NAFARROAKOHITZA

LUIS JAUREGIALTZO / FOKU

Etxebizitza eskubide subjektiboa dela berretsi du Miguel Laparra presidenteordeak bDiagnostikoaaurkeztu du gobernuak bUrtean 1.650-2.490 etxebizitza beharko ditu Nafarroak, 2028. urterako b 2-3

Eskubideakteilatupean

Heriotza duina Behatokia jarridu martxan gobernuak, nafarrak

nola hiltzen diren aztertzeko asmoz

5Irati Aritza Herriak lotzeko bidesarea osatu dute Orotz-Beteluk,

Garraldak, Aribek eta Garaioak

4Ostirala

2018ko martxoaren 30aIX. urtea346. zenbakia

www.nafarroa.hitza.eusnafarroa@hitza.eus

NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 30a2 b Astekoa

Etxebizitza eskubide subjektiboa dela berretsi du gobernuko presidenteorde Miguel Laparrak,Iruñean antolatutako jardunaldi batean; beharrak asetzeko premia nabarmendu dute eragileek.

Asmoek errealitatea dute zain

Edurne Elizondo Iruñea

Oi na r r i zko

e s k u b i d e

bat da, eta

hori onartu-

ko duen lege

bat presta-

tzen ari gara». Horrelaxe hasi

zuen Nafarroako Gobernuko

Eskubide Sozialetako presiden-

teorde Miguel Laparrak etxebi-

zitzari buruz antolatutako jar-

dunaldia, duela astebete.

Diagnosti-

koa egin du

gobernuak,

etxebiz i tza

plana osatze-

ko, 2018-2028rako. Diagnostiko

horren berri eman zuen gober-

nuak joan den asteko jardunal-

dian.

Laparrak hartu zuen hitza le-

hendabizikoz, eta entzuleen

txanda izan zen azkena. Haien

artean, Hipotekek Kalte Eginda-

koen Plataformako kide Jesus

Hernandez mintzatu zen: «Jar-

dunaldia jasi denetik joan diren

bi orduotan, hamabost familia

etxegabetu dituzte. Espainiako

Botere Judizialaren Kontseilu

Nagusiarenak dira datuak, eta

bota baino lehen joan dire-

nak ez ditu zenbatu», sa-

latu zuen.

Hernandezek txalotu

zuen etxebizitza, legez, oi-

narrizko eskubide gisa

onartzeko asmoa, baina

egun dauden premiak ja-

rri nahi izan zituen mahai

gainean. Asmoek, ani-

tzetan, errealitatea dutelako

zain. Premiak eta beharrak na-

barmendu nahi izan zituen Be-

goña Alfarok ere. Hernandez be-

zala, Hipotekek Kalte Egindako-

en Plataformako kide da, bai eta

abokatua ere, etxebizitzaren es-

parruan aditua. Alfarok Nafa-

rroako 2013ko etxebizitzari bu-

ruzko legea ekarri zuen gogora,

jardunaldian hutsik diren etxe-

bizitzen gaia jorratzeko eginda-

ko mahai inguruan. Araudi ho-

rrek aukera ematen dio gober-

nuari, hain zuzen ere, bi urtez

hutsik izan diren etxebizitzen ja-

betza kentzeko enpresei.

Orain arte, ordea, ezin izan du

lege hori baliatu, Espainiako Go-

bernuak haren aurkako helegi-

tea aurkeztu zuelako. Espainia-

ko Auzitegi Konstituzionalak

Nafarroako Gobernuaren alde

egin berri du, eta sententzia ba-

tean jaso du gobernuak baduela,

bertzeak bertze, bankuen etxe-

bizitza hutsak bere esku hartze-

ko eskubidea, herritarrek erabil

ditzaten. «Sententzia berri ona

da, baina ezin dugu ahaztu bost

urte galdu ditugula, eta bost urte

horietan herritar anitzek galdu

dutela etxebizitza», nabarmen-

du zuen Alfarok. Erantsi zuen,

gainera, duela bost urte baino

etxebizitza gutxiago dagoela,

egun, bankuen esku.

Etxebizitza partekatuPremiei erantzuteko beharra

berretsi zuen Hipotekek Kalte

Egindakoen Plataformako An-

gel Larreak, etxebizitzari buruz-

ko jardunaldian hitza hartu zue-

nean. Urgentziazko egoera bat

jarri zuen mahai gainean: etxe-

bizitza berean pilatuta bizi diren

familiena, alegia. Halakoak iza-

ten dira etxegabetutakoen az-

ken aterpe, anitzetan. Etxebizi-

tza bertze hainbat familiarekin

partekatu behar dute.

Premia. Beharrak. Urgen-

tziazko egoerak. Horien berri

eman nahi izan zuten gizarte

eragileek etxebizitzari buruzko

jardunaldian. Gobernuak, be-

rriz, datuak jarri zituen mahai

gainean, diagnostikoaren bitar-

tez. Datu horien bidez, halere,

etxebizitza eskubideari buruzko

politikak zehaztea eta bultzatzea

«helburu» dutela nabarmendu

zuten Etxebizitza Zerbitzuko ar-

duradunek.

Etxebizitzari buruzko diag-

nostikoak agerian utzi dituen

datuen artean nabarmentzekoa

da alokairuaren aldeko hautuak

gora egin duela. Diagnostikoak

agerian utzi du, halaber, popula-

zioa zahartzen ari dela, eta, alda-

Etxeak, Iruñeko

Alde Zaharrean.

IDOIA ZABALETA / FOKU

NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 30a Astekoa b 3

tzen, berriz, familia multzoen ti-

pologia: gero eta gehiago dira

pertsona bakarrek edo guraso

bakarreko familiek osatutako-

ak. 2016. urtean, familia multzo

batek betetako 254.300 etxebi-

zitza zeuden Nafarroan. «Da-

tuen arabera, 280.000-284.000

bitartekoa izan daiteke kopu-

rua, 2028rako», azaldu zuen

Ikei etxeko kide Antonio Corra-

lek, gobernuak antolatutako

jardunaldian. Etxe horrek egin

du diagnostikoa. Ondorioz, da-

tozen hamar urteotarako, Nafa-

rroak 1.650-2.490 etxebizitza

beharko ditu, urtean, beharrei

erantzun ahal izateko.

