Palabras Atencion Salud Clave Quechua Ayacucho

download Palabras Atencion Salud Clave Quechua Ayacucho

of 136

description

Vocabulario y diálogos para la atención en salud con quechua hablantes ayacuchanos.

Transcript of Palabras Atencion Salud Clave Quechua Ayacucho

  • Quechua

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y Reproductiva

    Palabras clave para la atencin en Salud

  • 2Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Quechua

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y Reproductiva

    Palabras clave para la atencin en Salud

  • 2Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    *Traduccin al quechua de Ayacucho

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Contenido

    75

    11313987

    101

    introduccin

    Presentacin

    captulo iPresentaciones, saludos, pronombres personales singulares y plurales, adjetivos, artculos, que facilite la introduccin al interrogatorio medico

    captulo iiEl verbo tener, las partes del cuerpo

    captulo iiiAtencin Integral de la Salud Reproductiva

    captulo ivEfectos secundarios de la medicacin que reciba la paciente, frases o palabras que expongan la forma de administracin de la medicacin

    anexo

  • 4Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    5

    Quechua

    Introduccin

    El Ministerio de Salud en cumplimiento de la funcin rectora, de conduccin y promocin de intervenciones en los establecimientos de salud, que aseguren la satisfaccin de necesidades de la poblacin en salud sexual y reproductiva, desarrolla los instrumentos tcnicos normativos requeridos para su cumplimiento en el mbito nacional en el marco de aseguramiento universal, descentralizacin y fortalecimiento del primer nivel de atencin.El proceso de atencin de salud reproductiva y perinatal que se ofrece en los estable-cimientos del MINSA, es un proceso que se basa en la comunicacin interpersonal, y gran parte de la atencin de salud, comprende el escuchar a las/os usuarias/os y brindar informacin necesaria para que las personas o parejas cuiden su salud y tomen decisiones voluntarias e informadas.La Direccin General de Salud de las Personas a travs de la Estrategia Sanitaria Nacional de Salud Sexual y Reproductiva (ESNSSR), en coordinacin con el Comit Nacional de Prevencin de Muerte Maternal y Perinatal, frente al reconocimiento de la pluralidad cultural y lingstica existente en nuestro pas, presenta la Serie de Manuales con Palabras Clave para la atencin de la Salud Sexual y Reproductiva en Entornos Pluriculturales. Esta Serie incluye Manuales en Quechua, Matsiguenga, Ashninka y Nanti.Su elaboracin demand la revisin de varios textos con los que cuenta el Ministerio de Salud, as como la revisin de textos de aprendizaje de los idiomas. Se realizaron tres talleres con las organizaciones de mujeres y lderes de las regiones quechuas

  • 6Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    y amaznicas. Adems solicitamos la participacin de personas que laboran en el mbito de la salud como antroplogas, educadores y personal propio de puestos de salud. Con ellas y ellos, revisamos los contenidos y, con especialistas, la escritura de las lenguas en las que est redactado el manual.El objetivo de esta Serie de Manuales es proponer claves en las lenguas Quechua, Matisgenka, Ashninka, Nanti para que el personal de salud cuente con un material de apoyo que le permita abordar la Atencin Integral en Salud Sexual y Reproductiva. Para establecer una relacin ms directa con las y los usuarias/os y por ello propone-mos dilogos, frase cortas y palabras que ayuden al personal de salud establecer una comunicacin ms efectiva.El presente manual se enfoca en el QUECHUA, con el objetivo de contribuir a mejorar la informacin que ofrece el personal de salud en los servicios ubicados en esta regin del pas, mejorando as la comunicacin y fortaleciendo la relacin entre prestadores, usuarios y usuarias.

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    7

    Quechua

    Presentacin La elaboracin de este manual en tres lenguas quechua, matsigenga y Ashaninka demand la revisin de varios textos con los que cuenta el Ministerio de Salud, axial como la revisin de textos de aprendizaje de los idiomas. Se realizaron tres talleres con las organizaciones de mujeres y lderes de las regiones quechuas y amaznicas. Adems solicitamos la participacin de personas que laboran en el mbito de la salud como antroplogas, educadores y personal propio de puestos de salud. Con ellas y ellos, revisamos los contenidos y, con especialistas, la escritura de las lenguas en las que est redactado el manual. Queremos sealar que el objetivo de este manual es proponer palabras claves en las lenguas Quechua, Matsigenka, Ashaninka, Nanti para que el personal de salud cuente con un material de apoyo que le permita abordar la Atencin Integral en Salud Sexual y Reproductiva. Para establecer una relacin ms directa con las y los pacientes propo-nemos dilogos, frases cortar y palabras que ayude al personal de salud establecer el dilogo, as como el personal de salud podra repasar los mismos y poder crear nuevas frases en base al vocabulario que se les propone. El manual est dividido en tres secciones o captulos de acuerdo con las lenguas: Seccin Uno Castellano-Quechua, Seccin Dos Castellano-Matsigenka, Seccio Tres Castellano-Ashaninka. Cada una de las secciones o captulos del documento, esta organizado de la siguiente manera:

  • 8Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Captulo IPresentaciones, saludos, pronombres personales singulares y plurales, adjetivos, artculos, que facilite la introduccin al interrogatorio medico

    Captulo IIEl verbo tener, las partes del cuerpo,

    Captulo IIIAspectos importantes de la atencin en salud sexual y reproductiva tomando en cuenta los siguientes aspectosAtencin Integral de la Salud Reproductiva: Atencin Obsttrica: Manejo de Emergencias Obsttricas: Atencin Inmediata del Recin Nacido:Infecciones de Transmisin Sexual: Planificacin Familiar

    En todos los casos exponemos dilogos de saludos, presentaciones, frases que permitan establecer dilogos, palabras claves que ayuden a identificar situaciones as como dilogo de consejera en todos los casos referidos a la salud sexual y reproductiva

    Captulo IVEfectos secundarios de la medicacin que reciba la paciente, frases o palabras que expongan la forma de administracin de la medicacin

    Anexo Se amplia el interrogatorio para los datos de filiacin y un glosario de palabras que permita ser consultado de manera gil.

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    9

    Quechua

    SECCIN UNO

    caSTeLLaNO Quechua

  • 10

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    11

    Quechua

    CaptUlO Ipresentaciones, saludos, pronombres personales singulares y plurales, adjetivos, artculos

    1Saludos, despedidas dilogo de saludos

    Dr. Vargas: Buenos das Seora Dr. Vargas: Allin punchaw qampaq kachun seora mama. Rimaykullayki mama

    Sra. Flores: Buenos das, Dr. Vargas Sra. Flores: Allin punchaw qampaq kachun rimaykullayki Dr.Vargas

    Dr. Vargas : Cmo est usted?Dr. Vargas: Imaynallam kachkanki?

    Sra. Flores: Un poco malSra. Flores: Mana allinniraqmi

    Dr. Vargas: Cunteme qu le pasaDr. Vargas: Willaykuway, imam kachkan

  • 12

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Enf. Lucia: Buenas tardes seora Ana cmo est usted?Enf. Lucia: Allin chisi kachun qampaq, seora mama Ana

    Sra. Ana: Buenas tarde seoritaSra.Ana : Allin tarde kachun qampaq siurita

    Sra. Lucia: Cmo est usted Sra Lucia: Imaynallam kachkanki?

    Sra Lucia: A que se debe su visita Sra Lucia : Imaraykum watukamuwachkanki

    Obst. Maruja: Buenas noches Victoria Obst. Maruja: Allim tuta qampaq kachun, Victoria

    Victoria: Estoy con fiebre por eso he venidoVictoria: Rupapakuy unquywanmi cachkani Chaymi hamuchkani

    Obst. Maruja: Vamos a ver porqu estas asObst.Maruja: Gawasunchik imaraykutaq imanasqam chayna kasqaykita

    dilogo de despedidas

    Dr. Vargas: Me alegro mucho verlaDr. Vargas: Anchatam kusikuni tupasqanchikwan

    Sra. Flores: Ya vuelvo otro da, doctorSra.Flores: Huk punchawkama, ductur

    Dr. Vargas: Hasta otro da Dr Vargas: Huk punchawkama

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    13

    Quechua

    Enf. Lucia: La espero la semana que vine Enf. Lucia: Qawan qawan simanata kutimunki, kutimunkim

    Sra. Ana: Gracias seoritaSra. Ana: yuspagrallasunki, siurita

    Obst. Maruja: Maana estars mejorObst.Maruja: Paqarinpaqa allinyarunkim

    Obst. Maruja: Ir temprano a tu casaObst.Maruja: Tutamantam wasikita risaq

    Victoria: Hasta maana Sra. Maruja la esperarVictoria: Paqarinkama Sra. Maruja suyasaykim

    Frases de Saludo

    Buenos das: Allin punchaw kachun qampaqBuenas tardes: Allin chisi kachun qampaqBuenas noches: Allin tuta kachun qampaqPase por favor: Ama qinachu kay, yaykukamuyBien, gracias: Allinmi, graciasMuy bien: Ancha allinmiY Usted?: Qamq?Me alegro: KusikunimMucho gusto, encantado: Anchata kusikuni/RiksinakusunEl gusto es mo: uqapaqmi kusikuy

  • 14

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Como esta usted?: Qamqa, imaynallataq kachkanki?Me alegr verla : Kusikunim qawaykusqaymanta

    Frase de despedidas

    Adis: TupananchikamaHasta otro da: Huk punchawkamaHasta luego: RatukamaHasta maana: PaqarinkamaVuelva pronto: Chaylla kutimunkiLa espero pronto: SuyasaykiNos vemos maana : Paqarin tupasunEl lunes estar en tu casa: Lunista wasikipi kasaqLa visitare pronto: Qunqayllatam watukamusaykiCudese: WaqaychakunkimEstse tranquila: Hawkalla/qasilla kaykuy

    Presentacin Personal dilogo

    Dr. Vargas: Buenos das, soy el doctor Vargas Dr. Vargas: Allin punchaw qampaq, uqam Doctor Vargas Kani

    Dr. Vargas: Cmo se llama Usted?Dr. Vargas: Imataq sutiki?

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    15

    Quechua

    Sra. Cruz: Buenos das, doctor. Yo me llamo Juana CruzSra. Cruz : Rimaykullayki, ductur, uqapa sutiymi Juana Cruz

    Dr. Vargas: En qu puedo ayudarla?Dr. Vargas: Imapitaq yanapaykiman?

    Sra. Cruz: Tengo dolor de espaldaSra. Cruz: Wasaymi nanachkan

    Enf. Lucia: Buenos das, soy Luca la enfermeraEnf. Lucia: Allin punchaw, enfermera Lucam kani

    Sra. Paulina: Buenos das, seorita. Soy Paulina RojasSra. Paulina: Allin punchaw qampaq kachun siorita. Paulina Rojasmi kani

    Enf. Lucia: Sintese seora Lucia a qu se debe su visita?Enf. Lucia: Tiyakuy seora Lucia imaraykum watukamuwachkanki?

