PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de!...

9
Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko ikerketen egoera", /fsas Memor/a. Re^/sfa de Esfud/os Mar/f/mos de/ Pa/s vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 124- 138. or.

Transcript of PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de!...

Page 1: PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko

Revista de Estudios Marítimos

de! País Vasco

PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko ikerketen egoera", /fsas Memor/a. Re^/sfa de Esfud/os Mar/f/mos de/ Pa/s vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 124­138. or.

Page 2: PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko

fus/ra/ Herr/aren /tsas-b/sfor/a gara//r/dear/ buruz/ro //rer/refen egoera

Juan Pardo San G//

7. ftVSKAA HfPP/ATO /P5A5-/-//5POP/A GARA/KVDFA

furr/nez/ro /eben unfz/'a/r X/X. mendearen has/eran agerfu z/'ren. Jouffroyen 7780/ro esper/enfz/'en efa 5ym/'ngfonen 7802/roen ondoren, Robert fu/fone/r /eben /urr/nez/ro unfz/fzaf ;o /zan dena, Clermont /zene/roa era//r/ zuen. Mendearen /eben erd/a/dean /urr/na/r o/ba/ar/ ar/'an-ar/'an aurrea barfu z/'on erag/penera/ro b/de g/'sa. 50e/ro bamar/radan burd/nez/ro /ros/rodun /eben un- fz/a/r ere ager/'za/'zZr/'gu, ba/ efa /eben /rorazafua/r ere. /-/orre/a, 7860an yada-

n/'/r /urr/nez/ro unfz/e/r be/aunfz/a/r guzf/z bazferfua/r /zango d/fuzfe efa burd/nez/ro /ros/roa zurez- /roaren ordez erab/7/7ro da gerraunfz/ naguí/'efan efa Mer/rafar/'fza-/'tsasg/'nfzan, b/'g/'/rorfasun, /ndar, frebefasun efa desp/azamenduaren arfean ore/ra paregabea /orfu/ro de/ar/'/r.

7867ean fsfafu Bafuefan Gerra Z/b/7a p/zfu zen. /parra/de/ro /fsas-boferea, /ndL/5fr/'g/'nfzaren a/orre/ro /eb/a/rorfa un 5a/ronagoaren ondor/oz, eraba/r/'/rorra /zan zen gara/pena /orfze/ro. /(orazafua/r /eben a/d/z ager/ za/z/r/gu borro/ran, m/na/r ere ora/n aza/fzen d/ra, ba/ efa urpe/runfz/ efa forpedunfz/a/r ere, ur efa /urre/ro operaz/oe/ ere ordura arte /orfu gabe/ro garranfz/a egozfen za/'e,... X/X. mende/ro /eben gafaz/ra modernoaren aurrean gaude, /fsas-b/'sfor/aren aro berr/ bafen ab/'aburuan. Beraz, /fsas-a/orrean aro gara/'Zr/deazd/'bardugunean, 7867ean bas/-gufx/gorabebe- ra- efa gaur arfera/no /raufen duen gara/az an gara.

fus/ra/ /-/eman /urr/na nab/'/ro berandu agerfu zen. ¿urr/'nez/ro /eben eus/ra/ unfz/a, Buenaventura, Pamón de farr/naga unfz/yabe munda/rarrarena, 70e/ro bamar/rada/roa dugu. Ha/ere, /urr/nez/ro unfz/a/r gure urefan aurre/ro bamar/radan aza/du z/'ren, feben /(ar/zsfadan (7833- 40an), Gados /.aren a/de/roen aur/ra/ro operaz/o m/7/farrefan parfe barfze/ro.

Aro gara/'/r/dean eusZra/ /rosfa/dean /au //s/rar nagus/ gerfafu/ro d/'ra.' B/garren /Cad/sfadan (7872-76), b/ Mundu Gerrefan f7 9 74-7 8 efa 7939-45) efa fspa/n/'a/ro Gerra Z/b/7ean (7936-39). fus/ra/ madne/a/r fspa/n/'a/ro eta frantz/'a/ro esfafue/r parfa/defza erag/'n/rorra /zan zufen z'fsas- gerfa/rar/ guzf/'efan efa besfe zenba/fefan ere agerfu/ro za/z/r/gu. Esparru z/b/7ar/ dago/r/onez, aro bonen ezaugarr/ nagus/a medrafar/'fza-nab/gaz/'oaren efa unfz/'g/nfzaren oparofasuna /zan­go da, berez/'/r/ B/z/ra/an X/X. mendearen ama/eran efa XX.aren bas/eran gerfafu/ro ba/fa. Arra/'n-usf/apenen uga/pena ere esangurafsua /zango da, berez/'/r/ G/puz/roan XX. mendearen b/garren berenean. /-/edapenera/ro joera bau mende bonefa/ro az/ren bamar/radefan borf/z/r/ efengo da.

fus/ra/ mar/ne/e/ dago/r/enez, gara/ bonefa/roen arfean 7ean-Bernard Jauregu/'berry a/m/ran- fea dugu a/'fz/'ndad (7875-87), Ba/ona/roa zen jaforr/'z efa /rarrera profes/ona/ aberafse/roa. G/'nea efa 7x/na/ro /ranpa/nefan nabarmendu zen efa 5enega/e/ro gobernadore ere /zan zen. Gerra fran/ro-Prus/arrean erag/n/ror/r/ parfe barfu zuen, A/eman/a/ro /rosfa/dea ozfopafzen zuen unfz/'- fa/dearen ag/nfar/fzan /eben/'/r efa armada-fa/de bafen arduradun g/'sa ondoren. Bebe P/r/'n/ofa/ro d/'pufafu efa senadore au/rerafu zufen efa /fsas M/'n/'sfrar/ ere b/rr/fan /zan zen. fus/ra/ mar/ne/en arfean, bonez ga/'n, bana/ra bafzu/r besfer//r ez d/'ra ezaguna/r, besfe ba/nbaf /zen ere nabar- mendu bebar/ro genu/reen arren. Az/ren urfeofa/ro gure /fsas-b/sfodan /zen berez/z ager/ za/z/r/- gun fa/de/ra/ro enpresaZr berr/z, ugar/'agoaZr d/'ra, ba/a no/a 5ofa y Aznar, /Vaw'era S/ascongada, /Vaw'era Bacb¿. Mar/'f/'ma Un/ón, efab. beza/a/ro /fsas-/ronpa/n/a/r B/z/ra/an edofa P/5Bf G/puz/roan, edo Asf/7/eros de/ /Verw'ón, fus/ra/duna edo ¿a /Vas/a/ unfz/g/'nfza e/Zrarfea/r, sa/a- Zrunfza m/7/far b/fx/ baf ez a/pafzearren: Mar/na de Guerra Aux/7/'ar de fuz/rad/ /zene/roa, fus/ro Jaur/ar/fza/r Gerra Z/'b/7ean zebar sorfufa/ro /'fsas-zndarra. Guzf/a/r gure /tsas-b/sfor/'aren b/7a/rab/'- dearen osaga/ d/ra gaur egun.

