POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA...

14
POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS Language family: Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Language codes: ISO 639-1 pl ISO 639-2 pol ISO 639-3 pol inclusive code individual code: szl Silesian Glottolog: poli1260. Linguasphere: 53-AAA-cc < 53-AAA-b… -d (varieties: 53:-AAA-cca to 53-AAA-ccu). Beste izen batzuk (autoglotonimoa: język polski): polish [PQL] hizk. Polonia; halaber AEB, Alemania, Australia, Austria, Azerbaijan, Belarus, Errumania, Errusia (Europa), Eslovakia, Ukraina, Estonia, Eslovenia, Finlandia, Hungaria, Israel, Kanada, Kazakhstan, Letonia, Lituania, Txekiar Errepublika, United Arab Emirate ere. polish romani, dial romani, baltic [ROM]. ALEMANIA polish (polski, polnisch) [PQL] 241.000 hiztun. Indo- European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera nagusia Polonian. ERRUMANIA

Transcript of POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA...

Page 1: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

POLONIERA

POLISH, POLACO, POLONAIS

Language family: Indo-European, Slavic, West, Lechitic.

Language codes:

ISO 639-1 pl

ISO 639-2 pol

ISO 639-3 pol – inclusive code

individual code:

szl – Silesian

Glottolog: poli1260.

Linguasphere: 53-AAA-cc < 53-AAA-b… -d

(varieties: 53:-AAA-cca to 53-AAA-ccu).

Beste izen batzuk (autoglotonimoa: język polski): polish [PQL] hizk. Polonia; halaber AEB, Alemania,

Australia, Austria, Azerbaijan, Belarus, Errumania,

Errusia (Europa), Eslovakia, Ukraina, Estonia,

Eslovenia, Finlandia, Hungaria, Israel, Kanada,

Kazakhstan, Letonia, Lituania, Txekiar Errepublika,

United Arab Emirate ere.

polish romani, dial romani, baltic [ROM].

ALEMANIA

polish (polski, polnisch) [PQL] 241.000 hiztun. Indo-

European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera nagusia

Polonian.

ERRUMANIA

Page 2: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

polish (polski) [PQL] 10.000 hiztun. Indo-European, Slavic,

West, Lechitic. Ikus sarrera nagusia Polonian.

ESLOVAKIA

polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic,

West, Lechitic. Ikus sarrera nagusia Polonian.

ISRAEL

polish (polski) [PQL] 100.000 hiztun jatorriz poloniarrak

diren 272.000tik (1992, H. Mutzafi). Indo-European,

Slavic, West, Lechitic. Denek dute hebreera 2.

hizkuntza, baina nahiago dute poloniera. Jatorri

poloniarra duten beste askok jidish edota hebreera

mintzatzen dute 1. edo 2. hizkuntza bezala. Judua. Ikus

sarrera nagusia Polonian.

POLONIA

polish (polski, polnisch) [PQL] 36.544.000 hiztun,

populazioaren % 98 (1986). Herrialde guztietako

populazio osoa 44.000.000 (1999, WA). Halaber

mintzatua AEB, Alemania, Australia, Austria,

Azerbaijan, Belarus, Errumania, Errusia (Europa),

Eslovakia, Ukraina, Estonia, Eslovenia, Finlandia,

Hungaria, Israel, Kanada, Kazakhstan, Letonia, Lituania,

Txekiar Errepublika, United Arab Emiraten ere. Indo-

European, Slavic, West, Lechitic. Dialektoa: upper

silesian. Hizkuntza nazionala. SVO, latindar idazkera.

Page 3: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

TXEKIAR ERREPUBLIKA

polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic,

West, Lechitic. Ikus sarrera nagusia Polonian.

Hizkuntza / lengua: poloniera / polish / polaco / polonais.

Hiztunak / hablantes: 39.389.000 (Rafael del Moral).