    Sra, Paulina: Quiero sacar mi seguroSra.Paulina: SIguruy urquytam munachkani

    Enf. Lucia: Qu bueno que ha venido,Enf. Lucia: Allinpaqmi qamuranki

    Sra. Paulina: Estoy trayendo mi documento. Sra. Paulina: Ducumintuytam apamuchkani

    Enf. Lucia: Muy bien Enf. Lucia: Allinmi

  • 16

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Seor Francisco: Soy de la comunidad de PatabambaSeor Francisco: Patabamba llaqtamantam kani

    Enf. Luca: Buenos das seor. Enf. Luca: Allin punchaw kachun tayta

    Seor Francisco: Mi esposa, esta mal Seor Francisco: Warmiymi unquchakan/mana allinchu

    Enf. Lucia: Qu bien que la ha trado Enf. Lucia: Allinmi pusamuranki

    Enf. Lucia. Seora Martina pase por favor Enf. Lucia. Mama Martina yaykukamuy ama qina kaspa

    Mara: Buenas tardes, me llamo Mara, soy doctoraMaria: Rimaykullayki, Maram sutiy, ducturam kani

    Juana: Yo me llamo JuanaJuana: uqapaqa Juanam sutiy

    Mara: Encantada seora Juana Maria : Anchata kusikuni seora Juana

    Pronombres personales singular Yo uqaTu (Ud.) QamEl/ella Pay

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    17

    Quechua

    algunos ejercicios

    Yo soy doctor Dukcturmi KaniElla es Obstetriz Paymi Obstetrizl es Lus Paymi LuisElla es de la comunidad Payqa kumunidarmantamTu eres muy joven (Varon) Qamqa musuraqm KankiTu eres muy joven (Mujer) Qamqa sipasraqmi kankiYo estoy mal uqaqa unquchkanimUsted es el promotor Qanmi kanki promotorYo tengo hijos (varn) uqapaqa Churiykunam kanYo tengo hijos (mujer) uqapaqa wawaykunam kanElla esta embarazada Payqa wiksayuqmi kachkanEl es su esposo Paymi qusanTu esposa esta bien Warmikiqa, allinmi kachkan Yo estoy con dolores Nanaywanmi kachkaniUsted es la mam Qanmi maman kanki Tu tienes que venir Qanmi qamunayki Ella esta mal Payqa unquchkanmiEl es doctor Paymi DukturYo voy maana uqaqa paqarinmi risaqUsted es casada Qam casada kanki

  • 18

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Las formas de dirigirse a las personas Seor TaytaSeora Doa/mamaAmigo, amiga Amiguy/amigayCompaera/o KaqmasinPersona RunaNio(a) WawaJoven Wayna/sipas

    Frases, ejercicios

    Yo soy enfermera uqam Enfermeram kaniYo soy obstetriz uqam obstetriz kaniElla es doctora Payqa dukturamEl hospital es grande Hampina wasiqa hatunmiSoy Juan uqam Juan kaniSoy de Limatambo Limatambomantam kaniEs usted casada? Qamqa, kasadachu kanki/

    kasadachu kanki?El es Martn Condori Paymi Martn CondoriElla es la Sra. Margarita Paymi doa/mama MargaritaEl es promotor de salud Paymi promotor de saludYo soy la Sra. Maruja Cruz uqam seora/mama Maruja Cruz kaniEl es doctor Paymi duktur

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    19

    Quechua

    Ella es obstetriz Paymi obstetriz Ella es de la comunidad Payqa kumunidarmantam Usted es el esposo de la seora Rosa

    Qam seora/ mama Rosapa qusanmi kanki

    Usted es el presidente de la comunidad

    Qam llaqtapa umalliqchin kanki

    Usted est sana Qammqa allinmi kachakankiUsted tiene una infeccin Qamqa inficcionwanmi kachkankiElla est con sangrado Payqa yawar sirkaywanmi kachkan/

    payqa yawarichkanmiEl esta con ITS Payqa qarikayninpi/

    warmikayninpi unquywanmi kachkanYo estar de turno uqaqa turnupim kasaqYo la espero maana Paqarinmi suyasayki Yo soy su madre uqam maman kani/mamanmi kani

    Los pronombres personales, plurales Nosotros (as) uqanchik (inclusivo)

    Nuqayku (exclusivo)Ustedes QamkunaEllos/Ellas Paykuna

  • 20

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Singular plural Singular

    El enfermero EnfermeroEl doctor DoctorLa doctora DoctoraLa mujer WarmiHijo Wawa

    Plural

    Los enfermeros Enfermerukuna inqirmirakunaLos doctores Qari Doctorkuna/dukturkunaLas doctoras Warmi Dotorakuna/dukturakunaLas mujeres WarmikunaLos hijos Wawakuna

    algunos ejercicios

    La seora Rosario es enfermera Siura Rosarioqa enfermeramEl doctor Lus es gineclogo Doctor Lusqa ginecolgomLa doctora Velsquez es dentista Doctora Velasquezqa dentistam/kiru hampiqmiNosotros somos obstetrices uqaykuqa obstetrikunam kanikuEllas son enfermeras Paykunaqa enfermerakunam kankuEllos vienen de la comunidad Paykunaqa kumunidarmantam qamunku

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    21

    Quechua

    Ellas son pacientes Paykunaqa unquqkunam/ pacintikunam kanku

    Ustedes recibirn la vacuna Qamkuna vacunachikunkichikmiJuan es partero Juanqa wiksayuq warmikuna unquchiqmiLos Promotores de salud son de Paruro

    Promotor de saludkunaqa Paruromantam kanku

    Adjetivos Flaco/a TulluViejo/a, anciano/a Machu,payaGrande Hatun/machusuAlto/a Hatun/hatunkaray Largo/a SuytuMediano/a TinkullaPequeo Uchuy/taksaNegro/a YanaJoven Wayna/sipasPequeo/a Ua/ uchuyBajo/a TaksaCorto/a Taksa/uchuyGordo/a WirasapaDelgado/a TulluniqBonito/a Sumaq/sumaqchaFeo/a Millapa/wiruInteligente Yachaysapa/umasapa

  • 22

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    algunos ejercicios

    Cmo es Martn? Imaynataq Martin?El seor Martin es gordo Taita Martinqa wirasapam

    Artculo indefinido Un, Una HukUnos, unas Hukuna

    ejercicios

    Ren es un nio grande Rinqa qatun wawamAna es una gestante Anaqa wiksayuqmiMario y Ana es una pareja amable Maryuwan Anawanqa allin runam kankuMara es una madre muy joven Maryaqa sipas mamam

    Como est? Preguntas

    Cmo est Usted? Imaynallam kachkanki?Cmo est Mara? Imaynallam Maria kachkan?Qu tal? Imaynataq?Cmo est su familia? Imaynallataq wasikipi kachkanku/

    aylluyki kachkanCmo esta su esposa? Imaynallam warmiyki kachkan?

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    23

    Quechua

    Como esta su salud Allinllachu kachkanki?Como esta la herida Imaynam kakchkan kiri?Como esta su hijo Imaynam kachkan wawayki?Como esta la madre Imaynam kachkan maman?Como esta la gestante Imaynam kachakan wiksayuq?Como esta julia Imaynam kachkan Julia?

    respuestas

    Yo estoy con hemorragia Llumnpaytam yawarikuchkaniElla no est bien Payqa manam allinchu/

    payqa manan allinchu kachkanNosotros estamos preocupados uqayku llakisqam kachkanikuMis hijos estn enfermos Wawaykuna/churiykuna unquchkan Mi esposa esta embarazada Warmiyqa wiksayuqmi kachkan

    otras respuestas

    Bien, mejor Allin/allinniraqContento, feliz KusisqaRegular/ms o menos Huq chika niqlla Enfermo UnqusqaMejor AllinniraqMal, peor Mana allinchu/ aswanPlido Qillu/qilluyasqaCansado Pisipasqa/saykusqa

  • 24

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Adjetivos posesivos Mi, mis uqapaTu, tus QampaSu, sus Paypa, paykunapaNuestro/a, nuestros/as uqanchikpa (inclusivo), uqaykupa (exclusivo)

    algunos ejercicios

    Mi casa esta lejos Wasiyqa karupiraqmi kachkanMis hijos estn en mi casa Wawaykunaqa wasiypim kachkanTu mama traer su tarjeta Mamaykiqa tarjetantam apamunqaTus padres vendrn el lunes Taytamamaykiqa lunis punchawtam hamunqakuSu tarjeta de control Kuntrul tarjetanmiLos hijos de Paulina Paulinapa wawankunaNuestra posta de salud uqanchikpa PustanchikSu salud es importante Allin kayninqa aswan allinmi.Sus hijos estn mal Wawankunaqa unquchkankumTu alimentacin es importante

    Allin muquynikiqa ancha allinmi

    T tienes sangrado Yawarichkankim Tu tarjeta de control Kuntrul tarjitaykiSus pies estn hinchados Chakinkuna punkisqa kachkan/

    Chakinkuna punkipasqaSus pastillas PastillankunaTu medicina Hampiki

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    25

    Quechua

    Das de la semana (solo para conocimiento la terminologa no es usada)

    Lunes Killa punchawMartes Atipa punchawMircoles Quyllur punchawJueves Chaska punchawViernes Illapa punchawSbado Chirapa punchawDomingo Inti ounchaw

    Otras expresiones referentes a los das

    Todos los das Sapa punchaw/Lliw punchawkunaHoy es Sbado Kunanqa sabadu punchawmiMaana PaqarinOtro da Huq punchawEl lunes que viene Hawan lunista/Lunis punchaw hamuqtaEl prximo martes Hawan martista/Hawan martis punchawtaPasado maana Mincha punchaw

  • 26

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    algunos ejercicios

    Si, hoy es lunes Qu da es maana?

    Kunan lunis kaptinqa, Ima punchawtaq paqarin?

    Si hoy es lunes, maana es martes Kunan lunis kaptinqa, paqarinqa martes punchawmi

    El doctor estar el prximo martes? Ductur, hawan martista kanqachu?Ayer Carmen estaba enferma Qayna punchawmi Carmin unquchkaraLos das lunes te atender Lunis punchawkunatam qawasaykiLa espero el jueves Juyvista suyasaykiTodos los das se atiende Sapa punchawmi atindinkuPasado maana esta el resultado Mincha punchawta risultado

    lluqsimunqaQu da vendr el promotor? Ima puchawmi promotor hamunqa?Todos los das estamos Sapa punchaymi kaypi kanikuOtro da vienes con calma Huq punchay timpuwan hamunki

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    27

    Quechua

    Ser, Estar Soy enfermera Enfermeram kani/inqirmiram kaniSoy enfermero Enfermerom kani/inqirmirum kani

    algunos ejercicios

    Mara es la promotora de salud Maryaqa promotora de saludmiJuan es enfermero Juanqa inqirmirumFrancisca est con infeccin Fransiskaqa inficcionwanmi kachkanMarcela esta embarazada Marcilaqa wiksayuqmi Juana esta con la menopausia Juanaqa killan qulluywanmi kachkanEstoy con nauseas Sunqu muyuwanmi kachkani

    Origen: soy de Lima Maymanta: Limamantam kaniNacionalidad: soy de Per Per suyu :Peru suyumantam kaniProfesin: Soy Enfermera Estudiasqan: infirmiram kaniLocalizacin: estoy en la Posta de salud Maypi kachkani:Pustapim/

    unquywasipim kachkaniEstado de salud: estoy bien/estoy mal Mayna kachkanki: Allinmi kachkani/

    manam allinichu kachkani

  • 28

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Preguntas Quin/Cul? Pim/Mayqin?Qu? Ima?Dnde? Maypi?Cundo? Haykap?Cmo? Imayna/mayqina?Cunto? Hayka?

    algunos ejercicios

    Dnde est tu esposo? Maypitaq qusayki kachkan ?Est en mi casa Wasiypim kachkan

    En cunto tiempo llego a tu comunidad?

    Hayka unaypitaq kumunidanikiman chayayman?

    Esta a dos horas de viaje Iskay pacha chusaymi/hurasmi kachkan

    Cundo vendrs? Haykaptaq hamunki?Estar el viernes Viernes punchawtam hamusaq

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    29

    Quechua

    Qu es lo que ests comiendo ms? Imatataq aswanta mikuchkanki?Mucha quinua Achka kinwatamEstar tu esposo? Qusayki kachkanmanchu?No mi hija Manam, warmi wawaymiCunto ests pesando? Qaykatataq llasachkanki?45 kilos Tawachunka pichqayuq kilutam

    Vendrs maana? Paqarin hamunkichu?Estar temprano Tutatutamantaraqmi kaypi kasaq

    Cmo se cay? Imaynatam urmarurqa/wichiykurqaEstaba caminando Purichkarqam

    Est golpeada Takasqam/Maqasqam kachkanAyer me peg Qayna punchawmi maqawanTal vez estar con fractura Ichapas tullun paquisqaVeremos como est Qawasun imaynam kasqanta

  • 30

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    31

    Quechua

    CaptUlO IIEl verbo tener, las partes del cuerpo

    Verbo Tener Yo tengo, uqapa kan/kachkanT tienes Qampa kan/kachkanl/ella tiene Paypa kan/kachkanNosotros/as tenemos uqanchikpa kankachkan (inclusivo)

    uqaykupa Kan Kachkan (exclusivo)Ustedes tienen Qamkunapa kan/kachkanEllos/ellas tienen Paykunapa kan/kachkan

    dilogos

    Dr. Castro: Qu tiene seora Lucia?Dr. Castro: Imaykim nanan, mama Lusya?

