Pasaia 1805-2005: 200 urteko batasuna (Sorgiñarri 1)
description
Transcript of Pasaia 1805-2005: 200 urteko batasuna (Sorgiñarri 1)
David Zapirain Karrika
Pasaia 1805-2005200 urteko batasuna
David Zapirain Karrikak zuzendutako bilduma
Pasaia 1805-2005200 urteko batasunaDavid Zapirain Karrika
2. argitaraldia
José Vargas Ponceren txostena du (1804ko uztaila)Juan Carlos Mora Afánek transkribatua eta oharrez hornitua.
2005
Irudiak: Aipatu ezean, liburuaren egilearenak.
Azaleko irudia: Georges Carpenterren irudi batetik aterata (Untzi Museoaren Bilduma, Donostia).
Euskara: BIHUR itzulpenak. [email protected]
Diseinu eta maketazioa: www.eragin.com
Inprimategia: Gráficas Lizarra
ISBN: 84-931524-5-5
Lege gordailua: SS-527/05
Aita:Kendu zizuten
Pasaiaren truke.
Bigarren ediziorako egilearen oharra
Liburuaren egile nagusia naizenez, eskertu egin nahi nuke liburuak izan duen harrera ona, harrera on hori biga-rren edizioa beharrezko egiteraino iritsi baita.
Arrakasta apal honetan, dudarik gabe, zerikusi handia izan du Pasaiak, batu zenetik 200 urte dituen honetan, biziduen une delikatuak. Une honetan itxaropen handiak ditugu eta pasaitar guztioi iruditzen zaigu une erabakigarria delahurbileneko etorkizunari gutxieneko bermearekin heltzeko.
Hala bada, kontuan harturik pasaitarrei beren herri maite eta bitxiaren sorrera iluna azaltzen lagunduko zien libu-rua eskaintzea genuela xede, esan dezakegu gure xedea ongi baino hobeki bete dela.
Honekin batera, eta espero genituen arren, harritzekoa izan da liburuak sortu duen oihartzuna eta polemika, asko-tan liburuan azaldutakoarekin batere zerikusirik ez duena, non eta ez den liburua betaurreko guztiz lokalistekin ira-kurtzen, udal mugen afera tarteko. Bistan dago udal-mugena Pasaiaren sorrerakoan hitzartu zenaren zati garrantzizkoaeta ezin bereizia dela. Datuak bistakoak dira: 1805ean sortzen den Pasaiako udalerriak eskuduntza jakin batzuk ditu,bestelako daturik agertu ezean –oraindik ez dago halakorik- legez indargabetu ez direnak. Historialari eta aditu askokdatu horren garrantzia gutxietsi egin dute, eta gertaeren ondoko bilakaera dekretatu diren legezko xedapenekin naha-si dute. Hain justu garapen horixe da, maltzurra bezain sinestezina, nabarmendu nahi izan duguna; izan ere, gordin-tasun guztiarekin uzten du agerian portu-inguruko eskualdeko erantzule politikoek eta sozialek historikoki egin dutenpolitika eskasak zer ondorio eman duen, eta aldi berean etekin pribatuak lortzearren gertatu diren norgehiagokak herri-tar gehienen ongizatearen kaltean. Horrek guztiak, intriga politiko eta eskumenezko dosi handi batekin ongi nahasirik,ingurunearen garapen ekonomiko eta soziala atzeratu egin zuen, eta haren zuzendaritza nagusia bertatik kanpo utzi.
Horregatik guztiagatik, gorago aipatutako xedeari beste bat eransten ausartzen gara. Nahi genuke argitalpen honekerakuts dezan nola ez diren arazoak konpontzen, eta, beraz, Pasaiarako eta eskualde osorako irtenbideak aurkitzenlagun dezan, hartara hogeita batgarren mendean aurreko mendeko azken hamarkadetan baino modu duin eta oparo-agoz koka gaitezen. Badakigu zein den bide okerra. Bide zuzena aurkitzen lehiatzea komeni da.
David Zapirain Karrika2005eko urria
Aurkezpena
Berrehun urte. Bi hitz besterik ez 1805ko ekainaren 1ean Pasaiako Hiribildu berria sortu zentik bi mende pasadirela adierazteko. Hitz gutxi eta hotzak emango dute agian, eta hala lirateke data hutsean soilik geratuko
bagina, aurreko gertakarien berri izan gabe.
Ohore handiz aurkezten dudan obra honek ikuspegi ezin hobea eskaintzen digu, bai Carlos IV.ren ErregeAgindua ekarri zuten gertakari historikoez, gipuzkoar udalerri berri bat sortzea aldarrikatzen zuena; eta baita ait-zindariez ere, mendeetan zehar egin ezina zirudiena ahalbidetu zuten horiez.
Are gehiago, gure herria eta bere berezitasunak hobeto ulertzen laguntzen digu; berezitasun horiek hasiera-hasieratik izan dira agerikoak, Donibane (ordurako Hondarribiarekiko independiente zena) eta San Pedro(orduan Donostiako auzo zena) elkartu eta jurisdikzio administratibo bakarra eratu zutenetik.
Berezitasun horiek areagotu egin ziren, alde batetik, tren eta N-1 errepideko zirkulazio eta merkantzia-garraioaren beharrengatik sortu zen Antxo udalerrian sartu zenean; eta bestetik, Trintxerpek izandako garape-nagatik, inguruan sortutako arrantza eta industria jardueren ondorioz.
Gainera, liburuak merezitako errekonozimendua egiten dio orain arte bidegabeki ahaztuta egon den JoseVargas Ponce jaunari: Pasaiaren egiazko sortzailea, eta bere ekonomia- eta lurralde-interesen defendatzaile sut-sua.
Gure udalerria badiaren eta portuaren inguruan sortu eta hazi da eta beti bertako joan-etorriei lotuta egonizan da. Bere historia ezagutzeak oraingo errealitatea hobeto ulertzen lagunduko digu eta aldatzeko egin beharden lanaren bidea erakutsiko digu, berritzeko gogoz, aurrera egiteko gogoz, proiektu berritzaileekin, garai bate-an izan zuen oparotasuna berreskuratze aldera, merezi baitu.
Izaskun Gómez CermeñoPasaiako Alkatea
Bigarren ediziorako egilearen oharra 007
Aurkezpena 009
Hitzaurrea 013
1. PASAIAREN BAT EGITEA ETA INDEPENDENTZIA 019
1.1 Vargas Ponce: bere bizitzari buruzko ohar labur batzuk. 021
1.2 Vargas eta Gipuzkoa. 022
1.3 Vargas Ponceren txostenaren ezaugarriak: 1804ko uztaila. 023
2. PASAIAKO PORTUAREN HISTORIA. 600 URTEKOAUZIAAZTERTUZ 029Vargas Ponceren txostenaren 1. puntutik 68. puntura arte
2.1 Portuaren inguruko herriak. 030
2.2 Lehen tirabirak badiaren jabetzaren eta erabileraren inguruan. 032
2.3 Goren unea eta gainbehera donostiarren mende. 037
2.4 1376ko epaia eguneratzeko saiakerak. 039
2.5 Irtenbiderik gabe. 043
3. ALDATZEKOARRAZOIAK. Vargas Ponceren txostenaren 69. puntutik 114. puntura 047
3.1 Pribilegioa iraungi egin da. 048
3.2 Portuaren garbiketa. 056
3.3 1799: pribilegio donostiarraren amaiera. 065
4. PASAIA BERRI BATAUZIA KONPONTZEKO 069Vargas Ponceren txostenaren 115. puntutik 133. puntura
4.1 Irtenbide-proposamena. 070
4.2 Aurreikus daitezkeen abantailak. 073
5. PASAIA ELKARTURIK ETA INDEPENDIENTE 077
5.1 Lehen udalbatza: 1805eko abuztua. 079
5.2 Berrikuntza positiboak. 086
6. UDALERRI BERRIA, MUGA BERRIAK 091
6.1 Pasaiako udalerriaren hedadura. 093
6.2 Udal-mugengatik sortutako auzia. 096
7. VARGAS PONCEREN XEDAPENEN ETA PLANOEN BERRESPENAKXIX. MENDEAN 103
7.1 Antxoren galera eta itzulera. 108
7.2 Batasunaren birmoldaketa. 113
7.3 Egoera berria, arazo zaharrak. 114
8. PASAIAREN MUGAK XX. MENDEAN 117
8.1 Udal frankistak: beretzeko azken saiakera. 1939-1948. 118
8.2 Hogeigarren mendeko bigarren erdia. 122
8.3 Trantsizioan zehar: “mugen batzordea”. 124
8.4 XXI. mendearen hasiera. 125
9. ZENBAIT ONDORIO: PASAIA PASAIARIK GABE 127
Oharrak 131
Bibliografia 135
1804KO VARGAS PONCE-REN TXOSTENA I-XXX
Hitzaurrea
David Zapirain historialari pasaitarraren lan hau, aurkezteko ohorea dudana, Pasaiako Udalaren eta AranzadiZientzia Elkartearen arteko lankidetzaren lehen fruitua da, duela bi urte baino gehixeago hasi zena Donostia
eta Pasaia arteko jurisdizkzio-mugei buruzko Txosten historikoa egiteko mandatua eman zitzaionean.
Esku artean duzuen lan historiografiko hau taxuzkoa eta zientifikoa da, eta bertan Pasaiako portuaren jurisdik-zioari buruzko auzia laburtzen da, zortzi mende luze dirauena, era atsegin eta irakurtzeko errazean.
Lan honek amaiera ematen dio gure udalerriaren historia hurbilari buruz egin diren irakurketa partzial, okereta testuingurutik kanpokoei, bere oroimen kolektiboan erroak egin dituztenei, eta hein batean iragan hurbilazdugun ezjakintasuna azaltzen dutenei.
Lan honen helburua Joseph Vargas Ponce errege-mandatariak 1804an idatzi zuen txostena aurkeztea da; ber-tan mendeetako auzi luzeari amaiera duina emateko Pasaiako udalerria sortzea proposatzen du, horretarako berejabetzapekoetatik erabat bazter utziaz Donostia.
Ebazpen-proposamena ere baden txosten honek 1805eko ekainaren 1eko Carlos IV.aren Agindua ekarri zuenberekin, gure udalerriaren benetako sorrera-gutuna duguna.
Horretaraz gero, egunotan Pasaiaren bigarren mendeurrena beteko da, Administrazio bakarraren menpekoudalerri bateratuarena, gisa denez, oso eztabaidatuak izan diren lurrez hornituarena, eta aurkezten dihardugunlan honetan ikusi dezakezuen bezala, gutxietsiak eta ezagutza-ezak estaliak izan direnak.
Zer gertatu zen 2002an Udalak Donostiarekiko lur-auziaren azterketan sakontzeko erabakia har zezan, etadelako lan hori Aranzadi Zientzia Elkarteari enkarga ziezaion?
Data horretan Pasaia eta Donostiako udaletako ordezkari politikoak bilerak egiten ari ziren osatu zen BatzordeMistoaren baitan, udal-mugapeen inguruan aldakuntzaren bat egiteko hitzarmena lortzeko asmoz, Donostiakoudal teknikariek idatzitako “Pasaia eta Donostiaren arteko udal-mugapeak aldatzea eta beren mugak” zeritzan agi-ria ardatz harturik.
Donostiako proposamenak Eskalantegi eta Azkuene kaleetako egungo banalerroak mantentzen zituen, hain-bat lur-sail elkarri lagatzea proposatzen zuen Antxoko mugak arrazionalizatzeko eta berritasun nabarmen batzekarren, Pasaiari ahoraino eramaten zion Molinao eremuko lursailen gozoki pozoitsua, hirigintza aldetik kude-atzeko zailak diren lurrak eskainiz. Trintxerpe eta San Pedrori dagokienez, Donostiak itsasorako irteera izan nahizuen Badian Platako Farolaren parean, eta eraikin horren erditik igarotzea bien arteko muga.
Aurrerago, 1999ko martxoan “Donostia eta Pasaiako udalerrien Plangintzak Molinao erreka eta inguruneanuztargarri egin daitezkeen aztertzeko eta proposamena egiteko Protokoloa” zeritzan agiria onartu zen. Sinatuzuten Pasaiako alkate Bixen Itsasok, Donostiako alkate Odon Elorzak eta orduan Hirigintzako Foru Diputatu zenJorge Letamendiak (egun Donostiako Udaleko zinegotzi) Lurralde Antolamenduko Arteztarauetan aurreikusiazegoen baldintza zena, eta Donostiako udalak bete nahi zuena Landarro eta batez ere Auditz Akularrerako aurrei-kusiak zituzten garapenak burutan ateratzeko.
Inori ez zaio itzuriko bi prozesu hauen artean zegoen harreman estua.
Hala ere, Udalak ez zuen testuinguru honetan erabaki bere jurisdikzio mugei buruzko azterketa historiko-juri-dikoa enkargatzea. Jarrera hau ulertzeak lanak baditu ere, Udalak hain munta handiko negoziazio-prozesuan mur-gildua egonagatik ez zuen eskatu ezta Udal Idazkaria bilera haietan egotea ere, eta gaia hirigintzako aferatzat joeta Hirigintzako batzordera bideratu zuen. Delako batzorde horrek informazio-iturritzat Pasaiako PlangintzakoArau Subsidiarioak ditu, eta azalduko den bezala, lan honetan eskaintzen den errealitate juridiko-historiko kon-plexuaren berririk ez du.
Era horretan, berriz ere, historikoki behin eta berriz egin den huts bera egin zen: egungo egoera ontzat ema-tea, legezkotasun juridikoa auzitan ere jarri gabe.
Haatik, halabeharra tartekatuko zen gertaeren harian. Egun haietan –2002ko otsaila- Lezoko udalak zentraltermikoari zegokion Jarduera Ekonomikoen gaineko Zergaren kobrantza zela eta Pasaiako udalaren aurka jarrizuen auzi-eskeari erantzuna prestatzen ari nintzen; Lezok kobrantza berari zegokiola argudiatzen zuen, bere uste-tan zentralaren zatirik handiena udal-mugapean zuela eta.
Udaletxeko auzien defentsa edo txostenak prestatzean ohi dudan bezala, udaleko artxibozainari (ClaraBarbier antxotarra) eskatu nizkion zentral termikoaren gainean gure eskubideak oinarritzeko beharrezkoak izanzitezkeen aurrekariak, bere garaian emandako lizentziatik hasita.
Gaia korapilatzen hasi zen; izan ere, agiri batek beste batera ninderaman eta hark beste batera...azkenean,gogoan dut, mahaia ez ezik bulego osoa bete genuen kaxa, espediente, akta, lur-mugei buruzko plano eta...
Aurrekariak aurkitu nituen 1958koak, 59koak, 66 eta 69koak, eta horietan guztietan Udalak lelo bakarra zuen:mugak argitu beharra, beti “itsasoari irabazitako lurrak” kontuan, eta itsas-lehor eremu horri zegokiola, egun por-tu eremua dena.
Azkenean memento bat iritsi zen nire lanaren helburua alde batera utzi nuena, hots, zentral termikoaren ingu-ruko auzian gure tesi nagusia arrazoitzeko agiriak biltzeko lantegia: “ez da baketsua eta antzinatik egon da gataz-ka Pasaia eta Lezo arteko mugak zedarritzeko, oraindik egiteko dagoela behin betiko mugarritzea”, eta bat-bateanneure burua iraganerako bidaia zirraragarrian barna sumatu nuen, aurkikuntzarik aurkikuntza gero eta zirrarakjoago. Alde batera utziak nituen beste zeregin guztiak eta murgildua nintzen gai honen azterketan, paperez gai-nezka nuen bulegoa txukuntzeari ekinez.
Zantzu guztiek Vargas Ponceren Auto eta Planoaren notario-protokolora ninderamaten, Andoaingo notarioFrancisco Ignacio Fernandez Beldarrainek 1805eko abuztuaren 29an eskritura publiko bihurtutakora, non ofizialcadiztarrak hiribilduari udal-mugape berriak ematen zizkion 1805eko ekainaren 1eko Carlos IV.aren ErregeOrdena beteaz.
Errege Mandatariaren Autoari jarraiki, Bidebieta, Gaiztarro, Montesol, Herrera eta Intxaurrondo eta AltzatikBadiara eramaten duten isurialdeetan daudenak, beste batzuekin batean, Pasaiako udalerriaren zati dira.
Berehala ohartu nintzen axola handiko gertakaria nuela begi-bistan –Auto honi buruzko aurrekaririk ez nuenezagutzen udalean-; izan ere, plano hau ondoko bi epairekin gurutzatzeak, Estatu Kontseiluaren administrazio-auzietarako Auzitegiak 1890ko ekainaren 21ean Pasaia eta Donostia arteko auzian emandakoa eta geroago1899an Errenteriarekikoan emandakoarekin gurutzatzeak garrantzi handiko ondorioak zituen. Behinik behin oroi-men historikoak eta tradizio “administratiboak” helarazi ziguten esaera gainditzen zuen, “Badian itsasoari iraba-zitako lur guztiak Pasaiako udalerriari dagozkio”, 1890an emandako Epaiaren xedapena baino ez dena.
Udal artxiboan aurkitu ahal izan nituen agiri, txosten eta aipu guztiak 1890 eta 1899ko Epaietako epaitzeilotzen zitzaizkion hertsiki; hortaz, badirudi horixe dela azterturiko bakarra eta beharbada ezagutzen den baka-rra, baina ez zegoen inolako azterketarik XIX. mendearen bigarren zatian Pasaiako defentsak erabili zituenzuzenbideko oinarriei buruz –legelari bikaina eta Espainiako Estatuko Gobernuko Presidente izatera iritsiko zenAntonio Maurak erabiliak- eta aipatutako Epaietan Auzitegi Gorenaren aurrekoak bereganatuak.
Nire harrimena erabatekoa zen. Atal guztiak hantxe zeuden, udal-artxiboan, eta inork ez zituen elkarrekinlotu. Beharbada, udal-artxiboan 1890ko Epaiko xedapenaren laburpen bat egotea –idazmakinaz joa eta irukurte-rraza– izan zitekeen, aurrez beste inork sakondu ez izanaren erruduna, edo auskalo zein den ziur “ezjakintasu-naren” arrazoi bitxia.
Ahalegindu nintzen agiriren bat aurkitzen, aurrekoa edo ondokoa, niri itzuli eta aipatutako errege-xedapenhoriek aldatu edota indarrrik gabe utzi ahal izan zituena, baina, alferrik, ez zegoen ezer, erabaki horiek indarga-
betzen zituenik. Ezerk ez zuen sostengatzen juridikoki egitez Donostiak izatea jurisdikzioa berez gure udalerria-ren mugak direnen gainean, sorrera-akta hartan emanak.
Gaiaren garrantzia eta ondorioak balioesteko Udal Arkitekto Iñaki Ormazabali eskatu nion plano batean islazitzan sorrera-akta hartan emandako udal-mugak, garai hartako baserriak zerrendatzearekin egiten zena.
Berehala jabetu nintzen hurrengo urratsak zuhurtzia handiz egin behar zirela; izan ere, ziurgabetasuna etasinesgogortasuna sumatu nituen udal arduradunen artean. Haien jarreran beren aurrekoek XX. mendean izanzutena ikusi uste nuen, XIX. mendekoena ez bezala, ez baitziren hain ekintzaile eta ausart agertzen udalerriareneskubideak aldezten.
Nago Donostiak, arrazoi juridikorik ezean, borroka irabazia zuela alde psikologikotik. Hiriburua da, udalgarrantzizko bati dagozkion bitartekoak ditu eta ahalmen horiek ematen dioten ausardia, eta: nor gara gu, udal txi-ro eta apal bat, haien nahiak auzitan jartzen ausartzeko! Gainera alde batera ulertzen dut lotsa pixka bat izateaozenki aldarrikatzeko zuzenbidez udal-mugak Vargas Ponceren Autoak zedarritutakoak direla eta ondoko besteezein egintza juridikok ez dituela aldatu. Lotsagabe-itxura pixka bat izango zuen, eta ausardia eta aurreiritzi-gabe-zia behar izango ziren egun haietan jendaurrean aldezteko.
Gorabehera horiek bultzatu ninduten udalak azterlan historikoa eta juridikoa enkarga zitzan, azterlan horieknire ondorioak baiezta zitzaten eta udalari ziurtasun pixka bat eman ziezaioten.
Aranzadik, eta zehazki David Zapirainek, azkar egin zuen lan honen aurrekari izan den Irizpen Historikoa,2002ko apirilean, eta EHUko Zuzenbide Administratiboko katedradun José Manuel Castells eta DemetrioLoperena arduratu ziren ikerketa juridikoaz.
Nolanahi ere, Pasaiako Udalak, Juan Carlos Alduntzin alkatea buru zela, ez zuen denbora asko behar izanerreakzionatzeko. Urte bereko martxoan abian jarri zen Batzorde Mistoa Donostiako udalean, haiei helarazizzein beharrezkoa zen mugen aferari behin betiko irtenbidea ematea, errealitate juridiko-historikoari begiruneaekarriz eta arrazionaltasun sozio-urbanistikoarekin uztartuz.
Kartak aldatuak ziren, eta hortaz, berriz nahastu behar ziren beste joko bati ekiteko. Pasaiak aurkitua zuenorduraino ezezaguna zen errealitatea eta mugak direla-eta Donostiarekin egin beharreko negoziazio-baldintzeta-ra iraultza zekarten.
Errealitate berri honek gainera eragin egiten zien gainerako udalerri mugakideekiko mugei. Hala, 2002komaiatzean, Errenteriako Antolamenduaren Plan Orokorraren izapideak direla eta, harekiko mugaketa prozesuariekitea eskatzen zaio Vargas Ponceren sorrera-aktan emandako lurrak kontuan hartuz, ez baitagozkio soilik egunDonostiak administratzen dituenei.
Eta jada egungo legegintzaldian, 2003ko uztailean, Izaskun Gomez alkatearen aginduz, Donostiak onarturikoUlia Mendiaren Plan Bereziaren aurka administrazio-auziekiko errekurtsoa jarri zuen Pasaiako udalak; bertan,Murgita kalatik –Arzak-etik lerro zuzenean- Badiaraino doan mendi-zatiari dagokionez Pasaiak dituen eskubide-ak erreklamatzen dira. Urte horretako abenduan ekin zitzaion Lezorekiko mugaketari, eta prozesu hauek guztiak,egun izapidetze fasean daude.
Honaino zuekin partekatu dut lan honen sorrera eta gertaeren ondoko bilakaera gaurdaino. EgunotanPasaiako Udalak bigarren mendeurrenaren ospakizuna dela eta, bere lurrak erreklamatzeko erabaki ospetsuahartuko du.
Hala ere, lan hau guztia alferrikakoa gertatuko da eta amaitugabea kultur-jakinmin edo itxurakeria hutseramugaturik geratzen bada, eta pasaitarrek eta bere ordezkari politikoek grina eta adorea eransten ez badiote.
Lan honetan aztertzen den bezala, auzotarren protagonismoa eta gizarte-elkarteen aniztasuna eta kultur abe-rastasunaren dinamismoa erabakigarriak izan dira auzi luze honen hainbat mugarritan, une garrantzizkoenetan,esate baterako, Donibaneko auzotarren salaketa desesperatua XVIII. mendean, portua bertan behera utzia zego-
ela-eta; 1945-1948 artean, pasaitar guztiek erakutsi zuten batasuna Donostiak gure udalerria anexionatzeko izanzuen asmoak porrot egin zezan, edota azkenik, trantsizio garaian muga-batzorde parte-hartzaileak eratzearekinerakutsitako gogoa.
Gaur inoiz baino gehiago behar-beharrezkoa da pasaitarren batasuna lur-mugen kontu honetan behin-behi-nekotasun egoerari behin betiko irtenbidea emateko, betiere Pasaiak dagokion lur-hedadura sendotua izan dezanportu-udalerri gisa, sozio-urbanistikoki bideragarria izan dadin eta ekonomikoki iraunkorra, etorkizun-proiekzio-duna, bigarren mendeurrena betetzen dugun honetan.
Lantegi honetan garrantzizkoa da ordezkari politikoen batasuna ideien argitasun, koherentzia eta ausardia.Sinetsi behar dute udalerriak gaitasuna baduela eta jakin egin behar dute herritarrei helarazten prozesu honek guz-tiak dituen onurak.
Denon zeregina da udalerriaren batasunean eta nortasunean sakontzea, barrutien ohiko zatiketa gaindituz,zorionez, aski ongi finkatuak baitaude.
Bien bitartean, lan honen egileak iragartzen dizkigun argitalpen berrien zain gelditzen gara, berantetsirik.
Pasaian, 2005eko maiatzaren 25ean
Joseba Belaustegi CuestaPasaiako udaleko udal idazkari eta legelaria
Ez dut amaitu nahi zinez eta biziki eskertu gabe –nire eta liburuaren egilearen izenean– udaletxeko lankide–Artxiboa, Idazkaritza, Hirigintza, Kultura eta Euskara– eta herritarrei, lan hau egiteko eskainitako laguntza bikaina.
PASAIAREN BATEGITEA ETAINDEPENDENTZIA
1
20 I Pasaia 1805-2005
ARLOS IV.AK 1805EKO EKAINAREN 1EAN IZEN-petu zuen Errege Ordenaren ondorioz,Pasaiako bi auzoak, San Pedro eta SanJuan, elkartu egin ziren udal bakarra osat-zeko.
Hauxe da, beraz, gure herriaren fundazio-data hiri-bildu gisa; alegia, udal erakunde batua, independen-tea eta alkate propioa duena.
Jakina, horrek ez du esan nahi ordura arte auzoe-tan jendea bizi ez zenik; kontua da ez zirela hiribil-duak eta administrazioa ez zegoela bateratua.Donibanek, aurretik bereizteko ahaleginak egin zituenarren, 1770ean lortu zuen Hondarribiatik banantzea.San Pedro, berriz, Donostiako herrixkatzat hartzen
zen. Antxo oraindik padura bat zen eta Trintxerpe,artean San Pedroren zati gisa, bost edo sei baserrizituen landa-eremu bat.
Gipuzkoako herri gehienekin alderatuz gero,Pasaiak berandu eskuratu zituen independentzia etamaila administratibo berria. Gipuzkoako herriak ErdiAroan zehar birfundatu ziren hiribildu gisa, eta herritxiki asko hamazazpigarren mendean banandu zirenhaien eskualdeetako herri handietatik. Hortaz, Pasaiakonpondu gabeko espedienteetako bat zen hemeretzi-garren mendearen hasieran.
Gertaera hau azaltzeko, beharrezkoa da kontuanhartzea Portuaren eta honen ustiapenaren inguruansortutako interes handiak. Pasaiako biztanleez gain,
Pasaia batu eta burujabebihurtu Espainiako KarlosIV.aren agintepean eginzen. FRANCISCO DEGOYA: La familia de
Carlos IV (1800). Museodel Prado (Madril).
C
Pasaia 1805-2005 I 21
egun pixka bat urruti geratzen diren beste herri bat-zuek ere, hala nola, Errenteriak eta Oiartzunek edoDonostia eta Hondarribia bezalako hiri handiek Portuhonetako itsas trafikoa, ontziolak, arrantza eta merka-taritza kontrolatu nahi zituzten.
Egoera horren ondorioz, besteak beste, inplikatuta-ko alderdien arteko liskarrak sortu ziren, behin bainogehiagotan benetako gudu armatuak bihurtu zirenak.Horrez gain, beste bataila luze bat auzitegietan ebaz-ten zen; seiehun urtetik gora iraun zuen auzi horretan,epaiak, apelazioak, salaketak, eta antzekoak bata bes-tearen atzetik etorri ziren inolako irtenbiderik topatugabe.
Azkenean, hemezortzigarren mendearen bukae-ran, Portua ia geldituta zegoela, espainiar Koroak JoséVargas Ponce itsasgizonaren esku utzi zuen kontukorapilatsu honi behin betiko irtenbidea emango ziontxostena idazteko ardura. Lan honen ondorioz, aipatu-tako Carlos IV.ak Pasaia udalerri bakar batean biltzeaahalbidetzen zuen ordena sinatu zuen.
1.1 José Vargas Ponce: bere bizitzariburuzko ohar labur batzuk
Bitxia da benetan Vargas Ponce Pasaian ezezagunaizatea, gure herriaren fundatzaile modernotzat hargenezakeen arren. Dena den, Vargas Ponceren bizit-zari eta lanari buruzko ezjakintasuna ez da soilikPasaiara mugatzen; nahikoa orokorra dela esandezakegu, hemeretzigarren mendean zeharEspainiako Erresumaren politikan presente egon eta“ilustratuak” dei ditzakegun pentsalari eta errefor-matzaile espainiarren taldean biziki parte hartu zuenarren.
Vargasi eta bere lanari buruz argitaratu diren datuurriak Fernando Durán López irakasleari zor dizkiogu.Hala, berarengana jo dugu xehetasun gehiagorenbila1. José Vargas Ponce 1760ko ekainaren 10eanCádizen sortu eta 1821eko otsailaren 6an hil zenMadrilen. Itsas Armadan aritu zen lehenbizi, eta ofizialkarguak izatera iritsi bazen ere2, asma zela-eta zerbit-zu aktiboa utzi behar izan zuen. Honek bere benetakobokazioa garatzea ahalbidetu zion.
Vargasek denetik eta denari buruz idatzi zuen: des-kribapen geografikoak, biografiak, itsas historia, ira-kasteko planak, poesia erotikoa eta umoretsua, antzer-kia, askotariko idazkiak: zezenketen aurkakoak, mutil-zaharren aldekoak... Idazki hauek guztiak, esan beza-la, askotarikoak dira: izan ere, onura publikoarekikokezkatik –heziketa-erreformak– idazki erotiko-umo-
retsuetara doaz, azken hauek agian bere jaioterrikotxantxen eraginez.
Hainbat akademiaren eta elkarteren kide izan zen.Horien artean, bitan zuzendaria izan zen HistoriakoErrege Akademia nabarmenduko dugu. Gainera, bestebitan (1812 eta 1820) Gorteetako diputatu izatera irit-si zen. Baina, batez ere, Durán López irakasleak hauxeazpimarratzen du: Vargasek dokumentuak ikertzeko,erregistratzeko eta kopiatzeko, eta zerbitzu publikoa-ren onurarako izango ziren egitasmoak, erreformak etamota guztietako txostenak idazteko zuen neurrigabe-ko grina.
Halaber, harreman estuak izan zituen hainbatpertsonaiarekin gai askori buruz, batzuetan gozo etabeste batzuetan ez hainbeste. Polemika hauek bat-zuetan lagunartekoak izaten ziren eta beste batzue-tan zakarragoak. Guk, garai hartan Gipuzkoako kul-tura arloko hainbat pertsona garrantzitsurekin izanzuen harremana nabarmenduko dugu: Ibarrako erre-tore Pedro Zirizarekin, gure probintziaren demogra-fiari buruz; Manuel Etxeberria Fraidearekin,Arantzazuko monasterioaren arteari buruz; eta, bere-ziki, euskal literatura tradizionalaren pertsonarikesanguratsuenetakoekin, alegia, Vicenta eta JuanAntonio Mogelekin. Bi hauekin euskararekiko intereshandia erakutsi zuen3.
Erresuma berritzeko proiektuak emateko ahalegi-netan, bere ideologiari lotutako oztopo politikoekintopatu zen. Vargasek, oro har, Frantziako Iraultzarenikasbideei jarraiki, Estatu zentralizatu bat defendatzenzuen, eta, hori dela eta, lurraldeen instituzio propioak,hala nola, Gipuzkoako Diputazioa edo euskal Foruak,
San Pedro, egungo kaiakeraiki baino lehen.
aurrerabiderako oztopoak zirela uste zuen. Honiburuz, aurrerago hitz egingo dugu.
Aldi berean, Vargasek hemeretzigarren mendekopolitika espainiarrean oso izen ona izan ez zuten bipertsonaia gogor kritikatzen ditu: Godoy EstatukoIdazkaria eta Fernando VII.a Erregea. Beraz, ez daharritzekoa José Bonaparteren gobernuarekin elkarla-nean azaltzea Heziketa Publikoko Batzordean hezike-ta-proiektu bat ezartzeko. Nolanahi ere, gobernuhonetan izan zuen inplikazioa ez omen zen erabate-koa izan eta ministroekin ere talka egin zuen, batez ereMazarredorekin4.
Gure buruari, bada, galdera bat egiten diogu: lanhau guztia egin ondoren nola liteke Vargas ezezagunaizatea? Durán irakasleak berak ematen du erantzuna.Alde batetik,Vargasek idazle gisa zituen mugak leude-ke. Izan ere, asko idazteak ez du esan nahi ondo idaz-tea. Alabaina, ondo idazten zuenean, tonu eta sakon-tasun egokia lortuz, merituak beste batzuei egoztenzitzaizkien.
Beste alde batetik, Vargasen garaiko egoera poli-tikoa hartu behar da kontuan. Egoera honi buruz,Duránek honela deskribatzen du Vargasek bizi izanzuen garaia: “progresiva descomposición de lamarina de guerra, de la administración pública, de
la moral cívica, y de la convivencia política. Cadaministro deshacía lo que emprendía el anterior, nohabía continuidad en la politica activa, sino todo locontrario: fueron promocionados a las más altas ins-tancias del poder personajes manifiestamentecorruptos”.
Honen guztiaren froga da Vargas Poncek Pasaiakoespedienteaz arduratzeko erakutsi zuen modua.
1.2 Vargas eta GipuzkoaEsan bezala, Vargasek arazo batzuk izan zituen bereiritzi politikoak zirela eta. Bere presentziak trabarik ezsortzeko, Madrilgo Gorteetatik erbesteratu zuten.Batzuetan disimuluz, eta behin edo behin argi etagarbi.
Horietako urruntze batean, hain zuzen ere,Pasaiako Portuaren auzia baloratzeko mandatuaeman zioten. Vargasentzat arnasbidea izan zen man-datu hau, idazten ari zen Itsas Armadaren Historiautzi ahal izan baitzuen. Gaia gustukoa zuen, ez ordeaItsas Armadaren Idazkari Domingo de Grandallanak5
ezarri nahi zion ikuspuntua. Aldi berean,Grandallanak, Pasaiako espedientea beste bati pasat-zean lasaitu ederra hartu zuen nonbait, izan ere, ezdugu ahaztu behar ordurako zenbait mende irautenzuela.
Espedienteari buruz gutxi gorabehera ideia batizateko, aski dugu Durán López irakasleak jasotakotestigantza bat. Auzia Kontseiluen, Fiskalen etaMinistroen artean ibili zen atzera eta aurrera. Tartean,Campomanesen eskutik pasatu zen, garaiko Ilustratueta politiko entzutetsuenetako bat. Fiskala zenez,espedienteaz arduratu behar zuen6. Alabaina,Campomanesek mende horietan sortutako dokumen-tazioa aztertzea lan itzela zela ikusi zuenean, espe-dientea errefusatu egin zuen. Bere iritziz, hoberenapaper mordo horri su eman eta mendeetan zeharhorrelako auzia sustatu zutenei serio kargu hartzeazen.
Bada, Vargasen eta bere idazteko grinaren neurriraegindako lana zirudien. Vargasek 1799an jaso zuenenkargua. Baina Ministeriotik 1739 urtearen ondoren-go dokumentazioa “soilik” eman zioten. Kasua hobetoulertzeko, Vargasek Gipuzkoako artxiboetan etaherrietan ikertu egingo du.
Ikerketa honen emaitza Vargasek goragokoeibidaltzen dien txostenean agertzen da. Eta hauxe da,hain zuzen, jarraian aztertuko dugun txostena.22 I Pasaia 1805-2005
Jose Vargas Ponce(1760-1821) dugu Pasaiamodernoaren oinarriakezarri zituen ilustratua.
FRANCISCO DEGOYA: Real Academia
de la Historia(Espainia).
1.3 Vargas Ponceren txostenarenezaugarriak: 1804ko uztaila
José Vargas Poncek 1804ko uztailean bukatu zuenbere txostena. Esan dugun bezala, lan honen ondoriozhartu ziren erabakietatik abiatuz, Pasaia batzeko etaindependentzia lortzeko oinarriak finkatu ziren.
Gure asmoa orain Pasaiako komunitateari testuhau ezagutaraztea da. Horregatik, lan honetan jato-rrizko idazkia aurkeztu dugu. Hasierako zirriborroa-rekin alderatu ondoren, ohar argigarriak erantsi diz-kiogu.
Horrez gain, kapitulu honetan, txostenarekin bate-ra edukiaren azterketa eta iruzkin labur bat sartu dugu.Honela, Pasaiako Historiari buruzko laburpen batizango dugu; hori bai, betiere Portua ardatz hartuta etagure herriko beste alderdi batzuk alde batera utzita.
Ororen gainetik, gure xedea dibulgaziozkoa da:Pasaia hiri moderno bilakatu zuen prozesua ezagutze-ra eman nahi dugu. Gainera, uste dugu arrazoi interes-garriak daudela horretarako. Pasaia ezagutzen dugu-nok gure herriaren berezitasunak ezagutzen ditugu.
Askotan Pasaia bat baino gehiago dagoela iruditzenzaigu, denak Portutik gertu egon arren gauza askotanoso ezberdinak direnak. Lan honek sentipen horrenarrazoia argitzen lagundu nahi du.
Udalerriak Historian zehar izan duen bilakaerakzerikusi handia du horretan. Horregatik, uste duguVargas Ponceren txostenaren aurkezpenak –beharrez-ko argibideak erantsita eta bere ondorengo lanarengarapenaren azterketa batekin osatuta– gai batzukargitzen lagunduko duela.
Historialari batzuek Vargas Ponceri Donostiarenaurkako jarrera erakustea egotzi diote. Vargasek argiesango du egoera penagarri horren errudunakDonostiako gobernariak direla. Alabaina, gertaerenanalisiaren ondoren –eta ez lehenago– hartutakojarrera izan zen. Vargasek ez zuen bere iritzia emanondo informatuta egon arte, eta argi utzi zuen bereiritzia dokumentazio historikoaren analisian oinarrit-zen duela, eta ez interes pertsonalean edota Hiriarenaurkako inolako aurreiritzian. Are gehiago, bere iker-ketan zehar, Donostian hartuko du ostatu, eta handituen lagunentzat maitasunezko hitzak besterik ezditu izango.
Archives du Genie.Service HistoriqueMilitaire. (Vincennes).
Pasaia 1805-2005 I 23
1636koplanohonetanGandolfo,TeixeiraetaSotoingeniarimilitarrekproposatutakohobe-
kuntzak.Besteakbeste,SanPedrokoTorreaeraldatzeaetaSantaIsabelekogaztelutxoagotor-
lekuerraldoiabilakatzea.EgungoSanPedrokoelizaberriaarteanegingabezegoen;agertzen
denaelizazaharradaegunhilerriadagoentokianzegoena.Donibanenezdaplazarikikusten;
itsasontziakageridirabertanainguraturik.PasaiakoUdalArtxibategia.
Beraz, iruditzen zaigu erabilitako metodoariburuz Vargasi ezer gutxi aurpegira diezaiokegula.Bere ikerketaren azken asmoari dagokionez,Vargasek soilik Koroaren interesen defentsaren aldejokatu zuela uste dugu. Lan “neketsu eta konplikatu”honen helburuak hauexek direla dio: Erregea, ItsasArmada espainiarra eta onura publikoa zerbitzatu.Bere asmoak ere argi azaldu zituen, izan ere, seiehunurte irauten zuen auziarekin behingoz bukatu nahizuen. Milaka orri kontsultatu eta laburtu arren, bereikerketaren txostena luzea izango zela ere aurreratuzuen. Lehen aipatu dugun moduan, Vargasek ezzuen lan egin Ministerioak emandako dokumenta-zioarekin soilik, 1739. urtearen ondorengo datuakjaso baitzituen. Gainera, ikerketan zehar jasotakopaper eta ohar ugari erabili zituen. Hori guztia, xedehonekin: “itsasaldeko sei herritara bake egonkorraekartzea [Pasaia, Hondarribia, Lezo, Errenteria,Oiartzun eta Donostia], arrazoi honengatik soilik[hau da: portuarengatik] XIII. mendetik ezin adiski-detuzkoak direnak”.
Beharrezkoa ere da gogora ekartzea 1895eanMandasko Duke Fermín Lasala Colladok emandakoiritzia. Bere ustez, eta ez Pasaiako lanari, baizik eta
Vargasek bildutako dokumentazioari dagokionez,agirien bilduma hau Baskoniaren kontrako testigant-zen lehen bilduma sistematikoa da. Hau da,Vargasekeuskal foruen kontrako informazioa biltzeko gober-nuaren aginduetara lan egin zuela esan zuen7.
Gu ez gara hain zorrotzak Vargas hain ondo pla-nifikatutako estrategia batean sartzeko. Alabaina,hemeretzigarren mendeko gertaerak nola garatuziren ikusita, agiri horiek ziur aski Mandasko Dukeakaipatutako foruen aurkako helburuarekin erabilizirela esango genuke.
Nolanahi ere, datu hauei esker, Vargasen lanagarai eta testuinguru zehatzean koka dezakegu.Politikari ez ezik, baita portuaren bilakaerari dago-kionez ere.
Hortaz, txostena irakurtzean, konturatu behardugu hemeretzigarren mendearen hasieran gaudelaeta Vargas jakitun zela portuak utzikeriazko egoeralarria bizi zuela. Nabarmenak dira jada auziz eta lis-karrez jositako sei mende horietan gertatutako guz-tiaren ondorioak. Horra hor, beraz,Vargasen abantai-la: txostena idazterako, ikuspegi horren jabe zen
Hogeigarren menderaarte, Trintxerpeko lurrakbaserri-lurrak izan dira.1-Ilunbe 2-Martimuño3-Larrabide4-Trintxer 5-Araneder6- Arrandegi kalea.KUTXA Fototeka.
Pasaia 1805-2005 I 25
1
32
4 5
6
jada.
Aurkezpen honetan José Vargas Poncek berebehin betiko txostenean ezarri zituen hiru zatiakerrespetatu ditugu. Guztira 133 zenbakidun puntudira. Beraz, azterketa honetan txostenaren aipuakzehatz-mehatz aipatzen ditugunean, numerazioaaprobetxatuko dugu esaldi horiek zein puntutatikhartu diren adierazteko.
Txostenaren lehen kapituluan, 5. puntutik 68.puntura arte doana, portuaren eta inguruko herrienhistorian zehar egindako ibilbidea topatuko dugu.Egiatan, Vargasek hauxe egin zuen: sei mende horie-tan Pasaiaren inguruan egindako hainbat auzik sortu-
tako ehunka mila orriren laburpena.Vargasek, beraz,salaketak, arrazoiak, epaiak, helegiteak, amarru juri-dikoak, mota guztietako datuak eta antzekoak bilduzituen.
Baina laburpen zehatz horrez gain, Vargasek aldiluze horretan alderdi bakoitzak erabili zituen argu-dioak eta epaiak aztertu eta hauek betetzeak edo ezbetetzeak ekarri zituzten ondorioak baloratu zituen.
Batez ere lehen kapitulu hauetan, Vargas Poncebiltzen joan zen dokumentazioaz baliatu zen. Esandugun bezala, ofizialki jaso zuen dokumentazioa1739tik abiatzen zen eta 25 atalek osatzen zuten.Hauexek dira Vargas Ponceren hitzak: “son las 25piezas sin excepción quejas, planes e informes decuantos jefes huvo desde entonces en aquellaProvincia...que unánimes clamaron por el progresivodeterioro del Puerto, que ya toca en absoluto”. Garaihartan, Vargas Ponceren garaitik oso gertu, Pasaiakobadiari buruzko auzia badiaren egoera kaxkarreanoinarritzen zen, izan ere, hondar-bankuen eta meta-tutako zikinkeriaren ondorioz ezin zen erabili. Haudela eta, nabigatzea ia ezinezkoa zen eta maniobrakegiteko eremua oso txikia8.
Alabaina, esan dugun bezala, bere azterlana ezda hemen bukatzen, izan ere, dokumentu hauetan ezzen gatazka guztia bere osotasunean aztertzen.Gatazkaren jatorria falta zen, hain zuzen ere.
Hori dela eta, dokumentu horiek berak “bildumadiplomatiko” deitutakoarekin osatuko ditu; hau da,Gipuzkoako artxiboetan lortutako datu mordoarekin.Batzuetan kopiatu egin zituen eta beste batzuetanjatorrizkoak eskuratu. Oinarri zientifiko hauVargasekberak aldarrikatu zuen bere inpartzialtasuna frogat-zeko. Eta orri asko idatzi zituelako desenkusatuarren, behar-beharrezkotzat jo zuen 600 urtean por-tuan gertatutakoa ulertu ahal izateko.
Horrela, Donostia hiribildu gisa fundatu zenetikPasaiako kanalarengatik sortu ziren lehen auziak etaliskarrak azaltzen dizkigu. Vargasek auziaren jatorriabilatu zuen arazoa ulertzeko eta konpontzeko bidebakar gisa.
Haren ustez, Gaztelako errege Enrique II.ak1376an emandako epaia edo pribilegioa izan zenauzi honen gehiegizko iraupenaren arrazoi nagusia,eta ondorioz, Portuaren eta inguruko herrien gainbe-heraren iturburua. Modu batean zein bestean, epaihori berretsi bide zen 600 urte horien buruan etaerantsi zitzaizkion eguneratzeek edo xehetasunekezer gutxirako balio izan zuten.
Hortaz, Vargas Ponceren helburuetako bat26 I Pasaia 1805-2005
Enrique II.aren xedapena gainditu eta Pasaiako por-tuaren egoera bere mendeari, hemeretzigarren men-deari, egokitzea izango da.
Txostenaren bigarren zatia 69. puntutik 114. pun-tura doa. Errepaso historikoaren ondoren, VargasekPasaiaren inguruak bizi duen etengabeko gatazka-egoera aldatzeko arrazoiak azaltzen ditu. Funtsean,eta bere aurretik gaiaz arduratu ziren beste aditu bat-zuek adierazi zuten moduan, Portuaren eta eskualde-ko herrien egoera negargarria Donostiaren politikarileporatzen dio. Hiri honek Portua kontrolatzen zuen,baina ez bertako garapen ekonomikoa sustatzeko,beste hiri batzuen konpetentzia saihesteko baizik.Ondorioz, badia ezin zen erabili. Vargas egoera haualdatzearen eta eskualdearen bizitza ekonomikoaribultzada berria ematearen alde agertuko da.
Aurreko atalak Vargas Ponce historialaria eta lanegiteko eta idazteko zuen ahalmen izugarria ezagut-zeko nolabait balio izan badigu, beste honetanVargasen ideia politikoekin lotutako alderdiak age-rian uzten dira. Lehen aurreratu dugun bezala,Probintziako eskubideen edo foruen aurrean,Vargasek Koroarekin eta Estatuarekin identifikatzendu ongizatea, eta Pasaiaren kasuan ongizate hori ber-matzeko, Portuak garbi eta merkataritzari irekia ego-teaz gain, erabilgarria izan behar du. Zentzu horre-tan, Gipuzkoaren eta Gaztelako Koroaren artekobatasuna berresteko aipamenak egiten ditu batzue-tan, horretarako Historiari hertsiki lotzen ez bazaioere. Esaterako, Nafarroako erregeei usurpatzaile esa-ten die edo Gaztelak 1200. urtean Gipuzkoa berrizkonkistatu zuela aipatzen du. Halaber, oso kritikoada instituzio probintzialekin eta foruekin. Lehenenesku-hartzeei legitimitatea ukatzen die askotan etabigarrenei dagokienez, besteak beste, “mamu kime-rikoak” direla dio.
Azkenik, askoz ere laburragoa den txostenarenhirugarren zatiak Jose Vargas Poncek auzia behinbetiko konpontzeko proposatzen dituen xedapenakedo erabakiak jasotzen ditu. Xedapen edo erabakihauez gain, hauek aplikatuz gero sortuko ziren aban-tailak eransten ditu.
Puntu honetatik abiatuta, San Pedroren eta SanJuanen arteko batasun administratiboa ezarriko da.Beste edozein eskumenetik bereizirik egongo diraeta udal propioa izango dute. Vargas lurraldearenantolamenduaren aitzindari gisa azaltzen da hemen.Izan ere, bere mandatua ez zen gure badia berranto-latzera mugatu: Txingudiraino ere heldu zen,Hondarribia eta Irun Nafarroan sartuz.
Jarraian, kapitulu hauetako bakoitzaren edukiaxehetasun gehiagorekin ikusiko dugu. Horrela, egun-
go pasaitarrei beren herriaren historiari buruzkolaburpena eskaini ahal izango diegu eta, agian, gureudalerri bitxiaren nortasuna hobeto ulertu ahal izan-go dugu.
Pasaia 1805-2005 I 27
PASAIAKO PORTUARENHISTORIA. 600 URTEKOAUZIAREN AZTERKETAVargas Ponceren txostenaren 1. puntutik 68. puntura arte
2
Plano honetan nabarmentzen direnen arteanSan Pedron zegoen behatokia suertatzen dadeigarri. KUTXAko ondare artistikoa.
ASAIAKO PORTUARI BURUZKO INTERESA HOBETO
ulertzeko, irudimenera jo beharra dagoaurrena. Egun, hogeita batgarren mendea-ren hasieran, Portuaren eremua askoz txi-kiagoa da Historian zehar okupatzen zue-
na baino, eta gainera, gaur egun, kaien inguru hurbilabesterik ez da.
Alabaina, Historia errepasatzen badugu, ikustendugu portu, kai edo ontziola gisa erabilitako eremuakbilakaera handia izan duela. Erromatarren garaian,esaterako, badiak Oiartzun ibaian gora joatea etabasoko eta meatzeetako ondasunak ustiatzea ahalbi-detzen zuen aterpea eskaintzen zuen. Aurrerago,ibaian gora joan gabe, dirudienez Beraun izan zenaukeratutako eremua, jada erabiltzeari utzitakoaurreko beste Beraun bat –Irunen kokatutakoa–ordezkatzeko edo osatzeko9. Beraz, gure barrukoportuaren erabilera aldatzen doa unean uneko beha-rren arabera.
Mende batzuk beranduago, eta bilakaera honekinjarraituz, badiaren barne-barnean, defendatzeko erra-za zen eta Oreretak kontrolatutako eremuan,Villanueva de Oiarso edo Rentería sortu zen. Antzekokokapena bilatu zen Molinaorekin; hemen, kaiak eza-rri beharrean, helburua zen mareen indarra aprobet-xatzea errota bat jartzeko. Hortik bere izena: “molinonuevo” (errota berria).
Eta badiak garrantzia hartzen duen heinean,Hondarribia eta Donostia portua bereganatzen saiat-
zen dira, Lezo, Donibane, Altza eta San Pedro kontrol-pean izaten saiatuz.
2.1 Portuaren inguruko herriakPortuaren kontrola noren esku egon behar duenzehazteko Vargas Poncek emandako arrazoien artean,eskualdeko herririk zaharrena zein den zehaztekoahalegina topatzen dugu. Bere ustez, antzinatasuna lit-zateke Pasaiako badiaren inguruko legitimitatea ezart-zeko orduan kontuan hartu beharreko lehenengo gau-za.
Bere planteamenduari jarraiki, Oiartzun da lehenpopulazio-gunea: “6: Oyarzun, que por su situacióndebió ser habitado antes que San Sebastián, pues lapoblación de estas playas fue como en todas, una pro-pagación de la de tierra adentro”.
Azalpen hau bat dator Gipuzkoako sorrerariburuzko egungo teoria historikoekin. Gure ProbintziaErdi Aroan sortzen hasi zen eta garai hartako popula-zio-guneak, erromatarren garaiaren bukaeraren osteanegon zen segurtasun gabeziaren ondoren, defendatze-ko errazak eta seguruak ziren leku altuetan zeuden.Hortik, ibaien altueran eta kostaldean zeuden lekubaxuagoak okupatzen joan ziren10.
Alabaina, Vargas Poncek, nahita edo nahigabe,tranpa txiki bat egin zuen: izan ere, garai hartan egun-go alde zaharrean egongo zen Donostia hiriarekinalderatzen du Oiartzun. Logikoena Oiartzungo bailaraosoa bere aurreko herriarekin alderatzea litzateke:Oreretarekin. Eta Donostia, berriz, atzealdearekin:Hernanirekin eta Antiguarekin. Baina ez bi eremuezberdinetako bi punturekin.
Nolanahi ere, uste dugu ideia orokorra baliozkoadela eta, goian azaldutako prozesuan, normalenaaipatutako “jaitsiera” jarraituz Oiartzungo BailaratikPasaiako badiaraino iristea dela. Gainera, Oiartzunibaiaren nabigagarritasunaren galerak lagunduko duhonetan. Izan ere, aurreratze honen lekuko dugu1320an Oreretak eskuratu zuen hiribildu kategoria.Herri hau badiatik gertuen dagoen OiartzungoBailararen auzotzat jo dezakegu. Gainera, 1320anhiribildu gisa hartu zuen izena nahikoa esanguratsuada: “Villa Nueva de Oyarço”.
Alabaina, honek ez du esan nahi Oiartzungo gai-nerako auzoek hierarkia berria onartu zutenik. Horidela eta, liskarrez jositako aldi luzea hasi zen eta1453an bukatuko zen, egun Oiartzun dena eta antzi-30 I Pasaia 1805-2005
Bestela ematen baduere, Pasaiako badia
zamaontzi handiak ater-petzeko gai da. Hori
dela eta, itsas-merkata-ritzarako ezinbestekogunea bilakatu daHistorian zehar.
P
nako Orereta behin betiko bereizi baitziren. Gertaerahau ere azaltzen da Vargasen txostenean.
Hortaz, Portuaren historian protagonista berri batdugu: laster “La Rentería” gisa ezagutuko den hiriberria. Vargas Poncek hiri honen fundazioko agiribaten esaldi bat aprobetxatuko du portuaren jabetzaberari esleitzeko, izan ere, hantxe aipatzen dira hiriko“portuak”.
Dena den, badirudi “portu” horiek ez zutela badiasoilik barne hartzen, gutxienez Kaputxinosetik hiria-ren sarreraraino hedatzen ziren instalazio guztiak bai-zik. Izan ere, garai hartan ura egungo zumardirainohelduko zen. Hala ere, aipamen horrek badiaren era-bilera justifikatuko luke.
Honi hauxe erantsi behar zaio: 1203an portuarenekialdea, Donibane eta Lezo, Hondarribiaren kontrol-pean geratu zen. Eta Donostiak Altza –San Martzial eli-zaren fundazioa 1390ean– eta San Pedro –eliza1457an11– fundatu edo bereganatu zituen.
Honela, bada, auzi luze eta neketsu honenprotagonista guztiak ditugu, bakoitza bere aldarri-kapen eta aliantzekin. Oro har, esan dezakeguErrenteria eta Oiartzun behin betiko bereizi arte,Donostiak eta Oiartzunek lehenaren aurka egingodutela. Hondarribiak ere bere aldarrikapenak pla-zaratuko ditu. Eta hamaseigarren mendetik aurre-ra, Donostia azalduko da gainerakoen kontra.Beranduago, egungo kostaldeko herriak garrant-zia hartzen joango dira: Donibane, San Pedro,Lezo eta baita Altza ere. Herri hauek, Portuariburuzko erreklamazioak egiteaz gain, Hondarribi-arekiko eta Donostiarekiko independentzia eska-tuko dute.
Gure badiari izena jartzeko orduan izandako bila-kaera aldaketa hauen seinale da: Oiartzungo PortutikPasaiako Portura; goiko muturretik, badiara sartzekokanaleraino.
Datu hauek guztiak ondorengo taulan labur dai-tezke. Pasaia 1805-2005 I 31
1705ean NICOLASFER-rek (1646-1720)oso era eskematikoanmarraztu zuen badia.Gorriz tindatuta seigotorleku -“redoute”-agertzen dira, inoiz erai-ki ez zirenak. SanPedroko Torrearen oine-an kapera bat eta kañoi-bateria kokatzen ditu.Agertzen den errota-“moulin”-, berriz,egungo Arrandegi kalea-ren bukaeran zegoenBiber (edo Buier) errotadugu. KUTXAko ondareartistikoa.
32 I Pasaia 1805-2005
1859ko marrazki honetanDonostian kontsul izan-dako DIDIER PETIT DE
MEURVILLEk (SanPedroko nautika-eskola-ren parean) eta kaiarenbeste muturra lotzen
zuen pasabidea irudikat-zen du.
DIDIER PETIT DEMEURVILLE.
Gipuzkoako ForuAldundiaren Bilduma.
PORTUAREN INGURUKO HERRIEN KATE-GORIENALDAKETAK
1180: Donostiak hiribildu kategoria jasot-zen du. Bere mugak hauexek izango dira:Oriotik Lesakara eta kostaldetik Aranora.Dena den, honek ez du esan nahi lurraldehonetan izendapen honen aurretik inor biziez zenik.
1203: Irun, Donibane eta Lezo barne hart-zen dituen Hondarribiako foruak berrestendira. Guillermo de Lazónek padurak lehor-tuko ditu eta bertan Lezo sortuko du.
1214: Oiartzungo Bailarari nortasun juridi-koa aitortzen zaio.
1320: Oiartzungo Bailararen mutur batean,Orereta Villanueva bihurtzen da.
1453: Villanueva eta gainerako Bailarabehin betiko bereizten dira.
2.2 Lehen tirabirak badiaren jabet-zaren eta erabileraren inguruan
Badia kontrolatzeko liskar amaiezinen artean,Vargas Poncek esanguratsuenak jaso, eta lehenesan dugun bezala, bere azterketa kritikoa erans-ten du.
Horrela, erabat arbuiatzen du Oiartzunek etaDonostiak portua bigarrenarena izateko 1339anadostutako akordioa. Eta behar gorriko egoerariegozten dio urte bereko beste akordio bat. Akordiohonen arabera, Errenteriak gauza bera onartzenzuen portuaren bidez hornitzearen truke. VargasPonceren ustez, hau ez zen baliozkoa izango, izanere, Errenteriako fundazioan erregeek xedatutakoaezeztatzen du eta berak ez die inoiz herri gipuzkoa-rrei berrikuspen hauetarako ahalmenik aitortzen.
Gainera, Vargas Poncek azpijoko honetanHondarribia portutik irtenarazteko eta, zeharka,Nafarroako merkataritzaren itsaso bidezko irteeraneragiteko saiakera bat ikusten du.
Izan ere, 1374. eta 1376. urteetako epaiek fro-gatzen duten bezala, akordio hauek ez dute balio lis-karrekin amaitzeko. Vargas Poncek lehena, Errege
Auzitegiak emandakoa, goresten du. Hona hemenbere hitzak: “17: esta sentencia que parece dictadapor la justicia misma, y a la que antecedió tan seriadiscusión y tal conocimiento de causa, lejos de serobedecida dió margen a grandes contiendas y bulli-cios y peleas. De donde se siguieron muchos males ydaños y robos y muertes...”. Bere ikuspuntutik, epaihau aplikatzeak aurrerapauso handiak ekarriko lituz-ke. Epaiak badiaren izaera publikoa eta erabileralibrea onartzen zituenez, Donostia izan bide zendesobeditu zuena. Hori guztia Gipuzkoan nahizGaztelako monarkaren inguruan bizi zen giro sozialeta politiko aztoratuan gertatu zen. Ondorioz,1376an beste xedapen bat ezarri zen. Errenteriak etaOiartzunek Portua erabil dezakete, baina erregeakDonostiari ematen dio pribilegioa Gipuzkoako hiririkhoberena delako. Hau dela eta, beste bi herriak hor-nitzeko ez diren itsasontziek Donostian deskargatubeharko dute salgaiaren erdia. Horrela, hiriari mese-degarri zaio merkataritzaren zatirik handiena berekaietara desbideratzea.
Epai hau Donostiak beranduago auzitegien aurre-an lortuko duen arrakastaren oinarri izango da eta oro-bat portuaren gainean izango duen kontrolaren oina-rri, izan ere, hura betearazteko bere zaindariak jarrikoditu Pasaian. Pasaia 1805-2005 I 33
Hamaseigarren mendeankaiaren erabilerareninguruan epai asko emanziren. Irudian 1532koabenduan emandakoarenzatia ikusten da, Lezoeta PasaiakHondarribiaren aurkaizandako auziarena.Pasaiako UdalArtxibategia: B 1 1 1.
Zaindari hauei, hain zuzen ere, leporatzen dieVargas Poncek Pasaiako merkataritzaren gainbeheraeta Pasaiako auzoen eta Errenteriaren hondamena.Alabaina, Vargasek ez du Enrique erregea egoerarenerantzuletzat jotzen. Aitzitik, Koroaren defendatzailesutsu gisa azaltzen da berriz ere eta errudunak alderdibati laguntzeko aholkua eman ziotenak direla dio.Horregatik, pribilegio hori Donostiari egindako mese-de bat izan beharrean –hori ulergarria litzateke– lehia-rekin bukatzeko saiakera dela dio, eta hori ezin dainoiz egon Monarka zuzen baten pentsamenduan:“20:...no cabía en el generoso corazón de Enriquesegundo. Es imposible no fuese una maniobra del espí-ritu de partido, del que sobran ejemplos en estos enre-dados litigios, y del que fue víctima la nación en gene-ral entonces, y cuyas desastrosas resultas se ocultaronentonces al rey. Como a nosotros [se nos oculta] ahorael movil que le arrancó tan inorportuno privilegio”.
Honen ondoren, Errenteriak estrategia berri batjarriko du abian. Une horretan eratzen ari zen insti-tuzio berri baten –Gipuzkoako Probintziaren– bitar-tekotzara joko du. Hala ere, hamabosgarren mende-an zehar Batzar Nagusiek sartzen dituzten berrikunt-zek eta interpretazioek Donostiari egingo diote betimesede.
Vargas Poncek gogor kritikatu zituen instituziohauek. Erregearen epaiak aldatzeko ahalmenik ezdutela dio. Bere kritikarekin, seguru asko, ez du soi-lik mende horretako instituzioen balioa txikitu nahi,berak idazten duen garaiko, hau da, hemeretziga-rren mende hasierako foru-sistema ere eraso nahidu.
Edonola ere, Vargas Poncek Gipuzkoako institu-zioak modu horretan –bere iritziz, partzialki– jardu-
KUTXA Fototeka.
34 I Pasaia 1805-2005
tera eragin zuten arrazoiei buruzko hausnarketa egi-ten du berriz ere. Lehenik eta behin, ez du ulertzenBatzarrek Probintziako merkataritza Hirian fokalizat-zea, izan ere, hori ondorengo foru probintzialetarakokaltegarria izango da, eta horrez gain merkataritza-ren monopolioa sustatzeko bitarteko bat. Hartara,hauxe dio 27. puntuan: “..se hieren y barrenan consemejante estanco y privilegio los que despues[Gipuzkoa] llamó sus Fueros (que semejantes quimé-ricos monstruos no se habían imaginado todavía)...coartada la libertad natural del comercio, el que que-dase autorizado monopolista impondría a los demásvoluntarios gravámenes”.
Beraz, Vargas Ponce arrazoi bila zebilen jarrerahonentzat, eta Gipuzkoako hamabosgarren mende-ko ezegonkortasun politikoan aurkitzen du. AhaideNagusiei aurre egiteko, Gipuzkoako hiribilduenbatasun ez oso indartsuak Donostiako botere osoabehar zuen bere Ermandadean. Donostiak 1450.urtetik hartu zuen parte batasun horretan. Oro har,hiribilduen eta Ahaide Nagusien arteko gatazkaarmatua sortu zen, hauek gipuzkoarrak zuzeneankontrolatu nahi baitzituzten eta lurraldeko noblebakarrak haiek zirela baitzioten. Errenteriako gober-narien artean, Ugarte familia topatzen dugu, AhaideNagusiekin egindako aliantza horren alderdietakobat.
Ezegonkortasun giro honi, Enrique III.aren xeda-pen bat gehitu behar zaio. Xedapen honetan, errege-ak Nafarroako merkatariei beren negozioak egitekoPasaia erabiltzen uzten die Donostiaren ordez. Aldiberean, lehen zituzten abantaila fiskal berak bermat-zen dizkie. Erregeak dio Pasaia Donostia baino ego-kiagoa dela, Donostiako portua “zakarra” eta “arris-kutsua” baita.
Ondorioz, eta lehen aipatutako gatazka politikoaerantsiz, dagoeneko juridikoa ez den liskar armatukoaldi bat hasten da. Guduak, lapurretak, erreketak,erailketak eta antzekoak egingo dira, harik etaGipuzkoako Ermandadeak portuaren kontrola lortueta alderdi bakoitzeko bahituak hartu arte.
Testuinguru honetan, Gipuzkoako BatzarrakUsarragan bilduko dira 1475ean eta bi arbitro izen-datuko dituzte: Donostiako bizilagun bat –MiguelSánchez de Ugarte– eta Hondarribiako beste bat–Juan Martínez de Rada–. Bizilagun hauek, berriz,kanpoko bi doktoreren aholkularitza eskatu zuten,Juan deVilla eta Gonzalo deVilladiego Salamankatiketorraraziz.
Azkenik, epai berri bat eman zen, Donostiarimesedegarri zitzaiona eta hiru urte beranduago
Oiartzunekin adostutako beste akordio baten bidezberretsi zuena. Irizpen hauen edukia VargasPonceren txostenaren 25. eta 31. puntuetan jasotzenda. Funtsean, Donostiak portuaren gainean duenboterea berresten du, kobratzen dituen zerga gehie-nak legezko bihurtuz, kargak bere kairantz desbide-ratzeari eutsiz eta Oiartzuarrek ere erabil dezaketenlonja propioa eraikiz. Vargas Poncerentzat, akordiohonek Bailarak eta Donostiak Errenteriari ziotengorrotoa laburbiltzen du; izan ere, egiatan,Oiartzunek bere hiribildutik ofizialki bereizi ez zenarren, bere kontra egiten du.
Vargas Poncek gogor kritikatu zuen prozesu hau.Erabat akastuta dagoela uste zuen. Bere iritziz,1339ko hitzarmenek ez lukete inolako baliorik izanbehar. Eta, bere ustez, ezjakintasunarengatik errekla-matu ez zen 1374ko epaiaren aplikazioak ondoren-goak baliogabetzeko aski izan beharko luke. Eraberean, 1478ko akordioetan antzematen duen asmotxarrak prozesu guztian nagusitzen den errebantxaz-ko izpiritua laburtuko luke.
Bere kritika bai datuen manipulaziora (“34:Verdades dichas a medias son todavía más dañinasque los embusten manifiestos”) bai epaiak emanaurretik auzitegiek informazio egokia biltzeko eginzuten ahalegin kaxkarrera zuzendu zuen.
Hala eta guztiz ere, 1376koari erantsitako xeda-pen hauekin, Donostiak Pasaiako portuaren kontro-la eskuratuko du, antzinako Oreretaren eta, denbo-raren poderioz, Oiartzun eta Hondarribiaren kalte-rako.
Itsas bazter honetan,eliza eta Salbioren arte-an, ontziola ugari paratudira Historian zehar:“erregearenak”,Luzuriaga,...
Pasaia 1805-2005 I 35
1338. Gaztelako errege Alfonso XI.ak Errenteriak por-tutik garraiatzen dituen salgaiei zergak kentzen diz-kiela aditzera ematen du. 1340., 1351. eta 1371. urte-etan berretsita.
1339. urteko otsaila (txostenaren 12. puntua):Donostiaren eta Oiartzunen arteko akordioa. Bailarakaitortzen du portua Hiriarena dela. Gertaera hau larriada, dagoeneko hiribildua den Villanueva de Oiarso ezbaita ezertarako aintzat hartzen.
1339. urteko azaroa. Errenteriak eta DonostiakGortearen aurrean zuten auziari amaiera emateko,bigarrenak lehenari adiskidantzako akordio bat pro-posatzen dio portuaren jabetza aitortzearen truke.Horri gehitzen zaio bidesariak, “sisa” izeneko zerga-motak eta gainerako zergak kobratzeko ahalmena.Ordainetan, Donostiak onartzen du Errenteriak berehorniketarako portutik garia eta zerealak sar ditzakee-la inolako zergarik ordaindu gabe. Eta porturatzendiren itsasontzi handien merkataritzari dagokionez,salgaien erdia, dagozkien zergak ordainduz,Donostian deskargatzeko eta beste erdia zergarikgabe Errenteriara bideratzeko agindua ematen da.
1374. (txostenaren 16. puntua): 1361eko sutearenondoren hiria berreraikitzeko, Donostiak portutikesportatzen den kintal burdina edo altzairu bakoitza-rengatik zerga bat kobratu nahi du, asmo honetanOiartzun eta Errenteria barne hartuz. Bi herri hauekerregearen justizia-organoen aurrean apelatzen dute.Auzitegiek, beste alderdi batzuen artean, honako iriz-pena emango dute: portua publikoa da; jasotzen direnzergak Koroarenak dira; Donostiak ez zuen portuarenjabetza egiaztatzen; 1339ko akordioak baliogabeakdira.
1376. (txostenaren 18. puntua): Enrique II.ak portuaKoroarena dela adierazten du. Errenteria eta Oiartzunportua erabiltzeagatik Donostiarekiko duten edozeinbetebeharretik libratzen ditu, baina hornikuntza pro-pioa dela egiaztatzeko zaindari donostiarren aurreanjuramentu bat egitea eskatuko zaie. Eta Donostiariitsasontziek garraiatzen duten edozein salgairen erdiagutxienez deskargatzeko baimena ematen dio, betiereitsasontzi hauek Errenteriara edota Oiartzunera ezbadoaz. Gainera, hirian lehorreratzen ez den gainera-ko salgaia ere ezin izango da leku horietara eraman.
Donostiari emandako pribilegio honen arrazoia,erregearen hitzetan, bere hiririk hoberena, Donostia,beti ondo populatua eta hornitua egotea ahalbidetzeada, Gipuzkoaren gainerakoa babestu ahal izateko.
1396 - 1399. (txostenaren 21. puntua): DonostiaHondarribiaren kontrako auzi batean garaile irtetenda. Marea gorak estaltzen duen guztia Donostiarenjurisdikzioa dela erabakitzen da. Hondarribiari Lezoneta Donibanen etxeak eraikitzea debekatzen diote.Agindua ez betetzeagatik jarritako isunak Errenteriaketa Donostiak erdi bana kobratu beharko dituzte,baina 1453. eta 1456. urteetako Batzar NagusiekErrenteriari eskubide hau kenduko diote.
1401. (txostenaren 22. puntutik 24. puntura): EnriqueIII.ak Nafarroako merkatariei beren negozioak Pasaiakoportuan hitzartzeko aukera ematen die, Donostianzituzten abantaila berberei eutsiz. Donostiako portuaPasaiakoa baino arriskutsuagoa dela argudiatzen du.Hortik aurrera, portuagatik sortutako liskarra gerra irekibilakatzen da, batailak, erreketak, mendekuak eta ant-zekoak eraginez, harik eta, azkenean, GipuzkoakoErmandadeak egoera kontrolatu arte.
1456. Beste liskar armatu bat gertatzen da Errenteriarreneta Donostiaren mendeko pasaitarren artean.
1475. (txostenaren 25. puntua): Gipuzkoak bi arbitroizendatzen ditu: Joanes Martinez de Rada eta MiguelSanchez de Ugarte. Arbitro hauek, berriz, Juan deVilla eta Gonzalo de Villadiego doktoreak etorraraz-ten dituzte Salamankatik. Epaiaren ondorioz portualibrea dela ebazten da, hau da, ez dela ez alderdibatena ez bestearena. Jurisdikzioa, hau da justizia egi-teko ahalmena, eta zergak, ordea, Donostiako ordez-karien esku geratzen dira. Aldi berean, Errenteriareneta Oiartzunen aldeko salbuespenak eta EnriqueII.aren epaia berresten dituzte. 1577ko BatzarNagusiek epai honi dagokion erregearen berrespenaeskatzen dute eta erregeak 1579an emango du.
1475eko arbitrajea beste bataila baten ondoreniristen da, San Martzialetik gertu, non donostiarrakPortdeplat (Herrera-Gaiztarro) baserrian giltzapetuzituzten.
1478. (txostenaren 31. puntua): Donostiaren etaOiartzunen arteko akordioa. Elkarri barkamena eskat-zeaz gain, salgaien deskargen kontua konpontzendute. Hartara, Donostiak bertan lehorreratzen ez densalgaiaren erdia Oiartzunen deskargatzea baimentzendu. Garraio hori arautzeko lonja bat eraikiko dute SanPedron. Lonja honen bidez, Oiartzunek bere zerealabildu eta bere burdina saldu ahal izango du.
1479. Errege Katolikoek Errenterian lonja bat eraikit-zeko baimena ematen dute.36 I Pasaia 1805-2005
PORTUAREN ERABILERARI BURUZKO EBAZPENIK ESANGURATSUENAK.XIV. ETA XV. MENDEAK
2.3 Goren unea eta gainbeheradonostiarren mende
Ordura arte jasotako jarduerekin, Donostiak Portuanzuen leku nagusia behin betiko bermatzea lortu zuen,bai fisikoki bai antolamendu mailan. Donostiarenzuzendaritzapean, bada, sartuko gara portuaren etaeskualdearen une bikainetarikoan, hau da, hamaseiga-rren mendean.
Hazkundea bokalearen bukaeran dauden herrieta-raino heltzen da, hau da, egungo San Pedro eta SanJuaneraino. Biek kokaleku apalak izateari utziko diote(Donibanez, esaterako, Vargas Poncek dio 1396an seietxe besterik ez zituela) nortasun handia lortzen joate-ko. Arrantza, baleak, bakailaoa, mota guztietakoitsasontzien eta are ontzidi osoen eraikun-tza, ontziterien babeslekua, merkataritza etaHondarribiaren eta Donostiaren arteko igarobidea.Honek guztiak eragiten du Pasaiako barneko portuarenbalioak eremuaren hazkunde handia ahalbidetzea.
Alabaina, Donostiak egiten duen presioak –gureustetan, nazioarteko ekonomian eta politikan gertatu-tako aldaketarekin batera– Portuari lotutako gatazkajudiziala eragingo du berriz ere.
Hasiera batean, errepikakorra ez izateko, VargasPoncek ez ditu bilduko urte horietan bizitako tentsio-une guztiak. “38: Como sean tantos y que nada añadena la sustancia de este negocio, hemos creído que debe-mos omitirlos, aunque los tenemos leídos y extracta-dos.” Ez ditu bilduko, funtsean, Enrique II.ak emanda-ko pribilegioa zela medio Donostia salatzeko saiakeraguztiek porrot egin zutelako: “Hízolos todos infructuo-sos las superiores fuerzas de San Sebastián, escudadascon la corteza del privilegio de Henrique II”.
Jakina, ez gara gu Vargas Poncek bete ez zuen hut-sunea konpontzeko bezain ausartak. Interesgarria irudit-zen zaigu, ordea, bizitako tentsioa islatzen duten bi uneazaltzea. Lehena 1577. urteari dagokio. Errenteriak,orduan, Gipuzkoako Probintziatik bereizi nahi du. Berearrazoien artean dio Probintziako Batzar Nagusiek ezdietela jaramonik egiten berek aurkeztutako kexei,nahiz eta kalte handia jasan, Donostiak jartzen dizkiontraben erruz portuan ezin baitu traturik egin.
Bigarrena 1587koa dugu. Urte honetan,Errenteriaren aurreko apelazioen ondorioz, Donostiakdebeku bat lortzen du. Debeku hau dela eta,Errenteriak ezin du berea ez den burdinarekin komert-ziatu12.
Vargas Poncek nahiago du 1589. urtea aztertu.Urte horretan, Donostiako Udalak bere ordezkari bat
(“erregidorea”) jarri zuen San Pedron. Honela, orduraarte portuko zaindaria izandakoa erregidore eta dorre-aren arduradun bihurtu zen. Vargasen deskripzioarenarabera, Donostiak San Pedroko dorrearen eta lonja-ren kudeaketaren arduraduna zinezko alkateorde bila-katu zuen. Honek esan nahi du ordezkari honek, zergaguztiez arduratzeaz gain, bizilagunak zein auzokoakatxilotzeko, epaitzeko eta kondenatzeko ahalmenazuela.
Bokalea. Pasaiako UdalArtxibategia.
Pasaia 1805-2005 I 37
40tik 44ra doazen puntuetanVargasek dorrezain-dariak gogor kritikatu zituen. Lehenik eta behin,Donostia salatu zuen Erregeek soilik izan ditzaketeneskumenak usurpatzeagatik. Vargasek, bada, argiutzi zuen berriz ere harreman politikoez duen ikus-moldean instituzioak beti daudela Koroaren boterea-ren mende: “40: y como si hubiera nunca podidocrear cargos semejantes sin consentimiento del sobe-rano”.
Bigarrenik, erregidore-dorrezaindari hauek portuaezdeus bihurtzearen erantzule zuzenak direla dio.Aberastu besterik ez dute nahi, hiriak ordaintzen diensoldatari zenbait zerga gehituz. Hau gutxi balitz beza-la, beraiek dira zerga horiei buruzko kexak epaitzendituztenak. Zerga hauek mota guztietako jeneroarieragiten diote, hurretatik burdinara arte.
Dorrezaindariak, eta hauek sustatzeagatikDonostia –zeharka bada ere–, portuaren egoera kaxka-rraren arduradunak direla dio. Ez dute portua garbit-zen, eta gero eta lohitsuago bihurtzen ari dira, ontziekitsasoan orekatzeko beharrezkoa zuten lasta kargatze-ko modua aldatu baitute.
Halaber, Vargasek –karrerako militarra dela ahaztugabe– Pasaiak ez duela gotorleku eraginkorrik etabokalea ixten zuen katea desagertu dela eransten du,besteak beste, txostenaren 45. puntuan.
Egoera honetan, ez da harritzekoa izangoDonostiari zuzendutako protesta berriekin topo egitea.
Pasaiako UdalArtxibategia.
San Pedro eta Salinas-erantz zihoan galtzadalotzen zituen bidea ikus-ten da lehen planoan.DIDIER PETIT DE
MEURVILLE.Gipuzkoako Foru
Aldundiaren Bilduma.
38 I Pasaia 1805-2005
2.4 1376ko epaia eguneratzeko saia-kerak
Liskarraren fase berri honetan, Donostiak ez du jadaOiartzunen laguntza izango. Alabaina, Gipuzkoakoantolamenduan izandako aldaketak mesedegarri izan-go zaizkio.
Donostiak Batzar Nagusien laguntzari eutsiko dio.Bestalde, Batzar Nagusietan ordezkatutako hirienkopuruak gora egin du 1614. urteaz geroztik. Hiri berrihauek (Elduain, Berastegi, Zegama, Beasain,...) Tolosa,Segura eta Ordiziatik banandu ondoren, burujabetzaberreskuratu dute. Bidean, Donostiaren laguntza jasodute, eta orain, probintzia-gai guztietan beren botoakDonostiaren botoekin elkartzen dituzte. Horrela,Errenteriaren eta Oiartzunen kexek ez dute inolakoindarrik izango probintziako erakundeetan. Hala etaguztiz ere, Koroaren arreta bereganatuko dute berrizere.
Hartara, bai Hernando de Riberak –goian aipatu-tako bereizketei buruz 1614an ikertzen ari den erre-gearen ordezkariak– bai 1617an portuaren egoeraaztertzeko izendatzen duten Diego de Villaloboskapitainak Donostiaren jarrera kritikatzen duteeuren txostenetan. Villalobos, 50. eta 51. puntuetanikus daitekeen bezala, Vargas Ponceren aitzindarizuzena da hein handi batean, bera baino 200 urtelehenago, antzeko ondorioak atera baitzituen. Etahorrela aitortzen du Vargasek berak: “50: son susrazones tan bien pensadas que hoy conservan lafuerza de entonces. Y el transcurso de dos siglos noha hecho otra cosa que ponerlas más de manifiesto yaumentarla... Cuanto dijo, lo ha comprobado laexperiencia”.
Villalobosen txostenari dagokionez, guk jada besteleku batean aztertu dugu xehetasun gehiagorekin13.Hemen soilik esango dugu bere lana inpartziala etasakona iruditzen zaigula. Eta dokumentazio ugariz etaelkarrizketa anitzez baliatu zela. Bere txostenekPasaiako merkataritzari eta demografiari buruzkodatuak eskaintzen dizkigute. Eta bere ondorioei jarrai-ki, portuko eskualdea suspertzeko hiru norabide ira-dokitzen ditu:
- portua gotortu- merkataritzari bermeak eman- Koroaren administrazio zuzena
Horrela, dorrezaindarien jarduerak geldiarazi,eskualdearen ekonomiari bultzada berria eman,Pasaiako despopulatzea gelditu eta portua garbi etaerabilgarri eduki nahi du. Tamalez, gutxi gorabehera1580tik ugaltzen ari ziren gertaerak ziren hauek.
Ondorioz, gobernuko errege organoek bi ebazpeneman zituzten. Vargas Poncek 51. puntuan osorikkopiatzen ditu eta gu haiei lotuko gatzaizkie. Ebazpenhorietan, Donostiari pribilegioak berresten zaizkiobaina ordainetan portuaren garbiketarekin, gotortzea-rekin edo portuko eskualdearen hornikuntzarekinlotutako betebehar zehatz batzuk eransten dizkiote.
Honela, esku-hartze honen ondorioz, 1621ean,Santa Isabel gotorlekua eraikitzen hasi zirenDonibanen. Eta, honekin batera, Donostiak mobiliza-zio berri bati ekingo dio, aurreko ebazpenen betearaz-pena oztopatuz eta, abagunearen arabera, hainbatauzitegik bere alegatuak entzutea lortuz. VargasPoncek 53. puntuan ibilbide hau zehazten du. Bainahurrengo kapituluan jorratuko du zehatzago horretara-ko arrazoiak.
