u a laburbildu ezin baduzu, nolabait adieraz t eko, aipatu itzazu banan- banan zenbait egintza gaizto.

Ev.— Denbora faltaga tik utziko ditut batzuk eta gogora tz e n ez ditudalako best e batzuk, baina nork jartzen du zalantza n egintza gaiztoak direla adulterioak, gizahilket ak, sakrilegioak?

Ag.—Esadaz u lehenik eta behin: zergatik deritzozu zuk adulterioari egintza gaiztoa, legeak debeka tz e n duelako, agian?

Ev.— Egintza gaiztoa da, ez legeak debek a tz e n duelako, aldera n tziz baizik; hain zuzen, gaiztoa delako debek a tz e n du legeak.

Ag.—Baina, zer esan, norbaitek adulterioare n plazera exager a t uz galdezka estutz e n bagai tu, ea zergatik irizten diogun gaitza eta gaitz konden a g a r ria . Legear e n indarre a n babes t u , eta horrekin erantzun egokia eman diezula uste al duzu sinetsi ez ezik ulertu ere nahi duten ei? Nik ere, zuk bezala eta inolako zalantz arik gabe sines t e n dut eta herri eta nazio guztiei sinetsi beharrekotz a t aldarrikatz en diet adulterioa gaitz larria dela. Baina une honet a n gure eginkizuna da fede bidez hartu dugun a jakitea, ulertze a eta guztiz egiazkotz a t edukitzea . Beraz, barru- barrutik hausn ar ezazu eta esad az u adulterioa gaitza dela zergatik uste duzun.

Ev.— Nik neure emaz te a g a n pairatu nahi ez nukee n hori gaitza dela ziur dakit; norber ari gerta dakigun nahi ez dugun a inori egitea gaizki porta tz e a da.

Ag.—Eta zer esango zenuke emazt e a best e norbaiti hartaz libreki gozatzeko gustura utziko liokeen gizon lizunari buruz, trukea n haren emaz te a z berak ere lizentzia bera erabiltzeko baldintzap e a n ? Horret an gaitzik ez legoke el a uste duzu?

Ev.— Alderantziz, gaitz ikaragarria.

Ag.—Honek ez du, bada, zuk aipatu berri duzun arauar e n aurka bekatu egiten, berak pairatu nahi ez lukeenik ez baitu egiten. Beste arrazoiren bat bilatu beharko duzu, beraz, adulterioa gaitza dela sinest ar azi nahi badidazu .

Ev.— Gaitza deritzot, sarri ikusi ditudalako krimen honet az salatu t ako gizonak konden a t u t a .

Ag.—Eta zer? Ez al dira sarritan gizaki asko euren egintza oneng a t ik konden a t u a k izan? Gogora ezazu Historia, ez profano a bakarrik, baita jainkozko autorit at ez jantzia ere; ikusiko duzu zeinen juzgu txarra egin beharko genuke e n apos toluei eta martiri guztiei buruz, gizaki batzuek best e e i ezarritako konde n a konden a t u e n egintza okerren froga segurutz a t hartuko

bage n u ; haiek guztiak Jesukristoren fede a aitortzea g a t ik izan baitziren konden a t u a k . Hartaz, gizakiek konden a t z e n duten oro gaitza bada, horren ondorio gisa onartu beharko genuke aldi hartan krimen a zela Jesukristoren g a n sines t e a eta fede hori aitortzea . Gizakiek konde n a tz e n duten oro ez bada gaitza, best e arrazoiren bat ekarri beharko didazu adulterioa gaitza dela frogatz eko.

Ev.— Ez dakit zer eran tzun.

Ag.—Adulterioare n malezia, agian, libidotik datorke; zailtasun gaindiezinekin topo egin duzu, izan ere, nabar m e n ki gaitza deritzozun egintza horren maleziaren arrazoi estrints eko a aurkitu nahian. Eta adulterioare n malezia libidotik datorrela hobeto uler dezazun zera esan go dizut: inork biziki desiratuko balu bere hurkoare n emaz te a z gozatz e a eta nolabai t asmo a eta, ahal izanez gero, desira gauz atz e r a iritsiko zela jakingo balitz, desira gauz atu ez arren, delitu agerian nabar m e n harrap a t u a bezain errudun izango litzateke pertson a hori.

Ev.— Argi baino argiago gera tu da; eta ez duzu zertan hitzaldi luzetan jardun, gizahilket a, sakrilegio eta best e edozein bekature n ingurua n horixe bera niri sinest ar az t eko, bekatu mota guztien jatorrian gutizia gailentze n dela begi- bistan baitago.

IV. KapituluaBeldurraren kausaz egindako gizahilke tari buruz objekzioa.

– Zein gutizia mota da errudun?

Ag.—Ba al dakizu gutizia horri grina ere deitzen zaiola?

Ev.— Badakit.

Ag.—Eta zure ustez, grina eta beldurrare n artea n alderik ba al dago?

Ev.— Bi horiek bata best e t ik oso urrun daud el a uste dut.

Ag.—Nik ikusten duda n ez , zure iritzia da, grinak zerbait er a n tz duela joera, beldurra, berriz, zerbait e tik ihesi doala.

Ev.— Diozun bezala, halax e da.

Ag.—Hortaz, gizaki batek best e bat hilko balu, ez deus onik lortzeko, gaitzen bat gerta ote dakiokee n beldurra g a t ik baizik, ez ote litzateke gizahiltzaile izango?

Ev.— Bai, zalantz arik gabe; baina, hala ere, egintza hori grinak agindut a burutu a litzateke; norbaite n beldurrez gizakia hiltzen duen ak argi dago beldurrik gabe bizi nahi duela.

Ag.—Eta ongi xume a deritzozu zuk beldurrik gabe bizitzeari?

Ev.— Ez ba! Ongi oso handia da; baina ustez hiltzaile den horrek ezin dezake inola ere ongi hori bere krimen ar e n bidez lortu.

Ag.—Ez diot nik horrela lor dezake e nik; hark beldur gabe bizi nahi duela diot. Beldur gabe bizi nahi duen ak ongi bat nahi duela zalantz arik ez dago, eta horrega t ik ez diogu desirari errua egotziko; hala balitz, errudun tz a t hartu beharko genituzke ongia desira tz e n duten guztiak. Beraz, aitortu beharra daukagu gizahilket a batzue t a n gaitza egin nahia ez dugula aurkitzen eragile gisa, eta faltsua da esa t e a grina gaiztoa dagoel a bekatu ororen maleziare n funtse a n; hori faltsua ez balitz, bekaturik egin gabe gizahilket arik burutu ziteke e n .

Ev.— Gizahilket a gizakia hiltzea bada, inoiz bekaturik gabe gerta daiteke; izan ere, ez dut uste bekatu egiten duenik etsaia hiltzen duen soldadu ak, ez eta epaileak edo haren ministroak gaizkilea heriotzara dara m a n e a n , ez eta geziak nahi gabe eta tamalez eskutik ihes egin dionak, gizakia hil arren ere, ez dut uste bekatu egiten duenik.

Ag.—Ados. Hauei ez diegu hiltzaile deitzen. Baina esad az u , nagusia g a n dik oinaze izugarriak espero dituen morroiak hura hilko balu, gizahiltzaile deitu behar ez zaiene n multzoan sartzen duzu zuk morroi hori?

Ev.— Haienga n dik urruti ikusten dut morroi hori; haiek legee n agindura egiten dute edota legee n kontra ez, beder e n; morroi horren hilketa zurituko duen legerik ez dago, ordea.

Ag.—Berriro ere aginte a r e n g a n a bidaltzen nauzu. Baina gogoa n izan behar duzu sinest e n dugun a ulertze a dela orain ardura tz e n gaituen a . Eta lege ez fidatzen garelarik, ahal dugun neurrian ikusten saiatu behar gara, ea egintza hau zigortzen duten lege ek arrazoiz eta justiziaz ala oker jokatzen duten .

Ev.— Nagusia jakinaren gaine a n eta nahita hil duen morroia zigortze a n legeak ez du, inondik ere, bidega b e ki jokatzen; aurre a n aipatu ditugun e t a t ik inork ere ez baitu hori bera egiten.

Ag.—Zer? Ez al duzu gogoa n zeuk ares tian esand ak o a , alegia, egintza gaizto orotan grinak agintzen duela eta horrex ek, hain zuzen, egiten duela gaizto?

Ev.— Oso ongi gogora tz e n dut, bai.

Ag.—Eta ez al duzu zeuk onartu, halaber , ez dela irrika gaiztoa beldur gabe bizi nahi duen ar e n desira?

Ev.— Hori ere gogoan dut.

Ag.—Horrela bada, morroiak desira horreng a t ik nagusi a hiltzen duen e a n ez du desira errudu n baten g a t ik hiltzen. Beraz, ez gara oraindik iritsi erailket a horren maleziaren kausara . Biok bat gatoz zera esat e a n , alegia, edoz ein egintza makur irrika txarrare n , hau da, desira gaitzesg a rri baten eraginez burutua izanaga t ik dela gaizto.

Ev.— Susmo a dut bidega b e ki zigortua izango ote den morroi hori, baina ez nintzat ek e hori esat er a ausartuko, arrazoiren bat ema n beharko banu.

Ag.—Hala ote? Agian orain kontura tu zara krimen hain handi hori zigorgab e t z a t hartu behar dela, astiro eta ongi aztertze n ez den bitarte a n ea morroi horrek ez ote zuen nagusiare n beldurra gainetik kendu nahi bere apet a gaiztoak ase tz eko. Zeren, zintzoek ez ezik gaiztoek ere beldur gabe bizi nahi baitute , baina diferentzia batekin: zintzoek beldur gabe bizi nahi dute, galtzeko arriskurik gabe eduki ezin daitezke e n gauz en maitas u n a ri uko eginez; gaiztoak, aldiz, haiet az osoki eta segurt a s u n e z gozatz eko eragozp e n a k albora tz e n saiatz en dira, eta horrega t ik euren bizitza hain da zitala eta kriminala ezen, zinez, bizitza barik heriotza deitu beharko baikenioke.

Ev.— Nire hutse gi t e a aitortzen dut, eta biziki pozten naiz libido deritzogu n gutizia errudun a kausitu izanaga t ik. Argi ikusten dut orain gogoz kontra gal ditzakegu n gauze n amodio gehiegizkoan datzala libidoa.

V. KapituluaBigarren objekzioa: erasotzaile injustuaren erailketa,

legeak onartua

Ev.— Ikus dezagu n orain, ongi baderi tzozu, pertson a supers t iziosoek hain sarri egiten dituzten sakrilegioet a n ere ea gutiziak agintzen duen.

Ag.—Kontuz! Arinegi jokatu gabe! Auzi hori plant e a t u aurre tik, best e hau eztab aid a t u beharko genuke: ea nork bere bizia, liberta t e a edo kastita t e a defendi tzeko, bortxaz datorkizun etsaia edo maltzurki oldartzen zaizun sikarioa inongo libido motarik gabe erail daiteke e n .

Ev.— Nola pents a dezakez u libidorik ez dauka t el a gogoz kontra gal ditzaket e n gauza hauek salbatz eko etsaien g a n dik babe s t e n saiatzen direnak? Eta gogoz kontra galdu ezin badituzt e, zer dela eta defenditu behar dituzte eraso tz aile injustua hiltzeraino?

Ag.—Ez da, beraz, zuzena bidaiariari bidelapurr a hiltzeko baime n a emat e n dion arau a , honek bidaiaria erail baino lehen a go . Edota ohore a galtzeraino bortxatu a izateko arriskua n dagoe n gizonak edo emaku m e a k , ahal badu, eraso aldia jasan aurre tik eraso tz ailea hiltzea baime n tz e n duen arau a . Era berea n , legeak agintzen dio soldadu ari etsaia hil dezan , eta hala egiten ez badu nagusie n zigorra berega n a t u ko du. Ausartuko al da inor lege hauek zuzenga b e a k edota baliogab e a k direla esa t er a? Bada, nire ustez, zuzen a ez dena ez da lege.

Ev.— Herriei ema n d a k o legeak gaitz handiago ak ekiditeko txikiagoak zilegitzen baditu, ez dut uste salakuntz a horren pean egongo denik. Eta gaitz askoz ere arinago a da inoren bizitza arriskupe a n ipintzen duen norbait hiltzea, norber ar e n a defendi tzen duen a hiltzea baino. Eta askoz ere doilorrago a da gizaki baten gogoz kontrako abusu sexuala, honek halako zantarkeria bortxaz burutu nahi duen a hiltzea baino.

Etsaia hiltzen duen soldadu a , aldiz, legear e n zerbitzari soila baino ez da, eta inolako grina txarrik gabe bete dezake bere egitekoa . Eta azkenik, herriaren defents a r ako ezarri den legea ezin da inoren grina makurtza t hartu; zeren, lege a ezarri zuenak Jaungoikoar e n aginduz ezarri bazue n, hots, betiko justiziaren printzipioen araber a , inongo grinarik gabe egin ahal izan zuen; eta grinaren batek eragind a ezarri bazuen, horrek ez du esan nahi grinat suki bete behar denik lege hori, legegile gaiztoak lege onak ere egin baititzake. Tirano usurpa tz aile batek, adibidez, hiritar interes a t u baten g a n dik hartzen badu dirua dekre tu hau ezar dezan, alegia, inori ere ez zaiola zilegi emaku m e a bahitze a ez eta berarekin ezkontzeko ere, okerra izango ote da lege hau tirano bidega b e , ustel hareng a n dik datorrelako? Beraz, hiritarren defent s a r ako indarkeriari antzeko indarrez aurre egitea agintzen duen legea inolako grina gaiztorik gabe bete daiteke . Orobat esan daiteke edozein botereri juridikoki eta hierarkikoki lotuta daud e n mend eko ministro guztiei buruz.

Gainontz eko ei buruz, ordea , lege a bidezkoa izanda ere, ez dakit nola justifika daitezke e n , ez baitie legeak inor hiltzera obligatze n; hil ala ez hil, euren esku uzten du legeak aukera. Euren esku dago, beraz, inor ez hiltzea gogoz kontra gal ditzaket e n , eta horrex e g a t ik atxikimen d urik merezi ez dieten gauz ak defendi tze a g a t ik. Biziari dagokionez , norbaitek zalantz a egin dezake arimari nolabait bizia kentzen ote dion gorputz a erailtzeak; baina ken badiez aioke ez digu arret a handirik merezi; eta ezin bazaio kendu, ez dago zertan ikaraturik. Kastitat e a ri gagozkiola, bertu t e a izaki, ariman errotzen dela nork jarriko du zalantz an? Ondorioz, gogoz kontra gorputz a profana tz e n badigut e ezingo digute bertu t e a indarrez harrap a t u . Beraz, erailtzen dugun erasotz aile injustuak ken diezaguk e e n guztia atxikitzea ez dago gure esku. Ba al du, orduan, zentzurik hura gurea dela esat e ak? Arrazoi horreng a t ik ez ditut nik gaitzes t e n gaizkile horiek hiltzea zilegi egiten digute n lege ak; baina hiltzaileak zuritzeko ihesbiderik ere ez dut aurkitzen.

Ag.—Are gutxiago ulertzen dut nik zer dela eta saiatu behar duzun inongo legerik onartz en ez duten ak justifikatzen .

Ev.— Gizakiok promulga t u eta kanpotik ezagun a zaigun edozein legek ez ditu konden a t z e n; baina Jaungoikoare n Probiden tziak oro gobern a tz e n duelarik, nork daki ez ote daud e n horiek askoz beteb e h a r r ezko a g o a den lege sekretur e n baten agindup e a n . Nola egon daitezke lege honen aurre a n erruga b e , gauza arbuiag arriak defend a t z e a r r e n gizaki baten odolaz eskuak kutsa tu dituzten ak . Horrega tik, herri baten gobernu zuzener ako ezarritako legeak egintza hauek zilegiztatz en dituela iruditzen zait, jainkozko Probiden tziak zigortzen baditu ere. Giza legear e n helburua baita, gizarte a n bake ari eust e adinako neurrian zigorra ezartz e a , eta

legegilear e n esku daud e n gauze t a n soilik. Baina best elako erru horiek, zalantz arik gabe , best e zigorrak dauzkat e , jainkozko jakinduriak soilik barka ditzake e n zigorrak.

Ag.—Gorest e n eta onartz en eta gores t e n dut, egin duzun bereizket a hori; lehen aldiz erabilia da eta ez da perfektu a; bai, ordea , konfiantzaz bete a eta goikoari begira egina. Egiatzat hartzen duzu herrien gobernu a xede duen giza lege ak zilegi egiten dituela, eta zigor gabe uzten, jainkozko Probidentziak zigortzen dituen hainbat egintza; eta gainer a, giza lege a orotara ez iristeak ez du esan nahi lege honen agindu ak gaitze t si behar direnik.

VI. KapituluaBetiko legea, giza legee n moderat zailea. Betiko legearen nozioa

Ag.—Azter dezagu n orain tentuz, gustu baduz u, bizitza honet a n herriak gobern a t z e n dituen legeak zenba t e r aino zigortu behar dituen egintza gaiztoak; ondoren ikusiko dugu zer zigortu behar duen Jaungoikoar e n Probiden tziak ezkutua n baina ezinbes t ez .

Ev.— Biziki nahi dut auzi hain garrantzitsu a r e n muga– mugar aino iristea, infinitua dela uste baitut .

Ag.— Inola ere ez. Har ezazu adore eta abia zaitez arrazoim e n a r e n ildoet an zehar, uste ona pietat e a n ipiniz; ez baitago deus hain gogor eta hain zail, Jaungoikoar e n laguntz ak leundu eta erraztu ez dezake e nik. Beraz, Haren babe s e a n eta berari laguntz a eskatuz , helburu hartu dugun a aztertz en has gaitez e n . Eta best e ezer baino lehen, esad az u ea idatziz promulga t u t ako lege hau baliagarri zaien aldi bateko bizitza honet a n bizi diren gizaki guztiei.

Ev.— Jakina baietz! Gizaki hauek osatze n baitituzt e herriak eta nazioak.

Ag.—Gizaki eta herri horiek beroiek ahitu edo aldatu ezin daitezke e n eta, ondorioz, betiko gauze n kide ote dira edo, alderan tziz, aldagarriak eta denbor az muga t u ak?

Ev.— Nork jartzen du zalantza n gizakia nabar m e n ki dela aldagarria eta denbor az muga t u a?

Ag.—Nolanahi ere, herri bat balego hain zuhur eta serioa eta ongi komun ar e n zaintzaile hain zintzoa non hiritar bakoitzak garrantzi gehiago eman go liokeen onura publikoari pribatu ari baino, ez al litzateke zuzen a izango herri honek bertako ogasu n publikoa kudea tz eko magis tra tu ak aukera tz e a ahalbidetuko lukeen lege bat?

Ev.— Lege zuzena litzateke.

Ag.—Eta apurka- apurka herri hori berori galbidera t uko balitz ongi pribatu a publikoa baino nahiago izateraino, eta gehien eskaintze n dionari botoa salduko balio eta herriaren gobernu a boterez al e ek erosita gizaki biziotsu gaiztoen eskue t a n utziko balu, ez al luke ongi jokatuko honda m e n d i orokorrare n erdian kutsa tu gabe gera tu den gizonak, eskua n duen botere a erabiliz, herriari ohoreak bana tz eko ahalm e n a kenduko balio eta ohore horiek zintzo batzue n edo agian bakarrare n eskue t a n jarriko balitu?

Ev.— Bai. Horrek ere zuzen jokatuko luke.

Ag.—Baina, itxuraz behintza t , bi lege hauek hain elkarren kontrako ak izaki, batak herriari bere magis tra tu ak aukera tz eko ahalm e n a emat e n baitio eta best e ak kendu, eta bigarren a gerta tu delarik biak herri bere a n ezin izan daitezke e n baldintze t a n , esan al dezake g u bietarik bat injustua dela eta hobe zela legea ezarri izan ez balitz?

Ev.— Inola ere ez.

Ag.—Orduan, ongi baderi tzozu, aldi baterako lege a deituko diogu, zuzen a izanda ere, denbor ar e n joan- etorrian zuzenki alda daiteke e n a ri .

Ev.— Hala deituko diogu.

Ag.—Eta zer? Ororen arrazoi goren a dela diogun lege ari, zeinari beti obeditu behar zaio (gaiztoak bizitza dohaka b e eta errukarriz zigortzen baititu eta zintzoak bizitza dohat suz saritzen). Eta berorren indarrez zuzenki ezartzen da aldi baterako deitu dugun legea eta indar beron ez eta zuzent a s u n berdinez aldatz en , nolatan lege hori ez zaio aldaezin eta betiko agertuko edozein pertson a adimen t s u ri? Edota agian inoiz injustua gerta daiteke gaiztoak zoritxarreko izatea eta zintzoak zorioneko, herri zuhur eta zentzudu n ari bere agint ariak aukera tz eko ahalbide emat e a bezala, eta, aldera n tziz, herri gaizto, axolaga b e a r i eskubide hori kentze a bidega b e k e ri a dela esango ote dugu?

Ev.— Lege hau aldaezina eta betikoa dela onartz en dut.

Ag.—Ohartuko zara, halaber , aldi bater ako legea betiko lege a n oinarritut a dagoe n heinea n izango dela zuzen a eta bidezkoa; zeren, aipatu dugun herri horrek inoiz zuzenki izan badu bere agint ariak aukera tz eko eskubide a , eta best e noizbait eskubide hori zuzenki kendu bazaio, aldi bateko goibeh er a horren justiziak betiko legea n dauka jatorria; eta betiko legear e n arab er a , beti da zuzen a herri zentzudu n a k bere agintariak aukera ditzan, eta era bere a n zuzena, herri zentzuga b e a ri eskubide hori kentze a . Ez duzu hala uste?

Ev.— Ados nago.

Ag.—Horren arab er a , gure ariman irarrita dara m a g u n betiko legear e n nozio laburra neure neurri apalea n ahoz emat eko zera esan go dut, alegia, lege horren eraginez zuzena dela gauza guztiak perfektuki orden a t u t a egote a . Ezberdina bada zure iritzia, azaldu ezazu, arren.

Ev.— Ez daukat deus zuk esand ak o ar e n kontra; egia da diozuna.

Ag.—Eta betiko legea bakarra izaki, eta aldi baterako lege ezberdinak betikoarekin beti ados tu behar direlarik, herriak zuzenki gobern a t z eko aldi bater ako lege ezberdinek jasan behar dituzten aldaket ak gorab e h e r a , alda daiteke betiko legea?

Ev.— Inola ere ez, nire ustez. Ez inongo indarrek, ez inongo gertakizun ek, ez eta ezeren akats ek ezingo baitu sekulan lortu zuzena izan ez dadin gauza guztiak perfektuki orden a t u t a egote a .

VII. KapituluaGizakia aberee n gainetikoa egiten duen arrazoim e n a gailendu behar da gizakiarenga n

Ag.—Orain azaldu nahi dizudan a hau da: gizakia piztien aurre tik jartzen duen a gizakiaga n nagusi tzen bada –zernahi izanda ere eta nolana hi deitu, hots, adimen edo espiritu, edota biak, agian hobe–, –esapide biak aurkitzen baititugu liburu sakra tu e t a n– eta zer horrek gizakiaren gainontz eko osagai ak mend e a n hartzen baditu, ordua n dago gizakia perfektuki orden a t u t a .

Zalantz arik gabe , ezaug arri komun asko ditugu ez animaliekin bakarrik, baita landare eta haziekin ere. Horrela ikusten ditugu landare a k bizidune n beher e n go mailan elikatzen , hazten , indartzen eta ugaltzen; piztiak, berriz, ikusten, entzut e n eta objektu gorpuzdu n e n prese n tzia usaim e n e z , dast a m e n e z , ukimen ez sumatz e n; eta hala ikusten dugulako aitortu beharre a n gaud e guk baino sentim e n askoz ere azkarra go eta zoliagoak dituztela. Horrez gain, indarra eta sasoia, gorputz atalen sendot a s u n a eta gorputz ar e n mugim e n d u e n abiadura eta arintasu n a ; horiet an guztiet an batzuk baino bizkorrago ak gara, best e e n pareko eta zenbai t baino motelago ak. Gainera , piztien genero bereko ak gara. Baina azken finean, animali bizitzaren jarduna gorputz are n plazerak erdiest er a eta eragozp e n a k uxatz er a muga tz e n da.

Badira best e ekintza batzuk itxuraz behintza t animaliek berezkoak ez dituzten ak baina gizakiaren perfekziorik handien ar e n ezaug arri ere ez direnak, hala nola, txantx ak eta barre

egitea ; gizakiari dagozkion ekintzak dira, baina, aldi bere a n , giza izaerari buruz zentzuzko kontzep tu a duen edonore n iritziz, perfekziorik behere n e k o ak.

Gizakiaren baitan ikusten ditugu, halaber , goresp e n eta laudorio zaletas u n a eta best e ak mend er a t u nahia; joera hauek ez dituzte piztiek, baina ez dugu horrega t ik pents a t u behar horiek direla piztien gainetik jartzen gaituz te n ak . Izan ere, zaletasu n horiek arrazoim e n a r e n pean ez daud e n e a n , zoritxarreko egiten gaituzte, eta gauz a jakina da inori ere ez zaiola burura tz e n norberar e n miseria dela- eta, best e e n gainetik azaldu nahia. Hortaz, arrazoime n a k arimare n konkupisz en tzia hauek guztiak mend e a n dituen e a n , ordua n esa t e n da gizakia perfektuki orden a t u t a dagoel a. Argi dago orden a zuzenik ez dagoke el a , ez eta inongo orden arik, goresga rrien a gaitzesg arrien ar e n mend e dagoe n e a n . Ez al duzu hala uste?

Ev.— Bai horixe!

Ag.—Ba, arrazoim e n a k, adimen a k edo espirituak arimar e n mugim e n d u irrazionalak mend er a tz e n dituen e a n , orduan eta ordua n tx e bakarrik esan daiteke gizakiaren g a n nagusi tzen dela nagusi tu behar duen a , eta betikoa aitortu dugun lege ari jarraiki nagusitz en dela.

Ev.— Ulertzen dizut eta argi ikusten dut zure arrazoibide a .

XI. KapituluaGutizia edo libidoari errenditze n zaion adim e n a zuzen ki zigortua da

Orain bai, jakin dezake g u adimen bertut e t s u a baino hobe a den natura, zernahi izanda ere, ezin dela inolaz ere injustua izan. Beraz, ahaltsu a bada ere, ez du honek inoiz behartuko adime n a libidoaren azpian jartzera.

Ev.— Hori irmoki onartuko ez duenik ez dago.

Ag.—Ondorioa, beraz, hau da: berezko jauntas u n a erabiltzen duen adimen bertu t e t s u a r e n pare edo gaine a n dagoe n edozerk ezin badu adimen a libidoaren morroi egin, bere justiziak galaraz t e n diolako; eta haren azpian dagoe n ezerk ere ezingo du hori lortu, gutxiago delako, lehen oso ongi finkatu t a utzi dugun ar e n araber a . Ondorioz, norber e gogoak eta aukera m e n a k izan ezik, best e deusek ez du adimen a grinen gaizkide egiten.

Ev.— Argi ikusten dut erab a t logikoa dela ondorioa.

Ag.—Logikoa irudituko zaizu, era bere a n , bekatu hain larriaren kausaz zigorrak ere bidezkoak izatea.

Ev.— Ezin hori ukatu.

Ag.—Eta zer? Zigor arintzat hartu behar al da libidoak adimen a mend er a tz e a eta, bere bertut e oparoaz gabet u ondoren , txiro eta miserabl e a bailitzan, hara t honat bultzaka erabiltzea , faltsua egiazkotz a t onartz en eta defenditz en , gisa honet ako gauza kontrajarriet ar a eram a n e z : ares tian onartu a handik gutxira gaitzet si, errakun tz a berriet an amilduz; norbere aburua geldiarazi, arrazon a m e n d u guztiz argiak zalantz an jarriz gehien e t a n ; egia aurkitzeko espera n t z a erab a t galdu, ergelkeriare n ilunpet a n murgildurik; edota argiran tz bidea urratu nahian, behin eta berriz neke ar e n nekez lur jota gera tu? Horrez gain, grinak krudelki eta doilorki nagusi tzen zaizkio adime n ari eta bateko zein best eko ekaitzek asaldatz e n dute sakon e tik gizakiaren gogo eta bizi osoa, ikara handiz bate tik eta eutsiezineko desiraz best e t ik; herioare n larritasun az bate tik, poztasu n hutsal eta faltsuaz best e t ik; gauza biziki maite a galdu izanare n oinaz e az bate tik, ez dauka n a eduki nahi sutsuaz best e t ik; bate tik, iraindu a izanare n min biziaz, eta best e t ik, mend ek u- gose aseezinaz . Noranahi abiatu, zekenkeria jazartzen zaio gizaki honi, lizunkeriak suntsitzen du, handikeriak txunditzen du,

harropuzkeriak haizez puzten du, inbidiak tortura tz e n du, utzikeriak lozorrotzen du, egoskorkeriak zirikatzen du, laidoak sumintz en du eta, azkenik, libidoaren nagusi tzak berekin dakartza n best e hainba t gaitz sufritzen ditu. Egiazko jakinduria ez dauka t e n guztiek halab e h a r r ez pairatz en duten zigor hau hutsare n hurrengo tz a t har al dezake g u?

Ev.— Ulertzen dut, bai, hau zigor handia dela eta erab a t zuzena, jakinduriaren tronura iritsi eta libidoare n morroi izateko handik jaistea erabaki duen ar e n tz a t ; baina inork horrela jokatu nahi izana edota jokatu nahia ezinezkoa iruditzen zait. Zeren, irmoki sinest e n badut ere, Jaungoikoak gizakia hain perfektu a sortu eta bizi egoer a zoriontsu a n kokatu zuen arren, hau bere kabuz amildu zela handik bizitza hilkor honet ako zoritxarre t a r a , hala ere, ulertezin egiten zait. Beraz, hurrengo baterako utzi nahi baduzu auzi honen azterket a sakona, hala egingo duzu, baina nire gogoz kontra izanen da.

XIII. KapituluaGure nahim e n a k eragiten du gizakiaren zoriona eta zoritxarra

Ag.—Hausn ar ezazu orain ea zure ustez zuhurtzia ez ote den gutiziatu edota ekidin behar diren gauze n ezagutz a .

Ev.— Halaxe deritzot .

Ag.—Eta sendot a s u n a ez al dugu, akaso, erabiltzen deserosot a s u n guztiak eta gure ahalm e n e t ik kanpo daud e n gauz ak arbuia tz eko?

Ev.— Baietz uste dut.

Ag.—Bestalde, neurriz kanpo desiratz en diren gauze t a t ik irrika aldentz e n duen bertut e a neurritasu n a da. Ez duzu hala uste?

Ev.— Hala uste dut, bai.

Ag.—Eta azkenik zer esan go dugu justiziari buruz, bakoitzari bere a emat eko agintzen digun bertu t e a ri buruz?

Ev.— Hauxe best erik ez da nik ere justiziaz daukad a n iritzia.

Ag.—Eta norbaitek borond a t e onez –luze hitz egin dugu beron e n bikaintas u n a z– justizia maitasu n e z besarkatz e n badu, hura baino hobe a g orik deus ez dagoel a jakinda, eta justizian aurkitzen badu atsed e n , goza m e n eta poza, berare n bikaint asu n a hausn ar tuz eta gogoz kontra hura ezin kenduko zaion segur t a s u n e z , delako hori ongi bakar honen kontrako ororen etsai izango dela zalantza n jarri al daiteke?

Ev.— Derrigor izango da horien etsai.

Ag.—Zuhurga b e t z a t har al dezake g u ongi hau biziki desira tu eta beron e n kontrakoei uko egiten diena?

Ev.— Zuhurta s u nik gabeko inork ez dut uste horrela jokatuko lukeenik.

Ag.—Zuzen zaude; baina zergatik ez diogu honi sendot a s u n a ere erantsiko? Gure ahalm e n e a n ez daud e n a k ezin dituelako asko maite eta estimu handian eduki. Gogo txarrez soilik maite baitira horiek, eta gogo txarrari uko egin behar dio bere ongirik kutun e n a r e n etsai delako; eta dauzkan e a n maite ez dituelako, galtzerako a n ere ez ditu deitora tuko, arbuia tu egingo ditu. Eta ares tian esan eta onartu dugun ez , sendot a s u n a r e n emai tza da hau.

Ev.— Sendot a s u n a r e n bertut e az jantziko dugu. Izan ere, eskura tu eta gorde ezin ditugun gauze n gabezia gogo nare eta berdinez pairatze n duen a baino sendo a go nor izan daiteke? Eta hori egin behar du gizaki honek.

Ag.— Ikus dezagu n orain ea gizaki honi ez ote doakion neurritasu n a , berau baita grina txarrak mend e a n hartzen dituen bertu t e a . Konkupiszentzia baino aurkakoa gorik ba al du borond a t e onak? Ildo horret a t ik aise ulertuko duzu borond a t e onare n maitale honek eutsi eta aurka egin behar diela grina txarrei, ahal dituen baliabide guztiak erabiliz; horrega tik deitzen zaio neurritsu a .

Ev.— Ados nago. Aurrera!

Ag.—Justizia falta zaigu; eta ez dakit nolat an utzi dezake gu n gizaki hau justiziaz jantzi gabe . Zeren, borond a t e ona eduki eta maite duen ak eta, esan bezala, berone n kontrako orori aurre egiten dionak ezingo dio inori gaitzik opa. Beraz, ez dio inori injustiziarik egingo eta horret ar ako bakoitzari bere a eman behar. Gogoan izango duzu nola onartu dugun justizia bakoitzari berea emat e a dela.

Ev.— Gogoan dut, bai, eta aitortzen dut bere borond a t e ona horrenb e s t e maite duen gizakiaren g a n aurkitzen ditugula ares tian zuk deskribatu eta nik onartu ditudan lau bertu t e ak .

XV. KapituluaBetiko legearen eta aldi baterako legearen hedap e n a eta balioa

Ikus dezagu n orain nola lotzen ditugun iritzi hauek bi legee n auziarekin.

Ag.—Ongi. Baina, esad az u lehenik, zuzenki bizitzea ontza t emat e n duen ak eta horret a n atsegin hartzen duen ak, berare n tz a t hura zuzen a ez ezik gozoa eta maitag arri izateraino, ea ororen gainetik estima tz e n du lege hau, zeinare n indarrez ikusten duen bizitza zoriontsu a borond a t e onare n ordaina dela, eta zorigaiztoko bizitza borond a t e txarrare n a .

Ev.— Erabat eta biziki estimatz e n du eta horrega t ik bizi da ildo horri jarraiki.

Ag.—Eta zer? Horrela estima tz e n duelarik, aldi baterako den zerbait aldakor estima tz e n du ala betiko den zer egonkorra?

Ev.— Zalantz arik gabe , betikoa eta aldaezina .

Ag.—Eta zer diozu euren gogo txarrari eutsi arren, zoriontsu izan nahi duten ei buruz? Estimua n izan al dezaket e lege hau, zeinare n indarrez horrelako gizakiek merezi duten ordaina zoritxarra den?

Ev.— Inola ere ez, nire ustez.

Ag.—Ez al dute best erik deus estimatz e n?

Ev.— Alderantziz, gauz a asko; gogo txarraren poderioz eskura tz e n eta atxikitzen diren guztiak estimatz e n dituzte.

Ag.—Aberast a s u n ei , ohoreei , plazerei, gorputz are n dotoreziari eta nahita ere lortzen ez ditugun eta nahi gabe ere galtzen ditugun hainbat gauz ari buruz ari zarela pents a tz e n dut.

Ev.— Horietaz ari naiz, bai.

Ag.—Eta gauz a horiek betikoak izanen direla uste duzu, denbor ar e n aldab er a t a s u n a r i hain lotuta ikusten baditugu ere?

Ev.— Ergelen ak ere ez luke horrela pents a t uko.

Ag.—Gizaki batzuek betiko gauzak maite dituztela, best e batzuek, berriz, tenporalak, nabar m e n a da; eta arestian onartu dugu bi lege daud el a , bata betikoa, best e a tenporala . Zuzenta s u n a

zertan datzan susm atz e n baduz u, esad az u: gizaki horiet a tik zeintzuk daud e, zure ustez, betiko lege ar e n pean eta zeintzuk aldi bater ako lege ar e n pean?

Ev.— Ez da bater e zaila galder a horri erantzut e a . Izan ere, betiko gauze n maitas u n a k zoriontsu egiten dituen ak betiko lege ar e n araber a bizi dira, nire ustez; zorigaiztokoak, aldiz, lege tenporalare n uztarripe a n .

Ag.—Ongi diozu; baina, kontua n hartu arrazoim e n a k nabar m e n ki frogatu digun a ziurtzat hartu behar duzula, alegia, lege tenporalare n zerbitzuan bizi direnak ezin direla betiko legetik libera tu, lege honet a t ik baitator zuzena den oro eta zuzenki aldatz en den oro. Boronda t e onez betiko legear e n araber a bizi direnek, berriz, ez dutela lege tenporal ar e n inolako premiarik ongi ulertzen duzula uste dut.

Ev.— Diozunarekin ados.

Ag.—Hortaz, maitas u n a gauz a aldakorre t a t ik urrundu eta, garbitu ondoren , betiko gauz et a r a n t z bidera dezagu n agintzen al digu betiko legeak?

Ev.— Hala agintzen du, bai.

Ag.—Eta zer best erik agintzen du, zure iritziz, lege tenporalak, hau ez bada: gizakiok aldi bater ako geure ak uste ditugun e n jabe izan nahiez gero, haiei hertsiki atxikitzea n , bakea eta elkar bizitza gordetz e n saiatz e a baino, horrelako e t a n posible den neurrian?

Hauek, lehenik, gorputz a eta gorputz are n ondasu n a k deritzegu n a k dira, hala nola, sasoi bete a , zentzue n zolitasun a , indarrak, edert a s u n a eta best e zenbait gaitasu n; batzuk ezinbes t eko ak arte liberalet a n , eta horrega tik, aintza t hartzekoak, best e batzuk helburu apalagoko ak. Bigarrenik, askat as u n a . Egiazko askat as u nik ez dago, ordea , zoriontsu e n g a n eta betiko legear e n jarraitzaileen g a n baino; askat as u n a deritzot nik oraingoa n best e gizakien morrontz an ez dihardut e n eta beren buruak libretza t dauzkat e n gizakienari, eta nagusi ek libra ditzat en irrikaz bizi diren zerbitzariek desira tz e n duten liberta t e a ri .

Hirugarre nik, guraso ak, neba- arreb ak, senar- emaz te a k , sem e- alabak, ahaide ak, senide ak eta nolabai t eko kideak. Ondoren, egiazko amatz a t hartzen dugun aberria; ohoreak, laudorioak eta herriaren aintza deritzogu n a . Eta azkenik, aberas t a s u n a k, honela deitzen baitiegu legez gureak diren eta inori saldu edo emat eko eskum e n a dugun ondasu n ei .

Zaila litzateke eta luze joko liguke adieraz t e ak giza legeak nolat an banatz e n dituen hauek nori berea emat e r ako a n , eta ez da gure helbururako beharrezkoa. Aski bekigu, beraz, jakitea lege honen indar errebindikatz ailea ez dela heda tz e n zigortuari bere ondasu n a k edo hauen zati bat kendu ahal izatetik hara t a go . Beldurrare n eraginez erreprimitzen du lege ak, eta beldurrak makurtze n eta onbider a tz e n du zeken e n gogoa; horien tz a t ezarria baita legea , agintzen edo debeka tz e n zaiena bete dezat e n , zeren, euren ondas u n a k galtzeko beldurra dela medio, halako gizakiz osatu t ako gizarte a antolatu eta jagoteko eman diren arau ak erresp e t a r a z t e n dizkie. Kontuan hartu, ordea , lege honek ez duela ondas u n a k maita tz e a r e n bekatu a zigortzen; best e e i bidega b e ki ebatsiz sortzen den abusu a zigortzen da. Begira ea orain iritsi garen zuk amaiezinekotz a t jotzen zenue n auzira. Gure asmo a izan da aztertz e a lurreko herriak eta nazioak gobern a tz e n dituen lege penal ak ea badu e n eta zenba t e r a ino duen zigortzeko eskubide.

Ev.— Iritsi garela ikusten dut.

Ag.— Ikusten al duzu, halab er , gizakiek ez luketela penarik hartuko ondasu n ak bidega b e ki edota bidezko zigorrez kentzen zaizkiene a n , zinez maiteko ez balituzte euren gogoz kontra ken dakizkien gauza hauek?

Ev.— Hori ere argi ikusten dut.

Ag.—Jakina da, ordea, gauz a berberak batzuek zuzen eta best e batzuek oker erabiltzen dituztela; eta jakina da, halab er , oker erabiltzen dituen ak maite dituela eta gauz a horiekin

konprom e ti tze n dela, mend er a t u behar zituen haien mend e geratz er aino; gauz a horiek bihurtzen ditu on, haiek egokiro antolatz e a n egon beharko lukeen onaren ordez. Zuzenki erabiltzen dituen ak , aldiz, onak direla frogatz en du, baina ez berare n tz a t , ez baitute bera ona edo hobe a egiten; berak bai, ordea, hobetu egiten ditu gauzak eta, ondorioz, ez zaie amodioz atxikitzen eta ez ditu bere arimare n atal tzat hartzen , maita tz e a n gerta tz e n den bezala. Eta horrela, galtzen dituen e a n ez du haien galerare n penarik izango, eta haien ustel tze ak ez dute kutsa tuko; erab a t gaindituko ditu, haiek edukitzeko eta kudea tz eko prest , behar izanez gero, eta galtzeko eta ez edukitzeko prest a go .

Hauek horrela direlarik, urrea eta zilarra diruzalee n erruz konden a t u behar direla uste duzu, edota jaki onak tripazaine n erruz, ardoa mozkorren erruz, emaku m e ederrak lizunkoien eta adulteroe n erruz, eta horrela gainontz eko ak, ikusita medikuak sua ongi erabiltzen duela, gaizkileak, berriz, ogia pozoitzen?

Ev.— Egia biribila da ez direla gauzak konden a t u behar. Gauzak oker erabiltzen dituzten gizakiak konden a t u behar dira.

XVI. KapituluaAurreko kapituluen epilogoa

Ag.—Oso ongi. Uste dut hasi garela betiko legear e n balioa zein den ulertzen; eta zigorra ezartzerako a n lege iragankorra noraino iritsi daiteke e n ikusi dugu. Gauzen genero bi zehazki bereizten ikasi dugu, betikoak batzuk, iragankorrak best e ak; era bere a n , bi gizaki mota: betiko gauz ak maite eta haiei jarraikitzen zaizkienak batzuek, eta aldi bater ako gauzak maite eta haien atzetik dabiltzan ak best e ak. Argi geratu da, halaber , bakoitzak bere gogoar e n arab er a nahi duen a aukera tz e n eta egiten duela eta hari jarraitzen zaiola; norber e gogoak izan ezik, ezerk eta inork ezin duela adimen a bere errege tz ako tronutik bota eta orden ar e n ildotik albora tu . Azaldu dugu, baita ere, sorkariei ezin zaiela egotzi gizakiek haiek oker erabiliaren errua; abusa tz aile ari leporatu behar zaio errua. Itzul gaitez en orain, ongi baderi tzozu, elkarrizket a honen abiapu n tu a n propos a t u dugun auzira, eta ikus dezagu n ea irtenbide a aurkitu diogun. Gaitza egitea zertan datzan aztertu nahi izan dugu eta ildo horret a t ik esan ditugu orain arte esan ditugun ak. Horrega tik orain ohartu eta hausn ar tu behar dugu ea gaitza egitea ez ote den, best e gabe , betiko ondas u n a k mespre tx a t uz (adimen a k haiek gozatze n baititu berez eta antze m a t e n , eta maite dituelarik, ezin galdu ditu), ondas u n iragankorrak, gizakiaren atalik ziztrinen a den gorputz az gozatze n direnak, inoiz ere seguru ezin edukiko ditugun ak, gauz a handi eta miresgarritza t geure g a n a t z e a . Nire ustez, egintza gaizto guztiak, hots, bekatu guztiak, kategoria honet a n laburbil daitezke. Baina zuk zer deritzozun jakin nahi dut orain.

Ev.— Zuk diozun bezala dela uste dut, eta ados nago gizakia jainkozko gai zinez iraunkorre t a t ik aldentz e a n eta aldakor eta segur t a ezin e t a r a bihurtze a n gerta tz e n direla bekatu guztiak; izan ere, gauz ak beren orden a n zuzenki kokatut a egon arren eta berez ederrak izan arren, arima gaizto eta trakets a r e n egitez gerta tz e n da gauze n jainkozko orden a eta justizia aldreb e s t e a , haien morroi bihurtzen dene a n gainetik egon behar zuenak. Aldi bere a n , gaitza zertan datzan eta gaitzaren jatorriaren auzia ere argitu eta ebatzi dugula uste dut. Eta oker ez bana go, ema n d a k o arrazoieng a t ik, nahime n a r e n erabakim e n e a n dauka jatorria gaitzak. Esadaz u baina, ea bekaturako gai egiten gaitue n erab akim e n a Jaungoiko Sortzaileak emat e a hain bidezkoa ote zen. Dirudienez , nahim e n hori gabe bekaturik ezin egingo genuke e n eta ildo horret a t ik, ikaragarria badirudi ere, Jaungoikoa har genez ak e e n gure bekatu e n egiazko egiletza t .

Ez ikaratu horrega t ik; hurren go bate a n gai hau berau aztertz en jarraituko dugu. Solasaldia, izan ere, amaitutz a t eman beharra dauka gu, misterio handi eta sakone n ateak jo ondoren . Jaungoikoare n eskutik bertan barnera tz e n has gaitez e n e a n , orduan ikusiko duzu zalantz arik gabe zeinen desb er dinak diren solasaldi hau eta hurrengo ak eta hauek zenba t e r aino gaindituko duten aurrekoa ikerkuntz ar e n zolitasun e a n , gaien bikaintas u n e a n eta egiaren argi distiratsu a n . Pietat e a izan dezagula bidelagu n, Probiden tzia jainkozkoare n baime n az hasi dugun ibilbidean jarraitu eta helmug ar a onik iritsi gaitez e n .

Ev.— Zure nahia onartu eta berarekin bat egiten du nireak irizpide eta desiraren eraba t eko atxikimen d uz .

II. LIBURUA

I. KapituluaZergatik eman digu Jaungoikoak bekatura garamat za n libertatea

Ev.— Azaldu iezad az u, ahal bada, zergatik ema n dion Jaungoikoak gizakiari nahime n a r e n erab akim e n librea, hala izan ez balitz ezingo baitzuke e n gizakiak bekaturik egin.

Ag.—Ziurtzat al daukaz u eta ongi aztertu a , Jaungoikoak, zure ustez, gizakiari eman behar ez zion zerbait eman ziola?

Ev.— Aurreko liburuan ulertu uste izan duda n ez , nahime n a r e n erabakim e n librea daukagu eta haux e da, hain zuzen, gure bekatu e n eragile bakarra.

Ag.—Gogoan dut nik ere ondorio argi honet ar a iritsi garela. Baina nik galdera hau egin dizut, alegia, ea ziur dakizun bekatura gara m a tz a n erab akim e n librea Jaungoikoak ema n digula.

Ev.— Nork best el a? Beraga n dik baikara, eta bekatu a nahiz ongia egin, Beraga n dik merezi dugu zigorra nahiz saria.

Ag.—Esan duzun a ongi ulertu duzun ere jakin nahi dut; edota autorita t e arrazoibide a n oinarritut a gogotik sinest e n duzun, ulertu ez arren.

Ev.— Aitortu behar dut autorita t e a n fidatu nintzela lehenik auzi honet a n . Baina ongi oro Jaungoikoa g a n dik datorrela, zuzena den oro ona dela, eta bekat ariei zigorra eta ongileei saria emat e a bidezkoa dela baino deus egiazkoa gorik ba al dago? Horren ondorio da Jaungoikoak bekat a riak zoritxarraz zigortzen dituela eta zintzoak zorionaz saritzen.

Ag.—Ados. Baina azaldu iezadaz u orain best e puntu hau: nola dakizu Jaungoikoa g a n dik gatoz ela? Zeren ez baita hau ares tian azaldu duzuna, baizik eta Harenga n dik zigorra edota saria merezi dugula.

Ev.— Argi ikusten dut hau, arrazoi nabari baten g a t ik: egiatz a t daukagul ako Jaungoikoak bekatu ak zigortzen dituela. Beraga n dik dator justizia oro; zintzotasu n a r e n ezaug arri bada arrotzei ere on egitea , arrotzen mend eku hartze a ez da izango justiziaren seinale. Nabari gera tz e n da, beraz, gu berare n ak garela, izan ere guri on egiten bihozbera izateaz gain, zigorra ezartzerako a n ere txit zuzen a baita. Gainera, nik lehen a go esan eta zuk ontzat eman d a ko t ik, alegia, ongi oro Jaungoikoag a n dik datorrela, aise ondoriozta tz e n da gizakia Jaungoikoa g a n dik dela, gizakia berez, gizaki gisa, ongia delako, zintzo bizi baitait eke berak nahi izanez gero.

Ag.—Hori horrela bada , irtenbide a aurkitu diogu zure galder ari. Gizakia berez ongia bada eta ezin badu zuzen jokatu berak nahi duen e a n baino, erab akim e n librea ezinbes t ez eduki behar du, hori gabe ezingo baitzuen onik egin. Eta erab akim e n libreare n poderioz bekatu a ere egiten delako ez dago zertan sinetsi Jaungoikoak bekatu egiteko eman zigula ahalm e n hori. Emaitza horren best e arrazoi bat bada go, alegia, erabakim e n librerik gabe ezin dela gizakia zintzo bizi.

Eta helburu horretarako eman zaigula argi ikusten da; erabakimena bekaturako darabilena Jaungoikoak zigortu egiten baitu. Injustua litzateke zigorra, erabakimen librea zintzo bizitzeko ez ezik bekatu egiteko ere eman izan balitzaigu. Nolatan zigortu zitekeen erabakimen librea eman zitzaigun helbururako erabiltzeagatik? Beraz, Jaungoikoak bekataria zigortzen duenean, zergatik uste duzu esaten dizkiola hitz hauek: «Nik emandako erabakimena zergatik ez duzu neuk agindutako helburutan erabili», hots, ongia egiteko? Bestalde, gizakiak nahimenaren erabakimen librerik ez baleuka, bekatuak kondenatuz eta egintza onak sarituz justizia bere betera daraman ongi hura nolatan izan zitekeen? Ez bailitzateke ez bekatu, ez egintza on nahimen librerik gabe egindakoa. Eta horrexegatik, gizakia nahimen libreaz jantzita ez balego, injustua litzateke zigorra eta injustua, era berean, saria ere. Baina, justiziazkoa behar zuen izan, derrigor, zigorra bezala saria ere, Jaungoikoagandik datozen ongietako bat justizia delako. Beraz, nahimen librea eman behar zion Jaungoikoak gizakiari.

II. KapituluaObjekzioa: erabaki m e n libreak, onerako emana izaki,

nolatan egiten du gaitza?

Ev.— Onartzen dut Jaungoikoak gizakiari askat a s u n a ema n diola. Baina, ongia egiteko eman zaigularik, ez al duzu uste askat a s u n horrek ez gintuela bekatura n tz eram a n behar? Horrela gerta tz e n da zintzo bizitzeko gizakiari ema n zaion justiziarekin; bizi al daiteke inor gaizki justiziaren araber a? Era berea n inork ezingo luke nahime n a r e n eraginez bekatu egingo, berau ongia egiteko eman izan balitzaigu.

Ag.—Jaunak lagund uko dit, hala espero dut, zuri eran tzun ahal izateko, edo hobeto esan, zeuk zeure buruari eran tzun diezaiozun, guztion maisu goren a den egiak barrutik argi eginda . Baina, arestian galdetu dizudan a ziurki eta ongi jakintzat daukaz ularik, alegia, Jaungoikoak nahime n librea eman zigula, esad az u arren eta labur- labur ea orain esa t e a komeni ote den Jaungoikoak eman a aitortzen dugun a ez zigula eman behar. Zeren, faltsua bada hark eman zigula, zilegi da aztertz e a ea ongi eman zaigun. Horrela, ongi eman zaigula aurkituz gero, ziurtzat edukiko genuke giza arimari on guztiak eman dizkionare n eskutik datorrela; eta ongi eman a ez dela aurkituko bage n u, ulertu beharko genuke ez dela berak ema n a eta, ondorioz, ez duela horret a n errurik. Baina berak eman digula egia bada , aitor dezagu n , nolana hi eman d a ere, ez zuela ema n gabe utzi behar, ez eta best e nolabait ema n behar. Hark eman zigula egia bada, ordea , ezingo da inondik ere egintza hori kritikatu.

Ev.— Hau guztia fede tinkoz sinest e n badut ere, oraindik ulertzera iritsi ez naizen ez , dena zalantz azkoa bailitzan aztertze n jarrai dezagu n . Eta zalantz ap e a n gera tz en da ongia egiteko nahime n librea eman ote digun, honek bekatura ere eram a n baikaitzake; eta zalantz ar e n erem u a n uzten dut, era bere a n , ema n behar ote zigun ala ez. Ongia egiteko ema n zitzaigula egia ez bada, ema n beharreko a zela ere faltsua da eta, ondorioz, ez da egia Jaungoikoak eman zigula. Eta eman beharreko a zela egia ez bada , orobat ez da egia hark eman izana, eman behar ez zigunik eman dezake el a sinest e a sakrilegoa baita.

Ag.—Jaungoikoa badel a, beder e n , ziur zaude?

Ev.— Bai, egia tinkotza t dauka t baina fedez, ez arrazoim e n e z .

Ag.—Aurreko eztab aid ar e n hasiera n onartut ako printzipio ukaezin hau ongi gogoa n duzula ikusten dut: sines t e a eta ulertze a ezberdinak ez balira eta ulertu aurre tik sinetsi beharko ez bage ni tu ulertu nahian gabiltzan jainkozko egia handiak, arrazoirik ez zukeen profet ak zera esa t e a n : Sinest e n ez baduzu e ez duzue ulertuko (Is. 7,9). Gure Jaunak berak ere lehenik bere esan e t a n eta egintze t a n sinest eko eskatu zien salbaziora deitu zienei. Baina ondoren , sinestun ei ema n go zien dohain az mintzo zelarik ez zuen esan: «Hau da betiko bizitza, nigan sinis dezat el a ». Aitzitik, hitz hauek esan zituen: Honetan azaltzen da betiko bizia: zu, egiazko Jaungoiko bakar hori, eta zuk bidalitako Jesus Mesias ezagutz e a n (Jo. 17,3) Eta ondore n , sinest e n zuten ei esan zien: Bilatu eta aurkituko duzue (Mat. 7,7); ezin baita esan, aurkitu dela ulertu gabe sinest e n dena, eta inor ere ez da Jaungoikoa aurkitzeko gai egingo, gero ezagut uko duen a aurrez sinetsi ez badu. Hortaz, Jaungoikoare n agindu ei obedituz ekin diezaiogun ikertzeari eta horret a n saiatu. Haren argiak argiturik, bere aholkuz bila gabiltzan a aurkituko dugu, bizitza honet a n gure moduko gizakiok horrelako ak aurki ditzakegu n neurrian. Izan ere, hobe a g o e k hem e n go bizitzan, eta on eta zintzo guztiek bizitza honen ondoren , egia hauek argiago eta hobekiago ikusi eta berega n a t u ko dituztela sinet si behar badugu, guk ere lortuko dugula espero dezagu n; horrega t ik, lurreko giza ondasu n ak gutxiet siz jainkozkoak desira tu eta maite behar ditugu bihotz- bihotzez.

III. KapituluaJaungoikoa existit ze n dela argi ezagut z era iristeko, lehenik aztertu behar da gizakiarenga n zer den

nobleen a eta bikainena

Ag.—Ongi baderitzozu, orden a honet a n ekingo diogu ikerket ari: lehenik Jaungoikoare n existen tziare n froga ebident e a aurkitzen saiatuko gara; ondore n , ea gauza on guztiak onak diren heinea n beraga n dik datoz en aztertuko dugu; eta azkenik, ea gauza onen barne sartu behar dugun gizakiaren nahim e n librea. Hauek azaldu ondoren , argi geratuko dela uste dut, gizakiari zuzen ema n zaion ala ez. Beraz, agerikoen e t a t ik hast eko, lehenik eta behin galdetz e n dizut ea zu zeu existitzen zaren. Agian, galdera honekin zeure burua engain a tz eko beldur zara. Baina nola engaina t u , existituko ez bazina?

Ev.— Goazen, beraz, hurren go e t a r a .

Ag.—Zuretz a t agerikoa denez existitzen zarela, eta bizirik ez bazina agerikoa ezin izango zitzaizunez , agerikoa da halab er , bizi zarela. Bi hauek egia biribilak direla ulertzen duzu?

Ev.— Oso ongi ulertzen dut.

Ag.—Hortaz, hirugarre n hau ere egia da, alegia, zuk ulertzen duzula.

Ev.— Bai noski!

Ag.—Eta hiru hauet a rik zein da zuretza t bikainen a?

Ev.— Ulerme n a .

Ag.—Zerga tik?

Ev.— Hiru gauz a dira, izan ere, elkarren guztiz desb er dinak, izatea , bizitzea eta ulertze a ; egia da harria izan badela eta piztia bizi dela, baina ez dut uste harria bizi denik, ez eta piztiak adime nik duenik; erab a t ziur nago, halere, ulertzen duen a bizi eta izan ere badela; horrega t ik hiru dohainok dauzkan izakia hauet a rik bat edo bi falta zaizkiona baino bikainago a dela zalantz arik ez dut; bizi dena izan ere zinez badelako, baina ez du derrigor zertan adimenik izan; halakox e a dela uste dut animalien bizitza; eta izateak ez dakar berekin

bizitzea edota ulertze a ; gorpuak, adibidez , badirela baiezta dezake t baina ez du inork esan go bizi direla. Eta, azkenik, zerbaitek bizitzarik ez badu, are gutxiago izanen du adimenik.

Ag.—Hiru haue t a t ik, beraz, gorpuari bi falta zaizkio, piztiari bat eta gizakiari bat ere ez.

Ev.— Egia da.

Ag.—Argi dago, halab er , hiruotarik bikainen a gainontz eko biez gain gizakiak bakarrik daukan a dela, hau da, ulertzea , honek izatea eta bizitzea ere berekin dakartzal ako.

Ev.— Halaxe da, dudarik gabe .

Ag.—Esadaz u orain, ea badakizun gorputz are n bost sentim e n txit arrunt ak dituzula, alegia, ikusme n a , entzu m e n a , usaime n a , dast a m e n a eta ukimen a.

Ev.— Badakit, bai.

Ag.—Zer dagokiola uste duzu ikusm e n a ri? Hau da, zer uste duzu sum atz e n dugula ikusten dugun e a n ?

Ev.— Gauza gorpuzdun guztiak.

Ag.— Ikustea n sum atz e n al dugu gorputz en gogort as u n a eta bigunt as u n a ?

Ev.— Ez.

Ag.—Zer dagokie, bada , berez begiei? Zer sumatz e n dugu begien bitart ez?

Ev.— Kolorea.

Ag.—Zer dagokie belarriei?

Ev.— Soinua.

Ag.—Eta usaime n a ri zer dagokio?

Ev.— Usaina.

Ag.—Eta dast a m e n a ri?

Ev.— Zapore a .

Ag.—Eta ukimen ari?

Ev.— Biguna eta gogorra, leuna eta latza, eta horrelako ak bereizte a .

Ag.—Eta gorputz en formak, handiak, txikiak, karratu ak, biribilak eta horrelako ak, ez duzu uste ukituz eta ikusiz ere haute m a t e n ditugula eta, beraz, ez dagokiola, propio, ez ikusme n ari , ez ukimen ari , batari eta best e a ri , biei baizik?

Ev.— Ulertzen dut.

Ag.—Ulertzen duzu, beraz, sentime n bakoitzak zenbait objektu soilik bere- bereak dituela eta hauen informazioa emat e n digutela, eta, aldi bere a n , objektu batzuek sentime n bat baino gehiagori dagozkiela?

Ev.— Ulertzen dut.

Ag.—Bost sentime n e t a k o baten batek bereizten al digu zein den sentime n bakoitzare n berezko objektu a eta zein den sentime n guztien edota batzue n objektu komun a?

Ev.— Inondik ere ez. Barne ahalm e n baten bidez bereizten dugu hori.

Ag.—Ez ote da, agian, izango animaliek ez daukat e n arrazoime n a r e n bidez? Nire ustez, arrazoim e n bidez antze m a t e n baititugu hauek eta horrela direla ulertzen.

Ev.— Arrazoime n bidez uste dut nik antze m a t e n dugula, badel a barne sentim e n bat zeinari igortzen zaizkion hain ezagun a k zaizkigun bost sentime n e k jasotakoa. Ez baita gauz a bera piztiak ikusteko erabiltzen duen sentime n a eta ikustea n haute m a n duen objektutik ihes egiteko edo hura gura izateko gaitasun a ; ikusteko sentim e n a begiet a n dago, best e hau, berriz, arima berare n barne a n ; eta honen bitart ez , non eta erabilgarri edo kaltegarririk

antze m a t e n den, animaliek desiratz en , hartzen edo errefus a tz e n dituzte; ikusten dituzten ak ez ezik, baita entzut e n edota gorputz ar e n best e sentim e n e z jasotzen dituzten ak ere. Eta ezin daiteke esan ikusm e n a izan denik, edo entzu m e n a edo usaime n a edo dast a m e n a edo ukimen a , baizik eta kanpoko sentime n hauek guztiak mend e a n hartzen dituen best e nolabai t eko best e abilezia bat. Hau guztia, lehen esan bezala, arrazoim e n e z antze m a t e n dugu baina ezin diot arrazoime n a deitu piztiek ere badutel a begi- bistan dago el ako.

Ag.—Edozein izanda ere, onartze n dut errealit at e hau eta barne sentim e n a deituko diot, inongo zalantz arik gabe . Baina sentime n e k igortzen digute n oro ezin da zientzia izatera iritsi sentim e n honet a tik arrazoim e n e r a iragat e n ez bada , dakigun a arrazoim e n e z ulertzen dugulako. Besteak best e, badakigu koloreak ezin direla entzum e n e z sumatu , ez eta soinuak ikusme n e z . Eta hau dakigularik, ez dakigu begien edo belarrien bitartez , ez eta piztiek ere badauk a t e n best e ezein sentim e n e z ; sinest ezin a egiten baitzaigu piztiek jakitea argia ez dela belarriez sumatz e n edota soinuak begiez, gauz a hauek arret a arrazional ez eta hausn ark e t az bereizten ditugulako.

Ev.— Ulertu dizuda nik ezin esan. Zer gerta tuko litzateke , izan ere, piztiei ere aitortzen diezun barne sentim e n haren bidez hauek jabetz era iritsiko balira koloreak ezin direla entzu m e n e z sum atu , ez eta ahotsak ikusme n ez ?

Ag.—Piztiek bereiz dezake t el a uste duzu sumatz e n den kolorea eta begian dagoe n sentime n a eta ariman dagoe n barne sentime n a , eta hiru hauek banan- bana n definitzen eta sailkatzen dituen arrazoim e n a?

Ev.— Inola ere ez.

Ag.—Eta zer deritzozu? Arrazoime n a gai al da lau hauek bereizteko eta definizio bidez muga tz eko, kolorea ikusme n e z , ikusme n a barne sentim e n e z eta barne sentim e n a berez sumat uko ez balitu, bitart eko baten falta sumat u t a?

Ev.— Ez dut best e modurik ikusten .

Ag.—Are gehiago. Ez al duzu ikusten kolorea begien sentime n e z sumatz e n dela baina sentime n a ez dela sentim e n e z sentitzen? Kolorea ikusten duzun sentime n a z ez duzu ikuste hori ikusten.

Ev.— Inondik ere ez.

Ag.—Saia zaitez hurrengo hau ere bereizten: ez dut uste ukatuko duzunik kolorea gauz a bat dela eta kolorea ikuste a best e bat; eta haue n guztiz desb er dina , orain ikusme n a r e n eskuera n ez dago e n kolorea prese n t e balego berori ikusi ahal izateko sentime n a edukitze a .

Ev.— Bereizten ditut eta elkarren desb er dinak direla onartzen dizut.

Ag.—Eta hiru hauet a rik kolorea izan ezik, zer ikusten duzu begiez?

Ev.— Kolorea best erik ez.

Ag.—Esadaz u, bada: zein gaitasun e z ikusten dituzu best e biak, ikusi gabe ezin bereizi ahal izango baitzenitu?

Ev.— Ez dakit ba. Badirela best erik ez dakit.

Ag.—Ez dakizu, beraz, arrazoime n a bera ote den, edota barne sentime n a deitu diogun bizitza hura, gorputz are n sentime n a k baino hobe a , edo best e zerbait?

Ev.— Ez dakit.

Ag.—Badakizu, ordea, arrazoim e n a k soilik zehaztu ditzake el a hauek, eta arrazoim e n a k ez duela hori egiten aztertz eko eskaintz en zaizkion gauz ekin baino.

Ev.— Egia da.

Ag.—Nolanahi izanda ere, dakigun oro antze m a t e k o best e gaitasun hura arrazoim e n a r e n zerbitzuan dago eta ikasten duen a berari aurkezt e n eta jakinaraz t e n dio. Horrega tik, haut e m a t e k o objektue n mugak bereizi ahal izango dira, sentituz ez ezik, jakinez ere.

Ev.— Hala da.

Ag.—Zer? Zerbitzariak eta hauek aurkezt e n dizkioten objektu ak bereizten dituen arrazoim e n a k nabari tzen du bera eta gauz a hauen arteko aldea, eta hauek guztiak baino hobe a go tz a t aitortzen eta baiez ta tz e n du bere burua. Arrazoime n honek bere burua ezagutz eko arrazoim e n a bera ez den best e gaitasun e n bat erabiltzen al du? Edota arrazoim e n a z baliatu ezik, nola jakingo zenuke arrazoime n a duzula?

Ev.— Egia da.

Ag.—Beraz, kolorea sumatz e n dugun e a n , aldi bere a n eta sentim e n berare n bidez pertzepzio ekintza sentitzen ez badugu, edota soinua entzut e a n gure entzu m e n a entzut eko gauza ez bagar a , edota arrosa usaintze a n gure usaime n a usnatz e n ez badugu, edota zerbait dast a tz er ako a n dast a m e n a r e n zaporerik ahoan sum atz e n ez badugu, edota zerbait ukitzerakoa n ukimen a ukitu ezin badugu, argi dago bost sentime n hauek ezin sentitu dituela ezein sentime n e k, hauek objektu korporal guztiak sentitzeko gai izan arren.

Ev.— Argi dago.

IV. KapituluaBarne senti m e n a k senti tz e ekintzak antze m a t e n ditu.

Baina bere burua sentitz e n al du?

Ag.—Era berea n , uste dut begien bistako a dela harako barne sentim e n hark gorputz ar e n bost sentim e n e t a t ik jasotako ak sentitzeaz gain, sentim e n a k beraiek ere sentitzen dituela. Hala ez balitz, sentitzen duela sentituko ez balu, animalia ez litzateke mugituko, ez zerbait harrap a tz e n saiatz eko, ez eta ihes egiteko ere; sentitze ar e n xede a ez da jakitea, arrazoim e n a k eragiten baitu jakitea, mugitze soila baizik; hau ez du, izan ere, haut e m a n g o aipatu bost sentime n e t a k o ezeinen bidez.

Oraindik ilun baderi tzozu, argi ikusiko duzu bost sentime n horietako baten arret a ipintzen baduzu, ikusme n e a n , adibidez. Izan ere, animaliak ezingo luke inola ere begiak zabaldu edo mugitu, ikusi nahi duen er a n tz zuzentz eko, ohartuko ez balitz begiak itxita edo best e norab ai t zuzend u t a ez duela hura ikusten . Beraz, ikusten ez duen e a n ez duela ikusten kontura tz e n bada, ikusten duen e a n ikusten duela kontura tu behar du. Ikusten duen e a n edota ikusten ez duen e a n begiak irrika desberdinez mugitzen dituelarik, horrek adieraz t e n digu ikuste az eta ez ikuste az jabetz e n dela.

Baina, gorputz ezko ak sentitze ar e n sentipen a duen barne bizitza honek bere burua senti tzen ote duen ez dago hain argi, ez bada barrutik sakon aztertuz norber ak aurkitzen duelako bizidun oro heriotza tik ihesi nahian dabilela; eta heriotza bizitzear e n aurkako a izaki, bizitzak ere bere burua senti tu behar du derrigor, aurkari duen heriotzatik ihesi. Eta dagoe n e ko argi ez bada go, utzi dezagu n oraingoz, egiazko argu m e n t u nabarie t a n oinarritu gabe gure asmo e t a n saia ez gaitez en .

Orain arte nabaria da gorputz eko sentime n e k gauza korporalak sentitzen dituztela; kanpoko sentim e n a k ezin duela bere burua sentitu; barne sentim e n a k gorputz ar e n kanpo sentim e n e n bidez sentitzen dituela objektu korporalak eta gorputz are n sentim e n a berbera ere; eta azkenik, arrazoim e n a k hauek guztiak eta bere burua ere ezagu tz e n duela eta ezagu tz a hauek guztiak zientziagai bihurtzen direla. Ez duzu hala uste?

Ev.— Hala dela uste dut.

Ag.—Esadaz u, bada: hartu dugun ildoari jarraiki, zein da konpond u nahi dugun auzia?

V. KapituluaBarne sentim e n a bikainagoa da kanpo sentim e n a k baino eta,

gainera, hauen mod eratzaile eta epailea da

Ev.— Eztabaid a honen orden a finkatzeko arestian ezarri ditugun hiru puntue t a t ik, gogoan duda n ez , oraingo hau da lehen e n g o a , alegia, nola iritsi daiteke e n Jaungoikoare n existen tziare n ezagutz a r a , nahiz eta hori irmoki eta gogor sinet si beharra dago e n .

Ag.—Oso ongi gogora tz e n duzu. Baina best e hau ere arret a t s u gogora dezazun nahi dut: zeuri buruz, ea bazen ekie n existitzen zinela galdetu nizune a n , hori ez ezik best e bi gauz a ere ezagutz e n zenituela agertu zenigun.

Ev.— Gogoan dut hori ere.

Ag.—Begira orain hiru gauza hauetatik zeini dagokion zure ustez gorputzaren sentimenek ukitzen dutena; alegia, gauzen zein generotan sailkatu behar da, zure ustez, gure begien edota gorputzaren beste edozein sentimenen ek ukitzen dutena; izatearen perfekzioa baino ez duten gauzen generoan, izateaz gain bizi ere bizi direnen generoan, edota izan, bizi eta ulertzen dutenen generoan.

Ev.— Soilik existitzen direne n genero a n .

Ag.—Eta sentim e n a bera, hiru haue t a t ik zein genero t a n sailkatzen duzu?

Ev.— Bizidunen genero a n .

Ag.—Eta bi haue t a tik zein da zuretza t hobe a , sentime n a bera ala sentime n a k ukitzen duen a?

Ev.— Sentim e n a .

Ag.—Zerga tik?

Ev.— Izan eta bizi dena hobe a delako, soilik dena baino.

Ag.—Eta lehentx e a g o arrazoim e n a baino apalago tz a t aztertu dugun barne sentime n hura, piztiekin bat egiten gintuen a , gorputz ak haute m a t e k o erabiltzen dugun sentim e n a r e n gainetik jartzerako a n gorputz a bera baino nahiago izan behar genu el a aitortu eta gero, zalantz arik izango ote duzu ba?

Ev.— Inolako zalantzarik ez.

Ag.—Hau ere entzun nahi dizut: ea zergatik ez duzun zalantz arik. Ezin esan go duzu, izan ere, barne sentim e n hau lehen aipatu ditugun hiru genero e t a t ik izaki adimen d u n a k barne a n hartzen dituen genero a n sailkatu beharko denik, adime nik gabe izan eta bizi direne n genero a n baizik; barne sentim e n hau piztienga n ere aurkitzen baitugu, eta piztiek ez dauka t e adime nik.

Gauzak horrela, jakin nahi dut zergatik jartzen duzun barne sentime n a gorputz ak haute m a t e n dituen sentime n a r e n aurre tik, biak ere bizidune n genero a n aurkitzen ditugularik. Gorputzak ukitzen dituen sentime n a gorputz en aurre a n jarri zenue n, hauek izate soila daukat e n izakien generoko ak direlako, best e hura, berriz, bizi direnen generokoa.

Baina, barne sentim e n a bizidune n generoko a ere badelarik, esad az u zergatik deritzozun kanpokoa baino hobe a?

Hark hau sentitzen duelako erantzut e n badidazu , ez dut uste honako arau hau aurkitzeko gai zarenik, alegia, sentitzen duen a hobe a dela senti tua izan dena baino; ildo horret a t ik, agian,

onartu beharko genuke ulertzen duen izakia hobe a dela izaki ulertua baino; eta hau faltsua da, zeren jakituria ulertzen duen gizakia ez da jakituria baino hobe a . Begira ezazu, bada, ea zergatik iruditu zaizun barne sentime n a gorputz ak sentitzeko erabiltzen dugun best e sentim e n hau baino hobe a .

Ev.— Hura honen nolabait eko modera tz aile eta epaile dela badakidal ako. Izan ere, ares tian esan dugun ez , honek bere obligazioak bete tz e a n okerren bat egiten badu, hark erreklam a t u egingo dio zerbitzariari eginbe h a rr eko a egiteko erreklam a tz e n zaion bezala. Horrela, adibidez, ikusme n ak ikusten duen ala ikusten ez duen ez du ikusten; eta ikusten ez duelako, ez da ohartz en zer falta zaion eta zer duen aski; barne sentime n hark ohartar aziko dio piztiaren arimari begi itxia zabal dezan eta faltan sentitzen duen a bete dezan. Eta epaia emat e n duen a hobe a dela epaitua baino, inork ez du zalantzarik.

Ag.—Hortaz, gorputz ar e n sentime n honek nolabait gorputz en epaia emat e n duela uste duzu? Berari dagozkio, hain zuzen ere, plazera eta oinaze a gorputz ar e n zirrara leun edo latzare n arab er a . Zeren, barne sentim e n hark ikusm e n a ri zer falta zaion eta zer duen aski epaitzen duen modura , era berea n ikusm e n a k epaitzen du zer falta zaien koloreei eta zer duten aski. Halaber, barne sentime n hark gure entzu m e n a nahiko adi dagoe n e n tz epaitzen duen modur a , entzu m e n a k berak soinuak neurtzen ditu eta ohartzen da zein soinuk ukitzen duen leunki eta zein diren soinu zarat a t s u eta zakarrak

Gorputz ar e n gainontz eko sentime n a k aztertze n jarraitu beharrik ez dago. Esan nahi dudan a ulertzen duzula uste dut, hau da, barne sentim e n hark gorputz ar e n kanpo sentim e n hauek epaitzen dituela haue n zintzotasu n a onartz en duen e a n edota zorrak errekla m a tz e n dizkiene a n ; eta era bere a n , gorputz ar e n sentime n e k ere nolabait gorputz ak juzgatz e n dituzte, beraien g a n ukitu leuna ongi hartuz eta kontrako a errefusa t uz .

Ev.— Ulertzen dut eta hala dela bat nator zurekin.

VI. KapituluaGizakiarenga n best e guztien gainetik arrazoim e n a dago, eta Jaungoikoa bakarrik arrazoim e n ar e n

gainetik

Ag.—Arreta jar iezaiozu orain ea arrazoim e n a k barne sentim e n hau ere juzgatz en duen. Ez dizut dago e n e k o galdetz e n hura baino hobe a go tz a t hartzen duzun, hala pents a tz e n duzula zalantz arik egiten ez dudalako; eta ez dut uste galdetu beharrik dago e nik ea arrazoim e n a k barne sentime n honen epairik eman duen; zeren, bera baino apalago ak diren guztiet an , hots, gorputz ei , gorputz are n sentime n ei eta barne sentime n a ri dagozkien guztiet a n , nolat an bata best e a baino hobe a den eta zeinen handiago a den bera best e guztiak baino, nork informatz e n gaitu arrazoim e n a k berak izan ezik? Eta hori ezinezkoa litzateke arrazoim e n a r e n juzgupe a n ez balego.

Ev.— Bistan da.Ag.— Izatea baino ez duen naturari, hots, ez bizitzarik eta ez adime nik ez duen ari , gorputz

bizigab e a k kasu, best e hura gailentze n zaio, alegia, izateaz gain bizitzeaz ere gozatze n duen a , adimenik eduki ez arren, hala nola piztien arima; eta honi, best ald e , izateaz gain bizi eta ulertzen duen a nagusitz en zaio; arima adimen d u n a ri esker gerta tz e n da hau gizakiaren g a n . Gizaki egiteraino gure izaera osatze n duten hiru hauet a n ba al da, zure ustez, hirugarre n aipatu dugun a baino deus bikainagorik? Gorputza dauka gula bistan dago, baita gorputz a biziaraz t en eta sendotz e n duen bizitza ere. Bi hauek piztietan ere aurkitzen ditugu; badugu, ordea, piztiek ez daukat e n hirugarre n osagai bat, gure arimar e n buru edo begi

bezala dena, arrazoim e n a eta adimen a nolabai t adieraz t eko. Horrega tik begira ezazu, arren, ea giza izaeran arrazoim e n a baino bikainagorik deus aurki daiteke e n .

Ev.— Ez dut deus hobe a g orik aurkitzen.Ag.—Zer esan go zenuke aurkitu ahal izango bage n u izaki bat, zeinaren existen tzia zalantz arik

gabe a izateaz gain, gure arrazoime n a arras gaindituko lukeen a? Dudan jarriko al zenuke izaki honi, nornahi izanda ere, Jaungoikoa deitzea?

Ev.— Nire izaeran bikainen dena baino izaki hobe a gorik aurkituko banu, ez nuke bereh al a esango, best e barik, Jaungoikoa denik. Ez deritzot ongi nire arrazoim e n a baino hobe a denari Jaungoiko deitzea ; hoberik ez duen ari deitzen diot nik Jaungoiko.

Ag.—Halaxe da. Eta berak eman dio zure arrazoimenari beretaz hain zintzoki eta hain egiaz sentitzea. Baina esadazu: gure arrazoimenaren gainetik, betikoa eta aldaezina dena besterik aurkitu ez banu, orduan bai, Jaungoikoa dela esateko dudarik ez nuke. Badakizu, izan ere, gorputzak aldagarriak direla eta gauza jakina da, halaber, gorputza biziarazten duen bizitza bera ere, zenbait joeren poderioz, aldakorra dela; eta arrazoimena bera ere aldakorra dela argi agertzen da, kontuan hartzen badugu batzuetan egiara iristeko ahalegintzen dela eta besteet an ez; batzuetan iristen dela egiara, besteetan ez. Ezein gorputz- atalen laguntzarik gabe, ez ukimenez, ez dastame n ez, ez usaimenez, ez entzumen ez ez ikusmenez edo bera baino inongo sentimen apalagoren laguntzarik gabe, berez iristen bada izaki aldaezin eta betiko bat badela sumatzera, aitortu beharko du bera apalagoa dela eta hau bere Jaungoikoa dela.

Ev.— Eta nik ere hura Jaungoikoa dela aitortuko dut ezbairik gabe , bera baino handiagorik deus ez den Jaungoikoa, alegia.

Ag.—Ongi da. Aski dut, beraz, horrelako izakia badel a frogatz e a , hori Jaungoikoa dela aitortuko baituzu; eta are handiagorik balego, hori dela Jaungoikoa onartuko duzu. Hortaz, handiagorik zerbait izan, nahiz ez izan, agerian geratuko da, edozein kasut an , Jaungoikoa badel a, Jaungoiko berone n laguntz az , agindu dizudan a frogatz e a lortzen duda n e a n , hau da, arrazoim e n a baino bikainago a den izaki bat badela.

Ev.— Froga iezadaz u bada , agindu didazun a.

VII. KapituluaZenbakien arrazoia ez du hautemat en gorputzaren ezein sentimen ek eta berez da bat eta aldaezina

hura hautemat en duten adimen guztientzat

Ag.—Entzun orain arret az eta esad az u ea bada go e n zerbait arrazoim e n d u n ororen objektu komun a izan daiteke e n a , dene n tz a t ikusgai nork bere arrazoime n a z eta adime n az ; eta denontz a t ikusgai eta denon eskura dagoel arik, denek erabilia izanaga t ik aldake t a rik jasan ez, elikadurak edo edariak bezala, eta oso- osorik, usteldu gabe irauten duen a, haiek ikusi ala ikusi ez. Edo, agian, halakorik ez dago el a uste duzu?

Ev.— Alderantziz, horrelako ak asko direla ikusten dut eta bat aipatz e a aski izango da: zenbakiare n arrazoia eta egia. Izaki arrazoidun ororen eskura dago eta kalkulatzaile bakoitza hura bereg a n a t z e n saia daiteke bere arrazoim e n a z eta adimen a z ; batzue n tz a t erraz ago a izango da, best e batzue n tz a t zailago a eta best e e n tz a t ezinezkoa, inola ere, hura ulertze a . Bera, halere, har dezake t e n guztien eskura dago; eta baten batek antze m a t e n duen e a n , ez du horrega t ik aldatz en eta bere elikadura gisa bihurtzen; eta norbait haren ingurua n engaina t u rik geratz e n bada bera ez da ahulduko; aldera n tziz, bere osotas u n e a n eta egian iraungo du eta gizakia izanen da oker dago e n bakarra, zenba t eta gutxiago ikusi, ordua n eta okerrago .

VIII. KapituluaJakituria zer den, hura gabe inor ere ez baita zoriontsu, eta ea bat bera den jakintsu guztien baitan

Ag.—Ongi goren a islatzen eta berega n a t z e n duen egia ez den best e jakituriarik izan daiteke el a pentsa tz e n duzu? Aipatu dituzun gizaki horiek, objektu hain desb er dine n atzetik dabiltzan ak , denek nahi dute ongia, denak dabiltza gaitzetik ihesi; eta gauza hain desberdin e t a n lehiatzen dira nork bere erara sum atz e n dutelako ongia. Horrela, nahi behar ez zukeen a nahi duen a oker dago; ez luke, ordea, hori nahi izango ona ez baleritzo. Oker ez egoteko bide bakarra deus nahi ez izatea da edota nahi behar dena nahi izatea.

Beraz, bizitza zoriontsu a nahi duten heinea n , gizakiak ez daud e oker. Honeta n datza bakoitzare n errore a , hots, zoriontas u n e r a soilik iritsi nahi dutela aitortzen eta aldarrikatz en dutelarik, hara daroa n bizibideari muzin egitea n . Iritsi nahi dugun lekura ez daroa n bideari jarraitze a da errorea . Eta zenbat eta gehiago huts egin bizitzaren bidean ordua n eta gutxiago dakigu; egiatik are eta urruna go gaud elako, eta egia hori kontenpla tz e a n eta edukitze a n datza ongi goren a . Ongi goren a ezagutz e n eta bereg a n a t z e n duen a zoriontsu a da, eta horixe da denok, zalantz arik gabe, nahi dugun a .

Beraz, agerian dago denok nahi dugula zoriontsu izan eta agerian dago, halab er , denok nahi dugula jakintsu izan, ez baita inor zoriontsu jakintzarik gabe. Inor ere ez da zoriontsu jakituria deritzogun egia hura ezagu tz e a n eta edukitzea n datzan ongi goren a bereg a n a t z e n ez badu. Eta zoriontsu izan aurre tik zoriontasu n a r e n nozioa arimet a n irarrita daukagu n modu a n, horren kariaz baitakigu eta esat e n dugu uste osoz eta inolako zalantzarik gabe zoriontsu izan nahi dugula, era bere a n , jakintsu izan aurretik irarrita dauka gu adimen e a n jakituriaren nozioa, beron e n eraginez gutariko bakoitzak, jakintsu izan nahi dugun ala ez galdetz e n badigut e , zalantzarik gabe erantzun go baitu baietz, nahi duela.

XV. KapituluaAurreko arrazoibideak, ongi azalduta, Jaungoikoaren existen t zia

frogatze n digu egiaz

Ag.—Zuk onartu zenidan gure adime n e n gainetik zerbait bazego el a frogatz en banizun zerbait hori Jaungoikoa dela aitortuko zenuel a, handiagorik deus ez balego. Zuk esand a ko a onartuz aski zela esan nizun hori frogatz e a . Ezer bikainagorik bada go hori baita, hain zuzen, Jaungoikoa; eta ez bada go, egia bera da Jaungoikoa. Bikainagorik egon ala ez, ezin ukatuko duzu Jaungoikoa bade nik; eta horri buruz, hain zuzen, mintzatz er a bildu gara hem e n .

Eta Jesukristoren doktrina sakrosa n t u a r e n ildotik fede ar e n eraginez ikasi dugun ak hunkitzen bazaitu, alegia, Jaungoikoa dela Jakituriaren Aita, gogoa n izan fedeak irakatsi digula, halaber , best e hau ere: Aita Eternalak sortut ako Jakituria Beraren berdina dela. Ez dago, beraz, eztab aid a g ai rik deus hem e n; fede tinkoaren artikulu gisa onartu best erik ez dugu egin behar.

Jaungoikoa, beraz, existitzen da, egiazko errealit at e goren a; fedez dudarik gabekotz a t hartu behar dugun egia izateaz gain, nire ustez, arrazoim e n e z ere egia ziurtzat ikusten dugu, oraindik oso ahul ikusi arren; gure auzi honet a n nahiko argi emat e n digu, hala ere, gainontz eko ak azaldu ahal izateko, kontrakorik ez baduzu ezer.

Ev.— Niri dagokida n ez , sinest ezin eko gogo biziz, eta hitzez adierazi ezin dizuda n pozak gainditut a, diozun guztia onartz en dut eta egia hutsa dela aldarrikatz e n dut. Egia entzut er a eta berarekin bat egitera nara m a n barne ahotsaz aldarrikatz en dut, batasu n hori ongia ez ezik ongi goren a eta beatifikoa dela ontzat emat e n baitut.

Ag.—Oso ondo. Ni ere biziki pozten naiz. Baina, esad az u: jakintsuak eta zoriontsu ak gara dago e n e k o, ala oraindik horret ar a n t z goaz inoiz izatea lortzeko xede az?

Ev.— Oraindik bide horret a n goaz ela deritzot .

Ag.—Nolatan konpreni tze n dituzu zuk hauek eta egia eta ziurtasun hauekin atse gin hartzen duzula esa t e n diguzu, eta jakituriaren atal direla baiest e n duzu? Zentzub ako batek ezagu t al dezake , akaso, jakituria?

Ev.— Zentzub ako a den bitarte a n ezingo du ezagut u .

Ag.—Hortaz, zu jakintsu a zara edo ez duzu jakituria ezagut u.

Ev.— Ez naiz jakintsu oraindik; baina zentzub akotz a t ere ez daukat neure burua, jakituria ezagutz e n dudalako. Egiazkoak dira ezagutz e n ditudan hauek eta ezin ukatu jakituriari dagozkiola.

Ag.—Esadaz u, arren: ez duzu uste zuzena ez dena zuzenga b e a dela, eta zuhurra ez dena zuhurtziaga b e a dela, eta neurritsu a ez dena neurrigab ek o a dela. Zalantz an jar al daiteke puntu hauet a rikore n bat?

Ev.— Aitortzen dut gizakia zuzen a ez dene a n injustua dela; eta gauz a bera esan go nizuke zuhurrari eta neurritsua ri buruz.

Ag.—Zerga tik ez da, bada, izango ezjakina jakintsua ez dena?

Ev.— Aitortzen dut hori ere, alegia, norbait jakintsu ez dene a n ezjakina dela.

Ag.—Eta, horiet arik zer zara zu?

Ev.— Nahi duzuna dei diezad ak ez u; nik ez dauka t neure burua jakintsu tz a t ; eta neronek egindako baiesp e n e n araber a , logikoa deritzot neure burua, zalantzarik gabe , ezjakintza t hartze a .

Ag.—Ezjakinak ezagut u du, beraz, jakituria. Azaldu dugun ez , izan ere, jakintsu izan nahia eta jakintsu izatear e n onura ez luke ziurtzat eman go, aurrez jakituria zer den eta jakituriari dagozkion gaien noziorik ez leukan ak; hauei buruz galdetu zaizune a n , bana n- banan erantzun duzu eta berau e n ezagu tz az biziki poztu zara.

Ev.— Halaxe da, diozun bezala.

XVI. KapituluaBila dihardut e n e n bidera agertze n da jakituria gauzeta n irarrita daude n zenbakien bidez

Ag.—Zer best erik egiten dugu, jakintsu izaten saiatz en garen e a n , ez bada gure arima osoa, ahalik eta gogorik bizienaz, bat egin adime n ar e n bidez nolabai t sum atz e n dugun objektuar ekin, eta egonkort as u nik handien az bertan finkatu; horrela ez baitu plazer hartuko gauza iragankorrek lausotu t ako bere bakar izatea n , baizik denbor ari eta espazioari lotutako sentipen guztiak albora utzi eta bat eta betikoa dena besarkat uko du. Izan ere, gorputz ar e n bizitza osoa arima den bezala, arimare n bizitza zoriontsu a Jaungoikoa da. Honeta n dihardu gu n bitarte a n bidea n gaud e , helmug ar a iritsi arte. Alabaina, egiazko ondasu n ziur hauek gozatz e a eskaini zaigularik, nahiz eta bizitza honen bide ilunpets u a n distira baino egiten ez duten , errep ar a ezazu ea Idazteu n ak jakituriari buruz dioen a ez ote den jakituriak bila datozkion maitaleekin egiten duen a . Honela dio Bibliak: ... onginahiz agertz en zaie bidea n eta beren gogoet a bakoitze a n aurkezt e n (Jkd. 6, 16). Norana hi zu joan, bera mintzo zaizu bere egintze t a n irarrita utzi dituen zenbait arras tor e n bidez; eta kanpoko gauz en amodiora itzultzen zaren e a n berak berriro barrura deitzen dizu kanpokoe n edert a s u n a k erabiliz. Horrela ohartuko zara gorputz e t a n aurkitzen den atse gin a eta gorputz ar e n sentime n e n bidez limurtzen zaituen oro, zenbakiz josita dago el a, eta berriro sartuko zara zeure baitan

jatorriaren bila eta ulertuko duzu gorputz ar e n sentime n e n bidez zure arimara iristen dena ezingo zenuel a ez onartu ez gaitze t si, zeure barne a n edert as u n a ri buruzko arau batzuk itsat sit a ez bazenitu, mundu a n ederra deritzozun ororekin darabiltzazun arauak.

Mirets ezazu zerua, lurra eta itsasoa eta bertan dagoe n a . Begira izarrart eko distira, lurreko narras tiak, airean hega n, itsasoa n igeri dabiltzan ak. Edertas u n e z josita daud e zenbakiak dauzkat el ako. Hauek kenduz gero hutsa dira. Jatorria non izango dute zenbakian ez bada? Beren zenbakiak dituzten heine a n dauka t e izatea ere.