Ikeik egindako diagnostikoak

jaso duenez, 24.500 etxebizitza

huts inguru daude Nafarroan.

2016koa da datua, etxebizitzari

buruzko inkestak emana. Nafa-

rroako Gobernuko Etxebizitza

zerbitzuko zuzendari Javier

Etaiok uste du benetako kopu-

rua txikiagoa dela, halere.

«13.000 ingurukoa», azaldu

zuen joan den astean egindako

ekinaldian.

Etxebizitza behar dutenen in-

guruko datuak ere jarri ditu

diagnostikoak mahai gainean:

herrialdeko egungo familia mul-

tzoen %6k etxebizitza aldatzeko

beharra dutela, adibidez; 15.400

dira, denera. Gainera, 18 eta 44

urte bitarteko bertze 15.900 he-

rritarrek behar dute beren le-

hendabiziko etxebizitza. Diag-

nostikoak agerian utzi du, hala-

ber, 21.300 familia multzok za-

harberritu behar dutela etxea,

eta bertze 67.000k, berriz, beren

etxebizitza dagoen eraikina.

Babestutako etxebizitza eska-

tu dutenen inguruan, denera ia

6.700 direla jaso du diagnostiko-

ak, eta gehienek, gainera, alo-

kairuaren alde egin dutela:

5.400 baino gehiagok, hain zu-

zen ere. Babestutako etxebizitza

eskatu dutenek «gaitasun eko-

nomiko hagitz baxua» dutela

nabarmendu dute datuek. Bal-

dintzarik txarrenak, gainera,

emakumeek sufritzen ohi dituz-

te.

Gobernuak antolatutako jar-

dunaldian, hain zuzen ere, Etxe-

bizitza Zerbitzuak eskatutako

diagnostikoan genero ikuspe-

giaren «falta» sumatu zuela na-

barmendu zuen Maite Arron-

dok. Etxebizitzaren esparruan

ari da lanean Arrondo, Bartzelo-

nan. «Soldatetan dagoen aldea,

alargunen pentsio urriak, popu-

lazioaren zahartzea... datuek

erakusten dute emakumeek

zailtasun gehiago dituztela. Ge-

neroak badu garrantzia. Etxebi-

zitza da mugimendu feminista-

ren erronka nagusietako bat, eta

Nafarroako Gobernuak ez luke

auziari heltzeko aukera galdu

behar prestatzen ari den plane-

an», erran zuen.

Arrazoizko prezioaJasotako kritikak eskertu zituen

Etaiok. Etxebizitzari buruzko

diagnostikoa aurkeztu eta gero,

datozen hamar urteotarako

plana prestatzea da hurrengo

urratsa, azaldu zuenez. Orain-

goz, plan horrek izanen dituen

ardatz nagusien berri eman

zuen Etxebizitza zuzendari

nagusiak. Batetik, agerian utzi

zituen etxebizitza arrazoizko

prezio batean eskuratzeko zail-

tasunak. «Horrek ekartzen du

gazteentzat zaila izatea guraso-

en etxetik alde egitea, eta fami-

liek beren diru iturrien kopuru

hagitz handia bideratzea etxebi-

zitza ordaintzeko», zehaztu

zuen Etaiok. Arlo horretan era-

gin nahi dute planaren bidez,

bertzeak bertze.

Bertzetik, nabarmendu zuen

Nafarroako egungo etxebizitzen

parkean badela zer hobetu. «Ez

dugu kopuru nahikoa, eta etxe-

bizitza anitzetan irisgarritasuna

da arazoa. Igogailurik ez dutela-

ko, adibidez. Energiaren kon-

tsumoaren ikuspegitik, halaber,

etxebizitza anitz moldatzeko be-

harra dago, energia aurreztera-

koan eraginkorrak izateko».

Helburua, beraz, etxebizitza

irisgarriak lortzea litzateke, eta

arrazoizko prezio batean. Nafa-

rroako Gobernuak, gainera, alo-

kairu sozialaren aldeko apustua

berretsi zuen joan den

asteko jardunaldian.

Horretarako, ber-

tzeak bertze, etxebizi-

tza hutsen erregistroa

egin nahi du Nafarroa-

ko Gobernuak. Aitortu du, hale-

re, lan hori ez dela erraza. «Ba-

dakigu denbora behar dela hala-

ko erregistro bat osatzeko, baina

ez dugu. Arazoa larria da»,

erran zuen Begoña Alfaro abo-

katuak, jardunaldian, eta balia-

bideak eskatu zizkion gober-

nuari, etxebizitzaren esparruko

politiken alde.

«Etxebizitzaren funtzio so-

ziala bermatzeko neurriak hartu

behar ditu gobernuak», berretsi

zuen Alfarok. Horixe jo zuen

gako nagusitzat, eta abokatua-

ren iritziarekin bat egin zuen

Burlatako Etxebizitza zinegotzi

Lourdes Lozada Aguilerak ere.

Eskertu eta txalotu zuen gober-

nuaren ekinaldia, eta ontzat jo

zuen etxebizitzari buruzko ezta-

baida bultzatzeko jardunaldia

antolatu izana.

Espainiako Auzitegi Konstitu-

zionalak enpresek etxebizitza

hutsak eskuratzeko ematen

dion aukera balia dezala eskatu

zion zinegotziak gobernuari, ba-

tetik. «Etxebizitza hutsak erabi-

li behar ditugu; hori da lehenta-

suna». Bertzetik, Burlatako

egoeraz, agerian utzi zuen

Iruñerriko herri horretan ere

«etxebizitzak behar» dituztela.