Pasaiako UdalArtxibategia.
Pasaia 1805-2005 I 39
Diego Villalobos kapitainak 1617ean ikuskatze-lana egitera etorritakoan eskatu zuen planoa. Hemen aurkeztendugun bertsioaren kolorea guk emana da, Euskal Erria aldizkariak 1914. (t. 71, 2. seihilabetekarian, 340. or.)eta 1916. urteetan (t. 75, 2. seihilabetekarian, 475. or.) argitaratutako txuri-beltzezko irudiak oinarri hartuta.
Horiek horrela,Vargasek mahai gainean jartzen duDonostiako familia nagusiek menderatutako harrema-nen mundu oso bat: hiritik Gorteraino. Honela, VargasPonce historialaria gaur egungo ikerketa korronteenaitzindari gisa azaltzen da berriz ere: Europako gober-nuen inguruetan familien eta adiskideen arteko harre-manen garrantzia agerian jartzen dituztenak bezalako-ak.
Ezbairik gabe, politika egiteko modu horri jaunt-xokeria, nepotismoa, mafia edo ustelkeria deitukogenioke gaur egun. Teorian behintzat, egun politikahauteskundeen bidez antolatzen da eta administra-zioko lanpostuak oposizioak gainditzen dituztenfuntzionarioen esku jartzen dira. Izan ere, familia etaboterea nahasten dituzten herriei buruz –non pertso-na batzuek familia jakin batekoak izateagatik gizarte-an igotzeko abantailak dituzten– zentzu gaitzesga-rrian hitz egin ohi dugu.
Alabaina, aztertzen ari garen garaian, loturahauetatik libre dauden Estatuak garatu ez dituztenegungo herrietan gertatzen ari den bezalaxe, antola-mendu politiko nagusia familia da, hain zuzen ere.Eta bertan senitarteko zuzenak ez ezik, bazkideak,aliatuak, bezeroak, mirabeak eta antzekoak ere sart-
zen dira. Familiarentzat lan egitea etxe propioarilaguntzea da, eta hedaduraz, hiri edo Probintzia pro-pioari ere. Familiaren eta politikaren berdintasunarenfroga on bat gure hiztegian dugu. Guretzat aberriaeta nazioa terminoek esanahi oso zehatza dute.Baina mende batzuk atzera eginez gero, aberria aita-ren etxea izan daiteke, eta nazioa norbera sortu denlekua edo hizkuntza bera hitz egiten duen komunita-tea.
Vargas Poncerentzat ere politika egiteko modu haugainditu egin da. Ez dugu ahaztu behar hemeretziga-rren mendean idazten duela eta Estatu zentral etamoderno baten aldekoa dela, Frantziako iraultzak sus-tatzen duen modukoa. Horregatik, gogor kritikatzenditu familia donostiar garrantzitsuenen ordezkariekberen eta beren hiriaren kontrako erabakiak ez burut-zeko egindako azpijokoak.
Gizartearen piramide honen gailurrean Idiakezfamilia jarri zuen, zehazki Juan de Idiakez. Honek bereaitak egindakoak oinordetzan hartu eta are gaindituzituen14. Bere funtzioen jardueran, zerbitzari eta lagu-nen benetako sare bat sortu zuen, mota guztietako gaidelikatuen berri izan ahal izateko lanpostuak ematenbaitizkie.
Ezkerraldean, SantaAnako baselizaren azpian,Villaviciosatarren jauregiaikusten da. XVI. mendeanDonibaneko familia han-dikienetakoa zen.KUTXA Fototeka.
Pasaia 1805-2005 I 41
Vargasek harreman sozialen sare hau bere txoste-naren 55. puntuan deskribatzen du, non, era berean,praktika politiko hauekiko desadostasuna azaltzenduen. “55: si el patriotismo es una virtud benéfica queesclarece todas las demás virtudes, el mezquino paisa-naje es un vicio pestilente que inficiona y mancha lasmismas virtudes a que se arrima.”
Esan dezakegu Vargas Poncek, nolabait, “aberria”toki hurbilean baino –herrikide zeken deitzen ditue-nek egin ohi zuten bezala–, eremu zabalago bateankokatzen duela. Bere ustez, dudarik gabe, soilik erre-gea buru duen aberri espainiarretik irits zitekeen onu-ra publikoa.
Okendo eta Idiakez15 familien izenaren mendebabesturiko sare honi hauxe egozten dio 56., 62. eta63. puntuetan: hamazazpigarren mende osoan zehar,bai auzia bai Pasaiak aurkeztutako alegazioak hoberengobernatzen dituen edo bere interesak hoberen defen-dituko dituzten auzitegietara eramatea.
Azpijoko horien barruan lehen aipatutako RiberaetaVillalobos erosteko saiakerak sartzen ditu.Vargasenesanetan, ordea, 1622an eroskerian erori zena PedroTexeira izan zen, aurreko bien lanari jarraipena emanziezaiokeena.
Donostiakoek askotan erakutsiko dute beren buruadefendatzeko duten indarra eta eraginkortasuna.Vargasek Errenterian Basanoaga –Beraun-Don Boscoingurua– berreraikitzeko saiakera nabarmendu zuen,1638an herria guztiz erre ondoren. Gertakizun honekerakusten zuen Donostiak ez zuela portuaren defentsamilitarra bermatzen. Eta kokaleku berriak badiarenaskoz ere kontrol eraginkorragoa eskaintzen zuen.Horregatik, asmo handiko obrari ekiteko prestatzen ariziren arren, berreraikuntza hau ez zen egin. Batez ere,Donostia kokaleku pribilegiatu honen aurka azalduzelako.
Hemeretzigarren mendean ere, VargasPoncerentzat bereziki mingarria izango den gertaerabatean ikusi ahal izango da Donostiaren eragina.Historiako Espainiar Errege Akademiak euskal probint-ziei buruz idatzi zuen hiztegi bati buruz ari gara, nonherriak alfabeto-ordena jarraituz azaltzen ziren. Lanhau argitaratzen denean zuzendariaVargas Ponce izanarren, Camino donostiarra arduratu zen Donostia,Errenteria, Oiartzun eta Pasaiaren berri emateaz,Vargasek defendatzen zituen interesen kontrako bert-sioa emanaz. Hortaz guztiaz 68. puntuan hitz egitendu.
Baina hamazazpigarren mendera itzuliz,Donostiak bere interesen aurkako beste eraso handibati aurre egin behar izan zion, non bai Errenteriakoekbai Gaztelako fiskalek parte hartu zuten.
Bi fiskal hauen –Juan Morales Barrionuevo eta JuanBautista Larrea– jarduerak erakutsi nahi zuen EnriqueII.ak 1376an emandako epaiak ez zuela jada inolakozentzurik, izan ere, argitaratu zenetik 270 urte igaroziren.
Hamaseigarren mendekoemakume pasaitarra.Garai hartako jantzieksorterria eta gizarte-
maila ematen zuten adit-zera. KUTXAko ondare
artistikoa.
Vargasek 60. puntuan jasotzen ditu fiskalek defen-datzen dituzten neurri zuzentzaileak eta Villalobosekesandako guztia berresten dute. Hau da, portua etabere eskualdea suntsituta daude. Ez da itsasontzirikeraikitzen, burdinaren produkzioak behera egin du etamerkataritzako trafikoa Donibane Lohizunera desbi-deratu da. Ondorioz, beharrezkoa da 1376ko pribile-gioa baliogabetzea.
Kasu honetan, Vargas Poncek leporatzen dieGorteko eragile donostiarrei, aurreko txostenarenonarpenaren bezperan hain juxtu, gure Probintzianaltxatze armatua zegoelako zurrumurruak zabaltzea.Zurrumurru hauek, zergak eta politika uniformebihurtzeko planen aurka katalanek egindako matxina-darekin bat datozenak, aurreikusitako bozketa bertanbehera uztea eragin zuten, eta ondorioz, horri buruzkodokumentazio guztia artxibatu egin zen. Balitekeespediente osoa desagertzea ere, baina Vargasek ezindu hau baieztatu. Aitzitik, Donostiako eragileak hiriariemandako berrespena jasotzen du, zeinak 1662anauzi hau “lurperatuta” zegoela ziurtatzen zuen.
2.5 Irtenbiderik gabeEsan dugu dagoeneko Vargas Poncek, aurrerabidearenadierazle gisa, Estatu zentralista defendatzen zuela.Horregatik, gipuzkoarrek portuaren eta beste gai bat-zuen inguruan abiatutako jarduera asko gogor kritika-tu ditu. Eta horregatik ere, bere errepaso historikoan,espainiar Koroan Borboiek Austriarrak ordezkatuzituztelako poztu egiten da.
Dinastia honetako politikak ez du funtzionamen-du politikoa ulertzen Austriarrek egiten zuten bezala.Hauekin, buru batek koordinatuta dauden atal auto-nomoek osatutako gorputz batez hitz egin dezakegu.Borboiekin, aldiz, burua eta gorputza gauza bakarradira. Vargasek, bada, 65. puntuan ez du apenas disi-mulatzen politika aldaketarekin hartzen duen lasai-tua.
Hortik aurrera, bere kontaketa nabarmen bizkor-tu zuen. Jada ez zaio frogatzeko ezer gehiago geldit-zen. Bildutako datuekin, eman zizkioten orriak guz- Pasaia 1805-2005 I 43
Santa Isabeleko gotorle-kua 1719. urtean. AtlasMassé. Archives duGenie. ServiceHistorique Militaire.(Vincennes).
tiz eguneratu zituen eta gure portuarengatik izanda-ko auzi korapilatsu eta astunaren jatorri eta aurreka-riei buruz nahikoa informazioa jaso zuen bere gora-gokoentzat. Esan dugun bezala, bere proposamenakhobeto ulertarazteko arazoaren jatorria argitzea zen,hain zuzen ere, Vargas Poncek ematen zuen arrazoinagusia ibilbide historiko hau justifikatzeko. Etahonela nabarmentzen du azkeneko puntuan: “68:Tal es, señor excelentísimo, la serie de documentosy sucesos de que he juzgado preciso enterar aVuestra Excelencia...no fuese que una siniestra odiminuta relación sorprendiere el recto juicio deVuestra Excelencia, necesariamente dividido en lamultitud de los graves asuntos de su DespachoUniversal”.
Hortaz, bere txostenaren azken zati honekinbukatzeko, bereziki garrantzitsua den daturen batematera mugatu zen, baina orain arte egindakokronika zorrotzean sartu gabe. Gainera, behin etaberriro azpimarratu zuen auzi honek hartu zuengarrantzi ikaragarria, Portuaren baldintzetan hobe-kuntzak ekarri ordez, guztiz kontrakoa eragin due-na. Gai hau arlo judizialean gero eta gehiago kora-
pilatzean, konponbidea mugarik gabe atzeratzenari zen: “64: Hubo, sí, muchas cédulas y disposi-ciones parciales sobre la limpia y conservación delpuerto, cada día más precisa. Y que todas queda-ron sin observancia ni éxito.” “65: Por tanto, lascedulas, encargos y comisiones para la limpia [delpuerto], se sucedieron unas a otras; pero lejos delograrse, se notaba sólo que la perdición iba ade-lante”.
Vargasentzat ondorio juridiko aipagarri bakarraDonibaneren eta Hondarribiaren arteko bereizketazen, lehenak 1770ean hiribildu kategoria lortzeanamaitu zena16. Independentzia honek, ordea, pro-tagonista berri bat ekarri zuen portuarengatik piztu-tako liskarrera, Donibanek ere badiari buruz dituenasmoak plazaratu baitzituen. Praktikan, honenondorioz ikerketa berri bat egingo da 1771n.Ikerketaren arduradunak, ikerketak iraun zuenhamar hilabetetan, honako espedientea osatu zuen:“65: un expediente que consta de 13 gigantescaspiezas de autos, que acaso suben de 13.000 pági-nas”. Alabaina, Vargasek dio agiri horiek guztiek ezdutela ekarpen berririk egiten: “Todo lo hemos leí-
JULIO LAMBLAren1846ko grabatu honetanSan Pedroko Torreaederki ikusten da,
1835ean kiskalitakoa.Aldundiak 1994. urteanberrargitaratutako P.
MADOZen Diccionariogeográfico-estadístico-histórico... liburutik
hartu dugun bertsioa da.
44 I Pasaia 1805-2005
do y extractado, y no creemos haya más de lo quellevamos dicho que pueda poner a VuestraExcelencia al cabo de tan difusos e interminablesprocesos”.
Hau gutxi balitz bezala, espediente honek–“egundoko espediente-puska”–, Vargasen esanetanez zuen ebazpen judizialik eduki, haren iritzizdonostiarren azpijokoengatik berriz ere.
Hitz batez, gure kronistak egoeraren analisiariburuzko laburpena egiten du txostenaren 67. pun-tuan. Bere kontakizunean agertzen joan den beza-la, Enrique II.ak Donostiari emandako pribilegioariesker, 1376. urtean kokatzen du Hiria Portuarenjabe egiten den unea. Alabaina, 1614. urtetik gaihau ikertzeko izendatu diren mandatari guztiek(Hernando de Riberak, Diego Villalobosek,Hinojosako Markesak eta Erresumako hainbat auzi-tegitako lau fiskalek) agiri hori zuzentzen, aldatzenedo eguneratzen saiatu zirela zioen. Eta horretara-ko arrazoia beti bera izan da: Donostiak egindakoadministrazio txarrak Portuaren gainbehera ekarridu.
Honela, Vargas Poncek bere aurrekoen lanaberriro hartu, eta bere txostenaren bigarren zatian,1376an emandako arrazoiek jada ez dutela oinarri-rik eta portua eta bere eskualdea salbatzeko gaindituegin behar direla frogatuko du.
1707an Frantziako karto-grafia-zerbitzuek “Rocherdu diable“ eta “Cap dudiable”, hots, “deabruarenharkaitza” eta “deabruarenlurmuturra” deitu zietenMendebaldeko Bantxa etaArando Txikiari; baina,Pasaian ez dago izenhorien erabileraren arras-torik. Ederki ikusten da,bestalde, Ondartxon(Kondemasten) sortu etaKalparraraino luzatzenzen hondar-barra.Hamazazpigarren etahemezortzigarren mendee-tan hondar-barra horixegarbitzeak sortuko dieburuhauste gehien portukomantentze-lanen arduradu-nei. Atlas Massé. Archivesdu Genie. ServiceHistorique Militaire.(Vincennes).
Pasaia 1805-2005 I 45
1755. urtean Donibaneko elizan egindako lanak. Pasaiako Udal Artxibategia.
ALDATZEKO ARRAZOIAKVargas Ponceren txostenaren 69. puntutik114. puntura
3
EHENENGO ZATIAN VARGASEK 1376KO XEDAPEN
hura betikotzea bidegabea zela salatzekonahiari ezin bazion apenas eutsi, bigarrenatal honetan, horrela pentsatzera eramanzuten arrazoiak zehazten ditu.
Esan dezakegu bi direla kapitulu honen gai nagu-siak. Batetik, –txostenaren 72. eta 85. puntuen artean–azaltzen du zergatik iruditzen zaion zaharkitu etadesegoki orain dela 400 urtetik gora gauzak xedatuziren moduari eustea.
Bestetik, jatorrizko eztabaida gainditu dela etaeguneratu behar dela frogatzeko, paragrafo luzeakidatzi zituen 1804an benetako arazoa zenaren ingu-ruan: portuaren garbitasun eta dragatze falta. Utzikeriahorrek badia ezdeus bihurtu zuen, inguruko biztanle-ak miseriara eramanaz.
Egia esan, gai zehatz hau eztabaidaren ardatz bila-katu zen hemezortzigarren mendean zehar. Honekazaltzen du zergatik Vargasek, aurreko kapituluan beregaraira hurbiltzean, nahiago izan zuen kontaketa labur-tu bi gaiak bereizteko. Portuak eragindako auzi luzeanjada ez zen Donostiaren nagusitasuna eztabaidatzen,oraingoan kezka portuaren administrazioa zen: alegia,portuaren erabilerarengatik dirua biltzeko gaitasuna.
Hartara, logikoa iruditzen zaigu, Vargas Poncerigai hau aztertzeko mandatua eman ziotenean, 1739.urtetik aurrerako dokumentazioa soilik bidaltzea. Egia
esan, Koroaren kezka, portua zein herriren barruanzegoen zehaztean baino, baliabide aberats hau apro-betxatzeko moduan zetzan. Baina, betiere, Vargaseklan honetan goresten duen politika zentralista borboi-tarraren muinetik.
Hain zuzen, Koroaren goreneko nagusitasunaizango da Vargasek bigarren zati honen hasieranaldarrikatuko duena. Horrekin, bere arrazonamen-duari baino, aurrerago proposatuko dituen neurrieilegitimitatea eman nahi die. Horretarako, hauxe dio:Estatuaren edo onura publikoaren goreneko arra-zoien artean, Erregeak pribilegioak aldatzeko ahal-mena ez ezik aldatzeko beharra ere baduela dio,haren “betebehar sakratua” da eta. Modu honetan,sakratuak bedeinkatutako goreneko epaile gisa ipint-zen du Erregea, Probintziako foru instituzioen edobestelakoen interferentziak saiheste aldera.
Beraz, portuko merkataritza murrizten zuten xeda-pen horiek baliogabetu egin behar ziren. Tratuak libreaizan behar du, interesdun bakoitzak nahi duen erara. Etamerkataritza libre honek portua eta inguruko popula-zioa suspertu egingo zituen, izan ere, haien egoera,behin baino gehiagotan zioen bezala, “miserablea” zen.
3.1 Pribilegioa iraungi egin daEnrique II.ak emandako pribilegio famatuak ez ditu,ordea, ez onura publikoa ezta ororen interesak bermat-zen. Pribilegio hau zaharkituta geratu da, sustatu zutenarrazoiak jada ez baitira esistitzen. Eta, horrez gain, ger-takizunen bilakaera ezagutzeak ematen dion ikuspegianoinarrituz, Vargasek dio xedapen hori okerra izan dela.
Hamalaugarren mendean Pasaiako merkataritza-ren monopolioarekin Donostiari laguntzeko emanda-ko arrazoiek herri horretako biztanleak finkatzea bilat-zen zuten, ahalik eta abantaila eta baldintza hobere-nak eskainiz. Zibilei zein militarrei. Horrela,Probintzia osoa ekonomikoki eta militarki defendatu-ko zuen indargune bat sortu nahi zen.
Vargas Poncek, 1813ko sutearen aurretik hirianbizi zenak, hauxe dio aurrean duen Donostiari buruz:72: “el pueblo de más gentío de toda España y acasode toda Europa. Nada hay despoblado en ella, y seocupa con edificios de muchos cuerpos hasta el último
Arizabalo jauregia1858an. DIDIER PETIT
DE MEURVILLE.Gipuzkoako Foru
Aldundiaren Bilduma.
48 I Pasaia 1805-2005
L
rincón”. Eta eransten du bertako bideragarritasun eko-nomikoa sobera bermatuta dagoela “lorategi jarraitu”baten moduan landutako mila baserri, kai eta hirikozein bertako biztanleen errentei esker.
Populazio militarrari dagokionez, gerra-teknikekbilakaera handia izan zuten eta 1376ko pribilegioa jus-tifikatu zuen Erdi Aroko gerrak ez zuen jada zentzu han-dirik. Gainera, Vargas Poncek ukatzen du DonostiakGipuzkoako kostaldean inbasiorik edo setiorik galaraziduenik, hori egiaztatzeko adibide-pila aipatuz. Eta, aregutxiago, kontrabandoarekin bukatzea lortu duenik;Vargasek hitzez hitz dio gai honi buruz hitz egiteakbarregura ematen duela, hain lotsagabeki egiten baita.
Badirudi Gaztelako monarkek babestutako ekintzahandietara marinelak, gerlariak eta entzute handikopertsonak ekartzea zela Donostiak bere alde argumen-tatzen zuen beste puntuetako bat, kronistak 79. eta 82.puntuen artean jasotzen duen bezala. Vargas Poncekez zuen guztiz ezeztatu, baina grina handiz eranstendu Hiriak bezainbeste eman zutela bere auzoek etaherrixkek, Pasaiak barne; eta batzuetan, Donostiak ezdagozkion gertaerak eta loriak bere egiten zituela.Horregatik, 82tik 85era doazen puntuetan, Pasaiatikirtendako marinel handi horien berri ematen du.
Donostiak Gaztelako Koroari emandako zerbit-
zuak azaldu zituen Vargas Poncek eta ukaezinak dira.Alabaina, Erregearen eta Probintziaren arteko batasu-na –bere ustez aldaezina eta betierekoa dena– azpi-marratzeko ahaleginean, gipuzkoarrek errekrutatzeenaurrean jarri ohi zuten erresistentziaren gaineko xehe-tasun batzuk isilean gorde zituen; kasu honetan, ont-zi-errekrutatzeen aurrean. Xehetasun hauek ez aipat-zea ez da deskuidu baten ondorioa, izan ere,Vargasekberreskuratu zituen milaka dokumentuen aurkibideakirakurriz gero, erraz topa daitezke Gipuzkoako mari-nelei Itsas Armadan ontziratzeko egindako deiek era-gin zituzten etengabeko arazoak. Bereziki esangurat-suak dira “Itsas Armada Garaiezina” edo“Ingalaterrako Jardunaldia” izenekoetan tripulazioaaurkitzeko arazoak. Gipuzkoako marinelak arrantzazzeuden kezkatuago gerraz baino. Azkenean,Probintziako gobernariak izango dira erroldatzeaklortzeko inplikatu beharko direnak. Eta horretarako,batez ere Gortean dauden etaVargasek aurrerago haingogor gaitzetsi dituen gipuzkoarren paper aktiboabeharko da. Ez dago zalantzarik: biltzeaz gain,Vargasek agiri horiek erabili zituen, bertan BatzarNagusien aurkako hitz gogorrak dituzten oharrak jarribaitzituen, gipuzkoarrak berehala Erregeari zerbitzat-zera ez behartzeagatik17. Vargasek, ordea, ez zituendatu hauek bere diskurtsoan sartu, ezta instituziogipuzkoarrak erasotzeko ere. Aitzitik, nolabaitekonostalgiarekin, hamaseigarren mende horri “garai lilu-
Hemeretzigarren mende-aren erdialdean eginikoplano honetan, itsasbeherako orduetan kaia-ren zati handi bat padurabihurtzen zela ikusten daongi. España. Ministeriode Defensa. ArchivoCartográfico y deEstudios Geográficosdel Centro Geográficodel Ejército. Ondokoliburuan ere argitaratu-ta: Documentos carto-gráficos históricos deGipuzkoa. I. CartotecaHistórica del ServicioGeográfico del Ejército.Dirección científica:Javier Gómez Piñeiro,José Luis Orella.Donostia: Aldundia,1994.
Pasaia 1805-2005 I 49
Carlos Agustín Giraud-ek 1776an eginiko planoa. Batetik, egun ez dauden baserriak ikusten dira;bestetik, Caracaseko Konpainiak San Pedron zituen ontziolak. “H” hizkiarekin seinalatzen dentokia “Sablio” beharrean “Sadeu” da. Gaur egun Trintxerpeko Arrandegi kalearen beheko aldeaden tokian Buier errota ikusten da artean ere. España. Ministerio de Defensa. ArchivoCartográfico y de Estudios Geográficos del Centro Geográfico del Ejército. Ondoko liburuan ereargitaratuta: Documentos cartográficos históricos de Gipuzkoa en el Servicio Histórico Militar.Javier Gómez Piñeiro, Juan Antonio Sáez García. Donostia: Aldundia, 1999.
ragarria” deitzen dio.Pasaitarrek –eta segur asko Probintziako gainerako
arrantzaleek eta itsasgizonek – Erresumaren ekintzagarrantzitsuekiko erakusten zuten konpromiso faltahori errepikatzen da hemeretzigarren mendean. 1805.urtearen hasieran, esaterako, udal-aktak Pasaiak(Donibanek) Erregearen Itsas Armadari laguntzekokupoa osatzen zuten 5 gazteren ihesaldia jasotzen du.Seigarren bat ageri da bala-zauri batekin ezintasunaerakusteko. Arazoa konpontzeko, iheslarien emazteaketa ezkongai bakarraren ama atxilotu zituzten.Iheslariak itzultzen ez baziren, emakume hauena izan-go zen ordezko itsasgizonak bilatzearen ardura
Hala eta guztiz ere, Vargasen oharrak interesga-rriak dira, izan ere, iragandako denbora hori bereare-kin alderatzean, gure herriaren demografiaren inguru-ko datu interesgarriak utzi zizkigun. Datu horietatikondorioztatzen dugu Pasaian hemeretzigarren mende-aren hasieran mila lagun bizi zirela –590 Donibaneneta 417 San Pedron– ia berrehun etxebizitzatan bana-tuta (baserriak, etxeak edo pisuak).
Donibanerekin honako alderaketa zuen: “83: ...sólo cuenta hoy la villa de Pasages 590 almas en las100 casas que tiene, cuando... a mediados del sigloXVI tenía 300 vecinos”. Hau da, hirurehun urtetan, etaazken hazkundea gorabehera, bere kalkuluen arabera,Donibanen populazioa erdira murriztu dela esan dai-teke. Horrez gain, itsasoan lan egiten duten lagunenkopurua proportzio berean murriztu da: “...sirviendo120 marineros en la mar, y hoy apenas llega a 38 eltotal de esta clase. Entonces [XVI. mendea] para sólo lajornada de Inglaterra [Itsas Armada Garaitezinaz ari
da] fueron 5 naos grandes y 3 zabras, que sumaban1.420 toneladas. Y hoy [XIX. mendea] sólo tiene cua-tro lanchas de atoa y una de pesca.”
Eta San Pedron egoera okerragoa dela dio, kortsarioeta arrantzale asko bizi arren, oraindik populazioa galt-zen ari da: “Ninguna [ontzia] tiene la aldea de Pasages,a quien en 1551 se le comunicaban las ordenanzas decorso por el número respetable de sus corsarios. Quetodavía en 1616 hacían recursos para que no viniesenchalupas de Francia, pues bastaban las suyas para bar-quear todo lo de Terranova. Que en 1636 tenía en elservicio de mar 40 marineros. Y que va tan acelerada-mente a su exterminio que, conservando todavía en1776 el total de 655 almas, tiene hoy [1804an] 417. Y,en los últimos años, huyendo de las extorsiones de SanSebastián, la han abandonado 17 familias”.
Txosten guztian eta gai honengatik idatzitakogutun ofizial guztietan adierazten badu ere, lerrohauetan azaltzen du segur aski Vargas Poncek pasaita-rrekiko eta hauek bizi duten gainbeherarekiko kezka-rik sakonena.
Izan ere, Pasaiako merkataritzaren murrizketarekinondoko herrietako miseria eta portuaren hondamen-dia heldu zela baieztatzen du. Eta murrizketa horieieusteak ez dakar ezer onik Donostiarentzat: “85:... laimposibilidad en que están las villas de Pasages yRentería de reanimarse y florecer, sólo porque SanSebastián, -que tiene un puerto apto para todo buque,y muelles capaces de buques de a 200 toneladas con-tiguos a sus muros- señoree a otro puerto distante unalarga legua y que baña las calles de las otras tres pobla-ciones... el señorear este puerto en nada, en nada con-
Torreatze. EUGENIOARRUTI (1841-1889).Bilduma partikularra.
52 I Pasaia 1805-2005
SantaIsabel1667an.España.Ministeriode
Defensa.ArchivoCartográficoyde
EstudiosGeográficosdelCentro
GeográficodelEjército.(Op.cit.,1999).
Pasaia 1805-2005 I 53
1761. urteko plano honetan ere begi-bistandago kaia lokatzaz lepo zegoela. Plano hone-tan Trintxerpeko baserrien izenetan zeudenakatsak zuzendu ditugu. Izan ere, jatorrizkoanbezala aurreragoko beste argitalpen batzuetanere, Larrabide eta Martimuño baserriakTrintxer eta Ilunbe izenpean ageri dira.Tomasene izena agertzen da Kasares baserria-ren azpian eta alderantziz. España. Ministeriode Defensa. Archivo Cartográfico y deEstudios Geográficos del Centro Geográficodel Ejército. (Op. cit., 1994).
3.2 Portuaren garbiketaGorago aurreratu dugun bezala, ordea, konpondubeharreko arazo praktikoa garbiketarena da, por-tuaren administrazioa garbiketaren inguruan anto-latu behar da eta. Beraz, dagokion kontrol adminis-tratiboa esleitu behar da, eta horretarako, instituzioegokiak garatu. Eta hemen, 87. puntutik 111. puntu-raVargasek eskura dituen datu historiko guztiak era-biliko ditu berriz ere gatazkaren alderdi hau berre-giteko. Alderdi hau denboran gertuen duena da etabere eginkizunetik ere gertuen duena, bere lanaegoera 1739. urtetik aurrera aztertzera mugatubehar baitzen. Orobat bere ideietatik gertuen dago-ena da, Erregearen goreneko botereak zuzendutakoEstatu-ereduan aurkituko baitu arazoaren irtenbi-dea.
Vargasek orain laburpen bat egingo du portuarengarbiketaren inguruko une garrantzitsuenekin.
Portuaren lokaztea 1615etik presente egon dengaia izan da. Urte horretan, Donostiak –badiarensakoneraren galeran ardurarik aitortu ez arren– nabi-gagarritasuna mehatxatzen zuen lohiaren arazoarikonponbidea bilatuko ziola aditzera eman zuen.Alabaina, Vargasek dio ez zela ezer egin. Ez orduan,ez hamazazpigarren mende osoan, 88. puntuanadierazten duen moduan.
Diego de Villalobosek, 1617an egin zuen txoste-nean jada, gai honi buruzko azterketa sakona egin
zuen, itsasoko trafikoa galarazten zuten urperatuta-ko itsasontzien kokalekua ere zehaztera iritsiz.Villalobosek egoera honen erantzukizuna dorrezain-dariei zegokiela zioen, izan ere, biltzen zuten dirutikez zuten ezertxo ere portua mantentzen inbertitzen.Eta okerragoa dena, dorrearen ondoko harrobietatikateratako lastak saltzearen ondorioz, portua ezdeusbihurtzen laguntzen zuten. Halaber, ez lasta hauenez balearen koipez inpregnatutako beste zabor bat-zuen isuriak ez zituzten eragozten. Laburbilduz,gainbehera honen errua ez zegoen arrazoi naturale-tan soilik.
Vargas Poncek, berriz ere, gai honen ingurukoutzikeriarekin bukatzeko ekimena Borboien etorre-rari egotzi zion. Hortaz, 1715ean portuarengatikzergak biltzeko gaitasuna kendu zioten Donostiari,lan hau zuzenean Koroaren ordezkari baten eskuutziz: kasu honetan, Kapitain Jeneralaren esku.
Alabaina, Gipuzkoak ez du eskuordetze hauonartuko, beren legeen kontrakoa dela uste baitu,edo, Vargasen hitzetan “90: por el negro empeño desostener los que llama sus fueros.” Azkenean, zergakbiltzeaz zein portua dragatzeaz eta erabilgarri man-tentzeaz arduratuko den instituzio berri bat bilatukodute. Hala, 1726an portua garbitzeko Batzordea sor-tu zen. Batere argiak ez diren paragrafo gutxi bat-zuetan, Vargasek Batzorde honen bilakaera laburt-zen du, nabigagarritasuna eta badiaren garbitasunahobetzen ez zuela lagundu nabarmenduz.Arduragabekeriaren arrazoia Donostiaren esku-hart-ze zuzenari eta garbiketa eta bilketa lan hauProbintziaren esku gelditu zenean honek erakutsita-ko interes eskasari dagokiela dio.
Beraz,Vargasek dio Batzorde honek ez zuela era-gin positiborik izan garbiketan, izan ere, besteakbeste, badia mantentzeko interesa agertu zuen mer-kataritzako instituzio bat –Karakaseko Konpainia–ordezkatu izana leporatzen dio. Ondorioz, bereustez, ez dira aipatutako obrak egingo eta hondar-bankuen kopurua handitzen joango da. 1766tik ezdu aipatzea merezi duen dragatze edo euste-lanenberririk.
Hala ere, portuaren dragatze-lanek VargasPoncek jarritakoa baino arreta gehiago merezi dute-la uste dugu. Honen inguruan, eta Vargasek jasotakodokumentazioa erabiliz, komeni da gogoratzeadagoeneko 1686. urtean Hércules Torreli ingeniarimilitarrak Batzar Nagusiei makina bat saltzea propo-satu ziela, Kodemastetik (Ondartxotik) Santa Isabelgotorlekuaren ondoan zegoen Matxingoko iturrirai-no portuko bokalea zeharkatzen zuen hondar-ban-kua garbitzeko18.
Hondarra, harriak etabestelako jalkin eta sedi-mentuak Alabortzatik
uretara iristen ziren, gerolohi eta hondar pilaketaareagotzen zutenak.
56 I Pasaia 1805-2005
1788. urtean portuaren egoera okerrera zihoan. Plano honetanbederen ematen du Donibaneko ontzioletako ubideak itxiak dau-dela. 1799. urtean beharrezko ikusten zen malekoiak eraikitzeaeta portuaren irisgarritasuna hobetzea. Proposamen zehatz batzen: Mendebaldeko Bantxa, hau da, San Pedroko kanpo aldekoharkaitz erraldoia, bolboraz zartaraztea. España. Ministerio deDefensa. Archivo Cartográfico y de Estudios Geográficos delCentro Geográfico del Ejército. (Op. cit., 1999).
VICENTE TOFINOk 1788an egin zuen planoamaiz erabiliko da geroan kopiak egiteko. San Pedroeta Bizkaiko ontzioletara iristeko ubidea dragari
esker mantenduko dira erabiltzeko moduan. Aipatuberri dugun San Pedroko behatokiak ere hor dirau,baita Bonanzaren gainean zegoen kanoi-bateria ere.
Pasaiako Udal Artxibategia.
58 I Pasaia 1805-2005
Pabiloi modernoekBarranko jauregia ezkuta-razi dute. Egun, inguruhorretan egin diren erais-ketak direla bide, jaure-gia ikusi ikus liteke bainahondakinak baino ez.KUTXA Fototeka.
1747-1765 arte itxaron beharko dugu portua modujarraituan eta sistematikoan dragatzeko saiakera seriobat topatzeko. 1747an, hain zuzen, “edukiera” eta“ainguratze” kontzeptuetan bildutakoa etaProbintziaren eta Karakaseko Konpainiaren ekarpenakportua garbitzera zuzendu ziren. Orduko garbiketa-lanak “ala” baten bidez egin ziren; draga honek lokat-za eta hondarra ateratzen du. Bereziki egokituta dau-den ontziek –“ganguiles” izenekoek– material hauekportutik atera eta itsas zabalean botatzen dituzte.
Ala maneiatzeko, Manuel de las Casas portukoIntendenteak bi aditu ekarri zituen Cadizetik 1750ean:Antonio Martinez Briceño eta honen semea. Izan ere,Probintzian ez zegoen ontzi hau maneiatzen zekienik.Draga honen jarduera, argi eta garbi, ez zen nahikoaizan. Batzordeak iradokizunak egingo ditu sistemahobetzeko. Batetik, alen kopurua handitu behar zelazioen, 4 edo 6 alarekin beste hainbeste denbora behar-ko zela kalkulatuz: 4 edo 6 urte. Alderdi teknikoan ere,materialak itsasora bota beharrean -berriz ere portuansartzen baitira- kostaldean uztea eta aprobetxatzeagomendatu zuen. Horrez gain, hauxe eskatu zuen:Batzordeko kideei azalpen teknikoak emanez denbo-rarik galdu gabe ingeniariak libreki jardun ahal izatea.
Bestetik, Batzordeak finantzazio hobea aldarrikatuzuen, aipatutako Martinez ingeniarien ordainketakegindako lanari egokituz –izan ere, eguraldi txarra egi-ten duenean ez dute lanik egiten– eta kakaoaren gai-neko zerga berezi bat eskatuz.
Zentzu honetan, Felipe Crame ingeniariak ere, dra-gatzeko beste ala bat jartzea beharrezkoa zela nabar-
mendu zuen 1751n. Eta, batez ere, Kodemastetik etaLabortzatik batik bat sartzen den lurra portura sar ezdadin eragozten saiatuko da. Horretarako, eraispenakeutsiko dituzten bi hormatzar eta errekek eramandakomaterialak iragaziko dituen estolderia bat eraikikodira.
Obra hau egiteko dirua eduki arren, lanak 1753.urtera arte luzatuko dira. Zoritxarrak eraginda, ordea,urte horretako apirilean gertatutako ekaitz izugarribaten ondorioz, eraikitako gehiena suntsitu eta dragabera hondatu egin zen19.
Sorginarriazpi etaOndartxo-Errekatik erelohia, harriak eta harea
jaisten ziren,Ondartxoraino.
Ondartxo-Erreka lehorradago egun, eta farokobidean paseoan ibilita
ikusten da.
60 I Pasaia 1805-2005
Baliabideen faltaren eta ezgaitasun teknikoarenondorioz, 1757an Donibaneko ordezkariek txostenbat bidali zieten agintari probintzialei, hemezortziga-rren mende osoan egoerak okerrera egin zuela zehaz-ten zuena20. Txosten honetatik ondorioztatzen da dra-ga bat besterik ez zela egon eta urte eta erditik goraKarakaseko Konpainiaren kaietan atrakatzen zutenitsasontziei sarrera libre uzteko soilik erabili zela. Etahori gutxi balitz bezala, alaren langileek, alegia,Martinezen ingeniariek, 1765ean lan egiteari utzi zio-ten21. Hauekin draga desagertu egingo da, eta egoerakbere horretan jarraituko du 1796an (Timoteo Rochingeniariak orduan aurkeztuko baitu ala berri bat etaontzi laguntzaileak eskuratzeko aurrekontu bat) etabaita 1800ean ere, Filipinetako Konpainiak eta Josédel Solar ingeniariak ekipamendu hauek eraikitzeaeskatzen dutenean22.
Horregatik guztiagatik, ez da harritzekoa VargasPoncek epe guzti honetan aitortzen duen neurri positi-bo bakarra Donibane –Donostia ordezkatuz–Batzordean sartzea izatea. Egokitzat jotzen zuen1790ean hartutako erabaki hau. Dena den, erabakihau betetzea gerrarengatik atzeratuko zen.
Kasu honetan, Konbentzioko Gerra izango da,Frantziako Iraultzaren eta Espainiako Koroak honekikoagertu zuen errefusaren arteko talkaren emaitza.Gerran zehar, Gipuzkoako Batzar Nagusia Frantziako
Errepublikan sartu zen, nahiz eta emaitzak espero zire-nak ez izan. Bitxia bada ere, edo ez hain bitxia berelehentasun politikoak kontuan hartzen baditugu,Vargasek onartzen du Frantziako Errepublikaren admi-nistrazioaren mende portuak nabarmen hobetu zuela.“(96): En tanto que fueron señores del puerto, tomaronmuchas providencias para mejorar sus estado” dio hit-zez hitz.
Baina gerraren ondoren, Frantziak eta EspainiakGipuzkoa Santo Domingo uhartearengatik trukatuzuten. Eta ohiko administrazioa abiarazita, Pasaiazela-eta sortutako arazoak berriro azaldu ziren. Edohobeto esan, bere horretan jarraitzen zuten.
Kaiaren bi aldeak lotzenzituen pasabidea, SanPedrotik Antxo aldeanzabaltzen ari ziren komu-nikabideekiko loturaerrazte aldera. DIDIERPETIT DE MEURVILLE.Gipuzkoako ForuAldundiaren Bilduma.
Pasaia 1805-2005 I 61
1755ko draga mota bat:“zapaltzekoa”, alegia.Honen bidez ateratakolohia, ondoko txalupa txi-kian botatzen zen, “gan-guil” izenekoan. ArchivoGeneral de Simancas.
Paduako San Antonioren bitartekotza eskatu etasantu honekin fidatzera eramaten zuten arra-zoiak azaldu ondoren, Manuel Arizabalok oso
hitzaldi jasoa eskaini zuen, klasikoak (San Agustin,Santo Tomas,...) eta hainbat gertakizun historiko –oro-korrak zein tokikoak– edo mitologiko aipatuz.
Espainiarekin bat egitea, katolizismoa edo pasaita-rren ausardia etenaldi frantziarra gainditzeko bitartekogisa aurkeztu zituen. Arizabalok dio udalbatza balorehauen jarraitzailea –Pasaiako historiari buruz duenbertsio mitikoaren arabera– dela, orain dela hiru milaurte abiatu zen bide bati jarraiki. Izan ere, pasaitarreklehenengo Erromatar Inperioari lagundu zioten, etaondoren bisigodoei. Bere esanetan, badago (gure ustezez dago horrelakorik) hori adierazten duen inskripzio-rik euskaraz eta latinez.
Dena den, hitzaldi hau ez da guztiz berria; izanere, 1770. urtean Donibane Hondarribiatik bananduzeneko sermoi eta otoitzetan erabilitako pasarte askohitzez-hitz berriz erabiltzen dira.
“ Jesus. Maria. Josef.Al divino San Antonio de Padua
Es introducida costumbre el buscar para Patronos a lospoderosos y provados de la Tierra. Mas a mí y misconstituientes nos inspira la devoción a que nos acoja-mos a vuestro amparo –protector Antonio- como tangran privado del Rey de las eternidades.
Sois divino Antonio tan poderoso para con Dios,que parece os puso elMundo para consuelo y alivio dequantos propicios imploran vuestro asilo en sus nece-sidades y conflictos.
Yo, en mi nombre, de toda la actual justicia y regi-miento, y de los que en lo futuro nos sucediesen,imploro sumiso vuestro manancial patrocinio para
deis luz, felicidad y acierto a esta devota villa en susdeterminaciones y acuerdos, que han de quedar archi-vados en este libro, a maior honra de Dios y de suSantísima imaculada madre para conservación de susregalias y memoria a la posteridad.
Haciendo no obre sin consejo en sus mas arduosasuntos para que no se vea precipitada en la execucionde sus operaciones23, pues savemos que el governaruna Republica, es la arte de las artes la mas dificulto-sa en aprender, y las mas peligrosa en exercitar24.
Palpables pruebas tenemos para gloriarnos ylisongearnos los pasagenses de las muchas y grandesparticularidades gracias que del cielo mediante vues-tra interpositiva intercesión han conseguido, cantandovictorias por mar y tierra sus primeros pobladores ynuestros valientes progenitores.
Vociferen los vestigios de la casa solar de Hortiz dePlatain y las dos antiquísimas inscripciones que sobrelos umbrales de sus puertas principales escritas la unaen lengua latina y la otra en cantábrica (que decían: laprimera: Hortitius Platanius Licinio invissus PalatioCharus. Y la segunda: Hortiz Plataingoa, Liciniorenezaya, Palatuoren adisquire maitea) se hallaron por bla-sones de dicha casa solar, cuia antigüedad, según eltiempo en que en nuestra España reino Palatuo muycaro amigo de Hortiz de Platain, (a quien siguió éste entodas sus operaciones militares, pasa de tres mil años.
Publíquelo el valor heredado de los descendientesde la misma casa de Platain, cuios dos hijos siguieronal Rey Ramiro en la Guerra que sobstuvo en defensade la conservación de la Religión Christiana causa deldenegamiento de las cien doncellas tributadas hastaentonces a los moros.
Testifíquenlo los antesones dorados de las bove-das de la Iglesia de San Pedro en Roma, que duraronhasta el año de 1605, y la antigua inscripción que en62 I Pasaia 1805-2005
ADMINISTRAZIO FRANTZIARRAREN ALDIAREN ONDOREN, BOTERE TRADI-ZIONALAK EZARRI ZIREN. HAU, 1796AN, MANUEL ARIZABALOK ALKATET-ZAREN KARGUA HARTU ZUENEAN EGINDAKO HITZALDIAN ISLATZEN DA
ellos se halló y conserva la villa en sus archivos, testi-moniada entre los pocos papeles antiguos que sepudieron salvar de la invasión francesa que penetróeste linea guipuzcoana en 1º de agosto del año pasadode 1794, y a la letra dice así: “inaurata aro cum aliismuneribus misso B. Petro Vicegothorum in HispaniaRege Piisimo Recaredo, adnos tandem perlato indus-tria eximii naute Joanis, Natione Cantabri ex Pasage”.Este ínclito Juan del Pasage es quien despreciandotodos los obstáculos y dificultades que no pudieronvencer los abades que el Rey Recaredo embió con lalegación y dones a San Gregorio el Magno que gover-naba la Iglesia, tubo el honor de presentárselos yalcanzar en remuneración el renombre de InsigneNauta de la Cantabria.
Patentícenlo finalmente los Generales Ubillos; losAdmirantesVillaviciosas, y otros muchos hijos que haprocreado esta villa, cuyas heroicas hazañas y magna-nimidades yo bien quisiera referir (mediante la bellaocasión que se me proporciona). Pero suspende mipluma la misma excelencia de ellos, y me contentarécon imitar a aquel pintor a quien mandó Octavianoretratar el gran triunfo que consiguió, para que todosle tributasen aclamaciones. El que como diestro expu-so solamente el divujo, dando con él a entender hera
de tanta grandeza que excedía al poder de la pintura, yque explicava más un defectuoso bosquejo que lo quepodía explicar el más delicado pincel de Apetes. Conque siendo mi empeño inaccesible (pues no todo loque se comprehende en la idea halla capacidad en laoratoria) tomo el partido de explicarlo con el silencio.
Y vos, divino Antonio, que sois el conducto pordonde se ha comunicado aquel manantial de incesan-tes gracias a nuestros valientes progenitores, aplicad-lo también a todos sus descendientes; haced que estossigan las suaves sendas de la virtud, los recios pasosde la Justicia y las seguras huellas de la rectitud.Defendedlos piadoso.Auxiliadlos compasivo; y forta-lecedlos esforzado, concededles inclito protector,salud en sus enfermedades espirituales y temporales,consuelo en sus necesidades y seguridad en susexpuestos viages de mar y tierra. Así os lo piden y asíos lo suplican en nombre de todo este cavildo secular,vuestros más rendidos siervos.
Pasage, primero de enero de mil setencientosnoventa y seis.
Lizenciado Don Manuel de Arizabalo y Noblecia.Manuel Ignacio deAguirre. José Maria de Jauregui.” Pasaia 1805-2005 I 63
Juan Bautista Arizabalok1758. urtean JuanNikolas Gilisastirenaurka abiatu zuenauzian, Bizkaia auzokoplano hau agertzen da.Erregearen ontziolengunea zehazten da ber-tan. Real Chancilleriade Valladolid. (Planos yDibujos – 608).
Donibane, Lezo etaHondarribiaren artekomugak. Deigarria ger-tatzen da itsasontziakzer-nolako zehaztasu-nez dauden marraz-
tuak. OñatikoProtokolo Historikoen
Artxibategia:3-1725, 139.
64 I Pasaia 1805-2005
3.3 1799: pribilegio donostiarrarenamaiera
Vargasek 96. eta 104. puntuen artean kontatzen duprozesu hau. Agian Donostiaren aurkako txostenarenparagraforik gogorrenak dira hauek. Aho betean dioDonostiak, garbiketa Batzordearen bidez, Portuazaintzearen plantak egiten ari zela, baina, egiatan,ezdeus bihurtzen ari zela. Donostiak denboraldihonetan aurkeztutako arrazoibideak laidogarritzateta iraingarritzat jo zituzten. Ez bakarrikVargasek; agidenez, baita estatuko instantziek ere.
Ondorioz, garaiko Auzitegi Gorena den ErregeGanberak honako irizpena eman zuen: portuarenkudeaketa, berau erabiltzetik sortutako eskubideenkobrantza, bere garbitasunaren ardura eta beharrez-ko obrak Pasaiaren, alegia, Donibaneren kontu izan-go ziren. Epai honek dorrezaindari donostiarrenamaiera zekarren. Vargasek hau aprobetxatu zuentesi honen eta kostaldeko herriek portuaz gozatzekoduten eskubidearen alde azaltzeko: “112-113: Si elcargo del torrero es cuidar el puerto, y el puerto cadadía va a peor y amenaza un próxima y completa rui-na, claro está que aquel cargo no llena su instituto yque es preciso cambiar de método y probar otros sis-tema..los que administran el puerto, administran loque en realidad es ajeno. Pasages y Rentería, que hanpedido siempre la administración y que jamás la hanobtenido, piden lo que la naturaleza hizo suyo.¿Puede dudarse quien tiene mejor derecho”...Va paracinco siglos que son continuas las quejas y clamorescontra la administración actual. ¿Es posible que nun-ca se haya tenido razón?...”
Jakina, Donostiak erabaki honen aurka apelatukodu. Testuinguru honetan, portua garbitzeko aipatuta-ko Roch ingeniariak 1799an idatzitako xedapenakditugu25. Bere aurreko Solís eta Crame bezala,Rochek ezinbestekotzat jo zuen euriteek porturaekartzen zituzten zaborrak estolderiaren eta euste-hormen bidez kontrolatzea. Haiek bezala, hormahauetan badian dragatutako lohiak eta materialakbirziklatu beharko liratekeela proposatu zuen.Portuaren garbiketarekin zuzenean zerikusirik ezzuen baina nabigagarritasunari lotuta dagoen berrita-sun gisa, badiaren sarrera hobetzeko beharra adiera-zi zuen: Bantxako haitzak pikatuz, edo beharrezkoabalitz, bolboraz lehertuz.
Halaber, berriz dio portuaren kanalak hondar etazaborrez ez ezik itsasontziz ere libre egon behar due-la, benetako portua badiaren hondoan –Dorrearenatzean– baitago eta ez lehenago. Horretarako, gaine-ra, Herreratik Salbioraino doan tarte guztia egokitukoluke. Pasaia 1805-2005 I 65
Santa Anako inguruan1755. urtean zeuden lur-sailen krokisa. OñatikoProtokolo HistorikoenArtxibategia: 3-2554,303.
Donibaneren independent-zia eskertzeko 1770. urte-an idatzi zen otoitzarenlehendabiziko orrialdea.Oso diskurtso landua da,klasikoei buruzko aipu etaohar askorekin hornitua.Gero 1796. urtean (ares-tian jaso duguna) harenzati batzuk erabili zirenberriro. Badirudi argita-ratzeko baimenik ez zuelalortu. España. Ministeriode Cultura. ArchivoHistórico Nacional.Sección de ConsejosSuprimidos,leg. 50.664.
66 I Pasaia 1805-2005
La ejecución de las obras precisas para la limpia delpuerto de Pasages, consiguiendo para este medio
que la canal este libre sin obstáculos que imposibilitenla entrada de las embarcaciones de cualquier parte debehacerse en los términos siguientes:
Artículo 1°: La limpieza de la Canal no puede conse-guirse de ningún modo sin que lo esté el verdaderopuerto, que es desde la Torre para el Sur-Este y Oeste.Para conseguirlo, debe hacerse la excavación, y extrac-ción de todo el fango, arena, y cascajo, hasta dejar elfondo primitivo de su constitución.
2° Estos escombros llevarlos lo más inmediato que sepueda a las orillas de donde se saca.
3° Para contener el que la mar pueda en su creciente lle-várselo, se hace preciso construir un muro, de la solidezy resistencia que manifiesta el plano, contando que nosolo pueda servir para el sostén del fango de la excava-ción, sino que debe contener la presión de las tierraslabradías inmediatas y a los empujes del mar, y al pesoque debe de considerarse, tanto por el transito de carros,y caballerías como de los demás efectos de descarga.
4° Como que en toda la costa hay algunos recodos deconsideración que forman canales de las aguas que sedesprenden de las montañas, debe hacerse unas alcanta-rillas con sus rastrillas de mayor a menor, para que lasaguas que se precipitan por las lluvias vengan a pasarpor estos peines o cedazos dejando al paso de ellos losescombros con que vienen envueltas en virtud de suvelocidad, logrando que el agua salga lo mas limpiaposible a fin no perjudique el fondo.
5° Para que este andén tenga en cuanto pueda las pro-piedades al servicio común, se reparten de distancia endistancias ramplas y escaleras, como lo manifiesta elplano, con unos pequeños pescantes de trecho en trechopreparados en términos que la embarcación que tieneque descargar se arrima á donde le convenga, guarnecon sus aparejos el pescante y suspende los pesos queintentase descargar.
6° Este muelle se construirá con la economía posible ysolidez, desde la Herrera hasta unirse con el astillero delSableo. [Salbio]
7° En la costa opuesta bastará hacer, adonde lo exija,una pared de mampostería menos costosa, como que nodebe servir sino a impedir el desplomo de las tierraslabradías que amenacen.
8° Conseguido ya el grande camino terraplenado con
los escombros de su inmediación, aprovechando lainfinidad de la piedra menuda que puede recogerse sele hará un almendrado de consistencia en su superficiepar su mayor duración.
9° Los escombros de la excavación que se haga haciaBasanoaga y Capuchinos, pueden igualmente condu-cirse a los conos inmediatos de la costa con un muroque los contenga. Para los principios de esta excava-ción puede valerse de unas máquinas baratas de fácilmanejo que puedan llenar a marea baja las chalanas,barcas planas, etc. que han de conducir estos escom-bros. Pero cuando éstas no puedan manejarse, es preci-so pontón.
10° El trabajo de esta excavación empezada que sea,debe activarse infinito para evitar las fuerzas del aguaque hará saber el fondo removido.
11° Concluida la excavación de lo interior del puerto,debe hacerse pasar todas las embarcaciones que sehallen fondeadas en la canal a su verdadero fondeade-ro. Y el pontón recorrerá las orillas de la canal reco-giendo el fango y arena que haya estrechado sumargen,no permitiendo en la Canal, por pretexto alguno, nin-guna embarcación en ella más que la que va a salir.
12° Aprovechando de los días serenos en que la marestá tranquila los meses de Junio, Julio, y Agosto, sedebe quitar la bancha del Oeste que es la que incomodamás a las embarcaciones para tomar le embocadura dela canal. Cuando esta piedra no ceda a los crecidosimpulsos del martinete con buenas cañas de hierro ace-radas sus puntas, lo hará hacer la grande invención dela pólvora, a cuya fuerza no hay resistencia, para lo cualse harán las maquinas precisas.
Todo esto parece arduo, costoso, y de largo tiempo. Nitiene lo uno ni lo otro. Todo es asequible y mucho masfácil si se atiende a lo que interesa la conservación deeste puerto. Estos trabajos son indispensables y conellos puede asegurarse que dentro de pocos años noexistiera. No sólo los inteligentes lo aseguran, pero losprácticos que entran y sacan las embarcaciones podráncertificar esta verdad.
Los planos aclaran el por menor de la obra y VuestrasSeñorías podrán añadirle en su beneficio cuanto lesparezca: creyendo que por mi parte he procuradoponerme de acuerdo con las serias reflexiones queencargan los mejores autores que tratan de cuanto con-viene la conservación de los puertos hechos por la natu-raleza, y cuando ésta no ayuda exigen los haga el Arte,por lo que conviene al comercio y a todos en general.
PASAIAKO KAIA GARBITZEKO BEHARREZKO LANAK: 1799
“
Donibaneren alde eta Donostiaren aurkako epaia,Rochen plana eta Pasaiaren afera osoa aztertzekoVargas Ponceren izendapena dinamika beraren zatiakdira, izan ere, ez dugu ahaztu behar une horretantxejaso zuelaVargasek 1739tik aurrera auzi honetan sortu-tako dokumentazio guztia. Gogora dezagun, bere iker-ketari esker, dokumentazio honi arestian azaldutakoguztia erantsiko diola.
Lehen kapituluan bildutako aurrekari historikoeneta bere arrazonamenduaren bigarren zati honetanegindako azalpenenaren ondoren, Vargas Poncerenaholkua oso argia da: “113: Hace cinco centurias quese está prometiendo la enmienda y ésta jamás se verifi-ca.Ya debe llegar la época del desengaño, a menos queno se espera una en que sea completamente inútil. San
Sebastián ha multiplicado sus reglamentos y el puertoempeora de continuo. Luego se necesita algo más quereglamentos. ¿Qué pues se necesita?”
Galdera honi bere txostenaren hirugarren ataleanerantzungo dio, baina bere irizpena Donostiak Portuanizan zezakeen presentziaren kontrakoa izango zelaaurreratu zuen.
Pasaia 1805-2005 I 67
Jose del Solar-ek 1802.urtean eginiko planoa.1- “Diques de laCompañía” 2- “Astillerosde la Compañía deFilipinas” 3- “Astillerosde Rey” 4- “Molino viejo”5- “Diques de Rey”6- “Astilleros de particula-res”. España. Ministerio deDefensa. ArchivoCartográfico y de EstudiosGeográficos del CentroGeográfico del Ejército.(Op. cit., 1999).
1
3
4
56
2
1710. urteko planoa, 1719. urtean Berwick-eko Dukearenburutzapean armada frantsesak egindako txikizioen oha-rrak dituena. Atlas Massé. Archives du Genie. ServiceHistorique Militaire. (Vincennes).
PASAIA BERRI BATAUZIAKONPONTZEKOVargas Ponceren txostenaren 115. puntutik133. puntura
4
ASAIAKO PORTUAREN INGURUAN IZAN DIREN
alderdi judizial guztien berri ematenduen kontaketa zehatzaren ondoren, etaesku hartzera bultzatzen duten arrazoiakzeintzuk diren argi utzi ondoren, Vargas
Poncek hiru neurri, hiru erabaki abiaraztea proposat-zen du, hemeretzigarren mendearen hasieran badiakbizi zuen egoera penagarriarekin amaituko zutenak.
Lehenik, eta berritasun garrantzitsu gisa, San PedroDonostiatik banantzea eta Donibanerekin elkartzeaproposatu zuen, udalerri bakarra osatze aldera.Hortaz, 116. puntutik 120. puntura hitz egiten du.Ondoren, –121 eta 122. puntuak–, txosten osoanzehar azaldutako planteamenduarekin bat etorriz, por-tuaren erregimena Koroaren gainerako portuenekinparekatzea. Eta, azkenik, –123. puntua–, herri bakoit-zaren eskumena uretan noraino iristen den finkatzea.
4.1 Irtenbide-proposamenaOrain arte txostenak hamabigarren mendetik hemeret-zigarren mendearen hasiera arte bidaiatzeko aukeraeman badigu, une honetatik aurrera Vargas Poncekegindako proposamenek gure herriaren etorkizuneanizango dute eragina.
Ezbairik gabe, hiru proposamenetatik lehena daatentzio gehien eman behar diguna. Berak ere lerrogutxi batzuk besterik ez die eskaintzen beste biei.Vargasek bere lanaren eta hausnarketaren fruitu osoalehen neurri honetan biltzen du. Bere helburu nagusiaDonostia portutik aldentzea da. Horretarako, segurta-sun-murru antzeko bat sortu zuen. Halaber, portua
hiriaren lurralde-mugetatik urrundu bere gainean izanzezakeen edozein eskumen ukatzeko.
Bistan denez, ez du murrurik sortzen, udalerri berribat baizik: egungo Pasaia. Horretarako, San Pedro etaDonibane elkartzen ditu hiri bakar bat osatuz. Mendehauetan guztietan Donostiako herri antagonista batezere Errenteria izan bazen, 1804an, portuaren historia-ren protagonistak ez dira jada badiaren hondoanegongo, sarreran bertan baizik.
Vargasek badaki ezin duela portua hainbat esku-menen artean banatuta utzi, bestela auzi judizialgehiago sortuko dira. Errenteria –eta are gehiago70 I Pasaia 1805-2005
P
Oiartzun– portuaren gunetik urruti dago jada. Lezoerdibidean dago, baina Hondarribiari lotuta egoteanez da hautagai egokia. Ez dakigu Vargasek Altzarenaukera baloratu ote zuen, baina, horrela izatekotan,segur asko irudituko zitzaion ez zuela Donostiarenbereizketa behar bezala bermatzen. Beraz, bien artekogertutasunak eta Donostiarekiko urruntasunak lagun-duta, bokalean dauden bi guneak elkartzen ditu. “116:Separar la aldea de Pasages [San Pedro] de la jurisdic-ción de San Sebastián...y unirla a la villa de Pasages[San Juan]...que ambos puelbos constituyan una sola yúnica villa..incluya todo el puerto...para que SanSebastián, de todo punto, quede excluído de jurisdic-ción sobre sus aguas”.
Bere zeregina osatzeko, Vargasek udaletxe berriaknola funtzionatu behar zuen finkatu zuen. Bai alorzibilean –118. puntua– bai elizaren alorrean –119.puntua–. Zentzu honetan, lehiak eta gailentasunakekiditeko, bi herriak udal karguetan txandakatzea etabiek izaera bera izatea (herri bereko bi auzo) proposa-tu zuen.
Ordura arte portuaren bizitzan nagusitu zen nahas-keta handiaren aurrean, Vargasek berehala eta moduzehatzean abian jarriz gero aurreikusten zituen aban-taila ukaezinekin justifikatu zituen neurri hauek. Gaihau bere txostenaren azken puntuetan –127. puntutik133. puntura– garatu zuen. Pasaia 1805-2005 I 71
1874ko grabatu honetanjada lurrin-ontziak ikus-ten dira. Era bereanSalinas jauregia (ezke-rrean) eta portzelana-fabrika (eskubian) deiga-rriak dira.JUAN COMBA:Recuerdos de la costacantábrica. PasaiakoUdal Artxibategia.
E. DE MAL-en litogra-fia honetan Pasaiako
hemeretzigarren mende-aren erdialdeko jantziaknabarmendu nahi izan
ditugu. KUTXAko onda-re artistikoa.
72 I Pasaia 1805-2005
4.2 Aurreikus daitezkeen abantailakVargas Ponce bere aurreko Villalobosen zordun gisaazaltzen da berriro eta honek 1617an banan-bananaipatu zituen 122 abantailei eusten die. Baina,Vargasek Pasaia berri horren proposamenarekin ekar-pen berritzaile bat egin nahian, eskualde osoa dinami-zatuko zuen faktore bat bezala aurkeztu zuen bereekarpena. Orobat 130. puntuan azpimarratu zuenPasaiaren bultzada ez zela inolaz ere Donostiarenlepotik izango, honek auzitan, dorrezainetan eta gai-nerakoetan gastuak aurreztuko baitzituen eta gastuhauek bere portuko instalazioetan inbertitu ahal izan-go zituen.
Jakina, Vargasek aipatzen duen lehen abantaila“iturburu agortezin” batekin alderatzen duen auzi etaliskar andana behin betiko uxatzea da.
Alabaina, ondoren, Pasaiari zein Errenteriari irekit-zen zitzaion aukera nabarmendu zuen. Bigarrenariburuz bihurtu den “zabor mordoa” suspertzeko auke-ra zela zioen. Pasaiako herri berriaz populazioa hiru-koiztu zezan espero zuen, ez bakarrik auzotarren inte-
resarengatik, baizik eta (Vargasengandik gutxiagoespero ez genuen bezala) baita Estatuaren interesaren-gatik ere: “128: hacer de dos pueblecitos misera-bles...una honrada y buena villa...reproducir los servi-cios que en otro tiempo hacía al Rey a y a la causa-pública. Su aumento será puramente marino. Y no haydudar que donde hoy no se hallan 50 marineros, sehallarán entonces 500. Y donde hoy vive la languidezy miseria, vivirá la industriosa alegría”.
Ezinezkoa da aurreikuspen hauetan orain dela 200urteko pasaitarrek bizi zuten egoera eskasaren aurreanbegikotasun zintzo bat ez ikustea. Begikotasun hauikerketaren inpartzialtasunean oinarritzen da, txostenabukatzean baieztatzen duen moduan; izan ere,Pasaian inor ezagutzen ez duela dio, proposamenhonetan benetako onuradunak direla gaineratuz.
Baina Vargasek probetxu orokorrago bat ere ikusizuen, betiere Koroari lotuta. Espero zituen “zerbitzu”horiei buruz gehiago zehaztera ausartu zen, ontzigint-zan %18 aurreztea kalkulatzen baitzuen: “132: Esdecir, que se halle [Erregea] con 6 navíos por el costede cada 5 de los que hoy se construye!”.
Faroko bidetik egindakoargazki honetan, gukhanditu duguna, egunoso ezezaguna egitenzaigun paisaia agerizaigu, badia eta portuingurua kai berriekin-etahazi aurrekoa.
Pasaia 1805-2005 I 73
Donibaneko Bizkaiaauzoko bi plano hauekingurune horrek 1832.urtean zuen itxura islat-zen dute (baita aurrera-gokoa ere, “26” zk.are-kin markatu guneanlurrazpian gelditutakoontziraleku bat jasotzenda-eta). Jesulagundiareneskolak agertzen dira:Barranko jauregian gaz-teentzako eta Arizabalojauregian helduagoentza-
ko. “24” zk.a duengunea ontziola moduanerabiltzen zen dikeadugu; “23”a, berriz,
kaia. Real Chancilleríade Valladolid. Planos yDibujos, Carpeta 31,
456 - 457.
74 I Pasaia 1805-2005
Pasaia 1805-2005 I 75
Eta horrela errepikatzen du txostenaren azken lerro-etan, jarduera honetan izan duen interes bakarra hauxeizan dela esaterakoan:: “133: asegurar los derechos delRey, el interés de la causa-pública y los aumentos de laMarina, en el grado que yo estoy seguro de la pureza ysinceridad de mis intenciones.”
Honaino, bada, José Vargas Poncek 1804ko uztaile-an egindako txostena. Lehen begiradan, Pasaiako auzo-ak elkartuta eta Donostiak portua kontrolatzeari utziziola ikusirik, badirudi bere egitekoak arrakasta borobi-la izan zuela. Horrela ikusi dute nonbait, modu bateanzein bestean, orain arte gaiaz arduratu diren historiala-riek ere. Alabaina, liskarrez betetako 600 urte horiekbat-batean bukatuko zirela pentsatzeak pixka bat ino-zoa dirudi.
Horrez gain, Vargas Poncek ez zuen, ez behintzatordura arte, txosten batean iradokitako erabaki batzuenbidez Pasaia berriari forma juridikoa eman ahal izateko
behar adina aginpiderik. Berak gogoratu zuen moduan,eskumenak bereiztea eta elkartzea Subiranoari dago-kio. Horregatik, Vargas Poncek goragoko hurrena zenDomingo de Grandallanari eskatu zion Erregearekin gaihoni buruz mintzatzeko. Betiere Itsas Armada sustatze-ko ikuspuntutik, izan ere, premisa horren mende agin-du zioten ikerketa hau.
Hartara, fase berri bat irekiko da Pasaiako udale-rrien osaketan, hein handi batean, egun itxi gabe jarrait-zen duen arren.
PASAIA ELKARTURIKETA INDEPENDIENTE
5
RODRIGUEZTEJERO. PasaiakoUdal Artxibategia.
San Pedro, Santa Anatikikusita.
78 I Pasaia 1805-2005
ORTAZ, HORIZONTE BERRI BAT IREKI ZEN;orain Vargas Poncek egindako propo-samenak burutzea ala errefusatzeaerabaki beharko zen. Aurreko mende-tan ez bezala, oraingoan Koroak bere
ordezkariak iradokitako konponbideak bereganatuzituen. Horrela, 1805eko ekainaren 1ean,Aranjuezen datatutako Errege Ordenaren bidez, biauzo pasaitarren batasuna herri bakarrean berretsizen.
Ez hori bakarrik. Halaber, Ordenak Donostiak por-tuan zuen udal ordezkari guztiak erretiratzeko aginduaeman zuen hitzez hitz, dorrezainak barne, eta hiriakorain arte Pasaian gauzatutako eskumen oro balioga-betu zuen.
Donostiako ordezkaritza joateko aginduak garbike-ta Batzordea ere barne hartzen zuen. Aurrerantzean,Batzorde hau Koroak izendatutako kapitain batek,Pasaiako ordezkari batek eta Errenteriako ordezkaribatek osatuko dute. Batzorde hau portuaren diru funts
guztiak administratzeaz arduratuko da eta orobat beraugarbitzeaz eta mantentzeaz.
Azkenik, Vargas Ponceri eman zitzaion xedapenhauek guztiak egoki betearaztearen ardura.
Hitz batez, Donostiak Pasaiako portuaren patuazuzendu zuen garaiari amaiera eman zitzaion.
Hau da, beraz, gure udalerria hiri garaikide gisa fun-datu zeneko agiria. Hortik aurrera, elkartutako Pasaiaberriaren lehen Udala osatzeko beharrezkoak direnpauso guztiak emango dira. Lehen udalbatza 1805ekoabuztuaren 29an egingo da.
5.1 Lehen udalbatza: 1805eko abuz-tua
Pauso horien artean, noski, pasaitarrek –kasu honetanDoniçbaneko zinegotziek– prozesuan parte hartu
H
duten erakundeei emandako eskerrak daude. Eskeronak ekainaren 19an hasi ziren, alegia, ekainaren1eko Ordena udal aktetan erregistratu zen egun bere-an. Zehazki, une hartan Itsas Armadako MinistroFrancisco Gil Taboada de Lemusi eta Bakearen Printzeeta Jeneral Txit Goren Manuel Godoyri zuzendutadaude.
Pasaitarrak pozik ageri dira esklabotzaren amaie-ragatik; hauxe da behintzat, erabiltzen duten hitza:“era inevitable que con el tiempo se siguiera la totalruina y despoblación de esta villa...que en muchosaños la ha tenido privada la esclavitud por el despo-tismo de San Sebastian en este puerto, despojándolade los arbitrios naturales de su comercio y utilida-des...”26.
Donibanek kasu honetan 1802tik Donostiaren aur-ka zituen helegite judizialak bertan behera utzi zituen.Alabaina, jarraipenaz arduratzen zen taldeari eskatuzion hortik aurrera xedatuko zen guztia betetzen zelagainbegiratzeko. Talde hau Donibaneko hiru auzotarentzutetsuk osatzen zuten: Juan Bautista Arizabalo,itsasontzi kapitain erretiratua; Manuel Arizabalo,Valladolideko apelazio auzitegian (Chancillerian)diharduen abokatua; eta Antonio Urigoitia. Oso ondopentsatutako hirukoa dugu hau. ArizabalotarrenaDonibaneko familiarik nagusienetakoa zen, nagusienaez bazen. Eta ikus daiteke, haien lanbideei esker, ondokokatuta zeudela zenbait ministeriotan. Hau da, ezzen Donostia familien eta bulegoen aukerak aprobet-xatzen zekien bakarra.
Azkenean, ekainaren 27an –abuztuaren 19koonarpenarekin– udal gobernuaren araudia eta hiriberriaren elizaren antolaketa onartzen zuen Errege
Ordena eman zen, Vargas Poncek bere txostenean ira-doki bezala.
Udalbatza osatzeko lehen saiakera 1805eko abuz-tuaren 25ean finkatu zen. Alabaina, udaletxean sartze-ko gaitasuna zuten San Pedrotarrek nahiago izan zutendata atzeratu. Haien argudioa da nahiago dutela udalaez osatu Udalerriaren mugak zehaztu arte.
Ez dakigu Donostiaren presioak eragindako azpi-joko bat tartean zegoen ala ez, baina eskaera logikoa Pasaia 1805-2005 I 79
REAL ORDEN DE 1 DE JUNIO DE 1805 POR LA QUE SE UNE Y FUNDA LA VILLA DE PASAIA
Enterado el Rey de los recursos de esa Villa acerca de su estado yel del puerto de Pasages, y de los que ha producido la ciudad deSan Sebastián relativamente a su uso y propiedad, se ha servido resol-ver, con presencia del expediente de esta materia y habiendo precedi-do informes de Tribunales y personas de su real confianza: reducir auna sola Villa en lo civil y eclesiástico a las dos poblaciones dePasajes, de modo que cada uno de los dos barrios que divide elcanal del puerto formen en lo sucesivo la Villa de Pasages, siendocada uno parte integrante de ella, y disfrutando ambos los nuevos tér-minos que Su Majestad ha venido a señalar, deseando su fomento yprosperidad.
Por consecuencia, ha resuelto también Su Majestad:
- que la expresada ciudad de San Sebastián retire, desde luego, elRegidor Torrero, y los dependientes que tenga en la aldea y puerto dePasages; cesando en el ejercicio de toda jurisdicción en ambos.
- que se establezca en esta Villa [Pasaia] un capitán del Puerto quenombrará Su Majestad.- que haya una Junta, compuesta de éste [capitán]y de dos suje-
tos; uno de Pasages y otro de Rentería. La cual [Junta], con sujeciónal Reglamento que se formará al efecto, administrará los fondos delpuerto, y cuidará de su limpia y conservación.- y que pase a esa Provincia el Teniente de Navío de la Real
Armada Don José de Vargas Ponce para poner en ejecución la volun-tad de Su Majestad, de que está instituido y autorizado como convie-ne.
Todo lo cual comunico a Vuestra Merced de Real Orden para suinteligencia y fines correspondientes, y para su particular satisfac-ción. Dios guarde a Vuestra Merced muchos años.
Aranjuez. 1º de Junio de 1.805.”
Arizabalo jauregia.
“
zela aitortu behar dugu. Izan ere, herriari erantsibehar zitzaion lurraldearen zatia zehazki ezagutugabe, nola zehatz zitekeen nork zuen udalbatzarrerajoateko eskubidea eta gaitasuna?
Kontuan hartu behar da udalerrietako biztanleguztiek ez zituztela eskubide eta betebehar politikoguztiak aitortuta. Izan ere, horretarako baldintza bat-zuk bete behar ziren: Etxe baten jabe izatea, gipuzko-arren ondorengo zuzena izatea eta kargu hauetanaritzeko gutxieneko ondasun bat edukitzea; horrezgain, udal obligazioei aurre egin behar zitzaien27.Gainera, San Pedrok zenbat ordezkari izango zituenudaletxean, presio gehiago edo gutxiago egingozuen.
Nolanahi ere, eta segur askoVargas Ponceren pre-sa dela eta, Udalbatza abuztuaren 29an antolatu zen.Osaketa batzar hau Vargasek zuzendu zuen. Hasieraemateko hitzaldian esan zuen pasaitarrek eskerrakeman behar zizkiotela Erregeari, berari esker bukatubaitzen zoritxarraren eta zapalkuntzaren garaia.Halaber, “dagoeneko zaharrak eta indargabeak”ziren gorroto arrotzak gainditzeko adorea eman zieneta lehen auzietara bideratzen ziren indarrak etabaliabideak orain herri birsortua apaintzera eta edert-zera zuzentzeko eskatu. Auzi bakoitzaren zaindarienizenek (San Pedro eta San Juan) izen ofizial gisa
garrantzia hartzen ari zirela goretsi zuen. Bistandenez, izen hauek egokiak iruditzen zitzaizkion,lekuari nortasuna emateaz gain, beste deitura batzukahaztarazten zituztelako, hala nola, “ekialdeko ban-da-mendebaldeko banda” edo “Donostiakoa-Hondarribikoa”. Izan ere, izendapen hauek gaizkiulertuak edo aipatutako herri horien aldarrikapenakbultza zitzaketen.
Pasaiako pertsona ospetsuak ere aipatzen ditu, baihistorikoak direnak –esku artean izan duen dokumen-tazioari esker ezagutu zituenak– bai bizirik zeudenak–pertsonalki elkarrizketatutakoak– eta jarraitu beha-rreko eredutzat proposatzen ditu. Horregatik etaKoroari zerbitzu eraginkorra emateko, ontzidi berriakfabrikatzeko Ulia eta Jaizkibelgo basoak haritzekinberritzeko eskatu zuen.
Hitzaldi hau 1805eko udal aktetan zein 1913aninprimatutako bertsio batean irakur daiteke28.Bigarren testu honetan, Vargasen eta Itsas ArmadakoMinistroaren zenbait gutunetatik ateratakoa, itsasgi-zon cadiztarraren iruzkinak eransten dira, non bategiteak eragin zuen poza azpimarratzen duen.Batasun hori ospatzeko hauxe antolatu zela dio: “unafunción de gracias en la iglesia y otra pública, a lamoda del país”. Tamalez, ez du zehazten ospakizunpubliko hau zertan izan zen.
DIDIER PETIT DEMEURVILLE.
Gipuzkoako ForuAldundiaren Bilduma.
80 I Pasaia 1805-2005
Udalerriko biztanle guztiak ez zeuden “hautesleerroldan”. Udal-karguak betetzeko eskubidea
aitortuta zuten pertsonak soilik ziren horretarako gai.Horien artean udal kontzejuaren bost kideak aukeratu-ko ziren: alkate bat, alkateorde bat eta hiru erregidore.Beste kargu batzuk ere honakoak dira: udalerria kan-poan ordezkatzeko diputatu bat eta kontzejuaren inte-resak defendatzeko sindiko bat.
Hauxe zen “Hautagaien” zerrenda 1805ean:
- Donibanen:Manuel Ignacio Agirre, Antonio Lizaso, Juaquín Berra,José Miguel Zugasti, Luis Manuel Olarria, Juan BautistaArizabalo, Santiago Valdespina, Sebastián Oronoz,Jacinto Urigoitia, Antonio Urigoitia, Manuel Arizabalo,José María Jauregi, Manuel Ignacio Zugasti, MartínZatarain, Manuel Etxegarai, Juan José Makazaga.
- San Pedron:Manuel Maria Aizpurua, Fermín Segurola, BernardoBonanzategi, Ramón Aizpurua, Juan Bautista Berra,Celedonio Mutio, Juan Tomas Argote, Miguel AndrésArgiano, José Manuel Larrañaga, Ignacio Bonanzategi,Juan Cruz Bonanzategi, Manuel Bonanzategi, RamónElormendi, Juan Luis Illarregi, Felipe Ezeiza, FlorencioGarai, Ignacio Zialzeta.
1805eko abuztuaren 29ko udalbatzan, Donibanekoordezkariek osatzen zuten aurreko udalaren kideei(alkatea: Manuel Ignacio Agirre; erregidoreak: AntonioLizaso, Luis Manuel Olarria eta José Miguel Zugasti;Sindikoa: Arizabalo; Diputatuak: Oronoz etaValdespina) Manuel María Aizpurua eta FermínSegurola eransten zaizkie.
Herritar kontzejanteen bileraz gain, bazen beste bat,kargo publikoak betetzeko hautatu ezin zirenek osat-zen zutena eta Pasaian “herritar biztanleena” deitzenzena:
1806koa honela zegoen osatuta: Miguel Otalora,Juan Esteban Mariñas, Celestino Iturbe, José Iñigo,Salvador Gandarias, José Antonio Abad, SebastiánAranburu, José Tapia, Pedro Iarzabal, Carlos Sarbide,José Manuel Iriarte, Antonio Rojo, José Fuente,Esteban Isasa, José Ramón Ardenales, José RamonEtxeberria, José Rodriguez, Bernando Añorga, CarlosSanchez, José Basterrika, Bautista Olaberria, JuanAntonio Esperindeo, Juan José Iriarte, Marcos Gomez,José Bautista Gonzalez, Pedro Argañ, Juan RoqueFerreira, Francisco Arza, Francisco Preber, JoséIgnacio Aristizabal, Francisco Bastidas, JoséSuertegarai.
Pasaiari buruzTHOMAS LYDEHORNBROOk milita-rrak egindako marraz-kietako bat, 1837. urteingurukoa. KUTXAkoondare artistikoa.
Pasaia 1805-2005 I 81
BATERATUTAKO LEHEN UDALBATZAKO KIDEAK
Apal-apal, Vargasek ez du zehazten bere testuan29ko esker onak berari zuzendutakoak izan zirenik.Baina hala izan zen: osatutako udalbatzaren lehenxedapenean Vargas Ponce kapitainari egindako kude-aketa guztiak eskertzen zaizkio.
Bigarren xedapenak, aldiz, pasaitarrek gauzak zer-tan ziren ondo zekitela erakusten digu. Horren eta lanasko eta zaila aurreikusten zuten seinale da alkatebakar baten ordez, bi alkate aldi berean izatea eskatuzutela. Horrela, agintari judizial gorenaren presentziabermatuko litzateke bi auzoetan, ez baitugu ahaztubehar garai honetan alkateek zuten eskumen nagusie-netakoa justizia ematea zela. Gogora ditzagun, beste-la, justizia dorrezaindarien eskuetan zegoenean sortuziren arazoak eta konturatuko gara egoera zein zailazen. Horregatik, alkatearen izendapena urtero auzobati egokituko zaiola eta hau beste auzoko alkateordebatekin osatuko dela onartzen dute, fundazio-agirianjasotzen den bezala. Alabaina, lehenbailehen bi alka-te izateko ahalmena ematea eskatu zuten: “teniendopresentes el cúmulo de negocios que han de llover
sobre la jurisdicción real con motivo de extenderseésta al puerto y vecinos de la banda de San Pedro; y alos que Su Señoría señalase en la demarcación delímites; y, mayormente, si se fomenta, como no esdudable, el comercio.” Honi badian agertzen direnatzerritarren kopuru aldakorra erantsi behar zaio.
Nolanahi ere, eta bigarren alkate hau negoziatzenzen bitartean, bi auzo pasaitarrek elkarlanean hertsikiaritu nahi zutela adierazi zuten. Horren adierazgarrihilabete batzuk beranduago izango dugu: urte berria-ren etorrerarekin, Probintziako gainerako udalerriekinbatera, 1806ko urtarrilaren 1ean udalaren osaketaberritu behar zenean.