Gorputz ezko edert as u n e n egileek ere euren artelan ak burutz eko zenbakiak erabiltzen dituzte; eta atsed e nik gabe erabiltzen ditu tresnak eskuz, kanpoald e tik itxura hartzen ari den lanak, ahal den neurrian, artelan idealaren perfekzioa lortu arte, eta kanpoko sentime n e n bitartez, goi zenbakiei begirik kendu gabe adi- adi dagoe n barne epailear e n onarpe n a erdiet si arte. Ondoren artistare n soin atalak nork mugitzen dituen aztertze n baduzu, zenbakia dela aurkituko duzu, kalkuluare n arab er a erritmoz mugitzen baitira. Eta eskuet a tik artelan a eta espiritutik hura egiteko asmo a kentzen badiozu, non eta soin atalen xede a plazera edota denbora- pasa baino izan ez dadin, orduan langintz a honi dantz a deitzen diogu. Eta dantza n zerk emat e n duen atse gin jakin nahi baduzu, zenbakiak erantzun go dizu: «nik, neuk».

Begira orain gorputz gara tu a r e n edert a s u n a ri ; euren lekua bete tz e n dute han zenbakiek; ipini arret a mugitzen ari den gorputz ari; zenbakiak dira, denbora n zehar jirabiraka; haue n jatorria den artera sar zaitez eta galde han denbor az eta lekuaz; ez daud e inoiz, ez daud e inon; artea n zenbakiak best erik ez duzu aurkituko, bere esparru a ez baita espazioen a , ez eta bere adina egun e n a . Hala ere, artista izan nahi duten ek ikasgai horri ekiten dioten e a n gorputz a denbora n eta espazioan mugitzen dute, espiritua, aldiz, denbor a n soilik, denborar e n poderioz bakarrik ontzen baitira artistag ai ak.

Gaindi ezazu orain artegileare n arima betiereko zenbakia begizta tu arte; ordua n jakituriaren distirak joko zaitu, bere barne egoitza tik eta egiaren santu t e gi sakone tik abiatu t a . Eta oraindik ere zure ikusm e n lauso eta ahule a n islatzen bada, itzul itzazu zure adimen a r e n begiak alaitsu agertz e n zitzaizun bide hartara n tz . Oroit zaitez, hurrengo bate a n ere sasoi hobe a g o a n errepikatuko duzun ikuspen a luzatu best erik ez duzula egin.

Zoritxarreko ak zu, jainkozko argi hori, gidaritzatik kendu eta zure bideet a n galtzen direnak! Zu maite ordez, zure aztarn ak maite dituzte! Ai, argi eztitsua , arima araztua r e n jakituria zaren horren irakatsiak ahazt e n dituzten ak! Eten gabe iradokitzen diguzu zure izaera zein den eta zeinen handia zaitugun eta sorkarien edert as u n a k zure lorratza baino ez direla. Artistak berak ere ikusleari nolabait azaldu nahi dio bere artelan ar e n edert a s u n a , hartara muga t u barik, gorputz ar e n begiez bere artelan a kontenpla tuz , zirrara hori egileare n g a n a itzul dadin. Zu maite ordez, zure egintzak maite dituzten ak hizlari jakintsu, bikainar e n entzule txunditue n antzeko ak dira; hitzeta n , ahots ar e n lehunt a s u n e a n eta pasart e e n egitura harmo niotsu a n gehiegizko arret a jartzea g a t ik pents a m e n d u a r e n edukia eta funtsa galtzen dute.

Ai, zure argitik urrundu eta euren ilunpet a n gozo- gozo itsast e n direnak! Zuri bizkar eman e z bezala, haragiare n egintze t a n finkatzen dira, euren itzal propioa bailitzan, eta bertan atse gin zaiena ere zure argiare n izpiak baino ez dira. Baina itzala maitatz e a n honek arimare n begia makaltzen du eta zure ikuspe giaz gozatzeko gaitasu n a murrizten dio; horrega tik gizakia ilunpet a n gero eta hondora tu a g o aurkituko da bere ahulezia onartz en dionari kasu eginez. Hortik datorkio ongi goren a ikusi ezina eta txartza t ez hartze a bere ardurag a b e k e ri a engaina tz e n duen a edo pobrezian limurtzen duen a edo bere morrontz an tortura tz e n duen a , nahiz eta hau guztia jasan bere gaiztakeriare n zigor merezi gisa; eta zuzena ezin da inoiz txarra izan.

Aldakor ikusten den guztia ezin baduzu haute m a n ez gorputz ar e n sentim e n e z , ez espirituare n arret az , zenbakien nolabai t eko forman existitu ezik –eta berau gabe oro bihurtzen da hutsa– onar ezazu zalantz arik gabe forma betiereko eta aldaezinar e n existen tzia, zeinaren indarrez gauz a aldakor hauek desa g er t u barik euren mugim e n d u moldatu ez eta forma anitzekin beren existen tzia korporalare n bideak helmug a r aino ibiltzen jarraitzen dute; forma betiereko a eta aldaezina da hau eta berare n eraginez eratu daitezke gainontz eko guztiak, espazioan muga tu t a edo zehaztu t a egon gabe eta denbora n zehar luzatu gabe eta denbora r ekin aldakuntz arik jasan gabe; beraz, euren genero e n araber a , espazioet ako eta denbore t ako zenbakiak bete eta arakatu ditu.

XIX. KapituluaHiru ondasu n mota: handiak, txikiak eta ertainak.

Askatasun a ertainetakoa da

Nahime n ak, tarteko ongia izaki, bat egiten duen e a n guztion ongi aldaezinar ekin, ez bakoitzak bere tz a t duen ar ekin –halakox e a baita deus duinik esan gabe luze mintzo izan garen egia hura– ordua n dauka gizakiak bizitza zoriontsu a; eta bizitza zoriontsu hau, hots, arimare n sentipe n txerat su a , ongi aldaezin ar ekin batera , gizakiaren ongi berezkoa da eta nagusia. Bertan daud e bertut e ak ere, eta hauek ezin ditu inork oker erabili. Hauek izan arren gizakiaren g a n ongi handiak eta lehen ak, ulertzen da, halere, gizaki bakoitzak bere ak dituela eta ez direla guztien ak. Horra, beraz, egiak eta jakituriak, gizaki guztionak izaki, guztiok jakintsu eta zoriontsu nola egiten gaituzt en : berari atxikiz.

Beste inoren zorionak ez du gizakia zoriontsu egiten, zeren zoriontsu izateko hari jarraikitzen zaione a n , best e a r e n bidetik izan nahi du, hau da, guztion ongia den egia aldaezinar ekin bat eginez.

Era bere a n , inoren zuhurtziaga t ik ez da gizakia zuhur egiten, ez eta indart su inoren indarrag a t ik, ez eta neurritsu inoren neurrit asu n a g a t ik, ez eta zuzen inoren justiziagatik; horrelakoa izatera iritsiko da norbere arima bertut e e n arau eta argi iraunkor haiet ara egokituz; eta bertut e hauek guztiona den egia eta jakituria bere a n bizi dira modu erosezine a n ; hauei egokitu zitzaien arima eta haue t a n ipini zuen arret a , bertut e horien eredu gisa imitatzen saiatuz.

Ongi komun eta aldaezinar ekin elkartzen den nahim e n a k gizakiaren ondasu n nagusi handien ak lortzen ditu eta nahim e n a bera da tarteko ondasu n bat. Baina ongi komun aldaezine tik aldentz e n den nahim e n a eta norbere ongira edo kanpoko ongi apalago batera biltzen denak bekatu egiten du. Norbere baitara bihurtzen da, ongi propioa bailitzan, norber e buruare n jabe izan nahirik; kanpoko ondas u n e t a r a okertzen da, inorenak edo bere a ez den edozer bere egin nahi duen e a n ; eta apalago e t a r a , gorputz ar e n plazerak maite dituen e a n . Eta horrela gizaki harro, ikusgura eta lizuna best e bizitza bate a n sartzen da, zeina goi bizitzarekin konpara t uz heriotza baita; hala ere Jaungoikoare n Probiden tziak, dagokion lekuan gauza bakoitza ipintzen duen ak eta norber e merituen arab er a bana tz e n duen ak agintzen eta gobern a t z e n du bizitza hori.

Horrela gerta tz e n da, bekat ariek beraiek ere gogoko dituzten ondas u n a k ez direla inondik ere gaitzak; ezta ere gizakiaren nahim e n librea, zeina onartu baitugu ongi ertaine n mailan. Nahimen librea ongi aldaezine tik aldend u eta ondasu n aldakorre t a r a bihurtze a n datza gaitza; eta aldentz e eta bihurtze honi, behartu t a ez baina nahita gerta tz e n delarik, gertutik jarraiki zaio miseriaren zigor duin eta zuzen a.

III. LIBURUA

I. KapituluaNondik dator nahim e n a ongi aldaezine tik apartat ze n duen

mugi m e n d u a?

Ag.—Errudun aitortzen duzun mugim e n d u horren jatorria non dago?

Ev.— Ariman dago ela ikusten dut baina nori egotzi ez dakit.

Ag.—Mugimen d u horrek arima mugitzen duela ukatzen duzu?

Ev.— Ez dut ukatzen.

Ag.—Eta harria mugitzen duen mugim e n d u a harriaren mugim e n d u a dela ukatzen duzu? Ez natzaizu ari guk edo indar arrotz batek harria mugiaraz t eko erabiltzen dugun mugim e n d u a z , esa t er ako, gorantz jaurtikitzea n; bere pisuaz lurrerantz abiatu eta jaust en deneko mugim e n d u a z ari naiz.

Ev.— Beneta n , ez dut ukatzen, zuk diozun modu a n , harria lurreran tz abiatu eta jausiaraz t e n duen mugim e n d u a harriaren a dela; baina mugim e n d u naturala da, eta arimare n mugim e n d u a mota honet ako a bada , hura ere, zalantz arik gabe, mugim e n d u naturala da eta arrazoiz ezin dugu arima gaitze t si mugim e n d u natural honi jarraitze a g a t ik; izan ere, bere kalterako jarraiki bazaio ere, bere naturar e n halab e h a r r ak bultzatz en dio. Baina, arimare n mugim e n d u a bekatura n t z , zalantz arik gabe , errudun tz a t jotzen dugun arrazoi berag a t ik, ukatu egin behar dugu naturala dela; ez da, beraz, harriaren mugim e n d u naturalare n pareko a.

Ag.—Aurreko bi solasaldiet a n egin al dugu probetx uzkorik ezer?

Ev.— Nola ez bada!

Ag.—Oroituko zarela uste dut lehen solasaldian nahiko argi gera tu dela grina txarrare n morrontz ap e a n arimak ezin duela ezer egin norber ar e n borond a t e z baizik; ezin baitu behartu modu lotsagarrian ez goragoko nahime n batek eta ez berare n pareko batek, zuzeng a b e a litzateke el ako; ez eta apalago batek ere, ezinezkoa zaiolako. Beraz, nahime n a r e n a beharko du izan Sortzaileag a n dik arima aldentz e n duen mugim e n d u a , sorkariet ar a bidera tz eko; eta hura errudun bada –hala izatear e n zalantzarik tipiena barreg arria iruditu zaizu– ez da natural a, nahitazkoa baizik. Harria lurrerantz jausiaraz t e n duen mugim e n d u a r e n antzekoa da honet a n , alegia, hau harriak propio berea duela eta arimak ere hura bere a ; ezberdin a da, ordea , best e honet a n : harriak ez duela beher a n tz dara m a n joera eragozt eko modurik, arimak, aldiz, berak nahi ez badu ez dio inork mugiaraziko, beheko ondas u n a k goikoak baino nahiago izatera . Horra zergatik harriaren mugim e n d u a naturala den eta arimare n a nahitakoa.

Hori dela eta, norbaitek esango balu harriak bekatu egiten duela berezko pisuaz lurrentz ako joera duelako, hori dionari ez nioke harria bera baino leloago deituko, soilik eroa baizik. Arima bekat a ria dela diogu, goiko ondasu n e n aurretik beheko e n goza m e n a ipintzen duen e a n .

Hortaz, zertara dator nahim e n a ongi aldaezine tik aldend u eta ondasu n iragankorre t a r a makurtz e a r e n jatorria aztertu nahia, onartz en badugu, arimar e n mugim e n d u propioa dela eta gainer a nahitakoa, beraz errudun a? Gai honi buruzko arau praktiko guztiek ohart araz t e n digute, best ald e , mugim e n d u gaizto hori gaitze t si eta erreprimitu ondore n , nahime n a gauza tenporale t a t ik apart a t u behar dugula eta betiereko ongiaren goza m e n e r a bidera tu .

Ev.— Ikusten dut eta neurri bate a n ukitu eta konprenitu ere bai zuk diozuna egia dela; ez baitut nik deus sentitzen honako hau bezain irmo eta sakon, alegia, nahime n propioa dauka d al a eta berak naroala zerbaitez gozatzer a . Eta zinez ez dakit zeri dei diezaioked a n nirea, nahi izatera eta nahi ez izatera nara m a n nahim e n a nirea ez bada. Hortaz, niri ez bada nori egotzi dakioke neuk nahime n e z egiten dudan gaitza? Jaungoiko onak egina izanik eta onik ezin egin badut nahim e n a z izan ezik, argi dago batez ere honet a r ako ema n zidala Jaungoiko onak.

Nahime n a bate tik best era daroa n mugim e n d u a nahitako a ez balitz eta gure esku ez balego, gizakiak ez luke ez laudoriorik ez arbuiorik mereziko, nolabait esa t eko, nahim e n a r e n orpotik goiko ondas u n e t a r a edo beheko e t a r a jira egiten duen e a n ; eta ez genioke aholkurik ema n behar hem e n go ondas u n a k alde bater a utzi eta betikoak lortze bidea n , ez eta gaizki bizitzeko gogoa alda dezan ongi bizitzekoare n mes e d e t a n . Gizakiari aholku hauek eman behar ez zaizkiola uste duen ak ez du gizakien kopurua n parte- hartzerik merezi.

II. KapituluaJaungoikoaren aurrez ezagut z e a k nolatan ez duen bekatarien nahia aldatze n; jende asko arduraz

daukan auzia

Gauzak horrela, biziki ardura turik nago ezin ulertu baitut, Jaungoikoak aurrez etorkizun diren guztiak jakinda, nolatan ez dugun halab e h a r r ez bekatu egiten. Zeren gauz ak Jaungoikoak aurrez ikusi dituen bezala ez baina best e nolabai t gerta daitezke el a esat e a , Jaungoikoare n aurre ezagu tz a fedega b e k e ri a zoroz suntsitu nahia da.

Beraz, Jaungoikoak aurrez jakin zuen lehen gizaki zintzoak bekatu egingo zuela –eta hori onartu beharko dit Jaungoikoa etorkizun diren guztien aurrez jakitun dela aitortzen duen ak- ; horrela bada , ez dut horratik esan nahi Jaungoikoak ez zuela gizakia sortu behar, zintzoa egin baitzuen , eta Jaungoikoare n egintzari gizakiaren bekatu ak ezert an ere ezin dio kalterik egin, berak ontasu n osoz sortua baita; are gehiago: gizakiaren g a n erakus t e n du Jaungoikoak bere ontasu n a hura egite a n , bere justizia hura zigortze a n eta bere errukia hura berreros t e a n . Ez diot, bada , ez zuela gizakia sortu behar; diodan a da, Jaungoikoak aurrez ikusi bazue n haren bekatu a , ezinbes t eko a zela Jaungoikoak aurrez jakindakoa gerta zedin. Hortaz, nire galder a hau da: nahim e n a r e n askat as u nik egon al daiteke halabe h a rr a hain nabaria eta saihes t ezina dene a n?

Ag.— Indarrez jo duzu Jaungoikoare n errukiaren atea. Berak lagun gaitzala eta bere ateak zabaldu, deika gatoz en oi. Auzi honek gizaki gehien ak tortura tz e n baditu zeraga tik da, nire ustez, alegia, ez dutelako zintzoki ikertzen, eta prestu a go a k direlako euren bekatu ak zuritzerako a n , aitortzerako a n baino.

Gustura onartzen dute batzuek, Jaungoikoare n Probidentziak inondik ere ez dituela giza gerta e r ak gobern a tz e n eta horrela, euren gorputz eta arimak patu ar e n esku aband o n a t u eta mota guztiet ako biziotan honda tz e n eta haus t e n dira. Jaungoikoare n justizia ukatzen dute, giza justiziari burla egiten diote eta salatzaileak baztertu nahi dituzte halab e h a r r a r e n anparo a n , zeina, halere, itsu aurkeztu eta pintatu ohi duten; edota gobern a t z e n bide dituen halab e h a r r a baino hobe a go a k izan nahian, edota bera bezain itsu direlako gauz a hauek sentitzen eta esa t e n dituztela aitortzeko. Eta ez dute onartz en absurdo a denik eurek gauza hauek zoriak bultzat a egite a, porta er a n halako zorakeriat a n jaust en direne a n .

Baina iritzi hain oker, hain ergel eta hain eroaren aurka nahikoa esan dugula uste dut gure bigarren solasaldian.

Beste batzuek, Jaungoikoar e n Probidentzia giza bizitzan ukatzer a ausar tz e n ez badira ere, nahiago dute, errore dohaka b ez , hura indarrik gabe a , injustua eta gaiztoa dela sines t e a , euren bekatu ak pietat e otoizgilez aitortzea baino.

Hau e k den e k , aholkurik onar t uk o balu t e , izaki hob e z in , txit zintzo et a ah al g u z t id u n hon e t a n pe n t s a t z e a n , aise sine t s iko luket e Jaungoiko a r e n ont a s u n a , justizia et a ah al m e n a be-raiek pen t s a dez a k e t e n oro baino askoz ha n di a g o a del a et a , eur e n bai t a r a be gi r a , Jaungoiko a ri esk er r a k em a n be h a rk o zizkiot el a uler tuk o zut e n , diren a baino izat e ap al a g o a em a n na hi izan balie ere , et a bihotz- bihotz ez et a kontzi e n t z i a r e n hez ur et a ma mi guz ti ez oihuk a hasiko lirat ek e : «Nik ha u es a n nue n : erruki Jaun a! Sen d a naz az u , zure aurk a bek a t u egin dud a n arre n ». (Sal. 40, 5) Horrel a jakituria r a gida t u a k lirat ek e Jaungoiko a r e n erruki a r e n ildo se gu r u e t a n zeh ar , hal ako mold ez , non ez a g u t z a berri e n harrok e ri a r ik gab e et a orain dik ez ikasi a r e n has e r r e r ik gab e , are a g o k o ez a g u t z a r a k o pres t u a g o ger a t u k o lirat ek e har tu t a k o e n era gi n e z , et a , eur e n ezjakin a onar t u z , aurr e r a n t z e a n kontu han di a g o z ari tuko lirat ek e .

Begira zeinen erraz erantzut e n diodan zuk egia hauen sinestun uste zaituda n horrek, propos a t u didazun galder a handi horri. Baina lehenik nire galdera xume batzuei eran tzun behar diezu.

III. KapituluaJaungoikoaren aurrez jakiteak ez gaitu bekatu egitera behartze n ,

hau da, ez dio bekatariari askatasu na kentz e n

Ag.—Esadaz u, arren, ez al zara zu haren sorkari, edota zure zoriona ez al da zeure baitan gauza tuko?

Ev.— Bai, haren sorkari naiz; eta nire zoriona neure baitan gauza tuko da.

Ag.—Hortaz, Jaungoikoak eragind a , zoriontsu izatera iritsiko zara, ez zeure borond a t ez , ezinbes t ez baizik.

Ev.— Haren nahia niretza t beharra da.

Ag.—Orduan zu halabe h a rr ez izango zara zoriontsu.

Ev.— Zoriontsu izatea neure esku balego dago e n e k o izango nintzat ek e; oraintx e bertan zoriontsu izan nahi baitut baina ez naiz, ez naizelako ni, bera baizik, zoriontsu egiten nauen a .

Ag.—Bikain adierazi duzu egia. Ezin sinetsi dugu, izan ere, gure esku dagoe nik egin nahi dugun e a n egiten dugun a baizik. Horrega t ik, deus ez dago gure nahim e n a bezainb a t geure eskuet a n , ekintzarako prest baitago bera, inongo hutsart erik gabe, guk nahi dugun une bere a n . Arrazoiz, beraz, esan dezake g u: «ez gara nahita zahartz e n , halab e h a r r ez baizik» edota «ez gara nahita gaixotzen, halabe h a rr ez baizik» edota «ez gara nahita hiltzen, halab e h a r r ez baizik», eta best e hainbat horrelako; baina burutik eginda ez dago e n inor ausartuko al da esat er a , nahi dugun a ez dugula nahime n a z nahi?

Hori dela eta, Jaungoikoak etorkizun diren gure nahiak aurrez jakin arren, ez du horrek esan nahi guk ezer nahi dugunik hura nahi izateko gogorik gabe. Zoriontas u n a ri buruz esan duzuna, hots, zeure kabuz ezin zarela zoriontsu izatera iritsi, nik ukatuko banizu bezala esan duzu; nik ez dut hori ukatzen; esa t e n dudan a da, zoriontsu izatera iritsi zaitezen e a n hala izango zarela, ez zeure gogoz kontra, zuk nahita baizik. Hortaz, Jaungoi-

koak etorkizun eko zure zorionare n aurrez a g u tz a duelarik, eta ezin da berak dakiena best erik gerta tu , –ez bailitzat eke aurrejakintza– ez gaud e horratik egiatik urrun eta ikaragarrizko absurdo a litzateke e n a pents a tz er a behartu t a , alegia, zu zoriontsu izango zarela zuk zeuk nahi izan gabe .

Zure zoriontsu izateko gogoak, zorionera iristen zaren e a n , Jaungoikoare n aurrez a g u tz a , zalantz arik gabe a gaur ere zure geroko zorionari buruz, deusez t a tz e n ez duen modura , era bere a n etorkizune a n inoiz egintza errudunik nahita burutuko baduzu, Jaungoikoak aurrez ikusia izan arren, zuk nahi izandako egintza izango da.

Begira orain, arren, zeinen itsuki eta irrazionalki esan ohi den: Jaungoikoak nire nahim e n a r e n geroko egintzak aurrez jakin baditu, hark aurrejakindako a derrigor egin behar dut, ezin baita deus izan berak aurreikusi duen eran baizik; eta nik nahi izatea beharrezkoa bada, aitortu beharko da nire nahim e n libreare n aukeraz barik halab e h a r r ez nahi dudala. Hori bai ergelkeria apart a! Nolatan azaldu Jaungoikoak aurrez jakindako a best erik ezin gerta tu dela, aurreikusitako nahia ere erakoa ez bada?

Ez dut hem e n aipatu nahi ares tian esand ak o horren antzeko best e zorakeria izugarria, alegia, «nik hori nahi izatea beharrezko a da» dioen gizona bera nahime n a deusez t a tz e n ari dela aldi berea n , nahiare n beharra supos a tz e a n . Zeren nahi izatea beharrezkoa bada, nondik etor daiteke nahi izate hori nahim e n e t ik ez bada?

Baina hori ez bazen berak adierazi nahi zuena , baizik eta nahi izatea beharrezko a dela esa t e a n aditzera eman nahi izan badu, bere nahim e n a ez dagoel a bere esku; hori gezurt a tz eko, ea nahi gabe zoriontsu izango ote zinen galdetu dizuda n e a n zuk eman d ak o erantzun a erabiliko dut; zure erantzun a izan baita zure esku balego zoriontsu izango zinela. Nik esan dizut ordua n egia zela zuk zeniona, eta arrazoiz; nahi dugun a ezin eduki dugun e a n bakarrik uka baitezake g u ahalm e n hori. Baina nahi dugun e a n nahime n a falta bazaigu ez dugu bene t a n nahi.

Hala ere, nahi dugun e a n ezinezkoa bada ez nahi izatea, argi da nahi duten ek nahim e n a dauka t el a eta eskue t a n duten a baino ez dauka t el a eduki nahi duten e a n . Gure nahime n a , beraz, ez litzateke nahime n a izango geure esku ez balego. Eta gure esku egote a g a t ik, hain zuzen, horrex e g a t ik da librea; ez da librea, izan ere, gure esku ez dagoe n a edota gure esku dago el arik egote a ri utzi diezaioke e n a .

Horra nola, gertakizun diren gauza guztien Jaungoikoar e n aurrez a g u tz a ukatu gabe , nahi dugun a nahi dezake gu n . Jaungoikoa aurrez da gure nahiaren jakitun eta berak aurreikusi bezala izango da. Eta nahia izango da, edo egintza librea, Jaungoikoak hala aurreikusi duelako; eta best ald e ez litzateke gure nahia geure esku ez balego. Gure ahalm e n a r e n aurrez a g u tz a ere bada uk a berak. Gure ahalm e n librea ez du, beraz, Jaungoikoar e n aurrez a g u tz ak ezab a tz e n . Alderantziz, egiazkoago a da, aurrez a gu tz ak hutsik egiten ez dion hark aurreikusi zuelako libreak izango ginela.

Ev.— Ez dut jada ukatzen Jaungoikoak aurrez ezagut u duen oro gerta tu beharra dago el a , eta berak gure bekatu ak aurrez a gu t u arren, gure nahime n a librea izango dela eta beti egongo dela gure mend e a n .

IV. KapituluaJaungoikoaren aurrezagu t z ak ez gaitu bekatu egitera behartze n , eta, beraz, Jaungoikoak zuzen

jokatzen du bekatuak zigortzea n

Ag.—Zerk zauzka, orduan, kezkaturik? Agian, gure lehen eztab aid ako ondorioak ahaztu t a , ukatuko ote duzu, bada, guk nahita egiten dugula bekatu, horret ar a ezin gaituela eram a n inongo izakirik, ez goikorik, ez behekorik eta ez gure pareko izakirik?

Ev.— Zuk esand a ko a ukatzera ez naiz ausartz e n; baina aitortu beharre a n nago ez dudala oraindik ulertzen nolatan ez daud e n elkarren kontra e s a n e a n bi hauek: gure bekatu ei buruz Jaungoikoare n aurrez a gu tz a bate tik eta bekatu egiterako a n gure hauta m e n librea best e t ik. Aitortu beharra dauka gu Jaungoikoa zuzena dela eta aurrez jakitun; baina jakin nahi nuke zer nolako justiziaz zigortzen dituen ezinbes t ez egin behar diren bekatu ak , edota nolatan ez den halab e h a r r ez gerta tz e n berak gerta tuko zela aurreikusitakoa , edota nola ez zaion Sortzaileari egotzi behar bere sorkariaren g a n nahita ez gerta tu behar dena .

Ag.—Zerga tik uste duzu gure askat a s u n a Jaungoikoar e n aurrez a gu tz a r ekin batera e zina dela? Aurrezagu tz a delako ala Jaungoikoar e n aurrez a g u tz a delako?

Ev.— Jaungoikoare n a izatea g a t ik, agian.

Ag.—Zer gerta tuko litzateke norbait ek bekatu egingo zuela aurrez a g u t uko bazenu; ez al zuen bekatu egin behar?

Ev.— Bekatu egin beharra zegoen; ez litzateke , best el a , nirea aurrez a g u tz a izango, hutsezinezko gauzak aurrez a g u t u ezik.

Ag.—Jaungoikoak aurrez a g u t u t ak o a gerta tu beharra ez da, beraz, Jaungoikoare n aurrez a gu tz a izatea g a t ik, aurrez a gu tz a soilik izatea g a t ik baizik; zeren eta gauza hutsezinak aurrez a g u t u ezik baliogab e a izango bailitzat eke .

Ev.— Ados. Eta zer?

Ag.— Izan ere, oker ez bana go, zuk ez zenuke inor bekatur a behar tuko bekatu egingo zuela aurreikusi zenuel ako soilik; eta zure aurrez a g u tz ak ere ez luke hura bekatu egitera behartuko, zalantzarik gabe bekatu hori egingo bazuen ere, hala ez balitz, ez baitzenu e n aurreikusiko bekatu hori egiten. Beraz, bi hauek elkarren kontrae s a n e a n ez daud e n modu a n, alegia, zuk zeure aurrez a gu tz az jakitea inork bere kabuz egingo duen a eta honek askat a s u n e z jokatze a , era bere a n Jaungoikoak, inor bekatur a behartu gabe, aurrez ikusten ditu beren kabuz bekatu egingo duten ak .

Zerga tik orduan ez du zuzenki zigortuko, aurrez a g u t u arren, berak egitera behar tu ez duen bekatu a? Zuk gauzei buruzko zeure oroitzap e n a z gauza horiek izan zirena izatera behartz e n ez dituzun modu a n, Jaungoikoak ere bere aurrez a g u tz az ez du inor behartz e n egingo duen a egitera. Eta nola zu oroitzen zaren egindako zenbai t ez baina gogoa n dituzun guztiak egin ez dituzun, era berea n Jaungoikoak berak egindako guztiak aurrez a g u tz e n ditu baina ez da berak aurrez a g u t u t a ko guztiaren egilea. Halere, egin ez dituen gaitzen mend ek a tz aile zuzena da bera.

Orain uler dezakez u zeinen zuzen zigortzen dituen Jaungoikoak bekatu ak: aurrez ezagut u dituen gaitzen egilea ez delako. Giza-kiek bekatu egingo dutela aurreikusiagatik zigortu behar ez bazituen, arrazoi beragatik zuzen jokatzen dutenei ere ez lieke saririk eman behar, hauen egintza onak ere aurrez ikusiak dituelako.

Baina aitor dezagu n bere aurrez a g u tz a ri dagokiola gertakizun den oro jakitea, eta bere justiziari bekaturik ez uztea zigorrik gabe bere epaian , hain zuzen ere, nahime n libreaz burutu delako eta aurrez a gu tz ak ez duelako inor bekatura derrigortze n .

V. KapituluaJaungoikoa goretsi behar dugu, bekatari eta dohakab e izateko arriskuan diren izakiei ere izatea

eman dielako

Bere Sortzaileaz eteng a b e gozatz en duelarik, izaki bikain hau betiko zoriont asu n a r e n jabe da, justiziarekin beti bat eginda irauteko gogo hausgai tz ari esker merezi izan baitu zoriontasu n hori. Ondoren , bigarren lekua arima bekat a riak hartzen du; honek bekatu eginag a t ik galdu egin du, bai, zoriontasu n a , baina berau inoiz berreskura tz eko gaitasun a ez du oraindik galdu; zalantzarik gabe , hau askoz ere bikainago a da nahime n a bekatu a ri erant si t a daukan best e hura baino. Azken honen eta justiziari hertsiki lotuta jokatu nahi duen aurreko ar e n artea n , bion erdian dago peniten tzia xume ar e n bidez goi duintasu n a berreskura tz e n duen a.

Gauza jakina da, Jaungoikoak bere onbera t a s u n eskuz ab al a ez diola ukatu –nahiago izan baitzez ake e n hura sortu ez izana– bekatu egiteaz gain bekatu a n bizi nahian irmo iraungo zuela aurreikusi zuen sorkariari ere. Zeren bidetik irten den zaldia, desbider a t u ezin den sentim e n eta mugim e n d u propiorik gabeko harria baino hobe a den modu a n, era bere a n bikainago a da nahime n libre eta propioz bekatu egiten duen sorkaria, nahime n librerik ezaga t ik bekatu egiteko gai ere ez den best e hura baino. Nik, esat er ako , bere genero a n ona den ardoa aupat uko nuke, baina ardo horrekin mozkortu dena gaitzet si egingo nuke; halere, estimu handiago a n edukiko nuke kritikatu dudan gizakia, nahiz eta oraindik mozkortut a egon, mozkorraldia ema n dion ardo ona baino. Horrela goret si behar da gorputz ezko sorkaria ere, izakien eskalan dagokion perfekzio mailaren araber a ; eta sorkari hauez abus a t uz egiaren pertzepziotik urruntz en direnak zentsur a tu egin behar ditugu. Hauek, halere, ustel eta hordi egon arren, nahiago izan behar ditugu, goresg arri izanda ere beren zaletasu n a k galarazi dituen sorkariak baino, biziotsuak direlako ez, baina euren naturare n bikaint asu n a g a t ik.

Izan ere, arima oro edozein gorputz baino hobe a go a da, eta ezein arima bekat a ri, oso beher a amildut a ere, ez da inoiz gorputz bihurtuko, ez eta arima egiten duen perfekzioa galduko; ez du, beraz, inondik ere galduko edozein gorputz baino bikainago a izatera eram a n duen perfekzioa, gorputz e t a n bikainen a argia izaki. Hortaz, arimarik makurre n a eta atzen a gorputzik bikainen ari hoberitzi behar zaio, eta gerta daiteke gorputz en bat best e arima baten gorputz ari hobet si beharra , baina inola ere ez arimari berari.

Zerga tik ez dugu, beraz, Jaungoikoa goret siko? Zergatik ez eskaini berari goresp e nik duinen ak, berak sortu baitzituen justiziaren arauak eten gabe beteko zituzten arimak ez ezik, bekatu egiten aurreikusi zituen ak ere, eta best e hainbat , bekatu egiteaz gain euren bekatu a n iraungo zuten ak? Hauek ere, best alde , nahim e n arrazional eta librerik ez dauka t el ako bekaturik ezin egin duten ak baino noblea go ak dira. Are gehiago: hauek noblea go a k eta bikainago ak dira edoz ein gorputz en distirarik miresgarrien a baino, nahiz eta, errore handiz, distira hau egiazko Jaungoiko goren ar e n subst a n tzia tz a t bener a t u a izan.

Izaki gorpuzdun e n mundu a n , masa siderale tik hasi eta gure ileen kopururaino, mailaz maila hain ongi orden a t u rik dago gauz a guztien perfekzioa ezen tent elkeria bailitzat ek e esat e a : «zer da hau? » edo «zertara dator hau? ». Oro izan baita dagokion orden a n sortua. Are ergelago a litzateke arima bati buruz hori esat e a , bere jatorrizko edert as u n a honda t u eta edozelako akatse t a n jausita ere, beti egongo baita edozein arima gorputz ororen bikaint asu n e n oso gainetik.

Era batez estima tz e n ditu gauzak arrazoim e n a k eta best e era oso ezberdinez estima tz e n ditu erabilgaita s u n a k. Arrazoime n ak egiaren argitan juzgatz e n ditu, horrela hobeto mailakatuko baititu beheko ak goikoen pean. Erabilgaita su n a gehien e t a n gauz ek eskaintze n dizkioten aban t aile t ar a makurtze n da; horrela gerta tz e n da erabilgaita s u n a k estimat u a g o izatea batzue t a n arrazoim e n a k apalago a dela frogatz e n duen zerbait. Adibidez, arrazoim e n a k gorputz zerutiarrak lurrekoak baino askoz ere ederra go tz a t jotzen dituelarik, haragizko gizakion artea n nork ez du nahiago ortzian zenbait izar itzal daitez en , bere sailean zuhaixkare n bat edota behiren bat bere aziend a n galdu baino? Adineko gizakiek ez dute ezertarako ere kontuan hartzen haurrek gauzei buruz dituzten iritziak, eta denbor ak zuzenduko dituelako a n uzten dituzte; ume ek, izan ere, biziki maite dituzten batzuek salbu, nahiago dute edozein gizakiren heriotza bere txoriaren a baino, are nahiago gizakia

izugarria bada , txoria, berriz, polita eta kantaria. Berdin gerta tz e n zaie arimar e n aurrera p e n a r i esker jakituriara iritsi diren gizakiei; topo egiten dute gizaki batzuekin, zeinak arrazoim e n e z gauz ak estimatz e n jakin gabe, Jaungoikoa beheko sorkariet a n gorest e n baitute , sorkari hauek euren gorputz eko sentime n e n izaerari hobeto egokitzen zaizkiolako; baina goi izaki bikainago e n artea n , batzuek ez dute Jaungoikoa gores t e n edota behar baino gutxiago gorest e n dute; best e batzuek hura zentsura tz eko ausardi a daukat e edota hark egindako a hobetu nahi harroa, eta best e batzuek, azkenik, ez dute sines t e n hura haien Sortzailea denik. Bada, best e haiek halako gizakien iritziak zuzend u ezinea n mespr e tx a t u egiten dituzte, edota pazientziaz jasat en eta tolera tz e n , eurek zuzen ditzate n arte.

VI. KapituluaInork ere ezingo du arrazoiz esan nahiago duela ez izan

zorigaiztoko izan baino

Gauzak horrela, egiatik urrun bada go sorkarien bekatu ak Sortzaileari egotzi beharra, hark aurreikusitako a gerta tz e a ezinbes t eko a izan arren, hori bezain urrun zeund e n zu zeu zera aldarrikatz e a n , alegia, bere sorkariaren g a n gerta tz e n dena ez- gerta tz e a ezinezkoa izanik nolatan ezin zaion berari egotzi. Nik neuk, aldera n tziz, ez dut ikusten eta ezinezkotza t jotzen dut Jaungoikoari leporatz e a sorkariare n g a n ezinbes t ez gerta tu beharreko a, bekat ariar e n nahime n librea salbatuz gero.

Norbaitek esango balit: zorigaiztoko izan baino nahiago dut ez izan. Bereh al a erantzun go nioke: gezurre t a n ari zara, zeren orain bertan zorigaiztoko zaren arren, hiltzerik nahi ez baduz u, izan nahi duzulako best erik ez da; hortaz, zorigaiztoko izan nahi ez, baina izan, bai, izan nahi duzu. Emaizkiozu, eskerrak Jaungoikoari zuk nahi izandako existen tziaga t ik, gogoz kontra zaren a izateari utz diezaiozun; zeren, zuk nahitako izatear ekin eskergaiz toko bazara, arrazoiz aurkituko zara nahi ez duzuna izatera , hots, zorigaiztoko izatera derrigortut a . Hortaz, zorigaiztoko izan arren, nahi duzun a daukaz ulako, Sortzaileare n onber a t a s u n a goratz en dut; eta zu eskergaiz toko izatea g a t ik nahi ez duzuna jasat en duzulako Orden a tz ailear e n justizia goratze n dut.

Eta norbait ek erantzun go balit: «hil nahi ez badut, ez da, hain zuzen ere, nahiago dudalako zorigaiztoko izan erab a t ez izan baino; betiko zorigaiztoko izan nahi ez dudalako, horrex e g a t ik ez dut nahi hil». Hona nire erantzun a: «Hau zuzeng a b e a bada, ez zara betiko zorigaiztoko izango; baina zuzena bada, goret s dezagu n zu zorigaiztoko izatea ebatziko duen a ».

Eta jarraituko balu berak: «nola jakingo dut, hau bidega b e a izanik ez naizela ni zorigaiztoko izango? », erantzun go nioke: «zure nahime n a r e n eskuta n bazau d e , ez zara zorigaiztoko izango edota hala izango zara zuk zeuk bidega b e ki jokatuz gero. Aitzitik, zuzenki jokatu nahi eta ezin baduz u, orduan ez zara zeure buruare n jabe; beraz, edo ez zaude inoren botere p e a n edota inoren botere p e a n zaude; lehen e n g o kasuan , ez zaude zeure gogoz kontra edota ez zaude zeuk nahi izan duzulako ez egote a ; zu, ordea , nahi gabe ezin zara ezer izan, horret ar a bultzatze n zaituen indarren bat ez bada go; eta ezert ar a eta inori lotuta ez dago e n a bortxatuko duen indarrik ez dago. Baina, zeure borond a t e z , ez bazau d e inoren boterep e a n , orduan arrazoim e n a k dio zeure buruar e n jabe zarela eta kasu honet a n , edo oker jokatuz zorigaiztoko egingo zara gizalegez , edota nahita izan gura duzun a zarelako, edozelan ere Sortzaile onberari eskerrak emat eko arrazoirik ez zaizu falta».

Eta zeure buruare n jabe ez bazara, best e norbait en boterep e a n zaudel ako da, eta norbait hau zu baino botere t su a g o edota ahulago izan daiteke . Ahulago a bada, errua zurea da eta zorigaitza bidezkoa, zu baino ahulago a gaindi baitzen ez ak e e n , nahi izanez gero. Baina ahulago a

zeu izanik, zu baino indart su a go den norbait en esku bazeun d e , arrazoiz ezingo zenuke inola ere zuzeng a b e t z a t epaitu xedap e n hain zuzen a.

Horrexeg a t ik esan dizut arrazoi osoz: zu zorigaiztoko izatea zuzenga b e a bada , ez zara zorigaiztoko izango; baina zuzen a bada , goret s dezagu n zu zorigaiztoko izatea ebatzi duen a.

VII. Kapitulua

Izatea zorigaiztoko e k ere maite dute, izate gorenagan dik datorkielako

Jarraituko balu esan ez : «zorigaiztoko izanda ere, nahiago dut izan, inola ere ez izan baino, orain existitzen naizelako; baina izan aurretik aukera egiteko modurik izan banu, orduan nahiago izango nuen ez izan zorigaiztoko izan baino. Zorigaiztoko izan arren, ez izateari orain diodan ikara, nire zorigaitzare n ondorio da, zeinare n eraginez nahi beharko nukee n a ez dut nahi, nahiago behar bainuke ez izan zorigaiztoko izan baino. Orain aitortzen dut nahiago dudala izan, zorigaiztokoa izan arren, deus ez izan baino; eta zenba t eta zorigaiztokoa go a izan, ordua n eta arinkiago nahi dut hori; eta izatea nahi behar ez nuela zenba t eta argiago ikusi, ordua n eta zorigaiztokoa go a naiz». Nik erantzun go nioke: Kontuz! Zu seguru e n zaudela uste duzun horret a n hutsik egin gabe! Zoriontsu bazina, dudarik gabe, nahiago zenuke izan, ez izan baino; eta orain zorigaiztoko zarelarik, nahiago duzu izan, zorigaitz eta guzti, inola ere ez izan baino; eta ez duzu zorigaiztoko izan nahi.

Kontuan har ezazu, bada, ahal duzun neurrian, zeinen ondas u n handia den izatea bera, zoriontsu ek bezala zorigaiztokoek ere hori nahi baitut e. Ongi hausn ar tz e n baduzu, ikusiko duzu izaki goren ar e n g a n a hurbiltzen ez zaren heine a n zarela zorigaiztoko; eta izakietan handien a ikusten ez duzun heinea n uste duzu hobe dela norbait ez izatea zorigaiztoko izatea baino; eta hala ere, ikusiko duzu zuk zeuk izan nahi duzula izakiet an handien ar e n g a n dik izatea hartu duzulako.

Zorigaitza albora tu nahi baduzu, maita ezazu zeure baitan zuretz a t nahi izatear e n arrazoia den hau, zeren zenba t eta gehiago izan nahi, ordua n eta gehiago hurbilduko baitzara izakietan handien ar e n g a n a ; eta eskerrak eman orain zaren a zarelako. Izan ere, zoriontsu ak baino apalago a izan arren, gauzak baino bikainago a zara, hauek zoriona desiratz erik ere ez dute- eta; eta haue t a riko asko zorigaiztokoek ere gores t e n dituzte; izatea g a t ik soilik dira gauz a guztiak goresg arri, izate beraga t ik onak direlako.

Beraz, izatea zenbat eta maite a go duzun, are eta gehiago desira tuko duzu betiko bizitza, eta are eta irrika biziagoz gura izango duzu zeure burua treba tz e a zure desirak iragankorrak izan ez daiteze n eta gauza iragankorre n amodioak inposa tu t a zuzenga b e a k , ez eta haue n amodioare n sutan graba t u ak . Gauza tenporal hauek izan aurretik ez dira, eta direne a n ihesi doaz, eta ihes egin eta gero ez dira izango. Beraz, etorkizun direne a n ez dira, eta iragan direne a n ere ez.

Nolaz, eten g a b e eduki daitezke izaten hast e a eta ez izateran tz bidera tz e a berdin zaien gauz ak? Izatea maite duen ak gauz a hauek estimatz e n ditu diren neurrian, eta betikoa dena maite du. Gauza iragankorren maitasu n e a n aldakoi porta tz en bada , izaki eternal are n e a n sendotuko da; gauz a iragankorre t a n ahultzen bada , izaki iraunkorrare n maitas u n e a n egonkortuko da, eta irmo jokatuko du; eta gauza iheskorre t a n lotuta, ez izatear e n ikaraz irmo iraun ezine a n irrikatzen zuen izate hura bera lortuko du.

Ez penarik izan. Alderantziz, poztu zaitez biziro, zoritxarreko izanda ere, nahiago duzulako existitzea dohaka b e ez izatea g a t ik ez existitzea baino, hartar a ez baitzinen deus izango. Zeren, izan nahiare n hasiera honi erans t e n badiozu gero eta gehiago izatea, berez izate goren a denar e n g a n finkatuko zara eta, behe mailako izakiek dara m a tz a t e n akatsak ez dituzu zeureg a n a t uk o maitale ar e n indarrak deus ez t a t uz . Horren ondorioz, ez izatea zoritxarreko izatea

baino nahiago duen ak, izateari utzi ezin diolarik, zoritxarreko izan behar du derrigor. Baina izatea maitea go duen ak zoritxarreko izatea gorroto baino, maite duen ar e n amodioa g a t ik bat eginez, higuin duen a baztertuz doa, eta bere izateari dagokion perfekzioz ezin hobe izaten hast e n dene a n , zoritxarreko izateari utziko dio.

VIII. KapituluaEz izatea inork ere ez du nahiago; buruaz best e egiten duten e k ere ez

Hala eta guztiz, gai honi buruz nire pents a e r a azalduko dut, ahal dudan neurrian. Nire ustez, ezein suizidak, edota best e nolab ai t hiltzea nahi duen ak, heriotzare n ondoren deus ere izango ez den sentipen ziurrik ez dauka, neurri bate a n hala pentsa tz e n badu ere; hain zuzen, iritziaren oinarria arrazoitzen edota sinest e n duen ar e n errore a n edo egian datza; sentipe n a , aldiz, usadioan edo naturan oinarritzen da. Gerta daiteke , gure iritzia bat izatea eta barne sentipe n a best e bat; aise sum atz e n da hau kontua n hartzen bada , gehien e t a n ziur gaud e zerbait egin behar dela baina guztiz aldera n tzizkoa zaigu atse gin.

Eta egiatik hurbilago dago batzue t a n barne sentipen a iritzia baino, hau errore tik eta hura natura tik datorren e a n , adibidez, gaixoak plazer handia sentitzen duen e a n ur freskoa edat e a n , nahiz eta jakin edat e horrek kalte egingo diola. Beste batzue t a n iritzia hurbilago dago egiatik sentipe n a baino, adibidez, gaixoak senda gilea ri sinest e n dione a n ur hotzak kalte eragingo diola, edat e a n plazer sentitu ondore n hala eragin dione a n . Batzuet a n , sentipe n a eta iritzia, biak daud e egian; hala gerta tz e n da on dagien a horrela dela sinetsi ez ezik, hartu ere plazerez hartzen dene a n; best e batzue t a n biak daud e errore a n , hala nola, kalte egiten digunak on dagigula uste dugun e a n , eta gainer a plazer senti tzen dugu horret a n beren beregi. Iritzi zintzoak, ordea , ohitura txarra zuzentz en du, eta iritzi faltsuak sentipen onak gaiztotzen ditu. Hain da handia arrazoime n a r e n ahalm e n a eta autorit at e a .

Norbaitek uste duen e a n heriotzare n ondore n ez dela deus izango eta, halere, neke jasan ezinek bihotz- bihotzez heriotza nahi izatera bultzatze n badute eta bere buruaz best e egitea erabaki eta hala egiten badu, erab a t ek o deus ez t a tz e a r e n iritzi okerra dauka eta atsed e n desira naturalare n sentipen a . Atsede n a , ordea , ez da deus ez a ; alderan tziz, mugitzen dena baino erreala go a da. Egonezinak elkarren baztertz aile izaterainoko efektu kontrarioak eragiten ditu. Atsede n a , aldiz, iraunkorra da, eta berak adieraz t e n digu argi eta garbi zer ulertzen den zera diogun e a n : «da». Beraz, nahim e n e a n aurkitzen den heriotza desirare n helburua ez da hiltzen denar e n ez izatea , atsed e n e r a iristea baizik. Horrega tik, hiltzea desio duen ak, egia ororen kontra sinet si arren existitzeari utziko diola, halere berezko desira natural a atsed e n a du, hots, errealita t e perfektu a g or a iritsi nahi du. Hortaz, ez izatea inoren gogoko izatea guztiz ezinezkoa den bezala, era bere a n da ezinezkoa izatea eman digun Sortzaileare n eskuz albalt a s u n a r e n aurrez aurre inor eskergaiz toko izatea .

IX. KapituluaArima bekatarien zoritxarrak unibertsoaren

perfekzioa osatzen du

Norbaitek esango balu: «Ez zen zaila, ez eta neket su a Jaungoiko guztiahaldun a r e n t z a t berak egindako ak orden a tz e a , halako moldez non ezein sorkari ez zateke e n zorigaiztoko izatera iritsiko;

hau ez baita ahalguztidun ar e n t z a t ezinezko ez eta bere zintzotasu n a r e n kontrako». Nik erantzun go nioke sorkarien orden a goren e t ik behere n e r a hain zehazki mailakatu t a dago el a non hitz hauek esan go lituzkee n ak erakutsiko bailuke ez duela hura begi onez ikusten: «Honek ez luke horrela behar»; edota best e hitzok: «Horrela beharko luke honek». Zeren izaki goren a moduko a izan dadin nahi badu, berau da goren go a eta ez zaio deus erantsi behar, perfektua delako. Beraz, honela mintzo denak, alegia: «Honek ere haren antzeko a behar luke izan», edo perfekzioa erant si nahi dio jada perfektu a denari –eta hau injustua da eta neurrigab e a– edota inperfektu a desa g er r a r az i nahi du, eta hau gaiztoa da eta inbidiatsu a .

Eta hirugarre n batek esango balu: «Honek ez zuen izan behar», gaiztoa litzateke eta inbidiat su a hau ere; ez baitu nahi existitu dadin behera goko ak ere gorest er a behar tz e n duen a . Ilargiak ez lukeela existitu behar esango balu bezala, zeren, ergelki eta temati ukatu ezik, aitortu beharre a n baitago kriseiluare n argia bera ere, Ilargiaren a baino apalago a izanik, ederra dela bere esparru a n , gaueko ilunpet a n egokia, usadio arrunt e t a n erabilgarria eta arrazoi haue n g a t ik bere erem ur ako zinez estima g ar ria . Nola ausar tuko da, Ilargirik ez lukeela existitu behar esat er a , ondotxo dakien a kriseiluak sobera n daud el a esa t e a g a t ik barregarri gera tz e n dela? Eta esat e n ez badu Ilargia den modukoa izan beharre a n eguzkia bezalako a behar zukeela izan, ez da kontura tz e n horrela mintzo denak zera dioela, alegia, Ilargi baten ordez eguzki bi izan behar zirela; eta hem e n errore a bikoitza da; lehen a , best e eguzkia nahi izatea n berez perfektu ak direnei perfekzioa erantsi nahia; eta bigarren a , Ilargia existitu ez dadin gura izatea n berez perfektua ri perfekzioa kendu nahi izatea .

Agian, adibide honen ildotik, esango du ez dela Ilargiaga tik kexatze n; izan ere, haren argia motela izan arren, ezin da esan misera bl e a denik. Arimen existen tziaga t ik bai ordea, kexu da, eta ez argi faltaga t ik, miseriazko egoer a g a t ik baizik.

Pentsa beza, Ilargiaren distira ez bada zoritxarra, Eguzkiaren argia ere ez dela zoriona; zeren gorputz zerutiarrak izaki, euren argiaz gure gorputz eko begiak ukitzen dituzten heine a n gorputz ak baitira. Eta ezein gorputz, gorputz izatea g a t ik, ezin da zoriontsu izan, ez eta zoritxarreko; bai ordea, izan daitezke izaki zoriontsu edo zoritxarreko e n gorputz ak.

Baina izarret a t ik hartu t ako antzekot a s u n a k hau irakast e n digu: gorputz en arteko ezberdin t a s u n a k errep ar a tz e a n oker jokatuko zenuke, batzuk best e ak baino argitsua go a k direla errep ar a t z e a n , ilunen ak ezab a tz e n saiatuko bazina, edota argitsu e n e n parea n jartzen; baina denak multzoar e n perfekzioan elkartzen baditugu, ezberdint as u n a k zenbat eta anitzago ak izan, ordua n eta garde n a g o ikusten duzu guztien eta banako e n errealita t e a ; eta burutik pasa ere ez zaizu egiten perfekzio unibert s al a egon daiteke e nik izaki perfektuak hain perfektu ak ez direnekin bater a existitzen ez badira. Era bere a n , arimen artea n ikuspun tu honet a t ik daud e n diferentziak ikuste a komeni zaizu, eta azken e a n jabetuko zara beraie t a n deitora tz e n duzun miseriak agerian jartzen duela nolat an arima horiek osatz en duten unibert so a r e n perfekzioa, halab e h a r r ez izan behar baitut e zoritxarreko, bekat a ri izan nahi zutelako. Eta egiatik hain urrun dago esa t e a Jaungoikoak ez zituela horrelakoak egin behar, ze arima dohak a b e a k baino izaki askoz apalago ak eginag a t ik ere laudorioak merezi baititu.

Baina esand a ko a ulergai tz irudituko zaio, agian, eta objekzio hau egingo dit: «Gure zoritxarrak unibert so ar e n perfekzioa osatze n badu, zerbait en faltan aurkituko zen perfekzio hau denok betiko zoriontsu izango bagina . Eta arima bekatu bidez soilik egiten bada dohak a b e , ondorioz gure bekatu ak ere beharrezko ak dira Jaun-goikoak egindako unibert so a r e n perfekziorako. Nolatan, ordua n, zigortzen ditu justiziaz bekatu ak, hauek gabe bere sorkuntz a ez bazen osoa eta perfektu a izango? » Honi erantzut e n zaio esan ez: «Bekatu ak eta zoritxarra ez dira unibert so ar e n perfekziorako beharrezko ak. Arimak, bai, arimak direnez, beharrezkoak dira, eta hauek nahi izanez gero bekatu egiten dute eta bekatu eginez gero dohaka b e bihurtzen dira. Bekatuak barkatu ondore n , arimet a n zoritxarrak iraungo balu, edota

bekatu egin aurre tik arimak zoritxarreko balira, orduan bai, arrazoizkoa litzateke esat e a unibert so ar e n gobern u a n orden arik eza eta nahas m e n d u a dagoel a. Bestalde , bekatu a zoritxarraz zigortuko ez balitz, orduan bai, bidega b e k eri ak asaldat uko luke orden a . Bekaturik egiten ez duten ei zoriont asu n a z saritzen zaiene a n perfektua da unibert so a . Eta arima bekat ariak falta ez direlako, ez eta hauen bekatu a r e n ondoriozko zoritxarra, ezta ere arima zintzoak eta hauen egintza onen ondoriozko zoriona, horrega t ik da beti perfektu a unibert so a bere sorkari guztiekin. Bekatuak eta haue n ondorio diren zigorrak ez dira izakiak, izakien egoer a akzident al ak baizik; bekatu ak , nahi izandako egoer ak, eta zigorrak, egoera penal ak. Baina be-katuar e n kausaz nahi izandako egoer a , naha s m e n lotsagarrizko egoera , akzident al a da; eta ondore n , egoera penal a dator, hain zuzen, dagokion lekuan bekatu a jartzeko, orden a unibert s al ar e n baitan orden arik eza gerta ez dadin. Horrela unibert so ar e n orden a osatz er a behar tz e n dugu bekatu a , eta berak eragind ako orden arik eza dagokion zigorrak konpontz e n du».

XI. KapituluaJustiziari eutsi ala ez,

sorkariak beti lagundu ko du unibertsoaren apainketan

Jaungoikoa da sorkari guztien egilea; justizian iraungo duten ak ez ezik, bekatu egingo duten ak ere berak egin zituen. Ez zituen, baina, sortu bekatu egin zezat e n , unibert so a apain zezat en baizik, bekatu egin nahi izatea n bezala egin nahi ezean ere. Zeren sorkarien artea n ez baleud e orden ar e n gailurrea n berorren giltzarri gisa diren arimak, halako moldez non bekatu egin nahian unibert so a ahuldu eta naha s tuko bailitzan, ordua n premiazko zerbait faltako litzaioke unibert so ari , alegia, orden a hau asaldat u eta arriskua n jarriko lukeen perfekzioa. Horiek dira arima zintzo eta santu ak eta zeruko eta zerugain eko sorkari ahaltsu eta bikainak, zeinei Jaungoikoak bakarrik agintzen dien eta unibert soko gainontz eko ek men egiten dieten. Haien betekizun zuzen eta eraginkorrik gabe unibert so a ez litzateke existituko.

Halaber, bekatu a egin ala ez egin, unibert so a r e n orden a aldatuko ez luketen arimarik ez balego, ordua n ere perfekzio handi bat faltako litzaioke mundu ari. Hauek baitira arima arrazionalak eginkizun ez apalago ak baina berdinak naturaz. Hauek baino apalago ak ugari dira Jaungoikoak sortut ako izakien artea n , baina apalago ak izan arren goresga rriak dira.

Berorren ez izateak, edota bere bekatu ak unibert sor a naha s m e n d u a ekarriko lukeen naturak dauka mundu a n langintz arik bikainen a . Ofizio apalago a dauka ez izateaz soilik, ez bere bekatu az , unibert soko perfekzioa murriztuko lukeen naturak. Lehene n g o a ri eman zaio gauz a guztiak bere langintza propioan mante n t z eko botere a , orden a unibert s al er ako ezinbes t eko a . Baina onginahia n irauten badu ez da ofizio hau hartu izanag a t ik; eginkizuna eman zionak hala iraungo zuela aurrez ikusi zuelako eman baitzion; eta ez ditu izakiak orden a n mante n t z e n bere aginpide propioare n indarrez , gauz a guztiak beraga n dik, beraga n eta berare n indarrez egin zituen maies t a t e a ri eta agindu ei zor dien erresp e t u eta obedientziag a t ik baizik.

Bigarren ari, bekatu egin aurre tik, gauza guztiak orden a n mante n t z eko eginkizun goren a ema n zaio, baina ez berari bakarrik, lehen e n g o a r e kin bater a baizik, haren bekatu a aurreikusia izan zelako. Izaki espiritualak elkarrekin bil daitezke pilatzerik sortu gabe eta elkarren g a n dik bana n d u murrizket arik gabe , halako moldez non goikoak ez duen mes e d e rik irabazt e n bere eginkizun e a n apalagor e n bat elkartzen zaione a n , ez eta inolako eragoz p e nik bereizte a n , bekatu a r e n kausaz egitekoa aband o n a t uz . Izan ere, sorkari espiritualak, bakoitzak bere gorputz a edukita ere, ez dira elkartzen gorputz ezko espazio eta multzo bidez; zaletasu n e n antzak eragind a elkartzen dira eta zaletas u n e n antzik ezak bereizten ditu.

Bekatu ar e n ondoren hilkorrak diren behe mailako gorputz e t a n arima ongi orden a t u a k bere gorputz a gobern a tz e n du, ez eraba t bere nahierar a , lege unibert s al e n araber a baizik. Baina arima hau ez da horratik lurrekoak mend e a n hartzen dituen gorputz zerutiarra baino apalago a . Morroi konde n a t u a r e n oihalezko jantzia jaunar e n babes a duen best e morroi prestu a r e n jantzia baino askoz ere xume a go a da; baina morroia bera, gizakia izatea g a t ik, jantzirik preziatu e n a baino hobe a da.

Arima goikoak Jaungoikoar ekin bat egin du eta gorputz zerutiarre a n , aingeru e n ahalm e n a z , lurreko gorputz ak ere apaintze n eta gobern a t z e n ditu, ondo baino hobeto konpreni tze n duen Jaungoikoar e n nahim e n a k agintzen dion erara. Beheko arimak, gorputz hilkorrak abaildut a , gorputz a bera barne tik gobern a t z eko ere apen a s da gauz a; halere, ahal duen neurrian duintzen du, eta ingurua n dituen best e gorputz e t a n ere jardut e n da, ahal duen eran, eraginkort a s u n askoz ere motelagoz.

XIII. KapituluaSorkariaren ustelkeriak berak eta berone n bizioen laidoak agerian jartzen dute haren ontasun a

Txartu daiteke e n sorkari oro da ona. Eta sorkari orok usteltzerako a n ontasu n e t ik galtzen du zeren, edo ustel tze ak ez du berare n g a n eraginik, eta hala bada ez da ustel tzen , edota usteltzen bada ustelkeriak kalte egiten diolako usteltzen da, eta kalte eragiten badio ontasu n a murrizten dio eta txarrago bihurtzen du. Ustelkeriak ontasu n guztia kentzen badio ezingo da gehiago usteldu, ez zaiolako geratz e n ustel daiteke e n ontasu nik; ustelkeriak kutsa tu ezin duen a ez da usteltzen. Are gehiago, ustel tzen ez den natura ustelezina da. Horrela, ustelkeria dela medio, ustelezin egindako sorkari bat legoke, eta hau absurdorik handien a da.

Horrega tik esa t e n da arrazoi osoz natura oro, natura den heine a n , ona dela; ustelezina bada, ustelkorra baino hobe a delako, eta ustelkorra bada ona da, zalantzarik gabe , usteltzea n ontasu n a murrizten zaiolako. Natura oro da edo ustelkor edo ustelezina; beraz, natura oro da ona. Natura deritzot subst a n tzia izenaz ezagutz e n dugun ari . Beraz, subs t a n tzia oro edo Jaungoikoa da, edo Jaungoikoag a n dik da, ontasu n oro Jaungoikoa ez bada Jaungoikoag a n dik delako.

XV. Kapitulua

Sorkarien akatsak ez dira beti errudunak

Inor ez denez gai Sortzaile ahalguztidun ar e n arau ak ezezta tz eko, horrega tik arimak zor duen a ordaindu best e errem e diorik ez dauka. Edo hartut ako dohaina ongi erabiliz ordaintz en du zorra, edota ongi erabili nahi izan ez duen dohain a galaraziz ordainduko du. Beraz, justizia eginez ordaintze n ez badu, miseria sufrituz ordainduko du, bi hitz haue t a n entzut e n baita zorraren oihartzun a . Beste nolabai t esan d a : «Behar duen a eginez ordaintze n ez badu, pairatu beharreko a pairatuz ordainduko du».

Bi mutur hauek ez ditu bereizten denbor azko ezein bitarterik, –noizbait egin beharreko a egingo ez balu eta best e noizbait nozitu beharreko a nozitu, horrela, orden a unibert s al ak unetxo batez ere kalterik sufri ez dezan, dagokion zigorrare n orden arik gabe bekatu a r e n desord e n a egoten utziz. Egia da orain ezkutu a n dago el a geroko epaiket ar ako gordet a dagoe n zigorra; han azalduko da Jaungoikoar e n justizia eta zoritxarrar e n sentipe n ikaragarria. Esna ez dagoe n a lo dagoe n modu a n, era berea n egin beharreko a egiten ez duen ak denbor a tarterik gabe jasan

beharreko a jasat e n du; justiziaren zoriontasu n a hain da, izan ere, handia, inor ezin dela handik aldend u zoritxarre a n jausi gabe.

Hortaz, edoz elako ak izanda ere naturar e n akats ak, edo hiltzen direnek ez dute existen tzia iraunkorragorik beren g a n a t u , eta orduan ez dago beraieng a n errurik – direna baino izaera perfektu a g o a beren g a n a t u ezaren errurik ez dagoe n modu a n–, edota ez dute izan nahi, nahi izanez gero izan zitezkee n a , eta horret ar ako ema n zitzaien izatea eta, kasu honet a n , errefusa tz e n duten a ongia denez , errefus a tz e ak ondorioz errua dakar.

XXI. KapituluaZein gaietan da errua kaltegarri

Gauza iragankorren sailean argi dago geroar e n espera n t z a nahiago izan behar dugula iragan ar e n azterket a baino; jainkozko liburuet a n ere iragan e a n konta tz e n direnek sarritan gerokoen irudia edo prom e s a edo froga ezkuta tz e n dute beren baitan. Errealitat e a n ere, oraingo bizitzaren jazoeren ingurua n , onak nahiz txarrak izan, iragan ak gutxi ardura tz e n gaitu; gerora espero dugun ari buruz dira arret a eta ahalegin guztiak. Nik ez dakit zein barne sentipe n naturalare n eraginez , inoiz jazotakoak, iragan eko ak izatea g a t ik hain zuzen, egungo egoer a zoriontsu zein zoritxarreko ari begira inoiz gerta tu ez balira bezala hausn ar tz e n ditugu.

Zertan gerta dakidake kaltegarri existitzen noiz hasi nintzen ez jakitea, orain existitzen naizela badakit eta gerora ere existituko naizela etsirik bana go? Iragan eko ei buruz orain iritzia aldatu badut , haiei begira ez naiz ni erru gaiztoren baten lotsa izango. Sortzailear e n errukiaren gidaritzap e a n zer izango naizen, hori da nire ardura eta pentsa m e n d u a orain. Izango naizen ari buruz eta epaituko nauen a ri buruz sinet si edo pents a t uko banu egia ez dena , hau izango litzateke , bene t a n , edonola ere kontuan hartzeko hutse gi t e a , gerta ez dakidan beharrezkoa ez prest a tz e a edota nire asmo e n helmug ar a ezin iritsi ahal izatea .

Jantzi bat erost eko kalterik ez dit egiten iragan negu a ahaztu izanak, baina kalte egingo lidake datorren hotzaldiari muzin egiteak; era bere a n nire arimari ez dio kalterik egingo lehen sufritutako a ahazt e ak, orain ohartzen bada eta aintza t hartzen , zertarako egon behar duen prest gerora begira. Halaber, Erromar a n tz nabiga tz e n doan ak, adibidez, eragoz p e nik ez luke itsasora tu zen portua zein izan zen ahazt e a g a t ik, non eta dagoe n lekutik branka norantz bidera tu ongi jakinez gero; eta, aldera n tziz, zein portut a t ik itsasora tu zen gogora tz e a k ez dio laguntz arik eskainiko, Erromako kaia non dago e n jakin ez eta harkaitza jotzen badu. Era bere a n , niri ere ezin dit kalterik egin bizitzaren ibilbidea noiz hasi nuen ez jakiteak, atsed e n izango duda n helmug a non dagoe n jakinez gero. Nire bizitzaren hast a p e n e t a k o oroitzap e n a k edo susmo ak ere ez lidake laguntz a handirik eskainiko, arimar e n jardunar e n xede bakarra den Jaungoikoari buruz oker iritzi eta errakun tz ar e n haitze t a n amilduko banintz.

Hitz hauek entzund a ez dezala inork pents a trabak ipini nahi dizkieda nik adituei beren ikerlane a n beti ere Jaungoikoak inspiratu t ako Idazteun e a n oinarriturik; esa t e r ako , ea arima sortze bidez best e arima sortzaile baten g a n dik datorren, edota hartuko duen gorputz ar ekin bater a gauz atz e n den, edota paraje ezeza gu n e n bate tik igortzen dituen Jaungoikoak gorputz a animat u eta gobern a tz e r a , edota handik ote datoz en eurak beren kaxa helburu honex ekin; baldin eta auziren bat ebatzi gura arrazoizkoak hipotesi hauek hausn ar tu eta eztab aid a tz e a eskatz e n badu, edota auzi interes g a rriagorik ezea n hauek aztertu eta eztab aid a n jartzeko astirik bada uk a t e . Alderantziz, esand ak o ak esan baditut , zeraga t ik izan da, alegia, arimar e n jatorriari buruzko auzi honen ingurua n inork ere ez dezan ausarkiegi zentsur a tu bere iritziarekin bat ez datorren a , agian berare n ak baino arrazoi funtsezkoa go eta gizatsu a g o t a n oinarritut a; eta bereziki norbait ek honi buruz ondorio ziurrago eta argiagorik atera badu, ez dezala horrega tik pents a inork geroko

ondas u n e n esper a n t z a galdu duenik, bere existen tziare n hast a p e n a k ez jakin edo ez gogora tz e a g a t ik.

XXV. KapituluaZerk darama sorkari arrazionala ongitik gaitzera?

Baina nahime n a ez da deus egitera mugitzen irudiren batek eragind a baizik; eta bakoitzak nahi duen a onartu ala bazter tz eko ahalm e n a dauka, baina zirrara egingo dion irudia aukera tz eko gaitasunik ez dauka. Beraz, aitortu behar da espiritua goiko edo beheko irudiek hunkitzen dutela, halako moldez non nahim e n arrazional a libre baita batzuk zein best e ak aukera tz eko eta, aukerar e n merituare n ondorio izango da zoritxarra edo zoriona.

Ezagup e n irudi mota bi bereizi behar dira, bata aholkulariare n nahim e n e t ik dator –hala izan zen deabru ar e n a , gizakiak amore eman e z bekatu egin zueneko a–, eta best e a arimare n arret ar e n edo gorputz ar e n sentim e n e n mend e a n daud e n gauze t a t ik datorren a . Gure espirituar e n arret ar e n mend e –Trinitate aldaezina salbu, zeina gure adimen a r e n mend e ez baina arras gainetik dago e n–, hain zuzen espiritua bera dago, horrega t ik jabetz e n gara geure bizitzeaz; espirituak gobern a t z e n duen gorputz a ere arret a horren mend e dago; honek, zerbait burutz eko behar den gorputz atala mugiaraz t e n du. Azkenik, gorputz ar e n sentim e n e n objektu dira gorputz ezko gauz a guztiak.

Baina arima ez bezala, aldaezina den jakituria goren ar e n kontenplazioan gure arima aldakorrak bere burua ikusi eta adime n ari nolabait aurkezt eko, perfekzioen aldea sumat u behar du, alegia, Jaungoikoa izan gabe bera ere zerbait ona dela eta, beraz, Jaungoikoar e n ondoren atsegin eman dezake e n zerbait. Hobetu egiten da, ordea, Jaungoikoar e n maitasu n a g a t ik harekin konpara t uz bere burua ahaztu edota mespr e tx a tz e r a iristen dene a n . Aitzitik, bere buruari begira Jaungoikoari imitatu gura makurre a n atsegin hartzen badu, bere botere a n gozatu nahian, zenbat eta handiago izan nahi, ordua n eta txikiago aurkitzen da. Horixe dio Eskriturak: «harrokeria da bekatu ororen sorburu a; eta gizakiaren harrokeriare n sorburu a Jaungoikoa g a n dik aldentz e a da» (Ecl. 10,15).

Deabru ar e n bekatu a harrokeria izan zen; harrokeriari inbidiarik makurre n a gehitu ostea n gizakiaren g a n a hurbildu zen bera hond at u zuen harrokeria honi kutsa tu nahian. Horrega t ik gizakiari ezarri zitzaion zigorra hilgarria ez baina send a bid ezko a izan zen; zeren deabru ak bere burua gizakiaren aurre a n harrokeriaren eredu aurkeztu bazue n, Jaunak bere burua aurkeztu zuen apalta s u n a r e n eredu; Jaunaren g a n d ik agintzen baitzaigu betiko bizitza, lan eta oinaze ikaragarrien ondore n Kristok isuritako odolak berrerosita , bat egin dezagu n gure Askatzailear ekin hain gartsuki eta berag a n a argi hain distirat su ak eram a n gaitzan, ezen kontenplazio bikain honet a tik ez gaitzala apart a tu beheko objektu e n inolako ikuspe gik; nahiz eta, best alde , deabru ar e n betiko konde n ar e n eta betiko oinaze e n eredu a aski izan beheko gauz en grina edo goikoen kontrako edoz ein suges tio uxatz eko.

Hain da handia justiziaren edert as u n a , hainbe s t eko a argi etern al ar e n poza, hots, egia eta jakituria aldaezinar e n xarm a, hartaz egun bakar batez gozatz e a zilegi ez balitzaigu ere, goza m e n honen truke bizitza honet ako ezin konta ahala urte atse gin ez bete ak eta ondasu n tenporal ez oparoak gutxies t e a k mereziko ligukeela. Horrega tik zuzen eta samurki zioen Profetak: «Hobe da egun bat zure atariet a n mila egun best e edonon baino» (Sal. 83, 11). Hitz hauek, halere, best e zentzu bate a n har zitezkee n , hau da, milaka egun ak denbor ar e n aldakort as u n tz a t eta egun bakarra betikotas u n aldaezin tz a t ulertuz.

Jaunak hain oparo eskaini didan argiari esker, ez dakit zerbait e t a n hutsik egin ote dizuda n zure galderei eran tzut e a n . Besterik burura etortzen bazaizu ere, liburuare n luzerak behartz e n gaitu bukatu tz a t emat e r a eta elkarrizket a honen ondore n atsed e n a ldia hartzer a.

MAISUADe magistro

I. KapituluaZertarako da hizkuntza

Agustin: Zein da gure hitz egitear e n beteb e h a r r a , zure ustez?

Adeodato: Irakas t e a edo ikaste a ; oraingoz ez datorkit best erik burura.

Ag.—Zuk esan d ak o bi haue t a t ik bate a n ados nator zurekin; izan ere, argi dago irakatsi nahi dugula mintzo garen e a n ; baina ikasi, nola?

Ad.—Agian, galdetz e n dugun e a n soilik?

Ag.—Orduan ere, nire ustez, irakatsi best erik ez dugu nahi. Esadaz u best el a: zure solaskide a ri galder a egitea n ez al diozu irakast e n zer nahi duzun?

Ad.—Halaxe da!

Ag.—Argi dago, beraz, hizkuntzarekin irakatsi best erik ez dugula nahi.

Ad.—Ez dut hain argi ikusten; zeren hitz egitea hitzak jaulkitzea baino ez bada , abes t e a n ere horixe best erik ez baitugu egiten. Eta sarritan bakarrik gaud el a abes t e n dugularik, inongo ikaslerik gabe , ez dut uste deus irakatsi nahi izango dugunik.

Ag.—Bada, nire ustez, oroitzap e n bidezko nolabait eko irakaskuntz a bat, eta ez nolana hikoa , gure solasaldi honet a n agertuko denez. Baina, oroitzean ikasten dugula eta gogora tz e n duen ak irakas t e n duela uste ez baduzu, ez naiz zure aurka jarriko, baina gure artea n finkatut a gera bedi mintzoak bi xede dituela: zerbait irakatsi edo gogora ekarri gure baitan edota best e e n g a n ; eta hala egiten dugu abes t e n dugun e a n ere; ez duzu uste?

Ad.—Inola ere ez! Arraroa baita nik neure oroitzap e n e r ak o abes t e a ; nire gozam e n e r a k o abes t e n dut nik.

Ag.—Ulertzen dizut. Ez zara, baina, ohartze n abes t e a n soinuar e n modulazioak gozarazt e n dizula; eta doinua hitzei eran tsi dakieke el ako edota hitzet a t ik aldend u, horrega t ik ezberdin a da hitz egitea eta abes t e a ; txirulekin eta zitararekin ere abes tu egiten baita, eta txoriek abes t e n dute eta guk ere hitzik gabe nolabait eko doinu musikala egiten dugu, abes t e a deitzen ahal zaiona, ez mintzoa; baduz u honen kontrakorik deus?

Ad.—Ezertxo ere ez.

Ag.—Beraz, hizkerak, zure ustez, irakast e a edo gogora tz e a best e helbururik ez du?

Ad.—Hala iritziko nioke, baina otoitz egiterako a n hitz egiten dugula pents a tz e ak iritziz aldatz er a nara m a; ez baitugu sinetsiko Jaungoikoari zerbait irakas t e n edo gogoraraz t e n diogula.

Ag.—Nire ustez, ez dakizu leku itxietan otoitz egitea agindu zaigula, hau da, arimar e n sakon-sakon e tik; Jaungoikoak gure nahia bete dezan ez baitiogu deus hitzez gogorar azi edo irakatsi behar.

Mintzo denak kanpora azaltzen du bere nahiaren ezaug arria soinuare n ebaker az; Jaungoikoa, berriz, barneko gizakia deritzogun arima arrazionalare n baitan bilatu behar da eta bertan otoitz egin, hor eraiki baitu Hark bere tenplua . Ez al dituzu Apostoluare n hitz hauek irakurri: Ez al dakizue Jaungoikoar e n tenplu zaret el a eta Jaungoikoar e n Espiritua zuenga n bizi dela? (1 Ko 3, 16) edota, Kristo zuen bihotze t a n bizi dela (Ef 3, 16- 17). Profetare n hitz hauet az ez al zara ohartu: azter tu zeuen barruak, egin negar ohe gaine a n . Eskaini bidezko sakrifizioak eta izan Jaunare n g a n uste on (Sal 4, 5- 6). Non uste duzu eskaintz en dela bidezko sakrifizioa arimare n tenpluan eta bihotzare n barren e a n ez bada? Eta sakrifizioa eskaintze n den lekuan egin behar da otoitz. Horrega tik otoitzak ez du mintzoar e n , hau da, hitz ozene n premiarik, ez bada, agian, apaizek egin ohi duten ez , euren pents a m e n d u a adierazi, ez Jaungoikoari, gizonei baizik, eta nolabai t eko bat- etortze az oroitzap e n a z Jaungoikoag a n a igotzen dira. Ez duzu hala uste?

Ad.—Erabat ados nator.

Ag.—Maisu goren ak ikasleei nola otoitz egin irakas t e a n hitzez baliatze ak ez al zaitu kezkatz en? Hor irakas t e n digu guri ere nola hitz egin otoitzea n .

Ad.—Ez nau batere kezkatz en; ez baitzizkien hitzak irakatsi, hitzen esan a hi a baizik; arimare n baitan, ares tian esan bezala, otoitz egiterako a n nori eta zer eskatu gogorarazi nahi izan zien.

Ag.—Oso ongi ulertu duzu; eta era bere a n ohartu zarela uste dut (norbaitek kontrako a defenditu arren) guk hitzak hausn ar tz e a n nahiz eta soinurik egin ez– geure baitan mintzo garela eta hitz- egite horren bidez gogora tu egiten dugula, hitzei itsatsi t ako oroimen ak gauzak buelta-bueltaka gogora ekartz en dituen e a n , hitzak baitira gauza haue n ezaug arri.

Ad.—Ulertu eta onartu egiten dut.

II. KapituluaHitzen bidez erakus t e n du gizakiak hitz horien esanahia

Ag.—Beraz, ados gaud e honet a n , alegia, hitzak zeinu direla.

Ad.—Bai, ados.

Ag.—Baina zeinua izan al daiteke ezaug arri, zer edo zer ezagu tz er a emat e n ez badu?

Ad.—Ezinezkoa da.

Ag.—Zenba t hitz ditu bertso honek: si nihil ex tant a superis placet urbe relinqui: («atse gin al zaie jainkoei hiri hain handi honet a t ik deus ez uztea »).

Ad.—Zortzi hitz.

Ag.—Zortzi zeinu, beraz.

Ad.—Halaxe da.

Ag.—Bertsoa ulertzen duzula uste dut.

Ad.—Hala uste dut nik ere.

Ag.—Hitz bakoitzak zer esan nahi duen esad az u .

Ad.—Badakit «si» hitzak zer esan nahi duen, baina esan a hi hori adieraz dezake e n best e hitzik ez dut aurkitzen.

Ag.—Besterik ez bada , ba al dakizu non kokatu hitz honen esan a hi a?

Ad.—«Si» hitzak zalantza adieraz t e n duela uste dut; eta ariman ez bada, non kokatu daiteke zalantz a?

Ag.—Oraingoz ados. Jarrai dezagu n .

Ad.—«Nihil» hitzak existitzen ez dena best erik ez du adieraz t e n .

Ag.—Egia diozu, agian; baina arestian baiezt a tu duzunak eragozt e n dit hori onartze a : zerbait ezagutz e r a emat eko ez bada, ez dago el a ezaug arririk esan duzu. Existitzen ez dena ezin daiteke inola ere zerbait izan. Beraz, bertso honen bigarren hitza ez da ezaugarri bat, ez duelako deus ezagu tz er a emat e n ; eta oker onartu dugu biok, hitz oro dela ezaugarri edota ezaug arri orok zerbait ezagutz e r a emat e n duela.

Ad.—Gehiegi estutz en nauzu, baina ezagutz e r a emat ekorik ez daukagu n e a n ergelkeria hutsa da ezein hitz esat e a ; eta nire ustez, zuk orain nirekin solase a n ez duzu hitzik ere alferrik esa t e n ; zure ahotik irteten diren hitz guztiak zerbait uler dezad a n ezaugarri gisa eskaintze n dizkidazu. Beraz, ez zenuke bi silaba horiek jaulki behar eurekaz deus ezagut a r az t e n ez badidazu . Alabaina, esat e a beharrezkoa dela uste baduz u, gure belarriet a n entzut e a n zerbait irakatsi edo gogorar az t e n digutelako, zinez ohartuko zara zer esan nahi duda n, adierazi ezin badut ere.

Ag.—Zer egin, orduan? Hitz horrek existitzen ez den errealita t e bat baino areago arimar e n sentipen bat adieraz t e n duela esango dugu, arimak errealita t e a ikusi ez, eta beron e n ez izatea aurkitu duen e a n , ala aurkitu duela uste duen e a n?

Ad.—Horixe azaldu nahi izan dut.

Ag.—Edozer izanda ere, egin dezagu n aurrera absurdo gaitzagorik gerta ez dakigun.

Ad.—Zein?

Ag.—«Ezerk» trabarik egin ez eta geldi gera tz e a .

Ad.—Xelebre a izanda ere, ez dakit nola, baina gerta daiteke el a ikusten dut; hobeto esan, gerta tu dela argi ikusten dut.

Ag.—Jaungoikoak hala nahi badu, dagokion lekuan hobeto ulertuko dugu desa do s t a s u n mota hau; itzul gaitez en orain bertso hartara eta saia zaitez, ahal duzun neurrian, gainontz eko hitzen esan a hi a azaltzen.

Ad.—Hirugarre n hitza «ex» preposizioa da; nire ustez, horren ordez «de» jar dezake g u.

Ag.—Nire asmo a ez da hitz oso ezagun baten ordez gauza bera esan nahi duen best e oso ezagun bat aurkitzea , biek esan a hi bera izanda ere; baina dem a g u n hala dela. Poetak «ex tant a urbe» esan beharre a n «de tanta » esan izan balu, eta nik zuri eskatu «de» horren esan a hia , «ex» esan nahi duela erantzun go zenidake , bi hitz edo ezaug arri hauek gauz a bat bera ezagutz e r a emat e n digut elako, zure ustez. Nik jakin nahi dut, ordea, bi zeinu horiek ezagutz e r a emat e n digut en gauza bat- bera hori zer den.

Ad.—Nire ustez, gauza bate tik berare n zati izandako zerbait atera tz e a bezala da, nahiz eta gauz a hori existitu ez, bertso honet a n gerta tz e n den modu a n ; hiria existitu gabe han bizi ahal baitzitezke e n jatorriz bertakoak ziren zenbai t troiar; edota gauza hori existituz, Erroma hiriko merkat ari ak Afrikan daud el a esa t e n dugun e a n bezala.

Ag.—Hori horrela dela onartz eko eta zure arau horrek agian izan ditzake e n hainba t salbue s p e n banan- banan aipatz e n hasi gabe, aise ohartuko zara hitz batzuk baliatu dituzula best e batzuk azaltzeko, hots, zeinu batzuk best e batzuk azaltzeko, gauz a oso jakinak best e gauza oso jakinak azaltzeko. Nik, ordea , zeinu hauek ezagutz e r a emat e n dituzten gauzak, ahal baduzu, erakuts diezazkidaz un nahi nuke.

III. KapituluaGauzarik erakuts ote daiteke e n zeinuren bat erabili gabe

Ad.—Zuk nahi duzun erantzun a emat e a ezinezkoa zait eraba t , eta harriturik uzten nau zuk hori ez ulertze ak edota ez ulertuar e n a egiteak. Baina solase a n ari gara, eta erantzun ak hitzezkoa izan beharko du nahitaez . Zuk jakin nahi dituzun gauz ak, ordea , edozein izanda ere, ez dira inondik ere hitzak, baina haiei buruz hitzez ari zatzaizkit galdezka . Beraz, galde egidaz u zuk lehenik hitzik gabe eta ondore n erantzun go dizut nik era berea n .

Ag.—Aitortzen dut argudio zuzen a dela zurea; baina hiru silaba hauek «paries» (horm a) zer emat e n digute n ezagutz e r a galdetuko banizu, ez al zenidan atza m ar r ez seinala tu ahal izango hiru silabaz hitz horrek osatz en duen ezaugarriak adieraz t e n duen gauza eta hitzik gabe erakutsi nik ikus nezan?

Ad.—Halaxe da, bai. Baina hau gorputz ak signifikatzen dituzten hitzekin soilik eta gorputz horiek bertan daud el arik bakarrik egin daiteke.

Ag.—Koloreari, akaso, gorputz a deitzen al diogu ala gorputz ar e n nolakotas u n a ?

Ad.—Hala da.

Ag.—Nolatan, orduan, atza m ar r ez erakuts daiteke hem e n? Gorputzei euren nolakota s u n a k erans t e n al dizkiezu, aurrea n daud e n e a n hauek hitzik gabe erakutsi ahal izateko?

Ad.—Gorputz ak esa t e a n gorputz ezko oro adierazi nahi nuen, hau da, gorputz e t a n sumatz e n den oro.

Ag.—Pentsa , halere, ea hem e n ere salbue s p e nik ez ote dago e n .

Ad.—Ongi diozu; ez bainue n esan behar gorputz ezko oro, ikusgai den oro baizik. Aitortzen dut, beraz, soinua, usaina, zapore a , grabita t e a , beroa eta best e hainbat , sentim e n e n esparrukoak, gorputzik gabe senti tu ezin direlako gorputz ezko ak direnak, ezin direla atzam a rr ez seinalatu .

Ag.—Ez al duzu inoiz ikusi gizakiak nola ia- ia mintzo diren gorrekin keinuz eta gorrek beraiek era bertsu a n nolatan galdetz e n , eran tzut e n , irakas t e n eta seinala tz e n duten nahi duten a edota asko beder e n? Halakoet a n , gauz a ikusgarriak ez ezik soinuak, zapore ak eta best e hainbat horrelako erakus t e n da hitzik gabe . Eta antzerkie t a n panto mim a aktore ek hitzik gabe istorio osoak dantz az eta panto mi m az konta tz en eta adieraz t e n dizkigute .

Ad.—Ez dut horren kontrakorik deus, baina harako «ex» hark zer signifikatzen duen, ez nik eta ez histrioi dantz ariak ezin dizugu azaldu.

Ag.—Akaso egia diozu; baina dem a g u n ahal duela: ez dut uste zalantzarik egingo duzunik, hitz horrek esan nahi duen gauz a adieraz t eko egingo duen keinua ez dela gauza izango, zeinua baizik. Horrega tik, aktoreak ere ez du hitza hitzez adieraziko, bai ordea , zeinua best e ezaug arri baten bidez; horrela, «ex» monosilabo ak eta keinuak gauza bat- bera adieraz dezat e n , niri ere holakoa ezaugarririk gabe erakus t e a nahi nuke.

Ad.—Nola egin daiteke, baina, zuk nahi duzun hori?

Ag.—Hormak ahal izan zuen modu a n .

Ad.—Hormak berak ere, arrazoi mailakatu ak erakus t e n duen ez , ezin du bere burua ezagu tz er a eman ezaug arririk gabe. Izan ere, atza m ar r ak seinala tz e a ez da horma, horm a ikustera gara m a tz a n ezaug arri bat baizik. Beraz, ezaug arririk gabe erakuts daiteke e nik ez dut ikusten .

Ag.— Ibiltzea zer den galdetuko banizu eta zu jaiki eta ibiliko bazina, zer? Niri adieraz t eko hitza barik, ez al zenuke erabiliko gauz a bera edota best e ezaug arriren bat?

Ad.—Hala dela aitortu behar dut, eta lotsatu ere egiten nau gauz a hain nabar m e n a ez ikusiak; eta horrek gogora dakarzkit berez eta ez ezaug arri bidez erakuts daitezke e n best e hainbat , hala nola, jan, edan , eserit a edota zutik egon, oihu egin eta ezin konta ahala best e.

Ag.—Esadaz u orain: ibili zabiltzala ibiltzea zer den galdetuko banizu, nola adieraziko zenidake hitz horren muina eraba t ezeza gu n a balitzaizu?

Ad.—Apur bat arinago ibiliko nintzat ek e , horrela galdera amaitu ondoren zerbait berri antze m a n g o zenuke; eta erakutsi nahi nizuna best erik ez nukee n egingo.

Ag.—Ba al dakizu ibiltzea eta bizkortze a ez direla berdinak? Ibili dabilen a ez da eten g a b e bizkortzen eta bizkortzen dena beti ez dabil; irakurtzen , idazten eta best e gauz a askotan bizkortzea aipatz en dugu. Hortaz, lehen egiten ari zinena nire galder a ostea n arinago egitea n , ibiltzea bizkortze a best erik ez dela pents a t uko nuke, gauz a berri bakarra hori izan delako; oker nengoke, beraz.

Ad.—Aitortzen dut ezin dugula ezer erakutsi ezaug arririk gabe , egiten dihardu gu n a z galdetz e n zaigun e a n ; zeren deus aldatz en ez badugu galdetz aileak pents a t uko du ez diogula erakutsi nahi eta hura mespre tx a t uz lehen go a n jarraitzen dugula. Baina egin dezake g u n zerbait ez galdetz e n badigu inork –ez ordea hori egiten ari garela–, galdera ostea n erakuts diezaiokegu berak jakin nahi duen a eginez , ezaugarri batez baino hobeto gauz a berberaz . Baina hizketa n ari naizela hitz egitea zer den galdetz e n badit, hori adieraz t eko esan diezaioked a n guztiak hizket a beharko du izan; irakas t e n jarraituko dut jakin nahi duen a argi ikus dezan arte, erakus t eko eskatu didane t ik aldend u gabe eta hura irakas t eko gauza beraz apart e best e inongo ezaug arririk baliatu gabe .

IV. KapituluaZeinuak behar al ditugu zeinuak ezagut z era emat e k o?

Ag.—Erantzun guztiz zuhurra zurea. Ikus ezazu, bada, ea bat etortzen garen honet a n , alegia, zeinurik gabe erakuts daiteke el a galdetz e n zaigun e a n egiten ez dugun a baina bereh al a egin dezake g u n a , edota menturaz ezaugarri gisa egiten dugun a ; hitz egitea n zeinuak egiten baititugu; hortik dator significare hitza (zeinuak egin).

Ad.—Ados gaud e.

Ag.—Zeinu batzuez galdetz e n dene a n , zeinuak zeinuez erakuts daitezke. Zeinuak ez diren gauz ei buruz galdetz e a n , ordea, bi modut a n erakuts daitezke: galdera ostea n gauzok eginez –egin ahal badira–, edo gauzak ezagutz e r a emat eko gai diren ezaugarriak eskainiz.

Ad.—Halaxe da.

Ag.—Hiruko zatiketa honet a n azter dezagu n lehenik, atse gin bazaizu, zeinua zeinuez erakus t e n deneko a. Baina, hitzak bakarrik ote dira ezaugarri?

Ad.—Ez.