Page 3: PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko

2. DAGOF/V BZB¿/OGRAF/ O/VDARFA

Besfe Zanefan /tsas-b/sfor/'a gara/Zr/dearen a/derd/ soz/o-eZronom/'/roe/ buruz/ro //rer/refen egoera /zafen da azfergai ba/ efa urpe/ro ar/reo/og/a edo arranfzaren b/sfor/a ere; bor/ de/a efa, eus/ra/ /fsasg/nfza efa mar/ne/e/r /urr/naren gara//ro gafaz/refan /zan zufen parfa/defzar/ es/ra/n/'/ro d/'of arre­fa nagus/'a, ga/nonfze/ro ga/a/r zebar/ra besfer//r a/pafuZro ez d/fuda/ar/Zr.

¿eben esan beza/a, eus/ra/dune/r Fspa/'n/'a efa Franfz/'aZro esfafue/ zegoz/r/en /fsas-gerfaZrar/ guz- f/efan efa besfe zenba/fefan ere parfe barfu dufe no/aba/'f. Azfer/refa errazago eg/'n aba/ /zafe/ro bosf afa/efan sa/7/rafu/ro d/fugu: /Car/ísfada/r, ¿eben Mundu Gerra, Fspa/n/a/ro Gerra Z/b/7a, B/garren Mundu Gerra efa Besfe/a/ro Gafaz/ra/r.

2.7. /(*ar//'sfada/r

¿eben /(ar/zsfadaZr (7833-40) efa B/garrenaZr (7872-76) Pen/nfsu/a/ro Fus/ra/ Z7err/a /zan zufen /fsas-operaz/oen agerfo/r/ nagus/fzaf, efa, beraz, ba/e/ buruz/ro edoze/n //rer/refeZr eusZra/ /urra/dea /zan bebar du erreferenfz/ geograf/Zro g/sá. B/ gafaz/re/ dago/r/enez, /rar//sfeZr, berez/ro /fsas-/ndarr//r /zan ez zufen arren, /fsasoa erab/7/ zufen gerraraZro Ziorn/dura-b/de g/sa, unfz/fza //bera/aZr Zrosfa/dea ozfopafu, arranfza eragofz¿ Zrosfa bonbaZrafu efa ZurreZro frope/ /agunfza emafen z/en b/farfean.

¿eben /(ar//sfada be/aunfz/en gara/ar/ dago/r/on arren, gerran ze/iar /eben /urr/nez/ro unfz/a/r erab/7/ z/renez efa arg/farafufa/ro zenba/f /ane/r b/ gerrez d/barduenez, //rer/refa-/an bonefan sarfu dugu. Ondoren, ga/ bon/ buruz/ro /an nagus/aZr /zendafuZro d/fugu, ba/a ga/ baZrarfzaf dufen bor/e/r, no/a Zrap/fu/uren baf es/ra/nfzen d/ofen edo era esangurafsuan frafafzen dufen /an oro/rorra/rr

A¿COZAP /VA55AF5, ./osé ¿u/s (/osé ¿u/'s /nf/esfa Pérezen go/f/zena): «¿os dos Mon/fores de /a Mar/na de Guerra Fspaño/a», Defensa, 743. a/ea, 7990e/ro martxoa.

BAAMO/VDF y OPÍFGA, Manue/r Memoria de los servicios prestados por la Marina Militar en la Campaña del Norte, Madr//, 7878.

BOBDF/E V M0RF/VC05, F. Fernando. Crónica de la Marina Española en el siglo XIX, M/nz'sfer/o de Defensa, Madr/7, 7993-95.

BPFA, Anfon/o.' La Campaña del Norte de 1873 a 1876, Barfze/ona, 7897.

CL/FRPO DE F57ADO MA/OZ?. Narración Militar de la Guerra Carlista de 1869 a 1876, (74 a/e) Madr/7, 7883-89.

E5CO/?/f/L/F¿A V CO/VESA, Marcos.' Diarios de los sucesos de Portugalete, Sitio y Bombardeo, F/ 5/f/o F//rarfea, B/7bo, 7 985.

FFP/VA/VDFZ GAV7A/V, José.' «¿a Mar/'na en /as Guerras Car//sfas», Revista General de Marina, 7959/ro ap/r/7a efa 7967e/ro ofsa/7a.

FFP/VA/VDFZ GAY7A/\/, José: «¿a Mar/'na ¿/bera/ en /as Guerras CM/es de/ 5/g/o X/X», Revista de Historia Naval, 79. a/ea, 7987.

FFP/VA/VDFZ GAY7A/V, José: «¿a Mar/na Car/Zsfa en /as Guerras C/v/7es de/ 5/g/o X/X», Revista de Historia Naval, 20. a/ea, 7988.

FFPRFR, Me/cborefa besfe zenba/f. Historia del Tradicionalismo Español, (7 7 a/e), Fd/for/a/ Cafó/zca Fspaño/a, 5evz'//a, 7947-79.

GOMZAfFZ FCZ7FGAPA^ Pa/ae/; «F/ b/ogueo nava/», Revista General de Marina, 7978Zro eZra/na.GO/VZ4¿FZ FCZ7FGABAX Pafae/; «5anfoña, base nava/ en /a 5egunda Guerra Car//sfa», 68-7-9an

5anfoñan emanda/ro /i/fza/d/a efa pub//Zraz/o bonefan jasofa. tt Semana Naval, Fxma. D/pufac/ón Prov/nc/a/ de 5anfander, 5anfander, 7968.

GL//¿¿F/V V 7A7*0, 7u//'o F. «F/ b/ogueo de/ Canfabr/co duranfe /a guerra car//sfa de /oss/efe añosy nuesfropr/mer vapor de guerra», Boletín de la Real Academia de la Historia, 724 efa 725. a/eaZr,7 949. 5eparafa g/sa ere.

