Memoria proxecto Axenda 21 IES Lama das Quendas curso 2009-10

ies LamadasQuendasR/ Alférez Baanante s/n27500 - Chantada (Lugo)

T. 982 440 551 * F. 982 440 912http://centros.edu.xunta.es/ieslamaquendas

[email protected]

MEMORIA DO PROCESO DE IMPLANTACIÓN E DESENVOLVEMENT O DA A21EGCURSO 2009/10

DATOS INTRODUTORIOS

NOME DO CENTRO EDUCATIVO CONCELLO

IES Lama das Quendas Chantada

TÍTULO DO PROXECTO

Participa! Entre todos acadaremos prácticas máis sostibles e hábitosmáis saudables

EIXO TEMÁTICO X Sostibilidade nocentro educativo

X Experiencia educativa da A21EG noentorno local

1.- AVALIACIÓN DOS OBXECTIVOS XERAIS PROPOSTOS NO PROXECTORealizamos a continuación unha avaliación da consecución dos obxectivos xerais propostos no proxecto nos queespecificamos: cómo se traballaron, os avances e problemas atopados e o grao de consecución.

Os obxectivos xerais formulados foron os seguintes:

1.1.Participativos

- Constituír o Comité Ambiental.

- Crear un lugar permanente de información: comunicación de todo orelacionado coa A21EG.

1.2.Organizativos

- Impulsar o traballo colaborativo entre os centros a través dodesenvolvemento dunha rede de centros A21EG.

- Mellorar a xestión dos recursos, ao fomentar prácticas de consumoresponsable.

1.3.Curriculares

- Asumir os obxectivos da A21EG e integralos no Plan de centro e noProxecto Educativo.

- Integrar a A21EG nos diferentes proxectos e liñas transversais que seleven a cabo no centro escolar (TICs, Lector, Convivencia,Interdisciplinar...)

A avaliación sobre a consecución dos obxectivos xerais que formulamos é a seguinte:

Obxectivosxerais

Como setraballaron

Avances Problemasatopados

Grao deconsecución

Constituír oComitéAmbiental(participativo )

A través dasconvocatorias daactividade“aula+sostíbel”.

Coas actividadesdesenvolvidasdetectamosalumnado activo,nais e persoal nondocente.

Pendente deconformar, xa sedan as condiciónsidóneas parapoñelo en marchaco inicio do novo

MEDIO



[email protected]

curso.

Informaciónsobre a A21EG(participativo )

Panel específicopara A21EG naentrada do centroactualizado conmoita frecuencia.

Blogue da A21Ehttp://participarmos.blogaliza.org/

Información xeralsobre os procesosde A21E na web docentro:http://centros.edu.xunta.es/ieslamaquendas/?q=category/20/103

Información nosboletíns mensuaisdo centro:http://centros.edu.xunta.es/ieslamaquendas/?q=category/19/94

Noticias natelevisión local(Televinte):http://www.youtube.com/user/TelevinteChantada#p/u/24/NViPvLDzUYY

Acadamos unhadifusión ecoñecemento doproxecto moiampla.

Inicialmente: quea comunidadeeducativa usara oPanel A21EG e oblogue comolugares deconsulta e puntosde referencia paracoñecer asnovidades…

ALTO

Impulsar otraballocolaborativo narede de centrosA21EG(organizativo)

Este cursoparticipamos enmaior medida nasactividades doPrograma A21EG:-“O alumnado é oprotagonista”-Xornadas finais deintercambio deexperiencias (coapresentación dunpóster ecomunicaciónsescrita e oral).

Participación nasactividades eaprendizaxe para oalumnado eprofesorado.Coñecementodoutrasexperiencias econtacto conprofesorado paradesenvolverpropostascompartidas envindeiros cursos.

Non foi posibleparticipar nocurso on-line, enon por falta deinterese, pois xa ofixeramos enanos anteriores e,malia serdistintoscontidos, comotiña a mesmadenominación,non nos deixaronparticipar.