Herrialdea / país: Polonia (37.770.000), Letonia (50.000),

Lituania (260.000), Suedia (39.000), Mendebaldeko

Bielorrusia (60.000),Ukraina (30.000), Alemania

(280.000), Ipar Moravia Txekiar Errepublikan (60.000)

eta Frantzia (50.000). Halaber AEB (860.000), Kanada

(230.000) eta Australia (70.000).

oOo

HISTORIA. Eslaviar familiako mendebaldeko adarreko

indoeuropar hizkuntza, adar berekoak izanik txekiera eta

eslovakiera ere, biak polonieraren oso antz handikoak.

Erdi Aroan, germaniar herriek agintzen zuten

polonieraren gaurko domeinuan eta alemana izan zen

kulturako hizkuntza elitista. Polonia kristau bihurtu zen X.

m.an eta estatu independente bihurtu zen, batzuetan

boteretsua eta 1569an Lituaniarekin batera Bielorrusia eta

Ukraina menderatu zituzten. Subirania hura 1795ean

desagertu zen eta lurraldea Prusiak, Austriak eta Errusiak

partekatu zuten.

Poloniar poeta handiak berpizkundean agertu ziren, Jan

Kochanowski (1540-1584) humanista haien artean. XVI.

m.an Poznanen inguruko dialektoetan adierazitako

literatura indartu zen, Poloniaren mendebaldean. II. Mundu

Page 4: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

Gerran bere fronterak era drastikoan murriztu zitzaizkion.

Gero hainbat hamarkadatan sobietar eraginpean mantendu

zen. Larogeiko urteetan berreskuratu zuen askatasuna.

Polonierak bere jatorriko hizkuntzaren ondarea

mantendu egin du Erdi Aroan txekiera, germaniera eta

latinetiko hitzak asmilitu arren eta oraintsu errusiera,

ukrainera, frantses eta ingelesetik jasotako neologismoez

gain. Poloniaren hegoaldean 200 bat mila poloniarrek

mintzatutako aldagaiari kasubiera deritza eta askorentzat

polonieraz independente den eslaviar hizkuntza da.

HIZKUNTZA. Ezaugarri nagusiak.

Fonetika. A) Fonetika oso konplexua du, batez ere

euskaldunon belarrientzat. Zazpi fonema bokaliko ditu eta

35 kontsonantiko. Bokal luze eta laburren arteko

berezitasuna galdua du eta halaber zenbaki duala, adar

bereko hizkuntza gehienek bezalaxe. B) a, e bokal

sudurkariak dituen eslaviar hizkuntza bakarra da, eslaviera

zaharrarengandik datozkionak. C) Ez du q eta v atzerritar

hitzetan bakarrik agertzen da. D) Azentua azken aurreko

silabak hartzen du.

Morfosintaxia. A) Singularrean 3 genero ditu:

maskulinoa, femeninoa eta neutroa. B) Badu deklinabidea:

6 kasu izenei, izenordainei eta adjektiboei aplikatuak;

bokatiboa, 7. kasua, izen-izenordainekoekin bakarrik

erabiltzen da adierazpen funtzioarekin. C) Aditzak generoa,

pertsona eta numeroa kontuan hartuz jokatzen dira. D)

Perpausaren ohiko ordena Subjektua +Aditza + Osagarriak

da. E) Mailegu ugari ditu aleman edo frantsesetik eta

latinaren eragin handia du. F) Hona hemen polonieraz

lehenengo 10 zenbakiak: jeden (1), dwa (2), trzy (3), cztery

Page 5: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

(4), pieć (5), szesć (6), siedem (7), osiem (8), dziewieć (9),

dziesieć (10).

Idazkera. Karaktere latinoekin idazten da eta tradiziozko

ortografia mententzen du. Alfabetoan duen zeinu berezi

bakarra [ł] da, w erdikontsonantearen baliokidea, ohiko

hitzetan oso ugaria.

***

HISTORIA. Lengua indoeuropea de la rama occidental

de la familia eslava de la que también forman parte el checo

y el eslovaco, lenguas con las que guarda grandes afinidades.

Durante la Edad Media los pueblos germanos dominaron

el actual dominio del polaco, y el alemán fue la lengua

elitista de cultura. Polonia, que se había convertido al

cristianismo en el s. X, se convirtió en estado independiente,

a veces poderoso, unido a Lituania en 1569 para dominar

Bielorrusia y Ucrania. Aquella soberanía desapareció en

1795 y su territorio fue repartido entre Prusia, Austria y

Rusia.