F/FPZVA/VDO, Franc/sco. La Campaña Carlista (1872-1876), Par/s, 7877.

¿¿AB/?E5, Juan/ «F/ vapor de guerra "Co/ón"»; «¿a go/efa de guerra "Buena venfura" en Porfuga/efe», Revista General de Marina, 7957/ro abendua efa 7966/ro azaroa.

MF¿GAP, Franc/sco.' Pequeña Historia de las Guerras Carlistas, Zruñea, 7958.

Page 4: PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko

PAPDO 5A/V G/f, Juan.' «/-//guer, e/ puerto de /os navarros», Oarso, 29. a/ea, 7994.

P/BAÍA, Anfon/o: Historia de la Guerra Civil y de los partidos liberal y carlista. Ha/nbaf arg/fa/pen X/X efa XX*. mendeefan zebar.

P/PAfA, Anfon/o: Historia Contemporánea. Segunda parte de la Guerra Civil. Anales desde 1843 hasta el fallecimiento de Don Alfonso XII. Zenba/f arg/fa/pen desberd/n.

5/fS/fPf V7AC^50/V, 7osé: «f/ vapor de guerra "ferro/ano" en e/s/f/o de B/7bao (7873-74)», Revista Genera) de Marina, 7957/ro ma/afza.

Z4MA/V/Í/.0 / G. CAM//VO, /V/co/ás: «f/sa/vadorde/ "V/7/e de Bayonne"», Tradición, 33. a/ea, 7934.

2.2. ¿eben Mundu Gerra

Ora/ngo bonefan Pus/ra/ Hern/ro ura/r gafaz/rara/ro b/garren ma/7a/ro agerfo/r/ b/'burfu z/ren, efa eremu bonefan A/eman/a/ro urpe/runfz/en /bardueraren baf edo besfe besfer//r ezzen burufu; ba/e- fa/ro bafe/r Boucau bonba/rafu zuen. /-/a/ere, gerra mundu/ro besfe zenba/f /e/rufan ere b/z/ /zan zen efa /fsaso guzf/efan as/rofan barruan a//afuenfzaf /rargamendua zeramafe/a zeb/7fzan eus/ra/ un- fz/efan bere erag/na /zan zuen. Gerran zebar ga/du z/ren unfz/ eus/ra/duna/r guzf/ra, berroge/fa bamarref//r gora mer/rafa/unfz/ efa ba/nbaf arranfzunfz/ /zan z/ren. Ha/ere, arazo bau azferfu dufen /anen /ropurua oso murr/fza da, azferfufa/ro guzf/en arfef//r es/rasena. As/rofan pasarfe baf/ edo besfer/ buruz/ro a/t//ru/ofxoa/r d/ra efa ez d/fugu bemen jaso, ad/b/de g/sa/ro ba/rarra ba/z//r. /Confsu/fafu d/fudan /an/'/r /nferesgarr/ena/r ondorengoa/r d/ra.

BfA/VCA CAPí/fP, ./osé Mana; «fa Pr/mera Guerra Mund/a/y /a P/ofa Mercanfe fspaño/a», Revista General de Marina, 7976/ro abuzfua-/'ra/7a.

BO/55ff, W/7//am; «¿.'affaque de Bayonne par un 5ous-mar/n a//emand en 7977», Bulletin du Musée Basque, 2-3. a/ea, 7925.

«C/MARRO/V»: «Capfurado por un corsan'o a/emán esfuvo perd/do duranfe 7 70 d/as» efa «Más sobre /a avenfura de/ "/gofz-Mend/"», El Correo Español-EI Puebto Vasco, 70-3-28 efa 70-5-22.

GOA/Z4/.PZ fC/-/fGARA^ Ra/ae/: Naufragios en la costa de Cantabria, ¿eon, 7976.

XfMf//V, Cefer/no de: La Marina Vasca. Bergara/ro M//rrof//men Zenfroan dagoen arg/faragabe/ro /ana. ./osé M/gue/ Pomaña/r bonen afa/ baf erreproduz/'fu du La Segunda Guerra Mundial y los Vascos //buruan.

2.3. fspa/n/'a/ro Gerra Z/'b/7a

fspa/n/a/ro Gerra Z/b//a/r fus/ra/ 77err//ro begoa/dea unfz/en operaz/o-eremu b/burfu zuen berr/- ro ere. fus/ra/ unfz/fza efa mar/ne/en geb/engoa errepub///rarren /egez/rofasunaren a/de agerfu zen bafez ere, francoren a/de/roa/r ere bazeuden arren. Gafaz/raren e/r/nfza nagus/'efan parfe barfu zufen, berez//r/ /(anfaur/ /fsasoan ba/'na ba/ efa Med/'ferraneo efa urrunago/ro besfe zonafan ere. Gobernu aufonomoa/r, fsfafufuaren ondor/oz sorfua/r, eus/ra/ mer/rafa/ unfz/fza efa arranfzara/roa zuzendu efa adm/n/sfrafze/ro ardura barfu zuen bere ga/n, efa M/d Af/anf/c 5b/pp/ng Company /ze- ne/roaren sorrera efa /rudea/refan ere parfe barfu zuen, eus/ra/ unfz/a/r euren o/narr/z/ro porfua ga/du zufenean /nga/aferran banderazfafze/ro sorfufa/ro unfz/fzarenean ba/n zuzen ere. Ba/na gara/ bonefa/ro gerfa/rar/n/r b/fx/ena, za/anfzar//r gabe, eus/ra/ /fsas-/ndarraren anfo/a/runfza /zan zen, b/s- for/'a osoan /ebena. Mar/na de Guerra Aux/7/ar de fuz/rad/ ze/a/roa fus/ro 7aur/ar/fza/r sorfu efa zuzendu zuen, ba/aber, mer/rafar/fza-nab/gaz/oa efa /urra/de/ro urefa/ro arranfzaren /barduera babesfe/ro. «Bous armados» /zene/roa/r -/zen borrez ezagufzen ba/fz/fuzfen- efa Canarias guru- fzunfz/are/r/n Mafx/fxa/ro/ro urefan /zan zuen borro/ra/d/a eus/ra/dunen fa/de/ro sub/ronfz/enfearen osaga/ b/'burfu d/ra.