ALTO

Mellorar axestión dosrecursos(organizativo)

-Actividade “aaula+sostíbel”.-Mellora darecollida selectiva

-Aforro de recursos(papel, enerxía eniluminación ecalefacción).

Algúns quecomentamos naexposición daactividade.

ALTO



[email protected]

de residuos nocentro.

-Aulas máis limpase habitables.-Maioridentificación doalumnado cocentro.-Aforro de traballopara o persoal delimpeza e maiorsatisfacción.-Mellores relaciónsentre alumnado,profesorado epersoal nondocente.

Integración nosproxectos decentro(curricular )

Revisión daspropostas incluídasno ProxectoEducativo deCentro.

Producíronsepequenasmodificacións.

MEDIO

Integración ecoordinación conoutros proxectos(curricular )

Traballo coordinadocoas persoascoordinadorasdoutros proxectos ecomisións detraballo do centro:-Plan deConvivencia.-Plan TIC.-Plan deDinamizaciónLingüística.-Comisión deBiblioteca.

Desenvolvéronsenumerosaspropostas,producíndose asísinerxíasbeneficiosas paratodos e todas.

Tamén serealizaron moitasactividades entredepartamentos,avanzando nuntraballo máisinterdisciplinar.

Coordinarpropostas destetipo é complicado,xa arrastramosmetodoloxías einercias quedificultan estasdinámicas detraballo. Precisa-mos formaciónpara coordinar edinamizarprocesosparticipativos.

MEDIO-ALTO

2.- ACTIVIDADES REALIZADAS.A continuación faise unha descrición das actividades realizadas. Para cada actividade inclúese como punto departida a ficha descritiva utilizada no proxecto anual para este curso, explicando e detallando aqueles aspectosmáis destacados. Para a avaliación de cada actividade menciónanse os “indicadores de desenvolvemento” dapropia actividade e unha valoración cualitativa do grao de satisfacción (BAIXO , MEDIO, ALTO), completandonalgúns casos cun comentario.

RELACIÓN DE ACTIVIDADES OU TAREFAS

Constitución e posta en marcha do Comité AmbientalPosta en marcha de diversas prácticas para acadar unha xestión máis sostible donoso centro educativo



[email protected]

Difusión e información dinámicas sobre a A21EGDesenvolvemento de actividades interdisciplinares, coa participación de diversosDepartamentos DidácticosPromoción de hábitos de vida saudables

Proxecto de educación en interculturalidade

Colaboración con outras entidades da comarca

EIXO TEMÁTICO A sostibilidade no centro educativoACTIVIDADE ou TAREFA

Constitución e posta en marcha do Comité Ambiental (CA)ÁMBITO ONDE SE DESENVOLVE

Programación anual de AULA (X)

Dinámicas específicas desenvolvidaspor profesorado de diversosDepartamentos Didácticos de xeitointerdisciplinar, co obxectivo demotivar á participación do alumnado.

Proxecto de CENTRO (X)

Implican unha transformación demetodoloxías e procesos de toma dedecisións relacionadas co conxunto dacomunidade educativa e os seusórganos de xestión e goberno.

PROFESORADOPARTICIPANTE

ALUMNADO PARTICIPANTE

Como se preveuinicialmente, foron10 profesoresimplicados de xeitoactivo nun grupo“motor”.

Uns 25 alumnos (entre todos os grupos do centro) foron osencargados de coordinar e dinamizar as actividadespropostas e achegar novas ideas. Este curso serviunos paradetectar e iniciar pautas de traballo coa participación destealumnado máis activo e interesado, ao que convocaremos aunha xuntanza inicial no comezo do novo curso académicopara constituír definitivamente o Comité Ambiental.

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ACTIVIDADE

Promover a PARTICIPACIÓN

DESCRICIÓN DA ACTIVIDADEPretendemos constituír o CA e poñelo a funcionar a partir do mes de setembrode 2010, tomando como punto de partida as dinámicas participativasdesenvolvidas no presente curso. Este ano deuse un gran paso xa que seconsolidou o Grupo Motor de profesorado e creamos un grupo activo e sólido decolaboradores entre o alumnado, motivados para continuar durante o curso2010-11. Imos pouco a pouco pero dando pasos firmes.Está por determinar a estrutura e dinámicas de traballo para o funcionamento doCA, xa que serán determinadas nas xuntanzas iniciais.



