Palabras Atencion Salud Clave Quechua Ayacucho
-
Upload
jose-limonchi-bruno -
Category
Documents
-
view
144 -
download
10
description
Transcript of Palabras Atencion Salud Clave Quechua Ayacucho
-
Quechua
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y Reproductiva
Palabras clave para la atencin en Salud
-
2Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Quechua
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y Reproductiva
Palabras clave para la atencin en Salud
-
2Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
*Traduccin al quechua de Ayacucho
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Contenido
75
11313987
101
introduccin
Presentacin
captulo iPresentaciones, saludos, pronombres personales singulares y plurales, adjetivos, artculos, que facilite la introduccin al interrogatorio medico
captulo iiEl verbo tener, las partes del cuerpo
captulo iiiAtencin Integral de la Salud Reproductiva
captulo ivEfectos secundarios de la medicacin que reciba la paciente, frases o palabras que expongan la forma de administracin de la medicacin
anexo
-
4Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
5
Quechua
Introduccin
El Ministerio de Salud en cumplimiento de la funcin rectora, de conduccin y promocin de intervenciones en los establecimientos de salud, que aseguren la satisfaccin de necesidades de la poblacin en salud sexual y reproductiva, desarrolla los instrumentos tcnicos normativos requeridos para su cumplimiento en el mbito nacional en el marco de aseguramiento universal, descentralizacin y fortalecimiento del primer nivel de atencin.El proceso de atencin de salud reproductiva y perinatal que se ofrece en los estable-cimientos del MINSA, es un proceso que se basa en la comunicacin interpersonal, y gran parte de la atencin de salud, comprende el escuchar a las/os usuarias/os y brindar informacin necesaria para que las personas o parejas cuiden su salud y tomen decisiones voluntarias e informadas.La Direccin General de Salud de las Personas a travs de la Estrategia Sanitaria Nacional de Salud Sexual y Reproductiva (ESNSSR), en coordinacin con el Comit Nacional de Prevencin de Muerte Maternal y Perinatal, frente al reconocimiento de la pluralidad cultural y lingstica existente en nuestro pas, presenta la Serie de Manuales con Palabras Clave para la atencin de la Salud Sexual y Reproductiva en Entornos Pluriculturales. Esta Serie incluye Manuales en Quechua, Matsiguenga, Ashninka y Nanti.Su elaboracin demand la revisin de varios textos con los que cuenta el Ministerio de Salud, as como la revisin de textos de aprendizaje de los idiomas. Se realizaron tres talleres con las organizaciones de mujeres y lderes de las regiones quechuas
-
6Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
y amaznicas. Adems solicitamos la participacin de personas que laboran en el mbito de la salud como antroplogas, educadores y personal propio de puestos de salud. Con ellas y ellos, revisamos los contenidos y, con especialistas, la escritura de las lenguas en las que est redactado el manual.El objetivo de esta Serie de Manuales es proponer claves en las lenguas Quechua, Matisgenka, Ashninka, Nanti para que el personal de salud cuente con un material de apoyo que le permita abordar la Atencin Integral en Salud Sexual y Reproductiva. Para establecer una relacin ms directa con las y los usuarias/os y por ello propone-mos dilogos, frase cortas y palabras que ayuden al personal de salud establecer una comunicacin ms efectiva.El presente manual se enfoca en el QUECHUA, con el objetivo de contribuir a mejorar la informacin que ofrece el personal de salud en los servicios ubicados en esta regin del pas, mejorando as la comunicacin y fortaleciendo la relacin entre prestadores, usuarios y usuarias.
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
7
Quechua
Presentacin La elaboracin de este manual en tres lenguas quechua, matsigenga y Ashaninka demand la revisin de varios textos con los que cuenta el Ministerio de Salud, axial como la revisin de textos de aprendizaje de los idiomas. Se realizaron tres talleres con las organizaciones de mujeres y lderes de las regiones quechuas y amaznicas. Adems solicitamos la participacin de personas que laboran en el mbito de la salud como antroplogas, educadores y personal propio de puestos de salud. Con ellas y ellos, revisamos los contenidos y, con especialistas, la escritura de las lenguas en las que est redactado el manual. Queremos sealar que el objetivo de este manual es proponer palabras claves en las lenguas Quechua, Matsigenka, Ashaninka, Nanti para que el personal de salud cuente con un material de apoyo que le permita abordar la Atencin Integral en Salud Sexual y Reproductiva. Para establecer una relacin ms directa con las y los pacientes propo-nemos dilogos, frases cortar y palabras que ayude al personal de salud establecer el dilogo, as como el personal de salud podra repasar los mismos y poder crear nuevas frases en base al vocabulario que se les propone. El manual est dividido en tres secciones o captulos de acuerdo con las lenguas: Seccin Uno Castellano-Quechua, Seccin Dos Castellano-Matsigenka, Seccio Tres Castellano-Ashaninka. Cada una de las secciones o captulos del documento, esta organizado de la siguiente manera:
-
8Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Captulo IPresentaciones, saludos, pronombres personales singulares y plurales, adjetivos, artculos, que facilite la introduccin al interrogatorio medico
Captulo IIEl verbo tener, las partes del cuerpo,
Captulo IIIAspectos importantes de la atencin en salud sexual y reproductiva tomando en cuenta los siguientes aspectosAtencin Integral de la Salud Reproductiva: Atencin Obsttrica: Manejo de Emergencias Obsttricas: Atencin Inmediata del Recin Nacido:Infecciones de Transmisin Sexual: Planificacin Familiar
En todos los casos exponemos dilogos de saludos, presentaciones, frases que permitan establecer dilogos, palabras claves que ayuden a identificar situaciones as como dilogo de consejera en todos los casos referidos a la salud sexual y reproductiva
Captulo IVEfectos secundarios de la medicacin que reciba la paciente, frases o palabras que expongan la forma de administracin de la medicacin
Anexo Se amplia el interrogatorio para los datos de filiacin y un glosario de palabras que permita ser consultado de manera gil.
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
9
Quechua
SECCIN UNO
caSTeLLaNO Quechua
-
10
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
11
Quechua
CaptUlO Ipresentaciones, saludos, pronombres personales singulares y plurales, adjetivos, artculos
1Saludos, despedidas dilogo de saludos
Dr. Vargas: Buenos das Seora Dr. Vargas: Allin punchaw qampaq kachun seora mama. Rimaykullayki mama
Sra. Flores: Buenos das, Dr. Vargas Sra. Flores: Allin punchaw qampaq kachun rimaykullayki Dr.Vargas
Dr. Vargas : Cmo est usted?Dr. Vargas: Imaynallam kachkanki?
Sra. Flores: Un poco malSra. Flores: Mana allinniraqmi
Dr. Vargas: Cunteme qu le pasaDr. Vargas: Willaykuway, imam kachkan
-
12
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Enf. Lucia: Buenas tardes seora Ana cmo est usted?Enf. Lucia: Allin chisi kachun qampaq, seora mama Ana
Sra. Ana: Buenas tarde seoritaSra.Ana : Allin tarde kachun qampaq siurita
Sra. Lucia: Cmo est usted Sra Lucia: Imaynallam kachkanki?
Sra Lucia: A que se debe su visita Sra Lucia : Imaraykum watukamuwachkanki
Obst. Maruja: Buenas noches Victoria Obst. Maruja: Allim tuta qampaq kachun, Victoria
Victoria: Estoy con fiebre por eso he venidoVictoria: Rupapakuy unquywanmi cachkani Chaymi hamuchkani
Obst. Maruja: Vamos a ver porqu estas asObst.Maruja: Gawasunchik imaraykutaq imanasqam chayna kasqaykita
dilogo de despedidas
Dr. Vargas: Me alegro mucho verlaDr. Vargas: Anchatam kusikuni tupasqanchikwan
Sra. Flores: Ya vuelvo otro da, doctorSra.Flores: Huk punchawkama, ductur
Dr. Vargas: Hasta otro da Dr Vargas: Huk punchawkama
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
13
Quechua
Enf. Lucia: La espero la semana que vine Enf. Lucia: Qawan qawan simanata kutimunki, kutimunkim
Sra. Ana: Gracias seoritaSra. Ana: yuspagrallasunki, siurita
Obst. Maruja: Maana estars mejorObst.Maruja: Paqarinpaqa allinyarunkim
Obst. Maruja: Ir temprano a tu casaObst.Maruja: Tutamantam wasikita risaq
Victoria: Hasta maana Sra. Maruja la esperarVictoria: Paqarinkama Sra. Maruja suyasaykim
Frases de Saludo
Buenos das: Allin punchaw kachun qampaqBuenas tardes: Allin chisi kachun qampaqBuenas noches: Allin tuta kachun qampaqPase por favor: Ama qinachu kay, yaykukamuyBien, gracias: Allinmi, graciasMuy bien: Ancha allinmiY Usted?: Qamq?Me alegro: KusikunimMucho gusto, encantado: Anchata kusikuni/RiksinakusunEl gusto es mo: uqapaqmi kusikuy
-
14
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Como esta usted?: Qamqa, imaynallataq kachkanki?Me alegr verla : Kusikunim qawaykusqaymanta
Frase de despedidas
Adis: TupananchikamaHasta otro da: Huk punchawkamaHasta luego: RatukamaHasta maana: PaqarinkamaVuelva pronto: Chaylla kutimunkiLa espero pronto: SuyasaykiNos vemos maana : Paqarin tupasunEl lunes estar en tu casa: Lunista wasikipi kasaqLa visitare pronto: Qunqayllatam watukamusaykiCudese: WaqaychakunkimEstse tranquila: Hawkalla/qasilla kaykuy
Presentacin Personal dilogo
Dr. Vargas: Buenos das, soy el doctor Vargas Dr. Vargas: Allin punchaw qampaq, uqam Doctor Vargas Kani
Dr. Vargas: Cmo se llama Usted?Dr. Vargas: Imataq sutiki?
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
15
Quechua
Sra. Cruz: Buenos das, doctor. Yo me llamo Juana CruzSra. Cruz : Rimaykullayki, ductur, uqapa sutiymi Juana Cruz
Dr. Vargas: En qu puedo ayudarla?Dr. Vargas: Imapitaq yanapaykiman?
Sra. Cruz: Tengo dolor de espaldaSra. Cruz: Wasaymi nanachkan
Enf. Lucia: Buenos das, soy Luca la enfermeraEnf. Lucia: Allin punchaw, enfermera Lucam kani
Sra. Paulina: Buenos das, seorita. Soy Paulina RojasSra. Paulina: Allin punchaw qampaq kachun siorita. Paulina Rojasmi kani
Enf. Lucia: Sintese seora Lucia a qu se debe su visita?Enf. Lucia: Tiyakuy seora Lucia imaraykum watukamuwachkanki?