Bilkura honetan, San Pedroko (Ramón Aizpurua)eta Donibaneko (Manuel Arizabalo) bozeramaileek,adiskidetasuna erakusteko eta elkarlanean aritzekonahia frogatzeko, mota guztietako keinuak egingodizkiote elkarri. Nabarmentzekoa da etorkizunaribegiratzeko eta iragana gainditzeko egin zuten aha-legina.
FIDEL MUGICA:Embarque de los terciosvascongados en el puer-
to de Pasages.KUTXAko ondare artis-
tikoa.
82 I Pasaia 1805-2005
Hitzaldiak ez dira osorik agertzen, bilkuranidazkari lanetan aritu zen eskribauak laburtuta bai-zik. Dena den, badirudi zati batzuk osorik jasozituela.
Hortaz, hona hemen San Pedroko bozeramaileRamón Aizpuruak esandakoa: la gloria de ver reuni-das las dos poblaciones que antes formaban diver-sos cuerpos... constituyendo una sola comunidadcon particularidades que la hacen respetables, eshoy el grande objeto que debe llenar de satisfaccional congreso [ayuntamiento]. Sí señores, añadió,aquel absoluto despojo de los derechos más sagra-dos de la naturaleza y de los privilegios de su nobley libre origen, aquellas opresiones antiguas que handurado algunos siglos, aquellos efectos del masdoloroso yugo que tanto les ha mortificado, el insu-frible estanco [las restricciones al comercio impues-tas por Donostia], que han tenido que sobrellevar enun Pais exento, se han transformado ya, por un efec-to de la benéfica real clemencia del mas digno delos soberanos, en el mas dulce reposo, en la libertadmas dichosa. Ya este cuerpo, que queda tan robuste-ado, debe perder, por su propia tranquilidad, lamemoria de su pasado abatimiento y esperar impa-ciente a que renazca aquel antiguo floreciente esta-do. Que produzca, como entonces, tan sobresalien-tes como ilustres hijos que valerosa y honrosamentedesempeñen los más distinguidos empleos y quecon sus servicios reconozcan el mayor beneficio asu rey y señor. Debe pues asegurarse ciertamente desu futura opulencia ahora que se ven disipados losantiguos motivos de extorsiones, de los progresosmás felices con esta mutacion... este famoso puertoque en bien del publico lo ha reasumido su majes-tad en sí, sacando a los dos barrios de la ameneza deuna evidente total ruina. Pero que para ello, y dis-frutar de estas ventajes y de las que han de seguirsede su engrandecimiento, era indispensable se estre-chasen, como él sinceramente lo deseaba, los vín-culos de amistad, de estimación y de uniformidadentre unos y otros vecinos. A que prometia contri-buir de su parte [San Pedro] con el mayor celo yamor, para que los efectos de una tan inesperadasuerte sean iguales como deben ser en un vecinda-rio ilustrado...”
Ramón Aizpuruaren hitzaldia bezain luzea etaserioa izan omen zen Manuel Arizabalorena. Hauxedugu eskribauak oraindik gehiago laburtu zuen hit-zaldiaren bertsioa:
El señor licenciado Don Manuel de Arizabalo aloir este breve discurso, por si, y por los demas veci-nos que asisten del Barrio de San Juan, manifestóigualmente el mayor júbilo de esta reunión, de que...ambos barrios den las señales que [se] está ya obser-
vando...una estrecha hermandad y benevolenciaentre sí. Y no menos de que los de... San Pedro ten-gan los mismos sentimientos de afección, de pruden-cia y amistad que los del otro Barrio de San Juan, queno han conspirado ni conspiran sino a los mismosloables objetos que inspiró el Señor Aizpurua.Continuó perorando [Arizabalo]. En seguida hizopatentes la grandeza del pueblo, de su actual muydiferente estado, [de] las inmesas utilidades que lepromete su nueva consitucion, [del] diberso aspectobajo el cual ha de ser mirado en adelante el fruto quese prevee de esta incorporación, y de que se hayanremovido las intolerables trabas de este puerto y sucomercio que no duda vaya considerablementefomentándose...”
Honenbestez, batak besteari eskainitako goraipa-menenen, desio onen eta zorionen artean,Arizabalok hauteskundeetan soilik sanpedrotarrenparte-hartzea proposatu zuen. Sanpedrotarrek adeita-sunez errefusatu zuten proposamen hori eta udal-kar-guen hautaketa sanjuandarren esku bakarrik uzteairadoki zuten. Hauek ere proposamena modu adeit-suan arbuiatu zuten. Hartara, 1806ko udal-hautes-kundeei begira zein erabaki hartuko duten eztabaida-tu zuten giro adiskidetsuan. Azkenik, sanpedrotarrakizango dira Donibaneko ordezkariak aukeratukodituztenak eta sanjuandarrak hautetsi sanpedrotarrakaukeratuko dituztenak. Pasaia 1805-2005 I 83
HAUXE IZAN ZEN 1806KO UDAL-HAUTESKUNDEEN EMAITZA:
ALKATEA, SANJUANDARRA, SAN PEDROK HAUTATUA: ANTONIO URIGOITA
DONIBANEKO ERREGIDOREAK, SAN PEDROK HAUTATUAK: SEBASTIAN ORONOZ, MARTIN
ZATARAIN
SAN PEDROKO ALKATEORDEA, DONIBANEK HAUTATUA: RAMON AIZPURUA
San Pedroko erregidorea, Donibanek hautatua: Juan Bautista Berra.
Erregidoreek sindiko prokuradore jeneral gisa Juan Bautista Arizabalo koronelahautatu zuten.
Hauexek dira biztanleen ordezkariak: Sanchez, Illaregi eta Isasa Donibane ordez-katuz. Eta Juan Mendez eta Evaristo Imaz, San Pedro ordezkatuz.
Gainera, uste dugu auzo bakoitzak bere sindiko eta prokuradore partikularra zue-la (edo behintzat, kargu horien ordekoa), izan ere, Donibanen lan hauetarakoManuel Etxegarai eta Santiago Valdespina azaltzen dira, hurrenez hurren.
Ohitura denez, hautaketaren ondoren zina dator. Zin egin zuten “sobre la cruz desu vara real de que administraran justicia con rectitud, y los fondos de la villa conla debida justificacion, mirando por sus intereses y por la observancia de sus eje-cutorias y conservacion de los derechos de la república [udalerria] y prometien-do hacerlo así. En señas de posesión, se entregaron a los señores alcalde y tenien-te electos sus respectivas varas, y todos tomaron por orden los asientos que lescorrespondian.”
Antonio Tahonak 1820ko apirilean proposa-tuko moldaketa honek ez zuen aurrera egin.Izan ere, 1821ean egitamoa atzera bota zuenJoaquín De la Croix Vidal-en esanetan,Tahonaren proiektuak eskualdean uholdeaketa bokalean ondar-barra sortaraziko zituen.Horregatik, dragak eta Kalaburtzako zeinKondemastiko lanak lehenetsi behar zirelauste zuen De la Croix-ek. Hauek burutubitartean, Tahonak kaiako eta itsasoko ezau-garriak hobeto ulertuko zituelakoan.España. Ministerio de Defensa. ArchivoGeneral de la Marina “Alvaro Bazán”.Leg. 5639/42.
5.2 Berrikuntza positiboakEkitaldi eta hitzaldi hauetan guztietan hitz onak bainozerbait gehiago zegoen. Bereziki, nabarmendu beharda jarrera baikor hau berria dela udal ordezkarienartean.
Hain zuzen, hemezortzigarren mendean egindakoudalbatzetako aktak gainbegiratuz gero, Donibaneeta Hondarribia bereizi ondoren ere udal-kudeaketakkonpondu ezin izan zituen zailtasun handiak ageridira. Akta hauek, jakina, Donibanen egindako bileraksoilik jasotzen dituzte, baina San Pedroko egoera ant-zekoa edo okerragoa omen zen, Vargas Poncerentxostenean ageri den bezala.
Arazoak, batez ere, udalak zituen arazo ekonomi-koen ondorio ziren. Donibaneko elizaren berezitasu-nek, esaterako, gastua larriagotzen zuten, haren man-tentzea udalbatzari baitzegokion. Izan ere, parrokiakez zuen ez hamarrenik ez hasikinik jasotzen, probint-ziako kasu bakarra.
Bien bitartean, egoera bitxiek diru-sarrerak murriz-ten zituzten. Adibidez, familia “itzaltsu eta aberatse-nek” Lezon edo San Pedron erosten zuten haragia, etaondorioz, salerosketa honen zerga edo “sisa” ez zenbertan geratzen. Beste batzuetan, ganaduzale atzerri-tarrek ez zituzten betetzen Jaizkibelen bazkatzekoerrentamendu-baldintzak. Eta noski, kontuan hartu
behar dira San Pedron dagoen dorrezaindari donostia-rrak portuko jardueran eragiten zituen oztopoak.
Egoera korapilatsu honen aurrean, UdalakJaizkibelen bi baserri –beren ereiteko lurrak, baratze-ak eta guzti– eraikitzeko beharra proposatu zuen1802an. Baserri hauek alokatu egingo ziren, eta diru-sarrerok udal-diruzaintza arinduko zuten.
Horrez gain, etengabe izaten ziren liskarrak apai-zekin (1805ean eliza-zerbitzua ere bertan behera utzizen), sendagilearekin (etengabeko atentzio eza etaoso garestia) edo eskribauarekin (ez zuen kapareta-sun-ziurtagiria aurkezten). Hau dela eta, egunerokobizitza zailtasunez beteta zegoen Donibanen. Eta horigutxi balitz bezala, egunero izaten ziren borrokek era-gindako salaketak, Pasaiako uretan zeuden kortsarioeta mota guztietako ontzi mordoaren ondorioz.
Azkenik, Gipuzkoaren gainerako lekuetan gertat-zen zen bezala, tokiko familia aberatsen negozioeketa interesek toki-eremua jada gainditu zuten.Horregatik, herriari eman beharreko zerbitzu motahau, ospea lortzeko jarduna baino, zama zenberaientzat. Haien merkataritzako jarduerak edo pro-bintzia mailan edo Gortean zuten eragina egokiagoakziren beren boterea erakusteko.
Ondorioz, ez zegoen udal-karguak betetzeko inte-resik. Ez dugu ahaztu behar hauteskunde sistemak
Donibaneko Bonanzaauzoa. EUGENIO
ARRUTI (1841-1889).Bilduma partikularra.
86 I Pasaia 1805-2005
Badiaren erabilgarritasuna biziki murriztu dela agerikoada. Dena den, Bizkaiko ontziolak (“C” hizkiarekin)agertzen dira oraindik. KUTXAko ondare artistikoa.
–gorago labur-labur azaldua– pertsona gutxi batzukgaitzen zituela lanbide publikoetan jarduteko.Ohikoak ziren Hautesleen falta hautatzeko eguneanedo quorum-falta osoko bilkuretan. Urrutira joangabe, Manuel Arizabalok berak ez zuen alkate-karguaonartu 1802an. 1805eko urtarrilaren hauteskundeanere, bat egitea baino lehen, protestak (Olarria,Zugasti) eta atzerapenak (Oronoz) gertatu ziren kar-guen onarpenean. Gainera, instituzio probintzialeneta Donibaneko udalaren arteko liskarra aipatu beharda, izan ere, Gipuzkoak ez zuen onartzen JuanBautista Arizabalo militar erretiratua 1800ean alkateizendatzea, izendapen hau Foru probintzialekin kon-traesanean sartzen baitzen.
Beraz, agerikoa da 1805eko abuztuko hitzaldie-tan adierazitako guztia bi Pasaien bat egitearekin,udal-karguen kopuruaren handitzearekin eta udalerrizabal bat izatearekin irekitzen zen itxaropen berribaten ondorioa dela.
Hain zuzen, konfiantza honen adierazgarri gisa,1805eko uztailaren 7ko eta 14ko bilkuretan –beraz,bat egindako udalbatzaren aurretik baina ekainekoErrege Ordena erregistratu berri zela–, Donibanekoudalbatzak jada Udaletxean (1736koa zen) berrikunt-za arkitektonikoak egitea proposatu zuen eta orobatezkutu eta bandera berri bat. Halaber, etorkizuneanPortuarekin lotutako ekintzei dagokienez, Gorteandauden ordezkariak finantzatzeko dirua izateko beha-rra proposatzen da. Finantzaketa hau arrantzaleenkofradiaren mailegu baten bidez lortuko zen. Kofradiahonek, gainera, portuaren gobernu okerraren ondo-rioz pairatzen dituzten kereila guztien inguruko txos-tena idatziko du. Arrantzale hauek dira, hain juxtu,udal-karguetatik kanpo zeudenak.
G. ETXANIZ: “Vista delpuerto de Pasages”.
Militarren kanpaleku batantzematen da
Jaizkibelen, litekeenaArrokaundietakoa izatea.
KUTXAko ondareartistikoa.
88 I Pasaia 1805-2005
Pasaia 1805-2005 I 89
Margolan eder honek kaiaren ikuspegi guztiz orijinala aurkezten du eta San Pedroko Torrea bereziki nabarment-zen da bertan. Torrearen atzeko enparantzari “plaza de armas” deitzen dio, nahiz eta izen hori ezohikoa izan.Espaiña. Ministerio de Cultura. Archivo Histórico Nacional (Sección de Consejos Suprimidos, leg. 36.595).
UDALERRI BERRIA,MUGA BERRIAK
6
Andoaingo Fernandez Beldarrain eskribauaren aurrean errejistratu zituen VargasPoncek Pasaiako muga berriak jasotzen zituzten planoa eta agiria. GipuzkoakoArtxibategi Orokorra (JD SM 20-13).
NTERES NABARI ETA BERRI HONEKIN BATERA,Pasaiako Udal berriak oso argi zuen portua-rengatik piztutako borrokak jarraitu egingozuela. Azaldu dugu Gortean zituen ordezka-rien finantzaketa nola prestatu zuen. Horrez
gain, ondoren, bat egitea emankorra izateko oinarriz-kotzat jotzen dituen tresnak eta jarrerak aipatzen ditubanan-banan: nabaria da bi alkate nahi izateko, pasai-tar guztien artean orekari eusteko, elkarlanean aritze-ko, independentziaren aurretik eta ondotik zeudenezberdintasunak azpimarratzeko eta etorkizun hurbi-lean zabaltzen ziren aukerak nabarmentzeko interesa.
Horregatik, ondoriozta dezakegu Pasaiako Udalberriak oso argi zuela portuarengatik piztutako borro-kak jarraitu egingo zuela. Eta konpondu beharrekolehen oztopo handia udalerri berriaren mugetan aurki-tuko dugu. Gai honek, nahiz eta Vargas Poncek ahalizan zuen guztia egin eta agintariek argi eta garbi hitz
egin, gure udalerria sortu eta berrehun urte berandua-go konpondu gabe jarraitzen du.
Honela, Pasaiarengatik sortutako auzi luze honenfase barri batean sartzen gara. Ez dira soilik 600 urteauzia hasi zela. Gai batzuen eta besteen artean, 800urte metatu dira.
Udalbatzak portuaren kudeaketari buruz goianaipatutako alderdiak askoz ere zabalagoak dira.Pasaiako udal-administrazioarekin zerikusia duenguztiak ere liskarrak eragingo ditu erakundeen artean.Batez ere, hemeretzigarren mendearen erdialdean,badiaren ertzak aldatzen joateko pausoak eman zire-nean, kai modernoak eraikitzeko eta enpresak instalat-zeko. Diputazioa, Portuko kudeatzaileak eta Estatuabera eztabaida judizialetan murgilduko dira. Hala ere,gai honek lan honen xedea gainditzen duen azterlansakon bat behar duela uste dugu.
Santa Isabel 1890.urtean. HAUSER YMENET. Koldo
Mitxelena Kulturunea.Liburutegia. Fondo
GordeakC-141 F-31.
92 I Pasaia 1805-2005
I
Horregatik, nahiago izan dugu erreparatu hiriberria fundatzen zuten xedapenak azken muturrerainoeramateko edo portuaren eta honen baliabideen kon-trola berreskuratzeko, batzuek eta besteek egin zituz-ten eragiketetan. Prozesu hau guztia 1805ean hasi zengauzatzen.
6.1 Pasaiako udalerriaren hedaduraVargas Poncek, guztiz logikoa denez, bere txosteneanzehazten zuen udalerri berriari lursail batzuk esleitubehar zitzaizkiola. Orduan, aurreratzen zuen bi auzo-ek okupatzen zuten eremu laburrari “Ulia mendiarengailurreraino egokitzat jotzen den zatia” erantsibeharko zitzaiola. Horrela, hiri berriak hedadura ego-kia izango luke, portu guztia barne hartuz. Hemenazpimarratu behar dugu Fermin Segurola eta JoséManuel Larrañaga auzotar kontzejanteen zerren-dan azaltzea nahikoa dela hauxe baieztatzeko:Trintxerpek jasoko zuen lursaila, dudarik gabe, SanPedrok okupatzen zuela ziurtzat jotzen zen eremua-ren barruan zegoen; izan ere, badakigu SegurolaIllunbe baserrikoa zela eta Larrañaga Martinbona (edoMartimuño) baserrikoa.
1805eko ekainaren 1eko Errege Ordenak berakdio bi auzoek “Erregeak adierazitako muga berriez”gozatu beharko zutela eta orobat “sustapena eta opa-rotasuna” opa zien. Azken aipamen hau ItsasArmadako Ministerioari bidalitako eskerretan erejasotzen da. Eta, era berean, muga berriak ekainekoeta uztaileko berrespenetan aipatzen dira: “mugaberriak eta egokiak esleituz”.
Beraz, argi dago Pasaiaren fundazioak eskualdea-ren berrantolaketa ekarri behar zuela berekin.Arrazoiak begi bistakoak dira. Lehenik eta behin,Vargas Poncek esaten zuen jada Donostiak ez zuelamugarik egin behar portuarekin. Horrela, badia bereeremutik kanpo jarriz gero, ezin izango zuen inolakoerreklamaziorik egin.
Bigarrenik, ez zuen ezertarako balioko hiri berriaekonomikoki bideragarria ez izateak. Beraz, portukoekonomia suspertzeaz gain, beharrezkoa zen lursailbat esleitzea, basoaren ustiapena –ontziak eraikitze-ko– eta hiriko biztanleen mantenua bermatzeko.
Hain zuzen ere, ikusi genuen bezala, alderdihauetan oinarritzen ziren Pasaiako udal-ordezkarienbaikortasuna eta jarrera berria.
Errege Ordenetan adierazitako borondatea betea-razteko arduradun gisa bere zeregina ezin hobeki
betetzen duela jakinarazteko eta pauso guztien berriemateko Kapitain cadiztarrak Itsas ArmadakoMinisterioari bidaltzen dizkion gutunetan, zentzuhonetan garatu zuen lanaren datu berriak eskaintzenditu29.
Bada, behin portuaren eta hiriaren antolamenduberria alderdiei jakinarazteko izapide guztiak eginda,Itsas Armadako Ministro Francisco Gili esan zion uda-lerri berriaren mugak zedarritzeaz arduratu zela.Hortaz, herriaren bideragarritasuna bermatzeko etaherriaren inguruan Donostiaren beste esku-sartze batsaihesteko muga hauek zeintzuk izan behar zutenargitu zion.
Korrespondentzia pribatu honetan –isilpeko esangenezake–, Vargas Poncek ordurako eman zituen pau-soak azaldu zituen: “Con la noticia que me dio elConcejo de que ya había comunicado las Reales reso-luciones a todos los interesados en la nueva planta delpuerto y pueblo de Pasajes, traté de perfeccionarladando el último paso de la demarcación de límites.Como quiera que este sea el más delicado y del queme temía más reclamaciones, me preparé con un serioestudio; y desconfiado de mis cortas luces, consulté alTeniente Coronel D. Carlos Lemor, Ingeniero destina-do en San Sebastián, y al Capitán de Navío D. JuanAguirre; aquel de la instrucción y práctica que es noto-ria en estas materias, y éste que ha entendido por tan-to años con el acierto que es público en comisiones deesta naturaleza; y este segundo tuvo la amabilidad deacompañarme y subir conmigo a la inspección de losmontes, que he visitado ahora de nuevo, a pesar detenerlos tan andado y reconocidos”30.
Kantauri itsasoko zamahandiko ontziek betieskertu izan dutePasaiako kaiakeskaintzen zien babesa.LOUIS JULIENJACOTTET: Vue dePasages.
Pasaia 1805-2005 I 93
Argi ikus daitekeVargas Poncek kontu handiz pres-tatu zuela espedientearen bukaera. Gaiaren azterketaxehea egiteaz eta lurraldea –gure herriaren hezetasu-nak larriagotutako asma-arazoak zituen arren, bisitatueta aztertu zuena– ondo ezagutzeaz gain, mota hone-tako kontuetan bera baino eskarmentu gehiago zutenbi adituren aholkularitza zuzena bilatu zuen. Beraz,jakinaren gainean eta prestaketa zorrotza egin ondo-ren jardun zuen:
- Lehenik, dakigun bezala, Donostia Pasaiakoportuko sarbide orotik aldentzeko: “Con todos estosantecedentes paré mi reflexión en los dos puntoscardinales de mi encargo, que eran separar de un
todo a San Sebastián del puerto de Pasajes, provi-dencia de que nadie puede dudar con tal que quisie-ra de buena fe desarraigar tan ruidosos y porfiadoslitigios....;
- Bigarrenik, portua egokitzeko: “y proporcionartodos los medios de la limpia y conservación del puer-to, empresa de tanto interés para la marina Real y paratoda Europa navegante”.
Bi helburu hauek lortzeko biderik egokiena hauxelitzateke: Pasaiaren batasuna eta independentzia ondoordenatuak egongo diren eta populazioaren guneakfinkatzea eta haztea ahalbidetuko dituzten lursail ego-ki batzuen esleipenarekin osatzea.
Vargas Poncek dio Pasaiako udal-barrutian portuainguratzen duten hegal guztiak sartuz soilik leheneradaitekeela eskualdea: ”Sentados estos expuestos y conel apoyo de aquellos respetables pareceres, me con-vencí que era preciso dar de términos a la villa dePasajes todas las vertientes de las montañas que larodean y arrojar sus aguas hacia el puerto...ningún res-to de esta queda a San Sebastián que sirviese de aside-ro para renovar sus pretensiones, y Pasajes tenía en sujurisdicción todo lo que baña al puerto, para levantarmalecones, construir presas, elevar muelles y cuantose juzgue preservativo. Lo cual no es factible siendo deotra jurisdicción, y es como imposible si a esta juris-dicción se le puede suponer interés en malograr laobra”.
Hau da, Pasaiako udalerria Donostia portuarenaldetik aldenduz osatu behar da, berak aurretik behinbaino gehiagotan esan ohi zuen bezala. Hasierakoplanteamendu honi bi abantaila berri erantsi zizkion:
- Hiri berria ontziak egiteko zuhaitzak haztekoegokiak diren parajeez hornitu;
- Pasaiaren eliza-antolamendua bideragarria egin,gutxi gorabehera hiri honetan sartuko dituen 59 base-rrien nekazaritza-ekoizpenari esker.
Hau guztia lehen bilkura egin zen egun berean–abuztuaren 29an– jaso zen dokumentu batean.Dokumentu horretan, Vargas Poncek gogorarazten dubere ahalmena 1805eko maiatzaren 27ko ErregeOrdenatik datorrela eta, ondorioz, “Pasaian mugaberriak eta egokiak finkatzeko ”gaitasuna duela”31.
Horrenbestez, Pasaia eta Donostiaren artekomugak Mirakruz baserrian ezarri ziren. Hemendiklerro zuzen bat egin zen Irurdieta kalarantz (Ilurgita,Pasaian eta Bidebietan “rocas” izenarekin ezagutzendena), Pasaiako udalerriaren barruan geratzeko.Mirakruz baserritik lerroa Etxeberri baserriraino luzatu
Ikuspuntu berezi honeta-tik Salinas jauregia etabere harresia antzematendira (bigarren mailan).
Hemeretzigarren mendeabaino lehenagoko plano-
etan harresi hau betiagertzen zen. “Lago dePasages”. KUTXAkoondare artistikoa.
94 I Pasaia 1805-2005
Vargas Poncek eza-rritako mugek,egun indarreanbeharko zutenak,portu aldera jotzenduten mendi-hegalguztiak hartzenzituzten bere baitaneta portu-ertza jot-zen zuten lur guz-tiak. Gisa horretan,Donostia Pasaiatikerabat aldendutasuertatzen zen.Mirakruz gaina,Intxaurrondokozati bat, etaAltzako zati handibat Pasaian txertat-zen ziren. España.Ministerio deDefensa. ArchivoCartográfico y deEstudiosGeográficos delCentro Geográficodel Ejército.(Op. cit., 1994).
95
zen, hemendik Larrerdi –Pasaian sartzen ez dena–,Eguzkiza eta Txurdienearaino (Txurdin) –hau ere ez dasartuko–, harik eta Errenteriako mugaperaino eta SanJerónimoko mugarriraino iritsi arte. Beraz, hauexekdira Pasaiaren barruan geratzen ziren baserriak; horrezgain, Herrera, Buenavista eta Molinaoko badia edopadura guztia: Mirakruz, Alapunta, Etxeberri, Arjel,Siustegi, Garro, Torruzahar, Julimasene, Zandardegi,Peruene, Errota edo Paper Fabrika, Kasares-borda,Eguzkitza, Aiete, Kastilun, Zilarginea, Txipres, Telleria,Alamoria (edo Alomoi), Papin, Landerro, Molinao,Sasuategi, Juanatxoenea, Akular, Barona, Miranda,Iparragirreko Errota, Eskalantegi, Berra, Etxarri,Arraskoenea, Antxo, Txoko, Erretiro, Mirabarkera,Etxeberri, Darieta, Tomasene, Kasares, Arriaga,Altunako Errementeria, Portuzar, Txontxorrenea,Zubimuzu, Altunaenea, Bentagoia, Gomistegi,Zalduako Errotak, Guardaplata, Bonea, Ernabiro,Iparragirre, Miramar, Soraburu, Bentabea, Etxetxiki,Santa Barbara, Arraskoenetxiki.
Mugaketa hau, Altzako lurralde historikoaren zatibatetik hedatzen dena, Pasaiari jatorriz dagokiona da1805etik bat egindako hiri independente gisa sortuzenetik. Orain ikus dezakegun bezala, ez da inon ereageri ezein goi-mailako erakundek Vargas Poncek tra-
zatutako mugak indargabetu dituenik. Aitzitik, xeda-pen hauek ez betetzeko Donostiak batez ere egindituen saiakerak bertan behera gelditu dira instantziajudizialetan.
6.2 Udal-mugengatik sortutako auziaIa beste berrehun urtetan, nola ez, 1805ean emanda-ko irizpenak zalantzan jarriko dira. Ez bakarrikDonostiak. Koroaren esku-hartzea mehatxu jurisdik-zionala izan daitekeela uste duten Probintziako bote-reek ere zalantzazkotzat joko dituzte. Era berean,Altzak ere esku-hartzen du zenbaitetan, behin bainogehiagotan Donostiatik bereizitako estatus bat lortubaitzuen.
Gainera, guneak izan zuen bultzada berriarenondorioz eta XIX. mendearen erdialdean iritsi zenindustrializazioarekin, Portua garrantzitsu bihurtukoda Probintziako ekonomiarentzat. Arrantza eta ontzi-gintzako erabilerei merkataritzakoa –inoiz galdu ezbadu ere, orain beste ikuspuntu bat du– eransten zaie.Pasaia eta portua ekonomiaren eta garraiobideen gunegarrantzitsu bat bihurtuko dira.
Hemeretzigarren mende-aren erdian Mirakruz
gainaren inguruan jarritabadia bere osotasuneanikusteko eta ederrestekoparada izango genuen:
eskuinaldeko itsas-adarraegun Txingudiko kolek-
torea da Herreran,Zubimusu eta Altunaenea
etxeekin batera (1).Donibanen soka-fabrika(2) oso ondo antzematenda, luzea eta estua. Eraberean: Salinas jauregia(3) eta ondoko baserriak:Trintxer eta Araneder (4),Gomistegi eta Azkuene(5), Guardaplata (6),Bonea -egun zutik
dirauen bakarra- (7),Santa Barbara (8), Benta
Berri (9). G.CARPENTER. UntziMuseoaren Bilduma
(Donostia).
96 I Pasaia 1805-2005
6
85
34
7
2
91
Donostia berehala jarri zen Pasaiaren bat egitea-ren eta honi esleitutako mugaketaren kontra, izanere, honek bertako jurisdikzio kentzen zion.Donostiaren helburua Vargas Poncek Koroarenordezkari gisa hartutako erabakiak berrestea eragoz-tea zen.
Hiriburuaren azpijokoek behin betiko onespenaoztopa dezaten saihesteko, hain zuzen, Vargas PonceGil ministroarekin jarri zen harremanetan eta espe-dientearen alde egin eta behin betiko ebatz zezalaeskatu zion. 1805eko irailaren 1eko gutunean, VargasPoncek Donostiako ordezkarien kontrako jarrerarenberri ematen du, ez baitzuten behin betiko planoarenoniritzia eman nahi. Gaia ez aipatzeko arrazoien arte-an, Vargasek dio bere egonaldia Gipuzkoan Pasaiaketa Errenteriak ordaintzen zutela eta ez Donostiak eta,beraz, lehenengo bi herriei kalte ekonomikoa egitenari zitzaiela.
Egoera honetan, Vargasek udal-mugei buruzkotxostenaren kopia bat atera eta bidaltzeko aginduaeman zuen, behin betiko berretsia izan zedin.
Jarraian, Pasaiako Udalak erreklamazio bat eginzuen 1806ko urtarrilaren 1ean, hau da, urte horreta-
ko udalbatza hautatu bezain laster. Pasaiako hautet-siek Donostiaren azpijokoen inguruan ohartarazizuten, izan ere, gaia atzeratzeko –haien esanetan“betikotzeko”– pertsona bat bidali zuten Gortera.Hau dela eta, hauxe eskatzen zuten: Donostiareneta Pasaiaren arteko isurialdeen banalerroa biherrien arteko muga gisa berrestea: erreketako urakportura isurtzen zituzten hegalak Pasaiarenak izan-go ziren eta Urumeara isurtzen zituztenak,Donostiarenak.
Nabarmentzekoa da Arizabalo eta Vargas Ponceetengabe zeudela harremanetan gutunen bidez, etahoni esker, Vargasek Donostiak hasitako ekintza asko-ren berri izango du32.
Pasaia ere Vargas Ponceri zuzendu zitzaion ahol-ku eske. Ponce lasai zegoen, izan ere, bazekien gaiazarduratzen ziren ministroak ados zeudela guztian.Baina, Pasaiako ordezkariak ez urduriarazteko, ezdie esango Itsas Armadako Ministroari ezkutukogutuna bidali berri ziola eginbideak amaitzeko eska-tuz.
Jakinarazpen honetan, gogorarazi zuen bideratzekezegoen gauza bakarra mugarriak jartzea zela. Eta,
Frantziako ikurpeannabigatzen zuten ontziekPasaiako kaia erabiltzenzuten maiz.DIDIER PETIT DEMEURVILLE.Gipuzkoako ForuAldundiaren Bilduma.
Pasaia 1805-2005 I 97
Historiako Errege Akademiako Zuzendari kargua betet-zeko Madrilera itzuli nahi bazuen ere, bere enkarguzaharra ez uzteko erabaki irmoa adierazi zuen, batezere, honako oztopoak kontuan hartuz: “los buscadosobstáculos que pasan la raya de la buena fé y son hijosdel tesón y verdadero empeño con que [Donostia] cavi-la por destruir la obra”. Hau da, Donostiaren erasoberrien aurrean, Madrilera itzultzeko erabakia bertanbehera utzi eta egindako lan guztia salbatzen saiatu zen.
Irailean gauza bera azpimarratu zuen eta bere pre-sentziak Gipuzkoan sortzen zituen gastuak gogoraekarri zituen. Eta hilabete bat beranduago, VargasekMinistroari azaldu zion zeintzuk ziren Donostiakespedientearen behin betiko izapidea atzeratzeko era-bilitako arrazoiak eta metodoak, hiri guztian publikoaeta nabarmena zenez.
Dirudienez, Hiriko erakunde ekonomiko, politikoeta erlijiosoek, hau da, Merkataritza Kontsulatuak,Udalak eta Eliz Kabildoak José Sagasti bidali zutenMadrilera hainbat gasturentzako diru-kopuru handibatekin. Nahiz eta hasiera batean Sagastik ezin izanzuen gaia erabaki behar zen Idazkaritzan sartu,Vargasek jakin zuen Sagastik berak gutun baten bidezzioela “beharrezkoak ziren ate guztiak zabaltzea” lor-tu zuela33.
Aldaketa honen arrazoia Sagastiren eta Pasaiakoespedientea eramateaz arduratzen zen RamónPisónen arteko adiskidetasun estuan –nolabait esatea-rren– bilatu behar da. Biak mota guztietako ikuskizu-netara, kafeetara eta paseatzera beti elkarrekin joatenziren, adinaren aldea gorabehera. Vargasek zioenzurrumurru horiei ez zitzaiela garrantzi handiegirikeman behar eta behingoz amaitzeko eskatzen zuen;izan ere prozesua urtebete baino gehiago atzeratzenari zen34.
HENRY WILKINSON-enPosition of Lord JohnHay at Pasages 1838kograbatu ezagun honetanAntxoko inguruak orain-dik eraldatu gabe ikusten
dira.
Es público y notorio en todos los corrillos de SanSebastián, y el asunto de sus conversaciones y
lisonjeras esperanzas, así como el temor y melancólicosanuncios en las plazas y atrios de los lugares de estacomarca, que el diputado Sagasti ha estrechado unanotable e íntima amistad con D. Ramón Pisón, de suer-te que son inseparables en paseos, cafés y teatros. Y poraquellos mismos conductos, y no por otro alguno, supeyo, como lo sabe todo el mundo, que el expediente dePasajes está a informe de Pisón; y que él es la únicacausa de tan reparable y nociva detención que se acercaa catorce meses.
Como aquellos dos sujetos no tienen relación algu-na ni vínculo anterior, Sagasti jamás estuvo en la Corte,en ella no tiene otra misión que hacer que se revoque lomandado por Su Majestad, o al menos retardarlo... ynada hay tampoco de común entre los juveniles años de
Sagasti y la edad provecta de Pisón, ni son de una carre-ra, ni con otro lazo recíproco de las conveniencias de lasociedad humana, de esta unión de dos personas taninconexas resulta un escándalo notable y hablillas que,sin duda infundadas, hacen demasiado efecto...
...ni remotamente asiento a las sospechas contraPisón, ni es mi ánimo denigrar de modo alguno su sóliday antigua reputación, ni creer que a su discreta y públicafamiliaridad con Sagasti, ni en su extraña demora de des-pachar el expediente, haya un misterio de iniquidad...Pero al menos es cierto y sumamente dañoso haberseroto el secreto tan necesario en toda operación de estaimportancia y delicadeza. A que se agrega... que en losmuchos siglos que ha durado este pleito, son más de unoy más de dos los cohechos que, está probado, intentó SanSebastián, y de que alguna vez sacó el fruto de su crimi-nal maniobra.”
VARGAS PONCEK ITSAS-MINISTROARI BIDALITAKO GUTUNA, PASAIARI BURUZKOESPEDIENTEAREN ARDURADUNARI DONOSTIAK MUTIL-KUTUN BAT ORDAINTZEN DIO-LA SALATUZ
“
98 I Pasaia 1805-2005
Jokabide korapilatsu hau dela-eta, kaltetuenaVargas Ponce izango da, 1807ko urtarrilaren 15eanErrege Ordena bat igorri baitzioten bere kargugabet-zea jakinaraziz.
Kargugabetzearen berri izan ondoren VargasekItsas Armadari idatzitako gutunean, ez zituen apenasezkutatzen sentitzen zuen ezinegona eta nahigabea.Hari leporatzen zion berak inoiz eskatu ez zuen kargubatetik kentzea35, eta jendaurrean ezgai gisa azalaraz-tea. Izan ere, kargu-uztea ezaguna zen jendaurreanbaina ez hainbeste, ordea, bere zereginagatik emanzizkioten eskerronak eta bere lanarengatik jaso zituenoniritziak. Hau dela eta, bere izen ona ez zikintzeaeskatu zuen.
Vargasen porrot pertsonala izan zen hau, bainakargugabetze honek ederki islatzen du zein puntuta-raino zegoen Pasaiako egoera Erresumako politika oro-korraren gorabeheren baitan. Vargasen patua ilustra-zioaren egitasmoarena da, kudeatzaile politikoen gai-tasun ezarengatik zapuztuta. Une honetatik aurrera, ezdugu Vargas Pasaiarekin lotzen duen berririk. Aukerakizan zituen, joera liberaleko politiko gisa JoséBonaparteren gobernuarekin elkarlanean aritu ondo-ren Kongresuan diputatu izan baitzen, lan honenhasieran adierazi dugun bezala. 1821ean KongresuanJoaquín María Ferrer36 pasaitarrarekin topo egin bide
zuen. Iritsi al ziren elkar ezagutzera eta Pasaiari buruzhitz egitera? Ez dakigu, baina ez dirudi. Besteak beste,Vargas urte horretako otsailean hil zelako. Alabaina,bere lanaren eraginak erabakigarria izaten jarraitukodu etorkizunean gure herriaren gainean hartuko direndeliberamenduetan.
Errege Ordena honen xedea ez zen bakarrikVargasPonce gainetik kentzea. Aitzitik, bertan Vargas Poncekhartutako neurri guztiak berretsi ziten. Ordena honensarreran, 1805etik sortutako egoeraren errepasoa egi-ten da eta kargugabetutakoari esker emandako aurre-rapauso guztiak banan-banan aipatzen.
Halaber, bertan baieztatzen da aurka aurkeztutakoalegazio guztien xedea jada mendeak irauten zituengatazka hau betikotzea besterik ez zela eta orobatDonostiaren eta bere erakundeen desagerpena beha-rrezkoa zela portua kontserbatzeko.
Agiri honetan hartu ziren erabakiak zazpi dira guz-tira; eta edukiaren aldetik ezberdinak dira haien arte-an. Zazpigarrenak, esaterako, Pasaiarentzat bigarrenalkate bat aukeratzea baimentzen du, udalak eskatzenzuenari jarraiki. Lehenengo biek, ordea, Donostiaridagozkion kobrantza-eskubideak eta hiri honetakoitsasontziek badia erabiltzeko zituzten baldintzakaipatzen dituzte.
Kaia margotzeko tenore-an, Santa Ana oso gustu-ko tokia izan da artis-tentzat: Torreak, bokale-ak, ontziek etaDonibaneko enparantzakoso multzo erakargarriaosatzen dute. BLANCHEHENNEBUTTE:Passages: vue prise deSte. Anne. KUTXAkoondare artistikoa.
Pasaia 1805-2005 I 99
San Pedroko itsaertzeanere aldaketa izugarriakgertatu ziren. Argazkihonetan Palaziotxikiaeraikin bikaina ikustendugu. Kaia egiterakoan
Salinas jauregiari(Engomez-Idiakez(Ciudad Real-eko
Kondea)-Ferrer sendiari)lotutako etxe hau birrin-
du zuten.
Beraz, lehen esan dugun moduan, beste zenbaitgai paralelo aipatzen dituzte, eta hortaz, azterketahonetatik kanpo geratzen dira.
Gainerako lau xedapenek, berriz, badute zerikusi-rik lantzen ari garen gaiarekin. Izan ere, behin betikomuga eztabaidaezinen ezarpenari buruzkoak dira.
Vargas Ponce zirkulaziotik kendu duten arren,berak egindako planoa oinarritzat hartu zenGipuzkoako Korrejidoreari –Koroaren ordezkaria
Probintzian– hauxe agintzeko: Donostian kantonatutadagoen armadako Ingeniarien Komandantearekin etaItsas Armadako Ingeniari Arrunt José del Solarrekinelkartzeko. Hiruren artean, plano hori baloratu eta,egokitzat joz gero, aldatu beharko zuten. Berrikuspenhonekin, auzia behin betiko amaitu nahi zen. ErregeOrdenaren tonua nahikoa gogorra dela esan dezake-gu, eta gai honi buruz isiltasuna betiko ezarri nahizuten errege-instantziak ere aspertuta zeudela sumadaiteke.
Bestalde, azpimarratu behar da 1805eko planoa-
ren zuzenketa ez dela nahitaezkoa. Zuzenketa hipote-tikoek, gertatuz gero, gutxieneko batzuk errespetatubeharko lituzkete, izan ere, portura begira daudenhegalak Pasaiaren barruan mantendu behar zirelazehazten da, herriaren eta portuaren etorkizuna ber-matzeko bitarteko bakar gisa: “...planoak Portukomendien isurialdeak nahitaez barne hartu behar ditu,bestela ezin da bere kontserbazioa bermatu.37” Hauda, behin betiko plano horrek, zuzenduta ala ez,Donostiak portura sarbide zuzena ez izatea bermatubehar du une oro. Badiaren ingurua, uren isurialdeaeta portua menderatzen duten hegalak beti eta nola-nahi ere, Pasaiako udalerriarenak izango dira.
Neurri batean, Vargas Ponceren beste lorpen batdela esan dezakegu. Arazoaren kudeaketatik baztertuduten arren, bere arrazonamenduaren funtsak indarre-an jarraitzen du eta mugiezina da.
Planoaren berrikuspena egin zenik ez dago jasota,izan ere, 1807ko uztailaren 21ean Oiartzungo alkatet-za kexu da, lan horretan murgildurik, Norzagarai inge-niaria bertan dabilelako38. Baina, edonola ere etajarraian azalduko ditugun arrazoiengatik, ez dugu usteVargas Poncek trazatutako ezer aldatu zenik.
Arrazoi horien artean, lehenik, Pasaiak eskerronakemanez Vargas Ponceri zuzendutako gutuna dugu,non ordezkari pasaitarrak pozik azaltzen direnErregeak Vargasek erabakitako guztia berresten duela-ko, udalerriak eta alkate bikoitza barne. Hori dela-etaVargasen esanetara egongo dira honek behar duenera-ko39: “en la suprema orden de 15 del corriente, que seme ha comunicado por el Ministerio de Marina, se hadignado la real clemencia de Su Magestad confirmartodo lo obrado por Vuestra Señoría [Vargas] comocomisionado regio acerca de la demarcación de térmi-nos ejecutada entre mí [Pasaia] y San Sebastián, y enlos demás puntos cometidos a su notoria inteligencia eintegridad... Todas estas felicidades se las debo unica-mente a Vuestra Señoría [Vargas]. Estaré en esta confe-sión eternamente. Y tributando a Vuestra Señoría lasmás expresadas gracias por tan grandes beneficios quesólo caben en su noble carácter...””
Bigarrenik, Gorteko hiriko diputatuak 1807. urtea-ren bukaeran idatzi eta 1814an argitaratu zen memo-ria bat dugu liburu formatuan. Hona hemen liburuhonen izenburu osoa: “Memoria de las razones conque la Ciudad y Consulado de San Sebastián, la Aldeade Altza y el clero de aquella parte de Guipuzcoa tie-nen reclamadas en el Ministerio de Marina y elConsejo Supremo del Almirantazgo las novedades quese han hecho en el Puerto de Pasages, y en el vecinda-rio y territorio contiguo a sus orillas. Escrita y entrega-da a finales del año de 1807 por el Diputado de la
Hala kaiaren etengabekohanditzeak nola komuni-kabideen ugaritzeak itsa-
sertza desagerrarazidute. Adibidez, Antxo
eta Kaputxinosen artekokaiak Basanoagako ont-
ziola irentsi zuen.KUTXA Fototeka.
100 I Pasaia 1805-2005
Ciudad en la corte”.Bi data horiek oso adierazgarriakdira:
- Memoriaren idazketarena–1807. urtearen bukaera– VargasPonceren planoan aldaketarik ezzela egon adierazten duelako; etaegotekotan, hain txikiak izan zirenezen Donostiak apelatzen jarraitubehar izan zuela, berrazterketaknahi zuen isiltasuna gorabehera.
- Argitalpenarena –1814–Napoleonen okupazioaren amaie-rarekin bat dator. Izan ere, balioga-betze bakarra 1809ko otsailean,inbasio frantsesak iraun zuen bitar-tean, José Bonapartek emandakoaizan zen. Honek, Pepe Botellaospetsuak, 1805eko ekainaren1eko Errege Ordena ondoriorikgabe utzi zuen. Ez dakigu VargasPoncek zer pentsatuko zuen hortaz,gogoratu behar baitugu bizirik etagobernu horretan inplikaturikjarraitzen zuela. Izan ere, gobernuhorrekin aritu zen elkarlanean ira-kaskuntza erreformatzeko egitasmoetan. Hori dela-eta, ondoren “afrantsesatua” izatea egotziko diote etaespediente bat irekiko. Baina Pasaiaren aferan ere,gobernu frantsesaren irteerarekin, aurreko egoeraraitzuli zen eta Donostiak hutsetik abiatu beharko dubere eskaeretan40.
Hirugarrenik, zerga-bilketan Donostiareneskuhartzea zela medio Oreretak eta Pasaiak aurkeztualdarrikapenak argitzeko 1817-18 bitartean emandakoebazpenetan ere, 1805ean agindu eta 1807an berretsizenak indarrean irauten zuela baieztatzen zen.Txosten hauetan, kaiaren ondamendi-egoera totalazela esaten da, garbitzeko diru-falta zela eta. Zergaknola bildu eta inbertitu ezin argiago zehaztuta egonarren (erabileragatik ezarritako zerga, FilipinetakoElkargoaren ekarpenak, Probintziak jasotzen zituenalkabala delako zergaren bidezko kopuruak), 1776tikirregulartasun ugari gertatzen ziren. Koroak berak1816an eskatu eta itzuli gabe zegoen aurrerakinakegoera gehiago larritzen zuen.
Dirua itzultzeko eta Donostiak burutzen zituenkobraketak bertan-behera uzteko agindu eta berrestenzituzten txostenek, 1805eko agindutakoak bereanzirautela zehazten zuten, emandako mugak barne.
Azkenik, esan dezakegu guk aurkezten dugun ibil-
bide historiko hau ez dagoela kontraesanean beste his-torialarien bertsioekin. Esaterako, Serapio Mujikarenlan eta ohar historikoen artean ere eskuz idatzita azalt-zen den gertaeren kontaketa bera da. Eta, halaber,Vargas Ponceren jarduerari –ia iraintzeraino mespret-xua erakutsiz– oztopo gehien jarri dizkion historialaridonostiar Banús Agirrek gertaera-segida hau onartubeste erremediorik ez du41.
Bi autore hauek diote 1827an Donostia berriz eresaiatu zela San Pedrorekin elkartzen portua berresku-ratzeko. Saiakera hau bi alderdien –San Pedroren etaDonostiaren– arteko adostasun batean zetzan, nonsanpedrotarrak ados egongo ziren hiriarekin berrizelkartzeko erabakiarekin. Batasun honek, ordea, ezzuen aurrera egin, eta 1828ko apirilaren 23ko ErregeOrdena batean, portua garbitzeko Batzorde berri batsortuko da, araudi berria ezarriz42.
1829ko maiatzean, Batzorde berri honen aurre-kontuak jaso ziren. Hemen ere ez ziren mugak etamugapeak zalantzan jartzen. Horren ordez, Portuarengarbiketarekin zerikusia duten ekintza zehatzak jarriziren abian. Banús Agirrek berak dio orduz geroztik“ez dela udal-mugapeen gaia gehiago mahaigainera-tuko ofizialki”43. Eta gauza bera adierazten du SerapioMujikak, 1848an oraindik jurisdikzio pasaitarra“Vargas Poncek mugatu zuen bezalaxe” jarraitzen Pasaia 1805-2005 I 101
Vargas Ponceren aurkagehien nabarmendu denikerlaria BANUS donos-tiarra dugu. Halere,mapatxo honetan ageridenez, hark marraztuzuen Pasaiako muga ger-tuago dago Vargasekmugatutakotik Pasaiariegun aitortzen zaizkionmugetatik baino.
VARGAS PONCEREN XEDAPE-NEN ETA PLANOEN BERRESPE-NAK XIX. MENDEAN
7
Serapio Mugica historialariaren oharren artean, ondoko irudia aurkitu dugu.Argazkia da, eta 1787ko mapa bat dela baino ez du esaten. GipuzkoakoArtxibategi Orokorra (JD SM 20-13).
Trenbideak izugarrizkoaldaketak ekarri zituen
Pasaiara.
IRUDIENEZ, 1805EAN SORTUTAKO EGOERA
ez zuen beste ezein xedapenek alda-tu. Baina liskar juridikoa berpiztuegin zen 1870ean, eta protagonistanagusiak Pasaia eta Donostia, eta
neurri txikiago baina garrantzitsu batean, Errenteriaeta Altza izan ziren.
Hiru gertaera nabarmendu behar dira hemen:
- Lehena, dudarik gabe, hemeretzigarren mendea-ren erdialdetik Antxo-Molinao eremuaren balioa han-ditu izana da. Pasaiako portua suspertzeko garaikoitsasontzien trafikoa berregokitu behar izan zen etahorretarako nahitaezkoa izan zen kai berriak eraikit-zea eta portuko azpiegiturak erabat berritzea.Honekin batera, portuaren inguruan eraldaketagarrantzitsuak izan ziren. Lehena 1848an hasi zen–Serapio Mujika historialariak lehen adierazitako
urtean, hain zuzen– Irun-Madril errepidearen erai-kuntzarekin. Komunikazio-bide hau Antxoren paretikigarotzean, zubi bat eraiki behar izan zen Molinaokoubidea bideratzeko. Dinamika berean kokatu behar-ko litzateke trenbidea. Mugimendu honek guztiakgaur egun Pasaia kokatzen den paduraren lehorketadakar.
1853an probintzi erakundeek Portua sustatzekopolitika aktiboa abiatuko dute. Sustapen hau ekimenpribatuak ere bultzatuko du batzuetan. 1861, 1866,1868-70,... Batzordeen eta Diputazioaren aktek egi-tasmo hauek jasotzen dituzten urteak dira.Beranduago, hemeretzigarren mendeko 80ko eta90eko hamarkadetan, hauek eta beste obra batzuk–egungo Portuaren eta bere inguruaren fisionomiagehiena itxuratu dutenak– martxan jarriko dira eta bai-ta gainditu ere45.
- Bigarren gertaera garrantzitsua Pasaiako udal-administrazioarekin lotuta dago. Goian esan dugunbezala, 1807tik herriak auzo bakoitzean aginte osoazuten bi alkate zituen. Denborarekin, bereizketa admi-nistratibo hau nabarmendu egingo da. Hemeretziga-rren mendeko 60ko eta 70eko hamarkadetan, bada,udal-akten liburuek bi auzo pasaitarren arteko batasu-na desegiteko proposamenak jasotzen dituzte. Egiaesan, batasun hau nahikoa ahulduta zegoen; izan ere,badirudi bi auzoek bereizitako administrazioak zituz-tela, bakoitzak bere diruzaintzarekin.
Hauxe zen bereizketarako argudiatzen zen arra-zoietako bat: San Pedrok batasunak berekin ekarrikozituen gastu administratiboei ezin izango zien aurreegin46. Hau egia izatekotan, esan dezakegu Portuarengarapenak ordura arte ez zituela espero ziren emaitzaklortu. Edo, behintzat, pasaitarren ongizatean ez zuelaeragin positiborik izan. Edonola ere, uste dugu Vargas
Itsasoari begira daudenmagal guztiak Vargas
Poncek Pasaiako muga-ren barruan sartu zituen.
KUTXA Fototeka.
D
Poncek diseinatutako udal-mugen ezarpena eragozteaerabakigarria izan zela egoera honetan.
Gorago esan dugun bezala, ordura arte adore faltanabarmena zen baina hemeretzigarren mendearenerdialdean gauzak aldatzen hasi ziren. Beraz, logikoada batasunarengatiko interesa, hortik aurrera, udale-rriaren eta bere gobernuaren inguruko jarduera politi-ko eta judizial handiago batengatik ordezkatzea.
Hala ere, interesgarria litzateke jakitea zein eragin-maila zuten pasaitar nagusienen interesek –horietakobatzuk goi mailako ardura politikoak zituzten– eraba-ki hauetan47. Eta orobat, haien joera politikoek–Pasaiarentzat garrantzitsuak ziren erabakiak hartzenzituzten gobernuen joera politikoekin bat zetozen edoez kontuan hartuz– herriari eragiten zioten neurrietanondoriorik zuten ala ez jakitea.
Hirugarrenik, Altzak hasitako bereizketa-proze-sua nabarmendu behar da, Portuaren inguruko erre-klamazio jurisdikzionaletan eragingo duen udal-era-kunde berri bat baita. Altza ez zen egun ezagutzendugun auzo jendetsua. Aitzitik, herri landatarra zen,San Martzial elizaren inguruan gune bat eta barreia-tutako baserri asko zituena. Horietako baserri gehie-nak Vargas Poncek Pasaiako mugape berriarenbarruan sartzen dituen hegaletan zeuden. Altza,
1910ean hiribildu titulua lortu zuena, bi aldiz banan-du zen Donostiatik: lehena Hirurteko Liberal izene-koarekin bat etorriz, 1821. eta 1823. urteen artean,eta bigarrena, 1879tik aurrera, Gerra Zibilaren ondo-ren gobernu kolpista Donostian ezarri arte luzatuzen.
Espainiako Erresumaren berregituraketa adminis-tratiboak eta hemeretzigarren mende osoan lagunduen asaldaketa politikoak Portuaren inguruan hartu-ko diren erabakietan ere eragingo dute.
Hain zuzen, Gobernazioko Ministerioak Espainia-ko Erresumaren udal-mugape guztiak zedarritzekoegin zuen Dekretua izango da 1827-1828tik baretuta-ko eztabaida hau piztuko duena. Dekretu hauMadrilen dago izenpetuta 1870eko abenduaren 23aneta 1871ko martxoaren 1ean, gure ProbintziakoAldizkari Ofizialean argitaratuta.
Mugarri hauek ez ziren sekula ipini, izan ere, biudalerriak –Altza eta Pasaia– ez ziren ados jarri haienkokapen egokian, 1871n horretarako bildu zirenarren.
Gaia, berriz ere, auzitegietan ebatzi zen.Honenbestez, Pasaiako udalerriaren mugen ingurukoauzi berri baten aurrean gaude. Pasaia 1805-2005 I 105
Industria-garapenarenaurreko Pasaiari lasaita-suna zeriola ematen du.BLANCHEHENNEBUTTE: Port dePassages: vue prise dugrand route. KUTXAkoondare artistikoa.
Baserrien izenak, ohi bezala, hain-batetan gaizki idatzita daudenarren (adibidez: ZabaletaZamateteren ordez; YrumbeIlunberen ordez, AmadorTrintxerren ordez...) 1851ean sina-tutako plano honek ederki jasotzendu industriak aldatu aurrekoPasaia. Donibaneko soka-fabrika,Basanoagako ontziolaren gainekoIstillero (Astillero) baserria edotaFerrer ahaltsuen izenpean agertzenden Salinas jauregia antzeman dai-tezke. Itsasbeheran, badiarenbarruko guneak ezin erabili direlasegitzen dute. España. Ministeriode Defensa. Archivo Cartográficoy de Estudios Geográficos delCentro Geográfico del Ejército.(Op. cit., 1994).
7.1 Antxoren galera eta itzuleraTestuinguru honetan, hamalau urte iraungo duen bestegatazka bat garatuko da. Liskarraren fase honetan,Donostia Pasaiaren antolaketa “berezia” dela-eta biauzoek zuten ahultasunaz baliatu zen.
Zedarritzeari buruzko 1871ko desakordioarenondoren, 1876ko abuztuan, Donostiak Antxon trenbi-deak okupatzen zituen lurrak eskatu zituenDiputazioan48. Pasaiak datuak aurkeztu zituen berejurisdikzioa zela frogatzeko, hala nola, trenbideareninaugurazioa, Espainiako Erreginari egindako ongieto-rria, arrain-sareen gainean aplikatutako aginduak,obra-baimenak, epaitegia, erregistro zibila...
Prozesuan zehar ordezkari pasaitarrek beren artxi-boaren berrikuspen sakonari ekin zioten eta, aurkeztu-tako argudioen artean, Vargas Ponceren bidez CarlosIV.a Erregeak xedatutakoarekin kontraesanean zegoenedozein mugaketa errefusatzen zutela nabarmentzenda49.
Baina gertaerak haien kontra jarriko dira, izan ere,kai berriak (Antxo eta Berratxoko) egokitzen, eta trena-ren bidezko garraioa, itsasoko trafikoa, itsasontzienhornidura eta kontsumo orokorrarengatik jasotakomozkinak handitzen doazen arren, mugarriek jarrigabe jarraitzen dute.
Pasaiak, bere legezko eskubideak egiaztatzearren,Estatuaren agiritegietara joko du, herriko seme gaile-nen, hala nola, Seoaneko Markesaren50 edo bere abo-katuen –bereziki Agirre-Miramon familiaren– adiski-deen laguntzarekin berriz ere. Bilaketa honetan,Vargas Poncek idatzi zuen jatorrizko espedienteatopatu zuten –guk azterlan honetan aurkezten dugunespediente bera, hain zuzen–, baina ez honek eginda-ko jatorrizko planoa.
Egoera honetan, 1884an Diputazioak Altzari –jadaDonostiatik independente– esleitu zion Antxo etaMolinaon lehortutako lursailetan egokitutako portual-dearen administrazioa.
Pasaiak bere interesei kalte egiten zioten epai pro-bintzial guztien aurka alegatu ohi zuen eta, 1886an,garai hartan ospe handia zuen Antonio Maura51 abo-katua kontratatu zuen. Antonio Maura EspainiakoGobernuaren presidentea izatera iritsiko da. Maurakbeti emango dizkie ordezkari pasaitarrei baikorrak iza-teko arrazoiak eta itxaropenak, batez ere 1888tikaurrera, lan gehiena amaituta. Gertakariek arrazoiaemango diote.
Administrazioarekiko auzietako prozesua1890eko ekainaren 21ean emandako epaiarekinamaitu zen. Epai honek Vargas Poncek 1805eanPasaiako udalerriarentzat finkatutako mugak behinbetikotzat eta bakartzat joko ditu. Beraz, aurrekoepaiak baliogabetu eta itsasoari hartutako lursailakPasaiarenak zirela erabaki zen.
Hemeretzigarren mende-ko erdialdetik, Antxogune estrategikoa eta,era berean, auzi-iturribilakatu zen. Argazki
honek erakusten du lur-sail-transakzioa egonzela Mandas-eko
Dukearen finka baten etaAstillero (Istillero) base-rriaren lursailen artean,ur-biltegia eraikitzeko.
Pasaiako UdalArtxibategia.
108 I Pasaia 1805-2005
- 1876-VIII-22: Donostiak trenbideak Antxon oku-patzen zituen lurrak eskatu zizkion Diputazioari,Pasaia Altzan bidegabe sartzen zela salatuz: “elAyuntamiento de San Sebastián se dirigió a laDiputación quejándose de las intrusiones que supo-nía cometidas por Pasages en el término de Alza;pidiendo se declarara solemnemente que los terrenos
ganados al mar desde la escollera de Alza en direc-ción al túnel de Rentería para dar paso al ferrocarril,corresponden al distrito municipal de San Sebastiánen el término del mismo Alza hasta la línea de límitesde Renteria.”
- 1876-X-15: Pasaiak arrazoibide hau gezurtatuko
AUZIAREN UNE NAGUSIAK 1890eko EPAIAARTE:
du, ordura arte bertan aurrera eraman dituen jarduerajurisdikzionalak zehaztuz: trenbidea inauguratu;Erreginari egindako harrera; arrain-sareei buruzDiputazioak emandako agindua betearazi; obrakburutu eta zuzendu; gobernuaren goragoko instant-zien eskakizuna betez, gerra iraun zuen bitartean,burdin eta telegrafi instalazioak zaindu; udal-epaite-gi eta erregistro zibilaren esku-hartzea, etab.
1884-IV-24:Diputazioak badia inguratzen zuten lur-
sailen administrazioaAltzari esleitzea erabaki zuen.
1886-II-11: Gipuzkoako batzorde probintzialarenepaia, aurreko erabakia berretsiz; eta Pasaiaren ale-gazioa.
1890-VI-21:Administrazioarekiko auzietako auzite-giaren epaia. Vargas Poncek 1805ean xedatutakoaindarrean zegoela berresten zen. Antonio Maurakdefendatu zuen Pasaia auzitegietan. Pasaia 1805-2005 I 109
1886an, Antxo etaMolinao bitarteko padu-ra lehortu eta gero, egi-niko planoa. GipuzkoakoArtxibategi Orokorra(DM 23-33).
Epai honen garrantzia begi bistakoa da. Alabaina,aipatu denean, ez da bere osotasunean baloratu.Eskuarki, Pasaiaren lorpen bat bezala nabarmenduda Antxo bere udalean sartzea lortzen duelako.Baina ematen dituen argudioak harago doaz. Egia daeztabaidatu zen gaia Antxori buruzkoa dela batezere, baina epaiaren oinarri gisa aipatzen diren iritziakoso argi uzten duteVargas Poncek 1805ean egindakomugaketa dela Antxo –edo itsasoari hartutako guz-tia– Pasaiari esleitzea ahalbidetzen duena. Eta arra-zoibide honek jatorrizko plano horren barruan dago-en eta eztabaidaren xede den beste edozein muga-rentzat ere balio beharko luke. Izan ere, epaiak dioenbezala, horixe izan da egin den zedarritze bakarraeta horren ondoren ez da inolako indargabetzerikizan.
Zedarritzea ez ezik, itsasgizon cadiztarraren arra-zoitze osoa ere jasotzen da. Orobat gogorarazten dubi auzoen batasunaren arrazoia badiaren kontrolazela-eta Donostiak eta alboko herriek zituzten auziakdesagerraraztea dela. Epai honek dio honek balioz-koa izaten jarraitzen duela, “Gobernuak ez baitubaliorik gabe utzi” eta Vargas Poncek erabaki horiek“Erregeak emandako ahalmenak erabiliz” hartu bait-zituen.
Era berean, epai honek Koroaren azken oniritziafalta duela aitortzen du, baina Pasaiak eremuan egin-
dako jarduerek sobera egiaztatzen dute beren balio-tasuna eta onarpena. Beraz, arazoa honela konpont-zen da: “con el estado posesorio en que se haya elAyuntamiento de Pasages de lo que como su términomunicipal le fue asignado en mil ochocientos cincopor el Delegado Regio [Vargas Ponce] comisionadoal efecto”.
Hogeigarren mendean,industriari lotutako haz-kundeak Pasaiako neka-
zaritza- gune urriakmurriztu zituen. Lehen
planoan, Istillero(Astillero) baserria ikusdaiteke, Antxoko lagunaskok “Istilu” izenarekingogoratzen duen base-rria, alegia. Baserri
honen malkar azpian,Basanoagako ontziola
zegoen. KUTXAFototeka.
110 I Pasaia 1805-2005
Considerando que el Rey Don Carlos IV por suReal Cédula de veintisiete de mayo de mil ocho-
cientos cinco, mandó separar la aldea de Pasages deSan Pedro de la jurisdicción de San Sebastián, unién-dola a la inmediata villa de Pasages de San Juan,constituyendo con las dos una sola villa con el nom-bre de Pasages, con el fin de que desapareciese deuna vez controversia que de antiguo venían soste-niendo la mencionada ciudad de San Sebastián y lospueblos que rodean el puerto de Pasages. Y a este findecidió que se archivase el expediente, imponiendoperpetuo silencio en este negocio para no oír en losucesivo queja ni reclamación alguna, nombrando alTeniente de Navío Don José de Vargas y Ponce paraque realizase la unión de ambos Pasages y cumplie-ra lo demás dispuesto en dicha Real Cédula.Considerando que las operaciones de deslinde
practicadas por Vargas Ponce para señalar los límitesdel nuevo término municipal en virtud de laComisión regia que le confirió la Real Cédula expre-sada, fueron formalizadas en instrumento público yaclarados de un modo inequívoco por el plano cro-quis que formó el mismo Vargas y por estas circuns-tancias no puede menos de apreciarse su valor aten-diendo a que el Gobierno no ha declarado su nulidady las practicó Vargas ejerciendo las amplias faculta-des concedidas por el Rey para que tomase por sí lasprovidencias que estimase convenientes.Considerando que si es cierto que no consta que
tales trabajos fuesen aprobados de un modo expresopor el Rey y que San Sebastián protestó contra losmismos en el acto de realizarlos contrariando lo dis-puesto por aquella Soberana Disposición, no puedenegarse el hecho de que fueron archivados en elAlmirantazgo y entregada copia de ellos a Pasagescomo cosa legítima y definitiva, y desconocerse queel estado de cosas que el Comisario Regio dejó esta-blecido, se observó y respetó sin contradicción hastamil ochocientos setenta y uno en que con motivo dedar cumplimiento al Decreto que mandó proceder ala demarcación y deslinde de los términos municipa-les surgió la reclamación de Alza continuando laantigua de San Sebastián que ha sido origen del pre-sente pleito.Considerando que si este deslinde no se ha de
tomar como definitivo por no haber recibido la san-ción del Monarca no puede menos de considerarsecomo un proyecto realizado y consentido por lospueblos interesados en el mero hecho de no habersealterado como se ha indicado por el Gobierno yhaber estado el Ayuntamiento de Pasages ejerciendosiempre su jurisdicción administrativa sobre los
terrenos litigiosos que a su termino fueron incorpo-rados en única operación de deslinde que ha practi-cado realizada al nacimiento de la nueva villa dePasages.Considerando de aquí, que examinada en la sen-
tencia apelada la posesión de hecho para determinara cual de los dos municipios contendientes corres-ponde la jurisdicción de los terrenos que se disputan,se resuelve esta cuestión con el estado posesorio enque se haya el Ayuntamiento de Pasages, de lo quecomo su término municipal le fue asignado en milochocientos cinco por el Delegado Regio comisio-nado al efecto, ejerciendo en él sus representantesadministrativos los actos jurisdiccionales de vigilan-cia e inspección que son su consecuencia.Y considerando que los actos de jurisdicción que
invoca el pueblo de Alza son posteriores al RealDecreto de veintitrés de Diciembre de mil ochocien-tos setenta, y nada pueden influir, sino por el contra-rio hay que resolver esta cuestión de jurisdicción afavor de los Ayuntamientos de Pasages, porque ince-santemente han venido ejerciéndola, como se hadicho en el anterior “Considerando”, y la ha conti-nuado después de ese Real Decreto hasta reconocidoese derecho por las autoridades como se demuestrade una manera evidente por los documentos aporta-dos al expediente gubernativo y en el juicio de pri-mera instancia ante la Comisión Provincial deGuipúzcoa en el termino de prueba.
FALLAMOS:- que debemos revocar y revocamos la sen-
tencia dictada por la Comisión Provincial deGuipúzcoa en once de febrero de mil ochocientosochenta y seis- y declarar los terrenos ganados al mar y que
son objeto de este pleito pertenecen al termino muni-cipal de las Villas de Pasages de San Pedro y Pasagesde San Juan.
Así por esta nuestra Sentencia, que se publicaráen la Gaceta de Madrid y se insertará en la colecciónlegislativa, lo pronunciamos, mandamos y firmamos= Félix García Gómez = Pedro de Madrazo = ÁngelM Dacairete = Dámaso de Acha = José M Valverde= Cándido Martínez = Cayo López =Publicación =Leída y publicada fue la anterior sentencia por elExcelentísimo Señor Consejero D. Cayo López,Ministro del Tribunal Contencioso-Administrativo,celebrando audiencia pública en el día de hoy, de quecomo Secretario de Sala, certificó en Madrid a vein-tiuno de junio de mil ochocientos noventa.”52 Pasaia 1805-2005 I 111
1890. URTETAN AUZITEGI KONTENZIOSO-ADMINISTRATIBOAK EMANDAKOEPAIA
“
112
1874ko plano honetan jada aldaketaesanguratsuak agertzen dira, besteakbeste: itsasertz ondoko trenbidea,Molinaoko paduraren zati bat lehor-tuta, Buenabista eta San PedroSalinasekin lotzen zituen pasabideegonkorra. Pasaiari atxikituta egonbehar zuen Altzako zatia, berriz,nekazaritza-gune bezala azaltzen dabeti. España. Ministerio de Defensa.Archivo Cartográfico y de EstudiosGeográficos del Centro Geográficodel Ejército. (Op. cit., 1994).
Pasaia 1805-2005 I 113
7.2 Batasunaren birmoldaketa1890eko epaiak hausnarketa sakona eragin zuenPasaiako udalerrian. Auzi honek iraun duen denbo-ran, Altzak jaso ditu eremu honetan garatutako jardue-rengatik zegozkion industri kontribuzioak eta gainera-ko zergak. Orain, argi dago ez duela inolako errazta-sunik emango kopuru hauek itzultzeko. Gainera,Antxoko auzotar batzuek batzorde bat eratuko duteeta batzorde hau Pasaiatik bereizi eta Altzan sartzea-ren alde agertuko da.
Egoera honen aurrean, nabaria da Pasaiaren anto-laketa birmoldatzeko eta auzoen administrazio parti-kularraren gainetik Udalaren batasuna indartzekobeharra. Pasaiako udal-ordezkariek ez zioten inorierrua bota nahi banantzeagatik eta bi auzoak politikaorokorreko arrazoiengatik bereizi zirela adierazizuten. Aitzitik, elkartzeko nahia justifikatzeko1890eko abenduan eta 1891ko maiatzean eman zirenarrazoietan, zaila da ez ikustea Vargas Poncek etaPasaiako lehen udalek mendearen hasieran argudiatu-takoaren herentzia: armonia, zoriontasuna, energia,...“reconociendo que para la marcha de una buena yperfecta administracion que ha de hacer la felicidad delos municipios constituyendo una buena Villa con unmismo y único Ayuntamiento...”.
Gainera esaldi batzuk ere Vargasen diskurtsotikkopiatuta daude: “colocados ya en el edificio de nues-
tra felicidad, la completemos con una inalterable armo-nía, echando un sempiterno y generoso olvido a odiosextraños ya caducos e impotentes54, estableciendo lasbases de unión y constitución del Ayuntamiento de estarenaciente villa, consagrando todos nuestros esfuerzosa embellecerla y prosperarla en unión con el barrio deAncho... Sí, los dulces efectos de la sabia y justa resolu-ción de aquel alto Tribunal, devolviendo a Pasages, sulegítimo dueño, todos los términos ganados a su impor-tante puerto y sin los cuales era inevitable su total ruina,ha de contribuir sin género de duda, al engrandeci-miento y embellecimiento de esta Noble y Leal Villa,por lo que espero de vosotros que, guiándonos los mis-mos sentimientos que guían al que tiene el honor dedirigiros este ruego, completareis la obra que nos pro-ponemos, estableciendo, en esta misma reunión, con lainalterable armonía que dejo indicado, las bases deunión de esa Noble y Leal Villa de Pasages” 55.
Nabarmendu behar da une oro itzultzeaz hitz egi-ten dela. Hau da, bakoitzak berea berreskuratzeaz.Bereziki esanguratsua iruditzen zaigu honako esaldia:“colocados ya en el edificio de nuestra felicidad”.Ezbairik gabe, zoriontasuna ekarriko duen eraikin horizabaltzen ari den portua da. Alabaina, ia 100 urte iga-ro behar izan dira56 hau guztia abian jartzeko eta badi-rudi ezinezkoa izan zitekeela Antxo-Molinaoko eremuguztia Lasala57 jaunak lehortu izan ez balu. Ez daharritzekoa, beraz, 1805eko lankidetza-izpiritua orainberpiztea.
San Pedron etaTrintxerpen kaiak erai-kitzean Salinas jauregiabirrindu zen. Jauregia,inguruko beste baserribatzuekin batera,Ferrertarrena zen. Harentokian, Nautika Eskoladago egun...KUTXA Fototeka.
Espiritu hau Pasaiako bi auzo zaharretatik Antxokogune populatu berrira zabaldu zen. Horretarako,1891ko maiatzaren 24tik aurrera behin betiko abiatu-ko den udal-funtzionamendu berrirako oinarriak sortuziren58.
7.3 Egoera berria, arazo zaharrak1890eko epaiaren ondorioz, Pasaiako mugak etamugarriak behin betiko finkatzeko hainbat saiakeraegin ziren bertako auzotarrekin. Saiakera hauetan,hainbat konbinazio eginez, Donostiak, Pasaiak etaAltzak hartu zuten parte.
Egoera behin eta berriz errepikatzen da: ordez-kariak bildu egiten dira baina ez dute konponbidepraktikorik aurkitzen. Hala ere, 1890eko azaroan,Diputazioak hilabeteak lehenago emandakoepaian xedatutakoa hertsiki betetzen ez duen edo-zein motatako erabakia ezeztatu zuen. Izan ere,hain zorrotz erabakitako gai baten aurrean,Diputazioak ez zuen berriz ere auzi judizialetansartu nahi.
Tamalez, ez dirudi hau bete zenik59. Esan deza-kegu protagonistek ez zutela ikuspuntu historikorikizan, izan ere, dirudienez ez dira sentitzen auzi his-toriko luze baten zati, “soilik” administrazioarekikoauzietako prozesu zehatz baten zati baizik. Epaiarenirakurketak “itsasoari hartutako lursailak” leloagogoraraztera mugatu ziren, 1805eko mugak aldebatera utziz eta bide judizialetik agindutakoareninterpretazio partzial bat eginez. Litekeena daVargas Ponceren jatorrizko planoa ez aurkitzeak–Altzaren eta Donostiaren arteko auzian aipatubezala– zerikusi handia izatea honekin. Baina kon-tuan hartu behar ditugu garaiko interes politikoak,batez ere Pasaiako pertsonaia boteretsuenak, kargupublikorik ez bete arren erabakiak hartzeko uneaneragin handia zutenak.
Horregatik guztiagatik, 1890. urtearen ondorengomugaketa hauen edo mugaketa-saiakera hauenemaitzak ezegonkorrak eta kontraesankorrak izanziren. Erreklamazioen, inoiz konpondu ez diren tira-biren eta behin ere ixten ez zen auzi bati behin beti-ko irtenbidea bilatzeko eskaeren etengabeko dinami-ka bat sortu zen. Horixe gertatu zen 1889ko azaroa-ren 11n eta 1928ko otsailaren 15ean, Altzak etaPasaiak mugarri komuna itsasoraino eraman zutene-an. Donostiak ez du hau inoiz onartuko.
1889an, adibidez, Altzak eta Pasaiak Donostiak–bere protestak gorabehera– bigarrenarekinIllurgitako kalan mugarik egiten ez zuela erabakiondoren, hauxe dugu: “terminada esta operaciónpasaron a ocuparse del deslinde por la parte Sur dePasages por Norte de Alza o sea entre el punto de laHerrera pasando por Ancho, hasta el límite deRentería. No habiendo límite alguno establecido dehecho ni de derecho por esta parte, que mientrasPasages de San Pedro reclama, cuando menos, todocuanto anteriormente bañaba el mar, Alza reclamatambién como jurisdiccion suya todo lo robado a élcon motivo de las obras del puerto; y como este asun-to de suyo largo y enojoso, se encuentra pendiente deresolución en el Supremo Consejo de Estado, ambascomisiones opinaron que no procedía ni era de suincumbencia la práctica de ninguna operación eneste punto.”60
... errepide ondoandagoen armarria da lekuhonek zuen garrantzia-ren lekuko bakarra.
114 I Pasaia 1805-2005
Hau da, biak ados zeudela onartzean Donostia ezdela iristen Ulia eta Mendiolako bukaerako zatiraino,baina ez zetozen bat beren muga propioei zegokie-nez. Logikoki, hemeretzigarren mendeko azken urte-etan egonda, eztabaida nagusia Antxoren eremuaren-gatik pizten da, hauxe baita interes ekonomiko etasozial gehien duena, garatzeko dituen aukerak direlaeta: trenbidea, kaiak, industria, paduren lehorketa,populazioaren hazkundea...
Hogeigarren mendean jada, eta DonostiakAltzaren independentzia konpondu ondoren, 1939komugaketa-aktak argi utzi zuen ez zegoela inolakoadostasunik Donostiaren eta San Pedroren mugeiburuz61.
Gaiaren indefinizioa begien bistakoa da; izan ere,hainbat dokumentutan egiazta baitaiteke Herrera edoMolinao Pasaian erabat kokatuta dauden eremutzathartzen direla62.
Espazioaren antolamenduaren ikuspuntutik, bai-na baita auzi, gastu eta errepikapen gehiago eragoztealdera, 1891ren bukaeran Diputazioak irtenbide bit-xia proposatu zuen: Altza eta Pasaia batzea behin
betiko irtenbide gisa63. Alabaina, ideia hau ez zengaratu.
Aitzitik, Donostiako indarrek ez dute amoreemango irtenbide tradizionala azken erremedio gisaaplikatzeko ahaleginean: Erdi Aroko eta AroModernoko mugetara itzultzea, Altzaren, portuareneta Pasaiako udalerri guztiaren anexioaren bidez64.
Pasaia 1805-2005 I 115
Senokozuloa.
KUTXA Fototeka.
PASAIAREN MUGAKXX. MENDEAN
8
URREKO PARAGRAFOETAN ISLATUTA GERATU
den bezala, Pasaiaren udalerria norai-no iristen zen zehazteak hogeigarrenmendean ere eztabaidak sortuko ditu,muga horiek zeintzuk izan behar zuten
zehatz-mehatz azaltzen duten agiriak egon arren.Goian aipatutako 1890eko eta 1899ko epaiek argiuzten dute, eta behin eta berriz gogorarazten dute,edozein eztabaida dela medio, 1805ean VargasPoncek erabakitako mapa dela kontuan hartu beharden tresna. Hala ere, egun agerikoa den moduan,lurraldearen mugaketa hori ez zen errespetatu.
Eta hogeigarren mende osoan zehar hainbat saia-kera izan dira lurraldea txukuntzeko. Une honetan,ordea, ezin dugu etengabe irekita dagoen prozesuanpentsatu, beste garai batzuetan gertatu den bezala;etengabe arazoak sortzen dituen kontu bat delapentsatu behar dugu. Arazo hauek auziak itxi gabejarraitzen duela gogorarazten digute eta gainera,izugarrizko nahasketa eta ezjakintasuna dago haien
gainean.Ezjakintasun harrigarri hau oraindik ulertezinago
bihurtzen da hogeigarren mendean zehar Pasaiarenhedadura jurisdikzionala argitzeko saiakerak izandirela egiaztatzean. Baina egintza hauetan egitendiren eskabideetan ez da inoiz proposatzen 1805eanedo 1890ean emandako epaien betearazpen zehatzik.Eskabide hauek ere ez dira dagoen arazoa konpontze-ko irtenbide globalak bilatzen dituzten planteamenduorokorrak, arazo zehatzak baizik, Pasaiako geografia-ren leku jakinei buruzko desadostasunek sortutakoak.
Ondorioz, Pasaiaren eta Donostiaren arteko gunemugakideetan jazotzen diren mugimendu gutxi-askoarraroei buruz udal-aktetan topatzen ditugun aipame-netan banalerro hau beti jartzen da 1805ean xedatuta-koa baino beherago, eta beraz, jatorrizko muga pasai-tarrek egon beharko luketen lekuetatik urrun.
Esaterako, 1937ko maiatzaren 15ean PortukoObren Batzordeak Antxon egindako lanen kariaz,Udalak azpimarratu zuen Altzarekin zuen banalerroabeti begien bistan izan nahi zuela. Hori dela eta, por-tuko ingeniari Markina jauna muga hauei buruzkoazterketa bat abiatzearekin ados egongo da65. Kontuhonek, lehen esan dugun bezala, argitu gabe jarraitzendu 1939. urtera arte.
8.1 Udal frankistak: beretzeko azkensaiakera. 1939-1948
Alabaina, Gerra Zibilaren bukaerarekin, DonostiakAltza ordezkatuko du, izan ere, udal frankistaren lehenneurria Altza beretzea izango da. Beretutako eremuberriarentzat hainbat erabilera aurreikusi ziren: aire-portua, lorategi-hiria, etab. Egitasmo hauek, nabariaden bezala, ez ziren gauzatu.
Altza eta Astigarraga beretzearekin batera,Donostiaren helburu espantsionistek Pasaiako portua,San Pedro, Trintxerpe, Antxo eta Herrera barne hart-zen dituzte. Pasaiako Udalaren –zeinak 1940ko apiri-lean udalerrien bat-egitea jorratzeko batzorde batosatzea errefusatuko duen– ezezkoa eta aurkaritza118 I Pasaia 1805-2005
A
Marra gorriak Vargas PoncekPasaiari atxikitako baserriak hart-zen ditu bere baitan; honi, baserrihauen lurra gehitu behar zaio(marra berdea). Marra urdinak,berriz, Pasaiari administratzenutzi zaion lur urria mugatzen du.Pasaiako Udala Hirigintza Saila.
direla eta, hiriburuko Udalak etsi egin beharko du.Hala ere, Donostiak berriz ere gaia mahaigaineratu-
ko du 1945ean66. Pasaiako alkatetzaren aldaketarekin,eta Altza beretzeak Donostiaren lursailak portuareninguruan kokatu zituela aprobetxatuz, hiriburua VargasPonceren aroaren aurreko egoera berreskuratzen saia-tuko da. Baina Pasaiako alkatetza berriak beretzeadefendatzen ez duela ikusirik, gaia udalen arteko auzigisa proposatu beharrean, Donostiak GobernaziokoMinisteriora igorriko du zuzenean bere asmoa.Horretarako, 100.000 biztanletik gora dituzten hirieimota honetako beretzeak gauzatzeko ahalmena ema-ten zien Udal Legearen artikulu batean oinarritu zen67.