Gure unfz/ efa mar/ne/e/r Gerra Z/'b/'/an /zan zufen parfa/defza osor//r edofa zaf/Zra agerfu nab/ /zan duen /an ugar/ dago. /-/emen esangurafsuena/r besfer//r ez d/fugu b/7du. fg/7e beraÁr egun/rar/ edo a/d/z/rar/ berean zenba/f arf/'/ru/u sa/7 fx/'/r/ g/sa arg/farafzea ma/z gerfafu /zan da efa beraz, afa/ ba/rarrean b/7du d/'fuf /aburfzearren. Ondorengoa/r d/ra:

ABA/VD07ARRA (/osé Anfon/o de Durañonaren go/'f/zena); «fuz/rad/ (7), A/eman/a (0)»; «¿.os /n/- c/'os de /a Mar/na S/asca», efa «Un secrefo b/en guardado», Euzkadi, 52. a/ea (77- 72- 7) 63 a/ea (78-2-76) efa 64. a/ea (78-2-23/

AGU/RRf, ./osé Anfon/'o de: El Informe de) Presidente Aguirre al Gobierno de )a República, ia Gran fnc/c/oped/a^asca, B/7bo, 7978 (2. arg/fa/penosoa).

Page 5: PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko

AfCOFAB /VA55AF5, ./osé fu/s: Las Fuerzas Navales en la Guerra Civil Española, DOPFSA, Barfze/ona, 7977,

BFMW/DF5, Manae/ D,: La escuadra la mandan los cabos, Fd/c/ones Boca 5,A,, Méx/co D.F., 7976.

BFL/B/(0, Sancho de (Au/s Bu/z de Agu/rreren go/f/zena).' «Aos barcos y mandos de /a mar/'na de guerra», Historia General de la Guerra Civil en Euskadi, V/. a/ean, Haranburu-/Varo/tr¿ B/7bo, 79S7.

B/DASOA, /-//sfon'a Gara/7r/dearen /nsf/tufua: E) Combate de Cabo Matxitxako-Matxitxako Lur- Buruko Itxas-Gudua (1937- 3-5), GFL/arg/fa/efxea, B/7bo, 7977.

BAASCO OAAF7XFA, Car/os/ Diálogos de Guerra. Euskadi 1936, Usurb/7, 7983.

CABAF, Vames: The Royal Navy and the siege of Bilbao, Cambridge A/n/'vers/ty Press, Cambr/dge, 7979.

CFBFZO MABÍ//VE7 B/cardo: Armada Española, Siglo XX, (% a/e), Fd/c/ones Pon/enfe, Madr/7, 7983.

FBBOPF7A, Perú: «Aa Guerra en e/ Mar^, Historia General de la guerra Civil en Euskadi, ///. a/ea, f7aranburu-/Varo/(¿ B/7bo, 7979.

GO/VZ4AFZ FC/-/FGABAY¡ Ba/ae/: «Gr/'s Prov/s/ona/»; «¿os C/mbe/es»; «ios P/ecos de enfrenfe»; «/.a v/da nava/ de /os bous españo/es», efa «fas Pare/as Gr/ses», Revista General de Marina, 7966/ro ap/'r/7á, 7966/ro abendua, 796S/roofsa/7a, 7972Áoazaroaefa 7977/ro urfarn/a.

GO/VZ4AFZ FCF/FGABA^ Ba^e/. La Marina Mercante y el tráfico marítimo, A/brer/'a fd/for/a/ San Marf/'n, Madr/7, 7977.

GO/V2AAFZ FC/-/FGABAV¡ Bafae/: Alfonso XIII (Un rey y sus barcos), Santander, 7978.

GBP7TO/V, Pefer: El factor olvidado. La Marina británica y la Guerra Civil Española, íd/'fon'a/ San Mart/'n, Madr/7, 7984.

HFBBFPA AAO/VSO, fm/7/o: Entre el añil y el cobalto. (Los hidroaviones en la guerra de España), /nsf/tufo de F//sfon'a y Cu/fura Aeronáuf/'ca, Madr/7, 2. ed, 7997.

MOBF/VOFFB/VA/VDFZ, Pranc/sco. La Guerra en el Mar, Fd/for/a/A/-/P, Barfze/ona, 79S9.

OZ/C//V, F. (Fm/7/'o de fa Hoz Qu/bfanaren go/'f/zena): «/fxas Gudar/á/r» efa «Per/Tro Aaboz /C/'nfana joan za/gu», Euzkadi, 65. a/ea (78-3-2) efa 203. a/ea (80-70-23).

PABDO SA/V G/A, 7uan: «Aa Mar/na S/asca en /a Guerra C/'v/7». Eginen arg/farafufa/ro arf/Tru/u sa/7a, 86-8-27, 87-2-77, 87-2-22, 87-2-24, 87-3-7, 87-4-74, 87-5-26, 87-7-79 efa 88-6-79.

PABDO SA/V G/A, ./uan: «Mar/na de Guerra Aux/7/'ar»; «Mafx/fxa/ro, Combafe de cabo», efa «Moreno P/aza, Fnr/gue», Enciclopedia General Ilustrada del País Vasco, 26, 27 efa 29 a/eefan, Auñamend/Arg/fa/etxea, Zaraufz, 7989-90.

P4BDO SA/V G/A, ./uan: «fa F/ofa de Arrastre de Pasajes duranfe /a Guerra C/'v/7 (7936-7939)»; «¿a F/ofa de PVSBF duranfe /a Guerra C/'v/7 (7936-7939)»; «F/ D/'ar/'o de Guerra de Gonza/o Manso deZuñ/ga», Bilduma, 4, a/ea (7990), 5, a/ea (7997) efa 7, a/ea (7993),

P4S7UB, Boberf: «Aa gesfa de Macb/cbaco confada por uno de sus profagon/sfas», eta «Apunfes sobre /a avenfura constante de un manno de Mufr&u», Deia, 78-7-79 efa 80-70-72,

BOMA/VA ABÍFAGA, ./osé M/gue/: Historia de la Guerra Naval en Euskadi, (6 a/e), Fd/for/a/Am/gos de/ f/bro Vasco, Ffxebarr/, 7984-86,

SA/V SFBASP/A/V, /Co/do: «ios vascos ye/ 'V/ta"», Deia, 87-3-75,

SABB/A, Agusf/'n de: De Arrantzales a Gudaris del Mar, Gráf/cas Aoroño, B/7bo, 7978,SOfA, V/'cforMar/'a de: La epopeya romántica del mar, Cad/z, 7942,

7AAO/V, V/cenfe: Memoria de la Guerra de Euskadi de 1936, (3 a/e), P/aza y./anés Fd/fores, fsp/ugues de f/obregaf 7 988,

7Af O/V, V/cenfe: Memoria de la Guerra de Euzkadi. Aurre/ro /anaren jarra/pena da, Defensa a/d/z- /rar/7ro a/e berez/en b/dez arg/farafua 7993f/7r aurrera, 22., 24., 25.,...a/eefan, efa berez/Ár/ 43. a/ean, 7 995/ro abendua, bona/ro /zenburuare/r/'n: «7 936-37. fa Guerra en e/ Mar Canfábr/'co».