Los grandes poetas polacos aparecen en el renacimiento,

entre ellos el humanista Jan Kochanowski (1540-1584). En

el s. XVI emergió la literatura expresada en los dialectos que

rodean Poznan, al oeste de Polonia. En la II Guerra Mundial

sus fronteras fueron drásticamente reducidas. Luego se

mantuvo en la órbita soviética duranre décadas. En los años

ochenta recuperó otra vez su independencia.

El polaco ha mantenido su patrimonio lingüístico original

después de asimilar los préstamos medievales del checo,

germánico y latín, y más recientemente ha recibido

neologismos de origen ruso, ucraniano, francés e inglés. La

Page 6: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

variedad hablada al sur de Polonia por unas 200.000

personas es llamada casubio y para muchos constituye una

lengua eslava independiente del polaco.

LENGUA. Principales características.

Fonética. A) Especialmente compleja es su fonética,

sobre todo al oído de loa hablantes de euskara. Posee 7

fonemas vocálicos y 35 consonánticos. Ha perdido la

distinción entre las vocales largas y breves y el número

dual, como la mayoría de las lenguas de su rama. B) Es la

única lengua eslava que posee vocales nasales a, e, que

proceden de las nasales que tuvo el antiguo eslavo. C) No

tiene q y la v solo aparece en las palabras extranjeras. D) El

acento recae casi siempre en la penúltima sílaba.

Morfosintaxis. A) Tiene 3 géneros en singular:

masculino, femenino y neutro. B) Mantiene la declinación: 6

casos que se aplican a los nombres, pronombres y adjetivos;

el vocativo, que es un séptimo caso, solo se emplea con los

nombres y pronombres en función expresiva. C) Los verbos

se conjugan atendiendo al género, persona y número. D) El

orden habitual de la oración es Sujeto + Verbo +

Complementos. E) Numerosos préstamos del alemán o el

francés y gran influencia latina. F) Los 10 primeros números

en polaco son: jeden (1), dwa (2), trzy (3), cztery (4), pieć

(5), szesć (6), siedem (7), osiem (8), dziewieć (9), dziesieć

(10).

Escritura. Se escribe con el alfabeto latino. El único

signo exclusivo de su alfabeto es [ł] que equivale a la

semiconsonante w, muy frecuente en las palabras usuales.

GRAMATIKAK, METODOAK, ESKULIBURUAK

Page 7: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

EL POLACO EN 4 SEMANAS, Curso básico intensivo de

polaco, Marzena Kowalska, 18x13, 454 or., Warszawa,

2015.

GRAMÁTICA POLACA, Fernando Presa González,

Lingüística, Cátedra, oso bibliografia oparoa, 21x13,5,

404 or., Madrid, 2008.

JAK PISAĆ PO ANGIELSKU?, listy, kartki, SMS-y,

maile, ogłoszenia, Dla Każdego: > zycie prywatne, >

praca i biznes, > nauka, Współczesny samouczec, >

wzory angielskie z tłumaczeniami, Langenscheidt, Sonia

Brough, Birgit Abegg, Michael Benford, 21x14, 127 or.,

Warszawa, 2004.

HIZTEGIAK, LEXIKOAK

ANGIELSKO-POLSKI / POLSKO-ANGIELSKI, Piotr

Domański, 16,5x11,5, 240 or., Warszawa, 2004.

POLSKO-HISZPAŃSKI / HISZPAŃSKO-POLSKI, Hispański, 19x12, 767 or., München, 2015.

POLSKO-ŁACIŃSKI / ŁACIŃSKO-POLSKI,

Dictionarium Latino-Polonicum / Polonico-Latinum,

Słownik, 15x10, 754 or., (?).

WŁOSKO-POLSKI / POLSKO-WŁOSKI, Anna

Jedlińska, 14x10, 186 or., Warszawa, 1987.