Sra, Paulina: Quiero sacar mi seguroSra.Paulina: SIguruy urquytam munachkani
Enf. Lucia: Qu bueno que ha venido,Enf. Lucia: Allinpaqmi qamuranki
Sra. Paulina: Estoy trayendo mi documento. Sra. Paulina: Ducumintuytam apamuchkani
Enf. Lucia: Muy bien Enf. Lucia: Allinmi
-
16
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Seor Francisco: Soy de la comunidad de PatabambaSeor Francisco: Patabamba llaqtamantam kani
Enf. Luca: Buenos das seor. Enf. Luca: Allin punchaw kachun tayta
Seor Francisco: Mi esposa, esta mal Seor Francisco: Warmiymi unquchakan/mana allinchu
Enf. Lucia: Qu bien que la ha trado Enf. Lucia: Allinmi pusamuranki
Enf. Lucia. Seora Martina pase por favor Enf. Lucia. Mama Martina yaykukamuy ama qina kaspa
Mara: Buenas tardes, me llamo Mara, soy doctoraMaria: Rimaykullayki, Maram sutiy, ducturam kani
Juana: Yo me llamo JuanaJuana: uqapaqa Juanam sutiy
Mara: Encantada seora Juana Maria : Anchata kusikuni seora Juana
Pronombres personales singular Yo uqaTu (Ud.) QamEl/ella Pay
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
17
Quechua
algunos ejercicios
Yo soy doctor Dukcturmi KaniElla es Obstetriz Paymi Obstetrizl es Lus Paymi LuisElla es de la comunidad Payqa kumunidarmantamTu eres muy joven (Varon) Qamqa musuraqm KankiTu eres muy joven (Mujer) Qamqa sipasraqmi kankiYo estoy mal uqaqa unquchkanimUsted es el promotor Qanmi kanki promotorYo tengo hijos (varn) uqapaqa Churiykunam kanYo tengo hijos (mujer) uqapaqa wawaykunam kanElla esta embarazada Payqa wiksayuqmi kachkanEl es su esposo Paymi qusanTu esposa esta bien Warmikiqa, allinmi kachkan Yo estoy con dolores Nanaywanmi kachkaniUsted es la mam Qanmi maman kanki Tu tienes que venir Qanmi qamunayki Ella esta mal Payqa unquchkanmiEl es doctor Paymi DukturYo voy maana uqaqa paqarinmi risaqUsted es casada Qam casada kanki
-
18
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Las formas de dirigirse a las personas Seor TaytaSeora Doa/mamaAmigo, amiga Amiguy/amigayCompaera/o KaqmasinPersona RunaNio(a) WawaJoven Wayna/sipas
Frases, ejercicios
Yo soy enfermera uqam Enfermeram kaniYo soy obstetriz uqam obstetriz kaniElla es doctora Payqa dukturamEl hospital es grande Hampina wasiqa hatunmiSoy Juan uqam Juan kaniSoy de Limatambo Limatambomantam kaniEs usted casada? Qamqa, kasadachu kanki/
kasadachu kanki?El es Martn Condori Paymi Martn CondoriElla es la Sra. Margarita Paymi doa/mama MargaritaEl es promotor de salud Paymi promotor de saludYo soy la Sra. Maruja Cruz uqam seora/mama Maruja Cruz kaniEl es doctor Paymi duktur
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
19
Quechua
Ella es obstetriz Paymi obstetriz Ella es de la comunidad Payqa kumunidarmantam Usted es el esposo de la seora Rosa
Qam seora/ mama Rosapa qusanmi kanki
Usted es el presidente de la comunidad
Qam llaqtapa umalliqchin kanki
Usted est sana Qammqa allinmi kachakankiUsted tiene una infeccin Qamqa inficcionwanmi kachkankiElla est con sangrado Payqa yawar sirkaywanmi kachkan/
payqa yawarichkanmiEl esta con ITS Payqa qarikayninpi/
warmikayninpi unquywanmi kachkanYo estar de turno uqaqa turnupim kasaqYo la espero maana Paqarinmi suyasayki Yo soy su madre uqam maman kani/mamanmi kani
Los pronombres personales, plurales Nosotros (as) uqanchik (inclusivo)
Nuqayku (exclusivo)Ustedes QamkunaEllos/Ellas Paykuna
-
20
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Singular plural Singular
El enfermero EnfermeroEl doctor DoctorLa doctora DoctoraLa mujer WarmiHijo Wawa
Plural
Los enfermeros Enfermerukuna inqirmirakunaLos doctores Qari Doctorkuna/dukturkunaLas doctoras Warmi Dotorakuna/dukturakunaLas mujeres WarmikunaLos hijos Wawakuna
algunos ejercicios
La seora Rosario es enfermera Siura Rosarioqa enfermeramEl doctor Lus es gineclogo Doctor Lusqa ginecolgomLa doctora Velsquez es dentista Doctora Velasquezqa dentistam/kiru hampiqmiNosotros somos obstetrices uqaykuqa obstetrikunam kanikuEllas son enfermeras Paykunaqa enfermerakunam kankuEllos vienen de la comunidad Paykunaqa kumunidarmantam qamunku
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
21
Quechua
Ellas son pacientes Paykunaqa unquqkunam/ pacintikunam kanku
Ustedes recibirn la vacuna Qamkuna vacunachikunkichikmiJuan es partero Juanqa wiksayuq warmikuna unquchiqmiLos Promotores de salud son de Paruro
Promotor de saludkunaqa Paruromantam kanku
Adjetivos Flaco/a TulluViejo/a, anciano/a Machu,payaGrande Hatun/machusuAlto/a Hatun/hatunkaray Largo/a SuytuMediano/a TinkullaPequeo Uchuy/taksaNegro/a YanaJoven Wayna/sipasPequeo/a Ua/ uchuyBajo/a TaksaCorto/a Taksa/uchuyGordo/a WirasapaDelgado/a TulluniqBonito/a Sumaq/sumaqchaFeo/a Millapa/wiruInteligente Yachaysapa/umasapa
-
22
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
algunos ejercicios
Cmo es Martn? Imaynataq Martin?El seor Martin es gordo Taita Martinqa wirasapam
Artculo indefinido Un, Una HukUnos, unas Hukuna
ejercicios
Ren es un nio grande Rinqa qatun wawamAna es una gestante Anaqa wiksayuqmiMario y Ana es una pareja amable Maryuwan Anawanqa allin runam kankuMara es una madre muy joven Maryaqa sipas mamam
Como est? Preguntas
Cmo est Usted? Imaynallam kachkanki?Cmo est Mara? Imaynallam Maria kachkan?Qu tal? Imaynataq?Cmo est su familia? Imaynallataq wasikipi kachkanku/
aylluyki kachkanCmo esta su esposa? Imaynallam warmiyki kachkan?
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
23
Quechua
Como esta su salud Allinllachu kachkanki?Como esta la herida Imaynam kakchkan kiri?Como esta su hijo Imaynam kachkan wawayki?Como esta la madre Imaynam kachkan maman?Como esta la gestante Imaynam kachakan wiksayuq?Como esta julia Imaynam kachkan Julia?
respuestas
Yo estoy con hemorragia Llumnpaytam yawarikuchkaniElla no est bien Payqa manam allinchu/
payqa manan allinchu kachkanNosotros estamos preocupados uqayku llakisqam kachkanikuMis hijos estn enfermos Wawaykuna/churiykuna unquchkan Mi esposa esta embarazada Warmiyqa wiksayuqmi kachkan
otras respuestas
Bien, mejor Allin/allinniraqContento, feliz KusisqaRegular/ms o menos Huq chika niqlla Enfermo UnqusqaMejor AllinniraqMal, peor Mana allinchu/ aswanPlido Qillu/qilluyasqaCansado Pisipasqa/saykusqa
-
24
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Adjetivos posesivos Mi, mis uqapaTu, tus QampaSu, sus Paypa, paykunapaNuestro/a, nuestros/as uqanchikpa (inclusivo), uqaykupa (exclusivo)
algunos ejercicios
Mi casa esta lejos Wasiyqa karupiraqmi kachkanMis hijos estn en mi casa Wawaykunaqa wasiypim kachkanTu mama traer su tarjeta Mamaykiqa tarjetantam apamunqaTus padres vendrn el lunes Taytamamaykiqa lunis punchawtam hamunqakuSu tarjeta de control Kuntrul tarjetanmiLos hijos de Paulina Paulinapa wawankunaNuestra posta de salud uqanchikpa PustanchikSu salud es importante Allin kayninqa aswan allinmi.Sus hijos estn mal Wawankunaqa unquchkankumTu alimentacin es importante
Allin muquynikiqa ancha allinmi
T tienes sangrado Yawarichkankim Tu tarjeta de control Kuntrul tarjitaykiSus pies estn hinchados Chakinkuna punkisqa kachkan/
Chakinkuna punkipasqaSus pastillas PastillankunaTu medicina Hampiki
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
25
Quechua
Das de la semana (solo para conocimiento la terminologa no es usada)
Lunes Killa punchawMartes Atipa punchawMircoles Quyllur punchawJueves Chaska punchawViernes Illapa punchawSbado Chirapa punchawDomingo Inti ounchaw
Otras expresiones referentes a los das
Todos los das Sapa punchaw/Lliw punchawkunaHoy es Sbado Kunanqa sabadu punchawmiMaana PaqarinOtro da Huq punchawEl lunes que viene Hawan lunista/Lunis punchaw hamuqtaEl prximo martes Hawan martista/Hawan martis punchawtaPasado maana Mincha punchaw
-
26
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
algunos ejercicios
Si, hoy es lunes Qu da es maana?
Kunan lunis kaptinqa, Ima punchawtaq paqarin?
Si hoy es lunes, maana es martes Kunan lunis kaptinqa, paqarinqa martes punchawmi
El doctor estar el prximo martes? Ductur, hawan martista kanqachu?Ayer Carmen estaba enferma Qayna punchawmi Carmin unquchkaraLos das lunes te atender Lunis punchawkunatam qawasaykiLa espero el jueves Juyvista suyasaykiTodos los das se atiende Sapa punchawmi atindinkuPasado maana esta el resultado Mincha punchawta risultado
lluqsimunqaQu da vendr el promotor? Ima puchawmi promotor hamunqa?Todos los das estamos Sapa punchaymi kaypi kanikuOtro da vienes con calma Huq punchay timpuwan hamunki
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
27
Quechua
Ser, Estar Soy enfermera Enfermeram kani/inqirmiram kaniSoy enfermero Enfermerom kani/inqirmirum kani
algunos ejercicios
Mara es la promotora de salud Maryaqa promotora de saludmiJuan es enfermero Juanqa inqirmirumFrancisca est con infeccin Fransiskaqa inficcionwanmi kachkanMarcela esta embarazada Marcilaqa wiksayuqmi Juana esta con la menopausia Juanaqa killan qulluywanmi kachkanEstoy con nauseas Sunqu muyuwanmi kachkani
Origen: soy de Lima Maymanta: Limamantam kaniNacionalidad: soy de Per Per suyu :Peru suyumantam kaniProfesin: Soy Enfermera Estudiasqan: infirmiram kaniLocalizacin: estoy en la Posta de salud Maypi kachkani:Pustapim/
unquywasipim kachkaniEstado de salud: estoy bien/estoy mal Mayna kachkanki: Allinmi kachkani/
manam allinichu kachkani
-
28
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Preguntas Quin/Cul? Pim/Mayqin?Qu? Ima?Dnde? Maypi?Cundo? Haykap?Cmo? Imayna/mayqina?Cunto? Hayka?
algunos ejercicios
Dnde est tu esposo? Maypitaq qusayki kachkan ?Est en mi casa Wasiypim kachkan
En cunto tiempo llego a tu comunidad?
Hayka unaypitaq kumunidanikiman chayayman?
Esta a dos horas de viaje Iskay pacha chusaymi/hurasmi kachkan
Cundo vendrs? Haykaptaq hamunki?Estar el viernes Viernes punchawtam hamusaq
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
29
Quechua
Qu es lo que ests comiendo ms? Imatataq aswanta mikuchkanki?Mucha quinua Achka kinwatamEstar tu esposo? Qusayki kachkanmanchu?No mi hija Manam, warmi wawaymiCunto ests pesando? Qaykatataq llasachkanki?45 kilos Tawachunka pichqayuq kilutam
Vendrs maana? Paqarin hamunkichu?Estar temprano Tutatutamantaraqmi kaypi kasaq
Cmo se cay? Imaynatam urmarurqa/wichiykurqaEstaba caminando Purichkarqam
Est golpeada Takasqam/Maqasqam kachkanAyer me peg Qayna punchawmi maqawanTal vez estar con fractura Ichapas tullun paquisqaVeremos como est Qawasun imaynam kasqanta
-
30
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
31
Quechua
CaptUlO IIEl verbo tener, las partes del cuerpo
Verbo Tener Yo tengo, uqapa kan/kachkanT tienes Qampa kan/kachkanl/ella tiene Paypa kan/kachkanNosotros/as tenemos uqanchikpa kankachkan (inclusivo)
uqaykupa Kan Kachkan (exclusivo)Ustedes tienen Qamkunapa kan/kachkanEllos/ellas tienen Paykunapa kan/kachkan
dilogos
Dr. Castro: Qu tiene seora Lucia?Dr. Castro: Imaykim nanan, mama Lusya?