Pasaia osoa elkartu zen egitasmo honen aurka.Erabateko gizarte mobilizazioa izan zen, hein handibatean alkate eta Pasaiako Falange-ko buruzagia zenCarlos Yarza buru duena68. Hauxe aldarrikatu zuenUdalak ohar batean: “A este fin, con el apoyo total del
vecindario, se dispone a utilizar cuantos medios esténa su alcance para impedir que prospere una pretensióntan arbitraria... cuya adopción entraña el despreciomás absoluto de los sacrificios realizados por los habi-tantes de esta población para crear un pueblo de lasactuales condiciones de Pasajes”69.
Yarzak eta udal-teknikariek, bereziki José VicarioAbokatu-Idazkariak, aurkaritza-kanpaina handia eginzuten eta Pasaiako “indar bizi” guztiak inplikatu zituz-ten: irakasle eta apaizetatik azkeneko auzotarra arte;sindikatu falangistetatik enpresaburu eta merkatariakarte. Idazkaria estatistika eta aurrekontu txostenakidazteaz arduratuko da, eta orobat Donostiaren arra-zoibidea ezeztatzeaz. Alkateak, berriz, sinadurak bilt-zeko kanpaina bultzatuko du. Kanpaina honek 6920atxikimendu lortuko ditu inplikatutako auzoetan etabeste 112 Buenavistan eta Molinaon. Horrez gain,indar produktibo eta sozial guztiek egitasmo anexio-
Hogeigarren mendearenhasieran jada nabarme-nak dira kaiaren itxural-daketa eta ingurukoazpiegitura eta indus-triak. Pasaiako Udal
Artxibategia.
120 I Pasaia 1805-2005
nistaren aurka zeudela agertu zuten. Sinaduren orriakbarne hartuz, ia 600 orriko txosten bat egin zuten,1946ko ekainaren 3an bukatu eta izenpetuko zena.
Beretzeko saiakera honetan Donostiak erabilizituen argudioak hiriak urbanistikoki hazteko zuenbeharrean oinarritzen ziren. Era berean, pasaitarrakerosketa garrantzitsuak egitera, heziketa jasotzera etaaisialdiaz gozatzera hiriburura zihoazela argudiat-zen zuen. Horregatik, Donostiako biztanle efektibo-ak eta soilik Pasaiako ohorezko biztanleak zirelakoanzegoen.
Hiriburuak alegatutako “arrazoi” batzuk barrega-rritzat jo ondoren, Donostiak eraikitzeko beharra zue-nik ukatu zuen Pasaiak, ez baitzuen eraiki beretu berrizuen Altzako zatian, eta, nolanahi ere, horretarakoerabil zitezkeen beste eremu batzuk bazituela gogora-razi zuen. Horrez gain, hiriaren jurisdikzioan sartzeakAltzarentzat izan zuen ondorio kaltegarriari buruzkotestigantzak jaso zituen, beretzea gauzatuz gero, bereudalerria ondorio bera aurreikusiz.
BERETZEARENAURKA SINATU ZUTENERAKUNDEAK
• Falangearen tokiko atala, Carlos Yarza buru zuena.Eta falangearen arrantza-sindikatua.• Pasaiako parrokoak eta irakasleak.• Sindikatuak: metalurgia-sindikatua; zuraren etakortxoaren sindikatua.• Gremioak: hainbat jardueratakoak; merkataritza-koak.• Arrantzale-kofradia.• Arrantza-baporeentzako kaiak eta biltegiak.• Itsas zabaleko arrantza kooperatiba.• Luzuriaga, S.L. eta Luzuriaga Ontziolak.• Portuko Batzordeak ere Pasaiako Udalaren jarrera-ren alde dagoela adieraziko du, ñabardurekin badaere.
Halaber, pasaitarrek salatu zuten Donostiako uda-laren benetako asmoak portuaren eta honen inguruansortutako jardueraren kontrola eskuratzea zirela.Gorago ikusi dugun bezala, ordurako pasaitarrekbazekiten beren ahaleginarekin eta lanarekin herriaberats bat egin zutela, eta horregatik, Donostiarensaiakera anexionista haiek ereindako uztaz jabetzekomodu bat bezala ikusten zuten.
Altzako auzotarrek izenpetu zuten aurkako idaz-kiak ere tesi hau egiaztatzen du. Haien iritziz, Altzaberetzea portu osoa eskatzeko lehen pausoa izan zen:“la triste realidad se condensa en el hecho de que San
Sebastián se ha desentendido totalmente de los pro-blemas e intereses propios del extinguido municipiode Alza, que al perder su personalidad independienteha pasado a ser un arrabal de segundo orden, de igualmodo que su vecindario. Esto prueba que el únicointerés que guiaba a San Sebastián con la anexión deAlza, era el utilizarlo de trampolín para acercarse aPasajes y suponer la existencia de conflictos, proble-mas y necesidades que nunca existieron en la realidad,para, fundándose en ellos, pretender también su ane-xión, con objeto de obtener las ventajas e ingresos quele propocionará el Puerto”.
Halaber, gaineratu zuten eremuan egindako erai-kuntzak ez zirela Donostiaren ekimenez egin: pasaita-rrak izan ziren eraikitzen joan zirenak, esaterako,Pasaiako auzotzat jotzen zuten Buenavista auzoa sor-tuz.
Pasaiaren arrazoibidean, logika bera jarraituz,berritasun garrantzitsu bat ikus daiteke: hazkundeurbanistikoaren beharrak ez daudela hirian, Trintxerpeeta Antxo inguruan baizik, eta horregatik, udalerrienarrazoizko banaketa bat eskatzen du.
Bi hiriek beren ordezkaritzak bidali zituztenMadrilera eta han konpondu zen gaia azkenean.Pasaiako ordezkariek susmo txarrak zituzten han era-bakiko zenari buruz; izan ere, erabakiak hartu beharzituzten Madrilgo hainbat organotan donostiarrakzeuden70. Alabaina, bai 1948ko urtarrilaren 19an–bost boto lau botoren aurkako emaitzarekin– bai urtebereko uztailaren 2ko Ministroen Kontseiluan,
Francisco Franco dikta-doreak sinatutako dekre-tua. Honen bidez,Donostiak Pasaiako por-tua bereganatu eta udalaerabat irensteko abiatuzuen prozesua behin beti-ko geldiarazi zen. Besteherri batzuek, Altza leku-ko, oso bestelako patuaizan zuten. PasaiakoUdal Artxibategia.
Pasaia 1805-2005 I 121
8.2 Hogeigarren mendearen bigarrenerdia
Hala eta guztiz ere, udalerrien arteko desadostasunakez dira inoiz konpondu; izan ere, esan bezala, hauekpuntu zehatzei dagozkie eta beren protagonistak ezdira jabetu mendeak irauten duen prozesu batenjarraitzaile direnik.
Vicario Calvok bezalaxe, udal-idazkari berria denGarcía Lesagak, 1954an, kargua hartu orduko, udal-mugen gaiari aurre egin beharko dio. Ingeniari geogra-fikoen ingeniari-buru, Institutu Geografiko etaKatastralaren Zuzendaritza Nagusiko 6. atalaren burueta administrazio zibileko buru nagusia zenak 1939komugaketaren kopia bidali zion. 1939an azaldutakodesadostasunek bere horretan diraute 1955ean. Azkenurte horretako uztailaren 14an egin zen osoko bilkurakezin du esplizituagoa izan: “Fijación de límites juris-diccionales. Expone la Presidencia que, en unión de la
Comisión de Patrimonio y límites de esteAyuntamiento ha recorrido la línea límite de esta villacon el término municipal de San Sebastián en su dis-trito de Alza, observando los puntos en que se mani-festó discrepancia y se dejó en suspenso el deslinde enlas operaciones verificadas con asistencia de las repre-sentaciones de los Ayuntamientos de Pasajes, Renteríay Alza, hoy San Sebastián, en los años 1890 y 1939,cuyas actas obran en las oficinas municipales. Y dese-ando este Ayuntamiento llegar a una inteligencia defi-nitiva con los Municipios limítrofes en tales puntosimprecisos, se acuerda por unanimidad facultar a laPresidencia para que inicie gestiones y fije el momen-to y forma más oportunos para realizar el deslinde deltérmino jurisdiccional de esta Villa de Pasajes con loslimítrofes”71.
Hau da, ez dago inolako berritasunik gaiari buruz-ko adostasunei dagokienez. Berritasun bakarrak hiri-buruak eskuratutako lursailak dira, izan ere, 1956ko
Hogeigarren mendearenburuan, badiaren inguru-ko paisaiak erabateko
itxuraldaketak izan ditu.KUTXA Fototeka.
122 I Pasaia 1805-2005
abenduan, katastroa egiteko erabili ziren udalerriarenaireko argazkietan oinarrituz, García Lesagak honiburuzko aipamen bat egin zuen. Zehazki dio “Uliamendiko hegaleko eta San Pedroko barrutiko” zerga-dun batzuk Pasaiatik kendu eta Hiriburuko zergadunizatera pasatu direla, alegia, orain zergak ordaintzerahara joan beharko dutela72. Hau da, nahiz eta beretze-ko saiakeran porrot egin, Donostiak lursailak eskurat-zen jarraituko du.
Sei urte beranduago, 1962an, Pasaiak Lezoren aur-kako auzi batean ziharduela, idazkariak berak portukozerbitzu-guneko obra-proiektu batean agertutakobaieztapen bat zuzendu beharko du: izan ere, proiek-tu honek zioen Donostiak –Lezok, Errenteriak etaPasaiak bezalaxe– lursailak zituela kaietako muge-tan73.
Zoritxarrez, ez zuen gai berri hau urteak lehenagogertatutakoarekin lotu. Eta bide beretik jarraitzen du,zeren urte berean –mugen arazoari dagokionez, berrizere, jarraitasunik edo ikuspuntu orokorrik gabe-,Donostiako Udalarekin koordinatutako jarduera batproposatzen du, honek Hiria Antolatzeko PlanNagusia jendaurrean ikusgai jartzen duenean.Azkuene eta Molinao “elkarrekiko mendetasuna”duten eremuak dira74.
Hortaz, esan dezakegu Francoren garaiko udal-idazkarien konponbideek udal-mugek sortzen zituz-ten arazo zehatzen aurrean ez dietela gaiaren plantea-
mendu generiko bati erantzuten. Horregatik, ez dutearazoaren azalpen integral bat ematen, eta are gutxia-go, espediente orokor bat egiteko biderik ematen.Laburbilduz, idazkari hauen jarduerek ez dute ikuspe-gi historikorik eta ez dute udalerria gaiari buruzko argi-bide-azterlan batez hornitzen. Gainera, badirudi idaz-kari batetik bestera ez dela inolako transmisiorikegon75.
Azterketa orokor honen eta ezaupideen transmi-sio faltaren adibide garbia dugu aipatutako CarlosYarzak idatzi eta García Lesagak udal-idazkari lan-postua utzi eta bi urtera argitaratutako testua.Donostiak beretzeko egin zuen azken saiakeranYarzaPasaiako Udalaren buru izanagatik eta bere familiak–aitaren76 zein amaren aldetik– hemeretzigarrenmendearen bukaeratik udal-kudeaketan garrantziahandia izan arren, bere lanak –oro har ondo doku-mentatua eta egiaztatua– 1805eko xedapenak albora-tu zituen. 1890eko ekainaren 21eko epaia aipatzenzuenean ere ez zituen aintzat hartzen xedapenhoriek.
Hau da, ez dirudi dakienik zertaz ari den epaihorren arrazoibidea 1805. urtea aipatzen duenean.Are gehiago, Yarzak 1805. urteari buruz egiten duenaipamen bakarrean Pasaiako hiria fundatu zen unemodernoa dela ez zekiela erakutsi zuen. Alabaina,nabaria da 1890eko epaiak behin eta berriz dioelaVargas Poncek adierazitako mugaketa indarreandagoela77. Pasaia 1805-2005 I 123
San Pedroko goikaldetikzihoan bidearen adarra,herrira jeisten zena,DIDIER PETIT DEMEURVILLEk 1866komarrazki honetan jasozuelakoan gaude.DIDIER PETIT DEMEURVILLE.Gipuzkoako ForuAldundiaren Bilduma.
Yarzaren dibulgaziozko lana aberastu zezaketenudal-teknikarien lanek ere ezjakintasun-maila beraerakusten dute. Ondorioz, azken 30 urteetan ondokoudalerriekin muga egiten duten lekuetan sortu direnarazoei aurre egiteko orduan, ez dago funts zientifikoaduen tradizio historiografikorik. Gainera, aipatutakoleku horiek, paradoxikoki, Pasaiaren mugapeetanegongo lirateke bere fundaziotik.
Zehaztasun historiko-juridiko, ezaupide eta trans-misio falta hori gaur egun arte iritsi da. Horrela frogat-zen du “Udal lurraldearentzako muga berrien ikerketa– Estudio de nuevos límites para el término municipal.Pasaia, 1984’ko martxoa”78 titulua duen ArkitektoenElkargo Ofizialean 1983ko martxoaren 29an zigilatu-tako txostenak. Txosten honetan, hainbat udal-politi-kariren inspirazio-iturri izan dena, justifikatze-atalakhiru orrialde ditu, Yarzak bere monografia historikoanegindako akatsak barne.
8.3 Trantsizioan zehar: “mugen bat-zordea”
Udal-mugen eta hauen kudeaketaren inguruko hase-rrea Franko diktadorearen heriotzaren ondoren sortu-tako udal berriekin berragertu egingo da. Suspertzehonetan eragin erabakigarria izango dute auzotarrenmugimenduek. Auzotar hauek, hainbat herri eta auzo-
tan dauden arazoei aurre egiteko, udal-kudeaketanparte hartu nahi dutela aldarrikatzen dute.
Zehazki, Pasaiako udal-korporazioak mugen gaiahartu zuen berriro 1979an eta, horretarako, “mugenbatzordeak” osatuko dira79.
Batzorde hauek egindako lanak errespetu osoamerezi du, batez ere kontuan hartuz hiritarren parte-hartzea bultzatu zutela eta boluntarioek osatzen zute-la. Dena den, ñabardura batzuk egin behar zaizkio,izan ere, oraingoan ere aurreko hamarkadetako gerta-kizunekin ez dago jarraitasunik, eta erabateko ezjakin-tasunarengatik, hemeretzigarren mende bukaerakoepaiak eta hiriaren fundazio-xedapenak alboratzendira.
Esan bezala, Batzordeak auzotarren arazoak kon-pontzeko egin ziren bileretatik sortutako lantaldeakdira: “Como es sabido desde hace algún tiempo existeuna inquietud por parte de los vecinos de las zonas deAlza colindantes con Pasaia, que hacen su vida y sesiente pasaitarras, por incorporarse al Pueblo. Comoconsecuencia de la asamblea que se celebró el día 7de octubre pasado, se ha formado un grupo de trabajoque ha iniciado el estudio de las conveniencias y posi-bilidades de incorporación a Pasaia”80.
Jakina, zuzendu beharreko egoera aspaldi bideratubehar zen, eta horretarako nahikoa zen aurreko epaienaplikazio logiko eta zorrotza. Baina, batzordeak erat-zea aktiboki sustatzen duten barrutietako alkateordeenlaguntza izan arren, batzorde hauek ez zuten ez lehen-go ezaupideen transmisiorik ez euskarri historikorik.Euskarri hau, lehen azaldu dugun moduan, ezin dueskaini udalak, dirudienez, ez duelako ezagutzen.
Alabaina, lantalde hauen sena egokia da, eta den-borarekin larriagotuz doan arazo bat konpontzekobehar historikoa berresten du. Horrez gain, esandakoguztia indartzen duen balio berri bat eransten dute–Antxon behintzat–: galdera-sorta baten bidez, inpli-katuriko auzotarren iritzia jasotzen dute. Beraz, argu-dio historikorik eta juridikorik ez eduki arren, tresnasoziologikoak eta urbanistikoak garatu eta aplikatzendituzte.
Eskalantegi-Buenavistan galdetutako 329 familie-tatik 219 Antxon integratzearen alde azaldu ziren; 69aurka zeuden, eta 41 inkesta baliogabetzat jo ziren81.
Beharrezkoa da nabarmentzea Donostiako udalakprozesu honekin zerikusia izan zuela eta jarrera honenalde agertu zela, izan ere, bertan parte hartu zuen.Hala ere, prozedura honek ere ez zuen aurrera jarrai-tu. Tokiko alderdi politikoek muga “berriak” proposatu124 I Pasaia 1805-2005
zituzten eta arkitektoen taldeak lehen aipatutakoazterlana aurkeztu zuen 1983an. Ez dago, ordea,benetako aurrerapenik. 1987an Pasaiako UdalakDonostiak Antxoren inguruan dituen hirigintzakoasmoen aurrean protesta egin zuenean ere, “mugenbatzordeak” egin berri zuen lan hau ez zen aipatu ereegin; are gutxiago 1805eko edo 1890eko epai zorrot-zak.
8.4 XXI. mendearen hasieraAlabaina, 2000. urtetik aurrera, Udalera idazkariberria etortzearekin eta –Donibaneko zentral termiko-aren egoerari zegokionez– Lezoren nahien aurreanPasaiak bere eskubideak finkatzeko beharrarekin batetorriz, idazkaritzak berriro zabaldu du udal-mugenkasua.
Baina, oraingoan, hogeigarren mendeko aurrekoegintzekin alderatuz gero, funtsezko berritasun bate-kin. Udal zerbitzuek aurreko alkateekin eta karguan
denbora dezente daramaten zinegotziekin kontsultatudute eta ez dute ez arazoaren egoeraren ez liskar juris-dikzionalen inguruko aurrekari historikoen berri.Baina Udalaren agiritegian, eta horri buruz informa-zioa gordetzen den beste batzuetan arakatzean, udal-idazkaria, bere harridurarako, jakin-mina pizten dionauzi luze eta ilun honen benetako garrantziaz jabetuda.
Honela, Pasaiaren mugen gaia modu integraleanhogeigarren mendeko jardueren berezko aldizkakota-suna gaindituz ulertzen da.
Hartara, jarduera hau berria da eta oso interesga-rria ikuspuntu historiografikotik zein administratibotik.Horren guztiaren emaitza da, besteak beste, lan hau.
Nahiz eta Trintxerpenhiri-hazkundea hasiaizan, oraindik ere horageri da Araneder base-rria. KUTXA Fototeka.
Pasaia 1805-2005 I 125
KUTXA Fototeka.
ZENBAIT ONDORIO:PASAIA PASAIARIKGABE
9
GIAN, HEMEN AZALDUTAKO PROZESU
GUZTIAren gertaerarik garrantzitsuena1805eko ekainean Pasaia hiribildu gisasortzeko bidea ematen zuen Ordena ezbetetzea izan da.
Egia da udalerri berria aurrera atera zela, baina“elbarri” xamar, esleitu zitzaion udal-mugapea ez bai-ta errespetatu. Ez da beharrezkoa azpimarratzea gabe-zia honen garrantzia, izan ere, hasieratik ezinbestekot-zat jotzen da Pasaiako lursaila zabaltzea portua bide-ragarri egiteko eta Donostiaren presentziarekin etaeskualdearentzako kaltegarria dela frogatu den bereekintzarekin amaitzeko.
Hainbat arrazoi daude Ordena hau ez betetzeko eta,segur asko, motz geldituko gara gure aipamenarekin.
Lehenik eta behin, Vargas Ponce bera dugu.Pasaiako auzoetako biztanleak miseriatik ateratzekobalioko zuen esparrua zein zen finkatzeko orduanerakutsi zituen sena eta irmotasuna apartak izan ziren.Zoritxarrez, Gortean zuen lekua ez zen prozesuabukaeraraino eramateko bezain segurua. Oso gertu
egon zen, baina juxtu azken pausoa eman bainolehen joko politikotik kanporatu egin zuten modumingarrian: interes publikoaren aurkakoak eta susma-garriak ziren Estatu heldugabe baten azpijokoenbidez. Vargas gainditzen ahalegindu zen bide politi-koen biktima izan zen. Guztien ongia soilik aintzathartzen zuen Estatu sendo eta neutro baten alde lanegiten zuen, baina ez zegoen holakorik EspainiakoErresuman. Berak onartzen ez zituen metodoak, gureProbintziako erakundeei hainbestetan leporatu ziz-kionak, izan ziren Pasaiako aferatik kanpo utzi zute-nak; baina hauek ez ziren Gipuzkoan gertatu,Gortean bertan baizik.
Aurrekoari lotuta, Espainiako Erresumaren osaketadago. Inolako planteamendu orokorrik gabe, DuránLópez irakaslearen lanaren hasieran esan dugun beza-la, ministro bakoitzak aurrekoak egindako lana desegi-ten zuen.
Horrez gain, Erresumak antolatzeko zituen zalant-za hauek liskarrak eragingo dituzte erakunde tradizio-nalekin, hala nola, Gipuzkoako Diputazioarekin. Horidela eta, Pasaiako Portuko administrazioa eskumenak
KUTXA Fototeka.
128 I Pasaia 1805-2005
A
lortzeko erakundeen arteko borrokaren aurrekaribihurtzen da. Gorteak Diputazioa portua garbi etabideragarri mantentzeko gai ez dela esaten badu ere,aitortu behar dugu ekimen probintzialak eta pribatuakgarrantzia handia izan zutela portuaren ondorengogarapenean.
Garapen hau, bestalde, ez zen Vargasek ustebezain azkar iritsi. Egia esan, Pasaiako bi auzoen bata-sunak ez zuen garapena sustatu. Besteak beste, heme-retzigarren mende osoa eta ondorengo urteak ia eten-gabeko gatazken urteak baitira, eta portua ezer gutxialdatzen dute. Alderantzizkoa gertatzen dela dirudi:1850etik aurrera eremuak izango duen garapena dabenetan pasaitarren lankidetza bultzatuko duena.
Bestalde, Pasaiak ez ditu beharrezkoak direnkemena eta erabakitasuna erakusten. Azalpen haukokatu dugun urteetan, logikoa dirudi lan hori herriagobernatzen zuten eliteei egokitu izana. Ikusi dugunola ahalegintzen diren, nahikoa etsita baina. Berennegozio eta interesaz gain, pentsatzen dugu garaikointeres politikoen jokoaren zati zirela. Adibiderik dei-garriena, gure ikuspuntutik, Ferrer familian topatzendugu. Ez dakigu Pasaiako egoerak zein garrantzia zuenberetzat, baina kargu politiko garrantzitsuak betezituztenean ez dirudi egoera hori konpontzeko ezeregin zutenik. Gai orokorragoak zituzten helburu eta ezdugu uste korronte politiko berean parte hartzen zuenDonostia bezalako udal baten aurka egingo zutenik.
Beraz, Vargas Poncek inauguratutako garaiarenaurretik kontatzen diren liskarrez betetako seiehunurteei, orduz geroztik igaro diren berrehun urteakerantsi behar zaizkie.
Urte horietan, eskualdearen garapenak 1805eanPasaiak eskuratutako eremu bera okupatu du, etahorrela herri honen eta bere ingurunearen zein gureherriko beste hainbat udalerriren hirigintza “bitxia”sortu da.
Alabaina, leku gutxitan aurkituko dugu Pasaiakduen eremu-nahasketa. Bi udalek administraturikokaleak –inork administratuko ez balitu bezalakoemaitza ematen duena–; finkatu gabeko udal-mugape-ak; udalerrien arteko mugetan, elkarlanean aritu beha-rrean, erakundeen arteko komunikaziorik gabe lanegiten da,... Pasaian oso ondo ezagutzen dugun histo-ria luzea.
Paradoxikoena da eremu horiek bereizi eta Pasaiariesleitu zitzaizkiola auziak, liskarrak eta antolamendufalta saihesteko, hain zuzen. Zortziehun urte beran-duago, egoera amaigabe honekin behin betiko bukat-zeko eta modu logiko eta adostuan eremua antolatze-
ko unea iritsi dela dirudi. Etorkizun hori prestatzeko,bada, komunitateak jarrera aktiboa izan beharko du.
Baina lan honi ez dagokio hori guztia konpontzea.Hasieran esaten genuen moduan, hauxe da gureasmoa: hemeretzigarren mendearen hasieran udalerriindependente gisa Pasaia nola sortu zen gure auzota-rrei ezagutzera ematea, barruti bakoitzaren berezita-sunak eta elkarrekin jardutera eraman zituzten arra-zoiak hobeto ulertze aldera.
Horregatik, ahalegindu gara nola osatu zen etazein zailtasun izan zituen kontatzen. Bidean, logikoaden bezala, hemen jorratu ez diren gai gehiago azaldudira; eta baita erantzunik gabe gelditu diren galderakere:
- Zein zen denbora honetan guztian jende arruntakegiten zuen bizimodua.
- Nola zegoen gizarte hori antolatuta eta zeintzukziren haien gobernariak.
- Nola antolatzen da eta zein bilakaera izan duGarbiketa Batzordeak egungo Portuko Agintaritza bila-katu arte.
- Nondik datoz Antxon kokatzen diren bizilagunak.- Zertan datza zehazki hemeretzigarren mendeko
industriaren garapenaren hasiera gure herrian.- Kaien eraikuntza.- Trintxerperen urbanizazioa.- Aldaketa hauetatik guztietatik datozen arazo sozia-
lak eta haiei aurre egiteko langileen antolamendua.
Makina bat galdera dira eta espero dugu, gureburua hobeto ezagutu ahal izateko lan hau osatuz, las-ter erantzutea. Lerro hauekin horretan lagundu badu-gu, pozik gaude.
1960. urtean Pasaiakoalkateak Fausto Arozenakontratatu zuen Pasaiakomugen afera ikertzeko etadokumentatzeko.Gipuzkoako ArtxibategiOrokorra (JD SM 20-13).
Pasaia 1805-2005 I 129
1 DURÁN LÓPEZ, Fernando: José Vargas Ponce, 1760-1821: ensayo de una bibliografía y crítica de sus obras. Cádiz: Universidad, Serviciode Publicaciones, 1997. Baita ere: Diccionario biográfico del Trienio Liberal: DBTL. Madrid: El Museo Universal, 1991.
Gipuzkoako Historia osatzeko bere lanak duen garrantziaz: URRUTIKOETXEA, Josetxo: “JoséVargas Ponze y Guipúzcoa. Precursores de lademografía histórica”. Lurralde, 5 (1988). VARGAS PONCE, J: Estados de vitalidad y mortalidad de Guipúzcoa en el siglo XVIII. Trabajospor el teniente de navío D. José Vargas Ponze, director de la Real Academia de la Historia (1805). Madrid: [s.n.], 1982 (Gonzalo Anés, ed.).2 Ontzi-tenientea, Fragata-kapitaina.3 VARGAS PONCE, José: “Misceláneas históricas. Correspondencia epistolar entre Don José Vargas y Ponce y Don Juan Antonio Moguelsobre etimologías vascongadas. Recopiladas por el Marqués de Seoane”. Euskal Erria, 65 (2-1911), 66-67 (1912).
Berdin: Arte en el Antiguo Aranzazu del siglo XVIII: correspondencia entre Vargas Ponce y fray Manuel Ventura de Echeverria. TellecheaIdigoras (biltzailea). Donostia: [s.n.], 1987.
MUGICA, Serapio: “Documentos curiosos: Vargas Ponce en Guipuzcoa”. Euskalerriaren alde, 111 (1915).4 José Mazarredo Salazar (1745-1812) bilbotarra bere garaiko itsasgizonik hoberentzat jotzen zen Iberiar Penintsulan.5 Itsas Armadako Idazkaritzako buru izan zen 1802. urtetik 1805. urtera arte.6 Pedro Rodríguez Campomanesek honako karguak bete zituen: Ogasun Kontseiluko ministroa 1760an, Gaztelako Kontseiluko zibileko fis-kala 1762an, Gaztelako Ganberako fiskala 1767an, Gaztelako Kontseilaria 1783an eta Estatu Kontseilaria 1792an.7 LASALA Y COLLADO, Fermín de (Duque de Mandas): La separación de Guipuzcoa y la Paz de Basilea.(Madrid: EstablecimientoTipográfico de Fortanet, 1895). Donostia: Txertoa, 1987. Literalki honi buruz hitz egiten du: “Baskoniaren aurkako agirien lehen bilduma”.Euskal Herria ordez Baskonia erabiltzen du. (258. or.)8 Isabel MIGUELek, esaterako, honela azaltzen du 1770. urteko egoera: “estaba en tal estado que salvo el canal, y éste sólo hasta dos ter-cios de su longuitud, todo lo demás quedaba en seco. Únicamente el canal que la Compañía de Caracas tenía para acceder a sus gradasera de alguna utilidad más allá de los muelles de la villa”. Liburu honetan: El comercio hispanoamericano a través de Pasajes-San Sebastián,1778-1795. Donostia: Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones, 1990.9 Junkal eta Santiago elizaren gainean dagoen auzoa. Egundoko etxetzar batek Beraun izena du oraindik zizelkatua bere harrian. Badira biBerauni buruz ohar batzuk honako argitalpenean: BANUS Y AGUIRRE, J.L.: “El topónimo Donostia”. Boletín de Estudios Históricos sobreSan Sebastián, 24 (1990), 539-547. or.10 Prozesu honi buruz gehiago jakin nahi dutenek Elena BARRENAren lanak kontsulta ditzakete, Gipuzkoa osoari buruzko doktore-tesiazein tokiko kasuak aztertzen dituzten bestelako lanak.11 Ez gaur egungoa noski, egun hilerria dagoen lekuan zegoena baizik.12 GOROSABEL, P.: Diccionario histórico-geográfico-descriptivo...de Guipúzcoa (1862). Bilbo: La Gran EnciclopediaVasca, 1972. 405. or.13 Bilduma aldizkarian argitaratzeke.14 Erregearen Idazkaria, Ordenen Kontseiluko Presidentea eta beste kontseilu batzuetako kidea izan zen.15 Eta baita Emmanuel Filiberto de Saboya Printzea ere. Honek, “Itsasoaren kapitain jeneral” gisa, Antonio Okendo gomendatu eta abalat-zen du Erregearen aurrean 1617an. Urtebete beranduago, beste eginkizun batzuen artean, fabrikatu behar diren itsasontzien tamainariburuzko aholkuak emango dizkio Okendori. Halaber, Filibertok Okendori eskerrak ematen dizkio pilotan ibiltzeko bidali dizkion palenga-tik. Vargas Poncek Madrileko Ontzi Museoan duen fondoan, pertsonaia hauen guztien arteko gutun, esker on, ordainketa, aholku etaberrien truke mordoa topa daiteke.16 Urte berean, Pasaiako Udal Agiritegian, Donibanek dorrezainaren aurka egindako beste salaketa bat jasotzen da. Donostiakoari mesedeegiteko portua lokaztea leporatzen diote. Pasaiako Udal Artxibategia (PUA): E 6 II 2 2.17 Gai interesgarri hau argitalpen honetan jarrai daiteke: TELLECHEA IDIGORAS, J.I.: “Servicios de Marinería de Guipúzcoa en el siglo XV(1581-87). Algunos documentos de la colección Vargas Ponce”. Boletín de Estudios Históricos sobre San Sebastián, 21 (1987). 83-144. or.18 MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce que posee el Museo Naval. Madrid: Ministerio deDefensa, 1979-1996. 8. liburukia, dok. 28-29, or.19 MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce... 8. liburukia, 25 dok., 122.fol. eta hh.20 MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce... 8. liburukia, 25 dok., 144-148. or.21 MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce... 8. liburukia, 25 dok., 155-159. or.22 MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce... 8. liburukia, 25 dok., 233-234, 277-280. or.23 San Agustinus, lib. 4 cap. 13, de civitate dei.24 D. Thom. De reg. Princip. C. 15 : “inter omnes artes vivendi, et regendi, ars amplior et superior art”.25 MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce... 8. liburukia, 25 dok., 264-266. or.26 PUA: Udal-aktak 1805.27 Adibidez, Vargasek Donibanen kalkulatzen dituen 600 eliztarretatik soilik hamabostek edo hogeik izango zuten udal kargu bat betetze-ko eskubidea.28 VARGAS PONCE, José; SEOANEko Markesa: “Misceláneas históricas recopiladas por el Marqués de Seoane. Corespondencia reservadaentre el Sr.Vargas y Ponce y el Ministro de Marina, referentes al puerto de Pasajes”. Euskal Erria (1913), 51-54, 113-118, 156-157, 203-206.or. Jatorrizko agiria Artxibo Historiko Nazionalean zegoen. Hala ere, Seoanek “Pasaiakoaren paper-sorta” besterik ez du aipatzen.Aurrerago argituko dugu argitalpen honen jatorria.29 VARGAS PONCE, José; SEOANEko Markesa: op. cit.30 VARGAS-SEOANEk esandakoaren transkripzioa: op. cit.31 Beste hainbat gordetzen dira zenbait agiritegitan, Pasaiakoaz, Errenteriako Udalaren Agiritegiaz, Gipuzkoako Artxibo Orokorraz (Tolosa),Serapio Mujika fondoaz 20,13; edo Espainiako Armadaren Geografi Zerbitzuaz gain. Bada kopia honen kopia inprimatu bat honako argi-talpenean: J. Gómez Piñeiro (zuz.): Documentos cartográficos históricos de Gipuzkoa. I. Cartoteca Histórica del Servicio Geográfico delEjército. Donostia: Foru Aldundia, 1994. MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce... 8. liburu-kia, 25 dok., 144-148. or.32 MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce... 8. liburukia, 55 dok., 452-454. or. Errenteriakoalderdiaren berriemailea Gamón litzateke. Pasaia 1805-2005 I 131
33 Arizabalok berak gaiaren nondik norakoak azaldu dizkio. Idatziz azaltzera ausartzen ez zen gai baten berri ere ematen dio.34 Eroskerien, mota guztietako mesedeen eta antzekoen sistema askotan erabiltzen zen. Urte horretan, Bizkaian hemen aztertzen duguna-rekin alderatuz gero, nolabaiteko paralelismoak dituen gertakizun bat jazo zen. Bizkaiko kasu honetan, antzeko metodoak erabili zirenMadrilgo Gortean babesa lortzeko. Bilbo Abanton portu berri bat eraikitzearen aurka zegoen. Simón Bernando Zamakola arratiarrarenproiektu hau soldadutzari lotuta geratzean, azkenean, “zamakolada” izenez ezagutzen den matxinada eragin zuen. Bada, ZamakolakMadrilen egon zenean gastatutakoa zehazten duen kontu bat aurkezten du. Kontu horretan, zenbait gastu justifikatzen ditu, hala nola: “opa-riak pertsonaia boteretsuentzat edo hauen lagun minentzat”, “berriemaileentzat, agenteentzat, fidatzaileentzat eta kontseilarientzat”,“lagungarri baten emaztearentzat”, “zezenak ikusteko palkoak”, “opera edo komedia ikusteko palkoak”... Sare berean hartzen dute parteMadrilen bizi den Zamakolaren anaia batek eta Barakaldoko abokatua den Francisco Arangurenek, Bizkaiko Diputazioak Gortean daukanaholkulariak. Xehetasun gehiago: Aguirre, Ignacio F. de: “El bicentenario de la Zamacolada: Simón Bernardo I. De Zamacola, un políticomoderno”. Bilbo: Udal Aldizkaria, (2004ko uztaila). 36-37.
Gogoratu halaber aurreko oharretan Idiakez familiari eta haien eraginei buruz esandakoa.35 Gogora dezagun Vargas gai honetaz arduratzen dela Grandallanak bere esku uzten duelako, izan ere, azken hau, ez atzera ez aurrera,gai honekin erabat trabatuta zegoen.36 Ferrer hau Espainiako Ministroen Kontseiluko Presidente izatera iritsi zen 1841ean. Ferrer familiari buruzko datuak: DICCIONARIO bio-gráfico de los parlamentarios de Vasconia: 1808-1876. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza, 1993. Era berean: ITURRIOZ TELLERIA, Fermín: Pasajes:resumen histórico. Pasaia: PYSBE, 1952 edo Pasaiako Portuko Batzordeak 2004ean egindako berrargitalpena. Halaber, “Bernardo EstornésLasa Fondoaren” ohar biografikoak www.euskomedia.org. helbide elektronikoaren bidez. Joaquín María Ferreri dagokiona AinhoaArozamena Ayalak idatzi du.37 GAO: JD IM 2-13-80 eta JD IM 1-18-91.38 Berdin.39 MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce... 8. liburukia, 60 dok., 461. or.40 Berdin. Eta egia esan mugei buruz ere ez du hitz egiten, portuko administrazioaz baizik.41 Adibidez:
BANUS Y AGUIRRE, J.L.: “De cómo se perdió el privilegio de confirmación del Fuero de San Sebastián otorgado por el rey Enrique IV en1457”. Boletín de Estudios Históricos sobre San Sebastián, 24 (1987). 463-466.
Berdin: “El límite oriental de San Sebastián y el puerto de Pasajes”. Boletín de la Real Sociedad Bascongada de Amigos del País, 1950 (IV).303-329.42 GAO: JD IM 2-8-83.43 BANUS ETA AGUIRRE, J.L.: “El límite...”. op. cit.44 GAO: 20, 13 (1), 40. Eskuizkribua.45 Jakina, prozesu hau hogeigarren mendean Portuak izandako bigarren berpizkundearekin bukatzen da, Trintxerko eremua guztiz eralda-tuz eta gaur egungo Trintxerpe sortuz.46 Gertatutakoaren laburpen bat: PUA: Akta-liburuak. 9, 57. or. v.47 Ferrer familia bezala.48 PUA: Akta-liburuak. 9, 114. or. v.49 PUA: Akta-liburuak. 9, 118. or. v.50 Ramón Seoane Ferrer, Seoane eta Alhamako Markesa, Moratako Bizkondea, 1858-1928. Honek argitzen du gorago aipatutako Euskal-Erria aldizkariko 1913ko argitalpenen jatorria.51 Antonio Maura Montaner, 1853 (Palma) – 1925 (Torrelodones). Bere ibilbide politikoa 1881ean hasi zuen, Gamazoren laguntzaile estugisa. Gamazoren bulegoan ziharduen abokatutzan. 1902an Alderdi Kontserbadorean sartzen da. 1914an bere jarraitzaileek talde mauristaosatzen dute. Ministerioko hainbat kargu bete zituen eta zenbait alditan Gobernuko Presidente izan zen. Legegintza arloan egindako lane-an nabarmentzekoak dira hauteskunde-legea, greben legea edo tokiko administrazioaren erreforma. Ferrer i Guardiaren fusilamenduarekinbukatuko den 1909ko Bartzelonako Aste Tragikoaren protagonista dugu.52 Besteak beste, kopia Pasaiako Udal Agiritegian: 591, 15.53 GAO: JD SM 18, 16. PUA: 550, 5. Bi auziak zehatz-mehatz jarraitzeko aukera ematen du. Eta beste kopia bat hemen: 591, 15.54 Vargas Poncek 1805eko udalbatzarrean egindako diskurtsotik hitzez hitz kopiatutako esaldiak nabarmentzeko azpimarratu ditugu lerrohauek. Hitzaldi hau akta-liburutan jasota dago.55 PUA: Akta-liburuak. 12, 76. or.; 13, 1. or.56 Ez dugu ahaztu behar hemeretzigarren mendean zehar hainbat gerra izan zirela. gure lurraldean: Napoleón, Karlistak,...57 Bere semeak, hain zuzen, 1885ean esan zuen lursail horiek guztiak Pasaiako Jabetza Erregistroan inskribatu zirela 1846an. PUA: Akta-liburuak. 11, 13. or.58 Gai hau jarraitzeko, lehen aipatutako udal-agiritegiko 13. akta-liburuko 1. orrialdea kontsulta daiteke. Eta baita Carlos Yarzak Antxoriburuz egindako lana ere: YARZA ZALA, Carlos: Pasajes Ancho. Donostia: Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones, 1974.59 GAO: JD AJI 3, 4. AMP: C 5 I 1 1.60 PUA: C 5 I 1 2.61 PUA: 592, 9. 591, 15. Jada aipatuta. 591, 14. 1905 (Akta-liburua, 253. or. v.) edo 1915-1917 aldia (Akta-liburua -16, ondorengo orriak:103, 126, 142 v., 179 v.-180), esaterako, protestak jasotzen diren beste une batzuk dira.62 Esaterako, 1893ko laburpen hauek eransten ditugu, Diputazioak eta Portuko Elkarteak Herreraren jabetzari buruz izan zuten auzitik ate-ratakoak, non hauxe esaten den hitzez hitz: “...sostenido entre la Excelentísima Diputacion Provincial de Guipuzcoa y la Sociedad Generaldel Puerto de Pasages sobre propiedad de los terrenos ganados al mar en la ensenada titulada de la Herrera situada en término municipalde la villa del mismo nombre [hau da: Pasaia].” Eta baita ere: “Que contra esta teoria insostenible se han verificado numerosas translacio-nes de dominio de espacios bañados por las aguas del mar en virtud de cesiones del Estado a corporaciones y particulares y de bentashechas en egecucion de las leyes de desamortizacion, pudiendo citarse los terrenos del puerto llamado Molinao en Pasajes, y de la zonade esta ciudad conocida con el nombre de Amara, cuyas ventas han crado derechos perfectos y se han consignado en escrituras públicasinscriptas sin inconveniente alguno en el registro de la propiedad”. GAO: JD IT 1833.132 I Pasaia 1805-2005
63 GAO: JD ADI 3, 3. 1891ko azaroaren 17ko akta.64 Nahikoa da, oraingoz, 1916ko zapuztutako saiakera soilik aipatzea, udal aktetan jasotakoa: Akta-liburua –16, 1916ko azaroak 9 eta 14.65 PUA: udal-akten liburuak 22, 149. eta 160. or. Markinaren erantzuna uztailaren 10ekoa da.66 PUA: 544 eta Koldo Mitxelena, Fondo Gordeak 8773.67 1935eko urriaren 31ko Udal Legearen artikulua, 1924ko uztailaren 2ko Biztanleriaren eta Udalerrien Araudiaren 22. artikuluarekin zeri-kusia duena.68 YARZA ZALA, Carlos: op. cit. Pasaiako Udal Agiritegian ere informazioa topa daiteke, esaterako, 550, 4 espedientean. Kopia baten orri-ertzean ohar bat dago, 1955ekoa, 1890ko epaiari dagokiona.69 PUA: 544. kutxa.70 Yarzak, lehen aipatutako lanean, Hirigintzako Zuzendari Nagusia eta Julián Lojendio Garin kontseilaria beretzearen aldeko donostiarrakdirela dio.71 PUA: 591, 14; 591, 16; 591, 18.72 PUA: Udal-akten liburuak 26, 128. or.73 PUA: 591, 15.74 PUA: Udal-akten liburuak: 29, 136. or.75 PUA: 591, 13. Nahiz eta Diputazioaren -Hirigintzako Antolamendu Planaren Kontseiluan- eta bere arkitekto-buruaren bidez MadrilekoGeografi Institutuarekin harremanetan jarri (non mugei buruzko akta bat dagoen) eta Itsas Armadako Ministerioarekin -zehazki MadrilekoOntzi Museoarekin- kudeaketak hasi Vargas Ponceren txostenak, autoak eta planoak berreskuratzeko.76 Bere aita Jose Yarza alkate izan zen 1916ko beretzeko saiakera gertatu zenean.77 Gure asmoa ez da bere lana suntsitzea. Fundatu zenetik gaur egun arte, herri hau bideragarri bihurtzeko gutxieneko baldintza batzuk lort-zeko Pasaiak gainditu behar izan dituen oztopoak nabarmendu nahi ditugu.78 Signaturarik gabe; hirigintzako udal-sailean.79 PUA: 591, 15. 591, 23. 1955eko toki-administrazioaren araubidearen 12 – 4, 13, eta 18 – 1 artikuluen berariazko aipamena eta orobat1952ko maiatzaren 17ko Dekretuak onartutako Toki-erakundeetako Biztanleriaren eta Lurralde Mugapenaren Araudiaren 4. artikuluarena.80 PUA: 243.81 Bai emaitzak bai inkestak Udal-agiritegian daude, aipatutako 243. espedientean.
Pasaia 1805-2005 I 133
- “ALREDEDORES de San Sebastián: paseo pintoresco del histórico lugar de Santa Isabel en el monte Jaizkibel, Pasajes”. Euskal-Erria,58 (1-1908). 192 or.
- ARZAC ALBERDI, Antonio: “Pasajes de San Juan: Santa Ana”. Euskal-Erria, 39 (2-1898). 44-45 or.
- ATELA GURRUTXAGA, Nagore; Isasi Salaberria, Aurkene; Vicente Beltran, Jon: Pasaiako euskararen historia soziala. Pasaia: Udala,2000.
- AZCONA, Tarsicio de: Un pleito perdido por San Sebastián (1623-1627): fundación de la Parroquia de Pasajes de San Juan y juris-dicción espiritual sobre la bahía. Donostia: Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones, 1978.
- BANUS Y AGUIRRE, José Luis: “El límite oriental de San Sebastián y el Puerto de Pasajes”. Boletín de la Real Sociedad Bascongadade Amigos del País. T. IV (1950). 303-329 or.
- BANUS Y AGUIRRE, José Luis: El Fuero de San Sebastián. Donostia: Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones,Ayuntamiento de San Sebastián, 1963.
- BANUS Y AGUIRRE, José Luis: “De cómo se perdió el privilegio de confirmación del Fuero de San Sebastián otorgado por el reyEnrique IV en 1457”. Boletín de Estudios Históricos sobre San Sebastián, 24 (1987). 463-466 or.
- BANUS Y AGUIRRE, José Luis: “El topónimo Donostia”. Boletín de Estudios Históricos sobre San Sebastián, 24 (1990). 539-547 or.
- BANUS Y AGUIRRE, José Luis (rec.): “Documentos del Municipio de San Sebastián referentes a los pleitos sobre Pasajes”. Boletínde Estudios Históricos sobre San Sebastián, 19 (1985). 245-258 or.
- BARANDIARAN IRIZAR, Felipe: La comunidad de pescadores de bajura de Pasajes de San Juan : (ayer y hoy) : estudio antropoló-gico. [s.n.], [S.l.] (Oyarzun : Danona), 1982.
- BARANDIARAN IRIZAR, Felipe: Pasaia = Pasajes : su historia, su arte, su vida. Pasaia: Udala, 1987.
- CAMINO, Joaquín.: Historia civil-diplomática-eclesiástica de San Sebastián. Donostia, 1963 (4ª edición).
- DURÁN LÓPEZ, Fernando: José Vargas Ponce, 1760-1821: ensayo de una bibliografía y crítica de sus obras. Cádiz: Universidad,Servicio de Publicaciones, 1997.
- ELEJALDE, Félix y ERENCHUN ONZALO, Juan: Noticias históricas de la villa de Pasajes. Donostia: CAM, 1970.
- ELORTEGI BILBAO, Angel María: Pasaiako toponimia. Bilbo: Euskaltzaindia, 1991.
- ESNAOLA, Serafín: El cierre de una iglesia : Trintxerpe : Iglesia de Nª Sª del Carmen : 22 de enero del año 1964. [s.n.], [S.l.] (Lizarra),1997.
- FERNANDEZ ALBADALEJO, Pablo: “Rentería, Oyarzun y San Sebastián: unos comienzos conflictivos”. Historia de Rentería.Errenteria: Udala, 1996. 63-65 or.
- GAMON, J. Ignacio: Noticias históricas de Rentería. Donostia: Nueva Editorial, 1930.
- GARATE OJANGUREN, Montserrat: La Real Compañía Guipuzcoana de Caracas. Donostia: Sociedad Guipuzcoana de Ediciones yPublicaciones, 1990.
- GONI GAZTAMBIDE, José: “Fundación de la Iglesia de San Pedro de Pasajes : (1457-1458)”. Boletín de Estudios Históricos sobreSan Sebastián, 2 (1968). 7-19 or.
- IMAZ, José Manuel: “La peste en Pasajes”. Boletín de la Ral Sociedad Bascongada de Amigos del País. (1946). 105-108 or.
- IRIZAR MOYA, Joaquín de: Del puerto de Pasajes y de sus obras. Madrid: Imprenta de A. Gómez Fuentenebro, 1872.
- ITURRIOZ TELLERIA, Fermín: Pasajes: resumen histórico. Pasaia: PYSBE, 1952 (reed. 2004). Pasaia 1805-2005 I 135
Bibliografia
- LACOMBE, Georges: “Un document sur les gascons de Pasajes”. Revue Internationale des Études Basques, 10 (1919). 49-52 or.
- LACOMBE, Georges: ”Encore les gascons de Pasajes”. Revue Internationale des Études Basques, 11 (1920). 10 or.
- LANDA IJURKO, Iñigo: “Las propiedades de los Engómez en La Herrera, 1467-1574”. Boletín de Estudios Históricos sobre SanSebastián, 34 (2000). 137-168 or.
- LEGARDA, Anselmo de: “Panegírico de la emancipación de Pasajes de San Juan (1770)”. Boletín de Estudios Históricos sobre SanSebastián, 20 (1986). 283-315 or.
- LONGHURST, John E: “Luteranismo en Pasajes: 1523”. Boletín de Estudios Históricos sobre San Sebastián, 2 (1968). 21-29 or.
- LOUIS, Dr.: “Curiosidades históricas guipuzcoanas. La peste à Passage en 1823”. Euskal-Erria, 39 (2-1898). 535-537 or.
- “MÉMOIRE intéressant et très détaillé sur le beau Port du Passage”. Revue Internationale des Études Basques, 17 (1926). 175-193 or.
- MENDIOLA, Jon: “Juntos en el suburbio”. Estibaus, 35 (2005).
- MENDI ZORROTZ: “El puerto de Pasajes : breve descripción del puerto y de su canal, comentario histórico...”. Vida vasca, 8 (1931),147-151 or.
- MIGUEL, Isabel: El comercio hispanoamericano a través de Pasajes-San Sebastián (1778-1795). Donostia: Sociedad Guipuzcoanade Ediciones y Publicaciones, 1991.
- MUGICA, Serapio: “Antigüedades del puerto de Pasajes”. Revue Internationale des Études Basques,19 (1928). 419-424 or.
- MUGICA, Serapio y AROCENA, Fausto: “Reseña histórica de Rentería”. En: Gamón, J. Ignacio: Noticias históricas de Rentería.Donostia: Nueva Editorial, 1930.
- MUSEO NAVAL (Madrid). Catálogo de la Colección de documentos de Vargas Ponce que posee el Museo Naval. Madrid: Ministeriode Defensa, 1976-1996.
- “La NUEVA iglesia de Ancho : colocación de la primera piedra”. Euskal-Erria, 34 (1-1896). 568-569 or.
- OLAECHEA LABAYEN, J.B.: “Seis siglos de litigio sobre el dominio del puerto de Pasajes. Informe de Vargas Ponce sobre el asun-to”. Boletín de Estudios Históricos sobre San Sebastián,9 (1975). 66-93 or.
- ONDARTXO berriz ere herriarentzat!. San Pedro: Auzo Elkartea, 2004.
- OTERO LANA, Enrique: Los corsarios españoles durante la decadencia de los Austrias, los : el corso español del Atlántico penin-sular en el siglo XVII (1621-1697). Madrid : Naval, 1992
- PASAIA: iraganaren oroigarria, etorkizunari begira = memoria histórica y perspectivas de futuro. Donostia: Untzi Museoa, 1999.
- “PASAJES : reales órdenes sobre el régimen del puerto, etc”. Euskal-Erria, 28 (1- 1893). 566-569 or.
- PASAJES, un puerto, una historia. Pasaia: Junta del Puerto, 1987.
- SEOANE, Marqués de: “Pasajes en 1617: noticias secretas que el Rey D. Felipe IV dirigió a D. Diego de Villalobos y Benavides,comisionado especial para ese efecto por dicho monarca”. Euskal-Erria, 37 (2-1897). 385-391, 417-421, 449-453 or.
- SEOANE, Marqués de: “Misceláneas históricas recopiladas por el Marqués de Seoane. Correspondencia reservada entre el Sr. Vargasy Ponce y el Ministro de Marina, referentes al puerto de Pasajes”. Euskal-Erria (1913). 51-54, 113-118, 156-157 y 203-206 or.
- SILVAN, Leandro: El término municipal de San Sebastián. Donostia: Grupo Doctor Camino de Historia Donostiarra, 1971.
- SORALUCE, Pedro Manuel de: “El embarque de Lafayette en Pasajes”. Euskal-Erria, 44 (1-1901).
- TELLECHEA IDIGORAS, J.I.: “Servicios de Marinería de Guipúzcoa en el siglo XV (1581-87). Algunos documentos de la colecciónVargas Ponce”. Boletín de estudios históricos sobre San Sebastián, 21 (1987). 83-144 or.
- TELLECHEA IDIGORAS, J.I.: “Tres naos de la Escuadra de Guipúzoa...la Santa Ana, capitana de Oquendo y su voladura en Pasajes(24 octubre 1588)”. Boletín de Estudios Históricos sobre San Sebastián, 22 (1988). 200-218 or.136 I Pasaia 1805-2005
- TRUCHUELO, Susana: “IV. Alteración en la composición de las Juntas: proceso de constitución de villazgos, 1608-1616”. La repre-sentación de las corporaciones locales guipuzcoanas en el entramado político provincial, siglos XVI-XVII. Donostia: Aldundia,1997.
- TRUCHUELO, Susana: “Capítulo 3. Las controversias internas por el control comercial”. Gipuzkoa y el poder real en la Alta EdadMedia. Donostia: Aldundia, 2004.
- TENA GARCÍA, Mª Soledad: “Guía de fuentes para el estudio del Puerto de Pasajes en la Baja Edad Media : (S. XIII-XV)”. Bilduma,5 (1991). 101-105 or.
- YARZA ZALA, Carlos: Pasajes Ancho. Donostia: Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones, 1974.
- ZABALA URIARTE, A.: “El tráfico comercial de Bilbao y Pasajes en el siglo XVII”. Población y sociedad en la España cantábrica enel siglo XVII. Cantabria: Diputación, 1985.
- ZAPIRAIN KARRIKA, David: “Gune historikoak babesten: galdutako etxeen bila: Arraskao-pendón de oro”. Bilduma, 9 (1995). 131-134 or.
- ZAPIRAIN KARRIKA, David y AFAN MORA, Juan Carlos: Altza de los Cubilares al Concejo : formación y características del régi-men jurídico-político altzatarra. Altza: Altzako Historia Mintegia, 1996. (Artiga; 1).
- ZAPIRAIN KARRIKA, David y AFAN MORA, Juan Carlos: “El informe del Capitán Diego Villalobos sobre el puerto de Pasaia en1617”. Bilduma. (inprimategian).
Pasaia 1805-2005 I 137
NO
RM
AS
DE
TRA
NSC
RIP
CIÓ
NY
CR
ITER
IOS
DE
EDIC
IÓN
Elor
igin
alde
l“Y
nfor
me
acer
cade
lpu
erto
dePa
sage
s”re
dact
ado
por
José
Var
gas
Ponc
ese
cons
erva
enla
Bib
liote
cade
lM
useo
Nav
alde
Mad
rid.
Ade
más
dees
teor
i-gi
nal
defin
itivo
,ex
iste
unbo
rrad
orde
lm
ism
o.A
unqu
ese
hatr
abaj
ado
con
ambo
sdo
cum
ento
s,a
laho
rade
tran
scri
bir
elin
form
e,se
haop
tado
por
lave
rsió
nde
finiti
va.
Al
trat
arse
deun
docu
men
tode
prin
cipi
osde
lsi
glo
XIX
,la
labo
rde
tras
crip
ción
noha
entr
añad
om
ayor
esdi
ficul
tade
s.Se
haop
tado
por
resp
etar
lagr
afía
del
mis
mo,
salv
oen
los
caso
sy
salv
edad
essi
guie
ntes
:
-El
empl
eode
las
may
úscu
las
ym
inús
cula
s,do
nde
hem
osse
guid
ola
sno
rmas
actu
ales
.-
Lapu
ntua
ción
delt
exto
hasi
dom
odifi
cada
enar
asde
faci
litar
sule
ctur
ay
com
-pr
ensi
ón.
-N
oha
sido
acen
tuad
o,sa
lvo
enlo
ssu
pues
tos
que
pudi
era
lleva
ra
conf
usió
n.-
Las
abre
viat
uras
han
sido
desa
rrol
lada
sal
obje
tode
favo
rece
rla
com
pren
sión
del
text
o-
Seha
man
teni
doel
empl
eode
las
dobl
esco
nson
ante
s(p
rinc
ipal
men
tel
yr)
.
Eldo
cum
ento
orig
inal
noap
arec
epa
gina
do.
Por
lota
nto,
seha
opta
dopo
rse
ñala
rla
sepa
raci
ónen
tre
pági
nas,
para
faci
litar
una
posi
ble
cons
ulta
,co
nel
sigu
ient
esi
gno:
//.A
dem
ás,
seha
cons
erva
dola
num
erac
ión
delo
sep
ígra
fes
ysu
bepí
graf
esre
aliz
ada
por
Var
gas
Ponc
e.
Asi
mis
mo,
sere
coge
nla
sva
riac
ione
sex
iste
ntes
entr
eel
borr
ador
yel
text
ode
finiti
vo.L
ossu
bray
ados
yap
unte
sal
mar
gen
está
nta
mbi
énin
dica
dos.
Las
nota
sa
pie
depá
gina
que
jalo
nan
elte
xto
obed
ecen
alde
seo
deac
lara
ry
añad
irin
for-
mac
ión
alo
sac
onte
cim
ient
os,m
enci
ones
,per
sona
jes
ocu
alqu
ier
otro
suce
sore
feri
dopo
rV
arga
sPo
nce.
Labi
blio
graf
íaqu
eap
arec
een
algu
nade
esta
sno
tas
pret
ende
orie
ntar
alle
ctor
que
quie
rapr
ofun
diza
ren
cual
quie
rade
los
aspe
ctos
oci
rcun
stan
cias
expr
esad
as.
YN
FOR
ME
AC
ERC
AD
ELP
UER
TOD
EPA
SAG
ESY
TOD
OS
SUS
INC
IDEN
TES
TRA
BA
XA
DO
DE
OR
DEN
DE
SUM
AJE
STA
D,
Tran
scri
pció
ny
nota
s,Ju
anC
arlo
sM
ora
Afá
n
por
YN
FOR
ME
AC
ERC
AD
ELPU
ERTO
DE
PASA
GES
YTO
DO
SSU
SIN
CID
ENTE
STR
AB
A-
XA
DO
DE
OR
DEN
DE
SUM
AJE
STA
D,
CO
MU
NIC
AD
APO
REL
EXC
ELEN
TISI
MO
SEÑ
OR
DO
ND
OM
ING
OD
EG
RA
ND
ALL
AN
A1 .
MA
DR
ID:A
ÑO
DE
1804
//
Exce
lent
isim
ose
ñor:
Obe
dezc
ola
real
orde
nqu
em
eha
com
unic
ado
Vue
stra
Exce
lenc
iapa
raqu
ete
nien
dopr
esen
telo
spa
pele
squ
em
edi
rije
,in
form
elo
que
halla
redi
gno
dela
sobe
rana
dete
r-m
inac
ion
deSu
Maj
esta
dac
erca
delo
sfr
ecue
ntes
recu
rsos
dela
Junt
ade
Obr
asde
lPu
erto
dePa
sage
s,de
llu
gar
dees
teno
mbr
e,de
lA
yunt
amie
nto
yC
onsu
lado
deSa
nSe
bast
ian:
pues
por
falta
dean
tece
dent
esqu
eex
iste
nen
otro
sM
inis
teri
osy
Supr
emos
Trib
unal
es,n
opu
eden
muc
hos
deel
los
pres
enta
rse
ala
reso
luci
onde
lRey
.Yco
nel
pre-
cept
oqu
em
eim
pone
SuM
ajes
tad
dequ
em
eex
tiend
a,no
solo
enlo
rela
tivo
ala
sob
ras
del
Puer
to,
sino
tam
bien
ala
expo
sici
onde
los
dem
aspu
ntos
dequ
ete
nga
cono
ci-
mie
ntos
yes
time
nece
sari
ospa
raqu
epu
eda
elR
eydi
ctar
loco
nven
ient
een
quan
tolo
prin
cipa
ly
sus
inci
denc
ias,
entr
oen
esta
labo
rau
tori
zado
com
opu
dier
ade
sear
.El
laes
tan
ardu
aco
mo
com
plic
ada,
pero
asi
com
opo
rm
ipa
rte
lahe
cons
agra
doel
mas
seri
oy
refle
xivo
estu
dio
dequ
eso
yca
paz,
asi
tam
bien
espe
roqu
e,di
luci
dada
,pr
esen
tea
Vue
stra
Exce
lenc
iaun
ade
aque
llas
ocas
ione
squ
eta
nto
apet
ece
deha
cer
unse
rvic
iose
ñala
doal
Rey
,a
laM
arin
aes
paño
lay
ala
//ca
usa
publ
ica.
2º.L
osex
pedi
ente
squ
eV
uest
raEx
cele
ncia
man
dopa
sarm
eco
nsta
nde
25pi
ezas
caus
a-da
sde
sde
1739
hast
aes
teañ
o2.C
omie
nzan
porl
aqu
exa
delD
uque
deM
onte
mar
3so
bre
elm
ales
tado
delP
uert
ode
Pasa
ges
(har
toem
peor
ado
hoy)
para
que
sepi
dies
encu
enta
sa
Gui
puzc
oay
San
Seba
stia
nde
este
desc
uido
yde
los
caud
ales
que
habi
anre
cibi
doy
node
stin
ado
para
lalim
pia.
Sigu
eel
info
rme
pedi
dopo
rdo
nC
asim
iro
deU
ztar
iz4
ado
nC
enon
deSo
mod
evila
5 ,no
mbr
eslo
str
esde
tan
grat
osre
cuer
dos.
Ypa
rano
mol
esta
ra
Vue
stra
Exce
lenc
iaco
nun
alis
ta,
ahor
asu
perf
lua,
son
las
25pi
ezas
sin
exce
pcio
nqu
e-
xas,
plan
ese
info
rmes
dequ
anto
sxe
fes
hubo
desd
een
tonc
esen
aque
llaPr
ovin
cia
que
tubi
esen
rela
cion
esco
nel
Min
iste
rio
deM
arin
a,y
dequ
anto
syn
geni
eros
seha
nde
sti-
nado
aSa
nSe
bast
ian,
que
unan
imes
clam
aron
pore
lpro
gres
ivo
dete
rior
ode
lPue
rto,
que
yato
caen
abso
luto
.Tod
ospo
nder
anla
sum
aim
port
anci
ade
sulim
pia
yco
nser
vaci
on;
todo
sre
cono
cen
lano
tori
edad
dese
rel
unic
oen
nues
tra
cost
ade
lnor
tede
sde
elFe
rrol
,y
aun
hast
aB
rest
;to
dos
clam
anqu
esu
perd
ida
deca
dadi
am
aspr
oxim
a(q
ueva
yaa
cons
umar
se)n
otie
nere
mpl
azo,
yca
daqu
alse
gun
sus
luce
sy
min
iste
rio,
ysu
spa
sion
esta
mbi
en,
dict
a//
repa
ros
yob
ras
mas
om
enos
exte
nsas
yni
ngun
aco
mpl
eta.
3º.
Con
solo
lale
ctur
ade
esto
sdo
cum
ento
sha
yha
rto
para
conv
ence
rse
dequ
eel
inte
-re
sde
lEst
ado
esen
este
asun
tode
lpri
mer
orde
ny
depr
imer
am
agni
tud,
com
ota
mbi
ende
que
hast
aho
yni
ngun
arbi
trio
6su
rtio
elef
ecto
que
sepr
eten
dia.
Pero
noba
sta
para
cono
cer
afo
ndo
las
caus
asde
lm
al,
ypo
rco
nsig
uien
tesu
sra
dica
les
rem
edio
s.Si
nre
mon
tar
alor
igen
yse
guir
sin
inte
rrup
cion
elcu
rso
deta
nen
cona
das
yen
veje
cida
sdi
s-pu
tas,
esco
mo
impo
sibl
eac
lara
rlo
stit
ulos
yde
rech
osde
tant
osco
litig
ante
s,y
que
ter-
min
ando
deun
ave
zpl
eito
sy
rens
illas
dese
issi
glos
,el
sello
dela
just
icia
sea
segu
roe
invi
olab
le.
Aqu
ello
vaa
ser
lam
ira
dem
iin
form
epa
rapo
ner
aV
uest
raEx
cele
ncia
ensi
tuac
ion
deco
nseg
uir
esta
coro
na.S
ino
me
fuer
eda
dore
duci
ra
poco
pape
llo
volu
min
oso
deta
nto
proc
eso,
que
redu
cido
sa
apun
tes
yex
trac
tos
llena
nen
mi
cole
ccio
ndi
plom
atic
am
iles
depa
gina
s7,
proc
urar
ese
rm
etod
ico
ycl
aro;
asi
com
oen
quan
toun
hom
bre
pued
efia
rde
sim
ism
o,cr
eoy
espe
ropr
oced
erex
ento
depr
eocu
paci
ony
libre
depa
rcia
lidad
.Ycu
ento
que
aV
uest
raEx
cele
ncia
nopa
rezc
ala
rgo
unes
crito
enqu
ese
pong
aqu
anto
sea/
/pr
ecis
opa
rada
res
tabl
epa
za
seis
pueb
los
mar
itim
os,
por
solo
este
obge
toir
re-
conc
iliab
les
desd
eel
sigl
oX
III;p
ara
rean
imar
yqu
evu
elva
na
flore
cer
tres
deel
los
que
yace
nen
elex
trem
ode
lam
iser
ia,
solo
por
falta
deap
reci
arse
enes
tene
goci
osu
just
i-ci
a;pa
raqu
eel
mej
ory
casi
elun
ico
puer
toqu
eel
Rey
tiene
ento
dala
cost
ade
Can
tabr
ia,p
uert
oen
dond
eha
nsu
rcad
ota
ntas
esqü
adra
sy
capi
tane
sre
ales
,avu
elta
de
Pasa
ia18
05-2
005
II
1M
inis
tro
deM
arin
ade
Espa
ñade
sde
el3
deab
ril
de18
03al
6de
febr
ero
de18
05.
2En
real
idad
,el
asun
toco
mie
nza
tiem
poat
rás,
tal
yco
mo
Var
gas
Ponc
ein
dica
más
adel
ante
.Alg
unos
auto
res
seha
noc
upad
ode
anal
izar
lala
rga
disc
ordi
aso
bre
elgo
bier
node
lPu
erto
dePa
saia
entr
ela
svi
llas
desu
ribe
ra.A
sí,
J.L.
Ban
úsy
Agu
irre
:“D
ocum
ento
sde
lm
unic
ipio
deSa
nSe
bast
ián
refe
rent
esa
los
plei
tos
sobr
ePa
saje
s”.B.E.H.S.S
,nº
19(2
45-2
58)
y“E
lLí
mite
orie
ntal
deSa
nSe
bast
ián
yel
puer
tode
Pasa
jes”
.BRSBAP.
Hom
enajeadonJulio
deUrquijo.
Don
ostia
,19
50.
(III,
309-
329)
;J.A
.C
amin
oy
Ore
lla:Historiacivil-diplom
ático-eclesiásticaancianaymoderna
delaciudad
deSanSebastián..
Don
ostia
:U
dala
,19
63;
P.Fe
rnán
dez
Alb
alad
ejo:
“Ren
teri
a,O
yarz
uny
San
Seba
stiá
n:un
osco
mie
nzos
conf
lictiv
os”.Historiade
Rentería.
Erre
nter
ia:
Uda
la,
1996
.63
-65;
J.I.
Gam
ón:Noticiashistóricas
deRentería.
Don
ostia
;N
ueva
Edito
rial
,19
30;
yfin
al-
men
te,
J.B.
Ola
eche
a:“S
eis
sigl
osde
litig
ioso
bre
eldo
min
ode
lPu
erto
dePa
saje
s:In
form
ede
Var
gas
Ponc
eso
bre
elas
unto
”.B.E.H.S.S,nº
9(2
09-2
70).
3Jo
séFr
anci
sco
Car
rillo
deA
lbor
noz
yM
ontie
l(Se
villa
,167
1-M
adri
d,17
47)o
btuv
oel
títul
ode
Duq
uede
Mon
tem
arpo
rlo
sde
stac
ados
serv
icio
sde
arm
aspr
esta
dos
aFe
lipe
V(p
artic
ipac
ión
enla
tom
ade
Maz
alqu
ivir
yO
rán,
derr
ota
alo
sau
strí
acos
enB
itont
o).
Fue
Min
istr
ode
Gue
rra
entr
e17
37y
1741
.So
bre
Maz
alqu
ivir
yO
rán,
veás
eJu
anB
.Vila
r:Ciudadesfortificadasespañolasen
elNortede
Africa.
Car
tage
na:A
forc
a,20
01;
B.A
lons
o:OrányMazalquiviren
lapolíticanorteafricanade
España,1589-1639.
Mad
rid:
Uni
vers
idad
Com
plut
ense
,20
03y
dela
mis
ma
auto
raOrán-Mazalquivir,1589-1639:
unasociedad
españolaen
lafrontera
deBerbería.
Mad
rid:
CSI
C,
2000
.4
Cas
imir
ode
Uzt
ariz
Azu
ara
(Bru
sela
s,16
99-M
adri
d,17
51),
hijo
dele
cono
mis
taJe
róni
mo
deU
ztar
iz,f
orm
óde
sde
muy
jove
npa
rte
dela
adm
inis
trac
ión
borb
ónic
a,as
cend
iend
ode
sde
sude
stin
oin
icia
len
laSe
cret
aría
del
Min
iste
rio
deG
uerr
aha
sta
elpu
esto
dese
cret
ario
enlo
sC
onse
jos
deH
acie
nda,
deEs
tado
yde
laG
uerr
a,lo
que
leva
lióel
reco
noci
mie
nto
real
por
Felip
eV
(títu
lode
Mar
qués
deU
ztar
iz)
yun
ade
stac
ada
noto
-ri
edad
soci
al.
5Z
enón
deSo
mod
evill
aB
engo
etxe
a,M
arqu
ésde
Ense
nada
,(H
erví
as,
1702
-M
edin
ade
lC
ampo
,17
81)
fue
uno
delo
spe
rson
ajes
clav
esen
elsi
glo
XV
IIIes
paño
l,lle
gand
oa
dete
ntar
num
eros
asSe
cret
aría
s(M
arin
a,Es
tado
,G
uerr
ae
Indi
as)
dura
nte
los
rein
ados
deFe
lipe
Vy
Felip
eV
I.Fu
eta
mbi
énde
stac
ada
sula
bor
enel
cam
pode
prom
otor
cien
tífic
o.Pa
rapr
ofun
diza
ren
lain
tere
sant
evi
dade
este
pers
onaj
ey
sus
proy
ecto
sre
for-
mis
tas,
J.L.G
ómez
:Elproyectoreform
istade
Ensanada
.Lle
ida:
Mile
nio,
1996
;F.A
bad:Elmarqués
delaEnsenada,suvida
ysu
obra
.Mad
rid:
Nav
al,1
985;
J.M.D
elga
do:M
inistros
deFernando
VI.
Cór
doba
:U
nive
rsid
adde
Cór
doba
,20
02.
6Po
rin
tent
ode
solu
ción
del
prob
lem
a.7
Que
enla
actu
alid
adse
cons
erva
enel
Mus
eoN
aval
deM
adri
d.El
cont
enid
ode
este
fond
ose
reco
geen
:MUSEO
NAVAL(M
adrid).Catálogode
lacolecciónde
documentosde
VargasPoncequeposeeel
Museo
Naval.
Mad
rid:
Min
iste
rio
deD
efen
sa.
Secr
etar
íaG
ener
alTé
cnic
a,19
79-1
996.
Este
catá
logo
será
cita
doen
más
ocas
ione
s.
poco
sañ
osno
losu
rque
nar
ados
,com
ode
nova
riar
sede
sist
ema
vain
defe
ctib
lem
ente
asu
cede
r;pa
raqu
eno
falte
deto
dopu
nto
unpl
ante
lde
mar
iner
osde
lque
seha
nsa
ca-
doen
vari
asoc
asio
nes
hast
ado
sm
il,y
que
esca
paz
decr
iar
eldo
ble,
quan
doho
yno
alim
enta
unce
nten
ar.
Que
deta
nta
mon
taes
term
inar
con
acie
rto
elex
pedi
ente
del
Puer
tode
Pasa
ges.
4.En
grac
iapu
esde
lacl
arid
ady
del
orde
n,di
vidi
reen
tres
part
esm
iin
form
e.C
onte
ndra
lapr
imer
ala
seri
ede
docu
men
tos
ysu
ceso
sen
que
seap
oyan
los
dive
rsos
inte
resa
dos,
calif
ican
doaq
uello
sy
com
enta
ndo
esto
sco
nla
sno
tas
yre
flexi
ones
que
crea
nece
sari
aspa
rafix
arsu
valo
ry
pone
ren
clar
ola
verd
ad.
Sera
lase
gund
ael
exa-
men
delo
sar
gum
ento
sy
razo
nes
aleg
adas
,su
fuer
za,
cert
idum
bre
yco
nven
ienc
iapr
i-va
day
publ
ica.
Yex
pon/
/dra
late
rcer
ala
seri
ede
prov
iden
cias
que
creo
prec
isas
,els
is-
tem
aco
nqu
ese
debe
nir
plan
tific
ando
,y
final
men
tela
ssa
luda
bles
cons
ecue
ncia
squ
epr
oduc
iran
segu
nm
idi
ctam
en.
PARTE
PRIM
ERA
5.A
quel
laul
tima
porc
ion
sete
ntri
onal
ym
ariti
ma
dela
Cas
tilla
que
sede
nom
inar
aTi
erra
deG
uipu
zcoa
,y
que
laen
cier
ran
eloc
eano
,G
uien
a8y
Nav
arra
,Ala
vay
Viz
caya
,es
tu-
bous
urpa
dapo
rlo
sre
yes
del
Piri
neo9
quan
doD
onSa
ncho
elSa
bio
trat
ode
fund
arsu
prim
era
villa
ym
urar
la.
Fue
esta
San
Seba
stia
n,qu
ede
bio
sem
ejan
teex
iste
ncia
alo
spe
scad
ores
del
part
ido
deA
rtig
as10
,de
pend
ient
esha
sta
ento
nces
deH
erna
ni,
yqu
eno
pare
cede
xaro
nsu
sba
rrac
asy
case
rios
,y
may
ory
prin
cipa
lmen
tea
los
gasc
ones
que
vini
eron
deB
earn
e11 .
Ato
dos,
desp
ues
del
año
de11
52,
dio
elfu
ero
deJa
ca,
sibi
en,
adic
cion
ado
mas
ampl
iam
ente
,ate
ndid
ala
loca
lidad
delp
uebl
oy
cast
asde
sus
nuev
osco
lono
s.Su
sex
tens
oslim
ites
cogi
eron
alpr
inci
pio
desd
eel
Bid
asoa
alO
ria,
yde
sde
Are
nga1
2 ,ca
beel
mar
,a
Ara
node
Nav
arra
.Yau
nque
enel
los
noha
yex
pres
am
enci
onde
laco
sam
asno
tabl
ede
todo
ese
terr
itori
oqu
ees
elpu
erto
yca
nal
enqü
estio
n,no
qued
aria
duda
enqu
ees
taba
incl
uso
enaq
uello
s,ya
se//
mid
anEs
te,
Oes
te,
yaN
orte
,Su
r,si
nose
mod
ifica
sela
dona
cion
con
laex
pres
acl
ausu
laqu
eso
loer
ade
lore
alen
-go
,est
oes
,de
loqu
eno
reco
noci
ese
yaot
roan
teri
orus
ufru
ctua
rio.
Asi
esde
todo
punt
oin
crei
ble
que
sien
do,
aunq
ueco
rtis
imo,
indu
dabl
ela
pobl
acio
nde
esta
com
arca
,no
lotu
bies
eel
may
ores
timul
ode
pobl
arla
.
6.En
efec
to,
esin
mem
oria
lel
veci
ndar
iode
lVal
lede
Oya
rzun
,en
cuyo
sco
ntor
nos
sin
disp
uta
estu
boel
antig
uoO
easo
13,
ysi
ahor
aes
casi
impo
sibl
eas
igna
rle
supr
ecis
oas
ient
o,es
tafu
era
deco
ntro
vers
iapa
raqu
alqu
ier
desp
reoc
upad
oqu
eno
lofu
eel
que
ocup
aSa
nSe
bast
ian,
asic
omo
que
elm
ism
olo
cald
ees
tey
quan
tas
mem
oria
sex
iste
n,se
opon
enco
nig
ual
fuer
zaa
que
jam
asha
yasi
dopo
rcio
nde
aque
lVal
le,
nisu
reco
-no
cida
capi
tal.
Pret
ensi
ones
,co
mo
tant
asot
ras
pond
erad
asen
esto
slit
igio
s,qu
eso
loco
nven
cen
delo
que
cieg
ay
empe
ñael
espi
ritu
depa
rtid
o.O
yarz
un,
que
por
susi
tua-
cion
debi
ose
rha
bita
doan
tes
que
San
Seba
stia
n,pu
esla
pobl
acio
nde
esta
spl
ayas
,fu
eco
mo
ento
das,
una
prop
agac
ion
dela
detie
rra
aden
tro.
Oya
rzun
,en
cuyo
terr
itori
oab
unda
elfie
rro,
supr
emo
alic
ient
ede
aque
llapo
blac
ion,
yal
pie
desu
sve
nera
sab
un-
daro
nsi
empr
elo
sin
geni
osde
fund
irlo
14(q
uand
oSa
nSe
bast
ian
care
ce//
deun
oy
otro
).O
yarz
unpu
es,
esm
asqu
eve
rosi
mil
fues
eel
dueñ
opr
imiti
vode
unpu
erto
,qu
een
ton-
ces
com
oah
ora,
baña
con
sus
agua
sha
sta
los
umbr
ales
deaq
uella
sof
icin
as.Y
alve
rlo
cons
tant
emen
tede
nom
inad
oy
escr
itoPu
erto
deO
yarz
unde
sde
que
hay
mem
oria
deel
,y
hast
ael
sigl
oX
V,qu
ees
deci
rba
stan
tes
desp
ues
dese
rSa
nSe
bast
ian,
que
nunc
ale
haco
mun
icad
osu
nom
bre,
cobr
am
asvi
gor
ypr
obav
ilida
des
taco
nget
ura.
Pero
loci
er-
toes
que
con
firm
eza
hist
oric
ano
sepu
ede
aseg
urar
cuyo
fues
een
aque
llas
eras
,nia
fir-
mar
aqu
ien
esta
baad
judi
cado
hast
aqu
ece
ntur
ias
adel
ante
lofu
ea
Ren
teri
a.
7.En
elañ
ode
1200
,no
muc
hos
desp
ues
dela
prim
itiva
pueb
lade
San
Seba
stia
n,fu
ere
conq
uist
ada
ella
com
oto
dala
hoy
prov
inci
ade
Gui
puzc
oapo
rla
svi
ctor
iosa
sar
mas
deA
lfons
oV
III15
.Est
ere
y,co
nla
sm
ism
assa
nas
mir
asqu
eSa
ncho
elde
Nav
arra
ym
ayor
Pasa
ia18
05-2
005
III
8G
uyen
a.R
egió
nfr
ance
saeq
uipa
rabl
eal
suro
este
deA
quita
nia.
9V
arga
sPo
nce
deja
ver
alo
larg
ode
todo
elte
xto
supo
stur
apa
rtid
aria
deun
Esta
doce
ntra
lista
y,po
dría
mos
deci
r,de
raíz
cast
ella
na.
Por
eso,
enes
teca
so,
pres
enta
also
bera
noor
igin
al,
elna
varr
o,co
mo
usur
pado
r.10
Lapa
rte
occi
dent
alde
Don
ostia
haci
ael
valle
deH
erna
ni,
que
abar
caba
lazo
naac
tual
delA
ntig
uo,
Ibae
tay
Aie
te.
11So
bre
lafu
ndac
ión
deD
onos
tia(1
180)
yla
pres
enci
aga
scon
aen
lam
ism
a,co
nsúl
tese
V.V.
A.A
.:Elfuerode
SanSebastiánysu
época.
Don
ostia
:Eu
sko
Ikas
kunt
za,
1982
;J.L
.B
anús
yA
guir
re:
“El
límite
orie
ntal
...”;
G.
Mar
tínez
:Guipúzcoa
enlosalboresde
suhistoria
(siglosX-XIII).
Don
ostia
:D
iput
ació
nFo
ral
deG
uipú
zcoa
,19
75;
J.Mª
Rol
dán:
“La
cuen
caba
jade
lU
rum
eaen
elsi
glo
XII:
unes
paci
oge
ohis
tóri
coen
mut
ació
n”,
Lurralde
,nº
8,19
85;
L.Si
lván
:El
térm
inomunicipal
deSanSebastián:
suevoluciónhistórica.
Don
ostia
:So
cied
adG
uipu
zcoa
nade
Edic
ione
sy
Publ
icac
ione
s,19
71;
Mª.
S.Te
na:La
sociedad
urbana
enla
Guipúzcoa
costeramedieval:SanSebastián,
RenteríayFuenterrabía(1200-1500).