POLONIAR ALFABETOA

POLISH ALPHABET ł

Page 8: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

Letrak / Letters

Poloniar alfabetoa / Polish alphabet

Uppercase A Ą B C Ć D E Ę F G H I J K L Ł M N Ń O Ó P R S Ś T U W Y Z Ź Ż

Lowercase a ą b c ć d e ę f g h i j k l ł m n ń o ó p r s ś t u w y z ź ż

There are also seven digraphs (ch, cz, dz, dź, dż, rz, sz).

Diakritikodun letrak / Letters with diacritics

Upper

case Ą Ć Ę Ł Ń Ó Ś Ź Ż

HTML

entity &#260; &#262; &#280; &#321; &#323;

&#211;

&Oacute; &#346; &#377; &#379;

Unicode U+0104 U+0106 U+0118 U+0141 U+0143 U+00D3 U+015A U+0179 U+017B

Result Ą Ć Ę Ł Ń Ó Ś Ź Ż

Lower

case ą ć ę ł ń ó ś ź ż

HTML

entity &#261; &#263; &#281; &#322; &#324;

&#243;

&oacute; &#347; &#378; &#380;

Unicode U+0105 U+0107 U+0119 U+0142 U+0144 U+00F3 U+015B U+017A U+017C

Result ą ć ę ł ń ó ś ź ż

FONOLOGIA

Bokalak

Page 9: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

Example words

Polish script IPA Example

i /i/ miś ('teddy bear')

e /ɛ/ ten ('this one')

y /ɨ/ mysz ('mouse')

a /a/ kat ('executioner')

u / ó /u/ bum ('boom')

o /ɔ/ kot ('cat')

Polish nasal vowels

Polish

script IPA Description

English

approximation

Polish

example

ę /ɛ/̃

nasal open-mid

front

unrounded

nasal e, similar to

the vowel in ben

węże

('snakes')

ą /ɔ̃/ nasal open-mid

back rounded

nasal o (not a),

similar to the vowel

in long

wąż

('snake')

Kontsonanteak

Page 10: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

Polish consonants

Bilabial Labio-

dental Dental/Alveolar Retroflex Palatal

Velar Glottal

palatalized plain

Nasal m n ɲ (ɲ)

Plosive p b t d kʲ ɡʲ k g

Affricate t͡ s d͡z t͡ ʂ̠ d͡ʐ̠ t͡ ɕ d͡ʑ

Fricative f v s z ʂ̠ ʐ̠ ɕ ʑ (xʲ) x (ɣ) (ɦ)

Trill r

Approximant l j w

The retroflex consonants are also transcribed with /ʃ/, /ʒ/, etc. However, laminal retroflex is more accurate. /kʲ/ and

/ɡʲ/ are less commonly transcribed as /c/ and /ɟ/. /ɲ/, /t͡ ɕ/, /d͡ʑ/, /ɕ/, and /ʑ/ are alveolo-palatal. In some Polish dialects,

/ɦ/ is distinguished from /x/ (see below).

Example words

Polish

script IPA Example

Polish

script IPA Example

m /m/ masa

('mass')

dź /

dz(i) /d͡ʑ/ dźwięk ('sound')

b /b/ bas ('bass') ć / c(i) /t͡ ɕ/ ćma ('moth')

p /p/ pas ('belt') ż / rz /ʐ/ żona ('wife')

rzeka ('river')

w /v/ wór ('bag') sz /ʂ/ szum ('rustle')

f /f/ futro ('fur') dż /d͡ʐ̠/ dżem ('jam')

n /n/ noga ('leg') cz /t͡ ʂ̠/ czas ('time')

Page 11: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

d /d/ dom

('home') ń / n(i) /ɲ/ koń ('horse')

t /t/ tom

('volume') g(i) /ɡʲ/ gips ('plaster cast')

z /z/ zero

('zero') k(i) /kʲ/ kiedy ('when')

s /s/ sum

('catfish') g /ɡ/ gmin ('populace')

dz /d͡z/ dzwon

('bell') k /k/

kmin ('caraway'),

buk ('beech tree')

c /t͡ s/ co ('what') h / ch /x/ hak ('hook'), chór

('choir')

r /r/ krok ('step') j /j/ jutro ('tomorrow')

l /l/ pole

('field') ł /w/

małi ('small'), łaska

('grace')

