NAFARROAKOHITZA

BERRIA-KO DISEINU TALDEA

‘Zientzialaria naiz’ antzezlana prestatzen ari dira NUPeko bederatzi irakasle bEmakume zientzialariakdira bBeren lana eta haien aurretik aritu zirenena dute ardatz, emakumeak zientziara erakartzeko b 2-3

Jasotakoa

eman

nahi dute

Etxebizitza Sindikatu bat osatudute maizterrek Bartzelonan,

beren eskubideen alde egiteko

5Tinduf Ikerketa argitaratu duNUPek Aljeriako kanpalekuetan

bizi diren gazte sahararren inguruan

4Ostirala

2018ko martxoaren 2aIX. urtea342. zenbakia

www.nafarroa.hitza.eusnafarroa@hitza.eus

NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 2a2 b Astekoa

Edurne Elizondo Iruñea

Hipatia Alexan-

driakoa, Maria

Sibylla Merian,

Sofia Kova-

levskaia, Ada

Byron, Marie

Sklodowska-Curie, Emmy Noet-

her, Edith Clarke, Klara Von Neu-

mann, eta Hedy Lammar. Bede-

ratzi emakume, bederatzi zien-

tzialari. Astronomiaren, mate-

matikaren, informatikaren, inge-

niaritzaren, kimikaren, fisikaren

edota entomologiaren arloan

ekarpen garrantzitsuak egin di-

tuzten emakume zientzialariak.

Eta, halere, ezezagunak gehie-

nak; ezezagunak gehienentzat.

Orain arte. Egoera hori aldatu

nahi baitute NUP Nafarroako

Unibertsitate Publikoko bedera-

tzi irakaslek. Belaunaldi ezberdi-

netako emakumeak dira, bai eta

zientzialariak ere, eta antzezlan

bat prestatzen ari dira zientziaren

historiak emandako izen horiek

etorkizunarekin lotzeko. «Ema-

kume gazteak erakarri nahi ditu-

gu zientziara, emakume zientzia-

larion lanaz, bai eta guk egiten

dugunaz hitz eginez ere», labur-

bildu du Gurutze Perez industria

ingeniariak Zientzialaria naiz la-

naren asmo nagusia.

Sevillako Unibertsitateko bost

irakaslek prestatutako eta NUPen

aurkeztutako lana ikusi eta gero

hasi zen Gurutze Perez antzeko

proiektu bat martxan jartzeko

ideia lantzen. Leire Catalanekin

batera ikusi zuen Perezek espai-

niarren antzezlana, eta berehala

jaso zuen haren babesa, bai eta

bertze irakasle anitzena ere. Kez-

ka nagusi bera dute denek: NUPe-

ko ikasgeletan haiek ikasle izan

zirenean baino emakume gutxia-

go dagoela orain zientzia ikaske-

NUPeko bederatzi irakasle ‘Zientzialaria naiz’ antzezlana prestatzen ari dira, geletako errealitateaaldatzeko asmoz: haiek ikasketak egin zituztenean baino emakume gutxiago dago orain zientziakikasten. Emakume zientzialarien lana ikusgarri bilakatu nahi dute, gazteentzat eredu izateko.

Zientziaren sokarekin lotuta

Ezkerretik, Gurutze Perez, Leire Catalan, Edurne Barrenetxea, Marisol Gomez, Idoia San Martin, Patricia Aranguren eta Silvia Diaz, NUPen. IÑIGO URIZ / ARGAZKI PRESS

Astekoa b 3NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 2a

Adriano Mejía GarcésQuito, Ecuador.

Gastronomia eta Sukaldaritza Arteak, 3. maila

Suediara bidaiatu nahi dut, sukaldaritza nordikoa

ezagutzera.

ORONA IDEO · MARTXOAK 10

LARUNBATA, 10:30 / Areto Nagusia

GOIERRI · MARTXOAK 17

LARUNBATA, 10:30 / Areto Nagusia

GOI ESKOLA

POLITEKNIKOA

BILBAO · APIRILAK 19

OSTEGUNA, 18:00

Bilbao Berrikuntza Faktoria

HUMANITATE ETA

HEZKUNTZA ZIENTZIEN

FAKULTATEA

DONOSTIA · MARTXOAK 17

LARUNBATA, 10:30 / Auditorium

GASTRONOMIA ZIENTZIEN

FAKULTATEA

Basque Culinary Center

BILBAO · MARTXOAK 8

OSTEGUNA, 18:00 / Areto Nagusia

BIDASOA · MARTXOAK 10LARUNBATA, 11:00 / Areto Nagusia

OÑATI · MARTXOAK 17

LARUNBATA, 11:00 / Areto Nagusia

ENPRESAGINTZA

FAKULTATEA

902 110 436www.mondragon.edu/prest

etorriko

zarela

jakinarazi!

tetan. «Informatika ingeniaria

naiz; ikasketak egin nituenean, ia

erdiak emakumeak ginen. Orain,

eskolak ematera joaten naizene-

an, lauzpabost emakume baino

ez ditut gelan. Emakumeak Medi-

kuntzako ikasketetan daude,

zaintzen esparruan. Baina ez dau-

de ingeniaritzetan. Zerbait egin

dugu gaizki atzera egin izateko»,

nabarmendu du Edurne Barrene-

txea irakasleak.

Perez, Catalan eta Barrenetxea-

rekin batera, Idoia San Martinek,

Aranzazu Juriok, Silvia Diazek,

Patricia Arangurenek, Marisol

Gomezek eta Alicia Martinezek

osatzen dute Zientzialaria naiz

obra prestatzen ari den taldea.