Ag.— Iruditzen zait hitz egitea n hitzez seinala tz e n ditugula hitzak edo best e ezaug arriak, «keinu» edo «letra» esat e n dugun e a n bezala –bi hitz hauek ezagutz e r a emat e n dituzten gauzak ezaug arriak baitira– edo ezaug arri ez den best e zerbait, «harria» esat e n dugun e a n kasu; hitz hau ezaug arria da zerbait ezagutz e r a emat e n duelako, baina ezagutz e r a emat e n duen a ez da bere horret a n ezaug arri; eta genero hau –hitzez ezagutz e r a emat e a ezaugarriak ez direnak– ez da gure solasaldiare n alorrekoa. Hizpidetz a t hartu dugu zeinuak zeinuz erakus t e n direneko a eta bi atal bereizten ditugu solasaldi horret a n : zeinu berber ak edota zeinu ezberdinak ezaugarri bidez irakast e a edota gogora tz e a . Ongi deritzozu?

Ad.—Bistan dago.

Ag.—Hitzek osatz en dituzten ezaugarriak, zein sentim e ni dagozkio?

Ad.—Entzum e n a ri .

Ag.—Eta keinua?

Ad.—Ikusme n a ri .

Ag.—Eta idatzita aurkitzen ditugun hitzak? Ala, agian, hauek ez dira hitzak? Edota hitzen zeinuek, zehazki hitz izateko, ahots ar e n doinuz zerbait ezagu tz er a ema n behar du? Ahotsa, ordea, entzum e n a k bakarrik sumatz e n du. Horrela, hitza idaztea n begientz a t egiten dugu ezaug arria , belarriei dagokien a adimen e r a irits dadin.

Ad.—Erabat ados zurekin.

Ag.—Beste honet a n ere bat gatozela uste dut, alegia, izena esa t e n dugun e a n zerbait emat e n dugula ezagu tz er a .

Ad.—Egia da.

Ag.—Zer?

Ad.—Izendatz e n den edozer, hala nola, Romulo, Erroma, bertu t e a , ibaia eta best e hainba t eta hainbat .

Ag.—Aipatu dituzun lau izen hauek ez al dute gauzare n bat ezagu tz er a emat e n?

Ad.—Bat baino gehiago.

Ag.—Alderik ba aldago izen hauek eta ezagutz e r a emat e n dituzten gauz en artea n?

Ad.—Bai, eta galant a .

Ag.—Esadaz u, arren, zein den alde hau.

Ad.—Lehenik eta behin, izenak ezaugarriak dira eta gauzak ez.

Ag.—Atsegin al zaizu signifikagarri deitzea ezaugarriak izan gabe ezaugarri bidez ezagu tz er a emat e n direnei , ikus daitezke e n a k ikusgarriak deitzen ditugun modu a n? Horrela erraza go mintza tuko gara horiei buruz.

Ad.—Oso atsegin zait.

Ag.—Eta ares tian aipatu dituzun lau zeinuak ezin al dira best e ezein ezaug arriz ezagutz e r a eman?

Ad.—Gauza idatziak ahotsez adierazitako ezaugarrien ezaug arri direla onartu izana ahaztu dudala uste duzu ala?

Ag.—Esadaz u, zein da bi ezaugarri haue n artea n aldea?

Ad.—Haiek ikusgarri izatea, hauek, berriz, entzung a rri; zergatik ez onartu izen hau, arestian signifikagarri onartu badugu?

Ag.—Onartzen dut, bai, eta atse gin handiz gainer a . Baina berriro galdetz e n dizut: lau ezaugarri hauek eman al daitezke ezagu tz er a best e ezaug arri entzung a rriren baten bidez, ikusgarriekin gerta tz e n dena gogora tu diguzun modu a n .

Ad.—Beste hau ere oraintsu esan dudala gogoan dut; izenak zerbait ezagutz e r a emat e n duela erantzun dut, alegia, eta ezagutz e r a emat e honet a n sartzen nituen nik lau izenok; eta berriro diot hura eta hauek ahots ez adieraz t e n diren unetik entzung a rriak direla.

Ag.—Nola bereizten dituzu zeinu entzung a rria eta ezagutz e r a ema n d a ko best e entzung a rriak, hauek ere ezaug arri izaki?

Ad.—Izena deitu dugun a eta berare n esan a hi tz a t sartu ditugun lau horien artea n alde hau ikusten dut: izena ezaug arri entzung a rrien zeinu entzun g arria da; best e zeinu entzun g arriak ere ezaug arriak dira, baina ez ezaug arrien ezaug arri, gauza ikusgarrien ezaugarri baizik, hala nola, Romulo, Erroma, ibaia eta abarren a edota ulergarrien a , adibidez, bertut e a r e n a .

Ag.—Ontzat hartu eta baitet si ere egiten dut zuk esand a ko a . Baina ba al dakizu hitza deritzogula zerbait adierazi nahian ahots ez agertz e n den orori?

Ad.—Badakit.

Ag.— Izena ere, beraz, hitza da, zerbait adierazi nahian ahots ez agertz en dela errep ar a t z e n baitugu; eta etorri joriko gizakiak hitz egokiak erabiltzen dituela diogun e a n , izenak ere erabiltzen ditu, zalantzarik gabe; eta Terentzione a n zerbitzariak jaun agure a ri «hitz onak nahi ditut» esan zionea n , hainbat izen ere esan ak zituen.

Ad.—Ados.

Ag.—Onartzen didazu, beraz, bi silaba hauek «verbu m » (hitza) ahoskatz e n ditugun e a n izen bat ere emat e n dutela ezagu tz er a eta beraz hura honen ezaug arri dela?

Ad.—Onartzen dut.

Ag.—Beste honi ere erantzun diezaiozun nahi dut: hitza izen baten ezaug arri da, izena ibaiaren ezaug arri, eta ibaia jada ikus daiteke e n gauza baten ezaugarri; gauza hau eta ibaiaren artea n , berorren ezaug arri bezala sum atu duzun bereizket ar e n araber a eta baita ezaugarri horren eta ezaugarri den izenare n artea n , zertan bereizten dira, zure ustez, hitza dela esan dugun izenare n ezaugarria eta izena bera, zeinaren ezaug arri hura den?

Ad.—Honeta n bereizten direla uste dut: izenak ezagu tz er a emat e n duen a hitzak ere emat e n du –«izena » hitza den modu a n «ibaia» ere hala baita- ; baina izenak ez digu ezagu tz er a emat e n hitzak ezagu tz er a emat e n digun guztia; zeren, ares tian proposa t u duzun bertso ar e n lehen hitza «si» eta geroxe a g oko «ex» hau, zeinari buruz eztab aid a n arrazoim e n a k honaino ekarri gaituen , biak dira hitzak, baina ez izenak, eta horrelako ak asko dira. Horrega tik izenak oro hitzak izaki, ez, ordea, hitz guztiak izen, argi ikusten dut hitza eta izenare n arteko aldea zein den, hots, inongo ezaugarririk ezagutz e r a emat e n ez duen zeinua eta best e ezaug arriren bat ezagutz e r a ema n dezake e n ezaug arriare n artea n dago e n a .

Ag.—Onartzen duzu, beraz, zaldi oro animalia dela, ez ordea , animalia oro zaldi?

Ad.—Nork egin lezake zalantz arik?

Ag.—Bada, izena eta hitzaren arteko diferentzia zaldia eta animaliare n artea n dagoe n alde bera da. Gogor egiten ez bazaizu onartze a verbu m (aditza) esa t e a n best erik ere adieraz dezake g ula , denbor a t a n deklinatz en dena, alegia; hala nola, idazten dut, idatzi nuen, irakurtzen dut, irakurri nuen, eta argi dago hauek ez direla izenak.

Ad.—Zalantz a eragiten zidana aipatu duzu, hain zuzen ere.

Ag.—Ez horrega tik iritziz alda. Mundu guztiak deitzen diogu ezaugarri zerbait ezagutz e r a emat e n duen orori, haue n artea n hitzei. Ezaugarri militarrei (dominei) ere hala deitzen diegu, eta guztiz egoki, hitzik aurkitzen ez badugu ere hor. Baina esango banizu: «zaldi oro animalia den modu a n , ez ordea, animalia oro zaldi», era bere a n , hitz oro da ezaug arri, ez ordea , ezaug arri oro hitz, ez zenue n zalantza izpirik izango.

Ad.—Ulertzen dut, eta eraba t onartz en , alde bera dago el a hitza oro har eta izen baten artea n , nola animalia eta zaldiaren artea n .

Ag.—Ba al dakizu, halab er , animal (animalia) esat e a n gauz a bat dela ahots ez esan d ako hiru silabad u n hitz hau eta best e zerbait horrek ezagutz e r a emat e n duen a?

Ad.—Lehen ere onartu dizut hori ezaug arri eta signifikagarri orori buruz

Ag.—Ezaugarri orok berez denar e n zerbait ezberdin a ezagutz e r a emat e n duela uste duzu, animal esa t e a n hiru silabad u n izen honek, adibidez? Zeinuak ez ote du, inolaz ere, berez dena ezagutz e r a emat e n?

Ad.—Ez bada. Zeinua esat e a n , diren best e ezaugarri guztiak ez ezik berber a ere ezagutz e r a emat e n baitu; hitza da, izan ere, eta hitzak oro dira ezaug arri.

Ag.—Eta zer? Ez al da antzeko zerbait gerta tz e n verbu m bi silabad u n a esa t e a n ? Zeren, bi silabad u n honek esan a hiren batekin ahotsa r e n artikulazioz adieraz t e n den oro ezagutz e r a emat e n badu, espezie honen baitan bera ere sartu behar da.

Ad.—Halaxe da.

Ag.—Zer? Ez al du horrek ere bere izena? Genero guztiet ako izenak ezagutz e r a emat e n baititu, eta bera genero neutroko izena da. Perpaus a r e n zein atal den izena galdetuko banizu, izena dela esat e n ez badidaz u, ba al duzu best e erantzun zuzenik?

Ad.—Egia diozu.

Ag.—Beraz, badira zeinu batzuk, ezagu tz er a emat e n dituzten best e hainbat e n artea n beren buruak ere ezagutz e r a emat e n dituzten ak.

Ad.—Badira, bai.

Ag.—Multzo honet ako a dela uste duzu coniunctio (juntagailua) esa t e a n osatz en dugun lau silabad u n hau?

Ad.—Inola ere ez. Ezagutz er a emat e n dituen ak ez direlako izenak, hitza bera izena izan arren.

VI. KapituluaBeren buruak ezagut z era emat e n dituzte n ezaugarriak

Ag.—Horiek utzita, esad az u orain ea zer deritzozun honi: hitz (verba)oro izen dela eta izen oro hitz onartu dugun modu a n, izen oro ele (vocabula) ote da eta ele oro hitz?

Ad.—Silaben hots desb er dina best e alderik ez dut sum atz e n bi horien artea n .

Ag.—Nik ere ez dizut oraingoz kontrakorik esango, nahiz eta badiren esan a hi ezberdin ak erans t e n dizkieten ak; ez dugu, baina, haien iritzia kontua n hartuko. Dena den, ohartu zara elkar ezagutz e r a emat e n duten zeinuet a r a iritsi garela, soinuz baino bereizten ez diren ezaug arriak, eta esaldiaren gainontz eko atal guztiekin beren buruak ezagu tz er a emat e n dituztela.

Ad.—Ez dut ulertzen.

Ag.—Ez duzu, beraz, ulertzen eleak izena emat e n duela ezagutz e r a eta izenak elea; halako moldez non, letren soinua salbu, ez duten elkarren diferentziarik, izena orotara hartuz gero behintz a t ; alabain a izena bere horret a n hartut a, esaldiaren zortzi atale t ako bat dela esan ohi dugu, best e zazpiak barne hartzen ez dituelarik.

Ad.—Ulertu dut.

Ag.—Horixe adierazi nahi izan dut, eleak eta izenak elkar ezagu tz er a emat e n dutela esat e a n .

Ad.—Jakin badakit, baina, hala ere, galdetu egingo dizut: zer adierazi nahi izan didazu hitz hauekin, «esaldiare n gainontz eko atal guztiekin beren buruak adieraz t e n dituztela»?

Ag.—Aurreko arrazoibide ak ez al digu irakatsi esaldiaren atal guztiak izenak edota eleak direla esan dezake gula , izenari eta eleari dagozkion esan a hi ar ekin?

Ad.—Bai, bada

Ag.—Eta galdetz e n badizut izena bera nola deitzen duzun, hots, hiru silabokin izena adieraz t e n duen soinua, ez al da erantzun zuzena: «izen»?

Ad.—Zuzen a da, bai.

Ag.—Eta lau silabez adieraz t e n dugun best e zeinu hau «coniunctio» era bere a n emat e n ote da ezagutz e r a? Izen hau ez baitugu aurkitzen zerbait ezagutz e r a emat e n dituen hitzen artea n .

Ad.—Onartzen dut hori ere.

Ag.—Hori da, hain zuzen, azaldu dugun a , izenak ezagu tz er a emat e n dituen e n artea n bere burua ere ezagut a r az t e n duela esa t e a n ; eta hori zeure kabuz ulertu behar duzu eleari buruz ere.

Ad.—Errazago ulertzen dut horrela. Baina orain gogora datorkit izena era orokorrea n eta partikularre a n aipatz en dela; elea, berriz, esaldiaren zortzi atalen artea n ez dugu aurkitzen. Hau ere, beraz, best e desb er dint a s u n tz a t hartu beharko dugu, soinuare n a z gain.

Ag.—Nolatan? Nomen eta ooooo artea n soinuar e n a z apart e best e desb erdin t a s u nik bada go ela uste duzu? Soinuak bereizten baititu latina eta grekoa?

Ad.—Ez dut best e diferentziarik sumatz e n .

Ag.—Hartaz, iritsi gara beren buruak bezala elkar ezagu tz er a emat e n duten ezaugarrie t ar a ; eta honek ezagu tz er a emat e n duen a best e hark ere emat e n du, soinua n soilik bereizten direlarik. Laugarren kategoria aurkitu dugu, aurreko hirurak izena eta hitzarekikoak baitziren.

Ad.—Bai, iritsi gara.

VII. KapituluaAurreko kapituluen epilogoa

Ag.—Gure solasaldi honet a n aurkitu ditugun ak laburbildu iezazkidazu, arren.

Ad.—Ahal dudan neurrian egingo dut. Lehenik, aldi batez jardun gara zergatik mintzo garen jakin nahian, eta irakas t eko edota gogora tz eko hitz egiten dugula aurkitu dugu; zeren, galde egiten dugun e a n ere gure helburu a hau da, alegia, gure galder a jasotzen duen ak ikas dezan zer entzun nahi dugun beraga n dik; ondore n aurkitu dugu, itxuraz goza m e n e r a k o egiten dugun abes t e a ez dela zehazki lengoaia; eta otoitzea n Jaungoikoari deus irakatsi edo gogorar azi barik, gure hitzen eragina dela guri edota best e norbaitzuei zerbait gogorar az t e a edo irakas t e a . Gero, nahiko finkaturik utzi ondoren , hitzak zeinu best erik ez direla eta deus ezagutz e r a emat e n ez duten gauzak ezin direla zeinu izan, bertso bat aurkeztu duzu, hitzek banan- banan zer emat e n duten ezagutz e r a azal nezan; honela zioen bertsoak: «Si nihil ex tant a superis placet urbe relinqui». Ezin genu e n aurkitu bigarren hitzaren esan a hia , hitz ezagun a eta oso erabilia izan arren. Nire iritzia zen, halere, solase a n hitz horri sarri egiten diogula lekua eta ez alferrik, entzuleari zerbait adierazi nahian baizik; adimen a r e n nolabai t eko sentipen a adieraz t e n duela hitz horrek, eran tzun didazu, bila ari denar e n ez izatea aurkitu duen e a n , edo hala uste behintz a t ; baina txantx et a n saihes tuz- edo arazoar e n nik ez dakit zein sakonta s u n , best e noizbaiter ako utzi duzu soluzioa aurkitzea , eta ez pentsa zure prome s a ahaztu duda nik.

Gero, bertsoa r e n hirugarre n hitza azaltzera nindoa n e a n , behin eta berriro eskatz en zenidan balio bereko hitzak barik, hitzez ezagu tz er a emat e n ditugun gauz ak azal nitzan; eta nik esan duda n e a n hori gure solase a n ezinezkoa zela, galdegileei atzam a rr ez erakus t e n zaizkien gauze t a r a iritsi gara. Nire ustez, horrelako ak ziren gauz a korporal guztiak, baina laster jabetu gara ikusgarriak soilik direla. Hortik, nik ez dakit nola, gorren g a n a eta histrioienga n a pasa gara, hauek keinuz eta hitzik gabe ezagutz e r a emat e n baitut e ikus daiteke e n a ez ezik guk hitzez aditzera ema n dezake gu n gehien a , ia dena; ondorioz, keinuak ere ezaug arri direla aurkitu dugu. Hor hasi gara aztertze n inolako zeinurik gabe nola erakuts ditzakegu n haien bidez ezagutz e r a emat e n diren gauzak, atzam a rr az seinalatz e a n erakus t e n baitugu horm a, kolorea eta ezein gauza ikusgarri. Heme n oker nengo e n ni hori ezinezkoa zela esa t e a n , eta gure artea n ados jarri ginen erakuts daitezke el a zeinurik gabe, galdera zuzentz e n zaigune a n egiten ez ditugun ak galdera horiek eginda egin ditzakegu n a k; solasa, ordea , ez dela sail

honet ako a , zeren, mintzo garela solasa zer den galdetz e n bazaigu, solas berare n bidez azaltzen baita hura zer den, lehen ikusi dugun ez .

Bide horret a t ik ekarri dugu gogora zeinu batzuk best e zeinu batzue n bidez erakus t e n direla, edota ezaug arri bidez ezaug arri ez diren gauzak, edota ezaug arririk gabe galdera egin zaigun e a n egin ditzakegu n gauz ak; eta hirurota tik lehen a hartu dugu arret a gehiagoz hausn ar t u eta eztab aid a tz eko. Eztabaid a honet a n argi geratu da signifikatzen duten e t ik zeinu batzuk ezin direla ezagutz e r a ema n, adibidez , coniunctio lau silabad u n a ; best e batzuk, ordea , aditzera ema n daitezke, hala nola, «zeinu» esa t e a n hitza ere emat e n dugu aditzera eta «hitza» esat e a n zeinua ere emat e n dugu ezagu tz er a ; izan ere, «zeinu» eta «hitz» aldi bere a n baitira bi zeinu eta bi hitz. Elkarrekiko zeinu diren sail honet a n , batzuek ez dutela balio bera, best e batzuek bai eta best e batzuek berdin- berdin balio dutela erakutsi da. Signum diogun e a n entzut e n den soinuak ezagu tz er a emat e n digu edozer ezagu tz er a emat eko balio duen oro; baina verbu m (hitz) diogun e a n ez da berdin, baizik ahots artikulazio bidez esan d ako a soilik. Hortik agertz e n da, zeinuak (signu m) hitza (verbu m), eta hitzak zeinua ezagu tz er a emat e n duten arren, hots, bi silaba haiek bi hauek eta aldera n tziz, alabaina , zeinuak ezaug arriak hedad ur a zabalago a duela hitzak baino; esan nahi baita, bi lehen silaba haiek gehiago emat e n dutela ezagutz e r a best e bi hauek baino. Balio berdineko ak dira, ordea , hitz eta izen esan a hi orokorre a n hartut a. Arrazoimen a k erakutsi digu esaldiaren atal guztiak izenak ere badirela, izenord ainak erant si dakizkiekeel ako eta guztiek zerbait izenda tz e n dutelako eta ezein atali aditza gehituz proposizioa osatz en delako.

Izena eta hitza balio bereko ak izan arren, hitzak diren gauza guztiak izenak ere badirelako, ez dute, halere, berdin balio; hala aurkitu dugu gure eztab aid a n , arrazoi ezberdin e n g a t ik bati hitza esa t e n diogula eta best e a ri izena. Hitzak, izan ere, belarria jotzen du, eta izenak oroitzap e n a pizten du Espirituan; bereizkuntz a hau garbi agertz en da gure egun eroko solase a n: zein da gauz a honen izena? Esan ohi dugu oroimen e a n zerbait gorde nahi dugun e a n ; ez dugu galdetz e n «zein da gauza honen hitza?». Gero aurkitu ditugu best e hitz batzuk esan a hi bereko ak ez ezik berber ak ere badiren ak; euren arteko alde bakarra letren soinua da, hala nola, nome n eta ooooo . Ahaztu egin zait aipatz e a elkarrekin zeinu diren sail horret a n ez dugula bat bera ere aurkitzen bereak signifikatze az gain, bere burua adieraz t e n ez duenik. Hauxe baino ez dut gogora tu. Zuk ikusi orain –jakinare n gaine a n eta ziurtasun e z zeu aritu baitzara solasaldi honet a n– egoki laburbildu dudan hem e n azaldu dudan a .

X. KapituluaZeinurik gabe irakatsi ote daiteke e n ezer.—Gauzak ez dira hitzen bidez ikasten

Ag.—Argi geratu da, beraz, ez dela deus irakast e n zeinurik gabe eta estimazio handiago a merezi behar digula ezagutz ak hura aditzera ema n digute n zeinuek baino; nahiz eta ezagu tz er a eman d a ko a ez den beti izango haren ezaugarriak baino hobe a .

Ad.—Hala emat e n du.

Ag.—Oroitzen al zara itzulinguruka nola ibili garen hain gauz a eskas er a iristeko? Zeren, elkarrekin hitzez lehiatzen garen e t ik –eta luzaroa n ari gara horret a n– hiru hauek aurkitu nahian saiatu gara: ea zeinurik gabe ezer irakats daiteke e n , ea ezagutz e r a emat e n dituen gauz ak baino duinago den ezaug arririk bada go e n , eta ea gauze n ezagu tz a ezaugarriak baino hobe a g o a den. Eta orain laugarre n a da –laburki beder e n zugan dik jakin nahi nukee n a– ea aurreko hirurak aurkitutza t emat e n dituzun, hem e n dik aurrera duda izpirik izan ez dezazun.

Ad.—Inguru m arie t a n eta zeharka ibili ostea n , egiazko gauz a zehatz bater a iritsi ote garen jakin nahi nuke; baina –nik ez dakit nola–, zure galderak arrangur a t u egiten nau eta hura baiezta tz e a eragoz t e n dit. Izan ere, nire ustez, kontrakorik deus izan ez bazen u ez zenidan galder a hori egingo; best ald e , gauz en nahas m e n a k berak traba egiten dit oro ikusteko eta ziur erantzut eko , hainbes t e estalkitan bilduta zerbait ezkuta tz e n ez ote zaidan beldur bainaiz, nire adime n ak argitu ezineko zerbait, alegia.

Ag.—Gogo onez entzut e n dut zure kezka; era horret a n azaltzen didazu zeurea ez dela ausarkeria , eta horixe da, hain zuzen, naret a s u n a zaintzeko modurik onen a; oso zaila baita erab a t nare t s u iraute a , arazorik gabe eta uste osoz onartz en genituen aburuak bat- bate a n eztab aid a r e n berot an ahultzen direne a n , eskue t a t ik erauziko balizkigute bezala. Horrega tik, ongi pentsa t u eta ikertut ako arrazoien g a t ik amore emat e a bidezkoa den modu a n , era berea n da arriskutsu a ezeza gu n a ezagun tz a t hartze a . Arrazoiari gorroto edo ikara izateko kinka larrian baikaud e , halako moldez non egiarik argien a ere ez dugun sines t e n , luze eta irmoki iraungo zuela uste genu e n a k ere lur jotzen baitu maiz.

Ag.—Baina, tira! azter dezagu n orain librekiago ea zure zalantz ak oinarririk badu e n . Demag u n , txoriak ehizatzeko kanab er a eta likazko tranpez deus ez dakien norbaitek topo egiten duela mendian arma horiez hornitut a dabilen ehiztariarekin; hau, ordea , ez da ehizan ari, ibilian baizik; eta ehiztaria ikustea n , best e a txunditu egiten da –hala gerta tz e n baita horrelakoe t a n– eta bere buruari galdezka hast en da zertan ari ote den gizon hura arma bitxi haiez hornitut a ; berari begira ikuste a n , ehiztariak kanab er ak nola man eia tz e n dituen erakutsi nahi dio eta txoritxo bat hurbil errep ar a t z e a n kanab er az nahas t u eta belatz az harrap a t z e n du. Nire galder a da: begiralea ri ez al dio jakin nahi zuena irakatsi ehiztariak inongo ezaug arriz baliatu gabe , gauza berare n bidez?

Ad.—Beldur naiz hem e n ez ote dagoe n ibiltzea zer den galdetz e n duen ar e n harako zer hura. Ez baitut ikusten ehiztariak ehizaren jardunbide osoa erakutsi duenik.

Ag.—Aise kenduko dizut kezka hori. Izan ere, begiralea hain adime n t s u izango balitz non, han ikusiaga tik ehizare n arte osoaz jabetuko bailitzan, aski litzateke adibide hau zera frogatz eko, alegia, gizaki batzuk eskolatu daitezke el a inolako zeinurik erabili gabe zenbait gaitan –ez guztiet an–.

Ad.—Zuk esan d ak o a ri eran tsi diezaioket , nire gizon hori oso argia izaki, pauso gutxi batzuez , ibiltzea zer den erab a t jakitera eram a n g o nukeel a.

Ag.—Egizu, bada; nire aldetik ez daukaz u eragozp e nik, laguntz a baizik. Biok, izan ere, ondorio batera iristen gara: zeinuak erabili gabe zenbai t gauza irakatsi daitezke el a eta faltsua dela oraintsu egiazkotz a t hartzen genu e n a , alegia, deus ezin daiteke el a zeinurik gabe erakutsi. Orain, esan ak esand a , gogora datozkigu ez bat eta ez bi, mila gauz a, berez inolako zeinurik gabe erakuts daitezke e n a k. Zalantz arik izan ote daiteke e n galdetz e n dizut. Zeren, gizakiok zeinu gabe antzez toki guztiet an antzezt e n duten hainbat ikuskizun aipatu gabe ere, errealit at e a n bertan ez al ditu Jaungoikoak eta izadiak berez gure begien aurre a n jartzen Eguzkia eta berone n izpiak argitasu n e z gauzak argiz janzten, eta Ilargia eta gainontz eko izarrak, lurra eta itsasoak eta berau e t a n oparo sortzen den oro?

Eta arret az aztertz en badugu, ez duzu agian ezer aurkituko bere ezaugarri bidez irakast e n denik. Ezaugarri bat erakus t e n zaidan e a n , zeren ezaug arri den ez badakit ezingo dit deus irakatsi; eta jakinez gero, zer irakatsi dit ezaugarriak? Ez baitit hitzak niri erakus t e n hitz horrek berak ezagutz e r a emat e n duen gauz a, zera irakurtzen dudan e a n : eta haien kofiak ez ziren honda t u (Dn 3, 94). Izan ere, izen horrek buruko apaingarriren bat esan nahi badu, hitza entzun ez ikasi ote dut zer den burua edota zer den apaingarria? Lehendik nekizkien nik horiek, eta ez inork esan d a , nik neuk ikusita iritsi naiz horiek ezagutz e r a . Bi silaba hauek caput (buru) lehenbizikoz nire belarriak ukitu zituzten e a n ez nekien tutik ere zer esan nahi

zuten, lehenbizikoz kofia hitza entzun edo irakurri nuen e a n bezalax e. Baina burua sarritan aipatz en zela ohartu nintzen e a n aurkitu nuen hitz honek adieraz t e n zuela ikusm e n e z oso ezagun a zitzaidan zerbait. Hori aurkitu arte hitz hau niretza t soinua best erik ez zen; ezaug arri zela jakin nuen zein gauz ar e n zeinu zen aurkitu nuen e a n ; eta gauza hori, esan bezala, ez nuen ikasi ezagutz e r a eman zitzaidalako, neronek ikusiz baizik. Beraz, ezaug arria hobeto ikasten da gauza ezagu tuz , ezaug arria ikusiz gauz a ikasi baino.

Hau hobeto ulertzeko, dem a g u n guk orain lehen e n goz entzut e n dugula caput (buru) hitza eta ez dakigula hitz hau soinu soila ote den edota zerbait aditzera ere emat e n duen, eta burua zer den galdetz e n dugu –ez ahaztu, ezagutz e r a emat e n den gauz a ez dela guk jakin nahi dugun a, haren zeinua baizik; eta hori ez dakigula, zeren ezaugarri den ez badakigun bitarte a n–. Gure galderari atzam a rr az gauz a seinala tuz erantzut e n bazaio, hura ikusita, ezagut u ez baina entzun bakarrik egin genu e n ezaugarria ikasten dugu. Eta ezaug arri horret a n bi gauza daud el arik, hots, soinua eta signifikazioa, ez dugu soinua aditzen ezaug arri bidez, hark entzum e n a ukitzen duelako baizik, eta signifikazioa sum atz e n dugu gauza signifikatu a ikusi ondoren . Zeren, atza m ar r a r e n eraginak ezin baitu atzam a rr ak erakus t e n diguna best erik ezagu tz er a eman, eta ez digu ezaug arria azaltzen burua deitzen diogun gorputz atala baizik. Hartaz, atza m ar r ak ezin dit aditzera ema n lehendik ezagun a nuen zerbait , ez eta ezaugarria ere, atza m ar r ak ez duelako hura seinalatu. Ez zait, baina, axola atza m ar r ak zer seinala tz e n duen gauze n erakus t e berare n seinale iruditzen zaidalako; ecce (hona hem e n) deritzogun adberbioarekin gerta tz e n den bezala; adberbioa esat e az gain atzam a rr a luzatu ohi dugu, erakus t e- zeinu batekin nahiko izango ez bailitzan. Eta batez ere, –lortuko ote dudan jakin gabe ere–, biziki saiatzen naiz jabetu zaitezen hitzak deritzegu n ezaug arrien bidez ez dugula deus ikasten ; esan dugun ez , zeinuak ez baitigu gauz a ezagut a r az t e n , alderan tziz baizik, gauz ar e n ezagu tz ak erakus t e n digu hitzaren balioa, hau da, soinuak bere baitan gordetz e n duen esan a hia .

Eta buruaz esan dudan a apaingarriez eta best e hainba t gauz az esan dezake t ; eta hauek ezagut u arren, orain arte ez ditut direlako kofiak ezagutz e n; norbaitek keinuz erakutsiko balizkit edo marraz tuz edo antzeko objekturen bat ikusaraziz, ez dut esango ez didala irakatsi –eta hori aise lortuko nuke gehixe a go hitz egin nahi izanez gero–, esa t e n dut haux e bakarrik, gertuko gauzak ez direla hitzez irakas t e n . Eta begira nago el a ohart araz t e n badit norbaitek esan ez: «hona hem e n kofiak», ez nekien zerbait ikasiko dut, ez esan diren hitzen bidez, objektu a ikustea g a t ik baizik, horrela ezagu tu eta gorde baitut gogoa n izen horren balioa. Gauza hori ikaste a n ez diet inoren hitzei fede ema n, neure begiei baizik; hala ere, hitz horiet an fidatu naiz arret a jartzeko, alegia, begirad az bilatzeko zer ikusi behar nuen.

XI. Kapitulua

Hitzen kanpoko soinuaz ez baina egiaren barneko irakasp e n e z ikasten dugu

Honenb e s t e r a ino balio izan dute hitzek. Baliagarri t as u n handia aitortzen diet nik baina zerbait bilatzera soilik bultzatze n gaituzt e hitzek; ez dizkigute gauzak erakus t e n ezagu tu ditzagun. Ezagutu nahi duda n a begien edo gorputz are n best e edoz ein sentime n e n aurrea n edota adimen e a n jartzen didanak, horrek irakast e n dit zerbait . Beraz, hitzen bidez hitzak baino ez ditugu ikasten, hobeto esan d a , hitzen soinua eta burrunb a . Izan ere, ezaugarri ez dena ezin bada hitza izan, hitza entzund a ere ez dakit hura hitza izan ote den, zer esan nahi duen jakin arte. Beraz, gauz ak ezagu tuz burutze n dugu hitzen ezagutz a ; hitzak entzun ez ez dugu hitzik ere ikasten ; ezagu tz e n ditugun hitzak ez ditugu ikasten eta ezagutz e n ez ditugun ak ezin esan ikasi ditugula, hauen esan a hi a sumat u ez badu gu; eta pertzepzio hau ez

datorkigu airera tu diren ahotsak entzun ez , haiek adieraz t e n dituzten gauze n ezagu tz a tik baizik. Egiazko arrazoia da eta egia- egiaz esan ohi da hitzak ahoska tz e n direne a n guk haien esan a hi a badakigula ala ez dakigula; jakin dakigun e a n , ikasi ez baina gogora tu egiten dugu; ez dakigun e a n , ezin dugu gogora tu baina esan a hi hori bilatzera bultzatz en gaitu ez jakiteak.

Eta esango bazenu izenaren soinuz bakarrik antzematen ditugun buru apaingarri horiek ikusi gabe ezin ditugula ezagutu –ez eta izena bera ere, ezin dugula orobat jakin haiek ezagutu gabe- ; are gehiago, hiru gazteei buruz jakin izan duguna; fedez eta pietatez nola gainditu zituzten erregea eta sugarrak, zer nolako gorespen ak abestu zizkioten Jaungoikoari, nolako ohoreak merezi izan zituzten etsaiengandik ere, hau guztiau nola ikasi dugu, bada, hitzen bidez ez bada? Nire erantzuna hau da: hitz haietan ezagutzera eman zitzaigun oro lehendik genuen ezaguna. Banekien nik, izan ere, zer diren hiru gazte, zer den labea, zer den sua, zer erregea eta, azkenik, sugarretatik onik ateratzea eta hitz haiek aditzera ematen zuten gainontzekoa. Ananias, Azarias eta Misahel harako kofia haiek bezain ezezagunak zaizkit; eta haiek ezagutzeko ez zidaten ezertan lagundu izenek, ezin baitzidaten inolako laguntzarik eskaini. Baina aitortzen dut, jakin ez baina sinetsi egiten dudala historia horretan irakurtzen den guztia idatzita dagoen moduan gertatu zela; eta guk sinesten ditugun idazle haiek ondotxo bereizten zuten alde hori. Honela baitio profetak: sinesten ez baduzue ez duzue ulertuko (Is 7, 9); ez zuen hori esango bien artean alderik nabarmendu ez balu. Beraz, ulertzen dudan oro sinesten dut baina ez dut ulertzen sinesten dudan oro; ulertzen dudan oro jakin, badakit, baina ezin dut jakin sinesten dudan guztia. Baina badakit zeinen onuragarria den ezagutzen ez ditudan hainbat ere sinestea, hala nola, hiru gazteen historia. Ondorioz, gauza asko ezagutu ezinik ere badakit haiek sinesteak zer nolako onura ekartzen digun.

Hala ere, gure adime n e a n sartzen diren gauz a asko eta asko ulertzen ditugu, ez kanpotik datorkigun ahots ari galdetuz, espirituare n baitan gailentze n den egiari aholku eskatuz baizik; hitzek, agian, aholku eskatz er a bultzatze n gaituzt e. Baina, esan zaigunez , gizakiaren baitan dago e n kontseilaria, eta irakast e n digun maisua Kristo da, Jaungoikoare n Bertut e aldaezina eta betiko Jakituria; eta arima argitzen du, beron e n gogo on edo txarrare n arab er a , argia bereg a n a t z ek o duen gaitasu n ar e n neurritan. Eta inoiz tronpatz e n bada ez da egiaren aholkuag a t ik izango, gorputz ar e n begiek sarri ilusioak izatea kanpoko argiaren errua ez den modu a n. Izan ere, argi honi gauz a ikusgarriei buruz aholku eskatz e n diogu guk ikusi ahal ditugun neurrian erakuts diezazkigun.

XII. KapituluaKristo da barrutik irakaste n digun egia

Argiari aholku eskatz e n diogu hauei guztiei buruz irizpidea osatz eko, alegia, koloreez eta gorputz ar e n bitart ez geure g a n a t z e n ditugun sentipe n ez , mundu honet ako elem e n t u e z , sentitzen ditugun gorputz ez, eta gure sentim e n e z –gure adime n ak interpre t e gisa materia ezagutz eko erabiltzen dituen sentime n a k- ; era berea n gauza ulergarriei buruz irizpen a osatz eko, arrazoia dela medio, barne egiari kontsulta tz e n badiogu, nolat an esan dezake gu belarriak ukitzen dituen soinua baino ezer gehiago ikasten dugula hitzen bidez? Izan ere, nabari tzen dugun oro gorputz ar e n sentime n e z edo adimen e z nabari tzen dugu; sentim e n e z haute m a n d a k o a ri sentigarri deitzen diogu, adimen e z sumat u t ako ari, berriz, ulergarri; edota , gure idazleen ildotik, hari haragizkoa deituko diogu, honi espirituzkoa. Lehenari buruz erantzut e n dugu galdetz e n zaigun e a n , sentitzen dugun a eskum e n e a n dago e n e a n , adibidez, Ilargi berriari begira gaud el a, nolakoa den eta non dagoe n galdetz e n zaigun e a n . Galdetz en duen ak, ikusten ez badu, hitzei sinetsiko die eta sarri ez du sinest e n ; baina ikasi, ez du inola ere ikasiko esat e n dena ikusten ez badu; horrega tik, ez du

hitzez ikasten , gauz ez eta sentim e n e z baizik; hitzak berber ak baitira ikusten duen ari zein ikusten ez duen ari iritsi zaizkionak.

Orain sentitzen dugun ari buruz ez, baina noizbait senti tu dugun az galdetz e n bazaigu, ez ditugu emat e n aditzera gauz ak, haiek oroimen e a n utzi eta irarritako irudiak baizik. Ez dakit nola dei diezaiokegu n honi egiazkoa, argi baitago faltsua dela, non eta zehazt e n ez dugun ez ditugula ikusten edo sentitzen , inoiz ikusi edo senti tu izandako ak konta tz en baizik. Horrela, irudi horiek oroimen ar e n baitan dauzkagu inoiz sentitut ako gauze n dokum e n t u gisa eta horiei errep ar a t uz , adimen a r e n asmo a ona bada, ez dugu gezurrik esat e n mintzo garen e a n . Dokume nt u egiazt a tz aileak dira gure tz a t ; entzule ak haiek senti tu eta bertan ikusi baditu, nire hitzek ez diote ezer irakas t e n ; bere baitan dara m a tz a n irudiet an antze m a t e n du egia; sentitu ez baditu, ordea, nork ez du ulertzen ikasi ez baina hitzei emat e n diela fede?

Buruz, hau da, adime n ez eta arrazoime n e z sumatz e n dugun az ari garen e a n , egiaren argitan dagoel a errep ar a t z e n dugun az mintzo gara; argi horrek argitzen eta goza m e n e z bete tz e n du barne gizakia deritzan a; eta ordua n entzut e n duen ak ere barneko begi soilez ikusten badu ezagu tz e n du nik diodan a, ez nire hitzet an oinarriturik, berak errep ar a t z e n duelako baizik. Beraz, egiazkoak ikusten dituen honi ere egia esan eta ez diot deus irakas t e n , berak ikasten baitu, ez nire hitzez, Jaungoikoak barne a n erakus t e n dizkion gauz en bidez baizik; geroztik, gauz a hauet az galde eginez gero, berak erantzun zezake e n . Eta nire esa m old e az zerbait irakast e n diodala pents a tz e a ez al da absurdo a, ni mintzo aurre tik galdetuz gero gauz a berak azaltzeko gai bazen? Sarritan gerta tz e n da, halere, galdetz e n zaione a n gauzare n bat ukatze a eta best e galder a batzuez hura aitortzera behartu t a aurkitzea ; eta hala gerta tz e n da bere pertzepzioare n ahuleziaga tik, ezin diolako argiari aholku eskatu gai osoari buruz; atalka eska dezan abisa tz e n zaio multzoa osatz en duten atalez galdetz e n zaione a n , ezin baitzue n multzoa osorik ikusi. Galdetz ailear e n hitzek eram a n badute horraino, ez irakast e n duten hitzek, barne argia ulertzeko bere gaitasu n az galdetz e n duten hitzek baizik. Nik zuri galdetuko banizu bezala, ea hitzez ezer irakats daiteke e n –eta horret az dihardu gu, hain zuzen, hem e n– eta zuk dena bat- bate a n ikusi ezinik absurdo tz a t hartuko bazenu; horrega tik, zure indarren arab er a galdetz e a komeni izan zen, Maisu hari barnetik entzut eko daukazu n gaitasun a r e n arab er a , gero nik esat eko: ni mintzo naizene a n egia diodala aitortzeko eta horret az guztiz ziur egoteko eta ezagu tz e n duzula baiezta tz eko, nondik jakin duzu zuk hori guztia?

Nik irakatsi t a dakizula erantzun go duzu, agian. Eta orduan nik: gizona hega n ikusi dudala esan go banizu, egiazkotza t hartuko al zenuke nik esan a , best e hitzok entzut e a n bezain egiazkoa, alegia, gizaki jakintsu ak ergelak baino hobe ak direla? Ziur ezetz esan go duzula eta hura ez duzula sines t e n edota sinistu arren ere ez dakizula; best e hau, ordea, eraba t ziur dakizula. Hortik argi ulertuko duzu ez duzula nire hitzet an deus ikasi, ez nik baiez ta tu arren zuk ez zenekienik, ez eta zuk oso ongi zenekien a ; bi horietaz bana n- banan galdetuz gero, lehen a ezeza gu n a zitzaizula zin egingo zenuke, bigarren a , ordea , ezagu n a . Aurrez ukatut ako egia eraba t onartuko zenuke orduan, hura osatz en duten atalak argiak eta ziurrak direla jakitean . Eta esa t e n ari garen gauz a hauei guztiei buruz, entzule ak ez daki egiazkoak ote diren, edota faltsuak direla kontura tz e n da, edota egiazkoak direla badaki. Hiru haue t a tik lehen e n go hipotesian , sines t e n du, uste du ala duda n dago; bigarren e a n kontrae s a n e a n erortzen da eta uko egiten du; hirugarre n e a n baiez ta tu egiten du; beraz, ikasi ez du inoiz ere ikasten. Nire hitzeta n deus ikasi ez dutela sinet si t a baitaud e , bai ni mintzo ondoren gauza ezagutz e n ez duen a , baita gauz a faltsuak entzun dituela badakien a , edota galdetuz gero esan d ako ak erantzut eko gai dena.

XIII. Kapitulua

Hitzak ezin du adierazi guk espirituan daukagu n a

Horrega tik, adimen a z sumatz e n ditugun gauze t a n ikusi ezin duen ak alferrik entzun go ditu ikusleare n hitzak, halakoet a n sines t e a onurag a rri izan ohi bada ere, ez jakin arren. Baina ikusteko gai den oro barru- barrutik da egiaren ikasle; kanpotik, berriz, mintzo denar e n edo honen lengoaiare n epaile, hobeto. Sarritan baitaki zer esan den, esan duen ak berak ere ez dakiene a n . Hala nola, epikureot a n sines t e n duen ak, arima hilkorra dela sinet sit a , espirituar e n arloet a n barner a tz eko gai den norbaiten aurre a n jakintsu ek arimare n betikotas u n a r e n alde esplikatze n dituzten argu m e n t u a k azaltzen dituen e a n ; entzule ak pents a t uko du epikureo ak egia esat e n diola; epikureo ak berak, ordea , ez daki esat e n duen a egia ote den, oso faltsutz a t hartuko du, ziurrenik ere. Ez dakien a irakas t e n ari dela pentsa t u behar al dugu? Jakingo balu erabiliko lituzkee n hitzak berak esat e n baititu.

Hartaz hitzek ez dute jada balio mintzo denare n pents a m e n d u a adieraz t eko ere, zalantza n baitago hark ba ote dakien esat e n duen a. Gehitu hauei gezurra dioten ak eta iruzur egiten duten ak, aise ulertuko duzu, euren hitzet an arima ireki ez ezik estali egiten dutela. Ez baitut inolako zalantzarik gizaki zintzoak, hitza dela medio, beren sentipe n ak azaltzen biziki saiatuko direla eta lortu ere lortuko lukete dene n aurre a n , gezurtiei ere zilegi ez balitzaie hitz egitea. Sarritan nabari tu dugu geuga n bezala best e e n g a n ere, ez direla esat e n pentsa tz e n ditugun gauz ei zehazki dagozkien hitzak; eta hori, nire ustez, bi erat a n gerta daiteke: best e zerbaite t a n pents a tz e n ari denare n ezpainek buruz ikasitako eta sarri ahaztu t ako hitzak ahoskatz e n dituzten e a n –ereserki bat abes t e a n gerta tz e n zaigu hau maiz–, edota nahi gabe, mihia traba tu eta hitz baten ordez best e a esat e n dugun e a n , hem e n ere hitzak ez baitira entzut e n ariman dauzkagu n gauz en ezaug arri gisan. Gezurre t a n ari direnak ere esa t e n dituzten ak pentsa tz e n dituzte, halako moldez non egia dioten ez dakigula ere, esa t e n ari diren hura gogoa n dauka t el a badakigu, harik eta ares tian aipatu t ako bi horietarik bat gerta tz e n ez bazaie. Eta baten batek hala gerta tz e n dela segur t a tz e n badu eta biotariko bat gerta tz e n dene a n , ezkutua n izan arren, azaldu egiten dela, hori entzut e ak sarri engain a t u bana u ere, ez diot kontrakorik esan go.

Eta hem e n gerta tz e n da best e modu bat, zinez oso arrunt a eta haserre eta eztab aid a ugariren iturri: mintzo denak pents a tz e n duen a emat e n duen e a n ezagu tz er a baina –sarritan– bere buruari eta agian best e norbaiti bakarrik; ez, ordea, solaskide a ri eta best e batzuei. Hala esan dezake norbait ek eta guk entzun, animalia batzuek gizakia gainditzen dutela bertu t ez ; bat- bate a n halako baiezt ap e n faltsu eta kaltegarria jasan ezinik sutsuki ezezta tuko dugu; eta agian hark bertut e deituko die indar fisikoei, eta izen horrekin berak pentsa tz e n duen a adieraz t e n du, ez du gezurrik esat e n eta ez dabil oker errealit at e a n ; eta gogoa n best e zerbait darabilela , oroimen e a n gordet ako hitzak ez ditu ezkuta tu eta mihia trabatu a g a t ik ez du pents a tz e n zuen az best e ezer esan; ez dio guk bezala deitzen pentsa tz e n duen gauz ari eta ados geund ek e haren pentsa m e n d u a ikusterik izango bage n u ; esan d ak o hitzekin eta azalpen ekin ezin adierazi izan digun pents a m e n d u a . Definizioak zuzentz e n omen du oker hau; auzi honet a n bertu t e a zer den definitu izan balu argi gera tuko litzateke eztab aid a ez dago el a gauz ar e n ingurua n , hitzaren e a n baizik; hau horrela dela onartzeko, nork aurkitu definitzaile on bat? Halere, asko eztab aid a t u da definitzeko zientziari buruz baina orain ez da horret ar ako une apropos a eta, gainera , ez dut nik beti hori onartu.

Aipatu gabe utziko dut, askota n luze eta sutsuki eztab aid a tz e n dugula ongi entzun ez dugun az ondo entzun izan bage n u bezala. Adibidez, arestian «miserikordia» hitza esan dudan e a n hizkuntza punikoan hitz horrek «piet a t e a » esan nahi zuela zenion zuk, hizkuntz a hori dakiten e n g a n d ik ikasita; eta nik kontra egin dizut, ikasitako a eraba t ahaztu bide duzula esan ez ; izan ere, nire uste t a n , ez baituzu «piet a t e a » esan, «fede a » baizik; eta elkarren ondoan geund e n eta bi hitz haue n soinuak, hain ezberdinak izaki, nekez egin diezaioket e iruzur belarriari. Eta hala eta guztiz, luzaro pents a t u dut nik esan d ako a r e n ezjakitun zinela, ez bainekien nik zuk zer esan zenue n; zeren, ongi entzun izan banizu ez zitzaidan inola ere absurdo a irudituko hitz puniko batek

berak «pieta t e a » eta «miserikordia» esan nahi izatea . Sarritan gerta tz e n da hau, baina utzi dezagu n alde batera , esan bezala, inork pentsa ez dezan nire hitzeta n entzule ar e n axolaga b e k e ri a kalumnia tz e n dudanik edota gizakien gorreria. Askoz ere larriagoa izaten da, arestian esan bezala, hitzak ozen eta argi entzun eta mintzo direne n pentsa m e n d u a k ezagut u ezina, nahiz eta gure hizkuntzaz hitz egin, latinez alegia.

XIV. KapituluaKristok barrutik irakasten du; gizakiak kanpoko hitzez ohartarazten du

Baina onartu beharre a n nago eta hala egiten dut, ezagu n ak dituen hitzak belarrira iritsi bezain pronto entzuleak jakin dezake el a hitzek aditzera ema n duten az pents a t u duela mintzo denak. Hortik, agian, ikasiko du ea egia esan duen? Eta haux e da, hain zuzen, orain bila gabiltzan a .

Maisuen helburua ote da euren pents a m e n d u propioak ezagutz e r a emat e a , ala ez, agian, best e hau: irakatsi nahi dituzten diziplinak hitz eginez heda tz e a? Izan al daiteke inor hain ergelki kuxkuxero ezen sem e a eskolara bidaltzen duen maisuak zer pentsa tz e n duen ikasteko? Irakatsi beharreko diziplinak, bertu t e a r e n eta jakituriaren arau ak, irakasle ek hitzez azaldu ondore n ikasleak deritzen haiek sakone a n hausn ar tz e n dute ea egiazkoak entzun dituzten, euren indarren araber a barru- barruko egia hura aztertuz. Hor ikasten dute; eta egia entzun dutela onartze a n , euren baitan irakasle ak goratz en dituzte, doktore ak barik gizon jakintsu ak goraipatz e n dituztela jakin gabe , haiek zer esan duten jakinez gero. Huts egiten dute, baina, gizakiek maisu ez direnei maisu deitzea n , gehien e t a n ez baitago bitarterik mintzo aldiaren eta ezagutz e aldiaren artea n; eta irakasle ar e n oharren bidez barne a n arin ikasten dutelarik, haren kanpoko hitzei esker ikasi dutela pents a tz e n dute.

Hurrengo bate a n , Jaungoikoak hala nahi badu, eztab aid a t uko dugu hitzen erabilgarri t as u n az , ongi pentsa t uz gero, ez baita nolana hikoa . Gaur ohartar azi dizut dagokien a baino garran tzi gehiago ez emat eko haiei, sinetsi ez ezik ulertzen ere has gaitez en zeinen egiazki idatzita utzi digun jainkozko aginte ak, ez diogula inori lurrean maisu deitu behar, guztion Maisu bakarra zeruet a n dagoel ako. Zeruet a n zer dago e n hark irakatsiko digu, eta gizakien bitart ez eta zeinuez kanpotik ohart araz t e n digu, sakone tik beraga n a bihurtuz prest a gaitez en . Bera maitatz e a eta ezagu tz e a da guztiek aldarrikatz e n duten bizitza zoriontsu a , helburu gisa bilatu beharreko a; oso gutxik lortzen du, ordea , hura egiaz aurkituar e n poza. Eta orain esad az u , arren, zer pents a tz e n duzun nire solasaldi luze honi buruz. Zeren, esand a ko a egia dela onartz en baduz u, pasart e bakoitzari buruz galdetuz gero bazen ekiela esango zenuke; argi dago, beraz, noreng a n dik ikasia duzun, eta ez, hain zuzen, nigandik, galdetuz gero denak erantzun go baizenizkit. Eta alderan tziz, egiak direla onartz en ez baduz u, ez dizugu irakatsi ez Hark eta ez nik; nik ez, ezin dudalako inoiz irakatsi; Hark ere ez, zuk ezin duzulako oraindik ikasi.

Ad.—Zure hitzet an ikasi dut hitzek gizakia ikastera bidera tu best erik ez dutela egiten; edozein izanda ere mintzo denar e n pents a m e n d u a , haren hitzak ezer gutxi erakus t e n digu; kanpotik hitz egin zuene a n , Bera gure baitan bizi dela ohart arazi zigunak, Hark bakarrik irakats dezake esa t e n dena egia dela; eta orain bere laguntz az , zenba t eta gehiago ikasi, ordua n eta bizikiago maiteko dut Hura. Hala ere, bihotzez eskertze n dizut etenik gabe eskaini didazun solasaldi hau, batez ere aurrez ikusi eta birrindu dizkidazulako zuri aurka egiteko prest neuzkan objekzio guztiak; eta zalantza guztiak deus ez t a t u dizkidazulako; orakulu sekre tu hark ere, zuk esan bezala, argituko ez lituzkee n zalantzak.

ERLIJIO EGIAZKOADe vera religione

XI. Kapitulua

Bizitza, Jaungoikoaren ga n dik eta arimaren heriotza, gaizki egitetik

Ez dago bizitzarik Jaungoikoag a n dik ez datorrenik, Jaungoikoa baita, zinez, bizitza goren a , bizitzeare n sorburu; ezein izaki bizi ez da berez gaiztoa, heriotzara n tz makurtz en den heinea n gaiztotzen da; eta bizitzear e n heriotza ustel tze edo perber t sioa baino ez da eta izen hori («nequitia») deus ez izatetik datorkio; horrega tik, gizaki eraba t galduei deusez ar e n gizakiak deitzen diegu. Beraz, deus ez ar e n bidetik abiatz en da bizitza, goza m e n iturri duen sortzailear e n g a n dik gogozko akatsez desbider a t u eta Jaungoikoar e n lege ar e n aurka gorputz ez gozatu nahi duen e a n , gorputz en gainetik ipini baitzue n Jaungoikoak bizitza; hori da, hain zuzen, gaiztakeriare n ezerez a , ez gorputz a deus ez bihurtzen delako, honek ere bere atalen harmonia ezinbes t eko a baitu existitzeko. Beraz, harmonia ororen oinarri dena gorputz are n egilea ere bada. Badu gorputz ak bere formar e n nolabai t eko atsed e n a , hura gabe deus ez bailitzateke izango. Beraz, gorputz ar e n Sortzailea bake ororen eta sortuga b e ko formen iturri da, orotan ederren a . Gorputzek euren forma daukat e , forma gabe gorputz a ez baita gorputz. Eta gorputz en egileare n bila baga biltza, guztiet an ederre n a denare n bila jardun dezagu n , Beraga n dik baitator edert a s u n oro. Eta nor izango da hau Jaungoiko bakarra, egia bakarra, gauza guztien osasu n a , esentzia lehen a eta goren a izan ezik? Den orok beraga n du izatear e n jatorri; den oro ona baita izatea g a t ik.

Beraz, heriotza ez dator Jaungoikoa g a n dik. Jaungoikoa ez da heriotzare n egile eta ez da bizidun e n honda m e n a r e kin pozten (Jkd. 1, 13). Esentzia goren a delako sortzen du izate oro, horrega tik deritzo esen tzia. Heriotzak, aldiz, ez izatera behartz e n du hiltzen den oro. Zeren, hiltzen direnak erro- errotik erab a t hilko balira deus ez izatera iritsiko lirateke, zalantzarik gabe. Baina izatea honda tz e n zaien heinea n hiltzen dira; edota , nolabai t labur esand a , zenbat eta eskas a g o izan, orduan eta hiltzena go dira. Horrela, edozein gorputz ezein bizitza baino gutxiago da, espezierik murritzen a daukalarik ere izaten baitirau bizitzea g a t ik, edoz ein izaki animat u gobern a tz e n duen a izan, nahiz unibert soko izadia zuzentz en duen a izan. Beraz, gorputz a heriotzari lotuago dago eta, ondorioz, ezerez e tik gertua go. Horrega tik gorputz ar e n gozam e n a r e n poderioz Jaungoikoa aban do n a tz e n duen izaki biziak ezerez er ako joera du, eta haux e da, hain zuzen ere, maleziare n ezerez t a s u n a .

XVIII. KapituluaSorkarien aldakortasun aren zergatiak

Baina zuk galdetz e n didazu: zergatik huts egiten dute? Aldakorrak direlako. Zergatik dira aldakor? Izate goren a ez dauka t el ako. Eta zergatik ez daukat e izatear e n perfekzio osoa? Sortzailea baino apalago ak direlako. Nork sortu zituen? Izaki goren ak. Nor da berau? Jaungoikoa, Hirutasun

aldaezina , berak jakituria goren az egin baitzituen eta ontasun bikainez zaintzen ditu. Zertarako egin zituen? Izan zitezen. Izate oro da ona, Izate goren a Ongi goren a delako. Nondik sortu zituen? Ezereze tik. Izate orok halab e h a r r ez eduki behar baitu, xumeki bedere n , espezie edo formare n bat, eta ongirik tipiena izaki ere, ongia izanen da eta Jaungoikoag a n izango du jatorri. Eta espezie goren a ongi goren a delarik, orobat espezierik tipiena ongi tipiena izango da. Ongi oro, best alde , Jaungoikoag a n dik edota Jaungoikoa bera da. Beraz, espezierik tipiena ere Jaungoikoag a n dik dator. Espezieari buruz baiez ta tz e n dugun a formari buruz ere esan daiteke; laudorioet a n , izan ere, berdin antzer a erabiltzen ditugu txit dotore a eta txit ederra goraipa m e n a k . Espezierik eta formarik gabekotik, hots ezerez e tik, egin zituen Jaungoikoak gauza guztiak. Forma gabe a deritzogun a perfektu ar ekin konpara tz e n dugun e a n , baldin eta nolabait eko formarik badu, murritza, eskas a , hasiberria izan arren, ez da ezerez a eta horrega tik, zerbait den heinea n , Jaungoikoa g a n dik da.

Horrega tik, mundu a formarik gabeko nolabai t eko materia tik sortua izan bazen ere, materia hau ezerez absolutu tik egina zen. Formarik gabe a baina formatu a izateko hasiera ema n zaiona Jaungoikoar e n onginaiari esker formag arria da. Ongia baita formatu a izatea eta nolab ai t eko ongia formatu a izateko gaitasun a ; beraz, ongi ororen egileak, formar e n emaileak, berak emat e n du formatu a ahal izatea. Horrela, den orok, den heine a n , eta ez den orok, izan daiteke e n heinea n , Jaungoikoag a n dik dauka bere forma edota ahalbide a . Edo best e nolabai t esan d a: forma duen orok, forma duen heine a n eta formarik gabeko orok forma g arri den heine a n , Jaungoikoag a n du oinarri. Eta ezerk ezin lezake bere izaerar e n osotasu n a erdiet si bere genero a n sendo a ez bada; eta sendot a s u n hori ongi ororen egileak emat e n du; Jaungoikoa izaki ongi ororen egile, sendot a s u n ororen egilea ere Bera da.

XIX. KapituluaOngi mugatu ak dira ongi galkorrak

Horrela, gogoar e n begiak erne dauzkan ak eta ez garaipen a r e n irrika gaiztoag a t ik lauso edo itsu, aise ulertzen du biziatzen edo hiltzen direnak onak direla, bizioa bera eta heriotza ere gaitzak izan arren. Ez lukete hauek gaitzik ekarriko elem e n t u osasun g a rriren bat kenduko ez baligut e ; bizioa ez litzateke bizio, gaitzik ez balekar. Bizioak kalte egiten badio osasu n ari, eta osasu n a ona dela inork ez du zalantz arik, bizioak hond atz e n dituen ak onak dira; eta bizioak hond a tz e n dituen ak bakarrik biziatzen dira; beraz, gauz a biziatu guztiak onak dira. Eta biziatzen badira, ongi muga tu a k direlako biziatzen dira. Ongiak izatea g a t ik Jaungoikoag a n dik dira; ongi muga tu a k direlako ez dira Jaungoikoa bera. Jaungoikoa da, beraz, biziatu edo gaiztotu ezin daiteke e n ongi bakarra. Gainontz eko ongi guztiak Harenga n dik dira eta berez galkorrak, deus ez direlako berez. Baina Jaungoikoar e n eraginez zati baten ez dira hond a tz e n eta zati baten osasun a berreskur a tz e n dute honda tu t ako ek.

XXIII. KapituluaZentzu e n testigantzare n egiazkotas u n a.

Errorearen iturburua

Eta gorputz ek beren batas u n a era ilunea n islatzen badute , gezurrare n kausaz ez diegu sinet si behar, zentzuga b e k e ri a t a n dabiltzan e n harrokerian eror ez gaitez e n; aitzitik, azter dezagu n ea haren antzag a t ik engain a tz e n duten ala hura lortu ezinaga tik, haragizko begien aurre a n faltsuki ikusarazi nahi baitigut e , antza, adimen hutsez baino ikus ezin daiteke e n a . Lortuko balute,

imitatzen duten a izatera iritsiko lirateke, eta horrela guztiz antzekoak lirateke , hots, izatez berdinak. Antzekotas u n ezberdina barik, identita t e osoa eskainiko lukete. Halere, begirale zorrotzei ez diete iruzur egiten, ez denare n itxura ema n nahi duen a baita iruzurti; eta bere gogoz kontra, izatez ez den zerbaitza t hartzen badut e best e ek , engain a t u egiten du baina gezurrik esan gabe. Hauxe da, hain zuzen, aldea gezurtiaren eta iruzurtiare n artea n: gezurtiak beti nahi du engain a t u , sinest e n ez zaione a n ere; iruzurtia, berriz, ezin da iruzurti izan engain a tz e n ez badu. Beraz, gorputz e n edert as u n a k ez du gezurrik esa t e n , nahime nik ez daukal ako; eta ez du engain a tz e n bere izateaz gainetik estima tu a ez dene a n .

Begiek beraiek ere ez digut e iruzur egiten, jasotzen duten a baino ezin baitiote helarazi arimari. Eta gorputz are n best e zentzu m e n e k ere jasotako zirrarak helaraz t e n badizkigute , ez dakit zer gehiago eskatu behar diegun. Harropuzkeriak aipatz e n ez baditugu harrokeriarik ez da izango. Arrauna uret an hautsi eta uret a t ik kanpo bere osotasu n er a itzultzen dela uste duen ak ez dauka bitart ek ari txarra; bera da epaile eskas a . Ikusm e n ak behar bezala jaso du ureta n ikusitakoa; airea eta ura elem e n t u ezberdinak izaki, zuzena baita era ezberdin e a n sum atz e a uret an eta airean. Begiak zuzen iragarri du, horrela ikusteko egina baita; arimak, ordea, oker jokatu du, edert as u n goren a errep ar a t z eko adime n a sortu baitzen, ez begia. Arimak adime n a gorputz e t a r a zuzendu nahi du eta begiak Jaungoikoa g a n a , eta haragizkoak ulertu nahi ditu eta espirituzkoak ikusi; eta hori ezinezkoa da.

XXXIV. KapituluaIrudikeriei buruzko epaia

Zuzendu beharreko akats a da hau, zeren goikoa eta beheko a bakoitza dagokion lekuan kokatzen ez duen a ez baita gai izango zeruet ako erreinurako. Ez ditzagula bila goikoak beheko gauz et a n; eta ez ipini bihotza beheko e t a n ; hauen epaia ema n beharra dauka gu, beraiekin epaitu ak eta konde n a t u a k izan nahi ez badu gu; alegia, beheko e n edert as u n a r e n meritua aitortu, ez dakigun gerta goitasu n a beheko e n artea n bilatze a g a t ik, goikoen ordez beheko ekin gu gelditzea . Horrek ez die kalterik egingo beheko ei baina guri bai, kalte larria eragingo digu. Eta Jaungoikoar e n goi- ardurak ez du horrega t ik desohor erik nozituko, bidega b e k o ak justiziaz tratatz e n dituelako, eta itxuraga b e k o a k orden ar e n edert as u n a z estal tzen dituelako. Eta gauz a ikusgarrien edert as u n a k liluratzen bagaitu, edert a s u n horrek barne hartzen duen batas u n a g a t ik, eraba t eko batasu n a lortu ez arren, uler dezagu n ahal badugu, gure lilura ez duela izateak eragin, ez izateak baizik. Izan ere, gorputz oro egiazko gorputz da baina batasu n faltsua , ez baita batasu n perfektu a ez eta beretz a t nahiko lukeen batas u n a r e n baliokide; baina halere, gorputz a ere ez litzateke izango, nolabai t bat izan gabe. Eta, zinez, nolabait eko bat hori ere ez litzateke bat izango batas u n perfektu tik parte hartu gabe .

Oi arima seta t su ak! Esadaz u e nor den egia hauek haragizko irudime nik gabe ikusten dituen a . Esadaz u e nork ikusten duen Bat perfektua dela soilik batas u n ororen sorburu a , kontzep tu hau bete tz e n badu, eta ez badu. Esadaz u e nor den egia hauen zinezko begirale a , ez liskarzalea , edo ikusten ez dituen ak ikusten dituela uste duen a. Esadaz u e nor den haragizko inpresio sentigarrien bultzad ari aurre egiteko eta hauek ariman eragind ako zauriak orbaintz eko gai; giza ohiturek eta lausen gu e k herres t a n eram a t e n ez duten a; ohean bere erruen damu sentitu eta bere espiritua eraberri tzen saiatze n dena , kanpoko itxurakerien eta ilusioen atzetik ibili gabe . Esadazu e nor den honela pents a tz e n duen a, alegia, Erroma bat baino ez bada go, dioten ez , Tiber ibai ertzea n Romulo izeneko norbait ek eraikia, beraz nik neure irudimen e a n itsat sit a dauka d a n best e

Erroma hau faltsua da; ez da Erroma bera eta ni ez nago bertan, han banen go bertan orain gerta tz e n ari dena jakingo bainuke. Eguzki bat baino ez bada go, neure pents a m e n d u a n irudikatz en duda n eguzkia faltsua da; hark, izan ere, bere ibilbidea bete tz e n du denbora eta leku zehatz e t a n zehar; best e hau, berriz, nahi dudan e a n , nahi duda n lekuan ezartzen dut. Nire adiskide hura bat bada , irudime n e a n dara m a d a n hau faltsua da, ez baitakit hura non dabilen, best e hau, ordea, nahi duda n lekuan kokatzen dut. Ni neu ere bat naiz eta nire gorputz a hem e n dagoela sentitzen dut; baina irudimen a k eragind a , nahi duda n lekura aldatz e n naiz, nahi dudan ar ekin solast a tz e r a . Faltsuak dira gauz a hauek eta faltsua ez du inork ulertzen .

Ez da, beraz, ulertzekoa eta sinest eko a fantasiar e n jolas hau, egia adime n ar e n objektua delako. Hauek ote dira irudikeriak deritzen ak? Nolatan, bada , bete da nire arima ilusioz? Non dago adimen e z sumatz e n den egia? Honela pentsa tz e n duen ari esan diezaiokegu: irudikeria haue n faltsukeria erakus t e n dizun argia egiazkoa da. Hari esker errep ar a t z e n duzu batasu n a , zeinaren izpiak edonon ikusten dituzun, eta halere, badakizu deus aldakor ez dela hura dena .

XXXIX. KapituluaBizioen ildotik jatorrizko edertasu n era

Zerk ez dio, orduan, arimari oroitaraziko harako lehen Edertasu n aban do n a t u hura, bere bizioek ere horret ar a bultzatz en duten e a n? Jaungoikoare n jakituria era horret a n hedatz e n baita muga bate tik best er a eta berone n bidez Egile goren ak bere egintza guztiak antola tu zituen edert as u n a helburutz a t hartut a . Horrela, ontasun horrek ez du goren e t ik beher e n g o mailara inongo edert a s u n e n inbidiarik, bera baitut e jatorri bakarra , halako moldez non inor ez baita egiatik egotzia, egiaren irudi baten onartua izan gabe . Azter ezazu ea zerk liluratzen gaitue n gorputz ar e n plazere a n: onuraz kanpo ez duzu deus aurkituko; izan ere, gorputz ar e n aurkakoak oinaze a bezala, erakoa denak gozam e n a erakartz en du.

Onar ezazu, bada, zein den onura goren a . Ez zaitez kanporan tz barreiatu; bil zaitez zeure baitan, gizakiaren barren e a n baitago egia; eta izaera aldakorreko a zarela aurkitzen baduz u, zeure buruaz harat a go heda zaitez, baina zeure izatear e n gailurrak gainditzerako a n ez ahaztu arima arrazoidun a baino gorago zabiltzala. Arrazoiaren argia pizten den lekurantz bidera tu zure urrat sak. Nora joango da, bada , pentsal ari zintzoa, egiaran tz ez badoa? Eta egiak ez du bere burua aurkitzen arrazoiket a bidez; dialektika arrazional ororen helmug a da egia. Onura gaindiezinezkotz a t har ezazu eta berarekin ados bizitzen saiatu. Aitor ezazu zu ez zarela egia, ez baitabil egia bere buruare n bila, eta zu ikerket a bidez iritsi zinen egiara, ez lekuz leku ibiliz, adimen a r e n gogoz baizik, barne gizakia bere baitan go biztanlea r ekin bat etor dadin, ez haragizko plazer makurrez, espirituzko goza m e n goren ez baizik.

Eta nik esand a ko ak onartze n ez badituzu eta egia ote diren dudan bazaud e , begira, gutxien ez , ea hauei buruzko zure zalantzar e n zalantzarik ez duzun; eta zure zalantza bene t ako a dela ziurtatz en baduzu, ziurtasun horren jatorria bila ezazu; ez zaitu, inondik ere, argituko eguzki material honen argiak, mundu honet a r a datorren gizaki oro argitzen duen egiazko argiak baizik (Jn. 1, 19); gure haragizko begioi ikusezin zaien argia, arimare n sentim e n e k itxuratz en dituzten irudi bidezko antzez p e n fantas tikoa onartz en ez duen argia; irudikeriei honela mintzo zaizkien begiek antze m a t e n dute: ni bilatzen ari naizen a ez zaret e zuek, ez eta zuek antolatz en erabiltzen dudan a ; zuenga n itsusi aurkitzen duda n a baztertu egiten dut, ederra, berriz, onartu; gauz ak bereizten laguntz e n didan argia ederra go a da; berare n tz a t da nire lehent a s u n a zuen aurre tik eta zuen iturburu izan ziren gorputz ororen aurretik.

Ondoren , ikusten duzun arau a bera era honet ar a ulertu behar duzu: norber ar e n zalantz a ulertzen duen orok egia ulertzen du eta ulertzen duen ar e n ziurtasun a dauka; beraz, egiaren ziurtasun a dauka. Egiaren existen tziaz duda egiten duen ak bere baitan aurkituko du zalantz arik gabeko egia. Egiazkoa den oro egiaren eraginez da egiazko. Edozein modut a n zalantz ak egiten dituen ak ezin du egiaren zalantz arik izan. Egia hauek ikusten diren gune a n lekurik eta denbor arik gabeko, eta era bereko irudirik gabeko argia pizten da. Agian, hauek nonbait e t ik hond at u ote daitezke, arrazoitzaile oro galdu edota haragizko gutizien atzetik joanda ere? Arrazoiket ak ez ditu hauek sortu, aurkitu egin ditu. Beraz, aurkituak izan aurretik ere bere hartan daud e eta aurkitzea n berritu egiten gaituzte .

XL. KapituluaEdertasun sentigarria eta beronen goza m e n a k eta bekatarien zigorra

Horrela, euren zeregin e n eta helburue n araber a denak unibert so a r e n edert as u n e r a ko antolatz en ditugularik, zatika gogaikarri zaigun a, osotasu n e a n hartu t a , eraba t atsegin zaigu; eraikuntz a bat azter tze n dugun e a n ere ez diogu alderdi bakar bati errep ar a t u behar, edota gizaki galan t e a n ilajeari soilik, edota hizlari trebe a mirest e a n eskuen mugim e n d u a ri , edota ilargialdiet a n hiruzpalau egun eko aldart e e i soilik. Gauza hain txiki hauek zuzenki ikertu nahi baditugu, osotasu n e a n hartu behar ditugu, atal inperfektu ek osatz en baitut e perfekzioa, berdin edert a s u n a paus a g u n e a n nahiz mugim e n d u a n izan. Gure egiazko iritzia, zatiari nahiz osoari begira, ederra da mundu osoari egokitzen zaiolako, haren atalen bati atxiki gabe, juzgatz erako a n . Gure errorea , ostera , haren atalen bati lotzean, berez da itsusia. Baina margo- lanea n kolore beltza koadroar e n osotasu n e a n ederra gerta tz e n den bezala, era berea n borroka oso hau jainkozko Probidentzia aldaezinak begirune t s u antola tz e n du, merezim e n d u e n araber a modu ezberdin e a n sarituz garaitu ei , borrokariei, garaileei, ikusleei, bakez al e eta Jaungoiko bakarrar e n jarraitzaileei; eta haue t a n guztiet an soilik bekatu a eta bekatu a r e n zigorra da gaitza, hots, esen tzia goren e t ik borond a t e zko aldegite a eta mundu ar e n azken e t a n beharrezko pena tz e a ; best e nolabait esand a , justiziatik askatu eta bekatu a r e n morrontz ap e a n jaust e a .

XLI. KapituluaArima bekatariaren zigorrean ere edertasu na

Ez gaitzala inork engaina . Arrazoiz arbuia tz e n den oro hobe a go den zerbaitekin konpara t uz gutxiest e n da. Baina izaera oro, gorengo a nahiz beher e n g o a , ezerez ar ekin konpara t uz zuzenki gores t e n da. Inor ere ez dago ongi, hala ere, hobeto egon ahal izanik. Beraz, egia berarekin ongi izan gaitezke e n e a n , gaizki izango gara egiaren edozein aztarna r ekin; are okerrago aztarna r e n azken muturrarekin haragikeriat a n naha s t e n garen e a n . Gaindi ditzagu n, bada , irrika honen lausen gu a k edo eragozp e n a k; gizonezkoak bagar a , mend er a dezagu n emaku m e hori. Gure gidaritzap e a n zintzotuko da bera, eta konkupisze n tzia barik neurrit asu n a deituko diogu. Izan ere, berak agindu eta guk jarraitzen diogun e a n gutizia eta libido deritzogu eta gu ausarkeriaz eta ergelkeriaz janzten gara.

Kristori jarrai diezaiogu n bera baita gure Buru, geu buru gatzaizkion hura gure jarraian etor dadin. Agindu hau emaku m e e i ere eman dakieke, ez emazt e eskubidez , baina arreb a gisa; Kristoren g a n dugun eskubide ar e n araber a , ez gara ez gizon, ez emaku m e; emaku m e e k ere badute gizonezkotik zerbait eme e n gozam e n a k gainditu ahal izateko, Kristori jarraitzeko eta konkupisz en tzia mend er a tz eko. Agerian geratu da hau alargun askoren g a n eta Jaungoikoare n

birjinenga n , bai eta senar- emaz te e n eskubide ak neba- arreb a gisa zaintzen dituzten ezkondu askoren g a n ere. Zeren, gure burujab e t a s u n a berreskur a tz eko aholkatuz eta horret ar ako laguntz a ema n ez , Jaungoikoak kontrolatzeko agintzen digun atal horrek, gizonezkoar e n , hots, gogoar e n eta arrazoime n a r e n utzikeria eta fedega b e zi a g a t ik gizakia mend er a tz e n badu, trakets eta errukarri geratuko da berau eta bizitza honet a n ere merezi izanen du, eta gerokoa n eskura tuko, goiko Gidari eta Jaunak zuzenta s u n e z berare n tz a t haut a t u eta agindut ako lekua. Hortaz, ez da zilegi unibert soko sorkariak inongo zatarkeriaz kutsa tz e a .

XLV. KapituluaAtseginaren ezgauzak Jaungoikoaga na bultzat ze n gaitu. Harrokeriaren bizioa

Horrega tik, gorputz goza m e n honen ingurua n ere aholku emat e n zaigu mespr e tx a dezagu n, ez gorputz ar e n izaera bera gaitza delako, baina beheko ongien amodioa n dorpeki atsegin hartzen duelako, goikoak berega n a t u eta gozatz eko gaitasu n a eman zaione a n . Zaldizkoak zalgurdipe a n arras t ak a bere ausarkeriaga t ik merezi duen zigorra jasat en duen e a n darabiltzan tresnei leporatz e n die errua; eska beza premiazko laguntz a, sorkarien Jaunak bere nagusitz a erakuts dezan; jausian best e itxura bat emat e n duten zaldiei eutsi ezea n heriotzara eram a n g o baitut e; itzul bedi eserlekura, gurdiare n jabetz a eta briden gida hartu eta eram a n bitza ardura t su a g o piztia mend eko eta mantso t u a k; ordua n ikusiko du zeinen ongi eraikia zegoe n gurdia eta zeinen egoki elkarlotu ak bera galbider a zera m a tz a t e n eta hainbat eragoz t e n zuten atal haiek, bera baitzen, eta ez best e inor, lasterket a r e n ibilbide neurritsu eta egokia galdu zuen a; halat su , arimare n askona hiak argaldu zuen gorputz hau paradisu a n , osasun a zaintzen duen medikuare n agindu ar e n kontra fruitu debeka t u a eskura tz e a n .

Orduan, haragi ustelkor honen flakezian, non ezinezkoa den bizitza zoriontsu a , zorionerako aholkurik falta ez bazaigu goitik beher a nagusi tzen zaigun edert a s u n a r e n kausaz , are gutxiago faltako da nobleziare n eta bikaintas u n a r e n gutizian eta harrokeria orotan eta mundu honet ako handikeria hutsal e t a n . Izan ere, zeren atzetik dabil gizakia horrenb e s t ek o irrikaz, ez bada , ahal izanez gero, gauz a guztiak mend e a n edukitze ar e n atzetik, Jaungoiko ahalguz tidun ar e n antzeko izan nahi makurrez? Haren antzeko balitz, haren agindu ak bete eta haren laguntz az mend er a t uko lituzke gainontz eko guztiak; gizaki guztiak mend e a n hartu nahi dituen a ez litzateke lotsagarri geratuko piztia xume baten ikaraz. Beraz, badu harrokeriak batas u n eta ahalguztidunt a s u n a r e n nolabait eko gutizia, baina geriza bailitzan igarotzen diren aldi bater ako gauze n jabet as u n e a n .

Garaiezinak izan nahi dugu, eta hori bidezkoa da; bere irudira egin gaitue n Jaungoikoar e n ondore n gure izaerari dagokion pribilegioa baita. Baina horret ar ako haren agindu ak bete behar genituen , horrela inork ere ez baikintuen gaindituko. Orain, ordea, dorpet a s u n e z bere hitzei amore ema n genien emaku m e hura bera erdiminet a n umiliatua dago eta guk oinazet a n dihardugu lurrean, erasa n eta asalda gaitzake t e n gauza guztien mend e izatear e n lotsaz. Inork azpian har gaitzan ez dugu nahi, eta ezin dugu gure amorru a gainditu. Lotsagarriagorik ba al dago ezer? Gizaki oro gure moduko a dela aitortzen dugu, bizioak eduki arren ez dela bera bizioa. Ez al gaitu egokiago mend er a tz e n gizakiak bizioak baino? Inbidia bizio makurra dela nork jarriko du zalantza n? Halabe h ar r ez tortura tu eta zapalduko baitu inbidiak mundu honet ako gauz et a n mend er a t u a izan nahi ez duen a. Gaitzerdi, beraz, gizakiaren agindup e a n bizitzea, eta ez inbidiaren edo best e edozein bizioren mend e .

SINESTEAREN ONURADe utilitate credendi

V. KapituluaHiru idazki mota

Gauzak horrela, hiru idazki mota ezberdin azalduko dizkizut orain. Gerta daiteke norbaitek idatzitako liburua ona izatea baina irakurleak ez antze m a t e a liburuak bere baitan gordet a duen ontasu n hori; edo ez bata eta ez best e a ; edo liburuare n ontasu n a ulertze a behar baino gehiago, idazleare n asmo ar e n kontra. Lehene n g o idazki mota ez dut nik zentsur a tuko; hirugarre n a z ez naiz ardura tuko: bere errurik gabe, oker interpre t a t u a izan den idazlea ez da zentsura t u behar, eta ez dugu nahigab e rik sentitu behar idazkiren bate a n irakurleak aurkitzen baditu idazleak berak sumat u gabeko egiak, horrek ez baitakar –nire ustez– irakurlee n tz a t kalterik. Idazki mota bikain bat bada go, beraz, gaitz guztiet a t ik erab a t librea: berez onak direnak eta irakurleek beti zentzu on honet a n hartzen dituzten idazkiak.

Alabaina, hem e n ere bi dimen t sio daud e, errorea r e n baztertz e a ez baita osoa; maizenik horrela gerta tz e n da, autore ak liburua osatze a n sentipe n onak izan baditu, irakurlear e n a k ere onak izango direla, ez ordea autore a r e n sentipe n berdinak; batzue t a n hobe ak , best e t a n ez hain jasoak; halere, beti onak. Liburu bat irakurtze ak gureg a n pizten dituen pents a m e n d u a k eta sentipe n ak liburuare n egileare n ekin egokitzen direne a n eta gure bizitza hobetz er a zuzentz en direne a n , orduan lortzen da eraba t eko egia eta ez da zirrikiturik gera tz en errore ar e n tz a t .

Irakurlea eta autore a r e n arteko adost as u n hau oso gutxitan gerta tz e n da, gaiak ilunak direne a n ; are gehiago, susmo a izan dezake g ula uste dut, baina inoiz ezin dugu ziur jakin; zeren, zein arrazoitan oinarrituko naiz hildako baten edo ez dago e n norbait en pents a m e n d u a zehazki ezagu tz eko eta ezagutz a horren jabe naizela zin egin ahal izateko, prese n t e egond a ere eta nik berari galdek e t a egin ahal izan, auzi asko erantzunik gabe gera tuko lirateke e n e a n neurribidez aritzea g a t ik beder e n , eta ez maltzurkeriaz? Ezagutz a honet ar a heltzeko ez digu, nire ustez, ezertarako balio autore a nor izan zen jakiteak; hala ere, zentzuzkoa dela deritzot, autore a zintzoa dela sinest e a ri , gizadiari eta geroari zerbitzatz eko ardura senti tu zuelako.

Hortaz, esan diezad a t e l a manikeo ek zein genero t a n ezartzen duten Eliza katolikoari leporatz e n dioten errorea . Lehene n g o a n ezarriko balute, kalumnia itzela litzateke , eta defents a oso erraza eta laburra da: aski litzateke beraiek, gu salatz e a n , guk ulertzen dugula pentsa tz e n duten modu a n ulertzen dugula ukatze a . Errorea bigarren genero a n ezartz en badut e , ez da txikiagoa iraina; eta erantzun a aurreko bera. Errorea hirugarre n genero a n ezartzen badut e , honet a n ez dago inolako gaitzik. Arretaz hartu eta aztertu Idazteu n ak. Zein objekzio jartzen diote Itun Zaharrari? Agian, liburuak onak izanda ere, oker interpre t a t z e n direla? Baina beraiek ez dituzte onartz en . Agian esango dute, ez direla onak, ez eta ongi interpre t a t u ak? Honen aurka aski da aurreko gure erantzun a .

Eta ausartuko balira esat er a zentzu zuzen e a n hartu t a ere ez direla hobe ak egiten, hori ez al da eztab aid ak a diharduz un gizaki biziak justifikatze a eta eztab aid a t u ezin duten ak, hots hildakoak, salatze a? Gizon haiek guztiak Jaungoikoaz gozatz en zuten gizaki handitza t ditut nik, gauz a hauek

idatziaz ongi ugari egin duten gizakiak; eta Itun Zaharra sortze a eta aldarrikatz e a Jaungoikoar e n nahia eta agindu a izan zela uste dut. Gai hau ongi mend er a tz e n ez duda n arren, zailtasun handirik gabe frogatuko nuke esan d ak o a , jarrera zintzoz eta bihurrikeriarik gabe; hala egingo dut belarri eta asmo prestu ak aurki ditzad a n e a n eta ahal duda n e a n ; oraingoz, errorea n jausi ez izana ez al dut aski?

AITORTZAK

Confessiones

I. LIBURUA

I. Kapitulua

Handia zara Jauna eta guztiz goresga rria (Sal. 144, 3); guztiz indartsu a zara eta zure jakinduria neurrigab e a (Sal. 146, 5). Eta goret si nahi zaitu zure sorkari duzun gizontxo honek, hilkor izateaz gainer a bere hoben ar e n aitorra berekin dara m a n honek, «harroskoei aurre egiten baitiezu». Halere, goret si nahi zaitu gizakiak, zure sorkuntz are n zatitxo honek. Zerorrek dara m a z u horret ar a , zu gozoki gores t e r a ; izan ere, zuretza t egin gaituzu eta ezinego n daukagu bihotza zurega n atsed e n izan dezan arte.

Ema d a z u , Jaun a, jakit e a et a ulertz e a bi hau e t a n zer de n lehe n a , zuri dei egi t e a ala zu gor e s t e a ; edo t a zu ez a g u t z e a leh e n a g o ote de n zuri dei egi t e a baino . Nork dei tuko zaitu , bain a , ez a g u n ez e a n ? Ezagu t u ga b e , ba t e n ordez bes t e dei lezak e . Ezagu tz e k o dei tz e n ote zaitug u , bes t e l a ? Nola, ord e a , dei egin, har e n g a n sine s t e n ez ba d u t e ? Edot a , nola sine t s i , har e n en tz u t e r ik ez bad u t e ? (Erm. 10, 14)

Haren bila dabiltzan ek goret siko dute Jauna, bilatzen duen ak aurkitzen baitu (Mat. 7, 7) eta aurkitzen duten ek goret siko.

Bila zaitzad a n , Jauna, dei eginez eta dei zaitzad a n zu sinetsiz, adierazia izan baitzatz aizkigu. Nire sines t e ak deitzen zaitu, bai; adierazle e n bidez, zure Seme gizon eginare n bitart ez eta piztarazi didazun sinest e ak.

II. Kapitulua

Eta nola dei dezaket , ene Jauna, ene Jaun eta Jaungoikoa? Deiturik ere, nire baitan dei egin behar baitiot. Zer toki dago, ordea , nirega n nire Jauna etor dakidan? , «zeru- lurrak egin dituen» (Has. 1, 1) Jauna nirega n a dadin? Bai al da nigan ezer, Jauna, zu zaukake e nik? Edota nirekin bate a n egin zenituen zeru- lurrek barne izan al zaitzaket e? Edota zu gaberik ezer ez delako da, den orok zu eduki ahal izatea? Izan, ni ere naizelarik, zertan ari naiz eske etor zakizkidan, ez bainintza t ek e nigan ez bazeun d e?

Oraindik ez ni lurpera eta halere han zaude. «Hilen Egoitzara jaitsita ere, zu bertan!» (Sal. 138, 8).

Ez nintzat ek e deus ere, Jauna, nigan ez bazeun d e . Hobeki esan, ez nintzat ek e zugan ez banintz; «zuga n dik baitira gauza guztiak, zure bidez eta zuretz a t»? (Erm. 11,36) Halaxe da, Jauna, halax e. Nora dagizuket dei zuri, nerau zugan egonik? Edota nondik zatozkiket? Nora egin dezaket ihes zeru eta lurretik at, nigan a etor zaitezen, nire Jaun hori? Zerorrek esan a baita: «nik bete tz e n ditut zeru- lurrak».

III. Kapitulua

Zeuk bete tz e n dituzun ez gero, eduki ahal izango ote zaituzte zeru- lurrek? Edota haiek sobera beterik besarka tu ezin zaituztelako? Eta nora zabaltzen duzu zeru- lurrak bete ondore n sobera duzun hori? Guztia ingura tz e n duzun horrek ez duzu ezerk eduki zaitzan premiarik, edukiz bete tz e n duzuna ingura tuz bete tz e n baituzu. Zutaz beterik daud e n ontziek ez zaituzte iraunkor egiten, haiek hautsi t a ere ez baitzara isurtzen. Gurega n isurtzen zaren e a n , ez zara erortzen, gu jasotzen gaituzu; ez zara zu barreia tz en , gu biltzen gaituzu.

Guztiak bete tz e n dituzun horrek zeure osotasu n ez bete tz e n dituzu. Ala zatika zadukat e eta zure zati berbera guztiek bater a daukat e , osorik ezin besarka tu zaituztelako? Ala bakoitzak bere a hartzen du, handiek handia, txikiek txikiagoa? Hortaz, ba al da zugan zati handiagorik ala txikiagorik? Edota nonahi zaude guztia, ezerk erab a t eduki ezin zaituelarik?

IV. Kapitulua

Zer da, bada , nire Jaungoikoa? Zer dut otoitzen Jaungoiko Jauna baizik? Ba al da jaunik Jauna best erik? Edo, nor Jainko gure Jaungoikoa izan ezik? (Sal. 17, 32) Goren a , onen a, ahaltsu e n a , guztiah al t su e n a , urrikaltsue n a eta zuzene n a , ezkutukoe n a eta agerikoen a , ederre n a eta bizkorren a , egonkorra eta edukiezina, aldaezina eta oro aldatz en duzun a; inoiz ez berri, inoiz ez zahar, guztia berritzen duzuna; harropu tz ak oharkab e a n zahartz e n dituzu; beti jardun e a n , beti geldi; biltzen eta beharrik ez, sosten gu a emat e n eta bete tz e n eta babe s t e n ; sortaraz t e n , elikatzen eta hobetz e n; ezeren premiarik ez eta bila.

Maitasun e a n grinarik ez, jeloskor eta lasai, urrikian minik gabe , haserre a n bare, lana aldatz e n duzu burubiderik aldatu gabe; aurkitzen duzun a hartzen duzu inoiz deus galdu gabe; inoiz ere ez behar t s u eta irabaziaz atsegin; inoiz ere ez zikoitz eta mozkina eskatz e n duzu. Gainez eskaintze n dizugu zordun izan zaitzagu n; eta nork du ezer zure ez denik? Inori zorrik gabe zorrak kitatzen, deus galdu gabe zorrak barkatz en .

Zer ari naiz esat e n , ene Jaungoiko, ene bizi, ene atsegin guren, edota zertan dihardu ari denak zutaz ari dene a n? Adi, ordea, zutaz isil daud e n ei , mutu berriket ariak dira eta.

V. Kapitulua

Nork ni zugan atsed e n a r a zi? Nork erakarriko zaitu nire bihotzera , txunditut a utzi dezazun, nire hutse gin ak ahan tzirik, on bakarra zaituda n hori laztand u zaitzada n? Zer zaitut? Urrikal zakida mintzo nadin. Zer nauzu ni, maita zaitzad a n agintzeko? Eta hala egiten ez badut , haserre zaitut eta zorigaitz handiekin meha tx u egiten didazu? Txikia al da zu ez maitatz e a r e n zorigaitza? Ai ene!

Esadaz u zure errukiz, nire Jaun eta Jaungoiko, zer zaren zu niretza t . Esaiozu nire arimari: Neu nauzu salbatz aile (Sal. 34, 3). Esadaz u entzut eko eran. Horra nire bihotzare n belarriak zure aurrea n ; ireki itzazu eta esaiozu nire arimari: «Ni nauzu osasu n ». Mintzo horren atzetik lasterka hasiko naiz eta atzem a n g o zaitut. Ez niri ezkuta zure aurpe gi hori! Hori ikus- nahiez hil nadin ez hiltzeko!