Don
ostia
:G
rupo
Doc
tor
Cam
ino,
1997
;y
final
men
te,V
.V.A
.A.:Historiade
Donostia
.D
onos
tia:
Ner
ea,
2000
.12
Pabl
oG
oros
abel
ensu
Diccionario
Histórico-Geográfico-Descriptivode
losPueblos,Valles,Partidos,Alcaldías
yUniones
deGuipúzcoa
publ
icad
oen
1862
,af
irm
aqu
ela
sro
cas
situ
adas
ala
entr
ada
dela
bahí
a,A
rand
oaun
dia
yA
rand
otxi
kia,
fuer
onco
noci
das
enla
antig
üeda
dco
nel
nom
bre
deA
rren
ga.
13C
itado
por
las
fuen
tes
clás
icas
latin
as,
seac
epta
actu
alm
ente
sulo
caliz
ació
nen
lazo
naco
mpr
endi
daen
tre
Peña
sde
Aia
yel
bajo
Bid
asoa
,re
firié
ndos
ees
teto
póni
mo
más
aun
aco
mar
caqu
ea
una
ciud
adco
ncre
-ta
.So
bre
este
tem
a,ve
áse:
M.
Este
ban:
ElPaísVasco
atlánticoen
EpocaRom
ana.
Don
ostia
:U
nive
rsid
adde
Deu
sto,
1990
;C
.Fe
rnán
dez
Och
oa:DeBrigantium
aOiasso:
unaaproximaciónal
estudiode
losenclaves
marítimos
cantábricosen
épocaromana.
Mad
rid:
Foro
,19
94.
14La
sco
noci
das
ferr
ería
s.Pa
raun
aap
roxi
mac
ión
aes
tete
ma:
Ant
xiñe
Ara
nbur
u-B
irjin
iaEt
xebe
rria
:Burdinlariak:
burdingintza
tradizionalarilotutako
lanakUrola
Garaian.
Lega
zpi:
Lenb
ur,
2004
.A
ntxi
ñeA
ranb
uru-
Bir
jinia
Etxe
berr
ia:BurdinolakUrola
Garaian.
Lega
zpi:
Lenb
ur,
2005
.Yta
mbi
énlo
str
abaj
oscl
ásic
osde
L.M
.D
íez
deSa
laza
r:Ferreríasde
Guipúzcoa
(siglosXIV-XVI).
Bar
celo
na:
Uni
vers
itat,
Cen
tre
dePu
blic
acio
ns,
1992
yFerreríasguipuzcoanas:aspectos
socio-económ
icos,laboralesyfiscales(siglosXIV-XVI).
Don
ostia
:Fu
ndac
ión
Soci
aly
Cul
tura
lK
utxa
,19
97.
15A
cerc
ade
lhe
cho
hist
óric
ode
laan
exió
nde
Gip
uzko
aal
Rei
node
Cas
tilla
,lo
sac
onte
cim
ient
osno
son
sufic
ient
emen
teco
noci
dos.
Por
unla
do,
lasi
tuac
ión
degu
erra
esev
iden
te;
por
otro
,y
dado
que
Gip
uzko
aco
mo
entid
adpo
lític
ano
esta
baaú
nlo
sufic
ient
emen
tede
sarr
olla
da,
elpr
otag
onis
mo
depa
ctos
yun
ione
sco
nlo
sre
yes
debi
óde
corr
espo
nder
noa
lapo
blac
ión
sino
ala
sca
beza
sde
laor
gani
zaci
ónso
cial
.D
eto
dos
mod
os,l
osre
yes
cast
ella
nos
prom
etie
ron,
aunq
ueno
cum
plie
ron,
lade
volu
ción
dees
tos
yot
ros
terr
itori
osa
laco
rona
nava
rra.
Para
los
prim
eros
sigl
osm
edie
vale
s,G
.Mar
tínez
:Guipúzcoa
enlosalbores...y
E.B
arre
na:
Laform
aciónhistóricade
Guipúzcoa.
Don
ostia
:U
nive
rsid
adde
Deu
sto,
1989
.
opor
tuni
dad
decu
mpl
irla
s,m
ultip
lico
las
pobl
acio
nes
mar
itim
asde
toda
suco
sta
del
Nor
te.F
uent
erra
bia,
lapr
imer
ade
toda
s,ob
tubo
en12
02su
cart
a-pu
ebla
16co
nel
fuer
ode
San
Seba
stia
n,y
teni
endo
endo
tepa
rte
delo
ste
rmin
osde
esta
,pue
sse
leas
igna
ron
desd
eV
era
yel
rio
deO
yarz
unal
mar
.Eln
oha
ber
pasa
does
teri
oba
stab
apa
rape
rsua
-di
rqu
eya
Oya
rzun
exis
tiaco
mo
pobl
acio
n,si
bien
derr
amad
apo
rel
Val
lede
suap
e-lli
do,
ano
deja
res
tepu
nto
indu
//dab
lelo
sfu
eros
que
hay
notic
iapo
sitiv
a,co
nced
ioaq
uel
mis
mo
rey
asu
sha
bita
ntes
,au
nque
noco
nsta
qual
esfu
esen
.En
aque
llaca
rta-
pueb
lade
clar
opo
rve
cino
deFu
ente
rrab
iaa
Gui
llelm
ode
Lanz
on17
,qu
eno
sepu
ede
duda
rqu
eco
nlo
ssu
yos
fues
eel
prim
itivo
ym
aspr
inci
palp
obla
dor
dela
alde
ade
Lezo
,si
tuad
aen
laor
illa
del
rio
deO
yarz
un,
por
dond
ede
sem
boca
enla
ense
nada
enqü
es-
tion,
yde
dond
ees
tesi
tiose
llam
aco
nfr
ecue
ncia
enlo
sin
stru
men
tos
antig
uos
Puer
tode
Lanz
on18
.D
eaq
uiel
cree
rse
Fuen
terr
abia
con
dere
cho
alde
Pasa
ges.
8.Pe
rosu
prin
cipa
lus
ufru
ctua
dor,
elV
alle
deO
yarz
un,
que
lede
besu
nom
bre,
asi
por
ser
este
puer
toel
extr
emo
delm
ism
ova
lle,c
omo
porq
ueel
nerv
iode
ltra
toer
ael
fierr
o,y
este
enni
ngun
ade
las
part
esqu
elit
igan
seda
bani
fund
iaco
mo
enO
yarz
un.P
ores
o,au
nque
elva
llese
divi
dia
por
razo
nde
esta
mis
ma
labo
ren
quat
ropo
blac
ionc
itas
oba
rrio
s,el
prin
cipa
ly
cabe
zay
dond
efo
rmab
aco
nsej
o,er
ael
que
esta
baa
lale
ngua
dela
gua.
Ypo
rque
enel
sead
euda
ban
los
dere
chos
dead
uana
yde
mas
real
es,s
ella
mo
com
opo
rig
ualc
ausa
otro
sva
rios
dees
tepa
is,R
ente
ria1
9 ,no
mbr
epo
rqu
ees
cono
cido
hoy,
habi
endo
este
apel
ativ
oob
scur
ecid
oel
prop
iode
Ore
reta
20y
sobr
eviv
ido
alde
Vill
anue
bade
Oya
rzun
,con
que
sela
dist
ingu
iode
sde
supr
ivile
gio
devi
lla.D
esu
//ert
equ
eha
sta
fines
dels
iglo
XIV
disf
ruta
ban
este
gran
puer
toO
yarz
un,p
orsu
Ren
teri
a,qu
eco
nsu
peri
ores
razo
nes
ypo
rel
voto
dela
natu
rale
zale
deci
asu
yo;S
anSe
bast
ian,
aun-
que
teni
asu
prop
iaco
ncha
priv
ativ
ay
unic
amen
tesu
ya,
porq
uepa
rte
desu
term
ino
haci
ala
Her
rera
por
las
fald
asde
lU
lia(d
onde
hoy
esta
laal
dea
dePa
sage
s)to
caba
alag
uade
este
puer
to,y
suca
rta-
pueb
lada
bam
arge
na
estim
arlo
suyo
desd
ela
pied
rade
Are
nga,
que
esta
enel
boca
l;y
Fuen
terr
abia
,qu
eau
nque
tam
bien
teni
apr
ivat
ivam
ente
suyo
elpu
erto
oco
ncha
del
Hig
uer
yel
deA
rtuv
iaga
21,
que
leca
een
suco
sta,
porq
ueta
mbi
enle
caia
dent
rode
sus
limite
s,de
sde
Lezo
alm
arpo
rla
fald
ade
lJa
izqu
ivel
(don
deho
yes
tala
villa
dePa
sage
s).
Loco
rto
deaq
uella
spo
blac
ione
sy
lore
duci
dode
suco
mer
cio
ybu
ques
,co
ntra
pues
toa
laan
chur
ade
laen
sena
da,
haci
aqu
ehu
bies
epa
rato
dos
yqu
eus
asen
dees
tepu
erto
con
lalib
erta
dqu
ese
usa
del
ocea
no.
9.A
umen
tado
elge
ntio
delV
alle
deO
yarz
uny
sutr
afic
o,al
paso
que
los
pelig
ros
enqu
elo
sm
etia
nla
sva
rias
yop
uest
asge
ntes
deG
uian
a,en
tonc
esyn
gles
es,d
ena
varr
osy
degu
ipuz
coan
os,
todo
sde
los
dive
rsos
seño
rios
que
los
rode
aban
,qu
isie
ron
reco
gers
een
Ren
teri
ay
mur
arla
,eri
gien
dovi
llael
ante
slla
mad
oC
onse
jode
Oya
rzun
22.S
upue
sto
pues
elun
anim
eac
uerd
ode
los
veci
nos
dees
te,y
fund
ando
seen
el,l
agr
anre
yna
doña
Mar
ia23
,en
lam
enor
edad
desu
niet
o,el
ultim
oA
lfons
o24 ,
les
conc
edio
elpr
ivile
gio
devi
llazg
o25
enV
alla
dolid
//,a
5de
agos
tode
1320
,dan
dole
sex
pres
amen
teel
fuer
ode
San
Seba
stia
n,po
rque
tam
bien
lesu
pusi
eron
que
usab
ande
elde
sde
Alfo
nso
VIII
,lo
qual
aunq
ueno
esin
vero
sim
il,no
cons
taen
priv
ilegi
oal
guno
ante
rior
26.
Enes
teta
mbi
ense
afir
ma
por
lapr
imer
ave
zqu
ele
sda
sus
puer
tos2
7 ,ex
pres
ion
que
notie
neca
bida
enot
roqu
eel
que
sede
cia
Oya
rzun
yho
yPa
sage
s28 .
10.A
quel
cons
entim
ient
ode
redu
cirs
ea
form
arun
aso
lavi
llalo
squ
eha
bita
ban
derr
a-m
ados
pore
lVal
le,l
exos
dese
runa
nim
e,se
gun
sem
anifi
esta
port
odos
los
paso
sy
suce
-so
sde
sde
esta
fech
a,fu
eun
sem
iller
ode
disc
ordi
asen
tre
los
dela
sfe
rrer
ias
yde
mas
barr
ios
que
nose
mov
iero
nde
sus
case
rios
,y
los
deR
ente
ria,
que
con
viol
enci
aslo
squ
eria
nre
duci
ra
sus
mur
os,
disc
ordi
aqu
elo
sde
suni
ode
lm
odo
mas
esca
ndal
oso
ypa
rasi
empr
e.D
esde
ento
nces
hubo
una
guer
raab
iert
ay
unod
ioir
reco
ncili
able
entr
elo
str
esba
rrio
s29
ysu
antig
uaca
beza
,val
iend
ose
dequ
anto
sm
edio
sy
artif
icio
sse
lepr
e-se
ntab
anpa
rasu
reci
proc
om
al.
No
esde
nues
tra
incu
mbe
ncia
por
ahor
are
laci
onar
esto
ssa
ngri
ento
sdi
stur
bios
,qu
eno
tubi
eron
finha
sta
170
años
adel
ante
por
unso
lem
-ne
com
prom
iso
dequ
ea
cons
ulta
desu
cam
ara
sehi
cier
onju
eces
arbi
tros
los
mis
mos
Pasa
ia18
05-2
005
IIII
16C
onju
nto
dedi
spos
icio
nes
lega
les,
bajo
elam
paro
yla
prot
ecci
ónre
al,q
uesa
ncio
nan
los
dere
chos
delo
sha
bita
ntes
dela
nuev
avi
llaaf
orad
a,so
met
idos
enad
elan
teal
dere
cho
delF
uero
que
sele
sot
orga
para
regu
-la
rsu
conv
iven
cia.
17G
uille
rmo
deLa
zón
esun
pers
onaj
ecl
ave
enla
fund
ació
nde
Lezo
,pue
sto
dopa
rece
indi
car
que
grac
ias
asu
sté
cnic
asde
dese
caci
ónhi
zoha
bita
ble
ellu
gar
dond
ese
asen
tará
,tom
ando
suno
mbr
e,la
pobl
ació
nde
Lezo
.18
Enla
docu
men
taci
ónex
iste
nte
enel
Arc
hivo
Mun
icip
alde
Ren
terí
ala
sre
fere
ncia
sal
Puer
tode
Lanz
ón(L
ezo)
son
num
eros
aspa
rafe
chas
rela
tivam
ente
tem
pran
as,
ates
tiguá
ndos
eun
uso
inte
nsiv
ode
esta
part
ede
lC
anal
dePa
saje
s,en
cont
rapo
sici
óna
lazo
naoc
cide
ntal
(Her
rera
),de
unap
rove
cham
ient
om
ásta
rdío
.19
Laet
imol
ogía
dela
pala
bra
esde
orig
enro
mán
ica,
deri
vada
dela
pala
bra
“ren
ta”
que
alud
eal
luga
res
pecí
fico
dond
ese
cobr
aban
los
impu
esto
so
rent
as.
20Lu
gar
prim
itivo
deas
enta
mie
nto
dela
com
unid
adqu
eoc
upab
aes
apa
rte
delV
alle
deO
yarz
un.
21El
nom
bre
seco
nser
vaaú
n,y
esta
cala
tam
bién
esco
noci
daco
mo
“pla
yade
los
frai
les”
.22
Esta
apre
ciac
ión
deV
arga
sPo
nce
nos
pone
sobr
ela
pist
ade
llib
retr
ánsi
tode
pers
onas
entr
elo
sdi
fere
ntes
rein
osqu
eoc
upab
anel
sola
rva
sco.
Laim
posi
ción
defr
onte
ras,
más
allá
dela
sfís
icas
,y
elco
ntro
lde
los
nona
tura
les
esun
hech
oqu
eco
rre
para
lelo
ala
crea
ción
delo
ses
tado
sm
oder
nos,
inte
ntan
dopo
ner
fina
unas
com
unic
acio
nes
sum
amen
teflu
idas
hast
aen
tonc
es.
23M
aría
deM
olin
a(1
260-
1321
).So
bre
sure
inad
o,R
.de
lVal
le:Maríade
Molina:elsoberano
ejerciciode
laconcordia(1260-1321).
Mad
rid:
Ald
erab
án,
2000
yL.
V.D
íaz
Mar
tin:Maríade
Molina.
Val
lado
lid,
C.A
.P.,
1984
.24
Alfo
nso
XI
elJu
stic
iero
(131
2-13
50).
Veá
se,
J.Sá
nche
z-A
rcill
a:AlfonsoXI,1312-1350.
Pale
ncia
,D
iput
ació
n,19
95.
25Es
deci
r,el
dere
cho
aor
gani
zars
eco
mo
villa
,co
nsu
adm
inis
trac
ión
ein
stitu
cion
espr
opia
s.26
Con
ante
rior
idad
seco
nser
vael
priv
ilegi
oro
dado
otor
gado
por
elre
yFe
rnan
doIII
noa
Ren
terí
a,lo
gica
men
te,
sino
alco
ncej
ode
Oia
rtzu
n.M
edia
nte
este
docu
men
toco
nfir
ma
los
fuer
os,
usos
,co
stum
bres
yté
rmin
om
unic
ipal
,ta
ly
com
ofu
eron
conc
edid
ospo
rsu
abue
loA
lfons
oV
III.
Este
perg
amin
oen
latín
seha
llaen
elA
rchi
voM
unic
ipal
deR
ente
ría:
Sec.
B.,
Ng.
1,Li
b.1.
,Ex
p.1.
Sutr
ansc
ripc
ión
enFu
ente
sM
edie
vale
sdelPaís
Vasco.Colección
Docum
entaldelArchivo
Municipal
deRentería.
Tom
o1,
nº32
.19
91.
pp.
1-2.
Yta
mbi
én:
J.M.
Mun
itaLo
inaz
:“E
lor
igin
alm
ásan
tiguo
del
Arc
hivo
Mun
icip
alde
Ren
terí
a:el
priv
ilegi
oro
dado
deFe
rnan
doIII
alco
ncej
ode
Oya
rzun
”.Bildum
a,2(1988).
pp.
67-1
05.
27Su
bray
ado
enel
text
oor
igin
aly
enel
borr
ador
.28
Enel
borr
ador
seañ
adía
:“d
ere
duci
rse
afo
rmar
una
sola
villa
”,qu
efig
ura
enel
orig
inal
más
adel
ante
.29
Bar
rios
deO
iart
zun:
todo
elva
lleex
cept
oel
terr
itori
ose
greg
ado
deO
rere
ta,c
onve
rtid
oen
Ren
terí
a.Es
tepe
ríod
ode
tran
sfor
mac
ión
enel
antig
uoté
rmin
oge
néri
code
lVal
leha
sido
anal
izad
opo
rS.
Tena
enHistoria
deRentería.
Ren
terí
a:U
dala
,19
96.
Rey
esC
atol
icos
en14
90,y
por
elqu
ese
divi
dier
onde
todo
punt
olo
sba
rrio
sy
Ren
teri
aen
dos
cons
ejos
30fo
rmal
es,c
onsu
ste
rmin
osy
juri
dici
ones
sepa
rada
s.Pe
rono
sha
sido
forz
oso
apun
tar
loan
teri
orpa
raqu
ese
dist
inga
desd
ela
//ep
oca
de13
20la
divi
sion
mas
devo
lunt
ades
que
deve
cind
ario
que
resu
ltoen
elva
lleen
tre
supa
rte
inte
rior
,que
siem
-pr
ella
mar
emos
com
ose
llam
aen
eldi
a,O
yarz
un,y
que
qued
ode
sde
ento
nces
unpu
e-bl
opu
ram
ente
med
iterr
aneo
31,
ysu
antig
uaca
beza
que
siem
pre
llam
arem
osR
ente
ria,
que
seco
nstit
uyo
desd
een
tonc
esen
villa
mar
itim
ay
decu
yade
pend
enci
aer
ael
puer
-to
deO
yarz
un,
por
sulo
calid
ady
laex
pres
am
enci
onde
lpr
ivile
gio.
11.E
ste,
aunq
uero
dado
ycl
aris
imo,
nopa
rece
teni
aca
bale
xito
,sin
duda
por
efec
tode
aque
llas
reye
rtas
,ha
sta
que
elm
ism
oA
lons
oX
I,co
nven
cido
por
una
larg
aex
peri
enci
ade
quan
utile
sle
habi
ansi
dopa
rasu
sco
nqui
stas
las
villa
slit
oral
es,c
ones
peci
alid
adla
sde
lnor
te,e
ntre
otra
squ
eau
men
too
fund
o,qu
iso
que
fues
eun
ade
ella
sR
ente
ria,
dan-
dole
unnu
ebo
priv
ilegi
oro
dado
que
seco
nser
vaau
n,la
conf
irm
acio
nde
lotr
o,su
fech
aen
elfa
mos
oR
eal
sobr
eA
lgec
iras
,a
1ºde
setie
mbr
ede
1343
.
12.
Entr
ees
tas
dos
fech
ashu
bolu
gar
aque
llaco
ncor
dia
de22
deno
viem
bre
de13
39de
que
tant
ose
ampa
raSa
nSe
bast
ian
para
llam
arsu
yoal
puer
tode
Oya
rzun
.Yco
mo
elm
odo
deob
tene
rla
nose
haac
lara
doha
sta
ahor
a,y
man
ifies
tala
polit
ica
con
que
proc
urab
asa
car
part
ido
deaq
uella
sdi
sens
ione
sin
test
inas
delV
alle
,fa
vore
cien
doya
aun
os,y
aa
otro
s,pa
raop
rim
ira
cada
qual
por
suco
ntra
rio,
espr
ecis
om
anis
fest
arco
mo
sece
lebr
oes
teco
ntra
to//,
yfu
ede
lam
aner
asi
guie
nte:
En26
defe
brer
ode
aque
lañ
oen
tre
elqu
ese
deci
aya
inde
vida
men
teco
nsej
ode
Oya
rzun
ySa
nSe
bast
ian,
seot
orgo
unin
stru
men
toco
nfes
ando
elpr
imer
oer
ade
lseg
un-
doel
Puer
toy
que
lepe
rten
ecia
nto
dos
los
dere
chos
deel
,etc
.,co
nfes
ion
enqu
eya
nose
perj
udic
aba
elsu
pues
toO
yarz
un,p
ues
elpu
erto
era
deR
ente
ria,
suod
ioso
enem
igo,
yco
ntra
laqu
epa
rato
das
sus
reye
rtas
seau
gura
bael
pode
roso
auxi
liode
San
Seba
stia
nm
edia
nte
aque
llaco
nfes
ion.
Entr
etan
toha
bia
unlit
igio
pend
ient
een
laC
orte
Rea
lsob
relo
sm
ism
osde
rech
osy
cont
ribu
cion
esen
tre
San
Seba
stia
ny
Ren
teri
a,y
com
oaq
uella
com
bida
sea
esta
aha
cerl
alib
rede
todo
sy
qued
aren
lam
ayor
amis
tad
con
solo
que
reco
noci
ese
era
suyo
elPu
erto
,R
ente
ria,
por
redi
mir
suve
xaci
ony
proc
urar
seta
lal
ia-
do,v
ino
enel
lo.A
este
efec
topa
rece
dio
supo
der
sella
doco
nsu
sello
enla
ses
pald
as32
aci
erto
sve
cino
s,y
junt
osen
San
Seba
stia
nco
nlo
spr
ocur
ador
esde
esta
villa
conv
inie
-ro
n:1º
.“Q
ueso
lam
erce
dde
lRey
,nue
stro
seño
r,y
delo
sR
eyes
dond
eel
vien
e,el
puer
-to
llam
ado
deO
yarz
unfu
e,es
yde
bese
rde
ldic
hoco
nsej
ode
San
Seba
stia
n,co
nto
dasu
prop
ieda
dy
pose
sion
,con
todo
slo
sot
ros
dere
chos
desi
sas3
3e
peag
ese
cost
umbr
esus
ados
esi
nen
tred
icho
,nie
nco
ntra
rio
dich
o,et
c.2º
.Que
elco
nsej
ode
San
Seba
stia
n,de
aqui
adel
ante
para
ento
dotie
mpo
,po
rgr
acia
epo
rm
era
grac
ia,
otor
gaba
que
todo
trig
oe
qual
esqu
iera
otra
ceve
rade
qual
quie
rm
aner
ao
natu
rale
za,q
uese
ande
sus
veci
-no
sde
//R
ente
ria,
que
veng
ande
sde
Sant
ande
ra
Fuen
terr
abia
,qu
eno
haya
nde
paga
rni
pagu
enpo
rel
loa
San
Seba
stia
nsi
sani
peag
eni
ngun
o,ni
otra
cosa
por
ello
,qu
elo
pued
anlle
var
fran
co,
libre
yqu
ito.
3º.
Eot
rosi
que
vage
lni
nna
oqu
eD
ios
dier
ea
los
veci
nos
dend
e,qu
eno
npa
guen
nin
den
ancl
age
ning
uno,
mas
que
las
prop
ias
naos
yba
gele
sde
San
Seba
stia
n.4º
.Que
delo
que
vini
ere
enba
gele
sgr
ande
sse
apr
ecis
ode
s-ca
rgar
lam
itad
enSa
nSe
bast
ian,
paga
ndo
alli
lasi
sae
dere
chos
,e
laot
ram
itad
pued
air
libre
aR
ente
ria”
.
Esta
esla
sust
anci
ade
esta
segu
nda
conc
ordi
aqu
epu
sode
mul
ta30
.000
mar
aved
ies,
deel
los
unte
rcio
ala
Cam
ara
Rea
l,ot
roa
laJu
stic
iaqu
epo
rel
Rey
andu
vies
een
latie
-rr
ay
elre
stan
teal
cons
ejo
agra
viad
o.Su
fech
afu
ela
refe
rida
de22
deno
viem
bre
de13
39,
yfir
mol
ae
sello
lael
ofic
ial
ecle
sias
tico
deSa
nSe
bast
ian,
“epo
rm
ayor
firm
e-du
mbr
eno
slo
spr
ocur
ador
esde
ladi
cha
Vill
anue
ba(R
ente
ria3
4 ),s
ola
dich
aob
ligac
ion
cont
enid
a,ot
orga
mos
que
quan
doen
eldi
cho
cons
ejo
deV
illan
ueba
hubi
ere
sello
aute
ntic
o,ap
roba
doe
dado
por
esta
ble
efir
me
eva
lede
ropo
rnu
estr
ose
ñor
elR
ey,
eldi
cho
cons
ejo
lose
llara
con
suse
llom
ayor
pend
ient
e”.
13.
Este
esel
fam
oso
inst
rum
ento
tant
asve
ces
cita
dopo
rSa
nSe
bast
ian
que
dehe
cho
qued
onu
lopo
rque
enel
devi
llazg
ode
1320
dio
elR
eyel
puer
to//
aR
ente
ria,
yes
tano
era
arbi
trar
ade
disp
oner
sin
cons
entim
ient
ore
alde
una
dona
cion
real
,y
dado
que
hubi
ese
disp
uest
oel
otro
priv
ilegi
oro
dado
de13
43,
conc
edie
ndo
con
nuev
are
algr
a-ci
ael
Puer
toa
Ren
teri
a,an
ulo
dehe
cho
laco
ncor
dia
priv
ada
sobr
eun
aco
sade
dom
i-ni
ore
gio,
conc
ordi
aqu
eco
mo
era
prec
iso
para
que
fues
elic
ita,
noap
robo
elR
ey.
Tam
bien
laha
cía
nula
otro
priv
ilegi
ode
1340
,pos
teri
ora
ella
,en
que
sede
clar
aron
qui-
tos
ylib
res
deto
dope
age
ysi
sa,
salv
ode
los
dere
chos
real
es,
qüan
toco
ncur
ries
enpo
rm
ara
Ren
teri
a,pr
ivile
gios
que
por
otro
que
los
inse
rta
seco
nfir
mar
onen
las
Cor
tes
deTo
rode
1371
.Com
ola
talc
onco
rdia
fues
eas
imis
mo
nula
dede
rech
o,lo
expr
esa
lase
n-te
ncia
del
cons
ejo
deH
enri
que
2ºqu
eci
tare
mos
lueg
o.
14.E
lesp
iritu
dees
tas
dos
conc
ordi
asse
echa
deve
rco
nsul
tand
ola
spa
sion
ese
inte
re-
ses
delo
squ
ela
sot
orga
ban.
ElV
alle
deO
yarz
un,
enod
iode
Ren
teri
a,po
rde
spos
eerl
ade
laal
haja
que
laha
cia
flore
cien
tey
atra
erse
aSa
nSe
bast
ian,
llam
ando
dees
taun
puer
toqu
eya
Oya
rzun
nopo
dia
mir
arco
mo
prop
io.
Ren
teri
a,ob
teni
endo
las
mis
mas
fran
quez
asqu
esi
fues
esu
yo,
yqu
ean
tes
ledi
sfru
taba
San
Seba
stia
nab
usan
dode
supo
der,
yco
nso
lolla
mar
leag
eno
perj
udic
ando
asu
cont
rari
oel
Val
lede
quan
tos
frut
osse
saca
sen
deel
ovi
anda
svi
nies
enpa
rasu
bsis
tenc
iasu
ya,s
uced
iend
opo
rfin
yre
mat
ea
los
dos
loqu
eal
//ca
ballo
que
sede
jom
onta
ry
enfr
enar
delh
ombr
epa
rave
ngar
sede
lve
nado
.YSa
nSe
bast
ian,
alpr
ecio
dela
supu
esta
grac
iapa
raR
ente
ria,
seen
seño
reab
ade
todo
elpu
erto
,adq
uiri
endo
titul
osco
ntra
Fuen
terr
abia
ysu
sal
deas
,que
eran
las
que
leha
cian
mas
som
bra,
ym
ayor
men
tey
con
mas
prof
unda
sm
iras
para
dict
arle
yes
alco
mer
cio
deN
avar
ra.
Porq
uede
este
terr
eno
(ric
oco
mo
ahor
ade
cose
chas
prop
ias
yen
tonc
esre
yno
sobr
esi
)se
haci
aun
com
erci
oflo
rido
,al
que
habi
anda
donu
estr
osR
eyes
,co
mo
apun
tare
mos
enbr
eve,
fran
quez
asno
tabl
espa
rafix
arlo
ensu
spu
erto
s,y
llam
ando
San
Seba
stia
nsu
yoel
deO
yarz
un,
aseg
urab
aqu
eno
salie
sede
sus
mur
os,
y
Pasa
ia18
05-2
005
IIV
30La
voz
que
empl
eaV
arga
sPo
nce
para
refe
rirs
ea
“con
cejo
”.31
Sin
salid
aal
mar
(inte
rior
).32
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
33A
ntig
uoim
pues
toqu
ese
cobr
aba
sobr
elo
sal
imen
tos
ylo
slic
ores
.34
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
dem
ucho
sm
odos
,no
todo
slic
itos,
seap
rove
chab
ade
aque
llaco
ntra
taci
on,
sirv
iend
o-le
depa
sola
conf
esio
nde
Ren
teri
ade
titul
oa
lavi
olen
cia
deha
cer
desc
arga
rpa
rasu
prov
echo
lam
itad
dela
sca
vera
s(sic:cevera
)35
que
vini
esen
enna
osm
ayor
es;
porq
ueta
ler
ala
cost
umbr
ean
tigua
ento
dos
los
puer
tos
deG
uipu
zcoa
afa
vor
delo
spu
eblo
scu
yos
eran
,co
stum
bre
orig
inad
asi
ndu
dapo
rla
este
rilid
adqu
een
tonc
espa
deci
aes
tatie
rra.
Con
todo
,est
oul
timo
noco
men
zoa
exig
irlo
dem
ano
arm
ada
San
Seba
stia
nha
sta
los
años
de13
50,
enqu
eem
peza
ron
los
revu
elto
sde
lre
ydo
nPe
dro3
6 ,a
que
sesi
guio
poco
adel
ante
quer
erap
rove
chan
dose
dela
conf
esio
nde
Ren
teri
a,vi
olar
elun
ico
ins-
trum
ento
enqu
eau
tori
zaba
supr
eten
//did
apr
opie
dad.
16.
(sic
)37
Fue
asi
que
abra
sado
San
Seba
stia
npo
rte
rcer
ave
zen
1361
38,
entr
elo
sar
bi-
trio
squ
een
tabl
opa
rasu
repa
ro,
acor
doel
deex
igir
unm
arav
edi
por
cada
quin
tal3
9de
fierr
ou
acer
oqu
elo
sna
tura
les
extr
ajes
enpo
rel
Pasa
ges,
ydo
ssi
fues
enex
trai
dopo
rot
ros.
Com
olo
inte
ntas
eco
brar
asid
elo
sde
Ren
teri
aco
mo
delo
sde
Oya
rzun
,bax
oel
pret
exto
que
elPu
erto
era
excl
usiv
amen
tesu
yo,
cono
cier
onam
bos
suer
ror,
tan
pare
ci-
doal
delt
opo
que
part
iosu
mad
rigu
era
con
eler
izo,
yde
laqu
eno
pudo
echa
rle
quan
-do
expe
rim
ento
lam
ala
veci
ndad
desu
spu
as.
Para
defe
nder
pues
lapr
opie
dad
que
todo
spr
eten
dian
tene
ren
aque
llas
agua
s,em
peza
ron
enco
nado
slit
igio
s,vi
endo
que
San
Seba
stia
nno
obed
ecia
niau
nel
ultim
odi
plom
are
gio
dado
enju
nio
de13
74,
que
los
liber
taba
dela
cont
ribu
cion
del
tal
mar
aved
i.Y
esta
ndo
enSa
nSe
bast
ian
Hen
riqu
eII,
sequ
erel
laro
nde
nuev
oan
tedo
soy
dore
sde
suA
udie
ncia
,y
enV
icto
ria
yM
iran
dade
Ebro
ante
laA
udie
ncia
plen
a,do
nde
sust
anci
ado
elpr
oces
o,se
libro
sent
enci
adi
fi-ni
tiva.
Fue
esta
dada
enV
alla
dolid
a30
dese
tiem
bre
delm
ism
o13
74,r
elac
iona
ndo
con
lam
ayor
clar
idad
ypr
ecis
ion
todo
slo
spr
ivile
gios
que
hem
osci
tado
hast
aaq
ui,
yto
man
doa
lale
tra
las
clau
sula
spr
inci
pale
s,y
aten
dida
sla
sde
mas
prob
anza
se
info
r-m
acio
nes
ym
erito
sde
lpr
oces
o,de
que
resu
ltaro
nlo
s//
sigu
ient
esfa
llos
del
Supr
emo
Trib
unal
dela
Nac
ion:
1º.Q
uese
gun
dere
cho
com
uny
elde
las
Part
idas
40,e
lpue
rto
deO
yarz
uner
apu
blic
o.2º
.Q
uesu
sco
ntri
buci
ones
pert
enec
ian
alR
ey.
3º.
Que
segu
nto
dos
los
priv
ilegi
ospr
esen
tado
spo
rSa
nSe
bast
ian,
nose
prob
ava
que
elPu
erto
fues
esu
yo,
niqu
epu
dies
epo
ner
trib
uto
niex
acci
onal
guna
sobr
eel
fierr
o.4º
.Q
uelo
sde
Ren
teri
ay
Oya
rzun
prob
aron
sulib
erta
dde
dere
chos
,sal
volo
sre
ales
.5º.
Que
por
con-
fesi
onde
San
Seba
stia
nse
prob
aba
que
elim
pues
toso
bre
elfie
rro
era
de12
años
ante
-ri
ora
esta
sent
enci
a,y
cont
rala
orde
nex
pres
ade
lm
ism
oR
eyqu
een
juni
ode
aque
lpr
opio
año
man
dono
seex
igie
se,
cuya
proh
ibic
ion
reno
baba
n.6º
.Q
uelo
dela
med
iade
scar
gade
los
buqu
esgr
ande
squ
epr
ente
ndia
San
Seba
stia
npo
rde
cir
que
elpu
erto
era
suyo
yen
term
ino
suyo
,no
era
debi
dapo
rla
dobl
eca
usa
deno
prob
arlo
spr
ivile
-gi
osde
San
Seba
stia
nqu
eel
puer
tofu
ese
suyo
ypr
obar
Ren
teri
ay
Oya
rzun
que
ello
s
eran
libre
sy
note
nudo
sco
ntra
suvo
lunt
ada
desc
arga
rla
mita
dde
sus
ceve
ras
enSa
nSe
bast
ian.
7º.
Que
las
dos
conc
ordi
asen
que
esto
seap
oyab
apo
rSa
nSe
bast
ian
eran
nula
sde
dere
cho.
Nul
ala
deO
yarz
unpo
rque
noer
aco
nsej
oy
elde
ltod
oel
Val
lere
si-
dia
enR
ente
ria.
Nul
ala
deR
ente
ria
porq
uese
echa
bade
ver
que
sus
proc
urad
ores
note
nian
pode
rsu
ficie
nte,
ypo
rque
segu
nde
rech
ono
adqu
iria
nfu
erza
las
tale
spo
stur
asha
sta
que
fues
ense
llada
sco
nel
sello
del
dich
oco
nsej
o.
17.
Esta
sent
enci
aqu
epa
rece
dict
ada
por
la//
just
icia
mis
ma,
ya
laqu
ean
tece
dio
tan
seri
adi
scus
ion
yta
lcon
ocim
ient
ode
caus
a,le
xos
dese
robe
deci
da,d
iom
arge
na
“gra
n-de
sco
ntie
ndas
debo
llici
ose
pele
as,
dedo
nde
sesi
guie
ron
muc
hos
mal
ese
daño
se
robo
se
mue
rtes
eta
lam
ient
osde
viña
so
dem
anza
nale
se
deot
ros
arbo
les”
entr
elo
sdo
spu
eblo
s,si
endo
dene
cesi
dad
elag
reso
ry
deso
bedi
ente
San
Seba
stia
n,a
cuya
sca
u-sa
ssi
nraz
ones
yvi
olen
cias
quer
iapo
ner
coto
elC
onse
joR
eal.
Tris
tere
curs
oa
lafu
erza
,en
tonc
esta
nva
lido
enla
Euro
paen
tera
,m
ucho
mas
enEs
paña
,vi
ctim
aen
aque
llaep
oca
deun
agu
erra
civi
lyfr
atic
ida4
1 ,y
sobr
eto
doen
Gui
puzc
oa,e
ntre
gada
ala
anar
-qu
iay
feud
alid
adde
sus
Pari
ente
s-M
ayor
es42
.
18.P
orbu
scar
med
ioqu
eno
desc
onte
ntas
ea
San
Seba
stia
n,a
quie
npo
rm
uyho
nros
osre
spet
osqu
eria
tene
rgr
ato
Hen
riqu
ese
gund
o,ab
oco
elR
eya
siel
nego
cio
dePa
sage
s,y
divi
dio
elus
ode
sus
agua
sde
supr
opiomotu
enla
man
era
sigu
ient
e:D
ecla
rand
oqu
eel
Puer
toer
asu
yoy
desu
seño
rio,
quis
oqu
elo
usas
enlo
sde
Ren
teri
ay
Oya
rzun
libre
-m
ente
con
navi
ossu
yos
ofle
tado
s,no
sien
dofo
rzad
osa
desc
arga
rna
daen
San
Seba
stia
n.M
assi
fues
een
navi
osfle
tado
spo
rel
los
ypa
rasu
tierr
a,qu
ees
ten
oblig
ados
aju
rar
ello
so
los
mae
stre
sde
los
buqu
esan
telo
sgu
arda
sde
lPu
erto
(que
poni
aSa
nSe
bast
ian)
que
veni
anco
nm
ante
nim
ient
ospa
raR
ente
ria
yO
yarz
un.
Acu
yos
veci
nos
tam
bien
conc
ede
ellib
reus
ode
pesc
ary
dela
pesc
aen
todo
gene
rode
barc
ospr
opio
s.Lo
mis
mo
conc
ede
alo
sde
San
Seba
stia
n,si
nob
ligar
les
ade
clar
acio
nni
pres
enta
cion
algu
na.P
ero
por
quan
to(d
ice)
“la
dich
avi
llade
San
Seba
stia
nes
lam
ejor
villa
que
nos
avem
osen
elnu
estr
ose
ñori
ode
Gui
puzc
oae
que
mas
pert
enec
iaa
nues
tro
serv
icio
que
este
bien
pobl
ada
asi
deco
mpa
ñas
com
oba
stec
ida
dear
mas
eto
das
cosa
squ
ele
son
men
este
rpa
ragu
arda
eam
para
mie
nto
dela
dich
atie
rra
deG
uipu
zcoa
,po
ren
dem
an-
dam
osqu
eto
dobu
que,
asi
naci
onal
com
oex
tran
jero
que
apor
tare
na
Pasa
ges
(exc
ep-
tuad
oslo
sde
Ren
teri
ay
Oya
rzun
ylo
sfle
tado
spo
res
tos
para
sus
abas
tos)
fues
enob
li-ga
dos
ade
scar
gar
alm
enos
lam
itad
desu
carg
apa
raSa
nSe
bast
ian
yla
otra
mita
dlle
-va
rla
dond
equ
isie
sen,
con
tal
que
nofu
ese
aR
ente
ria
yO
yarz
un”.
Fina
lmen
tequ
itoto
daco
ntri
buci
onm
unic
ipal
sobr
eel
fierr
o.Y
decl
aro
(son
sus
pala
bras
)“q
uesi
algu
nde
fect
oas
ide
fech
oco
mo
dede
rech
oen
esta
nues
tra
sent
enci
apu
dier
ese
rpo
rqu
e
Pasa
ia18
05-2
005
IV
35Se
refie
real
cere
alde
lqu
elo
spu
eblo
sde
Gip
uzko
ase
prov
eían
por
vía
mar
ítim
a.36
Hijo
deA
lfons
oX
Iy
deM
aría
dePo
rtug
al,
Pedr
oI
elC
ruel
(133
4-13
69),
rein
óen
laC
oron
ade
Cas
tilla
yLe
ónen
tre
1350
y13
69,
enm
edio
deun
asi
tuac
ión
polít
ica
turb
ulen
tay
deun
apr
ofun
dacr
isis
econ
ómic
a.So
bre
sure
inad
o,P.
Gar
cía
Tora
ño:Elrey
donPedroelCruelysu
mundo
.Mad
rid:
Mar
cial
Pons
,199
6;M
.Bar
rios
:Pedro
IelC
ruel:lanoblezacontrasu
rey.
Mad
rid:
Tem
asde
Hoy
,200
1y
M.d
eSo
roa:PedroIelC
ruel:
unaguerra
civilen
Castilla.
Mad
rid:
Grá
ficas
Espe
jo,
1980
.37
Del
sube
pígr
afe
14pa
saal
16.
38Lo
san
teri
ores
ince
ndio
stu
vier
onlu
gar
en12
78y
1338
,as
olan
dobu
ena
part
ede
laes
truc
tura
urba
nade
laci
udad
alpr
edom
inar
laco
nstr
ucci
ónen
mad
era.
39Pe
sode
cien
libra
s,o
sea,
decu
atro
arro
bas
(en
Cas
tilla
,cu
aren
tay
seis
kilo
gram
os).
40C
uerp
ole
gal
otor
gado
por
Alfo
nso
Xel
Sabi
o.41
Alu
dea
laco
ntie
nda
diná
stic
aca
stel
lano
-leo
nesa
que
enfr
entó
aPe
dro
IelC
ruel
con
suhe
rman
astr
oEn
riqu
ede
Tras
tám
ara,
ala
sazó
nEn
riqu
eII.
Esto
ssu
ceso
sen
J.V
alde
ón:Pedro
IelC
ruelyEnriquede
Trastámara:
¿laprimeraguerra
civilespañola?.
Mad
rid:
Agu
ilar,
2002
.42
Los
mie
mbr
osm
ásde
stac
ados
enla
orga
niza
ción
soci
alde
lte
rrito
rio
gipu
zkoa
no,
sien
dolo
sm
áspr
inci
pale
sde
entr
eun
grup
oun
ido
por
rela
cion
esde
pare
ntes
co,
yen
fren
tado
spr
imer
oen
tre
síy
desp
ués
ala
Her
man
dad
dela
svi
llas
dela
Prov
inci
a.
pudi
ese
ser
impu
gnad
a,no
sde
nues
tro
pode
rio
real
ode
nues
tra
cier
tasa
bidu
ria,
losu
plim
ose
man
dam
osqu
eto
doaq
uest
oqu
een
esta
nues
tra
sent
enci
aes
cont
enid
ose
aas
igu
arda
dopa
rasi
empr
eja
mas
”.La
fech
ade
este
nota
ble
priv
ilegi
ofu
een
Sevi
lla,
a12
deab
rild
e13
76,i
mpo
nien
dola
pena
de20
0du
cado
sal
//co
nsej
ode
sobe
dien
te,q
uese
exte
ndio
en19
deno
viem
bre
de13
77po
rnu
eva
real
cedu
laa
cada
yndi
vidu
oin
frac
-to
r.
19.
He
aqui
elaq
uile
sde
San
Seba
stia
n,co
nqu
eha
venc
ido
tant
opl
eito
cont
rape
rso-
nas
part
icul
ares
yco
ntra
los
pueb
los
que
bord
anes
taen
sena
da,l
lega
ndo,
segu
nas
egu-
ra,
a40
las
exec
utor
ias
ensu
favo
r.A
naliz
ado
com
oes
debi
dopa
rain
form
ara
SuM
ajes
tad
este
priv
ilegi
o,qu
ella
mo
sent
enci
aH
enri
que
II,se
cono
cequ
een
quan
tose
apar
tade
lave
rdad
era
sent
enci
ade
suA
udie
ncia
Rea
l,ot
rota
nto
seap
arta
dela
rect
aju
stic
ia.
No
enva
lde
nom
enci
ona,
niex
trac
ta,
segu
nlo
hace
lase
nten
cia,
los
docu
-m
ento
sy
razo
nes
enqu
ese
fund
a.N
oen
vald
ere
mat
ael
priv
ilegi
oco
nla
salv
agua
rdia
desu
plir
con
elpo
deri
ore
allo
sde
fect
osde
fech
oo
dede
rech
o,po
deri
oqu
epo
rfo
rtu-
naco
ntin
üaen
los
mon
arca
ssu
bces
ores
deH
enri
que
IIpa
raen
dere
zar
con
suci
erta
sabi
duri
alo
que
este
pudo
desa
cert
ar.Y
sien
algu
node
tant
ospl
eito
shu
bies
epr
esen
-ta
doR
ente
ria
aque
llase
nten
cia,
que
orig
inal
yace
ensu
arch
ivo
desc
onci
dade
todo
s(d
equ
epo
seem
osco
pia
inte
gra
ennu
estr
aco
lecc
ion
dipl
omat
ica)
pare
ceim
plos
ible
nohu
bies
em
ovid
olo
sSu
prem
osTr
ibun
ales
aun
aco
nsul
taa
quie
npu
dies
ere
stitu
irlo
sde
rech
osde
las
part
esa
suju
sto
fiel.
Porq
ueha
bien
do//
sido
,ge
nera
lmen
teha
blan
do,
tan
grav
osas
las
mer
cede
s43
henr
riqu
eñas
,nin
guna
hate
nido
tan
fune
stas
resu
ltas
com
ola
pres
ente
,que
enel
fond
ono
esot
raco
saqu
eun
am
erce
dde
aque
llas,
yas
icom
ose
les
cono
ceun
rem
edio
lega
len
cier
tas
yde
term
inad
asci
rcun
stan
cias
,es
debu
scar
para
esta
,y
con
tant
om
asm
otiv
oqu
anto
enla
sac
tual
esci
rcun
stan
cias
del
dia,
lexo
sde
apro
vech
ara
indi
vidu
oal
guno
,es
una
publ
ica
cala
mid
ad.
20.
Enef
ecto
,su
geta
ndo
elre
xist
rode
los
guar
das
pues
tos
por
San
Seba
stia
n,to
dobu
que
nosu
yo,e
lPue
rto
virt
ualm
ente
qued
ode
San
Seba
stia
n,y
este
esel
orig
ende
suab
ando
no,
dequ
ees
tos
mis
mos
guar
da-p
uert
osha
nsi
do,
com
oha
rem
osve
r,lo
sor
ga-
nos.
Suge
tand
oel
com
erci
oa
tale
str
abas
,tod
oel
nava
rro
yar
agon
esbu
sco
prog
resi
va-
men
tela
liber
tad
deB
ayon
a,y
por
huir
dePa
sage
spr
efir
ioSa
nJu
ande
Luz
yha
sta
Bur
deos
,y
esta
sci
udad
es,
enes
peci
alla
prim
era,
que
nopo
dian
hace
rflo
reci
ente
sm
ucha
sfr
anqu
icia
sde
sus
sobe
rano
s,la
sha
elev
ado
elco
mer
cio
espa
ñol
huid
ode
las
exto
rsio
nes
ytir
ania
squ
eSa
nSe
bast
ian
exer
cio
desd
een
tonc
esen
Pasa
ges,
ata
lgr
ado
deop
ulen
cia
que
noha
yen
nues
tra
peni
nsul
ana
daco
mpa
rabl
e.R
ente
ria,
que
llego
ase
run
apo
blac
ion
num
eros
ay
tan
com
erci
ante
que
cont
aba
en40
barc
osm
asde
400
mar
iner
osve
cino
ssu
yos,
esun
mon
ton/
/de
esco
mbr
os.Y
los
dos
Pasa
ges,
que
casi
seig
uala
ron
con
ella
,so
nm
asin
felic
esto
davi
a.Pr
ivile
gio
que
oblig
aa
lleva
rm
edia
carg
ade
todo
buqu
eex
trañ
oa
cier
topu
eblo
yve
daex
pres
amen
tequ
ela
otra
mita
dse
lleve
aot
rode
term
inad
o,no
pare
cetie
nela
sola
mir
ade
hace
rflo
reci
ente
alpr
imer
o,m
ira
que
pudi
era
ser
muy
polit
ica
ym
uysa
na,s
ino
laex
pres
avo
lunt
adde
hace
rin
feliz
yde
ruin
cond
icio
nal
segu
ndo;
yes
tam
ira,
ensi
iniq
uay
que
noca
bia
enel
gene
roso
cora
-zo
nde
Hen
rriq
uese
gund
o,es
impo
sibl
eno
fues
eun
am
anio
bra
del
espi
ritu
depa
rtid
ode
que
sobr
anex
empl
osen
esto
sen
rred
ados
litig
ios,
yde
que
fue
vict
ima
lana
cion
enge
nera
len
tonc
es,
ycu
yas
desa
stro
sas
resu
ltas
seoc
ulta
ron
ento
nces
alR
ey,
com
oa
noso
tros
ahor
ael
mov
ilqu
ele
arra
nco
tan
inop
ortu
nopr
ivile
gio.
21.
Entr
eta
nto
San
Seba
stia
n,ya
con
tal
egid
e44 ,
real
izab
asu
antig
uapr
eten
sion
dese
rel
unic
odu
eño
dela
sag
uas
dePa
sage
s,y
com
ose
las
disp
utas
eFu
ente
rrab
ia,c
uyos
ter-
min
osba
ñaba
nen
tan
cons
ider
able
porc
ion,
lasu
scito
unen
cona
dolit
igio
,pa
racu
yofe
neci
mie
nto
en13
96vi
noel
Solo
n45
deG
uipu
zcoa
,do
nG
onza
loM
oro4
6 ,en
tonc
esco
rreg
idor
47en
Viz
caya
.Q
uien
fund
ando
seen
elpr
ivile
gio
deSa
nSe
bast
ian,
decl
aro
juri
sdic
ion
suya
quan
toel
agua
del
mar
cubr
iaen
sum
ayor
crec
ient
e;se
nten
cia
que
conf
irm
ola
Rea
lPro
visi
onda
daen
Ylle
scas
//a
7de
mar
zode
1399
.Com
ono
obst
ante
Fuen
terr
abia
labr
ase
mas
casa
sde
ntro
deaq
uello
slim
ites
haci
asu
Pasa
ges,
hubo
vari
asse
nten
cias
dela
Prov
inci
a,y
final
men
tela
com
prom
isar
iade
don
Mar
tinG
arci
ade
Lizo
na48
de20
deab
ril
de14
55,
enqu
eco
nfir
mo
lade
ldo
ctor
Mor
o.M
aspa
raqu
ese
cono
zca
con
quan
toar
tific
ioy
polit
ica
proc
edia
siem
pre
San
Seba
stia
n,es
dead
vert
irqu
een
lapr
imer
ase
nten
cia
cont
raFu
ente
rrab
iaen
que
sela
excl
uyo
del
Puer
toy
sem
ando
que
las
casa
sed
ifica
das
enlo
que
baña
basu
scr
ecie
ntes
paga
sen
cier
toca
non
yno
seed
ifica
sede
nueb
osi
nex
pres
alic
enci
a,fa
llola
Prov
inci
aqu
eam
bas
cosa
sfu
esen
por
mita
dde
San
Seba
stia
ny
Ren
teri
a.C
omo
quie
raqu
ese
pron
unci
oas
ien
laJu
nta
Gen
eral
49de
14de
juni
ode
1453
,te
nida
enes
taul
tima
villa
,y
pres
idid
apo
rsu
alca
l-de
.A
sise
rvia
na
sus
inte
rese
sco
mun
esda
ndo
una
pesa
dale
yal
com
unri
val.
Mas
yaim
pues
taes
tale
y,en
las
otra
sdo
sse
nten
cias
conf
irm
ator
ias
dela
sJu
ntas
Prov
inci
ales
50
deV
illaf
ranc
a,a
5de
dici
embr
ede
lm
ism
o14
53,
yen
Dev
aa
27de
may
ode
1454
,se
enm
endo
lapr
imer
ase
nten
cia,
decl
aran
doqu
eel
cano
nde
los
cinc
om
arav
edis
sepa
gase
solo
aSa
nSe
bast
ian,
yso
loSa
nSe
bast
ian
hubi
ese
deda
rla
licen
cia
para
los
nuev
osed
ifici
os,
rese
rvan
doa
Ren
teri
asu
dere
cho
asa
lvo
sien
esto
//se
crei
aag
ravi
a-da
.D
ees
tem
odo
iba
San
Seba
stia
nsu
bdiv
idie
ndo
las
acci
ones
yco
mpl
etan
dopa
soa
paso
supr
oyec
toen
odio
desu
mas
tem
ible
riva
l,od
ioqu
eun
aju
sta
ysa
bia
prov
iden
-ci
ade
Hen
riqu
eIII
51ha
bia
encr
udec
ido
alo
sum
oy
aunq
uepo
coco
noci
da,e
sel
alm
ade
toda
laco
nduc
tade
aque
llaC
iuda
den
rela
cion
alPu
erto
.
Pasa
ia18
05-2
005
IV
I
43C
once
sion
esre
ales
otor
gada
sen
func
ión
deun
ade
term
inad
aco
yunt
ura
polít
ica.
44Pr
otec
ción
nom
ater
ial
sum
inis
trad
apo
ral
guie
no
por
algo
.45
Uno
delo
s“S
iete
Sabi
osde
Ate
nas”
.Si
glo
sext
oan
tes
deC
rist
o.46
Gon
zalo
Mor
ode
sem
peñó
unla
rgo
perí
odo
deoc
upac
ión
del
carg
ode
corr
egid
ory
veed
oren
tierr
asva
scas
(139
4-14
27),
cele
brán
dose
bajo
supr
esid
enci
ala
céle
bre
Junt
ade
Get
aria
(6-7
-139
7)en
laqu
ese
acor
-dó
lare
dacc
ión
del
Nue
voC
uade
rno
deO
rden
anza
sde
laH
erm
anda
dde
Gip
uzko
a.47
Del
egad
ore
al,
repr
esen
taal
Rey
enla
Prov
inci
a,te
nía
prim
era
inst
anci
aju
dici
al,
así
com
oel
segu
ndo
grad
ode
apel
ació
nen
laju
stic
iatr
asel
fallo
del
alca
lde.
48M
artín
Gar
cía
deLi
cona
fue
unaf
amad
ole
trad
ode
lsig
loX
V,de
stac
ando
supa
pelc
omo
cons
ejer
ode
los
reye
sca
stel
lano
Juan
II,En
riqu
eIV
ylo
sR
eyes
Cat
ólic
os.S
uhi
ja,M
aría
Sanc
hez,
fue
lam
adre
deSa
nIg
naci
ode
Loio
la.
49R
euni
ónde
las
villa
sgi
puzk
oana
spa
ratr
atar
asun
tos
dein
cum
benc
iapr
ovin
cial
,a
cele
brar
defo
rma
itine
rant
edo
sve
ces
alañ
oen
tre
toda
sla
squ
eco
mpo
nían
suH
erm
anda
d,du
rant
eun
perí
odo
apro
xim
ado
de5
días
.50
Las
Junt
asG
ener
ales
tam
bién
sede
nom
inab
ande
esta
man
era.
51R
eyde
Cas
tilla
yLe
ónen
tre
1379
y14
06.
Para
cono
cer
sure
inad
o,F.
Suár
ezB
ilbao
:EnriqueIII,1390-1406.
Pale
ncia
:D
iput
ació
nPr
ovin
cial
,19
94.
22.E
ste
mem
orab
leso
bera
nopo
run
priv
ilegi
oda
doen
Sego
via
a2
deag
osto
de14
01,
perm
itio
que
los
com
erci
ante
sna
varr
ospu
dies
enha
cer
suco
ntra
taci
onde
sde
Ren
teri
ay
elPu
erto
dePa
sage
s(q
uere
petid
asve
ces
llam
ade
esta
villa
)co
nla
spr
opia
sfr
anqu
e-za
squ
elo
haci
ande
sde
San
Seba
stia
n,cu
yopu
erto
era
aspe
roy
pelig
roso
enm
ucha
sm
aner
as,
yen
elqu
eha
bian
reci
bido
muy
gran
des
daño
s52 ,
prov
iden
cia
equi
tativ
aa
lapa
rqu
epo
litic
a,pe
roqu
em
enos
caba
bam
ucho
los
inte
rese
sde
San
Seba
stia
n.Po
rque
envi
rtud
deva
rios
dipl
omas
,de
sde
elpr
imer
ode
don
Sanc
ho53
,es
pedi
doen
Pale
ncia
a8
dedi
ciem
bre
de12
86,
esta
bara
dica
doex
clus
ivam
ente
este
com
erci
oen
San
Seba
stia
n,di
spen
sand
olo
ensu
spr
opia
sm
erca
deri
asde
lde
rech
ode
adua
na(d
iezm
ovi
ejo)
que
intr
odux
oA
lons
oel
Sabi
o54 ,
yde
toda
sla
sot
ras
gabe
las5
5qu
efu
esen
post
e-ri
ores
aSa
nFe
rnan
do56
,po
rse
para
rlo
deB
ayon
ay
reco
ncen
trar
loen
Cas
tilla
.Yco
mo
por
elas
ient
ode
Ren
teri
ay
lasu
peri
orbo
ndad
desu
puer
toy
may
orpr
oxim
idad
aN
avar
ra,
vies
eSa
nSe
bast
ian
que
lare
cien
team
plia
cion
deaq
uella
grac
iaib
aa
dom
i-ci
liar
yfix
aren
suri
val
tan
impo
rtan
tetr
ato,
puso
enac
cion
toda
ssu
sm
anio
bras
para
desp
ojar
lade
lPu
erto
,y
mul
tiplic
opo
rel
orga
node
los
guar
das
dees
tey
con
lasa
lva-
guar
dia
delp
rivi
legi
ode
Hen
riqu
ese
gund
o,la
sve
xaci
ones
que
apun
tare
mos
opor
tuna
-m
ente
,pa
raqu
eso
brep
ujan
doaq
uella
sve
ntaj
ashi
cies
enpr
efer
ible
ssu
sm
uros
endo
nde
nose
pade
cian
.
23.E
nes
tos
apur
os,y
noha
lland
oR
ente
ria
med
iole
galp
ara
salv
agua
rdar
sus
dere
chos
yha
cer
vale
rsu
razo
n,am
anci
lloes
tay
noac
laro
elot
ro,
valie
ndos
ede
lavi
vafu
erza
yde
nolic
itos
auxi
lios
que
leat
rajo
por
ento
nces
,otr
opo
dero
soen
emig
oen
lana
cien
-te
prov
inci
ade
Gui
puzc
oa,
alm
odo
que
ladu
reza
con
que
habi
atr
atad
oa
sus
extr
a-m
ural
es,l
acr
eoen
sus
antig
uos
veci
nos
unos
irre
conc
iliab
les
cont
rari
os.D
eaq
uiaq
ue-
llos
albo
roto
sy
sang
rien
tas
lides
,los
ayun
tam
ient
osde
gent
esha
sta
dela
sna
cion
esal
e-da
ñas
yel
invo
car
alo
sPa
rien
tes
May
ores
yso
lari
egos
(aqu
iene
sco
nven
iaen
gran
man
era
esto
sbu
llici
os),
yde
aqui
ellle
gar
casi
aro
mpe
rse
lana
cien
teH
erm
anda
dde
Gui
puzc
oa57
por
laim
puni
dad
que
sem
ejan
tes
exce
sos
sepr
omet
ian
enlo
sul
timos
ypr
ocel
osos
años
deH
enrr
ique
IV58
.//
24.
Gui
puzc
oa,
con
ello
able
finde
cort
arlo
s,pu
doco
nseg
uir
seqü
estr
arel
Puer
toy
tom
arre
hene
sde
todo
s,“m
asan
tes
ovie
ron
dem
orir
enpo
cotie
mpo
deen
tre
amas
par-
tes
fast
anu
mer
ode
cien
hom
bres
prin
cipa
les
dela
sdi
chas
villa
se
prov
inci
as,
alle
nde
dese
habe
rfe
cho
eco
met
ido
entr
ela
sdi
chas
part
esin
finito
sy
enor
mes
robo
se
tom
are
furt
osde
bien
ese
quem
asde
casa
se
atal
amie
ntos
dehe
reda
des,
eto
doa
caus
ae
sobr
era
zon
dela
juri
sdic
ion
delP
uert
oe
agua
eri
bera
dem
arlla
mad
oel
Pasa
ge”.
Esto
sat
enta
dos
fuer
anlo
squ
epu
dier
onda
rca
usa
aqu
ela
Her
man
dad
seen
trom
etie
seen
tal
nego
cio
com
oca
sode
que
debi
aco
noce
r.
25.E
nef
ecto
,jun
tase
gun
cost
umbr
een
elca
mpo
deU
sarr
aga
en5
dem
ayo
de14
7559
,co
nvin
oen
dete
rmin
ares
teas
unto
por
via
deco
mpr
omis
oy
nom
bro
juec
esa
Joan
nes
Mar
tinez
deR
ada
ya
Mig
uelS
anch
ezde
Uga
rte,
aque
lvec
ino
deFu
ente
rrab
ia,y
este
deSa
nSe
bast
ian;
veci
ndad
que
nolo
sco
nstit
uia
muy
impa
rcia
les.
Ello
str
axer
onpo
ras
eso-
res
desd
eSa
lam
anca
alo
sdo
ctor
esJu
ande
Vill
ay
Gon
zalo
deV
illad
iego
,lo
squ
ales
endi
vers
osdi
as,
acep
tado
elco
mpr
omis
o,hi
cier
onsu
jura
men
toso
bre
elm
ism
oC
orpu
sD
omin
i60
enla
ygle
sia
deSa
nB
arto
lom
ede
Vid
ania
,a
pres
enci
ade
laJu
nta
Prov
inci
al.
Hec
havi
sta
ocul
ar,p
asea
doel
Puer
toy
mar
alta
(¿es
topa
ra//
que?
)yco
stas
delr
ioy
tie-
rras
delo
spu
eblo
sde
ladi
sput
a,em
plaz
aron
ante
sila
spa
rtes
.A
cuyo
spr
ocur
ador
es,
que
sepr
esen
taro
nco
nlo
sm
asam
plio
spo
dere
s,de
clar
aron
que
sibi
enel
proc
eso
esta
-ba
conc
luid
o,pe
roqu
eno
habi
endo
segu
arda
doen
ella
sfo
rmal
idad
esde
trat
ados
,pu
blic
acio
nde
prob
anza
s,et
c.,
sise
conv
enia
nen
ello
toda
via,
pron
unci
aria
nsu
sen-
tenc
ia.F
uele
sco
nced
ido
ype
dida
esta
,yen
tonc
esla
pron
unci
aron
com
oju
eces
arbi
tros
nom
brad
ospo
rla
spa
rtes
yco
mis
ario
sde
las
Prov
inci
as,
yes
tos
fuer
onlo
sfa
llos:
1º.S
erel
Puer
tolib
rey
nopr
opio
deni
ngun
ade
las
part
es,y
que
asia
mba
spo
dian
usar
deel
con
sus
naos
,en
trar
ysa
lir,
pesc
ar,
etc.
.
2º.
Ser
laju
ridi
cion
civi
ly
crim
inal
ym
ero-
mix
toim
peri
ode
San
Seba
stia
n,de
sde
elbo
cal
hast
aM
olin
ao,
yde
sde
aqui
enqu
anto
seex
tiend
esu
juri
dici
onpo
rtie
rra
firm
e,ex
epto
slo
sve
cino
sy
nave
sde
Ren
teri
a.
3º.
Que
San
Seba
stia
npo
nga
coge
dore
sca
daañ
opa
ralo
str
ibut
osde
lPu
erto
.Q
ueno
siga
cobr
ando
elde
calla
ge61
,pu
esno
tiene
titul
osu
ficie
nte.
Que
los
deR
ente
ria
yO
yarz
ungo
zen
deto
das
sus
exen
cion
es.Q
ueso
lose
cobr
enlo
sde
rech
osim
pues
tos
por
los
Rey
es,
oqu
elo
sR
eyes
impo
ngan
,pa
raqu
elo
sex
tran
gero
sno
sere
trai
gan
deve
nir,
yqu
eso
lose
//co
bren
los
que
detie
mpo
inm
emor
ial
esta
npu
esto
s.
Pasa
ia18
05-2
005
IV
II
52Su
bray
ado
enel
orig
inal
.53
Enel
borr
ador
,Var
gas
Ponc
ees
crib
ió“S
anch
oel
Bra
bo”.
Setr
ata
deSa
ncho
IV(1
258-
1295
),re
yde
Cas
tilla
yLe
ónqu
eal
canz
óel
tron
oen
1284
.Al
resp
ecto
,J.
Cor
ia:Reinado
deSancho
IV(1284-1295).
Pale
ncia
:A
retu
sa,
2004
;J.M
.N
ieto
:Sancho
IV,1284-1295.
Pale
ncia
:D
iput
ació
nPr
ovin
cial
,19
94.
54A
lfons
oX
elSa
bio
(122
1-12
84).
Para
prof
undi
zar
ensu
obra
yre
inad
oso
nre
com
enda
bles
,F.P
érez
:AlfonsoX,elSabio
.Mad
rid:
Stud
ium
Gen
eral
is,1
997;
J.V
alde
ón:A
lfonsoXelSabio:
laforjade
laEspaña
moder-
na.
Mad
rid:
Tem
asde
Hoy
,20
03;
M.
Gon
zále
z:AlfonsoXelSabio:
historiade
unreinado,
1252-1284.
Bur
gos:
LaO
lmed
a,19
99.
55G
rava
men
oca
rga.
56Fe
rnan
doIII
elSa
nto
(119
8-12
52).
Veá
se,
C.
Ros
:Fernando
IIIelSanto.
Sevi
lla:
Cab
ildo
deC
apel
lane
sR
eale
s,19
90y
P.C
eldr
án:Fernando
IIIelSanto.
Mad
rid:
Min
iste
rio
deC
ultu
ra,
1980
.57
Art
icul
ada
ento
rno
alC
uade
rno
deO
rden
anza
sde
1397
,la
Her
man
dad
deG
ipuz
koa
supu
soel
agru
pam
ient
oen
torn
oa
unas
leye
sco
mun
esde
las
villa
sde
lapr
ovin
cia.
Con
oció
grav
esvi
cisi
tude
sen
suac
onte
-ce
rde
riva
das
dela
com
plic
ada
coyu
ntur
apo
lític
aen
laqu
ees
taba
inm
ersa
laPr
ovin
cia
(gue
rras
deba
ndos
,en
fren
tam
ient
osen
tre
las
prop
ias
villa
s).
58En
riqu
eIV
elIm
pote
nte
rein
óen
tre
1454
y14
74.
Sobr
esu
figur
ay
sure
inad
o,ve
ase
fund
amen
talm
ente
,J.
Cal
vo:EnriqueIV
elImpotenteyelfinalde
unaépoca.
Bar
celo
na:
Plan
eta-
De
Ago
stin
i,19
97.
59La
sJu
ntas
Part
icul
ares
deG
ipuz
koa
sere
unía
nen
las
cam
pas
deU
sarr
aga
(Bid
ania
)y
deB
asar
te(A
ntzu
ola)
con
mot
ivo
deci
rcun
stan
cias
exce
pcio
nale
squ
eac
onse
jara
nel
acue
rdo
yla
vota
ción
dela
svi
llas
repr
e-se
ntad
asen
Junt
as,
enas
unto
squ
eno
podí
anes
pera
rha
sta
laco
nvoc
ator
iaor
dina
ria
dela
sJu
ntas
Gen
eral
es.
60Su
bray
ado
enel
orig
inal
.61
Callage
omollage
.Es
teim
pues
toap
licad
oso
bre
lam
erca
ncia
carg
ada
ode
scar
gada
debí
ade
stin
arse
alm
ante
nim
ient
ode
los
mue
lles.
(De
ahímollage
;en
eusk
ara,
segu
ram
ente
deri
vado
del
gasc
ón,kaia
;de
ahí
callage
.En
fran
cés:quai
).Pa
raco
noce
rla
tota
lidad
delo
sim
pues
tos
pedi
dos
enel
Puer
tode
Pasa
ia,
Gip
uzko
ako
Art
xibo
Oro
korr
a-A
rchi
voG
ener
alde
Gip
uzko
a,JD
SM20
,13,
enel
que
Sera
pio
Muj
ika
real
iza
una
copi
ade
la“R
elac
ión
dela
sre
ntas
que
San
Seba
stiá
nco
brab
aen
elPu
erto
dePa
saje
sa
prin
cipi
osde
lsi
glo
XV
II”.
4º.
Con
firm
aron
enqu
anto
ace
vera
s62
elpr
ivile
gio
deH
enrr
ique
II,cu
yas
cond
icio
nes
dem
anife
stac
ion,
jura
men
toe
inst
rum
ento
spu
blic
osha
bian
deha
cer
cons
tar
los
deR
ente
ria
ante
los
guar
da-p
uert
osno
mbr
ados
por
San
Seba
stia
n.Pe
roqu
ela
proh
ivic
ion
delle
bar
lam
edia
carg
ade
los
buqu
esex
tran
gero
sa
Ren
teri
a,no
seen
tend
iese
con
Oya
rzun
,a
dond
ele
squ
edab
alib
erta
dde
pode
rla
cond
ucir
yve
nder
.
Tal
fue
lasu
bsta
ncia
delo
man
dado
,ab
solv
iend
oal
cons
ejo
deSa
nSe
bast
ian
dere
s-po
nder
por
los
caso
squ
eda
ban
mot
ivo
ala
squ
exas
,y
que
Ren
teri
are
pitie
seen
juic
ioco
ntra
los
part
icul
ares
,yen
quan
tolo
sju
eces
nopr
onun
ciar
on,d
exan
doa
salv
oel
dere
-ch
ode
las
part
es.
26.
De
aque
llos
que
inte
rpre
taro
nde
prop
iaau
tori
dad
yre
stri
ngie
ron
yam
plia
ron
los
priv
ilegi
osre
ales
,se
cono
cesu
apas
iona
dopr
oced
erco
nso
lola
irri
tant
ecl
ausu
lade
lam
edia
desc
arga
,en
que
Ren
teri
aun
icam
ente
qued
aba
depe
ory
serv
ilco
ndic
ion.
Ypa
raco
nven
cers
ede
que
eran
inut
iles
tan
repe
tidas
decl
arac
ione
sde
ser
elPu
erto
deso
loel
Rey
,y
suen
trad
ay
pesc
alib
re,
etc.
,ba
sta
refle
xion
arqu
epo
nien
dolo
sgu
ardi
asSa
nSe
bast
ian,
exer
cien
does
tala
juri
sdic
ion
ysi
endo
sus
sate
lites
los
que
debi
anca
lific
arla
lexi
timid
ady
sufic
ienc
iade
los
pape
les,
//de
hech
oel
puer
toqu
edab
ade
San
Seba
stia
ny
San
Seba
stia
nen
prop
orci
onde
repe
tirla
snu
nca
inte
rrum
pida
s,au
nque
siem
pre
proh
ivid
asex
acci
ones
,ape
sar
dees
tay
deto
das
las
ante
rior
esse
nten
cias
.No
enva
lde
las
cons
intio
esta
Ciu
dad,
alpa
soqu
eR
ente
ria
apel
o,y
enta
nto
los
desa
stre
sco
ntin
ua-
ron
con
elri
gor
dean
tes.
Loqu
aldi
om
arge
na
que
en14
77,a
8de
may
o,la
prov
inci
ade
Gui
puzc
oaju
nta
enV
erga
ra,
escr
ibie
sea
los
nuev
osR
eyes
Cat
olic
osun
ase
ntid
aca
rta
enqu
ere
laci
ona
aque
llos
mal
es,
ypi
den
nose
oyes
enlo
sre
curs
osin
terp
uest
ospo
rR
ente
ria
ensu
Aud
ienc
iaR
eal,
nole
sva
liese
loqu
epu
dies
ente
ner
impe
trad
o;an
tes
bien
,qu
ese
lleba
sea
puro
yde
bido
efec
toel
fallo
delo
sdo
ctor
esde
Sala
man
ca.
27.
Esdi
gno
deac
lara
rqu
alfu
ese
eles
piri
tuqu
em
ovio
ala
naci
ente
Prov
inci
apa
rade
clar
arse
por
San
Seba
stia
n,qu
ando
esin
duda
ble
que
circ
unsc
ribi
endo
eltr
ato
aun
solo
punt
o,er
ael
lam
uype
rjud
icad
a.N
opo
rque
sehi
ries
en,
com
oen
efec
tose
hier
eny
barr
enan
con
sem
ejan
tees
tanc
oy
priv
ilegi
olo
squ
ede
spue
slla
mo
sus
Fuer
os(q
uese
mej
ante
squ
imer
icos
mon
stru
osno
seha
bian
imag
inad
oto
davi
a),
sino
porq
ue,
coar
-ta
dala
liber
tad
natu
rald
elco
mer
cio,
elqu
equ
edas
eau
tori
zado
mon
opol
ista
impo
ndri
aa
los
dem
asvo
lunt
ario
sgr
avam
enes
63.//
28.V
aria
spu
es,
fuer
onla
sur
gent
esca
usas
deaq
uella
pred
ilecc
ion.
Enes
taep
oca
era
Gui
puzc
oapr
esa
dela
mas
com
plet
ay
desa
stro
saan
arqu
ia.
Sues
casa
pobl
acio
ny
elco
rtis
imo
num
ero
desu
spe
queñ
asvi
llas
esta
ban
deco
ntin
uoex
pues
tas
ala
svi
olen
cias
desu
sPa
rien
tes
May
ores
,que
ala
som
bra
desu
sca
sas
fuer
te,d
esu
spo
bres
riqu
ezas
,yde
lab
ando
noco
nqu
ela
naci
on,
llam
ada
habi
ado
ssi
glos
ala
sri
cas
conq
uist
asde
las
ping
ües
llanu
ras
deA
ndal
ucia
,m
irab
aes
tas
este
rile
stie
rras
,la
teni
anso
juzg
ada
mis
e-ra
blem
ente
.Ysi
enla
Euro
paen
tera
por
loba
rbar
ode
lsi
stem
afe
udal
,y
enEs
paña
por
las
turb
ulen
cias
casi
noin
terr
umpi
das
desd
edo
nSa
ncho
elB
rabo
,ab
unda
naq
uella
sca
mpa
ñias
deho
mbr
esde
fierr
oqu
evi
vian
derr
aman
dola
sang
rede
los
otro
s;en
Gui
puzc
oaca
siex
clus
ivam
ente
noha
bia
otra
pobl
acio
nqu
ela
daes
tos
pequ
eños
des-
pota
s,es
timad
osno
bles
porq
uede
sdeñ
aban
elno
ble
culti
vode
latie
rra.
Hen
rriq
ueIV
queb
ro,s
ino
apur
osu
sfu
erza
s,tr
abaj
ando
loab
lem
ente
para
que
unos
tiran
osta
nsu
bal-
tern
osno
llega
sen
aco
brar
los
brio
sde
los
que
por
dem
asia
dopo
dero
sos
yano
alca
n-za
baa
suge
tar
enla
sot
ras
prov
inci
asde
Cas
tilla
.Mod
oco
nduc
ente
para
elfo
men
tode
Gui
puzc
oa,c
uya
mar
itim
ay
talq
ualp
obla
cion
inte
rna
empe
zaba
na
figur
ar.M
aslo
que
com
plet
oob
rata
ngr
ande
//y
lam
ayor
que
enel
lasu
cedi
era
fue
laco
nsol
idac
ion
desu
Her
man
dad,
dela
Her
man
dad,
aque
lut
ilisi
mo
esta
blec
imie
nto
que
desd
e13
00es
taba
reco
men
dado
por
los
mon
arca
sca
stel
lano
spa
rato
dos
sus
pueb
los,
yqu
ede
sde
1397
Hen
rriq
ueIII
quis
oin
trod
ucir
enG
uipu
zcoa
con
una
cons
tituc
ion
muy
sens
ata,
pero
que
hast
alo
sul
timos
años
deH
enri
que
IVno
sepu
dolla
mar
esta
blec
ida
yfix
ade
una
vez.
29.
Ento
nces
mis
mo
era
tal
lapr
epot
enci
ade
los
Pari
ente
s-M
ayor
esqu
eba
lanc
eaba
n,qu
ando
men
os,
las
debi
les
fuer
zas
dela
naci
ente
Prov
inci
a,ne
cesi
tand
ola
abu
scar
seva
ledo
res.
Nin
guno
esta
baen
prop
orci
onde
serl
oco
mo
San
Seba
stia
n,pu
eblo
elm
asan
tiguo
deG
uipu
zcoa
,as
ico
mo
elpr
imer
oen
opul
enci
ay
recu
rsos
,pu
eblo
mur
ado
yco
nun
fuer
om
unic
ipal
muy
com
plet
oy
enco
mpl
eta
obse
rvan
cia
desd
em
edia
dos
del
sigl
oX
II.Pe
rode
esto
mis
mo
naci
anla
sdi
ficul
tade
sde
que
sepr
esta
sea
ser
dela
Her
man
dad.
Pues
sipo
rsu
sm
uros
yva
ler
note
mia
com
olo
sde
mas
elpo
deri
ode
los
Pari
ente
-May
ores
,po
rca
pitu
loex
pres
ode
sus
fuer
osle
conc
edie
ron
los
Rey
esla
grac
iade
noab
ando
nar
aque
llos
sus
mur
os,
niir
enhu
este
nica
valg
ada.
Para
que
lore
nun-
cias
evo
lunt
aria
men
tey
dies
eau
xilio
ala
Her
man
dad,
proc
urab
aes
taco
nten
tarl
e,y
nolo
cons
igui
oco
mpl
etam
ente
hast
ael
//15
deab
rild
e14
59,e
poca
dela
verd
ader
ain
cor-
pora
cion
deSa
nSe
bast
ian6
4 .En
tonc
esvi
nier
ondi
puta
dos
desd
ela
Junt
ade
Tolo
saco
nel
cele
bre
Dom
enjo
nG
onza
lez
deA
ndia
65y
pact
aron
que
sedi
esen
reci
proc
oso
corr
o,no
loco
nsin
tiend
oSa
nSe
bast
ian
sino
por
espa
cio
de20
años
yte
nien
dolo
Gui
puzc
oapo
rgr
andi
cha
yob
ligan
dose
alta
nto
noem
barg
ante
lacl
ausu
lade
lqu
ader
no(d
erog
a-ci
onile
gal,
yso
lolic
itaal
Rey
que
prom
ulgo
esta
sor
dena
nzas
)ni
otro
uso
yco
stum
-br
e66 .
30.Y
aes
tade
scub
iert
ala
clab
ede
lfav
orde
Gui
puzc
oaco
ntra
Ren
teri
a:po
rque
nece
si-
taba
deSa
nSe
bast
ian
com
oel
mas
pode
roso
cont
ralo
sPa
rien
tes-
May
ores
,cu
yasu
ge-
cion
era
elpr
inci
pal
yac
aso
unic
oob
geto
desu
inst
ituto
.Yen
cons
ider
acio
na
esto
,de
sde
este
dia
tubo
elpr
imer
voto
ylu
gar
enla
sJu
ntas
,co
nto
dode
ser
delo
sul
timos
pueb
los
que
sehe
rman
aron
.Ypo
rque
Ren
teri
a,a
true
que
deco
nser
var
sude
rech
oy
en
Pasa
ia18
05-2
005
IV
III
62C
erea
les.
Ver
nota
35.
63En
este
punt
om
uest
raV
arga
sPo
nce
sura
dica
lop
osic
ión
alsi
stem
afo
ral,
ysu
enco
nada
defe
nsa
del
libre
com
erci
opo
ren
cim
ade
cual
quie
rco
ntro
lm
onop
olis
tade
laac
tivid
adec
onóm
ica.
64Se
refie
rea
lain
corp
orac
ión
deD
onos
tiaa
laH
erm
anda
dde
Gip
uzko
a,or
gani
zaci
ónpo
lític
aqu
e,co
mo
hem
osdi
cho,
com
enza
baa
artic
ular
terr
itori
alm
ente
eles
paci
opr
ovin
cial
.65
Nac
ido
enTo
losa
apr
inci
pios
del
sigl
oX
V,de
stac
óen
tre
sus
coet
áneo
spo
rsu
sde
stac
ados
serv
icio
sa
favo
rde
lale
galid
adde
laH
erm
anda
dde
Gip
uzko
afr
ente
alo
sde
sman
esba
nder
izos
.Fu
eno
mbr
ado
escr
iba-
nom
ayor
deJu
ntas
,m
urie
ndo
ensu
villa
nata
len
1489
.66
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
inve
tera
dood
ioco
ntra
elri
val
que
selo
usur
paba
,se
alio
con
aque
llos
odio
sos
Pari
ente
s-M
ayor
es.
Asi
todo
sex
trav
iand
ose
delo
slim
pios
send
eros
dela
just
icia
,se
m-
brab
anno
civa
ses
pina
sen
los
desu
proc
eder
.
31.