Ekainean estreinatu nahi dute

NUPen, eta herrialdeko ikaste-

txeetan eskaini gero. «8-12 urte

bitarteko haurren aurrean aur-

keztu nahi dugu, adin horretan

hasten direlako emakumeak

zientzien esparrua baztertzen»,

azaldu du Perezek.

Erreferenterik ezak eta zien-

tziaren esparruan aritu diren eta

ari diren emakumeen ikusgarri-

tasunik ezak ez du laguntzen

emakumeak zientziara lotzen.

Unibertsitatearen esparruan ere,

NUP sortu zenetik urratsak egin

direla onartu duten arren, zer ho-

betu badela argi dute antzezlana

prestatzen ari diren irakasleek.

Batetik, zientzietako ikasleen ar-

tean bezala, irakasleen artean ere

gutxiengoa direla azaldu dute.

«Hainbat emakume badira orain

errektoreorde lana egiten, baina

ikerketa taldeetako zuzendari

gisa, adibidez, emakume bakarra

dago», zehaztu du Silvia Diaz te-

lekomunikazio ingeniariak.

Bertzetik, ikerketa lana egite-

rakoan zeregin hori amatasuna-

rekin uztartzeko dituzten zailta-

sunak utzi dituzte irakasleek age-

rian, bertzeak bertze. «Gizonek

osatutako ikerketa talde batean

ari zarenean eta nagusiari erraten

diozunean haurdun zaudela eta

amatasun baimena hartuko du-

zula, gertatzen ahal da gizon ho-

riek zure erabakia gaizki

hartzea edo ez ulertzea»,

erran du Diazek.

Bere esperientziaren

berri eman du Marisol

Gomez matematikariak.

«Kontua da amatasun

baimena hartzen duzu-

nean lana bazter uzten

duzula, baina, itzultzen

zarenean, ez zara puntu

berera itzultzen. Urtebe-

te egon bazara unibertsi-

tatetik at, benetan urte-

bete baino gehiago galdu

duzu, denbora behar du-

zulako zure lana egune-

ratzeko. Behin azalpe-

nak eskatu zizkidaten

ohartu zirelako nire ibil-

bidean halako hutsune

bat zegoela. Kontua zen

ama izan nintzela den-

bora horretan. Okerrena

da zigortzen zaituztela».

Bakarrizketak«Ez gara inoiz agertoki

batera igo!», erran du

Leire Catalan industria

ingeniariak. Iaz amaitu

zituen ikasketak, eta te-

sia prestatzen ari da

orain. Ezagutzen ez du-

ten esparru batean sartu

direla argi du, baina «go-

goz» direla nabarmendu

du. NUPeko antzerki tal-

deko zuzendari Iñaki Or-

zaizen laguntza ere ba-

dute. Jantziak, berriz,

Creanavarra diseinu es-

kolako ikasleek eginen

dizkiete.

Aukeratu dituzten

zientzialarien lanaren

berri emateko, hainbat

minutuko bakarrizketak

prestatu dituzte irakasle-

ek. Catalanek beteko du

Alexandriako Hipatiaren rola.

«Historiako lehendabiziko ema-

kume zientzialaria da. Mundu

osoko ikasleak hartzen zituen. Ez

zen ohikoa, baina aita liburutegi-

ko zuzendaria zuen, eta horrek

eman zion aukera zientzian ari-

tzeko». Matematikaria, astrono-

moa eta filosofoa ere izan zen Hi-

patia.

Perezek Maria Sibylla Merian

hautatu du, 1647an Alemanian

jaiotako entomologoa. «Pinpilin-

pauxak ikertu zituen, bertzeak

bertze. Liburuak argitaratu zi-

tuen, eta berak egindako ilustra-

zioekin osatu zituen. Orduko

zientzia gizonek, ordea, ez zioten

zuen balioa aitortu hark egindako

lanari».

Barrenetxeak Ada Byronen

lana ekarriko du gogoraZientzia-

laria naizobran. 1815. urtean sor-

tu zen. «Ordenagailurik ez zego-

en garai hartan, Ada Byron izan

zen lehendabiziko emakume in-

formatikaria. Bikaina zen. Bertze

emakume anitzek izan ez zituz-

ten aukerak izan zituen, gaine-

ra», azaldu du. Argi utzi nahi izan

du, halere, zientzia ez dela baka-

rrik «buru apartak» dituztenen-

tzako toki. «Lana eta irmotasuna

dira gako nagusiak».

Buru bikaineko zientzialaria

izan zen, halaber, Emmy Noe-

ther, Gomezek hautatutako zien-

tzialaria. «Nire esparrua aljebra

abstraktuarena da, eta Noether da

arlo horretan zientzialaririk ga-

rrantzitsuena». Patricia Arangu-

renek, berriz, guztien artean aka-

so ezagunena hautatu du: Marie

Sklodowska-Curie kimikari eta

fisikaria, bai eta bi Nobel sariren

irabazlea ere. Gogor egin behar

izan zuen lan Parisen ikasi ahal

izateko. «Irabazi zuen diru guztia

erabili zuen ikertzen jarraitu ahal

izateko».

Idoia San Martin industria in-

geniariak 2014an amaitu zuen te-

sia, eta iaztik ari da irakasle lane-

tan NUPen. Energia berriztaga-

rriena da haren esparrua.

Hasieratik bat egin du antzezla-

naren proiektuarekin, eta Edith

Clarke hautatu du obrarako.

«1883an jaio zen, AEBetan, eta

erreferente bat da ingeniaritza

elektrikoaren esparruan».

Bitxiagoa izan zen Hedy Lama-

rren ibilbidea —Austrian jaio zen,

1914an—, telekomunikazio inge-

niaritzaren esparruan lan egiteaz

gain aktore ere izan baitzen

Hollywooden. Silvia Diazek hau-

tatu du Lamarr antzezlanerako.