[email protected]

TEMPORALIZACIÓN

Todo o curso, pero avanzouse significativamente coas actividades da“aula+sostíbel” durante o 2º e 3º trimestres.

INDICADORES DO DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADENº de participantes de xeito continuado e activo MEDIO-ALTOValoración da implicación dos diferentes sectores educativos,especialmente do alumnado

ALTO

Nº de xuntanzas realizadas ALTO

Nº de actividades propostas e realizadas con éxito ALTO


Posta en marcha de diversas prácticas para acadar unhaambientalización e xestión máis sostible do noso centroeducativoAMBITO ONDE SE DESENVOLVE

Programación anual de AULA (X)

Actividades educativas específicasdesenvolvidas por profesorado dediversos Departamentos Didácti-cos de xeito interdisciplinar.


Implican unha transformación de prácticasrelacionadas cunha xestión integral do centroeducativo, desenvolvidas polo conxunto dacomunidade educativa.

PROFESORADO PARTICIPANTE ALUMNADO PARTICIPANTE

Todo o profesorado e persoal nondocente, en maior ou menor medida.

Todo o alumnado do centro.

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ACTIVIDADEPromover a participación de todos os sectores e a súa implicación nun mellorfuncionamento do centro.Promoción de prácticas sostibles na xestión, organización e funcionamento docentro, a través da comunidade educativa.

Desenvolver as C.B.

DESCRICIÓN DA ACTIVIDADE- Programa para a redución do consumo de papel, incrementar a reutilización de



[email protected]

papel usado e comezar a usar papel reciclado substituíndo o papel virxe nonreciclado: AVANZAMOS NA NORMALIZACIÓN DA REUTILIZACIÓN DO PAPEL.Acción necesarias para vindeiros cursos: reducir máis o consumo e usar papelreciclado en maior medida.

- Mellorar a recollida selectiva en orixe de residuos: fraccións orgánica,papel/cartón, envases lixeiros, pilas e outros residuos específicos. Xadispoñemos de colectores para estas fraccións e fixemos unha dinámicaparticipativa para que o alumnado aportase propostas para comunicar eorganizar o baleirado dalgúns colectores.

Ver: http://participarmos.blogaliza.org/2010/05/11/resolucion-do-concurso-de-recollida-de-residuos/

- Medidas concretas para facer o noso centro máis agradable e habitable.

- Deseño e primeiros pasos dunha auditoría enerxética (consumo eléctrico e degasóleo para calefacción).

Estas dúas últimas propostas traballáronse globalmente a través da“aula+sostíbel” e cómpre desenvolvelas dun xeito máis específico en vindeirosanos.

Ver no apartado 3 de materiais elaborados, a comunicación presentada sobreo desenvolvemento do proxecto “a aula+sostíbel”, onde se explica estaexperiencia detalladamente.

TEMPORALIZACIÓN

Durante todo o curso

INDICADORES DO DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADE

Nº de persoas participantes de xeito activo na actividade ALTO

Cantidade de papel consumido, en relación ao mesmo período do cursoanterior. Reduciuse o consumo

MEDIO



[email protected]

Cantidade de puntos para a reutilización de papel creados: en todos osespazos do centro se colocaron novas bandexas para facilitar areutilización de papel usado por unha cara

ALTO

Cantidade de puntos para a recollida selectiva creados: funcionoubastante ben a separación en orixe nas aulas; pendente de colocar osnovos colectores para espazos comúns

MEDIO

Análise e valoración do funcionamento da recollida selectiva e do graode satisfacción de sectores implicados (sector clave: persoal de limpeza)

MEDIO-ALTO


Difusión e información dinámicas sobre a A21EGAMBITO ONDE SE DESENVOLVE


PROFESORADO PARTICIPANTE ALUMNADO PARTICIPANTECoordinador da A21E.Vicedirector e coordinador de actividades.Profesorado titor.