    Sra. Lucia: Estoy enfermaSra. Lucia: Unquchkanim

    2

  • 32

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Dr. Castro: Qu le pasa?Dr. Castro: Imanarusunkim?

    Sra. Lucia: Tengo mal de aireSra. Lucia: Wayraykuwanmi

    Sra. Lucia: Tengo decaimientoSra. Lucia: Iquyasqam kani

    Sra. Lucia: Tengo mareosSra. Lucia: Umaymi muyun

    Obst. Velarde: Cmo est usted seora Matilde?Obst.Velarde: Imaynallam kachkanki, mama Matildi?

    Sra Matilde: Estoy un poco malSra. Matilde: Tumpa unqusqam kachkani

    Obts.Velarde: Qu es lo que le duele?Obts Velarde: Imaykim/Imayki nanasunki?

    Sra Matilde: Tengo dolor cuando orinoSra. Matilde: Ispakuptiymi nanawan

    Enf. Marta: Cmo ests, Julia?Enf. Marta: Imaynallam, Julia/Julia Imaynallam?

    Julia: Tengo preocupacin Julia: Llakisqam kachkani

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    33

    Quechua

    Enf. Marta: Qu es lo que te preocupa?Enf. Marta: Imam llakisichunki?

    Julia: Creo que estoy embarazada Julia: Wiksayuqchusmi kaymam

    Enf. Marta: Puedes tener un retrazo Enf. Marta: Yaqapascha qiparamun yawarniki

    Preguntas

    Qu tienes? Imanasunkim?Qu tiene la seora? Imanarunmi mamitata siurata?Qu sntomas tienes? Imaykikunan nanan?Qu le duele? Imayki nanan?Tiene mareo? Umaykichu muyuchkan?Est con hemorragia? YawarichkankichuTienes dolor de cintura? Wiqawniki nanachkan?Tiene su tarjeta? Kachkanchu tarjitayki?Tiene familia Familiayki aylluyki kanchu?Tiene hambre? Yarqasuchkankichu?Tiene fro? Chirimantachu kachkanki chirisuchkanki?

  • 34

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    algunas respuestas

    Tengo dolor de cabeza Umaymi nanachkan umananaywanmi kachkaniTengo mucho sueo Llumpaytam puuy qapiwachkanTengo frio ChiriwachkanmiTengo fiebre Rupapakuywanmi Kachkani Tengo muchos mareos Llumpaytam umay muyuchkanYo tengo dolor de vientre Wiksaymi nanawachkanTengo fro y calor Chiriwan, rupapakuywanmi kachkaniTengo muchos hijos Wasapam kaniNo tengo ganas de comer Manan mikunayawanchu

    Partes del cuerpo Crneo Uma tullu La nuca Matanka/

    kunkapa qipanEl diente Kiru El cabello ChukchaEl pecho, el trax Qasqu La nalga SikiCara Uya El seno uuLa pierna Chanka El labio Wirpa, cirpaEl brazo Marqana El muslo AnkuEl ojo awi La mano MakiEl pie Chaki La mejilla Uya qata

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    35

    Quechua

    El dedo Rawkana/rukana El taln Chakitaka/tayka/talun

    La oreja Rinri La ua SilluEl dedo del pie Chaki didu El odo Rinri ukuEl abdomen, barriga Wiksa Una del pie Chaki silluLa mandbula Kakichu El ombligo PuputiArticulaciones Sirkay/Kapallu

    cartlagoEl recto, el ano Ujiti/chiputi

    El cuello Kunka Barbilla KakiEl pene Lani/Pisqu/Ullu El hueso TulluLa garganta Tunquri/millputi La espalda WasaLa lengua Qallu La espina dorsal Wsa urquLa boca Simi Testculo QulutaEscroto Luxu La cintura WiqawEl codo Kuchus La cadera KitiLa mueca Maki muika La costilla Waqta tulluEl nudillo Muquchu Clavcula Rikra chaka tulluEl tobillo Chaki Kunka La canilla ChakisinqaEl omoplato Qarmin La rodilla Muqu/Qunqur La tibia Chaki sinqa

  • 36

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    ejercicios con enfermedades, sntomas

    Yo tengo Fiebre Rupapakuywanmi kachkaniMi esposa tiene vomito Warmiyqa kutichichkanmiTiene anemia AnimyayuqmiJuana tiene hemorragia Juanaqa yawarikuywanmi kachkanManuela tiene Escalofros Manuela chiri umpiyuq kachkanTengo infeccin Infeccionwan kachkaniJulin est con fiebre Julian rupariywan kachkanEsta hinchado sus pies Chakinkuna punkisqa kachkanTiene inflamacin en el estomago Wiksanmi punkipasqa kachkanEstoy con dolor de vientre Wiksay nanachkanTengo dolor de cabeza Uma manaywan kachkaniTiene inflamacin en la matriz Madrinmi punkipakurunTengo dolor al orinar Ispaptiymi nanawan

    ejercicios

    Julia tiene golpe Juliaqa gulpiyuqmi/Juliaqa takasqam kachanLa herida tiene pus Kirinmi qiyayarunmi iridanTengo que curar la herida Kirita hampisaqTengo que Coser la herida kirita sirarusaqTengo que ir a la comunidad Comunidadtam risaqTengo fro Chiriwachkanmi/chiriwachakan

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    37

    Quechua

    Tenia un golpe Gulpiyuqmi karaniMarcela tiene herida Marcila kiriyuq kachkanTiene sntomas de aborto Sullurunman hinaTengo que curar HanpinaymiTiene mucha sangre Sinchi yawarniyuqmiTengo hambre Yarqaymantam kachakaniTengo escozor en mi sexo Warmikayniymi siqsiwachkanTienes infeccin Inficcionwanmi kachkankiTienes condones Kundunniki kachkanTienes que cuidarte Anchata cuidacunaykiEsta por viajar Illananmi kachkanTiene que venir HamunanmiLa herida esta sana Kirinqa hanpikusqaamTienes que orinar IspanaykimEstoy menstruando Killaywanmi Kachkani

  • 38

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    39

    Quechua

    CaptUlO IIIatencin Integral de la Salud Reproductiva:

    Palabras claves Antecedentes aupaq unquyninkuna.Relaciones sexuales Qari/warmiwan tupayMal de orina Ispay unquyMal del hgado Kichpan unquyMal del pulmn Qapsan unquyCncer KansirUltima relacin sexual Ultimu wari/qariwan tupasqan punchawUso de condn Kundun churakuyEmbarazos WiksayakuykunaAbortos SullykunaTiempo de gestacin Hayka killa wiksayuq kayTomar medicinas Hampi upyaySangre Yawar

    3

  • 40

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Coagulacin de sangre Yawar tikayayParejas sexuales Waynakunawan tupasqanMenstruacin Killawan unquy/killa

    Preguntas para averiguar antecedentes patolgicos Seora, seor, por favor:

    Le dijeron que no debe tomar alguna medicina?

    Pillapas nisurankichu ama ima hampikunatapas upyanaykipaq? Haykaqllapas nirasuykikuchu ama kay hampikunata upyanaykipaq?

    Alguna vez estuvo con mal de orina, o le dola a orinar?

    Haykallapas ispay unquywan karanki, utaq ispakuptiki nanasurankichu?

    Alguna vez estuvo mal del hgado o del pulmn.

    Haykallapas kichpannikiwan utaq qapsanniki unquywan karankichu?

    Preguntas para averiguar sobre relaciones sexuales Seora, seor, por favor

    A qu edad tuvo su primera relacin sexual?

    Hayka wataykipitaq qarita/warmita riqsiranki?

    Tiene pareja? Kachkanchu qariki/warmiki?

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    41

    Quechua

    Cundo fue su ltima relacin sexual? Haykaptaq ultimuta qariwan/warmiwan turaranki?

    Usted o su pareja usan condn en sus relaciones sexuales? A la mujer:

    Qari cundunta churakunchu qarikayninpi qanwan kananpaq?

    Usted o su pareja usan condn en sus relaciones sexuales? Al varon:

    Cundunwan churakunkichu, warmiwan kanaykipaq?

    Preguntas para averiguar por la Historia Obsttrica

    Cuntos embarazos has tenido? Qayka kutitataq wiksayakuranki?Cuantos hijos vivos tiene? Qayka wawaykitaq kawsachkan?A que edad iniciaste relaciones sexuales?

    Qayka wataykipim qariwan karqanki?

    Has tenido problemas en tus embarazos?

    Sasachakurqankichu wiksayuq kaspayki?

    Tuviste abortos? Qaykallapas sullurankichu?Fueron expontaneos? Kikillanmantachu kara?A qu tiempo de gestacin? Hayka killa wiksayuq kachkaptiki?Qu edad tiene tu ltimo hijo? Hayka watayuqmi sullka wawayki?Te has estado cuidando con algo? Imawanpas cuidakurankichu?Cundo fue tu ltima regla? Haykapitaq ultimu killaykiwan

    unquranki?

  • 42

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Para confirmar la razn de la consulta Qu preocupaciones tiene usted ahora?

    Ima llakikuykunawanmi kunan kachkanki?

    Qu molestias o malestar tiene usted ahora?

    Ima nanaykunawanmi kunan kachkanki?

    Desde cundo esta usted mal? Haykapmantam unquchkanki?Esta tomando alguna medicina? Ima hampitapas upyachkankichu?Desde cundo esta tomando? Haykapmantam upyachkanki?

    En caso de pacientes mujeres Warmikuna unquq kaptinCundo fue su ltima menstruacin?

    Haykaptaq ultimuta, yawarnikita/killaykita rikukuranki?

    Le tocaba en esa fecha? Chay punchawpichu chayamunan kara?Not algn problema o anormalidad?

    Ima sasachakuykunapas karachu, yawarnikiwan/killaykiwan kaptiki?

    Cul? Imakuna/mayqinkuna?Est sangrando por su parte? Yawar lluqsimuchkan

    warmikaynikimanta?Eres regular en su mestruacion? Sapa killa, chay punchaullapichu

    yawarniki qamun/chayamun?Cuntos das dura su mestruacion?

    Hayka punchawtaq yawarniki/killayki hamun?

    Hayka punchawtaq yawarnikiwan/killaykiwan kanki?

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    43

    Quechua

    Para descartar ITS, VIH/SIDA Seora, seor

    Cuntas parejas has tenido? Haykataq qarikikuna/warmiki kara?Con cuntas personas has tenido relaciones sexuales?

    Haykawantaq tuparanki? Haykawantaq rilaciuniki kara?

    Alguna vez estuvo mal de su parte intima?

    Qaykallapas unqurankichu warmikaynikiwan/ qarikaynikiwan?

    Tiene usted alguna herida o grano o verruga en su parte intima

    Kachkanchu wamikaynikipi/qarikaynikipi mata, chupu utaq tikti?