«Komunikazio sistema sekretu

bat asmatu zuen, nazien aurka

erabiltzeko, baina, aktorea ere

bazenez, eta emakume, ez zuten

serio hartu». Zientzialaria izan

zela gogoratuko dute NUPeko

irakasleek. Haiek ere badirela.

Emakumeek badutela tokia zien-

tzian.

Aurkeztu nahi dugu 8-12 urtekohaurren aurrean, adin horretanhasten direlako emakumeakzientziak bazter uzten»Gurutze PerezIndustria ingeniaria eta NUPeko irakaslea

«Historiako lehen emakumezientzialaria izan zenAlexandriako Hipatia; munduosoko ikasleak hartzen zituen»Leire CatalanIndustria ingeniaria

«Emakumeak Medikuntzandaude, baina ez daudeingeniaritzetan; zerbait egindugu gaizki atzera egiteko»Edurne BarrenetxeaInformatika ingeniaria eta NUPeko irakaslea

«Ama izateko, lana uzten duzu,baina itzultzen zarenean ez zara puntu berera itzultzen;zigortzen zaituzte»Marisol GomezMatematikaria eta NUPeko irakaslea

«Hainbat emakume badiraorain NUPen errektoreorde,baina bakarra, ordea, ikerketatalde bateko zuzendari gisa»Silvia DiazTelekomunikazio ingeniaria eta NUPeko irakaslea

«Marie Curieren rola beteko dut; irabazi zuen diru guztia gastatu zuenikertzen jarraitu ahal izateko»Patricia ArangurenIndustria ingeniaria eta NUPeko irakaslea

«1883an jaio zen Edith Clarke,AEBetan, eta erreferente batda ingeniaritza elektrikoarenesparruan»Idoia San MartinIndustria ingeniaria eta NUPeko irakaslea

‘‘

Edurne Elizondo Iruñea

Herri bat direlakosentimendu sako-na. Askatasunarenaldeko aldarri ezinisildua. Gauzak al-

datzeko gogoa. Eta, hala ere, frus-trazioa. Ziurgabetasunak eragin-dako frustrazioa. Horixe da Tin-dufeko kanpalekuetan (Aljeria)bizi diren gazteen egoera, NUPNafarroako Unibertsitate Publi-koko irakasle Natxo Esparzak etaCarlos Vilchesek egindako iker-ketak agerian utzi duenez. Ondo-rio nagusiak Saharako kanpa-menduetako gazte errefuxia-

tuak. Linboaren ziurgabetasune-

an harrapatuak izenburuko li-buruan jaso eta eman ditu orainNUPek. Paperean ez ezik, sareanere irakur daiteke, unibertsitatepublikoaren webgunean, euska-raz eta gaztelaniaz, eta, laster, ara-bieraz ere bai.Arabako SEADen Lagunen El-

karteak eskatuta egin dute gaztesahararren inguruko lana, Araba-ko Foru Aldundiaren laguntzare-kin. Vilchesek lau aldiz egin du bi-daia kanpalekuetara, datuak ja-sotzeko. «Inkestak egin dizkiegu,

eta lantaldeak eta tailerrak erebai, gaiak jorratzeko. Asmoa izanda diagnostiko bat osatzea, gaztesahararrekin lan egiten duten go-bernuz kanpoko erakundeek era-bilgarri izan dezaten», azaldu dusoziologoak.Ikerketaren bidez, funtsean,

kanpalekuetan bizi diren gazteei«hitza eman» nahi izan dieteNUPeko kideek. 2014ko abendu-ko datuen arabera, kanpaleku

horietan 124.200 saharar bizi zi-ren. Egileek liburuan jaso dute-nez, gazteak zenbat diren zehaz-teko errolda daturik ez dago.Kontuan hartuta hainbat ikerke-taren arabera Afrikako populaziogaztea –15 eta 30 urte bitartekoa–populazio osoaren %32 ingurudela, ikerlarien hipotesia da40.200 gazte saharar daudela Tin-dufen.Gazte horien lehentasunen ar-

tean daude lana eta hezkuntza.Esparru horietan dituzten zailta-sunek eragiten dute, neurri handibatean, gazteok sentitzen dutenfrustrazioa. Vilchesek nabarmen-du du ezin dela ahaztu haiek dire-la etorkizuna, eta zehaztu duikerketa egiteko arrazoietako batizan dela testuinguru horretankanpalekuetan sortu diren zen-bait arazori aurre egiteko beha-rra. «Neurri txikian, baina badadroga kontsumoa. Sortu dira, ha-laber, familia arteko gatazkak, baieta lapurretak, kontrabandoaere... Gazteen artean, gainera, ez-berdintasun ekonomikoak sor-tzen hasi dira, hainbatek garatudituzten negozio txikien bidez.Buruko osasun arazoak ere badi-ra, eta artatzeko beharra dago».

Ikasketak, bazterKanpalekuetan bizi diren gazte-en artean badira han jaiotakoak,eta aberrira itzultzeko nahiarekinhazi badira ere, haien arteanbereziki larria da etsipen senti-mendua. Orain arte, anitzek izandute ikasketak egiteko aukera.Ikasketa horiek garatzeko lan-posturik ez dute kanpalekuetan,ordea. «Lan txikiak egiteko

aukera baino ez dago, eta dirugutxiren truke. Haientzat ezkon-tzea eta familia bat osatzea osoinportantea da, baina oraingotestuinguruak asko zailtzen duaukera hori», azaldu du Vilche-sek. Horrek ekarri du gazteenikasteko interesak behera egitea.«Aljerian, batxilergoa doan ikas-teko aukera dute, baina gero eta