Sra. Lucia: Estoy enfermaSra. Lucia: Unquchkanim
2
-
32
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Dr. Castro: Qu le pasa?Dr. Castro: Imanarusunkim?
Sra. Lucia: Tengo mal de aireSra. Lucia: Wayraykuwanmi
Sra. Lucia: Tengo decaimientoSra. Lucia: Iquyasqam kani
Sra. Lucia: Tengo mareosSra. Lucia: Umaymi muyun
Obst. Velarde: Cmo est usted seora Matilde?Obst.Velarde: Imaynallam kachkanki, mama Matildi?
Sra Matilde: Estoy un poco malSra. Matilde: Tumpa unqusqam kachkani
Obts.Velarde: Qu es lo que le duele?Obts Velarde: Imaykim/Imayki nanasunki?
Sra Matilde: Tengo dolor cuando orinoSra. Matilde: Ispakuptiymi nanawan
Enf. Marta: Cmo ests, Julia?Enf. Marta: Imaynallam, Julia/Julia Imaynallam?
Julia: Tengo preocupacin Julia: Llakisqam kachkani
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
33
Quechua
Enf. Marta: Qu es lo que te preocupa?Enf. Marta: Imam llakisichunki?
Julia: Creo que estoy embarazada Julia: Wiksayuqchusmi kaymam
Enf. Marta: Puedes tener un retrazo Enf. Marta: Yaqapascha qiparamun yawarniki
Preguntas
Qu tienes? Imanasunkim?Qu tiene la seora? Imanarunmi mamitata siurata?Qu sntomas tienes? Imaykikunan nanan?Qu le duele? Imayki nanan?Tiene mareo? Umaykichu muyuchkan?Est con hemorragia? YawarichkankichuTienes dolor de cintura? Wiqawniki nanachkan?Tiene su tarjeta? Kachkanchu tarjitayki?Tiene familia Familiayki aylluyki kanchu?Tiene hambre? Yarqasuchkankichu?Tiene fro? Chirimantachu kachkanki chirisuchkanki?
-
34
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
algunas respuestas
Tengo dolor de cabeza Umaymi nanachkan umananaywanmi kachkaniTengo mucho sueo Llumpaytam puuy qapiwachkanTengo frio ChiriwachkanmiTengo fiebre Rupapakuywanmi Kachkani Tengo muchos mareos Llumpaytam umay muyuchkanYo tengo dolor de vientre Wiksaymi nanawachkanTengo fro y calor Chiriwan, rupapakuywanmi kachkaniTengo muchos hijos Wasapam kaniNo tengo ganas de comer Manan mikunayawanchu
Partes del cuerpo Crneo Uma tullu La nuca Matanka/
kunkapa qipanEl diente Kiru El cabello ChukchaEl pecho, el trax Qasqu La nalga SikiCara Uya El seno uuLa pierna Chanka El labio Wirpa, cirpaEl brazo Marqana El muslo AnkuEl ojo awi La mano MakiEl pie Chaki La mejilla Uya qata
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
35
Quechua
El dedo Rawkana/rukana El taln Chakitaka/tayka/talun
La oreja Rinri La ua SilluEl dedo del pie Chaki didu El odo Rinri ukuEl abdomen, barriga Wiksa Una del pie Chaki silluLa mandbula Kakichu El ombligo PuputiArticulaciones Sirkay/Kapallu
cartlagoEl recto, el ano Ujiti/chiputi
El cuello Kunka Barbilla KakiEl pene Lani/Pisqu/Ullu El hueso TulluLa garganta Tunquri/millputi La espalda WasaLa lengua Qallu La espina dorsal Wsa urquLa boca Simi Testculo QulutaEscroto Luxu La cintura WiqawEl codo Kuchus La cadera KitiLa mueca Maki muika La costilla Waqta tulluEl nudillo Muquchu Clavcula Rikra chaka tulluEl tobillo Chaki Kunka La canilla ChakisinqaEl omoplato Qarmin La rodilla Muqu/Qunqur La tibia Chaki sinqa
-
36
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
ejercicios con enfermedades, sntomas
Yo tengo Fiebre Rupapakuywanmi kachkaniMi esposa tiene vomito Warmiyqa kutichichkanmiTiene anemia AnimyayuqmiJuana tiene hemorragia Juanaqa yawarikuywanmi kachkanManuela tiene Escalofros Manuela chiri umpiyuq kachkanTengo infeccin Infeccionwan kachkaniJulin est con fiebre Julian rupariywan kachkanEsta hinchado sus pies Chakinkuna punkisqa kachkanTiene inflamacin en el estomago Wiksanmi punkipasqa kachkanEstoy con dolor de vientre Wiksay nanachkanTengo dolor de cabeza Uma manaywan kachkaniTiene inflamacin en la matriz Madrinmi punkipakurunTengo dolor al orinar Ispaptiymi nanawan
ejercicios
Julia tiene golpe Juliaqa gulpiyuqmi/Juliaqa takasqam kachanLa herida tiene pus Kirinmi qiyayarunmi iridanTengo que curar la herida Kirita hampisaqTengo que Coser la herida kirita sirarusaqTengo que ir a la comunidad Comunidadtam risaqTengo fro Chiriwachkanmi/chiriwachakan
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
37
Quechua
Tenia un golpe Gulpiyuqmi karaniMarcela tiene herida Marcila kiriyuq kachkanTiene sntomas de aborto Sullurunman hinaTengo que curar HanpinaymiTiene mucha sangre Sinchi yawarniyuqmiTengo hambre Yarqaymantam kachakaniTengo escozor en mi sexo Warmikayniymi siqsiwachkanTienes infeccin Inficcionwanmi kachkankiTienes condones Kundunniki kachkanTienes que cuidarte Anchata cuidacunaykiEsta por viajar Illananmi kachkanTiene que venir HamunanmiLa herida esta sana Kirinqa hanpikusqaamTienes que orinar IspanaykimEstoy menstruando Killaywanmi Kachkani
-
38
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
39
Quechua
CaptUlO IIIatencin Integral de la Salud Reproductiva:
Palabras claves Antecedentes aupaq unquyninkuna.Relaciones sexuales Qari/warmiwan tupayMal de orina Ispay unquyMal del hgado Kichpan unquyMal del pulmn Qapsan unquyCncer KansirUltima relacin sexual Ultimu wari/qariwan tupasqan punchawUso de condn Kundun churakuyEmbarazos WiksayakuykunaAbortos SullykunaTiempo de gestacin Hayka killa wiksayuq kayTomar medicinas Hampi upyaySangre Yawar
3
-
40
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Coagulacin de sangre Yawar tikayayParejas sexuales Waynakunawan tupasqanMenstruacin Killawan unquy/killa
Preguntas para averiguar antecedentes patolgicos Seora, seor, por favor:
Le dijeron que no debe tomar alguna medicina?
Pillapas nisurankichu ama ima hampikunatapas upyanaykipaq? Haykaqllapas nirasuykikuchu ama kay hampikunata upyanaykipaq?
Alguna vez estuvo con mal de orina, o le dola a orinar?
Haykallapas ispay unquywan karanki, utaq ispakuptiki nanasurankichu?
Alguna vez estuvo mal del hgado o del pulmn.
Haykallapas kichpannikiwan utaq qapsanniki unquywan karankichu?
Preguntas para averiguar sobre relaciones sexuales Seora, seor, por favor
A qu edad tuvo su primera relacin sexual?
Hayka wataykipitaq qarita/warmita riqsiranki?
Tiene pareja? Kachkanchu qariki/warmiki?
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
41
Quechua
Cundo fue su ltima relacin sexual? Haykaptaq ultimuta qariwan/warmiwan turaranki?
Usted o su pareja usan condn en sus relaciones sexuales? A la mujer:
Qari cundunta churakunchu qarikayninpi qanwan kananpaq?
Usted o su pareja usan condn en sus relaciones sexuales? Al varon:
Cundunwan churakunkichu, warmiwan kanaykipaq?
Preguntas para averiguar por la Historia Obsttrica
Cuntos embarazos has tenido? Qayka kutitataq wiksayakuranki?Cuantos hijos vivos tiene? Qayka wawaykitaq kawsachkan?A que edad iniciaste relaciones sexuales?
Qayka wataykipim qariwan karqanki?
Has tenido problemas en tus embarazos?
Sasachakurqankichu wiksayuq kaspayki?
Tuviste abortos? Qaykallapas sullurankichu?Fueron expontaneos? Kikillanmantachu kara?A qu tiempo de gestacin? Hayka killa wiksayuq kachkaptiki?Qu edad tiene tu ltimo hijo? Hayka watayuqmi sullka wawayki?Te has estado cuidando con algo? Imawanpas cuidakurankichu?Cundo fue tu ltima regla? Haykapitaq ultimu killaykiwan
unquranki?
-
42
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Para confirmar la razn de la consulta Qu preocupaciones tiene usted ahora?
Ima llakikuykunawanmi kunan kachkanki?
Qu molestias o malestar tiene usted ahora?
Ima nanaykunawanmi kunan kachkanki?
Desde cundo esta usted mal? Haykapmantam unquchkanki?Esta tomando alguna medicina? Ima hampitapas upyachkankichu?Desde cundo esta tomando? Haykapmantam upyachkanki?
En caso de pacientes mujeres Warmikuna unquq kaptinCundo fue su ltima menstruacin?
Haykaptaq ultimuta, yawarnikita/killaykita rikukuranki?
Le tocaba en esa fecha? Chay punchawpichu chayamunan kara?Not algn problema o anormalidad?
Ima sasachakuykunapas karachu, yawarnikiwan/killaykiwan kaptiki?
Cul? Imakuna/mayqinkuna?Est sangrando por su parte? Yawar lluqsimuchkan
warmikaynikimanta?Eres regular en su mestruacion? Sapa killa, chay punchaullapichu
yawarniki qamun/chayamun?Cuntos das dura su mestruacion?
Hayka punchawtaq yawarniki/killayki hamun?
Hayka punchawtaq yawarnikiwan/killaykiwan kanki?
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
43
Quechua
Para descartar ITS, VIH/SIDA Seora, seor
Cuntas parejas has tenido? Haykataq qarikikuna/warmiki kara?Con cuntas personas has tenido relaciones sexuales?
Haykawantaq tuparanki? Haykawantaq rilaciuniki kara?
Alguna vez estuvo mal de su parte intima?
Qaykallapas unqurankichu warmikaynikiwan/ qarikaynikiwan?
Tiene usted alguna herida o grano o verruga en su parte intima
Kachkanchu wamikaynikipi/qarikaynikipi mata, chupu utaq tikti?