Alokairu sozialaren alde egin

zuen, eta gobernuaren laguntza

eskatu zuen bide horretan urra-

tsak egiteko.

Badu lana Nafarroako Gober-

nuak. Eskubide bat baitu ber-

matzeko. Teilatupean.

Etxebizitzari buruzkodiagnostikoa egin dugobernuak, datozen hamarurteotarako plana osatzeko

Kattalin Barber Iruñea

Bertako basoetan

galdu eta toki mi-

resgarriak aurki-

tzeko parada es-

kaintzen du Irati

Aritzak. Orotz-Beteluk, Garral-

dak, Garaioak eta Aribek beren

basoen eta ibaien berri zabaltzeko

prestatu duten ibilbide sarea da.

Elkarlanean aritu dira herrien ar-

teko antzinako bideak lehengo-

ratzen, eta herriak lotzen dituzten

bost ibilbide osatu dituzte. «Ibil-

bide horiekin Betelu hariztia, Irati

ibaia eta hamaika txoko ezagu-

tzeko aukera dago, gure antzina-

koek erabiltzen zituzten bideak

baliatuz», esan du Javier Larreak,

Orotz-Beteluko alkateak.

Lau herri horietan baso bizi-

bizia dago, landaredi eta fauna

askotariko batek osatzen duena.

Horien artean, halere, haritz kan-

dugabea nabarmentzen da. Ibe-

riar penintsulako harizti onene-

tarikoa da: «Gure eremuan hiru

klimak bat egiten dute; oso gutxi-

tan gertatzen da hori, eta horre-

gatik dugu bioaniztasun han-

dia», azaldu du Larreak. Hain

zuzen ere, klima atlantikoa,

mediterraneoa eta alpinoa lotzen

dira bertan.

Betelu hariztian barna bost ibil-

bide prestatu dituzte Aribe, Ga-

rralda, Garaioa eta Orotz-Betelu-

ko udalek. Herri bakoitzean ibil-

bide bat dago, Ariben izan ezik, bi

baitaude, motza eta luzea. Herri-

ko zubi erromanikoan dute ha-

siera biek. Lehena ordu erdi baten

bueltan egiten da, eta Irati ibaia-

ren ondoan doa, antzinako bainu

etxeak eta zubi esekia igarotzen.

Luzea, berriz, Garaioa herriko

milurteko haritzeraino eta burdin

meategi zaharreraino doa. Horra-

koan, ibilbidea pagoz, haritzez, li-

zarrez, ezpelez eta abarrez ingu-

raturik dago.

Garralda, Garaioa eta Orotz-

Betelutik ateratzen dira beste hiru

ibilbideak. Dena den, Irati Aritza

ibilbide sarea «irekia» da, eta ba-

koitzak «bere nahietara» molda

dezake. Hala azaldu du Larreak:

«Ibilbide laburrena 20 minutu

ingurukoa da, baina hamaika au-

kera daude, bai eta zazpi orduko

ibilbidea egitekoa ere», nabar-

mendu du.

Bakoitzaren mailaren arabera

eta bakoitzaren beharretara ego-

kitutako bideak dira. Bakoitzak

nahi bezala basoaz eta ibaiaz dis-

frutatzeko. «Ibilbideak manten-

tzea, urtez urte hobetzea, inguru-

ko baliabideei balioa ematea eta

ezagutzera ematea dira gure egi-

tekoak».

Bertakoentzat

«Mota honetako ibilbideak egi-

ten direnean askotan turistaren-

gan pentsatzen dugu; kasu hone-

tan, ez da horrela izan». Hala

esan du Larreak. Hasieratik ibil-

bideen helburua eta lehentasuna

izan da bertako herritarrek era-

biltzea eta bertakoek inguruko

bazterrak deskubritzea. «He-

mengoek hemen duguna ezagu-

tzea da xedea, txoko ikaragarriak

ditugulako».

Larreak jakinarazi du maiz egi-

ten duela Orotz-Betelu eta Olal-

dearen arteko ibilbidea, eta urta-

ro bakoitzean kolore berriak des-

kubritzen dituela. Ibilbide sareak

«harrera ona» izan duela adiera-

zi du. «Jenderik gabe ibil zintez-

ke, handia da, eta edozein bidezi-

dorretan galtzeko aukera eskain-

tzen du».

Hain justu, Aste Santuaren ata-

rian estreinatu dituzte ibilbideak.

Joan den igandean, Ariben bat

egin zuten herri bakoitzetik ate-

ratako lagunek. 40 pertsona in-

guru bildu ziren ibilbideak egite-

ko. «Iratiko oihanarekin batera,

turistentzat beste alternatiba bat

da».

Pirinioetako herrien arazoak

ere izan ditu mintzagai Larreak.

Agerikoa da herrien despopula-

zioa: «Horregatik, herritarrek

asko baloratzen dituzte Irati Ari-

tza bezalako ekinaldiak, bizia

ematen diotelako herriari eta in-

guruari». Horrekin batera, turis-

moak ere pisu nabarmena du es-

kualdean, eta landetxea, jatetxea

edota taberna dutenentzat «oso

positiboa» da baliabide turistiko-

ak sortzea. «Estimatu behar dugu

hemen duguna; urrunera goaz

herriak eta hiriak bisitatzera, bai-

na hemen ondoan txoko ezin po-

litagoak ditugu».

Jakin badaki Larreak Pirinioe-

tako egoera ez dela onena, eta tu-

rismoaren gaian «hobetu beha-

rra» dutela aitortu du. «Histori-

koki ez diogu baliorik eman

hemengo inguruneari, eskualde-

aren historiari, mendiari, egurra-

ri, Irati ibaiari... baina aipatutako

guztiak oso aberasgarriak dira».