    Desde cundo est as? Haykapmantataq Chayna Kachkanki?Que tratamiento recibi usted? Ima qampillatapas chaskirankichu?

    dilogo en el examen fsico

    Obst. Marta: Preprese para el examenObst. Marta: Allichakuykuy qawanaypaq

    Sra. Yolanda: Est bien, doctoraSra. Yolanda: Aallinmi ductura

    Obst. Marta: Suba a la camillaObst. Marta: Lluqay/siqay camillaman

    Obst Marta: Habra las piernasObst Marta: Chankaykita kichariy

    Sra. Yolanda: Tengo vergenzaSra. Yolanda: Pinqakunim

  • 44

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Obst. Marta: No se preocupeObst Marta: Ama pinqakuychu/llakikuychu

    Sra. Yolanda: Me duele un pocoSra. Yolanda: Tumpatam nanawan

    Obst. Marta: Tiene una inflamacinObst Marta: Inflamasqam/punkisqam kachkan

    Obst. Luca: Por favor, sube a la camillaObst. Luca: Camillaman lluqay/siqay, ama hina kaspa

    Obst. Luca: Respira profundoObst. Luca: Samariy ukuman achkata

    Obst. Luca: Ya hemos terminadoObst. Luca: am tukurunchika

    Obst. Luca: Necesitamos exmenes de sangre y orinaObst. Luca: Yawarniki, ispayniki qawana kanqa/Ixaminta rurasaykiku

    Obst. Luca: Y sabremos por qu hay infeccinObst. Luca: Chaywanmi yachasun imaynanpim inficcin kachkan

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    45

    Quechua

    Para situaciones de violencia Qu bueno que ha venido Ima allinmi qamurankiDnde te duele? Mayniykim nanan?Con que te golpe? Imawanmi maqarusuranki?Desde cundo te golpea? Haykapmantapacham maqasunki?Tiene que denunciar Dinunciatam churamunaykiNecesitas un examen Qawanam kanqa/ixaminanamTienes vecinos o familiares que te puedan ayudar?

    Kanchu wasimasiki utaq aylluykikuna, yanapasuynaykipaq?

    recomendaciones en casos de violencia

    Revisa tu casa Wasikita maskachakunaykiGuarda los objetos peligrosos Ancha manchapa imakunata pakanaykiTen a la mano ropa, zapatos, llaves Makillaykipi kachun, pachayki,

    zapatukuna, chaynataq llavikunapasNosotros estaremos atentos a tu llamado

    uqayku chayllam uyarimusaqku qayamuwaptikiku

    Tu certificado de salud estar aqu para cualquier trmite

    Papilnikikuna/cirtificaduyki kaypim kanqa ima tramiti ruwanaykipaqpas

    Tenemos que curar las heridas Kirikunatam hampinanchikTambin conversar Hinallataq parlasunchikTe estaremos esperando el da mircoles

    Mirculis punchawta suyasaykiku

  • 46

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    dilogos de consulta

    Obst. Lucia: Buenos das, soy la obstetriz LuciaObst. Lucia: Allin punchaw, uqam ubtitriz Luca kani

    Obst. Lucia: En qu la puedo ayudar Obst. Lucia: Imapin yanapaykiman?

    Paciente: Me duele la cabeza y el vientrePaciente: Umaywan wiksaymi/madriymi nanachkan

    Obst. Luca: Desde cuando le duele? Obst. Lucia: Haykapmantam nanasunki?

    Paciente: Me duele desde el da juevesPaciente: uyvis punchawmantam nanawachkan

    Obst. Luca: Cmo es el dolor? Obst. Lucia: Imaynataq chay2 nanay?

    Paciente: Muy fuerte, aquPaciente: Anchata/unikuchata nanawan, kaypi

    Partes del aparato reproductivo mujer y varn tero MadrinVagina Raka/partu/chupiOvario Muhu taqiTrompas de Falopio Warmi muhu purinanVejiga Iispay Puru

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    47

    Quechua

    Frases para recomendaciones en la gestacin Comer bien/tienes que comer bien Allin Mikuy/ allinta mikunkiDescansar y dormir bien/tienes que descansar y dormir bien

    Samakuna chaynataq allinta puua/samakunayki chaynataq allinta puunki

    Trabajar menos/Trabaja menos Tumpallata llamkana/Tumpallata llamkanayki

    Venir a tus controles cada mes Sapa killa hamunayki cuntrulnikimanTomar estas vitaminas Kay vitaminakunata millpunkiSi hay sangrado, reposar Sichu yawar partikimanta lluqsimuqa,

    samanaykiSi te duele la cabeza, tambin Umayki nanaptinpasCuando se hinchen tus pies Chakikikuna punkiptinSi te sientes mal tienes que venir Mana allin kaspaqa hamunayki

    dilogo en el parto

    obst.

    Cundo le empezaron las contracciones?

    Haykapmantam nanaywan kachkanki?

    Son frecuentes? Raturatullachu nanayniki?Ya se rompi la bolsa? Umaqchin tuqyarunachu?Qu color y olor tena el lquido? Imayniraqtaq, asnarqa yakun?Tiene flujo vaginal? Partikimanta/warmikaynikimanta,

    lluqsimuchkanchu yaku?

  • 48

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    En la sala de partos obst.

    Respira despacio Allillamanta samay Puje. Qamay Ya viene la cabeza. am uman lluqsimuchkana Deje de pujar. Amaa Qamaychu

    Recomendacin post parto obst. luca:

    Felicitamos por su hijo Kusikunikum wawaykimantaTiene que descansar SamanaykimSu hijito solo debe tomar leche materna Wawaykiqa uullaykitam upyananTraer la tarjeta cuando vengan al control Tarjitatam apamunayki Kuntrulman

    hamuspaykichikSi hay algn problema tienen que avisar Imapas kaptinqa

    willakamunaykichikmiPara no embarazarse pronto mejor usar algn mtodo

    Mana chaylla wiksayakunaykipaqa cuidakunkim

    Que les vaya bien Qamkunalla allinlla

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    49

    Quechua

    Palabras

    Comer Mikuy Dormir PuuyVitaminas Ancha alimento Vientre MadriContracciones Qiwiy/nanay Lquido YakuFlujo Yuraq yaku Pujar QamayLeche Lichi Vacunas vacunasCabeza Uma Dolor NanayControles Qawachikuna Cartilla TarjitaCamilla Qawana misa Inflamacin PunkipakuyDescansar Samay

    Manejo de emergencias obsttricas Palabras claves

    Emergencias UrginciakunaComunidad CumunidadColaboracin YanapakuyHemorragias yawar apay/yawariy

  • 50

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Presentacin en la comunidad Soy el (mdico, enfermera, obstetriz) uqam kani (ductor,infirmera,ubstitris)Seores autoridades buenos das Tayta auturidakuna rimaykullaykichik Vengo a explicar nuestro trabajo Llamkayniyku riqsichiqmi hamuranikuNecesitamos vuestra colaboracin Qamkunapa yanapaynikichiktam

    munanikuEn casos de emergencias Sasachakuykuna kaptin

    Los casos de emergencias son Hemorragias Yawarikuykuna/yawariyAbortos SulluyPartos con mucha sangre Yawar ukupi wachakuy/llumpay

    yawarwan wachakuyPartos de jvenes Sipaskuna wachakuptinPartos de personas ms viejas Paya warmikuna wachakuptin

    Solicitamos Atender con urgencia Utqaylla atindinaLlevar con urgencia al centro de salud Utqaylla cintru de saludman pusayApoyo para Promotores Prumuturkuna yanapay Ayuda de la comunidad Cuminidadpa yanapaynin/llaqtapa

    yanapaynin

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    51

    Quechua

    ejemplos de dilogos

    en la comunidad

    Doc.: Buenos das seor presidenteDoc.: Rimaykamullayki tayta prisidinti

    Presidente: Buenos das doctorPresidente: Rimaykamullayki ductur

    Doc.: Tenemos que trabajar coordinadamenteDoc.: Parlarispanchikmi kuska llamkananchik

    con el promotor/a

    Doc.: Buenos das Juan que novedades en tu comunidad?Doc.: Rimaykamullayki Juan, imakunam karun kumunidadnikipi?

    Juan: Buenos das doctor, todo esta tranquiloJuan: Rimaykullayki ductur lliwmi qawkalla kachkan

    Doc.: Como est la seora Margarita?Doc.: Imaynam kachkan mama Margarita?

    Juan: Esta bien ayer la visiteJuan: Allinmi kachakan, qayna punchawmi watukurani

    Doc.: Y la seora Rosa?Doc.: Mama Rusaq?

    Juan: Vendr maana para su control

  • 52

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Juan: Paqarinmi hamunqa qawachikuq/cuntrulninman

    Juan: Falta dos semanas para su partoJuan: Iskay simanallaam wachakunampaq

    Doc.: Iremos el jueves a verlaDoc.: Juyvistam qawaq risun

    con Pacientes

    Dr. Javier: Buenos das seora, en que puedo ayudarlaDr. Javier: Rimaykullayki mama, imapim yanapaykiman

    Paciente: Tengo dolor de cabezaPaciente: Umaymi manan

    Paciente: Dolor de vientrePaciente: Wiksaymi nanan

    Paciente: No puedo orinarPaciente: Manam ispakuyta atinichu

    Paciente: Ya no veo mi sangrePaciente: Manaam yawarniyta rikunichu

    Dr. Javier: Tranquila la vamos atenderDr. Javier: Ama llakikuychu, qawasaykikum

    Dr. Javier: Necesito examinarlaDr. Javier: Qawanaymi/ iksaminanaymi kachkan

    Dr. Javier: Suba a la camilla

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    53

    Quechua

    Dr. Javier: Kamillaman lluqaykuy

    Dr. Javier: No se asuste.Dr. Javier: Ama manchakuychu

    Paciente: Esta bien doctor.Paciente: Ari ductur/Allinmi ductur

    Dr. Javier: Necesita algunos exmenesDr. Javier: Iksaminkunam qurquna

    Paciente: Esta bin, gracias doctorPaciente: Allinmi doctor, yuspagrallasunki

    Sr. Pedro: Buenos das doctoraSr. Pedro: Rimaykullayki ductura

    Sr. Pedro: Mi esposa tuvo un abortoSr. Pedro: Warmiymi malpariwan

    Dra. Patricia: Aydeme a acomodarla para el examenDra. Patricia: Yanapaykuway qawaykunaypaq

    Dra. Patricia: Cuntos meses de gestacin tenas?Dra. Patricia: Hayka killayuqtaq karqanki?

    Sra. Graciela: 1 mes y medioSra. Graciela: Killa partiyuqmi

    Dra. Patricia: Tenemos que hacerle una limpiezaDra. Patricia: Limpizatam ruwananchik

    Dra. Patricia: Hay cogulos en el tero

  • 54

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Dra. Patricia: Madrinpim yawar kurpa kachkan

    Dra. Patricia: La vamos a llevar a la otra salaDra. Patricia: Huklawmanmi apasaqku

    Sra. Graciela: Tengo miedo doctoraSra. Graciela: Manchakunim ductura

    Dra. Patricia: Si no limpiamos la sangre es mas graves para ustedDra. Patricia: Mana yawarta limpiaptinchikqa, aswanmi qampaq kanqa

    Sra Graciela: Est bien doctoraSra. Graciela: Allinmi ductura

    Dra. Patricia: Yo estar a su lado.Dra. Patricia: uqam waqtaykipi kasaq

    Dra. Patricia: El doctor me ayudaraDra. Patricia: Ducturmi yanapawanqa

    Dra. Patricia: Su esposo nos esperaraDra. Patricia: Qusaykiqa suyawasunchikmi

    Sra. Victoria: Tengo un poco de sangradoSra. Victoria: Yawarmi tumpata qamuwachkan

    Sra. Victoria: Me duele la cintura desde ayerSra. Victoria: Qayna punchaumantam wiqawniy nanachkan

    Dra.: Cuntos hijos tiene?Dra.: Haykataq Wawayki?

    Sra. Victoria: Ocho hijos.

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    55

    Quechua

    Sra. Victoria: Pusaqmi wawaykuna

    Dra.: Vamos a ver porqu esta pasando estoDra.: Qawasunchik, imaynampim kayna kachkan

    Sra. Victoria: Hay mucho trabajo en la chacraSra. Victoria: Achka llamkaymi chacrapi

    Dra.: Ha estado comiendo bien?Dra.: Allintachu mikuchkaranki?