Elde
laC
iuda
dlo
gro
otro
docu
men
toqu
epr
ueba
mas
ym
aslo
que
hem
osob
ser-
vado
dequ
anta
era
suan
sia
deve
jar
aR
ente
ria
para
exte
rmin
arsu
com
erci
o.Es
tand
osi
nvi
gor
quan
//tos
acto
sju
dici
ales
lleva
mos
rela
cion
ados
,en
10de
sept
iem
bre
de14
78en
layg
lesi
ade
Sant
aM
aria
deA
stig
arra
gace
lebr
oot
roco
mpr
omis
oco
nel
supu
esto
cons
ejo
deO
yarz
un,
repr
esen
tado
por
toda
suju
stic
iano
lexi
tima.
Ensu
cabe
za,
des-
pues
delo
sam
plis
imos
pode
res,
sere
laci
onan
los
mal
es,m
uert
es,q
uem
as,r
obos
yot
ros
daño
squ
eha
bian
cinc
oañ
osqu
eno
cesa
ban,
yen
segu
ida
esta
loco
nven
ido,
que
sere
duce
alo
sigu
ient
e:
1º.
Un
reci
proc
ope
rdon
yol
vido
deto
dos
los
desa
guis
ados
yqu
ese
obtu
vies
ede
lR
eya
cost
ade
amba
spa
rtes
.
2º.Q
uelo
any
apru
eban
lode
lam
edia
desc
arga
,con
talq
uela
otra
mita
dse
pued
alle
-va
ra
Oya
rzun
(pac
toqu
epa
tent
iza
laen
emig
aco
mun
cont
raR
ente
ria
yco
mo
proc
u-ra
baSa
nSe
bast
ian
apro
piar
sede
loqu
eno
era
suyo
;yO
yarz
unve
rse
igua
lado
con
San
Seba
stia
ny
deta
nta
mej
orco
ndic
ion
que
laca
beza
que
noqu
eria
reco
noce
r).
3º.
Que
dura
nte
los
doce
prim
eros
dias
del
arri
bode
lbu
que
extr
anje
ropu
dies
enha
cer
lam
edia
desc
arga
prim
ero
enO
yarz
un.
4º.“
Otr
osia
cord
aron
eaf
irm
aron
que
los
dich
osco
nsej
osha
yan
defa
cer
eed
ifica
run
aca
sae
lonj
aso
bre
eldi
cho
Puer
tode
Pasa
ges
enla
ribe
rade
lapa
rte
eju
ridi
cion
deSa
nSe
bast
ian,
ado
nde
por
lavo
zde
los
dich
osco
nsej
osse
orde
nare
,pa
raqu
ese
pued
ade
scar
gar
lam
itad
dela
dich
ace
vera
,qu
elo
sex
tran
gero
squ
erra
nde
scar
gar
para
la//
dich
atie
rra
deO
yarz
un,
yel
fierr
oqu
ede
ladi
cha
tierr
avi
nier
ee
deot
ras
qual
esqu
ier
part
es,e
que
los
dich
osde
rech
ose
prov
echo
squ
ede
ladi
cha
casa
elo
nja
prov
inie
ren,
haya
nde
ser
ese
ana
med
ias
para
los
dich
osco
nsej
os,
qued
ando
lapr
opie
dad
ese
ño-
rio
eju
ridi
cion
aldi
cho
cons
ejo
deSa
nSe
bast
ian,
salv
osi
empr
ela
spe
rson
ase
bien
esde
los
veci
nos
em
orad
ores
deO
yarz
un”.
32.E
ste
solo
docu
men
to,a
naliz
ado
con
just
acr
itica
,pru
eba
quan
torc
idos
eran
los
fines
delo
sce
lebr
ante
s.H
echo
con
part
eno
lexi
tima
ypa
rte
rebe
lde
cont
rasu
lexi
tima
cabe
-za
,fa
vore
cia
una
desm
embr
acio
nqu
epe
rjud
icab
aa
Ren
teri
a,au
men
taba
elpo
der
desu
sco
ntra
rios
.Por
laco
ndic
ion
2ªse
conc
ede
aO
yarz
unla
mis
ma
grac
iaqu
eco
nta
nto
teso
nse
dene
gaba
ala
otra
,la
mis
ma
(sis
epu
ede
llam
argr
acia
lafr
anqu
eza
natu
rald
eltr
afic
o)de
que
elpr
ivile
gio
deH
enrr
ique
IIla
desp
ojo,
dand
oun
aca
usal
que,
siex
istia
,er
am
ucho
men
osde
dero
gar
afa
vor
deO
yarz
un;
ysi
noex
istia
,er
ata
nto
mas
inju
sta
yco
ntra
lain
genu
idad
deR
ente
ria.
33.
Pero
laco
ndic
ion
4ªes
laqu
ede
scub
rey
pate
ntiz
ael
espi
ritu
deto
das
las
otra
s,y
elde
tan
ampl
ias
fran
quic
ias
aqu
ese
pres
taba
San
Seba
stia
n.U
node
los
litig
ios
mas
empe
ñado
sen
tre
Ren
teri
ay/
/Oya
rzun
seci
frab
aen
oblig
ara
este
que
hubi
ese
depe
sar
yco
ntra
tar
enla
lonj
ade
Ren
teri
a.H
acie
ndo
pues
,ot
raco
mun
con
San
Seba
stia
ny
ente
rren
osu
yo,
noso
loqu
edab
anilu
sori
asto
das
las
cedu
las
ypr
ovis
ione
sre
ales
que
habi
aga
nado
Ren
teri
apa
raqu
eno
tubi
esen
lonj
apr
opia
los
delV
alle
,si
nota
mbi
eny
prin
cipa
lmen
tesu
com
erci
odi
smin
uia
enla
prop
orci
onm
ism
aqu
ese
aum
enta
bael
deSa
nSe
bast
ian;
yaq
uella
pena
day
unic
afr
anqu
eza
que
disf
ruta
baR
ente
ria
para
los
bar-
cos
yge
nero
spr
opio
s,qu
edab
are
duci
daa
solo
sus
veci
nos
intr
amur
ales
,pue
sto
que
sees
timab
anco
mo
nosu
yos
los
desu
sba
rrio
s.
34.D
ocum
ento
talh
afig
urad
oen
todo
slo
spl
eito
ssu
cesi
vos,
fiand
ose
sin
duda
los
que
loex
hibi
anen
que
para
cono
cer
sum
ente
era
nece
sari
oes
tar
ento
dolo
ante
rior
,y
enla
poca
cono
cida
hist
oria
dees
tos
pueb
leci
tos,
yen
loqu
een
cier
ran
sus
novi
sita
dos
arch
ivos
.D
eha
ber
podi
dote
ner
este
prev
ioco
noci
mie
nto
los
Trib
unal
esSu
prem
os,
esm
uypo
sibl
equ
eno
hubi
era
obte
nido
tant
asex
ecut
oria
sla
Ciu
dad,
pues
este
inst
ru-
men
topr
esen
tado
por
ella
,m
irad
oa
suve
rdad
era
luz,
cont
rael
lam
ilita
.C
omo
lano
pres
enta
day
prim
itiva
conc
ordi
ade
Oya
rzun
de13
39,a
clar
ael
lexi
timo
valo
rde
laqu
eta
nto
sepo
nder
a,ot
orga
daaq
uel
mis
mo
año
con/
/R
ente
ria,
yqu
eta
ntas
vece
sse
haqu
erid
oha
cer
vale
ren
los
trib
unal
esde
spue
sde
habe
rla
decl
arad
onu
lade
dere
cho
elSu
prem
ode
lana
cion
,y
com
ola
sent
enci
ade
lC
onse
jode
Hen
riqu
eII
de13
74,
noco
noci
daha
sta
hoy,
mar
cael
peso
que
enla
bala
nza
del
legi
slad
orde
bete
ner
elpr
ivi-
legi
ode
1376
.V
erda
des
dich
asa
med
ias
son
toda
via
mas
dañi
nas
que
los
embu
stes
man
ifies
tos.
Tal
es,
por
lom
ism
o,la
exec
utor
iapr
esen
tada
enes
tos
auto
spa
raqu
elo
sde
Oya
rzun
fues
enve
cino
sde
San
Seba
stia
n,pu
espo
rot
ras
post
erio
res
esta
decl
arad
ova
rias
vece
sla
equi
voca
cion
enqu
ese
incu
rrio
,yqu
elo
fuer
onsi
empr
ede
Ren
teri
a,en
loqu
ese
les
orde
naqu
eco
ntin
uen.
Qui
enlit
iga
con
tant
asar
teri
aspr
eten
deco
nfun
dir
alo
sju
eces
yno
esta
muy
satis
fech
ode
laju
stic
iade
suca
usa.
35.
Hac
iala
epoc
ade
lco
mpr
omis
ode
Ast
igar
raga
,y
sin
gene
rode
duda
por
efec
toen
muc
hapa
rte
dees
tem
ism
oco
mpr
omis
o,se
pued
eco
nsid
erar
elac
rece
ntam
ient
oya
algo
nota
ble
delo
sdo
snu
evos
pret
endi
ente
sal
fam
oso
Puer
toen
qües
tion,
esde
cir,
ambo
spu
eblo
sde
Pasa
ges.
Elde
laba
nda
deFu
ente
rrab
ia(h
oyvi
llade
Pasa
ges6
7 ),
que
en13
96so
lote
nia
seis
casa
s,po
rla
abun
danc
iay
lucr
osa
pesc
ay
elco
mer
cio
las
fue
aum
enta
ndo;
ym
asqu
eto
dole
acre
cent
oel
ser
por
aqui
laru
taa
Fran
cia
y//
elco
nti-
nuo
tran
sito
para
San
Seba
stia
n(d
eto
dotie
mpo
elpu
eblo
mas
com
erci
ante
yri
code
Gui
puzc
oa)
desd
eFu
ente
rrab
ia,
dond
ese
fixo
por
los
Rey
esC
atol
icos
lare
side
ncia
dela
nuev
adi
gnid
adde
Cap
itan
Gen
eral
dela
Prov
inci
a,en
aten
cion
aqu
eta
nto
ante
ser
ala
prin
cipa
lfu
erza
enco
men
dada
asu
Mer
ino-
May
or.
ElPa
sage
sde
laba
nda
deSa
nSe
bast
ian6
8 ,to
davi
aal
dea
suya
,po
rque
alli
empe
zaro
na
esta
rsu
sgu
arda
s-pu
erto
s,y
desd
eaq
uella
fam
osa
lonj
aqu
ese
puso
ensu
casa
torr
e69 (
ento
nces
edifi
cada
),se
empe
-za
ron
are
part
irte
rren
osy
huer
teci
tas
(que
muy
lueg
odi
eron
mar
gen
ate
rrib
les
viol
en-
Pasa
ia18
05-2
005
IIX
67Pa
sai
Don
iban
e.68
Pasa
iSa
nPe
dro.
69To
rre
situ
ada
sobr
eel
actu
alem
barc
ader
ode
San
Pedr
o,re
cono
cibl
eaú
nen
los
nom
bres
deTo
rrea
yTo
rre-
Atz
e.
cias
depa
rte
dela
Ciu
dad)
.Yco
mo
ambo
spu
eblo
ses
tubi
esen
uno
enfr
ente
del
otro
yen
lom
ases
trec
hode
lca
nal,
que
por
aqui
solo
tiene
80br
azas
70,
ydo
nde
por
com
o-di
dad
sepa
saba
ince
sant
emen
tede
una
aot
raba
nda:
deaq
uisu
nom
bre
dePa
sage
s71 ,
nom
bre
que
han
com
unic
ado
ato
doel
Puer
toy
con
que
yaes
excl
usiv
amen
teco
noci
-do
,co
mo
ante
sco
nel
deO
yarz
un.
36.E
lluc
roso
yco
ntin
uotr
ato
degr
asas
yba
calla
os,l
anu
mer
osa
cons
truc
cion
deto
doge
nero
debu
ques
que
noce
saba
enel
,la
ses
quad
ras
que
tan
deor
dina
rio
sefo
rmar
ono
havi
litar
onal
lipo
rto
doel
sigl
oX
VI
desd
ela
dedo
nPe
dro
deB
obad
illa7
2 ,le
shi
cie-
ron
flore
cien
tes
yri
cos,
com
oco
nla
//de
bida
exte
nsio
nap
unta
rem
osen
los
artic
ulos
que
les
corr
espo
ndan
denu
estr
aG
uipu
zcoa
73.
Pero
los
celo
sde
sus
mat
rice
s,si
empr
ete
mor
osas
dela
sve
ntaj
asde
susi
tuac
ion,
yla
dura
tute
laen
que
por
ello
los
teni
an,
unid
oa
las
prop
ias
desg
raci
asde
esta
spo
blac
ione
s,hi
zopa
sage
raaq
uella
pros
peri
dad.
Ysi
bien
elPa
sage
sde
Alle
nde
logr
oen
1770
74sa
cudi
rel
pesa
doyu
go,
yafu
ede
ma-
siad
ota
rde;
yel
solo
priv
ilegi
ode
villa
zgo
noba
sta
para
elre
stab
leci
mie
nto
dequ
ees
tan
capa
zm
ient
ras
note
nga
puer
tosu
yoqu
ese
lofa
cilit
e.Y
laal
dea
dePa
sage
s75 ,
mie
n-tr
asde
pend
ade
ldes
piad
ado
dueñ
oqu
ele
opri
me
enun
mod
odi
ficil
decr
eer
enqu
ien
nolo
haya
palp
ado,
enqu
ien
noha
yale
ido
siqu
iera
las
dura
sle
yes
con
que
han
opri
-m
ido
hast
asu
pesc
ay
que
delit
igio
sle
cost
ara
elus
ona
tura
lde
esta
indu
stri
a;le
xos
dere
stab
lece
rse,
cam
ina
com
oel
Puer
toy
por
igua
lca
usa
asu
aniq
uila
cion
tota
l.
37.
Larg
opr
oces
ofu
era
y,au
nque
muy
curi
oso
ein
tere
sant
e,no
nece
sari
ore
laci
onar
todo
slo
ssu
ceso
sde
lPu
erto
dePa
sage
sdu
rant
enu
estr
osi
glo
XV
I.D
edic
ada
lana
cion
ana
vega
cion
esy
conq
uist
asde
ultr
amar
yha
bien
doco
ntri
buid
opa
rael
las
tant
ola
spr
o-vi
ncia
sse
tent
rion
ales
,y
sien
doen
las
deC
anta
bria
unic
oaq
uel
puer
to,
quan
tas
expe
-di
cion
esse
form
aron
enlo
sgl
orio
sos/
/re
ynad
osde
Car
los
V76
yFe
lipe
II77 ,
otra
sta
ntas
reci
bier
onal
men
osnu
mer
osos
refu
erzo
sde
sde
Pasa
ges.
Eltr
ato
deTe
rran
oba
que
empe
zode
sde
ely
que
empl
eaba
debu
ques
naci
onal
esco
mo
40al
año,
yha
sta
50,q
uea
vece
sco
ncur
rian
aes
tape
sca
desd
ela
prov
inci
ade
Labo
rt78
(que
tam
poco
tiene
puer
-to
sse
guro
s),t
odo
seha
bilit
aba
enPa
sage
sy
lam
ayor
part
ede
scar
gaba
sus
gras
asy
aba-
dejo
oin
vern
aba
enel
.Em
bidi
able
prop
orci
onqu
eha
cia
tan
flore
cien
tes
quan
tos
pue-
blos
lobo
rdab
an,
yqu
een
tonc
esso
lote
nia
depe
rjud
icia
llo
que
elPu
erto
iba
desm
e-
reci
endo
por
elde
scui
doqu
een
cons
erva
rlo
teni
aSa
nSe
bast
ian;
sien
doas
iqu
epe
dia
may
ores
mer
ola
natu
rale
zade
aque
ltra
fico
por
las
muc
has
zaho
rras
79y
esco
mbr
osqu
eoc
asio
na.
38.
Cas
ise
pued
eas
egur
arno
hubi
era
suce
dido
sem
ejan
teda
ñode
habe
rlo
grad
ode
s-po
seer
loen
algu
node
tant
oslit
igio
squ
edu
rant
esu
pros
peri
dad
lesu
scita
ron,
quan
doco
ligad
os,
quan
dode
por
si,
todo
slo
spu
eblo
squ
ele
bord
any
que
pret
endi
anre
vind
i-ca
rsu
dere
cho
aaq
uella
sag
uas.
Hiz
olos
todo
sin
fruc
tuos
osla
ssu
peri
ores
fuer
zas
deSa
nSe
bast
ian,
escu
dada
sco
nla
cort
eza
del
priv
ilegi
ode
Hen
rriq
ueII.
Com
ose
anta
n-to
sy
que
nada
añad
ena
lasu
stan
cia
dees
tene
goci
o,he
mos
crei
doqu
ede
bem
osom
i-tir
los,
aunq
uelo
ste
nem
osle
idos
yex
trac
tado
s.
39.
Pero
noes
deom
itir
que
afin
esde
//es
tesi
glo
fue
eles
tabl
ecim
ient
ode
los
Reg
idor
es,
Alc
ayde
sTo
rrer
os80
.Yco
mo
anu
estr
om
odo
deve
rse
anla
prin
cipa
lca
usa
dela
ruin
aa
que
corr
epr
ecip
itada
men
tees
tePu
erto
,ru
ina
tan
sens
ible
desd
equ
ese
enca
rgar
onde
suco
nser
vaci
on,s
eha
cene
cesa
rio
tom
arla
sco
sas
desd
esu
orig
eny
unir
enes
telu
gar
loqu
eac
erca
deel
los
debo
info
rmar
also
bera
no.
40.D
esde
que
hay
mem
oria
delc
anal
dePa
sage
s,pa
rece
man
teni
aSa
nSe
bast
ian
haci
asu
band
a81
quie
ncu
idas
ede
lapo
licia
delo
sbu
ques
que
apor
taba
nal
liy
seña
lase
elan
clad
ero
endo
nde
por
antig
uos
priv
ilegi
oser
anlib
res
dede
rech
osre
ales
loqu
een
tra-
ban
por
fort
unas
dem
ar.A
caso
elm
ism
oco
brab
alo
sva
rios
otro
squ
ese
adeu
daba
nen
este
com
oen
los
rest
ante
spu
erto
sde
Cas
tilla
.En
losu
cesi
vo,
quan
dode
prop
iaau
tori
-da
dim
puso
San
Seba
stia
nla
ssi
sas
yga
vela
s,ta
ntas
vece
spr
ohib
idas
,es
teag
ente
suyo
era
mas
nece
sari
o,y
deto
dopu
nto
lega
lqu
ando
por
los
priv
ilegi
osqu
ede
xam
osre
fe-
rido
sse
debi
aha
cer
ante
ella
exib
icio
nde
los
docu
men
tos
depe
rten
enci
ay
dest
ino
dela
sca
rgaz
ones
.A
lco
nven
irel
dolo
roso
com
prom
iso
deA
stig
arra
gaen
laer
ecci
onde
lonj
aco
mun
,tu
boes
tede
pend
ient
ede
San
Seba
stia
nm
asam
plia
sfu
ncio
nes,
ydo
mi-
cilio
resp
etab
lede
sde
que
sele
vant
ola
casa
-tor
reen
los
prim
eros
años
delo
sR
eyes
//C
atol
icos
.H
asta
aqui
yha
sta
que
lore
mpl
azar
onlo
sca
rgo-
habi
ente
sde
San
Seba
stia
nfu
eco
noci
doco
nla
mod
esta
ypr
opio
apel
lido
deG
uard
a-pu
erto
82,
yel
hom
bre
llano
que
loer
adi
sfru
taba
del
jorn
alde
tres
real
es.
Las
crec
esde
lco
mer
cio,
elen
gran
dece
r-
Pasa
ia18
05-2
005
IX
70U
nida
dde
long
itud
usad
aen
mar
ina,
igua
la
6pi
es,
equi
vale
nte
a1,
6719
met
ros.
71Su
bray
ado
enel
orig
inal
.La
etim
olog
íade
lapa
labr
a‘P
asaj
es’
deri
varí
ade
laac
ción
depa
sar;
enes
teca
so,
depa
sar
por
elca
nal
haci
ala
bahí
a.So
bre
suor
igen
:El
orte
giB
ilbao
:“P
asai
ako
topo
nim
ia.
Bilb
o:Eu
skal
tzai
ndia
,19
92.
Espe
cial
men
tepg
s.49
-50.
72Pa
rece
trat
arse
del
ilust
rem
arin
ero
extr
emeñ
oa
quie
nla
scr
ónic
ashi
stór
icas
atri
buye
nla
conq
uist
ade
laac
tual
isla
deJa
mai
ca.
73Su
bray
ado
enel
orig
inal
.Se
refie
rea
uno
desu
str
abaj
osin
com
plet
os.
Un
anál
isis
desu
sob
ras
ypr
oyec
tos
seen
cuen
tra
enF.
Dur
án:JoséVargasPonce(1760-1821):ensayo
deunabibliografíaycrítica
desusobras.
Cád
iz:
Uni
vers
idad
deC
ádiz
,19
97.
74Fe
cha
enla
que
Pasa
iD
onib
ane
adqu
irió
lain
depe
nden
cia
tota
lju
dici
aly
adm
inis
trat
iva
deH
onda
rrib
ia,
hast
aen
tonc
esca
beza
desu
juri
sdic
ción
.75
Por
San
Pedr
o.76
Año
sde
lre
inad
o:15
18-1
556.
77Su
rein
ado
tran
scur
rió
entr
e15
56y
1598
.La
bibl
iogr
afía
sobr
ees
tos
dos
reye
ses
sum
amen
teab
unda
nte.
Sobr
elo
sas
pect
osre
laci
onad
osco
nsu
polít
ica
mar
ítim
a,ve
áse
F.Ló
pez
deG
omar
a:“G
uerras
demar”del
emperadorCarlosV.
Mad
rid:
Soci
edad
Esta
talp
ara
laC
onm
emor
ació
nde
los
Cen
tena
rios
deFe
lipe
IIy
Car
los
V,20
00yCongresoInternacionalLas
Sociedades
Ibéricas
yelMarafinales
delsigloXVI.
Mad
rid:
Soci
edad
Esta
tal
Lisb
oa’9
8,19
98.
78La
purd
i.79
Last
res.
Esal
goco
noci
doel
cará
cter
vasc
ófilo
deV
arga
sPo
nce,
pues
toun
ay
otra
vez
dem
anifi
esto
enlo
str
abaj
osqu
eab
orda
nas
pect
osre
laci
onad
osco
nte
mát
ica
vasc
a.80
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
Sufu
nció
nes
deta
llada
porV
arga
sPo
nce
enla
slín
eas
sigu
ient
es.
Sobr
ees
teca
rgos
ysu
sfu
ncio
nes
enel
Puer
to,
Cel
iaA
pari
cio:
Podermunicipal,econom
íaysociedad
enlaciudad
deSan
Sebastián(1813-1855).
Don
ostia
:In
stitu
toD
octo
rC
amin
o,19
91(3
3-34
);Se
rapi
oM
ujik
a:Curiosidadeshistóricas
deSanSebastián.
Don
ostia
:19
70(3
9-42
).81
San
Pedr
o.82
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
selo
sdo
sPa
sage
sy
elve
hem
ente
dese
ode
pone
rles
fren
o,pu
escr
ecia
na
muc
hom
asde
loco
nven
ient
ea
San
Seba
stia
n,y
elpr
etex
tode
auxi
liar
cier
taes
quad
raqu
ese
alis
-ta
baal
lipo
rlo
sañ
osde
1589
,di
om
arge
na
lapr
ovid
enci
ade
laC
iuda
dde
que
resi
-di
ese
siem
pre
enPa
sage
sun
rexi
dor
suyo
.Yco
mo
habi
ata
nta
disp
arid
aden
los
lucr
osqu
ese
apro
piar
on,s
egun
las
esta
cion
esde
salid
asy
entr
adas
dela
sflo
tas
deTe
rran
ova,
sort
eaba
nen
tre
silo
sre
gido
res
los
prec
isos
mes
esde
sure
side
ncia
.N
oco
nsta
ning
una
apro
baci
onre
gia
deno
veda
dta
ngr
ande
,nit
ampo
cola
deal
guna
deta
ntas
auto
rida
des
com
ose
atri
buye
ron,
nila
del
uso
cont
inuo
deva
raal
tade
just
icia
,qu
eha
dado
desd
een
tonc
espi
epa
rade
cir
que
San
Seba
stia
ntie
netr
esal
cald
es.P
ero
desd
een
tonc
eshu
bolu
gar
latr
ansf
orm
acio
nde
lsi
mpl
egu
arda
-pue
rto
enre
gido
r-to
rrer
o,y
lahu
eca
yca
m-
panu
dade
nom
inac
ion
deal
cayd
esde
lafo
rtal
eza
que
tiene
San
Seba
stia
nen
supu
erto
dePa
sage
s,se
gun
que
con
inde
cibl
eaf
ecta
cion
lella
ma
siem
pre,
com
osi
noes
tubi
ese
tant
asve
ces
decl
arad
olo
cont
rari
oy
com
osi
nofu
era
inut
ilse
mej
ante
decl
arac
ion.
//C
omo
sipu
dies
eha
ber
fort
alez
aen
elre
yno
que
node
pend
iese
del
Rey
,ni
alca
yde
enla
actu
alid
adsi
nno
mbr
amie
nto
suyo
,y
com
osi
hubi
era
nunc
apo
dido
crea
rca
rgos
sem
ejan
tesi
nco
nsen
timie
nto
del
sobe
rano
.
41.
Loqu
esi
cons
taco
nin
duda
ble
cert
idum
bre
esqu
ede
sde
que
hay
regi
dor
torr
ero,
laal
dea
dePa
sage
s,qu
esi
empr
eha
ido
vini
endo
am
enos
,no
goza
deun
dia
depa
z,m
erce
da
las
vexa
cion
esqu
ede
cont
inuo
sufr
epo
rla
spr
ehem
inen
cias
que
seab
roga
,y
elm
ando
casi
tiran
ico
que
sobr
ees
telu
gar
exer
ce,
dand
ode
sde
ento
nces
mot
ivos
atr
iste
squ
erel
las
yre
curs
osin
cesa
ntes
yqu
ese
repr
oduc
enca
dadi
a,as
ico
mo
deca
dadi
ase
vaha
cien
dom
asla
stim
osa
yde
bulto
lade
sola
cion
dees
taal
dea.
42.T
ambi
enco
nsta
que
desd
ela
epoc
ade
esto
sin
trus
osju
eces
,el
Puer
to,
unic
ay
ver-
dade
raen
com
iend
asu
ya,
vapo
rsu
culp
ade
xand
ode
ser
puer
to.
Porq
ueno
cont
ento
sco
nel
sala
rio
que
les
seña
lola
Ciu
dad,
hoy
10re
ales
diar
ios
y3
cada
uno
delo
s2
guar
-da
s,hi
cier
ones
tanc
o83
enpr
ovec
hosu
yode
los
last
res8
4 ,ob
ligan
doa
depo
sita
rel
que
trai
anlo
sbu
ques
alpi
ede
lato
rre,
y(o
blig
ando
)a
que
selo
com
pras
enal
lilo
squ
elo
han
dem
enes
ter;
yau
na
que
loco
nduz
can
las
barq
uera
squ
eel
los
seña
lan
quan
dono
bast
anla
str
i//pu
laci
ones
delo
sbu
ques
que
sela
stra
n.Se
apro
piar
onta
mbi
enla
asis
-te
ncia
aca
rena
s85 ,
else
ñala
mie
nto
desu
rgid
eros
yot
ros
arbi
trio
s,a
que
unid
oslo
sde
re-
chos
mun
icip
ales
,qu
ede
prop
iaau
tori
dad
exig
iaSa
nSe
bast
ian
dela
sal,
delo
sve
na-
quer
os86
yde
quan
tono
era
deG
uipu
zcoa
,so
colo
rde
que
sirv
iese
para
lalim
pia
del
Puer
to,
limpi
aqu
eja
mas
hubo
luga
r,ha
sido
nola
men
orca
usa
dear
redr
arm
asy
mas
elpo
coco
mer
cio
que
iba
qued
ando
yqu
ela
spo
blac
ione
sde
esta
ense
nada
cons
uma-
sen
sum
iser
iapr
esen
te.
43.E
sfa
cild
eco
nceb
irqu
anto
seha
yan
mul
tiplic
ado
desd
een
tonc
esla
squ
exas
delo
sin
divi
duos
dela
spr
ovin
cias
circ
unve
cina
s,y
aun
delo
sre
ynos
limitr
ofes
,ya
aG
uipu
zcoa
,ya
alo
sju
eces
veni
dos
enco
mis
ion,
yaa
los
trib
unal
es;
mas
elre
sulta
doer
ane
gar
San
Seba
stia
nel
hech
oy
quan
dono
podi
aev
adir
lacl
arid
ady
conv
enci
-m
ient
ode
las
prue
bas,
acha
car
lacu
lpa
sobr
eel
regi
dor
torr
ero,
conm
inar
los
con
pena
sy
cast
igos
,de
que
noha
yun
solo
exem
plar
,yre
petir
las
inst
rucc
ione
s,qu
epo
rm
asse
n-sa
tas
que
fues
en,
com
oen
efec
tolo
son
muc
has,
eran
tan
inob
serv
adas
com
ola
squ
ead
icci
onab
ano
corr
egia
n;y
elPu
erto
cont
inua
baen
supe
rdic
ion
yel
torr
ero
ensu
inde
-bi
dos
lucr
os.//
44.A
sidu
rom
ient
ras
duro
eltr
ato
deba
llena
s,y
aunq
ueha
bien
doce
sado
seap
ago
laco
dici
ade
ser
regi
dor
torr
ero,
com
osu
bsis
teel
inte
res
dela
Ciu
dad
dem
ante
ners
een
elex
clus
ivo
dom
inio
deel
Puer
topa
raqu
eno
ledi
sfru
ten
otro
s,qu
eso
loen
elci
fran
subi
enes
tar,
cont
inua
elca
rgo
conc
ejil
yla
oblig
acio
nde
alte
rnar
enla
resi
denc
iade
Pasa
ges
por
espa
cio
dedo
sm
eses
los
regi
dore
s.O
blig
acio
nqu
eel
uden
deor
dina
rio
los
pudi
ente
spo
rno
cond
erna
rse
aaq
uella
sole
dad,
yla
cede
na
elm
enos
acom
odad
o,la
sm
asve
ces
algu
nm
enes
tral
87,
que
con
solo
esta
mir
ain
trig
aco
nah
inco
ser
dela
just
i-ci
a.Es
tepa
sala
may
orpa
rte
desu
año
enel
Pasa
ges,
disf
ruta
ndo
los
10re
ales
diar
ios,
apro
vech
ando
sede
los
nope
queñ
oslu
cros
que
enoc
asio
nes
prod
uce
ella
stre
por
mas
que
lees
teve
dado
desd
eel
regl
amen
tode
31de
dici
embr
ede
1618
,re
gala
ndos
eco
nel
plat
illo8
8de
pesc
ado
fres
coqu
ein
devi
dam
ente
exig
ede
los
pobr
espe
scad
ores
(mal
grad
ola
mis
ma
proh
ivic
ion)
yco
ntor
nean
doun
ava
rade
just
icia
que
sien
taqu
anpe
sa-
dam
ente
pued
eso
bre
lam
iser
aal
dea
dePa
sage
sy
sobr
equ
anto
ssu
suge
tan
ata
npo
code
finid
aju
risd
icio
n.Ta
lha
sido
lase
rie
defu
ncio
nes
delo
sho
yre
gido
res-
alca
ydes
-tor
re-
ros8
9 .V
olva
mos
alPu
erto
tom
ando
lase
rie
delo
ssu
ceso
s//
prin
cipa
les
enla
epoc
aqu
ela
cort
amos
.
45.
Des
deen
tonc
esse
empe
zoa
clam
arpo
rto
dos
los
gene
rale
squ
eve
nian
ala
Prov
inci
apo
rsu
fort
ifica
cion
aca
usa
del
engr
ande
cim
ient
om
ariti
mo
yte
rres
tre
delo
sen
emig
osde
Espa
ña,
om
asbi
ende
laC
asa
deA
ustr
ia.
Pero
San
Seba
stia
nno
desi
stia
desu
gene
rale
mpe
ño,o
poni
endo
sea
esto
com
oa
quan
topu
dies
eda
rco
nsid
erac
ion
aun
puer
tocu
yaju
ridi
cion
tant
ole
conv
enia
nopa
rtir
con
otro
.Ya
enel
reyn
ado
deC
arlo
sV
vino
ael
elpr
ior
dela
Val
eta
yot
ros
capi
tane
spl
atic
os90
que
reso
lvie
ron
sede
bia
cons
trui
run
cubo
enla
entr
ada.
Mas
sibi
enen
tonc
esse
fort
ifico
muc
hola
mis
ma
San
Seba
stia
n,es
tecu
bota
nne
cesa
rio
nolle
goa
efec
tuar
se.N
iasu
bsis
tirla
cade
naqu
een
1590
,pa
rade
fens
ade
laes
quad
rare
alqu
eco
nstr
uia,
puso
ensu
entr
ada
elca
pita
nA
gust
inde
Oje
da91
,rec
elos
ode
inva
sion
enem
iga,
aca
usa
que
San
Seba
stia
nco
nsum
o
Pasa
ia18
05-2
005
IXI
83M
onop
olio
.Pr
ohib
ició
nde
lcu
rso
libre
deun
am
erca
ncía
,re
serv
ando
suve
nta
oex
plot
ació
na
algu
ien.
84Pe
sos
para
equi
libra
rla
sem
barc
acio
nes.
Suve
nta
libre
fue
acap
arad
apo
rlo
sal
cald
es-t
orre
ros.
85R
ecub
rim
ient
ode
laes
truc
tura
deun
aem
barc
ació
n.Ta
mbi
énla
part
esu
mer
gida
deun
ana
ve.
86Em
barc
ació
npa
rael
tran
spor
tede
lm
iner
alde
hier
ro.
87Pe
rson
aqu
etr
abaj
aen
unof
icio
man
ual.
88Su
bray
ado
enel
orig
inal
.89
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
90Pe
rson
asco
mis
iona
das
para
trat
arso
bre
ese
asun
to.
91M
ilita
rgi
puzk
oano
natu
ral
deO
rio,
alca
nzó
elgr
ado
deca
pitá
nde
infa
nter
ía.
Enca
rgad
ode
lafá
bric
ade
gale
ones
enB
izka
iade
sde
1594
,fa
lleci
óen
com
bate
cont
ralo
sfla
men
cos.
elat
enta
dode
queb
rant
arla
yro
mpe
rla,
porq
uesi
nsu
licen
cia
sepu
soen
unpu
erto
suyo
.Est
rech
ando
con
todo
los
mot
ivos
ya
pesa
rde
sure
petid
ay
form
alco
ntra
dicc
ion
con
que
acud
ioal
Rey
en15
89,1
591
y15
96co
ndi
puta
dos
ym
emor
iale
spo
nder
ando
lain
utili
dad,
cost
oy
desp
ropo
sito
dela
obra
,m
ando
SuM
ajes
tad
en24
deag
osto
de16
09ex
ecut
arla
traz
ay
pare
cer/
/qu
edi
eron
los
cele
bres
ynge
nier
osde
aque
llaed
ad,
Tibu
rcio
Span
oqui
yG
eron
imo
deSo
to92
,tr
azas
que
unia
nla
fort
ifica
cion
ala
vent
aja
del
com
erci
oy
limpi
ade
lca
nal.
Todo
debi
ate
ner
deco
sto
34.0
00du
cado
sde
los
que
pond
ria
San
Seba
stia
n10
.000
.N
ada
selle
bava
aef
ecto
yso
lola
sag
uas
sedi
smin
uian
quan
done
cesi
dade
sm
asge
nera
les
hici
eron
fijar
los
ojos
sobr
ees
ta.
46.
Des
apar
ecid
a,co
mo
dePa
sage
s,la
pros
peri
dad
dela
mon
arqu
iaes
paño
la,
yta
nap
urad
osu
erar
iode
sde
Felip
eIII
,un
ode
los
tris
tes
med
ios
para
soco
rrer
lofu
ela
ena-
gena
cion
yve
nta
delo
sem
pleo
sde
Rep
ublic
a;as
icom
ota
mbi
enel
just
oy
laud
able
deex
imir
las
alde
asca
pace
sde
tene
rju
ridi
cion
sobr
esi
.Pa
raun
oy
otro
trax
oco
mis
ion
aG
uipu
zcoa
,em
anad
ade
lC
onse
jode
Hac
iend
a,el
licen
ciad
oH
erna
ndo
deR
iver
a93 .
Lopr
imer
oer
aa
lave
rdad
dolo
roso
para
elco
mun
,as
ide
Gui
puzc
oaco
mo
deto
das
las
prov
inci
as,
aunq
ueni
ngun
ate
nga
titul
oes
peci
alpa
rase
rpr
ivile
giad
a,pu
esno
dexa
ndol
esel
ejir
sus
repr
esen
tant
es,j
ustic
ias
yca
rgo
habi
ente
s,ve
ian
vinc
ular
seex
clu-
siva
men
tees
tos
empl
eos
dela
conf
ianz
apu
blic
aen
cier
tas
fam
ilias
yen
sus
prim
oge-
nito
s,fu
esen
dela
indo
ley
cria
nza
que
fues
en.P
ero
ento
nces
yahe
ria
esta
prov
iden
cia
enlo
mas
vivo
del
in//t
eres
deG
uipu
zcoa
,po
rque
yave
iaca
sino
disp
utad
oslo
squ
ella
ma
sus
fuer
os,
yau
ntr
abaj
aba
con
gran
des
vale
dore
sen
pone
rles
laco
rona
,ha
cien
-do
valid
aen
los
trib
unal
esy
carr
eras
supr
eten
dida
nobl
eza
orig
inar
ia.T
ambi
enen
ton-
ces
sus
mas
pode
rosa
svi
llas
San
Seba
stia
n,Fu
ente
rrab
ia,T
olos
a,Se
gura
yot
ras,
teni
anfo
rtis
imo
empe
ñoen
que
nose
les
exim
iese
nsu
sal
deas
,so
bre
las
que
carg
aban
todo
slo
spe
chos
cons
ejile
sy
satis
faci
anla
ambi
cion
dem
anda
r94 .
47.P
ores
teco
njun
tode
caus
asaq
uelj
uez,
mod
elo
dein
tegr
idad
com
ode
luce
sy
pru-
denc
ia,
enco
ntro
una
posi
cion
inex
plic
able
depa
rte
deG
uipu
zcoa
yde
sus
mie
mbr
os.
Los
mem
oria
les
pres
enta
dos
cont
rael
ala
pers
ona
real
por
man
osta
npo
dero
sas
com
oba
nder
izas
,so
nun
texi
dode
fals
edad
esy
deno
ticia
so
men
tidas
opo
nder
adas
otr
un-
cada
s,qu
eca
usa
adm
irac
ion
tant
osu
exito
com
oel
que
impu
nem
ente
sede
xase
n
corr
er.
No
obst
ante
,a
este
licen
ciad
ode
beG
uipu
zcoa
muc
hapa
rte
dela
pros
peri
dad
que
goza
;y
desp
ues
dela
paz
que
lapr
ocur
oel
doct
orG
onza
loM
oro
con
sus
sabi
asor
dena
nzas
,na
die
lehi
zose
rvic
iota
nno
tabl
eco
mo
elde
habe
rsa
cado
enta
nre
duci
-da
com
arca
16pu
eblo
sde
laop
resi
onde
alde
asa
las
com
odid
ades
yre
spir
acio
nde
villa
s.La
Prov
inci
alle
goa
cono
cer
esto
yco
nfes
arlo
adel
ante
;pe
ropo
ren
tonc
esy
enal
guno
sañ
osso
lotr
ato
dere
cusa
rlo
ym
anch
arla
limpi
afa
ma
de//
tan
bene
mer
itom
agis
trad
o.
48.
San
Seba
stia
nte
nia
muy
urge
ntes
mot
ivos
para
opon
erse
lede
sde
que
vio
noso
lotr
atab
ade
libra
ra
Pasa
ges
del
dobl
eyu
gode
las
dos
(hoy
ciud
ades
)qu
ela
opri
mia
n,si
noqu
een
virt
udde
Rea
lC
edul
ade
1ºde
julio
de16
14av
erig
uaba
los
inde
bido
sim
pues
tos
delA
yunt
amie
nto,
las
mas
inde
bida
sex
tors
ione
sde
los
torr
eros
yla
suce
siva
perd
ida
del
Puer
to.
Para
evita
rla
sre
sulta
s,em
pren
dio
gana
rse
dequ
anto
sm
odos
supo
aque
ljue
zy
dobl
egar
lea
sufa
vor.
Qua
nto
lotu
bode
ntro
desu
sm
uros
,ten
toun
ay
otra
vez
sobo
rnar
lepo
rin
term
edio
degu
ardi
ande
lco
nven
tode
lari
goro
saob
serv
anci
ade
San
Fran
cisc
o95 ,
reci
enfu
ndad
oen
suar
enal
,qu
ien
lepr
esen
toqu
antia
dedo
blon
esy
lepr
omet
iom
aspa
raen
adel
ante
.H
emos
vist
oco
nho
rror
los
acto
sju
ridi
cos
dees
teco
hech
o,y
pone
mos
por
nota
lare
spue
sta
deH
erna
ndo
deR
iver
apo
rque
prop
osito
sta
nho
nrad
oses
tan
bien
repe
tidos
con
qual
quie
raop
ortu
nida
d96 .
Vie
ndo
frus
tado
laC
iuda
dre
curs
ota
nin
iquo
com
oso
lapa
do,
echo
man
oa
otro
sm
asvi
olen
tos
ypo
rci
erta
set
i-qu
etas
sobr
elu
gar
enun
entie
rro9
7 ,di
oa
Riv
era
tant
aspe
sadu
mbr
esqu
ele
oblig
oa
aban
dona
rsu
sm
ural
las.
Mas
aunq
uein
devi
dam
ente
recu
sado
yca
lum
niad
oha
sta
supo
nerl
equ
een
lode
Pasa
ges
obra
basi
nco
mis
ion,
ella
com
plet
oco
nac
tivid
ady
jus-
ticia
//y
elre
sulta
doco
nin
form
esde
lm
ayor
tino
ypu
lso,
ydo
ctri
nas
tan
solid
asco
mse
gura
sin
daga
cion
eslo
diri
jioal
Con
sejo
deH
acie
nda.
Esto
sin
form
esab
raza
nta
mbi
enen
cum
plid
aspr
oban
zas
las
exto
rsio
nes
delo
sto
rrer
osy
laen
orm
ede
sigu
alda
dde
pone
rpr
ecio
de6
real
esa
lape
sca
hech
apo
rfr
ance
ses
enel
mis
mo
dia
que
igua
lca
n-tid
adse
oblig
aba
lave
ndie
sen
a2
los
dePa
sage
s.To
does
to,
con
razo
nes
deco
nve-
nien
cia
yju
stic
iade
habi
litar
elca
nal
para
los
pueb
los
dela
ense
nada
,se
vio
enel
Con
sejo
,cu
yofis
cal
hizo
caus
aco
nR
ente
ria
salie
ndo
aes
tepl
eito
deof
icio
yen
gro-
sand
ole
con
juic
iosi
sim
oses
crito
sy
razo
nes
afa
vor
del
libre
trat
oa
qual
quie
rade
spre
-oc
upad
opa
rece
rsi
nre
plic
a.
Pasa
ia18
05-2
005
IXII
92Ti
burc
ioSp
anno
chi
(154
1-16
06)
fue
inge
nier
om
ilita
rje
fede
Felip
eIII
,si
endo
elpr
imer
oqu
ede
man
era
ofic
ial
logr
óel
títul
ode
Inge
nier
oM
ayor
delo
sR
eino
sde
Espa
ña.
De
orig
enno
ble,
estu
voem
pare
ntad
oco
nel
Papa
Pabl
oV.
Entr
esu
sco
nstr
ucci
ones
mili
tare
sde
stac
anla
sfo
rtifi
caci
ones
deH
onda
rrib
ia,D
onos
tiay
laC
iuda
dela
deJa
ca.T
ambi
énfu
eel
cons
truc
tor
delP
alac
iode
Arb
elai
tzen
Irun
.Jer
ónim
ode
Soto
por
supa
rte,
tam
bién
inge
nier
oy
mili
tar,
fue
sudi
scíp
ulo
yco
ntin
uado
rde
las
obra
sde
lafo
rtifi
caci
ónde
Hon
darr
ibia
.93
Com
isio
nado
por
elC
onse
jode
Hac
iend
aen
1614
,de
bía
conc
luir
lain
vest
igac
ión
inic
iada
por
elC
orre
gido
rso
bre
las
exen
cion
esde
vari
asal
deas
dela
spr
inci
pale
svi
llas
dela
Prov
inci
a(O
rdiz
ia,
Segu
ra,T
olos
ay
fisca
lizar
las
cuen
tas
deD
onos
tia).
94Y
que
adem
ássu
poní
anun
núm
ero
defu
egos
/vot
osim
port
ante
ala
hora
dela
svo
taci
ones
que
sere
aliz
aban
enla
sJu
ntas
Gen
eral
esan
tes
alud
idas
,por
loqu
ees
tas
villa
ses
tuvi
eron
siem
pre
muy
inte
resa
das
enim
pe-
dir
los
inte
ntos
dede
sane
xión
lleva
dos
aca
bopo
rlo
slu
gare
sde
sus
resp
ectiv
asju
risd
icci
ones
.So
bre
este
part
icul
ar,
esim
pres
cind
ible
laob
rade
S.Tr
uchu
elo:
Larepresentación
delascorporacioneslocalesguipuz-
coanas
enelentram
adopolíticoprovincial,siglos
XVI-XVII.
Don
ostia
:Fo
ruA
ldun
dia,
1997
.95
Elco
nven
tode
San
Fran
cisc
oes
taba
situ
ado
enel
sola
rac
tual
del
cole
gio
Zuh
aizt
i(A
totx
a-D
onos
tia).
Fund
ado
en16
06,
fue
supr
imid
oen
1836
yco
nver
tido
enC
asa
deM
iser
icor
dia
ycu
arte
lde
inge
nier
os.
96A
lm
arge
n:“Padre,muchosguantessonesos.Para
haceryo
justiciaaestavilla
yno
traspasarloslim
itesde
larazonno
hemenesteryo
nada.V
uestra
Paternidad
selleve
sudinero
quesinelleguardare
sujusticiayasi
selo
asegurealavilla...
Padre,yo
nolo
dexo
poreso,
sino
pormimismo,
ymiconcienciasonmiltestigos
ybastaquelo
sepa
yosolo.Tengo
lacara
muy
delgadapara
ladron
quemeparo
luegocolorado.Bienpudiera
meter
conesounahijamonja,pero
Diosdara
para
meterla.Y
nose
yocomoVuestra
Paternidad
sevieneconeso.Vuestra
Paternidad
semodereymirequeofende
amiautoridadysu
religion,
queesos
doscientos
doblo-
nesde
aquatro,y
esos
doscientos
doblones
quedice
quemehande
dardespues,ni
laminade
PotosiyelRio
delaPlataes
poco
paracohecharmeamiy
paraqueyo
haga
cosa
malhecha.Ya
esto
replicoelfraile:enver-
dadseñorquelo
puedellevarconbuenaconciencia.Y
eljuez
dixo:Padre,no
habralibro
quetaldiga
yno
metrateVuestra
Paternidad
mas
deeso,
quemeofende
ymehace
injuria.
”97
Bie
npu
dier
atr
atar
sede
len
tierr
ode
don
Juan
deId
iake
z,fa
lleci
does
em
ism
oañ
oen
Sego
via,
desd
edo
nde
fue
tras
lada
dosu
cadá
ver
aD
onos
tia.
Las
exeq
uias
dees
tepe
rson
aje
supu
sier
onun
agr
anm
ovili
zaci
ónpo
pula
r.A
lre
spec
to,
F.M
íngu
ez:Don
Juan
deIdiáquez.
R.S
.B.A
.P.
(193
3),
-en
vari
osnú
mer
os-.
49.
No
obst
ante
enqu
anto
aPa
sage
sna
dalle
goa
gran
ar,
porq
ueSa
nSe
bast
ian
por
elco
nduc
tode
una
man
oam
iga
que
pres
ento
alR
eyla
rgos
mem
oria
les9
8 ,en
dond
epo
rve
ntur
ano
hay
unre
nglo
nsi
nne
cesi
dad
deco
men
to,
tan
enm
asca
rada
esta
enel
los
lapo
cave
rdad
que
cont
iene
n,lo
gro
vari
osbi
llete
sde
lD
uque
deLe
rma9
9 ,co
nfe
cha
de25
deen
ero
yde
9de
may
ode
1615
,en
que
sem
anda
baqu
elo
sas
unto
sde
aque
llaC
iuda
dso
lose
vent
ilase
nen
elC
onse
jode
Esta
do.Y
ense
guid
alo
gro
tam
bien
,en
20de
setie
mbr
ede
lmis
mo
1615
y20
dem
ayo
deañ
osi
guie
nte,
cedu
las
yso
bre-
cedu
las
rea-
les
para
que
enqu
anto
ala
sal
deas
,pr
ivile
gios
yor
dena
nzas
//m
unic
ipal
esno
sehi
cie-
seno
veda
dsi
nqu
ese
laoy
ese
enes
teC
onse
jo,
man
dand
olo
asi
alde
Just
icia
,C
amar
ay
Hac
iend
a.
50.C
onto
do,a
Ren
teri
a,au
nque
tant
asve
ces
venc
ida
enju
icio
,cla
mab
ala
voz
dela
natu
rale
zabu
scas
esu
antig
uapr
ospe
rida
den
elpu
erto
que
laba
ñaba
,ym
ascr
ecia
laur
genc
iam
ient
ras
con
mas
pres
uros
opa
sose
alex
aban
las
agua
s,y
enve
zde
los
buqu
esde
800
tone
lada
squ
eco
nstr
uia
ensu
mis
ma
plaz
a,ya
los
barc
ossi
ncu
bier
tate
nian
que
espe
rar
las
crec
ient
espa
raat
raca
rse
enel
la.
Por
eso,
enel
mis
mo
1616
sepr
esen
toen
elC
onse
jode
Gue
rra
haci
endo
ver
con
sus
pret
ensi
ones
prop
ias
lane
ce-
sida
dde
sate
ndid
ade
fort
ifica
rel
Puer
toy
lam
ayor
delim
piar
leen
bien
publ
ico,
yqu
eto
doco
ntra
dich
oco
nem
peño
por
San
Seba
stia
n,ca
usad
orde
esto
sm
ales
,co
mo
mat
eria
sde
Esta
doy
Gue
rra
toca
ban
aes
tesu
prem
oTr
ibun
al.
Enel
pres
ento
loac
tua-
dopo
rel
licen
ciad
oR
iver
ay
loac
ompa
ñoco
nun
escr
itolle
node
pode
rosa
sra
zone
sen
que
pedi
ase
form
ase
una
junt
ade
min
istr
osde
esto
sC
onse
jos
que
lovi
esen
yde
term
inas
en.
Con
pres
enci
ade
todo
,he
cha
cons
ulta
alR
eyy
oido
elpa
rece
rde
lfa
mos
olic
enci
ado
Mel
chor
deM
olin
a100
,fu
eco
mis
iona
doen
25de
abri
lde
1617
elca
pita
ndo
nD
iego
deV
illal
obos
101 ,
suge
toqu
elle
naba
lare
gia
conf
ianz
apo
rlo
bien
que
habi
ase
rvid
oen
los
esta
dos
deFl
ande
sy
otra
s//
part
es,
dand
o,en
muc
has
oca-
sion
esde
pele
ary
gobe
rnar
gent
e,m
uybu
ena
cuen
tade
si.
Man
dose
lequ
evi
nies
ea
insp
ecci
onar
los
sitio
s,a
oir
las
part
es,
yco
npl
eno
cono
cim
ient
oin
form
ara
SuM
ajes
tad.
Hiz
olo
todo
am
arav
illa.
Eles
mer
ode
sus
inda
gaci
ones
ysu
opor
tuni
dad,
loim
parc
ialy
atin
ado
desu
sju
icio
sy
loju
sto
desu
dict
amen
ein
form
e,no
sob
liga
aqu
eac
ompa
ñeal
nues
tro
con
lase
nsat
ain
stru
ccio
nqu
eaq
uelS
upre
mo
Con
sejo
dio
aes
tedi
gno
mili
tar.
Son
sus
razo
nes
tan
bien
pens
adas
que
hoy
cons
erva
nla
fuer
zade
ento
nces
;yel
tras
curs
ode
dos
sigl
osno
hahe
cho
otra
cosa
que
pone
rlas
mas
dem
ani-
fiest
oy
aum
enta
rla,
com
olo
espe
cific
amos
ennu
estr
asno
tas.
Qua
nto
dixo
loha
com
-pr
obad
ola
expe
rien
cia
yhe
cho
ver
com
opu
soa
sus
trab
ajos
else
llode
lave
rdad
.De
lave
rdad
que
leco
sto
sufr
irta
nta
calu
mni
ade
len
cona
doSa
nSe
bast
ian
que
ante
elR
eyy
sus
prim
eros
trib
unal
esse
quex
ode
lho
nrad
oV
illal
obos
com
ode
juez
apas
io-
nado
,y
trat
opo
rto
dos
los
med
ios
posi
bles
deob
scur
ecer
elm
erito
desu
trab
axo
com
ode
sofo
car
elbu
enol
orde
sufa
ma.
Pero
solo
esta
prob
ado
enlo
sm
ism
osau
to-
res
que
form
oV
illal
obos
que
laC
iuda
dam
enaz
aba
yam
edre
ntab
alo
ste
stig
ospa
raqu
eno
depu
sies
enan
teel
,y
lueg
otr
atab
ade
cohe
char
los
para
sons
acar
sus
decl
ara-
cion
es.//
51.
Envi
sta
deto
do,
por
cons
ulta
sde
lC
onse
jode
Gue
rra,
deju
stic
iade
28de
setie
m-
bre
de16
18y
20de
febr
ero
de16
19,
seto
mar
onpo
rSu
Maj
esta
dla
son
cere
solu
cio-
nes
que
sigu
en:
1º.
Que
aSa
nSe
bast
ian
sele
guar
den
los
priv
ilegi
os,
conc
ordi
asy
exec
utor
ias,
yse
adu
eño
yse
ñor
del
trat
oy
com
erci
oco
mo
hast
aaq
ui.
2º.Q
uesi
seex
cedi
opo
rsi
osu
sm
inis
tros
enlle
bar
dere
chos
que
nole
pert
enec
ian,
sele
man
dequ
eno
loha
gay
sepo
nga
rem
edio
.
3º.
Que
elPu
erto
selim
pie,
ypu
esSa
nSe
bast
ian
halle
bado
hast
aah
ora
los
dere
chos
delo
que
haen
trad
oy
asim
ism
olo
sha
delle
bar,
elga
sto
delo
que
enes
tose
hici
ese
sea
aco
sta
dela
dich
avi
llao
alm
enos
haya
deay
udar
con
algu
nagr
anpa
rte
para
este
efec
to.
4º.
Que
seha
gala
torr
epa
raes
tefin
enla
part
equ
een
ladi
cha
cons
ulta
sese
ñala
.
5º.
Que
sepo
nga
enel
laun
ade
las
dos
com
pañi
asde
San
Seba
stia
ny
elca
pita
nsi
rva
deal
cald
e.
6º.
Que
para
lafa
bric
ade
lato
rre
ayud
eSa
nSe
bast
ian
con
los
10.0
00du
cado
squ
eha
ofre
cido
aunq
uefu
epa
raot
roef
ecto
.
7º.
Que
para
las
otra
sco
sas
nece
sari
asy
para
ayud
aa
laco
nser
vaci
onde
lPu
erto
,se
podr
anap
licar
los
dere
chos
que
San
Seba
stia
nhu
bier
elle
vado
sin
titul
o,no
los
habi
en-
dope
dido
para
sila
spa
rtes
agra
viad
as.
8º.
Que
sien
done
cesa
rio,
seec
heun
nuev
oim
pues
to//
sobr
elo
sex
tran
gero
s...
9º.
Que
las
mer
cade
rias
nece
sari
aspa
raR
ente
ria
ylu
gare
sci
rcun
veci
nos
pued
anve
n-de
rse
yde
spac
hars
een
elm
ism
opu
erto
dePa
sage
s,pe
rosi
nqu
eca
use
ning
unpe
rjui
-ci
oa
San
Seba
stia
nen
quan
toa
los
dere
chos
que
conf
orm
ea
sus
priv
ilegi
os,
exec
uto-
rias
yco
ncor
dias
pued
ey
suel
elle
var
enlo
sta
les
luga
res.
Pasa
ia18
05-2
005
IXIII
98En
este
caso
lam
ano
amig
aa
laqu
eal
ude
Var
gas
Ponc
epu
dier
ase
ral
gún
mie
mbr
ode
lcla
nA
rost
egi(
Mar
tíno
Ant
onio
),se
cret
ario
sre
ales
,ype
rson
asqu
efr
ecue
ntem
ente
trat
aban
delo
sas
unto
spr
ovin
cial
esqu
ese
debí
anve
ntila
ren
Cor
te.E
nco
ncre
to:A
nton
iode
Aro
steg
i,na
cido
enB
erga
raa
med
iado
sde
lsig
loX
VI,
sirv
ióa
laC
oron
aC
aste
llana
enIta
liaco
mo
mie
mbr
ode
lCon
sejo
deEs
tado
.Fal
leci
óen
Mad
rid
en16
23.S
uhe
r-m
ano
Mar
tínde
Aro
steg
i(1
544-
1631
)fu
ese
cret
ario
deFe
lipe
IIIy
Felip
eIV
,si
endo
Cor
onel
deG
ipuz
koa
elañ
ode
1625
,te
nien
doba
josu
man
doun
atr
opa
de4.
000
hom
bres
enel
Bid
asoa
.So
bre
los
favo
res
part
icul
ares
aD
onos
tia,
node
jade
ser
ilust
rativ
ala
petic
ión
hech
aal
Rey
por
elpr
ocur
ador
dono
stia
rra
Juan
dePr
ado,
cuan
do,
alre
dedo
rde
1620
,so
licita
enel
plei
toqu
etr
atab
anco
nR
ente
ría
que
los
asun
tos
delc
omer
cio
dePa
saia
pasa
ran
por
elde
spac
hode
Mar
tínde
Aro
steg
iyno
por
elde
Bar
tolo
mé
deA
may
ay
Vill
anue
va.C
atálogode
laColección
deDocum
entosde
VargasPoncequeposeeelMuseo
Naval
.M
adri
d:.V
ol.
I,T.
III,
Doc
.57
.99
Don
Fran
cisc
oG
ómez
deSa
ndov
aly
Roj
as,
valid
ode
lre
yFe
lipe
III,
alca
nzó
elev
adas
cota
sde
pode
ren
elde
sem
peño
del
serv
icio
real
.Po
res
tas
labo
res
reci
bió
eltít
ulo
deD
uque
deLe
rma
en15
99.
100
De
escr
iban
oen
Ara
gón
pasó
ase
run
ode
los
más
dest
acad
osju
rico
nsul
tos
del
Con
sejo
deC
astil
la,
hast
aco
nver
tirse
ense
ñor
deva
rios
pueb
los
deM
adri
d.10
1Pe
rson
aje
alqu
ese
debe
elej
empl
arin
form
eso
bre
lasi
tuac
ión
del
Puer
tode
Pasa
iaan
exad
oal
docu
men
toor
igin
alpr
esen
tado
porV
arga
sPo
nce.
Enla
actu
alid
ad,
D.
Zap
irai
ny
J.C.
Mor
aes
tán
lleva
ndo
aca
boun
estu
dio
sobr
ees
tedo
cum
ento
que
enbr
eve
verá
lalu
z.D
.Zap
irai
n,J.C
.M
ora:Inform
esobreelPuerto
dePasaiadelcapitánDiego
deVillalobos
(1617).
10º.
Que
sera
bien
que
algu
nas
vece
sse
envi
epe
rson
aqu
evi
site
este
puer
topa
raco
n-se
rvar
las
cosa
sto
cant
esy
pert
enec
ient
esa
lato
rre
yco
ntra
taci
on.
11º.
Que
enes
taco
nfor
mid
adse
exec
ute
todo
loar
riba
dich
o.
52.P
orce
dula
de21
dedi
ciem
bre
de16
20se
com
isio
noal
nueb
ovi
rrey
102
deN
avar
raqu
elle
base
aef
ecto
esta
sre
solu
cion
es,
expr
esan
dole
quan
tas
toca
ban
alC
onse
jode
Hac
iend
a(d
erec
hos
yco
ntri
buci
ones
)y
qual
esal
deG
uerr
a(to
dolo
defo
rtifi
caci
ony
limpi
a).
Era
este
virr
eydo
nJu
ande
Men
doza
103 ,
mar
ques
dela
Hin
ojos
a,de
lC
onse
jode
laG
uerr
a,ge
ntil-
hom
bre
dela
Cam
ara,
Cap
itan
Gen
eral
dela
artil
leri
a,qu
ego
vern
oel
esta
dode
Mila
ny
aqu
ien
por
sus
cred
itos
yse
rvic
ios
veni
aes
trec
hoaq
uel
virr
eyna
-to
,uni
daa
ella
Cap
itani
aG
ener
alde
Gui
puzc
oa,y
asic
osto
que
load
miti
ese.
Vin
oen
finm
uyha
blad
ode
los
vale
dore
sde
San
Seba
stia
ny
muy
empe
ñado
por
ella
suse
cre-
tari
o104
,que
era
delP
ays1
05. V
isito
elPa
sage
sen
juni
ode
1621
,//pu
sola
prim
era
pied
rapa
rasu
cast
illo
deSa
nta
Ysa
bel1
06y
proc
edio
ento
dasu
com
isio
nco
nta
nta
actit
udco
mo
acie
rto,
vien
dose
por
lom
ism
osi
tiado
dela
squ
exas
dela
siem
pre
rece
losa
Ciu
dad.
53.
Empe
zoes
tapo
rre
pres
enta
rle
enva
rios
mem
oria
les
ydi
scur
sos
loin
util
dela
fort
i-fic
acio
nco
nla
sm
ism
asra
zone
sy
argu
men
tos
que
nohi
cier
onfu
erza
enla
supe
rior
i-da
d.Se
nego
aco
ntri
buir
con
los
10.0
00du
cado
sba
xoci
enpr
etex
tos,
yen
una
pala
-br
a,a
noob
edec
ery
cum
plir
quan
tono
leer
aen
tera
men
tefa
vora
ble
delo
sde
rech
osde
arri
ba.
Pret
endi
ota
mbi
ense
inte
rpre
tase
el9º
dem
aner
aqu
elo
dexa
basi
nvi
gor
algu
-no
para
Ren
teri
ay
cons
orte
s.C
omo
elvi
rrey
noac
cedi
ese
ani
ngun
ade
tant
avo
lunt
a-ri
edad
ycu
mpl
iend
osu
com
isio
n,se
gun
sus
oblig
acio
nes,
cons
ulta
seal
Con
sejo
acer
-ca
dees
tadu
da.S
anSe
bast
ian,
tem
eros
ade
laju
sta
acla
raci
on,o
btub
oot
raR
ealC
edul
aen
11de
julio
de16
22qu
ein
hivi
aal
virr
eyy
alC
onse
jom
ism
ode
cono
cer
enes
teas
unto
yqu
ese
vent
ilase
enel
Supr
emo
deC
astil
la.¡
Sosp
echo
say
rara
cond
ucta
dees
taC
iuda
d!.
Huy
endo
del
Con
sejo
deH
acie
nda,
delo
sin
form
esde
llic
enci
ado
Riv
era,
delo
sal
egat
osde
lfis
cal,
proc
uro
ser
solo
juzg
ada
enel
deEs
tado
,co
nin
hibi
cion
del
de
Hac
iend
a,C
amar
ay
Rea
l.Y
quan
doen
elde
Esta
doy
Gue
rra
teni
alo
sin
for/
/mes
deV
illal
obos
yla
sco
nsul
tas
del
virr
eyde
Nav
arra
,ga
naba
cedu
las
para
solo
ser
juzg
ada
enC
astil
la.L
uego
vere
mos
hast
aqu
epu
nto
haya
desc
onfia
dode
tan
rect
otr
ibun
al,y
las
mul
tas
yco
nsul
tas
yac
orda
das
aqu
ela
hahe
cho
acre
edor
asu
cont
umac
ia.
54.
EnC
astil
lapu
es,
empe
zode
nuev
oel
29de
agos
tode
1622
unpr
oces
ove
rdad
era-
men
tein
term
inab
le,p
uest
oqu
een
elno
seha
pron
unci
ado
toda
via
laul
tima
sent
enci
a.Pe
roan
tes
deda
rde
esta
nuev
ain
stan
cia
laco
rta
razo
nqu
eco
nduz
ga,e
spr
ecis
oda
rla
dela
cont
rari
edad
que
sem
anifi
esta
entr
elo
que
pedi
ala
just
icia
ylo
que
tan
repe
tidas
vece
slo
grab
aSa
nSe
bast
ian.
Alz
arem
osso
loaq
uella
part
ede
lvel
oqu
ese
apr
ecis
opa
rala
inte
grid
adde
nues
tro
info
rme,
dexa
ndo
lom
asde
elco
rrid
oso
bre
uno
deta
ntos
dech
ados
dela
mis
eria
hum
ana.
55.T
ubo
San
Seba
stia
nla
fort
una
dedo
silu
stre
sve
cino
sen
dos
Alfo
nsos
deY
diaq
uez,
min
istr
osm
uyfa
vore
cido
sde
Car
los
Vy
Felip
e2º
.Her
edo
los
empl
eos
yfa
vor
depa
dre
yab
uelo
don
Juan
deY
diaq
uez1
07,
que
aunq
uena
cio
enM
adri
dlo
supo
neSa
nSe
bast
ian
hijo
suyo
,yen
efec
tolo
fue
ensu
sob
ras,
porq
uem
ucha
part
ede
sugr
anva
li-m
ient
olo
empl
eosi
empr
een
//pa
troc
inar
todo
gene
rode
pret
ensi
ones
deG
uipu
zcoa
yse
ñala
dam
ente
deSa
nSe
bast
ian,
endo
nde
sufa
mili
aha
bia
esco
gido
plan
tific
arsu
casa
.Fu
ees
tem
inis
tro
tan
feliz
encr
iado
sy
enpr
opor
cion
arse
los
aot
ros
tray
endo
todo
sde
lPa
ys10
8 ,qu
evi
olo
sm
asde
ello
sen
las
secr
etar
ias
delD
espa
cho
yC
onse
jos.
Uno
delo
sm
asqu
erid
os,
yqu
epo
rca
usas
que
noso
nde
este
luga
rno
hizo
tan
brill
ante
carr
era,
aunq
uem
urio
dese
cret
ario
del
rey,
cuid
aba
enSa
nSe
bast
ian
laha
cien
dade
suam
oco
nqu
ien
teni
aun
afin
ay
tirad
aco
rres
pond
enci
a,as
ico
mo
con
todo
slo
squ
efu
eron
sus
com
pañe
ros
ya
quie
nes
daba
eltr
atam
ient
osde
herm
anos
109
ypa
raqu
ien
cobr
aba
las
frec
uent
esay
udas
deco
sta
que
sele
slib
raba
nde
ordi
nari
oso
bre
los
desc
amin
osy
dem
asm
arav
edis
esde
San
Seba
stia
n.Es
teD
omin
goEc
heve
rri1
10fu
eel
que
ella
esco
gio
enes
tas
coyu
ntur
aspa
raen
viar
lode
nunc
ioy
agen
tesu
yoa
laC
orte
ySu
prem
osTr
ibun
ales
.H
ospe
dado
por
Juan
deY
nsau
sti1
11,
suan
tiguo
com
pañe
ro,
yco
nel
trat
om
asfa
mili
arco
nM
artin
yA
nton
iode
Aro
steg
ui11
2y
con
los
Ype
ñarr
ieta
s113
yre
stan
tes
Pasa
ia18
05-2
005
IXIV
102
Títu
los
delo
sgo
bern
ador
esde
algu
nos
terr
itori
osqu
ego
bier
nan
enre
pres
enta
ción
del
Rey
.10
3H
ijode
Iñig
oLó
pez
deM
endo
za,
Mar
qués
deM
onde
jar,
amén
delo
sca
rgos
ytít
ulos
cita
dos,
Juan
deM
endo
zafu
ese
xto
Duq
uede
lIn
fant
ado,
ym
iem
bro
dest
acad
oen
laad
min
istr
ació
npe
rifé
rica
delo
sA
ustr
ias
por
sus
dote
sde
man
dom
ilita
r.10
4M
artín
deA
rost
egi.
Veá
seno
tanº
98.
105
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
106
Prop
uest
asu
cons
truc
ción
porT
ibur
cio
Span
noch
ien
1598
,no
será
hast
a16
20cu
ando
seto
me
ense
rio
suco
nstr
ucci
ón,
que
será
enca
rgad
aal
capi
tán
Fran
cisc
oLu
peci
oy
aJu
lioO
vied
o.La
sdi
fere
ntes
prop
ues-
tas
sobr
esu
form
ay
las
dific
ulta
des
desu
finan
ciac
ión,
retr
asar
onco
nsid
erab
lem
ente
elin
icio
dela
sob
ras.
Fue
utili
zado
com
oba
luar
tede
fens
ivo
hast
a18
67.A
lres
pect
o,ve
áse
J.A
.Saé
z:Gotorlekuak
Gipuzkoan,X
VI-
XIX.mendeak.
Don
ostia
:G
ipuz
koak
oFo
ruA
ldun
dia,
2002
;Id
em:Viejaspiedras.Fortificaciones
guipuzcoanas.
Don
ostia
:M
iche
lena
,20
00.
107
Elcl
ande
los
Idia
kez,
asen
tado
sde
sde
prin
cipi
osde
lXV
Ien
lago
bern
ació
nde
laC
oron
ade
Cas
tilla
com
ose
cret
ario
sy
cons
ejer
osre
ales
,era
nor
igin
ario
sde
laca
saId
iaka
izen
Ano
eta.
Pron
tam
ente
apar
ecen
dom
i-ci
liado
sen
Don
ostia
mer
ced
asu
sen
lace
sm
atri
mon
iale
s.D
esde
los
elev
ados
pues
tos
que
dese
mpe
ñaro
nen
laad
min
istr
ació
nde
los
Aus
tria
s,lle
varo
na
cabo
una
deci
dida
polít
ica
afa
vor
desu
patr
iagi
puzk
oana
yen
espe
cial
dela
villa
dono
stia
rra.
Enes
taci
udad
fund
aron
elM
onas
teri
ode
San
Telm
oy
elC
onve
nto
deSa
nSe
bast
ián
delA
ntig
uo.
De
hech
o,la
pote
nte
fam
ilia
Idia
kez
seen
cuen
tra
bien
pron
tosi
tuad
aen
elpu
erto
dePa
saia
yen
sus
inm
edia
cion
es.
Suyo
ser
an,
por
ejem
plo,
los
case
ríos
deZ
amat
ete
yEr
nabi
ro.
108
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
109
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
110
Des
deel
carg
ode
adm
inis
trad
orde
los
bien
esde
los
Idia
kez
enD
onos
tia,
alca
nzó
alto
spu
esto
sen
laC
orte
cast
ella
nagr
acia
sal
ampa
roy
prot
ecci
ónpr
esta
dopo
res
tafa
mili
a.La
ciud
adde
Don
ostia
node
scui
dóla
sre
laci
ones
con
ambo
sen
Cor
te(Id
iake
zy
Etxe
berr
i),no
duda
ndo
enac
udir
aso
licita
rsu
sfa
vore
scu
ando
laoc
asió
nlo
requ
ería
.11
1N
atur
alde
Azk
oitia
,fu
ese
cret
ario
deFe
lipe
IIIy
Felip
eIV
.N
ombr
ado
Cab
alle
rode
Sant
iago
en16
24.
112
Veá
seno
tanº
98.
113
Otr
opo
dero
socl
anva
sco,
deor
igen
urre
txua
rra,
asen
tado
enC
orte
yco
ngr
anno
tori
edad
enel
dese
mpe
ñode
sus
carg
os.
Dad
asu
posi
ción
,se
les
requ
irió
frec
uent
emen
tepa
rala
solic
itud
defa
vore
se
inte
rme-
diac
ión
enla
reso
luci
ónde
asun
tos.
mie
mbr
osde
Felip
e3
(III),
que
hubo
epoc
aen
que
solo
lofu
eron
los
guip
uzco
anos
,su
poco
nsu
sm
anej
osqu
eto
dosa
liese
favo
rabl
esi
noa
laca
usa
publ
ica,
sino
ala
con-
serv
acio
nde
lpu
erto
dePa
sage
s,si
noal
clar
ode
rech
o//
delo
spu
eblo
squ
elo
rode
an,
sia
laC
iuda
d,su
man
data
ria.
De
note
ner
noso
tros
ennu
estr
opo
der
ya
lavi
sta
las
car-
tas
orig
inal
esqu
een
tre
tale
ssu
geto
sse
vers
aron
acer
cade
esto
sne
goci
os,
deno
pose
-er
lam
inut
ade
laR
eal
Ord
enqu
eul
timam
ente
inhi
bio
alce
loso
virr
eyde
Nav
arra
,es
crita
dele
tra
del
apod
erad
ode
San
Seba
stia
ny
con
enm
iend
assu
yas
para
hace
rm
asde
term
inan
tes
ysi
nre
plic
ala
real
reso
luci
on,
noos
aria
mos
venc
iend
om
ucha
repu
g-na
ncia
desc
ubri
res
tos
mis
teri
os.
Empe
ro,
apun
tand
olos
solo
nos
dam
ospr
iesa
ade
xar
caer
elve
lo,d
ebax
ode
lqua
locu
ltam
osm
ilcl
asic
oste
stim
onio
s,si
bien
none
cesa
rios
,de
que
siel
patr
iotis
mo
esun
avi
rtud
bene
fica
que
escl
arec
eto
das
las
dem
asvi
rtud
es,
elm
ezqu
ino
pais
anag
ees
unvi
cio
pest
ilent
equ
ein
ficio
nay
man
cha
las
mis
mas
virt
u-de
sa
que
sear
rim
a.
56.E
lple
itode
nuev
oen
tabl
ado
enel
Con
sejo
cont
inuo
con
hart
apa
usa
yta
lpro
fusi
onde
aleg
atos
,pr
esen
taci
onde
docu
men
tos
(¡y
quan
tos
deto
dopu
ntos
impe
rtin
ente
s!)
yde
prob
anza
s,qu
eba
sta
para
indi
ceap
unta
rqu
eel
mem
oria
ldel
hech
oqu
ete
nem
osa
lavi
sta
yse
impr
imio
enM
adri
den
1627
,tra
baja
dopo
rel
rela
tor
Cor
tes
con
todo
esm
e-ro
ysi
nsu
perf
luid
ades
,su
bea
426
pagi
nas
enfo
lio.
Lapr
imer
a//
sent
enci
ade
17de
mar
zode
1631
enqu
anto
ales
tanc
ode
lPu
erto
fue
del
todo
favo
rabl
ea
San
Seba
stia
n.En
29de
may
ode
1632
,el
fisca
ldo
nLu
isde
Gud
iel1
14sa
lioa
este
plei
topo
rel
fisco
ybi
enun
iver
saly
publ
icos
dees
tos
reyn
os,y
aleg
oy
pidi
olo
mis
mo
que
Ren
teri
apo
rque
noen
cont
raba
caus
aal
guna
lexi
tima
para
que
este
Puer
tono
sesu
geta
sea
las
leye
sde
lD
erec
hode
Gen
tes
yN
acio
nale
s,y
empr
endi
osu
liber
tad
com
olo
habi
ahe
cho
elfis
-ca
lde
lC
onse
jode
Hac
iend
a.En
26de
novi
embr
ede
1640
,po
rse
nten
cia
dere
vist
ase
enm
endo
enm
ucha
part
ela
prim
era
perm
itien
doa
los
deR
ente
ria
yO
yarz
unpe
sca
libre
enna
vios
prop
ios
yag
enos
,ex
trac
cion
desi
dras
,le
ña,
mad
era
yde
mas
cose
chas
desu
term
ino.
Yau
nque
esto
nore
med
iase
toda
via
los
mal
esen
sura
iz,n
ires
tituy
ere
aaq
uello
spu
eblo
ssu
natu
ral
liber
tad,
apel
oSa
nSe
bast
ian
para
las
Mil
yQ
uini
enta
s115
,do
nde,
com
ove
rem
os,
sees
tanc
oel
curs
ode
este
desc
omun
alpr
oces
o.
57.
Enve
zde
las
repe
ticio
nes
que
seri
anin
disp
ensa
bles
sihu
bier
amos
deen
golfa
rnos
enlo
sal
egat
ospr
esen
tado
s,qu
eta
nto
supe
rabu
ndan
dehe
chos
mal
defin
idos
yde
his-
tori
asm
alac
otad
asy
fals
ifica
das,
enes
peci
allo
sde
San
Seba
stia
n;y
enlo
sdo
cum
en-
tos,
nobi
enen
tend
idos
,qu
eno
son
otro
squ
elo
s//
pues
tos
ensu
verd
ader
alu
zen
este
info
rme,
esm
asde
nues
tro
prop
osito
reco
rdar
los
suce
sos
dela
ñode
1638
116
que
abri
e-ro
n,au
nque
tard
e,lo
soj
osde
lGob
iern
oy
dict
aron
rem
edio
spa
raPa
sage
s,qu
epo
rde
s-gr
acia
nofu
eran
aplic
ados
com
ose
rece
tara
ny
eran
dene
cesi
dad.
Mie
ntra
sta
nto
que
Fuen
terr
abia
sein
mor
taliz
oco
nla
hero
ica
defe
nsa
que
opus
oa
susi
tiado
r,el
Prin
cipe
deC
onde
117 ,
elex
erci
tode
este
seap
oder
ode
los
Pasa
ges
yde
quan
tos
buqu
eses
taba
nsu
rtos
alli,
yen
treg
oa
las
llam
asa
Ren
teri
a,ya
por
igua
les
caus
asen
seña
daa
otro
sin
for-
tuni
osse
mej
ante
s.Sa
ngri
enta
yno
unic
ade
mos
trac
ion
fue
esta
dequ
eSa
nSe
bast
ian
noer
ael
ante
mur
alde
Gui
puzc
oa,
com
ota
ntas
vece
sha
bia
voci
fera
dopa
raob
tene
rel
dom
inio
delP
uert
o,y
que
sus
fort
ifica
cion
esno
alca
nzab
anpa
rala
defe
nsa
deel
com
oen
tonc
esm
ism
ono
cesa
bade
escr
ibir.
Der
rota
doen
tera
men
teel
exer
cito
fran
ces
por
elca
stel
lano
,a
cons
ulta
del
Con
sejo
dela
Gue
rra,
del
nuev
oqu
eta
nop
ortu
nam
ente
sees
tabl
ecio
por
ento
nces
enV
itori
ay
sella
mo
deC
anta
bria
,yoi
doel
pare
cer
detr
esju
n-ta
spa
rtic
ular
espa
raso
loes
tein
tent
o,y
ultim
amen
teel
deM
aest
rede
Cam
po,
gene
ral
don
Juan
deG
aray
118,
yel
dela
Junt
ade
Gue
rra
deEs
paña
,se
trat
ose
riam
ente
deer
i-gi
run
fuer
tere
spet
able
que
defe
ndie
sees
te//
gran
Puer
toy
tubi
ese
ara
yaa
elfr
ance
s,co
nven
cido
sto
dos
los
inte
ligen
tes
dequ
eni
para
uno
nipa
raot
roal
canz
aba
San
Seba
stia
n.El
alto
deB
asan
oaga
119 ,
nodi
stan
tede
Ren
teri
a,fu
eel
que
seel
igio
,deb
ien-
dose
detr
asla
dar
dent
rode
los
nuev
osm
uros
los
habi
tant
esde
esta
,ent
once
sde
stru
ida,
yas
ise
lapr
evin
opo
rR
eal
Ced
ula
de8
defe
brer
ode
1643
.