Desde cundo est as? Haykapmantataq Chayna Kachkanki?Que tratamiento recibi usted? Ima qampillatapas chaskirankichu?
dilogo en el examen fsico
Obst. Marta: Preprese para el examenObst. Marta: Allichakuykuy qawanaypaq
Sra. Yolanda: Est bien, doctoraSra. Yolanda: Aallinmi ductura
Obst. Marta: Suba a la camillaObst. Marta: Lluqay/siqay camillaman
Obst Marta: Habra las piernasObst Marta: Chankaykita kichariy
Sra. Yolanda: Tengo vergenzaSra. Yolanda: Pinqakunim
-
44
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Obst. Marta: No se preocupeObst Marta: Ama pinqakuychu/llakikuychu
Sra. Yolanda: Me duele un pocoSra. Yolanda: Tumpatam nanawan
Obst. Marta: Tiene una inflamacinObst Marta: Inflamasqam/punkisqam kachkan
Obst. Luca: Por favor, sube a la camillaObst. Luca: Camillaman lluqay/siqay, ama hina kaspa
Obst. Luca: Respira profundoObst. Luca: Samariy ukuman achkata
Obst. Luca: Ya hemos terminadoObst. Luca: am tukurunchika
Obst. Luca: Necesitamos exmenes de sangre y orinaObst. Luca: Yawarniki, ispayniki qawana kanqa/Ixaminta rurasaykiku
Obst. Luca: Y sabremos por qu hay infeccinObst. Luca: Chaywanmi yachasun imaynanpim inficcin kachkan
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
45
Quechua
Para situaciones de violencia Qu bueno que ha venido Ima allinmi qamurankiDnde te duele? Mayniykim nanan?Con que te golpe? Imawanmi maqarusuranki?Desde cundo te golpea? Haykapmantapacham maqasunki?Tiene que denunciar Dinunciatam churamunaykiNecesitas un examen Qawanam kanqa/ixaminanamTienes vecinos o familiares que te puedan ayudar?
Kanchu wasimasiki utaq aylluykikuna, yanapasuynaykipaq?
recomendaciones en casos de violencia
Revisa tu casa Wasikita maskachakunaykiGuarda los objetos peligrosos Ancha manchapa imakunata pakanaykiTen a la mano ropa, zapatos, llaves Makillaykipi kachun, pachayki,
zapatukuna, chaynataq llavikunapasNosotros estaremos atentos a tu llamado
uqayku chayllam uyarimusaqku qayamuwaptikiku
Tu certificado de salud estar aqu para cualquier trmite
Papilnikikuna/cirtificaduyki kaypim kanqa ima tramiti ruwanaykipaqpas
Tenemos que curar las heridas Kirikunatam hampinanchikTambin conversar Hinallataq parlasunchikTe estaremos esperando el da mircoles
Mirculis punchawta suyasaykiku
-
46
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
dilogos de consulta
Obst. Lucia: Buenos das, soy la obstetriz LuciaObst. Lucia: Allin punchaw, uqam ubtitriz Luca kani
Obst. Lucia: En qu la puedo ayudar Obst. Lucia: Imapin yanapaykiman?
Paciente: Me duele la cabeza y el vientrePaciente: Umaywan wiksaymi/madriymi nanachkan
Obst. Luca: Desde cuando le duele? Obst. Lucia: Haykapmantam nanasunki?
Paciente: Me duele desde el da juevesPaciente: uyvis punchawmantam nanawachkan
Obst. Luca: Cmo es el dolor? Obst. Lucia: Imaynataq chay2 nanay?
Paciente: Muy fuerte, aquPaciente: Anchata/unikuchata nanawan, kaypi
Partes del aparato reproductivo mujer y varn tero MadrinVagina Raka/partu/chupiOvario Muhu taqiTrompas de Falopio Warmi muhu purinanVejiga Iispay Puru
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
47
Quechua
Frases para recomendaciones en la gestacin Comer bien/tienes que comer bien Allin Mikuy/ allinta mikunkiDescansar y dormir bien/tienes que descansar y dormir bien
Samakuna chaynataq allinta puua/samakunayki chaynataq allinta puunki
Trabajar menos/Trabaja menos Tumpallata llamkana/Tumpallata llamkanayki
Venir a tus controles cada mes Sapa killa hamunayki cuntrulnikimanTomar estas vitaminas Kay vitaminakunata millpunkiSi hay sangrado, reposar Sichu yawar partikimanta lluqsimuqa,
samanaykiSi te duele la cabeza, tambin Umayki nanaptinpasCuando se hinchen tus pies Chakikikuna punkiptinSi te sientes mal tienes que venir Mana allin kaspaqa hamunayki
dilogo en el parto
obst.
Cundo le empezaron las contracciones?
Haykapmantam nanaywan kachkanki?
Son frecuentes? Raturatullachu nanayniki?Ya se rompi la bolsa? Umaqchin tuqyarunachu?Qu color y olor tena el lquido? Imayniraqtaq, asnarqa yakun?Tiene flujo vaginal? Partikimanta/warmikaynikimanta,
lluqsimuchkanchu yaku?
-
48
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
En la sala de partos obst.
Respira despacio Allillamanta samay Puje. Qamay Ya viene la cabeza. am uman lluqsimuchkana Deje de pujar. Amaa Qamaychu
Recomendacin post parto obst. luca:
Felicitamos por su hijo Kusikunikum wawaykimantaTiene que descansar SamanaykimSu hijito solo debe tomar leche materna Wawaykiqa uullaykitam upyananTraer la tarjeta cuando vengan al control Tarjitatam apamunayki Kuntrulman
hamuspaykichikSi hay algn problema tienen que avisar Imapas kaptinqa
willakamunaykichikmiPara no embarazarse pronto mejor usar algn mtodo
Mana chaylla wiksayakunaykipaqa cuidakunkim
Que les vaya bien Qamkunalla allinlla
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
49
Quechua
Palabras
Comer Mikuy Dormir PuuyVitaminas Ancha alimento Vientre MadriContracciones Qiwiy/nanay Lquido YakuFlujo Yuraq yaku Pujar QamayLeche Lichi Vacunas vacunasCabeza Uma Dolor NanayControles Qawachikuna Cartilla TarjitaCamilla Qawana misa Inflamacin PunkipakuyDescansar Samay
Manejo de emergencias obsttricas Palabras claves
Emergencias UrginciakunaComunidad CumunidadColaboracin YanapakuyHemorragias yawar apay/yawariy
-
50
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Presentacin en la comunidad Soy el (mdico, enfermera, obstetriz) uqam kani (ductor,infirmera,ubstitris)Seores autoridades buenos das Tayta auturidakuna rimaykullaykichik Vengo a explicar nuestro trabajo Llamkayniyku riqsichiqmi hamuranikuNecesitamos vuestra colaboracin Qamkunapa yanapaynikichiktam
munanikuEn casos de emergencias Sasachakuykuna kaptin
Los casos de emergencias son Hemorragias Yawarikuykuna/yawariyAbortos SulluyPartos con mucha sangre Yawar ukupi wachakuy/llumpay
yawarwan wachakuyPartos de jvenes Sipaskuna wachakuptinPartos de personas ms viejas Paya warmikuna wachakuptin
Solicitamos Atender con urgencia Utqaylla atindinaLlevar con urgencia al centro de salud Utqaylla cintru de saludman pusayApoyo para Promotores Prumuturkuna yanapay Ayuda de la comunidad Cuminidadpa yanapaynin/llaqtapa
yanapaynin
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
51
Quechua
ejemplos de dilogos
en la comunidad
Doc.: Buenos das seor presidenteDoc.: Rimaykamullayki tayta prisidinti
Presidente: Buenos das doctorPresidente: Rimaykamullayki ductur
Doc.: Tenemos que trabajar coordinadamenteDoc.: Parlarispanchikmi kuska llamkananchik
con el promotor/a
Doc.: Buenos das Juan que novedades en tu comunidad?Doc.: Rimaykamullayki Juan, imakunam karun kumunidadnikipi?
Juan: Buenos das doctor, todo esta tranquiloJuan: Rimaykullayki ductur lliwmi qawkalla kachkan
Doc.: Como est la seora Margarita?Doc.: Imaynam kachkan mama Margarita?
Juan: Esta bien ayer la visiteJuan: Allinmi kachakan, qayna punchawmi watukurani
Doc.: Y la seora Rosa?Doc.: Mama Rusaq?
Juan: Vendr maana para su control
-
52
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Juan: Paqarinmi hamunqa qawachikuq/cuntrulninman
Juan: Falta dos semanas para su partoJuan: Iskay simanallaam wachakunampaq
Doc.: Iremos el jueves a verlaDoc.: Juyvistam qawaq risun
con Pacientes
Dr. Javier: Buenos das seora, en que puedo ayudarlaDr. Javier: Rimaykullayki mama, imapim yanapaykiman
Paciente: Tengo dolor de cabezaPaciente: Umaymi manan
Paciente: Dolor de vientrePaciente: Wiksaymi nanan
Paciente: No puedo orinarPaciente: Manam ispakuyta atinichu
Paciente: Ya no veo mi sangrePaciente: Manaam yawarniyta rikunichu
Dr. Javier: Tranquila la vamos atenderDr. Javier: Ama llakikuychu, qawasaykikum
Dr. Javier: Necesito examinarlaDr. Javier: Qawanaymi/ iksaminanaymi kachkan
Dr. Javier: Suba a la camilla
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
53
Quechua
Dr. Javier: Kamillaman lluqaykuy
Dr. Javier: No se asuste.Dr. Javier: Ama manchakuychu
Paciente: Esta bien doctor.Paciente: Ari ductur/Allinmi ductur
Dr. Javier: Necesita algunos exmenesDr. Javier: Iksaminkunam qurquna
Paciente: Esta bin, gracias doctorPaciente: Allinmi doctor, yuspagrallasunki
Sr. Pedro: Buenos das doctoraSr. Pedro: Rimaykullayki ductura
Sr. Pedro: Mi esposa tuvo un abortoSr. Pedro: Warmiymi malpariwan
Dra. Patricia: Aydeme a acomodarla para el examenDra. Patricia: Yanapaykuway qawaykunaypaq
Dra. Patricia: Cuntos meses de gestacin tenas?Dra. Patricia: Hayka killayuqtaq karqanki?
Sra. Graciela: 1 mes y medioSra. Graciela: Killa partiyuqmi
Dra. Patricia: Tenemos que hacerle una limpiezaDra. Patricia: Limpizatam ruwananchik
Dra. Patricia: Hay cogulos en el tero
-
54
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Dra. Patricia: Madrinpim yawar kurpa kachkan
Dra. Patricia: La vamos a llevar a la otra salaDra. Patricia: Huklawmanmi apasaqku
Sra. Graciela: Tengo miedo doctoraSra. Graciela: Manchakunim ductura
Dra. Patricia: Si no limpiamos la sangre es mas graves para ustedDra. Patricia: Mana yawarta limpiaptinchikqa, aswanmi qampaq kanqa
Sra Graciela: Est bien doctoraSra. Graciela: Allinmi ductura
Dra. Patricia: Yo estar a su lado.Dra. Patricia: uqam waqtaykipi kasaq
Dra. Patricia: El doctor me ayudaraDra. Patricia: Ducturmi yanapawanqa
Dra. Patricia: Su esposo nos esperaraDra. Patricia: Qusaykiqa suyawasunchikmi
Sra. Victoria: Tengo un poco de sangradoSra. Victoria: Yawarmi tumpata qamuwachkan
Sra. Victoria: Me duele la cintura desde ayerSra. Victoria: Qayna punchaumantam wiqawniy nanachkan
Dra.: Cuntos hijos tiene?Dra.: Haykataq Wawayki?
Sra. Victoria: Ocho hijos.
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
55
Quechua
Sra. Victoria: Pusaqmi wawaykuna
Dra.: Vamos a ver porqu esta pasando estoDra.: Qawasunchik, imaynampim kayna kachkan
Sra. Victoria: Hay mucho trabajo en la chacraSra. Victoria: Achka llamkaymi chacrapi
Dra.: Ha estado comiendo bien?Dra.: Allintachu mikuchkaranki?
Sra. Victoria: No mucho doctoraSra. Victoria: Manam, pisillatam ductura
Juana: Buenos das seora obstetrizJuana: Rimaykullayki siura ubstitriz
Obst. Mara: Buenos das Qu le pasa?,Obst. Mara: Rimaykullayki uqapas, Imataq kachkan?
Juana: Estoy un poco malJuana: Manam allinchu kachkani
Obst. Mara: Donde vive usted?Obst. Mara: Maypitaq yachanki?
Juana: En la comunidad de RondocanJuana: Runducan cumunidadpim
Obst. Mara: Viene de su comunidad?Obst. Mara: Comunidanikimantachu qamuchkanki?
Juana: Si
-
56
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Juana: Ari
Obst. Maria: Esta embarazada?Obst. Mara: Wiksayuqchu kachkanki?
Juana: Tengo dos meses y un poco masJuana: Iskay killa masniyuqmi kachkani
Obst. Mara: Para examinarla acustese aquObst. Mara: Kaypi siriykuy qawanaypaq
Juana: Me he estado curando con hierbasJuana: Hurakunawanmi hampikuchkarani
Obst. Mara: Vamos ver.Obst. Mara: Hawasunchik
Juana: Que tengo seoritaJuana: Imataq kachkan siurita
Obst. Mara: Parece que hay infeccinObst. Mara: Inficcionwanchusmi kachkanki
Obst. Mara: Tenemos que hacer exmenesObst. Mara: Iksaminkunam ruwananchik
Obst. Mara: De orina y sangre para saber porque es la infeccin Obst. Mara: Ispaynikita, yawarnikita qawananchik
Obst. Maria: Que bueno que ha venido estar bienObst. Mara: Allin qamuranki, allinyarinkim
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
57
Quechua
Palabras
Emergencia UrginciaCuidado Qaway, watukuy Urgencia ChayllaSangrado YawarikuyDolor NanayReposo SamayExmenes IksaminkunaInfeccin QiyayayTrabajo coordinado Parlarispa llamkay
En la atencin de hemorragias Aborto incompleto Partin sulluAborto completo Lliw sullu/llapan sulluAborto inevitable SullunqapunimAborto sptico Mapachasqa sulluDolor de vientre Madri nanay Ciruga UpiracionFiebre Rupapakuy Mal olor Wiru asnay
-
58
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Por que razones se presentan las emergencias Edad materna Mamapa watan Muchos embarazos Achka kuti wiksayakuqpiEmbarazo no deseado Mana munaspa wiksayakuyEnfermedades crnicas Sasa qampiy unquykunaViolencia familiar Ayllu ukupi rianakuy, maqanakuy,
kaminakuyDesnutricin TulluyayPor txicos en el ambiente Wayrapi miyukunamantaPor herencia Tayta mamamanta hamuq
Signos de peligro Dolor Nanaytero MadriLatidos cardiacos Sunqu pukpukyayFeto SulluSangrado Rojo vivo Kawsaq yawar sirkaySangrado Rojo oscuro Yana yawar sirkayPlacenta previa aupariq parisRotura uterina Madri llikisqaDesprendimiento de la placenta Parisnin lluqsirunSangrado vaginal Partupi yawariynin
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
59
Quechua
Hemorragia severa Ancha yawarikuy Cesrea Wiksa kuchuy, wawa qurqunanpaqDilatacin KicharikuyTaquicardia materna Mamapa sunqun llumpayta patpatyan.Aumento de tamao del tero Madri wiayninEl tero no se contrae Madri mana kutinchuRetencin de placenta Paris mana lluqsinchuRetencin de restos placentarios Parispa partin mana lluqsinchuRestos de membranas Pars llikan mana lluqsinchu Placenta incompleta Parispa partillan Lesin de canal del parto Warmikayninpi kiri Sangrado contino con tero contrado
Yawar mana sayanchu madri kutisqapi
Inversin uterina Madri ticrakurunGestante WiksayuqPurpera Chayraq wachakuqHipotensin arterial Sunqu pisillata llamkanPalidez marcada QillullaaHemorragias post parto Wachakusqa qawanta yawar mana
takyanchu
-
60
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Infecciones de trasmisin sexual algunas preguntas durante la atencin para descartar itS, vih/Sida
Estuvo mal de su parte o tuvo algunas molestias?
Unqurankichu warmi/qari kayniki utaq imapas karachu?
Le pica, arde, duele al orinar? Siqsisunkichu, icha rauranchu, nananchu ispakuptik?
Durante las relaciones sexuales? Qarikiwan/warmikiwan tupaptikiq?Tiene usted alguna herida o grano o verruga en su parte intima
Kachkanchu mapa, chupu utaq ticti qarikaynikipi/warmikaynikipi?
Que tratamiento recibi usted? Ima hampikunatataq chaskiranki?
conversacin con la/el usuaria en el examen fsico
obst. Seor/sra
Es necesario hacerle un examen Iksaminmi ruwana kanqaPor favor qutese su ropa interior Ama qina kaspa, uku pachaykita qurqukuruyPor favor suba a la camilla Ama qina kaspa, camillaman lluqayEl examen no duele Manam iksaminqa nananchuTodo va estar bien Lliwmi allin kanqaEl examen ayuda saber que tienes
Iksaminqa yanapawasunmi ima unquywan kasqayki/yachana paq
Respire profundo Ukukama samayYa hemos terminado am tukurunchika
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
61
Quechua
dilogo
Obst.: Buenos das.Obst.: Rimaykamullayki
Obst.: Que molestias tieneObst.: Imaykikunam nanan?
Usuaria/o: Buenos das doctora,Usuaria/o: Rimaykullayki ductura
Usuaria/o: Tengo molestias en mis partesUsuaria/o: warmikayniymi mana allinchu
Usuaria/o: Me duele y escueceUsuaria/o: Nanawan, siqsiwanmi
Obst.: Es necesario hacerle un examenObst.: Iksaminmi ruwana kanqa
Obst.: Squese su ropa interiorObst.: Uku pachaykita qurqukuy
Obst.: chese en la camillaObst.: Kamillapi siriykuy
Obst.: Este examen no dueleObst.: Kay iksaminqa manam nananchu
Obst.: Desde cuando su flujo tiene mal olor?Obst.: Qaykapmantataq warmikaynikipi yaku asnachkan?
Obst.: Desde cuando tiene manchitas de sangre?Obst.: Qaykapmantataq yawarnintin kachkan?
-
62
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Obst.: Necesita exmenes de orinaObst.: Ispaynikim iksaminana kachkan
Resultados obst.
Usted tiene una infeccin Inficcioniyuqmi kachankiEl tratamiento es tambin para tu pareja
Qampikunataqa qusaykipas chaskinanmi
No tener relaciones sexuales hasta estar sano
Amam qusaykiwan tupankichu allin kanaykikama
Debe venir tu pareja para poder conversar y explicarle
Kuskaykim qamunaykichik parlanapaq
Tienes que tomar las pastillas Pastillakuanatam millpunaykiLas infecciones detectadas a tiempo se curan
Timpunpi inficcion yachasqaqa allinyanmi/sanuyanmi/hampikunmi
Explicacin de riesgos La infeccin puede afectar a tu matriz Infeccionqa madrikitam chayarunmanTu hijo puede nacer con algn mal Wawaykim unquyniyuq lluqsirunmanSi no se cura nos puede llevar a la muerte
Mana qampikuspaqa wauruwaqmi
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
63
Quechua
Frases para la explicacin
Usted tiene una infeccin ITS Qamqa Inficcionniyuqmi kachkanki, qariwan tupasqaykimanta
Usted y su pareja tiene que seguir el tratamiento
Qusaykipiwanmi hampichikunaykichik
Solo dos veces tiene que tomar las pastillas
Iskay kutillatam payqa pastillakunata millpuna
Si no toma seguir igual Mana millpuspaqa manam allinyanqachuRelaciones sexuales con condn Qusaykiwan tupaspaqa kunduntam
churakunanEl condn es el nico mtodo que cuida de una ITS y embarazos no deseados
Condunllam qarkakun wiksayakuymanta chaynataq infiksionmanta
tambin
Puede tener infeccin las nias y mujeres que no tiene relaciones sexuales
Mana qusayuq warmipas, warmi wawapas infiksionniyuqmi kanman
Se contagian a travs de las ropas interiores
Uku pachamantapas ratakunmi.
Cuando no limpiamos bien nuestro ano despus de defecar
Akakuruspa mana allinta pichakuptinchikpas
Se contamina nuestra vagina con la caca Warmikayninchik akawan infictakun
-
64
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
VIH SIDA Frases para la explicacin
Es un virus Huk urumAtaca solo a los humanos Runallatam hapinEsta mas en la sangre Yawarpin aswanta kan En el Lquidos vaginal Warmikay yakupimEn el semen Qaripa yumanpi/lichimpiEn la leche materna Mamapa lichimpiPuede transmitirse durante el embarazo Wiksayuq uram wawaman
ratarunmanEn el parto wachakuypipasEn la lactancia uuchkaspapasSe protege usando condn durante las relaciones sexual sea (anal, vaginal, oral)
Qarkakuna kundunta churakuspa, sapa qariwan tupaspa
contagio
Relaciones sexuales sin proteccin del Qariwan tupaspa mana cundunta churakuspa
Recibiendo sangre de personas infectadas con VIH
Unquq infictado runapa yawarninta churachikuspa
A travs de la madre al hijo (si la madre esta con el virus de sida)
Mamanmanta Wawaman (sichus mama chay unquyniyuq kaptin)
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
65
Quechua
recomendaciones
Hacernos un examen Iksaminta ruwachikunanchik Usar condn kundunta churakunaEn los centros de salud es gratis centro de saludkunapiqa mana
qullqillapaqmi. Tratamiento retroviral (que hace que el virus no ataque mas tu cuerpo)
Kamni huk qampi chay unquyllapaq (chayllapi sayarunampaq)
Los jvenes y las mujeres estn en mayor peligro
Sipas warmikuna, musu qarikunam aswan unqunmanku
El VHI Sida no respeta a nadie (ricos, pobres, quechuas amaznicos)
Kay unquyqa manam riqsinchu pitapas (pubritapas, qullqisapatapas, chacra runatapas, yunka runatapas)
puede dar a cualquier persona Pitapas qapinmanmiPersonas que tiene el VIH, puede tener relaciones sexuales con condn
kay unquywan kaq runakunaqa tupanmanmi warmiwanpas, qariwanpas kundunta churakuspaqa
VIH no es igual al sida Kay unquy uruqa manam SIDA unquy qinachu
Con VIH puede vivir muchos aos si se cuida y toma el retro viral
Kay unquywanqa unay watatam kausakunman sichus qampikuspaqa
-
66
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Palabras claves
Infecciones infiksionkuna Relaciones sexuales Warmiwan/qariwan tupay Sin proteccin Mana qarkakuspaContagiarnos Ratachikuy/hapiyusar condn Kundun churakuyulcera vaginal warmikaypi puslluproteccin Qarkakuytrasmitir Rataybacterias Huk urupeligro Manchapa Tratamiento QampiyRetroviral Qasillasiq hampiExmenes Qaway/IksaminayRecibiendo sangre Yawarta chaskiy
recomendaciones
obst:
Usar condn kundun churakuyHacerse el diagnstico Qawachikuy Examen de sangre Yawar qawachiyExamen vaginal Warmikay qawachiyCumplir con el tratamiento Qampichikuy kabalta
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
67
Quechua
Planificacin familiar Preguntas durante el servicio de Planificacin familiar
obst.:
Seora por favor responda. Seora ama qina kaspa, kutipawayA que edad tuvo su primera relacin sexual?
Hayka wataykipim qallariranki qariwan tupayta?
Cuantos aos tiene? Qayka watayuqmi kanki?Dnde naci? Maypim paqariranki?Cuntas parejas sexuales tuvo o tiene? Hayka qariwanmi tupachkanki utaq
tuparanki?Actualmente tiene pareja? Kunanqa qariyki kachkanchu?Sufre o sufri violencia sexual alguna vez?
Mana munaqta pipas sakwasurankichu/abusasurankichu?
Tiene relaciones sexuales forzadas? Mana munachkaptiki qariwan tupanakuy kanchu?
Cuantos hijos tiene? Qayka wawayuqtaq kanki?Se cuidaba con algn mtodo? Ima mituduwantaq mana
wiksayakunaykipaq qarkakunki?Tuvo abortos provocados? Kikikimanta sullururankichu?Tiene algn dolor en la vagina? Imayniraq nanaypas kanchu
warmikaynikipi?Desde cundo? Qaykapmanta pacha?
-
68
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Palabras claves
Relacione sexuales Qariwan/warmiwan tupanaMtodos de planificacin Mana wiksayakunapaq hampiConfianza Sunqu churayDecisin Sinchi ruway munayCuidarse Kuidakuy Eleccin de mtodo Mitudu akllay Los mtodos no son iguales Mitudukunaqa manam chaynallachu/
igualllachuDolor de cabeza Uma nanayNo hacen dao Manam imanakunchuCada mujer necesita control Sapa warmim qawachikunanProteccin Qarkakuq
Metodos de abstinencia peridica Preguntas durante la consulta
obst.
Cunto tiempo dura su menstruacin? Hayka punchawtaq unqunki yawarnikiwan/killaykiwan
Usted sabe cuando ovula? Qam yachankichu qaykap muquyki lluqsisqanta?
Su pareja es comprensivo? Qariki allin runachu?Su pareja toma? Qariyki upyanchu?
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
69
Quechua
Frases que pueden ayudar en la consejera
Usar si tu ciclo es regular. Millpunki sichu yawarniki chay punchawllapi killan killan qamuptin
Observar diario su parte intima/genitales
Sapa punchawmi Warmikaynikita qawanayki
Conocer cuando ovula Yachanayki qaykaptaq muhuyki lluqsimusqanta
Da frtil cuando el moco vaginal es como la clara del huevo (elstico)
Wiksayakunapaq punchakunaqa, warmikaynikitam lluqsimunqa runtupa yuraqnin qina chutarikuqi
Registrar la duracin de los ciclos Sapa killam qillqana yawarniki chayamusqan punchawta
No es bueno si tu ciclo es irregular Manam allinchu sichus yawarninki mana chayna punchaullapi sapa killa chayamuptinqa
Es importante la participacin del esposo
Ancha allinmi qusayki yanapasuptikiqa
-
70
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Condn Frases a usar durante la consejera
Es una funda delgada de jebe Llaspa jibimanta wayqamUsa el varn, en cada relacin coital Qarim churakun sapa warmiwan
tupaspanAyuda a prevenir un embarazo Qarkakunmi wiksayakuymantaEvita las ITS y el VIH-SIDA. Qarkakun infiksionmanta, sidamantapasCada mes se le entregara 30 condones
Sapa killam kimsa chunka kundunta qunku
como funciona
No entra el espermatozoide a la vagina
Manam qaripa muqun yaykunchu warmikayninman
El semen queda dentro de la bolsita Bulsapim qaripa lichin qiparun Se usa una sola vez Chulla kutillatam sapa cundunta
churakuna
como se usa el condn
Cuando el pen esta duro o erecto Lani/pisqu/qarikay duru kaptinAntes que entre a la vagina Manaraq warmipa warmikayninman
lani yaykuchkaptin
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
71
Quechua
Dejar un espacio en la punta, para que se deposite el semen eyaculado
Puntachanta dijana qaripa lichin chaypi qipanampaq
Retirar del pene cuando est erecto Tupayta tukuruspa, lanita urquna, manaraq wauchkaptin
Un condn en cada relacin Musuq cunduntam churakuna sapa tupanapaq
tener cuidado
Puede romperse LlikikurunmanmiEl condn puede estar daado Kundunqa mana allinpas kanmanmiFecha de vencimiento Qawana timpunpichu kasqantaCada condn se usa una sola vez Sapa kunduntam chulla kutillata
churakuna/winakuna
las ventajas del uso del condn
Es fcil de conseguir Maypipas tarinallamEn los establecimientos de salud es gratis
Cintro de saludpiqa mana qullqillapaqmi
Es seguro si se usa correctamente Allintam qarkakun sichu allinta churakuptinqa/winakuptinqa
-
72
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Anticonceptivos Orales Combinados (AOC) Palabras claves a usar
Pldora Millpuna pilduraPastilla Millpuna pastillaPequea UchuyllaHormonas UrmunaUno diario Chullallata punchawpiMaana PaqarinTarde TardinBoca SimiMenstruacin Killa/yawar unquyEmbarazo Wiksayuqvulo Warmi MuhuSu ltima menstruacin Ultimu killan qamusqanAnlisis de orina Ispay qawayChequeo Qawaytero/tu utero Madri/madriykiCorazn/tu corazn Sunqu/sunquykiVarices. Surkuchakurusqa sirka.
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
73
Quechua
Preguntas importantes
obst.
Tiene varices? Kanchu surkuchasqa sirkayki?Tiene problemas de corazn? Sunquykiwan sasachakuy kanchu?Problemas de hgado Kichpannikiwan sasachakuy kanchu?En su familia tuvo cncer al tero mamas?
Aylluykipi familiaykipi pillapas madri kansirwan karachu?
Si tienes algn antecedente
obst. / Seora
No puede usar porque es mayor de Manaam takyasqa warmipaqa allinchuEste mtodo no es indicado para usted
Kay qampiqa manam qampaqchu
Tiene que venir con su esposo para que reciban la informacin
Qusaykiwanmi qamunayki yachanaykichikpaq
Frases a usar durante la consulta
Pastilla que contiene hormonas Pastillaqa urmunayuqmiTomar todos los das Sapa punchawmi millpunaykiEmpezar a tomar despus de tu regla
Yawarnikiwan/killaykiwan tukuruspaam qallarinki millpuyta
-
74
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Venir al prximo mes para su control Qawan killatam qamunki/kutimunku qawanapaq cuntrulnikiman
Al principio puede tener un poco de dolor de cabeza
Qallariyllapiqa tumpatam umayki nananman
Nauseas Millakuy kanmanMareos Sunqu muyuy. Si continan estas molestias debes volver
Sichu qinalla kanki kutimunaykim
cmo funcionan
Las pldoras impiden el embarazo
Pildorakunaqa wiksayakuymantam qarkakun/manam wiksayachikunchu
La mujer sigue menstruando pero los vulos no maduran
Warmiqa qinam killanwan/yawarninwan unqukun, muhunkunaqa manam puqunchu
no deben tomar la pldora
Las personas que tienen: Sichus runapi kan:Problemas circulatorios Yawar mana allinta puriptinCncer en los senos o en el tero Knsir uupi utaq madripiProblemas cardiacos Sunqu sasachakuypiDerrame cerebral utqun ususqapi.Hepatitis Tirisya.Cualquier enfermedad del hgado kichpan unquykunapipasFumadoras cigarru pitaqkunapi
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
75
Quechua
Mayores de 35 aos Kimsa chunka pichqayuq wata qawayuqkunapi
Presin alta Prision altapipasDiabetes Yawarpi sinchi miskiyuqpipasVarices Surkuchakusqa sirkayuqpi
rganos sexuales y reproductivos femeninos y masculinos
Externos del mujer Externos de la varnMonte de venus Chanka barba Pene Lani/ulluLabios mayores Hatun wirpa Testculos/huevos Quluta/RuntuLabios menores Taksa wirpaClitoris KakalaOrificio urinario Ispana uchkuHimen Rakapa/
warmikaypa Llikan
Orificio vaginal Raka/warmikaypa uchkun
-
76
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
rganos internos de la mujer rganos internos del hombreOvario (semillas femeninas)
Muhu taqi Conductos deferentes (canales que conduce a los espermatozoides
Runtu watu
Trompas de falopio
Warmi muhu purinan
Liquido seminal Lichi
tero Madri/ matriz Prstata PrustataUretra Ispay sirkaEspermatozoide (semilla del varn)
Qari muhu/yuma
Dispositivos Intrauterinos (DIU) explicaciones durante la consulta
Es un dispositivo pequeo de plstico Platicumanta ruwasqamTiene la forma de T Timanmi rikchakunSe coloca dentro del tero de la mujer Warmipa madrin ukumanmi churanaEvita que los espermatozoides no se muevan rpidamente
Qaripa muquntam sunsuyachin
Evita que se pueda implantar el huevo Qarkanmi madrinpi sapichakunanmanta,
El moco cervical se vuelva ms espeso Warmikaynimpi utitam pipuyachin.
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
77
Quechua
Los hilos del DIU sirve para saber que esta en su sitio
Chay qaytuchanqa chaypi kasqantam Yachachiwanchik.
Revisar los hilos despus de cada menstruacin
Qaytutam qawana sapa killan chakiruptin
No debe haber dolor durante las relaciones sexuales
Manam nanay kananchu qusaykiwan kaptiki
Se puede tener relaciones sexuales todos los das
Sapa punchaupas qusaykiwan kakuwaqmi
desventajas del diu
Puede salirse sin darnos cuenta Lluqsiramunmanmi mana riparachkaptinchik
Aaumentar la menstruacin y dolor Yapakurunmanmi yawar killayki, nanaypas kanmanmi
Control al primer mes, a los 3 meses a los 6 meses y luego cada ao
Qawachikunam killanpi, kimsa killamanta, suqta killamanta chaymanta sapa wata
Usarlo por un tiempo mximo de 5 aos
Pichqa watakamallam churakuna
Si hay dolor en las relaciones es bueno un control
Sichus ima nanaypas kanman qusaykiwan kaptiki, allinmi qawachikuy
-
78
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Quienes NO pueden usar el DIU Pikunataq mana DIUta churakunmanchu
cuando
Cuando hay inflamacin plvica Sichus wiksa inflamacin kaptinCncer en el cuello uterino Madripa kunkanpi kansir kaptinMenstrua bastante y hay mucho dolor
Sichus killan llumpayata qamun chaynataq llumpay nanay kaptin
Problemas en el tero Trompas de Falopio. sichus madrinpi utaq madri watunpi sasachakuy kaptin
Cuando se tiene anemia Sichus animiawan kaptinO cuando no ha tenido ningn embarazo
Utaq manapuni wiksayakuqpaq
Frases
Dispositivo Intra Uterino Madre ukuman churanaMenstruacin Killa/killanExaminar QawaySquese el calzn Calsunnikita chutukuy/qurqukuyVaya orinar IspakaramuyNo le va a doler Manan nananqachuSuba a la mesa Misaman lluqayAbra las piernas Chankaykita kichariy
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
79
Quechua
Esto es un especulo Kayqa ispikulumLe colocare este aparatito Kaychatam churasaykiEstos son los hilos del DIU kaymi DIUpa qaytunAl control venir con su esposo Qawachikuqa/cuntrulmanqa
qusaykiwanmi qamunkiSangrara un poco ms de lo normal Killaykiwanmi yawarinki tumpa
chikachantaraqExamen plvico Lliw wiksa qawachikuna
Bloqueo Tubrio Bilateral (LTB) Se conoce popularmente como ligadura de trompas
Frases claves
Ligadura de trompas Warmi muhu purinanta watay kuchuyExamen plvico Lliw wiksa qawachikuna. Mtodo definitivo Wiaypaq kaq
algunas preguntas en la consulta
Seora
Cuantos hijos tiene? Hayka wawayuqtaq kanki?Ha tenido problemas del corazn Sunquykiwan sasachakuy karqachu?