Arimako etxe hau estua dut bertara zu etor zaitezen; zabal ezazu. Erortzear dago; altxa ezazu. Badute hem e n zure begiek zertan minber a t urik, badakit eta aitortzen dut; baina nork garbituko du? Edota zuri izan ezik, nori dei egin behar diot? Aska nazazu, Jauna, oharkab e ko erruet a t ik eta best er e nik ez egotzi zure mirabe a ri (Sal. 16, 13). Sinest e n dut; horrega tik ari naiz (Sal. 115, 1). Badakizu, Jauna: ez al dizkizut aitortu nire gaiztakeriak eta zuk barkatu nire bihotzare n makurkeria? Ez naiz zurekin auzitan hasiko, Egia zaren horrekin; eta nik ez dut neure burua zuritu nahi, gaiztakeria berez gezurt a ez dadin. Ez noa zurekin auzitara , zeren erruak kontua n badituzu, Jauna, nork iraun bizirik? (Sal. 129, 3)

VI. Kapitulua

Hala ere, hauts eta errau ts best erik ez naizen arren, ene Jaun horri mintza tz er a ausar tz en naiz (Has. 18, 27), zure errukiari mintzo bainatz aio, ez gizaki isekariari. Zu ere, agian, irriz ari zatzaizkit, baina berriro nigan a itzuli eta nitaz erruki izango zara.

Eta zer da, bada, adierazi nahi dizudan a , Jauna, hau baizik, alegia, ez dakidala nondik etorri naizen hona, bizitza hilkor edota herio bizigarri honet a r a? Ez dakit. Zure errukiare n plazerek hartu omen nindute n , haragizko nire guraso ek esan d a dakit, aitaga n dik amar e n g a n noizbait sortarazi omen ninduzun; haiek esan a da, ni neu ez bainaiz oroitzen. Bularraren atse gin ek bereng a n a t u nindut e n; ez amak, ez inude ek ez zuten beren bularrik bete tz e n; haien bidez zuk emat e n zenidan haur janaria, zeuk erab aki bezala, eta gauze n funtse a n zeuk ezarritako aberas t a s u n e n araber a .

Zuk emat e n zenidan, halab er , zuk ema n d a ko a baino gehiago nik ez nahi izatea , eta hazi nindut e n ei emat e n zenien zuk ema n a beraiek niri eman nahia: bihotz onez eman nahi izaten zidaten zugan dik oparo zuten a . On zitzaien niri haieng a n dik on zitzaidan a , haieng a n dik ez baina haien bidez zena; zugan dik baitira, Jauna, ondas u n a k oro eta nire Jaungoikoag a n dik nire osasun guztia.

Honetaz gero ohartu nintzen, barne tik eta kanpotik emat e n dizkidazun e t a n oihuka entzut e n bainizun. Artean edoskitzen eta atsegin e t a n plazer hartzen eta nire gorputz eko minet a n , berriz, negar egiten best erik ez nekien.

Gero hasi nintzen irri egiten ere, lehenik amet s e t a n , gero esna . Inork esan d a dakit hori eta sinet si egin nuen, best e haurrak ere horrela ikusten baititugu; neurerik ez dut oroitzen. Emeki-emeki ohartu nintzen non nengo e n; nire nahia agertu nahi izaten nien bete ahal zuten ei; baina ezin adierazi, gogoak barne a n bainituen eta haiek nitaz landa; haien zentzu m e n e k ezin suma zezake t e n nire barnekorik. Gorputz ari eraginez eta oihuka nolabait adierazi nahi izaten nizkien nire gogoak, baina gutxitan lortzen nuen; ez baitzut en gogoak eta keinuak elkarren antzik. Kasu egiten ez zidaten e a n , batzue t a n ez ulertua g a t ik eta best e e t a n nire kalterako zelako, haserre bizia erakus t e n nien zerbitzariei mend eko ez nituelako eta etxekoei kasurik egiten ez zidat elako, eta negarrez hast e n nintzen mend ek u gisan. Geroztik ikusi dituda n haurrak halakox e ak direla ohartu naiz, eta ni ere halakoa nintzela hobeki irakatsi didat e ez- ikasi hauek hazi nindute n ikasi haiek baino.

Baina nire haurtzaro a aspaldi hil zen, eta hona hem e n ni, oraindik ere bizirik. Zu, ordea, betidanik bizi zara, ez baita zugan deus hiltzen, mend e e n hasiera baino lehen, lehen a bera baino ere lehen a go baitzara; sortarazi dituzun guztien Jaun eta Jaungoiko zara, zugan baitaud e gauza

ezegonkor guztien iturburuak, zugan baitirau t e aldakor diren guztien jatorri aldaezinek, zugan bizi baitira aldi bateko eta arrazoigab e ko ororen arrazoi betikoak; erreguk a natorkizu: dohak a b e honen tz a t errukitsu zaren horrek esad az u , ene Jaungoiko, esad az u ea nire haurtzaro a neure iragan eko best e adin baten ondore n go a izan ote zen ala, agian, amar e n sabel e a n bizi izan nuen a? Hartaz ere zerbait esan zidaten , eta neronek ere emaku m e haurdu n ak ikusi ditut.

Adin hau baino lehen zer nintzen, ene Jaungoiko gozoa? Ba al nintzen nonbait edo norbait? Hau esan diezad ak e e nik ez baitut , ez aitarik, ez amarik, ez inoren eskar m e n t u rik, ez ene oroitzerik. Irri eragiten al dizut galde hauekin, ala dakidan txo honet az nik zu gorest e a eta aitortzea nahi duzu?

Aitortzen zaitut, zeru- lurren Jauna, eta gores t e n zaitut oroit ez naizen nire sorrerag a t ik eta haurtz aro a g a t ik; gizakiari eman baitiozu inoren e tik norber ar e n a sumatz e a eta emaz te ñ o e n esan ei ere honet a n kasu egitea . Artean banintz en eta bizi ere bizi nintzen eta nire barne sentipe n ak adieraz t eko keinuak bilatzen nituen haurtzaro ar e n azken aldea n t s u .

Nondik etor daiteke halako izaki bizidun a, zugan dik izan ezik? Ba al da inor bere buruar e n egile? Bestela, zein jatorritik datorkigu izan eta bizi, zugandik izan ezik? «Izan» eta «bizi» ez baitira zugan bat eta best e , maila goren e a n «izate a » eta «bizitzea » bat bera baitira zure baitan. Goren a zara, aldakuntz a rik gabe a; ez zaizu igarotzen egungo egunik eta, halere, egun a zugan igarotzen da, zugan baitira guztiak: ez bailuket e iragan bid erik zuk ez bazen e uzk a. Zure urteak amaiga b e a k direlako (Sal. 101, 28), zure urteak egungo egun a dira beti. Zure gaurko egun horret a n zenba t egun gureak eta guraso e n a k igaro dira, eta hortik hartu dute neurria eta nolab ai t izan dira; eta hainba t igaroko dira oraindik ere eta hartuko dute neurria eta nolab ai t izatea . Zu, berriz, beti bat bera zara; biharkoak eta hurrengo ak bezala atzokoak eta atzeragoko ak egun egingo dituzu, egun egin baitituzu jada.

Eta zer axola zait niri norbaitek hau ulertzen ez badu? Poztu bedi bera ere zera esan az: zer da hau? Poztu bedi, hala ere, eta nahiago beza aztertu gabe zu aurkitzea , azter tuz ez aurkitzea baino.

IV. LIBURUA

IV. Kapitulua

Sorterrian irakas t e n hasi nintzen eko urte haiet an adiskide bat egin nuen ikaslagun e t a n izugarri maite; adinkidea nuen eta artea n biok gazte sasoi loratu berritan. Elkarrekin hazi ginen, biok eskola- lagun eta josta- lagun. Halere, ordua n ez nuen gerora izan ginen bezain adiskide, ez eta gero ere bene t ako lagun; ez baita egiazko adiskidegorik zuk zuri elkartue n g a n itsast e n duzun a best erik, Berak eman d ak o Espiritu Santua r e n bitart ez isuri baitigu Jaungoikoak bere maitasu n a geure bihotzet ar a (Erm. 5 5).

Adiskidego hura samurre gi a zen, ikasgrina berak piztua. Nik okerrarazi nuen bere egiazko sines t e t ik –ez baitzue n bere adolesz e n tzian sakon errotua– gezurrezko sineskeria galgarriet ar a . Horrega tik egiten zidan negar gure amak. Gazte hark nire gezurrei jarraitzen zien eta nire arima hura gabe ezin inola ere egon.

Baina zugan dik ihesi gindoaz e n o n ondotik zu zeund e n, Jaungoiko mend ek a tz aile eta aldi berea n urrikaltsu hori; zugan a harrigarriro ekartzen gaituzun horrek zugan a eram a n zenidan

mundu honet a tik lagun a, haren adiskidan tz az urteb e t e ere gozatu gabe, artea n nire bizitzako atseginik atsegine n a nuen lagun a.

Nork azalduko Jaunaren egintza handiak, (Sal. 105, 2) norbera g a n sum atu a k bakarrik izanik ere? Zer egin zenue n ordua n, Jauna? Bai aztergai tz ak Jaunare n erab akiak eta suma e zinak haren bideak! (Erm. 11, 33) Sukarrez kordega b e egon zen luzaro, herio- izerdi hotzet a n . Etsi zuten e a n , bera ohartu gabe bataioa ema n zioten; ez zitzaidan axola, uste bainue n nigandik hartut ako a itsatsiago izango zuela haren arimak, oharkab e a n gorputz e a n egin ziotena baino.

Oso best era gerta tu zen, ordea; berpiztu baitzen eta onera tu , eta berarekin hitz egin ahal izan nuen unea n –bera hasi ordukox e, ez bainion alde egiten eta elkarren g a n a eroriegi baikeund e n– adarra jotzen hasi nintzaion kordega b e hartu zuen bataioaz, bera ere hasiko zelakoan; bai baitzekien bataia tu a izan zela. Hura, ordea , etsai amorra tu bihurtu zitzaidan eta bat-bateko askat as u n harrigarriz nagusiro agindu zidan horrelakorik ez esa t eko, bere adiskide izan nahi banu e n. Nik, berriz, harri eta zur, nire ahalegin guztiak best e baterako utzi nituen, bera susper tz e a r ekin gai hartaz noizbait astiro jardun ahal izango genu elako a n . Hura, ordea, egun gutxiren burua n , ni han ez nintzela, sukarrak berriro harturik hil egin zen, zoro honen g a n dik erauzirik, zurega n ene zain egoteko, nire pozerako.

Min horrek bihotza goibeldu zidan. Norana hi begira, herioa best erik ez nuen ikusten. Aberria oinaze zitzaidan eta sorte tx e a zorigaitz izugarri. Harekin jardun nuen a hura gabe torturarik krudelen a bihurtu zitzaidan . Ene begiak orotan haren bila, eta hura inon ere ez. Gauza guztiek nazka eragiten zidaten , ez baitzego e n haiet an . Ezin esan zidaten «etorriko duk», bizi zene a n eta kanpotik zebilene a n bezala. Biziki kezkaturik nengo e n eta ene arimari galde egiten nion: Zergatik zaude hain goibel? Zerga tik hain urduri? (Sal. 41, 12) Eta ez zekien zer eran tzun. Eta nik esa t e n banu e n: «fida zaitez Jaungoikoan », arimak ez zidan kasurik egiten, eta arrazoiz, galdut ako adiskide kutun hura egizkoago a baitzen eta hobe a g o a , inolaz ere, itxaron nezake e n ames tu t ako jainko bat baino. Negarra soilik zitzaidan atse gin, lagunak utzitako hutsun e a nolabait bete tz e n baitzue n , arimare n pozerako.

X. Kapitulua

Jaungoiko indartsu a , eraberri gaitzazu, erakutsi guri aurpe gi argia, salba gaitez en (Sal. 79, 4) Giza gogoa noran a hi doala, zugan izan ezik best e edonon mina aurkituko du, nahiz eta zugandik edota beraga n dik kanpoko edert a s u n e i itsat si, deus bailiratek e horiek zugan ez baleud e . Jaiotzen dira eta hiltzen; jaiotzea n izaten hast en dira, heldut a s u n e r a iristeko hazten dira eta heldurik zahartu eta hil egiten dira; denak zahar tz e n ez badira ere denak hiltzen dira. Beraz, sortze tik izatera doaz ela, izateko zenbat eta azkarrago haziz, orduan eta azkarrago joango dira ez izatera; halakox e a da euren izaera. Horrenb e s t e ema n diezu, aldi bere a n oro bat ez diren gauze n zati baitira; joanez eta joand ako ak ordezkatz er a etorriz dagite izadia, haren zati baitira.

Gure mintzoa ere horrela da, zeinu ahostun e n bidez; mintzo ala hitza galduz ez bado a hurrengo ari leku eginez , ez litzateke hizket a osoa izango.

Horien bidez goret s zaitzala nire arimak, den guztiaren Jaungoiko Egilea, baina ez dakiela gorputz ar e n zentzue n bidez itsatsi maitas u n a r e n likistasu n e a n . Zihoaz e n tokira doaz, ez izatera, eta nahikari likitsez urratze n dute arima, berak ere izatea nahi baitu eta maite dituen e t a n atsed e n hartu. Horietan, ordea, ez du lekurik aurkitzen, ez baitirau t e ; ihesi doaz. Nor doakie atzetik haragi irritsez? Nork atze m a n bertan daud el a ere?

Haragiare n sena astun a da, haragizkoa delako; hori du izaera. Egina den hartar ako balio du; ez du balio, ordea, dagokien hasiera tik dagokien bukaer ar a gertakizun ak bidean geldiaraz t eko. Sortarazi zituen zure Hitzean entzut e n dute: «he m e n dik eta honaino».

XII. Kapitulua

Gorputz ak maite badituzu, goret s ezazu haiet an Jaungoikoa, eta bihurtu ezazu maitasu n hori Egileaga n a , atsegin dituzune t a n hura atsek a b e t u ez dezazun.

Arimak maite badituzu, Jaungoikoa g a n maite itzazu, hauek ere aldakor baitira eta hareng a n dute egon arria; best ela joan eta galdu litezke. Hareng a n maita bitez; har itzazu ahal dituzun guztiak eta esaiezu: «hau maita dezagu n, hau maita!, berak eginak dira hauek eta ez dago urrun». Egin eta ez zuen alde egin; baina beraga n dik eta beraga n dira. Hona non dago e n, egia dast a tz e n den lekuan. Bihotz barren e a n da, baina bihotzak alde egin dio. Itzul zaitezte , bekat ariok, zeuon bihotze t ar a (Is. 46, 8) eta egin zintuen ari atxikirik bizi. Zaud et e harekin eta egonkor iraungo duzue; izan atsed e n hareng a n eta lasai egongo zaret e. Nora zoazte maldaz malda? Nora? Maite duzue n ona haren g a n dik da. Haren a denez , on eta leun da, baina samindu egingo da, hura utzita, bidega b e maite baduz u e harga n dik dena. Zertan zabiltzat e oraindik ere bide gaitz eta neket su e t a n? Atseden a ez dago zuek bila zabiltzat e n lekuan. Saia zaitezte bilatzekoar e n bila, baina bila zabiltzat en a ez dago zuen bila- tokian. Bizi dohats u a bila ari zaret e herio lurrean; ez dago han. Nola, ordea , dohats u bizi, bizitzarik ere ez bada?

Jaitsi zitzaigun hona gure egiazko Bizia eta gure heriotza eram a n zuen eta bere bizi ugariare n ugariz hil zuen. Ostots oihu egin zuen, haren g a n a bihur gaitez e n , guga n a etorri aitzineko leku sekretu hartar a, gizadiarekin ezkondu zen lehenbiziko sabel garbi hartara , [Birjinareng a n diko] haragi hilkorra betiko hil ez zedin.

Eta handik, senarra ezkongela tik bezala irten zen, atleta gisa, bere lasterket a egitera pozik (Sal. 18, 6). Berand u gabe, lasterka etorri zen, hitzez, egitez, bizitzaz, heriotzaz, jaitsieraz, igoeraz , beraga n a itzul gaitez e n oihuka. Begiet a tik alde egin zigun, bihotzera itzulirik aurki dezagu n . Alde egin bazue n ere, hem e n dago. Gurekin luzaro egon nahi ez baina ezin gintue n utzi. Inoiz utzi ez zuen tokira itzuli zen, mundu honet a n baitzego e n eta mund u a haren bidez egina zen (Jn. 1, 10), eta bekat a riak salbatz er a etorri zen mundur a (1. Tim. 1, 15) Nire arimak hari aitortzen dio, eta berak osasu n eman dio haren aurka bekatu egin zuelako (Sal. 40, 5).

Gizakien sem e- alabak, noiz arte bihotz nagi? Bizia zueng a n a jaitsi ondore n ere ez duzue igo eta bizi nahi? Nora igo zaret e, baina, goian egonik ahoak zerua ukitzeraino? Jaitsi zaitezte, Jaungoikoag a n a igotzeko, haren aurka igo nahiez erori baitzine t e n . Esaizkiezu hauek negar- ibar honet a n negar egin dezat e n , eta eram ai tz az u horrela zurekin Jaungoikoag a n a : maitasu n beroz suturik mintzo bazara, Jaungoikoar e n Espirituz esa t e n dizkiezu.

VII. LIBURUA

I. Kapitulua

Hila zen dago e n e ko nire adolesz e n tzia gaizto eta zakarra: gizontzen ari nintzen, adinez zaharrago eta harrokeriaz dorpe a g o. Ezin irudika nezake e n begi hauek ikusten zuten az kanpo inolako subst a n tzia motarik.

Ez zintuda n antze m a t e n , ene Jaungoiko, giza gorputz ez jantzita; jakituriari buruz zerbait entzut e n hasi nintzen e tik ihes egiten nion aburu honi, eta Eliza Ama Katolikoaren fedea n hori aurkitzeak poza emat e n zidan; baina zer best erik izan zintezke e n ezin nuen burura tu. Eta gizon izan arren, eta zer nolako gizona!, zu Jaungoiko goren a , bakarra eta egiazkoa asm atz e n ahalegintz e n nintzen barru- barrutik; eta bihotz- bihotzez sines t e n zintuda n ustelezina , hautsiezina, aldaezina; nik nola eta nondik ez nekiela, argi ikusten bainue n, halere, eta zalantz arik gabe , ustel daiteke e n a eskas a go a dela ustelezina baino, eta hauskorra baino zinez hobe a dela hautsiezina, eta aldake t a rik jasat en ez duen a aldakorra baino hobe a go a dela, inondik ere.

Nire bihotzak marru bizi egiten zuen ene irudipen guztien aurka, eta ukabilka uxatu nahi nituen adimen e t ik ingurua n zebilzkidan zaborkeria haiek guztiak. Baina uxatu bezain laster berriro saldoa n zetozkidan oldarka begiak lainotzera ; giza gorputz antzera iruditu ez banez a ustelezin, hautsiezin, aldaezin hura –nahiago bainue n ustelgarri, hauskor eta aldakor baino– espazioet a n zehar sakab a n a t z e n den gorputz antzeko zerbait irudikatzera behartz e n nindue n irudimen a k, mundu barnera isuria edo munduz landa infinituan hedat u a; espazio horiek kenduz gero deus ez zirela uste bainue n , hutsa baino area go, ez eta hutsun e a bera ere (izan ere, lekutik gorputz a kenduz gero lekua lurrez, urez, haizez erab a t hutsik geratz e n baita), baina azken finean hutsun e a , ezdeu s zabaldu a bailitzan.

Beraz, bihotza astund u t a , nerone t az ere argitasu n handirik gabe , espazioren bate a n heda turik edo isuririk edo pilaturik edo puzturik ez zegoe n a edota era horiet ako formare n bat hartu ezin zuena deus ez zela uste nuen. Ene begiek hartzen dituen antze t a t ik ene espirituak irudipen ak hartzen zituen; eta irudi haiek asm atz eko gaitasu n a ez nuen ikusten halakoa zenik; eta zerbait handia ez balitz, ezin izango zituzkee n haiek asm at u .

Hala zu ere, nire biziaren bizi, bazterg a b e k o espazioet a n heda tu a , handi irudikatzen zintud a n , mundu itzel hau barren ez barren hartzen zenuel a, eta munduz kanpokoa lau haizeet a r a , muga gabe hartzen zenuela; lurrak, zeruak, direnak oro zu zindukat el a eta zugan bukatz en zirela; zu, aldiz, inon ere bukatz e n ez. Haizeare n gorputz ak eguzki- argia eragoz t e n ez duen modu a n , handik iragaiten baita barner a t uz , zulatu edo hautsi gabe guztia betez , halax e uste zintuda n zeru eta haize eta itsaso ez ezik lurra ere eta bere gorputz handi zein txiki eras a t e n zenuela bertan egoteko, egin zenitue n ak oro zure arnas isilez, barne eta landa gidatz en . Era horret a n sumatz e n nuen best erik ezin pents a nezake el ako; faltsua zen, halere. Era horret a n balitz, lur zatirik handien ak zure zatirik handien a edukiko luke eta txikienak txikiena; zutaz horrela beterik baleud e , txoriak baino elefant e ak gehiago edukiko zintuzke, hau handiago a baita hura baino eta tarte gehiago bete tz e n du. Honela zatika, mundu- zati handie t a n zure zati handiak leudeke eta txikietan txikiak. Ez da, baina, horrela. Artean oraindik ez zenue n argitu nire ilunpe a (Sal. 17, 29).

III. Kapitulua

Nik, halere, gure jaun eta egiazko Jaungoikoa, kutsa ezin, iraunkor, inondik ere aldaezin zintud al arik, –zuk egin baitituzu gure gorputz ak, ez arimak bakarrik, izaki guztiak eta oro– gaitza nondik etor ziteke e n ez nuen argi eta garbi ulertzen . Nondik nahi zetorrela, gaitzare n iturburu a aurkitu beharra ikusten nuen; Jaungoiko aldaezina ez bainez ak e e n aldakor sinet si, nerau bihur ez nendin aurkitu nahian nenbilen hura, [gaitzaren iturburu a] .

Horrela, bilatu beharra ikusten nuen, eta manikeo ak gezurre t a n ari zirela jakinik, ihes egiten nien gogotik; ikusten bainituen gaitza nondik zetorke e n jakin nahiez, maleziaz beterik zeudela; uste baitzut en zure subst a n tziak gaitza jasat e a erraza go a zela euren ak oker jokatzea baino.

Entzut en nuen a ulertzen saiatz en nintzen, alegia, guk gaitza egitea gure hauta m e n libretik zetorrela, eta jasat e a zure burubide zuzen e tik, baina ezin nuen argi ikusi. Eta horrela, neure burua leize barnetik urrundu nahiez, berriro amiltzen nintzen; behin eta berriro urruntz e ahalegine t a n saiatu ala, are eta sakona go jauste n nintzen amildegia n.

Zure argitaran tz erakar tz e n nindue n bizi izatea bezain argi nahim e n a banu el a ikusteak. Beraz, zerbait nahi edo nahi ez nuen e a n oso ziur nengo e n nerau nintzela horren jabe eta ez best e inor, hura nahi ala nahi ez nuen a eta nire hoben ar e n iturria hartan zegoela ohartze n nintzen. Gogoz kontra egiten nuen a , aldiz, egin baino gehiago jasan egiten nuela ikusten nuen, eta hori neure errua ez baina zigorra zela iruditzen zitzaidan , eta bereh al a aitortzen nuen zuk, zuzen zaren horrek, ez ninduzula oker zigorkatz e n .

Baina berriro nioen: nork egin nau? Ez ote nire Jaungoikoak, on baino ontasu n bera denak? Nondik da, beraz, nik gaitza nahi eta ona ez nahi izatea? Agian, zigor merezia neure g a n a t z ek o? Nork ezarri zidan txerta turik erro mikatz hau, Jaungoiko ezti- eztiak egina bainaiz erab a t? Deabru ak egin bana u, nondik da deabru a? Aingeru a bere nahikari gaiztoz aingeru on izatetik deabru bihurtu bazen , nondik zuen hark ere deabru bihur zedin nahikari gaizto hori, egilerik hobere n ak egindako aingeru a izanik oso- osorik?

Burutap e n hauek behin eta berriro deprimitzen eta itotzen nindute n; baina ez nintzen amiltzen zutaz inor oroitzen ez den errorea r e n infernu hondoraino, non inork ere ez zaituen aitortzen , gizonak gaizki egin baino erraz ago a dela uste baitut e zuk gaizkia jasat e a .

V. Kapitulua

Gaitzaren iturri bila nenbilen eta gaizki ari nintzen eta nire bilaket a horret a n ez nuen ikusten gaizkia. Sorkariak oro nire arimare n aitzinera nekartza n; haut e m a n daitezke e n a k, hots, lurra, itsaso a , haizea, izarrak, zuhaitzak eta animalia hilkorrak; eta ikusten ez ditugun ak, hots, zeru-sabaia, aingeru ak oro, espirituzko izakiak oro; hauek, ordea , gorputz ezkoak bailirian tokika ezarririk, neure irudipen e a n . Hauekin guztiekin ore- opil moduko handi bat egin nuen zure sorkari hori, bertan gorputz mota ezberdin ak bereiziz, egiazko gorputz ak bate tik eta neron ek espiritutza t irudikatz en nituen ak best e t ik.

Eta handi egin nuen, ez, halere, zen bezain handi, nolakoa zen ez bainez ak e e n jakin, atse gin zitzaidan tam ain ako a baizik, orota tik muga t u a noski. Zu, ordea , hura eraba t ingura tuz eta barner a t uz , baina edonora n tz mugarik gabe; itsasoa nondik nahi eta noran a hi bera bakarrik muga g a b e bailitzan eta barne a n belaki handi bat, orota tik itsaso neurrigab e a k hartu a bezala, muga tu a ordea.

Horrela irudikatz en nuen nik zure kreazio muga t u a , zutaz muga g a b e zaren horret az bete a , eta esat e n nuen: Horra Jaungoikoa eta Jaungoikoak egindako ak. Jaungoikoa ona eta horiek baino askoz eta askoz hobe a; halere, on horrek denak onak egin ditu. Ikus nola ingura tz e n eta bete tz e n dituen. Non da, beraz, gaitza? Nondik itzuri da mundur a? Non du erro eta non hazi? Izan, ere, ez al da? Ez denaz zer beldur eta zertan kezka gaitezke? Beldur alferra bada , beldur hau gaitz da, noski, bihotza alferrik zirikatzen eta oinazetz e n baitu. Are gaitzago a, zertan beldur izaterik ez eta beldur garelako. Beraz, edo beldur dugun a gaitz da edo beldurra bera da gaitz.

Beraz, nondik dator gaitza, Jaungoiko onak oro egin baitu on? Onik handien eta goren ak egin ditu hauek ez hain onak, baina sortzailea eta sorkariak, denak dira onak; nondik dator gaitza?

Agian, lehen gai bezala erabilitako materiak bazue n gaiztorik, eta hura biribildu eta antolatz erako a n zerbait utzi al zuen hartan on bihurtu ezina? Baina zer dela eta horrelakorik? Ahalguztidun a zen, guztia bihurtu eta aldatu ahal izateko gaiztorik ezer utzi gabe; ala ez zen ahalguz tidun a? Azkenik, ahal oro duen horrek harta tik zerbait egin nahi ukanik, zergatik ez zuen materia erab a t deus ez t a t u? Edo haren gogoz kontra izan al ziteke e n? Eta betidanikoa bazen, zergatik hain luzaro antzinagoko aldien aldieta n horrela izaten utzi eta hain geroago hartaz zerbait egin nahi? Edota bat- bate a n zerbait egin nahirik, hura ez izatea egin zezake e n , eta bera bakarrik geratu, on egiazko, oso, goren eta muga g a b e . Bera ona izanik, onik ez egitea egoki ez bazen , gai gaizto hura kendurik eta ezezta turik, ez al zezake e n on hark gai ona egin, harta t ik oro sortaraz t eko? Ez litzateke ahalguztidun, onik egiteko gauz a ez balitz, inork egindako gaiaz baliatu beharrik gabe .

Horrela ari nintzen errukarri neure buruar ekin, herio ikararen kezkaz eta egia atze m a n ezaren min- minez beterik; halere, tinki neukan bihotze a n zure Kristoren, gure Jaun Salbatz ailear e n Elizako sines t e a , askotan ilun, bai, eta doktrinare n arauekiko zalantza n; alabain a , utzi ordez, gogoa gero eta hartaz jabetu a go a neuka n.

X. Kapitulua

Eta handik neureg a n a itzultzeko ohartar azit a , neure baitan sartu nintzen zure laguntz ar ekin; eta hala egin ahal izan nuen lagun gerta tu zintzaizkidalako. Sartu nintzen eta ene arimako begiaz, nolana hikoa izanda ere, ene arimako begi berone n gaine a n , neure adime n ar e n gaine a n argi aldaezina ikusi nuen; ez arrunt a eta edonor e n begi- bistakoa, ez eta handixe a g o izan arren berone n kidetsukoa, askoz ere argiago a eta distirat su a go a izanik, bere handitas u n e a n oro betez. Ez zen honen moduko a argi hura; haue t a t ik guztiet a tik eraba t best el ako a zen.

Ez zegoe n ene adimen a r e n gainetik, olioa ur gaine a n edo zerua lurrez goitik bezala; ni baino gorago zegoe n hark egin nindu el ako, eta ni beher a g o, berak egina naizelako. Egia ezagu tz e n duen ak argi hau ezagutz e n du eta berau ezagu tz e n duen ak betikotasu n a ezagutz e n du. Maitasun ak ezagu tz e n du.

Oi betiko egia, egiazko maitasu n a eta betikotas u n kutun a! Zu zaitut Jaungoiko, zuri ari natzaizu hasp er e nk a gau eta egun. Lehenik ezagu tu zintuda n e ko, zuk hartu ninduzun ikustekoa bazela ikus nezan , nik neuk ikusteko modu a n egon ez arren. Dirdai egin zenidan begi ahulet ar a , nigan bortizki errainutuz , eta dar- dar jarri nintzen maitez eta ikaraz: zugan dik urrun nengo ela ikusi nuen, best el akot a s u n a r e n eskualde a n , zure mintzoa handik goitik entzun go banu bezala: «Handien janari naiz; hazi zaitez eta jango nauzu. Ez nauzu, ordea , ni aldatuko zure barne a n , zeure gorputz ar e n janari bainintzen; zu aldatuko zara nigan.»

Hartan ezagutu nuen erruak zigortuz zentzarazi zenuel a gizakia eta sitsak jantzia bezala hauts bihurtu nire arima (Sal. 38, 12). Eta esan nuen: «Egia ez al da ezer? Ez baitago heda turik toki muga tu e t a n , ez muga g a b e e t a n . ». Eta urrundik erantzut e n zenidan: «Bai! Naizena naiz», eta nork bere bihotzea n entzut e n duen modur a entzun nuen inolako zalantz arik gabe; aisea go duda nezake bizi naizela, egiarik ez dela baino, «haren egintze t a n ageri den egia» (Erm.1, 20), alegia.

XI. Kapitulua

So egin nien zutaz azpikoei eta eraba t zirenik ez nuen ikusi, ez eta erab a t ez zirenik ere; izan, noski, zugandik baitira; ez dira, ordea, ez baitira zu zaren a . Aldaket arik gabe diraue n a baita

egiaz, izan. Nire zoriona, berriz, Jaungoikoar e n ondoa n egote a da (Sal. 72, 28). Hareng a n ez bana go, nigan ere ez bainagok e. Hark, ordea, bera aldatu gabe , den- dena eraberri tzen du (Jakd. 7, 27); eta Jauna zaitut, ene Jaun, zurega n baizik ez baitut zorionik (Sal. 15, 2).

XII. Kapitulua

Ustelkorrak on direla ere garbi ikusi nuen; guztiz onak balira ezin ustelduko bailirateke , ez eta onak ez balira ere. Guztiz onak balira ustelezinak izango lirateke , eta bater e on ez balira ez lukete ustel tzekorik. Ustela kalte da, izan ere, eta ona murriztu ez balez a ez luke usteltze ak kalterik. Beraz, edo ustel tze ak ez du kalterik, eta hau ezinezkoa da, edota usteltzen den orok zerbait on galtzen du, eta hau egia osoa da. On guztia gal balez at e ez lirateke deus ere izango. Izan baldin badait ezke eta usteldu ezin, hobe ak dira, ustelezin iraungo dutelako. Baina nolatan esan go dugu bada , on guztia galduz hobe ak egin direla? Zer zoroagorik? Beraz, on guztiaz gabetz e n badira, hutsa dira. Beraz, diren bitarte a n on dira. Beraz, direnak oro dira on; eta jatorria non duen bila nenbilen gaitz hura ez da subs t a n tzia, hala balitz on bailitzateke; edo subst a n tzia ustelezina da, on zinez handia, edo subst a n tzia ustelkorra, zeina ona ez balitz ezin ustelduko bailitzateke .

Horrela ikusi nuen eta argi agertu zitzaidan zu zinela on ororen egile eta zuk egin ezik inolako subst a n tziarik ez dela. Eta guztiak ez baitituzu egin berdin, harga tik dira denak, bakoitza on delako, eta oro bat harturik, guztiz on; egin zuen guztia oso ona zela ikusi baitzue n Jaungoikoak (Has. 1, 31).

XIII. Kapitulua

Zuretz a t ez dago inolako gaitzik, ez eta zuk sortut ako izadiarentz a t , oro har; hartaz landa ez baita ezer zuk ezarritako lege a hautsi dezake e nik. Haren zatieta n , ordea, badira ustez zenbai t gaizto, best e e i ez dagozkielako; eta berau ek best e zenbai ti ongi dagozkie eta euren g a n onak dira. Euren artea n egoki ez datoz en a k bada gozkie azpiko gauzei, lurra deritzogun ari, zeinak zeru hodeitsu eta haizetsu a baitu berari dagokiona.

Ez bezat nik esan: «nahia go nuke horiek existituko ez balira!», zeren horiek soilik ikusiko banitu ere hobe ak desiratuko bainituzke; baina horieng a t ik, best e gabe ere, goret si behar zintuzket , erakus t e n baitzaituz t e lurrean «heren s u g e eta leize, su eta kazkab ar, elur eta laino, eta zure esan e t a r a daud e n haizera u n si ek; mendi eta muinoek, frutarbola eta zedro guztiek; basab e r e eta etxab er e , narras ti eta hegaz tiek. Munduko errege eta herriek, buruza gi eta gobern ari guztiek, mutil eta neskatx a , agure eta haur, denek gores t e n baitute zure izena» (Sal. 148, 7- 12).

Zeruet a t ik ere gores t e n baitzaituz t e, gure Jaungoiko, «gore t s dezat el a zure izena zeru goiene tik zure aingeru guztiek, zure gudari guztiek; goret s zaitzat ela Eguzki eta Ilargi, izar argitsu ek, zeru zabalek eta zeru gaineko urek! (Sal. 1, 4). Ez nuen hoberik opa, guztiak goga m e n e a n nituelako, gaineko ak hobe ak zirela azpikoak baino uste izan arren, gaineko soilak baino guztiak hobe ak zirela zuzen a go neritzon.

XV. Kapitulua

So egin nien best e e i eta izatea zuri zor dizutela ikusi nuen, eta muga d u n oro zurega n direla, ez tokian bezala, baina best el a: guztiak baitauzkaz u egiaren esku m e n e a n , eta guztiak diren heine a n dira egiazkoak; eta ez dena badel a uste izatea, hori da gezurra, ez best erik.

Ikusi ere, ikusi nuen bakoitza bere tokian egon ez ezik bere aldian ere egoki datorrela, eta zu, betiko bakarra , ez zinela lanea n hasi aldien aldiaz geroz; aldiak oro, iragan ak eta iragaitekoak, ez lihoazke eta ez letozke zuk jardune a n iraungo ez bazen u.

XVII. Kapitulua

Harritzen nintzen zerau maite zintudalako, ez zure ordezko mam urik; ez nuen baina atsed e n zu gozatuz, ene Jaungoiko; aldiz, zure edert as u n a k nindekarre n eta bereh al a nire zamak zurega n dik urruntze n nindue n eta gauza haue t a r a amiltzen nintzen hasp er e n e z ; ohitura lizuna zen nire zama. Baina oroimen e a n zintuda n , eta zalantz a izpirik gabe sines t e n nuen banu ela nori atxiki, atxikimen d u horret ar ako neu gai ez banintz en ere, gure gorputz galkorra arimar e n tz a t zama baita, eta lurrezko etxola honek berez kezkati den espiritua nekaraz t e n du (Jkd. 9, 15). Ziur- ziur nengo e n , mundu a mundu dene tik, berez ikusezina dena , hau da, Jaungoikoar e n betiereko ahalm e n a eta Jaungoikotas u n a ikusgarri gerta tz e n zaiola haren egintzak aztertze n dituen ari (Erm. 1, 20).

Aztertzen ari nintzen zeruko nahiz lurreko edert as u n a k nondik onirizten nituen eta zerk eragiten ote nindu e n gauza aldakorrei buruz arin eta tinko epaia emat e r a zera nioene a n , alegia: «hon ek honela izan behar du; best e horrek ez»; eta horrela epaitzer ako a n nondik epaitzen ote nuen aztertz en ari nintzela, egia betiko eta aldaezina aurkitu nuen ene adime n aldakor honen gainetik.

Honela mailaka igoz nentorre n , gorputz e t a tik hasi eta gorputz ar e n bitart ez sentitzen duen arimar a; hem e n dik arimar e n barneko indarrera , gorputz- leihoen bidez baitu arimak kanpoko e n berri, eta honaino piztiak ere iritsi daitezke. Heme n dik arrazoim e n e r a , maila honet a n baitago gorputz ar e n sentime n e t a t ik datoze n ak epaitzeko ahalm e n a . Ahalmen hau ere nigan aldakor aurkiturik, adime n er a igo zen eta ohiko bururap e n a k elkarren kontrako irudipen ak haizatuz gainditu; hala aurkitu zuen zein argik argiztatz e n zuen arima, oihukatz er ako a n , inongo zalantzarik gabe, aldaezina aldab er a ri hobet si behar zitzaiola, eta harta t ik atera tz e n zuen aldaezinar e n ezagu tz a . Hau nolabai t ezagu n izan ez balu, inola ere ez lioke hain ziur aldakorrari hobetsiko. Honela iritsi nintzen den haren g a n a begi- kolpe bizkor batez .

VIII. LIBURUA

V. Kapitulua

Baina Sinpliziano zure zerbitzariak Bitorinori buruzko hauek esan zizkidane a n , ni ere best e horrenb e s t e egitera animat u nintzen; horret ar ako konta tu baitzidan. Eta ondore n gehitu zuen Juliano agint ariaren egun e t a n kristau ei debek a t u zitzaiela literatura eta oratoria irakast e a , eta berak lege hau onartuz, nahiago izan zuela mintzoar e n eskola utzi zure Hitza aband o n a t u baino, haurtxoei ere argi eta garbi mintzaraz t e n diena (Jkd. 10, 21); eta ausart a baino gehiago zoriontsu a

neritzon, zugan atsed e n izateko egokiera aurkitu baitzue n; haux e zen, izan ere, nire irrika bizia, ez inoren burdinaz lotuta, neure burdinazko borond a t e a baizik.

Nire nahia etsaiar e n eskue t a n zegoe n eta harekin egindako kateaz lotuta nindukan. Nahi gaiztoak dakar grina, eta grinaren morroi izateak ohitura dakar, eta ohiturari ez oldartuz, eginbe h ar r a sortzen da; katea esan dut, kate- begiak bata best e a ri lotuz morrontz a gogorre a n baininduk a n. Zu, egiazko poz bakarra , dohainik zerbitza tz eko eta gozatzeko neukan gogo hasiberria ez zen oraindik gai lehengo zaharra, urtee n poderioz indartua , garaitzeko. Horrela, nire bi nahim e n e k, bata zaharra eta haragizkoa, best e a espirituzkoa eta berria, elkarrekin borrokan eta elkarren g a n dik alde eginez arima honda tz e n zidaten .

Horrenb e s t ez , neure eskar m e n t uz , iritsi nintzen ulertzera inoiz irakurritako hura, alegia, giza grinak espirituare n aurkakoak direla eta espiritua giza grinen aurkako a (Ga. 5, 17). Ni bietan nengo e n , baina hobes t e n nituen e t a n area go gaitzes t e n nituen e t a n baino. Haueta n , alegia, ez nintzen ni, bortxaz jasat e n bainue n gehien e t a n nahita egin ordez.

Hala eta guztiz, nire aurkako ohitura bizkorragot u gogotik egiten zitzaidan , nahita etorria bainintzen nahi ez nuen er a . Eta nork zuen kontrako a esat eko eskubide , bekatu a r e n ondoriozko zigorra izanik, beraz, zuzen a?

Ez neuka n neure burua zuritzerik ere, egia ongi atzem a n ez nuelako aitzakian ez zintudala zerbitzatz en mundu a utzirik; egia horret a n tinko bainen go e n . Nik, ostera , oraindik lurrari itsatsirik, ez zintuda n zerbitzatu nahi; eta eragozp e n a k gainditzeko beldur nintzen, haien saree t a n gera tz eko bezainb e s t e .

Munduko zamak, honela, gozoki mend e a n hartzen nindue n, amet s ek hartzen gaituen eran; eta zurekiko burut a p e n a k , esnat u nahi duten e n ahalegin ak bezala ziren, berriro murgiltzen baitira, loak garaiturik; eta beti lo egote a inork ere nahi ez duen ez , eta zentzudu n guztien iritziz esna egon hobe delarik, halere, gorputz a oso harturik dago e n e a n , loa uxatze a kostatz e n zaio eta luzape n e t a n dabil esna tz eko ordua izanik ere; halax e, ziur nengo e n hobe zela zure maitasu n ari ekitea nire grinari amore emat e a baino; hark, ordea, atsed e n emat e n zidan eta mend e a n hartzen , honek, berriz, liluratu eta lotu egiten nindu e n.

Ez nuen zer erantzunik zure hitz horiei: Esna zaitez, lo zaude n hori, jaiki hilen artetik eta Kristok argituko zaitu (Ef. 5, 14); eta edonon dik zuk egia zeniola jabeturik eta uste osoa zure egian nuelarik, ez neuka n erantzut ekorik hitz baldar eta nagitsu hauek baizik: «Bereh al a . .. bereh al ax e . . . Zaud e pixka bat!». Baina «bere h al a » horrek ez zuen mugarik eta «pixka bat» hori luzatuz zihoan.

Gizon barnekoi izaki, alferrik zitzaidan atse gin zure legea , neure gorputz e a n best e lege bat ikusten bainue n, nire adimen a r e n lege ari borroka egiten ziona; eta nirega n ari zen bekatu a r e n lege horrek preso hartu t a ninduka n (Erm. 7, 22). Bekatu ar e n lege hori ohiturare n indarra da, hark erakartz en eta lotzen baitu arima gogoz kontra ere, nahita hartar a lerratu izanag a t ik. Ene zoritxarra! Nork askatuko nau heriotzara nara m a n nire izaera honet a t ik?Jaungoikoak Jesukristo gure Jaunaren bitartez! Eskerrak berari! (Erm. 7, 24)

IX. Kapitulua

Nondik zetorren, baina, muns tro hau? Eta zergatik horrela? Argi naza zure errukiak eta galde biezaie t e , eran tzut eko gai badira, giza minen leize ezkutuei eta Adanen sem e e n samin ilunpet su e n ei . Nondik muns tro hau? Eta zergatik horrela?

Arimak gorputz ari agindu, eta bereh al a men egiten dio honek. Arimak berak bere buruari agindu, eta kontra egiten dio. Arimak eskua mugitzeko agintzen du, eta hain erraz egiten du ezen

agindu eta egin, ozta- ozta bereiz baitai t ezke . Eta arima arima da eta eskua gorputz. Agintzen du arimak, arimak nahi dezan , eta bat bera izanik ez du egiten. Nondik muns tro hau? Eta zergatik horrela?

Nahi izateko agintzen du, noski, nahi ez balu ez bailezake agindu, eta agindurik ez du egiten. Ez du guztiz nahi; beraz, ez du guztiz agintzen; nahi neurrian agintzen baitu eta nahi ez duen neurrian ez du egiten agindu hori; nahim e n a k agintzen baitu nahim e n a izan dadin, bera, ez best e . Ez du, beraz, guztiz agintzen , eta ez da agertz e n agindut akorik. Agindua eraba t eko a balitz, agindu beharrik ere ez luke, egina bailitzatek e .

Ez dago, beraz, muns trorik, aldez nahi eta aldez nahi ez izatea; arimar e n gaitza da, ohiturare n zamap e a n egiak ez baitu guztiz zutiaraz t e n . Hortaz, bi nahime n dira, bata ez osoa, eta honi falta zaiona best e ak dauka.

X. Kapitulua

«Itzali bitez zure aurpe gi tik», ene Jaungoiko, «hitzontziak eta adimen liluratzaileak itzaltzen diren bezala», zera dioten ak, delibera m e n d u a n bi nahime n sum atu rik, bi natura ere baditugula, gogoar e n bi izaera, bata ona eta best e a gaiztoa.

Egiaz, beraiek dira gaiztoak horrelako gaiztakeriak uste izatean, eta beraiek izan daitezke onak, egiazkoak sinetsi eta egiari egokituko balitzaizkio, zure apostoluak esan ahal izan diezaien: garai batean ilunpetan bizi zineten; orain, aldiz, argitan bizi zarete, Jaunarekin bat eginik (Ef. 5, 8). Horiek, berriz, Jaunagan ez baina beraiengan argi izan nahirik, arimaren natura Jaungoikoarenarekin bat delakoan, ilunpe beltzagoan gertatu dira, zugandik urrunago joan baitira harrokeria izugarriz; zu baitzara egiazko argia, mundura etorriz gizaki guztiak argitzen dituena (Jn. 1, 9) Adi zer diozuen eta lotsa zaitezte, hari begira argi- argi egongo baitzarete eta ez zaizue aurpegia lotsaz gorrituko (Sal. 33, 6).

Aspalditik erabakia nuen ez , Jaunaren morroi izateko delibera m e n d u a n ari nintzela, ni nintzen nahi nuen a eta ni neroni nahi ez nuen a ere. Neu nintzen. Ez nuen guztiz nahi; ez eta erab a t ez nahi ere; horrega t ik ari nintzen borrokan neronekin eta neure burua urratz en nuen; eta urratz e a neure gogoz kontra gerta tz e n bazitzaida n ere, ez zen ageri best e arima baten izaera, neure a r e n oinaze a baizik. Eta horrega t ik, egiten zuena ez nintzen ni, nirega n ari zen bekatu a baizik (Erm. 7, 17), bekatu libreago baten zigorra bailitzan, Adanen sem e izatear e n ondorio.

Elkarren kontra daud e n nahim e n a k bezainb e s t e badira kontrako izaerak bi baino gehiago izango dira. Norbaitek hauta nahi baleza haien biltzarrera joan ala antzerkia ikustera , laster hasiko zaizkio: «horra bi izaera; batak, onak, haran tz dara m a , eta best e ak, gaiztoak, honan tz a dakar. Nondik, best ela , elkarren kontrako bi nahime n horien ezbaia? »

Nire ustez, biak dira gaiztoak, haiengan a daraman a eta antzerkira dakarrena; haien ustetan, ordea, beraiengan a daraman a da on bakarra.

Eta zer gerta tz e n da, gutariko norbait delibera tz e n hasi eta bi nahime n izaerak erkatuz, antzerkira ala gure batzarrer a joan zalantzak baditu? Galdera honi erantzut eko , ez al dute hauek ere euren zalantzak izango? Zeren, edo nahi ez duten a aitortu behar dute, hau da, ona dela gure batzarrera dara m a n nahia, bertako funtzioen partaide zintzo diraut e n ak bezala, edota bi izaera gaizto baitet siko dituzte eta bi espiritu gaizto gizon berea n ; eta haiek dioten a ez da egia izango, hots, bata ona eta best e a gaiztoa dela; edota egiara bihurtu eta ez dute ukatuko norbait delibera tz e n ari dene a n arima bakarra dela, zenbait nahim e n e n eraginp e a n .

Beraz, gizon bakarre a n bi nahime n elkarren aurka ikustea n ez bezat e esan bi arima aurkari direla, bata ona eta best e a gaiztoa, elkarren aurkako bi subst a n tzia eta printzipioen liskarre tik datoze n ak. Zuk gaitzes t e n dituzu, Jaungoiko egiati, zuk argudioak emat e n eta konbe n tzitzen; honela t s u , bi nahim e n gaizto direne a n , adibidez, zalantz ak dituen e a n gizase m e a nola hil, pozoiaz ala ezpat az ; edota landa hau edo best e a indarrez hartu, biak ezine a n; lizunkerian dirua xahutu ala diru gosez dirua gorde; zirkura joan ala antzerkira, biak egun bere a n gerta tuz; hirugarre n kasua erant siko dut: inoren etxea ebas t e a , ahal baledi; eta laugarre n kasua: aukera izanez gero, adulterio egitea; hauek denak une bere a n gerta tuz gero eta denak era berea n desiratu ak izan, ezin baitait ezke batera egin; lau nahiera hauek, eta gehiago ere gerta daitezke hainbe s t e izaki gure gurariak, zatitu egiten dute arima; eta ezin esan, hala ere, hainbat eta hainbat subst a n tzia desberdin daud el a.

Orobat gerta tz e n da nahiera onekin ere. Galdetuko banie ona ote den Apostoluare n irakurket az gozatze a , edota salmo soil batez, edo Ebanjelioaren azalpen az , denak direla onak erantzun go didat e . Baina denak era eta aldi berea n gozagarri badira, ez al da egia nahi izate desberdin hauek gizakiaren bihotza zatiban a tz e n dutela, lehenik zein hauta t u delibera tz e n ari den bitart e a n?

Hala eta guztiz, denak dira onak eta elkarren lehian ari dira, askotara zatikatu a zegoen a , nahim e n oso bat egiten duen aukera lortu arte. Gauza bera gerta tz e n da betikotasu n a goialde a r e n atsegine r ako dugun e a n eta aldi baterako ondasu n e n desirak behe ald e a ri bortizki erakartz en dione a n ; arima bat bera baita, nahim e n hau edo hura irrikatzen ez nahim e n osoz; horrega t ik urratz en da saminez bere baitan, egiak bata lehen e s t e r a dara m al ako eta ohiturak best e a ez uztera bultzatz en diolako.

XI. Kapitulua

Gaitz eta oinaze horiekin nenbilen, neure burua ohi eta nahi baino zorrozkiago salatuz, nire lokarrian katea t u t a , itzulika eta indarka, eraba t eten arte preso nindukan soka- mutur ahul hura, baina lotuta halere. Zu ari zintzaizkidan oraino, Jauna, nire barne a n beldur- lotsaren zartailu gogor urrikaltsuz, amore ema n ez nezan eta azken hari ahul hura eten gabe gera ez zedin, berritze ar ekin ni hertsikiago lotuko bainindu e n.

Eta neure artea n esat e n nuen: «Oraintxe! Oraintxe!» eta hitzetik ekintzara pasa tz e n nintzen. Ia- ia egiten nuen, baina egin ez. Ez nintzen, ordea , lehengo a n erortzen; egitear nengo ela arnas hartzen nuen eta berriro ekiten nion eta gero eta hurbilago nengo e n , ukitzear eta eskura tz e a r; baina iritsi ez, eta ezin eskura eta ezin eduki, herioan hil eta bizitzan bizi erabakitz en ez nuela; gaitz zaharra go a k indar gehiago zuen nire baitan ohitura berri hobe ak baino; eta best e gizon bihur ninteke e n une hura hurbilagotz e n zen heinea n ikara ere handiago a egiten zen nigan. Eta atzera egiten ez banindu e n ere, ez eta helburu tik aldentz e n , ezbai nengo e n .

Berriket en berriket ek eta hutsalkerien hutsalkeriek nindukat e n , aspaldiko nire lagun zaharrek, eta haragizko soinekotik tiraka esa t e n zidaten marm ark a:»Uzte n al gaituk? Hemen dik aurrera ez gaituk hirekin izango sekulako; eta hem e n dik aurrera ez zaik zilegi ez hau, ez hura, sekulako!»

Eta zertzuk ziren, ene Jaungoiko, «hau eta hura» hitzek iradokitzen zizkidat en a k! Haiza ditzala zure errukiak zerbitzari honen arimatik! Zer nolako likiskeriak iradokitzen zizkidate n! Zer nolako lotsaga b e k eri ak! Entzut en nituen, ez erditaraino ez eta gutxiagorik ere, ez aurrez aurre nire kontra zetozela; baina atzetik xuxu- muxuka, ihesi eta disimulua n atximurka bezala, itzul nendin.

Horrek atzera tz e n nindue n haieng a n dik aldentz er a , deitua nintzen lekura bihurtzeko, ohitura bortitzak hau esat e n baitzidan: »Hauek gabe biziko haizela uste duk ala?»

Baina hau oso txepelki zioen jada. Aurpegia itzuli orduko ni pasa tz eko beldur nintzen lekurantz , han agertz en zitzaidan kastit at e a r e n duintas u n garbia, nare a , ez pozkario txarrea n , oneski ferekatz e n , zalantz arik gabe etor nendin baizik, errukizko besoak, eredu onez gainezka, nigan a luzatuz, ni onartzeko eta besarka tz eko.

Hainbes t e mutiko eta neskato, hainbes t e gazte eta adin guztiet ako, alargun agurgarri eta birjina urtet su, eta guztiet a n kastit at e bera, ez agor, zu senar zaituztela pozarren mundur a t u t ak o haur ugariren ama emankor baizik.

Eta irri egiten zidan adore eman nahian, hau esan ez bezala: «horiek eta haiek egin zuten a hik ez al dezakek? Ala, horiek eta haiek beren indarrez ahal ditek eta ez Jaungoiko Jaunaren laguntz az? Haien Jaungoiko Jaunak eram a n nau beraieng a n a . Zutik egon ezin bahaiz, zergatik nahi duk eure oinarri izan? Jaurtiki hadi beldur gabe berag a n a ; ez hau jaust en utziko. Jaurtiki hadi lasai, hartu eta senda t uko hau».

Eta lotsa- lotsa nintzen; oraindik ere entzut e n bainitue n berriket a haien marm arioak, eta zalantza n nengo e n .

Eta berriro, entzun go banu bezala:»Bihur hadi gor gorputz atalen eskakizun lizun lurtarren tz a t , moteldu daitez en . » Atseginez mintzo zaizkik, baina Jaungoiko hire Jaunaren legez kanpo.

Liskar hau nerabilen ene bihotze a n , neroni nire kontra. Baina Alipio, beti neukan alboan , isil-isilik, nire urduritasu n biziaren emai tzare n zain.

XII. Kapitulua

Gogoet a sakonak nire miseria guztia barne- barne tik atera eta ene bihotz- begien aitzine a n bildu zidalarik, ekaitz izugarria sortu zitzaidan , negar malkoet a n lehert araziz. Eta euri eraun t sia bere trumoi eta guzti libratzeko Alipiogan dik alde egin nuen; negar egiteko bakart a s u n a egokiago a zela iruditzen zitzaidan , eta beraga n dik ahalik eta urrutien joan nintzen, eragoz p e n baitzitzaidan haren prese n tzia. Nola nengo e n ohartu zen. Zer edo zer esan bainuen jaikitzerakoa n, ene mintzoa negarrak hartu a zegoela adieraziz.

Eserita geund e n tokian gera tu zen hura, harri eta zur; eta ni pikondo baten pean etzan, ez dakit nola, eta malkoei ataka zabalduz, nire begiak iturburu bilakatu ziren, zure gogoko opari; eta hitz hauek ez baziren ere, honela t suko esan a hiez mintzo nintzaizun: noiz arte, Jauna? Amaigab eko a ote zure haserre a? Ez izan gogoa n iragan eko gure erruak (Sal. 78, 5). Oraindik ere haien gatibu sentitzen nintzen. Oihu errukarriak atera tz e n nituen: »noiz arte, noiz arte bihar eta bihar? Zerga tik ez orain? Zergatik ez da oraintx e bertan ene lizunkerien azkena? ».

Hauek esan eta bihotz samin biziz negar egiten nuen; eta hara non, auzo etxetik lelo bat dut entzut e n behin eta berriro, ez dakit mutiko ala neskatore n a : »Hartu eta irakur! Hartu eta irakur!».

Berehala aurpe gia aldatuz , adi- adi jarri nintzen gogora tz e n ea horrelako lelorik ba ote zen ene haurtzaroko jolase t a n , baina ez nuen gogora tu behin ere halakorik entzunik. Negar iturria urrituz, jaiki nintzen ustez eta Jaungoikoak ez zidala best erik agintzen, hots, liburua ireki eta lehenik antze m a t e n nuen atala irakur nezala.

Entzuna bainue n, Antoniok usteka b e a n eskuart e a n ebanjelioa zabaldu eta irakurriz, berari esan a bezala hartu zuela irakurtzen zuen hau: zoaz, saldu zeure ondas u n a k eta ema n behar t s u ei ,

zeure abera s t a s u n a zeruan izan dezazun; gero, zatoz eta jarraitu niri (Mat. 19, 21); eta hitz hauek bihurt ar azi zutela bereh al a zugan a.

Halaxe, lasterka itzuli nintzen Alipio zegoen lekura, han utzi bainue n apostoluar e n liburua, handik alde egiterako a n . Hartu nuen, zabaldu eta isilik irakurri nuen begien aurrea n lehenik gerta tu zitzaidan kapitulua: Ez jan- edan e a n eta hordikerian, ez lizunkeria eta neurrigab ek e ri an , ez haserre eta norge hiagok eri an . Bizi zaitez te Jesukristo Jaunari itsat siak eta ez ibili giza grinak bete nahian (Erm. 13, 13).

Ez nuen gehiago irakurri, ez eta behar ere; bereh al a , pasar t e horren azken hitzekin segur t a s u n a r e n argiak bete zuen ene bihotza eta ezbai guztien lainoek ihes egin zuten.

Orduan, atza m ar r a edo best e zerbait orri tartea n ipini eta itxi nuen liburua, eta aurpe gi narez, gerta tu a Alpiniori adierazi nion; berari zer gerta tz e n ari zitzaion, nik ez bainekien, honela agertu zidan Alipiok; nik irakurritakoa erakus t eko eskatu zidan; erakutsi nion eta nik baino aurrerax e a g o jarraitu zuen irakurtzen; nik ez nekien nola jarraitzen zuen pasart e ak . Eta jarraia hau zen: Egiezue harrera ona sines m e n helduga b e k o ei (Ib. 14, 1) Hitz horiek bere tz a t hartu zituen eta hala adierazi zidan. Aholku hartaz bizkorturik, bere lehen go ohituren araber a , nireak baino askoz hobe ak baitzituen , asmo eta erabaki berarekin bat etorri zen, bater e kezka larririk eta ezbairik gabe.

Handik amare n g a n a joan ginen eta gerta tu a azaldu genion. Haren poza! Pozez jauzika, garaipen a aldarrikatz en zuen eta zu onest e n zintuen, guk eska nahiz pentsa dezake g u n baino askoz hobeki egiteko ahalm e n a duzun hori (Ef. 3, 20), eteng a b e , negar intziri urrikarriz hark niretza t eskatu baino askoz gehiago ema n zeniola ikusten baitzuen .

Erabat bihurtu ninduzun zugan a eta ez nuen ez emazt erik desiratz en , ez mundu honet a n inolako espera n t z arik jartzen. Hainbat urte lehen a g o zuk erakutsi t ako sinis legea n bainen go e n ; eta horrela, haren negarra dantza bihurtu zenion (Sal. 29, 12), berak nahi baino ema nkorra go, eta nire haragizko birloben g a n dik itxaro zezake e n baino maitekiago eta garbikiago.

IX. LIBURUA

X. Kapitulua

Bizitza honet a tik irteteko egun a hurbil zuela, –zuk bazen ekie n egun a, guk ez–, artea n geund e n etxe barneko bara tz er a leihotik begira gerta tu ginen, zure bidezidor ezkutue t a n zehar zeuk eram a n d a , ama eta biok Ostia Tiberinan , jende ar e n g a n dik urrun, ibilbide luze neket su ar e n ostea n , itsasoz bidaiari ekiteko indarrak hartzen.

Bakarrik geund e n gozo- gozo hitz egiten; atzea n gelditut ako az ahazturik, aurrerako az ardura turik (Flp. 3, 13), zu zeu zaren egiaren aitzine a n , santu e n betiko bizitza nolakoa izan daiteke e n ari ginen, inork ikusi eta entzun ez duen a, gizakiari inoiz burura tu ez zaiona (1 Ko. 2, 9), alegia. Gure bihotz- ahoa irrikaz zabaltzen genu e n zugan dagoe n bizi iturriaren ur jauziet ar a (Sal. 35, 13); handik gure neurrira bustita , horrenb e s t e ko gauz a nolab ai t sumat uko ote genu e n.

Ondorio honet a r a iritsi ginelarik, hots, haragizko zentzu e n edonolako atsegina , handien a eta gorputz argitasu nik distiratsu e n a z jantzia izanda ere, bizi dohat s u harekin aldera tz eko ez ezik aipatz eko ere ez dela duin; beti Bera denar e n g a n a k o maitas u n sutsu a goz jaiki eta mailaz maila gogora ekarri genituen gorputz ezko izakiak oro, zerua bera ere, handik isurtzen baitigut e eguzki-ilargi- izarrek euren argia lurrera.

Eta oraindik gorago igo ginen, hausn ar tuz eta hitzez zuk egindako ak mirest e n ; gure arimet ar a iritsi ginen eta areago, Israel egiaren janariaz betiko elikatzen duzun ugaritas u n ahitu ezineko hartar a; Jakinduria da hango bizitza, gauza guztiak beron e n bidez egin baitziren (Jn. 1, 3), izan direnak eta izango direnak. Bera, berriz, ez du inork egin; betikoa da orain eta halax e izango da beti, beraga n ez baita bazenik edo izangorik; izatea baino ez, betikoa delako; izandako a eta izango dena ez da betikoa.

Hartaz mintzo ginela eta hura irrika, apur bat atze m a n genu e n bihotzare n oldar osoz; eta hasper e nk a , gure espirituare n lehen emaitz ak han lotuta utziz, ahoare n hotsera itzuli ginen, gure hitza han baita hast en eta bukatz en . Zer, ordea, zure Hitza den gure Jaunarekin konpar a tuz? Beraga n baitago beti, zahartu gabe eta oro berrituz.

Eta gure artea n esa t e n genu e n : norbaiti isilduko balitzaio haragiare n burrunb a d a ; isilduko balira itsaso- lehor- aireen irudipen ak; ortzia isilduko balitz, eta arimak berak ere bere buruaz pents a t u gabe gainez egingo balu; amet s ak eta irudipen ezko agerkariak oro isilduko balira; eta isilduko balitz zernahi mihi, zantzu, eta igarobide a n egiten den oro, entzut e n dienari hau esat e n baitiote: «Ez gara geu egin; betiko diraue n ak egin gaitu» (Sal. 99, 3); eta hau esan ondore n isilduko balira, egin zituen ar e n g a n a belarriak erne, eta bera bakarrik mintzo balitzaigu, ez haien bidez baina bere- berez, haren hitza entzun dezagu n, ez giza mihiz, ez aingeru mintzoz, ez hodei hotsez , ez igarkizun misteriot su e t a n , baina horiek gabe horiet an maite dugun Hura bera entzungo bage n u, orain gogoar e n argiaz betiko Jakinduria, gauz a guztien gainetik dirauen a , ukitzen dugun modura; egoera honek luze iraungo balu eta askoz ere mota eskas a goko ikuskari guztiak itzali, eta so gagozkion hura argi- zizta honet az atzi barneko pozez... guk hasp er e nk a nahi dugun betiko bizia ez al da argiune honen antzeko? Ez al da hau harako «sar zaitez zure Jaunaren pozean » ? (Mat. 25, 21). Noiz baina? Ez al da izango denok piztuko garen e a n , izatez denok aldatu ak (1 Ko. 15, 51) izango ez bagar a ere?

Honela ari nintzen, hitz zehatz horiekin berekin ez bada ere. Baina zuk badakizu egun hartan horrelakoez ari ginela, eta mintzo ahala mundu a gero eta kaskarra go a iruditzen zitzaigun bere zorabide guztiekin, badakizu zuk, Jauna, amak nola esan zidan: «Sem e, niri dagokida n ez , ez dut jada atse ginik mundu honet a n . Hemen zer egin eta zertarako egon ez dakit, hem e n go itxarop e n a galdurik baitut . Gauza baten g a t ik nahi nuen luzexe a go bizi, alegia, hil baino lehen a go zu kristau katoliko ikustea g a t ik. Hori baino gehiago eman dit Jaungoikoak, zu, munduko atse gin ak arbuiatuz , haren morroi ikuste a . Zertan ari naiz, beraz, ni hem e n? »

XI. Kapitulua

Ez dut ongi gogora tz e n zer erantzun nion; baina handik bost egun er a , gutxi gorab e h e r a , sukarrak jota ohera tu zen. Gaitzaldian, behin zorabia tu eta korde a galdu zuen. Hara joan ginen laguntz er a , baina bereh al a etorri zen bere onera, eta han geund e n oi so egin zigun, anaiari eta niri, eta zerbaite n bila bezala galdetu zigun: «Non nintzen? » Gero, gu triste eta izuturik ikuste a n , «he m e n lur ema n go diozue zuen amari», esan zigun. Ni isilik, malkoei eutsi ezinik; anaiak zerbait esan zuen, hobe zukeela, nonbai t , urruti gabe sorterrian hil. Hau entzunik, aurpe gia larritu eta zorrozki so egin zion hala mintzo zelako, eta gero niri begira esan zuen: «Hara zer dioen!» Ondoren, bioi: «Jar ezazu e gorputz hau nonahi; ez zaitezte honet az kezka. Gauza bat bakarrik eskatz en dizuet , nonahi zaudet el a ere, Jaunare n aurrea n oroit zaitez tela nitaz». Ahal zuen modu a n hitz hauek adierazi ondore n isildu egin zen eta gaitza larriagotuz , hilzoria iritsi zitzaion.

Ni, ordea, Jaun ikusezina, zure zintzoen bihotzet ar a isurtzen dituzun dohainak eta handik datoze n ondorio harrigarriak gogoa n nituela, poztu egin nintzen eta eskerrak emat e n nizkizun; ondotxo bainekien zeinen arret a biziz ari izan zen beti bere hilobia prest a tz e n senarrar e n gorpu

ondoan. Bihotz bat eginik bizi izan baitziren, (jainkozkoak aski sum atz e n ez dituen giza arimari dagokion bezala) zorion hura ere nahi zuen oraindik, eta jende ar e n oroitzap e n e a n utzi, itsasoz haraindi errom e s ibilita ere, bi ezkonlagu n e n gorpuzkiak lur berak estal tzen zituela.

Nik neuk ere ez nekien kezka hutsal hau noiz hasi zitzaion bihotze tik alde egiten, zure onbera t a s u n a g a t ik; eta ikaragarri poztu nintzen horrela agertu zitzaidan e a n , nahiz eta leihoko elkarrizket a hartan «zerta n ari naiz hem e n? » esan zidane a n , sorterrian hil-gogo handirik ez zuen agertu.

Gero esan zidaten , Ostian, ni han ez nengo el a, gure ama ene lagun batzuekin bizi honen arbuioaz eta heriotzare n onuraz lagunkiro mintzo zelarik, denak txunditut a zeudel a emaku m e hari Zuk ema n d a ko keme n az . Bere herritik hain urrun gorputz a utzi beharrak beldurtze n ez al zuen galdegin ziotene a n , «Jaungoikoar e n t z a t ez dago deus urrun –erantzun zien– . Ez naiz beldur azken egun e a n ni piztu- lekua ahantziko zaionik».

Horrela, gaitza hasi eta bedera tzi egun er a , berrogei t a ham a s ei urte zituela, nik hogeita ham a hiru, arima jainkozko eta zintzo hura gorputz e tik atera zen.

XII. Kapitulua

Begiak ixten ari nintzaion; goibel izugarria zetorkidan bihotzera eta negar bihurturik begiet ar a ; nire arimar e n agindu zorrotz pean ene begiek bereh al a irenst e n zuten iturri hura agortzer aino; borroka jasang ai tz a zen niretza t . Azken arnas a ema n zuene a n , Adeoda to haurrak negarrari ekin zion marruka eta guk agindut a isildu zen. Era horret a n nire haur- negar- gura ere, gazte ahots ez , bihotzare n mintzoak galaraz t e n zuen isil zedin. Ez zitzaigun, izan ere, egoki iruditzen hileta hura negar intziriz ospatz e a , negarra , gehien e t a n , errukarri hil direnei eta deus ez bihurtu direnei egiten baitzaie. Hura, ordea , ez zen errukarri hil, ez eta erab a t hil ere. Haren ohituren testiga n tz ak eta bene t ako fedeak sines t ar az t e n zigun hori inolako zalantzarik gabe.

Zer nuen nik halako min latza barne a n , elkarrekin gozo eta maitaro bizitzeko ohitura eten berriaren zauria ez bazen? Pozez bete tz e n nindue n haren testigan tz ak, azken gaitzea n ene arret a ikusirik zintzoa deitzen zidalako; eta samurkiro goraipa tz e n zuen sekula ez zuela nire ahotik hitz gogorrik edo lotsaga b e rik entzun. Hala ere, guztion Egilea zaren Jaungoikoa, zer zen nik izan nion erresp e t u a hark niri zidan begirap e n a r e kin aldera tu t a? Beraz, poz handi hura gabe gelditzeak zauritzen zidan arima, eta bizia urratzen , haren ar ekin bat egina bainuen.

Haurrak negar egite ari utzi ziolarik, Evodiok Salmoe n liburua hartu eta bat kant a tz e n hasi zen; etxeko guztiek erantzut e n genion: Maitasun a eta justizia nahi ditut kanta tu zuretza t , Jauna (Sal. 100, 1). Gertatu a jakitean, anitz anaia eta emaku m e elizkoi bildu ziren, eta horret az ardura tu ohi zirenek hileta antolatu bitarte a n , egoki nerizkion tokian bakarrik utzi nahi ez nindut e n ekin jardune a n ari nintzen gune latz hark burura zekarren az , eta egiaren ukenduz eztitzen nuen Zuk zenekien zauri hura; haiek ez zekiten eta adi- adi zeude n ene jardunari, nik minik sentituko ez banu bezala.

Baina nik zure belarriet an , haiet ako inork entzun gabe , xuxurlatze n nuen nire gehiegizko sentibera t a s u n a eta goibel jarioari eust e n nion; aldi batez amore emat e n zuen, baina berriro bere oldarrez zetorren , ez malko isurket ar aino, ez aurpe gia aldatz er aino; nik banekien, ordea, neure bihotzare n estuas u n a . Aldian aldika gizakiari berez eta izadi legez datozkion gerta behar horiek ni horrela eragite a txit gogaikarri zitzaidan ez , min berriz samintz en nindue n ene minak eta bi goibelaldik tortura tz e n nindut e n .

Gorpua eram a n zuten e a n , joan- etorria malkorik gabe egin genu e n. Hilobi ondoa n utzi eta gorpuari lur eman aurre tik haren alde gure salbazioare n oparia eskaintzerako a n egin ohi zaizkizun

otoitz haieta n ere ez nuen negarrik egin; halere, egun osoa igaro nuen barrutik oso goibeltsu eta naha s aldi hartan ahal bezala egiten nizun otoitz, ene mina senda zenez a n; baina zuk ez zenue n senda tz e n , nire ustez, nik gogoa n hau ongi har nezan, alegia, ikaskizun bakar harekin ere edozein ohiturak zer nolako eragina duen gezurrezko hitzik irenst en ez duen ar e n bihotze a n ere.

Bainua hartze ak on egingo zidala pents a t u nuen, entzun a bainue n bainu hitza (latinez balneu m) grekozko oooooooo -etik (bota) zetorrela, bainuak arimatik tristezia uxatzen omen zuelako. Aitortu behar diot, ordea, zure errukiari, umezurtz en aita zaren hori! (Sal. 67, 6), bainatu ondore n lehen bezala gera tu nintzela. Goibelaldi samin hark ez zuen izerdi tantarik ere bota nire bihotze a n .

Gero lo geratu nintzen eta esnatz e a n ene samina arindua aurkitu nuen, eta ez gutxi ere; eta ohea n bakarrik nengo e n e z , zure Anbrosioren egiazko bertso haiek etorri zitzaizkidan gogora:

Zeru- lurren IrazaileMunduan agintzen duzuna,

Argi eder honta n duzuApainki jantzi egun a .

Gorputz nekee n sorgarriEgin duzu gau iluna;

Barne kezkak uxatzekoSortu duzu lo bigun a.

Gero, ezarian- ezarian, lehengo bihotzaldiak hartu nindu e n, zure zerbitzaria oroituz; haren zurekiko jardun jainkotiarra eta gurekiko samurt a s u n saindu a bat- bate a n galduak bainituen; atseginez egin nuen negar zure aitzine a n , hareng a t ik eta hartaz , nigatik eta nitaz. Eta atxikirik neuzkan malkoak libre utzi nituen, isur zitezela nahi adina, eta bihotzpe a n estalita gorde nituen; haieta n hartu zuen atsed e n nire bihotzak, zure belarriak baitzeud e n han, ez nire negarr a handikeriaz har zezake e n edozein gizonen ak.

Eta orain, Jauna, lerro haue t a n aitortzen dizut: irakur beza nahi duen ak eta uler beza nahierar a . Nik amari, bitarte hartan ene begientz a t hilda zegoen amari, ordu zatiño bateko negarra egine a n hobenik aurki baleza –berak nigatik urtee t a n egin zuen negar zure begientz a t bizi nendin– ez diezad al a irri egin; aitzitik, maitasu n handia badu, nire bekatu e n g a t ik egin diezazula negar zuri, Kristo zurear e n anaia garen guztion Aitari.

X. LIBURUA

VI. Kapitulua

Dudarik gabe , Jauna, jabe naiz maite zaitudal a. Bihotza zauritu didazu zure hitzaz eta maite zaitut. Zeru- lurrek eta han daud e n e k oro nondinahi esat e n didat e zu maitatz eko eta eteng a b e ari dira guztiei esat e n , aitzakiarik ez dezat e n . Baina zu, mese d e egin nahi diodan ari egiten diot mes e d e , eta gupida izan nahi diodan ari izaten gupida (Erm. 9, 15). Bestela , zeru- lurrek gorrentz a t abes tuko lituzket e zure goresp e n a k.

Zer dut, ordea, maite, maite zaituda n e a n ? Ez gorputz eder, ez aldi eder, ez begiok hain maite duten argi zuria, ez lelo guztien doinu leunak, ez lore, gantzuki eta lurrinen usain gozoa, ez mana, ez ezti, ez haragi atal laztang arriak; ez dut hau maite ene Jaungoikoa maite duda n e a n . Halere, argi

antzeko zerbait maite dut, mintzo edo usain edo janari, edo laztan antzeko zerbait maite dut, ene Jaungoikoa, argi, mintzo, usain, janari laztan barnekoia maite dudan e a n ; bertan arimari argi dagio tokian kabitzen ez den hark, mintza tz e n zaio denbor ak ez dara m a n ahots a ; bete tz e n du haizeak barreiatz e n ez duen usain batek; dast a tz e r a emat e n zaio janez ahitzen ez den jakia; honi itsat siz, ez dago, gero, aseb e t e t e a aldentz eko beldurrik. Hau dut maite , nire Jaungoikoa maita tz e a n .

Eta hau zer da? Galdegin nion lurrari eta erantzun zidan: «Ez naiz ni»; eta bertan daud e n guztiek erantzun bera ema n zidaten . Galdegin nien itsaso ari, amildegiei eta arima bizia duten narraz tiei, eta erantzun zidat en: «Ez gaituzu zure jainko. Gure gainetik bilatu beharko duzu». Haizekirri iheskorrei egin nien galde, eta hegaz tiekin batera aire zabal osoak erantzun: «Gezurra dio Anaxime n e s e k; ez nauzu jainko!» Zeru, eguzki, ilargi eta izarrei galde eta: «Ez gara zu bila zabiltzan jainkoa!», erantzun zidat en.

Esan nien nitaz landa daud e n guztiei: «Esad az u e zuek zerbait nire Jaungoikoaz, zuek ez bazare t e ; esad az u e hartaz zerbait». Eta oihu handiz mintza tu ziren: «Hark egin gaitu». Nire galdera haiei so egitea izan da eta erantzun a beraien edert as u n a .

Itzuli nintzen neure g a n a eta neure buruari galdegin nion: «Nor haiz hi?», eta erantzun: «Gizona ». Gorputz- arimak neure g a n dauzkat , bata barne a n , best e a landa. Bi haue t a rik nondik bilatu behar nuen nik ene Jaungoikoa, gorpuzkiet a n lurretik zeruraino saiatu bainintzen bilatzen, nire begi- errainu ak urrundu ahala galdezka bidalirik? Hobeki, noski, ene baitan; hona baitatoz berriekin gorputz- mezulari guztiak, zeru- lurren eta bertan daud e n guztien erantzun e n buru eta epaile bailitzan, ene barne ari esan ez: «Ez gara Jaungoiko» eta «Berak egin gaitu». Barneko gizakiak ezagu tz e n ditu gauza hauek, kanpokoar e n laguntz az . Nik barne- gizaki honek ezagu n ditut horiek; nik, neuk- Arimak, nire gorputz are n zentzu m e n e n bidez.

Mundu zabalari galdegin nion ene Jaungoikoaz eta erantzun zidan: «Ez naiz ni; hark egina bainaiz».

Zentzudu n guztiei ez al zaie ageri edert as u n hau? Zerga tik ez zaie denei berdin mintzo?

Handi eta txiki, animaliek ikusten dute, baina ezin galdegin, ez baitut e zentzu berriem aile e n gain arrazoiaren irizpidea nagusi . Gizakiak, aldiz, galdegin dezake, Jaungoiko ikusezina ikusgarri gerta tz e n baitzaio haren egintzak aztertze n dituen ari (Erm. 1, 20); baina maitas u n ak haien mend e uzten ditu eta mend e a n daud elarik ezin iritzirik ema n. Galdegileei ez baina iritzi emaileei erantzut e n baitiete . Ez dute mintzorik aldatz en , hots, edert a s u nik, batak ikusi soilik egiten badu eta best e ak ikusi eta galdetu , bakoitzari bere erara agertz eko; baina bientza t era berdine a n agertuz mutu da batare n tz a t eta best e a ri mintzo zaio; hobeki esan , guztiei mintzo zaie baina haren mintzoa kanpotik hartu eta barne a n egiarekin aldera tz e n duten ek ulertzen dute. Egiak esat e n baitit niri: «Zeru- lur eta gorpuzki oro ez dituzu Jaungoiko». Haien izaerak gauza bera dio, argi ikusten baitut e mukulua txikiagoa dela zatian osoan baino. Hobea zaitut, arima, zuk biziaraz t e n baituzu gorputz honen handiera, bizia eman e z , inongo gorputz ak ezin ema n go diona best e ezein gorputzi. Zure Jaungoikoa, ordea, zure biziaren bizi ere baduz u.

VIII. Kapitulua

Gailenduko dut nire izatear e n gaitasu n hau eta mailaka igoko naiz egin nindu e n a g a n a .

Eta banator oroimen ar e n zabaldi eta jauregi handie t ar a , bertan baitaud e ezin konta ahala errainure n gordailuak, zentzu m e n e k ekarriak. Hor dago gorderik bururakizun oro, edo gehituz edo gutxituz edota zentzu m e n bidez hartu a nolabai t aldatuz; bai eta han gorde eta inoren oroimen ar e n kargu utzi dugun edozer, ahan tziak irentsi eta ehortzi ez badu.

Han nago e n e a n gogo dudan a ekarrarazi nahi dut eta gauz a batzuk bereh al a datozkit; best e batzuk behin eta berriro eskatu ostea n , gordailu ezkutu a go t a n baileud e n; best e batzuk trumilka eta bultzaka datoz eta best ere n bila gabiltzala, «ez al gara gu?» esaka agertz en zaizkizu pare a n . Bihotzaren eskuaz uxatzen ditut nik oroimen aurretik, nahi duda n a lausot a tik argi dadiño eta ezkutu tik begi- bistara agertu.

Zenbait erraz eta txukun antola turik, eskatu bezala datozkit eta lehen go e k oraingo ari tokia egiten diote, eta toki eginez gorde ohi dira, berriro nahi dudan e a n atera tz eko. Hau gerta tz e n da zerbait buruz esat e n duda n e a n .

Han daud e oro sailka eta bereiz gorderik, bakoitza bere atetik sartut a: argi, margo eta gorputz itxurak begien bidez; soinu mota oro belarriz; usain oro sudur zuloz; dast a g a rri oro ahoz; eta gorputz osoare n sentim e n e t ik gogor eta bigun, hotz eta bero, leun eta latz, astun eta arin den oro, gorputz ar e n baitan nahiz landa. Behar dene a n gogora tz eko eta berrizta tz eko, oroimen a r e n kolko handiak eta beron e n sabel ezkutu izugarriak hartzen ditu hauek guztiak. Bakoitza bere atetik sartzen dira eta han gelditzen.

Ez dira, baina, gauzak berak sartzen , zentzu m e n e k haute m a n d a k o e n irudiak baizik; eta gertu daud e oroimen er a ekarri nahi dituen ar e n tz a t . Nork esan, ordea, nola eratu diren irudiok, zein zentzu m e n e k haute m a n eta barne a n gorde dituen agerian egon arren? Zeren, ilunpe a n eta isil nagoe n e a n ere, gogo badut , atera tz e n baititut margo ak oroimen e r a eta bereizten ditut zuria eta beltza eta best e edozein kolore, (soinuek bertan naha si eta inolako trabarik egin gabe begiz aukera t u t ako a oroitzeari, han bereiz kokaturik bezala baitaud e). Hauei ere, nahi izanez gero, dei egin diezaieket eta bereh al a ditut nirekin, eta mihia geldi eta eztarria isil, nahi duda n a dut kanta tz e n; halere, han daud e n margo haien errainuak ez dira tarte a n sartzen , ez dute trabarik egiten belarriet a t ik sartut ako altxorra berrizta tz e a n .

Orobat , best e zentzu m e n e n bidez sartu eta bildu duda n oro; nahierara oroit naiz haiet az, eta lili zurien usaina bereizten dut biolete t ik batere usnatu gabe; eta ezti leuna nahiago dut latza baino, oroitze hutsez , dast a t u edota ukitu beharrik gabe.

Barnez ari naiz horrela, nire oroimen ar e n gela neurrigab e a n . Hemen gertu ditut zeru- lur itsaso ak, haiet an haute m a n ditudan guztiekin, ahantzi dituda n ak salbu. Hemen aurkitzen naiz nerau eta nitaz oroitzen naiz, zer, noiz, non, nola egin dudan eta egiterako a n zein egoera t a n nengo e n . Heme n daud e nik esperim e n t a t u edota sinet sit akoe t a t ik gogoan ditudan a k. Gordailu honet a t ik irteten dira gauze n antzekot a s u n a k eta aldi berea n elkarren hain ezberdinak, batzuet a n esperim e n t a t u a k , best e t a n esperien tzien poderioz sinetsiak; eta hauek lehengo ekin aldera t uz gerorako ekintzak, gertakizunak eta espera n tz ak eragiten dituzte nigan, eta hauek oro berriro aurrea n bezala hausn ar tz e n ditut: «Hau eta hori egingo dut» diot neure artea n , hainbe s t e gauze n irudiz gainezka dauka d a n arimako sabel handi honet a n ; eta hau edo hori gerta tz e n da. «Oi, hau edo hura gerta baledi!». «Libra gaitzala Jaungoikoak honet a tik edo best e t ik!». Horrela ari naiz neure artea n , eta esat e a n gauz a horien guztien irudiak gertu datozkit oroimen ar e n gordailu beretik; ez bainez ak e haiei buruz deus esan han ez baleud e.

Handia da oroimen ar e n indarra, handia benet a n , ene Jaungoiko, aterpe zabal, amaiga b e a ; nor iritsi da sakoner aino? Hau arimako indarra dut, nire izaerari dagokiona, eta neronek ere ezin dut ulertu naizen osoa. Beraz, arima bere izatea eduki ahal izateko estue gia da. Non dagoke beraga n kokatzen ez den bere hori? Agian berag a n dik kanpo eta ez beraga n? Nola bada ezin eduki?

Guztiz harritzen nau honek eta erab a t txunditzen. Hor dabiltza gizakiak mendi garaiak, itsas uhin erraldoiak, ibaien korronte zabalak, ozeano ar e n handit asu n a eta izarren itzuliak mirest er a joanak eta beren buruari ez diote arret arik egiten, eta ez dira harritzen nik haiek aipatz e a n ez ditudal a begiz ikusten; eta ezin aipatu ere oroimen e a n ikusi ez banitu, ez mendi, ez uhin, ez ibai, ez izar, begiez ikusiak, eta ozeano a , sinet sia soilik, nire oroimen barne a n kanpo a n bezala ikusirik,

halako tarte ikaragarrie t a n . Ez nituen, ordea , ikusiz irentsi begiz ikuste a n , eta ez daud e nigan haien irudiak baizik; eta badakit gorputz ar e n zein zentzu m e n bidez ezarri zaizkidan haiet ariko bakoitza.

IX. Kapitulua

Baina ez dira horiek bakarrik nire oroimen ar e n ahalm e n muga g a b e a k gorde ditzaket e n a k . Hortxe daud e, lekua ez den urruneko barne t e gi moduko a n arte liberale t a n ikasitakoak eta oraindik ahaztu g a b e a k ; ez haien irudipen ak, haiek beraiek baizik. Gram atika zer den, trebezia dialektikoa zer den, zenbat galder a mota diren badakit; eta haue t az dakidan oro oroime n e a n dauka t , ez irudiak gorde eta gauzak kanpoa n utzirik bezala; ez eta hots egin eta pasa ondore n , belarriet an itsatsi t ako mintzoare n zantzu a bezala, hortik gogora tz e n dugularik hotsik gabe ere, berriro entzungo bage n u bezala; ez eta igaro eta airean galdu ondoren usaim e n a eragiten duen kutsua bezala, handik igortzen baitu irudia oroime n e r a eta oroitzap e n e z errepikatz e n dugu guk; ez eta janaria bezala, sabel e a n zaporerik sentitu ez arren, oroimen e a n nolabait dast a dezake gu n a ; ez eta gorputz az ukitzean sum atz e n dugun a, urrun egond a ere, oroituz iduri ohi baitugu. Izan ere, gauz a hauek ez dira oroimen e a n sartzen , baina berau e n irudi soilak azkar- azkar harrap a tz e n ditugu eta gela antzeko gune miresgarriet a n gordetz e n , eta harrigarriro irteten dira oroitzap e n e r a dakartz a gu n e a n .

X. Kapitulua

Alabaina, galdera motak hiru direla entzut e n duda n e a n , «bad e n , zer den, nolakoa den», hitz haue n mintzo islak gordetz e n ditut, eta badakit soinu eginez airean joanak direla eta jadanik ez direla. Mintzo horiekin adierazitako ak, ordea, gorputz ar e n ezein zentzu m e n e k ez ditu inoiz ukitu eta ez ditut ikusi nire gogoa n izan ezik, eta oroimen e a n haien irudiak ez baina haiek beraiek gorde ditut. Nigan nondik sartu diren esan bezat e eurek, ahal badut e . Ene gorputz- ate guztiak miatzen ditut eta ez dut sum atz e n nondik sartu diren. Begiek diote: «Margodu n badira, guk iragarri ditugu». Belarriek diote: «Soinurik badut e , guk sum ar azi ditugu ». Sudurrak dio: «Usainik badute , hem e n dik pasa dira». Dasta m e n a k ere honela dio: «Zaporerik ez badu, ez niri galdetu ». Ukimen ak, berriz: «Gorputz ezko a ez bada , nik ez dut ukitu; ukitu ez badut , ez dut haren berririk ema n ».

Nondik eta nora sartu ziren hauek nire oroimen e a n ? Ez dakit nola; ikasi nituen e a n ez bainizkion inori sinet si, baina neuk ezagu tu nituen eta egiatza t onartu nuen eta oroimen ari gom e n d a t u nizkion gordailutz an bezala, nahi nuen e a n atera tz eko. Beraz, nik ikasi baino lehen ere han zeude n; baina ez oroime n e a n . Hortaz, aurkeztu zizkidat e n e a n , non eta zergatik ezagut u nituen? Eta nolat an esan nuen: «Hala da! Egia da!», lehendik ere nire oroimen e a n zeudelako ez bada? Hain zeude n, ordea, urrun eta gorde zoko sakone t a n , norbait ek iragarriz atera ez balira, ez bainitue n ziurrenik sekulan pents a m e n d u r a itzuliko.

XI. Kapitulua

Horrela aurkitzen dugu gauza hauek ikaste a , –zentzum e n bidezko irudirik gabe , berez diren bezala, geure baitan sum atz e n ditugun modu a n–, lehendik oroimen e a n han- hem e nk a barreiaturik zeude n gauz ak pents a m e n d u r a ekartze a baino ez dela eta arret az zaintzea oroime n e a n

eskura g arri izan daitez en; era horret a n , lehen aban do n a t u rik eta sakab a n a t u rik ezkutua n zeude n a k deitu eta aise geure g a n a ditzagun. Zenba t honelako dauzka ene oroimen ak, lehen aurkitut ako ak eta, esan bezala, eskura bezala erakarriak! Eta ikasi ditugula eta ezagu tz e n ditugula esan ohi dugu. Gauza hauek aldika gogora tz e a ri uzten badiogu berriro murgiltzen dira eta zoko ezkutu e t a r a ihes egiten dute eta berriak bailiran hantx e gogora tu behar dira berriro –ez baitut e best e tokirik– eta atzera bildu behar ditugu ikasiak izan daitez en , hots, nolabai t barreia tu a bildu: hortik dator cogitare ; cogo hitza cogito hitzarekiko, ago agito- rekiko edota facio factito- rekiko bezala baita latinez. Hitz hau, ordea, beretz a t hartu du goga m e n a k eta jada ez da esat e n cogitare elkartzen dena (colligitur) adieraz t eko, hau da, edonon biltzen denari buruz (cogitur), gogoa n biltzen denari baizik.

XV. Kapitulua

Baina irudi bidez ala gabe , nork esan erraz?

Hain zuzen ere, aipatz e n dut harria, aipatz e n Eguzkia, eta gauz a hauek nire zentzu m e n e n aurrea n egon ez arren, haien irudiak gertu dauzkat gogoan.

Aipatzen dut gorputz- mina inongo minik ez duda n e a n ; baina minaren irudia gogoa n ez banu, ez nekike zertaz ari naizen, eta jardune a n ez nintza t ek e gai mina atse gin e tik bereizteko.

Gorputz ar e n osasun a aipatz e n dut gorputz sasoi onean nago e n e a n , hots, gauz a bera daukad a n e a n ; baina haren irudia gogoa n ez banu, ez nezake gogora inola ere izen horren esan a hia ; gaixoek ere, osasun a aipatz e a n , ez lekikete zer esa t e n den osasu n ar e n irudia gogoan ez baleukat e , gauza bera gorputz e tik urrun egonik ere.

Aipatzen ditut zenba tz eko zenbakiak, eta gogoa n dauzkat , haien irudiak ez baina zenbakiak berak.

Aipatzen dut Eguzkiaren irudia eta gogoan daukat ; ez Eguzkiaren irudiaren irudia; Eguzkiaren irudia bera dauka t gertu oroitu hala.

Aipatzen dut goga m e n a , eta badakit zer dudan aipatz e n . Eta non jabetu horret az goga m e n e a n bertan ez bada? Hau ere, berez ez baina irudiz al dago bere aitzinea n?

XVII. Kapitulua

Handia da eta izugarria, ene Jaungoiko, oroimen ar e n indarra: sakon a eta mugarik gabe anitza. Eta hau arima da, eta hau neu naiz. Zer naiz, beraz, ene Jaungoiko? Zein izaera mota naiz? Era askotako bizi anitza, zinez neurrigab e a . Hona hem e n ni ene oroimen ar e n landa, leize eta ezin konta ahalko hartzuloet a n , ezin konta ahala mota gauz ez neurrigab eki bete ak; nahiz irudiz, gorputz guztienak bezala; nahiz prese n tziaz, artee n ak bezala; nahiz ez dakit zein ezagu er az edo aukeraz , arimar e n grinen ak bezala, zeinak arimak nozitu ez arren oroimen ak baitauzka, oroimen e a n dago e n oro ariman dagoelako. Hauek guztiaue n g a t ik hara t- honat nabil eta jirabiraka hega n dagit eta ahal bezain barren a sartzen naiz helmug arik inon aurkitzen ez badut ere. Hain da bizkorra oroimen a ! Halakoa da bizi- indarra heriotzarako bizi den gizonare n g a n !

Zer egingo dut, beraz, ene Jaungoiko, ene egiazko bizia? Gain-dituko al dut oroimen a deritzon nire indar hau ere? Gaindituko al dut zugan a , argi gozo zaren horreng a n a igotzeko? Zer esa t e n didazu? Hona ni, ene arimatik zugan a igoz, nitaz gaindi baitzaud e; gaindituko dut oroimen deritzon indar hau ere, zugan aino irits daiteke e n bidetik

iristeko; zuri itsatsiko natzaizu, itsas ahal bazaitzake t . Piztiek eta hegaz tiek ere badut e oroimen a , best ela ez lirateke itzuliko beren gordeleku eta habiet ar a ; ez lukete best e hainba t ohiko gauza egingo eta ez litezke horiet ar a ohituko oroimen ez izan ezik. Gaindituko dut oroimen a ere lau hankako e t a t ik bereizi nindue n ar e n g a n a eta zeruko hegaz tiak baino jakintsua go egin nindue n a r e n g a n a iristeko. Oroimen a ere gaindituko dut aurki zaitzad a n , baina non aurkituko zaitut, egiaz ona eta atsed e n seguru a zaitugun hori? Nire oroimen e t ik kanpo aurkitzen bazaitut ez naiz zutaz oroit; eta nola zu aurkitu gogora tz e n ez bazaitu t?

XIX. Kapitulua

Eta zer gerta tz e n da oroimen ak berak zerbait galtzen duen e a n , hala gerta tz e n baita ahan tzia oroitu nahian haren bila dihardu gu n e a n ? Non bilatuko dugu oroimen e a n bertan izan ezik? Eta bat best ere n ordez gogora bazaigu, arbuiatu egiten dugu bila gabiltzan a aurkitu arte. Eta aurkitzen dugun e a n esan ohi dugu: «Haux e da!»; ez genuke hori esango ezagu n a ez balitzaigu, ez eta ezagu tu ere oroit ez bagine n . Segur aski ahan tzia genu e n. Edota, agian, osorik galdu gabe zegoen zatitik gainer ako a bilatzen genu e n? Oroimen a ez baitzebilen gauz ak bete- bete a n iraultzen, ohi duen legez, eta ohitura etend a , errenk a bezala eskatz en zuen falta zitzaion hura: hala, gizon ezagu n bat ikusten edo hartaz pentsa tz e n dugun e a n , haren izen ahantzia gogora tu nahi izanez gero, best e edozein izenek ez gaitu hareng a n a eram a t e n , izen horrek ez dakarkigulako pertson a hura gogora; beraz, bata best e a r e n ondore n, denak baztertuko ditugu; ohikoa eta zehazki ezagu n a lortu arte ez dugu atsed e nik.

Eta nondik aurkeztu zait hau, oroimen e t ik ez bada? Inork aipatu t a gogora tz e n dugun e a n , handik dator. Ez baitugu berri bezala onartze n; oroituz baiest e n dugu aipatu zaigun a dela. Oroimen e t ik eraba t galdua balitz, aipaturik ere ez genuke gogora tuko.

Ezin esan, beraz, eraba t ahaztu dugula, ahantzi izana, bedere n , gogoa n dugun bitart e a n . Beraz, osorik ahan tzi dugun a galduz gero, ezingo genuk e inola ere aurkitu.

XXVI. Kapitulua

Non aurkitu zaitut, beraz, zu ezagutz eko? Ezagutu baino lehen a g o ez baitzintud a n oroimen e a n ; ezagutz eko, non aurkitu zaitut nire gainetik zeuga n izan ezik? Ez da tokirik eta atzera eta aurrera gabiltza eta inon tokirik ez. Zu Egia! Nonahi gailentz e n zara aholku bila datozkizun guztien aurre a n eta aldi berea n erantzut e n diezu aholku ezberdin e n bila datozkizun guztiei. Garbi erantzut e n diezu, guztiek garbi entzut e n ez badizut e ere. Nahi duten a galdetz e n dizute, baina ez dute beti nahi duten a entzut e n . Zure zerbitzaririk onen a ez da bere nahierara zuri entzut e a espero duen a, zuri entzun a nahi duen a baizik.

XXVII. Kapitulua

Berand u maite izan zaitut, edert as u n hain zahar eta hain berri, bai, oso beran d u maite izan zaitut! Barnea n zintud a n , ni, berriz, kanpotik nenbilen zure bila; eta ni, itxuraga b e hau, zuk egindako edert as u n e t a n oldarka sartzen nintzen zure bila. Nirekin zinen eta ez nintzen zurekin. Zugan izan ezik, inon ere ez lirateke e n haiek zugandik urrun ninduka t e n . Dei egin didazu, dei eta

oihu, eta nire gorreria hautsi; argi eta distira eginez uxatu duzu nire itsum e n a ; zure usain gozoa zabaldu duzu eta arnas tu dut, eta zure irrikaz nabil ordutik; dast a tu zaitut eta gose- egarri naiz; ukitu nauzu eta zure bakeak sugarre t a n nauka.

XXVIII. Kapitulua

Ni osorik zurekin bat egin nadine a n , ez dut gehiago oinazerik eta lanik izango, eta nire bizia zutaz eraba t beterik biziko da. Baina orain, zutaz bete tz e n duzuna arintzen baituzu, zutaz beterik ez nago el ako astun nakio neure buruari.

Borrokan ari zaizkit poz negarg a rriak negar pozgarriekin, eta ez dakit nor irtengo den garaile. Ai ene, Jauna! Erruki zakizkit! Ai ene! Nire min gaiztoek poz onekin dute borroka, eta ez dakit nor irtengo den garaile. Ai ene, Jauna! Erruki zakizkit! Ai ene!

Ez dut nire zauririk ezkuta tz e n; send a gile zara, ni gaixo; zu urrikaltsu, ni errukarri. Ez al da borroka gizakiaren bizitza lurrean? (Jb. 7, 1) Nork maite ditu neke- lanak? Guk haiek jasat e a nahi duzu, ez maitatz e a . Jasankizunik ez du inork nahi, jasat e a maite badu ere. Jasate ak pozten badu ere jasat ekorik eza nahiago du.

Zori txarre a n ona nahi dut, onea n txarra dut beldur. Bi hauen tarte a n zer dago giza bizian tentazio ez denik?

Erne mila eta bi mila bider gizarteko zorionei! Ezbeharrar e n beldurra g a t ik eta pozaren ustelkeriag a t ik! Kontuz mila eta bi mila bider munduko zoritxarrari! Onera nahia baitu eta txarra gogorra delako, iraunkort a s u n a galarazi lezake. Giza bizia ez al da lurrean eten g a b e k o tentazioa?

XXIX. Kapitulua

Itxarope n guztia nik zure erruki txit handian dut. Emazu agintzen duzuna eta agindu ezazu nahi duzun a. Neurritsu izateko agintzen diguzu; eta norbaitek dio: Baina Jaungoikoak ema n barik ez nuela neurrita su n a neureg a n a t u ko jakinik, dohain hori noreng a n dik zetorren jakitea bera bazen neurrit asu n ar e n adieraz garri... (Jak. 8, 21).

Neurritasu n horrek, izan ere, biltzen gaitu eta bater a tz e n , askotar a sakab a n a t u baikinen. Gutxiago maite baitzaitu zurekin zerbait maite duen ak ez badu hura zugatik maite.

Oi, beti sutan eta inoiz itzaltzen ez zaren maitasu n a! Ene Jaungoiko, maitas u n a , sutu nazazu! Neurritasun a agintzen duzu? Emazu agintzen duzuna eta agindu nahi duzun a!

XXXVII. Kapitulua

Egunero zirikatzen gaituzt e tentaldi hauek, Jauna, atsed e nik gabe . Giza mihia da gure egun eroko labea . Honetan ere neurria agintzen diguzu: emaz u agintzen duzuna eta agindu nahi duzun a.

Ezagun ak dituzu zugan ako nire bihotzare n intziriak eta nire begien errekak. Ez diot aise igartzen izurri honet a tik noraino nagoe n garbi, eta beldur naiz, nire begiek ez, bai ordea zureek dakizkiten hoben ezkutu ez . Beste edozein tentaldi motan badut neure burua aztertzeko ahalm e n a ;

honet a n ia batere ez. Atsegin lizunetik eta gehiegizko ikusmine tik ondotxo dakit nola iritsi naizen ene barren a mend er a t z e r a , nahita edo halabe h a rr ez gauz a horiek gabe geratz e a n . Neure buruari egiten baitiot ordua n galdera , ea noiz zaidan gogaikarriago, noiz eram a n g a r ri ago haiek ez edukitzea .

Aberast a s u n ei dagokien ez , –hiru grina horien, nahiz biren, nahiz guztien zerbitzuko direla– arima ezin ohartu baledi gutxiest e n dituen haiek edukita , utzi ditzake froga egiteko. Baina goresp e n a ri dagokion ez , gabe egoteko eta horrela zer dezake g u n frogatz eko, gaizki bizi behar al dugu eta hain gaiztoki eta basa ti ezen ezagun gaitue n orok higuin gaitzake e n eran? Zorakeria handiagorik esan edo asm a ahal ote liteke!

Baina goresp e n a bizitza onare n eta egintza onen lagun izan ohi eta behar denez, ez haren lagungo a , ez biziera ona, ez ditugu bazter utzi behar. Baina zerbait gabe egote a aise ala nekez eram a n dezake d a n ezin jakingo dut hura gabe egon ez nadin arte.

Zer aitortzen dizut, Jauna, tent aldi mota honet a n? Goresp e n a k atsegin ditudala, alegia. Baina egia areago dut atsegin goresp e n a k baino. Aukeran jarriko balidat e zer duda n nahiago: zoro amorra tu a izan, guztiet a n huts egin eta gizaki guztien goresp e n a jaso, edo zuhur eta egian oso tinko egonik gizon guztien irainak jaso, badakit zer haut a .

Ez nuke nahi, ordea , inoren ahotik datorkidan edozein gorap e n e z neure poza gehitzerik. Aitortzen dut, ordea, laudorioak gehitu ez ezik irainak gutxitu ere egiten duela. Eta ahulkeria honek asalda tz e n nauen e a n , nire burua zuritu nahia datorkit; zuk dakizu, Jauna, nolakoa, eta kolokan uzten nau. Zuk agindu diguzu, izan ere, ez neurrita su n a soilik, hots, zertan mend er a t u behar dugun gauze n zaletasu n a , orobat zuzent a s u n a ere, hots, nora bidera tu maitas u n hori; eta zu ez ezik lagun hurkoa ere maita tz e a nahi duzunez , sarritan pozten nau, ustez, lagun hurkoar e n onurak edota esper a n t z ak , ongi ulertu duen ar e n laudorioa atsegin duda n e a n ; orobat , haren gaitzez nahigab e t z e n naiz ontasu n ezjakinari irainka ari zaizkione a n .

Niregan ako laudorioek ere pena tz e n naute inoiz, nahigab e zaidan a goraipa tz e n duten e a n edo nire dohain eskas edo kaskarrak behar baino gehiago estima tz e n direne a n .

Nondik dakit, ordea, zergatik horrela eragiten naue n; nire goreslea nigandik okertze a nahi ez dudalako, ez haren etekinak eragiten nauel ako, baina niri nigan atse gin zaizkidan on horiek gozoago zaizkidalako best e inori ere atsegin zaizkione a n? Ez naute , nolabait , ni gores t e n nitaz daukad a n aburu a gorest e n ez duten e a n ; nire gogoko ez direnak goraipatz e n baitituzt e, edo gehiegi aupa tz e n hain gogoko ez zaizkidan ak. Beraz, honet a n ere zalantzak ote ditut nirekiko?

Izan ere, zugan ikusten dut, Egia, best e ek ni gorest e a n nerau g a t ik ez baina hurkoar e n onak ni eragite a komeni litzateke el a . Eta hala ote den ez dakit; honet a n nik neure burua baino ezagu n a g o nauzu zuk. Arren, ene Jaungoiko, nerau ezagut a r azi nazazu, nigan aurkitzen ditudan zauriak aitor diezazkied a n nire alde otoitz egin dezake t e n anaiei. Arreta t su a g o aztertuko naiz berriro.

Hurkoare n etekinak eragiten bana u nire goresp e n e t a n , zergatik hunkitzen nau gutxiago nire ordez best e norbait bidega b e z iraintzen duten e a n ? Zergatik mintzen nau areago niri zuzendu t ako irainak, best eri zitalkeria berber az nire aurre a n egozte n dioten laidoak baino? Hau ere ez ote dakit? Azkenik neure burua liluratu nahi al dut eta egiarik ez esan zure aurre a n , bihotzez eta ahoz?

Uxa ezazu, Jauna, nigandik zorakeria hau! Ez dadila nire ahoa izan, neure burua gantzutuko duen gaiztoen olioa (Sal. 140, 5).

XI. LIBURUA

IV. Kapitulua

Badira, noski, zeru- lurrak, eta oihuka ari dira eginak direla, muta tz e n baitira eta itxuralda tz e n . Egina izan gabe, existitzen den orok ezingo du lehendik ez zeukan zerbait izan, horret a n baitatz a muta tz e a eta itxuraldatz e a . Oihuka ari dira, halaber , ez direla berez eginak: «Norbaitek eginak garelako gara, izan ere; beraz, izan baino lehen ez ginen, gerok gerau egiteko». Eta horrela dioten e n ahots a ebiden tzia bera da. Zuk, Jaun eder horrek, eginak dira, eder baitira; on horrek eginak, on baitira; zaren horrek eginak, baitira izan ere. Ez dira, baina, egin dituen hura bezain eder, ez hain on, ez hain «izan». Zure aldea n ez dira eder, ez on, ez «izan». Badakigu hau, zuri eskerrak, eta gure jakitea zureare n aldea n ezjakintas u n a da.

V. Kapitulua

Nola egin zenituen , beraz, zeru- lurrak eta zer nolako tresneria erabili zenue n ekintza handi honet a n? Ez, noski, gizaki artisau ak bezala, gorpuzkitik gorputz a, arimar e n nahierara , bere baitan dakusa n eredu a nolabai t ezarriz, (eta nondik lezake hau, zuk egin zenuel ako izan ezik?) eitea ema n diola lehendik zenari eta izatea zuenari, hots, lurrari, harriari, zurari edo honelako edoz eri.

Eta nondik lirateke hauek zuk sortu izan ezik? Artisau ari zuk eman zenion gorputz a; zuk arima, gorputz are n agint ari; zuk gaia ere, zerbait egiteko; zuk artegintz arako asm a m e n a , agerira zer atera barne a n ikus dezan; zuk gorputz ar e n zentzua , adierazle gisa, egiten duen a bere barnetik ekaira atera dezan, eta era bere a n zer egin duen barne ari iragarri diezaion, honek aurre a n dauka n egiari barnez barne galdetz eko modu a n ongi egina den ala ez.

Zu gorest e n zaituzte orok, guztien egile zaren hori! Baina nola egiten dituzu? Nola egin dituzu, Jauna, zeru- lurrak? Ez, noski, zeruan, ez lurrean ez dituzu egin zeru- lurrak, ez airean ez uret an , hauek ere zeru- lurreta n baitaud e . Izadi osoa ere ez duzu egin izadi osoan, ez baitzen non eginik, «izat e a » egin zedin baino lehen. Eskuan ere ez zeneuk a n ezer, zeru- lurrak harta t ik egiteko; nondik edukiko zenue n zuk egin gabeko ezer, zeuk handik zerbait egiteko? Zu zarelako izan ezik, ba al du izaterik zerbait ek? Zuk esand a egin ziren, zure hitzez egin zenituen denak.

VI. Kapitulua

Nola esan zenue n, ordea? Hodeitik «hau da nire sem e a , nire maite a » (Mat. 3, 17) esan zenue n bezala ote? Mintzo hura egina eta iragan a da, hasi eta bukatu a . Silabak soinuka iragan ziren, bigarren a lehen ar e n ondotik, hirugarre n a bigarren ar e n atzetik eta horrela hurren ez hurren, azken a best e e n ondotik eta azken ar e n hurren isiltasun a .Argi eta garbi nabari da hortik, best e sorkari aldikor baten mugim e n d u a k eragina zela mintzo hura, zure nahi betikoari men eginez. Eta zure hitz aldirako eginok, ageriko belarriek iragarri zizkioten adime n zuhurrari, honen barren go belarria zure betiko hitzera baitago adi. Alderatu zituen honek aldian hotsa zuten hitzok zure hitz betikor isilarekin eta honela esan zuen: «Best erik da, oso best erik»; hauek nitaz oso azpitik daud e, izan ere ez dira, ihesi baitoaz, gure Jaungoikoar e n hitzak, ordea, betiko dirau (Is. 40, 8).

Bera, mintzo ozen, iragankorrez esan bazen u, esan, zeru- lurrak egin zitezela, eta horrela zeru- lurrak egin, zeru- lur horiek baino lehen bazen sorkari gorpuzdu n e n bat, zeinaren denbor az neurtu t ako higialdiet a t ik mintzo hura aldian zehar iragaiterik bazego e n . Baina zeru- lurrak baino lehen ez zen gorputzik; eta baldin eta bazen, aldi gabeko mintzoz zuk egina behar zuen, aldiko mintzoa sortaraziz, zeru- lurrak egin zitezela esat eko . Edozein izanda ere, mintzo haren sorburu a

zuk egina ez bazen , ez zen deus izango. Beraz, hitz hauek mamitzeko gorputz a gauz a zedin, zein hitzez agindu zenue n?

VII. Kapitulua

Beraz, «Jaungoiko, zure aurrea n Jaungoiko» duzun Hitza ulertzera deitzen gaituzu, betidanik esat e n dena , eta hartan guztiak betidanik betidaino esa t e n dira. Esaten ari zena ez da bukatz e n , eta best erik esa t e n da, guztiak esan ahal izateko, denak bate a n eta betidaino. Bestela aldia eta aldaer a litzateke eta ez egiazko betikotasu nik, ez egiazko hilezkortasu nik.

Ulertu dut hau, Jauna, eta eskerrak zuri; ikasi dut, aitortzen dizut, ene Jauna; eta ikasi du nirekin eta ones t e n zaitu zinezko egiari eskergai tz ez zaionak. Badakigu, Jauna, badakigu, zena ez den, edo ez zena den, heine a n hil eta jaio egiten dela. Ez da, beraz, zure Hitzean deus iragankorrik ez ordezkatz ailerik, egiaz hilezkor eta betiko baita. Horrega tik betikotas u n e a n kide duzun Hitz horret a n , bate a n eta betiko esa t e n duzu zuk esan oro, eta gerta tz e n da egiteko diozun oro. Esanez best ez ez duzu egiten; halere, ez dira gerta tz e n behin eta betiko zuk esan ak oro.

VIII. Kapitulua

Zerga tik hau, arren, ene Jaungoiko? Nolabait badakit, baina nola esan ez dakit, honela izan ezik: hasiera eta bukaer a duen edozer, noiz hast en da eta noiz bukatz e n? Inongo hast erik eta bukatz erik ez duen betiko arrazoim e n e a n , hasi eta bukatz e n dela ikasten dugun e a n . Zure Hitza bera da hori, hasiera tik ari baitzaigu mintzatz e n (Jo. 8, 25). Honela mintzatu zen Ebanjelioan gorputz ez , eta honela mintzo zitzaien agerian giza belarriei, sinets zezat en eta barne a n bila zezat en eta betiko Egian aurki zezat e n , han irakast e n baitie ikasle guztiei Irakasle zintzo bakarrak.

Han entzut e n dut, Jauna, zure mintzoa niri esat e n irakas t e n diguna mintzo zaigula; irakas t e n ez diguna, berriz, mintzo bada ere, ez zaigu guri mintzo. Nork irakast e n digu, ordea, diraue n Egiak ezik? Sorkari aldakorra ari zaigune a n ere Egia iraunkorrer a gara m a tz a , han ikasten baitugu bene t a n , aurrez aurre egon e a n entzut e n diogularik, eta senarrari entzut e az pozik (Jo. 8, 25) garen eko tokira itzularaziz. Eta abiapu n tu da; iraun ez baleza guk huts egitea n , ez genuk e nora itzuli. Baina huts eginetik itzultzen garen e a n , ezagut uz itzultzen gara, noski; eta ezagun ahal izateko irakast e n digu berak, Hasiera baita eta mintzo zaigu.

XI. Kapitulua

Hau dioten ek ez zaituzte ulertzen zu, Jaungoikoare n Jakinduria, adimen e n argia; ez dute ulertzen zuk zugan eginak nola gerta tz e n diren, eta betiereko ak jakin nahian ahalegintz e n dira; baina haien bihotza iragan eko eta geroko gauz en mugim e n d u e n jirabiran hegalda tz e n da eta oraindik hutsik dago. Nork geldiarazi eta finkatu hura unetxo batez gera dadin, beti egon e a n dirauen argia atzem a t e ko eta behin ere ezin dirauke e n aldiarekin aldera tz eko, eta ezin konpara t uzko a dela ikusteko? Ikus beza aldi luzea ez dela egiten zirkin iragankor askoz baizik, eta hauek ez daitezke el a aldi berea n zabaldu; betiera n , aldiz, ez dela ezer iragait en; guztia dela orain; dena orain izatea ez da gerta tz e n best e ezein denbor a t a n ; ikus beza, lehen aldi oro geroak bultzatz en duela eta geroa lehen ari darraikiola eta lehen- geroak beti orain den hark egiten eta

higiaraz t e n dituela. Nork eduki giza- bihotza egone a n , betikotas u n a k gerokorik eta lehen gorik gabe, lehen- geroak egon e a n nola erab akitzen dituen ikusteko? Nire eskuak, agian, egin al dezake, edota nire ahoare n eskuak mintza tuz , horrelako gauz a handirik?

XIII. Kapitulua

Norbaiten irudime n hegal aria, aspaldi bateko aldieta n hega n eginez zu Jaungoiko guztiah aldu n, oroegile, guztien jabe, zeru- lur ederre n egile zaren horrek lan handi hori egin baino lehen ezin konta ahala mend e igarotzen utzi zenituela- eta harritu baledi, atzar bedi eta ikus beza gezurrak harritzen duela. Izan ere, nola igaro zitezke e n ezin konta ahala mend e zuk egin gabe ak , zu baitzara mend e guztien egile eta antolatz aile? Edota zein aldi ziteke e n zuk egin ezik? Edota nola iragan , behin ere izan ez baziren? Hortaz, aldi guztien egile zarelarik, zeru- lurrok egin baino lehen aldirik izan bazen , zergatik esan lan- opor zeund ela? Zuk egin baitzenu e n aldia bera, eta aldirik ezin iragan, aldiak egin baino lehen.

Zeru- lurren aurretik aldirik ez bazen, zergatik galde artea n zertan ari zinen? Aldirik ezin izan behinolarik ezea n .

Ez zara zu denbor az aldien aurretikoa; best ela ez zinat ek e aldi guztien aurreko. Baina aurre a hartu diezu lehen aldi guztiei beti aurre a n daukazu n betierar e n handit asu n a z ; eta geroaldi guztiak gainditzen dituzu, haiek geroan baitira eta gerta tu bezain laster iragan a . Zu, ordea , beti bera zara eta zure urteak amaiga b e a k (Sal. 101, 28). Zure urteek joan- etorririk ez dute, gureok, berriz, joan-etorrika ari dira, guztiak gerta daiteze n . Zure urteak oro bate a n daud e, egon daud elako; datoze n ek ez dituzte joandako ak bazter tz e n , ez baitira iragat e n; gureok, aldiz, oro ez direne a n izango dira oro. Zure mila urte egun bat bezala (2P. 3, 8), zure egun a egun ero gaurkoa baino ez da, zure gaur horrek ez baitakar biharkorik, eta ez dator atzokotik. Zure gaur hori betidanik betidainoko a da. Horrega tik erne zenue n zeure betikidea eta esan zenion: gaur nik erne zaitut (Sal. 2, 7). Aldiak oro zuk eginak dira eta aldi oro baino lehen zara; aldirik gabeko aldirik ez da inoiz izan.

XIII. Kapitulua

Deus egin gabe inoiz ez zara izan, denbor a bera zuk egina baita. Ez da aldirik betikide zaizunik, zuk beti bera irauten duzulako; eta aldiak hala balirau ez zen aldi izango. Zer da, beraz, aldia? Nork adierazi labur, eta erraz? Nork bereg a n a t u aldia pents a m e n d u r a , gero hartaz mintzatz eko? Eta hala eta guztiz, zer arrunt a go eta ezagu n a g o gure jardune a n denbor a baino? Eta ulertzen dugu hartaz hitz egite a n eta ulertzen best ek denbor az esan d ako a entzut e a n . Zer da, beraz, denbor a? Inork galde ez, eta badakit; inork galdegind a adieraz t e n ez dakit. Zalantz arik gabe diot, halere, hau dakidala, alegia, igarorik ez balitz ez litzateke lehen aldirik, eta gertakizunik ez balitz ez geroaldirik, eta deus existituko ez balitz ez orainaldirik. Bi aldi haiek, hots, lehen a eta geroa, nola izan daitezke, lehen a ez baita jada eta geroa ez oraindik? Orainaldia, berriz, beti orain balitz, ez litzateke lehen er a igaroko; aldi ez baina betiera (betidaino) litzateke. Orainak aldi izateko lehen aldira igaro behar badu, nola esan dezake g u badel a, bere izaera ez izatera iristea bada? Ez baitezake g u egiaz aldia dela esan ez izatera doalako baizik.

XV. Kapitulua

Halere, «aldi luzea» esa t e n dugu eta «aldi laburra», lehen aldiaz edota geroaldiaz dihardug u n e a n soilik. Lehen aldi luzea, adibidez, duela ehun urtekoa; geroaldi luzea hem e n dik ehun urterako a; lehen aldi laburra, adibidez, duela ham ar egun, eta geroaldi laburra ham ar egun barru. Baina nola izan daiteke luze edo labur, izan ere ez dena? Iragan a ez baita jada, eta geroa ez da oraindik. Lehen az ari garela, ez dugu esan behar «luze da», «luze izan da» baizik; eta geroaz «luze izango da».

Nire Jaun, nire argi! Hemen ere zure Egiak ez al dio iseka egingo gizakiari? Izan ere, lehen aldi luzea igaro ondore n zen luze ala aurrez, igarotzen ari zela? Luze zitekee n e a n zen luze; igaro hala, berriz, ez zen ezer; beraz, ezer ez zena luze ezin izan. Ez esan, beraz: «Iragan a aldi luzea zen», ez baitugu aurkituko zer izan zen luze, igaro dena existitzen ez delako, iragan a izatea g a t ik, hain zuzen. Esatekota n , hau esan: «Orainaldi zene a n luze izan zen aldi hura», artea n , orainaldi zela, izan baitzen luze; oraindik ez zen igaro ez izatera eta horrega tik izan zitekee n luze; igaro ondoren , ordea, ez izan eta ez luze.

Ikus dezagu n bada, ene arima, orainaldia luze ote diteke e n , zuk uneak sum atu eta neurtu baititzakez u. Zer erantzut e n didazu? Oraingo ehun urteok aldi luze ote dira? Ikus lehenik ehun urteko orainaldirik ba ote daiteke e n ; lehen urtean baga u d e , hura da orain, gainontz eko laurogeit a hem er e t ziak etorkizun dira, beraz ez dira; bigarren urtea n baga u d e , dagoe n e ko bat iragan a da, best e a orainaldi, gainontz eko ak etorkizun. Horrela, ehun urtekoar e n edoz ein tarte harturik, haren aurreko ak «lehen a » dira eta hurren go a k «geroa ». Beraz, ehun urteak ezin ditezke orainaldian izan.

Ikus orain ea aurten go urtea orainaldi ote den. Lehen e n go hilabet e a n baga u d e berau da orain, gainontz eko ak etorkizun; bigarren e a n baga u d e , lehen a iragan er a igaro da eta gainontz eko ak ez dira oraindik.

Beraz, aurten go urtea ere ez da osorik orainaldi; eta osorik ez bada orainaldi, ez da oraingo urtea; urteak ham a bi hilabet e baititu, eta haue t a tik edozein hilabet e orainaldi dene a n gainontz eko ak iragan ak edo etorkizun dira.

Baina oraingo hilabet e a ere ez da orainaldi, egunka baizik; lehen a bada orain, gainontz eko ak etorkizun; azken a bada , gainontz eko ak iragan ak; tartekoren bat bada , lehen- geroen artea n dago.

Hona, beraz, orainaldia –gure ustez luze dei genez ak e e n bakarra– ozta- ozta egun bater a laburtu a . Azter dezagu n berau ere. Egun osoa ere ez baita orainaldi. Gau- egun e t a n hogeit a lau ordu ditu egun ak; lehen orduak, gainontz eko ak geroa ditu, azken orduak, iragan a; eta tarteko edoz ein ek aurre- ondore n go a k lehen- geroak ditu. Ordua bera ere une iheskorrez osotut a dago; hega n joan dena iragan a da, gera tz e n zaiona etorkizun.

Inola zati ez ditekee n unetxorik txikiena asm at u ahal badugu, haux e da, soilik, orainaldi. Baina hau berau ere hain azkar doa gerotik lehen er a , ez baita istant bat ere gelditzen; geldi baledi, zati liteke lehen- geroe t a n . Orainak, berriz, ez du tarterik.

Non da, bada , luze deritzogun aldi hori? Geroa, agian? Ezin dugu luzea dela esan, ez baita izan ere, luze izateko. Luze izango dela badiogu, noiz izango da, ordea? Orduan ere oraindik etorkizun bada , ezin luze izan ez baita luze- gairik. Oraino ez den geroa izaten hasi baledi eta luze-gai izateko oraingo bihurtuko balitz eta horrela luze gerta tu , orainaldiak garbi azaldu digu lehentx e a g o bera ez daiteke el a luze izan.

XVI. Kapitulua

Hala ere, Jauna, aldien tarteak sentitzen ditugu eta elkarrekin konpar a tz e n , eta batzuk best e ak baino luze- laburra go ak direla esa t e n dugu. Neurtu ere egiten ditugu, halako aldi zenbat luzeago ala laburrago den halakore n aldea n; eta hau hura baino bi aldiz edo hiru aldiz luzeago dela baiezt a tz e n dugu; hau, berriz, bakun a edota best e hau hura adinako. Doan aldia, sum a hala neurtz en dugu; baina iragan a , jada ez dena, edo geroa, oraindik ez dena, nork neurtu? Ausartuko al da inor esat er a ez dena neurtu dezake el a?

Iragaite a n , denbor a sentitu eta neur daiteke; iragand a ko a n ezin da, ez baita existitzen.

XXIV. Kapitulua

Inork esa t e n badu denbor a gorputz ar e n mugim e n d u a dela, baies t eko agintzen al didazu? Ez, noski. Ezin dela gorputzik mugitu denbor ar e n baitan ez bada entzun dut; hala diozu zuk. Gorputzare n mugitze hori denbora denik ez dut entzun, ez baituzu zuk esan. Zeren gorputz a mugitzen dene a n mugitze a r e n denbora neurtze n dut, hasi dene tik gelditu arte. Hasten ikusi ez badut eta iraun badirau eta bukatz e n ikusi ez, ezin dut neurtu, ikusten hasi naizen e tik ikustea ri utzi diodan arte baizik. Luzaro ikusten badut aldi luzea dela diot soilik, ez zenbat eko aldia; zenbat diogun e a n , best e zerbaitekiko diogu, honela: «Hau, best e hura haina» edota «hura halako bi» eta antzeko ak.

Baina lekuen arteko aldeak markatu bage ni tz a, mugitzen den gorputz a edota haren zatiak nondik eta nora dabiltzan, ardatz e a n bezala jirabiraka dabiltzala, esan genez ak e zenba t iraun duen gorputz are n nahiz zatien mugim e n d u a k toki bate tik best era . Beraz, mugim e n d u a bat eta iraupen a r e n neurria best e bat izanik, nork ez du ikusten bietan zeini deitu zehatz a go denbor a? Gorputza inoiz arinago edo geldoa go mugitzen delarik eta inoiz geldi egon, mugim e n d u a ez ezik egona ere alditan neurtz en dugu eta hau esat e n : «Geldi egon adina mugitu da» edota «mugitu baino bi edo hiru aldiz gehiago egon da geldi» eta esan ohi denez , eta berdin gerta tz e n , gure neurgai a ulertu edo taxutu dezan best e edozerekin, gutxi gorab e h e r a . Ez da, beraz, denbor a gorputz ar e n mugim e n d u a .

XII. LIBURUA

XV. Kapitulua

Agian, esan dezakez u e gezurra dela niri Egiak ozenki barne- belarrira Egileare n egiazko betikotas u n a z diostan a , hots, haren subst a n tzia ez dela inola ere aldatz en aldiet an , eta haren gogoa ez dago el a berare n subs t a n tzia tik kanpo? Horra zergatik ez duen nahi orain hau, gero hura; nahi dituen ak denak batera eta aldi berea n eta beti nahi ditu, ez behin eta berriro, ezta hauek orain eta haiek gero; ez eta lehen nahi ez zuena gero nahi edota orain nahi lehen nahi izan ez duen a. Gogo hau aldakor litzateke , eta aldakor den oro ez da betiko, eta gure Jaungoikoa betikoa da.

Halaber [gezurra dela esango didazu e] Egiak barne- belarrira diostan a , hots, etorkizun direnen itxaroa ikuskizun bilakatze n dela datoze n e a n ; eta ikuskizuna oroitzap e n haiek igarotz e a n?

Zeren aldatuz dabilen asmo oro aldakor baita eta aldakor denik ez da betiko; gure Jaungoikoa, aldiz, betikoa da.

Hauek bilduz eta elkartuz hau aurkitzen dut: ene Jaungoikoak, Jaungoiko betikoak, ez zuela egin sorkaririk asmo berriz, eta haren jakinduria ez dago el a iragan ar e n mend e .

Zer diozute orain, kontrae s a l e ok? Gezurra al da nik esand ak o a?

– Ez! –diote.

– Orduan zer? Gezurra al da, eitedu n izaera oro edota izaera egingarri oro onik goren a den harga n dik baizik ez dela, gorenki delako, hain zuzen?

– Ez dugu ukatzen hori ere! –diote.

– Zer, beraz? Ukatzen al duzue badel a sorkari bikain bat, maitas u n hain garbiz, egia den eta egiazko Jaungoiko betikoari atxikia, betikide ez zaiola ere, ez aldi aldatz e ak , ez best e aldart ek harga n dik askatz en eta aldentz e n ez duen a; aldiz haren kontenplazio txit egiazkoa n atsed e n duen a (zu, Jauna, zuk agindu ahala maite zaituen ari agertz en baitzatz aizkio eta aski zaio, eta horrega tik ez dela saihes t e n zugan dik, ez eta beraga n a n t z begiratz eko ere)?

Hau da Jaungoikoare n etxea , ez lurrekoa, ez eraikin zerutiarrez gauza tu a , espirituzkoa baizik, zure betikotasu n a r e n partaid e, ez baita sekulan hond atz e n; betidanik betidaino ezarri zenuelako, balioa inoiz galduko ez duen legea ema n ez (Sal. 148, 6). Ez da, halere, zure betikide, ez baita hasiera gabe; egina baita.

Hura baino lehen a go denbor arik aurkitzen ez badugu ere, jakinduria baita dene t a n lehen a , ez diot, gure Jaungoiko, Aitaren betikide eta berdina den Jakinduria hura; hark eginak baititu direnak oro eta hasiera hartan egin zenituen zeru- lurrak; baizik eta best e jakinduria sortarazia, hots, adime n d u n izadi hura, argiari so eginez argi dena, jakinduria baiteritza, egina izanik ere; baina argi egiten duen argitik islara dagoe n alde bera dago jakinduria sortzailea eta sortuare n artea n; orobat , justizia justifikatzailetik, justifikazioz egindakora ; guri ere «zure justizia» deitzen baitigut e, zure mirabe e t ak o batek dioen e a n : «hare n g a n Jaungoikoare n justizia izan gaitez en »; horrega tik oro baino lehen a go sortut ako jakinduria existitzen da, zeina egina izanik ere, zure hiri garbiare n gogo arrazoidun eta adimen t s u a baita, han goiko zeruet a n libre eta betiko dago e n hiria (Gal. 4, 26) diot, guk amatz a t dugun a. Eta zer nolako zeruet a n? Zu gores t e n zaituzten zeruen zeruet a n , zeru hau ere Jaunaren tz a t baita. Hura baino lehen denbor arik aurkitzen ez badugu, aldien aurre tik baita, oro baino lehen egina; halere, hori baino lehen a g o da Sortzaileare n berare n betikotas u n a , harga n dik baitu hasiera egina denak, ez denbor az , ez baitzen aldirik oraino, baina bai sortzez.

Izatea hain du zugandik, gure Jaungoiko, ezen zutaz eraba t best erik baita, eta ez zerau. Hura baino lehen ez, baina hartan ere ez dugu denbor arik aurkitzen, gai baita zure aurpe giari so egiteko behin ere alde egin gabe; horrega tik ez du aldart erik; berez, ordea , aldakor da eta hotzitu eta ilundu ziteke e n , zugandik argi eta su hartuko ez balitu, maitas u n handiz zuri atxikirik, betiko eguerdi bailitzan.

Ai zu, etxe argitsu eta eder! Maite dut, Jauna, zu bizi zaren tenplua, zure aintzaren egoitza (Sal. 25, 8), egile eta jabear e n etxe a. Izan zaitez nire ibilbidear e n hasp er e n , eta egin zintuen ari esat e n diot ni neu ere eduki nazala zugan, ni ere hark egina bainaiz; ardi galduar e n antzo desbider a t u nintzen (Sal. 118, 176) eta nire artzainare n , zure egitura tz ailear e n lepoan zugan a eram a n g o nauela espero dut.

Zer esat e n didazu e , zuekin ari bainintzen nire kontra e s a l eok, sines t e n baituzue , halere, Moises Jaungoikoar e n zerbitzari zintzo izan zela eta haren liburuak Espiritu Santua r e n orakulu? Ez al da hau Jaungoikoare n Etxea, ez Jaungoikoare n betikide baina bere neurrian zeruet a n betikorra?

Alferrik baita hor aroen aldaket ak bilatzea ez baituzu e aurkituko; iraute eta aldart e guztien gainetik dago, beti Jaungoikoari atxikitzea on zaiola (Sal. 72, 28).

– Hala da, bai –diote–.

– Beraz, ene bihotzak Jaungoikoari haren goresp e n- hotsa barrutik entzut e a n egindako oihuet a n , azkenik zein dela gezur, diozute? Materia inongo formarik gabe a , formarik ezean orden arik ere ez zeukan a , onartu nuelako ote? Ordenarik ez den tokian ezin aldien jarraipenik izan. Hala ere, ia- ia deus ez , ezdeu s hutsa ez zelarik, guztiaren egileare n g a n dik beraga n dik baitator nolabai t den edozer.

– Hau ere ez dugu ukatzen –diote–.

XXVIII. Kapitulua

Beste batzue n tz a t , berriz, hitz hauek habia ez baina bara tz e itxi dira; bertan fruitu ezkutu ak ikusten dituzte eta hega n dagite pozez eta txorrotxioka haiek bilatuz eta bilduz.

Ikusten dute, bada , Jaungoiko betikor, zure hitz hauek irakur edo entzut e a n , aldiaren lehen-gero guztien aldea n zure egon arrizko iraute a gailentz en dela; halere, ez dela aldian eginiko sorkaririk zuk ez eginik. Zure nahia zerau izanik, inola aldatu gabe a , nahia ezerta n aldatu gabe egin zenituela oro. Ez dute zure antzik, zu guztien eitea izanik. Hutsetik atera t ako antza eza dute, itxuraga b e a , gero zure antzera tanker a tz eko a , zu bakarrar e n g a n a itzuliz, bakoitza gai den neurrira, gauz a bakoitzari bere eran ema n zaioner a. Eta horrela iritsi ziren izatera oso eder, nahiz zure ondoan egon, nahiz –mailaka urrunx e a go aldiz eta tokiz aldakun tz a ederrak eginez edo erasa n ez . Gauza hauek ikusten dituzte eta zure egiaren argiarekin pozten dira, hem e n dezake t e n neurri apalea n .

Eta haiet ariko batek uste osoa ipintzen du hitz honet a n : «Hasieran Jaungoikoak egin zituen...», eta jakinduriari begira, hasiera tik ari baitzaigu mintzatz e n (Jn. 8, 25).

Beste batek, hitz beroiet ar a begira tuz, hasiera gauz en sortze gisa ulertzen du eta honela hartzen: «Hasieran egin zituen », hots, «lehe nik egin zituen». Eta «hasiera n » jakindurian zeru-lurrak egin zituela ulertzen duten e n artea n , batak zeru- lur berak zeru- lurren sortugai a deritzala uste du; best e ak sorkari eitedun, bereiziak; best e ak eitedu n eta espiritual bat, zeru deritzon a, best e a gorpuzdu n a , formag a b e a , lur deritzona .

Zeru- lur izenez gai oraino formag a b e a ulertzen duten ek , harta t ik zeru- lurrak egin zitezen, hauek ere ez dute era bere a n ulertzen; batak, sorkari ulergarri eta sentigarria non bukatuko zen, best e ak hau soilki: nondik irtengo ote zen gorputz ezko eraikin sentigarri hau, bere kolko handian sorkari agerikoak gertu zeuzkan a. Hemen zeru- lurrak sorkari antolatu eta tanker a t u ak direla uste duten ek ere ez dute berdin ulertzen: batak ikusezina eta ikuskaria , best e ak ikuskaria soilik, honet a n baitakus a g u zeru argitsua eta lur iluna, berton daud e n e kin.

XIII. LIBURUA

IX. Kapitulua

Aita nahiz Seme a ez al ziren uren gaine a n eram a n a k? Tokian ulertzen bada , gorputz a bailitzan, Espiritu Santurik ere ez. Baina aldakor ororen gain dagoe n Jaungoikotas u n a aldaezina denez , bai Aita, bai Seme a , bai Espiritu Santua , hirurak, uren gaine a n eram a n a k izan ziren. Zergatik esan zen hori zure Espirituaz bakarrik? Zerga tik bere t az soilik esan zen, tokian bailegon, ez baita toki, eta hartaz zure Dohain dela bakarrik esan baita? Atseden dugu zure Dohaine a n; hartan gozatze n zaitugu. Gure tokia, gure atsed e n . Maiteak hara gara m a tz a eta zure Espiritu onak gure apalta s u n a eraikitzen du heriotzare n atetik. Zure gogo onea n dauka gu bakea . Gorputzak bere astun e a n bere tokira du joera. Pisua ez da beherako bakarrik, bere tokirako baizik. Suak joera gora, harriak behera . Beren pisuen eraginez beren tokiran tz dute joera. Ur azpira isuritako olioa ur azalera atera tz e n da; olio gaine a n isuritako ura oliope a n murgiltzen da; beren pisuak eragind a , beren tokira doaz.

Eragaitz diren gauzak urduri daude; era onez dute atseden. Nire pisua, nire maita- grina; noranahi joan, hark naroa. Zure dohainez goaz, gora eta gora igoaz; sutzen gara eta bagoaz. «Igotzen ditugu igoerak bihotzean eta graduen kanta kantatzen dugu». Zure suz, zure su onez suturik goaz, gorantz baikoaz, Jerusalemeko bakera. Hura bai poza nirea, esan zidatene an: «Goazen jaunaren etxera!» (Sal. 121, 1). Han ezarriko gaitu gogo onak, bertan betiko egotea besterik desira ez dezagun.

IKUSTEN EZ DIREN GAUZEI BURUZKO FEDEA

De fide rerum quae non videntur

Guretza t , kristauon tz a t , ikusten ez dugun a sines t e a ez da ausarkeria gaitzesg arria , fede laudag a rria baizik

I. KapituluaGizarte bizitzan ere gauza asko sines t e n dira ikusi gabe. Adiskidearen borondate ona ez da ikusten

baina sinet si egiten da. Nolabaiteko federik gabe ezin dugu lagun leialaren maitasuna ziurtatu

Batzuen ustez, erlijio kristau ak mereziago du burla atxikimen d u a baino, gure begien aurrea n ikus dezake g u n a aurkeztu beharre a n , ikusten ez dugun a sines t e a agintzen digulako. Ikusi gabe sines t e a ri uko eginez zuhurki jokatzen dutela uste duten ak gezurt a tz eko, hem e n frogatz e n diegu sarritan gauz a asko sinetsi beharra dago el a ikusi gabe; halere, sinest e n ditugun jainkozko egiak ezin erakutsiko dizkiegu euren gorputz ezko begien aurrea n .

Lehenik, zentzuga b e horiei, zeinak gorputz ar e n begien hain mend eko diren ezen beren buruak limurtzera iristen baitira ikusten ez duten a ez dutela sinetsi behar, zentzuga b e horiei ohartar aziko diegu beraiek ere gorputz ar e n sentim e n horiekin antze m a n ezin diren gauza asko sines t e n eta ezagu tz e n dituztela. Ezin konta ahala dira gure ariman –berau ere izatez ikusezina– daud e n a k. Esaterako: ba al da ezer xume a gorik, garden a g orik, ziurragorik zerbait sinest e a , edo sines t e n dugula ala ez dugula sines t e n jakitea baino, nahiz eta ekintza hauek gorputz are n ikusm e n e t ik oso urrun gerta tu? Zein arrazoi dago gorputz are n begiez ikusten ez dugun a sines t e a ri uko egiteko, inongo zalantzarik gabe ikusten badugu sines t e n dugula ala ez dugula sines t e n , eta ekintza hauek ezin dira gorputz are n sentime n e z errep ar a t u?

Baina honela diote horiek: ariman dagoe n a arima berare n barne –ahalm e n a z ezagu t dezake gu , gorputz ar e n begien premiarik gabe; baina sinest eko agintzen diguzue n a ez duzue kanpora atera tz e n gorputz ar e n begiez ikus dezagu n , eta gure arimare n baitan ere ez dago, adimen a z ikusi ahal izateko. Honelako ak esa t e n dizkigute, jadanik begien aurre a n duen a sinest e a inori aginduko balitzaio bezala. Ikusten ez ditugun gauza iragankor batzuk sinet si beharra dago, sines t e n ditugun betikoak ikusteko gai izan gaitez en . Eta zuk, ikusten duzun a baino sinet si nahi ez duzun horrek, entzun une batez: bertan daud e n objektu prese n t e a k gorputz are n begiez ikusten dituzu; zure pents a m e n d u a k eta onginahi sentipen ak arimare n begiez. Esadaz u orain, mes e d e z : nola ikusten duzu zure lagun kutunar e n maitasu n a? Ezin baita maitas u n a gorputz are n begiez ikusi. Arimaren begiez ikusten ote duzu, agian, inoren ariman gerta tz e n dena? Eta ikusten ez baduz u, nola erantzun lagunar e n onginahizko sentipen ei, ikusi ezin duzuna sines t e n ez baduz u? Agian erantzun go didazu lagun ar e n onginahia egintza t a n ikusten duzula. Ikusi, bai, lagunar e n egintzak ikusiko dituzu eta haren hitzak entzun go; baina haren maitasu n a ri eskaini behar diozu zuk sines t e a , eta maitas u n a ezin da ikusi, ez eta entzun, ez delako begiet a n sartzen den kolorea edo irudia, ez eta belarriet a n sartzen den soinua edo abes tia , ez eta kontzientziari azaltzen zaion barne sentipe n a ere. Ikusi edota entzun ezin duzuna, kontzien tziare n testigan tz az ezagu tu ezin duzun a sinetsi beharra daukazu , bizitzan isolatu t a gera tu nahi ez baduzu adiskidantz a r e n kontsola m e n d u rik gabe; edota best el a , zure lagun kutun ar e n maitasu n a dagokion ordainik gabe geratuko da.

Kanpora begira gorputz are n begiez eta barnera begira arimare n begiez ikusitakoa soilik sines t eko zure asmo hori non dago? Zure maitas u n a k inoren maitasu n a sinest er a eram a t e n zaitu; eta ikusm e n a eta adime n a iristen ez zaizkizunet a r a zure fede a iristen da. Gorputz ar e n begiez

lagun ar e n aurpe gia ikusten duzu, arimar e n begiez zure leialtasun a ; baina lagunar e n leialtasu n a ezin maiteko duzu haren g a n ikusten ez duzun a sines t er a zaram a tz a n fede a ere ez bada uk az u; gizakiak, halere, engaina dezake gezurrezko maitas u n a z edo bere gogo txarrak ezkuta tuz . Eta gaitzik egin nahi izan gabe ere, onginahi itxurak egingo ditu zugan dik onurar e n bat lortzeko.

Baina zuk diozunez , lagun ar e n bihotza ikusi ezinea n ere, berag a n sines t e n duzu zure zoritxarre a n hura frogatu zenuelako, eta ordua n egiazt a tu zenue n haren leialtasu n a , arrisku gune larrietan aban do n a t u ez zintuelako. Hortaz, gure zoritxarra desiratu beharko ote dugu lagun e n maitas u n a egiaz ta tz eko? Inork ere ezin dast a tuko luke adiskidet a s u n a r e n gozoa aurrez ezbeh arr ar e n samina dast a tu gabe; eta ez luke inork egiazko amodioare n plazera gozatuko aurrez larriminar e n eta oinaze ar e n tortura sufritu gabe. Lagun zintzoak izatear e n zoriona desirag arri baino kezkagarriago a litzateke , norber e zorigaitzik gabe lortu ezinekoa izango balitz. Hala eta guztiz, egia da oparot as u n e a n ere lagun onak izan ditzakegula , hauen maitasu n a larrialdian aisea go frogatz e n bada ere.

II. KapituluaGizartetik fedea desag er t z e n bada, nahas t e ikaragarria etorriko da

Hain zuzen, sinetsiko ez bazen u ez zinat ek e adiskidan tz a frogatz eko arriskua n jarriko. Beraz, froga egin orduko sinistu duzu. Zinez, ikusten ez dugun a sinet si behar ez badugu, nolat an sines t e n dugu lagune n leialtasu n e a n aurrez frogatu gabe? Eta ezbeh arr e a n frogatz era iristen garen e a n , ordua n ere ikusi baino sinet si egiten dugu. Fedea ez dene a n hainbe s t eko a –eta ez arrazoirik gabe– sines t e n dugun a fede ar e n begiez ikusi uste dugula. Ikusi ezin dugulako sinet si behar dugu.

Nork ez du ikusten gizarte t ik fedea desa g er t uz gero etorriko litzaiguke e n nahas m e n d u handia, asaldura ikaragarria? Maitasun a ikusezina izaki, nola maiteko dute elkar gizakiek, inork ere sines t e n ez badu ikusten ez duen a? Elkarren arteko maitas u n e a n oinarritzen den adiskidan tz a ere desag e r t u egingo da. Zer nolako amodio adieraz p e n a egingo dio gizakiak gizakiari, hark ema n diezaioke el a sinest e n ez badu? Adiskidantz a dese gin ez gero, ezin iraungo dute ariman ezkontzare n loturek, ez ahaide go a r e n edota kidego ar e n lokarriek, hauet a n ere lagunar t eko elkarlotura baitago . Horrela, senarrak ez du emazt e a maiteko, ez eta honek senarra , ikusi ezinaga tik sines t e a eskaintze n ez badiote elkarren maitasu n ari . Ez dute sem e- alabarik eduki nahi izango, elkarri eman beharra onartze n ez duten e a n . Eta jaio eta hazten badira, hauek ere ez dituzte guraso ak maitatuko; izan ere, maitas u n a ikusezina delarik, euren g a n a k o amodio sugarre t a n daud e n guraso e n bihotzak ikusterik ez dute izango, ikusten ez dena sinest e a ausarkeria gaitzesg a rria bada , eta ez fede laudag a rria . Eta zer esan, gainontz eko harre m a n e i buruz, neba- arreb ak, aita- ama gin arr e b a k eta suhi- errainak, eta hainba t ahaide eta kideren arteko elkarloturari buruz, guraso eta sem e- alabe n maitas u n a bera ere, elkar maite ez duten e a n , zalantza n bada go eta asmo a susmop e a n ? Eta maite ez badut e elkar, ez da obligaziorik ezaga t ik; ez dute inoren maitas u n e a n sinest e n , ikusten ez dutelako. Maiteak garela ez sines t e a maitasu n a ikusten ez dugulako, eta maitasu n a ri maitas u n ez ez ordaintz e a , elkarri zor diogula pents a tz e n ez dugulako, irudimen t s u a barik ardura gogaikarria da.

Ikusten ez dugun a sinest e n ez badugu, best e e n borond a t e ona onartzen ez badu gu gure begirad a haraino iritsi ezin delako, gizakion arteko harre m a n a k naha si egiten dira gizarte bizitza ezinezkoa bihurtzeraino. Ez ditut hem e n aipatuko, ikusten ez dugun a sinest e n dugulako kritikatzen gaituzt en aurkariek, eurek ere, jende ar e n esa m e s e n eraginez eta historian ikasiaga t ik sines t e n duten hainbat eta hainbat ekintza, edota inoiz egon ez diren hainba t leku. Ez dezat el a esan: ikusi ez dugulako ez dugu sinest e n . Honela mintzo direnak behar turik daud e aitortzera guraso ak nortzuk dituzten ez dakitela ziurtasu n ez . Garai hartako inolako oroitzap e nik ez gordetz e a n ,

ezbairik gabe sinet si baitziete n hori baiezta tu zieten ei , iragan eko egintza izatea g a t ik frogatu ezin bazute n ere. Hala ez balitz, ikusten ez dugun a sinest e a r e n ausarkeria saihes tu nahian guraso ekiko desleialta s u n e zko bekatu a n jausiko ginat eke .

ONGIAREN IZAERA MANIKEOEN AURKA

De natura boni contra manicheos

I. KapituluaJaungoikoa da ongi gorena eta aldaezina; beragandik datoz gainontz e k o ongi espiritual eta

korporal guztiak

Jaungoikoa da ongi goren eta amaiga b e a ; berare n gainetik ez dago best erik. Ongi aldaezina da eta, horrega tik, zinez betikoa eta zinez hilezkorra. Berak eginak dira gainontz eko ongi naturalak, ez ordea, haren izaera bereko ak. Bera bakarrik izan daiteke duen izaera bereko; berak egindako gainontz eko gauz a guztiak ez dira haren ezpal berekoak. Eta aldaezina bera bakarrik delarik, hark ezerez e tik egindako guztiak dira aldakorrak. Hain da ahalguztidun a ezen ezerez e tik, hots, izaterik ez duen e tik, sor baititzake gauz a handiak eta txikiak, zerukoak eta lurrekoak, espiritualak eta korporalak.

Eta best ald e , zuzena ere badelako, berag a n dik sortua dena eta ezerez e tik sortuak ez zituen berdinak egin. Horrega tik, ongi guztiek, handiek zein txikiek, izadiko ezein mailat ako ak izanda ere, Jaungoikoa dute sorburu.

Eta natura oro, bere horret a n hartu t a , ona da beti; egiazko Jaungoiko goren e t ik soilik etor daiteke; izan ere, ongi guztiek, bikaintasu n e a n ongi Gorener a hurbiltzen direnak eta sinplet a s u n e a n urruntze n zaizkionak, denek dute jatorria Ongi goren e a n .

Beraz, espiritu oro aldakorra da eta gorputz oro Jaungoikoa-gandik dator, eta espirituak eta materiak osatz en dute sortut ako izadi osoa. Ondorioz, natura oro da espiritu ala gorputz. Espiritu aldaezina Jaungoikoa da. Espiritu aldakorra sortut ako natura da, gorputz a baino bikainago a , halere. Gorputz a ez da espiritua, nahiz eta haizeari ere irudizko adieran espiritua deitzen diogun, guretz a t ikusezina izan arren, haren eragina , eta ez nolan a hikoa, sentitzen dugulako.

III. KapituluaEra, edertasun a eta ordena Jaungoikoak egindako gauzeta n

aurkitzen diren ongi orokorrak dira

Katoliko eta kristau garenok Jaungoikoa gurtzen dugu, beraga n baitute jatorria ongi guztiek, handiek zein txikiek; beraga n dik dira eraket a oro, handian zein txikian; beraga n dik edert as u n oro, handi zein txiki; beraga n dik orden a oro, handi zein txiki.

Gauza guztiak zenba t eta erakoa go , ederrago eta orden a t u a g o izan, ordua n eta hobe a g o a k dira; eta erakotas u n a , edert as u n a eta orden a falta zaien heinea n , ontasu n a murriztuz doakie. Hiru hauek, beraz, era, edert a s u n a eta orden a – eta hauek barne a n hartzen dituzten best e hainbat

isilpean utziko ditut– hiru hauek, hots, era, edert a s u n a eta orden a Jaungoikoak sortut ako izaki espiritual zein korporal guztiet a n aurkitzen ditugun ongi orokor gisakoak dira.

Hortaz, Jaungoikoa sorkariare n era, edert a s u n eta orden a ororen gainetik dago; ez leku edo espazio garaiago a n , izugarrizko ahalm e n bereziz baizik, beraga n dik baita eraket a oro, edert a s u n oro, orden a oro. Hiru hauek goi mailan daud e n lekuan, ontasu n handiak aurkituko ditugu; maila apale a n daud e n lekuan, ongi apalak aurkituko ditugu; hauek ez daud e n e a n , ongirik ere ez dago. Era bere a n , hiru hauek handiak direne a n , naturak ere handiak dira; txikiak direne a n , naturak ere txikiak; ez daud e n e a n , naturarik ere ez dago.

Beraz, natura oro da ona.

IV. KapituluaEraren, edertasu nare n eta ordenaren honda m e n a da gaizkia

Horrega tik, gaizkia zer den aztertu behar dugu, haren jatorriaz galdetz e n hasi aurre tik. Eta gaizkia, era, edert as u n eta orden a naturalare n korrupzioa edo hond a m e n a best erik ez da.

Natura gaiztoa honda tu t a dago e n a da; hond a tu t a ez dago e n a ona baita. Hala ere, honda t u t a egon arren, natura izatea g a t ik ona da, hond a tu t a egote a g a t ik, berriz, gaiztoa.

VI. KapituluaNatura hond a ezin a Ongi Gorena da; honda g a rria , berriz, nolabait eko ongia

Honda m e n a k era, edert a s u n eta orden a oro erauzt e n badu gauza hond a g a r rie t a n , naturak ez du han iraungo.

Horrega tik, honda tu ezineko natura oro ongi goren a da, Jaungoikoa den bezala.

Eta aitzitik, natura honda g a r ri orok badu onetik zerbait; daukan ontasu n a murrizte a edo deus ez t a tz e a baita hura honda tz eko modu bakarra .

VII. Kapitulua

Espiritu arrazionale n honda tz e a gogozkoa da ala penal a

Izaki prestu e n ei , hau da, espiritu arrazional ei Jaungoikoak eman zien ezin honda tz e a eurek nahi ez badute , alegia, Jaungoiko Jaunaren esan e t a r a makurtuz gero haren edert as u n honda ezin ar ekin bat egingo dute; baina mend eko t a s u n hori onartz en ez badut e , bekatu e t a n honda tuko dira nahitara eta zigorrak jasango dituzte nahi gabe.

Hain ontasu n handia da Jaungoikoa, berag a n dik aldentz e n ez denare n onura izateko modu a n beti. Era berea n , Jaungoikoak egindako gauz et a n ongi hain bikaina da natura arrazional a, Jaungoikoak izan ezik ez duela ezein ontasu n ek hura zoriontsu egingo. Bekat ariak zigorren bidez itzuliko dira orden ar a . Zigorra da, orden a hau haien naturari egokitzen ez zaiolako; baina, aldi berea n , justizia deritzo, kulpari dagokiolako.

VIII. Kapitulua

Behe mailako izakien honda m e n e t i k eta heriotzatik dator unibertsoaren edertasu na

Gainerako gauz a guztiak ezerez e tik eginak dira, eta zinez espiritu arrazional a baino apalago ak direlarik, ezin dira zoriontsu izan ez eta zoritxarreko. Baina orden a n eta edert as u n e a n onak direlako eta Jaungoikoa g a n dik, hots, Ongi Gorene tik izatea eta ontasu n a hartu zuten ez , eskas a izanda ere ontasu n a , halako moldez izan dira orden a t u a k non ahulago ak indart su a go e n mend e a n jartzen diren, biguna go a k gogorrago e n mend e a n , makalago ak ahaltsu a g o e n mend e a n eta era berea n lurrekoak bat datoz zerukoekin goikoari men eginez.

Agertzen eta desa g er tz e n diren izakietan aldi bateko nolabait eko edert a s u n a nabari tzen da; horrela, hiltzen direnek edota izateari uzten dioten ek ez dute itxuraz aldatz en edo nahas t e n izaki unibert s al ar e n neurria, edert as u n a eta orden a . Hitzaldi dotore eta ongi moldatu a n bezala gerta tz e n da hem e n, gauza tuz eta urrunduz doaze n silaben eta hotsen joan- etorriak osatze n du edert as u n a .

IX. KapituluaNatura bekataria ordena zuzen era erakartzek o ezarri zen zigorra

Nolako eta zenba t eko zigorra zor zaion erru bakoitzari Jaungoikoare n epaia da, ez gizakiona. Bekat ari damutu ei merezi duten zigorra barkatz e n zaiene a n Jaungoikoare n amaiga b e k o ontasu n ari esker da. Baina merezitako zigorra ezartze a n ez dago Hareng a n injustiziarik edo zitalkeriarik; izan ere, natura hobeto orden a tz e n da zigor zuzen ar e n oinazet a n bekatu a r e n zigorrik gabeko bozkariot an baino.

Hala eta guztiz ere, natura edozein egoera t a n ona da beti, era, edert a s u n a eta orden a zaintzen dituen bitarte a n; hiru hauek erab a t dese gin eta amai tzen badira, on izateari utziko dio ordua n naturarik ere existituko ez delako.

X. KapituluaNaturak galkorrak dira ezerez e t ik eginak direlako

Natura guztiak dira galkorrak (edo hond akorrak) eta Jaungoi-koak eginak ez balira ez ziren inola natura ere izango; baina Beraga n dik sortuak balira ez ziren galkorrak izango, Jaungoikoare n izaerako izanen baitziren. Hartaz, edozein era, edert a s u n eta orden ako izanda, Jaungoikoak sortuak direlako dauzkat e ontasu n horiek, eta ez dira aldaezin ak ezerez e tik eginak direlako. Ausardia sakrilego a litzateke Jaungoikoa ezerez ar e n pareko jartzea , Jaungoikoag a n dik sortu dena eta ezerez e tik egina berdintze a , alegia.

XII. KapituluaJaungoikoagan dik datoz ongi guztiak

Honaino esan d ako gauz a hain argi eta egiazkoe t a n hausn ar tu nahi izanez gero, Jaungoikoak egin ez duen best e natura baten existen tzia onartz en duten ek ez lituzket e hainbe s t e birao botako, gaitz goren ari hainba t ontasu n egotziz eta Jaungoikoari hainba t gaitz.

Errua zuzentz eko, lehen ere esan duda n e z , nahikoa litzateke eurak kontua n erortze a –eta hori aitortzera behar tz e n ditu egiak– ongia Jaungoikoak, eta ez best e inork, sortua behar duela izan. Ongi handiak sorburu bate tik eta txikiak best e bate tik etortze a absurdo a da; batzuk zein best e ak jatorri berekoak dira, ongi goren a den Jaungoikoa g a n dik datoz.

XIII. KapituluaOngi guztiak, handiak eta txikiak, Jaungoikoagan dik dira

Aipa ditzagun bana n- banan ahal ditugun ongi guztiak, duintas u n e z , Jaungoikoa euren egile dela onartu t a , eta ikus dezagu n ea horiez kanpo best e naturarik gera tz en den.

Bizitza oro, handi zein txiki; ahalmen oro, handi zein txiki; osasun oro, handi zein txiki; oroimen oro, handi zein txiki; indar oro, handi zein txiki; adimen oro, handi zein txiki; lasaitasun oro, handi zein txiki; oparotasun oro, handi zein txiki; sentimen oro, handi zein txiki; argi oro, handi zein txiki; gozotasun oro, handi zein txiki; neurritasun oro, handi zein txiki; edertasun oro, handi zein txiki; bake oro, handi zein txiki; eta hauen antzeko beste ongirik balego, batik bat gauza espiritual eta korporal guztietan aurkitzen direnak, proportzio oro, edertasun oro, ordena oro, handi zein txiki, Jaungoiko Jaunagandik soilik izan daiteke.

Eta inork oker erabiliko balitu ongi hauek, Jaungoikoar e n epaiak ezarritako zigorra jasango du. Eta ongi haue t a t ik bat bera ere existituko ez balitz, ez litzateke inongo naturarik ere izango.

XVII. KapituluaNatura bere horretan hartuz gero, ez dago natura txarrik

Natura den aldetik ez dago natura txarrik; bere baitan duen ontasu n a galtzen duen heine a n gaiztotzen da natura . Bere baitan go ongi hori murriztuz erab a t desag e r t uko balitz, ez ongirik eta ez naturarik gera tuko litzateke; ez manikeo ek antzezt e n duten natura bakarrik, zeinet a n hainbe s t e ontasu n aurkitzen dituzte non haien itsum e n seta tiak harritu egiten gaituen; edonork irudika lezake e n natura oro deus ez t a t uko litzateke.

XVIII. KapituluaAntzinako e k «hylen» deitzen zioten formarik gabeko materia

ez da gaitza

Ezin esan, halab er , gaitza denik antzinakoek hylen zeritzoten materia. Ez naiz ari manikeo ak harrokeria ergelez eta zertaz dihardu e n jakin gabe hylen deritzon materiaz, bere ustez gorputz e n eratzailea litzateke e n a ; horrega tik, arrazoiz esan ohi da best e jainko baten existen tzia asm atz e n duela, Jaungoikoak bakarrik molda eta sor baititzake gorputz ak. Eta proportzioa, edert as u n a eta orden a haien baitan finkatzen hasi arte ez dira sortuko gorputz ak; eta nolakotas u n hauek ezin dira onak izan, ez eta soilik izan ere Jaungoikoa g a n dik ez badira. Manikeoek ere hori aitortzen dutela uste dut.

Nik, ordea , hylen deritzot eraba t formarik gabe a den eta nolakotas u nik gabeko materia mota bati; materia horret a t ik eratze n dira guk geure sentime n e z nabari tzen ditugun nolakotas u n guztiak, antzinako ek ziotenez . Horrega t ik oihanari grekoz oooo esat e n zaio, egileen eskuet a n moldatz eko gai delako, ez berak zerbait egin dezan , berag a n dik zerbait eragin dadin baizik. Ez da

esan behar, beraz, delako hyle hori gaitza denik, gure sentim e n e k inola ere sum a e zina baita eta formarik ezaga t ik pents a t u ere ia ezin daiteke e n a .

Formak hartzeko gaitasuna dauka materia horrek; zeren artistak ematen dion forma beregana tu ezin izango balu ez genioke materia deituko. Gainera, forma zerbait ona bada (horregatik deritzegu formaz gailentzen direnei dotoreak, edertasun e a n nabarmentz en direnei ederrak deritzegun bezala), zalantzarik gabe formaz jantzi ahal izateko gaitasuna bera ere ongia da. Era berean, jakituria ongia delarik, ez du inork zalantzan jarriko ongia denik jakituriarako gai izatea. Eta ongi oro Jaungoikoagandik datorrenez, ezingo du inork zalantzan jarri materia hau ere, zerbait izatekotan, Jaungoikoaren sorkari beharko duela izan.

XIX. KapituluaJaungoikoari soilik dagokio bene ta n izatea

Horrela, berebiziko eta jainkozko eran esan zion Jaungoikoak bere zerbitzariari: Naizena naiz. Beraz, honela esan go diezu israeldarrei: «Naizen a naiz» deritzan ak bidali nau zuenga n a (Ir. 3, 14). Zinez da bera, aldaezina delako.

Edozein aldakuntz ak ez izatea eragiten dio lehendik zenari. Beraz, zinez izateko, aldaezina behar da izan. Gainontz eko ak hark eginak dira eta berag a n dik hartu dute izatea , bakoitzak bere neurrian.

Gorengo Izakiaren kontrako a, beraz, ez- izatea soilik izan daiteke . Horrega tik beraga n dik delako on den oro, beraga n dik da naturalki den oro, naturalki den oro ona delako. Natura ona baita eta on den oro Jaungoikoag a n dik da, ondorioz, natura oro Jaungoikoa g a n dik dator.

XX. KapituluaOinazea natura onetan bakarrik

Oinaze a bera ere, arimakoa zein gorputz eko a , gaitzen iturburutz a t hartzen da eta natura onet a n bakarrik existi daiteke . Oinaze ari aurka egiten dion bakoitzea n , zenak ez izateari uko egiten dio, zerbait ona zelako. Baina probetx u g a rria da oinaze a , natura hobe a izatera bultzatz en duen e a n ; okerragor a dara m a n e a n , berriz, alferrekoa.

Gogoak ahalm e n handiago ari aurre egitea n oinaze a eragiten du ariman, eta sentime n a k gorputz ahaltsu a go a ri aurre egite a n oinaze a eragiten du gorputz e a n . Badira, ordea, oinazerik gabeko gaitz okerrago ak; okerrago a da, izan ere, zitalkeriaga tik poz hartze a honda m e n a r e n damu izatea baino. Poz hori ontasu n kaskarrago ak eskura tz e tik bakarrik datorke; zitalkeria, berriz, hobe a go a k bertan beher a uztea da.

Era bere a n , gorputz e a n hobe a da zauri oinazet su a , oinazerik gabeko ustel tze a baino, korrupzioa deritzan a , alegia. Jaunare n gorpu hilak ez zuen honda m e n hori ikusi, hots, usteltzea pairatu, profet ak iragarri zuen ez: zure fededu n a ez duzu hilobian galtzen utziko (Sal. 15,10). Zeren, nork ukatuko du iltzatua izan zela eta lantzaz zauritua?

Eta korrupzio hitzaz izenda tz e n dugun gorputz are n usteltze a ere, barne a n zer suntsi tua geratz e n zaion bitarte a n ongia murriztuz doan heinea n gehitzen da. Hau deus ez t e a n ez ongirik ez naturarik ez litzateke gera tuko, ustel tze ak zer usteldurik ez legokeel ako. Horrela, korrupziorik ere ez, izaki ustelgarririk ez dagoel ako.

XXVI. Kapitulua

Ezereze tik eginak dira sorkariak

Jaungoikoak egindako guztiak berag a n dik ez baina jainkozko Hitzaren bitartez sortu zituelako, lehendik eginak ziren gauz ez ez baina inola ere existitzen ez zirenetik egin zituen, hau da, ezerez e tik. Horrega tik dio Apostoluak: izaterik ez duten ak izatera deitzen ditu (Erm. 4, 17). Eta argiago oraindik idatzita dago Makabeo e n liburuan: Ene sem e, otoi, begira zeru- lurret ar a eta ikus horieta n dago e n guztia. Jakin ezazu Jaungoikoak hori guztia ezerez e tik egin duela eta gizon-emaku m e o k ere era bere a n egin gaituela (2 M. 7, 28). Eta Salmoet a n ere idatzita dago: Hark agindut a sortu zen dena (Sal. 148, 5).

Argi dago ez zituela hauek beraga n dik egin, hitzaren eta agindu ar e n poderioz baizik. Beraga n dik egin ez zuena, ezerez e tik egina da, ez baitzego e n nondik egin; hala dio Apostoluak: Haren eraginez dira gauz a guztiak, berare n bidez eta berare n tz a t (Erm. 11, 36).

KRISTAU DOKTRINADe doctrina christiana

I. LIBURUA

II. KapituluaZer den «gauza», zer «zeinu»

Gauzek eta zeinuek osatz en dute edozein ikaskuntz a; gauz ak, ordea, zeinu bidez irakast e n dira. Beraz, gauzak deitzen diet nik zerbait adieraz t eko erabiltzen ez direnei, adibidez, makila, harria, abere a eta horrelakoak. Ez naiz ari Moisesek ur mingots ak gezatz eko erabili omen zuen makilaz; ez eta Jakobek burukotza t hartu zuen harriaz; ez eta Abraha n ek bere sem e ar e n ordez oparitzat eskaini zuen abere az . Hauek gauza izateaz gain best e gauz a batzue n agerbid e ere badira. Badira best e zeinu batzuk ere, zerbait adieraz t eko soilik erabiltzen ditugun ak, adibidez, hitzak. Inork ere ez ditu hitzak erabiltzen zerbait adieraz t eko ez bada . Horra, beraz, zeri deitzen diodan zeinu: zerbait ezagutz e r a emat eko erabiltzen ditugun gauz ei. Horrega tik, zeinu oro gauza ere bada; zerbait ez dena deus ez baita; eta gauz a oro ez da zeinu. Gauzak eta zeinuak bereizte a n , gauzei buruz ari garen e a n halako moldez mintzo gara ezen, batzuk best e zerbait adieraz t eko erabiltzen badira ere, dualtas u n horrek ez baitio trabarik jartzen guk helburu hartut ako ari , alegia, lehenik gauzei buruz eta ondore n zeinuei buruz jardute a . Gogoan har dezagu n, bada, gauz ak berez orain diren horret a n hartu behar ditugula gogoa n, ez berezko izateaz apart e signifika dezake t e n a .III. Kapitulua

Gauzen zatike ta

Gauza batzuk gozatz eko dira, best e ak erabiltzeko eta baten batzuk gozatzeko zein erabiltzeko. Gozatzeko direnek zorioneko egiten gaituzte . Erabiltzeko diren gauz ak lagung arri zaizkigu gara m a tz a t e zoriontsu egiten gaituzte n ak lortzeko eta haiei itsatsi ahal izateko. Eta guk, erabili eta gozatu egiten dugunok, bien artea n dihardugu ; baina erabiltzeko direnak gozatu nahi izanez gero, gure bizibidea nahas t u egiten dugu, okertu ere batzue t a n , eta beheko gauze n zaletas u n a k muga tu t a , geure g a n a t u eta gozatu behar genitue n haiet a tik atzera tu edo urrundu egiten gara.

IV. KapituluaZer den gozatz ea eta zer erabiltzea

Goza tz e a da ga uz a bati ber a r e n amo dio a g a t ik atxikitz e a . Erabil tz e a , berriz , mai t e dugu n a erdi e s t e k o apro p o s a izan dai t ek e e n zerb ai t e t a z balia tz e a , mai t a t z e a mer e zi bad u . Zilegizko a ez den era bil e r a ri ab u s u a dei tu be h a r zaio edo ge hi e gik e ri a . Errom e s a k bagin a , zoriont s u izat ek o ab e r ri min e z , erro m e s a l d i a r e n zori tx ar r a ri am ai e r a em a n et a ab e r r i r a

itzultz eko irrika t a n ego n g o gina t e k e ; bain a horr e t a r a k o ezinb e s t e k o a ge n u k e ibilgailu a lehorr e r a k o na hiz itsas o r a k o , har t a z balia t uz ab e r r i r a iritsi et a zorion t s u bizi ah al izat ek o . Eta itzuler a bide a n ontzi a n ibilaldia at s e gi n egi t e n baz aig u et a era bil tz eko a k ziren a k goz a t z e n has t e n ba g a r a , ez dugu txan g o a azkar am ai tz e r ik nahi izango ; et a okerr e k o eroso t a s u n a k zoriont s u egin be h a r gintu e n ab er r i a arb ui a t z e r a era m a n g o gintuzk e . Era ber e a n , bizitz a hilkor hon e t a n Jaunar e n g a d i k erb e s t e r a t u t a gau d e l a (2Kor. 5, 6), zorion t s u izat eko ab er r i r a itzuli nahi izan e z gero , mu n d u hau goz a t u barik era bili egin be h a r dugu , sork ari e n bitar t e z Jaungoiko a r e n ikus ezin a k ikusg a r r i ger t a dakizkigu n (Erm. 1, 20), hot s , mun d u hon e t a k o ga uz a korpor a l e n bidez betiko a k et a espiri t u a l a k lor ditz a g u n .

VII. KapituluaDenek ezagut z e n dute Jaungoikoa deus hobea gorik ez dagoelakoan

Zeruko eta lurreko gauz ak jainkotza t hartu eta gurtzen dituzten ek ere jainkoen Jaungoikoag a n pents a tz e n duten e a n , hobe a g orik eta sublime a g orik deus pents a ez daiteke e n zerbait dela aitortzen dute. Gizakiak, ordea, ondasu n ezberdin e n poderioz mugitzen dira, batzuk gorputz ar e n sentime n a k eragiten ditu, best e ak arimar e n adime n ak. Gorputz ar e n sentipen p e a n bizi direne n tz a t jainkoen Jaungoikoa zerua bera da edo zeruan gehien nabar m e n tz e n dena , edota mundu a bera. Baina mundu tik kanpo Jaungoikoa bilatzen saiatz en badira, orduan zerbait argitsua irudikatz en dute, eta berau infinitua edo bikainen a dirudien forma daukan a ; hau guztia susmo hutse a n oinarritut a pentsa tz e n dute; edota giza itxuraz ere janzten dute, gizakia ororen gainetik jartzen duten ek . Jainkoen Jaungoiko bakarra ez baina jainko berdinak ugari, ezin konta ahala direla sines t e n duten ek , bakoitzak bere ariman irudikatz en ditu, norber ak bikainen ak uste dituen gorputz nolakota s u n e z jantzita. Adimen ar e n bidez Jaungoikoa zer den jakin nahi duten ek ikusten diren gauz a korporal guztien gainetik Hura jartzen dute, eta espiritual ulergarri guztien gainetik, hauek aldakorrak badira. Norgehia gok a ari dira Jaungoikoa nork gorago ipiniko. Inork ere ezin irudika dezake Jaungoikoa baino bikainagorik deus. Beraz, denak bat datoz honet a n , alegia, Jaungoikoa gainontz eko gauz a guztien gainetik dago el a .

XXII. KapituluaJaungoikoaz bakarrik gozatu behar da

Diren gauz a guztien artea n gozatzeko ak dira soilik lehen aipatu ditugun betikoak eta aldaezinak; gainontz eko ak erabili egin behar ditugu haue n goza m e n e r a iritsi ahal izateko. Gu geu ere, gauz ak erabili eta gozatz en ditugunok, nolabait eko gauzak gara. Zinez gauz a handia da gizakia, Jaungoikoare n irudi eta antzer a egina, ez gorputz hilkorrari dagokione a n , bai ordea piztien gainetik jartzen gaitue n arima arrazoidun ar e n bikaintas u n e z . Hemen sortzen da arazo handia, ea gizakiak bere burua gozatu ala erabili egin behar duen; ala gozatu eta erabili, biak. Elkar maite dezagu n agindu a ema n zaigu. Baina galdera da, ea gizakiak gizakia beraren kausaz maita tu behar duen ala best e zerbaite n g a t ik. Gizakia gizaki berare n kausaz maitatz e a hartaz gozatz e a da; best e zerbaiten g a t ik maite badugu erabili egiten dugu gizakia. Nire ustez, best e zerbaite n g a t ik maitatu behar dugu gizakia; izan ere, zerbait berez maitatz e a n datza bizitza dohats u a , zeina oraindik ere gauz atu ez arren, haren esper a n tz ak pozten baikaitu bizitza honet a n . Madarikatu a , –dio Liburu Santuak– konfiantz a gizakiaga n duen a. (Jr. 17, 5)

Are gehiago, ondo pentsa t uz gero, bere buruaz ere ez du gizakiak gozatu behar; inork ere ez baitu bere burua berez maitatu behar, gozatz eko a duen haren kausaz baizik. Perfektu a da gizakia bere bizitza osoa bizitze aldaeziner a n t z zuzentz e n duen e a n eta gogo betez hari atxikitzen zaione a n . Bere burua berez maite badu ez da Jaungoi-koaga n a bidera tz e n; bere baitara bilduz aldaezine tik urrundu egiten da. Beraz, bere buruaz gozatze n du baina era ez- perfektu a n ; izan ere, gizakia hobe a da ongi aldaezinari eraba t atxiki eta harekin bat egiten duen e a n , hareng a n dik urrundu eta bere baitan biltzen dene a n baino. Orduan, zeure burua ere maite behar ez baduzu berez, zure maitas u n a r e n helburu zuzen a denare n kausaz baizik, inortxok ere ez dauka haserre tz eko arrazoirik bera Jaungoikoar e n kausaz maite izatea g a t ik. Jaungoikoak berak ezarria da maitas u n a r e n arau hau: maitatu lagun hurkoa zeuon burua bezala, baina, Jaungoikoa bihotz- bihotzez, gogo osoz eta adimen guztiaz (Lb. 19, 18; Dt. 6, 5; Mt. 22, 37); horrela zure pentsa m e n d u a k , zure bizitza eta gogo osoa haren g a n a zuzend uko dituzu, eskaintz en dizkiozun dohainak ema n zizkizunare n g a n a , alegia. Berak dioene a n bihotz- bihotzez, gogo osoz eta adimen guztiaz, gure bizitzaren atal guztiak behar tz e n ditu agindu hau bete tz er a , gainontz eko goza m e n a k utzita; eta Jaungoikoaz apart e arimari best e maitagarririk aurkezt e n bazaio, maitas u n ar e n indarra bereg a n a t z e n duen Ongiaren g a n a zuzendu behar dugu. Lagun hurkoa zuzenki maite duen ak berau Jaungoikoa bihotz- bihotzez, gogo osoz eta adimen guztiaz maitatz er a eram a n beharko du; horrela bere burua bezala maitatuz, bere maitasu n osoa eta lagun hurkoar e n a Jaungoikoare n maitas u n er a n t z bidera tz e n du eta maitas u n honek ez du errekas to e t a n zehar bere emaria galtzen utziko.

XXVII. KapituluaMaitasunaren ordena

Gauzak bere balioan estima tz e n dituen a zuzen eta zintzo bizi da. Honek maitas u n orden a t u a dauka, maita tu behar ez dena ez baitu maita tz en eta maitatu behar denari ez dio maitas u n a ukatzen; ez du maite a go izango gutxiago maite behar dena , ez eta berdin maita tuko maitasu n gehiago ala gutxiago eskatz e n duen a; eta azkenik, ez du gutxiago ala gehiago maitatuko berdin maitatu beharreko a . Ezein bekat a ri ez da maita tu a izan behar bekat a ri gisa. Gizaki orori, gizaki den neurrian, maitas u n a zor zaio Jaungoikoag a t ik, eta Jaungoikoari Jaungoiko berber a g a t ik. Eta Jaungoikoa gizaki oro baino maitea go a izan behar bada , nork bere burua baino gehiago maite behar dugu bakoitzak Jaungoikoa. Halaber, geure gorputz a baino maitea go izan behar dugu best e edoz ein gizaki; Jaungoikoag a t ik maita tz eko ak baitira gauza guztiak eta best e edozein gizakik gurekin goza dezake Jaungoikoaz, gure gorputz ak ez bezala; gorputz ak arima behar baitu bizitzeko eta arimak eram a n g o gaitu Jaungoikoaz gozatzer a .

XXXII. KapituluaNola erabiltzen du Jaungoikoak gizakia

Jaungoikoak ez gaitu gu erabiltzen guk gauz ak erabiltzen ditugun modu a n . Jaungoikoare n ontasu n az gozatze a r ekin lotzen dugu guk erabiltze hori; Jaungoikoak, ordea, gu erabiltze a n Jaungoiko berare n ontasu n a r e n eraginez erabiltzen gaitu. Jaungoikoa ona delako existitzen gara gu, eta existitzen garen neurrian gara onak. Are gehiago, Jaungoikoa zuzen a delako gu ez gara gaiztoak zigorrik jaso gabe; eta gaiztoak garen neurri berea n izatetik ere murriztu egiten gara. Guztiz aldaezina denak soilik dauka izate lehen a eta goren a; egia- egiat an zera esan ahal izan zuenak: Naizena naiz. Beraz, honela esango diezu: naizen a naiz deritzan ak bidali nau zueng a n a

(Ir. 3, 14). Hortaz, diren gauz a guztiak ezin izango lirateke beraga n dik ez balira; eta izatea hartu zuten neurrian dira onak. Jaungoikoak erabiltzen ba gaitu, beraz, ez gaitu bere mese d e t a n erabiltzen, gure probetxur ako baizik, bere ontasun a k eragind a . Gu norbaite n erruki garen e a n eta laguntz en diogun e a n haren mes e d e t a n ari gara; baina, nola gerta tz e n den ez badakit ere, gure tz a t ere mes e d e bihurtzen da, ez baitu Jaungoikoak saririk gabe utziko behar t s u a r e n alde egindako a. Eta hauxe da saririk onen a, Jaungoikoaz gozatz e a , beraz gozatz en garen guztiok elkarren goza m e n a izango baitugu Jaungoiko beraren g a n .

«HASIERA» HITZEZ HITZDe Genesi ad litteram

IV. LIBURUA

XII. KapituluaJaungoikoaren atsed e n a eta etenga b e k o jarduna bateratz e k o

best e arrazoi bat

Uler daiteke, halaber , kreazio lanare n ondore n atsed e n hartu zuela Jaungoikoak, handik aurrera ez zuelako sorkari genero berririk egin; eta harrezkero orain arte eta aurrera n tz e a n orduan kreatu t ako ak gobern a tz e n dihardu , zazpigarre n egun e a n ere, bere ahalm e n e z eteng a b e antola tuz zeru- lurrak eta berak egindako guztiak, hala ez balitz bereh al a utziko bailioket e izateari. Izan ere, Kreatzaileare n ahalm e n a eta Guztiah aldun a r e n eta oro sosten g a t z e n duen ar e n dohain a da sorkari guztien existen tziare n iturburu a , eta gobern a t u ak izateko sortuak izan ziren sorkariet a t ik dohain hau inoiz aldend uko balitz, hauen formak une horret a n tx e desa g e r tuko lirateke, eta ezerez er a itzuliko litzateke izadi osoa. Jaungoikoar e n porta er a ez da arkitektoar e n a ; etxea eraiki ondoren arkitektoa erretira tu arren, haren lanare n eta prese n tziare n premiarik gabe eraikuntz ak zutik dirau. Jaungoikoak bere babe s a erretiratuko balio, mund u a k ez luke begien itxi- ireki bat ere iraungo.

Beraz, Jaungoikoak dioen e a n : nire Aitak orain arte dihardu , haren ekintzare n nolabai t eko jarraia adieraz t e n digu eta barne hartzen du unibert so osoa eta berone n gobernu a . Beste era bater a uler ziteke e n esan balu: eta orain lanea n dihardu, bere lanare n jarraipenik ulertu beharrik ez bailegoke. Baina best e zerbait ulertzera behar tz e n gaitu orain arte esa t e n digun e a n , alegia, gauz a guztiak krea tu zituen e tik ez diola lan egite ari utzi. Halaber, bere Jakituriari buruz idatzitakoa , hots, mundu ar e n mutur bate tik best er aino heda tz e n da indartsu eta leunkiro gobern a tz e n du den- dena (Jkd. 8, 1); eta Jakituria honi buruz idatzita dago, baita ere, mugim e n d u oro baino bizkorrago a dela (Ibid. 7, 24); argi agertz e n da begirale zuzene n aurrea n mugim e n d u parega b e , adieraz ezin eta, uler baledi, egonkor honek Jakituriak prest a t uriko gauz ei laguntz a eskaintze n diela leunkiro; horrega tik, Berak ekintzari utziko balio, gauz ak bereh al a hilko lirateke. Apostoluak aten a s t a r r ei Jaungoikoa predikatz e a n zioena ere, hots, haren g a n bizi baikara eta haren g a n mugitzen eta izan ere haren g a n baikara (Eg. 17, 28), giza arrazoim e n a k ahal duen neurrian sakonki hausn ar t uz gero, hau sinest er a eta aitortzera gara m a tz a , alegia, Jaungoikoak eten ga b e dihardu el a berak sortut ako e t a n . Ez gaud e , baina, berag a n San Joanek dioen modu a n, Seme ari ere bizia bere baitan edukitze a ema n dio (Jn. 5, 26); berare n izate desb er dineko ak izaki, beraga n gaud e berak hala egote a eragiten duelako; eta haux e da, hain zuzen, berare n lana, gauz a guztiak bere baitan mante n t z e ekintza, eta mundu ar e n mutur bate tik best eraino indartsu heda tz e n den Jakituriaren a , eta gauz a guztiak leunki orden a tz e n dituen a ; eta orden a m e n d u honi esker, Harenga n bizi gara, mugitzen gara eta izan ere Hareng a n gara. Eta horren ondorio, bere jarduna gauze t a t ik aldend uko balu, ez ginat ek e biziko, ez mugituko, ez izango ere. Argi dago, beraz, egun batez ere ez diola Jaungoikoak utzi berak egindako gauzak jagote a ri , une batez ere gal ez zitzaten euren mugim e n d u naturalak, haue n eraginez baitihardut e eta hazten dira, euren izaerare n araber a , eta bakoitzak berezkoa duen genero a n dirau; izan ere, gauz a guztiak leunki orden a t z e n dituen Jaungoikoare n Jakituriaren mugim e n d u a erretiratuko balitz haieng a n dik,

izateari utziko liokete zeharo. Hortaz, Jaungoikoak gauz a guztiak egin eta gero atsed e n hartu zuela irakurtze a n , aurreran tz e a n ez zuela gehiago naturarik sortu ulertu behar dugu; ez zion, baina, utzi berak sortut ako ak zaintze ari eta gobern a t z e a ri . Egia da, beraz, Jaungoikoak zazpigarre n egun e a n atsed e n hartu zuela, bai eta orain arte ekintzan dihardu el a ere.

V. LIBURUA

XIV. KapituluaNola ulertu behar den San Joanek esandako hura: «egindako guztia»

Ezin da ebanjelioare n txatala honela irakurri: «bera g a n egindako oro bizia da». Bereizten baitugu lehenik, «bera g a n egindako a » eta ondoren , «bizia da». Izan ere, zer ez da berag a n egina, hainba t sorkari aipatz e a n , munduko ak barne, salmoak ere honela baitio: Denak jakinduriaz egin dituzu (Sal. 103, 24), eta Apostoluak: Beraren bidez sortu zituen Jaungoikoak zeru- lurreta n diren gauz a guztiak, ageri direnak eta ez direnak (Kol. 1, 16). Ondorioz, horrela bereizita, lurra bera eta bertan dagoe n oro bizia da. Eta nork ez du ikusten , gauza guztiak bizi direla esa t e a absurdo a bada , are eta absurdo a g o a dela hauek bizia direla esat e a ; batik bat kontua n hartzen badugu ebanjelariak bereizten duela zein bizitza motaz ari den, zera gehitzen duen e a n : Bizia zen gizakien argia (Jo. 5, 26)? Zehaz tu egin behar da, beraz, egin den guztia esat e a n ondorio gisa jarrai dezagu n, Beraga n bizia da; esan nahi baita, ez bere baitan, hots, bere izatea n , zeinare n bidez egin baitzen kreazioa eta sorkariare n izatea ; Beraga n da bizia, hark egindako ak egin aurretik ezagu n ak baitzituen . Horrega tik ez dauka bizia Beraga n , hark egindako krea turak bere baitan duen modu a n ; Beraga n dauka, Bera delako gizakien bizia eta argia, Jaungoikoare n Jakituria bera, Hitza bera, Jaungoiko Aitaren Seme bakarra . Horrela, Beraga n eginak bizia dauka, esan a dago e n modu a n: Aitak bizia bere baitan dauka n bezala, Seme ari ere bizia bere baitan edukitze a ema n dio (Jo. 5, 26)

Ezin dugu aipatu gabe utzi kodize garbien e t a n idatzita dago e n a : egin zena, Beraga n zen bizia. Halako moldez non bizia zen dioene a n uler dadin harako best e pasar t e a r e n antzera , hots, hasieran bazen Hitza eta Hitza Jaungoikoarekin zegoen, eta Hitza Jaungoiko zen (Jo. 1, 1). Beraz, egindako guztia aurrez bizia zen Beraga n , eta ez nolana hiko bizia; piztiak ere bizi direla esan ohi dugu, baina ezin dute Jakituriaren partaid e tz a gozatu; halere, bizia gizakien argia zen. Arima arrazoidun ak, nolan a hi ere, haren graziaz garbituak, honelako ikuskizuner a irits daitezke, eta ez dago hau baino ikuskizun bikainagorik ez eta zoriontsu a gorik.

XV. KapituluaJaungoikoagan zer nolako bizia daukat e n diren guztiek

Baina Ebanjelioko pasar t e a irakurri eta honela ulertzen badugu: egina den oro, bizia da Beraga n; hark egindako guztiak Beraga n bizia daukala ulertu beharra baies t e n da; eta bizi horret a n gauza guztiak ikusi zituen, egiterako a n ; eta ikusi bezala egin zituen. Ez zituen berag a n dik at ikusi, beraga n baizik, eta halax e aztertu zituen berak egindako guztiak. Bere ikuspe n a ez da Aitaren ar e n ezberdin a, bat eta bera baizik, bion subst a n tzia ere bat eta bera den modu a n . Joben liburuan ere gauz a guztiak egin zituen Jakituria bera aipatz e n da: Baina non aurkitu jakinduria? Non du bere egoitza adime n ak? Gizakiak ez daki hartar a dara m a n bidea eta ez da aurkitzen mundu a n (Jb. 28, 12), eta geroxe a go : Hari buruz zer edo zer entzun dugu, bai. Jaungoikoak bakarrik daki jakinduriare n bidea, hark du haren egoitzaren berri, ortziaren muge t a r aino iristen baita haren begirad a , zerup eko guztia ikustatz e n du. Haizeari indarra arautu eta urei neurria finkatu zienea n , euriari legea jarri zionea n eta tximistari eta trumoiari beren ibilbidea, ordua n ikusi eta baloratu zuen, ordua n arakatu eta finkatu (Jb. 28, 22- 27). Hauekin eta antzeko best e hainba t testigan tz ar ekin frogatz e n da gauz a hauek guztiak eginak izan aurretik Egileak ezagu tz e n zituela; eta egiazkoa go ak, betikoak eta aldaezinak ziren heine a n Egileare n ezagu m e n e a n . Edonoren tz a t

aski behar luke ezagu tz e ak edota irmoki sinest e ak Jaungoikoak egin dituela gauz a guztiak (egin aurretik Beraga n zeudel a ulertzeko); nire ustez, izan ere, gizakirik inozoen ak ere ezin pentsa zezake e n Jaungoikoak ezagu tz e n ez zuen ezer egingo zuenik. Beraz, egin aurretik ezagun a k bazitue n , zalantz arik gabe egin aurre tik Beraga n ziren, betidanik eta era aldaezin e a n bizi diren eta (Beraga n) bizia diren modu a n ezagun a k. Eta sorkariak, bakoitza bere genero a n den modu berea n izan dira eginak.

XVI. KapituluaSorkariak baino errazkiago antze m a t e n dugu

Jaungoikoa adime n a z

Orduan, betidaniko izate aldaezinak, Jaungoikoak, Beraga n baldin badu existitzea , Moisesi esan zitzaionez: Ni naizen a naiz (Irt. 3, 14), izate horrek Berak egindako e n oso desb er din a beharko du izan, zeren Beraren izatea baita jatorriz egiazkoa eta bakarra, beti era berea n dirauel ako eta aldatu ez ezik inondik ere aldaezina delako. Berak egindako e t a t ik deus ez da Bera den modu a n, baina eduki, hasiera tik dauzka denak Bera den modu a n . Izan ere, ez zituen egingo egin aurretik ezagu tu ez balitu, eta ez zituen ezagut uko ikusi ez balitu, ez eta ikusiko ere eduki ez balitu, eta egin gabeko ak ez zituen edukiko Bera egina ez den modu a n ez baleuzka. Eta nik esan arren subst a n tzia hau adieraz ezina dela eta gizakiak gizakiari ezin azalduzkoa, ez bada denbor a eta espazioa bete tz e n duten hitzak baliatuz, Bera denbor a eta leku ororen aurre tik delarik, hala eta guztiz, Berak egindako gauz a asko baino gertu a go dago gugan dik gure Egilea; zeren haren g a n bizi baikara eta haren g a n mugitzen , eta izan ere haren g a n baikara (Eg. 17, 28). Eta gauza haue t a riko asko eta asko gure adimen e t ik urrun daud e, izate desberdina g a t ik, gorputz ezko ak direlako. Gure adimen a k ezin ditu Jaungoikoa g a n ikusi eginak izan ziren arrazoi kausale t a n , horrela zenba t , norainoko ak eta nolakoak diren jakiteko, ez baititugu gorputz are n sentim e n e z sum atz e n .

Egia da, ez daud e gorputz ar e n zentzue n irismen e a n , gure begira m e n e t ik eta ukimen e t ik urrun daud el ako, best e batzuek tarte a n edo aurka jartzen baitira; horrega tik izan ohi da handiago a beraieng a n a iristeko erabiltzen dugun ahalegina , haien Egileare n g a n a iristekoa baino, nahiz eta askoz bikainago a izan Honeng a n a iristea atalik tipiene a n adimen zintzoak bertan aurkitzen duen zoriont asu n oparoa g a t ik, unibert so osoa ulertze a baino. Hori dela eta, arrazoiz egiten die agirika Jakinduriaren liburuak mund u honet ako aztertz aileei , esan ez : Zeren eta mundu ar e n barne egitura ezagu tz eko bezain jakintsu izan badira, nola ez dute mundu ar e n Jauna lehen a g o aurkitu? (Jkd. 13, 9). Lurraren oinarriak ez dira gure begientz a t ezagun a k, baina gure arimet a tik gertu dago lurra finkatu zuena.

XXIII. KapituluaNola egin dituen Jaungoikoak gauza guztiak aldi berean,

eta nolatan orain artelanea n dihardue n

Gu, ordea , bide horiet a tik dabiltzan e n zitalkerian eror ez gaitez en , Probiden tziak berak gida gaitzala Eskritura Santu ar e n ildotik. Eta Jaungoikoare n ekintzei buruz ari garela, saia gaitez e n aztertze n , Beraren laguntz az, gauza guztiak batera kreatu ondore n atsed e n a nola hartu zuen, eta nola dihardu e n orain artelan e a n aldien jarraian espezieak eragiten . Errepara dezagu n edozein zuhaitzen edert a s u n a , enborre a n , adarre t a n , hostoe t a n eta fruituet a n ; orain bete- bete a n ikusten dugun forma ez da bat- bate a n gara tu, guk ezagu tz e n dugun orden a m e n d u a ri jarraiki baizik: lurrean lehen hazia itsatsi, eta sustraie t a t ik garatuz joan dira atal guztiak; hazitik datorkio

erna m uin a ; beraz, haziaren baitan zeude n lehenik gauz a hauek denak, ez gorputz ezko multzoare n tamain a n , bai, ordea, dohain eta ahalm e n kausal ez hornitut a, oraingo galant a s u n hau hezet a s u n a r e n eta lurraren emankort a s u n a ri esker gara tu baita. Baina bihi xume horrek duen gauz arik bikainen a eta miresgarrien a indar edo dohain kausal hori da; honekin bat egiten dute hezet a s u n a k eta lurrak, eraikuntz arako materiala bailiran, eta zuhaitz lerden bilakatz en da, adarrak hedat uz , hostoei forma eta berde t a s u n a ema n ez , fruituak umotuz eta eratuz eta, azkenik, atal guztiei antolaket a egokia eskainiz. Zer emat e n du, izan ere, zuhaitzak, hazi harta tik altxor ezkutu gisa ez datorrenik? Nahiz eta hazia best e zuhaitz bate tik etorri, zuhaitz hau hazi bate tik barik best e zuhaitz bate tik badator ere, eta honek jatorria hazi bate a n izan; zuhaitza, izan ere, batzue t a n zuhaitzetik etor daiteke, kimua best e zuhaitz bati erauzi eta landatz e n dene a n . Hortaz, hazia zuhaitze tik dator eta zuhaitza hazitik, edota zuhaitza zuhaitzetik; inoiz ere ez, ordea , hazia hazitik, tarte a n zuhaitz bat ez bada go; zuhaitza, ordea , best e zuhaitze tik etor daiteke , bitart eko hazirik gabe. Beraz, aldizkako segiden poderioz, bata best e t ik dator eta biak lurretik; baina lurra ez dator haieta t ik, lurra baita lehenik, haziaren eta zuhaitzare n ama lurra. Animalei buruz zalantzak izan ditzakegu, haziak animalien g a n dik datoze n edota, aldera n tziz, animaliak haziet a t ik; dena den, edozein delarik lehen a , hauek ere lurra dutela sorgun e, dudarik ez dago.

Baina aroen joan- etorrian zuhaitza moldatuko zuten gauz a guztiak hazi hartan tx e eta modu ikusezine a n zeudelarik, pentsa t u behar da, Jaungoikoak gauza guztiak bater a kreatz e a n , egun a egin zene a n , mundu ak ere bertan eta berarekin sortut ako guztiak zeuzkala; ez zerua bakarrik, gaur ere mugim e n d u zirkularrea n antola tu t a diraut e n Eguzki, Ilargi eta izarrekin; edota lurra eta leizeak, nolabai t eko mugim e n d u aldakorre n mend e, beheko mundu a osatz en duten ak; baita urak eta lurrak potentzialki eta kausalki sortut ako izakiak ere, gerora Jaungoikoak orain arte dihardu e n ekintzan guk ezagutz e n ditugun modu a n azaltzen zaizkigun ak.

VI. LIBURUA

X. KapituluaModu ezberdineta n diren gauzak

Era bate a n daud e izakiak Jaungoikoare n Hitzaren baitan, non ez diren eginak, betikoak baizik. Beste era bate a n daud e munduko osagai e t a n ; hem e n batera sortut ako gauz a guztiak gerorako izaki gisa baitaud e . Beste nolabait , elkarrekin sortut ako kause n araber a , bater a ez baina bakoitza bere sasoian agertz en diren izakietan; haue n artea n aurkitzen da Adan, lur- hauts ez moldatu a eta Jaungoikoar e n bizi-arnas ez bizkortua, bai eta belarra ere. Beste era batera haziet an , haue t a n berriro ere errepikatu egiten baitira Jaungoikoak lehenik sortut ako kausen araber a existitu ziren gauze t a n jatorria duten funtsezko kausak, hala nola lurretik sortut ako belarra eta belarrak ema n d a ko hazia. Gauza haue t a n guztiet an izaki eginak bere garaian izango zituen jarraibide ak eta neurriak hartu zituzten eta gero agertu ziren tankera eta forma nabar m e n e t a n , izatear e n baitan kausalki ezkutua n daud e n arrazoi ikusezinet a t ik gauza tu ak; horrela agertu zen belarra lurraren gaine a n eta egina izan zen gizakia arima biziaz, eta horrela sortuak izan ziren gainontz eko izakiak, animaliak eta landar e ak , gaur arte dihardu e n Jaungoikoare n ekintzare n eraginez . Baina izaki hauek, berriro bezala, beren baitan euren buruak dara m a tz a t e era ikusezine a n , euren kause n iturburutik atera t ako nolabait eko indar sortzaile ezkutua n ; hor zeude n txerta tu t a mundu a sortu zene a n , egun a egin zene a n , bere genero ari dagokion forma zehatz e a n agertu aurretik.

VII. LIBURUA

V. KapituluaEzerez e tik egina izan ote zen arima

Arrazoiz egin daiteke galdera hau: inondik ere existitzen ez zenetik egina izan al zen, hots, ezerez e tik, edo lehendik Berak espiritualki egindako subs t a n tziare n bate tik, nahiz eta arima oraindik izatera iritsi ez ? Jaungoikoak gauz a guztiak bater a kreatu ondore n , orain ezerez e tik ez duela deusik egiten sinest e n dugunok (eta horrega tik sines t e n dugu, hain zuzen, amaitut ako egintza guztiet a t ik atsed e n hartu zuela, burutu zitezen hasi zituen ak, alegia, halako moldez non gerora egindako ak haue t a t ik eginak diren), ez dakit nolat an uler dezake g u n Berak oraindik ere arimak ezerez e tik egiten dituela. Edo agian esan beharko ote da lehen sei egun e t a ko lanet a n egin zuela egun ezkutu hura? Hau baldin bada sinet si beharreko a , egun hori litzateke izaera espiritual eta intelektual a , alegia, aingeruzko batas u n a r e n a , eta, best alde , mundu a , hau da, zeru- lurrak. Horrela, aurre tiaz ziren izate horiet an geroko best e izakien arrazoiak kreatu zituen, ez haien izate bereko ak, hala balitz, han eginak izan baziren gerora existitzeko, ez ziren inoiz etorkizun izango. Eta hori horrela bada , gauz a kreatu e t a n ez zen oraindik giza arimare n izatasu nik existitzen; Jaungoikoak gizakiari bizi-arnas a eman zionea n , orduan tx e bakarrik hasi zen existitzen.

Baina auzia ez zen hor ebatzi. Galdetu beharra dago: arima deritzon izate hura, lehen ez zena, ezerez e tik sortu al zuen, bere hatsa bailitzan, azpiko subst a n tziare n bate tik ez baina eraba t eko hutse tik egina, Jaungoikoak arnas a egin nahi izan zuene a n? Eta hats hau egin ote zen gizakiaren arima? Edota lehendik espirituzko zerbait ba ote zegoen, arimar e n izatasu n a ez bazen ere, eta hem e n dik sortu arima izango zen Jaungoikoare n hatsa; Jaungoikoak lokatz edo lur-hauts e tik moldatu aurretik gizonare n gorputz ar e n izatasu nik ez zegoe n modu a n. Lur-hauts a edo lokatza ez zen giza haragi a baina oraindik ez zena eragingo zuen zerbait zen.

TRINITATEADe Trinitate

III. LIBURUA

VIII. KapituluaJaungoikoak eta ez best e inork sortuak dira denak, baita arte magikoez eraldatz e n direnak ere

Ez dezagu n pentsa ageriko gauze n materia espiritu gaizkileen nahierara dago e nik, Jaungoikoar e n e r a baizik, beron ek emat e n baitu ahalm e n hau, bere tronu espiritual eta goren e tik Aldaezina denak deritzon neurrian. Urak, suak, lurrak meatokie t a r a zigortut ako gaizkileei ere zerbitzu egiten die, nahi duten a egiten uzten dieten neurrian.

Aingeru gaiztoei ezin zaie inondik ere sortzaile deitu, beraien izenea n mago ek suge ak eta igelak sortaraziko balituzte ere Jaungoikoare n zerbitzariari aurre eginez; ez baitira haiek aingeru e n sorkari. Gai kosmikoet a n ezkuta turik daud e ageriko bizitza korporalera jaiotzen diren gauz a guztien hazi gisakoak. Gure ikusme n ak haute m a n ditzake batzuk fruituet a n eta animaliet a n ; best e batzuk ezkutu a n daud e, haien hazien hazi baitira; eta horrela, Sortzaileare n agindu e t a r a urak arrainak eta hegaz tiak sortu zituen, eta lurrak lehen e n g o kimuak espezieka eta lehen e n go animaliak generoka. Ahalme n emankor honek ez du bere ema nkor t a s u n a agortzen lehen izakiak sortzea r ekin; ingurua n baldintza egokirik eza izan ohi da garap e n zehatz a eragoz t e n duen a .

Lur bigun er a aldatu t a arbola mardul bilakatz en den haziaren antzeko dugu kimu ttipi hori. Kimu horren hazia espezie bereko bihi are txikiago a da, baina oraindik guk ikusi ahal izateko adinakoa. Bihi honen gaitasu n sortzailea ezin dugu geure begiez ikusi, baina arrazoim e n a z susm a dezake gu ; zeren elem e n t u horien baitan indar ezkutu hori ez balego, ez ziren lurrean erneko bertan erein ez diren hainbat eta hainbat ; ez eta itsaso e t a n eta lurrean hainbat izaki aurrez ar-eme e n elkartze barik sortuko; gero, ordea, hazi eta elkarga n a t u z ugalduko dira, eurak guraso e n inolako elkarga n a t z e rik gabe sortuak izan arren. Erleek inongo elkartzerik gabe ernar az t e n dituzte lurrean sakab a n a t u rik daud e n haziak, ahora bilduz. Hazi ikusezin guztien sortzailea bera da gauz a guztien Egilea; eta jaiotzeaz gure begien aurrera jalgitzen den orok hartzen du bizia, mugitze a , handitze egokia eta formen bereizket a hazi misteriot su e n eraginetik, jatorrizko sorkuntz an ezarritako lege e n araber a .

Eta guraso ei giza sortzaileak deitzen ez diegun modu a n , ez eta nekaz ariei uzten sortzaile, Jaungoikoar e n gaitasun ezkutu ak horiek sortzeko gizakiaren bitartekotz a erabiltzen duen arren, era bere a n ezin ditugu aingeru ak, zintzoak zein gaiztoak, sortzailetz a t hartu, nahiz eta euren gorputz e n sotiltasun ar e n eraginez eta euren zentzu m e n zorrotzei esker guk ezagu tz e n ez ditugun jatorrizko arrazoi ezkutu horiek ezagu tz e n dituzten eta osagarrien sasoizko baldintzak prest a tz e n lagundu, izakien ernetz e a r e n eta hazkuntz ar e n mese d e t a n .

Baina aingeru zintzoek ere ezin dute hori egin Jaungoikoak agindu gabe; ez eta gaiztoek bidega b e ki egin, Jaunaren baimen zuzenik gabe. Gaizkilearen maleziak gaiztoa egiten du berare n nahia; berega n a t z e n duen txarrerako gaitasu n a , ordea , zuzen a da bere edota inoren zigortzat , gaiztoen konde n a ziorako edo zintzoen goresp e n e r ak o.

Paulo apos toluak bereizi egiten ditu Jaungoikoare n barne ekintza sortzaile eta eratz ailea eta sorkarien ageriko egintzak; nekaz arien adibide a baliatuz, honela dio: Landatu , nik egin nuen;

urezta tu Apolok; baina hazi, Jaungoikoak haziarazi zuen (1. Kor. 3, 6) Horrela, bizitzan Jaungoikoak bakarrik molda dezake gogoa bere ohiko graziaren bitartez; baina kanpotik gizakiek ere predika dezaket e Ebanjelioa, eta ez soilik zintzoek egiaz, baita gaiztoek ere noizbehinka; era berea n ageriko gauz en sorkuntz a Jaungoikoare n barne ekintza da, eta oro sortu ondore n , nekaz ariak soroan bezala, bere nahierara erabiltzen ditu agerikoak, zintzoak eta gaiztoak, gizakiak, aingeru ak eta abere ak , bizi- indarrak eta gurariak gogara bana tuz .

Ezin dut, beraz, esan magiazko indarrez erakarrit ako aingeru gaiztoak izan direla suge e n eta igelen sortzaileak; eta ezin dugu, ezta ere esan, gizaki gaiztoak uzten sortzaile direnik, nahiz eta haien eraginez hazten ikusi.

Jakobek ere ez zituen koloreak sortu bere artalde e t a n , asket a n ziriak begi aurrea n ezarri zizkiene a n amei ahariek estal tzeko ordua n. Ardiak ere ez dira euren bildotse n kolore ugarien egile, ziri marrad u n a k begizta tz e a n sortzen ziren kolore desb er dine n fantasiak gorde zituztelako euren arimet a n ; hau, ordea , ezin gerta zateke e n gorputz a espirituak jota ez balego, enbrioi egoer a n arkum e samurrari kolorea trans miti tu ahal izateko. Eta elkar eragiten duten e a n bezala, arimak gorputz e a n edota aldera n tzizkoa izanda ere eragina , beti gerta tz e n da izadiaren arau e n arab er a , Jaungoikoar e n betiko jakiturian era aldaezine a n baitaud e ezarrit a lehendik arauok; eta jakituria hori ezin du gorde inongo espaziorik; eta aldaezin a delarik, gauz a galkor guztiak orden a tz e n ditu, hark sortua izan ezik hauet a rik deus ez bailitzat ek e existituko.

IV. LIBURUA

I. KapituluaGure gaitzaren ezagu t zak hobeag ot z e n gaitu. Haragi egin den Hitzak argitzen ditu gure ilunpeak

Poz aldaezine tik albora tu ak egon arren, ez gaud e eraba t haren erem utik apart e ; horrega t ik gabiltza gauz a aldakor eta behin- behineko haue t a n betikotasu n a r e n , egiaren eta zorionare n bila, ez baitu inork heriotza, errore a , arrangur a nahi. Horrega tik igortzen dizkigu Jaungoikoak bere agerkund e a k, gure dest erruko premiak asetz eko; ohart arazi nahi baitigu hem e n ez dago el a bila gabiltzan hori; jatorrizko abiapun t ur a itzuli behar dugula horien bila; gauza horiek ez baikenituzke hem e n bilatuko handik ez bage n t oz .

Lehenik eta behin konben tzitu behar gintuen zeinen maite gaituen Jaungoikoak, etsipen ak eragotzi ez gaitzan haren g a n a igotzen. Maite izan gintuen e a n nolakoak ginen ohart ar azi behar zigun, gure merituen harrokeriag a t ik Jaungoikoag a n dik are gehiago aldend u ez gintez e n eta gure ustezko sendot a s u n e a n ahuldu. Horrega tik ari da Jaungoikoa era horret a n gure baitan bere indarrez aurrera bultza eta apalta s u n a r e n makale a n sasoi dadin karitat e a r e n bertut e a . Horixe adieraz t e n digu Salmoak honela dioene a n : Euria ugari bota zenue n, oi Jaungoiko, zeure lurralde eta jabego a bere ahule a n indarb erritu (Sal. 67, 10). Euri oparoa da haren grazia, ez gure merituek lortua, baizik eta, hitzak berak dioen ez , dohainik eman a ; eta berak eman zigun, ez duin ginelako, hala nahi izan zuelako baizik. Egia hau ezagutu ondoren ez dugu geure buruan konfiantza ipiniko, eta haux e da, hain zuzen, makaltz e a . Jaunak indartzen gaitu; Paulo apos toluari honela esan zionak, alegia: Nahikoa duzu nire laguntz a, nire indarra ahulezian agertz e n baita bete- bete a n (2. Kor. 12, 9). Gizakiari erakutsi behar zitzaion zenba t maite izan gintuen Jaungoikoak eta nolakoak ginen maite gintuen e a n : zenbat maite gintue n , etsipen ak jo ez gaitzan; artea n nolakoak ginen, harrokeriak jo ez gaitzan...

V. LIBURUA

II. KapituluaJaungoikoa, esent zia soil, aldaezina

Zalantz arik gabe , subst a n tzia da Jaungoikoa, edo hobeto esan d a , esentzia, greziarrek ousía deitzen duten a . Jakituria jakin aditzetik (sapientia – saper e) dator; zientzia (scientia), berriz, latinezko scire aditze tik eta esentzia (edo izatasu n a) izan- etik. Eta nor da zehazkiago «izan», Moises zerbitzariari honela mintzo zitzaion hura baino: naizena naiz. Beraz, honela esan go diezu israeldarrei: »naizen a » deritzan ak bidali nau zueng a n a (Irt. 3, 14).

Gainontz eko subst a n tzia edo esentziek akzident e ak berega n a t z e n dituzte, eta edozein aldakuntz a , handia zein txikia izan, haien bitartez ere gerta tz e n da; Jaungoikoag a n , ordea, ez da halakorik gerta tz e n; beraz, subst a n tzia edo esen tzia aldaezin bakarra dago eta hau Jaungoikoa da, zeinari egiat as u n goren az dagokion izatea, eta hortik dator esentzia hitza. Aldatzen den orok ez du izatea bere horret a n gordetz e n; eta aldakor den oro, aldatu ezik ere, lehen zena ez izatera irits daiteke . Horrenb e s t e z , aldatz e n ez denari ez ezik, aldatu ezin denari deritzo eskrupulurik gabe eta egiaz Izatasu n a .

IV. KapituluaAkzident e a k beti egiaztat z e n du zerbaiten aldakunt zaren bat

Zerbaitek aldakun tz ar e n poderioz lortu edota gal dezake e n orori deitu ohi zaio akzident e . Badira akzident e batzuk bana ezin ak deritzen ak , grekoz ooooooooo , hala nola bele lumare n kolore beltza; galtzen du, hala ere, luma horrek kolorea, ez luma delarik, beti luma ez delako baizik. Materia berez da aldakorra, eta animaliak edo lumak bere izateari uzten dionea n , gorputz osoa lur bihurtzen da eta kolorea ere galdu egiten du.

Akzident e bereizgarriak gal dezake bere existen tzia, ez aldeb a n a t uz , bai, ordea, aldakuntz az . Adibidez, gizakiaren ilajeare n belztura, daud e n bitart e a n ileak urdintzeko posibilitate a dago el ako; horrega tik deitzen zaio horri akzident e bereizgarria. Baina arret az errep ar a tz e n badiogu ikusiko dugu ez dela bereizket az gerta tz e n , burua urdintzen hast e n dene a n zerbaitek handik alde egingo balu bezala, eta urdina etortze a n kolore beltza norab ai t erretiratuko bailitzan: kolorear e n nolakota s u n a da soilik han bihurtzen eta aldatz e n dena .

IX. KapituluaGiza lengoaiaren pobrezia eta deseg o ki tasu n a

Baina gure egun eroko mintzoan esentzia eta subst a n tzia hitzak naha s t e n eta zentzu berea n erabiltzen ditugulako, esentzia bat eta hiru subs t a n tzia esa t e r a ez gara ausartz e n , eta esentzia edo subst a n tzia bat esat e n dugu, eta hiru pertson a . Horrela esan zuten sinesg arri zaizkigun hainba t latindarrek gai hauek aztertu zituzten e a n ; ez zuten euren hizkeran espres a bid e egokiagorik aurkitu, hitzik gabe ulertzen zuten a hitzez adieraz t er ako a n . Hain zuzen, Aita ez delarik Seme a , eta Seme a ez delarik Aita, eta Espiritu Santua , Jaungoikoare n Dohaina deritzogu n a , ez delarik ez Aita eta ez Seme a , zinez dira hiru. Horrega tik aipatz e n da pluralea n: Aita eta biok bat gara (Jn. 10, 30). Sabeliano ek hala nahi izan arren, ez zuen «bat da» esan, bat gara baizik.

Alabaina, hiru horiek zer diren galdetz e n zaigun e a n , gure lengoaiare n pobrezia larria aitortu beharra dauka gu. «Hiru pertson a » esat e n dugu zerbait esat e a rr e n , ez Hirutasu n a zer den azaltzeko.

VIII. LIBURUA

III. KapituluaNola jakin Jaungoikoa ondasun gorena dela. Zintzoa da arima Jaungoikoag a n a bihurtzen dene a n soilik

Begira berriro, ahal baduz u. Ona baino ez duzu maite, ona baita lurra bere mendien gailurre a n eta muinoen izarian eta landa zabalen leune a n; ona baratz e atse gin, ema nkorra ; ona etxea egokiro egitura tu a , erosoa eta argitsu a; onak abere ak beren gorputz bizidunekin; ona aire epel, sano a; ona janari gozo, osasun g a rria , ona osasu n a oinazerik eta nekerik gabe a; ona lerro berdineko giza aurpe gia , kolore biziez eta irribarre leunez argitua; ona adiskide a r e n gogoa harmoniare n gozotasu n a z eta maitasu n a r e n zintzotas u n a z ; ona gizon zuhurra; onak aberas t a s u n a k emat e n duten errazt as u n a r ekin; ona zerua bere Eguzkiaz, bere Ilargiaz eta bere izarrez; onak aingeru ak euren obedien tzia santu a r ekin; eta ona giza lengoaia, entzut e n duen ari maiteki irakast e n eta zuhurki ohart araz t e n ; eta ona poesia, zenbakie t a n harmonia t su eta esakun e t a n sakon.

Eta gehiago zer? Ona hau eta ona hura; kendu hau eta hura muga tz aile ak, eta begiraiozu, ahal baduzu, On hutsari, eta Jaungoikoa ikusiko duzu, ez best e on baten atal ona, on guztien Ona baizik. Eta aipatu dituda n on horiet an guztiet an edota ikus eta pentsa ditzake gu n best e hainba t e t a n ezin esan dezake g u, zuzen jokatuz, bata best e a baino hobe a denik, gure baitan itsatsi t a ez bada uk a g u ongiare n berare n nozioa, berone n arab er a gauza bat ona dela erabakitzeko eta best e a r e n aurrea n hobes t eko .

Jaungoikoa maita tu behar da, baina ez on hau edo hura maite ditugun modura; Ongia bera maite den bezala. Bila dezagu n arimare n ona, ez juzgatz er ako a n gainetik hega n dabilena , maitas u n ari atxiki zaion ona baizik. Arima ez da ona, ez eta aingeru a ere, ez eta zerua ere; Ongia da soilik ona.

Horrela, agian, erraza go ulertuko da zer esan nahi duda n. Arima on bati buruz entzut e a n , adibidez , hitz bi agertz e n dira, eta hitz hauet a tik bi gauza ulertzen ditut: arima dela eta ona dela. Arimak ez du deus egin arima izateko; izan ere ez baitzen bere izatea n eragin ahal izateko; baina arima ona izan dadin nahim e n a r e n ekintza positiboa ezinbes t eko a da. Eta ez arima berez ona ez delako; nolat an , best el a , esan go genuke, egiaz esan ere, arima hobe a dela gorputz a baino? Baina oraindik ez da ona arima, hobe a izateko nahim e n a r e n eragintza falta bazaio; eta eragite a ri ezetza emat e n badio, errudu n juzgatz e n dugu, eta arrazoiz esa t e n da ez dela arima ona. Orduan, ongi jokatzen duen a g a n dik bereizten da eta hura goresg arri bazen, horrela portatz en ez dena gaitzes g arri izan behar. Baina ona izaten saiatz en dene a n , ez du bere helburu a erdiet siko, bera ez den best e helmug ar e n batera zuzentz en ez baditu eginah al ak. Eta nora zuzenduko da arimak bere hobe nahian maite, irrika eta bereg a n a t u nahi duen Ongirantz ez bada? Eta berriro onetik urruntz e a n gaiztotzen bada , albora utzi duen onak beraga n ez badirau, inoiz onbidera t u nahi izango balu ere ez luke nora bihurturik izango.

Beraz, ez litzateke on aldakorrik existituko, on aldaezinik ez balego. On honen edo haren goraipa m e n a k entzut e n dituzune a n , best e une bate a n agian ez hain onak zirateke e n arren, onaren partaide diren ongi haiek gabe antze m a n ahal baduzu onare n ondas u n iturri den Ongia;

ordua n, aldi bere a n on honi edo hari buruz entzut e n duzune a n Ongia uler dezakez u; ongi partaide haiek alde bater a utzita Ongia bere hartan begizta tz eko gai bazara, Jaungoikoa antze m a n g o duzu. Eta maitas u n ez berari lotzen bazatz aizkio, une hartan tx e zoriontsu zinateke .

Hau lotsa! Onak direlako gauz ak maita tu eta beraiei atxiki, eta gauzok on egiten dituen Ongia ez maita tz e a ! Berdin arima, ontza t hartzen dugu arima izatea g a t ik; ez, ordea, Ongi aldaezinar e n g a n a bihurtuz arima ona izan aurretik; arima, diot, gorputz ezko argia baino are atsegina go izanda, ondo pents a t uz gero, arima hori ez zaigu bere izatez atse gin, sortua izan zen artea g a t ik baizik. Egina gorest e n dugu, jatorrian miretsi izan dugun a. Egia eta Ongi soila haux e; ona best erik ez eta, hartaz , on goren a dugu hori. Beste on baten g a n diko ona dene a n bakarrik gehitu ahala murritz daiteke ona.

Arima ona izateko, arima izatea emat e n dion Ongiaren g a n a bihurtzen da. Eta orduan nahim e n a egokitzen zaio izaerari, arima ongian hobetu dadin, eta nahim e n a r e n konbert sioz maitatu da ongi hura; on ororen sorburu den ongia, nahime n a r e n desbider a tz e az ere gal ezin daiteke e n ongia. Ongi goren e tik aldend uz, arimak ona izateari uzten dio, ez arima izateari; eta hau berez da ona, gorputz a baino hobe a; nahime n a k, beraz, nahim e n e z lortzen dena gal dezake. Izatea eman zion Hareng a n a k o konbert sio irrika duen arimak aurren a existitu beharra zuen; izan aurretik ez baitago izangur arik. Hau da gure ongia, eta honen argitan ikusten dugu zerbait ek existitu behar zuene n tz ala duen e n tz , ezinbes t eko tz a t ulertzen baitugu; eta best e zerbait, ordea , ezinezkotz a t , izateko premia ez badu behintza t , guk ulertu ez arren nola daiteke e n . Beraz, Ongi hori ez dago gutariko bakoitzaren g a n dik urruti: Hareng a n bizi baikara eta haren g a n mugitzen, eta izan ere haren g a n baikara (Eg. 17, 27- 28).

IX. LIBURUA

III. KapituluaHirutasunaren irudia bere burua ezagut z e n eta maitatz e n

duen gizakiaren ariman. Arimak berez ezagut z e n du bere burua.

Aurrez ezagun a ez badu, ezin du arimak bere burua maite; nolat an maiteko du, bada, ezagu tz e n ez duen a? Ezagutz a orokor edo berezi batez best e e n esperien tzia tik dakien a norberari aplikatuz, arimak bere burua maite duela esat e a tent elkeria litzateke. Nolatan ezagu tuko du arimak best e arima bat, bere burua ere ezagu n ez duelarik? Bere burua ez baina best e arimak ezagu tz e n dituela esan dezake norbait ek, gorputz eko begiak best e e n begiak ikusten dituen modura , norberar e n a k ez, ordea . Gorputz eko begiez gorputz ak ikusten ditugu, haiek igortzen dituzten izpiek begizta tz e n dugun a ukitzen dutelako; ezin ditugu, baina, izpiok errefrakzioz abiapu n tu r a itzularazi, ispilu bidez izan ezik. Auzi oso sotila eta guztiz iluna izango da hau, harik eta argi froga dadin arte errealita t e a pentsa tz e n dugun modukoa ote den ala ez.

Irradiazioz edo best e zerbait ez ikusteko ahalm e n a nolana hi izanda ere, ezingo dugu ikusm e n e z ikusi ahalm e n hori; arimaz aztertu behar dugu eta agian arimaz hura ulertzera iritsi gaitezke. Arimak gorputz are n zentzu m e n e n bitartez antze m a t e n ditu objektu materialen sentipe n ak; gorpuzga b e e n a k , ostera, berez antze m a t e n ditu. Hartara , bere burua ezagu tz er a berez iristen da, gorpuzga b e a baita; eta ezagutz e n ez badu, ez du maite.

IV. Kapitulua

Arima, maitasun a eta maitasun are n ezagut za , hirurak bat eta berdinak dira. Hirurak dira substant zia, eta harre ma n a adierazt en dute. Banaezinak dira hirurak. Hirurak dira esent zia

batekoak eta erlatiboak, ez atalez osatuak edo nahasiak

Arimak bere burua maite duen e a n bi gauza daud e; arima eta beron e n maitas u n a ; arimak bere burua ezagutz e n duen e a n ere bi gauza daud e; arima eta berone n ezagutz a . Beraz, arima, bere maitas u n a eta berone n ezagu tz a hiru dira eta hirurak bat dira; eta betegin ak direne a n berdinak dira. Bere izateari dagokiona baino gutxiago maite badu inork bere burua, hala nola, giza arimak bere burua gorputz a bailitzan maite badu, gorputz a baino bikainago a izaki, bekatu egiten du, eta haren maitas u n a ez da perfektu a . Eta izatez dagokion baino gehiago maite badu bere burua , hala nola, Jaungoikoak bakarrik merezi duen maitas u n a z maite badu bere burua, Jaungoikoa baino infinituki apalago a izaki, bekatu larria egiten du, eta bere buruarekiko maitas u n a ez da perfektu a . Are zitalago a eta gaiztoa go a da bekatu a bere gorputz a maite duen e a n Jaungoikoari soilik zor diogun maitas u n a z .

Era bere a n , ezagutz a objektu ezagu tu a baino apalago a dene a n , berau osorik ezagut daiteke el arik, ez da ezagutz a perfektu a . Bikainago a dene a n , berriz, ordua n ezagutz e n duen natura bikainago a da natura ezagu tu a baino; horrenb e s t ez , gorputz baten ezagutz a ezagu tz a berare n xede den gorputz a baino bikainago a da. Ezagutz a nolab ai t eko bizitza da ezagu tz e n duen ar e n arrazoime n e a n ; gorputz a ez da bizitza; eta edozein bizitza beti da edozein gorputz baino handiago a , ez tam ainaz , bai indarrez. Baina arimak bere burua ezagutz e n duen e a n ez da ezagu tz e hori baino bikainago a , bera baita ezagutz e n duen a eta aldi berea n ezagu tz e a r e n objektu. Eta bere burua osorik ezagu tz e n duen e a n , bera soil- soilik, ezagutz a eta gogoa berdinak dira, ezagu tz e hori ez duelako best e inongo izatetik atera tz e n; eta bere burua eraba t ezagutz e n duen e a n , best erik ezer antze m a n gabe, ez da bikainago a , ez apalago a . Zuzen geund e n , beraz, zera esan genu e n e a n , alegia, hiru gauza hauek perfektu ak direne a n , ondorioz berdinak ere badirela.

Eta gauz a hauek ikusi ahal izanez gero, aldi bere a n kontura tuko gara ariman existitzen direla eta harilkaturik baleud e bezala askatu egiten direla antze m a n a k eta zenba tu a k izan daitez en era subst a n tziale a n edota, nolabai t esan d a , esentzialki, ez subjektu baten akzident e gisa, gorputz e a n beroa edota itxura bezala, ez eta nolakota s u n edo kantit at e gisa. Ezein akzident ek ez du inoiz errotu t a dagoe n subjektua gainditzen. Gorputz baten kolore hau edota itxura hori ezin da best e gorputz baten a ere izan.

Baina arimak bere burua maite duen maitasu n a z maita ditzake bere buruaz kanpo best e gauz ak. Eta era berea n arimak bere buruaz gainer a best e hainba t gauza ezagu tz e n ditu. Ondorioz, maitas u n a eta ezagu tz a ez daud e ariman subjektua n atxikita bezala; subst a n tzialki dira eurak ere arima bera; elkarrekin harre m a n e t a n egon arren, bakoitza da subs t a n tzia, berez. Horien arteko harre m a n a ez da kolorea eta gorputz koloratu ar e n artekoa, kolorea gorputz e a n dagoel ako subjektu a n ez dauka berag a n subst a n tzia berezkorik; gorputz koloratu a baita subst a n tzia, kolorea, aldiz, subst a n tzian dago.

Adiskide bi, esa t er ako, gizaki bi ere badira, subs t a n tziak beraz; gizaki gisa ez dira erlatiboak elkarrekiko, bai ordea adiskide bezala. Adiskidantz ak sortaraz t e n du euren arteko harre m a n a .

Baina maite duen a eta dakien a subst a n tzia diren bezala, jakintza eta maitasu n a ere subst a n tzia izan arren, maitaleak eta maitas u n a k, dakienak eta jakintzak, adiskide ek bezala elkarren g a n a k o joera dute; arima eta espiritua ez dira erlatiboak, gizakiak ere ez diren bezala; alabain a , maite duen a eta maitasu n a , dakien a eta jakintza ezin dira bereizi, gizaki adiskide ak elkarren g a n dik bana n d u daitezke e n modura . Baina adiskideak elkarren g a n dik fisikoki apart e egon daitezke, baina ez arimaz, adiskide diren heine a n . Hala ere, gerta daiteke lagun a lagunari gorrot a tz e n hast e a , eta une horret a n tx e uzten dio lehen ak lagun izateari, nahiz eta best e ak jakin ez eta oraindik ere hura maite izan. Baina arimak bere buruar ekiko duen maitas u n a amaitz en

bada, arimak maita tz e a ri uzten dio. Orobat, bere buruarekiko ezagu tz a amaitz en bada ariman, aldi berea n ezagu tz e a ri uzten dio.

Adibide bat: burua izaki burutsu baten buru da eta biak subst a n tziak izan arren, elkarren arteko harre m a n a dago, gorputz a baita burua eta gorputz a, halab er , burutsu a ere; eta bururik ez balego, burutsurik ere ez litzateke existituko; sable- kolpe batez burua gorputz e tik bereiz daiteke; arimar e n baitan ezinezkoa da bereizket a hori.

Eta nolabait eko gorputz bereiztezin edo ebakiezin horiek atalez osaturik ez baleud e, ez lirateke gorputz ak. Atala osoarekiko harre m a n e t a n dago; atal oro baita osotasu n e n baten zati, eta atal guztiek osatze n dute osoa. Baina atala eta osoa, biak gorputz a direlarik, balio erlatiboa ez ezik subst a n tziala ere badute . Agian, arima ote da osoa eta berone n nolab ai t eko atalak bere burua maitatz eko maitas u n a eta ezagu tz eko jakintza, eta bi atal hauek osatze n ote dute osotasu n hura? Ala, agian, hiru atal berdin dira osoare n osatzaile?

Atalak ezin du inoiz barne a n hartu osoa, berone n atal baita; gogoak, ordea, bere burua osorik, hots perfektuki, ezagutz e n duen e a n , ezagu tz a erab a t ek o a da; eta bere burua perfekziozko maitas u n ez maite duen e a n , eraba t maite du eta osorik berega n a t z e n du maitas u n ak. Ardoak, urak eta eztiak edari bat osatze n duten modura , eta haue t a riko bakoitza edari guztira hedatz e n da, eta, halere, hiru dira (eta ez dago edari zizterrik hirurak ez dauzkanik, eta ez olioa eta ura bezala bata best e a r e n gaine a n , naha si an baizik, hirurak subst a n tzia izan arren; eta edari hura subst a n tzia bat baino ez da hiruz osatu a); ez al da horrelako zerbait gerta tz e n gogoa, maitas u n a eta ezagu tz ar ekin? Baina ardoa, ura eta eztia ez dira izaera bereko ak nahiz eta euren naha sk e t ak edat eko subst a n tzia bat osatu.

Ez dut ulertzen nolatan hiru errealita t e haiek ez diren subst a n tzia berekoak, batik bat arimak bere burua ezagutz e n eta maita tz e n duen e a n , eta hiru errealita t e ok hain egoki elkartzen direne a n non arima ez duen best e inork ezagu tz e n edota maita tz e n; hirurak, beraz, esentzia bat eta bereko ak izan behar dira; nahas pila turik baleud e , ez ziren hiru izango, ez eta elkarrekiko harre m a n e t a n . Urre barra bat eta bere tik hiru eraz tun antzekoak eta elkarri lotuak egite a bezala da; elkarrekiko errefere n tzia dute, antzeko ak direlako; antzekoa den orok zerbait ekin du antza; kasu honet a n eraz tun hirutasu n a dugu, eta urrea bat. Baina urtzen baditugu eta eraztun bakoitza mas a osoan naha si , hirutasu n a galdu egiten da, ezin gehiago izan. Urrearen batas u n a z mintzoko gara harrezkero, eta ez urrezko hirutasu n a z , hiru eraz tun zirene a n bezala.

V. KapituluaHirurak bana dira beren baitan,e ta aldi berean dena dene ta n

Arimak bere burua ezagun eta maite duen e a n hirutas u n a k –arima, maitasu n a , ezagutz a– dirau hiru errealita t e haiet an , inolako naha s m e nik gabe . Eta bakoitza bere baitan delarik ere, denak daud e denet a n , bata bietan edo biak bate a n . Denak, beraz, dene t a n .

Arima bere baitan da, bere buruari arima deitzen baitio; baina ezagule, ezagut u edo ezagu n g a rri , ezagutz e n duen heinea n bakarrik; eta maitagarri, maite a edo maitale bere burua maite duen heinea n . Eta ezagu tz a , nahiz eta arima ezagule eta ezagut u ar e n a izanda ere, berari dagokionez ezagule eta ezagut u a dei geniez aioke; arimak ezagutz e n duen ezagutz a r e n aurre a n ezin baitu ezjakinare n a egin. Eta maitas u n a maitale den arimare n a izanda, norberar e n g a n a k o maitas u n a da, bere horret a n iraunkor; maitas u n a maitatu , maitas u n berber ak, eta ez best e inork, egiten du. Horrela, hiru errealita t e haue t a riko bakoitza bere baitan existitzen da.

Eta aldizka daud e batzuk best e e t a n : maite duen arima maitasu n e a n dago; maitasu n a , maitalea r e n ezagu tz a n; eta ezagu tz a ezagu tz e n duen ariman.

Bakoitza gainontz eko bietan dago. Bere burua ezagutz e n eta maite duen arima bere maitas u n e a n eta ezagu tz a n dago; bere burua ezagutz e n eta maite duen arimar e n maitas u n a haren ariman eta ezagutz a n dago; eta bere burua ezagutz e n eta maite duen arimar e n ezagu tz a haren ariman eta maitas u n e a n dago, ezagule maite duelako bere burua eta maitale ezagu tu . Horrela daud e bakoitzea n bina, bere burua ezagun eta maite duen a bere ezagu tz ar ekin maitas u n e a n dago el ako eta bere maitas u n ar e kin ezagutz a n ; maitas u n a eta ezagu tz a bater a daud e bere burua ezagu tz e n eta maite duen ariman.

Arestian erakutsi dugu nolatan dago e n arima osorik denet a n , bere burua eraba t maite eta ezagu tz e n duen e a n ; eta bere maitas u n osoa ezagu tz e n du eta ezagutz a osoa maite, hiru errealita t e hauek eurekiko perfektu ak direne a n . Eta hirurak dira, era miresgarriz, elkarreng a n dik bana n d u ezinak, eta hala ere, bakoitza da subst a n tzia eta denak batera subst a n tzia edo esentzia bat, elkarrekiko zerbait erlatibo direlako, hain zuzen.

VI. KapituluaGauzaren ezagut za bere izatean eta betiko egian.

Gorputz ez k o gauzak ere betiko egiaren araupean epaitu behar dira

Giza arimak bere burua ezagu n eta maite duen e a n ez du deus aldaezinik ezagutz e n , ez maitatz e n; bere barne bizitzari adi dagoe n edozein gizakik molde batez adieraz t e n du bere arima mintzo dene a n , eta molde guztiz desb er dinez definitzen du giza arima zer den, ezagu p e n orotarikoa edo berezia erabiliz. Horrela, norbait bere arimaz mintzo zaidan e a n eta hau edo hura ulertzen duela ala ez duela ulertzen , edota hau edo hura nahi duela edo ez duela nahi esa t e n didane a n , sinetsi egiten diot; baina giza arimaz oro har edo beren beregi egia esat e n duen e a n , ontza t emat e n dut eta hala aitortu.

Nabarm e n ki desb er din a da, batek zerbait badela ikustea , inoren esan ari sinetsiz, edo egiaren argitan ikusten dena, edozeinek egiazt a tz eko modu a n ; lehen a denboraz alda daiteke , best e ak aldaezin iraungo du betiko. Giza arimare n kontzept u berezia ez dugu analogiaz moldatz e n , hainba t eta hainba t arimari gure begiez so egin ondore n , guztiet a n antzeko dena jasota lortzen; bai, ordea, egia ukiezina begizta tuz , zeinaren araber a definitzen dugun, ahal dugun neurrian, ez nolakoa den gizaki bakoitzare n arima, betiko arrazoien araber a nolakoa izan behar duen baizik.

Gorputz ar e n sentim e n e k antze m a n d a k o eta oroimen e a n nolabai t finkatut ako gauz en irudipen ak direla- eta, horien bitart ez itxurazko irudi gisa imajinatz e n ditugu ikusi ez ditugun gauz ak ere; batzue t a n direnar e n guztiz desb erdin, best e e t a n , usteka b e a n , diren modu a n ; hauek gure baitan onartu edo arbuiatu, gure gogoaz gain daud e n arau aldaezine n mend e egiten dugu, zuzenki onartz en edo arbuiatz en ditugun e a n . Horrela, inoiz ikusitako Cartagoko harresiak gogora tz e n ditudan e a n edota sekula ikusi ez dituda n Alejandriakoak imajinatz en dituda n e a n , batzue n aldea n best e ei arrazionalki lehent a s u n a emat e n diet; baina goitik argitzen eta sendotz e n da egiaren epaia eta arau betikoek emat e n diote horri berezkoa duten indarra; eta irudi materialen multzoak batzue t a n haren soslaia lausotz en badut e ere, inoiz ez dute ilunduko, ez lardas tuko.

Baina jakin beharre a n gaud e , ea ni laino artea n edo ilunpe a n ote nagoe n , zeru narea ikusteko aukerarik gabe, edota mendi gailurre a n gerta tz e n den bezala, ortziaren eta behe lainoen artea n zintzilik, aire garbia gozatze n ote duda n eta argi naroa goian ikusten eta behe a n laino zarratu a .

Ez al dut, menturaz , nire baitan sentitzen anaiart eko maitasu n a sutan, gizonezko norbaitek bere fedear e n edert as u n a ri tinko eust e a rr e n ikaragarrizko torturak nozitu zituela entzut e a n? Eta gizon hura nor den hatzaz seinala tz e n badidat e , bera nirega n a t z eko, ezagutz eko eta adiskide egiteko irrikatan nago. Eta egokiera izanez gero, hurbilduko natzaio, hitz egin, berarekin solast a tu eta ahal dudan eran adieraziko diot nire txera eta biziki desiratz e n dut bera nigan a zaletu dadin

eta hala adieraz diezad a n ; eta oraindik ere bere barne a irakurri ezinik, berarekin besarka d a espirituale a n fedez bat egiten saiatzen naiz. Maitasun anaikor eta garbiz maite dut gizon zintzo eta adore t su a .

Baina solase a n zehar aitortzen badit edota ardura g a b e k e ri az nolabai t adierazi eta jakitera emat e n badit Jaungoikoaz gauz a arbuiag arriak sinisten dituela eta Hareng a n haragizko zerbait desiratz en duela, eta errore horri eust e a rr e n edota dirua irabazt e a rr e n ala giza laudorioen handina hi hutsal ag a t ik jasan zituela oinaz e haiek, bereh al a berag a n a nindera m a n maitas u n a , iraindurik eta errefus a t u t a , gizon duinga b e a g a n d ik erretira tz e n da, baina maitag arria uste nuen e a n bezalat su , orduko irudiari josita gelditzen da. Edo, agian, hura maita tz en jarraituko dut noizbait izan dadin nik espero eta aurkitu ez nuen moduko a. Gizon haren g a n ez da deus aldatu; baina alda daiteke , eta nik uste nuen a izatera iritsi daiteke . Nire gogoa n, bai, aldatu da, haren g a n a k o estimu a, lehen go a eta oraingo a, ezberdina baita; maitas u n a bera desbider a t u egin da goza m e n asmotik harentz a t lagung arri izate asmora , goitik agintzen duen justizia aldaezinar e n agindup e a n . Zintzotza t hartu t ako gizonaz gozatz er a eram a n nindue n egia tinko, osatuga b e a r e n idealak pizten du nigan orain zintzo izan dadin desira. Eta hau guztia hala gerta tz e n ari dela, forma ideal berorrek fantasiazko lainoare n gainetik argitzen dit arrazoim e n garbi, iraungigaitz eta betikotas u n narea duen argiarekin. Orobat gerta tz e n zait, Cartagon, esat e bater ako, neuk ikusiriko ezin hobeto burutut ako arkuare n makurdur a bikaina gogora tz e n duda n e a n ; begiek gogoari igorri ostea n , oroimen e a n gordet ako objektua irudime n ari agertz e n zaio.

Baina best erik da gogoak antze m a n d a , beharrizan e n araber a atsegin zaidan a; desa t s e gin balitzait egokitu beharko bainuke. Eta horrela epaitzen ditugu gorputz ezko gauzak arima arrazionalare n intuizioak antze m a t e n duen egia betikoare n araber a . Forma hauek, aurre a n daud el arik, gorputz are n sentim e n e z sumatz e n ditugu; ez daud e n e a n , berriz, antzekota s u n e t ik abiatuz, guk errealita t e a n nahi eta ahal izanez gero sortaraziko genituzke e n modur a gogora tz e n ditugu oroimen e a n gordet a dauzka gu n haien irudiak. Ez da gauz a bera gogoa n gorputz en irudiak itxuratz e a eta gorputz are n bidez gorputz ak ikustea ; eta guztiz best erik da, arimare n begirad ar e n gainetik, adimen hutsar e n ikuspe gi tik, irudi horien arrazoiak eta ezin adierazizko arte ederra sumatz e a .

VII. KapituluaBetiko Egiaren argitan gauzak ikustean barne hitza sortzen

eta ernarazt en dugu. Sorkariaren edo Sortzailearen maitasun ak ernarazt en du hitza

Aldi baterako gauz a guztiak sortu dituen betiko Egia honet a n gure izatear e n forma begizta tz e n dugu arimare n begirad az ; eta baita ere gure baitan edo gorputz e t a n , egiazko arrazoime n zuzenar e n arab er a jokatzen dugun e a n , eragiten dugun ororen eredu moduko forma begizta tz e n dugu, arimare n begirad az; hortik atera tz e n dugu gauze n ezagu tz a egiazkoa, gure baitan daukagu n eta mintzo garen e a n barne a n ernar az t e n dugun hitzaren modukoa, behin jaiota ere gugan dik urruntz en ez dena .

Eta inorekin hitz egiterako a n , barne hitzari ahots ar e n zerbitzua erans t e n diogu, edo best e seinale adierazkorren bat; oroitzap e n material baten bidez entzulear e n gogoa n ere eragin nahian esat ariare n gogoa n diraue n ar e n antzeko zerbait . Horrela, gizakien portaer a morala onartz en ala gaitzes t e n duten hitzet an eta egintze t a n ez dugu deus egiten gorputz atalen bidez, gure baitan hitz sekretu ak aurre a hartu ez badie. Inork ere ez baitu nahitara ezer egiten, aurrez bere bihotze a n esan ez duenik.

VIII. Kapitulua

Konkupisz e n t z ia eta karitatearen artean aldea

Sorkariaren edo Sortzailear e n maitasu n ak ernaltzen du hitz hau, hots, izadi galkorrare n , edo egia aldaezinar e n maitasu n a k; beraz, konkupisze n tziak, edo karitat e ak. Sorkaria, halere, maitekor egiten zaigu, eta maitasu n hau Sortzaileare n g a n a zuzentz en dugun e a n ez da konkupisze n tzia, karitat e a baizik. Sorkaria berag a t ik maitatz e a , hori bai, konkupisze n tzia da; eta ordua n lagung arri zaio erabiltzen ez duen ari , baina hartaz gozatze n dena hond at u egiten du. Gure pareko edo apalago a izaki sorkaria, apalago a dene a n erabili egin behar da Jaungoikoar e n tz a t ; pareko a, berriz, gozatu baina Jaungoikoa g a n . Hartara , ez izan atse gin zeuga n, egin zintuen haren g a n baizik; berdin egin behar duzu zeure burua bezainb e s t e maite duzun harekin. Goza dezagu n, beraz, geure baitan eta anaiart e a n Jaunare n g a n , eta ez gaitez el a inoiz ausar t geure buruar e n axola galtzen, ez eta gure desirak lurreko ondas u n e t a r a hedatz e n .

Hitza loratu egiten da ideia atsegin bihurtzen dene a n eta bekatura ala on egitera gara m a tz a n e a n . Maitasun ak uztartu egiten ditu hitza eta berau sortaraz t e n duen arima, eta eurekin bat egiten du, hirugarre n gaia bailitzan, besarka d a gorpuzga b e a n , inolako naha s m e n d u rik gabe.

XI. KapituluaBere burua ezagu t z e n duen arimaren irudia

Baina, espezie ar e n araber ako, ezagu tz a oro da objektu ezagut u a r e n antzeko. Bada best e ezagu tz a bat ere, gabeziare n arab er a , zerbait gaitzes t e a n adieraz t e n dugun a. Eta gabeziare n gaitzesp e n hau espezie ar e n laudorio da, eta horrega tik onartze n da. Espezie ezagu n ar e n antzeko zerbait du buruan arimak, zerbaiti gustu a hartzen dione a n bezala, zerbait en faltaz kexu dene a n .

Horrenb e s t ez , Jaungoikoa ezagu tz e n dugun e a n , haren antzeko egiten gara; ez, ordea , berdinta s u n e zko antzaz , ez baitugu hura ezagutz e n berak bere burua ezagu tz e n duen bezala. Eta gorputz ar e n sentime n e n bitartez gorputz ezko objektuak ezagutz e n ditugun e a n , gorputz haue n antzeko zerbait moldatz e n da gure ariman, oroimen ar e n irudi; baina hausn ar tz e n ditugun e a n , gorputz ak ez daud e gogoan, haien irudiak baizik. Oker gaud e, beraz, objektu tz a t irudiak hartzen ditugun e a n ; errore a baita bata best e a r e n ordez onartze a ; hala eta guztiz, gorputz are n irudipen a ariman hobe a da gorputz ezko espezie a bera baino, izaera duinago a n existitzen delako, subst a n tzia bizi-emailea n alegia, halakoa baita arima. Hartaz, Jaungoikoa ezagu tz e ak hura ezagu tu aurre tik ginen a baino zintzoago egiten gaitu, batez ere ezagutz a r e n objektu atsegin eta maitatu a hitza dene a n eta ezagu tz a bera Jaungoikoare n nolabai t eko irudi egiten dene a n . Baina apalago a da, izaeraz xume a g o a delako; arima beti da sorkari, eta Sortzailea Jaungoikoa.

Ondorioz, arimak bere burua ezagu tu eta onartzen duen e a n , hitza eta ezagutz a bat dira, bere buruare n erab a t pareko eta berdin- berdina; ezagu tz a ez baita esen tzia apalagoko a, gorputz ar e n a bezala; ez eta, esen tzia duinagoko a, Jaungoikoar e n a bezala. Eta ezagutz a beti objektu ezagu tu ar e n antzeko a delarik, perfektu a da eta arima ezagule eta ezagut u a r e n berdina . Ondorioz, irudi da eta hitz, haren adierazp e n a baita ezagu tuz berdintz en zaione a n , eta sortua eta sortarazle a berdinak dira.

XII. KapituluaArimaren ezagu t za beronen haur izaki, maitasun a zergatik ez den haurgint za. Auziaren irtenbidea.

Arima bere buruaren ezagut zarekin eta maitasunarekin, Hirutasunare n irudi

Zer da maitas u n a? Irudia ote? Ala hitza? Zerbait sortua ote? Zerga tik sortaraz t e n du arimak bere ezagutz a bere burua ezagu tz e a n ; eta ez du bere maitas u n a sortaraz t e n bere burua maitatz e a n? Jakingarri denetik, bere nozioaren kausa bada arima, bere maitasu n a r e n a ere izango da, maitag arri izatea g a t ik.

Zaila da esat e a zergatik ez dituen arimak sortaraz t e n gauz a bi horiek. Eta auzi hau berau sortzen zaigu Hirutasu n goren az jardute a n , Jaungoiko ahalguztidun eta Sortzailea, zeinare n irudira gizakia egina izan den; eta gizakiak kezkatz en ditu, Jaungoikoare n egiak giza mintzoa n federa deitzen dituen gizakiak, alegia; zergatik ez dugu ulertzen ala sines t e n Espiritu Santu a Aita Jaungoikoak sortua dela, eta ez diogu haren sem e deitzen?

Horixe ari gara orain giza ariman aztertu nahian; eta horret ar ako, erantzun egokia lortzeko galdegin diezaiogun irudi apaleko eta hurbilago dugun gure izaerari, eta ondoren zuzen dezagu n arimar e n begirad a , trebatu a go a dagoe n e ko, sorkari argituag a n dik argi aldaeziner a ; egia berber ak sines t ar aziko digu Espiritu Santua maitas u n a dela, Hitza Jaungoikoare n Seme den bezala, ezein kristauk zalantz an jarriko ez dizun egia.

Itzul gaitez e n irudi sortura, hots, gogo arrazionalera , eta galdegin diezaiogu n arret az auzi honi buruz; han aldi batez zenbai t gauzare n ezagutz a baitago , lehen ez zegoe n a , eta lehen maite ez ziren gauz en maitasu n a ; ezagutz a honek argiroago azaltzen digu zer esan behar dugun; beti azaltzen baita erraza go mend e e n hurrenker a n girotut ako errealita t e a aldi zehatz bateko mintzairan.

Hasteko, nabar m e n agertz en da gerta daiteke el a zerbait jakingarri izatea, hau da, jakin ahal dena , eta hala ere ez jakitea; ezin da inola ere, ordea , jakingarri ez dena jakin. Ezin uka dezake gu , beraz, ezagutz e n dugun edozein gauz ak berare n ezagu tz a sortaraz t e n duela gure baitan; ezagule a eta ezagut u a , biok, erditzen dira ezagu tz az . Horrela, arima, bere burua ezagu tu az , bere ezagu tz ar e n guraso bakarra bihurtzen da; aldi berea n da ezagule eta ezagut u a . Ezagung a rri zen, bere burua ezagut u aurre tik baina ez zegoen berag a n berare n ezagutz a rik, bere burua ezagu tz e n ez zuen e a n . Bere burua ezagutz e a n ernaraz t e n du bere ezagu tz a , berare n berdina; ordua n, gutxirako barik, bera denar e n pareko egiten du ezagu tz a eta haren ezagu tz a ez dagokio inongo best e esen tziari; eta ez soilik berak ezagutz e n duelako, bere burua ezagutz e n duelako baizik, lehen esan dugun ez .

Zer esan, baina, maitasu n a z? Bere burua maitatz e a n , zergatik ez du bere maitas u n a sortaraz t e n? Maitatu aurretik zen berare n tz a t maitagarri, bere burua maite ahal zuelako; halaber , ezagu tu aurre tik ere berare n tz a t ezagu n g a rri zen, bere burua ezagu n zezake el ako; zeren, bere buruarekiko ezagu n g a rri ez balitz, ezin izango zuen inoiz ezagu tu , eta maitagarri ez balitz, ezin izango zukee n inoiz bere burua maita tu . Zerga tik, orduan, bere burua maita tz e a n ez da esa t e n bere maitasu n a ernaraz t e n duela, bere burua ezagu tz e a n bere ezagu tz a sortzen duen erara?

Agian, maitasu n a r e n sorburu a eta funtsa honet a n datzala argiro adierazi nahi da: alegia, arimatik datorrela, norberar ekiko maitag arri baita bere burua maite aurretik ere; eta horrela da bere burua maite duen maitas u n ar e n funtsa; ezin daiteke, ordea , egiaz sortua deitu, norber a ezagu tz e n den ezagu tz az esat e n den modu a n, hain zuzen ere erditze edo aurkitze (repertu m) dei diezaioke gu n a r e n bitartez aurkitu duelako, sarritan aurrea hartzen baitio bilaket ak, helburu a n atsed e n izateko. Ikerlana aurkitu nahia baino ez da, ernar azi (reperiendi) nahia, alegia. Aurkitzea erditze a (pariuntur) bezala t s u da, eta aurkituak sem e- alaben antzeko dira; eta non ernarazi, ezagu tz a n izan ezik? Bertan, espres a t u ahala hartzen baitut e bere itxura objektiboa. Zeren, bila gabiltzan e a n aurkitzen ditugun gauzak, izan lehendik ere baziren, baina haien ezagu tz arik ez zenez, haur jaioberritzat hartzen ditugu. Bilatzeare n grina bilatzaileare n g a n sortzen da eta nolabait eko dilindan dago esekita, eta objektu bilatua aurkitu eta bilatzailearekin bat egin arte ez du atsed e nik helburu desiratu a n . Eta grina edo bilakuntz a hau, ezagu tu a maitatz e n deneko maitas u n a ez dirudien arren –ezagutz e a baino ez da oraindik–, halere genero berorre t ako zerbait da.

Eta nahia dei diezaioke gu, bila dabilen oro aurkitu nahian baitabil; eta ezagutz a r e n esparru a n dago e n a bilatzen bada, bila dabilen orok ezagut u nahi du. Eta sutsuki eta iraunkort a s u n e z nahi bada , arret az jardut e a deitzen zaio, ikerkuntz an eta zientzien jabetz e a n sarri erabiltzen den hitza. Beraz, arimare n haurgintzari apet a bat aurrera tz e n zaio, zeinare n eraginez ezagu tu nahi dugun a bilatze a n eta aurkitzea n , sem e a z erditzen garen , hots, ezagu tz az; beraz, ezagu tz ar e n ernaltze eta jaiotzear e n kausa den desirari ezin zaio zehazt as u n e z haurgintz a eta sem e deitu; ezagu tz er a biziki bultzatze n duen irrika bera objektu ezagut u ar e n maitas u n bilakatz en da eta sem e desiratu a besarka tz e n du, hots, ezagutz a ; eta ernarazle a r ekin uztartz en du. Hirutasun a r e n nolabai t eko irudi da, beraz, arima bera, honen sem e eta bere buruare n hitza den ezagu tz a eta, hirugarre n a , maitasu n a ; eta hirurak dira bat eta subst a n tzia bakarra. Eta sem e a ez da txikiagoa, arimak bere burua den bezala ezagu tz e n duen e a n , ez eta maitasu n a urriago a ezagu tu eta izan bezainb e s t e norber a maite dene a n .

X. LIBURUA

III. Kapitulua

Arimak arima ezagut z e n du eta maite du

Zer maite du, bada , arimak irrikaz bere burua ezagu tu nahian dabilen e a n , ezeza gu n a baitzaio bere burua? Hona hem e n, norber a ezagut u nahian dabilen arima, eta ahalegin horret a n sutu egiten dena . Maite du, bai; baina, zer du maite? Bere burua maite du? Nola, baina, bere burua maite, oraindik ezagut u ere ez baitu bere burua ezagu tz e n eta inork ere ezin du ezezagu n a maite? Ospeak, agian, aldarrikatu du haren edert as u n a , urruneko ez entzun ohi dugun modur a?

Hortaz, ez du bere burua maite, beret az egin duen itxurazko ideia baizik, egiaz bera denare n arras ezberdin a, agian. Eta arimak bere t az duen ideia zehatz a baldin bada , orduan fikzio hau maitatz e a n , bere burua maite du ezagu tu aurretik; berare n antzeko a ikusten du; best e hainba t arima ezagu tu ditu, eta haien ildotik norberar e n fikzioa sortarazi du, eta genero honen arab er a , ezagu n du jada bere burua.

Baina orduan, nolat an ezagutz e n ditu best e arimak bere burua ezagu tu ezik, norber a baino prese n t e a g orik ez baitago deus norberar e n g a n ? Eta gorputz are n begien a gerta tz e n bazaio, alegia, inoren ak hobeto ezagutz e a norberar e n a k baino, orduan, sekula aurkituko ez denare n bila ez dadila saiatu. Ispilurik gabe ez dute inoiz begiek bere irudia ikusiko; gorpuzga b e k o e n erem u a n ez dago,ord e a , antzeko bitart ekorik; ezin du arimak bere burua ispiluan ikusi.

Norbera ezagu tz e a zeinen ederra den, betiko egiaren arrazoian ikusten ote du, eta dakusa n a maite eta bere baitan hura gauza tz e a irrikatzen? Bere burua ezagutz e n ez badu, badaki, beder e n , zeinen ederra den norberar e n ezagu tz a . Miresteko a da, bene t a n , bere burua ez ezagutz e a eta norber ar e n ezagutz a zeinen ederra den jakitea.

Xede bikainen bat ikusten ote du, hau da, bere segurt as u n a eta zoriona, ibilbide luzean zehar aban do n a t u ez duen noizbaiteko oroitzap e n ezkutu ari esker, eta bere burua ezagu tu gabe xede hori eskura tu ezina dela uste ote du? Eta horrela, hura maite duen bitart e a n , hau bilatzen du; xede ezagu n a maite du, eta bitarteko ezeza gu n a r e n bila dabil.

Nolatan, ordua n, iraun ahal izan zuen bere zorionare n oroitzap e n a k, bere buruar e n oroitzap e n a k iraun ezinea n? Iritsi nahi duen a, bera, ezagut u ez eta iritsi nahi duen helmug a ezagu tuko ote du bada? Edota, bere buruare n ezagutz e a desiratz en duen e a n , ez du bere burua maite, ez baitu oraindik ere ezagu tz e n , baina ezagutz e a irrikatzen du eta minez jasat en du bere

baitan ez jakite hori, horren bidez nahi baitu oro ulertu? Ezagutz e n du, beraz, zer den ezagu tz e a eta ezagutz e n duen a maite duelarik, bere burua ezagutz eko irrikatan dago.

Non ezagutu du, baina, bere ezagu tz a , ez baitu bere burua ezagutz e n? Beste hainba t gauza ezagu tz e n duela eta bere burua ezagutz e n ez duela badaki, eta hortik datorkio ezagu tz e a zer den jakitea. Nolatan, baina, jakin zerbait badakiela, bere burua ezagu tz e n ez badu? Bere buruaz kanpo ez du best e gogo ezagulerik ezagutz e n . Ezagutz en du, beraz, bere burua . Gainera , bere burua ezagu tz e n saiatz en dene a n , ezagutz e n du bere bilatze ahalegina . Beraz ezagutz e n du jada bere burua . Ezinezkoa da, beraz, bere buruar e n inongo berririk ez izatea, ez dakiela dakiene a n ezagun baitu bere burua; eta bere buruar e n berri ez izatear e n jakitun ez bada , ez dabil bere burua ezagu tu nahian. Bilatzeak, best e gabe , frogatz e n digu ezeza gu n a baino ezagu n a g o a dela bere artea n . Ezagutu nahian bila dabilela, badaki bere burua ezeza gu n duela eta haren bila ari dela.

X. KapituluaBere buruaz ziur daki arimak badela, bizi dela eta aditzen duela

Bere buruare n ezagutz a ri ez biezaio gogoak ezer erantsi norbera ezagutz e a agintzen zaione a n . Ziur dago berari agintzen zaiola, existitzen den, bizi den eta aditzen duen berber ari, alegia. Izan, hilotza ere bada, bizi, abere a ere bizi da; baina aditu, ez hilotzak, ez abere ak aditzen du. Berak badaki existitzen dela eta bizi dela, adimen a bizi eta existitzen den modu a n . Adibidez, arimak airea dela uste duen e a n , aireak aditzen duela uste du, berak aditzen duela, ordea, jakin daki; airea izatear e n a ez daki, iruditu egiten zaio. Utz beza albora bere buruaz uste duen a eta dakien ari arret a egin biezaio. Gorputz honekin edota best e harekin arima berdindu zuten aztertzaile haiek arimaz seguru zekitena onar beza. Arima guztiek ez dute aire direla uste; batzue n ustez su ziren, best e e n e a n burmuin a , best e e n t z a t best e era bateko gorputz ak, eta best e e n tz a t best e zerbait , lehen a g o azaldu dudan e z; baina denek jakin zuten bazirela, bizi zirela eta aditzen zutela; baina aditze a ezagutz a r e n objektuari lotu zioten; existitzea eta bizitzea, norber ari. Baina bizi gabe ezin da aditu eta existitu gabe ezin da bizi. Ez dizu hau inork ere zalantza n jarriko. Ondorioz, aditzen duen a existitzen da eta bizi da; eta ez hilotzaren modura , existitu bai, baina bizi ez; ez eta aditzen ez duen arima bizi den modur a; baina modu berezi eta duinago a n .

Gainera, nahi dutela badakite , eta jakitun dira, halaber , inork ere ezin duela nahi izan, existitu eta bizi ezik; era bere a n , nahi izate hori nahim e n a r e n bidez nahi duten zerbait en mend e uzten dute. Gogoratz e n dutela ere badakite; eta aldi berea n jakitun dira, existitu eta bizi ezik inork ere ez duela deus gogora tz e n; oroimen a berare n bidez oroitzen ditugun guztiekin lotzen dugu. Hiru ahalm e n hauet a rik bik, oroime n a k eta adime n ak, beren baitan hartzen dute gauza askoren ezagu tz a eta jakituria; eta hauek erabili eta gozatz eko nahime n a prese n t e dago. Gauza ezagu n e t a n atse gin hartzen dugu, berau e t a n nahime n a plazerez pausa tz e n dene a n , bere buruari poza eman e z; gozam e n a lortzeko baliagarri ditugun ak erabili egiten ditugu.Gauz ak oker erabiltzea eta oker gozatze a , hori da eta ez best erik gizakion bizitza biziotsu eta errudun bakarra. Oraingoz ez dugu gai hau eztab aid a t uko.

Baina arimar e n izaeraz dihardugul arik, kanpotik gorputz ar e n sentim e n e n bidez datozkigun jakite guztiak alde batera utziko ditugu hausn ark e t a honet a n , arret a gehiago eskaintzeko aurre a n daukagu n arazoari, alegia, arima guztiek eraba t eko ziurtasu n ez dutela beren ezagu tz e a . Bizitzeko, oroitzeko, aditzeko, nahi izateko, pentsa tz eko, jakiteko eta epaitzeko ahalm e n a airetik, sutik, burmuin e tik, odoletik ala atomo e t a t ik ote datorren , inoiz izan dute gizakiek zalantzarik; edota lau elem e n t u horiez kanpo izaera ezeza gu n e k o bosgarre n bat ote zen ahalm e n horien iturri, edota gure haragiare n berare n bilbe eta uztardur az hori gerta ote zitekee n; eta batak hau, best e ak hura, iritzi ezberdin ak plazara t u ziren. Hala eta guztiz, bizi dela, oroit dela, aditzen duela, nahi duela,

pents a tz e n , ezagutz e n eta epaitzen duela, nork jartzen du zalantz an? Izan ere, zalantza n jarriz gero, bizi da; zalantza n egonez gero, zalantz a gogora tz e n du; zalantza n egonez gero, zalantz an dagoel a ulertzen du; zalantzak dituen e a n , ziur egon nahi du; zalantza izanez gero, pents a tz e n du; zalantzak izanez gero, ez dakiela badaki; zalantzak baditu, ausar t e gi baiezt a tz e a ez zaiola komeni uste du. Eta gainontz eko guztiak dudan jarrita ere haue n zalantz arik ez du inoiz egin behar; ezin baita existitzen ez denar e n zalantz arik izan.

Arima gorputz a edota gorputz ar e n osaket a edo oreka dela uste duten ek, hauek guztiak subjektu zehatz bate a n ikusi nahi dituzte, airea, sua edo best e elem e n t u r e n bat izan dadin subst a n tzia; hau da, horien ustet a n , arima, eta adime n a gorputz honen baitan dago, nolakotas u n gisa; gorputz a subjektu a litzateke , nolakotas u n a , berriz, subjektu ari itsatsi t a dago; hots, gogoa –gorpuztz a t hartu zuten a– subjektua da; adimen a eta arestian ziurtzat eman ditugun ahalm e n a k , subjektu horren akzident e . Iritzi bereko ak dira arimari korporeit a t e a ukatuz gorputz are n eraket a organikoa edo oreka dela dioten ak. Baina ezberdin t a s u n hau dute: arimare n subst a n tzialit at e a baiezt a tz e n dute batzuek, bertan subjektu a n bezala adimen a errotuz; best e e n iritziz, arima subjektu a n dago, hau da, gorputz e a n , honen eraket a tenp er a m e n t a l a bera izanik. Non kokatuko dute, beraz, adime n a subjektu den gorputz e a n ez bada?

Ez dira ohartz en bere burua bilatze a n iristen dela arima hori ezagu tz er a , frogatu t a utzi dugun ez . Ezin da inola ere zuzenta s u n e z esan zerbait ezagu n a zaigula berare n subst a n tzia ezagu tz e n ez bada . Beraz, arimak bere burua ezagutz e a n bere subs t a n tzia ezagutz e n du; eta norber e izateaz ziur dagoe n e a n , subst a n tziaz ere ziur dago. Ziur dago bere buruaz , arestian frogatu dugun ez . Bera aire, su, gorputz ala gorputz atal izateaz ez dago bater e ziur. Ez da, beraz, haue t a riko ezer: norbera ezagu tz eko agindu ak emat e n dio segurt as u n a , bera ez dela ziurki bere buruarekin identifikatzen ez dituen hiru errealit at e haiet arikoa. Bere izateaz bakarrik egon behar duela ziur, haux e baita ziurtasu n ez dakien gauza bakarra.

Sua, airea edo best e edozein gorputz gogoan ukan dezake; inola ere ezin dezake , baina, bera denaz pents a t u , bera ez denaz pentsa tz e n duen modu a n . Sua, airea, gorputz hau edo hura, materiare n atal osagarri edo organikoa, irudipen ezko fantasiaz pents a tz e n ditu hauek guztiak; ez da, ordea , esat e n arima hauek guztiak dela, haue t a riko zerbait baizik. Baina hauet a riko bat balitz, bat horret az , best e e n aldea n , guztiz best ela pents a t uko luke; ez luke itxurazko irudipen ez pents a t uko, gorputz are n sentim e n e z nolabai t ukitutako urruneko gauz ez pentsa tz e n den modu a n , gauz a berber ak ala haien oso antzekoak; barne prese n tzia egiazkoaz, ez itxurazkoaz, pents a t uko luke (ez baita deus bera baino prese n t e a g o rik bere baitan); horrela pentsa tz e n du bizi dela, oroit dela, ulertzen eta maitatz e n duela. Bere baitan ezagu tu ditu hauek, eta ez ditu irudiztatz en beraga n dik at, zentzu m e n e z ukitutako ekin gerta tu bezala. Pentsa m e n d u hauek guztiak uxatze a lortuz gero, berari deus egotzi gabe, bere izatea n diraue n a , haux e soilik da bera.

VII. KapituluaOroimen e a n datza zientzia, adime n e a n asma m e n a eta nahim e n e a n ekintza. Oroimen, adime n ,

nahim e n a k bat dira esent zian, hirutasun erlatiboa.

Une batez , utz ditzagu n alde batera arimak bere t az ziur dakizkienak eta garran tzi handikotza t hartzen ditugun hiru ahalm e n hauek azter ditzagu n: oroimen a , adimen a eta nahim e n a . Hiru ahalm e n haue t a n antze m a t e n da haurtxo e n izaera eta tanker a. Zenba t eta lehiat su a g o eta aisea go oroitu, argitsua go aditu eta irrikatsu a go ikasi, orduan eta aupa g a rria go a izango da haurrare n asm a m e n a . Edozein irakasg aiz ari garelarik, galder a ez da zeinen irmoki ala erraz oroitzen den haurra ala zein den haren adimen a r e n zorroztas u n a ; aitzitik, zer gogora tz e n eta

zer ulertzen duen galdetz e n da. Eta arima goresgarri izaki ez beraren zientziaga t ik soilik, baita zintzotasu n a g a t ik ere, kontua n hartzekoa da oroitzen eta ulertzen duen az gain, zer nahi duen ere; ez zeinen sutsuki nahi duen; lehen- lehenik zer nahi duen eta ondore n , nola nahi duen. Gartsuki maite duen arima txalogarria izango da, maite duen a biziki maitag arria dene a n .

Hiru hauek aipatz e a n , hots, asm a m e n a , zientzia eta erabilera, hiru ahalm e n o t a n lehenik aztertu beharreko puntua izanen da zer ahal duen bakoitzak bere oroimen az , bere adime n az eta bere nahim e n a z .

Eta hurrengo puntua , zer daukan bakoitzak bere oroimen e a n eta bere adime n e a n eta noraino iristen den bere nahime n gogotsu a . Hirugarrenik, nahime n a r e n ekintza dator, oroime n e ko eta adime n ek o edukiekin dihardu e n e a n best e helburu bati begira edo helmug ako atsed e n gozoan. Erabiltzea , zerbait nahime n a r e n esku uztea da; gozatze a erabilpen gozatsu a da, ez itxarope n a r e n pozaz, errealit at e a r e n a z baizik. Hori dela eta, gozatze n duen orok erabili egiten du, nahime n a r e n zerbitzura uzten baitu zerbait , gozam e n a duelarik helburu; baina erabiltzen duen orok ez du gozatze n; hala nola, nahim e n a r e n eskuta n gogoko duen ondas u n a helburu gisa barik bitarteko gisa hartzen duen ak.

Eta hiru ahalm e n hauek, oroimen a , adimen a eta nahim e n a ez dira hiru bizitza, bat baizik; ez dira hiru arima, bat baizik; ez eta, ondorioz, hiru subst a n tzia, subst a n tzia bat bakarra baizik. Oroimen a , bizitza, gogoa eta subs t a n tzia denetik, berez da absolutu a; baina oroime n a denetik zentzu erlatiboa du. Beste horrenb e s t e esan daiteke adime n az eta nahim e n a z ; adime n eta nahim e n esat e n baitzaie zerbait ekiko erlazioan daud el ako. Haueta riko bakoitza da bere baitan bizitza, gogoa, esentzia. Eta hirurek errealita t e bat osatze n dute, bizitza bat, gogo bat, subst a n tzia bat direlako. Eta hauet a riko bakoitzari dagokiona singularre a n aipatz e n dut, ez pluralea n , multzo direne a n ere.

Hiru dira, elkarren arteko harre m a n e n araber a ; eta berdinak ez balira, bata best e a r ekiko ez ezik bakoitza guztiekiko ere, ezin ulertuko zuten elkar. Banan- bana n elkar ezagu tz e n dute, eta batak ezagutz e n ditu denak. Oroimen a , adimen a eta nahim e n a dudala oroit naiz; aditzen dudala, nahi dudala, oroit naizela jabetz e n naiz; nahi izatea , oroitzea eta aditzea nahi dut eta aldi bere a n gogoa n dut nire oroimen, adime n eta nahim e n osoa. Nire oroimen e t ik gogora tz e n ez duda n a ez dago nire oroimen e a n . Ez dago deus nire oroimen e a n prese n t e a g o rik oroimen a bera baino. Beraz, osorik gogoraraz t e n dut.

Era berea n dakit aditzen duda n guztia aditzen dudala, nahi dudan guztia nahi dudala, eta dakidan guztia dut gogoa n. Beraz, adime n osoa eta nahim e n osoa gogora tz e n dut. Era bere a n hiru gauz a hauek aditzea n denak bater a eta aldi bere a n aditzen ditut. Ez da deus adigarririk nik aditzen ez dudanik, ez dakidan a izan ezik. Ez dakidan a ez dut nahi eta ez dut gogora tz e n . Ondorioz, ulergarri izanik ulertzen ez duda n a ez dut oroitzen, ez maita tz e n; eta aldera n tziz, ulergarrie t arik oroitzen edo maitatz e n dudan oro aditzen dut. Ulertzen eta oroitzen dudan guztia erabiltzen dudan e a n , nahime n a k nire adime n a eta oroimen a barne hartzen ditu osorik. Ondorioz, banak a eta oro har elkar ulertzen duten e a n , berdinak dira osoa eta zatiak, eta hirurak bat dira: bizitza bat, gogo bat, esentzia bat

XII. LIBURUA

I. KapituluaKanpoko gizakia eta barnekoa

Ikus dezagu n orain non dago e n kanpoko gizakiaren eta barneko ar e n arteko muga. Esan ohi da, eta arrazoiz, ariman abere ekin dauzka gu n kidet asu n ak kanpoko gizakiari dagozkiola. Ez du gorputz ak soilik kanpoko gizakia osatz en: bizi sorburu a itsast e n zaio, gorputz ari eta sentim e n guztiei indar ema n ez , eta haue t az baliatzen da kanpokoak sentitzeko; kanpoko gizakiaren a k dira, halaber , irudiak, gure sentipen e n emai taz ak oroimen e a n finkatuak eta oroitzap e n e t a n agertz en direnak. Honeta n guztian abere ekiko gure desb er din t a s u n bakarra da gorputz a tent e dauka gu n a eta ez lurreran tz makurtu a . Gure Egile goren ar e n oharpe n zuhurra izan zen: gure atalik nobleen e a n , ariman, ez gintez en abere e n antzeko izan, gorputz ez ere zutik ibiltzeko gaitasu n e a n haienga n dik bereizi gintuen .

Gorputz ar e n alderdirik bikainen e n bila ez dezagu n arima egotzi; nahime n a r e n atsed e n a gauz a horiet an desira tz e a arima hond atz e a litzateke .

Baina gure gorputz a berez izadiko gorputz goren ei, hots zeruko izarrei, begira, tent e dagoe n e z , era berea n arimak ere, subst a n tzia espirituala delarik, espirituzkoet a n goren daud e n e t a r a n t z eraikita behar du, ez harrokeria handizalez, justiziaren zintzotas u n a z baizik.

II. KapituluaGizakiak bakarrik antze m a t e n ditu gorputze z k o e t a n betiko arrazoiak

Abereek ere antze m a n ditzaket e kanpoko objektu ak gorputz ar e n sentim e n e z , oroimen e a n finkatu ondoren gogorar az ditzaket e eta haiet arik onurag a rriak hartu eta gogaikarriak alboratu; ez, ordea, horiek bereizte a eta berez jasotako az gain oroimen e a n arret az utzitakoa gordetz e a; berdin, ahazt eko zorian daud e n a k berriro pents a m e n d u a n eta oroitzap e n e a n lotzea; oroimen e a n gordet ako az pents a m e n d u a eratze n den modu a n oroitzap e n e a n dagoe n a pentsa m e n d u a n sendotz e a ; itxurazko ikuskizunak handik eta hem e n dik bildu eta elkarri jositako oroitzap e n e z osatze a ; mota honet ako gauze t a n egiantz eko a eta egiazkoa nola bereizten diren ulertze a , espirituzko gaiet an ez ezik gorputz ezkoe t a n ere. Ekintza hauek eta antzeko best e zenbai t, jatorria errealita t e sentigarrie t a n izan arren eta arimak gorputz are n sentim e n e n bitartez eragin eta gobern a tz e n dituen arren, ez dituzu aurkituko adime n gabeko izakietan eta ez dira abere e n eta gizakien ezaugarri komun ak. Berezkoa du goi mailako arrazoiak gauza materialak epaitze a gorpuzga b e k o eta betiko arrazoien araber a ; eta arrazoi hauek ez lirateke aldaezinak izango giza adimen a r e n gainetik ez baleud e; baina geure- geure tik zerbait eran tsiko ez bage n u ezin epaituko genituzke gorputz ezko gauz ak euren irizpidee n araber a . Gorputz eko ak epaitzen ditugu, beraz, euren itxura eta tamaina g a t ik, gure adimen a k aldaezin aitortzen duen arrazoiaren araber a .

XI. KapituluaPiztiaren irudia gizakiaren baitan

Sugea bere ezkat e n eraginez sigi- saga narras t e n den modu a n , ez pausoz pauso, era bere a n jausiare n mugim e n d u labankorrak herres t a r az t e n ditu apurka- apurka ganora g a b e a k , Jaungoikoa bezala izan nahi gaiztotik abiatu eta abere e n antzeko izatera iritsi arte. Horrega tik, erruga b e t a s u n a r e n jantzia erantzi eta larruzko arropak janzte a (Has. 3, 21) merezi izan dute hilkortasu n ar e kin batera . Gizakiaren egiazko ohorea Jaungoikoar e n irudi eta antzeko izatea n datza, eta irudia eman zuenak soilik zaindu dezake. Geure ari zenba t eta gutxiago atxiki, ordua n eta maite a go izango dugu Jaungoikoa. Nork bere ahalm e n a frogatz eko apet a ri amore eman e z gero, bere baitara biltzen da, bere gogoz, erdigun e a bailitzan, eta bertan hondo a joz. Eta horrela, Jaungoikoa bezala, inoren mend e egon nahi ezaga t ik, harrokeriare n erruz, bere onetik atera eta amiltzen da piztien gozam e n diren plazere t a r a ; eta Jaungoikoar e n antzekota s u n a ohore izaki,

piztien antzekot a s u n a desohor e bihurtzen zaio. Bere ohore guztiekin ere gizakiak ez du irauten, ezagu er a gabeko bihurtzen da eta asto ezjakinen pareko (Sal. 48, 13).

Nolatan, baina, gailurre t a t ik sakone t a r a amildu norber ar e n erditik igaro gabe? Bere horret a n dirauen Jakituriaren maitas u n a mespr e tx a t uz , aldi bater ako gauza aldakorren jakituria esperim e n t a l a gutiziatzen dene a n , eraiki barik puztu egiten baitu jakituria honek, arima bere pisuare n astun e a n gainkarga t u a , zorionetik alboratu a aurkitzen da, eta bere bikoiztasu n ar e n eskar m e n t uz , bere kasa ikasten du egindako gaitzare n eta galdut ako onaren artea n zer nolako aldea dago e n. Indar sakab a n a t u eta galduek ez diote atzeran tz egiten uzten, bere Egilearen graziare n laguntz az izan ezik, honek peniten tziara deitu eta bekatu ak barkatz e n baitizkio. Nork askatuko du arima koitadu a heriozko gorputz honet a tik, Jesukristo gure jaunar e n bitart ez Jaungoikoar e n graziak askatz en ez badu?

Beraren laguntz az eta dagokion lekuan mintzatuko gara grazia honet az .

XV. KapituluaPlatonen eta Pitagorasen oroitarazt eare n kontra.

Pitagoras Samo starra. Zientzia eta jakituriaren arteko aldea. Hirutasuna aldi baterako gauze n zientzian bilatu behar da

Platon, filosofo ospets u a , biziki ahalegindu zen guri sines t ar az t e n gizakion arimak mundu a n bizi izan zirela gure gorputz hauek jantzi aurretik; horrega tik gerta tz e n da ikasitakoak ezagutz a barik, gomut a r az t e n diren aurreko ezagu tz ak direla. Berak zioenez, galdetu omen zioten zerbitzari bati problem a geom e t riko bati buruz eta jakintza horret a n oso aditua bailitzan erantzun omen zuen. Galderak arret az mailakatuz , argi ikustekoa ikusten zuen eta berak ikusitakoa erantzut e n .

Baina, aurretiaz jakindako gauze n oroitzap e n soil izango balitz, era bere a n galdetuz gero ez zuten denek, ez eta gehien ek ere, horrela erantzun go; aurreko bizitzan ez baitira denak geom e t rilari izan; hain gutxi izan dira gizadi osoan ezen nekez aurki baitai t eke bat. Hobe da sines t e a , Sortzaileak hala erab akit a , arima intelektu al are n izaerak orden a natural eko errealit at e ulergarrie t a n aurkitzen dituela oroitzap e n horiek, argi gorpuz ga b e bereziari so eginez, haragizko begiak argi materialare n islan inguruko objektuak ikusten dituen modu a n, argi honet a r ako sortua izan baita eta beroni egokitzen zaio.

Maisuaren laguntz arik gabe zuria eta beltza bereizten ditu, ez ordea haragi honet a n sortua izan aurretik kolore horiek ezagu tz e n zituelako.

Eta azkenik, egokiro galdetuz gero, zergatik errealita t e ulergarrie t a n soilik erantzun dezake norbait ek, jakingai horret a n ezikasia izanik ere? Zerga tik ez da inor horret ar ako gai gauz a sentigarriez ari garen e a n , gorputz ezko existen tzian ikusiak izan ezik edota horret az dakiten ei eta hitzez edo idatziz aditzera ema n dioten ei sinet si t a? Samosko Pitagoras ek best e gorputz bate a n bizi zeneko zenbait sentipen gogora tz e n omen zituela dioten ei ez diegu sinet si behar; antzeko esperien tziak konta tz e n omen dituzte han- hem e nk a best e zenbai tek ere.

Oroitzap e n faltsuak dira, maiz amet s e t a n izaten ditugun e n antzekoak, errealita t e a n ikusi edo egin ez ditugun ak, ikusiak edo eginak bailiran oroitu uste ditugun e a n . Aje hauek berau ek gerta tz e n dira adime n iratzarriet a n ere espiritu zital eta gezurtien eraginp e a n , berau e n eginkizuna baita arimen emigrazioari buruz doktrina faltsuak hedatz e a eta finkatze a , gizakiak engainura eram a n nahian. Benet a n gogora tuko bage ni tu best e gorputz e t a n bizi ginen e a n mundu a n ikusitakoak, askok, ia denok, izango genituzke esperien tzia hauek; zeren, iritzi horren arab er a , itxurazko joan- etorri eteng a b e a n gabiltza bizitzatik heriotzara eta heriotza tik bizitzara, esnalditik loaldira, loalditik esnaldira.

Jakinduria eta zientziaren arteko egiazko bereizket a honet a n badatz a , alegia, betiko errealita t e e n ezagutz e intelektual a jakinduriari egozte a n eta aldi bateko gauze n ezagu tz e arrazionala zientziari, zeini lehent a s u n a ema n eta zein gutxiet si erabakitz e a ez da zaila. Eta bi hauek bereizteko best e ezaug arririk ere egongo da, bereizte nabar m e n a baitago bien artea n , Apostoluak irakast e n digunez zera dioen e a n : Honela, bati jakinduriaz hitz egitea emat e n dio Jaungoikoak Espirituare n bidez; best e bati, Espiritu berare n arab er a , ezagu er az hitz egitea (1. Ko. 12, 8), baina hala ere, guk aipatu t ako ezberdin t a s u n a agerikoa da, gauza bat baita betiko gauz en adimen e zko ezagutz e a eta best e bat gauz a galkorren zientzia arrazional a, eta lehen a hobes t e r ako a n ez du inork ere zalantzarik izango.

Baina kanpoko gizakiari dagokiona alde bater a utzita, abere ekin bat egiten gaituen a barnetik gaindituz, betikoak diren errealit at e ulerkor goren e n ezagu tz ar a iritsi aurre tik aldi bater ako gauze n ezagu tz a arrazional ar ekin egiten dugu topo. Ahal izanez gero, aurki dezagu n nolabai t eko hirutasu n a ezagutz e honet a n , gorputz ar e n sentime n e t a n edota gure ariman edo espirituan saret a t ik sartut ako irudieta n aurkitu genu e n bezala. Horrela, kanpotik gorputz ar e n sentime n bidez haute m a n d a k o objektu materialen ordez, barne a n izango ditugu oroimen e a n finkatu t ako objektue n irudiak; espezie hauek moldatz e n dute pents a m e n d u a , nahime n a delarik hirugarre n elem e n t u batera tz aile, gorputz ezko ikuspe n e a n gerta tz e n zen modu a n; han ere, ikusi ahal izateko, nahim e n a k zuzentz e n zuen begirad a objektu ikusgarriran tz eta biak bat egiten zituen, bien artea n nahim e n a bera kokatuz, hirugarre n elem e n t u gisa.

Ezin dugu, ordea , baiezt ap e n hau liburu muga tu honen baitan gorde; Jaungoikoa lagun, hurrengo a n sakona go landu ahal izango dugu, eta gure ikerket ar e n emai tza azalduko dizuegu.

XIV. LIBURUA

VI. KapituluaHirutasuna, nork bere buruaz pentsa t z e n duen arimaren baitan. Pentsa m e n d u ar e n eginkizuna

bertan

Hainbes t eko a da, halere, pentsa m e n d u a r e n indarra, arima bera ere ez dago el a nolabait bere buruare n aurrea n , bere t az pents a tz e n duen e a n baizik; ondorioz, pents a tz e n duen az at deus ez dago ariman, eta best e guztiak pents a tz eko balio duen arima bera ezin da bere buruar e n aurrea n egon, pents a m e n a k aurkeztu t a ez bada. Ezin dut ulertu nolat an gogoa bere t az pentsa tz e n ez duelarik, ez dagoe n bere buruare n aurre a n , norbera barik ezin baita inoiz izan, bera zerbait bailitzan eta bere prese n tzia best e zerbait. Absurdu a n jausi barik hau esan liteke gorputz ar e n begiaz; begiak, izan ere, leku zehatz bat bete tz e n du gorputz e a n , baina begirad ak kanpoko objektu guztiak barne hartzen ditu eta izarret ar aino heda tz e n da; alabaina , begia ez dago begi berare n ikusmiran , ezin baitu ispilurik gabe hura ikusi, lehendik ere esan dugun ez ; ez da hau gerta tz e n arimarekin, beret az pents a t uz bere buruare n aurre a n paratz e n baita.

Eta pents a t uz bere burua ikusten duen e a n , agian atal batek best e a ikusten ote du? Hala gerta tz e n baitzaigu, adibidez, gainontz eko atalekin; begiek gure best e atalak ikusten dituzte, begirad ar e n aurrez aurre kokatu ahal izanez gero. Zentzug a b e k eri a handiagorik esan ala burura tu al daiteke? Nondik aldend uko da, arima beraga n dik ez bada? Eta non jarriko da bere prese n tzian, bere buruar e n aurre a n ez bada? Zegoen lekuan ez zen egongo bere buruare n aurrea n ez zegoen e a n , leku bate a n kokatzeko best e t ik aldara tu beharko baitzue n. Ikusia izateko alde egin bazue n, non gera tuko da ikus dezat e n? Edota bilokazioaz horniturik, han eta hem e n egon daiteke ikus dezan eta ikusia izan dadin: bere baitan ikusteko, berare n aurrez aurre ikusia izateko. Egiari

kontsulta egin, eta ez digu auzi hauei buruz erantzunik eman; era horret a n pents a tz e a n , gorputz e n itxurazko irudiak soilik hausn ar tz e n ditugu, eta arima ez da gorputz a ; ondotxo dakite hori, eta ziurtasu n osoz, puntu honet az egiari buruz kontsulta egin dakieke e n adime n prestu bakan ek.

Esan behar da, beraz, arimar e n bere buruarekiko prese n tzia berare n izaerari doakion zerbait dela, eta bere buruaz pentsa tz e a n bere prese n tziara itzultzen dela, ez leku- espaziozko mugim e n d u z , gorpuzga b e k o bihurtzez baizik. Baina bere burua hausn ar tz e n ez duen e a n , ez dago bere ikustere m u a n eta ez du bere begirad a moldatz e n; baina bere burua ezagutz e n du bera izango bailitzan bere baitan go oroimen a . Zientzia askotan aditua denak bezala; haren jakiteak oroimen e a n pilaturik daud e eta hausn ar tz er ako a n bakarrik agertz en da zerbait gogoar e n aurre a n; gainontz eko a gordet a dago oroimen a deritzon ahalm e n misteriot su a n .

Hirutasu n a berm atz eko, pentsa m e n d u a r e n begirad a moldatz e n zuen objektu a oroimen e a n ipini dugu; ondoren , egitura bera, han finkatut ako irudi bezala, eta azkenik biok elkar lotzen dituen a , maitasu n a edo nahime n a . Pentsa m e n d u a n bere baitara biltzen dene a n , arimak bere burua aditu eta ezagu tu ere egiten du; berare n aditze a eta ezagutz a sortaraz t e n baitu. Gorpuzga b e k o errealita t e a aditzea n ikusten da eta adituz ezagutz e n da. Arimak, ordea, ez du ezagu p e n hau ernaraz t e n pentsa t uz eta bere burua aditzeko edo ikusteko gauz a bihurtuz, aurrez norber ar e n t z a t arrotza bailitzan; ez, bere burua ezagun zuen, oroimen e a n gordet ako errealita t e a k ezagu n ak diren modu a n , pents a m e n d u r a ekarri ez arren. Norbaitek irakurtzen badakiela esan ohi dugu, letret a n ez, baina best e edozer t a n pentsa tz e n ari delarik ere. Bi ezagutz a hauek, ernarazle a eta ernarazia, hirugarre n elem e n t u batek lotzen ditu, maitasu n ak alegia, zeina ez baita goza m e n a irrikatzen edo bereg a n a t z e n duen nahim e n a best erik. Horra zergatik, hiru izen hauek –oroimen a , adimen a , nahime n a– nolabait eko arimar e n hirutas u n a iradokitzera datozkigun.

VIII. KapituluaHirutasuna, Jaungoikoaren irudi, arimaren atal nagusian

Eztabaid ar e n gune honet a n giza arimare n atalik nobleen a aztertze n saiatuko gara: Jaungoikoa ezagu tz er a ala ezagu tu ahal izatera gara m a tz a n atala, bertan Jaungoikoar e n irudia aurkitzeko. Giza arima Jaungoikoar e n izaera bereko a ez den arren, izaera hobe ezineko haren irudia gure izaerar e n atalik nobleen e a n bilatu eta aurkitu behar da.

Baina, lehenik, bere horret a n aztertu behar da arima, Jaungoikoar e n partaide izan aurre tik eta han aurkitu haren irudia. Arestian esan bezala, Jaungoikoarekiko partaide tz a hautsi arren, Jaungoikoar e n irudi izaten dirau, moteldu a eta desitxura tu a bada ere. Jaungoikoar e n partaide izateko gaitasun a gordetz e n duelako da Haren irudi; ondasu n bikain hau ezin lor daiteke Haren irudi izanaz baizik.

Hara! Arimak bere burua oroitzen, aditzen eta maita tz en du; hau antze m a t e k o gai bagar a , hirutasu n a antze m a n dugu; ez dugu Jaungoikoa ikusten, bai, ordea, Jaungoikoare n irudia. Oroimen ak ez zuen kanpotik hartu bere oroitzap e n a , ez eta adimen a k aurkitu zuen kanpo a n bere ikuspe gia , gorputz ar e n begiak bezala; nahime n a k ere ez ditu kanpoa n lotu bi errealit at e hauek, gorputz ezko forman eta berau ikusleare n erretina n finkatze a n gerta tz e n den modu a n ; ez eta pents a m e n d u a k aurkitu du kanpoa n ikusitako gauzare n irudia, eta nolabai t irudi hori, indarrez harrap a t u a , oroimen e a n ezkuta tu, hara itzuli eta oroitzap e n a r e n begirad a formatu zene a n , nahim e n a k bilduta, hirugarre n elem e n t u gisa; hala gerta tz e n da, frogaturik utzi dugun ez , gauz a materiale t a n aurkitzen ditugun trilogiet an , edota gorputz e t a tik barnera tz e n direnet a n gorputz are n sentime n e n eraginez; haue t az mintzatu gara ham aikag a rr e n liburuan; gizakiaren barne ekintzari buruzko zientziaz mintza tz e a n , itxuraz bedere n , gerta tz e n zen modu a n ere ez; bereizi egiten

genituen zientzia hau eta jakinduria, non arimari arrotza bailitzaion barner a tz e n baita ikasten dena , bai historiaren ezagu tz az ikasia, aldian aldiko egintzak eta esa er a aldakorrak bezala; edota, lurralde eta leku ezberdin e n araber a , gauze n izaeran nolab ai t eko tinkotasu n a duten ak; edo, inork irakatsi t a edo norber e hausn ark e t az , lehen existitzen ez zena gizakiaren baitan sortzen dena , hala nola, fede a, guk hain sutsuki gom e n d a t u a ham a hirug a rr e n liburuan; edota bertu t e ak , berau e n bidez, egiazkoak izanez gero, zintzoki bizi baikara bizitza hilkor honet a n , gero noizbait zoriontsu bizi gaitez en Jaungoikoak agintzen digun betikotas u n e a n .

Hauek eta antzeko gauzek euren orden a daukat e denbor a n eta hor agertz en da argiago oroimen ar e n , ikusme n ar e n eta maitas u n ar e n hirutasu n a . Horietako batzuek aurrea hartzen diote ikaslee n jakiteari. Ezagutu aurre tik dira ezagun g a r riak eta bere buruare n gnosia sortaraz t e n dute ikasleare n g a n . Beren lekuet a n daud e edo iragan aldikoak dira, iragan aldia bere horret a n existitzen ez den arren, iragan izanare n zantzu batzue t a n baizik, eta zantzu horiek ikuste a n ala entzut e a n izanak eta iragan ak direla adieraz t e n zaigu. Zantzu horiek leku zehatz bat bete dezake t e espazioan , hilarriek edo antzekoek bezala; edota idazti fidagarrie t a n aurkitzen ditugu, adibidez , idazle prestu ek idatzitako historia sinesg arrie t a n ; edota historia horiek jakin zituzten e n arimet a n ; batzue n tz a t jakina dena gainontz eko ei jakingarri egiten baitzaigu, jakite horren aurreko ak izan arren, dakiten ek irakatsiz geureg a n a baitez ake g u .

Hauek guztiek, ikasi ondoren , nolabait eko hirutas u n a osatz en dute honako osagarriokin: ezagu tu aurretiko espezie ezagun g a r ria , ikasten dene a n sortzen den ikasleare n ezagu tz a , eta hirugarre nik, aurreko biak uztartze n dituen nahime n a . Ezagutu ostea n , oroimen er a ekartze a n , arimar e n baitan best e hirutas u n bat sortzen da, osagarri hauekin: ezagutz e r ako a n oroimen e a n irarritako irudiak, bertan pentsa m e n d u a k eginiko moldake t a oroitzap e n a r e n begirad a irudiotara bihurtze a n , eta aurreko biak, hirugarre n osagarri gisa, uztartz en dituen nahim e n a .

Ariman, aurrez bertan izan gabe , sortzen direnak, hala nola, fedea eta antzeko best e hainba t , doktrinare n eraginez ariman sartzen direne a n arrotzak diruditen arren, ez daud e kanpo a n kokatut a edota gauz atu t a , fedear e n objektuak bezala; barne a n , arimar e n muine a n izaten hasi ziren. Fedea ez da sinest e n dena , sinest e a r e n eragilea baizik; objektua sinetsi egiten da, fede a, berriz, sumatu . Alabaina, fede a ariman sortu zelako, zeina hura izaten hasi aurre tik ere arima baitzen, arrotz itxura hartzen du fede ak, eta bere espezie a amai tze a n izateari uzten dio eta iragan a bihurtzen da. Orain haren prese n tziak best e hirutasu n a osatz en du, oroitzea n , errep ar a t z e a n , maita tz e a n ; ordua n best e bat osatuko du, oroitzap e n e t ik desa g er tz e a n uzten duen nolabait eko bere aztarna r e n eraginez , arestian esan dugun ez .

XIV. KapituluaArimak bere burua zintzoki maitat ze a n Jaungoikoa maite du;

eta Jaungoikoa maite ez badu, bere burua gorroto duela esan behar da. Arimak, gaixo eta noraez ea n ibili arren, bere buruaz oroitzeko,

ezagut z e k o eta maitat ze k o ahalm e n a du. Jaungoikoagan a bihur bedi zoriontsu izateko, Hura oroituz, ezagutu z eta maitatuz .

Ugari dira Idazteu n e t a n Jaungoikoar e n maitasu n ari buruzko aipam e n a k. Horietan oso ongi ulertzen dira bi ertz haiek: gogora tz e n ez duen a eta inondik ezagu tz e n ez duen a ez du inork maite . Hortik dator agindu nagusi eta oso ezagun hura: Maita ezazu Jauna, zeure Jaungoikoa (Dt. 6,5).

Giza arima halako moldez da taxutu a ezen beti oroitzen baita bere buruaz , beti ezagu tz e n du eta beti maitatz e n bere burua. Baina inor gorroto izanez gero hari kalte egiten saiatz en den modu a n , era berea n giza arimak bere buruari kalte egiten dione a n , esan ohi da gorroto duela bere

burua . Oharkab e a n , oker maite du bere burua, maite duen a kaltegarri zaiola uste ez duen e a n ; oker maite du bere burua kaltegarri zaiona maite duen e a n . Idatzita dago: Gogorkerizaleak gorroto du bere arima (Sal.10, 6).

Norbera maita tz e n dakienak Jaungoikoa maite du; Jaungoikoa maite ez duen ak, bere burua maite izan arren, maitas u n naturala berezko a baitu, bere burua gorroto duela esan daiteke eragoz p e nik gabe, norber ar e n aurka ari baita eta bere buruari jazartzen baitzaio, etsaia bailitzan. Zinez da errakuntz a ikaragarria , zeren denok nahi dugularik geure onura, jende asko norber e kaltet an soilik aritzen baita. Antzeko gaitza animalia mutue n baitan honela deskribatz e n du poet ak: «Oi, Jainkoak! Onenak ema n zintzoei, errakun tz a etsaiei! Hozka haus t e n zituzten euren atal mindu ak ». (Virgilio, Georg. 1.3 v.513- 514).

Gaitz fisikoa izaki, zergatik deitzen dio poet ak errakun tz a , animalia orok, bere izaerari dagokion eran bizi dene a n , ahal duen neurrian bere burua babes t eko joera duelako ez bada? Gaitzak, ordea, osasu n t s u nahi zituzten gorputz atal haiek kraskatz er a derrigortze n zituen.

Arimak Jaungoikoa maite duen e a n eta, esan bezala, gogora tz e n eta ezagu tz e n duen e a n , arrazoiz agintzen zaio lagun hurkoa ere norber a bezala maita tz e a . Beraz, ez du bere burua maitas u n errudun e z maite , maitas u n zintzoz baizik, Jaungoikoa maite baitu, zeinaren irudi den, eta ez partaide tz az soilik; baita ere irudi hau gizaki zaharre tik sasoitsu ernetz e n delako, itsusia txukuntz e n eta zoritxarra zorion bilakatze n delako. Eta bere burua hain sutsuki maite duelarik ere, ezen nahiago baitu maila apalagoko ak galdu hil baino; hala eta guztiz, sasoian mante n t z e n duen eta argi emat e n dion goi mailakoa aband o n a t u z , salmo ak dioen bezala: Zu baitzaitut gotorleku (Sal. 58, 10), eta best e bate a n : Hari begira tz en dioten ak argi- argi egongo dira (Sal 33, 6); eta hain ahul eta ilun bihurtzen da, bera gainditzen duten errealita t e e t a r a jaistea n zitalki naha s t e n dela gainditu ezin dituen amodioe t a n eta irtenbiderik gabeko errakun tz e t a n . Baina Jaungoikoar e n errukiz peniten tziazko bizitza eginez, Salmoe t a n aldarrikatz e n du: Huts egin didat e indarrek, alde egin dit begiet ako argiak ere (Sal. 37, 11).

Alabaina, zoritxarrare n eta erroree n gaitz larrietan ez zituen galdu natural ak zaizkion oroimen a , adimen a eta bere buruare n maitasu n a ; horrega tik, lehentx e a g o gogora tu dudan a zinez esan ahal izan zuen: Ametse t a n bezala dabil harat- honat , haizea bezain hutsala haren zalapar t a ; ondas u n a k pilatu eta norentz a t jakin ez (Sal. 38, 7). Zerga tik ondasu n ak pilatu, Jaungoikoa berega n a t z eko indarra galdu duelako izan ezik? Jaungoikoa edukitze a n ez baitzue n ezeren premiarik. Zergatik ez jakin norentz a t pilatzen dituen ondasu n a k, begiet ako argia jadanik berarekin ez dago el ako baino? Horrega tik ez du ikusten Egiak dioena: Buruga b e halakoa! Gaur gaue a n bertan hil behar duzu. Norentza t izango da pilatu duzun a? (Luk. 12, 20)

Baina gizaki hau amet s e t a n bezala dabilenez , eta giza arimak bere buruare n oroitzap e n a , adimen a eta maitasu n a mante n tz e n dituen ez , aldi bere a n biak bater a ezin eduki dituela frogatz e n bazaio eta zilegi balitzaio pilatut ako ondasu n a k edo arima, bietarik bat aukera tu eta best e a galtze a, ba al da inor hain buruga b e a , arima baino ondas u n a k nahiago izango duenik? Ondasu n ek arima honda tz e n dute sarritan; baina ondasu n e t a r a makurtze n ez den arima zoriontsu bizi da eta libre, urrear e n arret a estugarririk gabe. Nork eduki ditzake ondasu n ak, gogoar e n eraginez ez bada? Urrezko seask a n jaiotako haurrak, legez berare n ak diren guztien jabe izaki, arima lo duelarik deus ez badauk a, nolatan eduki ahal izango du ondasu nik batere arima galdu duen gizakiak?

Zertarako, baina, hitz egin, mundu guztiak, aukera izan ezkero, arima baino lehen a go galduko lituzkee n ondas u n e z , inortxok ere ez baititu lehen e s t e n , ez eta gorputz eko begien pare jartzen; hauen bitartez, ez urrea norbaitek, bai ordea zerua eduki dezake edonork. Begien bitartez denok geure g a n a t z e n ditugu atse gin ez ikusten ditugun ak. Eta biak gorde ezinea n , bieta tik bat galtzeko hauta bid e a n , nork ez du nahiago ondasu n a k galdu ikusme n a baino? Eta baldintza berdine a n , galdetuko bage nio zer nahiago duen galdu, begiak ala arima, nork ez du ikusten nahiago izango duela begiak galdu arima baino? Gorputzeko begirik gabe ere giza arima baita;

arimarik gabe , aldiz, begiak piztiaren ak dira. Eta nork ez du nahiago gizaki itsua izan, ikusm e n e z hornitut ako piztia baino?

Hauek esan ditut, adime n urrikoei, laburki bada ere, konpreni ar az t eko, haien belarriet ar a edo begiet ar a idazkiok helduko balira; horrela ikusi ahal izango dute zeinen maite duen arimak bere burua, gaixo eta oker egon arren, bera baino apalago ak direnak dese goki atse gin izatea n eta haien atzetik joate a n . Ezin maiteko zuen bere burua , norber ar e n berririk izango ez balu, hots, ez gogora tu eta ez ezagutu . Jaungoikoar e n irudi hau hain da berag a n ahaltsu a ezen hari itsat si baitakioke beraren irudi izaki. Izan ere, izadiko hurrenker a naturale a n ikusiz gero, ez espazioan , berare n gainetik Hura baino ez dago.

Eta azkenik, Berari erab a t atxiki dakione a n , espiritu bakarra izanen da, Apostoluak aitortzen duen ez: Jaunarekin elkartzen dena berarekin espiritu bat bera egiten da (I Ko. 6, 17). Jaungoikoar e n izatea , egia eta zorionare n partaid e izateraino hurbiltzen zaio arima, Hura bere izatea n , bere egian eta bere zorionea n handitu gabe. Izaera haren kide izatera zorionez iristean , aldaezin biziko da betiko eta ikusten duen oro aldaezin ikusiko du. Orduan, Eskritura Santuek agindu bezala, Bere ondasu n e z aseko du haren desira; jainkozko Hirutasu n goren ar e n ondasu n aldaezinak. Haren irudira egina da arima eta irudi hau inoiz lardask at u ez dadin, haren begirad a p e a n gordeko ditu, ondasu n e z hain ase, bekatu ak ez diola jada irrikarik pizten. Baina orain, bere burua ikuste a n , ez du deus aldaezinik begiztatz e n .

XV. KapituluaArimak, zoriona itxaro duen arren, ez du zorion galdua gogoratz e n; Jaungoikoaz oroitzen da eta

justiziaren arauez. Zintzoki bizitzearen arau aldaezinak erlijiogab e e k ere ezagut z e n dituzt e .

Ez du, baina, arimak hori zalantza n jartzen, zorigaiztoko izaki zoriontsu bizi nahi baitu; aldakort as u n a du itxarope n ar e n arrazoi. Aldakor ez balitz, ezin iragan zateke e n zorionetik zoritxarrera ez eta zoritxarre tik zorionera. Zerk egin dezake zoritxarreko, Jaun ahalguztidun eta onaren pean , bere Jaunaren justiziak eta bere bekatu ak baizik? Eta zerk egin dezake zorioneko bere merezim e n d u a k eta bere Jaunare n sariak baizik? Baina merezim e n d u a Haren graziaga t ik da, eta zoriona izango du sari.

Arimak ezin dio ber e buru a r i justizia em a n , behin galduz gero ez dauk al a k o . Gizakia sortu a izan zen e a n har t u zue n , et a bek a t u egi t e a n galdu . Zorion a mer e z i ah al izat eko justizia em a n zitzaion . Arrazoiz es a t e n dio Apostolu a k norb e r e ont a s u n a z harro tz e n hasi den a r i : Zer dauk a z u har tu ez duz u nik? Eta da uk a z u n a har t u a baldin bad u z u , zerg a t ik harro tz e n zara har t u a ez baz e n u bez al a ? (I Ko. 4, 7)

Bere Jaunare n oroitzap e n ona duen bitart e a n , Haren Espiritua hartu ondore n , seguru daki, barne magis t eri tzak hala irakatsi t a , beti erori ahal izanen dela bere nahime n a r e n joera okerrez, baina jaiki, ezingo dela jaiki bere Jaungoikoare n maitasu n dohako ari esker baizik. Ez du gogoan iragan eko zoriona; izan zen baina ez da existitzen jada; eraba t ahaztu t a dauka; ezin du, beraz, berriro gogora ekarri. Sinest e n du, halere, profet ak idatzitako Eskritura Santu fidagarriek hartaz dioten a; han paradisuko zorionaz mintzo da, eta tradizio historikoare n arab er a , gizakiaren lehen ondas u n a eta gaitza azaltzen du.

Jaungoiko Jauna gogoa n dauka. Betikoa da bera; ez, noizbait izana eta orain ez dena, ez eta lehen izan gabe orain dena; izateari sekulan utziko ez dion bezala haren existen tziak ez du hasierarik izan. Osorik dago nonahi; horrega tik, haren g a n bizi da arima, eta haren g a n mugitzen da, eta izan ere haren g a n da, beraz, hartaz oroit daiteke .

Eta oroitzea ez da Adanen g a n ezagu tu zuelako edota best e nonb ai t gorputz honen bizitza baino lehen edota gorputz honet a n ezartzeko moldatz e n ari zela; ez baitu haue t a rik deus gogora tz e n; dena ahaztu du, dena ezab a t u da. Arimak badu, ordea, gogora tz erik, Jaunaga n a bihurtzeko adina, Beraren g a n dik urrundu t a ere ukitzen baitzue n nolabait Haren argiak. Horra zergatik erlijiogab e e k ere betikotasu n e a n pents a tz e n duten eta gizakion ohituret a n gauz a asko zuzenki gaitzes t e n edota laudatz e n dituzten .

Eta zein arau ez juzgatz e n dute, bakoitzak nola bizi behar duen ikusten duten arauez baizik, eurak modu horret a n bizi ez badira ere? Non ikusten dute, baina? Ez beren izaeran; zeren, zalantzarik gabe, horrelakoak arimak ikusi ohi baditu ere, argi dago haien arimak aldakorrak direna; arauak, aldiz, aldaezinak ikusten ditu beraiet a n hau ikus dezake e n edonork; ez dituzte ikusten beren arimar e n jaiduran , arauak zuzenak baitira eta haien arimak zuzenga b e a k , agerian dagoe n e z .

Non daud e idatzita arau hauek? Nola daki zuzeng a b e a k zuzena zer den? Berak ez daukan a eduki beharra non sum atz e n du? Non egongo dira, bada , idatzita Egia deritzon argiare n liburuan izan ezik? Arau zuzen oro han agertz e n zaigu, bai eta justizia praktikatze n duen gizakiaren bihotze a n ere, ez alde egiteko modu a n , barne irarria baizik, eraztun e t ik argizarira irudia inprimatz e n den modu a n, eraz tun e a n desa g e r t u gabe. Nola jokatu jakin eta hala jokatzen ez duen a, bera argitzen duen argi harta t ik aldentz e n da. Nola bizi ez dakien ari erraza go barkatz e n zaio bekatu a , ez baitu arau jakinik haus t e n ; baina berau ere edonon dagoe n egiaren distirak argitzen du, norbaitek ohartar azit a bekatu a aitortzen duen e a n .

XV. LIBURUA

IV. KapitulaIzadia Jaungoikoaz mintzo zaigu

Bila dezagu n Jaungoikoa bera den Hirutasu n a betiko errealita t e gorpuzga b e , aldaezine t a n ; agindu zaigunez , bizitza zoriontsu eta betikoan perfektuki kontenpla t uko dugun errealit at e a n , alegia.

Jaungoikoare n existen tzia ez du Idazteun e n autorita t e a k soilik aldarrikatz en; ingura tz e n gaitue n eta geu barne hartzen gaituen izadiak ere aldarrikatz e n du Egile bikaina, zeinak guri adimen a z eta arrazoim e n natural az jantzi gintuen; eta honen argitan nahiago ditugu bizidun ak bizigab e ak baino, sentiber ak senti tzen ez duten ak baino, adime n d u n a k irrazionalak baino, betikoak hilkorrak baino, ahaltsu ak ezinduak baino, zuzen ak zuzenga b e a k baino, ederrak itsusiak baino, ongiak gaitzak baino, ustelezinak galkorrak baino, aldaezinak aldakorrak baino, ikusezinak agerikoak baino, materiaga b e a k gorputz ezkoak baino, zorionekoak zorigaitzekoak baino.

Eta guk, inolako zalantz arik gabe , Egilea sorkari guztien gainetik ipintzen dugulako, aitortu beharra daukagu Hura maila goren e a n bizi dela; oro sentitzen eta ulertzen duela; ezin dela hil, ez usteldu, ez aldatu; ez dela gorputz, espiritu baizik, orotan ahaltsu e n a , zuzene n a , ederren a , onen a eta zoriontsu e n a .

V. Kapitulua

Arrazoim e n naturalez Hirutasuna frogatzea zeinen zaila den

Orain arte esandakoak eta giza lengoaiak Jaungoikoari buruz duintasunez esan ditzakeenak Jaungoiko bakarra den Hirutasunari da-gozkio eta Hirutasun bereko pertsona bakoitzari. Nor ausartuko da baieztatzera Jaungoiko bat den Hirutasuna, edo Aita, edo Semea, edo Espiritu Santua ez dela bizi, ez duela sentitzen, ez duela ulertzen; edo jainkozko hiru pertsonak berdinak egiten dituen esentzia hilkorra, galkorra, aldakorra edo gorputzezkoa dela; edo nork ukatuko du hauetariko inor guztiz ahaltsua, guztiz zuzena, guztiz ederra, guztiz ona eta guztiz zoriontsua dela? Hauek denak eta beste hainbat aitor baditzakegu Hirutasunaz eta pertsona bakoitzaz, non eta nola aurkitu Hirutasuna?

Labur bildu ditzagun lehenik eta behin hauek guztiak. Jaungoikoar e n g a n bizitza diogun a bere esen tzia eta izaera dira. Bera den bizitzaz bizi da Jaungoikoa. Bizitza hau ez da zuhaitzare n a bezala, adimenik eta sentim e nik gabe a . Ez eta animaliare n a ere, bost sentim e n baititu animaliak, baina adime nik ez dauka; Jaungoikoa den bizitzak oro sentitzen eta ulertzen du; eta arimaz sentitzen du, ez gorputz ez , espiritua baita Jaungoikoa. Ez du Jaungoikoak gorputz ez senti tzen , animalia gorpuzdun e k bezala, ez baita bera gorputz eta arimazkoa; horrega tik izaera soil hark aditu bezala senti tzen du eta sentitu bezala aditzen; gauz a bera dira Jaungoikoa g a n sentim e n a eta adimen a . Beraga n ez dago hasierarik ez helmug arik, hilezkorra delako. Eta ez da alferrik esat e n bera bakarrik dela hilezkorra, haren hilezkortasu n a egiazkoa baita, inolako aldakun tz arik gabe a esen tzian .

Egiazko betikotasuna ere bada, Jaungoikoa aldaezina delako, hasierarik eta amaierarik gabea; eta ondorioz, hondaezina. Gauza bat eta bera esaten da, Jaungoikoa betikoa edo hilezkorra edo ustelezina edo aldaezina dela diogunean; bizia eta adimentsua, hots, jakintsua dela esatean ere gauza bera diogu. Jakinduriak ez zuen jakintsu egin, Bera baita jakinduria. Eta horrekin bat, haren bizitza eta ahaltsu egiten duen bertutea edo ahalmena eta eder egiten duen edertasuna. Eta zer dago jakinduria baino ahaltsurik, ederragorik, munduaren mutur batetik besteraino indartsu hedatzen baita eta den-dena ezin leunago gobernatzen? Jainkozko izaeraren baitan bereiziko ote dira, agian, ontasuna eta justizia beraren egintzetan bezala, Jaungoikoaren bi nolakotasun ezberdin bailiran: bata ontasuna eta bestea justizia? Inondik ere ez. Justizia ontasuna da eta ontasuna zorion. Hilezkorra dela Jaungoikoa esaten dugu, eta gorpuzgabe a , uler eta sinets dezagun ez dela gorputza, espiritua baizik.

Beraz, zera diogun e a n , alegia: «betikoa, hilezkorra, hond a ezin a , aldaezina , bizia, jakintsua , ahaltsu a , ederra, zuzen a , onbera , zoriontsu a , espiritua», haue t a tik guztiet a t ik azken aipatu t ako ak soilik dirudi signifikatzen duela subs t a n tzia; gainontz eko ek subst a n tzia honen nolakota s u n a k; ez da baina hala gerta tz e n izaera soil eta ezin azalduzko hartan . Nolakotasu n e n araber a han ikusten dena subst a n tzia edo esentziare n araber a ulertu behar da. Ezin da inola ere esan Jaungoikoa espiritu dela subst a n tziaz, eta ona nolakota s u n e z : biak baitaud e subst a n tziar e n maila berea n . Eta gauz a bera esan behar da aurreko liburuet a n aipatu ditugun ei buruz.

Arestian aipatu ditugun e t a t ik lau lehen ak aukera ditzagu n: betiko, hilezkor, honda ezin, aldaezin; eta, esan bezala, laurek errealita t e bat bera adieraz t e n duten ez , gure arret a gehiegi heda ez dadin, har dezagu n lehen a , hau da, betikotas u n a . Eta gauz a bera egingo dugu hurrengo lauekin, alegia, bizia, jakintsua , ahaltsu a , ederra . Eta bizitza jakinduriarik gabe edozein animaliak ere badu e n e z ; eta jakinduria eta ahalm e n a gizakiaren g a n elkarrekin konpar a tuz , Idazteu n ak dioskun ez , hobe a dela jakintsua ahaltsu a baino; eta gorputz ei ere eder deritzegu n e z , lauet a tik bat aukera tz eko t a n , jakintsu a aukera t uko dugu, nahiz eta laurak Jaungoikoa g a n berdinak izan, lau izen eta gauza bat bera. Azken lauet a n hirugarre n a , nahiz eta Jaungoikoa g a n gauza bera den zuzen izan edota on ala zoriontsu izatea , eta gauz a bera espiritua izan eta zuzen, on eta zoriontsu izatea ; gizakiet an , ordea , espiritua izan daiteke e n e z zorigaiztoko, zuzen a eta ona ere zorigaiztoko izan daitezke e n bezala; baina zoriontsu a , bai, zinez da zuzen a, ona, espiritua; aukera dezagu n beraz lauron artea n gainontz eko hirurak gabe gizakiaren g a n ezin izan daiteke e n a , hots, zoriona.

XII. KapituluaFilosofia akade mik oa

Lehenik eta behin, ondo dakigun az mintzo garen e a n gure pents a m e n d u a egiazkoa bihurtzen duen zientzia bera zer ote da eta zenba t e r aino berega n a ote dezake gizakiak, oso ikasia eta jakintsua izanik ere?

Gorputz ar e n sentim e n e n bidez arimar a datoz en ak salbu, sarritan ikusten direnetik arras best elako ak, halako moldez non zoratu t a dago e n a k, antzekot a s u n ikaragarrien eraginez, zentzuzkotz a t hartzen baitu bere burua; filosofia akad e mikoak hem e n dik abiatu eta oro zalantz an jarriz, burua galdu du, tam alez . Gorputz ar e n sentim e n e n bidez arimar a datoze n ak salbu, beraz, zenba t errealit at e ezagu tz e n ditugu gure bizitzea ezagu tz e n dugun bezain ziur? Honetan , beder e n , ez gaituzt e itxurek engain a t uko, engaina t u a bera ere zinez bizi baita; ikuskizun hauet a n ez da kanpoko e t a n bezala gerta tz e n; kanpokoe t a n begiak huts egiten du, adibidez , arraun ak uret an hautsia dirudien e a n edota dorreak ureta n mugitzen ikusten ditugun e a n edota , izatea eta ikusia bat ez etortze a r e n seiehun adibide gehiago; esand a ko a ez baita gorputz ar e n begiez ikusten.

Gure bizitzea barru- barruko jakinduriaz ezagutz e n dugu eta honet a n ezin lezake akade miko ak esan: «Agian lo zaude eta ez dakizu, eta amet s e t a n ari zara». Ametse t a n ikusten direnak iratzarri ikusten direne n oso antzekoak direla nork ez daki?

Baina bere bizitzear e n jakitun denak ez du esat e n : «Iratzarri nago el a badakit», bai ordea, «Bizi naizela badakit»; lo zein iratzarri egon, bizi da. Ametse t a n ere ez du hutsik egiten jakite honek; loa eta amet s a bizi denare n gaitasun baitira. Eta akade miko ak ezin du argudia tu jakite honen aurka zera esan ez: «Amets e t a n ari zara, agian, eta ez dakizu; izan ere, burutik egindako e n haluzinazioak buruz sano daud e n e n guztiz antzekoak baitira; baina burutik eginda dago e n a bizi da». Eta akad e mikoe n aurka ez du baiezta tz e n: «Burutik eginda ez nago el a badakit», «bizi naizela badakit» baizik. Bizi dela badakiela dioenak ez du inoiz hutsik egiten ez eta gezurrik esat e n . Ikuskizun faltsue n mila adibide kontrajarri dakizkioke «bizi naizela badakit» dioenari; ez du zertan inoren beldur izan beharrik, huts egiten duen a ere bizi baita.

Baina giza jakituria eskas a litzateke haue t a r a soilik muga tuko balitz; ziurtasu n hauek genero bakoitzea n ugaltzen ez badira gutxi izatetik kopuru infinitura luzatuz. «Bizi naizela badakit» dioen ak gauza bat, behintza t , badakiela baiezta tz e n du; «Bizi naizela dakidala badakit» dioena bi egien jakitun da; eta hauek biak ziur jakitetik hirugarre n jakitea sortzen da; eta horrela, laugarre n a eta bosgarre n a erant si daitezke, eta ezin konta ahala, gai izanez gero. Baina banan- banan kopuru konta ezin a bildu ezin daiteke e n e z , ez eta neurri gabe mintzo, bada best e egia bat berak ulertzen duen a eta ziurtasun osoz honela adieraz t e n duen a, alegia, hau egia dela; eta kopurua konta ezin a izaki, egia da kopuru infinitua ezin adierazi eta ezin uler daiteke el a .

Orobat haux e esan daiteke egiazko nahim e n a ri buruz. «Zoriontsu izan nahi dut» esat e n duen ari nork erantzun go dio lotsaga b e k e ri arik gabe «agian oker zaude »? Eta gehitzen badu: «Hau nahi dudala ziur dakit eta dakidala ere badakit», aurreko biei hirugarre n jakitea erans t e n die, egia bi dakizkielako; eta laugarre n a ere gehitu dezake, bi horiek dakizkiela jakitean eta horrela kopuru infinituraino.

Gainera norbait ek esat e n badu: «Ez dut hutsik egin nahi», huts egin ala ez, ez al da egia ez duela hutsik egin nahi? Nor ausar tuko da honi lotsaga b e ki erantzut e n : «agian , engaina t u rik zaude », edozein izanda ere haren errakun tz a , hutsik egin nahi ezea n ez baitu behintza t bere burua engaina tz e n . Eta hau badakiela esat e n badu, zenba tn a hi gauz a ezagun erantsi ditzake infinituraino. Zera dioenak, alegia: «Ez dut hutsik egin nahi; ez dudala nahi badakit eta hau dakidala ere badakit», esa m old e a traket s a izango da baina ildo horret a t ik kopuru infinitua erakuts dezake. Beste hainbat adibide daud e akade miko e n aurka, gizakiaren ezjakina absolutu a baita, haue n ustez.

Baina neurriz jokatu beharra dago, batez ere, ez delako hau gure asmo a. Konberti tu berritan hiru liburu idatzi nituen gai honet az . Irakurri ahal eta nahi dituen ak, irakurri eta ongi ulertu, egiaren pertzepzioare n kontra asm atz e n diren argu m e n t u ugarien aurre a n tinko eutsiko dio.

Bi ezagu tz e mota daud e: bata arimak gorputz are n sentime n e z sumatz e n dituen gauze n a , eta best e a arimak berez hartzen dituen gauze n a ; berriket a ugari egin dute filosofo horiek gorputz ar e n sentime n e n kontra; baina ezin izan dute zalantz an jarri funtsezko zenbai t egiat a n arimare n pertzepzio tinkoa: «Bizi naizela badakit» dioen ar e n egia, esa t er ako.

Ez dugu, beraz, inolako dudarik egin behar gorputz are n sentime n e z hartut ako objektu e n egiaz; hauen bidez ikasten ditugu zeru- lurrak eta berau e t a n ezagu tz e n ditugun ak, eta haiek bezala gu ere egin gintuen a r e n nahierar a ezagutz e n ditugu horiek denak.

Ez dugu, halaber , inoren testigutz az geureg a n a t u dugun jakintza ukatu behar; ildo horret a t ik ez genuke onartuko hainba t eta hainba t itsaso, lurralde, hiri ospet sur e n existen tzia; eta Historian ikasi ditugun giza ekintzen existen tzia ukatuko genuke; egun ero handik eta hem e n dik kideko testigutz a sinesgarriz jantzita datozkigun albisteak ez genituzke jakingo; eta azkenik, non jaioak garen eta guraso ak nortzuk ditugun ez genuke jakingo, hau ere inoren testigutz az baitakigu. Eta hau absurdu ikaragarria bada , aitor dezagu n gure gorputz are n sentime n e n bidez ez ezik best e e n e n bidez ere hornitzen dugula gure jakintza.

Berez eta bere gorputz ar e n sentime n e n bidez edota inoren testigutz az jaso dituen hauek guztiak oroime n a r e n kutxan gordetz e n ditu giza arimak, eta hauet a t ik sortzen da egiazko hitza, dakigun az mintzo garen e a n ; baina hitza ezein soinu baino lehen a goko a da, ezein soinu hausn ar tz e aurreko a. Orduan hitza gauz a ezagu tu ar e n guztiz antzekoa da eta handik sortzen da haren irudia, pents a m e n d u a r e n ikuskizunak jakintzaren ikuskizune a n duelako jatorria; inongo hizkuntzari ez dagokion hitza, egiazko gauzare n hitz egiazkoa, berezkotik deus ez duen hitza, izatea eman dion jakintzatik oro hartu duen hitza. Dakiena azaltzen duen a , bost axola noiz ikasi duen; batzue t a n ikasi ahala esa t e n du. Axola duen a zera da, alegia, hitza egiazkoa izatea, hots, gauz a jakinet a tik sortua.

ENKIRIDIONEnchiridion

X. KapituluaGaitzaren jatorriari buruz, manikeo e n heresiaren aurka

Guztiz ona, iraunkorra eta aldaezina den Hirutasun a k egin zituen gauza guztiak; eta gauza hauek ez dira onak eraba t , ezta ere betiko on eta aldaezineko; halere, onak dira bana n- bana n hartut a; eta oro har, oso onak, horiek osatze n baitute unibert so a r e n edert as u n miresg arria .

XI. KapituluaNolatan uzten dion Jaungoikoak gaitzari izaten. Ongiaren

falta best erik ez da gaitza

Gaitza deritzon horrek, antola tu eta bere lekuan kokatuz gero, ongia nabar m e n d u egiten du, halako moldez non atsegina go egiten baitu eta lauda g ar ria go gaitzekin konpar a tu t a . Hain zuzen, fedega b e e k ere «gauz a guztien Jaun unibert s al a » aitortzen duten Jaungoiko ahalguztidun ak, guztiz ona izaki, ez zuen inola ere bere sorkariet a n deus txarrik onartuko, bera ez balitz ahaltsu eta zintzo, gaitzetik ongia atera tz eko beti prest .

Izan ere, zer best erik da gaitza ongiare n gabezia baino? Horrela, animalien gorputz e t a n gaixorik edo zaurituta egote a osasunik eza den modu a n (horrega tik, send a g ai a emat e n zaiene a n gure asmo a ez da gorputz haiet an itsat sit a daud e n gaitzak, gaixotasu n a k eta zauriak alegia, handik atera eta tokiz best e norab ai t aldatz e a , eraba t deusez t a t z e a baizik; gaixotasu n a eta zauria ez baitira subst a n tzia, haragizko subst a n tziar e n ajea baizik; haragiak, subst a n tzia delarik eta beraz ongia, gaitz hauek jasat e n ditu, hau da, osasu n a deritzon ongiare n gabeziak), era bere a n arimen akats guztiak ongi natural en gabeziak dira eta akats hauek senda tz e n direne a n ez dira lekuz aldatz en; osasu n ar ekin batera bizirik iraun ezinea n deusez tu egiten dira eraba t .

XII. KapituluaSorkari guztiak dira onak, baina ez erabat onak;

ondorioz, galkorrak dira

Subst a n tzia ororen Egilea guztiz ona delarik, hark egindako ak denak dira onak; baina ez, Egilea bezala, eraba t onak eta aldaezinak; ongia gehitu ala murriztu egin daiteke sorkariet a n . Ongiaren murrizte a gaitza da, baina murrizket a handia izanda ere, zerbaitek iraun behar du beti,

subst a n tzia izateari utziko ez badio; ordua n ez bailitzat ek e inola ere izango; ezein subst a n tziak, nolana hikoa delarik ere, ezin du subst a n tziar e n eragile den ongia agortu subst a n tzia bera xahutu gabe. Arrazoiz gorest e n da subst a n tzia usteldu gabe a ; eta, zalantz arik gabe , askoz ere goresg arria go a izango da ustelezina bada . Zerbait ustel tzen dene a n , usteltze hori gaitza da ongiren bat kentzen diolako; hala ez balitz, ez lioke kalterik egingo, eta kalte egiten dio usteltzeak; beraz, ongia kentzen dio.

Subst a n tzia usteltzen ari den bitart e a n bada go bertan ken dakioke e n ongiren bat. Baina subst a n tziare n atalen batek ustelezin iraungo balu, subst a n tzia ustelezina litzateke eta ongi handi honet a r a ustel tze a bidez iritsiko zen; baina eten gabe ustel tzen ari den bitarte a n , usteltze ak ken diezaioke e n ongiren batek beti iraungo du bere baitan. Eta eraba t ustelduko balitz ongirik ez legoke, subst a n tziarik ere ez legoke el ako. Ondorioz, ustel tze ak ezin du ongia erab a t agortu, subst a n tzia bera deus ez t a t u gabe. Hortaz subst a n tzia oro ongia da, ongi handia ustelezina dene a n , txikiago a ustelgarria dene a n . Baina ergela edo trakets a ez den inortxok ere ezingo du ongiare n existen tzia ukatu. Eta ustelduz agortzen dene a n , usteltze ak berak ere ez du iraungo, subst a n tziarik gabe ezin baita existitu.

XIII. Kapitulua

Gaitzik ez legoke ongirik gabe

Ez legoke gaitzik ongirik ez balego. Gaitzik batere ez duen ongia ongi osoa da; gaitzak kutsa tu t ako a , aitzitik, ustela da edo ustelkorra; eta ongirik gabe ezin da gaitzik ere izan. Heme n dik dator harako ondorio bitxi hura: subst a n tzia oro berez ongia delarik, subst a n tzia usteldu a gaiztoa dela diogun e a n , badirudi gaitza eta ongia gauz a bat eta beretz a t hartzen dugula eta ongiare n neurrian existitzen dela gaitza ere; subst a n tzia oro ongia da, eta deus gaiztorik ez legoke gauz a gaizto hori berori subst a n tzia ez balitz. Beraz, gaitzik ezin da egon ongirik gabe . Esandako ak absurdo a dirudien arren, arrazon a m e n d u honen ildotik horixe esat er a behar tu t a gaud e.

Arret az ibili beh a r dugu gure g a n jausi ez dadin ep ai profe t iko a : Ai zuek , gai tz a ri on et a onari gai tz es a t e n diozu e n o k , iluna argi et a argi a ilun, sa min a gozo et a gozo a sa min bihur tz e n duzu e n o k ! (Is. 5,20). Jaunak hon el a dio, hal a ere : gaiz to a k ber e gaiz t ak e r i al txorr e t ik gai tz a at e r a t z e n du (Mt. 12,3 5) . Eta gizaki a sub s t a n t z i a izaki, gizaki gaiz to a zer bes t e r ik izang o da sub s t a n t z i a gaiz to a baino? Eta azke nik, gizaki a zerb ai t on ba d a sub s t a n t z i a del ako , zer bes t e r ik izan dai t ek e gizaki gaiz to a , ongi gaiz to a ez ba d a ? Baina bi hau e k ber e iziz gero argi ag e r t z e n da ez dela gaiz to gizaki izan a g a t ik , ez et a on gaiz to izan a g a t ik , ald e r a n t z iz baizik, on da gizaki izat e a g a t ik et a gaiz to txarr a izat e a g a t ik . Beraz , zera dioe n a k «giz aki izat e a txarr a da» edo t a «gaiz to a izat e a ona da » profe t a r e n ep ai a ber e gain har tz e n du: Ai zuek, gai tz a ri on et a onari gai tz es a t e n diozu e n o k! Jaungoiko a r e n sorkari den gizaki a gaiz to t u egi t e n dut e horiek et a gizaki a r e n aka t s a den gaiz t ak e r i a gor e t s i . Ondorioz , subs t a n t z i a oro, aka s d u n a izan arre n , sub s t a n t z i a de n e t ik ona da, aka s d u n den e t ik gaiz to a .

XIV. KapituluaOngia eta gaizkia, kontrakoak izan arren, gauza berean eta aldi berean aurki daitezk e . Gaizkia

ongitik dator.

Orain arte azaldut ako ar e n arab er a , dialektikoen araua ez da bete tz e n; honela dio arauak: kontrako nolakotas u n a k ezin dira gauza bate a n eta aldi bere a n existitu. Guk ongiak eta gaizkiak

bater a izan daitezke el a ikusi dugu. Airea ezin da aldi bere a n iluna eta garden a izan; ezein janari edo edari ezin da aldi bere a n gozoa eta garra tz a izan; era berea n gorputz a ezin da aldi eta leku berea n beltza eta zuria izan, ez eta ederra eta itsusia; eta berdin gerta tz e n da kontrako askorekin, guztiekin esango nuke, ezin aurki daitezke el a gauz a eta aldi berea n . Denek onartze n dute ongia eta gaizkia kontrakoak direla eta, halere, biok aldi bere a n eta izaki berea n egon daitezke; Are gehiago, gaitza ezin da inola ere ongirik gabe eta ongitik kanpo izan; ongia, ordea , gaitzik gabe izan daiteke .

Gizakiak eta aingeru ak bidega b e ez jokatzea gerta daiteke baina injustuak gizakia edo aingeru a soilik izan daiteke; gizaki eta aingeru direnetik onak dira, injustuak direnetik gaiztoak. Eta kontrako bi hauek hain doaz elkarrekin ezin existitu dela inongo gaitzik berau atxikitzeko ongirik gabe; izan ere, korrupzioak non finkatu ez ezik nondik eratorri ere ez baitzue n aurkituko, zer usteldurik ez balego; eta ongia ez balitz ezin ustelduko litzateke, korrupzioa ongiare n honda m e n a best erik ez baita. Ongiet a tik sortuak dira gaitzak, eta ongiren baten baitan izan ezik ez dira existitzen, gaitzaren subs t a n tziak sorbururik ez lukeelako. Existituko balitz, subs t a n tzia dene tik ona litzateke; subst a n tzia ustelezin bezala ongi handia, subst a n tzia ustelkor gisa ongi eskas a g o a , eta ongi hau korrupzioar e n eraginez honda t uz joan daiteke .

XVII. KapituluaHutsegit e t ik nola zaindu

Hutsegi te ei ahal dugun neurrian aurre hartu behar diegun arren, garran tzizko arazoet a n bezala xume e t a n ere, eta gauz en ezjakinag a t ik soilik huts egiten bada ere, ondorioz ezin onar daiteke zerbait ez dakien ak, best erik gabe , huts egingo duela; bai ordea , ez dakien a jakintzat emat e n duen ak; faltsua egiazkotza t onartuko baitu honek, eta hauxe da, hain zuzen, hutse gi t e a r e n funtsa. Hala ere, zertan huts egiten den jakiteak garran tzi apart a dauka; izan ere, gauz a bat eta bere a n arrazoim e n zuzenak nahiago du dakien a ez dakiena baino, huts egiten ez duen a huts egiten duen a baino; baina gauz a desb er din e t a n , horrek gauz a batzuk dakizkien e a n eta hark best e ak, batek gauz a egokiak eta best e ak ez hain egokiak edota , agian, kaltegarriak, nork ez du ezjakina nahiago izango dakien a baino? Auzi batzue t a n jakitea baino hobe izaten da ez jakitea. Eta batzue n tz a t erratze a aban t aila izan zen noizbait, ez ohituren ildoan, bai, ordea , ibiltarien bidea n .

Guri ere gerta tu zaigu inoiz bideguru tz e bate a n okerreko bidea hartze a g a t ik ez pasa tz e a donatis t a talde armatu a ezkutua n gure zain zegoe n lekutik, eta hala gerta tu zen helmug ar a iritsi ginela itzulinguru luzea egin ondoren . Gero, haien sega d ar e n berri jakitean erratu a g a t ik poztu ginen Jaungoikoari eskerrak ema n ez . Nork ez du bidaiari erratu a nahiago bidelapur aditua baino? Horrega tik, agian, poet a goren hark hitz hauek ipini zituen maitale malurus a r e n ahota n: Ikusi zintud a n e a n , ai nolat an nahigab e t u nintzen! Nolatan eram a n nindue n bere atzetik iruzur gaiztoak! (Virgil. Eglog. VIII 41. b). Bada, izan ere, errakuntz a onik, egileare n tz a t kalte ez baina ongarri gerta daiteke e nik.

Baina arret a gehiagoz errep ar a t z e n badiogu egiari, errore a ez da faltsua egiazkotz a t hartze a best erik, edota egiazkoa faltsutz a t , edo benet ako a gezurtza t hartze a edo aldera n tziz, faltsua zein egiazkoa izan; eta hau arimar e n tz a t hain lotsagarria eta itxuraga b e a da, eta, best alde , hain dotore eta egoki entzut e n da mintzo garen e a n edo adost as u n a azaltzea n: bai, bai dene a n , eta ez, ez dene a n (Mt. 5, 37); horrega t ik da errukarria bizi dugun bizitza hau, batzue t a n huts egitea ezinbes t eko a baita bizirik irauteko. Ez da baina horrelako a best e bizitza hura, non egia bera den gure arimar e n bizitza, inor tronpatz e n ez den, inor tronpat u a ez den bizitza. Heme n go bizitzan, ordea, gizakiak tronpa tz e n dira eta tronpat u ak izaten dira; eta errukarriago ak dira gezurre t a n ari

eta engaina tz e n duten e a n , gezurtiari sinetsiz engaina t u a k direne a n baino. Izaera arrazionalak, halere, ihes egiten dio faltsukeriari, eta errore ari ihes egiten biziki saiatze n da, engaina tz e a atsegin zaien haiek ere ez baitute engaina t u a k izan nahi; gezurre t a n ari denak ez du uste berak huts egiten duenik, bai ordea , errorera dara m al a gezurrak sines t e n dizkiona. Zinez, ez du bere burua engaina tz e n gezurre t a n ezkuta tu zuenar ekin, egia zein den badaki; baina bere gezurrak kalterik egin ez diola uste badu, engaina t u rik dago; izan ere, bekatu ak kalte gehiago egiten dio bekat ariari bekatu a nozitu duen ari baino.

XX. KapituluaErrore oro ez da bekatu. Akade miko e n gezurtap e n a

Egia esan, ez dakit bekatu tz a t hartu behar ote ditugun mota honet ako errore ak: gizaki gaiztoa ones t e n dugun e a n , nolakoa den ez dakigula; edota espirituak beraga n a t u t a ko gauza materialak aurkezt e n zaizkigune a n edo aldera n tziz. (Halako zerbait gerta tu zitzaion San Pedrori; bat- bate a n aingeru ak ziegan kateak askatu zizkione a n irudipen ak zirela uste zuen). Hauxe bera gerta tz e n da gorputz ezko gauz et a n , zakarra leuntza t hartzen dugun e a n , garratz a gozotza t , edota kiratsari usain ona hartzen badiogu, edota gurdiaren hotsa trumoi eraso tz a t jotzen dugun e a n , edota antzeko bi pertson e n artea n bata best e a r e kin naha s t e n ditugun e a n , bizkiekin sarri gerta tz e n dena; horrega t ik dio poet ak: guraso e n errore atsegin a (Virgil. Eneida X, 392); eta best e hainba t horrelako e t a n , bekatu ak deitu beharko ote diegu?

Ez naiz saiatuko, halab er , Akade mikoak deritzegu n gizon zorrotz haiek hainbes t e tortura tu zituen auzi korapilat su a ri irtenbide a aurkitzen, alegia, ea jakintsuak zerbait baiezt a tu behar duen errorea n ez erortzeko faltsua egiazkotza t onartz e a n , eurak dioten ez , gauz a guztiak baitira ezkutuko edo gezurrezko. Auzi honi buruz hiru liburu idatzi nituen nire konbert sioare n hasiera n , oztopo izan ez nitzan atarian bertan agertz e n zitzaizkidan kontra e s a n a k; zinez behar nituen haien argum e n t a zio ak gezurt a tu, egia aurkituare n etsipen a indartu nahi baitzut e n nigan. Errore oro bekatu dela diote, eta, euren ustez, arrisku hori aldentz eko baiesp e n oro eten egin behar da. Gezurra onartz en duen ak huts egiten duela diote, eta zorrozki eta lotsaga b e ki eztab aid a tz e n dute gizakien pertzepzioe t a n ez dago el a deus egiazkorik, nahiz eta ikusten dena egiazkoa izan, honek faltsuarekin duen kidetas u n hertsiaga tik.

Gure ustez, ordea , zintzoa fedeari esker biziko da (Erm. 1, 17), baina baiezt ap e nik gabe ez dago federik, ezin baita deus sinet si baiezt ap e nik gabe. Eta bizitza zoriontsur a , hau da, betiko bizitzara iristeko sinet si behar direnak, ikusten ez baditugu ere, egiazkoak dira. Merezi al du, ordea, hitz egitea betiko biziko direla ez ezik orain bizi direla ere ez dakiten ekin? Ez dakitela diote ezjakine a n eduki ezin daiteke e n a , ez baitago inortxo ere bizi izatear e n ezjakinea n; bizi ez bada, ezin da ezjakine a n egon, jakitea bezala ez jakitea ere bizi denar e n berezita su n a baita. Baina bizi direla ez onartuz, errore a urruntz en dutela uste dute; eta huts eginda ere bizi direla frogatz en dute, ezin baitu bizi ez denak hutsik egin. Bizi garela egia ez ezik erab a t ziurra ere bada eta era berea n best e hainba t ere egiazkoak dira eta ziurrak, eta hauek ez onartze a ri jakituria ez baina ergelkeria deitu behar zaio.

XXVII. KapituluaGizakiaren egoera Adanek bekatu egin ondoren.

Jaungoikoaren errukiari esker itzuli zen bere onera

Halakoxe a zen, beraz, gizakiaren egoera . Gizadi konde n a t u a osatze n zuen multzoa gaitzet a n suntsi tua eta nahasia zegoen eta gaitzetik gaitzera amilduz zihoan, eta aingeru erreboltariekin bat eginda, euren desbider a tz e a justiziazko zigorre t a n ordaintze n zuten. Konkupiszen tzia itsu eta mend er a g ai tz ak bultzat a gaiztoek gustura egiten duten guztia Jaungoikoar e n haserre justuari egotzi behar zaio, bai eta Jaungoikoare n ezkutuko zein ageriko zigorra gogo txarrez sufritzen duten a ere. Hala ere, Sortzailear e n eten g a b e k o onbera t a s u n a k aingeru gaiztoei bizitza emat e n die eta ahalm e n iraunkorra, bizigaita su n hau gabe hil egingo bailirateke . Gizakiei dagokien ez , jatorri gaiztotu eta konde n a t u tik datoz en arren, horienga n ere eten gabe sortaraz t e n eta sust a tz e n ditu hoziak, bizkortzen eta orden a tz e n dizkie gorputz atalak, sentim e n a k indartzen dizkie adinen eta lekuen araber a , eta elikadura egokia emat e n die; gaitza eraba t deus ez t a t u baino gaitze t a t ik ongiak atera tz e a egokiago a zela erab aki baitzue n.

Eta Jaungoikoak nahiago izan balu gizakientz a t inolako susp er tz erik ez izatea , aingeru gaiztoentz a t izan ez zen modu a n, ez al zen bidezkoa izango Jaungoikoag a n dik aldend u zen izakia, bere ahalm e n a k oker erabiliz Sortzaileare n agindu a aise obeditu ordez zapaldu eta urratu egin zuen bere izaera, Sortzailear e n argitik seta t su alboratu eta bere baitan go Jaungoikoar e n irudia bortxatu eta profan a t u zuena, aukera m e n a oker erabiliz Haren legee n zerbitzu onurag arri tik itzuri zena, ez al zen bidezkoa izango Hark izaki hori betiko aband o n a tz e a eta honek merezitako zigor etern al a sufritzea? Justiziari soilik men eginez honela jokatuko zukeen , baina errukitsu a ere bada Jaungoikoa, eta bere doako errukia nabar m e n ki gailentze n zaio justiziari merezi izan ez duten ak ere askatz er ako a n .

JAUNGOIKOAREN HIRIADe civitate dei

I. LIBURUA

HitzaurreaIdazki honen egitas m o a eta gaia

Zeuk eskatu t a eta nik zuri agindut a prest a t u dudan lan honet a n , Marzelino sem e kutuna , Sortzailea baino euren jainkoak estimu handiago a n dituzten e n kontra kontuan hartu dut Jaungoikoar e n Hiri txit aintza t su a r e n defents a , bai gaur egungo fedeg a b e k o e n artea n errom e s gabiltzano n bizitza fedetsu a n eta bai betiko atsed e n a r e n egonkort as u n e a n , zeinak orain pazientziaz itxarot en duen justiziaren araber a epaiak ema n go diren (Sal. 93,15) arte, gero erdiet siko baitu egonkort a s u n hori bere osoan azken garaipen a r ekin eta erab a t ek o bake ar ekin. Eginkizun handia eta latza, bene t a n , baina Jaungoikoa dugu babesleku (Sal. 61,9). Ondotxo dakit nik zer nolako indarrak eskatz e n dituen harroei aditzera emat e a k zeinen bikaina den apalta su n a , berone n poderioz denbor ar ekin kulunkan dabiltzan lurreko gailur guztiak gailentz e n baitira ez giza harrokeriare n amarru ez , Jaungoikoar e n graziak eragind a baizik. Solasgai tza t hartu duda n Hiriaren Errege eta Fundatz aileak azaldu zion bere herriari Eskritura Santua n jainkozko orakuluar e n esan a hia hitz haue t a n : Jaungoikoak aurre egiten die harroei, baina mes e d e egiten apalei. (St. 4,6; Pe. 5,5). Baina Jaungoikoare n a soilik den dohain hau espiritu handiputz ak bere arima harroar e n t z a t nahi du, atsegin baititu bere buruare n laudoriot an hitz hauek:

Garaituei barkatu eta harroak mend er a t u (Virgil., Eneid. VI v.854)

Horrega tik hiri lurtarrari buruz obra honen asmo e t a n sartzen dena eta gure eskue t a n dagoe n a isiltzea ezinezkoa zaigu, hiri lurtar horrek bere grina mend er a g ai tz e a n best e ak azpian hartzeko premiare n mend e baitago.

VIII. KapituluaZintzoei bezala gaiztoei ere gerta tzen zaizkien zorion eta zoritxarrak

Norbaitek esan lezake: «Zerga tik iristen da Jaungoikoare n erruki hau pertson a anker eta eskergaiz toko e n g a n a ere? Zergatik izango da, zintzoentz a t eta gaiztoen tz a t eguzkia atera tz e n , eta zuzen e n tz a t bezala zuzeng a b e e n t z a t ere euria isurtzen duen (Mt 5,45) haren emaria delako ez bada? Nolanahi izanda ere, batzuk, hori kontua n hartut a , euren erlijiogab ek eri a tik bide zuzener a etorriko dira, baina best e batzuk, Apostoluak dioen ez , Jaungoikoar e n bihotz onak bihotzberri tzera gonbida tz e n dituela ahazturik, euren bihotz damu g a b e a r e n gogorkeriaz zigorra handitzen ari dira zigor- egun er ako, Jaungoikoare n epai zorrotza agertuko den egun er ako, alegia; orduan bakoitzari bere egintzen araber a ordainduko baitio Jaungoikoak (Errom. 2,4- 6). Baina Jaungoikoare n pazientziak peniten tziara gonbida tz e n ditu gaiztoak eta, aldi bere a n , zigorrarekin zailtzen ditu zintzoak eroap e n e a n ; Jaungoikoar e n errukiak besarkatz e n eta ferekatz e n ditu zintzoak eta, era berea n , zorroztas u n e z zigortzen eta zentzar az t e n ditu gaiztoak. Jaungoikoar e n Probiden tziak gerorako prest a t u nahi izan ditu ondas u n a k zintzoen tz a t , eta haue t az ez dute bekat ariek gozatuko; gaiztoentz a t , aldiz, zigorrak prest a t u ditu, eta hauek ez dira zintzoen kaltet an izango;

orain behin- behineko ongiak eta gaizkiak, ordea, batzuei zein best e e i bana tz e a erabaki nahi izan zuen, horrela gaiztoek ere gozatz en dituzten ongiak desiragarriago izan ez ditzagun eta zintzoek ere maiz nozitzen dituzten gaitzak dorpeki ekidin ez ditzagu n.

Aldeko nahiz kontrako gauzak nola erabiltzen ditugun, garrantzi handia du. Izan ere, zintzoa ez baita behin- behineko ondasu n e z harropuz t e n ez eta gaitzen poderioz bertan behera jauste n; gaiztoa, berriz, zoritxar horrek zigortzen du, zorionak honda t u duelako. Alabaina, sarritan Jaungoikoak argiago erakus t e n du bere jokamold e a gauz a hauek bana tz er ako a n . Izan ere, orain edoz ein bekaturi ageriko zigorra ezarriko balio, azken judiziorako deus gordetz e n ez duela pents a t uko genuke; era berea n , bekatu batzuk orain nolabait zigortuak izango ez balira, Jaungoikoar e n Probidentziarik existitzen ez dela sines t er a iritsiko ginat ek e . Berdin gerta tz e n da oparot a s u n a r ekin. Jaungoikoak esku zabalez ema n go ez balie eske datozkionen artea n batzuei , ondas u n a k ez direla Jaungoikoar e n ak esan go genuke; eta, best ald e , eskatz en dioten guztiei ema n go balie, pents a t uko genuk e sariaren truke soilean zor diogula zerbitzua, eta zerbitzu mota horrek ez gintuzke zintzoago ak egingo, onuraz al e a g o a k eta zikoitzago ak baizik. Gauzak horrela direlarik, zintzoek bezala gaiztoek ere berdin antzer a sufritu dutelako ez ditugu euren arteko ezberdin t a s u n a k ukatuko. Atsekab e e n antzekot a s u n a k ez ditu atsek a b e t u a k berdintz en , eta zigor bera nozitu arren, ez dira berdinak bertu t e a eta bizioa. Su berare n eraginez , urreak distira egiten du eta kea dario lastoari, trailu berak jotzen du galburu a eta barreiatz e n du lastoa, eta olioa ez da oliba- patsar ekin nahas t e n dolare berak zapaltzen dituelako; era bere a n , indar bat- berak frogatz en , garbitzen eta arrago a n xahutz e n ditu zintzoak eta, best ald e , arbuiatz en , honda tz e n , deus ez t a tz e n ditu gaiztoak. Horrela atsek a b e berare n pean gaiztoek Jaungoikoa gaitzet si eta haren kontra birao egiten dute; zintzoek, aldiz, otoitz eta ohore eskaintze n diote. Beraz, kontua n hartzeko a da ez atsek a b e a k nolakoak diren, bai ordea atseka b e t u a k nolakoak diren. Era bere a n astindut a , simaurrari kiratsa dario; ukendu a ri , berriz, lurrin zoragarria.

V. LIBURUA

X. KapituluaGizakien nahim e n a k halabeharren bati lotuta ote daud e n

Estoikoak hainbes t e ikaratu zituen halabe h a rr ak ez gaitu kezkatu behar; beron e n ikaraz ahalegind u baitziren estoikoak gauz en zergatiak bereizten, halako moldez non gauza batzuk halabe h a rr a r e n eragine tik askatu baitzituzt en eta best e batzuk eragin horri lotu. Halabeh a rr a ri lotu nahi izan ez zizkioten gauze n artea n gure nahim e n a k ipini zituzten , lotura horrek askat as u n a kenduko zielakoan. Halabe h ar tz a t hartzen badugu gure eskum e n e a n ez dagoe n a , guk nahi ez arren mend er a tz e n gaitue n indarra, hala nola, heriotzare n halab e h a r r a , argi dago gure nahim e n a k, zuzen ala oker jokatzera gara m a tz a t e n nahim e n a k, ez daud el a halabe h a r horren mend e . Gauza asko egiten baititugu geuk nahi ezik egingo ez genituzke e n a k . Mota honet ako gauz en artea n aurkitzen da nahi izate bera; nahi badu gu existitzen da nahia; nahi ez badugu, ez. Nahi izango ez bage n u ez genu e n nahirik izango. Eta halabe h a rr a definitzen badugu esan ez zerbait den moduko a izatea edo gerta tu den modu a n gerta tz e a ezinbes t eko a dela, ez dago zertan ikaratu, horrek gure nahime n a r e n askat a s u n a honda omen dezake el ako. Jaungoikoar e n bizitza eta berone n aurrez a g u tz a ez dugu halabe h a r horren pean jartzen, Jaungoikoak beti bizi behar duela eta oro aurrez jakin behar duela diogun e a n ; era bere a n , ez dugu haren botere a murrizten zera diogun e a n , alegia, Jaungoikoa ezin dela hil ez eta tronpat u . Hori diogun e a n , izan ere, esan nahi

baitugu botere gutxiago zukeela hil eta tronpa tu ahal izango balitz. Arrazoi osoz esat e n zaio ahalguz tidun hil eta tronpat u ezin denari. Ahalguztidun esa t e n zaio nahi duen a egin dezake e n a ri eta ez, aldiz nahi ez duen a nozitzen duen ari; hala gerta tuko balitzaio ez zen ahalguztidun izango. Beraz, zenbai t gauz a ezinezko zaizkio ahalguztidun delako, hain zuzen ere. Era berea n , zera diogun e a n , «zerb ai t nahi dugun e a n hauta m e n librez nahi izan behar dugula» egia esa t e n ari gara eta ez dugu, inola ere, haut a m e n librea ezartzen askat a s u n a ezaba tz e n duen halab e h a r r a r e n pean. Gureak dira, beraz, nahim e n a k, eta nahita egiten dugun oro nahim e n horiek egiten dute, guk nahi izan ezik egingo ez zateke e n a . Bestee n borond a t e z norber e nahiare n kontra nahi gabe nozitzen dene a n ere nahim e n a k agintzen du, ez gizon haren nahim e n a k, bai, ordea, Jaungoikoar e n ahalm e n a k. Zeren nahim e n a soilik existituko balitz eta nahi duen a erdiet si ezingo balu, nahime n ahaltsu a go batek eragotziko lioke; hala ere, nahime n a ez litzateke nahim e n a best erik izango eta nahi duen ar e n a , ez best er e n a , nahia bete ezin izango balu ere. Beraz, gizakiak bere nahiaren kontra sufritzen duen a ez zaie ez giza, ez aingeru, ez best e ezein espiritu sorturen nahim e n ei egotzi behar, hori nahi duten ei horret ar ako ahalm e n a emat e n dienare n nahime n a ri baizik.

Ez da, beraz, egia gure nahime n a hutsa dela Jaungoikoak aurrez zekielako gure nahia zein izango zen. Hori aurrez jakin zuen ak zerbait jakin baitzuen . Gure nahia zein izango zen bazekien ak aurrez zerbaite n berri zekien, ez hutsare n a ; zerbait dago, beraz, gure nahim e n a r e n baitan, Jaungoikoak aurrez zer horren berri izan arren. Hortaz, inola ere ez gaud e derrigortut a ez, Jaungoikoar e n aurrez a g u tz a onartuz, nahim e n a r e n askat as u n a ezaba tz e r a , ez eta nahim e n a r e n askat as u n a onartuz, Jaungoikoak etorkizuna aurrez ezagu tz e n duela ukatzera makurkeriaz. Bata eta best e a , biak besarka tz e n ditugu, biak zintzoki eta egiazki onartze n ditugu; lehen e n go a jator sines t eko eta hurrengo a ongi bizitzeko. Jaungoikoar e n sinest e zuzenik gabe ez dago ongi bizitzerik. Libreago bizi nahian ez dezagula Jaungoikoar e n aurrez a g u tz a uka, berare n laguntz az soilik baikara edota izango gara libre. Ondorioz, lege ak, kargu hartze ak, oharpe n a k, laudorioak eta gaitzesp e n a k ez dira alferreko ak Jaungoikoak aurrez ezagu tz e n zituelako; eraginkorra go a k dira, hain zuzen, hala izanen zirela aurrez jakin zuelako. Otoitzak ere balio handikoak dira eskatz en zionari ema n go ziola aurrez Jaungoikoak jakinda ere; eta justiziaz ezarri ziren sariak egintza onentz a t , zigorrak bekatu e n tz a t . Eta gizakiak ez du bekatu egiten Jaungoikoak aurrez hala egingo zuela bazekielako; area go, bekatu a gizakiak berak egina dela zalantz arik ez dago, hain zuzen, hutsik gabe oro dakienak aurrez jakin zuelako ez zela patua , ez zoria, ez best e ezer, gizakia bera baizik bekatu egingo zuen a. Eta gizakiak nahi ez badu ez du bekaturik egingo, baina nahi ez izana ere aurrez jakin zuen Jaungoikoak.

XI. KapituluaJaungoikoaren Probident zia unibertsalaren legee k oro arautzen dute

Goreneko eta egiazko Jaungoikoa Hitzarekin eta Espiritu Santu ar ekin, hirurak bat, Jaungoiko bakarra eta ahalguztidun a da, arima eta gorputz ororen Sortzaile eta Egilea. Berarekin parte-hartze a n zoriontsu dira hutsalkeriaz barik egiaz zoriontsu direnak. Berak egin zuen gizakia animalia arrazional, gorputz ez eta arimaz osatu a . Bekatu egin ondoren ez zuen gizakia zigorrik gabe utzi, ez eta errukirik gabe aban do n a t u . Harriei bezala ema n zien izatea zintzoei eta gaiztoei, zuhaitzei bezala bizitza ernalgarria , animaliei bezala zentzu m e n e z ko bizitza, eta adime n ez ko a beraiei bakarrik aingeru ekin bater a . Beraga n dik dator muga oro, espezie oro, orden a oro; Beraga n dik neurria, kopurua , pisua; Beraga n dik dator izadian den oro, edoz ein mota t ako eta balioko; Beraga n dik formen haziak eta hazien formak, eta hazien eta formen mugim e n d u a k; haragiari ere Berak ema n zion sorrera , edert as u n a , sasoia, hedaku n tz ar ako ema nkor t a s u n a , gorputz- atalen eraket a , osasu n a eta harmonia; adimen gabeko arimari oroimen a , sentipe n a eta sena eman zion; arrazionalari, berriz, ardura, adime n a eta nahim e n a . Ez zerurik, ez lurrik, ez

aingeru ez gizakirik, ez eta animaliatxorik ñimiñoe n ar e n atalik xume e n a , ez hegaz tiare n hegaltxoa , ez larreko loretxoa edo zuhaitzare n ezein orri ez zuen utzi atalen arteko harmo niarik eta nolabait eko naret a s u nik gabe . Ezin dugu, beraz, pents a t u bere Probidentziare n legee t a tik at utzi nahi izango zituenik gizakien erresu m a k, dominioak eta morrontz ak.

X. LIBURUA

III. KapituluaJaungoikoaren egiazko gurtza.

Platonikoek , unibertsoaren sortzailea onartu arren, errorez, aingeru zintzo eta gaiztoei eskainitako jainkozko gurtza

Gauzak horrela, platonikoek, eta hori sentitu duen best e edonork, Jaungoikoa ezagut u eta Jaungoikotza t goret siko balute eta eskerrak ema n, euren arrazoibide hutsal e t a n galdu gabe (Errom. 1, 21) edo herrien erroree n eragile izan barik haue n aurka egitera ausartuko balira, zalantzarik gabe aitortuko lukete jainkoen Jaungoiko bakarra, gurea eta euren a , gurtu beharko genuk e el a , bai espiritu hilezkor eta zoriontsu ek eta bai guk hilkor eta dohaka b e ok hilezkor eta zoriontsu izatera iristeko.

Berari zor diogu guk zerbitzua , grekoz oooooooo esat e n zaiona, bai kanpoko ekintza sakra tu e t a n , bai gure baitan. Denok batera haren tenplu gara eta gutariko bakoitza ere banan-bana n haren tenpluak gara (1 Korint. 3. 16- 17). Berak onartz en du guztion elkartas u n e a n bezala gutariko bakoitzare n baitan bizi izatea . Eta guztionga n ez da gizaba n ak o a g a n baino bikainago a , ez baita handitas u n e a n handiagotz e n , ez eta banatz e a g a t ik murrizten. Bihotza beraga n a jasotzen dugun e a n haren aldare bihurtzen da. Haren Seme bakarra apaiz (arart eko) dugula egiten diogu otoitz. Biktima odoltsuak eskaintze n dizkiogu bere egiaren alde bizia galtzeraino (Hebert . 12, 4) lehiatz en garen e a n . Intsent su atsegin a erretz en dugu haren ohoret a n berare n aurre a n maitas u n done eta deboto ak sutan jartzen gaitue n e a n . Berak guri eman d ak o opariak eskaintze n dizkiogu eta gure buruak ofrend a t uz berag a n a bihurtzen gara. Haren onuren oroitzap e n a sagar a tz e n dugu eta gogoa n g a r ri bihurtzen egun berezie t ako ospakizune t a n , denborar e n joane a n eskerga b e k o ahanz m e n d u a n eror ez gaitez e n . Apaltasu n ar e n eta goresp e n a r e n oparia eskaintze n diogu (Salm. 116, 17) bihotzare n aldare a n karitat e kartsu ar e n sutan. Ikus daiteke e n modu a n ikusi ahal izateko eta berari atxikitzeko, bekatu e n hoben e t a t ik eta desio txar guztiet a t ik purifikatzen gara eta haren izene a n sagar a tz e n gara. Bera da gure zorionare n iturri, bera gure desiren helmug a . Bera aukera t uz , hobeto esan , berrauker a t uz , galdua baikenu e n gure zabarkeriag a t ik, erlijio hitzaren jatorria «berra uk er a » hitzean baitatz a 1 , berag a n a n tz jotzen dugu maitasu n ar e n eraginez berag a n atsed e n izan dezagu n, helmug ar a iritsi izanare n zorion bete a n . Gure ongia, filosofoen eztab aid a g a i istilutsu a den ongia, harekin bat egitea da. Arima adimen d u n a , berarekin espiritualki besarka tu t a , egiazko bertut ez gainezka , ernari jartzen da, nolabait esan d a . Ongi hau bihotz osoz, arima osoz eta indar guztiaz maitatz e a guretz a t agindu a da. Ongi honet a r a n t z eram a n behar gaituzt e maite gaituzte n ek eta guk ere horrantz gidatu behar ditugu gure maiteak. Horrela bete tz e n dira lege osoa eta profet ak mend e a n hartzen dituzten bi prezept u ak: Maita ezazu Jauna, zeure Jaungoikoa, bihotz- bihotzez, gogo osoz eta adimen guztiaz; eta maita tu lagun hurkoa zeure burua bezala (Mt. 22, 37- 40)

Gizakiak bere burua maita tz e n ikas zezan helburu bat ipini zitzaion, eta hari egokitu behar zaio zoriontsu izan nahian egiten duen

1 (Itzul. oharra: Egileak latinezko religere eta religio hitzen jokoa egiten du hemen)

oro. Bere burua maite duen ak zoriontsu izatea best erik ez du nahi. Helburua Jaungoikoar e n ondoan egote a da (Salm. 73, 28). Norbera maita tz e n ikasi duen ari lagun hurkoa bere burua bezala maitatz e a agintzen zaione a n , zer best erik agintzen zaio lagun hurkoa, ahal duen neurrian, Jaungoikoa maita tz er a eram a t e a baino? Hauxe da Jaungoikoar e n gurtza, haux e egiazko erlijioa, haux e pietat e zuzena, hauxe Jaungoikoari soilik zor zaion zerbitzua. Edozein izanda ere botere hilezkorrare n bertut e a eta bikaint asu n a , bere burua bezala maite bagaitu, bera zoriontsu egiten duen haren mend e a n nahi gaitu, zoriontsu izan gaitez e n gu ere. Jaungoikoa gurtzen ez badu zorigaiztoko da Jaungoikorik gabe gera tz e n delako; eta Jaungoikoa gurtzen badu, ez du berak Jaungoikoar e n ordezko gurtzarik nahi. Aldiz, onartze n du eta bere maitas u n ar e n indarraz susta tz e n du Jaungoikoak esan d ako hura: Jauna ez best e Jaungoikoren bati sakrifizioak eskaintze n dizkiona eraba t suntsi tua izango da. (Ir. 22, 19)

XI. LIBURUA

I. KapituluaLiburuaren bigarren zatiari buruz azalpena

Jaungoikoare n Hiria deitzen diogu, Idazti Deuna lekuko, Probidentzia goren ar e n araber a , eta ez giza arimen eraginez suerta tu t a , giza ingenio guztiak bere mend e a n biltzen dituen hiriari, jentilen liburuen esan e n gainetik, Jaungoikoar e n aginte goren ar e n berm e a duen ari . Eskritura Santuak dio: Bai ospet su a , Jaungoikoare n hiri, Jaunak zutaz dioen a (Sal 86, 3). Eta best e salmo bate a n : Handi da Jauna, guztiz goresgarri gure Jaungoikoare n hirian, bere mendi santu a n! Muino eder, lur osoare n pozgarri! Eta aurrerax e a g o : Entzun izan dugun a geuk ikusi dugu Jaun ahalguz tidun ar e n hirian, geure Jaungoikoar e n hirian: sendo ezarri du Jaungoikoak betiko! (Sal 47, 2. 3. 9) Era berea n abes t e n da best e salmo bate a n: Ibai baten adarrek alaitzen dute Jaungoikoare n hiria. Goi-goikoak bere bizilekua sagara t u du, Jaungoikoa erdian duela, ez du koloka egiten (Sal 45, 5.6). Testigan tz a haue n ildotik, eta zehazt e ak luzeegi joko ligukeen best e hainba t e n g a t ik, jabetz e n gara badel a Jaungoikoare n Hiri bat eta guk hango hiritar izan nahi dugula, haren Sortzaileak guga n ernarazit ako maitas u n a g a t ik. Lurreko hiriko hiritarrek lehent a s u n a eman zieten euren jainkoei Hiri Santu ar e n Fundatz ailear e n ondoan, berau jainkoen Jaungoikoa dela ohartu gabe , ez jainko faltsuen a , hots, fedega b e e n a eta harroen a . Hauek, guztiona den argi iraunkorrik gabe eta pobreziak jotako botere pean makurtu t a , nolabait eko jaurerri pribatu e n jabe izan nahi dute eta morroi engain a t u e n g a n d ik jainkoare n ohoreak eskatz e n dituzte. Jaungoiko errukior eta santu e n Jaungoikoa da bera 2 ; atsegin a g o baitzaie Jaungoiko baten mend er a etortze a euren mend e best e asko hartze a baino, eta nahiago dute Jaungoikoa gurtu, eurak Jaungoikotz a t inork gurtze a baino. Hiri santu honen arerioei aurreko ham ar liburuet a n dago e n e k o erantzun a ema n diet, gure Errege eta Jaunaren laguntz ar ekin eta gure ahalm e n e n neurrian. Orain jabetz en naiz zer itxaron daiteke e n nigandik, eta neure zorra gogoa n dudalarik, gure Errege eta Jaun horren laguntz a n uste osoa ipiniz, bai neure balio xume a n ere, saiatuko naiz bi hiri haue n jatorriari, garap e n a ri eta helburu ei buruzko lana jorratzen . Dagon e n e k o azaldu dugu, mund u honet a n elkarrekin naha s-maha s eta asaldat u t a nola dabiltzan. Lehenik eta behin esan behar dut bi hirion jatorria aingeru e n artea n egindako bereizket a n hast e n dela.

X. Kapitulua

Jaungoikoare n Hirutasun soil eta aldaezina, Jaungoiko Aita, Jaungoiko Seme a eta Jaungoiko Espiritu Santua , Jaungoiko bakarra . Beragan nolakotas u n a eta subst an tzia ez dira bereizten .

Izaerari soila deitzen diogu galgarririk deus ez daukalako, hau da, edukitzailea eta edukia bi gauz a ezberdin eta bana g ar ri direlako, hala nola, edalontzia eta edaria , gorputz a eta kolorea, airea eta argia

2 Agustinek «Jaungoikoak» deitzen die, Idazteun ei jarraituz, hiri santuko hiritarrei, hauek kontrajarriz Jaungoiko ohoreak exigitzen dituzten beste zenbai t sasi jainkori.

edo berotasuna, arima eta jakinduria. Izaki hauetariko ezein ez da bere baitan daukana, edalontzia ez baita edari, ez gorputza kolore, ez airea argitasun edo bero, ez eta arima jakintasun. Hortaz, dauzkaten gauza horiek gabe utz ditzakegu eta bihurtu edo alda daitezke beste usadio edo nolakotasunet ara, edalontzia betetzen zuen likidoa isuriz, gizakiak kolorea galduz, airea ilunduz edo hotzituz eta arima tentelduz. Eta gorputza ustelezina izan arren, piztuerarako santuei agindu zaien moduan, zinez dauka gorputz horrek ustelezintasunaren nolakotasun galduezina; baina gorputzaren substantzia bere horretan ez da ustelezintasuna bera. Ustelezintasuna oso- osorik dago gorputzaren atal guztietan, eta ez da atal batean handiagoa bestean baino; eta atal bat ez da bestea baino ustelgabe a go a. Halere, gorputza handiagoa da bere osotasune a n zati banatan baino, eta atal bat bestea baino hedatuago a izanagatik ez da, horratik, ustelgabe a go a izango. Beraz, gauza bat da bere osoan gorputza, atal guztietan ez dagoena, eta beste gauza bat da ustelezintasuna, berau osorik baitago gorputz- atal guztietan, zeren gorputz ustelezinaren edozein atal, ezberdina izanda ere, berdin baita ustelgabe a. Atzamarra, adibidez, eskua baino txikiagoa izanik, ez da horratik eskua ustelezinagoa izango atzamarra baino. Hortaz, eskua eta atzamarra ezberdinak izan arren, berdina da eskuaren eta atzamarraren ustelezintasuna. Horregatik, ustelezintasuna gorputz ustelezinetik banatzerik ez badago ere, gauza bat da gorputzari izena ematen dion substantzia eta beste gauza bat ustelezina deitzera garamatzan gorputzaren nolakotasuna. Beraz, ez da daukana. Bestalde, arima beti jakintsua izan arren, eta hala izango da betiko askatua izan dadinean, arima bera ez den jakituria aldaezinarekin duen parte-hartzeagatik izango da jakintsu. Eta airea argitzen duen argiaz inoiz gabetzen ez bada ere, airea gauza bat da eta hura argitzen duen argia beste bat. Eta ez diot hau, arima airea delakoan, gorputzik gabeko izaera irudikatu ezin duten zenbaitek uste bezala. Baina ezberdinak izan arren, badute elkarren antzik, ez baita zentzurik gabea esatea Jaungoikoaren jakituria soilaren gorputzik gabeko argiak argiztatzen duela arima gorputzik gabea, airearen gorputza argi korporalak argitzen duen moduan; eta airea argi hau gabe iluntzen den bezala (zeren gorputzezko lekuetan ilunpea deitzen dena argirik gabeko airea besterik ez baita), arima ere lausotu egiten da jakituriaren argirik gabe.

Horrela, soilak deitzen ditugu egiaz eta nagusiki jainkozkoak diren gauzak, berau e t a n ez baita gauza bat nolakotas u n a eta best e bat subst a n tzia, eta ez dira jainkozkoak, edo jakintsu ak, edo zoriontsu ak best e ekin bertan parte- hartze a g a t ik. Gainera Eskritura Santu a n anitza deritzo Jakituriaren Espirituari, bere baitan gauz a asko dauzkalako; best alde , dauka n a da eta beraga n oro da bat. Bat da jakituria, ez asko, eta gauz a ulergarrien altxorrak neurrigab eko ak eta bukaezinak dira jakituria horren baitan; izakien arrazoi ikusezin eta aldagai tz oro gauz a horiet an aurkitzen dira, bai eta jakituriaren sorkari diren izaki ikusgarri eta aldakorren a k ere. Jaungoikoak ez du deus egin jakin gabe , eta hau ezin dezake gu egiaz ezein giza egileri buruz baiez ta tu . Beraz, oro jakinaren gaine a n egin bazuen, aurrez ezagu tu t ako gauzak egin zituen. Hortik datorkigu gogora zerbait miresg arri eta aldi berea n egiazko: mundu hau existitu izan ez balitz, ez genuke e n guk ezagu tuko; baina Jaungoikoak aurrez ezagu tu izan ez balu, ezin existituko zateke e n .