    Sra. Victoria: No mucho doctoraSra. Victoria: Manam, pisillatam ductura

    Juana: Buenos das seora obstetrizJuana: Rimaykullayki siura ubstitriz

    Obst. Mara: Buenos das Qu le pasa?,Obst. Mara: Rimaykullayki uqapas, Imataq kachkan?

    Juana: Estoy un poco malJuana: Manam allinchu kachkani

    Obst. Mara: Donde vive usted?Obst. Mara: Maypitaq yachanki?

    Juana: En la comunidad de RondocanJuana: Runducan cumunidadpim

    Obst. Mara: Viene de su comunidad?Obst. Mara: Comunidanikimantachu qamuchkanki?

    Juana: Si

  • 56

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Juana: Ari

    Obst. Maria: Esta embarazada?Obst. Mara: Wiksayuqchu kachkanki?

    Juana: Tengo dos meses y un poco masJuana: Iskay killa masniyuqmi kachkani

    Obst. Mara: Para examinarla acustese aquObst. Mara: Kaypi siriykuy qawanaypaq

    Juana: Me he estado curando con hierbasJuana: Hurakunawanmi hampikuchkarani

    Obst. Mara: Vamos ver.Obst. Mara: Hawasunchik

    Juana: Que tengo seoritaJuana: Imataq kachkan siurita

    Obst. Mara: Parece que hay infeccinObst. Mara: Inficcionwanchusmi kachkanki

    Obst. Mara: Tenemos que hacer exmenesObst. Mara: Iksaminkunam ruwananchik

    Obst. Mara: De orina y sangre para saber porque es la infeccin Obst. Mara: Ispaynikita, yawarnikita qawananchik

    Obst. Maria: Que bueno que ha venido estar bienObst. Mara: Allin qamuranki, allinyarinkim

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    57

    Quechua

    Palabras

    Emergencia UrginciaCuidado Qaway, watukuy Urgencia ChayllaSangrado YawarikuyDolor NanayReposo SamayExmenes IksaminkunaInfeccin QiyayayTrabajo coordinado Parlarispa llamkay

    En la atencin de hemorragias Aborto incompleto Partin sulluAborto completo Lliw sullu/llapan sulluAborto inevitable SullunqapunimAborto sptico Mapachasqa sulluDolor de vientre Madri nanay Ciruga UpiracionFiebre Rupapakuy Mal olor Wiru asnay

  • 58

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Por que razones se presentan las emergencias Edad materna Mamapa watan Muchos embarazos Achka kuti wiksayakuqpiEmbarazo no deseado Mana munaspa wiksayakuyEnfermedades crnicas Sasa qampiy unquykunaViolencia familiar Ayllu ukupi rianakuy, maqanakuy,

    kaminakuyDesnutricin TulluyayPor txicos en el ambiente Wayrapi miyukunamantaPor herencia Tayta mamamanta hamuq

    Signos de peligro Dolor Nanaytero MadriLatidos cardiacos Sunqu pukpukyayFeto SulluSangrado Rojo vivo Kawsaq yawar sirkaySangrado Rojo oscuro Yana yawar sirkayPlacenta previa aupariq parisRotura uterina Madri llikisqaDesprendimiento de la placenta Parisnin lluqsirunSangrado vaginal Partupi yawariynin

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    59

    Quechua

    Hemorragia severa Ancha yawarikuy Cesrea Wiksa kuchuy, wawa qurqunanpaqDilatacin KicharikuyTaquicardia materna Mamapa sunqun llumpayta patpatyan.Aumento de tamao del tero Madri wiayninEl tero no se contrae Madri mana kutinchuRetencin de placenta Paris mana lluqsinchuRetencin de restos placentarios Parispa partin mana lluqsinchuRestos de membranas Pars llikan mana lluqsinchu Placenta incompleta Parispa partillan Lesin de canal del parto Warmikayninpi kiri Sangrado contino con tero contrado

    Yawar mana sayanchu madri kutisqapi

    Inversin uterina Madri ticrakurunGestante WiksayuqPurpera Chayraq wachakuqHipotensin arterial Sunqu pisillata llamkanPalidez marcada QillullaaHemorragias post parto Wachakusqa qawanta yawar mana

    takyanchu

  • 60

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Infecciones de trasmisin sexual algunas preguntas durante la atencin para descartar itS, vih/Sida

    Estuvo mal de su parte o tuvo algunas molestias?

    Unqurankichu warmi/qari kayniki utaq imapas karachu?

    Le pica, arde, duele al orinar? Siqsisunkichu, icha rauranchu, nananchu ispakuptik?

    Durante las relaciones sexuales? Qarikiwan/warmikiwan tupaptikiq?Tiene usted alguna herida o grano o verruga en su parte intima

    Kachkanchu mapa, chupu utaq ticti qarikaynikipi/warmikaynikipi?

    Que tratamiento recibi usted? Ima hampikunatataq chaskiranki?

    conversacin con la/el usuaria en el examen fsico

    obst. Seor/sra

    Es necesario hacerle un examen Iksaminmi ruwana kanqaPor favor qutese su ropa interior Ama qina kaspa, uku pachaykita qurqukuruyPor favor suba a la camilla Ama qina kaspa, camillaman lluqayEl examen no duele Manam iksaminqa nananchuTodo va estar bien Lliwmi allin kanqaEl examen ayuda saber que tienes

    Iksaminqa yanapawasunmi ima unquywan kasqayki/yachana paq

    Respire profundo Ukukama samayYa hemos terminado am tukurunchika

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    61

    Quechua

    dilogo

    Obst.: Buenos das.Obst.: Rimaykamullayki

    Obst.: Que molestias tieneObst.: Imaykikunam nanan?

    Usuaria/o: Buenos das doctora,Usuaria/o: Rimaykullayki ductura

    Usuaria/o: Tengo molestias en mis partesUsuaria/o: warmikayniymi mana allinchu

    Usuaria/o: Me duele y escueceUsuaria/o: Nanawan, siqsiwanmi

    Obst.: Es necesario hacerle un examenObst.: Iksaminmi ruwana kanqa

    Obst.: Squese su ropa interiorObst.: Uku pachaykita qurqukuy

    Obst.: chese en la camillaObst.: Kamillapi siriykuy

    Obst.: Este examen no dueleObst.: Kay iksaminqa manam nananchu

    Obst.: Desde cuando su flujo tiene mal olor?Obst.: Qaykapmantataq warmikaynikipi yaku asnachkan?

    Obst.: Desde cuando tiene manchitas de sangre?Obst.: Qaykapmantataq yawarnintin kachkan?

  • 62

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Obst.: Necesita exmenes de orinaObst.: Ispaynikim iksaminana kachkan

    Resultados obst.

    Usted tiene una infeccin Inficcioniyuqmi kachankiEl tratamiento es tambin para tu pareja

    Qampikunataqa qusaykipas chaskinanmi

    No tener relaciones sexuales hasta estar sano

    Amam qusaykiwan tupankichu allin kanaykikama

    Debe venir tu pareja para poder conversar y explicarle

    Kuskaykim qamunaykichik parlanapaq

    Tienes que tomar las pastillas Pastillakuanatam millpunaykiLas infecciones detectadas a tiempo se curan

    Timpunpi inficcion yachasqaqa allinyanmi/sanuyanmi/hampikunmi

    Explicacin de riesgos La infeccin puede afectar a tu matriz Infeccionqa madrikitam chayarunmanTu hijo puede nacer con algn mal Wawaykim unquyniyuq lluqsirunmanSi no se cura nos puede llevar a la muerte

    Mana qampikuspaqa wauruwaqmi

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    63

    Quechua

    Frases para la explicacin

    Usted tiene una infeccin ITS Qamqa Inficcionniyuqmi kachkanki, qariwan tupasqaykimanta

    Usted y su pareja tiene que seguir el tratamiento

    Qusaykipiwanmi hampichikunaykichik

    Solo dos veces tiene que tomar las pastillas

    Iskay kutillatam payqa pastillakunata millpuna

    Si no toma seguir igual Mana millpuspaqa manam allinyanqachuRelaciones sexuales con condn Qusaykiwan tupaspaqa kunduntam

    churakunanEl condn es el nico mtodo que cuida de una ITS y embarazos no deseados

    Condunllam qarkakun wiksayakuymanta chaynataq infiksionmanta

    tambin

    Puede tener infeccin las nias y mujeres que no tiene relaciones sexuales

    Mana qusayuq warmipas, warmi wawapas infiksionniyuqmi kanman

    Se contagian a travs de las ropas interiores

    Uku pachamantapas ratakunmi.

    Cuando no limpiamos bien nuestro ano despus de defecar

    Akakuruspa mana allinta pichakuptinchikpas

    Se contamina nuestra vagina con la caca Warmikayninchik akawan infictakun

  • 64

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    VIH SIDA Frases para la explicacin

    Es un virus Huk urumAtaca solo a los humanos Runallatam hapinEsta mas en la sangre Yawarpin aswanta kan En el Lquidos vaginal Warmikay yakupimEn el semen Qaripa yumanpi/lichimpiEn la leche materna Mamapa lichimpiPuede transmitirse durante el embarazo Wiksayuq uram wawaman

    ratarunmanEn el parto wachakuypipasEn la lactancia uuchkaspapasSe protege usando condn durante las relaciones sexual sea (anal, vaginal, oral)

    Qarkakuna kundunta churakuspa, sapa qariwan tupaspa

    contagio

    Relaciones sexuales sin proteccin del Qariwan tupaspa mana cundunta churakuspa

    Recibiendo sangre de personas infectadas con VIH

    Unquq infictado runapa yawarninta churachikuspa

    A travs de la madre al hijo (si la madre esta con el virus de sida)

    Mamanmanta Wawaman (sichus mama chay unquyniyuq kaptin)

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    65

    Quechua

    recomendaciones

    Hacernos un examen Iksaminta ruwachikunanchik Usar condn kundunta churakunaEn los centros de salud es gratis centro de saludkunapiqa mana

    qullqillapaqmi. Tratamiento retroviral (que hace que el virus no ataque mas tu cuerpo)

    Kamni huk qampi chay unquyllapaq (chayllapi sayarunampaq)

    Los jvenes y las mujeres estn en mayor peligro

    Sipas warmikuna, musu qarikunam aswan unqunmanku

    El VHI Sida no respeta a nadie (ricos, pobres, quechuas amaznicos)

    Kay unquyqa manam riqsinchu pitapas (pubritapas, qullqisapatapas, chacra runatapas, yunka runatapas)

    puede dar a cualquier persona Pitapas qapinmanmiPersonas que tiene el VIH, puede tener relaciones sexuales con condn

    kay unquywan kaq runakunaqa tupanmanmi warmiwanpas, qariwanpas kundunta churakuspaqa

    VIH no es igual al sida Kay unquy uruqa manam SIDA unquy qinachu

    Con VIH puede vivir muchos aos si se cuida y toma el retro viral

    Kay unquywanqa unay watatam kausakunman sichus qampikuspaqa

  • 66

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Palabras claves

    Infecciones infiksionkuna Relaciones sexuales Warmiwan/qariwan tupay Sin proteccin Mana qarkakuspaContagiarnos Ratachikuy/hapiyusar condn Kundun churakuyulcera vaginal warmikaypi puslluproteccin Qarkakuytrasmitir Rataybacterias Huk urupeligro Manchapa Tratamiento QampiyRetroviral Qasillasiq hampiExmenes Qaway/IksaminayRecibiendo sangre Yawarta chaskiy

    recomendaciones

    obst:

    Usar condn kundun churakuyHacerse el diagnstico Qawachikuy Examen de sangre Yawar qawachiyExamen vaginal Warmikay qawachiyCumplir con el tratamiento Qampichikuy kabalta

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    67

    Quechua

    Planificacin familiar Preguntas durante el servicio de Planificacin familiar

    obst.:

    Seora por favor responda. Seora ama qina kaspa, kutipawayA que edad tuvo su primera relacin sexual?