gutxiagok ikasten dute, ikustenari baitira gero ez dutela izanenikasketa horiek garatzeko lan-posturik. Nahiago dute hamalauurterekin edozein lan egiten hasi,etxekoak laguntzeko. Itxarope-nik eza sumatzen da gazteen-gan».Generoari so egin diote ikerla-

riek. Batetik, etxean emakumeakerdigunean daudela utzi duteagerian, eta gerra garaian erehaiek izan direla kulturari etafamiliari heltzeko ardatz. Gaine-ratu dute orain ere protagonistaizan nahi dutela emakumeok,etxean eta etxetik kanpo ere bai.«Boteretu egin nahi dute», azal-du du Vilchesek. Erantsi dunabarmena dela emakumeekkanpalekuetan duten pisua,baina egoera bertzelakoa delaardura esparruetan.Egungo kanpalekuetako tes-

tuinguruarekin lotura handiadute kanpotik jasotzen dituztenlaguntzetan azken urteotan ger-tatu diren murrizketek. Vilchesekazaldu du, gainera, nazioartekoeragileek hartutako konpromiso-ak betetzen ez direla ikusteakekarri duela egungo nekea. «40urte luze egin dituzte han, eta ga-tazka ez da konpondu. Egunero-koa gero eta larriagoa da». Horiikusita, borroka armatura itzul-tzeko aukera mahai gainean jar-tzen hasi da gazteen sektore bat.Aldi berean, Fronte Polisarioa-

rekin jarrera kritikoa ari diraagertzen, eta esparru horretangazteak agintea beren esku har-tzeko gogoa eta indarra ari diraerakusten. «Belaunaldi aldaketaeskatzen ari dira; aktiboago izannahi dute». Hamaika arlo jorratudituzte Vilchesek eta Esparzakberen ikerketan. Orain, EHUkobertze hainbat irakasle ari diragazte plan bat prestatzen. «Behardutena eskaintzea da kontua».

NUPeko kide Carlos Vilchesek eta Natxo Esparzak liburu batean jaso dute AljeriakoTindufeko kanpalekuetan bizi diren gazte sahararren inguruan egindako ikerketa.

Ziurgabetasunak harrapatuta

Ziurgabetasuna da eguneroko kontu kanpalekuetan. Irudian, baloiarekin jolasean ari diren hiru gazteren itzalak. NAFARROAKO HITZA

Vilches, ezkerrean, Saharako hainbat gazterekin, kanpalekuetan. NUP

Diagnostiko bat osatu dugu, Saharakogazteekin lan egitenduten erakundeekerabilgarri izateko»Carlos VilchesNUPeko soziologoa

‘‘

NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 2a4 b Gaiak

Edurne Elizondo Iruñea

Bat egiten badugu,

eragiteko indar

handiagoa izanen

dugu». Horixe na-

barmendu dute

Bartzelonako Maizterren Sindi-

katuko kideek, Iruñean. Nafarro-

ako hiriburuan aurkeztu dute

iazko maiatzean Katalunian sor-

tutako elkarte hori, eta «hagitz

larritzat» jo dute etxebizitzaren

arloan gertatzen ari dena: «Espe-

kulazioa da nagusi; legeak ez dio

inolako mesederik egiten alokai-

ruan bizi denari. Bigarren maila-

ko herritarra da».

Bartzelonako maizterrak hiriz

hiri ari dira sortu duten sindika-

tua aurkezten. Tokian tokiko el-

karteak martxan jartzea dute hel-

buru. «Gu laguntzeko prest

gara», erran die Lourdes Garcia

kideak, Iruñeko aurkezpenean

bat egin dutenei. «Beharrak»

eraginda jarri dute sindikatua

martxan. «Gure eskubideen de-

fentsan eraginkorrago izateko as-

moz», erantsi du. «Zenbaitetan,

nahikoa da eskaera zehatz bat

nola bideratu jakitea; bertze ani-

tzetan, bat egiteak eta anitz izate-

ak emanen digun indarra dugu

helburu, denon interesak defen-

datu ahal izateko».

Bartzelonako egoera «beltz»

ikusten dute sindikatuko kideek,

eta han gertatzen ari dena «za-

baltzen» joanen dela uste dute.

«Turistentzat bideratutako etxe-

bizitzak; ezkutuan gertatzen ari

diren etxegabetzeak; kontratuak

berritzeko zailtasunak... Maizte-

rrak dena du kontra», nabar-

mendu du sindikatuko kide Enri-

que Lahozek.

Espainiako Konstituzioa jarri

du Lahozek mahai gainean: «De-

nok dugu gogoan etxebizitza

duin eta egoki bat izateko eskubi-

dea jasotzen duela; ez gara oroi-

tzen, ordea, bigarren zatiaz,

konstituzioak aipatzen baitu es-

pekulazioaren aurka eginen du-

tela botere publikoek. Gaur egun,

ordea, kontrakoa gertatzen da.

Etxebizitza duin bat izateko esku-

bidea ez da bermatzen, eta siste-

mak espekulazioaren bidetik jo-

tzen duenaren alde egiten du»,

nabarmendu du sindikatuko or-

dezkariak.

2013ko Hiri Alokairuen Legea

jarri dute mahai gainean Bartze-

lonako Maizterren Sindikatuko

kideek. «Etxebizitza baten alo-

kairuan bi alde daude; lege ho-

rrek, ordea, bietako baten intere-

sak baino ez ditu kontuan har-

tzen, jabearenak alegia».

«Gure helburua argia da: maiz-

terren eskubideak defendatu

nahi ditugu, jabeen gehiegikerien

aurrean», berretsi du Garciak.

Zehaztu du legeak, bereziki,

«jabe handiei» egiten diela me-

sede; inbertsio funtsen atzean bat

egiten dutenei, bertzeak bertze.