58.A
ntes
habi
apr
eced
ido
lavi
sita
que
hizo
desd
e7
deju
liode
1639
elce
lebr
eyn
ge-
nier
odo
nA
nton
ioG
ando
lfo,
Teni
ente
deM
aese
deC
ampo
Gen
eral
120 ,
que
reco
rrio
toda
lafr
onte
rade
lPi
rine
oy
dem
arco
elsi
tiode
Bas
anoa
gaen
pres
enci
ade
lM
arqu
esde
losV
elez
,ala
sazo
nvi
rrey
deN
avar
ra12
1 ,y
deto
dos
los
cabo
squ
efu
eran
enla
derr
o-ta
del
Prin
cipe
deC
onde
,y
que
conv
inie
ron
enlo
opor
tuno
ypr
ecis
ode
tal
fort
ifica
-ci
on.E
nco
nsec
uenc
iase
tala
ron
ento
doel
ambi
toqu
ede
bia
ocup
arlo
sca
stañ
os,n
oga-
les
yro
bles
que
leoc
upab
an,
tant
oco
ncej
iles
com
ode
part
icul
ares
,qu
edan
does
tos
mat
eria
les
apila
dos
para
laob
rade
que
tiro
Gan
dolfo
las
prim
eras
linea
s.La
squ
ede
todo
punt
ode
xaro
ntr
azad
asen
26de
mar
zode
1643
don
Die
gode
Ysa
siSa
rmie
nto1
22,
delC
onse
jode
Gue
rra,
por
com
isio
nes
peci
alqu
etu
bopa
raes
tatr
asla
cion
,ayu
dado
desu
pari
ente
yfa
mos
oyn
geni
ero
elje
suita
//Fr
anci
sco
Ysa
si12
3y
del
acre
dita
doar
quite
c-
Pasa
ia18
05-2
005
IXV
114
Luis
Gud
iel
yPe
ralta
enra
zón
desu
form
ació
nde
letr
ado
alca
nzó
unpu
esto
dem
inis
tro
enel
Con
sejo
Rea
l.11
5Sa
lade
laA
udie
ncia
Rea
lque
tiene
suor
igen
enel
Ord
enam
ient
ode
Sego
via
de13
90,e
nla
cual
sein
terp
onía
recu
rso
por
caus
agr
ave
enun
plaz
om
áxim
ode
20dí
as.E
lrec
urre
nte
debí
aco
nsig
nar
mil
yqu
inie
ntas
dobl
as,
que
las
perd
íasi
era
dese
stim
ado
elre
curs
o.11
6Se
refie
real
sitio
deH
onda
rrib
iapo
rla
str
opas
fran
cesa
sde
lC
arde
nal
Ric
helie
u(1
638-
1639
),ep
isod
iore
laci
onad
oco
nla
Gue
rra
delo
sTr
eint
aA
ños
(161
8-16
48),
que
tuvo
gran
repe
rcus
ión
enel
conj
unto
prov
in-
cial
así
com
oen
laC
oron
aC
aste
llana
.El
suce
soac
abó
con
lavi
ctor
iade
las
trop
asca
stel
lana
s.11
7En
riqu
ede
Bor
bón,
cuar
toPr
ínci
pede
Con
de,r
ival
deR
iche
lieu
enla
cort
ede
los
reye
sLu
isX
IIIy
Luis
XIV
,ya
que
aspi
raba
nam
bos
ade
sem
peña
rel
pape
lde
favo
rito
delr
ey.E
nriq
uede
Bor
bón
fue
gobe
rnad
orde
Bai
ona.
118
De
orig
enva
sco,
Juan
deG
aray
yR
ada
(158
6-16
50)
tom
ópa
rte
enes
teas
unto
com
oG
ober
nado
rde
Gip
uzko
a.M
ásta
rde
serí
ano
mbr
ado
Vir
rey
deC
atal
uña.
119
Aun
que
este
proy
ecto
nolle
góa
real
izar
se,
exis
teen
elA
rchi
voM
unic
ipal
deEr
rent
eria
unin
form
een
elqu
ese
deta
llaes
tein
tent
ode
tran
slac
ión
yfo
rtifi
caci
ón,
con
los
pare
cere
sde
lci
tado
Joan
deG
arai
yla
dem
ostr
ació
nde
las
razo
nes
polít
icas
ym
ilita
res
que
exis
tían
para
fort
ifica
ry
pobl
arlu
ego
Bas
anoa
ga(z
ona
deB
erau
n),
tal
ycó
mo
loco
ncib
ióel
licen
ciad
oM
igue
lde
Ald
untz
inen
1641
.12
0Su
pare
cer
tam
bién
seen
cuen
tra
inse
rto
enel
lega
joar
riba
alud
ido.
121
Pedr
oFa
jard
ode
Zuñ
iga
yR
eque
sens
,fu
evi
rrey
entr
e16
38y
1640
.Su
form
ació
nm
ilita
rfu
ede
term
inan
tepa
raqu
ede
spué
sfu
era
nom
brad
oV
irre
yde
Ara
gón
yC
atal
uña
para
sofo
car
lare
belió
nca
tala
naco
ntra
elC
onde
-Duq
uede
Oliv
ares
.12
2N
atur
alde
Eiba
r,po
rsu
carg
ode
Mae
stre
deC
ampo
inte
rvin
oen
vari
asoc
asio
nes
cont
rael
ejér
cito
fran
cés,
llega
ndo
ase
rC
oron
elde
los
Terc
ios
deG
ipuz
koa
en16
36.
123
Aut
orde
las
traz
asde
vari
asig
lesi
asy
capi
llas,
supr
epar
ació
nté
cnic
ale
llevó
adi
rigi
rva
rias
obra
sde
inge
nier
íade
stin
adas
aro
mpe
rel
cerc
ode
lej
érci
tofr
ancé
sa
lola
rgo
dela
déca
dade
los
30de
lsi
glo
XV
II.
toC
hris
tova
lZ
umar
rist
a124
,pr
esen
cian
dolo
vari
osge
nera
les
ym
inis
tros
del
Con
sejo
.Pe
rolo
bast
ode
laem
pres
ay
laca
dena
dein
fort
unio
squ
ede
sde
esta
fech
ase
esla
bo-
naro
nen
laM
onar
quia
node
jaro
nco
nsum
arun
aob
rata
ngr
ande
,no
men
osut
ilqu
ene
cesa
ria.
No
pasa
ndo
adel
ante
sefu
eco
nsum
ando
elm
enos
cabo
delP
uert
oy
elab
an-
dono
desu
spo
blac
ione
s.
59.A
lgun
mas
frut
ose
prom
etie
ron
ento
nces
enlo
sTr
ibun
ales
.Po
rque
agui
jona
dos
deta
nco
stos
asex
peri
enci
aslo
sfis
cale
sde
Cas
tilla
,do
nJu
ande
Mor
ales
Bar
nueb
oy
don
Juan
Bau
tista
deLa
rrea
125 ,
que
suce
dier
onal
doct
orG
udie
len
defe
nder
los
dere
chos
del
fisco
,co
nlo
sde
Ren
teri
am
ultip
licar
onsu
sco
nvin
cent
esal
egac
ione
sco
ntra
San
Seba
stia
nen
que
dem
uest
ran
node
ber
cont
inua
ren
else
ñori
ode
lPue
rto
tan
impo
rtan
-te
“por
habe
rus
urpa
doto
doel
uso
del
dich
opu
erto
cont
rael
teno
rde
sus
mis
mos
pri-
vile
gios
ypo
rla
svi
olen
cias
yag
ravi
osqu
eha
ceho
ya
los
dem
aslu
gare
s,y
por
los
dere
-ch
osili
cito
squ
eex
igia
nsu
sof
icia
les
con
quex
asde
toda
sla
sna
cion
esco
ntra
las
expr
e-sa
sdi
spos
icio
nes
yap
erce
bim
ient
osy
sent
enci
asqu
eel
lam
ism
apr
esen
ta,
ypo
rha
ber
dexa
dose
gar
ype
rder
muc
hapa
rte
del
Puer
to//
yno
habe
rle
quer
ido
limpi
ar,
ypo
rla
falta
decu
stod
iaqu
eha
teni
doy
tiene
ensu
guar
day
enla
entr
ada
ysa
lida
dela
sco
sas
proh
ivid
as”.
60.
Com
oqu
iera
que
else
gund
ode
esto
sm
agis
trad
osco
noci
ese
que
toda
lade
fens
ade
San
Seba
stia
n,qu
eta
ntas
vece
sle
valio
enel
Foro
126 ,
sefu
ndab
aso
bre
elpr
ivile
gio
henr
riqu
eño,
llam
ado
sent
enci
a(la
verd
ader
ay
ante
rior
sent
enci
ade
scon
ocid
apo
rto
dos
yha
sta
hoy)
,en
sual
egac
ion
fisca
l,qu
ese
impr
imio
en16
44y
que,
sien
doun
ode
sus
muc
hos
mer
itos
ella
coni
smo,
tiene
con
todo
175
pagi
nas
enfo
lio,
sepr
opus
oco
nlo
able
inte
nto
prob
arqu
ede
bia
revo
cars
ey
anul
arse
aque
lpr
ivile
gio
com
ope
rju-
dici
ala
laca
usa
publ
ica.
Esto
loco
nsig
uio
dem
ostr
arpo
rla
sci
nco
valid
isim
asra
zone
ssi
guie
ntes
:1ª
.Po
rque
por
cons
ecue
ncia
suya
yla
excl
usio
nde
ltr
ato,
dequ
ees
taba
apod
erad
oSa
nSe
bast
ian,
habi
ace
sado
laco
nstr
ucci
onde
gale
ones
eim
pedi
dose
sufa
bric
a,da
ños
que
prob
ose
rpu
blic
osy
supe
rlat
ivos
.2ª
.Po
rha
bers
eco
nsum
ido
los
2.00
0m
arin
eros
y40
navi
osqu
eso
liaha
ber
ysu
sten
taba
Ren
teri
aco
nlo
sfle
tes
yco
n-tr
atac
ion
nave
gand
oa
Yrl
anda
,Yng
late
rra,
Flan
des,
Fran
cia
yLe
vant
eco
npr
actic
ade
sus
puer
tos
yco
noci
mie
nto
dela
sco
stas
ym
ares
//de
aque
llos
reyn
os...
”que
hoy
noha
yun
navi
o,pi
loto
nipe
rson
aqu
elo
teng
a;y
las
arm
adas
deSu
Maj
esta
d,qu
ete
nian
toda
sla
sco
mod
idad
esre
feri
das,
hoy
por
falta
dena
tura
les
sesi
rven
defo
rast
eros
pade
-ci
endo
los
daño
squ
eso
nno
tori
os.3
º.Po
rha
ber
dest
ruid
oen
Oya
rzun
ysu
sco
ntor
nos
muc
has
ferr
eria
sy
dexa
ndo
lafu
ndic
ion
yla
bor
del
fierr
oen
daño
dela
prov
inci
a,de
esto
sre
ynos
yde
sus
rent
asre
ales
yen
ruin
ade
aque
llas
pobl
acio
nes.
4º.
Por
eles
tan-
code
gran
osen
unso
lopu
nto,
yde
alli
suru
ina
yca
rest
ia.
5º.Y
por
habe
rob
ligad
oa
los
nava
rros
yar
agon
eses
apa
sar
eltr
ato
desu
sla
nas,
met
ales
ym
erca
deri
asa
San
Juan
deLu
z,pu
erto
deFr
anci
a,y
prov
eers
eal
lide
las
pesc
asy
may
orpa
rte
dequ
anto
reci
-be
npo
rm
ar,y
habe
rqu
itado
anu
estr
osna
tura
les
toda
lape
sque
ria,
nave
gaci
ony
con-
trat
acio
nde
este
puer
toy
dado
loa
los
deSa
nJu
ande
Luz
yco
sta
deFr
anci
apo
rla
sco
mpa
ñias
yas
ocia
cion
esqu
eco
nel
los
tiene
nlo
sde
San
Seba
stia
n,qu
ees
caus
aqu
eaq
uello
sha
yan
aum
enta
doen
tant
ola
fuer
zade
sufr
onte
raco
nm
asde
4.00
0m
arin
e-ro
s,en
gran
sum
ade
navi
osqu
ein
vern
an,
apre
stan
ysu
sten
tan
enPa
sage
s,au
men
tan-
doy
enrr
ique
cien
doa
los
fran
cese
sy
enfla
quec
iend
oa
Gui
puzc
oay
expo
nien
dola
alo
sm
ayor
espe
ligro
s”.T
odas
esta
sra
zone
sla
sco
mpr
obo
ampl
iam
ente
//po
rlo
aleg
ado
yde
duci
doen
ellit
igio
yde
cada
una
yde
toda
sel
las
junt
asco
nclu
yoco
nm
ultit
udde
doct
rina
sle
gale
squ
eel
cita
dopr
ivile
gio
era
perj
udic
ialy
cont
rala
caus
apu
blic
a,y
por
lom
ism
ode
anul
ary
revo
car.
61.
Dic
ese
que
esta
ndo
en16
45se
ñala
doya
eldi
apa
ravo
tar
este
ruid
oso
expe
dien
tey
ante
vien
doSa
nSe
bast
ian
ladi
spos
icio
nde
los
juec
esy
del
pres
iden
tede
lC
onse
jo,
logr
oes
parc
iry
sem
brar
tale
ses
peci
es,
infu
ndie
ndo
mie
dos
enel
Min
iste
rio
enaq
uella
actu
alid
adm
uyso
bres
alta
doco
nla
rebe
lion
deC
atal
uña1
27,qu
ete
mie
ndos
eco
sase
me-
jant
een
elot
roex
trem
ode
lafr
onte
ra,
baxo
orde
npa
rasu
spen
der
lavi
sta
yvo
taci
ony
que
enel
esta
doen
que
esta
ban
sear
chiv
aron
los
auto
s.Lo
squ
ales
dice
nta
mbi
en(e
igno
roco
nqu
ece
rtez
a)qu
eha
nde
sapa
reci
dode
las
ofic
inas
del
Con
sejo
.
62.
Lose
guro
esqu
eel
agen
tede
laC
iuda
dla
escr
ibia
en6
dem
arzo
de16
62po
nde-
rand
osu
sse
rvic
ios
“yen
aten
cion
aes
toy
alo
que
siem
pre
hepr
ocur
ado
serv
ira
Vue
stra
Seño
ria
yen
part
icul
aren
habe
rhe
cho
sepu
ltar
elpl
eito
que
trai
aco
nR
ente
ria1
28de
lpe
soy
cuid
ado
que
esno
tori
o,su
plic
oa
Vue
stra
Seño
ria
sesi
rva
deha
cerm
em
erce
dde
laay
uda
deco
sta
que
fuer
ese
rvid
o”.
Elar
chiv
ode
San
Seba
stia
n//
esta
empa
chad
ode
sem
ejan
tes
test
imon
ios,
yta
les
man
eras
deha
cer
vale
rsu
spr
eten
-si
ones
deve
rdad
nole
favo
rece
n.Pa
rael
las
serv
ian
deal
egat
osy
prob
anza
sha
sta
los
mis
mos
rega
lado
ssa
lmon
esde
suri
oU
rum
eapo
rlo
que
escr
ibia
asu
habi
lnu
ncio
Eche
verr
i129
en1º
deen
ero
de16
22:
“Ypo
rque
tam
bien
seac
uda
alsu
sten
toy
fom
en-
taci
onde
laca
usa.
..pr
evin
iend
ode
sde
ahor
ade
loqu
eha
ypa
rael
prin
cipi
o,m
edio
yfin
dela
Qua
resm
a...
esta
raV
uest
raM
erce
dad
vert
ido
deav
isar
me
desd
eah
ora
loqu
epa
raen
tonc
esde
pesc
ado
pued
odi
spon
er,
yel
rega
loqu
em
aspu
eda
obra
ry
delo
sge
nero
sy
cant
idad
que
hade
ser..
.pa
raqu
ees
teañ
ose
pued
aco
lmar
lase
guri
dad
deel
las
(var
ias
pret
esio
nes)
con
los
apoy
osqu
ete
ngo
yel
que
conf
iote
ner
enel
seño
rM
igue
lde
Ype
ñarr
ieta
130 ,
etc.
”.
Pasa
ia18
05-2
005
IXV
I
124
Este
pers
onaj
e,de
orig
enbe
rast
egia
rra,
debi
doa
lala
bor
desa
rrol
lada
enla
sob
ras
dein
geni
ería
enla
sfe
rrer
ías
del
Leiz
aran
alca
nzó
reno
mbr
eco
mo
arqu
itect
o.12
5Es
teju
risc
onsu
ltode
orig
enva
sco
publ
icó
vari
asob
ras
dete
mát
ica
proc
esal
.Fu
em
inis
tro
del
Con
sejo
Supr
emo
deC
astil
la.
126
Den
omin
ació
npo
pula
rde
laci
udad
deM
adri
d.12
7La
ante
rior
men
teal
udid
are
vuel
taca
tala
naco
ntra
los
plan
esde
lC
onde
-Duq
uede
Oliv
ares
deun
iform
izac
ión
cultu
ral
ytr
ibut
aria
(164
0-16
52).
Labi
blio
graf
íaso
bre
este
punt
oes
abun
dant
e.V
eáse
,J.H
.El
liot:
Larebeliónde
loscatalanes:un
estudiosobrela
decadencia
deEspaña
(1598-1640).
Mad
rid:
sigl
oX
XI,
1986
;F.
Man
uel
deM
elo:
Historiade
losmovimientos,separación
yguerra
deCataluñaen
tiempo
deFelipeIV.
Val
enci
a:Li
brer
ías
Pari
s-V
alen
cia,
1994
;R
.G
arcí
aC
árce
l(c
oord
..):Historiade
España
siglos
XVIyXVII:
LaEspaña
delosAustrias.
Mad
rid:
Cát
edra
,20
03.
128
Subr
ayad
oen
elbo
rrad
or,
pero
noen
elor
igin
al.
129
Dom
ingo
deEt
xebe
rri,
ante
rior
men
teci
tado
,a
lasa
zón
suag
ente
enC
orte
.13
0V
incu
lado
alan
teri
orm
ente
cita
docl
ande
los
Ipeñ
arri
eta,
Mig
uel
deIp
eñar
riet
afu
ese
cret
ario
deFe
lipe
IVy
mie
mbr
ode
lC
onse
jode
Hac
iend
a.
63.
Enel
mis
mo
año
de16
22lle
goa
San
Seba
stia
nel
geog
rafo
don
Pedr
oTe
xeyr
a131
,qu
evi
ajab
ade
orde
nde
lM
inis
teri
opa
raha
cer
lade
scri
pcio
nde
Espa
ña.
Mie
ntra
sla
Prov
inci
ade
cret
aba
sele
dies
enco
ntie
nto
las
notic
ias
que
solo
laco
nvin
iese
n,Sa
nSe
bast
ian
leal
oxo
con
mag
nific
ienc
ia,
lehi
zola
cost
aa
el,
sus
cria
dos
yca
balle
rias
,le
dio
vari
osco
nvite
sen
Pasa
ges,
reco
men
dand
om
ucho
suob
sequ
ioal
alca
lde
torr
ero,
yde
term
ino
darl
eun
ajo
yapo
rde
sped
ida.
Men
oses
crup
ulos
o//
aque
lpo
rtug
ues
que
ellic
enci
ado
Riv
era,
load
miti
oto
do;y
eles
piri
tude
esta
gene
rosi
dad,
hart
opa
tent
een
eldi
ario
orig
inal
dees
teco
smog
rafo
que
pose
emos
,es
tade
bulto
enel
acue
rdo
de8
deoc
tubr
een
que
uno
delo
sre
gido
res
enca
rgad
osde
suco
rtej
odi
cere
cibi
ola
cade
nade
oro
del
rega
lo“y
ofre
cio
con
muy
gran
des
vera
sde
pone
rto
dolo
toca
nte
aes
tavi
llay
enpa
rtic
ular
todo
lode
laca
nald
ePa
sage
s,de
form
aqu
eSu
Maj
esta
den
tiend
ade
quan
gran
impo
rtan
cia
esa
sure
alse
rvic
ioes
tavi
llay
suco
nser
vaci
on,
etc.
132 ”
.Pu
dien
dose
acin
arlo
sca
pitu
los
ycl
ausu
las
yac
uerd
ospa
reci
dos
alo
san
tece
dent
es,n
ohe
vist
oni
n-gu
node
suja
ezni
enlo
sau
tos,
nien
los
arch
ivos
delo
sot
ros
pueb
los
que
litig
an.A
nte
sira
zone
sob
vias
,ta
nco
nclu
yent
esy
fund
adas
enel
dere
cho
natu
ral,
enel
escr
itode
esto
sre
ynos
yen
los
mis
mos
llam
ados
fuer
os,
que
bien
seco
noce
elal
icie
nte
deno
esca
sear
elpo
dero
soco
ntra
rio
tale
sar
teri
asy
desa
guis
ados
.
64.
Des
dela
fech
ade
este
plei
to,
toda
via
por
cerr
ar,
nohu
boot
roac
erca
del
trat
ode
Pasa
ges
yju
ridi
ccio
nen
sus
agua
sm
ient
ras
cont
inüo
ladi
nast
iaau
stri
aca.
Lam
ultit
udde
caus
aspa
rael
lose
pres
enta
nen
trop
elal
que
cons
ider
ela
deha
berl
opa
ralis
ado
yse
palo
ssu
ceso
sy
desg
raci
asde
esta
mon
arqu
iaen
aque
llas
tris
tes
eras
yco
nozc
aqu
a-le
sfu
eron
los
inte
rese
sde
//G
uipu
zcoa
.H
ubo
sim
ucha
sce
dula
sy
disp
osic
ione
spa
r-ci
ales
sobr
ela
limpi
ay
cons
erva
cion
delP
uert
o,ca
dadi
am
aspr
ecis
a,y
que
toda
squ
e-da
ron
sin
obse
rvan
cia
niex
ito.
65.
Con
laau
gust
aC
asa
deB
orbo
n133
mej
oro
elas
pect
ode
Espa
ña,
que
fixo
suat
en-
cion
sobr
eun
aen
sena
da,
blan
code
laam
bici
onde
lpr
ofun
dopo
litic
oel
card
enal
Ric
helie
u134
,ob
geto
delo
sso
fism
asy
nego
ciac
ione
sde
lsa
bio
arzo
bisp
oPe
dro
deM
arca
135
yca
silo
unic
oqu
ese
rese
rvo
para
siel
gran
Luis
XIV
136
enel
fam
oso
trat
ado
depa
rtic
ion1
37.
Por
tant
o,la
sce
dula
s,en
carg
osy
com
isio
nes
para
lalim
pia
sesu
cce-
dier
onun
asa
otra
s;pe
role
jos
delo
grar
sese
nota
baso
loqu
ela
perd
icio
nib
aad
elan
te.
De
toda
ses
tas
cedu
las
dare
mos
razo
nen
brev
eco
nla
dela
nulid
adde
suex
ito.Y
para
conc
luir
lade
los
acto
sju
dici
ales
,so
lore
sta
apun
tar
que
buel
toal
gun
tant
oen
siel
Pasa
ges
deA
llend
e,po
rse
qüel
ade
lapr
ospe
rida
dqu
een
todo
elul
timo
sigl
odi
sfru
to
Gui
puzc
oay
venc
idos
los
debi
litad
osob
stac
ulos
,lo
gro
en17
70la
mer
ced
devi
llaz-
go13
8 .C
omo
era
cons
igui
ente
enta
blo
denu
evo
sus
pret
ensi
ones
ala
juri
sdic
ion
yus
ode
lpu
erto
,y
deco
nsun
oO
yarz
uny
Ren
teri
a,re
nova
ndo
sus
quex
as,
lam
anife
stac
ion
delo
sag
ravi
ossi
empr
ein
cesa
ntes
,//y
loqu
eer
am
ascl
aro
ypa
tent
eto
davi
a,la
ani-
quila
cion
aqu
eap
resu
rada
men
teca
min
aba
entr
ela
sm
anos
delo
sre
gido
res
torr
eros
.La
Ciu
dad
por
supa
rte
lode
fend
ioco
nel
teso
nde
siem
pre.
Para
pone
ra
laC
amar
ade
Cas
tilla
,do
nde
esto
seve
ntila
bade
orde
nde
lR
ey,
enes
tado
depe
sar
las
razo
nes
deto
dos,
seco
mis
iono
por
ella
en17
71a
don
Ygn
acio
deA
zcon
ay
Car
rillo
,oy
dor
deN
avar
ra,q
uein
stru
ctiv
amen
teoy
ese
ala
spa
rtes
.Est
em
inis
tro,
dete
nien
dose
diez
mes
esen
Gui
puzc
oa,n
utri
oun
expe
dien
tequ
eco
nsta
de13
giga
ntes
cas
piez
asde
auto
s,qu
eac
aso
sube
nde
13.0
00pa
gina
s,co
mo
que
cada
inte
resa
dopr
esen
toqu
anto
crei
aqu
eac
lara
basu
dere
cho
ode
bilit
aba
elde
otro
s;y
San
Seba
stia
nde
solo
sus
pape
les
ende
rech
oex
ibio
impr
esos
quat
roto
mos
enfo
lio.T
odo
lohe
mos
leid
oy
extr
acta
do,
yno
cree
mos
haya
mas
delo
que
lleba
mos
dich
oqu
epu
eda
pone
ra
Vue
stra
Exce
lenc
iaal
cabo
deta
ndi
fuso
se
inte
rmin
able
spr
oces
os.
66.
Tam
poco
enes
teul
timo
sefa
llode
finiti
vam
ente
,pu
espe
nde
toda
via
enla
Rea
lC
amar
a,y
por
vent
ura
suin
men
sam
ole
lotie
nesi
nm
ovim
ient
om
asqu
elo
que
sedi
cede
habe
rsi
dopo
rm
anej
osde
San
Seba
stia
n,qu
een
tonc
espr
omet
iove
rific
arel
mag
ni-
fico
proy
ecto
deun
ada
rsen
aen
suC
onch
aca
paz
deto
da//
clas
ede
buqu
es,
pero
tan
disp
endi
osa
que
solo
este
obst
acul
oba
sta
para
hace
rla,
com
ode
sde
lueg
ose
echo
deve
r,im
prac
ticab
le.
67.
Ded
uces
epu
esde
tan
larg
ana
rrac
ion
que
hast
ael
priv
ilegi
ode
Hen
rriq
ueII,
San
Seba
stia
npo
rla
mis
ma
sent
enci
ade
suA
udie
ncia
Rea
lno
teni
atit
ulo
algu
nopa
ralla
-m
arsu
yoal
Puer
toni
ser
priv
ilegi
ada
ensu
trat
o.Q
uees
tas
vent
ajas
,po
rla
sca
usal
esqu
eel
apun
toy
hem
osco
piad
o,se
las
conc
edio
elci
tado
priv
ilegi
ode
1376
.Que
com
osu
letr
ase
ata
ncl
ara
yfa
vora
ble
aSa
nSe
bast
ian,
quan
tas
vece
sse
have
ntila
doen
tela
deju
icio
,o
yaen
caso
spa
rtic
ular
eso
yaco
nla
sre
publ
icas
veci
nas,
otra
sta
ntas
hast
ael
año
de16
40,
hahe
cho
vale
ry
haex
ecut
oria
doal
finla
term
inan
tele
tra
deaq
uella
grac
ia.
Pero
quan
tos
suge
tos
seha
ncr
eido
auto
riza
dos
para
sond
arlo
sm
otiv
osde
suco
nces
ion
y,co
mo
pura
ym
era
grac
iaqu
ees
yen
mat
eria
debu
engo
vier
noqu
eno
adm
itepr
escr
ipci
ony
que
pued
ey
debe
alte
rars
esi
empr
ey
quan
doqu
elo
exija
laco
n-ve
nien
cia
publ
ica,
vers
iera
deal
tera
roan
ular
;tod
oslo
han
crei
doas
ides
de16
14ha
sta
elpr
esen
te.
Los
suge
tos
que
tal
han
info
rmad
oy
sent
ido,
han
sido
//de
rara
pers
pica
cia
Pasa
ia18
05-2
005
IXV
II
131
Fam
oso
geóg
rafo
port
ugué
sde
lsig
loX
VII
(159
5-16
62),
depe
rson
alid
adco
ntro
vert
ida,
pues
fue
tant
oin
geni
ero
mili
tar,
cart
ógra
foy
cosm
ógra
fo,c
omo
espí
ay
cors
ario
alse
rvic
iode
laC
orte
deFe
lipe
IV,p
ara
quie
nco
nfec
cion
ósu
prin
cipa
lob
ra“E
lAtla
sde
lR
eyPl
anet
a”.
132
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
133
Tras
elfin
alde
laG
uerr
ade
Suce
sión
(170
5-17
14),
será
elca
ndid
ato
borb
ónic
oFe
lipe
deA
njou
(futu
roFe
lipe
V)
quie
nin
stau
reun
anu
eva
dina
stía
que
rom
perá
eleq
uilib
rio
entr
ela
sco
mun
idad
esfo
rale
sy
laM
onar
quía
.D
eah
íel
resp
eto
mos
trad
opo
rVar
gas
Ponc
e,ta
mbi
énan
tifor
alis
ta.
134
Elco
noci
doca
rden
alR
iche
lieu,
enre
alid
adA
rman
dJe
andu
Ples
sis
(158
5-16
42),
fue
elpo
lític
oy
esta
dist
afr
ancé
sm
ásde
stac
ado
del
sigl
oX
VII.
Pert
enec
ient
ea
laal
tano
blez
a,lo
gró
asce
nder
desd
eel
mod
esto
pues
tode
obis
poa
laca
tego
ría
depr
imer
min
istr
o,gr
acia
sa
laim
plan
taci
ónde
nuev
osm
étod
osde
hace
rpo
lític
a(h
ábile
sco
labo
rado
res,
utili
zaci
ónde
lapr
opag
anda
yla
info
rmac
ión.
..).
135
Este
prel
ado
fran
cés
(159
5-16
62)
fue
tam
bién
unde
stac
ado
polít
ico
(Con
seje
rode
lB
earn
,Pr
esid
ente
del
Parl
amen
tode
Nav
arra
,m
inis
tro
deEs
tado
),pe
roen
espe
cial
dest
acó
por
sum
inis
teri
ore
ligio
so(O
bisp
ode
Cou
sera
nsy
Arz
obis
pode
Toul
ouse
yPa
ris)
.Asi
mis
mo
nota
ble
hist
oria
dor.
136
Con
ocid
oco
mo
elR
eySo
l,a
este
sobe
rano
fran
cés
(163
8-17
15)
sele
cons
ider
ael
ejem
plo
para
digm
átic
ode
lAbs
olut
ism
opo
rsu
form
ato
talit
aria
deej
erce
rel
pode
rre
al.
137
Trat
ado
deU
trec
h(1
713)
que
supu
soun
reor
dena
mie
nto
del
orde
npo
lític
oeu
rope
oco
nm
otiv
ode
laG
uerr
ade
Suce
sión
espa
ñola
entr
eIn
glat
erra
yFr
anci
a,fa
vora
ble
alo
sin
tere
ses
dela
prim
era.
138
Sibi
enel
decr
eto
deex
enci
ónde
Pasa
iD
onib
ane
dela
juri
sdic
ción
deH
onda
rrib
iatie
nepo
rfe
cha
27de
abri
lde
1767
,ha
brá
que
espe
rar
hast
ala
prov
iden
cia
dict
ada
en3
deab
ril
de17
70y
laR
eal
Céd
ula
con-
firm
ándo
lael
10de
lm
ism
om
espa
raqu
ese
hici
era
efec
tivo
eltít
ulo
devi
llazg
o;tít
ulo
logr
ado
aca
mbi
ode
3.12
0du
cado
sco
rres
pond
ient
esa
los
150
veci
nos
dela
nuev
avi
lla.
yde
prob
ada
rect
itud
yde
may
orex
enci
on,c
omo
ellic
enci
ado
Her
nand
ode
Riv
era,
elca
pita
nD
iego
deV
illal
obos
,el
virr
eyM
arqu
esde
laH
inoj
osa,
yqu
atro
fisca
les
dist
in-
tos
delo
sTr
ibun
ales
Supr
emos
deH
acie
nda
yC
astil
la.
Lueg
ole
era
Vue
stra
Exce
lenc
iaco
mo
opin
ola
Rea
lC
amar
aap
oyan
dola
sra
zone
sde
esto
s.Q
uede
todo
slo
spr
oces
osre
sulta
que
siem
pre
seha
nju
stifi
cado
las
quex
asco
ntra
lam
ala
adm
inis
trac
ion
deSa
nSe
bast
ian
yse
leha
man
dado
repa
rarl
asy
prec
aver
las
para
losu
cces
ivo,
loqu
alja
mas
seha
cons
egui
do,p
ues
las
quer
ella
sco
ntra
sus
torr
eros
son
siem
pre
las
mis
mas
om
ayo-
res,
com
oes
deca
dadi
am
ayor
elde
trim
ento
delP
uert
oqu
ead
min
istr
an.Q
ueen
cada
sent
enci
ase
haid
ore
stri
ngie
ndo
algo
elpr
ivile
gio,
ampl
iand
ole
afa
vor
delo
sva
rios
pueb
los
dees
taen
sena
daco
nel
finde
rest
able
cerl
os,y
ape
sar
deto
do,e
llos
van
cada
dia
am
enos
,po
rque
subs
iste
enel
fond
osu
depe
nden
cia
cont
rael
dere
cho
natu
ral,
laex
clus
iva
deSa
nSe
bast
ian
enel
dom
inio
dela
cana
lcon
tra
las
leye
sde
lrey
noy
lade
si-
gual
dad
deco
nsti
tuci
onco
ntra
las
orde
nanz
aspr
ovin
cial
esqu
ell
ama
Fuer
osG
uipu
zcoa
.Yfin
alm
ente
que
desd
equ
eel
fisca
l//de
SuM
ajes
tad
salio
aes
taca
usa
ven-
tilan
dolo
sde
rech
osde
lfis
co,n
otie
neSa
nSe
bast
ian
asu
favo
rla
exen
cion
deco
saju
z-ga
da;
pues
uno
yot
roex
pedi
ente
han
qued
ado
susp
enso
sy
sin
com
plet
arse
los
fallo
sju
dici
ales
.
68.T
ales
,señ
orex
cele
ntis
imo,
lase
rie
dedo
cum
ento
sy
suce
sos
dequ
ehe
juzg
ado
pre-
ciso
ente
rar
aV
uest
raEx
cele
ncia
ante
sde
pasa
ra
vent
ilar
las
razo
nes
que
sede
ban
pesa
ry
calib
rar
para
las
prov
iden
cias
del
dia,
nofu
ese
que
una
sini
estr
ao
dim
inut
are
laci
onso
rpre
hend
iese
elre
cto
juic
iode
Vue
stra
Exce
lenc
ia,n
eces
aria
men
tedi
vidi
doen
lam
ul-
titud
delo
sgr
aves
asun
tos
desu
Des
pach
oU
nive
rsal
139 ;
sorp
resa
tant
om
asde
tem
eren
nego
cio
tan
com
plic
ado
yqu
epa
rece
que
depr
opos
itose
hatir
ado
aob
scur
ecer
con
lam
ultit
udde
hech
osy
raci
ocin
ios
apas
iona
dam
ente
pres
enta
dos.
Yso
rpre
saen
eldi
am
uyfa
cil
yal
prim
eras
pect
osi
nvi
sos
dem
alic
ia,
porq
uela
ultim
ana
rrac
ion
dees
tas
pret
ensi
ones
que
seac
abo
deim
prim
irco
npa
rtic
ular
laco
nism
oy
toda
sla
sgr
acia
sde
lbu
ende
cir,
yqu
esu
ena
com
ofo
rmad
apo
rlit
erat
osex
ento
sde
toda
pasi
ony
sosp
echa
,es
tata
ndi
min
uta
com
ofa
vora
ble
aSa
nSe
bast
ian.
Hab
lode
los
artic
ulos
que
dees
taC
iuda
d,R
ente
ria,
Oya
rzun
yPa
sage
sse
inse
rtar
onen
elD
icci
onar
ioG
eogr
afic
ore
cien
impr
eso
por
laR
eal
Aca
dem
iade
laH
isto
ria1
40.
Sabe
Vue
stra
Exce
lenc
iaqu
anto
me
honr
roco
nse
rya
delo
syn
divi
duos
mas
//an
tiguo
sde
este
ilust
recu
erpo
,del
que
nohe
cesa
dode
reci
vir
los
20añ
osa
esta
part
em
ultip
licad
osfa
vore
s141
.Pe
rono
eses
tala
unic
asi
tuac
ion
dees
tein
form
een
que
hepr
ocur
ado
seve
rifiq
ueen
mi
que
lave
rdad
esm
asam
iga
mia
que
Plat
on.T
odos
aque
llos
artic
ulos
,com
oot
ros
muc
hos
que
noha
yde
que
tach
arlo
s,no
solo
son
obra
deun
hijo
deSa
nSe
bast
ian1
42,
sino
prec
isam
ente
del
que
ayud
om
asqu
eot
roal
guno
ala
sde
fens
asy
aleg
acio
nes
dees
taC
iuda
dqu
an-
doel
ultim
oex
pedi
ente
deA
zcon
a;co
mo
que
tiene
escr
itahi
stor
iade
ella
,qu
ein
te-
rrum
pepa
rain
trod
ucir
una
dise
rtac
ion
sobr
ees
tam
ater
ia,
dise
rtac
ion
que
eslo
unic
oqu
esi
rvio
para
los
artic
ulos
delD
icci
onar
io.F
ueaq
uels
uget
ota
mbi
enqu
ien
con
labo
-ri
oso
empe
ñoco
ordi
noel
arch
ivo
desu
Ciu
dad,
yqu
izas
por
esta
circ
unst
anci
a,y
noha
bien
dovi
sto
los
delo
sot
ros
pueb
los,
niel
gene
rald
ela
prov
inci
a,pr
eocu
pado
por
elna
tura
lam
ora
sucu
na,
ypr
oced
iend
opo
rer
rado
spr
inci
pios
,pe
rosi
ndu
dade
buen
a
fe,
trab
ajo
aque
llos
apas
iona
disi
mos
artic
ulos
.La
sabi
aA
cade
mia
los
adop
toco
nta
nbu
ende
seo
com
ore
cto
fines
tand
oyo
ause
nte
ysi
nte
ner
notic
iade
suco
nten
ido,
que
dete
nerl
ono
hay
duda
que
sehu
bier
anen
men
dado
,po
rque
era
elun
ico
que
podi
ade
seng
añar
la;y
ahor
afia
doen
elap
oyo
dequ
anto
llevo
expu
esto
aV
uest
raEx
cele
ncia
,no
dudo
enaf
irm
arqu
edi
stan
delo
segu
rore
cto
yve
rda/
/der
oqu
anto
seap
arta
nde
loqu
eco
ntie
nees
teyn
form
e.Y
sabi
endo
que
actu
alm
ente
seva
leSa
nSe
bast
ian
dela
auto
rida
dde
cuer
pota
nre
spet
able
yde
obra
tan
clas
ica
para
lleba
rad
elan
tesu
spr
e-te
nsio
nes,
me
hecr
eido
oblig
ado
aco
nclu
irco
nes
taad
vert
enci
a,po
spue
sto
todo
res-
peto
degr
atitu
dy
amis
tad,
por
elho
nor
dela
verd
ady
just
icia
,yso
lom
iran
doa
par
deel
las
elm
ejor
serv
icio
del
Rey
.
PARTE
SEG
UN
DA
69.T
iem
poes
yade
vent
ilar
las
razo
nes
exis
tent
esy
que
son
dete
ner
enco
nsid
erac
ion
para
prop
oner
las
prov
iden
cias
del
dia.
Sirv
aa
ella
sde
supu
esto
ineg
able
que
setr
ata
deun
puer
tode
ldom
inio
real
,que
solo
alR
eyto
cadi
ctar
leye
sen
ely
conc
eder
ore
s-tr
ingi
rsu
cont
rata
cion
.D
ado
que
fues
ecl
aro,
inco
ntro
vert
ido,
inm
emor
ial
yco
nm
ilex
ecut
oria
sun
priv
ilegi
ode
qual
quie
rade
los
colit
igan
tes
acer
cade
esta
cont
rata
cion
,si
por
razo
nes
dees
tado
ode
conv
enie
ncia
publ
ica
fues
eho
yda
ñoso
ode
jase
dese
rut
il,Su
Maj
esta
dno
solo
pued
e,si
noqu
eta
mbi
enes
taen
lasa
grad
aob
ligac
ion
dees
cu-
char
esta
sra
zone
s,y
siel
las
lopi
den,
dem
odifi
carl
e//
oan
ular
le,
pues
aqui
com
oen
todo
,la
salu
dde
lpu
eblo
esla
supr
ema
ley.
70.
No
entr
arem
osen
disc
usio
nve
ntila
ndo
las
reci
proc
asve
ntaj
asqu
eca
daun
ade
las
part
esat
ribu
yea
supr
opia
loca
lidad
,y
las
nulid
ades
que
sefig
uran
enla
desu
cont
ra-
rio
para
fixar
eltr
ato
mer
cant
il;po
rque
adem
asde
que
las
pond
erac
ione
se
hipe
rbol
esso
nta
mbi
enre
cipr
ocas
,na
dain
fluye
nen
elfo
ndo
dela
qües
tion.
Res
titui
doel
trat
oa
suna
tura
llib
erta
d,ca
daun
opo
dra
eleg
ir(y
esco
mo
impo
sibl
equ
ese
enga
ñe)e
lpue
r-to
ypu
eblo
que
mas
seac
omod
ea
sus
inte
rese
sy
vent
aja
pecu
liar;
yde
lasu
ma
dees
tas
vent
ajas
indi
vidu
ales
resu
ltael
bien
esta
rco
mun
.Lo
cont
rari
ose
ria
lleva
rad
elan
teel
espi
ritu
detu
tela
que
tant
oap
oca
eles
piri
tupu
blic
oy
que
deta
ntos
mod
osno
sha
sido
daño
soy
deru
ina.
Solo
nopo
dem
osom
itir
que
San
Seba
stia
nes
quie
npr
eten
dela
excl
usiv
apa
rasi
,y
que
los
dem
as,
dexa
ndol
equ
anta
spr
opor
cion
essu
peri
ores
cree
pose
her,
seci
ñen
ape
dir
elus
ode
aque
llas,
tale
squ
ales
sean
,co
nqu
ele
sbr
inda
lana
tura
leza
.
Pasa
ia18
05-2
005
IXV
III
139
Con
sejo
enel
que
setr
amita
ban
yde
spac
haba
nlo
sas
unto
sde
orde
nin
tern
acio
nal,
asoc
iado
frec
uent
emen
teal
Con
sejo
oM
inis
teri
ode
Indi
as.
140
Publ
icad
oen
1802
,se
titul
ó“D
icci
onar
ioge
ográ
fico
deN
avar
ray
Prov
inci
asV
asco
ngad
as”.
141
Var
gas
Ponc
ein
gres
óen
laR
ealA
cade
mia
dela
His
tori
aen
1786
,lle
gand
oa
ser
dire
ctor
dela
mis
ma
en18
04,
coin
cidi
endo
con
lapu
blic
ació
nde
laob
raar
riba
alud
ida.
142
Sobr
ela
auto
ría
delo
sar
tícul
osa
los
que
alud
eV
arga
sPo
nce,
pare
cefu
era
deto
dadu
daqu
efu
eron
reda
ctad
ospo
rel
Doc
tor
Cam
ino,
ala
sazó
nar
chiv
ero
deD
onos
tia.
71.V
entil
ando
pues
las
razo
nes
que
pare
cen
tiene
nun
ain
fluen
cia
gene
ral,
yso
nen
las
que
debe
ente
nder
elG
ovie
rno
quan
dotr
ata
delo
que
espu
blic
oe
inte
res
deto
dos,
empe
zam
os//
por
sent
irqu
een
este
caso
noes
tan
ning
unas
deaq
uella
sen
que
expr
e-sa
men
tefu
ndo
Hen
rriq
ueII
supr
ivile
gio,
yqu
ees
teno
debe
subs
istir
:1º
Porq
ueya
esta
ncu
mpl
idas
sus
inte
ncio
nes
yya
nope
nde
del
priv
ilegi
ola
perm
anen
cia
deaq
uel
buen
exito
que
sepr
opus
oal
conc
eder
lo.2
ºPo
rque
sus
prin
cipa
les
caus
asha
nde
sapa
reci
do,
yno
esde
pres
umir
que
sevu
elva
na
pres
enta
r.3º
Ypo
rque
part
iero
nde
unpr
inci
pio
equi
voca
dode
lqu
ede
seng
añar
onla
sm
ascl
aras
luce
sde
nues
tros
tiem
pos
yla
lum
i-no
saex
peri
enci
ade
larg
os40
0añ
os.
He
aqui
las
conv
ince
ntes
prue
bas
dees
tos
tres
aser
tos.
72.
Sipo
rque
San
Seba
stia
ner
ala
mej
orpo
blac
ion
deG
uipu
zcoa
yco
nven
iapo
blar
lase
laac
ordo
aque
llagr
acia
:po
blad
aes
táy
tant
oqu
ere
spec
tivam
ente
esel
pueb
lode
mas
gent
iode
toda
Espa
ñay
acas
ode
toda
Euro
pa.
Nad
aha
yde
spob
lado
enel
la,
yse
ocup
aco
ned
ifici
osde
muc
hos
cuer
pos
hast
ael
ultim
ori
ncon
.Ela
legr
ebu
llici
ode
sus
calle
ses
mas
para
vist
oqu
epa
rade
scri
to.Y
lom
ism
osu
ste
rmin
os,
que
con
sus
mil
case
rios
,cu
ltiva
dos
deun
am
aner
apa
smos
a,co
nstit
uyen
toda
aque
llaco
mar
caun
jar-
din
cont
inuo
yun
aco
ntin
uada
pobl
acio
n.A
sies
tay
node
xara
dees
tarl
oau
nque
cese
elpr
ivile
gio,
porq
uees
teop
ulen
tisim
oy
risu
eño
aspe
cto
en//
nada
depe
nde
deaq
uella
grac
ia,
nide
lgr
avam
ende
tene
rre
xido
res
torr
eros
que
haga
nal
cald
adas
enPa
sage
s.Pe
nde
desi
desu
spr
opio
sm
uelle
s(d
equ
eca
reci
aqu
ando
sele
conc
edio
elpr
ivile
gio)
,m
uelle
sno
solo
capa
ces
para
elco
mer
cio
dela
Ciu
dad,
sino
por
desg
raci
am
uyso
bran
-te
spa
rato
doel
dela
prov
inci
am
ient
ras
tant
oqu
ees
taci
erre
los
ojos
ala
luz
que
lagu
iaal
com
pem
ento
desu
pros
peri
dad.
Pend
ede
sus
haci
enda
sta
nad
mir
able
men
tela
brad
as,
yde
lse
guro
ypr
onto
cons
umo
desu
sco
sech
asqu
eta
mbi
enso
npr
onta
sy
segu
ras.
Ype
nde
desu
sca
udal
espr
opio
s,de
sus
antig
uas
yra
dica
das
rela
cion
esm
er-
cant
iles.
Nad
ade
todo
esto
estr
iba
yaen
aque
lpr
ivile
gio,
nifa
ltara
aunq
uees
tefa
lte.
73.
Siel
priv
ilegi
ose
conc
edio
para
que
San
Seba
stia
nes
tubi
ese
prov
isto
deco
mpa
-ña
s143
porq
ueco
nven
iaas
ipar
ael
real
serv
icio
,est
oes
,par
atie
mpo
sde
guer
ray
caso
sde
sitio
,es
taca
usal
desa
pare
cio
por
elnu
evo
yar
regl
ado
sist
ema
mili
tar.
Tien
ees
tapl
aza
com
pete
nte
guar
nici
onve
tera
na,a
sold
ada
ym
ante
nida
por
SuM
ajes
tad,
yen
ella
excl
usiv
amen
tees
triv
asu
defe
nsa.
Dad
oqu
ela
mul
titud
ybu
llici
ode
suve
cind
ario
seto
me
enco
nsid
erac
ion,
supu
esto
unsi
tio,
nopu
ede
ser
sino
com
oes
torv
oy
para
alig
e-ra
rla
plaz
ade
tant
osin
utile
sco
nsum
idor
es,
may
orm
ente
com
erci
ante
sy
prop
ie//t
ario
sta
npe
gado
sa
sus
pecu
liare
sin
tere
ses
com
ola
expe
rien
cia
hizo
noto
rio.
74.Y
final
men
tesi
elpr
ivile
gio
seco
nced
ioen
1376
crey
endo
aSa
nSe
bast
ian
guar
day
ampa
ram
ient
ode
toda
latie
rra1
44,l
aex
peri
enci
aco
nsta
nte
ynu
nca
desm
entid
ade
sde
ento
nces
ham
anife
stad
olo
com
plet
ode
laeq
uivo
caci
on.A
pesa
rde
labu
ena
volu
ntad
deSa
nSe
bast
ian,
elen
emig
oha
entr
ado
enG
uipu
zcoa
quan
tas
vece
slo
inte
nto
sin
que
aque
llaC
iuda
dha
yasi
doni
podi
dose
rpa
rte
para
impe
dirs
elo.
Entr
oen
1512
145
yno
salio
com
pelid
ode
San
Seba
stia
n.En
tro
en15
2114
6y
estu
boap
oder
ado
años
ente
ros
deFu
ente
rrab
ia,
yqu
emo
todo
slo
spu
eblo
sco
mar
cano
s;y
niSa
nSe
bast
ian
impi
dio
laen
trad
a,ni
fue
elag
ente
dela
salid
a.En
tro
en16
3814
7e
hizo
daño
spa
reci
dos
alo
san
te-
rior
es,
ySa
nSe
bast
ian
nies
torb
oel
ingr
eso,
nile
oblig
oa
lafu
ga.
Entr
oen
1719
148
ym
uylu
ego
sele
entr
ego
elm
ism
oSa
nSe
bast
ian
lejo
sde
reba
tirlo
;y
con
muc
ham
asac
eler
ada
prec
ipita
cion
toda
via
quan
doen
tro
en17
9314
9 ,si
endo
esta
sla
sdo
sun
icas
ocac
ione
squ
ede
sde
elam
ago
de15
12fu
esi
tiada
.No
hasi
dopu
esSa
nSe
bast
ian
guar
-da
yam
para
mie
nto
deG
uipu
zcoa
150 .
Yco
mo
Vue
stra
Exce
lenc
iaco
noce
tam
bien
elsi
s-te
ma
dela
guer
rade
ldi
ay
que
vari
acio
nes
haya
sufr
ido
desd
eel
de//
escu
doy
lanz
a,qu
epr
ivab
aen
los
deH
enrr
ique
II,y
sabe
eles
tado
ysi
tuac
ion
yre
curs
osde
aque
llapl
aza,
esoc
ioso
que
yom
ede
teng
aen
circ
usta
ncia
rsi
ella
esap
tapa
raes
cudo
dela
Prov
inci
aen
losu
cesi
vo.
Para
loqu
alsa
beV
uest
raEx
cele
ncia
tant
om
ejor
que
yolo
spl
anes
,in
spec
cion
esy
voto
sre
spet
able
squ
ees
tan
enla
alta
notic
iade
SuM
ajes
tad
desd
e17
96en
que
vino
alin
tent
oun
abr
igad
ade
gene
rale
s.
75.
Por
elco
ntra
rio,
dela
obse
rvan
cia
deaq
uel
fata
lpr
ivile
gio
depe
nde
enla
may
orpa
rte
elm
iser
oes
tado
delo
spu
eblo
squ
ebo
rdan
elPu
erto
dePa
sage
sy
lape
rdic
ion
dees
tePu
erto
:es
tado
que
cam
biar
ain
duda
blem
ente
quan
tose
les
perm
itaun
aco
ntra
ta-
cion
sem
ejan
tea
los
deSa
nSe
bast
ian
yre
stan
teG
uipu
zcoa
.N
ise
repi
talo
que
tant
asve
ces
aleg
oy
aleg
aSa
nSe
bast
ian
que
con
esto
ella
sear
ruin
aria
yqu
eel
com
erci
osu
b-di
vido
noap
rove
char
aa
Ren
teri
ay
Pasa
ges.
Lopr
imer
oya
esta
vist
oqu
eno
esas
i.¿Y
sepu
ede
cree
rpi
ados
ode
svel
opr
ocur
arlo
segu
ndo
quan
dohe
mos
hech
ove
r,om
i-tie
ndo
muc
hisi
mo,
elte
rmin
ode
esto
sof
icio
sde
tute
lay
prev
isio
n?Ya
,gr
acia
sa
Dio
s,no
adm
itedu
das
niop
inio
nes
que
mie
ntra
sm
asse
subd
ivid
eel
trat
om
asflo
rece
yha
ceflo
reci
ente
lana
cion
.Lo
sco
mer
cian
tes,
com
olo
sar
bole
ses
trec
hado
sen
unvi
vero
,si
nm
edra
rse
perj
udic
an//
unos
aot
ros;
plan
tado
sa
sus
ensa
nche
sex
tiend
ensu
sra
ices
ysu
sra
mas
,y
adqu
iere
nqu
anta
proc
erid
ady
loza
nia
son
capa
ces
dead
quir
ir.R
espe
cto
aV
izca
ya,c
uyo
exem
plo
aleg
aba
con
tant
ocu
idad
oSa
nSe
bast
ian,
sehi
zoya
luga
res
tasa
luda
ble
ybe
nefic
am
axim
a,y
siB
ilbao
era
una
espe
cie
deSa
nSe
bast
ian,
muc
hisi
mas
mas
razo
nes
yha
rto
mas
tras
cend
enta
les
asis
ten
para
que
Pasa
ges
disf
rute
dela
just
alib
erta
dqu
eya
disf
ruta
Port
ugal
ete1
51.
Pasa
ia18
05-2
005
IXIX
143
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
Por
com
pañí
a,ej
érci
to.
144
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
145
Con
mot
ivo
deco
nqui
sta
deN
avar
rapo
rla
str
opas
cast
ella
nas
bajo
elm
ando
del
Duq
uede
Alb
a.14
6Ep
isod
iore
laci
onad
oco
nel
inte
nto
dere
conq
uist
arla
Nav
arra
peni
nsul
ar.
147
Ver
nota
nº11
6.14
8En
trad
ade
las
trop
asfr
ance
sas
enG
ipuz
koa
alm
ando
del
Duq
uede
Ber
wic
k,co
nm
otiv
ode
las
oper
acio
nes
que
laC
uádr
uple
Alia
nza
real
izar
onco
ntra
Felip
eV,
enel
mar
code
lnu
evo
equi
libri
ode
fuer
zas
euro
-pe
oen
tre
Fran
cia
eIn
glat
erra
.En
eltr
ansc
urso
dees
tas
oper
acio
nes
bélic
as,
Hon
darr
ibia
fue
sitia
day
bom
bard
eada
,to
man
dola
str
opas
fran
cesa
sde
Ber
wic
kto
dala
Prov
inci
a.14
9C
onm
otiv
ode
laG
uerr
ade
laC
onve
nció
n(1
793-
1795
),ep
isod
ioen
elqu
ela
str
opas
fran
cesa
soc
upar
onto
dala
Prov
inci
a,lle
gand
oin
clus
oha
sta
cerc
ade
Mir
anda
deEb
ro.
Enes
tas
fech
as,
Gip
uzko
apa
sóa
for-
mar
part
ede
laR
epúb
lica
fran
cesa
dura
nte
unbr
eve
peri
odo
detie
mpo
.15
0Su
bray
ado
enel
orig
inal
.15
1En
razó
nde
laca
rta
defu
ndac
ión
dees
tavi
lla(1
322)
yde
los
priv
ilegi
ospo
ster
iore
squ
eha
bía
ido
logr
ando
ensu
cesi
vos
plei
tos
con
Bilb
aoy
otro
slu
gare
sci
rcun
veci
nos
por
elap
rove
cham
ient
ode
laR
íade
Bilb
ao.
76.
Otr
ara
zon
sum
amen
tepo
nder
ada
por
San
Seba
stia
nes
lade
lco
ntra
band
oqu
ede
mil
mod
ospi
nta
com
oin
here
nte
aPa
sage
s.Fu
nest
ape
lota
que
han
rebo
tado
sus
colit
i-ga
ntes
,no
desc
uida
ndos
een
amon
tona
rra
cioc
inio
sy
prue
bas
para
que
last
ime
yhi
era
asu
adve
rsar
iota
nca
pcio
sotir
o.Lo
cier
to,p
ara
elqu
eha
yahe
cho
dete
nida
yre
flexi
baes
tanc
iaen
esta
prov
inci
ay
cono
zca
afo
ndo
sus
man
ejos
yes
tado
actu
al,
esqu
eal
oir
esta
sre
cipr
ocas
acus
acio
nes
nopu
ede
men
osde
halla
ren
sila
adm
irac
ion
que
ocup
a-ba
aC
aton
152
dequ
epu
dies
enal
mir
arse
los
augu
res
unos
aot
ros
cont
ener
lari
sa.
Los
med
ios,
los
habi
tos,
las
prop
orci
ones
son
las
mis
mas
ento
dos
esto
spu
eblo
s.La
dist
an-
cia
alde
posi
tode
lcon
trab
ando
fuer
te,q
uees
lapl
ata,
tan
cort
aen
todo
sel
los
que
sobr
ala
obsc
urid
adde
una
noch
ede
vera
no.//
Solo
hay
esta
dife
renc
ia:
elm
uelle
deSa
nSe
bast
ian
nose
cier
ra,c
omo
que
esta
fuer
ade
sus
mur
osy
puer
tas,
ysu
puer
tono
sufr
eca
dena
.Los
mue
lles
deR
ente
ria
yPa
sage
spu
eden
qued
arfa
cilis
imam
ente
cerr
ados
por
una
cade
na15
3 ,qu
esi
sequ
iere
guar
dar,
nope
rmiti
rasa
lida
aun
chin
chor
ro.
Cad
ena
que
tubo
vari
asve
ces,
que
sele
volv
ioa
pone
ren
1653
,yqu
esi
empr
ede
prop
iaau
to-
rida
dha
dese
cho
yve
ndid
oSa
nSe
bast
ian.
Sent
ada
esta
verd
ady
esta
unic
adi
fere
ncia
,y
enel
supu
esto
dese
rpo
sibl
eba
xola
cons
tituc
ion
actu
alco
rtar
aqui
elco
ntra
band
o,ve
ase
enqu
alde
los
dos
puer
tos
esm
asde
espe
rar
que
seco
nsig
a.
77.O
tra
razo
ndi
gnis
ima
dese
rat
endi
day
que
segu
ram
ente
hace
gran
fuer
zaen
eles
pi-
ritu
deV
uest
raEx
cele
ncia
,co
mo
enel
del
Rey
,nu
estr
ose
ñor,
esla
que
exor
nan
todo
slo
spr
eten
dien
tes
alPu
erto
dePa
sage
sde
sus
serv
icio
sa
laM
ages
tad
yal
Esta
do.
Muy
lexo
sde
laru
inm
ira,
que
noha
ym
otiv
ora
cion
alde
supo
nerm
e,de
dism
inui
rsu
mer
i-to
,pu
edo
com
opo
cos
info
rmar
dees
tam
ater
iapo
rla
paus
ada
insp
ecci
onqu
ehi
cede
todo
slo
sar
chiv
osde
sus
glor
ias.
SiG
uipu
zcoa
por
sufr
agos
idad
natu
ral
ypo
rha
ber
teni
dota
nes
casa
pobl
acio
nha
sta
elsi
glo
XIV
nofig
ura
enla
scr
onic
asni
hist
oria
deEs
paña
com
ola
sre
stan
tes/
/pr
ovin
cias
,si
deso
loel
pend
onde
Bur
gos
oTo
ledo
,de
Sevi
llao
deC
ordo
vaha
yse
rie
muc
hom
asco
mpl
ida
degr
ande
sse
rvic
ios
hech
osa
laca
usa
com
uny
alo
sR
eyes
que
deto
daG
uipu
zcoa
,es
sin
gene
rode
duda
que
desd
edo
ñaY
sabe
lla
Cat
olic
a154
enqu
eem
pezo
ase
ren
real
idad
unm
iem
bro
depo
rsi
,y
dexo
dese
rbo
sque
spo
copo
blad
osy
breñ
asde
pend
ient
esde
las
mer
inda
des
deC
astil
la,h
aco
ntri
buid
ogl
orio
sam
ente
,seg
unlo
perm
itian
sus
circ
unst
anci
as,a
lesp
len-
dor
dela
Cor
ona.
Com
oes
asi
mis
mo
evid
ente
que
hasi
dosi
empr
ere
mun
erad
aco
nla
rga
man
oqu
alni
ngun
aot
rapr
ovin
cia
dela
Mon
arqu
ia.
Des
deel
sigl
oX
VI
son
muy
nota
bles
los
serv
icio
sde
las
esqu
adra
sde
Gui
puzc
oa,
dequ
eal
gun
dia
espe
roda
ram
plia
rela
cion
para
los
que
noes
ten
tan
ente
rado
sco
mo
Vue
stra
Exce
lenc
ia15
5 .Y
San
Seba
stia
nen
esto
sm
ism
osse
rvic
ios
yes
quad
ras
hate
nido
part
eta
nco
nsid
erab
lequ
aler
ade
espe
rar
dela
prim
era
ym
asop
ulen
tay
mas
num
eros
apo
blac
ion
dees
taco
mar
-ca
.
78.P
ero
aes
tos
mis
mos
serv
icio
sha
nco
ntri
buid
oen
muc
hosu
sal
deas
156 ,
yel
lano
pro-
cedi
endo
debu
ena
fese
loap
ropi
ato
do.Y
sus
alde
aspo
rsi
han
hech
oot
ros
serv
icio
sy
sufr
ido
gran
des
sacr
ifici
os,
que
son
muy
dign
osde
que
SuM
ajes
tad
los
rem
uner
e;y
por
los
que
pide
npr
ivile
gios
noex
clus
ivos
,si
nolo
sju
stos
goze
sde
lde
rech
ona
tura
l,e
igua
lam
paro
enla
s//
leye
sde
lre
yno.
79.
Hac
eSa
nSe
bast
ian
just
aes
timac
ion
del
serv
icio
deha
ber
quem
ado
156
casa
sde
suar
raba
lpo
rque
nose
aloj
ase
enel
las
elfr
ance
squ
ela
quis
osi
tiar
en15
12.
Pero
enes
tam
ism
aoc
asio
nqu
emo
aque
len
emig
oa
toda
Ren
teri
a,su
ygle
sia
yho
spita
l,es
tan-
dola
may
orpa
rte
desu
sve
cino
sco
nsu
sna
osde
arm
ada
enla
expe
dici
onen
que
con-
duxo
don
Pedr
oB
ovad
illa
alo
syn
gles
esde
lB
earn
e,y
fue
laqu
ema
tan
com
plet
aqu
eso
lore
star
onen
pie
3de
sus
300
casa
s,de
man
era
que
segu
nin
form
acio
nju
ridi
cape
r-di
om
asde
200.
000
duca
dos.
Yaer
ael
segu
ndo
sacr
ifici
ose
mej
ante
,pu
esen
1476
fue
del
todo
abra
sada
quan
doso
losi
tioel
fran
ces
asu
riva
l.Y
noha
sido
elul
timo,
porq
ueen
1638
pade
cio
por
elm
ism
om
otiv
oig
ual
ince
ndio
,ha
bien
doqu
edad
oile
soaq
uel
riva
l.Lo
spr
emio
sda
dos
aSa
nSe
bast
ian
por
lapr
imiti
vaha
zaña
dear
riba
,co
nsta
nen
los
dipl
omas
desu
arch
ivo
yen
las
hist
oria
s:el
deR
ente
ria
nolo
hem
ospo
dido
enco
n-tr
ar,s
iend
oas
ique
noha
buel
toa
suan
teri
orde
coro
desd
esu
ultim
ay
glor
iosa
quem
a,pu
esde
las
149
casa
sa
que
esta
hoy
redu
cida
,la
s39
,es
deci
rm
ucho
mas
dela
quar
-ta
part
e,es
tan
deto
dopu
nto
arru
inad
as,
quan
doen
San
Seba
stia
nso
loun
suel
o,po
r-qu
epe
nde
deun
litig
io,
esta
sin
edifi
car.
80.
Hac
eSa
nSe
bast
ián
just
aes
timac
ion
desu
//le
alta
dha
cia
Car
los
Vqu
ando
,co
mu-
nera
casi
toda
lapr
ovin
cia
deG
uipu
zcoa
157 ,
ella
acog
ioen
sus
mur
osal
pers
egui
doy
prof
ugo
corr
egid
or15
8 .Si
nm
uros
Ren
teri
afu
eta
mbi
ende
las
poca
sle
ales
,ypa
raso
ste-
nerl
oas
oldo
600
hom
bres
que
dent
rode
sus
calle
sla
prec
avie
sen
dela
ruin
ay
asol
a-m
ient
oqu
esu
frio
ensu
sca
seri
osy
haci
enda
s.
81.
Cue
nta
San
Seba
stia
nel
soco
rro
dado
aFu
ente
rrab
iaqu
ando
en15
21la
tom
oel
fran
ces.
Pero
este
soco
rro
ysu
sna
ves,
capi
tane
sy
cabo
deto
dos
fue
haza
ñade
sual
dea
Pasa
ges,
segu
nre
fiere
nlo
spa
pele
sy
cert
ifica
dos
delt
iem
poy
eldo
ctor
Ysa
sti1
59y
otro
s
Pasa
ia18
05-2
005
IXX
152
Polít
ico
yes
crito
rro
man
o(2
34-1
49a.
C.),
céle
bre
por
suau
ster
am
oral
.15
3J.L
.B
anús
yA
guir
re:
“La
cade
nade
lPa
saje
”,B.E.H.S.S
.,nº
21,
1997
(475
-477
).15
4La
agre
gaci
ónde
Gip
uzko
aa
laC
oron
aC
aste
llana
qued
are
fleja
daen
lain
titul
ació
nqu
eha
cen
los
prop
ios
mon
arca
sca
stel
lano
sal
deno
min
arse
“señ
ores
dela
prov
inci
ade
Gui
púzc
oa”.
155
Obr
aqu
epa
rece
nolle
góa
real
izar
.N
ueva
men
teve
áse,
F.D
urán
:JoséVargasPonce(1760-1821)...
156
Esta
sal
deas
ala
squ
eal
ude
Var
gas
Ponc
eer
anPa
sai
San
Pedr
o,A
ltza,
Ibae
tae
Igel
dopo
run
lado
,co
mo
las
más
cerc
anas
alcu
erpo
dela
Ciu
dad,
yA
duna
,Alk
iza,
Ast
igar
raga
,La
sart
ey
Zub
ieta
.15
7A
lude
ala
revu
elta
com
uner
aqu
ese
vivi
óen
laC
oron
ade
Cas
tilla
entr
e15
20y
1521
,m
otiv
ada
por
una
seri
ede
fact
ores
polít
icos
(mar
cha
deC
arlo
sV
alex
tran
jero
,ad
min
istr
ació
nen
man
osde
flam
enco
s...)
yec
onóm
icos
(cri
sis
por
pési
mas
cose
chas
,nu
evos
impu
esto
s...)
,qu
eta
mbi
éntu
voin
cide
ncia
enG
ipuz
koa.
Con
súlte
sepa
raG
ipuz
koa,
fund
amen
talm
ente
L.Fe
rnán
dez
Mar
tín:La
contiendacivilde
Guipúzcoa
ylas
comunidades
castellanas.
Don
ostia
:Gru
poD
octo
rC
amin
o,19
81.S
obre
lare
vuel
taen
Cas
tilla
,veá
nseEn
tornoalasCom
unidades
deCastilla:actas
delC
ongresoInternacional“Poder,ConflictoyRevuelta
enlaEspaña
deCarlosI”
.C
uenc
a:U
nive
rsid
adde
Cas
tilla
-La
Man
cha,
2002
;J.
Pére
z:Loscomuneros
.B
arce
lona
:C
írcu
lode
Lect
ores
,20
02;
P.Sá
nche
zLe
ón:Absolutismoycomunidad:losorígenes
sociales
dela
guerra
delos
comuneros
deCastilla.
Mad
rid:
Sigl
oX
XI,
1998
.15
8Se
refie
rea
Cri
stób
alV
ázqu
ezde
Acu
ña,
nom
brad
oco
rreg
idor
con
elap
oyo
del
band
oen
cabe
zado
por
Don
ostia
en15
20,
sust
ituid
oen
elin
vier
node
1521
por
ellic
enci
ado
Pedr
oSa
rmie
nto,
ahor
aba
joco
nsen
-so
prov
inci
al.V
erno
taan
teri
or.
159
Lope
Mar
tínez
deIs
asti,
naci
doen
Lezo
afin
ales
del
sigl
oX
VI,
fue
elau
tor
del
fam
osoCom
pendio
Historialde
Guipúzcoa
en16
25,
obra
enla
que
sere
coge
nm
ultit
udde
test
imon
ios
refe
rent
esa
lahi
stor
iapa
sa-
dade
laPr
ovin
cia,
algu
nos
dedi
fícil
com
prob
ació
n.
hist
oria
dore
sde
lpa
is.
Lom
ism
ola
esqu
adri
llade
zabr
asm
anda
dapo
rel
fam
oso
mar
i-no
Pedr
ode
Zub
iaur
re16
0qu
eta
nto
cont
ribu
yoa
laqu
ema
deSa
nJu
ande
Luz,
exec
u-ta
dapo
rel
exer
cito
cast
ella
noal
man
ode
don
Bel
tran
dela
Cue
bay
noob
stan
teSa
nSe
bast
ian
lanu
mer
aen
tre
sus
serv
icio
ses
peci
ales
.
82.
Num
era
tam
bien
las
diez
naos
grue
sas
que
en15
76en
vio
con
suilu
stre
Mig
uel
deO
quen
dopa
rala
redu
ccio
nde
Port
ugal
,la
s14
que
fuer
onen
1583
ala
arm
ada
que
com
batio
lade
lPr
ior
deO
crat
o161
,y
las
11co
nqu
eco
ntri
buyo
para
lam
alha
dada
Inve
ncib
le16
2 .Pe
roca
llaqu
een
toda
ses
tas
ocas
ione
sfu
eron
com
preh
endi
das
5o
6de
solo
Pasa
ges,
con
expe
rtos
capi
tane
shi
jos
dePa
sage
s,co
ndi
estr
isim
am
arin
eria
dePa
sage
s.
83.
De
los
Pasa
ges
que,
teni
endo
yolis
tas
cui//
dado
sam
ente
saca
das
dequ
anto
sm
ari-
nos
depr
oha
cria
doG
uipu
zcoa
,que
son
muc
hos
ym
uyfa
mos
os,e
xced
enen
num
eros
los
deal
liha
sta
alm
ism
oSa
nSe
bast
ian.
De
Pasa
ges,
que
solo
lade
clar
acio
nqu
ea
los
90añ
osde
sued
addi
oen
elde
1588
Dom
ingo
Aus
tegu
i,m
arin
ero
desu
veci
ndad
,y
que
sele
een
una
dela
sm
ucha
spi
ezas
deau
tos
deen
tonc
es,b
asta
para
adm
irar
los
ser-
vici
osde
este
pueb
lo.
Eses
tade
posi
cion
com
ola
hist
oria
mar
iner
ade
Can
tabr
iaen
sugl
orio
sosi
glo;
lade
los
dist
ingu
idos
serv
icio
sde
aque
llaal
dea,
yta
mbi
enla
delo
ssa
cri-
ficio
sy
desa
stre
squ
ele
cost
aron
hast
ato
car
ensu
deso
laci
on.
De
Pasa
ges
que
pres
en-
toen
1590
latr
iste
lista
de10
9vi
udas
que
perd
iero
nsu
sm
arid
osen
else
rvic
iode
mar
enso
lolo
sdi
ezañ
osan
teri
ores
;en
aque
llaep
oca
desl
umbr
ador
aen
que,
apo
der
degl
oria
sy
proe
zas,
qued
amos
arru
inad
osy
sin
nerv
ioni
sust
anci
a.Su
ses
fuer
zos
laap
u-ra
ron
dem
aner
aqu
e,a
pesa
rde
loqu
em
ejor
oel
aspe
cto
deG
uipu
zcoa
enla
ultim
ace
ntur
ia,s
olo
cuen
taho
yla
villa
dePa
sage
s59
0al
mas
enla
s10
0ca
sas
que
tiene
,qua
n-do
deal
dea
am
edia
dos
del
sigl
oX
VI
teni
a30
0ve
cino
s.D
eel
los
enoc
asio
nes
sirv
ien-
do12
0m
arin
eros
enla
mar
,yho
yap
enas
llega
a38
elto
tald
ees
tacl
ase.
Ento
nces
para
solo
lajo
rnad
ade
Yng
late
rra
fuer
on5
naos
gran
des
y3
zabr
as16
3qu
esu
mab
an14
20to
nela
das;
yho
yso
lotie
nequ
atro
lanc
has
deat
oar
yun
ade
pesc
a.N
ingu
naab
solu
ta-
men
te//
tiene
laal
dea
dePa
sage
sa
aqui
enen
1551
sele
com
unic
aban
las
orde
nanz
asde
cors
o164
por
elnu
mer
ore
spet
able
desu
sco
rsar
ios,
que
toda
via
en16
16ha
cian
recu
rsos
para
que
novi
nies
ench
alup
asde
Fran
cia,
pues
bast
aban
las
suya
spa
raba
r-qu
ear
todo
lode
Terr
anov
a;qu
een
1636
teni
aen
else
rvic
iode
mar
40m
arin
eros
,yqu
eva
tan
acel
erad
amen
tea
suex
term
inio
que,
cons
erva
ndo
toda
via
en17
76el
tota
lde
655
alm
as,
tiene
hoy
solo
417,
yen
los
ultim
osañ
os,
huye
ndo
dela
sex
tors
ione
sde
San
Seba
stia
n,le
han
aban
dona
do17
fam
ilias
.
84.
Has
tala
ocas
ion
opor
tuna
depu
blic
aror
dena
dam
ente
lase
rie
deaq
uella
sgl
oria
s,om
itim
osqu
anto
cont
ribu
yero
nlo
sde
Pasa
ges
yR
ente
ria
enla
sex
pedi
cion
esal
(sic
)M
agal
lane
s,en
las
deM
enen
dez
Val
des1
65y
enla
sre
stan
tes
ala
Am
eric
a,qu
anto
enla
sde
lno
rte
dela
Euro
pa.
Que
part
eta
npr
inci
pal
tubi
eron
enlo
sfa
mos
osco
rsos
desd
e15
53,
que
enco
ntad
osm
eses
hici
eron
los
guip
uzco
anos
1500
pres
as,
yso
loel
capi
tan
Mig
uel
deY
tura
in16
6 ,hi
jode
Pasa
ges,
trax
oa
el20
deun
asa
lida
cont
ralo
sar
mad
ores
deTe
rran
ova,
cuya
pesc
ade
stru
yoca
sito
dael
solo
enun
ode
aque
llos
años
.Yom
iti-
mos
tam
bien
los
paso
spr
ogre
sivo
sco
nqu
eha
nve
nido
asu
deca
denc
iaac
tual
.Per
ono
pode
mos
dexa
rde
escr
ibir
que
esir
regu
lar
ydu
raco
saqu
eSa
nSe
bast
ian
seap
ropi
eel
todo
deaq
uello
sbu
enos
serv
i//ci
osen
sus
repr
esen
taci
ones
yal
egat
os,y
seol
vide
hast
ael
punt
ode
aleg
arlo
sen
cont
rade
aque
llos
mis
mos
que
fuer
onpa
rte
tan
cons
ider
able
ensu
logr
o.
85.
Res
ulta
pues
,qu
epo
rel
just
isim
otit
ulo
delo
sse
rvic
ios
ales
tado
nole
tiene
pref
e-re
nte
San
Seba
stia
n.Su
pues
toqu
epu
dier
anja
mas
coho
nest
arse
con
los
serv
icio
sla
opre
sion
enqu
em
antie
nea
laal
dea
dePa
sage
s,y
laim
posi
bilid
aden
que
esta
nla
svi
llas
dePa
sage
sy
Ren
teri
ade
rean
imar
sey
flore
cer,
solo
porq
ueSa
nSe
bast
ian,
que
tiene
unpu
erto
apto
para
todo
buqu
ey
mue
lles
capa
ces
debu
ques
dea
200
tone
lada
sco
ntig
uos
asu
sm
uros
,se
ñore
ea
otro
puer
todi
stan
teun
ala
rga
legu
ay
que
baña
las
calle
sde
las
otra
str
espo
blac
ione
s.¡Y
quan
tosu
bede
punt
oes
taco
nsid
erac
ion,
sabi
en-
do(y
esde
eter
nave
rdad
)que
else
ñore
ares
tepu
erto
enna
da,e
nna
daco
ntri
buye
hoy
dia
albi
enes
tar
deSa
nSe
bast
ian!
.
86.
Fina
lmen
te,
laul
tima
razo
ny
lam
aspo
dero
sade
toda
sy
laqu
ehi
cier
ade
sate
ndi-
ble
qual
quie
raot
rapr
ivad
ay
part
icul
ar,p
orqu
edi
cere
laci
ona
laca
usa-
publ
ica,
yre
la-
cion
dem
ucho
mom
ento
,es
aver
igua
ra
quie
nde
bafia
rse
lalim
pia
del
casi
cega
doPu
erto
dePa
sage
s,qu
ien
esta
enpo
situ
rade
hace
rlo
con
mas
exito
,co
nm
asco
mod
i-da
d,si
nqu
ees
talim
pia
pugn
eco
nsu
sin
tere
ses,
ysi
espo
sibl
esi
endo
suve
rdad
ero
inte
res.
Para
veni
r//
enes
teco
noci
mie
nto
yre
solv
erco
nel
,se
hace
prec
iso
reca
pitu
lar
loqu
eha
sta
aqui
seha
obra
doo
pret
endi
doob
rar
enta
nim
port
ante
nego
cio,
encu
yare
capi
tula
cion
proc
eder
emos
quan
sum
aria
men
teno
sfu
ere
dado
.
Pasa
ia18
05-2
005
IXXI
160
Este
mar
ino
guip
uzco
ano
tam
bién
tom
ópa
rte
enot
ros
hech
osde
arm
asen
elej
érci
tode
Felip
eII.
Así
enla
bata
llana
val
enla
dese
mbo
cadu
rade
lG
aron
aco
ntra
los
fran
cese
so
enot
ras
luch
asna
vale
sfr
ente
alo
sho
land
eses
enFl
ande
s,ba
joel
man
dode
De
laC
ueva
.16
1En
efec
to,
Mig
uel
deO
kend
o,ge
nera
lde
laA
rmad
aC
aste
llana
desd
e15
77,
cont
ribu
yóa
laan
exió
nde
Port
ugal
en15
80co
nel
auxi
liode
sus
nave
s,as
íco
mo
enla
expe
dici
ónco
ntra
elPr
ior
deC
rato
enju
liode
1582
,com
bate
sam
bos
enlo
squ
efu
ede
stac
ada
lapa
rtic
ipac
ión
desu
sna
os.M
ásno
ticia
sso
bre
este
pers
onaj
ey
sulin
aje
enI.
deA
rzam
endi
:ElalmiranteD.A
ntoniode
Oquendo
.San
Seba
stiá
n:So
cied
adG
uipu
zcoa
nade
Edic
ione
sy
Publ
icac
ione
s,19
81;
J.Ig
naci
oTe
llech
ea:
“Vic
tori
ana
val
deD
onA
nton
iode
Oqu
endo
enla
bahí
ade
Todo
slo
sSa
ntos
ySo
corr
ode
Pern
ambu
co(1
631)
”,B
.E.H
.S.S
.,nº
3,19
69(2
45-2
49),
“Mig
uel
deO
quen
do,
Cab
alle
rode
Sant
iago
(158
4).
Un
epis
odio
soci
alen
lavi
dado
nost
iarr
a”,
B.E
.H.S
.S.,
nº1,
1967
(33-
77),
“Mig
uel
deO
quen
do,
gene
ral
dem
aren
“la
inve
ncib
le”
(158
8)”,
B..H
.S.S
.,nº
20,
1986
(107
-180
).16
2El
prop
ioM
igue
lde
Oke
ndo
junt
oa
otro
dest
acad
om
arin
ova
sco,
Juan
Mar
tínez
deR
ekal
de,t
omó
part
eco
n14
naví
osen
lajo
rnad
ade
laIn
venc
ible
(158
8),r
esul
tand
osu
nave
“La
Cap
itana
”in
cend
iada
ensu
vuel
-ta
alPu
erto
dePa
saia
.Veá
seno
taan
teri
or.
163
Bar
code
dos
palo
s,de
cruz
,qu
ese
usab
aen
las
cost
asde
vasc
as.
164
Pers
ecuc
ión
ysa
queo
dena
ves
lleva
dos
aca
bono
com
oac
ción
degu
erra
,pe
rosí
por
barc
osau
tori
zado
spo
rsu
gobi
erno
,es
tand
ore
glam
enta
das
las
activ
idad
esa
real
izar
,as
íco
mo
elre
part
ode
laca
rga
apre
ndi-
da.
165
Enun
ade
las
poca
slla
mad
asal
mar
gen
enel
borr
ador
del
info
rme,
Var
gas
Ponc
ees
crib
e“O
josi
esM
ende
zA
vile
s”.
Fuer
onva
rios
mie
mbr
osde
lafa
mili
aM
enén
dez,
asen
tada
enA
vilé
s,lo
squ
eto
mar
onpa
rte
enla
conq
uist
ade
Am
éric
a.16
6La
gest
ade
este
mar
ino
pasa
itarr
a(1
586-
1640
)fu
ere
cono
cida
enlo
sm
emor
iale
sde
laép
oca.
Tam
bién
enel
Arc
hivo
del
Mus
eoN
aval
deM
adri
dpu
ede
cons
ulta
rse
docu
men
taci
ónac
erca
desu
sge
stas
.Catálogo
delaColección
deDocum
entosde
VargasPoncequeposeeelMuseo
Naval(voz
Iturain,Miguel).
Mad
rid:
Min
iste
rio
deD
efen
sa.
Secr
etar
íaG
ener
alTé
cnic
a,19
96.
87.
Des
de16
15pr
opus
oSa
nSe
bast
ian
que
“par
ada
rsa
tisfa
ccio
na
SuM
ajes
tad
yal
mun
dode
lacu
lpa
que
sela
haqu
erid
oat
ribu
ir,se
disp
ondr
ay
anim
ara
ala
limpi
a,au
n-qu
ese
ava
liend
ose
dela
ayud
ade
sus
veci
nos.
..y
pide
seve
asi
enes
taC
orte
seha
llape
rson
a,o
seha
gave
nir
deIta
liao
Flan
des.