    Hayka wataykipim qallariranki qariwan tupayta?

    Cuantos aos tiene? Qayka watayuqmi kanki?Dnde naci? Maypim paqariranki?Cuntas parejas sexuales tuvo o tiene? Hayka qariwanmi tupachkanki utaq

    tuparanki?Actualmente tiene pareja? Kunanqa qariyki kachkanchu?Sufre o sufri violencia sexual alguna vez?

    Mana munaqta pipas sakwasurankichu/abusasurankichu?

    Tiene relaciones sexuales forzadas? Mana munachkaptiki qariwan tupanakuy kanchu?

    Cuantos hijos tiene? Qayka wawayuqtaq kanki?Se cuidaba con algn mtodo? Ima mituduwantaq mana

    wiksayakunaykipaq qarkakunki?Tuvo abortos provocados? Kikikimanta sullururankichu?Tiene algn dolor en la vagina? Imayniraq nanaypas kanchu

    warmikaynikipi?Desde cundo? Qaykapmanta pacha?

  • 68

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Palabras claves

    Relacione sexuales Qariwan/warmiwan tupanaMtodos de planificacin Mana wiksayakunapaq hampiConfianza Sunqu churayDecisin Sinchi ruway munayCuidarse Kuidakuy Eleccin de mtodo Mitudu akllay Los mtodos no son iguales Mitudukunaqa manam chaynallachu/

    igualllachuDolor de cabeza Uma nanayNo hacen dao Manam imanakunchuCada mujer necesita control Sapa warmim qawachikunanProteccin Qarkakuq

    Metodos de abstinencia peridica Preguntas durante la consulta

    obst.

    Cunto tiempo dura su menstruacin? Hayka punchawtaq unqunki yawarnikiwan/killaykiwan

    Usted sabe cuando ovula? Qam yachankichu qaykap muquyki lluqsisqanta?

    Su pareja es comprensivo? Qariki allin runachu?Su pareja toma? Qariyki upyanchu?

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    69

    Quechua

    Frases que pueden ayudar en la consejera

    Usar si tu ciclo es regular. Millpunki sichu yawarniki chay punchawllapi killan killan qamuptin

    Observar diario su parte intima/genitales

    Sapa punchawmi Warmikaynikita qawanayki

    Conocer cuando ovula Yachanayki qaykaptaq muhuyki lluqsimusqanta

    Da frtil cuando el moco vaginal es como la clara del huevo (elstico)

    Wiksayakunapaq punchakunaqa, warmikaynikitam lluqsimunqa runtupa yuraqnin qina chutarikuqi

    Registrar la duracin de los ciclos Sapa killam qillqana yawarniki chayamusqan punchawta

    No es bueno si tu ciclo es irregular Manam allinchu sichus yawarninki mana chayna punchaullapi sapa killa chayamuptinqa

    Es importante la participacin del esposo

    Ancha allinmi qusayki yanapasuptikiqa

  • 70

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Condn Frases a usar durante la consejera

    Es una funda delgada de jebe Llaspa jibimanta wayqamUsa el varn, en cada relacin coital Qarim churakun sapa warmiwan

    tupaspanAyuda a prevenir un embarazo Qarkakunmi wiksayakuymantaEvita las ITS y el VIH-SIDA. Qarkakun infiksionmanta, sidamantapasCada mes se le entregara 30 condones

    Sapa killam kimsa chunka kundunta qunku

    como funciona

    No entra el espermatozoide a la vagina

    Manam qaripa muqun yaykunchu warmikayninman

    El semen queda dentro de la bolsita Bulsapim qaripa lichin qiparun Se usa una sola vez Chulla kutillatam sapa cundunta

    churakuna

    como se usa el condn

    Cuando el pen esta duro o erecto Lani/pisqu/qarikay duru kaptinAntes que entre a la vagina Manaraq warmipa warmikayninman

    lani yaykuchkaptin

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    71

    Quechua

    Dejar un espacio en la punta, para que se deposite el semen eyaculado

    Puntachanta dijana qaripa lichin chaypi qipanampaq

    Retirar del pene cuando est erecto Tupayta tukuruspa, lanita urquna, manaraq wauchkaptin

    Un condn en cada relacin Musuq cunduntam churakuna sapa tupanapaq

    tener cuidado

    Puede romperse LlikikurunmanmiEl condn puede estar daado Kundunqa mana allinpas kanmanmiFecha de vencimiento Qawana timpunpichu kasqantaCada condn se usa una sola vez Sapa kunduntam chulla kutillata

    churakuna/winakuna

    las ventajas del uso del condn

    Es fcil de conseguir Maypipas tarinallamEn los establecimientos de salud es gratis

    Cintro de saludpiqa mana qullqillapaqmi

    Es seguro si se usa correctamente Allintam qarkakun sichu allinta churakuptinqa/winakuptinqa

  • 72

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Anticonceptivos Orales Combinados (AOC) Palabras claves a usar

    Pldora Millpuna pilduraPastilla Millpuna pastillaPequea UchuyllaHormonas UrmunaUno diario Chullallata punchawpiMaana PaqarinTarde TardinBoca SimiMenstruacin Killa/yawar unquyEmbarazo Wiksayuqvulo Warmi MuhuSu ltima menstruacin Ultimu killan qamusqanAnlisis de orina Ispay qawayChequeo Qawaytero/tu utero Madri/madriykiCorazn/tu corazn Sunqu/sunquykiVarices. Surkuchakurusqa sirka.

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    73

    Quechua

    Preguntas importantes

    obst.

    Tiene varices? Kanchu surkuchasqa sirkayki?Tiene problemas de corazn? Sunquykiwan sasachakuy kanchu?Problemas de hgado Kichpannikiwan sasachakuy kanchu?En su familia tuvo cncer al tero mamas?

    Aylluykipi familiaykipi pillapas madri kansirwan karachu?

    Si tienes algn antecedente

    obst. / Seora

    No puede usar porque es mayor de Manaam takyasqa warmipaqa allinchuEste mtodo no es indicado para usted

    Kay qampiqa manam qampaqchu

    Tiene que venir con su esposo para que reciban la informacin

    Qusaykiwanmi qamunayki yachanaykichikpaq

    Frases a usar durante la consulta

    Pastilla que contiene hormonas Pastillaqa urmunayuqmiTomar todos los das Sapa punchawmi millpunaykiEmpezar a tomar despus de tu regla

    Yawarnikiwan/killaykiwan tukuruspaam qallarinki millpuyta

  • 74

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Venir al prximo mes para su control Qawan killatam qamunki/kutimunku qawanapaq cuntrulnikiman

    Al principio puede tener un poco de dolor de cabeza

    Qallariyllapiqa tumpatam umayki nananman

    Nauseas Millakuy kanmanMareos Sunqu muyuy. Si continan estas molestias debes volver

    Sichu qinalla kanki kutimunaykim

    cmo funcionan

    Las pldoras impiden el embarazo

    Pildorakunaqa wiksayakuymantam qarkakun/manam wiksayachikunchu

    La mujer sigue menstruando pero los vulos no maduran

    Warmiqa qinam killanwan/yawarninwan unqukun, muhunkunaqa manam puqunchu

    no deben tomar la pldora

    Las personas que tienen: Sichus runapi kan:Problemas circulatorios Yawar mana allinta puriptinCncer en los senos o en el tero Knsir uupi utaq madripiProblemas cardiacos Sunqu sasachakuypiDerrame cerebral utqun ususqapi.Hepatitis Tirisya.Cualquier enfermedad del hgado kichpan unquykunapipasFumadoras cigarru pitaqkunapi

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    75

    Quechua

    Mayores de 35 aos Kimsa chunka pichqayuq wata qawayuqkunapi

    Presin alta Prision altapipasDiabetes Yawarpi sinchi miskiyuqpipasVarices Surkuchakusqa sirkayuqpi

    rganos sexuales y reproductivos femeninos y masculinos

    Externos del mujer Externos de la varnMonte de venus Chanka barba Pene Lani/ulluLabios mayores Hatun wirpa Testculos/huevos Quluta/RuntuLabios menores Taksa wirpaClitoris KakalaOrificio urinario Ispana uchkuHimen Rakapa/

    warmikaypa Llikan

    Orificio vaginal Raka/warmikaypa uchkun

  • 76

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    rganos internos de la mujer rganos internos del hombreOvario (semillas femeninas)

    Muhu taqi Conductos deferentes (canales que conduce a los espermatozoides

    Runtu watu

    Trompas de falopio

    Warmi muhu purinan

    Liquido seminal Lichi

    tero Madri/ matriz Prstata PrustataUretra Ispay sirkaEspermatozoide (semilla del varn)

    Qari muhu/yuma

    Dispositivos Intrauterinos (DIU) explicaciones durante la consulta

    Es un dispositivo pequeo de plstico Platicumanta ruwasqamTiene la forma de T Timanmi rikchakunSe coloca dentro del tero de la mujer Warmipa madrin ukumanmi churanaEvita que los espermatozoides no se muevan rpidamente

    Qaripa muquntam sunsuyachin

    Evita que se pueda implantar el huevo Qarkanmi madrinpi sapichakunanmanta,

    El moco cervical se vuelva ms espeso Warmikaynimpi utitam pipuyachin.

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    77

    Quechua

    Los hilos del DIU sirve para saber que esta en su sitio

    Chay qaytuchanqa chaypi kasqantam Yachachiwanchik.

    Revisar los hilos despus de cada menstruacin

    Qaytutam qawana sapa killan chakiruptin

    No debe haber dolor durante las relaciones sexuales

    Manam nanay kananchu qusaykiwan kaptiki

    Se puede tener relaciones sexuales todos los das

    Sapa punchaupas qusaykiwan kakuwaqmi

    desventajas del diu

    Puede salirse sin darnos cuenta Lluqsiramunmanmi mana riparachkaptinchik

    Aaumentar la menstruacin y dolor Yapakurunmanmi yawar killayki, nanaypas kanmanmi

    Control al primer mes, a los 3 meses a los 6 meses y luego cada ao

    Qawachikunam killanpi, kimsa killamanta, suqta killamanta chaymanta sapa wata

    Usarlo por un tiempo mximo de 5 aos

    Pichqa watakamallam churakuna

    Si hay dolor en las relaciones es bueno un control

    Sichus ima nanaypas kanman qusaykiwan kaptiki, allinmi qawachikuy

  • 78

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Quienes NO pueden usar el DIU Pikunataq mana DIUta churakunmanchu

    cuando

    Cuando hay inflamacin plvica Sichus wiksa inflamacin kaptinCncer en el cuello uterino Madripa kunkanpi kansir kaptinMenstrua bastante y hay mucho dolor

    Sichus killan llumpayata qamun chaynataq llumpay nanay kaptin

    Problemas en el tero Trompas de Falopio. sichus madrinpi utaq madri watunpi sasachakuy kaptin

    Cuando se tiene anemia Sichus animiawan kaptinO cuando no ha tenido ningn embarazo

    Utaq manapuni wiksayakuqpaq

    Frases

    Dispositivo Intra Uterino Madre ukuman churanaMenstruacin Killa/killanExaminar QawaySquese el calzn Calsunnikita chutukuy/qurqukuyVaya orinar IspakaramuyNo le va a doler Manan nananqachuSuba a la mesa Misaman lluqayAbra las piernas Chankaykita kichariy

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    79

    Quechua

    Esto es un especulo Kayqa ispikulumLe colocare este aparatito Kaychatam churasaykiEstos son los hilos del DIU kaymi DIUpa qaytunAl control venir con su esposo Qawachikuqa/cuntrulmanqa

    qusaykiwanmi qamunkiSangrara un poco ms de lo normal Killaykiwanmi yawarinki tumpa

    chikachantaraqExamen plvico Lliw wiksa qawachikuna

    Bloqueo Tubrio Bilateral (LTB) Se conoce popularmente como ligadura de trompas

    Frases claves

    Ligadura de trompas Warmi muhu purinanta watay kuchuyExamen plvico Lliw wiksa qawachikuna. Mtodo definitivo Wiaypaq kaq

    algunas preguntas en la consulta

    Seora

    Cuantos hijos tiene? Hayka wawayuqtaq kanki?Ha tenido problemas del corazn Sunquykiwan sasachakuy karqachu?