«Horien atzean, azken finean,

bankuak daude». Erantsi du

«jabe txikiek» handiek ezarrita-

ko «arauak aprobetxatzen» di-

tuztela.

«Jabeek ezarritako arau horiek

ekarri dute, adibidez, kontratuak

hiru urtekoak izatea, eta berritu

ahal izateko dirutza ordaindu be-

har izatea», azaldu du Garciak.

Sindikatuan artatu duten pertso-

na baten kasua jarri du mahai gai-

nean. «Hiru urte pasatuta, 800

euroko alokairua 900 eurora igo

nahi diote. Okerrena da berritze-

ko 6.000 euro baino gehiagoko

bermea eskatzen diotela», salatu

du, gogor. Anitzetan kontratuak

sinatzeko sei hilabeteko bermea

eskatzen dutela erantsi du.

«Nork ordaintzen ahal du

hori?».

Bartzelonan, alokairuan bizi

direnek, batez beste, beren diru

sarreren %40-45 erabiltzen dute

etxebizitza ordaintzeko. «Gazte-

en artean, %65. Ez da bidezkoa»,

nabarmendu du Lourdes Gar-

ciak. «Ez genuke kobratzen du-

gunaren %30 baino gehiago bide-

ratu beharko alokairua ordain-

tzeko».

Etxebizitza publikoakEtxebizitza publikoak behar dira.

Mezu hori nabarmendu nahi izan

dute Bartzelonako Maizterren

Sindikatuko kideek, Iruñean.

Egoera ez da «batere ona» Kata-

luniako hiri horretan, azaldu du-

tenez: «%2 baino ez dira». Euro-

pako bertze hainbat herritan ego-

era hagitz bertzelakoa dela

gaineratu du Lahozek: «Alema-

nian, adibidez, etxebizitza publi-

koak dira %40. Horrek erran nahi

du etxebizitza horien alokairu

prezioak ez dituela merkatuak

kontrolatzen, administrazioak

baizik». Bidea hori dela

argi dute sindikatuko or-

dezkariek.

Administrazioarekin,

hain zuzen ere, zer egin

badela uste dute sindika-

tuko kideek. Administra-

zioarekin eta jabeekin ba-

tera egon nahi dute maiz-

terrek etxebizitzari buruz

erabakitzeko eta negozia-

tzeko mahaietan. «Eragile izan

nahi dugu etxebizitzaren espa-

rruan», zehaztu du Garciak.

Eragile, errentarien alde egite-

ko. Bide horretan bertzelako neu-

rriak hartzeko aukera ez dute

bazter utzi nahi, bertzeak bertze,

grebarena. Hau da, alokairua ez

ordaintzeko grebarena. «AEBe-

tan eta Italian egin dituzte gisako-

ak. Bat egitea da halakoetan ga-

koa. Aukera hor dago». Iruinda-

rrekin bat egitera etorri dira

sindikatuko kideak Nafarroara.

Sarea zabaltzera.

Bartzelonako Maizterren Sindikatuko kideek Iruñean emandute orain arte egindako lanaren berri. 2016ko maiatzeanosatu zuten elkartea, eta 1.100 afiliatu dituzte jada. «Indarrakbatzera» deitu du sindikatuak, maizterren eskubideen alde.

Espekulazioarenaurkako errentariak

Ezkerretik, Lourdes Garcia, Marivi Sanchez eta Enrique Lahoz. J. MANTEROLA / ARP

Bartzelonan, batez beste, dirusarreren %40-45 erabiltzendute alokairuan bizi direneketxebizitza ordaintzeko

Kontratuak berritzekozailtasunak utzi ditumaizterren sindikatuakagerian, bertzeak bertze

Gaiak b 5NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 2a

NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko martxoaren 2a6 b Iritzia

RHURBILDU ETA LAUJon Barberena

Erranen diegu

Erran izan zieten emaku-mea isila, garbia etalangilea izan behar zela;gizartearen arauen

moldean sartzen zen horietakoa.Erran izan zieten gizonek ezinzutela publikoki negarrik egin.Erran izan zieten ilun-ezkilak jo-tzerakoan etxeratzen ez zirenak,desordutan eta deslekutan zebil-tzala. Erran izan zieten ohiturak bere

horretan hartu behar zirela,nahiz eta norbere askatasuna etanortasuna urratuak izan, onartubeharrekoak zirela. Erran izanzieten masturbatzeak pikorrakateraraziko zizkiela aurpegianeta haragia bekatarien galbide etatentazio zela. Erran izan zietenAntonio Machado Frantziara

bere familiarekin borondatezjoan zela eta Lorca bat-batean hilzela. Baina gogoz kontrako bo-rondaterik ez dago eta hiltzetikerailtzera, h-aren galera bainozer edo zer gehiago dago.Erran izan ziguten 1512an ez

zela gurean konkistarik izan,anexioa baizik; Fernando Katoli-koak eskubide osoz bereganatuzuela Nafarroa Gaztelarendako.Urte batzuk geroago, erran zigu-ten konkistaren 500. urteurrena-ren harira, konkista ez zela bere-ziki odoltsua izan (behinik behinkonkistahitza erabili zuten).Erran izan ziguten Gerra Zibila1936. urtean hasi eta 1939. urteanakitu zela eta buruz ikasi geni-tuen datak, baina inork inoiz ezzigun erran Matilde Landa anda-

darrean dagoen (H)ilbeltza eki-menarekin bat eginez hiru nobe-la beltz proposatu zaizkie ikasleeiikastetxe batean eta horietakobat izan da Pratek idatzitako hau.Nobela beltza hauspotzea eta ira-kurzaletasuna indartzea izan dirafikziozko nobela honen bidez er-dietsi nahi izan diren helburuak,baina UPNko hautetsiek ma-muak marraztu nahi izan dituztematrikulazio kanpaina hastearzela.Nafarroan eta, oro har, Euskal