..o
seco
mun
ique
aun
cria
dode
SuM
ajes
tad
que
sirv
een
laG
uard
iade
los
Arc
hero
s,lla
mad
oA
lber
to,
que
dice
ser
prac
tico
enes
tam
ater
ia,e
lqua
llo
vaya
ave
ry
orde
nar
loqu
eco
nven
ga”.
Nad
ade
esto
seve
rific
o,qu
an-
toSa
nSe
bast
ian
salio
delo
que
laap
urab
anlo
sju
eces
yco
mis
iona
dos
deen
tonc
es.
88.
Los
esco
mbr
osqu
edi
smin
uian
lofo
ndab
lede
lPu
erto
,de
que
hace
circ
usta
ncia
dare
laci
onel
capi
tan
Vill
alob
os,
seau
men
taro
nco
nlo
sot
ros
buqu
esqu
eec
hoen
ela
piqu
ey
quem
oel
fran
ces
en16
38;
ysi
endo
tan
palp
able
ladi
(s)m
inuc
ion
del
fond
o,em
pezo
lase
rie
dece
dula
s(q
uepo
roc
iosa
som
itim
os)r
epre
hend
iend
oa
San
Seba
stia
nes
tede
scui
do.
Yde
sde
19de
agos
tode
1677
otra
//de
conc
esio
nes
ape
ticio
nde
laPr
ovin
cia
conc
edie
ndo
med
ios
yga
vela
spa
ralo
grar
lalim
pia.
Nin
guno
teni
ael
empl
eode
sead
o,y
yaen
1686
sede
scub
rio
unba
nco
dear
ena
que
atre
basa
baen
lam
ism
aca
nal
todo
elPu
erto
,de
xand
o8
codo
s167
deag
uaen
baxa
mar
.O
frec
iose
ade
sem
ba-
raza
rlo
elyn
geni
ero
don
Her
cule
sTo
rrel
li168
,qu
epo
res
tos
años
haci
aob
ras
dem
ucha
cons
ider
acio
nen
San
Seba
stia
n,y
aunq
ueel
pres
upue
sto
dees
taso
loer
ade
3.00
0du
ros,
laC
iuda
dal
cabo
novi
noen
ello
.
89.
Entr
oco
nel
sigl
oul
timo
laR
eal
Fam
ilia
yC
asa
deB
orbo
na
saca
ra
Espa
ñade
unle
targ
o,y
una
dela
sm
udan
zas
que
seen
saya
ron
enG
uipu
zcoa
fue
dom
icili
arse
enSa
nSe
bast
ian
suC
apita
nes
Gen
eral
esqu
ean
tes
resi
dian
enFu
ente
rrab
ia.A
sim
asfr
ecue
nte
lain
spec
cion
delP
uert
ode
Pasa
ges,
lofu
eron
por
cons
ecue
ncia
las
quex
asde
los
xefe
spo
rel
aban
dono
que
nota
ban.
Esto
dio
mar
gen
ala
nota
ble
cedu
lade
13de
may
ode
1715
que
dice
:“Te
nien
doel
Rey
evid
ente
sno
ticia
sde
loat
rasa
doqu
ese
halla
elPu
erto
dePa
sage
spo
rel
desc
uido
que
haha
bido
enlim
piar
le,
extr
añan
dose
mej
ante
dejo
enta
npr
inci
pal
impo
rtan
cia,
avi
sta
deha
bers
em
irad
oy
cons
ider
ado
com
ota
lsi
empr
e,co
mo
loac
redi
taha
bers
eco
nced
ido
ala
ciud
adde
San
Seba
stia
ndi
fere
ntes
arbr
i-tr
ios.
..//
hare
suel
toSu
Maj
esta
dqu
ela
Ciu
dad
cese
enla
exac
cion
...da
ndo
lacu
enta
deel
los
desd
equ
ese
conc
edie
ron
yen
treg
ando
eldi
nero
que
hubi
ere
adi
spos
icio
nde
lC
apita
nG
ener
al,P
rinc
ipe
deC
ampo
-Flo
rido
169,
acu
yocu
idad
oha
pues
toSu
Maj
esta
dla
limpi
ade
lPu
erto
...”.
90.O
puso
sela
Prov
inci
aa
esta
orde
nso
bera
napo
rel
negr
oem
peño
deso
sten
erlo
squ
ella
ma
sus
fuer
os,
ym
ient
ras
elge
nera
lG
asta
ñeta
170 ,
tan
habi
lm
arin
oco
mo
acer
rim
ogu
ipuz
coan
o,en
supa
tria
yen
laC
orte
ente
ndia
con
calo
ren
este
nego
cio,
lain
espe
-ra
dagu
erra
de17
19y
laen
treg
ade
San
Seba
stia
ny
laPr
ovin
cia
alen
emig
o,no
dexo
ver
los
efec
tos
deta
nsa
luda
ble
prov
iden
cia.
Solo
lahi
zom
asy
mas
urge
nte
loqu
epe
r-di
oel
Puer
toco
nla
quem
aqu
eel
26de
may
oex
ecut
oel
Duq
uede
Ber
wik
171 ,
inst
iga-
dode
lmin
istr
ode
Yng
late
rra
Stam
pes,
dire
ctor
ocul
tode
esta
cam
paña
,de
los
6na
vios
del
rey
que
seco
nstr
uian
ala
sazo
nal
li.
91.
En17
26se
creo
una
Junt
apa
raen
tend
erun
icam
ente
enla
limpi
ade
aque
lPu
erto
,y
sepr
orro
garo
npo
r30
años
todo
slo
sar
bitr
ios
conc
edid
os.N
oex
ecut
ando
seot
raco
saqu
eco
brar
los,
hubo
luga
ren
1739
laqu
exa
deld
uque
deM
onte
mar
(pri
mer
docu
men
-to
delo
squ
em
eha
com
unic
ado
Vue
stra
Exce
lenc
ia,
sien
doto
dos
los
ante
cede
ntes
dem
ico
lecc
ion
dipl
omat
ica1
72)
pidi
endo
seto
mas
en//
cuen
tas
aG
uipu
zcoa
ya
San
Seba
stia
n.Y
com
ona
daco
nduc
enpo
rah
ora
nire
feri
rla
sci
rcus
tanc
ias
delo
spl
anos
pres
enta
dos
alre
yen
1744
y46
,le
vant
ados
por
elyn
geni
ero
don
Vic
ente
Gin
er,
nide
lsi
guie
nte
año
dedo
nJu
anB
erna
rdo
Fros
ne,p
orqu
eno
seex
ecut
aron
,rec
orda
rem
osso
loqu
een
28de
julio
de17
47se
pror
roga
ron
por
otro
s30
años
los
arbi
trio
sde
lalim
pia,
que
los
nuev
osba
ncos
dear
ena
haci
anca
dave
zm
aspr
ecis
a.
92.
Des
deen
tonc
esco
ntri
buyo
lare
cien
teC
ompa
ñia
deC
arac
as(h
oyre
fund
ida
enla
deFi
lipin
as17
3 ),
con
mil
real
esm
ensu
ales
para
aque
lde
stin
o,po
rlo
que
ael
lase
leen
com
endo
lain
vers
ion.
Res
intio
sede
esto
laPr
ovin
cia,
yde
resu
ltas
delo
sre
curs
osqu
een
tabl
o(c
uyo
anal
isis
sibi
enfu
eran
muy
nece
sari
ospa
raot
ros
resp
etos
,no
esde
este
luga
r)se
lade
volv
ioes
teen
carg
o,de
lqu
ese
quito
toda
laan
teri
orin
terv
enci
onal
Cap
itan
Gen
eral
,yse
decl
aro
que
San
Seba
stia
npo
dia
envi
arsu
torr
ero,
pero
noco
mi-
sion
ado
para
lalim
pia.
Tan
sosp
echo
sofu
esi
empr
een
sem
ejan
teco
mis
ion.
93.A
pesa
rde
esta
vict
oria
,la
mor
osid
adde
esta
Prov
inci
adi
onu
eva
mar
gen
para
que
sele
repr
ehen
dies
een
14de
julio
de17
49po
rno
habe
rco
men
zado
tan
urge
ntes
obra
s.El
la,
que
noha
//bia
quer
ido
dar
suta
nfa
mos
oco
mo
mal
ente
ndid
ous
o174
(pas
e)a
lapr
imer
aor
den
que
nola
acom
odo,
niau
nha
bia
pasa
doto
davi
aco
pia
dela
que
lefu
eta
nfa
vora
ble,
disc
ulpo
seco
nla
falta
defo
ndos
.Pe
roel
ynte
nden
tedo
nM
anue
lde
las
Pasa
ia18
05-2
005
IXXII
167
Cod
oco
mún
oge
omét
rico
.M
edid
ade
long
itud
equi
vale
nte
a41
8m
ilím
etro
s.16
8In
geni
ero
yar
quite
cto
italia
node
lsig
loX
VIII
,en
las
fech
asa
las
que
alud
eV
arga
sPo
nce
seha
llaba
real
izan
doel
proy
ecto
dePl
aza
Nue
va,A
yunt
amie
nto
yC
onsu
lado
deD
onos
tia,a
lasa
zón
dest
ruid
osen
elin
cen-
dio
de18
13.
169
Luis
Rig
ioy
Bra
ncifo
rte
fue
unde
stac
ado
mili
tar
enel
prim
ercu
arto
del
Sete
cien
tos,
llega
ndo
aal
canz
arla
dign
idad
deG
rand
ede
Espa
ña.
170
Ant
onio
deG
azta
ñeta
(Mut
riku
,16
56-
Mad
rid,
1728
)in
gres
óen
lam
arin
are
alen
1684
,ad
quir
iend
oel
títul
ode
Alm
iran
tepo
rlo
sde
stac
ados
serv
icio
sde
sem
peña
dos
enN
ápol
esfr
ente
ala
escu
adra
fran
cesa
.D
esta
cóta
mbi
énpo
rsu
sco
noci
mie
ntos
técn
icos
,qu
ele
lleva
ron
aes
crib
irla
fam
osa
obra
“Nor
tede
nave
gaci
ónha
llado
por
elcu
adra
nte
dere
ducc
ione
s”.
Sobr
ees
tepe
rson
aje,
Antonio
deGaztañeta,1656-1728.
Don
ostia
:U
ntzi
Mus
eoa,
1992
.17
1Ja
cobo
Fitz
Jam
es,
duqu
ede
Ber
wic
k(1
670-
1734
),co
mo
gobe
rnad
orde
laG
uyen
a,en
tró
enG
ipuz
koa
en17
19de
ntro
dela
sop
erac
ione
sde
laC
uádr
ipe
Alia
nza
cont
rael
sobe
rano
espa
ñol
Felip
eV,
aqu
ien
ante
sha
bía
ayud
ado
enla
Gue
rra
deSu
cesi
ón.
Sus
desc
endi
ente
sac
umul
aron
títul
osde
nobl
eza
enel
País
Vas
co(D
uque
sde
Ber
wic
ky
Ber
agua
).V
erno
tanº
148.
172
Ver
nota
nº7.
173
Fund
ada
laR
eal
Com
pañí
aG
uipu
zcoa
nade
Car
acas
en17
28po
rC
édul
aR
eal,
tení
aco
mo
obje
tivo
elco
ntro
lde
lco
mer
cio
del
caca
oen
Ven
ezue
la,
hast
aen
tonc
esen
man
osde
lco
ntra
band
oho
land
és.
En17
85te
rmin
aría
fund
iénd
ose
enla
Rea
lCom
pañí
ade
Filip
inas
.Aes
tere
spec
to,v
eáns
eM
.Gar
ate:La
RealC
ompañíaGuipuzcoana
deCaracas.D
onos
tia:S
ocie
dad
Gui
puzc
oana
deEd
icio
nes
yPu
blic
acio
nes,
1988
;R.H
usse
y:La
Com
pañíade
Caracas,1728-1784.
Car
acas
:B
anco
Cen
tral
deV
enez
uela
,19
62;La
RealCom
pañíade
Filipinas
.Se
villa
:Es
cuel
ade
Estu
dios
His
pano
-Am
eric
anos
,19
65.
174
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.E
luso
opa
sefo
rale
raun
afig
ura
jurí
dica
exis
tent
een
elde
rech
opú
blic
ode
los
terr
itori
osva
scos
peni
nsul
ares
,con
elob
jetiv
ode
corr
egir
ysa
lvag
uard
arse
delo
spo
sibl
esco
ntra
fuer
osdi
c-ta
dos
por
elpo
der
hisp
ano.
Cas
as17
5de
scub
rio
pala
dina
men
tequ
eer
anlo
sve
rdad
eros
mot
ivos
celo
sde
laPr
ovin
cia
por
sus
llam
ados
fuer
os,
yha
bers
eco
mid
osu
secr
etar
iom
ucha
part
ede
los
fond
os.
94.H
asta
elañ
ode
1766
setr
abax
oal
gopo
rla
Junt
a,y
andu
bopa
usad
amen
teun
pon-
ton1
76co
ngr
ande
sdi
spen
dios
,y
con
may
ores
seex
ecut
aron
dos
mur
allo
nes
para
con-
tene
rla
stie
rras
dedo
sba
rran
cos.
Yco
mo
Pasa
ges,
que
esta
baa
lavi
sta
dees
tas
obra
sy
nota
basu
sde
sper
dici
os,
repr
esen
tase
que
sele
dexa
rain
terv
enir
enel
las,
pues
era
elle
xitim
oy
mas
cerc
ano
inte
resa
do,s
ele
hizo
nota
ble
opos
icio
n,y
elm
inis
tro
deM
arin
ade
San
Seba
stia
n,do
nJu
anN
uñez
,sa
lioa
lade
fens
ade
esta
Ciu
dad
pond
eran
dosu
sse
rvic
ios
yde
sdor
oqu
ere
sulta
baa
supr
opia
pers
ona
que
unvi
llage
que
acab
ava
desa
lirde
alde
ape
dane
a177
quis
iese
inte
rven
iren
los
disp
endi
osqu
eau
tori
zaba
unm
inis
-tr
ode
lRey
.Raz
ones
que
ento
nces
fuer
onca
pace
sde
dete
ner
toda
reso
luci
on;p
ero
tam
-bi
ense
detu
bode
las
obra
squ
anto
noer
aco
brar
los
impu
esto
spa
rael
las.
95.N
ada
dign
ode
cons
ider
acio
nse
//ha
bia
hech
oha
sta
1790
que
en9
deen
ero,
aco
n-su
ltade
laJu
nta
deM
inis
tros
,qu
eha
cian
Con
sejo
deEs
tado
,y
oida
laR
eal
Cam
ara,
laqu
altu
bopr
esen
teel
vast
opl
eito
que
pend
iaen
ella
dere
sulta
sde
laco
mis
ion
deA
zcon
ade
1771
,se
pror
roga
ron
por
otro
s30
años
los
mis
mos
arbi
trio
s.Pe
roco
nven
ci-
dos
por
tan
larg
ay
cost
osa
expe
rien
cia,
sedi
spus
oy
man
doqu
eel
perc
ibo
ydi
stri
bu-
cion
delo
sim
pues
tos
para
lalim
pia
inte
rvin
iese
lavi
llade
Pasa
ges
yno
laci
udad
deSa
nSe
bast
ian.
96.
Ensi
ete
años
nose
ledi
ocu
mpl
imie
nto
aor
den
tan
just
apo
rlo
ssu
ceso
squ
eso
nno
tori
osde
laul
tima
entr
ega
deSa
nSe
bast
ian
yca
sito
dala
prov
inci
ade
Gui
puzc
oaa
los
fran
cese
s178
,los
qual
esen
tant
oqu
efu
eron
seño
res
delP
uert
oto
mar
onm
ucha
spr
o-vi
denc
ias
para
mej
orar
sues
tado
.Yco
mo
en10
deoc
tubr
ede
1797
sere
nova
seaq
ue-
llam
ism
aor
den
real
por
elM
inis
teri
ode
Vue
stra
Exce
lenc
ia,l
lovi
eron
repr
esen
taci
ones
cont
rael
lade
laC
iuda
d,de
lyn
tend
ente
Apo
daca
,de
lyn
geni
ero
enca
rgad
ode
laob
ray
dela
Junt
aen
com
enda
dade
lalim
pia
para
que
notu
bies
esu
debi
doef
ecto
.La
Ciu
dad
repe
tialo
desi
empr
ede
sudo
min
ioy
prop
ieda
d,ap
aren
tand
oce
loy
pond
eran
doag
ra-
vios
.El
ynte
nden
tepo
nder
aba
lahe
rida
desu
hono
rpe
rson
al,
com
osi
enva
riar
elR
eyde
cond
ucto
se
inte
rmed
ios
para
fines
conv
enie
ntes
asu
serv
icio
pudi
era
nadi
eda
rse
por
agra
viad
o.En
esta
//m
ism
ain
cunv
enci
ano
sedi
opo
rof
endi
doto
doun
Cap
itan
Gen
eral
dela
Prov
inci
ade
vers
ere
mpl
azad
opo
run
Min
istr
ode
Mat
ricu
lade
San
Seba
stia
n;y
elM
inis
tro
deM
atri
cula
crey
oer
ade
sdor
oy
man
cha
suya
lore
empl
azas
eun
avi
llaen
tera
.Las
dem
asre
pres
enta
cion
esso
nau
nm
asca
pcio
sas
cita
ndo
artic
ulos
de
las
orde
nanz
asde
laA
rmad
a,y
dem
atri
cula
squ
eo
novi
enen
alca
soo
mili
tan
con
lam
ism
afu
erza
cont
rala
ciud
adde
San
Seba
stia
nqu
eco
ntra
lavi
llade
Pasa
ges,
aqu
eso
loqu
eria
nco
ntra
erse
.Ll
evos
eel
empe
ñoha
sta
supo
ner
ala
villa
dePa
sage
sen
terr
i-to
rio
deFr
anci
a,po
rque
para
dist
ingu
irla
del
otro
Pasa
ges
que
esta
enfr
ente
yde
lla
dode
aca
del
cana
l,se
lesu
ele
llam
arde
laba
nda
deFr
anci
a179
.Fr
ase
que
repe
tida
con
mal
icia
ypr
esen
tada
con
elar
tequ
elo
dem
as,h
izo
que
else
ñor
don
Juan
deLa
ngar
a180
man
dase
susp
ende
rla
sre
ales
orde
nes
de17
90y
1797
yco
nsul
tar
para
nuev
ay
final
reso
luci
onla
Rea
lC
amar
a.
97.L
aac
orda
dade
tan
grav
ey
supr
emo
Trib
unal
del2
5de
setie
mbr
ede
1799
,que
diri
-gi
oal
Rey
por
elm
inis
teri
ode
Vue
stra
Exce
lenc
iay
Vue
stra
Exce
lenc
iam
eha
com
uni-
cado
,ba
sta
para
cono
cer
ydi
stin
guir
sin
velo
sel
espi
ritu
deto
das
esta
sre
pres
enta
cio-
nes
que
sele
pasa
ron,
yel
esta
dode
lneg
ocio
que
dese
ntra
ñay
expo
neco
nla
clar
idad
ypu
lso
que
esta
nde
asie
nto
enm
agis
trad
osta
nre
spet
able
s.Si
por
sune
cesa
ria/
/ext
en-
sion
de56
pagi
nas
enfo
liono
laco
piam
osaq
uiin
tegr
a,ni
lapo
nem
osen
apen
dice
aes
teyn
form
e,pu
esV
uest
raEx
cele
ncia
latie
neor
igin
alen
suSe
cret
aria
,no
pode
mos
dexa
rde
copi
arde
ella
los
sigu
ient
espa
rraf
os:“
ElR
ey,p
adre
deV
uest
raM
ajes
tad,
rem
i-tio
ala
cons
ulta
dela
Cam
ara
por
lapr
imer
aSe
cret
aria
deEs
tado
,un
are
pres
enta
cion
dela
ciud
adde
San
Seba
stia
nop
onie
ndos
eal
libre
com
erci
oy
nave
gaci
onso
licita
dapo
rla
villa
(de
Pasa
ges1
81);
yco
nfor
me
asu
resu
ltado
ylo
expu
esto
difu
sam
ente
por
elfis
cals
obre
las
dive
rsas
espe
cies
toca
das
enel
laco
nof
ensa
delo
sm
inis
tros
delC
onse
joy
dela
Cam
ara,
fue
dedi
ctam
en,e
nco
nsul
tade
23de
may
ode
1778
,que
SuM
ajes
tad
sesi
rvie
sem
anda
rm
anife
star
ala
Ciu
dad
habe
rsi
dode
sure
alde
sagr
ado
suul
timo
recu
rso,
que
sela
acor
dase
lam
oder
acio
ny
resp
eto
con
que
debi
aex
pone
ren
adel
an-
tesu
squ
exas
,yqu
epo
rla
squ
eco
nten
iael
mem
oria
lpre
sent
ado
aSu
Maj
esta
d,se
exi-
gies
enm
ildu
cado
sa
los
10re
gido
res
que
lefir
mar
on,
man
com
unad
ospa
rasu
pago
yde
sus
prop
ios
bien
es.Y
lare
solu
cion
deSu
Maj
esta
d,pu
blic
ada
enla
Cam
ara
en9
deno
viem
bre
depr
opio
año
de17
78,
ycu
mpl
ida
desp
ues
ento
das
sus
part
esfu
e:“M
eco
nfor
mo
yen
carg
oa
laC
amar
aqu
elo
exec
ute
asi1
82”.
98.
Pero
com
oen
tal
dila
tado
tiem
poac
redi
tase
laex
peri
enci
aqu
elo
men
osen
que
pens
aban
era
laco
mpo
sici
onde
lPu
erto
,se
exci
taro
n//
vari
asqu
exas
que,
elev
adas
altr
ono,
dier
onm
arge
na
que
laC
amar
aen
tend
iese
enel
las
yse
nom
bras
eco
nes
peci
alco
mis
ion
aun
min
istr
ode
Nav
arra
,qu
epa
sado
ala
ciud
adde
San
Seba
stia
noy
oen
eldi
scur
sode
diez
mes
esa
lare
feri
daJu
nta
ya
los
pueb
los
delP
asag
e,R
ente
ria
yO
yarz
unqu
anto
difu
sam
ente
lepr
opus
iero
nen
hech
oy
ende
rech
o,ha
cien
dore
cono
cim
ient
os,
prue
bas
yju
stifi
caci
ones
deun
asy
otra
spa
rtes
.
Pasa
ia18
05-2
005
IXXIII
175
Qui
énlle
góa
ser
Cab
alle
rode
las
Ord
enes
deSa
ntia
goy
dela
deC
arlo
sIII
.Es
tehe
cho
pued
ese
rvir
para
com
prob
arla
jera
rquí
aso
cial
que
llega
ron
aoc
upar
gran
part
ede
los
pers
onaj
esqu
eva
nde
sfila
ndo
alo
larg
ode
las
pági
nas
del
info
rme.
176
Dra
ga.
177
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
178
Sere
fiere
alep
isod
iode
laG
uerr
ade
laC
onve
nció
n(1
793-
1795
)an
teri
orm
ente
alud
ido.
179
Subr
ayad
oen
elor
igin
al.
180
De
orig
enva
sco,
naci
óen
AC
oruñ
aen
1736
.Su
form
ació
nna
valy
mili
tar
lepe
rmiti
óto
mar
part
een
dife
rent
esac
tos
bélic
os,a
lcan
zand
ola
Secr
etar
íade
Esta
doy
elD
espa
cho
Uni
vers
alde
Mar
ina
en17
96.D
irec
tor
dela
Arm
ada
en17
98-1
799,
falle
ció
enM
adri
den
1806
.18
1Su
bray
ado
enel
orig
inal
.18
2Su
bray
ado
enel
orig
inal
.
99.
Este
inte
resa
nte
asun
tore
miti
doa
laC
amar
a,de
spue
sde
evac
uada
laco
mis
ion
yoi
doal
fisca
l,ac
ordo
seco
nsul
tase
aSu
Maj
esta
dlo
impo
rtan
tequ
ese
ria
elqu
ese
con-
fiere
sela
facu
ltad
depe
rcib
iraq
uello
sde
rech
osy
aten
der
ala
limpi
eza
yco
mpo
sici
onde
lPu
erto
,a
lape
rson
aqu
efu
ese
desu
real
agra
do;
ySu
Maj
esta
dtu
boa
bien
tom
arla
reso
luci
onde
lre
alde
cret
ode
9de
ener
ode
1790
.
100.
No
men
osqu
esi
ete
años
seha
llan
deva
cio
que
care
cier
onde
esta
notic
iael
Cor
regi
dor
dela
Prov
inci
ay
lavi
llade
lPa
sage
,se
gun
loex
pone
esta
ensu
repr
esen
ta-
cion
de6
deno
viem
bre
de17
97,
yen
este
sile
ncio
han
cont
inua
dolo
sde
laJu
nta
enel
perc
ibo
delo
sex
pres
ados
dere
chos
que
nuev
amen
tese
han
pror
roga
do;
decu
yas
resu
ltas
seha
nqu
exad
onu
evam
ente
aSu
Maj
esta
dla
Junt
aes
tabl
ecid
ade
laci
udad
deSa
nSe
bast
ian
para
ente
nder
enla
limpi
ade
lca
nal
yPu
erto
//de
lPa
sage
,de
lag
ravi
oqu
ese
leha
ceen
lare
alce
dula
expe
dida
por
laC
amar
aen
28de
julio
del
año
prox
i-m
opa
sado
afa
vor
dela
villa
del
Pasa
ge;
yha
resu
elto
SuM
ajes
tad
ensu
vist
aqu
eno
haci
endo
seno
veda
dpo
rah
ora
enla
reca
udac
ion
delo
sar
bitr
ios
que
lees
tan
conc
edi-
dos,
cust
odia
ydi
stri
buci
onqu
eha
esta
dosi
empr
ea
carg
ode
laex
pres
ada
Junt
a,ex
a-m
ine
laC
amar
ala
sre
pres
enta
cion
esde
laJu
nta,
del
min
istr
ode
Mar
ina
deSa
nSe
bast
ian
yde
laC
iuda
d,in
form
ando
dela
sve
ntaj
asqu
ese
segu
iran
al.p
ublic
opr
i-va
ndo
ala
mis
ma
Junt
ade
esta
sfa
culta
des
yfia
ndol
asso
loa
lavi
llade
lPas
age;
yha
llael
fisca
lqu
eba
sta
reco
noce
rel
resu
ltado
delo
san
tece
dent
esy
laac
tual
cons
tituc
ion
deaq
uelP
uert
opa
rave
nir
enco
noci
mie
nto
dequ
eel
espi
ritu
que
agita
alo
squ
ere
pre-
sent
anno
esci
erta
men
teel
deco
ntri
buir,
niau
npe
nsar
ensu
com
posi
cion
,si
bien
man
tene
rse
enla
mis
ma
inac
cion
com
oha
nhe
cho
enta
ntos
años
,dex
ando
que
sein
u-til
ice
cada
dia
mas
,aut
oriz
ados
alm
ism
otie
mpo
para
lare
caud
acio
ny
man
ejo
deca
u-da
les.
101.
Con
efec
to,
asi
laci
udad
deSa
nSe
bast
ian
com
oel
min
istr
oy
unyn
geni
ero
deM
arin
ay
undi
puta
dode
laC
ompa
ñia
deFi
lipin
as(q
ueco
mpo
nen
laJu
nta)
conv
iene
nen
lagr
ande
utili
dad
que
resu
ltari
aa
lapa
tria
,alc
omer
cio
ya
las
naci
ones
,de
laco
m-
posi
cion
ylim
piez
ade
dich
o//
Puer
topo
rse
rel
unic
oen
aque
llas
cost
asca
paz
dese
r-vi
rde
asilo
ana
ves
degr
ueso
port
e,y
para
care
nar,
form
aras
tille
roy
dem
asne
cesa
rio
asu
segu
rida
d.To
dos
conv
iene
nta
mbi
enen
lane
cesi
dad
por
noha
ber
otro
ento
das
las
cost
asde
Can
tabr
iaqu
epu
eda
serv
irde
abri
goen
elfo
rmid
able
batie
nte
deag
uas
del
ocea
nopo
raq
uella
spa
rtes
;pe
roes
tam
ism
aut
ilida
dy
nece
sida
dse
ham
irad
oco
mo
poco
favo
rabl
ea
laci
udad
deSa
nSe
bast
ian,
que
pues
tala
mir
a(a
loqu
epa
re-
ce)e
nlo
spa
rtic
ular
esin
tere
ses
desu
com
erci
o,ha
abus
ado
noso
lode
lare
alco
nfia
n-za
,si
node
lafr
anqu
eza
del
real
anim
oen
fiarl
esla
reca
udac
ion
deca
udal
esqu
eha
nin
vert
ido
(seg
unse
halla
expu
esto
yar
roja
desi
elex
pedi
ente
)en
cega
re
inut
iliza
rca
dadi
am
asel
Puer
tode
lPa
sage
,qu
erie
ndo
con
inut
iles
quex
as,
noso
losi
ndic
arla
just
apr
ovid
enci
ade
lSob
eran
oy
elfu
ndad
oco
ncep
tode
laC
amar
a,si
tam
bien
apar
enta
run
celo
que
noha
y,y
espu
nibl
ecu
lpa,
tant
asve
ces
yen
eldi
scur
sode
tant
osañ
os,m
oles
-ta
dos
elC
onse
jode
Cas
tilla
,el
deG
uerr
a,el
min
iste
rio
deEs
tado
,el
deM
arin
a,y
elSu
prem
ode
laC
amar
ay
laR
ealP
erso
na,u
nien
doto
das
sus
prov
iden
cias
ysu
celo
para
que
tubi
esen
debi
docu
mpl
imie
nto
las
piad
osas
inte
ncio
nes
delS
ober
ano;
noha
npr
o-
duci
doot
roef
ecto
que
elde
seng
año
dela
negl
igen
cia/
/yol
vido
deaq
uella
Junt
asi
em-
pre
firm
een
noob
edec
erni
sucu
mbi
ra
laco
mpo
sici
onde
lPu
erto
,al
mis
mo
tiem
poqu
eel
evan
doaq
uella
Ciu
dad
sus
quex
asal
tron
oy
sind
ican
doa
los
sabi
osm
inis
tros
dela
Cam
ara
ya
lare
ctitu
dde
lfis
cal
que
afea
bala
cond
ucta
dedi
ezre
gido
res
deaq
ue-
llaC
iuda
dpo
rla
liber
tad
desu
ses
crito
s,ex
peri
men
taro
npo
rsu
sar
roja
dos
atre
vim
ien-
tos
lape
nabu
rsar
iade
mil
duca
dos.
102.
Las
nuev
asre
pres
enta
cion
es,v
estid
asde
acri
mon
ia18
3co
nap
arie
ncia
desu
mis
ion,
noso
not
raco
saqu
ede
tall(
e)de
unai
redo
min
ante
con
que
volv
iend
oa
sute
ma
resi
s-te
nco
nem
peño
laob
serv
anci
ade
lrea
ldec
reto
yde
lare
alce
dula
dela
Cam
ara,
supo
-ni
endo
seof
endi
dos
ensu
hono
rpo
ral
gun
torc
ido
info
rme,
debi
endo
ente
nder
que
elve
rdad
ero
hono
rco
nsis
teen
lasu
mis
are
vere
nte
obed
ienc
iaa
los
prec
epto
ssu
peri
ores
;en
elac
tivo
celo
por
elbi
ende
lEs
tado
yen
elde
sint
eres
yre
ctitu
dde
las
oper
acio
nes
dequ
ees
capa
zun
aju
nta
desu
geto
sco
ndec
orad
osen
quie
nes
SuM
ajes
tad
habi
ade
posi
tado
suco
nfia
nza
ape
sar
deha
berl
eses
pera
dota
ntos
años
sin
corr
espo
nder
elef
ecto
con
elde
seo.
103.
Elcu
idad
opu
ntua
lqu
eha
nte
nido
enla
perc
epci
onde
inte
rese
sde
ancl
age
yto
nela
das,
nosi
rve
deot
raco
saqu
ede
acre
dita
rsu
exac
titud
en//
elre
cobr
o;pe
rono
obst
ante
dese
rta
nes
caso
squ
eno
han
pasa
do,s
egun
elca
lcul
ofo
rmad
opo
rla
mis
ma
Ciu
dad
enqu
atro
quin
quen
ios
detr
esm
ilre
ales
por
año,
entr
elo
squ
atro
regi
dore
sha
nsu
frid
osu
sre
spec
tibos
tres
mes
esfu
era
desu
casa
yen
una
torr
e,si
nat
enci
ona
otra
cosa
nim
asde
stin
opa
rasu
prec
isa
subs
iste
ncia
;de
mod
oqu
ees
tetr
abaj
o,a
que
laC
iuda
dha
cont
ribu
ido
tan
fran
cam
ente
por
med
iode
sus
regi
dore
spa
rael
perc
ibo
deaq
uello
sde
rech
os,f
uera
unsi
ngul
arm
erito
yun
test
imon
iosi
corr
espo
ndie
ran
los
efec
-to
sde
laob
ra(n
unca
empe
zada
)co
nel
esm
ero
deno
perd
erpu
nto
enla
cobr
anza
enta
ndi
lata
dos
años
,de
xand
ola
alar
bitr
iode
sus
regi
dore
sm
ensu
ales
,si
not
rafo
rmal
i-da
dqu
epa
sar
elpr
oduc
toca
lcul
ado
detr
esm
ilre
ales
alde
posi
tari
ode
laC
ompa
ñia
deFi
lipin
asen
finde
cada
año;
yqu
ando
laJu
nta
yla
Ciu
dad
sevi
eran
ofen
dida
sen
dich
are
alce
dula
¿no
esca
paz
nipo
dero
soel
Supr
emo
Trib
unal
dela
Cam
ara,
que
entie
nde
enel
asun
to,p
ara
desa
grav
iarl
es?
¿Aca
sole
sso
nso
spec
hoso
slo
ssa
bios
min
is-
tros
que
loco
mpo
nen
ysu
fisca
l,ta
nto
que
sea
nece
sari
oel
recu
rso
que
form
ana
laR
ealP
erso
napa
raqu
ese
nom
bre
otro
trib
unal
ado
nde
deba
nac
udir
?La
Cam
ara
ente
n-de
raes
tem
odo
depr
oduc
irse
los
que
repr
esen
tan,
inju
rios
oy
ofen
sivo
asu
auto
rida
dy
acre
dita
doce
lo,
para
dexa
rsi
nes
carm
enta
r//
alo
sau
tore
sde
sem
ejan
tes
escr
itos,
alpa
soqu
eel
los
mis
mos
sede
sacr
edita
ny
man
ifies
tan
que
suob
geto
noes
elpr
eten
di-
dode
desa
grav
ioen
otro
trib
unal
,si
nopr
opor
cion
arun
anu
eva
conf
usio
ny
enrr
edo
para
ento
rpec
erla
limpi
eza
yco
mpo
sici
onde
lPu
erto
,de
xar
iluso
ria
lare
alor
den
yco
nver
tirsu
sca
udal
esen
agen
osde
stin
os.
104.
Fue
part
ela
Ciu
dad
para
elno
mbr
amie
nto
dere
gido
res,
cada
tres
mes
es,
dest
ina-
dos
aco
brar
dela
sna
ves
los
dere
chos
deen
trad
a,an
clag
ey
tone
lada
s,lo
sde
rech
osde
alca
vala
s184
deG
uipu
zcoa
ym
ilre
ales
men
sual
esde
laC
ompa
ñia
deFi
lipin
as;f
uepa
rte
para
adop
tar
unpr
oyec
tode
aran
cel
delo
sre
feri
dos
dere
chos
sin
apro
baci
onde
l
Pasa
ia18
05-2
005
IXXIV
183
Acr
itud.
Car
ácte
rag
rio.
184
Impu
esto
real
are
part
iren
tre
todo
slo
spu
eblo
sde
laPr
ovin
cia,
que
desd
epr
inci
pios
del
sigl
oX
VI
Gip
uzko
alo
gra
fijar
enun
aca
ntid
adin
vari
able
.
Sobe
rano
;fu
eta
mbi
enpa
rte
para
nom
brar
asu
sre
gido
res,
cada
tres
mes
es,
juec
esde
lPu
erto
;yso
lono
loes
para
sinc
erar
sede
lain
vers
ion
deaq
uello
sca
udal
es,y
deha
llar-
sesi
nef
ecto
las
inte
ncio
nes
del
Sobe
rano
;es
tem
odo
dedi
scul
pars
eno
esco
rres
pon-
dien
tea
una
ciud
ady
mas
laac
rim
ina
que
disc
ulpa
.
105.
Encu
yos
fund
ados
supu
esto
sen
tiend
eel
fisca
lque
corr
espo
nde
que
laC
amar
a,en
obse
quio
del
bien
publ
ico
yde
suac
redi
tado
celo
,ac
uerd
ela
cons
ulta
aSu
Maj
esta
dpa
raqu
ese
obse
rve
ycu
mpl
ael
real
decr
eto
de9
deen
ero
de17
90y
lare
alce
dula
de28
deju
liode
1798
;añ
adie
ndo
com
opr
ecis
aci
rcun
s//ta
ncia
,pa
raev
itar
toda
corr
up-
cion
,fr
aude
om
ala
inve
rsio
nde
caud
ales
,se
arri
ende
nen
publ
ica
suba
sta
enla
form
aor
dina
ria
los
dere
chos
deen
trad
a,an
clag
ey
tone
lada
sde
las
nave
squ
ear
riva
ren
alPu
erto
del
Pasa
ge,
debi
endo
hace
rse
dich
oar
rien
doan
ualm
ente
por
ladi
fere
ncia
que
pued
em
edia
ren
tiem
pode
paz
ode
guer
ray
enel
esta
dode
esta
rlim
pio
elPu
erto
;y
por
lore
spec
tivo
ala
obra
,que
esta
seha
gapo
rla
dire
ccio
nde
unyn
geni
ero
deM
arin
aa
satis
facc
ion
dela
villa
delP
asag
ee
inte
rven
cion
delc
orre
gido
rde
laPr
ovin
cia:
depo
-si
tand
ose
los
caud
ales
dest
inad
ospa
rael
laen
suge
tode
arra
igo
yda
ndos
elo
slib
ra-
mie
ntos
con
lade
bida
yfo
rmal
cuen
tay
razo
n,pr
inci
pian
dola
obra
ala
may
orbr
eve-
dad
ein
form
ando
ala
Cam
ara
cada
tres
mes
esde
sues
tado
yad
elan
tam
ient
os,
para
pode
res
teSu
prem
oTr
ibun
alco
nsul
tar
aSu
Maj
esta
dse
gun
las
ocur
renc
ias
lode
mas
que
teng
apo
rco
nven
ient
e.
106.
LaC
amar
a,se
ñor,
hace
pres
ente
aV
uest
raM
ajes
tad
que
desd
eel
año
de16
17se
empe
zoa
conc
eder
arbi
trio
spa
ralim
piez
ay
mej
ora
del
Puer
tode
lPa
sage
,un
ode
los
mas
impo
rtan
tes
dela
sco
stas
del
mar
Can
tabr
ico;
cons
tand
oya
ento
nces
elde
scui
dode
cons
erva
raq
uel
Puer
to,
las
quie
bras
que
iba
sufr
iend
oy
lane
cesi
dad
dere
paro
sy
mej
oras
.
107.
Muy
cont
inuo
sha
nsi
dolo
sre
curs
os,
yapa
rala
cont
inua
cion
delo
sar
bitr
ios1
85,
yapa
ram
e//jo
rar
elgo
vier
noec
onom
ico
yad
elan
tam
ient
osde
las
obra
s,ha
cien
dosu
pues
tosi
empr
ede
laim
port
anci
ay
nece
sida
dde
esta
s,re
sulta
ndo
que
noso
lono
sead
elan
taba
enel
las,
sino
impo
sibi
litan
dose
mas
elPu
erto
hast
ael
esta
dom
iser
able
enqu
eho
yse
halla
,de
spue
sde
cons
umid
osta
ntos
caud
ales
,ig
nora
ndos
eha
sta
ahor
asu
lexi
tima
inve
rsio
nde
spue
sde
cien
toy
oche
nta
años
.
108.
Atr
ibuy
ese
laca
usa,
noes
poca
part
e,a
los
regi
dore
sde
San
Seba
stia
n,em
ulos
dela
pros
peri
dad
que
sepr
ocur
apa
rael
Puer
tode
lPa
sage
,de
scub
iert
obi
ensu
inte
res
enla
vehe
men
cia
con
que
han
segu
ido
ysi
guen
tant
osre
curs
osy
enla
dest
empl
anza
,y
aun
atre
vim
ient
ode
sus
escr
itos,
por
loqu
epo
rre
solu
cion
real
aco
nsul
tade
laC
amar
aen
elañ
ode
1778
fuer
onm
ulta
dos
ypa
garo
nm
ildu
cado
s.
109.
Yaen
fin,
exam
inad
ay
cono
cida
bien
lave
rdad
,po
rre
solu
cion
deV
uest
raM
ajes
tad
aco
nsul
tade
laC
amar
apu
blic
ada
en13
deen
ero
de17
90,
sesi
rvio
Vue
stra
Maj
esta
dpr
orro
gar
los
arbi
trio
sin
sinu
ados
por
trei
nta
años
mas
para
lalim
pia
delc
anal
del
Puer
tode
Pasa
ge,
yqu
ees
tavi
llay
nola
prov
inci
ade
Gui
puzc
oaco
rrie
seco
nla
reca
udac
ion
del
caud
aly
exec
ucio
nde
lare
feri
dalim
pia
con
prec
iso
acue
rdo
del
Cor
regi
dor./
/
110.
Esta
real
reso
luci
onde
Vue
stra
Maj
esta
des
laqu
eha
exci
tado
los
ultim
osre
curs
osde
laci
udad
deSa
nSe
bast
ian,
delm
inis
tro
deM
arin
a,de
laJu
nta
aqu
ien
seco
nfio
este
impo
rtan
teas
unto
desd
eel
año
de17
47y
dely
ngen
iero
deM
arin
a;to
dos
alfin
dequ
eno
seha
gano
veda
d.El
cont
enid
ode
sus
recu
rsos
esta
redu
cido
apo
cas
prop
osic
ione
s:la
impo
rtan
cia
deha
bilit
araq
uel
Puer
to;
eles
tado
infe
lizen
que
seha
lla;
que
seha
nga
stad
ocr
ecid
osca
udal
es,
yel
Puer
toca
dave
zen
peor
esta
do,
sin
que
resu
lten
cuen
-ta
sle
gitim
asy
apro
bada
s(e
nla
Cam
ara)
desu
inve
rsio
n;y
clam
aral
tam
ente
por
suho
nor
deno
cont
inua
ren
suin
acci
on,d
esen
tend
iend
ose
delo
que
esve
rdad
ero
hono
r,qu
eco
nsis
teso
loen
dese
mpe
ñar
con
celo
los
enca
rgos
que
aca
daun
ose
conf
ian.
111.
Por
esto
sfu
ndam
ento
s,se
ñor,
laC
amar
aes
depa
rece
rqu
eV
uest
raM
ajes
tad,
sien
-do
serv
ido,
sedi
gne
man
dar
que
secu
mpl
ay
exec
ute
con
elm
ayor
celo
yac
tivid
adla
reso
luci
onci
tada
deV
uest
raM
ajes
tad,
publ
icad
aen
13de
ener
ode
1790
,y
real
cedu
-la
que
ensu
cons
ecue
ncia
seex
pidi
oqu
e,pa
raev
itar
todo
frau
dey
mal
ave
rsac
ion
deca
udal
es,
sear
rien
den
anua
lmen
teen
publ
ica
suba
sta
los
dere
chos
deto
nela
das
yan
clag
e;qu
ela
sob
ras
del
Puer
to//
seex
ecut
enco
nla
dire
ccio
nde
unyn
geni
ero
deM
arin
aa
satis
facc
ion
dela
villa
del
Pasa
ge,
ein
terv
enci
onde
lC
orre
gido
rde
lapr
ovin
-ci
ade
Gui
puzc
oa,
depo
sita
ndos
elo
sca
udal
esen
una
pers
ona
dear
raig
o,y
que
sede
prin
cipi
oa
las
obra
sco
nto
dala
posi
ble
brev
edad
,co
ntin
uand
ose
sin
inte
rven
cion
con
activ
idad
yec
onom
ia,
libra
ndo
elC
orre
gido
rco
nla
debi
dafo
rmal
idad
las
cant
idad
esne
cesa
rias
segu
nse
fues
enca
usan
dolo
sga
stos
,ysi
nel
men
ordi
sim
ulo
seda
ran
cuen
-ta
san
ualm
ente
yav
iso
ala
Cam
ara
cada
tres
mes
esde
loqu
ese
fues
ead
elan
tand
o,y
anua
lmen
tede
las
cuen
tas.
Elm
ism
oC
orre
gido
rdi
spon
dra
sele
pres
ente
nla
sge
nera
les
deto
dolo
perc
ivid
opa
raes
tas
obra
sy
delo
inve
rtid
ole
gitim
amen
teen
ella
s,po
nien
doen
notic
iade
laC
amar
ato
dolo
que
sobr
eel
lofu
ese
ocur
rien
doy
mer
ecie
sesu
aten
-ci
onpa
ralo
sef
ecto
sco
nven
ient
es.Y
rese
rvar
ala
Cam
ara
acor
dar
loqu
ees
time
just
o,en
quan
toa
loqu
ere
sulte
dela
sul
timas
repr
esen
taci
ones
cont
rasu
deco
roy
auto
rida
d.
112.
¿Que
pued
eañ
adir
part
icul
aral
guno
alfu
ndad
ovo
tode
Trib
unal
tan
supr
emo
yta
nra
dica
lmen
teim
pues
toen
lam
ater
ia?.
Siel
carg
ode
lto
rrer
oes
cuid
arel
Puer
to,
yel
Puer
tode
cada
dia
vaa
peor
yam
enaz
aun
apr
oxim
ay/
/co
mpl
eta
ruin
a,cl
aro
esta
que
aque
lcar
gono
llena
suin
stitu
to,y
que
espr
ecis
oca
mbi
arde
met
odo
ypr
obar
otro
sist
ema.
113.
Ello
esqu
elo
squ
eah
ora
adm
inis
tran
elPu
erto
,ad
min
istr
anlo
que
enre
alid
ades
agen
o.Pa
sage
sy
Ren
teri
a,qu
eha
npe
dido
siem
pre
laad
min
istr
acio
ny
que
jam
asla
han
obte
nido
,pid
enlo
que
lana
tura
leza
hizo
suyo
.¿Pu
ede
duda
rse
quie
ntie
nem
ejor
dere
-ch
o?.
Los
que
ahor
alo
tiene
n,no
tiene
nun
inte
res
pers
onal
enco
nser
varl
o(a
unda
doqu
eso
lose
aso
spec
hael
que
sele
ssu
pone
ende
stru
irlo
,sos
pech
aa
que
ello
sha
nda
dota
nto
cuer
po);
los
que
loso
licita
ntie
nen
unin
tere
sel
mas
intim
oen
cons
erva
rlo.
¿Pue
dedu
dars
een
qual
esde
esto
sad
min
istr
ador
eses
tara
mej
or?.
Los
que
ahor
alo
man
ejan
vive
nde
elel
limita
dotie
mpo
que
lom
anej
an,
ym
ient
ras
mas
disi
mul
enm
asle
sva
le;
los
que
lopi
den
han
dede
ber
ento
dotie
mpo
suex
iste
ncia
ybi
enes
tar
asu
esm
erad
aco
nser
vaci
on.
¿Qui
ense
desv
elar
am
aspo
rco
nser
varl
o?.V
apa
raci
nco
sigl
osqu
eso
nco
ntin
uas
las
quex
asy
clam
ores
cont
rala
adm
inis
trac
ion
actu
al.¿
Espo
sibl
equ
enu
nca
seha
yate
nido
razo
n?.L
oco
ntra
rio
sepr
ueba
dem
ilm
odos
;pue
sya
estie
mpo
dem
udar
Pasa
ia18
05-2
005
IXXV
185
Pago
aqu
ese
oblig
aa
los
ciud
adan
osco
nel
finde
arbi
trar
recu
rsos
para
los
gast
ospú
blic
os.
dead
min
istr
ador
.H
ace
cinc
oce
ntur
ias/
/qu
ese
esta
prom
etie
ndo
laen
mie
nda
yes
taja
mas
seve
rific
a.Ya
debe
llega
rla
epoc
ade
ldes
enga
ño,a
men
osqu
eno
sees
pere
una
enqu
ese
aco
mpl
etam
ente
inut
il.Sa
nSe
bast
ian
ham
ultip
licad
osu
sre
glam
ento
sy
elPu
erto
empe
ora
deco
ntin
uo:l
uego
sene
cesi
taal
gom
asqu
ere
glam
ento
s.¿Q
uepu
esse
nece
sita
?Su
obse
rvan
cia,
elce
lo.¿
Yqu
ien
deel
loes
capa
z,lo
squ
eco
nte
nerl
otie
nen
segu
rasu
felic
idad
,o
los
que
entib
iand
ose
logr
anun
lucr
om
omen
tane
oy
una
prep
o-te
ncia
segu
ra?.
Raz
ones
son
toda
squ
ea
mis
ojos
pone
nfu
era
dedu
das,
disp
utas
yop
i-ni
ones
,qui
enes
deba
nse
rlo
squ
ein
terv
enga
nen
lane
cesa
ria
limpi
ade
lPue
rto
yen
suin
tere
sant
isim
am
anut
enci
on.
114.
Yco
mo
las
que
seop
onen
del
priv
ilegi
oqu
edan
tan
desv
anec
idas
;la
sde
evita
rel
cont
raba
ndo
mili
ten
con
igua
lval
oren
auxi
lioo
enco
ntra
delo
slit
igan
tes;
ylo
que
esta
bala
nza
sein
clin
aes
afa
vor
dePa
sage
s;y
lara
zon
delo
sap
reci
able
sse
rvic
ios
deto
dos,
noha
gan
dem
ejor
cond
icio
na
San
Seba
stia
n.Ya
debe
mos
apre
sura
rnos
apr
opon
erpo
rre
mat
ede
info
rme
tan
prol
ixo
las
prov
iden
cias
que
ataj
eny
rem
edie
nlo
spe
rjui
cios
que
seex
peri
men
tan.
//
TERC
ERA
PARTE
115.
Tres
prov
iden
cias
,Se
ñor
Exce
lent
isim
o,cr
eoso
lone
cesa
rias
enel
dia,
sufic
ient
esa
ataj
arta
ntos
mal
esy
apr
oduc
irot
ros
tant
osbi
enes
.N
iso
npe
regr
inas
,ni
cost
osas
,ni
aun
nuev
a(s)
sino
enci
erto
mod
ola
que
voy
apr
opon
erla
prim
era,
porq
uela
estim
olla
vede
las
dem
asy,
omiti
da,
cuan
tas
seim
agin
ense
ran,
com
oha
sta
aqui
,in
utile
se
infr
uctu
osas
.
116.
Prim
era
prov
iden
cia.
Sepa
rarl
aal
dea
dePa
sage
sde
laju
risd
icio
nde
San
Seba
stia
n,de
que
dist
aun
ale
gua1
86de
cam
ino
dem
onte
ym
ar,
yun
irla
ala
villa
dePa
sage
squ
ees
taen
fren
tede
ella
endi
stan
cia
de80
braz
asde
cana
l,de
suer
tequ
eam
bos
pueb
los
cons
tituy
anun
aso
lay
unic
avi
lla.Q
uea
esta
sele
déde
term
ino
elco
rtis
imo
que
enla
actu
alid
adtie
ne,
con
mas
lapa
rte
que
sees
time
hast
ala
sim
ade
lm
onte
Ulia
,en
cuya
fald
aes
tasi
tuad
ala
hoy
alde
a;de
mod
oqu
equ
ede
con
unte
rmin
oco
nven
ient
e,el
qual
incl
uya
todo
elPu
erto
dePa
sage
squ
eho
ylla
ma
San
Seba
stia
nsu
yo,
para
que
San
Seba
stia
nde
todo
punt
oqu
ede
excl
uido
deju
risd
icio
nso
bre
sus
agua
s.
117.
Deb
oex
pres
araq
uipa
rano
ticia
deV
uest
raEx
cele
ncia
que
elte
rmin
ode
laci
udad
deSa
nSe
bast
ian
tiene
mas
de7
legu
asde
circ
uito
,yes
una
dela
sca
usal
esde
nopo
der
aten
der
asu
sm
onte
s,ho
yde
scui
dadi
sim
os,y
que
cuid
ados
son
capa
ces
delo
sm
ucho
sm
illon
es//
dear
bole
squ
ean
tes
cria
ron.
118.
Para
esta
prim
era
prov
iden
cia
sede
bees
tabl
ecer
enlo
civi
l:1.
°Q
ueam
bos
pue-
blos
form
enun
solo
ayun
tam
ient
o.2°
Que
este
seco
mpo
nga
deun
alca
lde
ysu
teni
en-
tey
tres
regi
dore
s.3.
°Y
resp
eto
que
los
dos
pueb
los
son
casi
igua
les
enve
cind
ario
yde
mas
,qu
eha
yaun
aal
tern
ativ
ari
goro
sapa
raqu
eun
año
sea
elal
cald
ede
los
veci
nos
dela
hoy
villa
,y
alsi
guie
nte
delo
sve
cino
sde
laho
yal
dea.
4.°
Yqu
eel
teni
ente
seno
mbr
ede
aque
lde
los
dos
barr
ios
(que
asi
sede
ben
llam
aren
losu
cesi
vola
sho
ylla
-m
adas
villa
yal
dea)
que
nole
toqu
eno
mbr
aral
cald
e.Y
que
este
teni
ente
resi
daen
elba
rrio
desu
elec
cion
para
los
acto
sur
gent
esde
apre
hens
ione
sy
otro
sex
ecut
ivos
deju
s-tic
ia;l
osqu
ales
prac
ticad
osda
racu
enta
alal
cald
e.5.
°Lo
sre
gido
res
seno
mbr
aran
indi
s-tin
tam
ente
delo
sba
rrio
sen
los
suge
tos
que
mer
ezca
nla
conf
ianz
apu
blic
a.6.
°Pe
roun
regi
dor
alm
enos
debe
ser
delo
sve
cino
sde
laho
yal
dea.
7.°
Tam
bien
esta
sel
ecci
ones
seha
nde
hace
ral
tern
ativ
amen
teen
las
dos
casa
sco
nsis
tori
ales
que
hoy
exis
ten,
dem
odo
que
quan
doto
que
saca
ral
cald
ede
laho
yvi
lla,s
eel
ijaen
laca
saco
nsis
tori
alde
lho
ylu
gar,
yal
cont
rari
o.8.
°Lo
say
unta
mie
ntos
yre
mat
esy
escr
itura
sde
publ
icos
abas
-to
sse
haga
nal
tern
ativ
amen
teun
oen
una
casa
ypl
aza,
yel
sigu
ient
een
las
otra
s.D
ispo
sici
ones
toda
squ
eas
egur
anla
igua
ldad
,re
mo/
/vie
ndo
qual
quie
rlin
age
deco
m-
pete
ncia
,y
quita
ndo
todo
asid
ero
apr
epon
dera
ncia
s.
119.
Para
loec
lesi
astic
ose
debe
prov
iden
ciar
:1.
°Q
ueam
bos
barr
ios
form
enun
solo
cavi
ldo
com
pues
tode
lvi
cari
oy
los
dos
bene
ficia
dos1
87de
laho
yvi
lla,
yde
lvi
cari
oy
bene
ficia
dode
lho
ylu
gar.
2.°
Que
sea
cabe
zaah
ora
yen
losu
cces
ivo
elm
asan
tiguo
delo
sdo
svi
cari
os.
3.°
Pero
enla
sfu
ncio
nes
parr
oqui
ales
sean
inde
pend
ient
eslo
sre
s-pe
ctiv
oscu
ras,
qued
ando
por
felig
resi
ade
cada
parr
oqui
asu
actu
alpo
blad
o.4.
°Q
uelo
sre
spic
es18
8y
dem
aspe
rcan
ces
deca
daun
ade
las
dos
parr
oqui
asse
anpa
ralo
sre
s-pe
ctiv
osse
rvid
ores
.5.
°Q
uelo
sfr
utos
deci
mal
esy
las
prim
icia
sse
anco
mun
esha
cien
-do
unso
loho
rreo
189
que
sedi
stri
buya
segu
nlo
esta
blec
ido
enG
uipu
zcoa
yes
taco
mar
-ca
.6.°
Yqu
eto
das
las
cong
rega
cion
esy
junt
asde
lcle
rose
haga
nen
aque
llade
las
dos
parr
oqui
asqu
ete
nga
elvi
cari
oa
lasa
zon
mas
antig
uoy
sea
por
esto
cabe
zade
lca
bil-
do.
120.
Bie
nse
me
alca
nza
que
asi
com
oin
duda
ble
que
else
para
ry
unir
juri
dicc
ione
ses
rega
lia19
0de
lSo
bera
no,
tam
bien
que
esto
sas
unto
sno
entr
anen
lapr
ovid
enci
aco
nfia
-da
por
elSo
bera
noa
Vue
stra
Exce
lenc
ia.
Pero
sequ
eel
Rey
esun
oy
tiene
SuM
ajes
tad
vari
asve
ces
decl
arad
oqu
epu
ede
expl
icar
suvo
lunt
adpo
rel
orga
noqu
eel
ixa.
Sequ
eV
uest
raEx
cele
ncia
,co
nven
cido
dela
nece
sida
dde
esta
prov
iden
cia,
yqu
ede
//el
lare
dund
ara
elre
mov
erm
ilob
stac
ulos
ypr
ocur
arm
ilbe
nefic
ios
que
mir
andi
rect
amen
teal
fom
ento
dela
mar
ina,
que
esta
excl
usiv
amen
teen
com
enda
daa
Vue
stra
Exce
lenc
ia,
trat
ara
con
quie
nco
rres
pond
apa
rael
logr
ode
esta
prov
iden
cia;
sin
laqu
alse
rian
vana
s
Pasa
ia18
05-2
005
IXXV
I
186
Med
ida
itine
rari
aeq
uiva
lent
eap
roxi
mad
amen
tea
cinc
oki
lóm
etro
sy
med
io.
187
Car
goec
lesi
ástic
oqu
ese
enca
rga
deay
udar
enlo
sse
rvic
ios
relig
ioso
sde
una
com
unid
adal
vica
rio
opá
rroc
opr
inci
pal.
188
Del
latín
,quid
,qu
éco
sa.
Alu
deal
punt
om
ásim
port
ante
opo
rqué
deun
asun
to.
189
Gra
nero
.19
0Pr
erro
gativ
a.
ein
utile
s,co
mo
loha
nsi
dopo
rta
ntos
sigl
osla
sre
stan
tes.
Yse
final
men
tequ
een
laSe
cret
aria
deG
raci
ay
Just
icia
esta
pend
ient
ees
tere
curs
o,po
rque
seco
noce
que
esun
asun
tom
ariti
mo
yse
ria
muc
hodo
lor
que
esta
sre
cipr
ocas
cons
ider
acio
nes
impi
dies
enta
nto
bene
ficio
ysi
guie
sen
caus
ando
tant
osm
ales
.
121.
Segu
nda
prov
iden
cia.
Vol
ver
ade
clar
arqu
eel
Puer
tode
Pasa
jes
corr
espo
nde
uni-
cam
ente
aSu
Maj
esta
d.
122.
Yco
mo
nada
sead
elan
tari
aen
decl
arar
loas
i,co
mo
tant
asot
ras
vece
s,si
nose
cer-
cena
sen
los
abus
osqu
eha
sta
eldi
alo
dexa
nco
mo
virt
ualm
ente
enag
enad
ode
laC
oron
a,es
tade
clar
acio
nse
hade
acom
paña
ry
sost
ener
con
las
disp
osic
ione
squ
elo
man
ifies
ten
deun
ave
zy
para
siem
pre.
Esto
es,
suge
tand
olo
ato
dala
polic
iade
todo
slo
sre
stan
tes
puer
tos
delo
sdo
min
ios
deSu
Maj
esta
dno
mbr
ado
unC
apita
nde
Puer
to,
indi
vidu
ode
laM
arin
aR
eal
que
enel
exer
zato
das
las
func
ione
sde
suem
pleo
.Pu
esci
erto
esta
nex
trañ
oco
mo
daño
sisi
mo
alse
rvic
iode
lRey
que
sean
suge
tos/
/cri
ados
enla
Mar
ina
los
que
esta
nen
carg
ados
delo
spu
erte
cito
sde
Mot
rico
,Dev
a,G
ueta
ria,
Ori
oy
San
Seba
stia
n,y
elpu
erto
dem
asco
nsid
erac
ion,
elpr
inci
pal
yel
unic
opo
rm
ejor
deci
rde
toda
laco
sta
deC
anta
bria
,el
susp
irad
oas
ilode
los
nave
gant
esen
tan
proc
e-lo
sos
ydu
ros
mar
es,
este
conf
iado
aun
impe
rito
part
icul
arqu
ese
mud
ade
dos
endo
sm
eses
ycu
yain
sufic
ienc
iaes
tan
noto
ria,
com
oop
inab
ley
dudo
sisi
mo
elre
cto
uso
dela
sfa
culta
des
que
seha
nus
urpa
do.
123.
Terc
era
yul
tima
prov
iden
cia.
Dev
uelto
dehe
cho
yen
lare
alid
adel
Puer
tode
Pasa
ges
aldo
min
ioy
adm
inis
trac
ion
del
Rey
,se
debe
divi
dir
laju
risd
icio
nde
sus
agua
sen
tre
los
pueb
los
desu
sor
illas
,com
poni
endo
uno
ambo
sPa
sage
sco
mo
qued
asu
pues
-to
,te
nien
doen
cons
ider
acio
nlo
que
corr
espo
nda
aLe
zo,
yad
judi
cand
olo
dem
asa
Ren
teri
a.Ex
cept
olo
toca
nte
ala
polic
iade
lPu
erto
yde
mas
func
ione
sde
suC
apita
n,qu
ees
teno
divi
dira
con
nadi
e,la
juri
sdic
ion
dees
tos
pueb
los
sera
priv
ativ
aso
bre
sus
prop
ios
baxe
les,
ypr
even
tiva
enlo
sca
sos
urge
ntes
enlo
squ
ees
ten
ensu
spr
opio
ste
r-m
inos
hast
aen
treg
arlo
sa
las
prop
ias
just
icia
s.So
las
lade
Pasa
ges
yR
ente
ria,
segu
nlo
slim
ites
que
sele
sde
mar
quen
,la
tend
ran
sobr
eto
dobu
que
node
las
villa
sde
lPu
erto
que
lofr
ecue
nten
.Y
elPu
erto
qued
ara
por
ahor
aen
unto
doco
nig
ual//
fran
quez
ay
cons
tituc
ion
que
los
rest
ante
sde
Gui
puzc
oa.
124.
Para
plan
tear
esta
sbe
nefic
aspr
ovid
enci
asde
unm
odo
firm
e,ex
pedi
toy
qual
con-
vien
e,no
dand
oca
bida
ani
ngun
ode
tant
osu
bter
fugi
oco
mo
hast
aho
yha
nen
torp
eci-
doot
ras
sem
ejan
tes,
sede
beno
mbr
arun
ape
rson
ade
laap
roba
cion
deSu
Maj
esta
dqu
eva
yaa
Pasa
ges
con
laau
tori
dad
nece
sari
a,y
las
haga
exec
utar
lueg
o,y
décu
enta
aSu
Maj
esta
dde
habe
rlo
hech
o;y
pong
aen
pose
sion
alnu
ebo
Cap
itan
dePu
erto
desu
ofi-
cio,
ya
los
resp
ectiv
ospu
eblo
sde
los
term
inos
bien
dem
arca
dos
desu
sju
ridi
cion
es.
125.
Ver
ifica
does
to,
debe
lam
ism
ape
rson
aes
coge
run
ade
Ren
teri
ay
otra
dePa
sage
spa
raqu
e,pr
opue
stas
aV
uest
raEx
cele
ncia
yco
nla
regi
aap
roba
cion
,fo
rmen
con
elC
apita
nde
lPu
erto
laJu
nta
que
entie
nda
ensu
limpi
a.El
capi
tan
reca
udar
ato
dos
los
dere
chos
dest
inad
ospa
rael
la,q
uede
posi
tara
por
mes
esen
elar
cade
tres
llave
s,de
que
sera
cust
ode,
teni
endo
los
otro
sdo
ssu
geto
sla
sot
ras
dos
llave
s.El
voca
lde
uno
delo
sdo
spu
eblo
sha
rala
sfu
ncio
nes
dedi
stri
buid
or,l
leva
ndo
lacu
enta
yra
zon
dela
ssa
lidas
ydi
spen
dios
que
dete
rmin
are
laJu
nta,
yel
otro
hara
las
dilig
enci
asde
lare
caud
acio
nde
los
otro
sar
bitr
ios
que
nose
cobr
enen
elPu
erto
mis
mo.
Yen
eltie
mpo
que
Vue
stra
Exce
lenc
iaas
igna
re,y
al//
xefe
que
sele
sm
ande
,dar
ancu
enta
delo
cobr
ado,
inve
rtid
oy
exis
tent
e.
126.
Ento
nces
,em
plea
dos
con
esta
econ
omic
aco
nstit
ucio
nto
dos
los
caud
ales
del
Puer
toen
elPu
erto
mis
mo,
cobr
ada
con
exac
titud
laal
caba
lade
laPr
ovin
cia
que
lees
taas
igna
day
los
atra
sos
delo
que
debe
cont
ribu
irla
Com
pañi
ade
Filip
inas
,por
que
yano
habr
anlu
gar
las
just
asdi
scul
pas
con
que
ahor
ase
nieg
a,en
brev
ese
vera
qual
esel
ingr
eso
(que
node
xade
ser
cons
ider
able
)co
nqu
ese
pued
aco
ntar
,y
sies
nece
sari
oar
bitr
arot
ros
sobr
elo
spu
eblo
sy
buqu
esve
rdad
eram
ente
inte
resa
dos
enes
talim
pia.
Ento
nces
Ren
teri
a,qu
eno
esca
sea
depr
opio
s,y
cuyo
sfa
mos
osm
onte
ses
tan
pobl
ados
com
oni
ngun
ode
laPr
ovin
cia,
yta
nbi
encu
idad
osco
mo
los
mej
ores
deEu
ropa
,y
que
van
esta
ndo
ensa
zon,
esna
tura
lse
pres
tea
algu
nse
rvic
ioqu
eha
dere
dund
aren
suin
med
iato
prov
echo
rest
ituye
ndol
aal
pasa
does
plen
dor
dequ
ees
tata
nle
xos
yde
ses-
pera
nzad
a191
.//Y
con
todo
ses
tos
ante
cede
ntes
seve
raen
tonc
esqu
ege
nero
sde
maq
ui-
nas
son
las
adap
tabl
espa
raco
nseg
uir
una
limpi
afa
cil
ensi
com
ola
deB
arce
lona
yC
arta
gena
yta
ntas
otra
sm
asar
duas
que
seha
nco
nseg
uido
ennu
estr
osdi
as;y
que
tam
-bi
enlo
estu
bier
aes
tade
habe
rse
inve
rtid
oen
ella
tant
oca
udal
mal
gast
ado
enpl
eyto
s,co
hech
osy
pasi
ones
.
127.
Ven
taja
sno
tabl
esde
esta
spr
ovid
enci
as.
Perm
itam
eV
uest
raEx
cele
ncia
empi
eze
esta
enum
erac
ion
por
lain
estim
able
vent
aja
deag
otar
deun
ave
zta
lm
anan
tial
pere
n-ne
delit
igio
s,de
vena
lidad
es,
dem
anej
osob
scur
osy
prov
ocac
ione
sa
inju
stic
ias.
Arr
anca
ry
desq
uaja
rel
que
govi
erna
lara
izde
tant
ain
mor
alid
ades
evita
rsu
sfu
nest
osy
inde
fect
ible
sfr
utos
que
son
los
tran
stor
nos
civi
les,
yde
aqui
las
plag
aspu
blic
as.
128.
Otr
ave
ntaj
am
uyco
nsid
erab
lees
hace
rde
dos
pueb
leci
tos
mis
erab
les,
yqu
eca
dadi
ase
apoc
anco
mo
suce
dea
los
dos
Pasa
ges,
una
honr
rada
ybu
ena
villa
,que
sedu
pli-
que
otr
ipliq
ueen
bien
suyo
,de
laM
arin
ay
delE
stad
oen
cont
adas
gene
raci
ones
.Pue
sde
xand
ola
alde
ade
Pasa
ges
deco
noce
ry
sufr
irqu
atro
alca
ldes
dist
into
sca
daañ
o,ni
n-gu
nove
cino
suyo
,yto
dos,
enel
supu
esto
mas
favo
rabl
e,in
dife
rent
esso
bre
sufe
licid
ad,
dila
tara
nsu
sco
mpr
imid
ospe
chos
yre
spir
acio
n.Y
la//
villa
dePa
sage
s,du
plic
ada
con
sola
esta
prov
iden
cia,
sepo
ndra
enes
tado
por
suco
mer
cio,
nave
gaci
ony
pesc
a,de
dupl
icar
sede
nuev
oy
repr
oduc
irlo
sse
rvic
ios
que
enot
rotie
mpo
haci
aal
Rey
ya
laca
usa-
publ
ica.
Suau
men
tose
rapu
ram
ente
mar
ino;
yno
hay
duda
rqu
edo
nde
hoy
nose
halla
n50
mar
iner
os,s
eha
llara
nen
tonc
es50
0;y
dond
eho
yvi
vela
lang
uide
zy
mis
e-ri
a,vi
vira
lain
dust
rios
aal
egri
a.
129.
Ven
taja
sem
ejan
telo
grar
ala
villa
dela
Ren
teri
a,ho
yun
mon
ton
dees
com
bros
,y
con
solo
esta
spr
ovid
enci
asre
anim
ada
denu
evo.
Qua
ndo
Gui
puzc
oaap
enas
cont
enia
Pasa
ia18
05-2
005
IXXV
II
191
Enno
taen
elor
igin
al:
“ConstaqueRenteriadioen
pocosaños
desdeelde
1593
maderam
enpara
29galeones
grandesquese
fabricaron
alliporAgustin
deOxeda.Hoy
tiene
susmontesen
disposicionquedentro
depocosaños
puededar2000
robles
bravos
anualmente,yaunque
noplantase
mas
(loqueDiosno
perm
ita)continuardandolos
porespaciode
60años.A
quello
ceso
porhaberlequitado
supuerto,yesto
quedara
inutilsino
seleda
”.En
elbo
rrad
orap
arec
ees
taan
otac
ión.
Ape
sar
dela
exac
titud
ym
etic
ulos
idad
con
que
Ola
eche
are
aliz
ósu
tran
scri
pció
n,no
reco
gees
teap
unte
.
elte
rcio
desu
pobl
acio
nac
tual
,R
ente
ria
cont
enia
ensu
sm
uros
400
mar
iner
oshi
jos
suyo
s.¿Q
uant
osno
podr
acr
iar
yoc
upar
disf
ruta
ndo
dela
just
alib
erta
dqu
elo
sot
ros,
hoy
que
elco
mer
cio
seen
tiend
eta
nto
mej
ory
que
sus
rela
cion
esse
mul
tiplic
an?
130.
¿YSa
nSe
bast
ian?
Lejo
sde
perj
udic
arse
enco
saal
guna
desu
stan
cia,
enco
saqu
eno
sea
unte
ma
here
dado
yen
veje
cido
,lo
gra
con
esta
spr
ovid
enci
as,
tom
ado
encu
er-
poqu
ees
com
ose
debe
cons
ider
arto
dopu
eblo
,m
ucho
sbe
nefic
ios.
Sele
libra
,co
r-ta
ndo
esto
spr
oces
os,
del
mas
cons
ider
able
desu
sga
stos
,lim
aco
ntin
uay
sord
aqu
eco
me
sus
ping
ues
prop
ios.
Ces
aen
elde
sem
bols
o//a
nual
debu
enos
8000
real
esqu
ele
cues
tan
sus
regi
dore
sto
rrer
os,
los
guar
das
ylo
sre
part
osde
lato
rre,
lanc
has,
cabl
esy
dem
asqu
em
antie
neo
debe
man
tene
ren
Pasa
ges.
ElPa
sage
sde
dond
eno
saca
niab
as-
tos,
niau
xilio
elm
asm
inim
o,ni
nada
dequ
epe
nda
lasu
bsis
tenc
iasu
ya,
osu
bien
es-
tar.
Al
cont
rari
o,si
dest
inas
eso
loaq
uel
gast
ofix
oqu
eah
orra
ra,
ace
rrar
con
undi
que
depi
edra
seca
ype
rdid
ala
cort
abo
caqu
eha
yen
suC
onch
a,en
tre
lais
lade
Sant
aC
lara
yel
mon
tede
lalin
tern
a192
,bo
caqu
ees
unar
reci
feco
ntin
uado
que
sede
scub
reen
baxa
mar
,seg
uny
com
ose
lopr
opus
oco
npl
ano
yco
ste
elce
lebr
edo
nJu
lian
Sanc
hez
Bor
t193
en17
70,
yes
unge
nero
deob
ras
hidr
aulic
asen
eldi
ata
nco
noci
doy
hace
de-
ro,e
nton
ces
tend
ria
San
Seba
stia
n,ad
emas
desu
sco
mod
osm
uelle
s,un
surg
ider
oab
ri-
gado
,cap
azde
una
doce
nade
los
may
ores
buqu
es,y
elR
eyes
ere
sgua
rdo
mas
para
los
nerv
ios
desu
Rea
lArm
ada.
Por
man
era
que
enve
zde
unpu
erto
que
vade
sapa
reci
en-
do,
sete
ndri
ando
sm
uyap
reci
able
s.
131.
Pero
lave
ntaj
ain
calc
ulab
le,
omiti
endo
otra
sm
ucha
s,pu
esen
elin
form
ead
junt
ode
lca
pita
nV
illal
obos
vera
Vue
stra
Exce
lenc
ia12
2nu
mer
adas
,y
las
mas
subs
iste
nho
ydi
a,de
solo
dar
eltr
ato
aes
tePu
erto
;la
vent
aja
inca
lcul
able
,de
cia,
hija
//de
las
prov
i-de
ncia
squ
epr
opon
goes
lade
tene
run
puer
toco
mo
elqu
ela
natu
rale
zala
bro
enPa
sage
s.D
eco
ntin
uar
com
oes
tade
sapa
rece
muy
lueg
o.Si
node
beya
estim
arse
desa
-pa
reci
doun
puer
toqu
eno
hace
150
años
teni
aa
flote
enba
xam
arlo
sna
vios
aqu
atro
hila
das
por
band
a,y
hoy
nopu
ede
hace
rca
beza
enel
una
frag
ata
dela
Rea
lArm
ada.
Vue
stra
Exce
lenc
ia,
tan
prac
tico
enel
ofic
ioy
que
hasu
rcad
ota
ntas
vece
ses
tos
mar
es,
cono
cede
que
apur
ospu
ede
salv
ares
teun
ico
puer
toen
una
trav
esia
,en
ello
sta
nfr
e-qu
ente
sy
tan
dura
s.¡Y
que
carg
oy
debe
rta
nes
trec
hos
sean
para
los
que
tiene
nen
sum
ano
eltim
onde
lam
arin
aqu
elo
stim
ones
que
laco
nstit
uyen
noha
llen
nueb
ospe
li-gr
os,n
uebo
sba
gios
194
yna
ufra
gios
por
falta
deun
aspr
ovid
enci
asta
nju
stas
com
oha
ce-
dera
s,do
nde
lana
tura
leza
mis
ma
pres
ento
unre
fugi
oy
ampa
rose
guri
sim
oco
ntra
las
amar
gas
fort
unas
del
mar
!
132.
De
prop
osito
yco
nto
does
tudi
om
ehe
ceñi
doa
pres
enta
rla
sve
ntaj
asde
las
prov
i-de
ncia
squ
epr
opon
go,
cons
ider
ando
elsi
stem
aac
tual
deG
uipu
zcoa
.Su
ben
muc
hisi
mo
depu
nto
sise
cons
ider
ael
que
pued
ey
debe
tene
rqu
ando
ella
yla
supe
rior
idad
cono
z-ca
nlo
sve
rdad
eros
inte
rese
sde
esta
prov
inci
aco
nre
spec
toa
sim
ism
ay
con
rela
cion
alto
dode
lana
cion
.Q
uand
olle
gue
este
feliz
dia
¡que
noim
port
ara
tene
rel
Puer
tode
Pasa
ges
enes
tado
dequ
een
solo
laco
nstr
ucci
on//
desu
sbu
ques
ahor
reel
Rey
com
o18
%!
Esde
cir,
que
seha
lleco
n6
navi
ospo
rel
cost
ede
cada
5de
los
que
hoy
cons
truy
e!
133.
De
cosa
sta
ngr
ande
sy
deta
nto
mom
ento
me
esfu
erza
desc
ende
ral
cerr
ares
tein
form
ea
cosa
tan
fast
idio
say
pequ
eña
com
oha
blar
dem
im
ism
o.Ju
zgo
prec
iso
pro-
test
ara
Vue
stra
Exce
lenc
iaot
rave
zm
iim
parc
ialid
ad19
5ha
cia
una
prov
inci
aqu
edi
sta
dela
dem
icu
nael
diam
etro
ente
rode
lape
nins
ula
yen
laqu
eno
teng
oin
tere
sal
gu-
node
carn
ey
sang
rey
muc
hom
enos
deav
ersi
ono
agra
vio.
Enlo
sPa
sage
s,qu
eso
nlo
squ
eva
na
gana
rta
nto,
silo
gra
lare
alap
roba
cion
loqu
epr
opon
go,
note
ngo
unso
loco
noci
do.C
asip
uedo
deci
rlo
prop
iode
Ren
teri
a;y
habi
endo
frec
uent
ado
muc
hoes
tos
sitio
spa
raim
pone
rme
desu
loca
lidad
,ni
una
sala
vez
pern
octe
enel
los,
habi
endo
hech
ola
insp
ecci
onde
sus
arch
ivos
yel
acop
iode
mis
pape
les
enSa
nSe
bast
ian.
EnSa
nSe
bast
ian,
que
esqu
ien
mal
ogra
suob
stin
ado
tem
a,si
que
here
sidi
dola
rgos
años
;y
tant
oa
laC
iuda
d,co
mo
ato
dos
sus
veci
nos,
cuya
dulz
ura
detr
ato
esen
cant
ador
a,le
sm
erec
idi
esen
quan
tas
aten
cion
esy
auxi
lias
eran
posi
bles
am
ico
mis
ion
ya
mi
pers
o-na
.Con
tant
osm
otiv
ospa
rala
grat
itud,
que
les
cons
ervo
yco
nser
vare
siem
pre,
notu
beni
elm
asle
vepa
rala
mas
leve
quex
a;an
tes
adqu
iri
caro
sam
igos
con
quie
nes
dese
opr
actic
arto
dos
los
ofic
ios
dela
amis
tad.
Esto
yfir
mem
ente
pers
uadi
doqu
eel
los
ysu
pueb
lova
na
gana
rta
mbi
enm
uchi
sim
oco
nes
tas
prov
i//de
ncia
s;as
ico
mo
creo
que
elte
son
con
que
ahor
ase
opon
enso
lopr
oced
ede
una
preo
cupa
cion
here
dada
yqu
epo
rm
elan
colic
asre
sulta
sde
tan
inve
tera
dapa
sion
yano
esta
nha
bile
spa
raan
alis
ara
san-
gre
fria
.A
unqu
ando
por
desg
raci
aas
ino
fues
e,he
info
rmad
oa
Vue
stra
Exce
lenc
ia,
cum
plie
ndo
laor
den
deSu
Maj
esta
d,lo
que
estim
ota
nco
nduc
ente
ypr
ovec
hoso
asu
real
serv
icio
,com
ode
rigu
rosa
yde
bida
just
icia
.Ym
ees
timar
efe
lizsi
con
este
info
rme
aseg
ura
Vue
stra
Exce
lenc
ialo
sde
rech
osde
lR
ey,
elin
tere
sde
laca
usa-
publ
ica
ylo
sau
men
tos
dela
Mar
ina
enel
grad
oqu
eyo
esto
yse
guro
dela
pure
zay
sinc
erid
adde
mis
inte
ncio
nes.
Mad
rid,
21de
julio
de18
04.
Exce
lent
isim
oSe
ñor:
JOSE
PHD
EV
AR
GA
SY
PON
ZE
(rub
rica
do)./
/
Pasa
ia18
05-2
005
IXXV
III
192
Igel
do.
193
Des
taca
doin
geni
ero
nava
ly
arqu
itect
ode
lase
gund
am
itad
del
sigl
oX
VIII
,re
aliz
óim
port
ante
sob
ras
dein
geni
ería
mili
tar
yde
arqu
itect
ura
civi
l(a
still
eros
deC
ádiz
,ar
sena
lde
Car
tage
na,
ayun
tam
ient
ode
Lugo
yfa
chad
ade
laca
tedr
alde
esa
ciud
ad).
194
Baj
ío.
Elev
ació
nde
lfo
ndo
enlo
sm
ares
,rí
osy
lago
s.19
5Im
parc
ialid
adne
gada
por
Juan
B.
Ola
eche
ay
J.L.
Ban
úsen
los
trab
ajos
cita
dos
enno
tas
ante
rior
es.
Para
otro
punt
ode
vist
ano
sre
miti
mos
ales
tudi
oqu
eac
ompa
ñaa
esta
edic
ión.