  • 80

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Alguna vez ha tenido problemas en el tero?

    Haykapipas madrikiwan sasachakuy karqachu?

    Cada cuanto tiempo menstrua? Hayka punchaumantataq killayki qamun?

    Cmo se entero de este mtodo? Imaynatataq kay mitudumanta yacharuranki?

    Porqu esta eligiendo este mtodo? Imaynampitaq kay mituduta akllachkanki?

    Lo ha pensado bien? Allintachu tantiarunki?No se va arrepentir despus? Manachu qipata pisakunki?Hay alguien que la esta obligando? Pipas maapayasuchkankichu?

    Frases durante la consulta

    Es necesario un examen previo Puntatam ixaminanaraq qawanaraqEs una pequea operacin Uchuy upirasiunmiEs realizado por personal especializado Allin yachaqmi ruwanSirve para cerrar o cortar las trompas de Falopio

    Chayqa madri watun kuchunanpaqmi/ wichqananpaqmi

    Es un mtodo definitivo Wiaypaq kaqmiDebe firmar un consentimiento Qillqanaykim munasqaykita, papilpiVenir a sus controles Qamunayki qawachikuq

    cuntrulkunamanA los 7 das Qanchis punchawmantaA los 30 das Kimsa chunka punchaymanta

    killamanta

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    81

    Quechua

    Si hay problemas como

    Molestias urinarias Ispakusqa sasachakuy kaptinMucho dolor plvico o abdominal Llumpay madri, wiksa nanay kaptinSangrado Yawarikuy kaptinFiebre en la herida Kiri rupariptinVenir con urgencia Chaylla qamuna

    Quienes no pueden hacerse esta operacin

    Personas con mucho peso. Llumpay wirasapa llasaq runakunaCon problemas del corazn. Sunqunwan sasachakuqkunaProblemas de Patologas plvica (adherencias)

    Madri unquykunawan kaqkuna

    Cuando todava no han tenido hijos Manaraq wawakuqkuna

    Que pasa en nuestro cuerpo cuando nos hacemos esta operacin

    Se sigue menstruando igual Qinallam killanwan unqukun killan qamunEl deseo sexual es el mismo Qariwan kay munaypas chaynallam, manam

    chinkanchu Es seguro Sigurum

  • 82

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Vasectoma Esta operacin se hacen los varones

    explicacin

    Es un mtodo definitivo Wiaypaq kaq mitudumSe corta los tubitos para que no salgan los espermatozoides

    Runtu watuntam kuchurunku mana muhun lluqsinampaq

    Evita el embarazo Wiksayakuymantam/wiksayachiymantam qarkakun

    Las relaciones sexuales son iguales

    Warmiwan kayqa chaynallam, manam chinkanchu

    La operacin no demora Upiraciunqa manam unaychu Se ira caminando despus de la operacin

    Upiraciun tukuruptinqa purispam ripukunqa

    Usted tiene que solicitarlo Qanmi maakunaykiFirmar su consentimiento Papilpim qillqana munasqaykita

    algunas preguntas

    Seor Juan entendi lo que le explique?

    Tayta Juan, umaykiman yaukurunchu willasqay?

    Esta seguro de hacerse esta operacin?

    Allinta tantiaruspaykichu upirasiunta ruwachikunki?

    Esta de acuerdo su esposa? Warmikipas munanchu?

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    83

    Quechua

    Frases durante la consulta

    Llenare su historia clnica. Istoriaykita ruwarusaqEs necesario un control antes de la operacin

    Manaraq upirasiun kachkaptinmi allinta qawana

    Debe ser revisado por un especialista

    Allin yachaqmi qawasunayki

    Si hay anemia debe curarse antes Sichus animiawan kaptikiqa qampikunaykiraqmi

    Si tiene una Infeccin en el pene debe curarse

    Sichus lanikipi inficciun kanman, qampikunaykim

    Debe pensarlo mejor Allintam tantianaykiSi tiene un hijo debe pensarlo Sichus chullalla wawayki kaptin, allin

    tantianaykimO piensa volver a casarse Utaq kasarakuytaraq munaspaykipas

    Frases despus de la operacin

    Descansar en el hospital 12 horas

    Huspitalpi samanayki chunka iskayniyuq urata

    No realizar trabajos pesados Ama llasaqkuna llamkayta ruwanaykichu A los dos das usted puede trabajar

    Iskay punchawmantaqa llamkakuwaqam

    No tener relaciones sexuales durante 7 das

    Ama warmikiwan qanchis punchawta tupankichu

  • 84

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Por 30 das usar condn Kundunta, kimsa chunka punchaw churakunki warmiwan tupaspaqa

    Usar trusa ajustada por siete das.

    Tiqu truzata winakunki/churakunki qanchis punchawta

    Su control despus de 7 das Qanchis punchaumanta qawana cuntrulakunayki

    Volver despus de 30 das Chaymanta Kimsa chunka punchawmanta kutimunki

    Venir cada ao para una consulta

    Chaymanta, sapa wata qawachikuq qamunki

    Anticoncepcin Oral de Emergencia (AOE) Llamada tambin la pldora del da siguiente

    Frases usar durante la consulta

    Es un mtodo de emergencia Llumpay llakipi tarikuptinchik mitudumImpide la ovulacin Manam muhuta puhuchinchu/lluqsichinchuNo es abortivo Manan sulluchikunchuNo deja que haya embarazo Wiksayakuymantam qarkan No usar esta pastilla cada rato Manam kay pastillaqa ratu ratu

    millpunachuNo se toma diario Manam sapa punchawchu millpunaNo protege de las Infecciones de Transmisin Sexual y del Sida

    Manam warmikayninchikpi unquykunamantaqa, sidamantaqa qarkakunchu

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    85

    Quechua

    Usar en situaciones de emergencia. Llumpay llakipi kaptillanchikmi

    Urginsiallapim millpuna

    Tomar dentro de las 72 horas despus de la relacin sexual sin proteccin

    Millpunaqa, qanchis chunka iskayniyuq uku uraspim, qariwan mana kuidakuspa tuparuspam

    Tomar la primera dosis, y la segunda despus de 12 horas

    Huknin pastillata millpuruspam quknintaqa chunka iskayniyuq urasmanta millpuna

    No tener relaciones sexuales hasta su prxima regla

    Ama qariwan tupanachu killayki qamunankama

    Quines pueden usar?

    Mujeres que han sido violadas Viulasqa warmikunaY saben que pueden quedar embarazadas

    Chaynataq yachanmanku wiksayakurunankuta

    Si ha fallado el mtodo que estaba usando

    Sichus mitudun fallaruptin

    en caso de violacin explicar

    Ya puso la denuncia? achu dinunsiata churarunkia?Necesario hacer un examen Ixamintam ruwanaNo se preocupe todo estar bien Ama llakikuychu lliwmi allin kanqaTomar las pastillas como le indique Pastillata millpunki nisqayman qina

  • 86

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    vocabulario

    Antes de las 72 horas Manaraq qanchis chunka iskayniyuq ura kaptin

    Despus de 12 hora Chunka iskayniyuq urasmanta4 tabletas Tawa pastillakunata2 tabletas Iskay pastillakunataNauseas SunqumuyuyVmitos WischupakuyMareos Uma muyuyFatiga PisipayDolor en las mamas uu nanayDonde puede conseguir Maypin tariwaqEn cualquier farmacia o centro de salud

    Mayqin qampiwasipipas utaq cintro de saludpi

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    87

    Quechua

    4CaptUlO IVNmeros

    0 Cero Chusaq1 Uno Huk2 Dos Iskay3 Tres Kimsa4 Cuatro Tawa5 Cinco Pichqa6 Seis Suqta7 Siete Qanchis8 Ocho Pusaq9 Nueve Isqun10 Diez Chunka

  • 88

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Otros nmeros 11 Once Chunka hukniyuq12 Doce Chunka Iskayniyuq13 Trece Chunka Kimsayuq14 Catorce Chunka Tawayuq15 Quince Chunka pichqayuq16 Diecisis Chunka Suqtayuq17 Diecisiete Chunka Qanchisniyuq18 Dieciocho Chunka pusaqniyuq19 Diecinueve Chunka isquniyuq20 Veinte Iskay Chunka30 Treinta Kimsa chunka40 Cuarenta Tawa chunka50 Cincuenta Pichqa chunka60 Sesenta Suqta chunka70 Setenta Qanchis chunka80 Ochenta Pusaq chunka90 Noventa Isqun chunka

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    89

    Quechua

    ejercicios

    Qu tiempo est enfermo/a? Hayka unayataq unquchkanki?Estoy enfermo/a tres das Kimsa puchawmi unquchkaniCuntos dedos tiene en la mano izquierda?

    Hayka didum kan lluqi makikipi?

    Cuntos das hay en una semana? Hayka punchawtaq kan huk simanapi?

    Algunos elementos de un consultorio La puerta PunkuLa ventana Qawana Tuqu/wintanaLa almohada SanwaLa sabana Kulchun qatanaLa piyama Puuna pachaEl monitor Karu kamachikuqLa cama Kama/puuna/kawituLa cobija Puuna

  • 90

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Signos vitales Presin arterial Pulso Temperatura120/80Pachak iskaychunkayuq, pusaq chunka ukuyuq

    76 xQanchis chunka suqtayuq minutupi

    36CKimsa chunka suqtayuq

    Estatura Peso Edad162 cmPachak suqta chunka iskayniyuq

    200 librasIskay pachak libras

    68 aosSuqtachunka pusaqniyuq watayuq

    ejemplos

    La seora Rosa Lema, tiene 120

    80 mmgh de presin. Mama Rosa Limaqa pachak iskay chunkayuq, pusaqchunka ukuyuq prisionwanmi kachkan

    La seora Mara Manuela tiene 76 pulsaciones por minuto.

    Mama Marya Manuylaqa qanchischunka suqtayuq pulsuyuqmi kachkan

    La temperatura del Sr. Marco Limaico es de 36C

    Tayta Marcu Limaycuqa kimsachunka suqtayuq timpiraturayuqmi kachkan

    Pesa 76 kilos. Qanchis chunka suqtayuq kilustam llasanMide 1,65. Huk mitru suqta chunka pichqayuqmi sayayninTiene 45 aos Tawa chunka pichqayuq watayuqmi

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    91

    Quechua

    Fechas de nacimiento Don Samuel naci el 3 de mayo del ao 1989.

    Tayta samuilqa paqarirqa kimsa punchaw mayu killapi, waranqa isqun pachak pusaqchunka isqunniyuq watapim

    LA SEORA Juna dio a luz el 20 de diciembre del ao 2009.