Herrian bizi den egoera politikoberria dela medio, diskurtsorikgabe gelditu dira UPNko aginta-riak, eta arriskurik ez egonagatik,beldurra elikatzea eta jendea la-rritzea hartu dute beren helburu.Errealitatea distortsionatzenduen eskizofrenia hedatu nahidute.Erran izan zieten, erran izan zi-

guten, erraten digute… baina gukere erranen diegu ez dugula inoradoktrinatzen eta ez dugula inoradoktrinatu nahi.

luziarrak zergatik egin zuen bereburuaz bertze eta nork eta nolahil zuten Maravillas Lambertonafarra.Erran izan zigun Jose Iribasek,

Hezkuntza kontseilari ohiak,zein liburu erabili behar genuenNafarroako D ereduko ikastetxeeta eskoletan. Euskal Herrikomapa bat agertzea nahikoa zen li-buru horren erabilera galarazte-ko. Hau ez zen XVII. mendeanpasatu, 2013. urtean baizik.Erran izan digu, LOMCE erre-

formak, libreki adierazteko etahausnartzeko bide ematen digu-ten ikasgaiek ez dutela lekurikgurean. Musikak, Arte Plastikoeketa Filosofiak ez omen dute balio-rik egun. Enpresen mundurakohezi nahi dituzte gazteak, denakberdin. Pentsamendu kritikoari,adierazteko bideei eta aberasta-sunari ateak itxiz. Berriki erran digute Telleria

eta gero zer? liburua D eredukozenbait ikasle talde adoktrinatze-ko tresna izan dela. Baztanen in-

Nafarroan eta, orohar, Euskal Herrian

bizi den egoerapolitiko berria delamedio, diskurtsorik

gabe gelditu diraUPNko agintariak

Irudiab Garralda

Herriz herri, Altsasuko gazteen aldeAsteburuan hasi zen Altsasu martxan, terrorismoa egotzita auzipetutako herriko gazteen alde herriko hainbat

kolektibok antolatutako ekinaldia. Zubirin hasi zen martxa, larunbatean, eta Pirinioetako hainbat herri zeharka-

tu zituen, Garralda eta Otsagabia tartean. Auzipetutakoen senideek herritarren elkartasuna jaso zuten, herriz

herri. Asteburuero eginen du aurrera martxak. Bihar Nafarroako erdialdean izanen da (Tafalla, Gares eta Liza-

rra); hilaren 10ean, mendialdean; 17an, Iruñerrian; eta Erriberan amaituko da, hilaren 24an. JAGOBA MANTEROLA / ARP

Maiatzaren 7an hasiko da Indar Gorripeñako 11 kideren aurkako epaiketa

IRUÑEA bMaiatzaren 7an hasiko da, Iruñean, Osasunako Indar Gorripeñako 11 kideren aurkako epaiketa. Talde kriminal bateko kide izateaegotzi diete. Indar Gorriren aurkako operazioa iazko apirilean egin zu-ten. 21 pertsona auzipetu zituzten hasieran, baina haietako 11ren aur-kako prozesuak baino ez du egin aurrera. Fiskaltzak bi urteko espetxezigorra eskatu du bakoitzarentzat, bere behin-behineko ondorioentestuan. Epaiketa maiatzaren 7tik 11ra eginen dute.

800VIANA SORTU ZUTENETIK JOANDAKO URTEAKVianako herria bere 800. urteurrena ospatzen ari da. Data hori nabar-

mentzeko, bertzeak bertze, Nafarroako Parlamentuko Mahaiak eta Bo-

zeramaileen Batzordeak herri horretan egin dute asteon asteleheneroko

bilera. Herriko udaletxean egin dute batzarra.

Muturreko pobrezia erdira murriztekoasmoa agertu du Nafarroako Gobernuak

IRUÑEA b Gizarteratze Plan Estrategikoaren zirriborroa aurkeztu duNafarroako Gobernuak, asteon. Konpromiso zehatzak hartu ditu lau-koak: besteak beste, lanerako gai izan eta errenta bermatua jasotzenduten guztiei lan bat bermatzea bi urteko epean; pertsona horien er-diak, gainera, ez lirateke langabezian egonen hamabi hilabete bainogehiago. Muturreko pobrezia ere erdira murriztu nahi du. 2015eko da-tuen arabera, herritarren %8,8 daude egoera horretan.

«Ni Ahal Dugu-tik botatzekoerabakia iraingarria da etikarenikuspuntutik, eta, gainera, ez du oinarri juridikorik; nik lanean jarraitu nahi dut»Laura PerezAhal Dugu-tik bota duten parlamentaria

Agenda b 7NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko martxoaren 2a

ANTZERKIA

ANTSOAIN La caida del hombre

en crisis.

bGaur, 21:00etan, antzokian.

ANTSOAIN Tdiferencia: Jolasto-

kia.

b Igandean, 18:00etan,

antzokian.

AZAGRA La Butaca: Ventiunasalvas de ordenanza.

b Igandean, 19:15ean, Francisco

Arbeloa ikastetxean.

BURLATA Antes muerta que con-

victa, Beatriz Ricorekin.

bBihar, 21:00etan, kultur etxean.

IRUÑEA Estefania de Paz: Cabaret paranormal.

bGaur eta bihar, 20:00etan,

Nafarroako Antzerki Eskolan.

IRUÑEA Espainiako AntzerkiKonpainia Nazionala: La dama

duende.

bGaur, 20:00etan, Baluarteko

auditoriumean.

IRUÑEA De cañas con EnriqueSan Francisco, Enrique San Fran-

cisco aktorearen bakarrizketa.

bGaur, 22:00etan, Zentralen.

IRUÑEA Jaione Urtasun ipuinkontalaria: Pontxarekin arre,

entzun eta barre.

bBihar, 12:00etan, Zabalguneko

Civivox aretoan.

IRUÑEACamioneta y manta.

bBihar, 20:00etan, eta etzi,

19:00etan, Gaiarre antzokian.

IRUÑEALagartijas Tiradas al Sol:

Tijuana.

bAsteazkenean, 20:00etan,

Gaiarre antzokian.

LODOSA Txalo: Enredo familiar.

bBihar, 19:00etan, kultur etxean.

ZINEMA

IRUÑEA Golem Arte zikloa: Ro-

bert Doisneau: a través de la lente.

bAsteartean, 18:30ean eta

20:30ean, Golem Baiona aretoan.

IRUÑEA Ikuspuntu jaialdia:

Young and Beautiful.

bAsteartean, 20:00etan, Baluarten.

ERAKUSKETAK

IRUÑEA Txo kolektiboaren era-kusketa. Pintura eta eskultura.

bParlamentuan, bihar arte.

BERTZELAKOAK

IRUÑEA Txan Magoa: Inpernutik

natorren artista bat naiz ni!

bAsteazkenean, 20:00etan,

Nafarroako Antzerki Eskolan.

Gure proposamena b Iruñea

Gaur hasiko da Bardoen bigarren faseaBi saiorekin hasiko da, gaur, Bardoak taldekako bertsolari txapelketaren bigarren fasea: Iruñean izanen da bat, eta Beran bertzea. Iruñeko

saioa izanen da lehendabizikoa, 19:00etan eginen baitute, Arranon. Berakoa, berriz, 22:00etan, Katakun. Asteburu honetako saioak igandean

amaituko dira, Aldazko Marxika elkartean eginen dutenarekin. Bigarren faseko azkena hilaren 11koa izanen da. Finala, berriz, hilaren 24an egi-

nen dute, Lekunberrin. Irudian, Berako eta Barañaingo taldeak. NAFARROAKO HITZA

MUSIKA

ALTSASU Haize Berriak Bandaeta Sakanako musika eskolako

kideak.

bBihar, 19:30ean, kultur etxean.

BARAÑAIN Jorge Sanchez.El grito de las floresdiskoaren

aurkezpena.

bBihar, 20:30ean, auditoriumean.

BARAÑAIN Chicago Moody

Synphonic Band.

bAsteazkenean, 19:00etan,

auditoriumean.

BERA Willis Drummond.

b Igandean, 20:00etan, Katakun.

IRUÑEABeatriz Pomes (flauta)

eta Jaime Velasco (gitarra).

bGaur, 19:30ean,

Kondestablearen jauregian.

IRUÑEA Chorpatelicos.bBihar, 18:00etan, Civicanen.

IRUÑEA Flitter eta BicarbonatoSadico.

bBihar, 20:30ean, Zentral aretoan.

IRUÑEA Blues jaialdia: Eric Gales.b Igandean, 20:30ean, Zentralen.

IRUÑEA Jordi Savall.

bAsteartean, 20:00etan, Baluarte

auditoriumean.

IRUÑEA Jazz jaialdia: Romain

Pilon eta G.I.J. Trio.

bAsteartean, 21:00etan, Zentralen.

IRUÑEARay Collin’s Hot Club.

bAsteazkenean, 20:30ean,

Zentralen.

TAFALLA Glaukoma.

bBihar, 22:00etan hasita, Kube

aretoan.

TUTERA Bruna Sonora.bBihar, 20:30ean, Gaztanbide

antzokian.

BERTSO SAIOAK

ALDATZ Bardoak: Larraun daAraitz. Bi Dozena (Larraun-Araitz)

eta Unibertsolariak (Lesaka).

b Igandean, 17:30ean, Marxika

elkartean.

BERA Bardoak: Aldatzea Komeni

(Leitza) eta Ibardin: hiru ta lau

dira zazpi (Bera).

bGaur, 22:00etan, Katakun.

IRUÑEA Bardoak: Addams

familia (Malerreka-Baztan) eta

Topa bardo kopa! (Iruñea).

bGaur, 19:00etan, Arrano

elkartean.

Kattalin Barber Iruñea

Betaurreko moreak ez ezik, ber-deak ere jantzi ditu Ana Maria Do-minguezek (Plasencia, Espainia,1981). Iruñeko Udaleko inguru-men heziketako teknikaria da,esperientzia handikoa kolektiboekologista eta feministetan. Aste-azkenean hitzaldia eskainiko du,CGTk antolatuta, Iruñean.Zein da ekologismoaren eta fe-

minismoaren arteko lotura?

Nahitaezko lotura da ekologismo-aren eta feminismoaren artekoa.Ekologismoak ingurumenarenbabesa du oinarri, baina inguru-mena zentzu zabalean ulertuta,eta faktore sozialak kontuan har-tuta. Horrela ulertzen dut nik,behintzat. Ekologismoan betau-rreko berdeak jantzi nituen, etafeminismoan, berriz, betaurrekomoreak. Orain, bi koloredun be-taurrekoekin ikusten dut mun-dua. Ingurumen arazoez jabetze-

az gain, lurra interes ekonomiko-en, politikoen eta pribilegiatutakoklaseen mesedetan dagoela kon-turatu nintzen. Hau da, kapitalis-moaren mesedetan. Eta feminis-moak emakumeen mendekota-suna erakusten du sistema pa-triarkal batean. Orduan kontura-tu nintzen lotura handia dutela, bimenpekotasun mota direla. Gai-nera, ezinezkoa da sistema kapi-talista bat existitzea sistema pa-triarkalik gabe.Hortaz, nola definituko zenuke

ekofeminismoa?