1 representante de cada curso

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ACTIVIDADEPromover a PARTICIPACIÓN

Dar a coñecer en maior medida o Programa A21EG e difundir adecuadamente asactividades da nosa A21EDESCRICIÓN DA ACTIVIDADEActivamos o panel da A21EG informando de xeito dinámico de todas asactividades, implicando a todos os Departamentos Didácticos neste labor, etentamos motivar ao alumnado para que participasen elaborando informaciónque foi exposta neste panel.

Démoslle continuidade á difusión a través das webs (a do propio programa e a



[email protected]

do noso proxecto): http://a21.medioambiente.xunta.es/escolar

Ver información específica en http://centros.edu.xunta.es/ieslamaquendas/?q=category/20/103

Fixemos un gran esforzo para actualizar a información o antes posible. Estamosmoi satisfeitos xa que as visitas se incrementaron notablemente neste curso.

Ver as informacións incluídas en http://participarmos.blogaliza.org

Un punto importante de difusión: contacto continuo coa cadea de televisión localpara cubrir as principias actividades organizadas. Foron moitas as difundidas através do informativo local. Incluímos algúns enlaces a modo de exemplo.http://www.youtube.com/watch?v=3OPe4fXpNKg

http://www.youtube.com/watch?v=NViPvLDzUYY

Outras actividades relacionadas cos ámbitos de traballo da nosa A21E:http://www.youtube.com/watch?v=ipYk2xMjup4

http://www.youtube.com/watch?v=wycsFpa-cKg

http://www.youtube.com/watch?v=SmyJKMWJP7w

Hai tamén informacións de cursos pasados, como por exemplo:http://www.youtube.com/watch?v=5WSxKMr1GRU

Outro aspecto no que se avanzou: mellora da información interna entre oprofesorado e persoal non docente.TEMPORALIZACIÓNDurante todo o cursoINDICADORES DO DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADEValoración da cantidade e calidade de propostas incluídas no panel daA21EG e na web

ALTO

Cuestionario específico, para valorar o grao de coñecemento, utilización esatisfacción de todas as persoas da comunidade educativa

ALTO


Desenvolvemento de actividades interdisciplinares, coaparticipación de diversos Departamentos DidácticosAMBITO ONDE SE DESENVOLVE


PROFESORADO PARTICIPANTE ALUMNADO PARTICIPANTE



[email protected]

Coordinador e secretario da A21E.Profesorado de diversosDepartamentos.

Todos os cursos, en maior ou menor medidadependendo do interese do profesorado

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ACTIVIDADEPromover a participación

Desenvolver propostas interdisciplinares e metodoloxías e dinámicas de traballodiferentes e innovadoras

Mellorar o clima que se vive no centro e incrementar o grao de identificación dopersoal co mesmo

Aumentar o grao de satisfacción do alumnado

Desenvolver as C.B.

DESCRICIÓN DA ACTIVIDADELevamos a cabo novamente propostas que en cursos anteriores tiveron moitaaceptación e bos resultados:

1. Semana da Terra e do Libro (do 19 a 23 de abril de 2010, cun traballoprevio durante todo o 2º trimestre): coa participación de varios DepartamentosDidácticos e a coordinación da A21E, traballouse un ámbito interdisciplinar “Apaisaxe, o territorio e a creación literaria”, facendo especial fincapé naquelesautores que dedicaron parte da súa obra a esta temática. Fíxose unha homenaxecoa dedicatoria dun carballo da nosa carballeira ao escritor Uxío Novoneyra.

Propostas formuladas na xuntanza inicial de coordinación entre o profesorado:• Homenaxe a Uxío Novoneyra (placa conmemorativa na carballeira).

• Elaboración de materiais:• Formato A4 e A3.• Textos relacionados coa exaltación da natureza, a paisaxe, a conservación dabiodiversidade, os valores ambientais…

• Imaxe e breve reseña do autor.• Opcional: algunha outra imaxe relacionada co texto.• Outras posibilidades?

• Lugares de exposición: carballeira, corredores, salón de actos, aulas.

Ver por exemplo (traballos deste e doutros cursos):http://participarmos.blogaliza.org/2010/03/22/concurso-para-a-semana-da-terra-e-do-libro/

http://participarmos.blogaliza.org/2009/05/15/dia-da-terra-e-do-libro/



[email protected]

2. Proxecto Interdisciplinar (PI) e A21E: traballos sobre varias temáticas,entre elas “alimentación saudable”, “interculturalidade” e “conservación dopatrimonio natural e cultural”. Para un mellor desenvolvemento dascompetencias básicas utilizamos tamén recursos documentais e información dosmedios de comunicación.

3. Exhibición sobre o “Entroido ribeirao”:Actividades interdisciplinares para a celebración do Entroido, destacando unha,mostra da valorización do patrimonio cultural da nosa comarca.

4. Diversas exposicións de murais e maquetas, co traballo coordinado devarios departamentos: os ecosistemas fluviais; etc.

5. VI Carreira polos Dereitos dos Nenos. Quilómetros de Solidariedade.Dentro dos proxectos de cooperación con diversas entidades, o IES Lama dasQuendas colabora coa ONG Save The Children participando na “VI Carreira polosDereitos dos Nenos, Quilómetros de Solidariedade”, que se celebrou o venres27 de novembro na rúa Xoán XXIII de Chantada. Esta iniciativa ten un dobreobxectivo: en primeiro lugar, desenvolver un espírito crítico entre o alumnadoante as inxustizas con respecto aos dereitos dos nenos e as nenas. Por outrolado, recadar diñeiro para axudar a mellorar a vida de miles de nenos, enconcreto de Costa de Marfil, que sofren as consecuencias dun conflito armado,sen acceso á sanidade primaria, á educación e sumidos na pobreza extrema.Cada alumna e alumno participante, para poder recadar diñeiro, buscoupatrocinadores entre os seus familiares e coñecidos, quen se comprometen aabonar unha cantidade por cada quilómetro simbólico que eles percorran. Así, osmozos transmiten aos seus achegados a problemática da infancia en Costa de



[email protected]

Marfil, fomentando un espírito xeneroso e solidario.Participaron un total de 65 persoas do instituto, entre alumnado de 1º e 2º deESO e profesorado e unhas 20 persoas do outro centro de secundaria da vila, oIES Val do Asma. Colaboraron na organización o Concello de Chantada e oprograma “Concellos Saudables”.Para máis información pódense consultar a páxina web de Save The Children e oBlogue da Axenda 21 Escolar do IES Lama das Quendas.

http://www.savethechildren.es/http://participarmos.blogaliza.org/category/solidariedade/

6. Celebración de efemérides: “día da Paz”, “día do Medio Ambiente”, etc.A modo de exemplo, incluímos unha breve explicación do realizado paraconmemorar o Día Mundial do Medio Ambiente (5 de xuño):1) Exhibición de BTT (bicicletas todo terreo): nun circuíto preparado no

recinto do noso centro, coa colaboración de varios alumnos no recreo dovenres día 4 de xuño.

2) Mapa emocional: como actividade final da “aula+sostíbel”,propuxémoslle a todo o alumnado que fixese e imprimise ou revelase unhafoto de si mesmo/a naquel lugar do concello no que viven (Chantada,Taboada, Carballedo) que sexa o seu favorito e destaque pola súa belezapatrimonial. Con todas as aportacións fixemos unha exposición nos



[email protected]

corredores do centro na semana do 7 ao 11 de xuño.

Velaquí algún cadros informativos das actividades realizadas queimplicaron a varios Departamentos

* * *



[email protected]

VVII CCaarrrreeiirraa ppoollooss ddeerreeiittooss ddooss nneennooss

GRUPOSAlumnado de 1º, 2º e 3º da ESO dos IES Lama das Quendas e Val do Asma

DATA

Venres 27 de novembro de 11.45 a 14.15

LUGAR

Rúa Xoán XXIII de Chantada

ORGANIZACIÓN

COLABORAN

IES Val do Asma

Concello de Chantada

Concellos saudables

Departamento de Filosofía

Departamentos de Ed. Física

TEMPORALIZACIÓNDurante todo o curso.INDICADORES DO DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADEValoración da cantidade e calidade de propostas realizadas,comparativamente con cursos anteriores

MEDIO-ALTO



[email protected]

EIXO TEMÁTICO Experiencias educativas de A21EG no entorno localACTIVIDADE ou TAREFA

Promoción de hábitos de vida saudablesAMBITO ONDE SE DESENVOLVEProxecto de CENTRO (X) ENTORNO (X)PROFESORADO PARTICIPANTE ALUMNADO PARTICIPANTETitores e titorasCoordinador e secretario da A21EProfesorado que imparte o PIDepartamento de Bioloxía e XeoloxíaDepartamento de Educación FísicaOutros colaboradores

Todos os cursos, en maior ou menormedida.

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ACTIVIDADE

Desenvolver propostas de educación para a saúde e promover hábitos de vidasaudables.

Propiciar interaccións con outros colectivos do Concello.

Desenvolver as C.B.DESCRICIÓN DA ACTIVIDADEEn colaboración co Concello de Chantada e o programa “Concellos Saudables”realizamos diversas actividades e supuxo unha das mellores experiencias nasque temos participado ao longo desta etapa no proxecto A21E, polo quepretendemos continuar coa súa celebración.

A crecente tendencia das enfermidades crónicas, e en concreto a obesidadexuvenil e os malos hábitos, fai necesario deseñar unha serie de estratexias deprevención e promoción da saúde apoiadas en dous piares fundamentais: aalimentación saudable e o fomento da práctica regular de actividade física. Coneste obxectivo naceu o programa “Concellos Saudables”.

Se desde a idade infanto-xuvenil se adoptan hábitos alimentarios saudables quese manteñen ata a idade adulta, prevéñense problemas de saúde, como podenser as enfermidades cardiovasculares, a obesidade e o cancro.

1.- Almorzos Saudables (na cafetaría do centro, con alumnado de 1º de ESO,e coa colaboración do persoal da nosa cafetaría). Realizáronse 3 almorzosdiferentes con cada un dos grupos, na sesión de clase de 1ª hora da mañá,coa participación do profesorado que tiña clase a esa hora, compartindo e“experimentando” con diferentes produtos e o asesoramento das técnicos doConcello e profesorado especializado no tema, co obxectivo de garantiralmorzos variados, equilibrados e saudables.

Os pasos foron:



[email protected]

1º Co asesoramento das técnicos do concello do programa “ConcellosSaudables” elaborouse un menú para 3 almorzos diferentes completos,saudables e equilibrados, destinado ao alumnado do centro (xunto coprofesorado que tiña clase ese día con eles a primeira hora). Este almorzofixémolo na cafetaría do instituto. No presente curso pensouse no alumnado de1º de ESO (A e B)

2º O alumnado (co consentimento dos seus pais e nais) viñeron os díaspropostos a clase sen almorzar; ese día dedicamos a 1ª hora de clase a facer oalmorzo e unhas actividades educativas complementarias na cafetaría docentro (de 08:45 a 9:35). Repetiuse a actividade para ambos os cursosdurante tres días, facendo tres almorzos con diferentes alimentos.

3º A raíz desta experiencia, fíxose unha proposta de varias actividadesencadeadas tomando como punto de partida o almorzo realizado, integrándoasno Proxecto Interdisciplinar, como o estudo dos compoñentes dos alimentosque inxerimos, o valor nutricional de cada un, o estudo das etiquetas dosprodutos alimenticios, etc.

O almorzo foi totalmente gratuíto para o alumnado e o centro xa que os gastoscorreron a cargo do presuposto do programa de “Concellos Saudables”.

Contouse coa colaboración da encargada da cafetaría o profesorado e oalumnado que colaborou para poñer as mesas, distribuír e recoller, etc.