Page 6: PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko

7A/.0/V, V/cenfe: «M/7/danos y Gudar/s»; «¿os vascos y /a ca/da de Asfunas» (4 arf.); «De B/7bao a G/bra/far; /a frág/ca per/pec/a de/ 7osé /.u/s D/ez» (3 a rf); «/-/ace 50 años» (/fsasg/nfzad buruz/ro 3 arf.), El Correo Español, 87-9-26, 82-70-27,22,23 efa 24; 83-72-37, 84-7-2 efa 3; 86-6-3 86-8-27 efa 86-9-25.

UGA/.DF, Marf/n.' Lezo Urreiztieta (1907-1981). Biografía, f//rar5.A., Donosf/a, 7990.

^ ¿/ .fS CO¿¿A/Víf5, franc/sco; Páginas de Gloria de la Marina Nacional Española, Cad/z, 7938.

2.4. B/'garren Mundu Gerra

fus/ra/ Herr//ro begoa/dean gerraren o/barfzuna desagerfu beza/n /asfer borro/rara/ro agerfo/r/a /parra/deranfz eramango zuen besfe gafaz/ra baf sorfu zen. /.eben Mundu Gerraren a/dean, francoren Gobernuaren a/eman/arren a/de/ro jarrera efa a/emane/r eus/ra/ /rosfa/dea efa franfz/a/ró er/a/z af/anf//ro osoa o/rupafu /zana/r B//ra//ro Go//roa a//afufa/ro urpe/runfz/en operaz/oefara^o eremu b/burfu zufen, Pen/nfsu/a/ro efa o/rupafufa/ro franfz/a/ro porfuen arfe/ro fraf/'/roaren /ronfra ba/fz/bardufen. Bandera espa/n/arra zeramafen zenba/f eus/ra/ unfz/ urperafu eg/n z/fuzfen ba/na, paradox//ro/r¿ Ardafze/ro urpe/runfz/en arfean gerfafu z/ren bajan/r geb/ena/r. Besfa/de, ba/nbaf eus/ra/ mar/ne/ bandera desberd/nefa/ro mer/rafa/unfz/ a/áfuefan ar/fu zen /anean, efa zenba/f, Gerrara/ro unfz/fzefan ere. fus/ra/dune/r Guada/cana/, Avo-J/ma efa Paz/f//ro/ro besfe zenba/f ubar- fefa/ro /eborrerafzefan efa Af/anf//ro, /nd//ro efa Med/ferraneo/ro /ronbo/efan, /fsaso Be/fzean, Manfxa/ro /rana/e/ro raidsefan, /Vormand/a/ro /eborrerafzean efa besfe ba/nbaf operaz/oefan eré parfe barfu zufen.

Ga/ bauefa/roren baf azferga/ ba/rarfzaf /zan duen /an gufx/ dugu, ¿ondrese/ro fus/ra/ /(onfse//u /Vaz/ona/a/r anfo/afufa/ro franfz/a /./bre/ro /fsas-fus//ar/en b/rugarren Bafa/7o/az ar/fu d/rena/r /zan ez/'/r. /7/zp/de zebafz g/sa /zan gabe eus/ra/ unfz/ edo mar/ne/en edofa gure urefa/ro operaz/oen a/pamena/r da/rarfzafen /ana/r berr/z, uganagoa/r d/ra. /7auen arfe/ro zenba/f a/pafu/ro d/fugu ondo­ren.

BfP7*PA/VD, M/cbe/r La Marine Française au Combat 1939-1945, (2 a/e), Cbar/es ¿avauze//e, Par/s- ¿./moges, 7982-83.

CfPfDA, Pedro; «fspaño/es que fr/unfaron en /a Í7P55. Manue/Azcunez de /a Mar/na Mercanfe», Diario de Cádiz, 7977/rouzfa//a.

CHA/.//Vf, \¿4f f. efa 5A/V7APf/././, CV P.. Historique des Forces Navales Françaises Libres, 5erv/ce /-//sfor/gue de /a Mar/'ne, Par/s, 7989.

DOd55//VAGL/f, ./osé M"r España tenía razón (1939-1945), fspasa-Ca/pe 5.A., Madr/7, 7949.

GO/V2A¿fZ fCHfGAPAy; Pa/ae/; «fspaña y /a Guerra 5ubmar/na», Revista General de Marina, 7973/ro ap/r//a.

GO/VZ4¿fZ fCHfGAPA^ Pafae/r «¿as ofras pérd/'das españo/as en /a 5egunda Guerra Mund/'a/», Revista General de Marina, 7974/ro abendua.

/PPfCOdPÍ.' Les Chemins d'Espagne, fd/f/ons Gancber, Par/s, 7948.

.//Mf/VfZ D f ABfPASfdP/, ^uan Car/os: Los Vascos en la II Guerra Mundial: El Consejo Nacional Vasco de Londres (1940-44), fus/ro //ras/runfza, Donosf/a, 7997,

JO/1Y; André: «Journa/ d'un bayonna/s pendanf /'ocupaf/on 7940-7944», Ikuska nouvelle collec- tion, 9, a/ea, 7995/ro 7 b/rub/7abefea.

P4PDO 5A/V G/¿, 7uan.' «^scos y franceses en ¿ondres (7940-7942); f/ 3er. Bafa//ón de fus//eros Mar/'nos», Españoles en Francia. 1936-1946, 5a/amanca/ro dn/'berfs/'fafea, 5a/amanca, 7997.

P45Qdf¿07¡ Maur/ce: Les Sous-Marins de la France Libre 1939-1945, Presses de /a C/fé, Par/s, 7985.POMA/VA APffAGA, 7osé M/gue/r La Segunda Guerra Mundial y los vascos, fd/c/ones Mensa/ero

8//bo, 7988.