Bizitzaren iraunkortasunerako apriori desberdinak diruditen bikorronteen arteko nahitaezko el-karrizketa gisa ulertzen dut eko-feminismoa. Ekologismoa eta fe-minismoa ez dira hain desberdi-nak, badituzte ezaugarri komunasko. Borroka feminista eta eko-logisten arteko elkarrizketakkontuan hartuz, modu osatuagobatean ikus dezakegu nola joan

gaitezkeen beste eredu desberdinbaterantz. Ekologismoak inguru-menari eta bizitzari eutsi nahi dio,baina, ez badu begirada feministatxertatzen, asko utziko du kanpo-an. Horregatik diot ekofeminis-moaren begirada osatuagoa dela.Ekologismoak eta feminismoakbat egiten dute ekoizpenari egin-dako kritikan, hazkunde ekono-

mikoari egindakoan eta garape-nari egindakoan, eta bat egitendute eguneroko bizitza erdigune-an jarriko duen gizarte eta ekono-miaren aldeko apustuan. Azkenfinean, feminismoa eta ekologialotzea da ekofeminismoa. Hau da,mundua aldatzeko bi teoria etapraktika horiek elkarrenganagerturatzea.

Ekologismoak elikatzen du fe-

minismoa eta alderantziz?

Bai, ekofeminismoak bietatikedaten du, bi menpeko harrema-netatik. Kezka asko berdinakdira, eta jatorriak ere bai, hortaz.Egia esan, gero eta aurrerapausogehiago ematen ari dira, askotanekofeminismohitza agertu gabe.Adibidez, orain dela gutxi irakurri

nuen Klima AldaketarenBide Orria dela-eta ema-kume talde bat kexuagertu zela, genero ikus-pegia falta zitzaiolako.Izan ere, pobrezia ener-

getikoa handiagoa da emakume-en artean. Begirada hori kontuanhartzen ez badugu, ez dugu begi-rada osoa izanen, ez ditugu osagaiguztiak izanen zapalketa ulertze-ko. Feminismoan ere kontuan har-

tzen da begirada ekologista?

Feminismoan ez da zertan egonbegirada ekologista bat. Era bere-

an, ekologismoa ez da zertan fe-minista izan. Bat egin dezaketenbi kontzientzia mota dira. Halaere, feminismoan sakontzen ba-dugu, eta, adibidez, heldu den as-teko greba kontuan hartzen ba-dugu, konturatuko gara diskur-tso hau gero eta gehiago hartzendela kontuan. Lan greba, zaintzagreba eta kontsumo greba izanenda. Greba honetan badago begira-da hori, eta azken bi urtetik honahasi naiz horrelako begiradaikusten feminismoan. Aurrekourteko Martxoaren 8ko manifes-tazioaren bukaeran irakurri zenaoso ekofeminista izan zen. Geroeta gehiagok hartzen dute beregain diskurtso antikapitalista etaantikontsumista. Nola eraman daiteke praktikara

ekofeminismoa?

Hain zuzen ere, nik uste dut eko-feminismoaren erronka handie-netarikoa dela praktikara erama-tea. Oso teorikoa da, eta saiatu be-har dugu praktikara eramaten,baina diskurtsoa ekintzetara era-matea zaila da, eta esfortzu han-dia egin behar dugu. Adibidez, ja-betzea emaitza ez dela prozesuabaino garrantzitsuagoa. Nire la-nean, asteleheneroko bileran«zer moduz?»batekin hastengara beti. Bakoitzak bere bizitzadu, baina guztia kontuan hartzensaiatzen gara. Kostatu zaigu girohau eraikitzea gure artean, bainalortu dugu. Ez gara makinak, etabakoitzari gertatzen zaionak in-porta du. Nolakoa da ekofeminismoaren

mugimendua Euskal Herrian?

Mugimendu handia dago, kontuada askok ez dutela euren buruaekofeministatzat jotzen. Hala ere,haien ekintzen bidez har ditzake-gu borroka horiek ekofeminista-tzat. Adibidez, niri iruditzen zaitBilgune Feministak dituen lanildo askok ekofeminismoarenbegirada dutela. Ekofeminismoa-ren etiketa jarria ez duten arren,pentsamenduarekin bat egitendute. Horrez gain, gero eta topa-keta eta jardunaldi gehiagodaude ekofeminismoaren ingu-ruan, bizitzaren jasangarritasu-narekin lotuta. Zer-nolako erronkak ditu mugi-

menduak?

Diskurtsoa praktikara eramateaizanen litzateke erronka handibat. Ongi legoke, halaber, taldebatek teoriatik praktikarako bi-dea hartzea eta modu horretangure egunerokotasunera, gurekolektiboetara eramatea mugi-mendua. Transgenero begiradaere behar du ekofeminismoak.Lan egin behar dugu, gizonen etaemakumeen arteko dikotomiagainditzeko.

«Nahitaez daude lotutaekologismoa eta feminismoa»

Ana Maria Dominguez b Ekofeminista eta ingurumen heziketako teknikaria

Feminismoa eta ekologismoa txanpon bereko bi aurpegi direla erakusten ari da Ana MariaDominguez ekofeminista. Bizitzaren jasangarritasuna erdigunean jartzea da gakoa, haren ustez.

IÑIGO URIZ / ARGAZKI PRESS

«Pobrezia energetikoahandiagoa da emakumeenartean; hori kontuan hartzen ezbada, ez dugu begirada osoa»

NAFARROAKO HITZAOSTIRALA, 2018ko martxoaren 2a

Zuzendaria: Edurne Elizondo. Argitaratzailea: Nafarroako Berriak elkartea.

Mundiñu 9, Arbizu 31839 Nafarroa. Lege gordailua: SS-1517-2010

www.nafarroa.hitza.eus bnafarroa@hitza.eus