ź / z(i) /ʑ/ źrebię

('foal') l(i) /ʎ/ liść ('leaf')

ś / s(i) /ɕ/ śruba

('screw')

h(i) /

ch(i) /xʲ/

historia ('history'),

chichot ('giggle')

Polish hard and soft consonants (auditory distinction)

before

i or y

m

m

b

b

p

p

w

v

f

f

not

before

i

n

f

d

d

t

t

z

z

s

s

h / ch

x

ł

w r

r

ż/rz

ʑ

sz

ʂ

d͡ʐ̠

cz

t͡ ʂ̠

dz

d͡z

c

t͡ s

not

before

ń/n(i)

ɲ

dź/dz(i)

d͡ʐ̠

ć/c(i)

t͡ ɕ

ź/z(i)

ʑ

ś/s(i)

ɕ

g(i)

ɡʲ

k(i)

h(i)/ch(i)

l

l

j

j

Page 12: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

y

neither

before

i nor

before

y

g

ɡ

k

k

Polish hard and soft consonants (inflectional distinction)

hard m

/m/

b

/b/

p

/p/

w

/v/

f

/f/

n

/n/

d

/d/

t

/t/

z

/z/

s

/s/

c

/t͡ s/

l

/ xʲ

r

/r/

g

/ɡ/

k/

/k/

(c)h

/x/

dz

/d͡z/

rz/ż

/ʐ/

sz

/ʂ/

/d͡ʐ̠/

cz

/t͡ ʂ̠/

j

/j/

ł

/w/

soft m(i)

/mʲ/

b(i)

/bʲ/

p(i)

/pʲ/

w(i)

/vʲ/

f(i)

/fʲ/

ń/n(i)

/ɲ/

d(i)

/dʲ/

t(i)

/tʲ/

ź/z(i)

/ʑ/

ś/s(i)

/ɕ/

ć/c(i)

/t͡ ɕ/

l(i)

/lʲ/

r(i)

/rʲ/

g(i)

/ɡʲ/

k(i)

/kʲ/

(c)h(i)

/xʲ/

dź/dz(i)

/d͡ʑ/

Ortografia / Orthography

Upper

case

Lower

case

Usual

Phonemic value

A a /a/

Ą ą /ɔ̃/

B b /b/

C c /t͡ s/

Ć ć /t͡ ɕ/

D d /d/

E e /ɛ/

Ę ę /ɛ/̃

F f /f/

G g /ɡ/

Page 13: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

H h /x/

I i /i/

J j /j/

K k /k/

L l /l/

Ł ł /w/

M m /m/

N n /n/

Ń ń /ɲ/

O o /ɔ/

Ó ó /u/

P p /p/

R r /r/

S s /s/

Ś ś /ɕ/

T t /t/

U u /u/

W w /v/

Y y /ɨ/

Z z /z/

Ź ź /ʑ/

ż ż /ʐ/

Note that Polish /ʂ/, /ʐ/, /ʈ͡ ʂ/, /ɖ͡ʐ/ are laminal

postalveolar and may be most accurately transcribed using

theIPA retracted diacritic as [s̠], [z̠], [t͡ s̠], [d͡z̠] respectively.

Also note that Polish ń (transcribed here /ɲ/) is not palatal,

having the same place of articulation as /ɕ/ and /ʑ/.

Page 14: POLONIERA POLISH, POLACO, POLONAIS szlgramateka.eus/source/POLONIERA.pdf · TXEKIAR ERREPUBLIKA polish (polski) [PQL] 50.000 hiztun. Indo-European, Slavic, West, Lechitic. Ikus sarrera

Testu-lagina polonieraz / Sample text in Polish

Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swojej

godności i prawach. Są obdarzeni rozumem i sumieniem i

powinni postępować wobec siebie w duchu braterstwa.

Itzulpena / Translation

Euskaraz: Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira,

duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta

kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez

jokatu behar dute. (Giza Eskubideen Aldarrikapen

Unibertsaleko 1. artikulua).

Ingelesez: All human beings are born free and equal in

dignity and rights. They are endowed with reason and

conscience and should act towards one another in a spirit of

brotherhood.

(Article 1 of the Universal Declaration of Human Rights)