P0L/55f/.07 S/Af /-/.LG..' «Pub/'s, free frencb 5ubmar/ne», Profile Warship, 26. a/ea, 7972.

5A/ÍABfBP^ franc/s/ Quand Hitler bétonnait la cote basque, Vean Curufcbef fd/feur-/7arr/ef Ba/ona, 7988.

5A7.¿ABfPPy¡ franc/sr AquitaineAllemande, 7&D fd/f/ons, B/arr/fz, 7995.

Page 7: PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko

7A¿0/V, Mrenfer «¿os S/ascos en /a .Segunda Guerra Mund/'a/», Defensa, 27. a/e berez/'a, 7993.2.3. afa/ean a/pafur//ro b/7duma/roa da.

2.5. Besfe zenóa/'f gafaz/ra

Fus/ra/ F/err/a eremu nagus/fzaf /zan zufen gafaz/rez efa eus/ra/dune/r fa/de g/sa parfe /larfu zufene/roez ga/n, Fspa/'n/'a efa franfz/a/ro esfafuen besfe ba/nbaf /fsas-gerfa/rar/'efan ere ar/fu z/ren ba/rar/ra, ba/a no/a gerra fran/ro-Prus/arrean (7870-77) edo /rau/fza /(anfona/ean (7873-74), efa Go//ro/ro Gerran (7990-97), ba/ efa Amer/'/ra, As/a efa Afr//ra%ro /ro/on/en bedapen edo bebera/ra- defaf//r eraforr/fa/ro arazo guzf/efan ere, efa ezusfean edofa egoera desberd/nen ondor/oz /ngu­ruan suerfafu z/fza/z/r/en besfeefan, esafera/ro arab/ar efa /srae/darren arfe/ro gerrefan, S//efnamen, arranfzaren /nguru/ro gafaz/refan, efab.

Ha/nbaf ga/ /zan arren, /an gufx/ dago bon/ buruz efa daudena/r ere epZsod/Zroa/r d/ra. Fgun/rar/efa/ro arf//ru/ua/r /zan ob/ d/ra, orobar, edofa espez/a/zzafufa/ro b/zfeg/ edo enfz//r/oped/efa- /ro a/pamen b/ografZ/roa/r. /fsas-/ronpa/n/a, unfzi porfu, arra/n/e/ru efab. / buruz/ro arg/fa/pena/r uga- r/ágoa/r d/'ra... ¿an bonen azferga/ ez /zan arren, bafzu/r a/pafu/ro d/fuf euren /nferes b/sfor//roa de/a efa, efa eg/n da/fe/reenaren ad/'b/de g/sa. Ondoren, /an bauen guzf/'en arfe/ro au/rera esZra/n/Tro duf:BA5A5, Manue/; «BZ/bao bace un s/g/o. Bofaduras de cruceros de guerra», El Correo Español 90-

9-2, 97-7-7 efa 97-70-6.

«Fsfeban F/ernandorena a//as Cap/fán 5feve», BIL. 737 efa 738. a/ea/r, 7997/ro urna efa azaroa.¿A5AGABA5ÍFP FCF/APP/, ./osé Anfon/o. El Bergantín Goleta «San Ignacio de Loyola» 1893-1912,

G/puz/roa/ro Mer/rafar/fza, /ndusfr/a efa /fsas/refa Baz/rundea, O/arfzun, 7989.

055A FCF7ABL/PL/, Pa/ae/. Artza-Mendi, matrícula de Bilbao, B/z/ra/ÁroAurrez/r/ /(ufxa, B/7bo, 7978.P4PDO 5A/V G/¿, Vuan: «Mar/na»/ «/Vaveganfes», Enciclopedia General Ilustrada del País Vasco, 26.

efa 32. a/ea/r, Auñamend/arg/fa/efxea, Zaraufz, 7989 efa 7992.

PF/ZABA¿ APPUABAPPF7VA, Gor/ra efa besfe zenba/f; Pasajes, un Puerto, una Historia, Pasa/a/ro Porfu/roFra/Zrunfza-ZanenBafzordea/MOPLZ, Pasa/a, 7987.

UPPL/50¿0, Anfxon; «F/ regreso de /a /arga nocbe de/ ex/7/o». El Correo Español, 85-70-5 efa 6.Zenba/f eg/7e; Enciclopedia General Ilustrada del País Vasco, Auñamendz arg/fa/efxea, ZaraufzZenba/f eg/7e. Itsasoa, (7 a/e), Fus/ro /Cu/furPrag/nfza, Ffor5.A., Donosf/a, 7986-89.Zenba/f egz/er Itsas aurrean. El País Vasco y el mar a través de la historia, L/nfzz Museoa-Gzpuz/roa/ro

ForuA/dund/a, Donosf/a, 7995.

3. D/AGA/0S77/(0 OPO/(OPPA. GA/F/V F5/(A5/A

//rus/ aba/ /zan denez, Fus/ra/ /7err/7ro /fsas-F/Zsfor/a Gara/'/r/dearZ buruz/ro BZbZ/'ograf/' Ondarea oso murr/fza da, /(ar//sfade/ ¿uruz/roa /zan ez//r, bebar bada, efa, berez//r¿ Fspa/n/a/ro Gerra Z/'b/7aren /nguru/roa. Oso /an gufx/'/r barfzen du Fus/ra/ F/err/a bere /nguru b/sfor//ro g/sa, efa, egunÁrar/ efa a/d/z/rar/efan arg/farafufa/ro arf//ru/ua/r /zan ob/ d/ra geb/enbaf. Mu/fzoa, beraz, ez da nab/7roa efa dagoena beferogeneoa da, /an fx/Zr/efan sa/rabanafufa efa ga/e/ dago/r/enez bufsune band/duna. Ga/nbeg/ra dezagun, bada, ga/a banafzera/roan eg/n dudan azp/'mu/fzo ba/ro/fza.

3.7. /(ar//stada/r

Arazo baue/ buruz/ro /fsas--b/sfor/'ograf/'a zaba/a da efa nab/Troa osofua, berez/'/r/ B/garren /Cad/sfadar/ buruz/roa. ¿eben Gerra/ro /fsas-operaz/oe/ buruz/ro azfer/refara/ro /e/run'/r badago ora/n- dZ/r ere efa Manue/ Baamonderen /ana egunerafu/ro efa bobefu/ro /u/reen besferen baf ez //fzafe- /re ga/z/r/ eforr//ro, bau, ora/n arfe, B/garren Gerra/ro /fsas-/ranpa/na ezagufze/ro derngorrez/ro a/pa- mena /zan ba/fa. /Zrerfze/re dauden a/derd/ desberd/nen arfean /rar/Zsfenfza/ro arma efa born/'duren Zfsas-frafZ/roa nabarmendu bebar/ro /Zfzafe/re; Gonza/ez Fcbegaray efa Fernández Gayfanen /ane/r ga/are/r/'/ro burb/7pen ego/r/a eg/fen dufe ba/na azfer/refa osofur//r ez dago. /Verb/o//ro operaz/oen -eus/ra/ /¿Zsfor/a Gara//r/dean Zba/án eg/'n z/ren ba/rarren- azfer/refar/Á- ere ez/'n aurAr/ deza/ egu.

3.2. ¿eben Mundu Gerra

Gara/ bon/ buruz/ro b/b//ograf/a aza/efZ/r ga/nbeg/rafuz gero, dauden bufsuneez /ronfurafu/ro gara. Fgoera b/'ru b/'fzefan /abur da/fe/re: guzf/á eg/fe/re dago.

Page 8: PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko

3.3. fspa/n/a/ro Gerra Z/b/Va

Gerra Z/b/7ar/ buruz/ro arg/fa/penen oparofasuna/r ga/a agorfufa dagoe/a penfsaraz /eza/re, ba/na ez da ña/a. fus/ra/ unfz/fza/r efa man'ne/e/r gafaz/ran /zan zufen parfa/'defzar/ buruz/ro beñ/'n- bef//ro ñ/sfor/a /dazfe/re dago, ña/a mer/rafa/unfz/fzan, no/a b/ a/derd/en arfe/ro gerran, fa/ange efa Req-uefé /zene/roen borondafez/ro /fsas-fa/deefan, efa /fsaso/ro /(arab/nero efa /fsas-Po//z/ar/ es/ra/- n/faZro /agunfzan eg/n z/fuzfen e/rarpena/r añazfu gabe, efa, berez/Kr/; Mar/na de Guerra Aux/V/ar de fuz/rad/r/ buruz/ro ñ/sfor/a ere ez da /dafz/. Ondoren //rus//ro dugu zerga/f/Zr ez.

Romaña/r 6 a/efan eg/nda/ro ga/are/rz/ro ñurb/'/pena da Znferesgarr/ena, /an ñoneZr merez/mendu nabarmena/r ba/f/'fu. eus/ra/dune/r frrepub///rarren /fsaso/ro añaZeg/nar/ eg/nda/ro eZrarpene/ buruz/ro /eñenengo azfer/refa oro/rorra da, profagon/sfen ad/erazpen arg/faragabea/r b/7fzen d/fu efa Zfsaso- /ro Gerra Z/b/Zar/ es/ra/n/fa/ro arg/'faZpen/'Zr zaba/ena da, ba/ efa aña/eg/n /ZronograZ/Zror/Zr ñand/ena eg/n dueña ere. ¿ana, ña/ere, jasofa/ro fesf/ganfza/r ab/aburufzaf ñarfuz eg/'n da, /eñengo fesfuefan Zdafz/fa/roaz osafur//r efa ag/r/en o/narrZ es/rasez. fma/fza mu/fzo /nferesgarr/a da, ba/na /uzeeg/a efa ez oso zorrofza. f/rarpen berr/a/r eg/fen d/fu, berez//r/ BZ/bo/ro ñusfu/refa efa eus/ra/dune/r fus/ra/ f/ern'fZ/r /ranpo /zan z/'fuzfen /ñarduere/ buruz/roa/r, ba/na aurre/roen a/rafs bera/r d/fu, ba/ efa ad/e­razpen perfsona/en b/dez eg/nda/ro besfe bafzu/r ere, efa berearen /uzera/ro /an bafera/ro om/s/o geñ/egZ due/a esan deza/regu. Au/rerafufa/ro /'rud/'en /ra/z'fafea ere ez da oso ona. Ag/'r/'en gabez/a de/a efa, eg/nda/ro a/rafs ñaue/r, Gerra Z/b/7ar/ buruz a/pafufa/ro arg/fa/pen geñ/enefara zaba/ d/fza/regu -sa/óuespena/r sa/buespen-, Gonzá/ez fcñegarayren MeZrafa/unfz/'fzar/' buruz/ro /ana efa Cerezorena berr/z zorrozfasun efa do/rumenfaz/ora/ro eredufzaf ñar d/fza/regu, efa Zfsas-/ranpa/naren azfer/refa- ra/ro ez/nbesfe/roa/r //rafe/re. Informe del Presidente Aguirre de/a/roa ere oso garranfz/'fsua da ag/'ñ g/saZro /zaeragaf/Zr efa Mar/na de Guerra Aux/7/arrar/ buruz/ro e/rarpena/r eg/fen ba/f/fu.

3.4. B/garren Mundu Gerra

Ga/ ñon/ buruz/ro b/bZ/ograf/a azferfzera/roan nabarmenena fus/ra/ /¿err/aren B/garren Mundu Gerraren b/farfe/ro /fsas-/7/sforZa monogra/i/ro/r/ azferfu/ro duen /an//r eza da. Arrazo/a, Zfsas-ere- mu/ro eus/ra/dunen parfa/defza, /ndarfsua /zan arren, bana/ra/roa efa /fsaso guzf/efan sa/rabanafua /zafean dafza z/urren//r. ¿7or/ de/a efa, za/7a /zafen da ga/ar/ buruz/ro //ruspeg/ oro/rorra emango duen //rer/refa osoa eg/fea, efa ezaugarr/a/r a/derd/ parfz/a/a/r edofa pasarfe zeñafza/r azferga/ d/fuz­fen /anefara/ro aproposa/r d/re/a esan deza/regu.

fus/ra/dune/r gerran /zan zufen parfa/defzaren //ruspeg/ oro/rorra emafen sa/'afzen den /an ba/ra- rra Romañarena da, /fsaso/ro parfa/'defzar/ orr/a/de /rango es/ra/nfzen ba/'f/'o. A/derd/ parfz/'a/ez d/'ñardufenen arfean 5aZZaber/yren //'burua azp/marra deza/regu, /ur, /fsaso efa a/re/ro o/rupaz/o/ro fropa a/eman/arren ñ/sfor/a /ronfafzen ba/fu oso /an /nferesgarr/an, ong/ do/rumenfafufaZroa efa /rud/ ugar/duna. Ba/na ora/nd//r ga/ as/ro dago azferfze/re. Berez/Zr/ franfz/a/ro banderapean garafu- fa/ro a//afuen /fsas-e/r/na/dZefa/ro eus/ra/dunen parfa/defzaz ga/n, unfz/ efa mar/ne/eAr /Canfaun Zfsa- soan zeñar a/eman/arrenfzaZro /eñenga/ efa ñorn/'duren garra/'oa, bef/dan/Zr nañ//roa ezezaguna /zan dena ere //rerfu gabe dago, /ppecourfen /ana/r ñorr/ buruz/ro a/pamenen baf edo besfe jasofzen du efa Pasgue/of efa Rousse/ofeneZr ñau /orfze/ro burufu z/ren operaz/o bafzuZr desZrr/bafzen d/fuzfe. Besfe ña/'nbaf pasarfer/ buruz ere gauza bera esan geneza/re, efa zenbaf efa geñ/'ago a/pafu, orduan efa nabarmenago agerfuZro //fzafe/re Gerra gara/an eus/ra/ unfz/'fzaren zereg/'nar/ buruz/ro /Zruspeg/ oro/rorra emango duen azfer/refa bafen beñarra.

3.5. Besfe zenba/Y arazo

Azferfufa/ro arazoez ga/n, azferfzeZro besfe/a/ro ga/ ugar/ dago ora/nd/Zr ere. Ha/ere, b/bZ/ogra- f/'ar/ dago/r/on a/orra edoze/n afse/rabefze/ro modu/roa da. Dauden /an urr/e/r ez dufe azferfze/re dagoen ga/en an/zfasunar/ buruz/ro /Zruspeg/'a emafe/ro ere ba//o. Gure /fsas-Zronpa/n/'en Zropuru /zu- garr/a ad/fzera eman beñar dugu, ba/ efa gure unfz¿ unfz/'feg¿ arra/n/e/ru, efab.en ñ/sfor/a ere gure mar/ne/en b/Zduma bZograf/'ZrorZZr ere ez dugu, ez efa gaur egungo arazo guzf/efan /zan dufen presenfz/aren berr/ ere, gure /rosfa/deefan gerfafufa/ro ñondorafzee/ buruz/ro azfer/refar/Zr ere ez dugu, ez efa ñemend//r urrun /zanda/ro ga/eren /nguru/rorZ/r ere, beraz, /an ñand/a eg/n beñar da ora/nd/Zr ere.

Page 9: PARDO SAN G!L, Juan: Euska! Herriaren itsas-historia ... · Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco PARDO SAN G!L, Juan: "Euska! Herriaren itsas-historia garaikideari buruzko

4. /KfR/(FL4Rf/V ¿FW/V7A5L//VA/(

Aurre/ro orr/a/deefan gure /fsas-b/sfonan dauden «bufsunea/r» arg/ efa garb/ aza/du d/ra, bere- z//r/ az/ren urfeofa/roen arfean befe bebarre/roa/r. /-/orrenbesfe /zan/Zr, za/7a /zafen da /ebenfasuna/r ezarfzea. Dena de/a, no/zba/f guzf/a/r befe bebar/ro d/'ra epe /uzera/ro be/buru baf du/nfasunez /orfze/ro, bau da, Eus/ra/ Herr//ro /fsas-b/sfor/a sorfu zenef//r gaur egunera arfe/roa /dazfe/ro. /V/re usfez, gure mende/ro 30 efa 40 bamar/radefa/ro /fsaso/ro gerfa/rar/a/r azferfu bebar/ro gen/fuz/re /eben//r, Gerra Z/b/Va efa B/garren Mundu Gerra berez//r¿ arrazo/ desberd/na/r d/re/a med/o.

- Fspa/n/a/ro Gerra Z/b/7a efa, bafez ere, B/garren Mundu Gerra, naz/oarfe/ro e//rarfe osoan a/da- /refa po/zf/'/ro, soz/a/ efa e/ronom/Zro band/a/r sorfu/ro d/'fuen mundu osoZro /rr/s/a/d/ sa/ronaren ad/'e- razpenaZr d/ra. B/ arazoe/r H/sfor/'an euren arrasfoa ufz/ dufe, desagerfu/ro den gara/aren ep/7ogo b/burfuZro ba/f/ra. Gure /fsasoar/ buruz/ro //ruspeg/ar/ dago/r/onez, /urr/nez/ro nab/gaz/oaren bas/'e- ran errofzen den gara/ar/ ama/era emafen d/ofe efa, bor/ de/a efa, berez/ro /nferesa dufe.

- Gara/ bor/e/r nab/'/ro burb/7 gerafzen za/z/r/gunez, ora/nd/Zr ere bad/ra gerfa/rar/ bor/efa/ro /e/ru- /roa/r efa euren ad/erazpena/r, /raganaren agerra/d/ b/z/a/r d/ren be/nean, b/sfor/'aren berrera/'- /runfzara/ro ez/nbesfe/ro /furr/ d/fugu. íesf/ganfza bauen b/7/refa /ebenba/'/eben eg/n bebarre/roa da, b/bar berandueg/ /zan da/fe/ree/a/ro.

- A/pafufa/ro gerfa/rar/e/r G/zarfean gara/ barfa/ro besfe edoze/ne/r ba/no /nferes band/agoa b/z- fen dufe, efa borre/r bedapena errazfen du efa /'Zrerfza/Zearenfzaf b/zgarr/a /zan ob/ da bef/ ere.

Dena de/a, /ebenfasun bone/r, /ebenfasun/'/r ez dufen besfe ga/e/ buruz/ro //rer/refefara/ro no/a- ba/fe/ro bu/fzadare/r/n baf eforr/ bebar/ro /u/re. //rer/refa-/anen arg/fa/pen /raun/rorrera/ro s/sfemaren baf ere onuragarr/ //fzafe/re -a/d/z/ranren baf esafera/ro- /fsasoar/ buruz/ro /Trer/refa/r susfafzeZro, gure /tsas-b/sfor/aren /an/refara/ro efa G/zarfean ezaguna b/7a/rafze/ro, gure /fsas-ondarea za/'nfze- /ro senfs/b/7/zaz/ora/ro b/de g/sa.