Ongi daki Larreak Iratiko oiha-

na edo Orreaga bezalako gune tu-

ristikoak onuragarriak direla he-

rritarrentzat. Hala ere, batzuetan

izaten diren jende pilaketak izan

ditu hizpide, eta, hein horretan,

argi du estreinatutako ibilbideek

turistak eskualdean banatzeko

balioko dutela. «Eskatzen digute

mota honetako baliabide gehiago

egotea, horrela, turismoa diber-

tsifikatzeaz gain, bisitariak egun

gehiago egonen dira gurean, era-

kargarri turistiko gehiago daude-

lako».

Dena den, adierazi du Irati Ari-

tzak ez duela izan nahi Irati oiha-

naren «alternatiba», ibilbideek,

berez, badutelako «interes eta

balio handia». Biziki maite ditu

inguru horiek: «Harro esan deza-

kegu Iberiar penintsulako harizti

onenetarikoa dugula». Hariztia

ez ezik, Irati ibaia aintzat hartzea

da ibilbideen asmoa. Guztiak iga-

rotzen dira, behintzat tarte bate-

an, ibaiaren ondoan. «Ibilbideek

Irati ibaira hurbiltzen gaituzte».

Hamaika bidetan galtzeko parada

ematen du Irati Aritzak.

Irati Aritza ibilbide sarea prest da Orotz-Betelu, Garralda, Garaioa eta Aribe herriakoinez bisitatu ahal izateko. Hango hariztia eta Irati ibaia dira protagonista nagusiak.

Hariztiak lotzen ditu herriak

Igandean estreinatu zuten Irati Aritza ibilbide sarea. Irudian, parte hartzaileak, Garraldan. Erdian, maparekin, Orotz-Beteluko alkate Javier Larrea. IDOIA ZABALETA / FOKU

Hainbat herritar, ibilbidea egiten. NAFARROAKO HITZA

NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 30a4 b Gaiak

Edurne Elizondo Iruñea

Etxean. Herritar

gehienek hor hil nahi

dute. Errealitatea,

ordea, bertzelakoa

da, datuek erakusten

dutenez: erdiek baino gehiagok

ospitalean ematen dute azken ha-

tsa. Datu horien atzean dauden

egoerak aztertu nahi ditu Nafa-

rroako Gobernuak: nafarrak nola

hiltzen diren jakin nahi du. Da-

tuak eta informazioa jasotzeko,

hain zuzen, Heriotza Duinaren

Behatokia jarri du martxan Osa-

sun Departamentuak.

2011. urtekoa da Nafarroako

osasunaren arloko eskubide eta

betebeharren legea, eta hiltzeko

prozesuan pertsonaren duintasu-

naren berme eta eskubideak ze-

hazten ditu. Lege horrek eskain-

tzen dituen aukerekin lotu du be-

hatokia Duintasunez Hiltzeko

Eskubidea taldeak. «Formazioa

eta informazioa behar dugu, eta

behatokia tresna baliagarria iza-

nen da horretarako», erran du el-

karteko kide Camino Oslek.

Medikuak, erizainak eta osasu-

naren arloko gainerako profesio-

nalak trebatzea eta gaixoei herio-

tzako orduan har ditzaketen era-

bakien inguruko informazioa

ematea «ezinbertzekotzat» jo du

Oslek, heriotza duinaren aldeko

bidean aurrera egiteko. Nafarroa-

ko 2011ko legearekin batera, Es-

painiako Osasunaren Lege Oro-

korra eta gaixoen autonomiari eta

eskubide eta betebeharrei buruz-

koa daude herritarren esku.

Araudi horiek tratamendu bati

uko egiteko eskubidea ematen

diote gaixoari, bertzeak bertze.

«Hil behar badugu, hil gaite-

zen ongi», erran du Oslek. Hau

da, sufrimendurik gabe. «Horixe

da helburu nagusietako bat. Ho-

rretarako, funtsezkoa da gaixoak

bere eskubideen berri izatea, eta

funtsezkoa da, halaber, osasun

sistemak zaintza aringarri on bat

eskaintzea», nabarmendu du Os-

lek. Babes sare baten beharra age-

rian utzi du, halaber. «Etxean hil

nahi dugu gehienok, baina, hori

lortzeko, inportantea da ondoan

babes sare bat izatea, eta gaixo

guztiek ez dute».

Herritarren nahiak zeintzuk

diren eta administrazioak nahi

horiei zein neurritan erantzuten

dien jakin nahi du gobernuak be-

hatokiaren bidez. «Teknologiak

eskaintzen dizkigun aukerak ba-

liatu behar ditugu lehentasun

gisa hartzeko sufrimendua bazter

uztea; osasunaren arloko esku

hartzeak gaixoaren askatasuna

eta autonomia errespetatu behar

ditu», erran du Osasun Departa-

mentuko zuzendari nagusi Luis

Gabilondok.

Batzorde teknikoaInformazioa jasotzeko, inkestak

eginen dizkie Heriotza Duinaren

Behatokiak gaixoei, zaintzaileei

eta profesionalei. Webgune bat

jarriko du martxan, gainera, pro-

posamenak jasotzeko, eta ikerke-

tak eginen ditu, zer hobetu iden-

tifikatu ahal izateko.

Behatokiak batzorde tekniko

baten laguntza izanen duela na-

barmendu du gobernuak, ber-

tzalde. Batzorde horretan izanen

dira Nafarroako osasun guneeta-

ko batzorde etikoetako ordezka-

riak, esku hartze sozialaren espa-

rruko batzorde etikoetakoak, bai

eta Duintasunez Hiltzeko Eskubi-

dea taldeko ordezkari bat ere.

Behatokian egoteko aukera

hori eskertu du Oslek, hain zuzen

ere. Duintasunez Hiltzeko Esku-

bidea taldeko kidearen hitzetan,

garrantzitsuena izanen da herio-

tzaren inguruko prozesuei

buruzko gogoeta bultzatzea.

«Behatokiak jasoko dituen

datuei esker, benetako heriotza

duinaren aldeko politikak gehia-

go zehaztu ahal izanen ditugu.

Non eta nola eragin jakinen dugu

datuei esker».