    Mama Juanaqa wachakura iskay chunka dicimbri punchawpi, iskay waranqa isqunniyuq watapim

    Meses del ao Enero Qhaqmiy KillaFebrero Hatun PuquyMarzo Pacha PuquyAbril Inka Raymi KillaMayo Hatun Aymurau KillaJunio Samay KillaJulio Chakra QunakuyAgosto Chakra Yapuy KillaSeptiembre Quya Raymi KillaOctubre Uma raymi killaNoviembre Ayamarqay killaDiciembre Qhapaq intiraymi killa

  • 92

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Tiempo Segundo Iskay iqinMinuto MinutuHora Ura

    ejercicios

    Qu mes es hoy? Ima killataq kunan?Hoy es Enero Kunaqa Qhaqmiy killamQu hora es? Ima urataq kachakan?Las 12:00 pm Chawpi punchawLas 11:55 de la noche Kuska tutan

    Familia El padre TaytaLa madre MamaEl esposo QusaLa esposa WarmiEl hijo Qari WawaLa hija Warmi wawaEl abuelo Awilu/TaytaLa abuela Hatun mama/ mamaku awilaEl padrino PadrinuLa madrina Madrina

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    93

    Quechua

    La hermana de hermana aaEl hermano de hermano WawqiEl hermano de hermana TuriLa hermana de hermano PaniLa nuera LlumchuyMadrastra MadrastraPadrastro PadrastrunEl viudo ViuduEl nieto WillkaLa viuda ViudaEl soltern. Mana yanayuqCuado por la mujer. Llumchuy masiLa sobrina. SubrinaEl amante KuyayCuada por la mujer Llumchuy masiEl sobrino Mulla

    ejercicios

    Quin es el ella? Pitaq pay?Es mi hijo/a Wawaymi/churiymiCmo se llama? Imataq sutin?Ella se llama Susana y tiene 16 aos Paypa sutinqa Susanam, chunka

    suqtayuq watayuqmiQuin es el padre? Pitaq taytan?El padre es Juan Juanmi taytan

  • 94

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Frases tiles

    Abra la boca Simikita kichayLe vamos a tomar la temperatura Rupaytupunawan rupaynikita qawasunPor favor no muerda el termmetro

    Ama qina kaspa, ama rupaytupunata kachunkichu

    Levante la lengua Qalluykita uqariyCierre la boca Simikita wichqaySostenga al nio/a a la nia Wawata qapiySquese la ropa Pachaykita chutukuyVenga para pesarle Qamuy, qayka llasaqsaykitapas yachasun

    Los verbos Caminar PuriyEnsear YachachiyAprender YachayLlamar QayayNecesitar MunayPreguntar TapuyDormir PuuyEscribir QillqayCurar QampiyTrabajar LlamkayJugar PukllayVender Rantikuy

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    95

    Quechua

    Mirar QawayGatear LatayAmamantar uuyMasajear QaquyLlorar WaqayRer AsiyHerir KiriyAbrir KichayCerrar WichqayAvisar WillayDar QuySentar TiyayLevantar SayariyPasar QuyAcostar Puuy/siriyComprar Rantiy

    dilogo / parlay

    Doc.: Buenos das. Soy el doctor GuzmnDoc.: Rimaykullayki, ductur Gusmanmi kani

    Doc.: Cuntos aos tiene el nio?Doc.: Qayka watayuqmi warmarki?

    Sra. Vega: Tiene cincoSra. Vega: Pichqa watayuqmi

  • 96

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Doc: Es Usted, la madre del nio? Doc.: Qamchu warmapa maman kanki?

    Sra. Vega: Es mi nieto, vive en mi casaSra. Vega: Willkaymi, wasiypim yachan

    Doc.: Cmo est el nio hoy? Doc.: Kunan, Imaynam warma kachkan?

    Sra. Vega: Est malito. No se siente bien. Tiene fiebre y le duelen los OdosSra. Vega: Unquchachkanmi, rupachkanmi, chaynallataqmi rinrin nanachkan

    efectos secundarios de la medicacin

    Alergias SiqsipakuyHinchazn PunkiyIrritacin PukayayShock Wauy

    Frases tiles

    No olvidar/no olvido Ama qunqaspa / ama qunqasaqchuUsar/poner Churakuy/winakuyHay que tomar 3 cucharada(s) Kimsa cucharachatam upyanaHay que tomar 3 miligramos / mililitros

    Upyanaqa, kimsa miligramuta / mililitruta

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    97

    Quechua

    Hay que aplicar la crema en la rea afectada

    Crimatam/pumadatam unqusqa partiman lluntiykuna

    Una vez al da Chulla kutita, punchawpiTres veces al da Kimsa kutita, punchawpiA las nueve de la maana Isqun ura punchawtaA las nueve de la noche Isqun ura tutataPor la maana TamantantaAl acostarse PuunapaqPor la noche TutanpiUn da si, un da no Huk punchawta upiana, huk

    punchautaqa amaTodos los das Apa punchawPor tres das Kimsa punchawtaCon las comidas. MikunawanCon leche uuwan/puquwan/lichiwanCon mucha agua Achka yakuwanCuando es necesario Quna kaptillanPara el dolor NanayninpaqPara dormir PuunapaqSin falta Ama qunqaspaDebajo de la lengua. Qallu ukunpiMedia hora antes de comer Parti ura mikunapaq kachkaptinMedia hora despus de comer Parti uraa mikurusqan pachapiEstos medicamentos Kay hampikuna

  • 98

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Estas inyecciones Kay inyicciunkunata/kay siki aychaman churanata

    Esas vendas Chay wankukunata/chay vendakunata

    ejercicios

    Yo tengo que ir a la comunidad Nuqaqa comunidadmanmi rinay kachkan

    T tienes que tomar la tableta Qammi tablitata/pastillata millpunaykiUsted. Tiene que ir al puesto de salud

    Qamqa pusta de saludmanmi rinayki

    Usted Tiene que tomar mucha agua Qam Achka yakutam upyanaykiPor favor tome asiento Ama qina kaspa tiyakuyPor favor vaya al puesto de salud Ama qina kaspa, Pusta de saludman riyPor favor tome la pastilla Ama qina kaspa pastillata millpuyPor favor llame al doctor/ a la doctora

    Ama qina, kaspa ducturta utaq ducturata qayaykamuy

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    99

    Quechua

    Vocabulario mdico El frasco ButillachaLas cpsulas KapsulakunaLas pastillas Pastillakuna La jeringa Siki aychman hampi churana/jiringaLa receta RicitaEl farmacutico Qampikunamanta yachaqLos lquidos YakukunaEl jarabe Upyana qampiLa gota SutuyLa crema Lluntana qampiEl suero Sikaman Churana yakuLa cucharita Ua cucharachaEl supositorio Sikiman churakuna qampi

  • 100

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    101

    Quechua

    aNeXOS

  • 102

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    103

    Quechua

    aNEXO

    Glosario

    AAbdomen WiksaAbril Raymi killa inkaAbrir KichayAbuela Hatun mamakay/mamay/awilaAbuelo Machu/papakay/hatun papay/awiluAdis TupananchikamaAgosto Chakra yapuy killaAlergias SiqsipakuyAmamantar uuyAmante Kuyay

    1

  • 104

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Amigo A YanasaAnalgsico Nanay tanichiqAnticido Wiksa rupariypaq hampiAntialrgico Siqsipakuypaq hampiAntibitico Inficcionpaq hampiAnticonceptivo Wiksayakuymanta qarkakuq hampiAntidiarreico Qichapaq hampiAntihipertensivo Prisionpaq hampiAntinflamatorio Inflamacionpaq punkipakuypaq hampiAprender YachayArticulaciones MuquchukunaAvisar Willay

    BBien, gracias Allinmi gracias/yuspagrallasunkiBien AllinmiBoca SimiBrazo RicraBuenas noches Allin tuta kachunBuenas tardes Allin chisi kachunBuenos das Allin punchaw kachun

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    105

    Quechua

    CCabello ChukchaCadera KitiCintura WiqawCaminar Puriy / puririyCanilla Chaki sinqaCansado Pisipasqa Capsula KapsulaCara UyaCerrar WichqayClavcula Qasquchaka tullu Codo KuchusCmo est usted? Imaynalla kachkanki?Comprar RantiyCongestin nasal Qanqa sinqaContento KusisqaCortar KuchuyCoser SirayCostilla Waqta Crneo Umatullu / umapukulluCrema Lluntana hampiCucharita Taksa cucharachaCuello Kunka Cuada por la mujer Lumchuy

  • 106

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Cuado por la mujer MasayCurar HampiyCuraciones HampiykunaCiruga Upiraciun

    DDar QuyDedo del pie Chaki rawkana/diduDedo Rawkana/diduDiarrea QichaDiciembre Qhapaq intiraymi killaDiente KiruDolor de cabeza Uma yanayDolor de garganta Kunka nanayDolor NanayDomingo Inti punchaw Dormir PuuyDireccin Maylawpi

    EEncantando Ima allinmiEnca Kirupa aycha kiru wara

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    107

    Quechua

    Enero Qhapaq raymi killaEnfermo UnquqEnfermedad UquyEnsear YachachiyEscalofros ChiripakuyEscribir QillqayEscroto Runtupa wayqan luxuEspalda WasaEspina dorsal Wasa urquEsposa WarminEsposo QarinEstreimiento Aka tapa

    FFalta de aire Samaynin kanchuFarmacutico Hampimanta yachaqFebrero Hatun PuquyFeliz Kusisqa/samiFiebre Rupariy/rupapakuyFractura Tullu pakiFrasco ButillachaFarmacia Hampi wasi

  • 108

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    GGarganta TunquriGatear LatayGlteo SikiGolpe TakasqaGota SutuyGripe Chulli unquyGusto es mo Anchatam kusikuni riqsisqaymantaGinecologa Warmikuna qawana wasi/cunsulturio

    HHasta luego TupananchikamaHervir TimpuchiyHermana de hermana aaHermana de hermano PaniHermano de hermana TuriHermano de hermano WayqiHija Warmi wawaHijo Qari wawaHinchar Punkiy/punkichkanHinchazn PunkirunHola AllillanchuHombre, ser humano Runa

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    109

    Quechua

    Hoy es lunes Kunanqa killachay punchawmiHueso Tullu

    IIgualmente ChaynallamInfectar QiyayayInflamar Punkipakuy / punkiyIrritacin Pukayay

    JJarabe Upyana hampiJeringa Siki aychaman hampi winana/jiringaJueves ChaskachayJugar PukllayJulio Chakra qunaku Junio Samariy killa

    LLabio Qita/wirpa/sirpiLengua QalluLlamar QayayLlorar Waqay

  • 110

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    Los lquidos. YakukunaLunes que viene Qawan lunista/ lunis hamuqtaLunes Killachay/lunis

    MMadrastra MadrastaMadre Mama Madrina MadrinaMal, peor AswantaMalestar del cuerpo Wirpu nanapakuyMandbula, la barbilla KakichuMano MakiMaana PaqarinMareo Yuyaynin chinkan/umamuyuMartes AtipachayMarzo Pacha puquyMasajear QaquyMayo Hatun amuray killaMe alegro Anchta kusikuniMejor Allin / allinchaamMinuto Huk iqinMirar QawayMucho gusto Anchata kusikuni riqsisqaymanta

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    111

    Quechua

    Mueca Pukllana wawa/muicaMuslo ChankaMuy bien Allinpuni/allincha

    NNalga Siki parqaNariz SinqaNecesitar Munay/munani/munachkaniNieto WillkaNoviembre Aya marqay killaNuca MatankaNudillo MuquchuNuera Llumchuy

    OOctubre Umaraymi killaOdo Rinri ukuOjo awiOmbligo PuputiOmoplato Qarmin/paletillaOreja Rinri

  • 112

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    PPadrastro padrastuPare SayayPadrino PadrinuPlido QilluniraqPartera Warmi wachachiq Pasado maana Mincha punchawPastillas PastillakunaPecho QasquPediatra Wawa qawana wasi/cunsulturioPene Ullu/laniPie ChakiPierna ChakaPmulo Uya muquPreguntar TapuyPrstata Prustata

    QQuebrar PakiyQuemadura Rupasqa/ruparunQuemar Rupay/RupariyQuijada Kakichu

  • Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud

    113

    Quechua

    RReceta RicitaRecto, el ano Uqiti/chiputiRegular Tumpa/ tumpallaRer AsiyRodilla MuquRomper Pakiy

    SSbado KuychichaySegundo Iskay iqinSeno uuSeor TaytaSeora mama SiuraSeptiembre Quya raymi KillaShock WauySntomas NanapakuykunaSobrina SubrinaSobrino SubrinuSoltern Mana waynayuqSuero Sirkaman churana yakuSupositorio Sikiman churana hampi

  • 114

    Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave P