ONDARE ZIBILA Laudio LlodioERMITA DE SAN JUAN Larrazabal auzoko biztanleei erlijio elizkizunetan...

1
ONDARE ZIBILA PATRIMONIO CIVIL UGARTE DORRETXEA CASA TORRE DE UGARTE Egun udalerrian dagoen bando-gerra garaiko etxe dorre bakarra, XIV eta XV mendekoa. Única casa torre que permanece en el municipio data de la época de la guerras de banderizos (s.XIV y XV). ANUNTZIBAI ANUNTZIBAI XVIII. mendeko zubi eta baselilza, XX. mendean eraikitako jauregia eta Erdi Aroko dorretxe baten aztarnak eta burdinola baten hormatzarrak sortzen duten multzo monumentala. Cunjunto monumental con puente y ermita del XVIII y palacio del XX y restos de casa torre y ferrería medieval. KATUXA JAUREGIA PALACIO DE KATUXA XVIII. mendeko Ugartetarren jauregi barrokoa. Palacio barroco de los Ugarte del s. XVIII. ZERAMIKA LANTEGIA FÁBRICA DE CERÁMICAS Urkixo Markesaren ekimenez, XIX. eta XX. mendeen artean udalerrian eraiki zen aurreneko lantegi industriala. Primera industria del municipio puesta en marcha por el marqués de Urkijo entre los siglos XIX y XX. LAMUZA PARKEA XIX. mendearen bukaeran eraiki zen bizitegi-gunea Urkixo Markesena. Gaur egun publikoa da eta udalaren kultura-jarduerak bertan egiten dira. Complejo residencial que perteneció a los marqueses de Urkijo se construyó a finales del XIX. Hoy es público y alberga parte de la acvidad cultural del municipio. ERMUKO ANDRA MARIA SANTA MARÍA DEL YERMO Monumentu-multzo paregabea, non eslo gokoko eta inguruneko berezko balio naturalak aintzakotzat hartu behar diren. Conjunto monumental en el que destaca su iglesia góca y el entorno natural donde se localiza. SAN BARTOLOMÉ BASELIZA ERMITA DE SAN BARTOLOMÉ Erdi Aroko hainbat osagai arkitektoniko ikusgai dituen baseliza ederra. Ahozko tradizioaren arabera, berau izan zen Laudio herriaren jatorrizko parrokia. Larrea auzoan, egun Larra izenez ezaguna. Ermita en la que aún se aprecian bellos elementos arquitectónicos del final del Medievo. Según la tradición oral local, fue la primiva parroquia del municipio, en Larrea, hoy conocido como Larra. ELURZULOAK NEVERAS Bi ziren Laudion elurra biltzeko erabili ziren zuloak, bata Mostatxa mendiaren hegian eta, bestea, San Antonio baselizak gertu. XVII. eta XVIII. mendeetan zulo haietan elurra metatxen zen neguan zehar, geroago, udan, erauzteko. Izotz horrekin, jaietan txilinbran izeneko edaria bat egiten zen. Existen dos conocidas (en la aldera del Mostatxa y cerca de la ermita de San Antonio) donde en el siglo XVII y XVIII se acumulaba nieve en invierno para extraerla en verano. Con el hielo se elaboraba una bebida ulizada en fiesta y conocida como txilibran. TEILERIA TEJERA Zumeltzabeko auzoan inguru hauetako teileri bakarrenetakoa kontserbatu da. XV. mendek aurrera erabili izan ziren teila, adreilu zein baldosak egiteko. En el barrio de Zumeltzabekoa se conserva una de las únicas tejeras de los alrededores. Se emplearon desde el siglo XV para hacer tejas, ladrillos y baldosas. KAROBIAK CALEROS Ohikoenak, mendian egiten ziren hobi batzuk ziren. Hala ere, baziren bereziago batzuk, eraikuntza iraunkor bat zutenak. Horiek dira mapan islatu direnak, etnografiaren ikuspuntuk, interes handia dutelako. Kareak era guzetako erabilpenak zituen: soroak sendotzeko ongarri moduan, margo edo mortero gisa, desinfektatzeko eta iraunarazteko. Son innumerables los caleros que a forma de hoyas se excavaban en los montes del municipio pero se han marcado algunos de los más reseñables que enen una construcción específica. La cal se ulizaba como enmienda en el suelo, como pintura, como mortero, como desinfectante y conservador. DOLAREA LAGAR Aipagarria da, udalerrian ezagutzen den bakarra baita, Isusi auzoan, Goikoetxe baserrian, kokatua. Destaca la presencia del único conocido en el municipio en caserío parcular del barrio Isusi (Goikoetxe). KORTINAK (KIRIKIÑAUZIAK) CORTINAS Harrizko eraikin borobil handi batzuk dira. Bertan gaztainak bere triku azala eta guz gordetzen ziren. Ondoren gatzatu eta zapore handiago lortzeko bi hilabetez bertan izaten zituzten. Pagolarreko magalean (El Mendin) edo Tardamonten ikus daitezke horietako batzuk. Son unas grandes construcciones circulares de piedra en donde se guardaban las castañas con su erizo. Allí, en su interior, sazonaban absorbiendo las sales del erizo durante uno o dos meses para alcanzar un mayor sabor. Destacan algunas en las faldas de Pagolar (El Mendi) o en Tardamonte. HARROBIA CANTERA TXONDORRA CARBONERA GERRA AZTARNAK RESTOS BELICOS TXAKOLI Mila urte baino gehiagoko tradizio dokumentatua du, 964 urteko agiri batean, Gardeako Done Jakue eta San Biktor monasterioaren mahasak aipatzen dira. Horien artean, sona handia izan zuten Kurtze baserrian-“Gardeako txakolina” izengoiaz ezaguna-edo Magdalenakoan egiten ziren ardo zuri berezi hauek. Egun, Beldui baserrian ere, beren mahas eta sotoan, txakolina ekoizten dute. Llodio ene una tradición milenaria ya que ya en el año 964 se documenta la existencia de viñas en el monasterio de Sanago y San Víctor de Gardea. Todavía hoy se conserva el caserío de Kurtze- conocido con el sobrenombre de “El Txakoli de Gardea”-o el de Magdalena. Hoy en día hay una bodega en el caserío de Beldui y varios viñedos. LAMUZAKO DONE PETRI ELIZA IGLESIA DE SAN PEDRO DE LAMUZA Barruko erretaula eta bere burdinazko arkupeagak da ezaguna, Euskal Herrian bakarra. Destaca su retablo barroco y su pórco de hierro, único en Euskal Herria. SAN JOAN BASELIZA ERMITA DE SAN JUAN Larrazabal auzoko biztanleei erlijio elizkizunetan zerbitzua emeten zien. Gaur zaharberrituta dago eta alboan bolatokia dauka. Angua parroquia de la feligresía de Larrazabal hoy ermita restaurada con juego de bolos anexo. BITORIKA BURDINOLA FERRERÍA DE BITORIKA Irin fabrika gisa izandako azken jardueragak da ezaguna. Erorita dago gaur egun. Conocida como fábrica de harinas por su úlma acvidad. Actualmente en ruinas. BITORIKA ZUBIA PUENTE DE BITORIKA Burdinolaren inguruari lotuta, erdi-puntuko arku batez eraikitako zubi ederra. Bonito puente de medio punto semiderruido del s.XVIII, formaba parte de la ferrería. ONDARE ZIBILA PATRIMONIO CIVIL ONDARE ERLIJIOSOA PATRIMONIO RELIGIOSO ARKITEKTURA ONDAREA: ELEMENTU TXIKIAK PATRIMONIO ARQUITECTÓNICO: ELEMENTOS MENORES ONDARE NATURALA PATRIMONIO NATURAL BASABIDEAK: GR-123 KONTRABANDISTEN BIDEA RUTA DE LOS CONTRABANDISTAS ERREKABIETA BIDEZKA SENDA DE ERREKABIETA GASTAINONDOETAKO BIDEXKA SENDA DE LOS CASTAÑOS GARBE BIDEXKA SENDA DE GARBE EREMU BIDEXKA SENDA DEL PARQUE DEL YERMO BURDIN HESIA BIDEXKA (I.) SENDA CINTURÓN DE HIERRO I BURDIN HESIA BIDEXKA (II.) CINTURÓN DE HIERRO II Laudio Llodio 1 2 4 6 3 3 3 5 1 2 5 2 SAN ROKE BASELIZA ERMITA DE SAN ROQUE SAN ANTONIO/SANTA APOLONIA BASELIZA ERMITA DE SAN ANTONIO/SANTA APOLONIA SANTA LUZIA BASELIZA ERMITA DE SANTA LUZIA SAN IGNAZIO ELIZA (UGARTE) IGLESIA DE SAN IGNACIO DE UGARTE DONE MIKEL BASELIZA ERMITA DE SAN MIGUEL DE ANUNTZIBAI ERMITA DE SAN MIGUEL ARCANGEL DE GALMAKA SANTA ANA ELIZA IGLESIA DE SANTA ANA DE ARETA SANTA KURUTZ ELIZA IGLESIA DE SANTA CRUZ DE GARDEA SANTA KURUTZ BASELIZA ERMITA DE SANTA CRUZ DE GARDEA 5 6 7 8 9 10 12 13 11 4 6 7 1 2 3 4 5 6 7 4 1 Argazkiak/fotos: Jose Mari Casllo 1 7 5 4 6 3 2 1 7 6 2 5 3 4 7 1 6 8 5 2 4 9 11 10 13 12 3 ERMUKO ANDRA MARIA SANTA MARÍA DEL YERMO SANTA LUZIA SAN ANTONIO ETA SANTA APOLONIA UGARTE DORRETXEA CASA TORRE DE UGARTE LAMUZA PARKEA PARQUE DE LAMUZA ZERAMIKA LANTEGIA FÁBRICA DE CERÁMICA KATUXA JAUREGIA PALACIO DE KATUXA BITORIKA BURDINOLA FERRERÍA DE BITORIKA ANUNTZIBAI MULTZO MONUMENTALA CONJUNTO MONUMENTAL DE ANUNTZIBAI BITORIKA ZUBIA PUENTE DE BITORIKA SAN INAZIO SAN IGNACIO DONE ERROKE SAN ROQUE LAMUZAKO DONE PETRI SAN PEDRO DE LAMUZA LAMUZAKO DONE PETRI SAN PEDRO DE LAMUZA ANUNTZIBAIKO DONE MIKEL SAN MIGUEL DE ANUNTZIBAI ANUNTZIBAIKO DONE MIKEL SAN MIGUEL DE ANUNTZIBAI DONE MIKEL SAN MIGUEL SANTA KURUTZ SANTA KURUTZ SAN JOAN

Transcript of ONDARE ZIBILA Laudio LlodioERMITA DE SAN JUAN Larrazabal auzoko biztanleei erlijio elizkizunetan...

Page 1: ONDARE ZIBILA Laudio LlodioERMITA DE SAN JUAN Larrazabal auzoko biztanleei erlijio elizkizunetan zerbitzua emeten zien. Gaur zaharberrituta dago eta alboan bolatokia dauka. Antigua

ONDARE ZIBILAPATRIMONIO CIVIL

UGARTE DORRETXEA CASA TORRE DE UGARTE

Egun udalerrian dagoen bando-gerra garaiko etxe dorre bakarra, XIV eta XV mendekoa.

Única casa torre que permanece en el municipio data de la época de la guerras de banderizos (s.XIV y XV).

ANUNTZIBAIANUNTZIBAI

XVIII. mendeko zubi eta baselilza, XX. mendean eraikitako jauregia eta Erdi Aroko dorretxe baten aztarnak eta burdinola baten hormatzarrak sortzen duten multzo monumentala.

Cunjunto monumental con puente y ermita del XVIII y palacio del XX y restos de casa torre y ferrería medieval.

KATUXA JAUREGIAPALACIO DE KATUXA

XVIII. mendeko Ugartetarren jauregi barrokoa.

Palacio barroco de los Ugarte del s. XVIII.

ZERAMIKA LANTEGIA FÁBRICA DE CERÁMICAS

Urkixo Markesaren ekimenez, XIX. eta XX. mendeen artean udalerrian eraiki zen aurreneko lantegi industriala.

Primera industria del municipio puesta en marcha por el

marqués de Urkijo entre los siglos XIX y XX.LAMUZA PARKEA

XIX. mendearen bukaeran eraiki zen bizitegi-gunea Urkixo Markesena. Gaur egun publikoa da eta udalaren kultura-jarduerak bertan egiten dira.

Complejo residencial que perteneció a los marqueses de Urkijo se construyó a finales del XIX. Hoy es público y alberga parte de la actividad cultural del municipio.

ERMUKO ANDRA MARIA SANTA MARÍA DEL YERMO

Monumentu-multzo paregabea, non estilo gotikoko eta inguruneko berezko balio naturalak aintzakotzat hartu behar diren.

Conjunto monumental en el que destaca su iglesia gótica y el entorno natural donde se localiza.

SAN BARTOLOMÉ BASELIZAERMITA DE SAN BARTOLOMÉ

Erdi Aroko hainbat osagai arkitektoniko ikusgai dituen baseliza ederra. Ahozko tradizioaren arabera, berau izan zen Laudio herriaren jatorrizko parrokia. Larrea auzoan, egun Larra izenez ezaguna.

Ermita en la que aún se aprecian bellos elementos arquitectónicos del final del Medievo. Según la tradición oral local, fue la primitiva parroquia del municipio, en Larrea, hoy conocido como Larra.

ELURZULOAKNEVERAS

Bi ziren Laudion elurra biltzeko erabili ziren zuloak, bata Mostatxa mendiaren hegian eta, bestea, San Antonio baselizatik gertu. XVII. eta XVIII. mendeetan zulo haietan elurra metatxen zen neguan zehar, geroago, udan, erauzteko. Izotz horrekin, jaietan txilinbran izeneko edaria bat egiten zen.

Existen dos conocidas (en la aldera del Mostatxa y cerca de la ermita de San Antonio) donde en el siglo XVII y XVIII se acumulaba nieve en invierno para extraerla en verano. Con el hielo se elaboraba una bebida utilizada en fiesta y conocida como txilibran.

TEILERIATEJERA

Zumeltzabeko auzoan inguru hauetako teileri bakarrenetakoa kontserbatu da. XV. mendetik aurrera erabili izan ziren teila, adreilu zein baldosak egiteko.

En el barrio de Zumeltzabekoa se conserva una de las únicas tejeras de los alrededores. Se emplearon desde el siglo XV para hacer tejas, ladrillos y baldosas.

KAROBIAK CALEROSOhikoenak, mendian egiten ziren hobi batzuk ziren. Hala ere, baziren bereziago batzuk, eraikuntza iraunkor bat zutenak. Horiek dira mapan islatu direnak, etnografiaren ikuspuntutik, interes handia dutelako. Kareak era guztietako erabilpenak zituen: soroak sendotzeko ongarri moduan, margo edo mortero gisa, desinfektatzeko eta iraunarazteko.

Son innumerables los caleros que a forma de hoyas se excavaban en los montes del municipio pero se han marcado algunos de los más reseñables que tienen una construcción específica. La cal se utilizaba como enmienda en el suelo, como pintura, como mortero, como desinfectante y conservador.

DOLAREALAGAR

Aipagarria da, udalerrian ezagutzen den bakarra baita, Isusi auzoan, Goikoetxe baserrian, kokatua.

Destaca la presencia del único conocido en el municipio en caserío particular del barrio Isusi (Goikoetxe).

KORTINAK (KIRIKIÑAUZIAK)CORTINAS

Harrizko eraikin borobil handi batzuk dira. Bertan gaztainak bere triku azala eta guzti gordetzen ziren. Ondoren gatzatu eta zapore handiago lortzeko bi hilabetez bertan izaten zituzten. Pagolarreko magalean (El Mendin) edo Tardamonten ikus daitezke horietako batzuk.

Son unas grandes construcciones circulares de piedra en donde se guardaban las castañas con su erizo. Allí, en su interior, sazonaban absorbiendo las sales del erizo durante uno o dos meses para alcanzar un mayor sabor. Destacan algunas en las faldas de Pagolar (El Mendi) o en Tardamonte. HARROBIA

CANTERATXONDORRACARBONERA

GERRA AZTARNAKRESTOS BELICOS

TXAKOLIMila urte baino gehiagoko tradizio dokumentatua du, 964 urteko agiri batean, Gardeako Done Jakue eta San Biktor monasterioaren mahastiak aipatzen dira. Horien artean, sona handia izan zuten Kurtze baserrian-“Gardeako txakolina” izengoitiaz ezaguna-edo Magdalenakoan egiten ziren ardo zuri berezi hauek. Egun, Beldui baserrian ere, beren mahasti eta sotoan, txakolina ekoizten dute.

Llodio tiene una tradición milenaria ya que ya en el año 964 se documenta la existencia de viñas en el monasterio de Santiago y San Víctor de Gardea. Todavía hoy se conserva el caserío de Kurtze-conocido con el sobrenombre de “El Txakoli de Gardea”-o el de Magdalena. Hoy en día hay una bodega en el caserío de Beldui y varios viñedos.

LAMUZAKO DONE PETRI ELIZAIGLESIA DE SAN PEDRO DE LAMUZA

Barruko erretaula eta bere burdinazko arkupeagatik da ezaguna, Euskal Herrian bakarra.

Destaca su retablo barroco y su pórtico de hierro, único en Euskal Herria.

SAN JOAN BASELIZAERMITA DE SAN JUAN

Larrazabal auzoko biztanleei erlijio elizkizunetan zerbitzua emeten zien. Gaur zaharberrituta dago eta alboan bolatokia dauka.

Antigua parroquia de la feligresía de Larrazabal hoy ermita restaurada con juego de bolos anexo.

BITORIKA BURDINOLAFERRERÍA DE BITORIKA

Irin fabrika gisa izandako azken jardueragatik da ezaguna. Erorita dago gaur egun.

Conocida como fábrica de harinas por su última actividad. Actualmente en ruinas.

BITORIKA ZUBIAPUENTE DE BITORIKA

Burdinolaren inguruari lotuta, erdi-puntuko arku batez eraikitako zubi ederra.

Bonito puente de medio punto semiderruido del s.XVIII, formaba parte de la ferrería.

ONDARE ZIBILAPATRIMONIO CIVIL

ONDARE ERLIJIOSOA PATRIMONIO RELIGIOSO

ARKITEKTURA ONDAREA: ELEMENTU TXIKIAK PATRIMONIO ARQUITECTÓNICO: ELEMENTOS MENORES

ONDARE NATURALA PATRIMONIO NATURAL

BASABIDEAK:

GR-123 KONTRABANDISTEN BIDEA RUTA DE LOS CONTRABANDISTASERREKABIETA BIDEZKASENDA DE ERREKABIETA GASTAINONDOETAKO BIDEXKA SENDA DE LOS CASTAÑOS GARBE BIDEXKASENDA DE GARBE

EREMU BIDEXKASENDA DEL PARQUE DEL YERMO BURDIN HESIA BIDEXKA (I.)SENDA CINTURÓN DE HIERRO IBURDIN HESIA BIDEXKA (II.)CINTURÓN DE HIERRO II

LaudioLlodio

1

2

4

6

3

3

3

5

1 2

5

2

SAN ROKE BASELIZAERMITA DE SAN ROQUESAN ANTONIO/SANTA APOLONIA BASELIZAERMITA DE SAN ANTONIO/SANTA APOLONIA SANTA LUZIA BASELIZAERMITA DE SANTA LUZIASAN IGNAZIO ELIZA (UGARTE)IGLESIA DE SAN IGNACIO DE UGARTEDONE MIKEL BASELIZAERMITA DE SAN MIGUEL DE ANUNTZIBAI

ERMITA DE SAN MIGUEL ARCANGEL DE GALMAKASANTA ANA ELIZAIGLESIA DE SANTA ANA DE ARETASANTA KURUTZ ELIZAIGLESIA DE SANTA CRUZ DE GARDEASANTA KURUTZ BASELIZAERMITA DE SANTA CRUZ DE GARDEA

5

6

7

8

9

10

12

13

11

4

6

7

1

2

3

4

5

6

7

4

1

Argazkiak/fotos: Jose Mari Castillo

1

7

5

4

6

3

2

1

7

6

2

5

3 4

7

1

68

5

2

4

9

11

10

13

12

3

ERMUKO ANDRA MARIA SANTA MARÍA DEL YERMO

SANTA LUZIA

SAN ANTONIO ETA SANTA APOLONIA

UGARTE DORRETXEACASA TORRE DE UGARTE

LAMUZA PARKEAPARQUE DE LAMUZA

ZERAMIKA LANTEGIAFÁBRICA DE CERÁMICA

KATUXA JAUREGIAPALACIO DE KATUXA

BITORIKA BURDINOLAFERRERÍA DE BITORIKA

ANUNTZIBAI MULTZO MONUMENTALACONJUNTO MONUMENTAL DE ANUNTZIBAI

BITORIKA ZUBIAPUENTE DE BITORIKA

SAN INAZIOSAN IGNACIO

DONE ERROKESAN ROQUELAMUZAKO DONE PETRISAN PEDRO DE LAMUZA

LAMUZAKO DONE PETRISAN PEDRO DE LAMUZA

ANUNTZIBAIKO DONE MIKELSAN MIGUEL DE ANUNTZIBAI

ANUNTZIBAIKO DONE MIKELSAN MIGUEL DE ANUNTZIBAI

DONE MIKELSAN MIGUEL

SANTA KURUTZ

SANTA KURUTZ

SAN JOAN