Bizi testamentuaren garrantzia

nabarmendu nahi izan du Oslek,

halaber. 2003tik dute nafarrek

bizi testamentuan nola hil nahi

duten zehazteko aukera. Egun,

osasun etxeetan egin daiteke tra-

mitea. «Anitz erraztu da proze-

sua, eta horrek ekarri du kopu-

ruak gora egitea», erran du

Oslek. 2016an ia 4.000 herrita-

rrek bazuten bizi testamentua

egina; egun, 6.000 baino gehiago

dira.

Nafarroako Gobernuko Osa-

sun Departamentuak bertze

hainbat datu jarri ditu mahai gai-

nean: 2016an, 5.727 pertsona zen-

du ziren herrialdean. Heriotzako

orduan, 84,5 urtekoa da emaku-

meen batez bertzeko adina;

78,3koa, berriz, gizonena. 2016an

zendu ziren herritarren %51 ospi-

taleetan hil ziren. %55koa izan

zen kopurua gizonen artean, eta

%46koa, berriz, emakumeen ar-

tean. Herritar gehienek azaldu

zuten etxean hiltzeko nahia, bai-

na gutxik bete ahal izan zuten:

%28k gizonen artean, eta %32k

emakumeen artean.

Trebatutako profesionalak,

zaintza aringarria eta babes sarea.

Elementu horiek nabarmendu

ditu Oslek heriotza duin bat lor-

tzeko. Auziaren inguruko gogoe-

taren beharra nabarmendu du,

eta argi du behatokia tresna ona

izanen dela hori lortzeko.

Heriotza Duinaren Behatokia martxan jarri du NafarroakoGobernuak, datuak jaso eta gaixoen autonomiaren aldeurratsak egiteko. Ekinaldia ontzat jo du Duintasunez HiltzekoEskubidea taldeak, eta gaia lantzeko beharra nabarmendu du.

Heriotzako orduan

ere bada zer erabaki

Osasunbideak heriotzaren inguruko behatokia jarri du martxan. IÑIGO URIZ / FOKU

Gaiak b 5NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 30a

Funtsezkoa da gaixoakbere eskubideen berriizatea, eta sistemakzaintza aringarri on bateskaintzea»Camino OsleDuintasunez Hiltzeko Eskubidea taldea

«Osasunaren arlokoesku hartzeakgaixoaren askatasunaeta autonomiaerrespetatu behar ditu»Luis GabilondoOsasun zuzendari nagusia

‘‘

NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 30a6 b Iritzia

RHURBILDU ETA LAULohizune Amatria

Terrorismosistematikoa

Oraindik ere, askotan

irakurri eta entzuten

dugu terrorismoari

gorazarreadiera ko-

munikabideetan; eta, oraindik

ere, askotan erabiltzen dute gure

herria eta herritarrak kondena-

tzeko. Asteotan jaso dugu azken

adibideetako bat. Eta honek guz-

tiak gogoeta bat eragin dit: zeinek

erabakitzen du terrorismoa zer

den eta zer ez den? Zer da terro-

rismoa?

Urteak daramatzagu preso

dauden pertsonen siluetak soilik

ikusten; txosna edo tabernetan

haien irudiak egotea terrorismo-

ari gorazarre egitea omen da eta.

Dirudienez, ETAko kide ohi bat

agurtzea terrorismoa da; eta, az-

kenaldian, baita Twitterren me-

zuak birtxiokatzea ere. Hori ere

terrorismoa omen da.

Ideia politikoren bat defenda-

tzea terrorismoa omen den beza-

la, presoen eskubideak defenda-

tzea ere terrorismoa ei da. Eta,

nola ez, guardia zibil batekin ta-

berna batean eztabaida bat izatea

ere terrorismotzat hartzen da ga-

rai hauetan. Adierazpen askata-

suna bera terrorismoa dela ema-

ten du.

Indarkeria bitarteko politiko

moduan sistematikoki erabiltzea

da terrorismoa. Entziklopediaren

arabera, helburu politikoak lortu

nahi dituzten taldeen jarduerari

esaten zaio terrorismoa. Beraz,

hori kontuan hartuta, egia esan,

ez dakit orain arte esandako de-

nak onartzen dituen kontzep-

laka kilometrora bidaltzea? Ez al

du helburu politikorik biktima

batzuk soilik aintzat hartzeak? Ez

al da indarkeria zure senitartekoa

non dagoen ez jakitea? Ez al da

terrorismoa zer gertatu zen

oraindik ez jakitea? Ez al du hel-

buru politikorik zigorgabetasu-

nak?

Garaiak aldatu direla entzuten

dugun arren, elkarbizitza, egia,

justizia eta erreparazioa politiko-

en ahoetan behin baino gehiago-

tan dagoen arren, oraindik ere te-

rrorismo bat eta bakarra egon

dela sinetsarazi nahi digute. Kon-

takizunaren bertsio bakar bat in-

posatu nahi du sistemak: berea,

alegia. Hala, «ofizialki» estatu

terrorismoaz ez da hitz egiten, ez

da onartu ere egiten. Eta sistema-

tikoa da hori, helburu politiko

batzuekin hartutako erabakia,

hain zuzen.

Gauzak horrela, agian, estatu

terrorismoaz hitz egitea terroris-

moari gorazarre egitea izango da

aurki. Batek daki.

tuak; baina bururatzen zaizkit

adierarekin bat egiten duten kasu

zenbait.

Ez al da indarkeria bitarteko

politiko moduan sistematikoki

erabiltzea atxilotutakoak kartze-

lan epaiketaren zain urtebete

baino gehiago mantentzea? Ez al

da sistematikoa izan gazteak

«prebentzio gisa» atxilo izatea?

40ak, 28ak, Altsasukoak... adibi-

deak baino ez dira.

Ez al da indarkeria haurdun

zaudela medikuarengana zoazela

atxilotzea? Eremu pribatuan ere

jarraitua izaten ari zarela nabari-

tzea? Ez al da indarkeria inkomu-

nikazio egunetan parte hartu zu-

ten polizien deklarazioak entzun

behar izatea? Ez al dira terroris-

moaren isla Euskal Autonomia

Erkidegoan dokumentatu dituz-

ten 4.113 tortura kasuak? Gerta-

tu, ezagutuko baina oraindik do-

kumentatu ez diren gainontzeko

guztiak?

Ez al da bitarteko politikoa pre-

soak beraien familiengandik mi-

Ez al da indarkeriazure senitartekoa

non dagoen ez jakitea? Ez al da

terrorismoa zer gertatu zen

oraindik ez jakitea?

Irudiab Iruñea

Euskarak mugarik izan ez dezanEhunka pertsona atera ziren larunbatean Iruñean karrikara, Euskal Herrian Euskaraz-ek deituta, euskararen ofi-

zialtasuna aldarrikatzera. Mugarik gabeko euskara. Ofizialtasuna lelopean egin zuten protesta. Aldaketa «eus-

karatik eta euskaraz» egitea galdegin zioten EHEko kideek laukoari. Hainbat neurri proposatu zuten: «Euskara-

ren ezagutza unibertsalizatzea, eremu guztietan euskararen erabilera orokortzeko planak abiatzea eta lege

onarpen egokiak indarrean jartzea», bertzeak bertze. IDOIA ZABALETA / FOKU

Bestetan bigantxak ez erabiltzea erabakidute herritarrek, galdeketa baten bidez

ZIZUR NAGUSIA bZizur Nagusiko bestetan ez dituzte bigantxak erabi-liko aurten. Horixe erabaki dute herritarrek, udalak antolatutako he-

rri galdeketaren bidez. 2.129 pertsonak eman dute botoa, eta haietako

1.135ek erran dute bigantxarik ez dutela nahi herriko bestetan. 50 bo-

toren aldea baino ez du lortu ezezkoak. Parte hartzea txikia izan da,

botoa emateko aukera zutenen %18k baino ez baitute eman. Emaitzak

udala lotzen du, eta, ondorioz, bestetan ez da bigantxarik izanen.

35EUSKARAREN KONTSEILUKO KIDE KOPURUAEuskararen Kontseiluak 35 kide izanen ditu aurrerantzean. Nafarroako

Gobernuak kopurua handitzea erabaki du. Lehen, 22 ziren, eta orain, be-

rriz, 35. Euskararen Kontseilua kontsulta organo bat da, hizkuntza politi-

karen arloan.

«Rozalejos eraikinari buruzzabaldutako prozesu judizialaamaitu arte esperatu behardugu; epaileen aginduarekinsoilik husten ahal dugu»Ana HerreraNafarroako Gobernuko Kultura kontseilaria

18 urteko espetxe zigorra onartu duBlanca Esther Marquesen hiltzaileak

IRUÑEA b Francisco Javier Nietok hemezortzi urteko espetxe zigorra

onartu du, Blanca Esther Marques bikotekidea hiltzeagatik. Burlatako

bere etxean ito, eta gorpua Ultzama ibaira bota zuen. Poliziaren etxean

aitortu zuen krimena. Epaiketa ez dute eginen, alde guztien arteko

akordioa lortu eta akusatuak hemezortzi urteko espetxe zigorra onar-

tu eta gero. Fiskalak 22 urteko zigorra eskatu zuen, hasieran, eta aku-

sazio partikularrak, 25ekoa. Hemezortzikoa adostu dute akordioan.

Agenda b 7NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko martxoaren 30a

SAN ADRIAN Eugenia Manzane-

ra konpainia: Retahilando.

bAsteartean, 18:00etan, kultur

etxean.

SAN ADRIAN Había una vez un

Emoticuento txotxongilo emanal-

dia, Marimba Marionetas taldea-

ren eskutik.

bAsteazkenean, 18:00etan, kultur

etxean.

SAN ADRIAN La Canica Teatro:

El elefantito.

bOstegunean, 18:00etan, kultur

etxean.

VALTIERRA Galitoon: Güela,

Güela.

bAsteartean, 18:00etan, kultur

etxean.

VIANA La Canica: El elefantito.

bAsteazkenean, 18:00etan, kultur

etxean.

DANTZA

DONEZTEBE Kaleko dantzen in-

guruko Ritme Alaia izenburuko

biltzarra eginen dute.

bBihar, egun osoan, karriketan.

ZINEMA

ALTSASU Maya erlea: ezti jokoak.

b Igandean, 17:00etan, Iortia

kultur etxean.

ALTSASU Errementari.

bOstegunean, 19:00etan, Iortia

kultur etxean.

ERAKUSKETAK

IRUÑEA Una habitación no es un

hogar, Ivan Benitezen argazkiak.

bBihar arte, Iturramako Civivox-en.

IRUÑEA Maria Carro Etxeberria-

ren erakusketa.

bBihar arte, Kondestablearen

jauregian.

IRUÑEA Natxo Barberena, Maria

Jimenez, Felix Ortega, Natxo

Zenborain, Juan Belzunegi, Belen

Arevalo, Mikel Mendibil, Alfredo

Murillo, Iñaki Aldaz, Pablo Jua-

rros, Jone Arzoz eta bertze hain-

bat artistaren erakusketa kolekti-

boa.

b Igandera bitarte, Ziudadelako

Mistoen aretoan.

IRUÑEA Elvira Palazuelos artista-

ren Sites en Between erakusketa.

bApirilaren 27ra arte, Nafarroako

Unibertsitate Publikoko Sario

eraikineko erakusketa aretoan.

BERTZELAKOAK

BAZTAN Baztango eskulangile-

en azoka.

bGaur eta bihar, 10:00etatik

14:00etara, Elizondoko plazan.

Gure proposamena b Iruñea

Manez eta Kobreak, Nafarroako UnibertsitateanKalakan taldeko kide ohi Thierry Biskarik Iruñera ekarriko du, ostegunean, Manez eta Kobreak bere oraingo proiektua. Nafarroako Unibertsita-

teko Museoan ariko dira, ostegunean, 20:30ean hasita. Biskarirekin batera hainbat musikarik osatzen dute Manez eta Kobreak taldea: Ana Te-

lletxea (ahotsa eta akordeoia), Fermin Garaikoetxea (ahotsa, tronpeta eta bonbardinoa), Vianney Desplantes (ahotsa eta bonbardinoa), Bi-

xente Etxegarai (ahotsa eta tronpeta) eta Laura Etxegoien (ahotsa eta saxofoia) izanen dira Biskarirekin oholtzan. NAFARROAKO HITZA

MUSIKA

IRUÑEA Nafarroako Orkestra

Sinfonikoa.

bOstegunean, 20:00etan,

Baluarte auditoriumean.

IRUÑEA Manez eta Kobreak.

bOstegunean, 20:30ean,

Nafarroako Unibertsitateko

Museoan.

ZANGOZA Udal musika banda:

Udaberriko kontzertua.

bBihar, 12:45ean, arkupeetan.

ANTZERKIA

ATARRABIA Teatro Paraiso:

Erpurutxo.

bOstegunean, 18:00etan, kultur

etxean.

AZAGRA Eugenia Manzanera:

Retahilando.

bAstelehenean, 18:00etan,

Francisco Arbeloa ikastetxean.

AZAGRA Galitoon: Güela, Güela.

bAsteazkenean, 18:00etan,

Francisco Arbeloa ikastetxean.

CINTRUENIGO Galitoon: Güela,

Güela.

bAstelehenean, 18:00etan,

Avenida aretoan.

CINTRUENIGO Eugenia

Manzanera: Retahilando.

bAstezkenean, 18:00etan,

Avenida aretoan.

IRUÑEA Sergio de Andres ipuin

kontalaria.

bAsteartean, 12:00etan,

Zabalguneko Civivox aretoan.

IRUÑEA Tdiferencia: Jolastokia

atzezlana.

bAsteartean, 18:00etan hasita,

Kondestablearen jauregian.

IRUÑEA M de Magia konpainia-

ko ipuin kontalariak: Buscando

el conejo mágico.

bAsteazkenean, 12:00etan

hasita, Arrosadiko Civivox

aretoan.

IRUÑEA Markeliñe konpainiaren

Euria.

bAsteazkenean, 18:00etan,

Mendillorriko Civivox aretoan.

RIBAFORADA La Canica Teatro

konpainiaren El elefantito.

bAsteartean, 18:00etan, kultur

etxean.

RIBAFORADA Galitoon: Güela,

Güela.

bOstegunean, 18:00etan, kultur

etxean.

Edurne Elizondo Iruñea

Belateko tuneletan eginen dituz-ten lanek kalte egindako herrie-tako alkateek hilaren 20an eginzuten lehen protesta. Zazpi hila-betez itxi eta ibilgailuak bide za-harretik bidaliko dituzte. Obreklarria den egoera larriago bilakatudutela uste du Baztango alkate Jo-seba Otondok (Elizondo, 1977),eta N-121 errepideak ezin jasandezakeen kamioi kopurua har-tzen duela salatu du. Gobernuak zuzenean eman di-

zue alkateoi obren berri?

Parlamentuan iragarri bezperan,aitzineko arratsaldean telefonozeman ziguten gobernutik obrenberri.Zer azaldu dizuete?

Hainbat bilera egin dugu lehentelefono dei hori jaso genuenetik.Azaldu digute Belateko tuneletansegurtasuna hobetzeko lanakegin nahi dituztela. Segurtasunahobetzeko lan horiek ez dute eka-rriko arriskua ttipitzea, halere.Aspalditik dago ezbaian Belate-

ko tunelen segurtasuna. Zein da

konponbidea, zure ustez?

Arriskua ttipitzeko eta Europakezartzen dituen mugetara hurbil-tzeko, badago konponbide errazbat eta arras merkea dena: nazio-arteko zama garraioa desbidera-tzea. Neurri hori hartuta, Alman-dozko tunela Europak zehaztendituen mugen barruan egonen li-tzateke. Belateko tunelari buruz,beharko litzateke sarreretako ba-tean suhiltzaileak jartzea. Suhil-tzaileak ez badira, gaitutako lan-gileak. Kontrol etxe bat bada jada,beraz, bakarrik beharko litzatekelangileak trebatzea. Neurri horie-kin lortuko lukete arriskuak ttipi-tzea.Gobernuak orain eginen dituen

lanak, beraz, ez dituzue egoki-

tzat jotzen?

Lan horiek egoki diren edo ez, ho-rretan ez gara sartuko. Sua hartu-ko ez duen kablea jarriko dute,isuri toxikoak biltzeko putzu bat,eta autoak gelditu ahal izatekogunea eginen dute. Guk erratenduguna da arriskua ttipitzekomodua aipatu dudan hori dela.Kamioien trafikoa da arazo na-

gusia, zuen ustez?

2000. urtean, Belateko tuneleta-tik 767 kamioi pasatzen ziren,egunean; 2017an, berriz, banazbertze, 2.600 ziren. Olabeko he-rritarrek bertze datu bat emandute: hiru egunez eta 24 orduzgrabatu dute errepidea, eta egu-nean 3.900 kamioi pasatu dira.Errepide horretan goiti eta beheitiibiltzen diren herritarrak aserikdaude, ikusten baitute, urtetikurtera, gero eta zama garraio

gehiago ibiltzen dela eta horreksegurtasunik eza areagotzen due-la. Ezinegona dago herritarren ar-tean, eta azken hilabeteotan ger-tatu denak erakusten du badirelahorrela sentitzeko arrazoiak.Istripuez ari zara?

Azken lau hilabeteotan, kamioiaktartean izan dituzten hamalau is-tripu gertatu dira N-121-A errepi-dean. Suhiltzaileek parte hartubehar izan dute. Horietaz gain,autoen arteko istripuak ere zen-batu beharko genituzke. Istripuanitz dituen eta ardatz den errepi-de bati buruz ari gara. Azken lauhilabeteotan, bortz pertsona hil,eta bortz larri zauritu dira errepi-de horretan; bertze bat, berriz,arin zauritu da.Kamioilarien lan baldintzek ere

badute zer ikustekorik?

Badakigu lan baldintza gogorrakdituztela. Sistemak ditu modu

onartezin eta bidegabe batean.Zalantzarik gabe, egoera hori erekontuan hartu behar dugu, etaarazo horri eutsi.Baztango herritarrentzat fun-

tsezkoa da N-121 errepidea?

Egunerokorako oinarrizko erre-pidea da guretzat. Baztanek zilborheste bat du Iruñearekin. Aldi be-rean, egia erran behar da: egoerahori da hainbertze urtetako lu-

rralde antolaketa jakin batenemaitza; egunean gero eta gehia-go mugitzera behartzen gaituzte.Lana, irakaskuntza, osasuna...ezinbertzean mugitu behar duguIruñera, edo, bertzela, Bortzirie-tara. Eta N-121 errepidea da bieta-

rako bidea ematen diguna. Bela-teko tunelak ixten dituztenean,kamioi guztiak Belateko menda-teko bide zaharretik joanen dira.Hori da datozen hilabeteotan

eginen dituzten lanen inguruko

zuen kezka nagusia?

Bai. Belateko tunelak zazpi hila-betez itxi behar badituzte lan ho-riek egiteko, ezin dugu onartu na-zioarteko zama garraioa Belateko

mendi gainetik ibiltzea.Onartzen dugu eskual-dea helburu duten ka-mioiak ibiltzea, baina ez,ordea, nazioarteko zamagarraiorik. Errepidetik

pasatzen den kamioien kopuruamendateak duen ahalmenarengainetik dago.Gobernuak zer erran dizue?

Gobernuak erran du ezetz. Ahol-ku hori emanen dutela. Beraz, gi-dari bakoitzak eginen du nahi

duena. Neurri erabakigarririkhartzen ez bada, segur aski, ka-mioiek Belateko mendi gainahartuko dute pasabide gisa.Gobernuak neurri horiek har di-

tzan, hain zuzen ere, protestak

hasi dituzue obrek kalte eginda-

ko herrietako alkateek. Zer es-

pero duzue?

Hilaren 19an bilera egin genuenNafarroako Gobernuko kideekin,eta, biharamunean, modu sinbo-liko batean, agerian utzi nahi izangenuen ez dugula etsiko, eta es-katzen duguna eskatzeko arra-zoiak baditugula. Errepidea moz-tu genuen Arraizko bentetan, ho-rretarako. Arrazoiak mahaigainean jartzen jarraituko dugu,eta herritarrak mugiaraziko ditu-gu. Nafarroako Gobernuari eska-tu nahi diogu kasu egiteko.Herritarren artean kezka suma-

tu duzue?

Kezka handia sumatu dugu. Naz-katuta daude eguneroko egoera-rekin. Gainezka egin du jendeak.Hori azaldu diegu, argi eta garbi,Nafarroako Gobernuko ordezka-riei. Ibilgailu guztiak Belatekomendatetik pasarazi gabe ere,nazkatuta daude herritarrak.Obrek, beraz, lehendik ere ma-

hai gainean zegoen egoera bat

are okerrago bilakatuko dute?

Hori da. Obrak egin behar izangabe ere, arazoa hor dago. Egoe-rak okerrera egitea ekarriko dutelanek, eta horrek eragin du jende-aren haserrea. Baztandik, behin-tzat, mobilizazio dinamika batproposatuko dugu. Alkate gehie-nok bat egin dugu egoera hau sa-latzeko. Herritarren atxikimen-dua ere lortu nahi dugu.Belateko errepide zaharraren

egoerak ere kezkatzen zaituzte?

Bai, noski. Zolaren egoeraz hara-go, Belateko mendateko bide za-harrak baditu zortzi bihurguneestu. Kamioiek, anitzetan, kon-trako norabideko bidea hartu be-har izaten dute pasatzeko. Ustedugu Belateko mendateko erre-pide zaharrak badituela objekti-boak diren arrisku batzuk; kon-tua ez da zola konpontzea, edobabes hesiak jartzea. Egiturazkoarazoak ditu errepideak.Zergatik egin du hainbertze

gora kamioien kopuruak?

Produkzio prozesua nazioartekobilakatu dugulako, eta prozesuhoriek zatikatu ditugulako. Sal-gaiak harat-honat mugitzen ditu-gu. Garraioak gora egin du, etahorrek ditu ondorio anitz. Bidera-ezina den sistema ekonomiko batdago atzean.Zer iritzi duzu kamioiek bidesa-

ria ordaintzeko aukeraz?

Solastatu gaitezke nazioartekogarraioari buruz.

«Ezin dugu onartunazioarteko zamagarraioa Belaten»

Joseba Otondo b Baztango alkatea

Belateko tunelak itxiko ditu gobernuak, maiatzean, lanak egiteko.Kezka agertu dute inguruko alkateek, kamioiek errepide zaharreaneraginen duten arriskuagatik. Protestara deitu du Joseba Otondok.

JAGOBA MANTEROLA / FOKU

NAFARROAKO HITZAOSTIRALA, 2018ko martxoaren 30a

Zuzendaria: Edurne Elizondo. Argitaratzailea: Nafarroako Berriak elkartea.

Mundiñu 9, Arbizu 31839 Nafarroa. Lege gordailua: SS-1517-2010

www.nafarroa.hitza.eus bnafarroa@hitza.eus

«Azken lau hilabeteotan,kamioiak tartean dituztenhamalau istripu gertatu dira,eta bortz pertsona hil dira»