XXV. KapituluaFilosofiaren banak e ta

Gauzak horrela, nire uste apale a n , filosofoek horrega t ik nahi izan zuten jakituriaren diziplina hirutarikoa izan zedin, hobeto esand a , hirutarikoa zela jabetu ziren (ez baitzut en eurek erabaki, aurkitu egin zuten horrela zela). Atal bati fisika deritzote, best e a ri logika, eta hirugarre n a ri etika. Sarri agertz e n dira latinez hitz hauek autore askoren idatziet an ; naturala, arrazional a eta morala deitzen diete. Hauen laburpe n a VIII. liburuan azaldu genu e n. Banaket a hori egiterako a n ez da esan nahi jainkozko Hirutasu n e a n pentsa t uz egin zutenik, Platon izan bazen ere, dioten ez , banak e t a honen lehen aurkitzailea eta pane girista; Platone n uste t a n , itxuraz, jainkoa baita gauza guztien Egilea, adime n ar e n Emailea eta bizitza zoriontsu eta egokira gara m a tz a n maitas u n ar e n Inspiratz ailea .

Izaera, egiaren ikerkuntz a eta gure ekintza guztien errefere n tzia izan behar duen ongiare n helmug a era ezberdine a n aztertz en badut e ere, egia da filosofo guztiek arret a hiru arazo orokor eta transz e n d e n t a l hauet a n jartzen dutela. Orobat, puntuot ako bakoitzari buruz iritziak asko eta ezberdin ak izan arren, inork ere ez digu zalantza n jarriko badela naturare n kausa bat, zientziaren forma bat eta bizitzaren kodigo bat.

Edozein artistare n g a n , artelan ari ekiten dione a n , hiru gauz a hartu behar ditugu kontuan: izaera, doktrina eta erabilera. Izaera ingenioak neurtz en du, doktrina zientziak, eta erabilera emai tzak. Badakit, zehatz esan d a , gozatze n duen ar e n a soilik dela fruitua 3 ; erabilera, berriz, erabiltzen duen ar e n a ; eta, itxuraz, bien artea n ezberdint as u n hau dago, alegia, gozatu esa t e n dugula objektuak berez emat e n digun e a n atsegin, best e ezert ar a errefere n tziarik gabe; eta erabili esan ohi dugu objektu baten bidez best e baten bila gabiltzan e a n . Hortik ondorio gisa dator behin-behineko gauz ak gozatu barik erabili egin behar ditugula, betikoak gero gozatze a merezi ahal izateko. Eta ez, gaiztoen modura , dirua gozatu eta Jaungoikoa erabili, ez baitute dirua xahutz en Jaungoikoar e n maitas u n a g a t ik, bai ordea Jaungoikoa gurtzen diruaren g a t ik. Alabaina, esan ohi denez , atsegin dugun a erabiltzen dugu eta atse gin zaigu erabiltzen dugun a . Onartu t a dago sorokoei emai tzak, fruituak («fructus ») deitze a, eta berau ek denok erabiltzen ditugu lurtar denbor a n . Esan nahi honen ildotik baliatu dut erabiltze hitza gizakionga n kontuan izan behar ditugun hiru gauzot a n: izaera, doktrina, erabilpen a . Hiru osagai hauekin filosofoek, bizitza zoriontsu a lortu nahian, hirutariko diziplina asm at u zuten: natural a, naturar e n tz a t ; arrazional a doktrinarako; eta morala, erabilera praktikorako. Beraz, gure izaerak geure baitan izan balu jatorria, zalantzarik gabe gu geu izango ginat ek e e n gure jakituriaren jatorri, eta ez genuke doktrina bidez, hots, maisu ak irakatsi t a , lortu beharrik izango. Eta maitasu n a k geuga n balu sorburu a , aski litzateke geuga n a itzultzea zorione a n bizitzeko, goza m e n e r a k o best e inongo ondas u nik behar izan gabe . Baina gure izaerak existitzeko Jaungoikoa duelarik Egile, egia sentitzeko Bera behar dugu Doktore, eta zoriontsu izateko ere bai, Berbera baita barneko eztitasu n ar e n Emaile.

3 «frui» (goza tu) eta «fructus» hitzen arteko jokoa egiten du heme n idazleak.

XXVI. KapituluaHirutasunaren irudia zorion helburura iritsi gabeko e n giza izaeran

Zalantz arik gabe , geuga n aurkitzen dugu Jaungoikoar e n Hirutasu n ar e n irudia, ez Haren berdina, guztiz best el ako a baizik, eta ez Haren betikotas u nkid e; eta, labur esand a , ez Haren subst a n tzia bereko, bai, ordea, sorkari guztien artea n Jaungoikoa g a n dik gertue n dago e n a izaeran. Gainera , birmolda tz ez hobe g arria da, antzekota s u n e z ere hurbilekoa izateko. Bagara izan, izate honen jakitun gara eta izatea eta jakitea zaigu atsegin. Eta aipatu dituda n hiru egia haue t a n ez gaitu inongo faltsukeriak, ez egiantz eko deus ek naha s t e n . Ez ditugu haute m a t e n errealita t e hauek kanpoko gauzak haute m a t e n ditugun bezala, gorputz are n zentzu m e n e kin, koloreak ikusme n a z , soinuak entzum e n a z , usainak usaime n a z , zapore ak dast a m e n a z , leunak eta gogorrak hazta tuz; gauz a sentigarri hauen antz- antzeko irudiak ere baditugu, baina ez dira materialak, eta oroimen e a n gordetz e n ditugu eta hauen eraginez sortzen dira gure baitan desirak; baina inongo fantasiarik eta irudi iruzurtirik gabe guztiz ziur gaud e geure izateaz eta izate hori ezagu tz e n eta maite dugula. Egia hauen ingurua n ez naute ikaratz en Akade mikoe n argudioek zera dioten e a n : Huts eginda ere, zer? Izan ere, huts egiten badut existitzen naiz. Existitzen ez denak ezin du hutsik egin; hartar a , huts egiten badut existitzen naiz. Beraz, huts egitetik izatea ondoriozta tz e n badut, nolat an huts egin dezaket izateaz , egiaz banaiz huts egitea n? Huts egin arren, neu naiz hutse gilea eta, beraz, existitzen naizela jakitean ez dut hutsik egiten. Ondorioz, neure burua ezagu tz e n dudala jakitean ez dut hutsik egiten. Existitzen naizela badakida n ez , era berea n neure ezagu tz ar e n jakitun naiz. Eta bi gauza hauek maite dituda n e a n , maitasu n hori erans t e n diet, eta maitas u n ez ko hirugarre n osagarria , balio handikoa hau ere, gehitzen zaie aurrez ezagut u t ako ei . Maite dituda n gauze t a n hutsik egiten ez badut , maite dudala esat e a n ez dut hutsik egiten, zeren maitas u n ar e n objektu a faltsua izango balitz ere, egia litzateke gauz a faltsuak maite ditudala. Bestela egongo al litzateke arrazoirik gauza faltsuak maita tz e a niri gaitzes t eko edo debeka tz eko, horiek maite ditudala faltsua balitz? Gauza horiek egiazkoak eta seguru ak izanik, nork jartzen du zalantza n horiek maite izatea n maitasu n a bera ere egiazkoa eta seguru a dela? Hain da egia ezen inortxok ere ez duela nahi ez izatea edo zoriontsu ez izatea . Eta nolatan zoriontsu izan, deus ez bazara?

XXVII. KapituluaEsentzia, jakituria eta maitasu na

Izatea berez da hain atseging arria , errukarriek ere ez dute hil nahi; zoritxarreko sentitu arren, ez dute mundu honet a tik alde egin nahi, bai ordea, euren miseriak uxatu. Har ditzagu n errukarri sentitu eta, izan ere, halakox e ak direnak, ez jakintsue n uste t a n bakarrik, ergelak baitira eurak, baita zoriontsu sentitzen direne n uste t a n ere, hots, pobre ak eta eskekoak, zoritxarrekotz a t baitauzka t e horiek; norbait ek eskainiko balie hilezkortasu n a baina betiko miserian, hau da, egoera errukarri horret a n beti bizi nahi izan ezik bertan beher a hil eta desa g e r t uko lirateke el a, zalantzarik gabe izatea aukera t uko lukete eta pozez gainezka , ez izatear e n gainetik. Hala frogatz e n digu gizaki horien jarrera ezagu n ak. Zerga tik, best el a , beldur diote hiltzeari, eta nahiago dute euren egoer a errukarrian bizi, heriotzaz amaitu baino, ez bada naturak gogoz ihes egiten diolako ez izateari? Hortaz, hiltzera doazela jakitean, onura handitza t daukat e eta antsiaz desira tz e n dute luzexe a g o miserian bizi ahal izatea, ondoren hilko badira ere. Argi adieraz t e n dute, beraz, zeinen gustura hartzen duten hilezkortasu n a , amaiera rik gabeko miseria gorrian izanda ere.

Eta zer esan animalia guztiei buruz, baita irrazionalak ere, ez dutelarik gauz a hauet az pents a tz eko gaitasunik? Hasi herens u g e itzeleta tik eta zizarerik txikerren er a , ez al dute irrikaz

desiratz en izatea, eta ahal duten modu guztiez, ez al diote heriotzari ihes egiten? Zer esan arbolei eta mota guztiet ako zuhaixkei buruz? Ez dute senik [animaliek bezala] honda m e n a ri ihes egiteko nabar m e n ki mugituz, baina elikadur a berega n a t z eko sustraiak lurrean barnera tz e n dituzte; gero indarrez adarre t a r a igorri eta kimu berriak erna m uin tz e n dituzte, horrela bere izatea n irauteko. Ez sentime n a ez landare bizitza duten masa materialak, halaber , harrotu egiten dira edo makurtu edo berdindu euren izateari ahal duten modu a n eust eko jarrerarik egokien er a moldatuz .

Kontuan edukiz gero edonork nahiago duela kexu izan baina sasoi onean , ero eta pozik baino, hortik ondoriotza t atera dezake gu zeinen maite duen gizakiak jakintza eta zeinen gogaikarri zaion engaina t u a izatea. Dohain miresg arri hori gizakiak bakarrik dauka, ez best e inongo animalia hilkorrek; badute batzuek ikusme n a guk baino askoz zorrotzago a egun ar gi t an begira tz eko, baina ez daukat e inongo zer ikusirik gure adimen a argitzen duen argiarekin, iritzi zuzenak emat eko gai berak egiten baikaitu, eta geureg a n a t z e n dugun argiare n neurrian gara geu ere irizpidea emat eko gai. Hala ere, animalia irrazionalen sentime n ei , ezagu er a rik zehazki ez badute ere, nolabai t eko ezagu er a antzik ezin zaie ukatu; gainontz eko gauz a fisikoei sentigarri deitzen diegu, ez sentitzen dutelako, sentituak direlako baizik. Beraue t a n , hala nola zuhaitzet a n , bada go zerbait sentim e n e n antzeko a, elikatze a eta ugaltze a . Hauek eta gauz a fisiko guztiek naturan ezkuta turik dauzkat e kausak, baina sentim e n ei eskaintze n dizkiete mundu a ikusgarri edertz en duten beren forma horiek, beraiek ezagut u ezinik, ezagu tz er a emat e n saiatuko balira bezala. Horrelakoak gorputz ar e n sentime n e z antze m a t e n ditugu baina ez ditugu, gorputz are n sentim e n e z epaitzen. Gizakiok badugu barne sentim e n bat, gorputz ar e n a baino askoz sotilagoa; honen bidez bereizten dugu ongia eta gaizkia, espezie adigarria lagun, ongia; eta horren faltan, gaizkia. Sentime n honen egitekoa ez dute bete tz e n ez begien trebeziak, ez entzu m e n organo ek, ez arnas bid e ek , ez dast a m e n a k , ez inolako ukimen fisikok. Sentime n horri esker, barrutik nago ziur existitzen naizela, zerbait ezagutz e n dudala; eta era bere a n maite ditut ziurtasu n horiek eta maite ditudal a ziur nago.

XXVIII. KapituluaJainkozko Hirutasunare n irudira nola hurbilagotu

Lan honen asmo e n neurriak erresp e t a t uz , nahikoa esan dugu jada izateari eta jakiteari buruz eta zenba t e r aino ditugun maite bata zein best e a , biak, eta, ezberdinak izanik ere, behe mailako sorkariet a n aurkitzen ditugun haien antzekot a s u n a k. Ez dugu, baina, hitzik ere esan oraindik haiek maite dituen maitas u n az , ez eta maitasu n hau berau maita tu a ote den. Bai, maitatu a da, eta maitea izanare n froga hau da: gizakiek euren buruak zenbat eta zintzokiago maite , orduan eta maitea go a baita maitasu n a . Arrazoiz ez zaio zintzoa esa t e n ongia zer den dakienari, ongia maite duen ari baizik. Zerga tik ez dugu gure baitan sentitzen maitas u n a maite dugula, ongi oro maitatz er a gara m a tz a n maitas u n a , alegia?

Bada maitas u n bat, maite behar ez dena ere maite duen a, eta maitasu n hau, bere horret a n , gorroto du maite behar dena maite duen ak. Bi maitas u nok bater a egon daitezke pertson a berare n g a n , eta gizakiaren ongia honet a n datza, alegia, ongi bizitzera gara m a tz a n a gehituz, gaizki bizitzera gara m a tz a n a urritu beharra, osasu n betera iritsi gaitez en arte eta gure bizitza osoa ongia bihur dadin arte. Abereak izango bagina , haragizko bizitza eta sentim e n a r ekin ados dagoe n a maiteko genuk e. Gure desiren tz a t aski litzateke, eta ongi balihoakigu ez genuke best erik ezer bilatuko. Halaber, zuhaitzak bagina, ezingo genuk e deus maite apet a kontzient ez , baina ema nkorra go eta ugalkorrago egingo gintuzke e n oro desio izango genuke. Eta harriak, ura, haizea, sua edo horrelako zerbait bagina , sentipenik eta bizitzarik gabe ak , gure leku eta orden a propiorako joera faltarik ez genuk e izango. Pisuen joerak, izan ere, gorputz e n amodioak bezala

dira, grabita t e ak behera n t z eram a t e n ditu, arintas u n ak gorantz, maitas u n ak gogoa noran a hi daroan era bere a n baitaro a pisuak gorputz a .

Gizakiak garelarik, gure Sortzaileare n irudira eginak, Beraren a baita egiazko betikotas u n a eta betiko egia eta egiazko eta betiko karitat e a , Bera baita Hirutasun betikoa, egiazkoa eta maitatu a , nahas t e rik eta zatiket arik gabe a ; Haren egintzen artea n gu baino maila apalagoko izakietan aurkitzen dugu, batzue t a n best e e t a n baino itsatsiago, Haren edert as u n a r e n zenbai t zantzu. Izaki hauek ez lirateke izango eta ez leudek e edert as u n e z jantzita, ez lukete euren orden a gogoko izango eta zainduko, Jaungoiko goren ak , guztiz jakintsu eta ona denak, egin izan ez balitu, haue n bitarte t ik errep a s o a eginez beti ere berare n kutsu nabar m e n a , handiago a ala txikiagoa, jaso ahal dezagu n. Eta gure baitan Haren irudia ikusten dugularik, Ebanjelioko sem e gazte a bezala, gure baitara bihurturik, jaiki eta itzul gaitez en bekatu ak urrundu gintue n Hareng a n a . Beraga n gure izateak ez du heriotzarik jasan go, Beraga n gure jakintzak ez du hutse gi t erik ezagu tuko, Beraga n gure maitas u n a k ez du trabarik izango.

Gure oraingo egoera n hiru gauz a hauek egiatz a t dauzkagu n arren, ez inoren testigan tz a n oinarritut a, euren prese n tzia gure baitan sentitzen dugulako baizik eta barne begirad ar e n ziurtasun a z ikusten dugulako; hala eta guztiz, horren iraupen a zenba t e r a inoko a den jakiterik ez dugulako, ez eta inoiz amaituko ote diren edo amaier a nolakoa izango den, zintzo nahiz oker porta tu, horrega t ik bilatzen ditugu best e testiguak, dago e n e k o ez bada uzka gu . Gure fedea haienga n ipini behar dugu zalantz arik gabe , baina gai hori hobeto landuko dugu geroa go.

Esan dugun ez , Jaungoikoak hasieran banan d u zituen, bate tik Jaungoikoar e n Hiria, hilkortasu n e a n errom e s barik betiko hilezkorra dugun a, hau da, Jaungoikoar ekin bat eginda daud e n aingeru santu ek osatu a , inoiz deser tor e izan edota izango ez zirenak, eta best e t ik, betiko argia aband o n a t u eta iluntasu n bihurtu ziren aingeru ak; liburu honet a n , beraz, azalduko dugu, Jaungoikoa lagun, eta ahal dugun neurrian, jadanik esplikatz en hasi garen a .

XII. LIBURUA

I. KapituluaAingeru onen eta gaiztoe n izaera

Zera esan nahi dugu, dagoe n ondas u n bakarra eta aldaezina Jaungoiko bat, egiazkoa eta zoriontsu a dela; eta Berak egindako ak onak direla Beraga n dik datoz elako; hala ere, ondas u n aldakorrak dira hutse tik sortuak direlako, ez Beraga n dik. Zoriontsu izateko, ondasu n aldaezinari itsatsi dakizkiokee n horiek ongi goren ak ez izan arren, Jaungoikoa baita eurak baino gorago, halere handiak dira aingeru ak . Hain da Jaungoikoa euren ondas u n a , non Bera gabe ezinbes t ez izango bailiratek e zori gaitzeko ak. Unibert so sortu honet a n gainontz eko izakiak ez dira haiek baino hobe a go a k, zoritxarrekoak izan ezin direlako, ez baita bidezko esat e a gure gorputz eko best e atalak begiak baino hobe a g o a k direnik itsutu ezin direlako, hain zuzen. Izaki sentikorra, oinaze eta guzti, sufritu ezin duen harria baino bikainago a den modu a n , era bere a n izaki arrazionala , errukarria izanda ere, arrazoime nik eta zentzurik gabe e n gainetik dago, eta hauek ez dute zoritxarrik nozitzen. Gauzak horrela direlarik, izaki arrazional honen tz a t akatsa da Jaungoikoari ez atxikitzea , hain goiko mailan sortua izaki, aldakorra izanda ere, ondas u n aldaezinari, Jaungoiko goren ari atxikiz bereg a n a t z e n baitu zoriona; eta bere barruko hutsun e a bete tz eko zoriona behar du, ezinbes t ez , eta zorion gose hori Jaungoikoak bakarrik ase diezaioke. Baina akats orok izatasu n a kutsatz e n du; beraz, izaerar e n kontrakoa da. Izaera kutsa tu a eta Jaungoikoari atxikia

elkarren ezberdinak dira, ez izaerag a t ik, akat sa r e n g a t ik baizik. Akats eta guzti, izatasu n a handi eta guztiz goresga rri azaltzen da. Norbaiten akatsa arrazoiz gaitzes t e n dugun e a n berare n izaera gores t e n dugu, zalantz arik gabe; akats ar e n gaitzesp e n a zuzen a da, izan ere, izaera hori bere goresg arri t a su n e a n kutsatz e n delako. Itsutasu n a begien akats a dela diogun e a n , begiek ikusm e n a berezkoa dutela aitortzen dugu, eta gortasu n a belarriet ako gaitza dela esat e a n , entzum e n a belarriek berezkoa dutela baiezt a tz e n dugu; era berea n , Jaungoikoari ez atxikitzea aingeruzko sorkarien akatsa dela esa t e a n , argi eta garbi aitortzen dugu Jaungoikoare n g a n a k o atxikimen d u a dagokiola aingeru e n izaerari. Inork ere ezin pents a edo hitzez aditzera ema n lezake egokiro Jaungoikoar e n g a n a k o atxikimen d u a r e n handit asu n a eta aintza, Hareng a n dik bizi izateraino, Haren jakituria eduki, Bera atsegin izan eta heriotzarik, errakuntz a rik eta kezkarik gabe ondas u n horrekin gozatu ahal izateraino. Hortaz, akats orok izaerari kalte egiten dionez, aingeru gaiztoak Jaungoikoag a n dik urruntz en dituen akatsak argi erakus t e n digu Jaungoikoak sortu zuela euren g a n hain izaera ona, Berarekin ez egote a kaltegarri zaiola.

II. KapituluaJaungoikoaren kontrako esent ziarik ez dago, izatearen kontrako bakarra ez izatea delako

Esand ako ak esan ditugu inork ere pentsa ez dezan aingeru apost a t ez mintzo garen e a n best e jatorriren bateko izatasu n a zutela edota Jaungoikoa ez dela euren izaerar e n egile. Errakuntz a horren heresia tik hainbat arinago eta erraza go urrunduko gara, Jaungoikoak Moises Israelgo sem e e n g a n a bidaltzea n aingeru ar e n hitzeta n esan d ako a zehazki ulertzeko gai izan gaitez en e a n : Naizena naiz (Ir. 3,14). Horrela, Jaungoikoa esen tzia hutsa delarik, hots, goren mailakoa eta, beraz, aldaezina , Berak ezerez e tik sortut ako ei eman ahal izan zien izatea ; ez, ordea, Bera dago e n maila goren eko izatea. Batzuei izate hori neurri bikainago a n eman zien, best e ei apalago a n , eta horrela, esen tzien izaerak mailaz maila bereiztut a jarri zituen. Sapere (jakin) hitzetik sapientia (jakituria) datorren modu bere a n , esse (izan) hitzetik esse n tia (esentzia) eratorri da; asm ak e t a berria da, latin hizkuntz azko idazle klasikoek erabili ez duten a baina gaur egun arras zabaldu a , gure hizkuntzak ere beharrezko a baitzue n ooooooo deritzona adieraz t eko hitza. Grekotik zuzen e a n itzulita osatu da latinezko essen ti a . Hartara, goren mailan den izatasun a ri , izatea duen oro beronek egina baita, ez den izatasun a soilik kontrajar tz e n zaio, ez izatea soilik kontrajar tz e n zaiolako izateari. Horrega tik ez dago inolako esentziarik, esen tzia goren ar e n kontrakorik, hots, esen tzia ororen egilea den Jaungoikoar e n kontrakorik.

IV. KapituluaIzatasun irrazional eta bizigabe ak, euren genero eta ordenan hartuta, unibertsoaren

harmoniarekin bat datoz

Gainera, abere ak, zuhaitzak eta best e izaki aldagarri eta hilkorrak edota adimenik, zentzu m e nik eta bizitzarik gabe ak galkorrak izatera dara m a tz a t e n akatsak gaitzes t e a absurdu a da, sorkari hauek euren nolakota s u n a Sortzaileare n eskutik hartu dutelako, eteng a b e k o joan- etorri eta gorab e h e r e n poderioz, aldien (denbore n) behe mailako edert a s u n a gauz atz eko, bere genero a n mundu honet ako best e atalekin harmonia osotuz. Lurreko izakiak zerutarrekin berdintze a ez zen bidezkoa, eta zerukoak hobe ak izanaga t ik ez zen mundu a best e horiek gabe geratuko. Izaki batzuk hil eta best e batzuk haien hutsun e a k bete tz eko jaiotzen direne a n , beheko ak goikoen mend e erortzen direne a n , garaileak garaitue n apaingarriez janzten direne a n , ordua n konplitzen da gauz a iragankorren orden a. Orden a honen edert as u n a ez dugu gozatze n , hain zuzen ere, gure izaera hilgarriaga t ik mundu ar e n ataltxo bate a n gaud el arik, unibert so a bere osotas u n e a n sentitzeko

gauz a ez garelako; guri gogaikarri egiten zaizkigun atalak, ordea , nahiko egokiro eta itxuraz moldatz e n dira unibert so horret a n . Hartaz, Sortzaileare n Probiden tziari so egiteko zenbat eta ezgauz a go izan, ordua n eta behartu a go gaud e Probiden tzia hori onartz er a , halako Egile handi horren eraikuntz ari giza harrokeria ausar t e gi az errep arorik ipini ez diezaiogun.

Zuhurtziaz aztertz en baditugu izaki lurtarren akatsak, ez borond a t ezko ak ez eta zigorgarriak ere, euren izaerak nabar m e n ki gailentz e n dira eta izaki haue t a rik bat bera ere ez dago Jaungoikoar e n sorkari ez denik; ez baitzaigu gogoko akatsak izaerare n berezko atsegina desegi t e a . Izaki naturalak, halere, gogaikarri egiten zaizkio gizakiari, hauek kalterako bihurtzen direne a n ez dituelako bere izatasu n e a n onartze n, erabilgarri zaizkion neurrian baizik; hala gerta tu zitzaien egiptoarre n harrokeria astindu zuten animalia ugalkorregi ei. Ildo horret a t ik Eguzkia ere zentsur a tu dezake t e , gaizkile batzuk edota zorrak ordaindu ez zuten ak Eguzki galdat a n kiskaltzera zigortzen zituztelako epaileek. Bere izatasun a r e n argitan ikusita, ez gure eroso edo ezerosot a s u n a r e n ikuspegi tik begiratu t a , izaerak aintza emat e n dio Egileari. Horrela, betiko suaren izaera guztiz goresgarria da, zalantz arik gabe , noizbait gaizkile konde n a t u e n zigorra izango bada ere. Ba al dago, izan ere, deus ederra gorik suaren gar bizia baino? Eta berotz eko, osatzeko eta sukalderako erabilgarriagorik deus ez dago, nahiz eta suaren erremina mingarria izan bene t a n . Bat bera da sua, oker erabilita kaltegarri eta egoki erabilita guztiz onurag arri. Nork aurkituko lituzke suak mundu osoan eragiten dituen onurak adieraz t eko hitz apropos ak? Ez ditugu, beraz, entzun behar suaren argia gores t e n eta erre min a gaitzes t e n duten e n hitzak, ez baitira mintzo suare n izaerari begira, norber e erosot as u n a r e n araber a baino. Erre gabe ikusi nahi dute sua. Ez dira ohartz en euren atsegine r ako den su horrek berak best e batzue n begi ahulei kalte egin diezaieke el a eta euren tz a t erredura mingarri denak bizitza osasun t s u a ekartz en diela zenbait animaliari.

VII. KapituluaEz daukagu zertan jardun borondat e txarraren kausa arazlearen bila

Boronda t e txarrare n kausa arazlea ez dezala inork ere bila; kausa hori ez baita arazlea , murrizlea baizik (efficiens / deficiens), gogo txarra, berez, ez delako eragile, geldiarazle baizik (effectio / defectio). Goren gradu a n izatetik maila apalagor a amore emat e a gogo txarrari bide emat e a da; eragile barik, geldiarazle diren akats horien kause n bila ahalegintz e a , alegia, ilunpe a ikusi edota isiltasun a entzun nahi izatea bezala da. Eta bi horiek ezagun a k zaizkigu baina ez begiet a t ik, ez belarriea tik; ez euren ageriko berezitas u n e t a n , berezitas u nik ezea n baizik. Inork ere ez dezala nigandik jakiterik espero neuk ez dakidala dakidan a , jakin ezineko a jakin beharra, menturaz , ez jakiten ikasten ez badu. Euren espezie a n ez baina espezierik ezean , nolabai t esat eko, ezagun a k ditugun ak ezagu n ak zaizkigu, zelan edo halan, ezeza gu n a k zaizkigularik; eta aldi berea n ezeza gu n a k zaizkigu ezagu tz e n ditugularik. Gorputz ezko begiare n zorroztas u n a k forma materialak ikuskatz en dihardu e n bitart e a n ez du iluntasu nik ikusten , ikustea ri uzten dion arte. Halaber, isiltasun a sum atu , belarriek soilik sum atz e n dute, ez best e zentzum e n e k, eta ez-entzun e a n soilik sumatz e n da isiltasun a . Era berea n adimen a k espezie adigarriak ulertzea n ikusten ditu; baina haien faltan, beraien ezjakinaz jabetz en da, zeren nork ezagutu hutse gi t e ak? (Sal 18,13).

VIII. KapituluaMaitasun zitalak nahim e n a ongi iraunkorretik ongi aldagarrira

jaistarazt en du

Nik dakidan a hau da, alegia, Jaungoikoare n izaera ezin dela inoiz, inon, inola ahuldu; ezerez e tik egindako ak, ordea , ahuldu daitezke. Izaki hauek zenbat eta gehiago izan, zenbat eta on gehiago egin (orduan egiten baitute zerbait) kausa arazleak dituzte; aitzitik, ahultzen hasi orduko eta, ondorioz, emaitz a txarrak emat e n (eta orduan huskeria baino ez dute erdiest e n) kausa murrizleak dituzte. Era bere a n badakit nahi gabe egingo ez litzateke e n a egitea n datzala gogo txarra, eta horrega t ik bidezko zigorra ez dagokie halab e h a r r ezko hutse gi t e ei , hala nahi izandako ei baizik. Ahultzea ez doakie gauz a okerrei, oker jokatzea ri baizik, hau da, ez izaera gaiztoei, gaizki jokatze ari baizik, orden a naturalare n aurka egiten baita goren mailako izatetik maila apalagoko izatee t a r a . Horrela, diruzalekeria ez da urrear e n bizioa, urrea gehiegi maite duen gizakiaren a baizik, urrea baino askoz estimu handiago a merezi duen justizia alde batera uzten duen gizakiaren a alegia. Eta lizunkeria ez da gorputz e n edert a s u n a r e n eta leuntas u n a r e n bizioa, gorputz ezko plazerak neurriz kanpo maite dituen arimare n a baizik, edert as u n espirua t al a go e n eta delizia iraungigai tz en harmoniara n tz gara m a tz a n neurrita su n ari jaramonik egin gabe. Eta handina hikeria ez da giza laudorioare n bizioa, gizakien goresp e n a lar maite duen ar e n a baizik, norber e kontzien tziare n testiga n tz a mespr e tx a t uz . Eta harrokeria ez da botere a emat e n duen ar e n bizioa edo botere a r e n a berare n a , inorena baino botere ahaltsu a go a mespre tx a t uz nork bere botere a neurriz kanpo maite duen arimare n a baizik. Horrega tik, edozein erat ako ongia sobera maite duen a, hura lortuz gero ere, ondas u n e a n gaizto eta zoritxarreko bihurtzen da hobe a g orik eskura tu ezine a n .

XIII. LIBURUA

X. KapituluaHilkorren bizitzari bizitza barik heriotza deitu behar zaio

Gorputz hilkor honet a n izateari ekiten diogun istant beretik heriotza eten gabe dator guga n a n tz . Hauxe da aldakort a s u n a r e n egintza bizitza osoan zehar (bizitza esat e a zilegi bada): heriotzara nzko bidea . Nor ez dago heriotza tik gertua go datorren urtean iaz baino, bihar gaur baino, gaur atzo baino, eta beran d ux e a g o orain baino, eta orain bertan lehentx e a g o baino? Bizitako denbor a bizitzari kendut ako atximurka baita, eta egun e a n egun e a n gero eta denbor a gutxiago gera tz e n zaigu, guztiz amaitu arte; bizitza honet ako denbor a , izan ere, heriotzara n tz lasterke t a best erik ez da. Inork ezin du bidea n gera tu edo astiroago joan, denak doaz abiadur a berdine a n , denak progresio bere a n mugitzen dira. Honenb e s t ez , bizitza laburrago a izan zuenak egun bat bera ere ez zuen igaro bizitza luzeago a izan zuenak baino azkarra go; biak une eta era berdine a n abiatu ziren bizitzan baina batak helmu ga gertua go zeukan best e ak baino, biak abiadur a berdine a n lasterka egin arren. Bide luzeago a egitea ez da geldiroago ibiltzea. Beraz, heriotzaraino bidea denbora luzeago a n egin duen a ez da astiroago ibili; tarte luzeago a ibili du.

Gainera, pertson a hiltzen edo heriotzan egote n hast e n bada beraga n heriotza bera edo bizitzaren murrizket a eragiten hast en den unetik (zeren murrizket a amai tu orduko heriotzare n ostea n egongo baita, ez heriotzan); orduan, zalantzarik gabe, gorputz honet a n izaten hasi ginen unetik heriotzan gaud e. Zer best erik egiten da egun ero , orduoro, uneoro, bizitzaren azken tant a agortu arte, gerta tz e n ari den heriotza burutu baino? Hiltzearekin hast en da heriotzare n ondore n go garaia, bizitza agortzen ari zela heriotzare n garaia baitzen. Gizakia, beraz, hilurren eko gorputz honen baitan bizi baino gehiago egon dagoe n e t ik ez dago inoiz bizitzan, ezin baita aldi berea n bizitzan eta heriotzan egon. Edota bizitzan eta aldi bere a n heriotzan dagoel a esango al

dugu, hots, bizitzan bizi delarik osorik agortu arte eta bizitza agortu ahala heltzen ari zaion heriotzan? Izan ere, bizitzan ez bada go, zer ari zaio agortzen eraba t iraungi arte? Eta heriotzan ez bada go, zer da bizitzaren urritzea? Gorputz ari bizitza erab a t agortzen zaione a n heriotzare n ostea dela esan ohi da, hain zuzen ere, bizitza agortz en ari zitzaione a n heriotza zelako. Bizitza amai tu ondore n gizakia heriotzan ez baina herio ostea n bada go, noiz egongo da heriotzan , bizitza agortzen ari zaione a n ez bada?

XIV. LIBURUA

XIII. KapituluaAdanen g a n gogo txarra egintza okerraren aurretik gertatu zen

Euren barru ezkutu a n hasi ziren, halere, gaiztoak izaten ageriko desob e di e n tzian amildu aurretik, ez baitzen egintza txarra burutuko aurrez gogo txarra izan ez balitz. Hartaz, zein izan zitekee n gogo txarraren hasiera harrokeria izan ezik? Eskritura Santu a n irakurtzen dugu: «Bekatu ororen jatorria harrokerian dago» (Ecl. 10,15). Eta zer best erik da harrokeria goran a hi zitalaren irrika baino? Gorana hi zitala honet a n datza, alegia, gogoak funtse a n behar duen oinarria alde bater a utzi eta norbera oinarritza t hartu eta bertan finkatu nahian. Hala suerta tz e n da nork bere burua gogokoe gi duen e a n . Eta hori gerta tz e n da bere burua baino maite a go izan behar lukeen ondas u n aldaezine tik apart a tz e n dene a n . Alde egite hau gogozkoa izaten da, zeren nahim e n a k ondas u n goren eta aldaezinar e n maitasu n e a n tinko iraun izan balu, ez zen handik apart a t uko bere buruare n atsegin er ako eta aldentz e a r e n eraginez ilundu eta hotzitzeko, ondas u n horrek argitzen baitzue n ikusm e n a eta maitasu n e r ak o susper tz e n . Horrela sinet si zuen lehen emaku m e a k suge ak egia esan zuela, eta gizonak lehent a s u n a ema n zion emaz te a r e n nahiari Jaungoikoar e n orden ar e n aurretik eta uste izan zuen agindu haust e arina izango zela bere bizilagun ar e n g a n dik bana tz e n ez bazen , ezta bekatu egitea n ere. Beraz, egintza okerra, hau da, fruitu debek a t u a jan zuten eko transgre sioa lehendik gaiztoak zirenek egin zuten. Fruitu txar hura zuhaitz txarrak baino ezin baitzez ake e n ema n. Bestalde, zuhaitz txarra egote a naturar e n aurkako gerta e r a da, zeren, nahim e n a r e n akatsa g a t ik ez balitz, eta hau naturar e n kontrako a da, ez zen horrela gerta tuko. Baina akats ak ezerez e tik sortut ako natura baino ezin du honda t u . Ondorioz, natura izatea Jaungoikoari zor dio, bere Egileari alegia; eta izate horret a t ik erortze a , berriz, ezerez e tik egina izateari. Honda m e n e a n gizakia ez zen erab a t ezerez tu, baizik eta, bere baitara bildurik, goren graduko izatea duen ari itsat sit a zegoe n e a n baino askoz eskas a go izatera gutxitu zen. Jaungoikoa aband o n a t u z norber e baitan izatea, edo hobeto esan d a , norberari atse gin izatea ez da deus ere ez izatea , deus ar e n hurrengo izatea baizik. Horrega t ik dio Eskritura Santuak norber ar e n plazera bilatzen dabiltzan ak dira harroak (2 Pe 2, 10). Ona da bihotzak gora egitea ; ez, ordea, norber a g a n a bihurtu t a edukitze a , harroek bezala, Jaunaga n a baizik, hau baita obedien tzia, eta obedient e izateko apala izan behar derrigor.

Beraz, harrigarria dirudien arren, bere- berea du apalta su n a k bihotzare n goran a hia ; bihotzak beher a n tz egitea , berriz, handikeria da. Paradox a dirudi harrokeriak beher a n tz eta apalta s u n a k gora egite a. Baina erlijiozko apalta s u n a k goikoaren mend eko egiten gaitu eta Jaungoikoa baino gorago deus ere ez. Beraz, Jaungoikoar e n mend eko egiten gaitue n apalta s u n a k gora jasotzen gaitu. Aitzitik, harrokeria akatse a n dago errotut a, mend e izateari uko egiten dio eta izaki goren a g a n dik urruntz en da; gutxitu egiten da eta idatzitako hura konplitzen da: Honda m e n di ra bidali zituzten harroen zebiltzan e a n (Sal 72, 18). Ez dio: «harrotu zirene a n », harrotu bezain pronto amildu balituzte bezala; «harroe n zebiltzan e a n » dio, ordua n tx e bidali zituztela honda m e n d ir a .

Esan nahi baita, goratz e bera dela lurrera erortze a . Horrega t ik Jaungoikoare n Hiri honet a n mundu a n barna errom e s dabilen Jaungoikoar e n Hiriari apalta s u n a gogotsu gome n d a tz e n zaio eta Kristo Erreger e n g a n aurkitzen du horren eredu bikaina. Bestalde , Eskritura Santu ek erakus t e n digut e bertut e honen kontrako harrokeria gailendu dela hiri honen arerioare n g a n batik bat, deabru ar e n g a n alegia. Horreta n datza bi hirien arteko ezberdint as u n handiare n muina: bata erlijioaren gizarte a , best e a erlijiorik gabe e n a , bakoitza bere aingeru ekin, batzue n g a n Jaungoikoar e n maitasu n a gailentz en delarik, best e e n g a n , berriz, norber ar e n maitas u n a .

Ez zuen deabru ak gizakia harrap a t uko bekatu hain ageriko eta nabarian, Jaungoikoak debek a t u t ako a egiten alegia, lehendik bere buruari atse gin emat e n hasia ez balitz. Horrega tik utzi zuten liluratu t a hitz haiek: Jaungoikoa bera bezalako bihurtuko zaret e (Has 3, 5) Jaungoikoar e n antzeko a go zirateke e n egiazko eta goren printzipioei leial jarraitu izan baliete , euren buruak harrokeriaz euren tz a t printzipiotzat hartu ordez. Izan ere, Jaungoiko sortuak Jaungoiko dira, ez euren egiaga tik, egiazko Jaungoikoare n partaid e izatea g a t ik baizik. Gehiago nahian gutxiago da gizakia eta bere buruar ekiko harrokerian galdu egiten du egiaz berare n tz a t aski dena . Gizakia bera argia bailitzan, bere buruaz gozatz era dara m a n gaitza, eta bide batez, argi bihur dezake e n argitik urruntze n duen aje hori bera ezkutu a n gerta tu zen lehenik eta ondoren agerian. Egia baita idatzita dagoe n a : Honda m e n di a r e n aurrea n bihotzak gora egiten du, ohore ar e n aurre a n apaldu egiten da (Es. Zah 18, 12). Egia da, best alde , ezkutuko erortze a agerikoare n aurretik gerta tz e n dela; lehen a , ordea, ez da erorket a tz a t hartzen. Nork hartzen du goran a hi a erortze gisa bistan egon arren goren a aban do n a tz e a hutse gi t e a dela? Nork ez du erorket a ikusten agindu a hain nabar m e n ki eta egiazki haust e n dene a n? Horra zergatik debeka t u zuen Jaungoikoak horrelako egintza, behin burutuz gero inongo zuzent a s u n aitzakiap e a n zuritu ezin zitekee n egintza. Eta honoko hau esat er a ere ausartuko naiz, alegia, harroei komeni zaiela inoiz bekatu nabar m e n eta agerikoan jauste a , horrela bekatu a n euren buruari atse gin ema n ar e n atseka b e a senti dezat e n .

XXVIII. KapituluaBi hiriak. Jatorria eta izaerak

Bi maitasu n izan ziren, beraz, bi hirien sortzaileak: Jaungoikoa mespre tx a t z er ainoko norber ar e n maitas u n a k sortu zuen lurreko hiria; zerukoa, berriz, norber a mespr e tx a tz e r ainoko Jaungoikoar e n maitasu n a k. Lehene n g o a k bere buruar e n gorazarre egiten du, bigarren ak Jaungoikoa gores t e n du. Hura gizakien aintzaren atzetik dabil; honek, ostera, kontzientziaren testigu den Jaungoikoag a n aurkitu du aintza goren a . Hura bere ospe a n harropuzt e n da; honek bere Jaungoikoari esa t e n dio: Zu zara, Jauna, nire ohore; zuk didazu burua jasotzen (Sal 3,4). Batea n aginte irrikaren uztarripe a n mend er a t u rik aurkitzen dira printzeak eta nazioak; best e a n elkar maitas u n e a n eta elkarren zerbitzuan gobern ariek aholku emat e n dute eta azpikoek men egiten dute. Hark indarra du gogoko bere gizaki botere t su e t a n ; honek bere Jaungoikoari esa t e n dio: Maite zaitut, Jauna, nire indar (Sal 17,2). Horrega tik hiri hartan gizakien araber a bizi diren bertako jakintsu ek euren gorputz are n ondasu n ak bilatzen dituzte, edo euren arimar e n a k, edo batar e n a k zein best e a r e n a k ; eta Jaungoikoa ezagutz e r a iritsi direnek ez diote aintzarik, ez eskerrik ema n Berari dagokion bezala; baizik arrazoibide hutsal e t a n galdu dira eta beren adime n zentzug a b e a ilundu egin zaie. Beren buruak zuhurtz a t edukiz, hots, harrokeriaz euren jakiturian oilarturik, ergel bihurtu dira, eta Jaungoiko hilezkorrare n aintza utzirik, gizaki hilkor, hegaz ti, lauoineko abere eta narras tien irudietara jo dute. Era horret ako irudiak gurtzera herria eram a n baitzut e n edo herriari jarraitu, eta Egileare n ordez, egindako ak gurtu eta zerbitza tu. Bedeinkatu a bera beti! (Errom.1, 21- 23 eta 25). Zeruko hirian, berriz, pietat e a da giza jakintza bakarra , gizakia

artez egiazko Jaungoikoa gurtzera dara m a n a , gizakiz eta aingeru ez osoturiko santu e n elkart asu n e a n saria itxarot en , Jaungoikoa guztiet an guztia izan dadin (1 Korint. 15,28)

XIX. LIBURUA

XIII. KapituluaBake unibertsala eta berone n hutsezin tasu n a

Hortaz, gorputz are n bakea osagarrien gorpuzker a orekatu a da; eta arima irrazionalar e n a , berone n zaletas u n e n sosegu orekats u a . Arima arrazionalare n bake a ezagutz a eta ekintzare n arteko harmonia orekatu a da, eta gorputz are n eta arimare n bake a , bizitza neurritsu a eta bizidun ar e n sasoi ona; gizaki hilkorra eta Jaungoikoare n arteko bakea fede ak betiko lege ar e n pean agindut ako obedientzia da, eta gizakien arteko bakea euren adiskidet a s u n orden a t u a . Etxeko bakea , bertan agintzen duten e n eta obeditzen duten e n arteko elkartas u n orden a t s u a da; hiriko bakea gobern arien eta hiritar gobern a t u e n arteko elkartas u n orden a t u a . Hiri zerutarreko bakea Jaungoikoar ekin eta Jaungoikoa g a n elkarrekin gozatze a r e n batasu n txit orden a t u eta txit adiskidet su a n datza; eta gauza guztien bake a orden a m e n d u a r e n naret a s u n e a n . Orden a, berriz, gauz a berdinak eta ezberdin ak dagokien lekuan ezartzen dituen antolam e n d u a da. Beraz, errukarriak errukarri izatea g a t ik ez daud e bake a n , orden ar e n baret a s u n asaldurarik gabe a ez dute gozatze n; baina, best ald e , merezim e n d u z eta justiziaz errukarri direlarik, ezin dira euren zoritxarre a n orden arik gabe egon; ez daud e zoriontsu ekin, haienga n dik apart e daud e orden a m e n d u a r e n legeak hala agindut a . Aztoratut a ez daud e n e a n , ahal duten neurrian gogoz moldatz e n dira esku artea n dituzten gauze t a r a . Beraieng a n , orden ar e n nolabait eko lasaita su n a nabari tzen delarik, badute nolabai t eko bakea . Halere errukarriak dira, zeren, dagokien lekuan oinazerik gabe egon arren, sufritzera behar turik leudeke e n lekuan ez daud e. Eta are errukarriago ak dira orden a natural a arautz e n duen legear ekin ados ez daud e n e a n . Sufritzen duten e a n alde horret a t ik lardask a tz e n zaie bake a; baina minak suntsitzen ez duen eta batas u n a haus t e n ez den alderditik irauten du bake ak. Nola oinaz erik gabe bizitza dago e n, baina ez bizitzarik gabe oinazerik, era berea n gerrarik gabe bake a egon daiteke, baina ez gerrarik bake gabe. Eta hala da, ez gerra berag a t ik, gerrare n eragilee n g a t ik baizik, naturalez ak baitira eta ez ziren izango bakeak elkarrekin iraute a eman go ez balie.

XIV. KapituluaOrdena eta zeruko eta mund u k o legea

Aldi bater ako ondas u n e n erabiltzea lurreko bake a hiri lurtarre a n lortzear ekin dator bat, eta Jaungoikoar e n Hirian betiko bake a lortzearekin. Horrega t ik, animalia irrazionalak bagina , gorputz atalen osatz e orden a t u a eta apet e n atsed e n a best erik ez genuk e gura izango: haragiare n lasaita su n a eta plazerak meta tz e a , hortik kanpo, deus ere ez; gorputz ar e n bakea arimare n bakear e n probetxur ako litzateke. Izan ere, arima irrazionalar e n bake a ezinezkoa da gorputz ar e n bakerik gabe , desiren atsed e n a ezingo baitu erdiet si bakerik gabe . Baina bata zein best e a , gorputz a eta arima, elkar bakerako lagun dira, bizitza orden a t u a r e n eta osasun a r e n bakerako alegia. Animaliek, oinaze ar e n ihesi dabiltzan e a n , gorputz ar e n bake a maite dutela erakus t e n duten modu a n , eta euren beharrizan ak asetz eko desiren ahotsa ri jarraitzea n , arimare n tz a t bake bila ari direla adieraz t e n digute n bezala, era berea n heriotzare n ihesi dabiltzan e a n argi eta garbi azaltzen da zeinen maite duten gorputz a eta arima bat egiten dituen bakea . Baina, arima arrazional a

duelako, gizakiak arima arrazional honen bakear e n mend e uzten du piztien gogaide egiten duen guztia, adimen a z zerbait konten pla tz eko eta zer horren arab er a halako moldez portatu non jakintza eta ekintzare n arteko ados t a s u n orden a t u a gerta dadin beraga n , hori baita lehen a g o aipatu dugun arima arrazionalare n bakea . Horret ar a eram a n behar du gizakiak nahime n a , oinaze ak gogait eragin ez diezaion, ez desirak kezkatu, ez eta heriotzak desa g e rr a r azi, horrela iritsiko baita zerbait erabilgarri ezagu tz er a eta bizitza eta ohiturak ezagu tz a horri egokitzera.

Baina giza adime n ar e n ahuleziak gehiago jakin nahian errakuntz a r e n izurriarekin kutsa tz er a eram a n ez dezan , jainkozko irakaskuntz a r e n premian dago, beroni zintzoki jarraitzeko eta Jaungoikoar e n laguntz a behar du horret a n libre jokatzeko.

Eta gorputz hilkor hau geure egoitza dugun bitarte a n Jaunaren g a dik erbes t e r a t u a k gaud e n e z , sines m e n a r e n argiak gidatz en gaitu eta ez ikusten dugun ak (2. Kor 5. 6,7); horrega t ik gizaki hilkorra eta Jaungoiko hilezkorrare n artea n dago e n bakear ekin badu zerikusirik ezein bakek, gorputz ar e n a zein arimare n a izan, edota bata eta best e a r e n a aldi berea n , betiko legep e a n obedientzia orden a t u a erakutsiz. Eta Jaungoiko maisuak bi agindu nagusi erakus t e n dizkigun ez , hots, Jaungoikoare n maitas u n a eta lagun hurkoare n a , hauet a n aurkitzen baitu gizakiak hiru maitagu n e : Jaungoikoa, norber a eta hurkoa; Jaungoikoa maite duen ak bere burua maita tuz hutsik egiten ez duen bezala, ondorioz, bakoitzak eram a n behar du lagun hurkoa Jaungoikoa maitatz er a , hurkoa norber a bailitzan maitatz e a agintzen baitzaigu. Horrela jokatu behar du gizakiak emaz te a r ekin, sem e- alabekin, etxeko ekin eta ahal duen guztiekin, inoiz bera premian egonez gero hurkoak lagun diezaion nahi duen eran. Horrela izango du bake gizaki guztiekin, elkarren adost as u n orden a t u a n datzan bakea , hurrenk er a honi jarraituz: lehenik, inori kalterik egin ez, eta ondore n , ahal duen guztiei mese d e egin. Lehenik eta behin, etxekoe n ardura hartu behar du, haue n g a n a k o irispide erraza go a eta aholku egokiago a emat e n baitio naturar e n antolam e n d u a k eta gizarte ar e n a k . Horrega tik dio Apostoluak: Beret arrez eta etxeko ez bereziki ardura tz e n ez den norbait baldin bada go, honek bere sines m e n a ri uko egin dio eta sinesga b e a baino okerrago a da (1. Tim. 5,8). Heme n sortzen da etxeko bakea , hau da, elkarrekin bizi direne n artea n agintzen duten e n eta obeditzen duten e n ados t a s u n a . Agindu, zaintzen duten ek agintzen dute, senarrak emaz te a ri , guraso ek sem e- alabei , nagusiek zerbitzariei; obeditu, berriz, zaindu ek obeditzen dute, hala nola, emazt e ek senarrei, sem e- alabek guraso ei , zerbitzariek nagusi ei. Baina fedetik bizi den eta oraindik hiri zerutiarre t ik urruti errom e s dabilen zintzoare n etxe a n agintzen duten ek ere itxuraz mend e a n duten ei zerbitzu egiten diete. Ez baitut e aginte grinaz agintzen , inoren ardura hartze a g a t ik baizik; ez inor azpiratz eko harrokeriag a t ik, laguntz a eskaintze a g a t ik baizik.

XVII. KapituluaZeruko elkartea eta hiri lurtarraren arteko bakearen

edo desakordioaren jatorria

Baina fedetik bizi ez diren gizakiak bizitza iragankor honet ako ondasu n e t a n eta erosot a s u n e a n lurreko bake ar e n bila dabiltza. Fedetik bizi direnak, ostera , gerora begira daud e betiko agindu zaizkigun ondasu n e n zain, eta lurrean behin- behineko ondasu n a k erabiltzen dituzte, bidena b a r bezala, haue n atzap arr e t a n erori gabe eta Jaungoikoa g a n a dara m a n bidetik aldend u gabe; aldera n tziz, ondas u n ok gorputz ustelgarriare n pisua larriagotu barik, aisea go jasat e n laguntz en diete, zamak espiritua nekaraz t e n baitu (Jakind 9, 15). Beraz, bizitza iragankor honet a n beharrezko ak diren ondas u n a k erabiltzen dituzte gizatald e ezberdinek eta hiri bateko zein best eko ek; baina erabiltze ar e n helburua bakoitzak du berea , inorenar e n arras ezberdina . Hortaz, fedetik bizi ez den hiri lurtarrak ere bakea du gogoko baina bizitza iragankor honet a n giza nahim e n e n nolabait eko egokitze a n finkatzen du agintarien eta mend eko e n arteko ados t a s u n a

hiritarren g a n . Zeruko hiriak, berriz, edo hobeto esand a , heriora bide honet a n errom e s dabilen eta fedetik bizi den zatiak ere halabe h a rr ez erabiltzen du bake hori, bake mota horren premian dagoe n hilkortasu n a igaro dadin arte; eta horrega tik, lurreko hirian errom e s aldi ar e n bizitza gatibuak dirauen bitarte a n , berrerosp e n a r e n prome s a eta berone n berm e gisa dohain espirituala hartu duelarik, hiri lurtarre a n bizitza hilkorrare n euskarri diren lege ak onartz eko zalantzarik ez dauka. Eta bate a n zein best e a n bizitza hilkorra gerta tz e n delarik, bi hirien arteko harmo nia jagon daiteke honi dagozkion gauz et a n .

Baina kontua da hiri lurtarrak berega n a t u zituela zenbait jakintsu, Jaungoikoare n doktrinak konde n a t u t a ko a k, eta mesfidan tz az edo deabru ek engaina t u t a , jainko asko giza arazoekin adiskidetu behar zirela sinet si zuten jakintsuok eta jainkoen ardura p e a n utzi zituzten zenbait izaki; bati gorputz a utzi zioten, best e a ri arima; eta gorputz berea n bati burua, best e a ri garondo a eta gainontz eko atalet a n nori berea . Eta era berea n ariman, batek adime n a jagoten du, best e ak doktrina, best e ak haserre a , best e ak irrika; halab er , bizitzeko behar ditugun gauz et a n , batek aziend ar e n ardura hartzen du, best e ak gariaren a , best e ak ardoar e n a , best e ak olioaren a , best e ak baso e n a , best e ak diruare n a , best e ak nabigazioare n a , best e ak guda eta garaipe n e n a , best e ak ezkontze n a , best e ak haurgintza eta ugaltze ar e n a eta best e ek gainontz eko e n a . Zeruko hiriak, best ald e , Jaungoiko bat ezagutz e n du, eta berari bakarrik zor zaio gurtza eta grekoz « oooooooo» deritzon mend ekot a s u n a Jaungoikoari soilik dagokiola uste du pieta t e zintzoz. Desberdint a s u n haue n g a t ik hiri zerutiarrak ezin ditu lurrekoar e n arau erlijioso berak izan; beraz, ez datoz bat eta iritzi ezberdineko e n tz a t zama nekagarri bihurtu da, eta hauen haserre ak , gorrotoak eta jazarpe n gaitzes g arriak jasat er a behar turik dago zeruko hiria, inoiz euren jende kopuruar e n eraginez , eta beti Jaungoikoar e n laguntz az, etsaien asmo ak kontrolatze n dituen e a n izan ezik. Zeruko hiriak errom e s aldia n nazio guztiet ako hiritarrei dei egiten die hizkuntz a guztiek osotut ako elkarte ibiltaria bildu nahian, ohitura, lege eta lurreko bakear e n euskarri eta jagole diren erakund e ezberdin e n inongo ardurarik gabe; bertan ez du deus hond a tz e n edo indarga b e t z e n , onartu eta iraunarazi baizik, zeren nazio ezberdine t ako diferentziak lurreko bake ar e n xede bakarrer a n t z bidera tz e n baititu, egiazko Jaungoiko bat eta goren a gurtzea erakus t e n duen erlijioa galaraz t e n ez bada behintz a t .

Zeruko hiriak bere ibilaldian lurreko bake a erabiltzen du bai eta giza izaera hilkorraren gauz ak ere. Ahal duen neurrian, pieta t e a eta erlijioa salbu, zaindu eta desiratu egiten du giza nahien akordioa eta lurreko bakea zerukoar e n zerbitzura jartzen du. Zerukoa da, izan ere, egiazkoa, izaki arrazionalari dagokion bake bakarra, izatez eta deituraz , hots, Jaungoikoa eta aldi berea n Jaungoikoar e n baitan gozatzeko elkart asu n guztiz orden a t u a eta harmonia t su a . Helmuga honet a r a iritsiz gero bizitza ez da hilkorra izango, guztiz eta benet a n hilezkorra baizik. Eta gorputz a ez da animaliare n a izango, bere alferrik galtze ar ekin arima gogaitaraz t e n duen a , espirituala baizik, deus e n premiarik gabe a , nahime n a ri eraba t mend er a t u a . Fede a n errom e s dabilen bitart e a n hiri zerutarra bake honen jabe da eta fedetik bizi da zuzenki, bake a dela Jaungoikoa eta lagun hurkoar ekiko egintza on guztien helmug a , hiriko bizitza gizarte mailako bizitza baita beti.

XXI. AtalaErrepublika erromatarraren existen t z ia. Eszipione n definizioa

Hauxe da, hain zuzen, leku apropos a obra honen bigarren liburuan frogatuko nuela agindut ako a ahalik eta laburren eta argien erakus t eko , alegia, «Errepublikaz » Zizeronek idatzitako liburuet a n Eszipionek erabiltzen dituen definizioen araber a , errepu blika errom at a rr a ez dela inoiz existitu. Bi hitzet an definitzen du Eszipionek errepu blika, herriaren gauza dela esan ez . Definizioa

zuzen a bada , errepublika errom a t a rr a ez zen inoiz existitu, ez baita sekulan izan errepublikaren definizioak dioen herriaren gaia.

Herria, best alde , honela definitzen du: eskubide onartue t a n bat eginik eta denon onurar ako bildutako gizarte multzoa. Ondoren azaltzen du zer esan nahi duen eskubide adostu ak, eta errepublikak ezin dela justiziarik gabe gobern a t u erakus t e n digu. Ondorioz, egiazko justiziarik ez bada go eskubiderik ere ezin egon. Eskubidez egina zuzenki egina da segur aski; zuzenbide a r e n aurka egina, berriz, ezin da eskubidezko bihurtu. Ez dira eskubidetz a t hartu behar, ez eta eskubide deitu, gizakien erakun d e injustuak, gizakiek beraiek esat e n baitut e justizia dela eskubide ar e n iturburu a; eta eskubide ar e n kontzep tu faltsua da oker pents a tz e n duten zenbai tek esan ohi duten a , alegia, ahaltsu e n a r e n onura dela eskubide 4 .

Beraz, egiazko justiziarik ez dago e n e a n ezin existi daiteke eskubide onartu e n gaine a n eraikitako giza elkarterik, ez eta herririk ere Eszipionen edo Zizeron e n definizioen araber a . Eta herririk existitu ezin bada, herri arazorik ere ez; herri izena merezi ez duen jende multzo baten arazoa baino ez. Horrela, errepublika herriaren arazoa bada eta eskubide aitortuen gaine a n eraikita ez dagoe n herririk existitzen ez bada , ez eta justiziarik gabeko eskubiderik, ondorioz eta zalantzarik gabe, justiziarik ez dago e n e a n ez dago errepublikarik. Eta justizia nori bere a banatz e n dion bertut e a da. Zein giza justizia da, baina, gizakia egiazko Jaungoikoari kendu eta deabru likitsen mend e uzten duen a? Hori al da bakoitzari bere a bana tz e a? Edota landa erosi zuenari lapurtu eta hartan inolako eskubiderik ez duen ari emat e n diona injustua da, eta sortu gaitue n Jaungoikoar e n agindup e t ik bere burua urrundu eta espiritu gaiztoen zerbitzura jartzen dena zintzoa ote da, agian?

Errepublikari buruzko liburu berau e t a n eztab aid a zorrotza eta beroa pizten da injustiziaren aurka, justiziaren alde. Lehenik injustiziaren aldekoak justiziaren aurka jardun ziren, eta esat e n zuten errepu blikak ezin zuela zutik iraun eta hazi injustizian oinarritzen ez bazen; argudio ezezta ezintz a t zeukat e n gizakiak best e gizaki mend er a t z ailee n zerbitzua n egote a injustua dela. Hiri inperialak, beraz, injustizian jausi gabe ezin zuen probintziet an agindu, errepublika handiko hiriburu gisa.

4 Hala dio Trasimako sofistak Platonen Politeiaren lehen liburuan, Sokrat e s e n iritziaren kontra .

Justizia zaleek erantzun zuten bidezkoa dela eta gizaki horien aldeko a mirabe izatea ; eta zuzen jokatuz gero euren onerako dela, gaizkileei oker jokatzeko lizentzia kentzen baitzaie; hezita hobeto egongo direlako hezi gabe basa ti porta tuko zirenak; eta argudio honen euskarri, izadiak berak eskaintze n omen digu adibide bikaina: «Zerga tik agintzen dio Jaungoikoak gizakiari, arimak gorputz ari, arrazoim e n a k libidoari eta arimare n best e grina gaiztoei?». Argi erakus t e n digu adibide honek, morrontz a mes e d e dela askoren tz a t eta Jaungoikoari zerbitzatz e a denontz a t dela onurag arri. Jaungoikoare n mend e a n dagoe n e a n arimak zuzen agintzen dio gorputz ari eta ariman bertan Jaungoikoare n mend e dago e n arrazoime n a k zuzen aginduko dio libidoari eta gainontz eko grina txarrei. Beraz, gizakiak Jaungoikoa zerbitzatz en ez duen e a n zer nolako justizia dago beraga n? Jaungoikoare n zerbitzura izan ezik ezin baitu arimak justiziaz gorputz e a n agindu, ez eta giza arrazoime n a k grina txarre t a n . Eta gizaki horreng a n inolako justiziarik ez bada go, halako gizakiez osatu t ako elkarte a n are gutxiago. Ez da, beraz, existitzen gizakien multzoa herri bihurtzen duen eskubide aitorturik, eta horri deitzen zaio errepublika.

Eta zer esan gizakien elkarte a batzen duen onurari buruz, herriaren definizioak ezinbes t ekotz a t duen onura, alegia? Baina arret az begiratuz gero, erlijio gabe e n tz a t ez dago onurarik, Jaungoikoar e n zerbitzura barik deabru ar e n zerbitzura bizi direne n tz a t , alegia, are makurra go a k berau ek , espiritu higuingarriak izaki, jainkoak bailiran eurei sakrifizioak eskaintz e a nahi baitut e. Dena den, eskubide aitortuari buruz nahiko esan dugula uste dut, eta definizio honen araber a , justiziarik gabe ez dago herririk; beraz, errepu blikarik ere ez. Eta inork esat e n badu errom at a rr ek euren errepublikan espiritu likitsak ez baina jainko zintzo eta santu ak zerbitza tu zituztela , berriro errepikatu beharko ote dugu jadanik nahiko eta sobera ere azaldu ditugun ak? Aurreko liburuak honaino irakurri dituen ak , ergel hutsa ez bada edota erronkaz al e amorra tu a , lotsaga b e a , ezingo du zalantza n jarri errom a t a rr ak deabru likits eta gaiztoen zerbitzura bizi izan zirena. Ez dugu, baina, deus esan go nolakoak ziren sakrifizioez gurtzen zituzten jainkoak; egiazko Jaungoikoar e n legea n idatzita dagoe n a aipatu baino ez: «Jauna ez best e jainkoren bati sakrifizioak eskaintze n dizkiona eraba t suntsitu a izango da» (Irt 22, 19). Halako meha tx uz agindu hau ezarri zuenak ez zuen inolako sakrifiziorik eskaintzerik nahi, ez jainko onei, ez gaiztoei.

XXV. KapituluaEgiazko erlijiorik gabe ezinezkoak dira egiazko bertut ea k

Arimak gorputz e a n eta arrazoiak grina txarret a n agintze a laudag a rri dirudien arren, arima eta arrazoim e n a Jaungoikoar e n mend e ez bada u d e eta berak agindut ako gurtza eskaintz en ez badiot e, gorputz ar e n eta grina txarren gaineko aginte hori ez da, inondik ere, zuzen a . Egiazko Jaungoikoa onartu ez duen a, eta, haren agintep e a n egon beharre a n deabrurik likitsen eta usteldu e n e n g a n a prostituitu den adimen a nolatan izango da, bada , gorputz ar e n eta bizioen jaun eta jabe? Eduki bide dituen bertu t e ak ere, zerbait lortzeko edo gordetz eko lagungarri apropos ak, uzten ez baditu Jaungoikoare n manu p e a n , bizio dira bertut e baino area go. Nahiz eta batzue n ustet a n , egiazkoak eta ohoragarriak izateko, bertu t e ek bere buruar ekin nahikoa duten , best e inongo helburura t zuzendu gabe , esan behar da ordua ntx e gerta tz e n direla puztuak eta harroak, beraz, bertut e barik biziotzat hartzeko ak. Eta nola gorputz ari bizitza emat e n diona gorputz ezko a ez den, gorputz are n gaindiko zerbait baizik, era berea n ez dator gizakiaga n dik, gizakiaren gaindiko zerbaite t ik baizik, gizakiaren bizitza zoriontsu egiten duen a, eta gizakiaren a ez ezik, zeruko best e edoz ein Ahalme n eta Bertutere n a .

XX. LIBURUA

II. KapituluaGizakiaren gorabeh erak eta Jaungoikoaren asmo ezkutua k

Bitartea n gaitzak pazientziaz jasat e n ikasten dugu, zintzoek ere pairatze n dituztelako, eta ondas u n a k ez lar balora tz e n , gaiztoek ere eskura tz e n dituztelako; horrela, jainkozko justizia agertz e n ez den gauze t a n ere Jaungoikoare n azalpen ak aurkitzen ditugu gure onerako. Guk ez dakigu Jaungoikoare n zein asmo ezkuture n poderioz zintzo hau pobre den, gaizto hura, berriz, abera t s ; zergatik bizi den pozik gure ustez bere ohitura galdue n g a t ik triste behar lukeen a eta alderan tziz, bizitza ohoret su a g a t ik pozik behar lukeen a zergatik bizi den triste. Ez dakigu zergatik erruga b e a auzitegitik zigorrik gabe irten beharre a n errudun tz a t konden a t z e n duten , epailear e n injustiziaga tik edota testigutz a faltsue n eraginez; errudun a , berriz, zigorgab e , garaile irteten da auzitegitik, erruga b e a ri irainka; ez dakigu zergatik fedega b e a sasoitsu bizi den, jainkozale a , aldiz, gaitzak jota; zergatik lapurre t a n dabiltzan gazte ak osasu n ez gainezka bizi diren, eta hitzez ere irain egiteko gauz a ez diren haurrak eritasun mingarrien mend e; ez dakigu zergatik giza laguntz ar ako prest zegoen a herio goiztiarrak eram a n duen eta jaiotzerik ere, gure ustez, merezi ez zuen best e hura luze eta neurriz kanpo ere bizi den; krimen ak burutu dituen gaizkilea zergatik ohore t a n gores t e n den eta desohore a r e n itzalpea n estal tzen pertson a akasg a b e a . Nork bildu eta konta ditzake mota honet ako best e hainbat eta hainbat adibide?

Kontraes a n hau beti eta aldake t a rik gabe gerta tuko balitz bizitzan, non salmo ar e n hitzet an gizakia arnas aldi baten antzeko baita eta haren egun ak itzal iheskorrare n antzeko (Sal 143, 4), eta gaizkileek soilik lortuko balituzte lurreko ondas u n iragankorrak eta zintzoek bakarrik gaitzak jasan, Jaungoikoar e n asmo zuzenari edota onginahi tsu a ri egotziko genioke. Era horret a n gizakia zoriontsu egiten duten betiko ondas u n a k eskura tuko ez lituzket en a k behin- behineko ondas u n e z engain a t u ak izango ziren euren maliziagatik eta Jaungoikoare n miserikordiag a t ik kontsola tu ak; eta betiko oinaze ak jasango ez dituzten ak , best alde , behin- behineko gaitzak penat uko lituzke euren bekatu e n g a t ik, arinen ak izanda ere, edota bertut e e n garap e n bidea lantzeko. Orain, ordea, zintzoek gaitzak jasan eta gaiztoek ondas u n a k eskura tz e a z gain –zuzenbid e a r e n aurkakoa itxuraz– sarritan gaiztoei ere gaitzak etortzen zaizkie eta zintzoei ondas u n a k; horrela aztergai tz ago ak gerta tz e n dira Jaungoikoare n erabakiak eta sum a ezin a go a k berare n bideak (Erm 11, 33). Guk ez dakigu zein diren Jaungoikoar e n asmo ak, edota horrela gerta dadin zergatik baimen tz e n duen, Bera izanik bertut e goren a , jakituria goren a eta justizia goren a , gaitzik, ausarkeriarik, injustiziarik gabe a ; eta halaz ere, osasun g a rri gerta tz e n zaigu, ikasten dugulako zintzoen zein gaiztoen ondas u n eta gaitzak ez superb alora tz e n eta zintzoen ondas u n bereziak bilatzen, baina, batez ere, gaiztoei soilik gerta tz e n zaizkien gaitzet a t ik ihes egiten. Eta Jaungoikoar e n juiziora hel gaitez e n e a n , juizio egun a edota Jaunare n egun a deritzon unera alegia, Jaungoikoare n justizia aitortuko dugu, ordua n epaituko direne t a n ez ezik hasiera tik ebatzitako epaiet a n eta egun handira arte epaitzeko daud e n a k ere. Han agertuko da, orobat , zeinen ebazp e n zuzenez lortzen duen Jaungoikoak bere epai zuzen ia guztiak gure zentzu m e n ei eta arrazoiari ezkuta tz e a , nahiz eta, gai honet a n , jainkozalee n fede ar e n tz a t ezkutua ez izan ezkutuko horien zuzenta s u n a .

XXII. LIBURUA

XXIII. Kapitulua

Zintzoe n zoritxar propioak

Bizitza honet a n zintzoek zein gaiztoek berdin sufritzen dituzten gaitzez apart e , zintzoek badituz t e best e batzuk propio eta bereziki euren ak, best e ak best e , grinen aurka eten g a b e k o borroka eta arriskuz eta tentazioz jositako bizitza. Batzuet a n bortitzago , best e e t a n lasaiago , baina etenik gabe asaldatz e n dira giza grinak espirituar e n kontra, eta espiritua giza grinen kontra eta horrela ez dugu nahi genuke e n a egiten (Gal 5, 17) konkupisz en tzia gaizto oro suntsi tuz. Gure aldetik eta Jaungoikoar e n laguntz az kontrolpe a n behar dugu eduki konkupisze n tzia, haren mend e jausi barik; eta adi- adi bizi beti, egiaren itxurako iritziak iruzur egin ez diezagu n, hitzaldi dotore ak limurtu ez gaitzan, errorea r e n ilunpet a n gure espiritua itsutu ez dadin, ona txartza t eta txarra ontza t har ez dezagu n; horrela, beldurrak ez gaitu egin beharrekotik aldend uko, desirak ez gaitu eram a n g o behar ez dugun a egitera , gure haserre a k ez du eguzkia sartu arte iraungo (Efes 4, 26), etsaigo ak ez gaitu bultzatuko gaitzari gaitzaz erantzut er a , neurrigab ek o tristezia sakonak ez gaitu itoko, ondasu n a k bana tz er ako a n ez dugu eskerga b e jokatuko, zurrumurru maltzurrek ez dute gure kontzien tzia zintzoa larrituko; ez dugu juzku gaiztorik egingo ez eta inorenek gugan eraginik izango, bekatu a ez da nagusi izango gure gorputz hilkorrean eta ez gara berare n grinen mend e a n biziko ezta eskaini ere bekatu a ri geure gorputz ak gaiztakeria egiteko tresna bihurtuz (Err 6, 12-13); begia ez dadila grina txarren atzetik joan, ez gaitzala mend eku desirak gailendu, ikusme n a edo goga m e n a ez daitez ela bekatuzko delizietan paus a t u ; horrela ez ditugu gogo onez entzungo hitz zital eta zantarrak, zilegi ez dena ez dugu egingo gustuko izan arren, ez dugu geure indarren eraginez garaitu nahi izango arriskuz eta nekez bete t ako gudu honet a n edota garaipen a geure ahalm e n a ri esker izan dela uste izango, eta ez best e Haren ahalm e n a g a t ik, zeinari buruz Apostoluak dioen: Eman diezazkiogun eskerrak Jaungoikoari, halako garaipe n a emat e n digulako Jesukristo gure Jaunare n bitartez (1. Korint 15, 57). Eta best e pasar t e bate a n: guztiotan erraz atera tz e n gara garaile, maite izan gaitue n ari esker (Errom 8, 37).

Ez dugu, baina, ahaztu behar bizioei aurre egiten gure indarra eta adore a jarri arren eta haiek mend er a t uz garaile irten arren, gorputz honet a n gaud e n bitarte a n ez zaigula arrazoirik faltako hitz hauek esa t eko: Barkatu gure erruen zorra (Mat 6, 12).

Gorputz hilezkorrez jantzita, betiko biziko garen erresu m a hartan ez dugu borrokarik ez zorrik izango; ez genu e n izango inongo zorrik inoiz, gure izaerak sortu zeneko prestu t a s u n a ri eutsi izan balio. Hori dela eta, azken garaipe n ak aske egingo gaitue n irrikaz, arriskura gara m a tz a n borroka hau bizitzako gaitzet ariko bat da, hainbat eta hainbat gaitzen testiga n tz az , konden ar e n bete tz e a bezala egiazt a tz e n dugun bizitza, alegia.

XXX. KapituluaZeruko Hiriaren betiko zoriona eta amaigab e k o sabbath- a

1. Hura bai zorioneko bizitza, akatsik gabe a , ondasu n gorderik gabe a , guztiet an guztia izango den Jaungoikoare n goresp e n e t a n eskainia! Zer best erik egin daiteke, bada, ez nagirik ez lan egiteko premiarik izango ez den lekuan? Hauxe ekartzen dit gogora harako salmo a irakurtzen edota entzut e n duda n e a n : Zorioneko ak zure etxea n bizi direnak, eten ga b e zu gorest e n ! (Sal 83, 5).

... Bertut e a r e n saria bertut e berare n Emailea izango da, bere burua emat e a prom e s egin zuena, ez baitago deus hura baino hobe a g orik edo handiagorik. Zer best erik esan zuen profet are n ahotik: Haien Jaungoiko izango naiz eta haiek nire herri (Lebit 26, 12 // 2. Korin 6, 16- etik hartu t a) honoko hau ez bada, alegia: neu izango naiz haien gose- egarriak aseko dituen a , neu izango naiz gizakiek egokiro desira dezaket e n guztia: bizia, osasu n a , elikadura , aberas t a s u n a , aintza, ohorea , bakea eta ondas u n a k oro? Hauxe da, hain zuzen ere, Apostoluar e n hitzen esan a hi zuzen a: Jaungoikoa guztiet an guztia izango da (1. Korint 15, 28). Bera izango da gure desiren helmug a ,

amairik gabe ikusia, ase gabe maita tu a , neke gabe goret sia . Dohain hau, zirrara hau, egintza hau denon artea n bana tu a izango da betiko bizitza bera bezala.

Luze joko liguke orain aldi hauek zehazki eta banan- banan azaltze ak. Zazpigarren a izango da, halere, gure sabb a t h- a eta egun a ez da arrat sald e a n amaituko, Jaunaren egun e a n , betiko zortzigarren egun e a n baizik, Kristoren Piztueraz sagara t u t ak o egun a, espirituar e n betiko atsed e n a ez ezik gorputz ar e n a ere irudikatz en duen a . Han izango dugu atsed e n , han ikusiko dugu, ikusi eta maite, maite eta goret si. Hona hem e n amaiera n amairik gabe izango dena . Amaierarik ez duen erresu m a r a iristea baino helmug a hobe a gorik ba ote dago gure tz a t?

Obra luze honekin, Jaungoikoa lagun, zorra ordaindu dudalako a n nago. Laburregi edota agian luzeegi deritzot en ek barka bezaidat e . Neurrikoa deritzote n ek esker ona erakuts biezaiot e, ez niri, nirekin Jaungoikoari baizik. Hala bedi.

GUTUNAK

IX. Gutuna

Nebridiori

Arimaren edozein mugim e n d uk, nire ustez, arras to a uzten du gorputz e a n . Arrasto hau nabar m e n agertz en da gorputz ar e n sentime n e n aurre a n arimare n mugim e n d u a k bortitzak direne a n . Ez al da horrela gerta tz e n , adibidez, tristezian edota bozkarioan? Beraz, zilegi da susm atz e a ezen, zerbait pents a tz e n dugun e a n , aipatu arras to a gure gorputz e a n geuk aurkitu ezin badugu ere, airetiko espiritu ukiezinek haute m a n dezaket el a , haue n sentim e n a gure a baino askoz ere zoliagoa baita eta harekin konpara t u t a gureak sentim e n deitzerik ez du merezi. Arimaren mugim e n d u e k gorputz e a n uzten duten arras to ak , nolabai t deitzea g a t ik, bertan iraun dezake eta bertan gaitasun edo ohitura moduko a eratu. Gero, eragile arrotz baten borond a t ez ukituak zirikatut a , gure baitan irudiak eta amet s ak sortaraz t e n ditu, eta hau errazt a s u n misteriot su batez egiazt a tz e n da.

Gauza jakina da gure organism o lurtar astun honek abilezia sines t ezinak bereg a n a ditzake el a ariket a bidez, musika tresnak jotzeko, akrobaziak egiteko eta era horret ako hainba t ikuskizun prest a tz eko. Kanpotar gorputz sotil batzuek arras to horiek utzi ditzaket e gure gorputz e t a n , eta beraien bitartez gu maneia tu , behaz u n ak amorrua eragiten duen bezala, nahiz eta amorru ar e n ondorio izan lehendik. Guk horrela sentitzen ez badugu ere, pairatu, bai egiten dugula. Ez dugu, halab er , sentitzen nolatan gehiegizko behaz un a k haserre bortitzera eram a n gaitzake e n baina eram a n egiten gaitu. Eta halax e da, behaz un ugari hori gure amorru ak eragind ako a izan arren.

Konparazioa behingo a n onartu nahi ez baduzu, hausn ar ezazu gogotik. Arimak bere ahalm e n a r e n jardun e a n edo bere desirak gauz atz e a n ohiko trabar e n bat aurkitzen badu, haserre agertu ohi da. Izan ere, nire uste t a n , ekintza erraz a zailtzen duten trabak ezab a tz eko desira asalda tu a baino ez da haserre a . Horra zergatik batzue t a n , idazten dihardu gu n e a n , haserre tz e n garen gizakiekin ez ezik idazlum ar ekin ere, berau zanpat u eta hautsi arte. Arrakeroa dadoekin haserre tz e n da, pintore a pintzelarekin eta bakoitza bere tresnekin; tresn ek zailtasun ak sortzen dizkietela konben tzitut a daud e denak. Medikuek ere haserre ak behaz u n a gehitzen duela esat e n dute; behaz un a ugaltze a n berriro eta aisea go haserre tz e n gara, ia arrazoirik gabe sarritan. Gisa horret a n , arimak bere mugim e n d u e kin gorputz e a n sortaraz t e n duen horrek berriro eragina izango du arima beraren g a n .

Paulinari

II. Kapitulua

Zer esan go dugu? Nahiko izango ote da esa t e a ikusi eta sinetsiren artea n aldea honet a n datzala, alegia, ikusi oraingo gauz ak ikusten direla, sinet si, berriz, gerokoak? Zalantz arik gabe , baina horret ar ako oraingo ak aipatz e a n , arimar e n edo gorputz are n sentime n a r e n aurre a n orain aurkezt e n direnei buruz ari gara, aurkezp e n horreng a t ik deitzen baitiegu oraingoak. Era horret a n ikusten dut argi hau gorputz ar e n sentime n bidez, eta nire nahia sum atz e n dut arimare n sentime n e n aurre a n aurkezt en delako eta nire baitan prese n t e dagoel ako. Baina dem a g u n norbait ek bere nahia adieraz t e n didala: haren ezpainak eta haren ahots a bertan dituda n arren, nahi hori ezkutu a n dago nire gorputz ar e n eta nire arimare n sentime n a r e n t z a t ; horrega t ik sinest e n dut eta ikusi, ez dut ikusten. Pertson a hori gezurre t a n ari dela uste badut, errealit at e a esan arren ez diot sines t e n . Beraz, gure sentime n e t a t ik kanpo daud e n a k sines t e n ditugu, haiei buruz emat e n den testigutz a egokitza t hartzen dugun e a n . Ikusi, ordea , gorputz ar e n edo arimar e n sentime n e n aurrea n aurkezt e n direnak ikusten ditugu, eta horrega tik deritzegu prese n t e a k . Bost dira gorputz ar e n sentime n a k: ikusi, entzun, usaindu, dast a tu eta ukitu. Ikusme n a begiei dagokie gehien b a t , batzue t a n best e sentime n e kin ere lotzen dugun arren; adibidez, «begira nolako distira» esat e n dugun modu a n, «begira nolako hotsa egiten duen, begira nolako usaina duen, begira zeinen gozo, begira zeinen bero dago e n » ere esan ohi dugu. Gure sentim e n e t a t ik kanpo daud e n a k sines t e n ditugula esan badut ere, aurrez ikusitakoak eta ikusiak izanare n ziurtasun a z orain gogoa n ditugun ak ez ditugu hem e n sartzen , nahiz eta oroitzerako a n prese n t e ez egon. Horiek ez daud e sines t e n diren gauz en artea n , ikusten direne n artea n baizik; horrega tik dira ezagun a k, ez best e sentime n ei eskaintz en diegun fedear e n eraginez , gogoan ditugulako baizik, eta dudarik gabe ikusi genituela badakigulako.

III. Kapitulua

Gauza ikusiek eta gauz a sinet siek osatz en dute gure jakintza. Ikusten ditugun edo ikusi ditugun gauz ei buruz lekukoak gara. Sinest e n ditugun ak, best e lekukoek gara m a tz a t e sines t er a , guk ikusten ez eta inoiz ikusi izana ere gogora tz e n ez ditugun gauze n zantzuak emat e n dizkiguten e a n hitzez, izkribuz edo best e edozein agiri motaz; agiriak errep ar a t z e a n ikusi ez dugun a sines t e n dugu. Arrazoiz esan ohi dugu, ikusten edota ikusi ditugun ak ez ezik testigutz a edo lekuko egokiak sinest ar azi dizkigun ak ere badakizkigula. Jakintzaz mintzo gaitezke, zerbait ziurtasun e z sinest e n dugun e a n ; arrazoiz sines t e n ditugun ak adime n az ikusten ditugula esan ohi dugu, gure sentim e n e n aurrea n prese n t e ez egon arren. Izan ere jakitea adime n ari dagokio, gorputz ar e n sentim e n a z edo arimaz haute m a n eta ezagu tu duen zerbait atxiki duen e a n ; fede a adimen a z ikusten da bene t a n , nahiz eta fede az sinest e n dugun ikusten ez dena. Horrega t ik dio Pedro apostoluak: Ikusi gabe ere sines t e n duzue n hareng a n (1 P. 1, 8). Eta Jaunak berak: Zoriontsu ak ikusi gabe ere sinet si duten ak (Jn. 20, 29)

Dema gu n norbaiti esa t e n zaiola: «Sinets ezazu Kristo hilen artetik berpiztu dela». Errepara ezazu zer ikusten duen eta zer sines t e n , sinest e n duen e a n eta biak ongi bereizten dituen e a n . Ahotsa entzut e n dion norbait ikusten du; ahotsa bera ere, ares tian azaldu denez, korporalki ikusten diren gauze n artea n sailkatu dugu. Bi gauz a daud e hem e n: testigua eta testigutz a, bata begiei eta best e a belarriei doakie. Baina agian, best e zenbait testigutz ar e n itzalak berm a tz e n du testigu hau, hala nola: Idazteu n ar e n edo best e zenbai t libururen itzalak, eta hauek eragind a fedea eskaini du. Idazteu n ak irakurtze a n gorputz ar e n begiez ikusten diren objektuak dira, edota belarriez sum atz e n ditu entzut e n dituen ak . Adimen az ikusten du trazu idatziek edo sentim e n e k adierazi dioten esan a hia . Inolako zalantz arik gabe , baietz , sines t e n duela erantzut e n duen bere fede a ere ikusten du; fede ak egin diezaioke e n mes e d e a r i buruzko gogoet a ikusten du. Erlijioa onartzeko prest dago e n bere nahim e n a ikusten du. Pizkund e a r e n nolabai t eko irudia ere ikusten du

eta bere ariman eratz en du irudi hau, ezin baitu berau gabe ulertu korporalki gerta tu zela dioten a , sinet si nahiz sinetsi ez.

IV. Kapitulua

Aitzinsolas hauei esker, dago e n e k o ongi ikasiko zenue n zer den ikuste a begiez zein adimen a z , eta zertan bereizten diren ikustea eta sines t e a . Sinest e a adime n az gauz atz e n da eta adimen a z ikusten , gure fedea adimen a r e n aurrea n nabar m e n agertz en delako. Baina fede horrekin sinest e n ditugun ak Kristo berpiztuare n gorputz a bezain urruti daud e gure begien begirad a t ik; eta zure fedea eta nire adime n ar e n begirad a elkarreng a n dik aldentz e n diren neurri berea n urruntz en dira inoren adime n ar e n begirad a t ik; gorputz ez ikusten ez dudan arren, baduzula uste dut, zuk zeuk ere ez baituzu gorputz az ikusten , ez eta nik adime n az , zuk ikusten duzun eran; baina neure a bai, ikus dezaket , zuk ezin baduz u ere. Inortxok ez daki, izan ere, gizakiaren g a n zer gerta tz e n den, beraren g a n dago e n giza espirituak baizik (1Kor. 2, 11). Jauna etorri eta ilunpet ako sekre tu ak argitu eta bihotzeko pentsa m e n d u a k agirian jarriko dituen arte (1Kor. 4, 5), bakoitzak bereak ez ezik inorenak ikus ditzan. Gure baitan ikusten dugun az dihardu el a, Apostoluak dio inork ere ez dakiela bertan zer gerta tz e n den, norberar e n g a n dagoe n giza espirituak baino; ikusi gabe sines t e n dugun ari buruz fededu n asko dagoel a badakigu, eta gu geu ere fededu n askok ezagutz e n gaitu.

Jeronimori

II. Kapitulua

Ezer baino lehen, azaldu nahi dizut nire konben tzim e n d u a , alegia, arima gorpuzga b e a ere badel a, adimen eskas eko ei hau burua n sartze a zaila izango bada ere. Behar ez den eztab aid a rik ez dut susper tu nahi, ez eta arrazoiz nozitu ere: errealit at e a bistan bada , hitzen ingurua n ez dago zertan eztab aid a t u rik. Gorputz deitzen badiogu subst a n tzia, esentzia edo darabilgun edoz ein hitz egokiagoz, bere hartan nolabait dagoe n a ri , arima gorputz a da. Gorpuzga b e a deitu nahi badiogu guztiz aldaezina den eta edonon osorik dagoe n naturari soilik, arima gorputz a da. Baina gorpuztz a t hartzen badu gu espaziozko leku luze- zabal- altu bate a n kokatzen eta mugitzen denari, halako moldez non haren zati handiago batek leku zabalago a bete tz e n duen eta zati txikiagoak leku murritzago a , eta osoa atala baino handiago a den, ordua n arima ez da gorputz a. Arimatzen duen gorputz osoan zehar hedatz e n da arima, ez ordea lekuzko zabalkund ez , bizi arret a g a t ik baizik; osorik dago gorputz are n partikula guztiet a n , atal txikiago et a n ez da txikiago a, ez handiago e t a n handiago a; atal batzue t a n arret a t s u a g o dago, best e batzue t a n arret a gutxiagoz, baina atal orotan eta banat a n oso- osorik dago. Orobat, bere osotasu n e a n sentitzen du gorputz e a n sentitzen duen a , gorputz ar e n atal bate a n izan arren; haragi bizitan ukitzen baduzu, nahiz eta puntutxo ñimiño bate a n izan, puntu hori gorputz ar e n osotas u n e a n ia nabari tzen ez bada ere, arima oso- osorik ohartuko da ukitze horret az; sentitzen dena ez da gorputz osora hedatz e n , kitzikatu den puntua n soilik sentitzen da.

Nola antze m a n g o dio arima osoak gorputz osoan gauz atz e n ez denari, ez bada arima oso-osorik dagoel ako ukitu den lekuan, gainontz eko a utzi behar izanik gabe oso- osorik puntu horret a n egoteko? Arimaren prese n tziari esker bizi dira, best alde , ukituak izan ez diren gainontz eko puntu guztiak. Sentsazioa zenbait atalet a n aldi berea n gerta tu bada , arima osoak nabari tzen du atal horietako bakoitzea n . Ezingo luke, beraz, osorik egon aldi berea n gorputz ar e n atal guztiet an eta atal bana t a n , gorputz ak lekuzko espazioet a n heda tz e n diren modura hedat uko balitz, atal txikiagoez leku murritzago a betez eta handiago ez zabalago a . Arimari gorputz deitzen zaio, baina ez da Lurra, airea, ura eta eterra moduko gorputz a . Hauek guztiak handiago ak dira toki handiago a bete tz e n duten e a n , txikiagoak toki txikiagoa bete tz e n duten e a n , eta ezein ez dago osorik atale t ariko bate a n; gorputz ar e n atalak espazioare n atalekin bat datoz. Gorpuzdu n a nahiz gorpuzga b e a dela esan, arimak bere izaera propioa dauka, mundu itzelaren osagai guztiak baino bikainago a den subst a n tzia bate tik sortua; ezin dugu arima irudikatu haragizko sentim e n e z sumatz e n ditugun irudi gorpuzdun e n inongo fantasia bidez; adimen e z ulertzen da, bizitzaz sentitzen. Ez diot hau dakizkizun gauzak zuri irakatsi nahian, arimari buruz nire sinest e sendo a adieraz t eko baizik. Problem ak proposa ditzad a n e a n inork pents a ez dezan arimari buruz zientziak edo fede ak ez didat el a ezer irakas t e n .

AurkibideaHITZAURREA 7

BIBLIOGRAFIA 31

AKADEMIKOEN AURKA 33

Contra Acade micos

BIZITZA ZORIONTSUA 55

De beata vita

ORDENA 67

De ordine

BAKARRIZKETAK 83

Soliloquia

ELIZAREN OHITURAK ETA MANIKEOENAK 93

De moribus Ecclesiae et Manicheoru m

ERABAKIMEN LIBREA 101

De libero arbitrio

MAISUA 171

De magistro

ERLIJIO EGIAZKOA 199

De vera religione

SINESTEAREN ONURA 209

De utilitate credendi

AITORTZAK 211

Confes siones

IKUSTEN EZ DIREN GAUZEI BURUZKO FEDEA 267

De fide rerum quae non videntur

ONGIAREN IZAERA MANIKEOEN AURKA 271

De natura boni contra Manicheos

KRISTAU DOKTRINA 281

De doctrina christiana

HASIERA HITZEZ HITZ 287

De Genesi ad littera m

TRINITATEA 295

De Trinitate

ENKIRIDION 339

Enchiridion

JAUNGOIKOAREN HIRIA 347

De Civitate Dei

GUTUNAK 385