-
80
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Alguna vez ha tenido problemas en el tero?
Haykapipas madrikiwan sasachakuy karqachu?
Cada cuanto tiempo menstrua? Hayka punchaumantataq killayki qamun?
Cmo se entero de este mtodo? Imaynatataq kay mitudumanta yacharuranki?
Porqu esta eligiendo este mtodo? Imaynampitaq kay mituduta akllachkanki?
Lo ha pensado bien? Allintachu tantiarunki?No se va arrepentir despus? Manachu qipata pisakunki?Hay alguien que la esta obligando? Pipas maapayasuchkankichu?
Frases durante la consulta
Es necesario un examen previo Puntatam ixaminanaraq qawanaraqEs una pequea operacin Uchuy upirasiunmiEs realizado por personal especializado Allin yachaqmi ruwanSirve para cerrar o cortar las trompas de Falopio
Chayqa madri watun kuchunanpaqmi/ wichqananpaqmi
Es un mtodo definitivo Wiaypaq kaqmiDebe firmar un consentimiento Qillqanaykim munasqaykita, papilpiVenir a sus controles Qamunayki qawachikuq
cuntrulkunamanA los 7 das Qanchis punchawmantaA los 30 das Kimsa chunka punchaymanta
killamanta
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
81
Quechua
Si hay problemas como
Molestias urinarias Ispakusqa sasachakuy kaptinMucho dolor plvico o abdominal Llumpay madri, wiksa nanay kaptinSangrado Yawarikuy kaptinFiebre en la herida Kiri rupariptinVenir con urgencia Chaylla qamuna
Quienes no pueden hacerse esta operacin
Personas con mucho peso. Llumpay wirasapa llasaq runakunaCon problemas del corazn. Sunqunwan sasachakuqkunaProblemas de Patologas plvica (adherencias)
Madri unquykunawan kaqkuna
Cuando todava no han tenido hijos Manaraq wawakuqkuna
Que pasa en nuestro cuerpo cuando nos hacemos esta operacin
Se sigue menstruando igual Qinallam killanwan unqukun killan qamunEl deseo sexual es el mismo Qariwan kay munaypas chaynallam, manam
chinkanchu Es seguro Sigurum
-
82
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Vasectoma Esta operacin se hacen los varones
explicacin
Es un mtodo definitivo Wiaypaq kaq mitudumSe corta los tubitos para que no salgan los espermatozoides
Runtu watuntam kuchurunku mana muhun lluqsinampaq
Evita el embarazo Wiksayakuymantam/wiksayachiymantam qarkakun
Las relaciones sexuales son iguales
Warmiwan kayqa chaynallam, manam chinkanchu
La operacin no demora Upiraciunqa manam unaychu Se ira caminando despus de la operacin
Upiraciun tukuruptinqa purispam ripukunqa
Usted tiene que solicitarlo Qanmi maakunaykiFirmar su consentimiento Papilpim qillqana munasqaykita
algunas preguntas
Seor Juan entendi lo que le explique?
Tayta Juan, umaykiman yaukurunchu willasqay?
Esta seguro de hacerse esta operacin?
Allinta tantiaruspaykichu upirasiunta ruwachikunki?
Esta de acuerdo su esposa? Warmikipas munanchu?
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
83
Quechua
Frases durante la consulta
Llenare su historia clnica. Istoriaykita ruwarusaqEs necesario un control antes de la operacin
Manaraq upirasiun kachkaptinmi allinta qawana
Debe ser revisado por un especialista
Allin yachaqmi qawasunayki
Si hay anemia debe curarse antes Sichus animiawan kaptikiqa qampikunaykiraqmi
Si tiene una Infeccin en el pene debe curarse
Sichus lanikipi inficciun kanman, qampikunaykim
Debe pensarlo mejor Allintam tantianaykiSi tiene un hijo debe pensarlo Sichus chullalla wawayki kaptin, allin
tantianaykimO piensa volver a casarse Utaq kasarakuytaraq munaspaykipas
Frases despus de la operacin
Descansar en el hospital 12 horas
Huspitalpi samanayki chunka iskayniyuq urata
No realizar trabajos pesados Ama llasaqkuna llamkayta ruwanaykichu A los dos das usted puede trabajar
Iskay punchawmantaqa llamkakuwaqam
No tener relaciones sexuales durante 7 das
Ama warmikiwan qanchis punchawta tupankichu
-
84
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Por 30 das usar condn Kundunta, kimsa chunka punchaw churakunki warmiwan tupaspaqa
Usar trusa ajustada por siete das.
Tiqu truzata winakunki/churakunki qanchis punchawta
Su control despus de 7 das Qanchis punchaumanta qawana cuntrulakunayki
Volver despus de 30 das Chaymanta Kimsa chunka punchawmanta kutimunki
Venir cada ao para una consulta
Chaymanta, sapa wata qawachikuq qamunki
Anticoncepcin Oral de Emergencia (AOE) Llamada tambin la pldora del da siguiente
Frases usar durante la consulta
Es un mtodo de emergencia Llumpay llakipi tarikuptinchik mitudumImpide la ovulacin Manam muhuta puhuchinchu/lluqsichinchuNo es abortivo Manan sulluchikunchuNo deja que haya embarazo Wiksayakuymantam qarkan No usar esta pastilla cada rato Manam kay pastillaqa ratu ratu
millpunachuNo se toma diario Manam sapa punchawchu millpunaNo protege de las Infecciones de Transmisin Sexual y del Sida
Manam warmikayninchikpi unquykunamantaqa, sidamantaqa qarkakunchu
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
85
Quechua
Usar en situaciones de emergencia. Llumpay llakipi kaptillanchikmi
Urginsiallapim millpuna
Tomar dentro de las 72 horas despus de la relacin sexual sin proteccin
Millpunaqa, qanchis chunka iskayniyuq uku uraspim, qariwan mana kuidakuspa tuparuspam
Tomar la primera dosis, y la segunda despus de 12 horas
Huknin pastillata millpuruspam quknintaqa chunka iskayniyuq urasmanta millpuna
No tener relaciones sexuales hasta su prxima regla
Ama qariwan tupanachu killayki qamunankama
Quines pueden usar?
Mujeres que han sido violadas Viulasqa warmikunaY saben que pueden quedar embarazadas
Chaynataq yachanmanku wiksayakurunankuta
Si ha fallado el mtodo que estaba usando
Sichus mitudun fallaruptin
en caso de violacin explicar
Ya puso la denuncia? achu dinunsiata churarunkia?Necesario hacer un examen Ixamintam ruwanaNo se preocupe todo estar bien Ama llakikuychu lliwmi allin kanqaTomar las pastillas como le indique Pastillata millpunki nisqayman qina
-
86
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
vocabulario
Antes de las 72 horas Manaraq qanchis chunka iskayniyuq ura kaptin
Despus de 12 hora Chunka iskayniyuq urasmanta4 tabletas Tawa pastillakunata2 tabletas Iskay pastillakunataNauseas SunqumuyuyVmitos WischupakuyMareos Uma muyuyFatiga PisipayDolor en las mamas uu nanayDonde puede conseguir Maypin tariwaqEn cualquier farmacia o centro de salud
Mayqin qampiwasipipas utaq cintro de saludpi
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
87
Quechua
4CaptUlO IVNmeros
0 Cero Chusaq1 Uno Huk2 Dos Iskay3 Tres Kimsa4 Cuatro Tawa5 Cinco Pichqa6 Seis Suqta7 Siete Qanchis8 Ocho Pusaq9 Nueve Isqun10 Diez Chunka
-
88
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Otros nmeros 11 Once Chunka hukniyuq12 Doce Chunka Iskayniyuq13 Trece Chunka Kimsayuq14 Catorce Chunka Tawayuq15 Quince Chunka pichqayuq16 Diecisis Chunka Suqtayuq17 Diecisiete Chunka Qanchisniyuq18 Dieciocho Chunka pusaqniyuq19 Diecinueve Chunka isquniyuq20 Veinte Iskay Chunka30 Treinta Kimsa chunka40 Cuarenta Tawa chunka50 Cincuenta Pichqa chunka60 Sesenta Suqta chunka70 Setenta Qanchis chunka80 Ochenta Pusaq chunka90 Noventa Isqun chunka
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
89
Quechua
ejercicios
Qu tiempo est enfermo/a? Hayka unayataq unquchkanki?Estoy enfermo/a tres das Kimsa puchawmi unquchkaniCuntos dedos tiene en la mano izquierda?
Hayka didum kan lluqi makikipi?
Cuntos das hay en una semana? Hayka punchawtaq kan huk simanapi?
Algunos elementos de un consultorio La puerta PunkuLa ventana Qawana Tuqu/wintanaLa almohada SanwaLa sabana Kulchun qatanaLa piyama Puuna pachaEl monitor Karu kamachikuqLa cama Kama/puuna/kawituLa cobija Puuna
-
90
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Signos vitales Presin arterial Pulso Temperatura120/80Pachak iskaychunkayuq, pusaq chunka ukuyuq
76 xQanchis chunka suqtayuq minutupi
36CKimsa chunka suqtayuq
Estatura Peso Edad162 cmPachak suqta chunka iskayniyuq
200 librasIskay pachak libras
68 aosSuqtachunka pusaqniyuq watayuq
ejemplos
La seora Rosa Lema, tiene 120
80 mmgh de presin. Mama Rosa Limaqa pachak iskay chunkayuq, pusaqchunka ukuyuq prisionwanmi kachkan
La seora Mara Manuela tiene 76 pulsaciones por minuto.
Mama Marya Manuylaqa qanchischunka suqtayuq pulsuyuqmi kachkan
La temperatura del Sr. Marco Limaico es de 36C
Tayta Marcu Limaycuqa kimsachunka suqtayuq timpiraturayuqmi kachkan
Pesa 76 kilos. Qanchis chunka suqtayuq kilustam llasanMide 1,65. Huk mitru suqta chunka pichqayuqmi sayayninTiene 45 aos Tawa chunka pichqayuq watayuqmi
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
91
Quechua
Fechas de nacimiento Don Samuel naci el 3 de mayo del ao 1989.
Tayta samuilqa paqarirqa kimsa punchaw mayu killapi, waranqa isqun pachak pusaqchunka isqunniyuq watapim
LA SEORA Juna dio a luz el 20 de diciembre del ao 2009.
Mama Juanaqa wachakura iskay chunka dicimbri punchawpi, iskay waranqa isqunniyuq watapim
Meses del ao Enero Qhaqmiy KillaFebrero Hatun PuquyMarzo Pacha PuquyAbril Inka Raymi KillaMayo Hatun Aymurau KillaJunio Samay KillaJulio Chakra QunakuyAgosto Chakra Yapuy KillaSeptiembre Quya Raymi KillaOctubre Uma raymi killaNoviembre Ayamarqay killaDiciembre Qhapaq intiraymi killa
-
92
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Tiempo Segundo Iskay iqinMinuto MinutuHora Ura
ejercicios
Qu mes es hoy? Ima killataq kunan?Hoy es Enero Kunaqa Qhaqmiy killamQu hora es? Ima urataq kachakan?Las 12:00 pm Chawpi punchawLas 11:55 de la noche Kuska tutan
Familia El padre TaytaLa madre MamaEl esposo QusaLa esposa WarmiEl hijo Qari WawaLa hija Warmi wawaEl abuelo Awilu/TaytaLa abuela Hatun mama/ mamaku awilaEl padrino PadrinuLa madrina Madrina
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
93
Quechua
La hermana de hermana aaEl hermano de hermano WawqiEl hermano de hermana TuriLa hermana de hermano PaniLa nuera LlumchuyMadrastra MadrastraPadrastro PadrastrunEl viudo ViuduEl nieto WillkaLa viuda ViudaEl soltern. Mana yanayuqCuado por la mujer. Llumchuy masiLa sobrina. SubrinaEl amante KuyayCuada por la mujer Llumchuy masiEl sobrino Mulla
ejercicios
Quin es el ella? Pitaq pay?Es mi hijo/a Wawaymi/churiymiCmo se llama? Imataq sutin?Ella se llama Susana y tiene 16 aos Paypa sutinqa Susanam, chunka
suqtayuq watayuqmiQuin es el padre? Pitaq taytan?El padre es Juan Juanmi taytan
-
94
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Frases tiles
Abra la boca Simikita kichayLe vamos a tomar la temperatura Rupaytupunawan rupaynikita qawasunPor favor no muerda el termmetro
Ama qina kaspa, ama rupaytupunata kachunkichu
Levante la lengua Qalluykita uqariyCierre la boca Simikita wichqaySostenga al nio/a a la nia Wawata qapiySquese la ropa Pachaykita chutukuyVenga para pesarle Qamuy, qayka llasaqsaykitapas yachasun
Los verbos Caminar PuriyEnsear YachachiyAprender YachayLlamar QayayNecesitar MunayPreguntar TapuyDormir PuuyEscribir QillqayCurar QampiyTrabajar LlamkayJugar PukllayVender Rantikuy
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
95
Quechua
Mirar QawayGatear LatayAmamantar uuyMasajear QaquyLlorar WaqayRer AsiyHerir KiriyAbrir KichayCerrar WichqayAvisar WillayDar QuySentar TiyayLevantar SayariyPasar QuyAcostar Puuy/siriyComprar Rantiy
dilogo / parlay
Doc.: Buenos das. Soy el doctor GuzmnDoc.: Rimaykullayki, ductur Gusmanmi kani
Doc.: Cuntos aos tiene el nio?Doc.: Qayka watayuqmi warmarki?
Sra. Vega: Tiene cincoSra. Vega: Pichqa watayuqmi
-
96
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Doc: Es Usted, la madre del nio? Doc.: Qamchu warmapa maman kanki?
Sra. Vega: Es mi nieto, vive en mi casaSra. Vega: Willkaymi, wasiypim yachan
Doc.: Cmo est el nio hoy? Doc.: Kunan, Imaynam warma kachkan?
Sra. Vega: Est malito. No se siente bien. Tiene fiebre y le duelen los OdosSra. Vega: Unquchachkanmi, rupachkanmi, chaynallataqmi rinrin nanachkan
efectos secundarios de la medicacin
Alergias SiqsipakuyHinchazn PunkiyIrritacin PukayayShock Wauy
Frases tiles
No olvidar/no olvido Ama qunqaspa / ama qunqasaqchuUsar/poner Churakuy/winakuyHay que tomar 3 cucharada(s) Kimsa cucharachatam upyanaHay que tomar 3 miligramos / mililitros
Upyanaqa, kimsa miligramuta / mililitruta
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
97
Quechua
Hay que aplicar la crema en la rea afectada
Crimatam/pumadatam unqusqa partiman lluntiykuna
Una vez al da Chulla kutita, punchawpiTres veces al da Kimsa kutita, punchawpiA las nueve de la maana Isqun ura punchawtaA las nueve de la noche Isqun ura tutataPor la maana TamantantaAl acostarse PuunapaqPor la noche TutanpiUn da si, un da no Huk punchawta upiana, huk
punchautaqa amaTodos los das Apa punchawPor tres das Kimsa punchawtaCon las comidas. MikunawanCon leche uuwan/puquwan/lichiwanCon mucha agua Achka yakuwanCuando es necesario Quna kaptillanPara el dolor NanayninpaqPara dormir PuunapaqSin falta Ama qunqaspaDebajo de la lengua. Qallu ukunpiMedia hora antes de comer Parti ura mikunapaq kachkaptinMedia hora despus de comer Parti uraa mikurusqan pachapiEstos medicamentos Kay hampikuna
-
98
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Estas inyecciones Kay inyicciunkunata/kay siki aychaman churanata
Esas vendas Chay wankukunata/chay vendakunata
ejercicios
Yo tengo que ir a la comunidad Nuqaqa comunidadmanmi rinay kachkan
T tienes que tomar la tableta Qammi tablitata/pastillata millpunaykiUsted. Tiene que ir al puesto de salud
Qamqa pusta de saludmanmi rinayki
Usted Tiene que tomar mucha agua Qam Achka yakutam upyanaykiPor favor tome asiento Ama qina kaspa tiyakuyPor favor vaya al puesto de salud Ama qina kaspa, Pusta de saludman riyPor favor tome la pastilla Ama qina kaspa pastillata millpuyPor favor llame al doctor/ a la doctora
Ama qina, kaspa ducturta utaq ducturata qayaykamuy
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
99
Quechua
Vocabulario mdico El frasco ButillachaLas cpsulas KapsulakunaLas pastillas Pastillakuna La jeringa Siki aychman hampi churana/jiringaLa receta RicitaEl farmacutico Qampikunamanta yachaqLos lquidos YakukunaEl jarabe Upyana qampiLa gota SutuyLa crema Lluntana qampiEl suero Sikaman Churana yakuLa cucharita Ua cucharachaEl supositorio Sikiman churakuna qampi
-
100
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
101
Quechua
aNeXOS
-
102
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
103
Quechua
aNEXO
Glosario
AAbdomen WiksaAbril Raymi killa inkaAbrir KichayAbuela Hatun mamakay/mamay/awilaAbuelo Machu/papakay/hatun papay/awiluAdis TupananchikamaAgosto Chakra yapuy killaAlergias SiqsipakuyAmamantar uuyAmante Kuyay
1
-
104
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Amigo A YanasaAnalgsico Nanay tanichiqAnticido Wiksa rupariypaq hampiAntialrgico Siqsipakuypaq hampiAntibitico Inficcionpaq hampiAnticonceptivo Wiksayakuymanta qarkakuq hampiAntidiarreico Qichapaq hampiAntihipertensivo Prisionpaq hampiAntinflamatorio Inflamacionpaq punkipakuypaq hampiAprender YachayArticulaciones MuquchukunaAvisar Willay
BBien, gracias Allinmi gracias/yuspagrallasunkiBien AllinmiBoca SimiBrazo RicraBuenas noches Allin tuta kachunBuenas tardes Allin chisi kachunBuenos das Allin punchaw kachun
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
105
Quechua
CCabello ChukchaCadera KitiCintura WiqawCaminar Puriy / puririyCanilla Chaki sinqaCansado Pisipasqa Capsula KapsulaCara UyaCerrar WichqayClavcula Qasquchaka tullu Codo KuchusCmo est usted? Imaynalla kachkanki?Comprar RantiyCongestin nasal Qanqa sinqaContento KusisqaCortar KuchuyCoser SirayCostilla Waqta Crneo Umatullu / umapukulluCrema Lluntana hampiCucharita Taksa cucharachaCuello Kunka Cuada por la mujer Lumchuy
-
106
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Cuado por la mujer MasayCurar HampiyCuraciones HampiykunaCiruga Upiraciun
DDar QuyDedo del pie Chaki rawkana/diduDedo Rawkana/diduDiarrea QichaDiciembre Qhapaq intiraymi killaDiente KiruDolor de cabeza Uma yanayDolor de garganta Kunka nanayDolor NanayDomingo Inti punchaw Dormir PuuyDireccin Maylawpi
EEncantando Ima allinmiEnca Kirupa aycha kiru wara
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
107
Quechua
Enero Qhapaq raymi killaEnfermo UnquqEnfermedad UquyEnsear YachachiyEscalofros ChiripakuyEscribir QillqayEscroto Runtupa wayqan luxuEspalda WasaEspina dorsal Wasa urquEsposa WarminEsposo QarinEstreimiento Aka tapa
FFalta de aire Samaynin kanchuFarmacutico Hampimanta yachaqFebrero Hatun PuquyFeliz Kusisqa/samiFiebre Rupariy/rupapakuyFractura Tullu pakiFrasco ButillachaFarmacia Hampi wasi
-
108
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
GGarganta TunquriGatear LatayGlteo SikiGolpe TakasqaGota SutuyGripe Chulli unquyGusto es mo Anchatam kusikuni riqsisqaymantaGinecologa Warmikuna qawana wasi/cunsulturio
HHasta luego TupananchikamaHervir TimpuchiyHermana de hermana aaHermana de hermano PaniHermano de hermana TuriHermano de hermano WayqiHija Warmi wawaHijo Qari wawaHinchar Punkiy/punkichkanHinchazn PunkirunHola AllillanchuHombre, ser humano Runa
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
109
Quechua
Hoy es lunes Kunanqa killachay punchawmiHueso Tullu
IIgualmente ChaynallamInfectar QiyayayInflamar Punkipakuy / punkiyIrritacin Pukayay
JJarabe Upyana hampiJeringa Siki aychaman hampi winana/jiringaJueves ChaskachayJugar PukllayJulio Chakra qunaku Junio Samariy killa
LLabio Qita/wirpa/sirpiLengua QalluLlamar QayayLlorar Waqay
-
110
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
Los lquidos. YakukunaLunes que viene Qawan lunista/ lunis hamuqtaLunes Killachay/lunis
MMadrastra MadrastaMadre Mama Madrina MadrinaMal, peor AswantaMalestar del cuerpo Wirpu nanapakuyMandbula, la barbilla KakichuMano MakiMaana PaqarinMareo Yuyaynin chinkan/umamuyuMartes AtipachayMarzo Pacha puquyMasajear QaquyMayo Hatun amuray killaMe alegro Anchta kusikuniMejor Allin / allinchaamMinuto Huk iqinMirar QawayMucho gusto Anchata kusikuni riqsisqaymanta
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
111
Quechua
Mueca Pukllana wawa/muicaMuslo ChankaMuy bien Allinpuni/allincha
NNalga Siki parqaNariz SinqaNecesitar Munay/munani/munachkaniNieto WillkaNoviembre Aya marqay killaNuca MatankaNudillo MuquchuNuera Llumchuy
OOctubre Umaraymi killaOdo Rinri ukuOjo awiOmbligo PuputiOmoplato Qarmin/paletillaOreja Rinri
-
112
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
PPadrastro padrastuPare SayayPadrino PadrinuPlido QilluniraqPartera Warmi wachachiq Pasado maana Mincha punchawPastillas PastillakunaPecho QasquPediatra Wawa qawana wasi/cunsulturioPene Ullu/laniPie ChakiPierna ChakaPmulo Uya muquPreguntar TapuyPrstata Prustata
QQuebrar PakiyQuemadura Rupasqa/ruparunQuemar Rupay/RupariyQuijada Kakichu
-
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave Para la atencin en Salud
113
Quechua
RReceta RicitaRecto, el ano Uqiti/chiputiRegular Tumpa/ tumpallaRer AsiyRodilla MuquRomper Pakiy
SSbado KuychichaySegundo Iskay iqinSeno uuSeor TaytaSeora mama SiuraSeptiembre Quya raymi KillaShock WauySntomas NanapakuykunaSobrina SubrinaSobrino SubrinuSoltern Mana waynayuqSuero Sirkaman churana yakuSupositorio Sikiman churana hampi
-
114
Salud Materna y Perinatal / Salud Sexual y reProductivaPalabraS clave P