2.- Reparto de froita gratuíta, consumo da mesma nos recreos e actividadeseducativas relacionadas con todos os cursos (elaboración de murais cosvalores nutricionais de cada froita). Continuando coa proposta de cursosanteriores, a actividade tivo un resultado moi positivo con maior protagonismodo alumnado na súa organización.

O obxectivo desta actividade é achegarlle ao alumnado os beneficios dunhaalimentación equilibrada e saudable ofrecéndolles a posibilidade de consumirunha peza de froita no canto de lambetadas ou produtos de panadería industrial.A froita foi totalmente gratuíta pois os gastos correron a cargo do presuposto coque conta o programa de “Concellos Saudables”. Contouse coa colaboración daencargada da cafetaría e de alumnado e profesorado do instituto que axudou nacolocación e distribución da froita.

Normas básicas- Lavar as mans antes e despois de comer. Lavar a peza de froita se énecesario tendo coidado de deixar os baños en perfecto estado.

- Pedir só a peza de froita se se vai a consumir. Non xogar coa froita nin tiralanas instalacións do centro.

- Colaborar coas persoas encargadas de repartir a froita, sendo respetuosos/ase pacientes.



[email protected]

- Utilizar correctamente os distintos colectores cos que conta o instituto paradepositar os residuos orgánicos e envases.

2.-Xogos populares e outras actividades lúdico-deportivas (ver os enlacesindicados anteriormente en Youtube, nalgunha das propostas realizáronseactividades deste tipo).

TEMPORALIZACIÓNTodo o cursoINDICADORES DO DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADEValoración das actividades realizadas MEDIO-ALTO

Algunhas valoracións realizadas polo alumnado sobre os almorzos saudables.

Aspectos máis positivos- almorzar todos xuntos, foi divertido- poder tomar alimentos que nunca se nos ocurriría- o consumo dalgúns productos: xume natural, froita, tostadas…- estaba todo ben organizado e “moi ordenado”- é gratis!- a variedade de produtos- aprendín bastante sobre como debe ser un almorzó saudable- gustoume servir a mesa

Aspectos a mellorar- non me gustaron os vasos- facía falta máis información- algúns produtos sobraban, por exmplo o iogur, se xa hai leite- faltaba pan para acompañar ao fiame- algúns produtos non gustaron: leite de soia- uns cantos queixáronse do sabor do leite e de que estaba frío- pouco tempo- pouco zume

Avaliación conxunta entre os responsables da A21E, as técnicas doprograma “Concellos Saudables” e o persoal de cafetaría

ALTO

EIXO TEMÁTICO Experiencias educativas de A21EG no entorno local



[email protected]

ACTIVIDADE ou TAREFA

Proxecto de educación en interculturalidadeAMBITO ONDE SE DESENVOLVE

Programación anual de AULA (X) Proxecto de CENTRO (X) ENTORNO (X)

PROFESORADO PARTICIPANTE ALUMNADO PARTICIPANTECoordinador e secretario da A21EDepartamento de FilosofíaDepartamento de GregoDepartamento de Xeografía e HistoriaDepartamentos de LinguasEstranxeiras (inglés e francés)Departamento de Bioloxía e Xeoloxía

Todos os cursos, en maior ou menormedida, coa implicación dos profesoresdos departamentos indicados.

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ACTIVIDADEPropiciar a apertura e conexión do centro cunha realidade sociocultural próxima

Desenvolver as C.B.DESCRICIÓN DA ACTIVIDADE- Obradoiros sobre interculturalidade:Foi unha actividade novidosa e con moita aceptación, realizada con éxito grazasá colaboración e asesoramento da ONG local Bicis pola Paz. Realizáronse 2obradoiros para traballar aspectos relativos á interculturalidade, globalización emigracións con cada un dos grupos da ESO e ESA, en total 16 obradoiros.

Iniciamos outros proxectos que esperamos desenvolver en profundidade envindeiros cursos, sempre coa perspectiva de traballar unha temática novacomo mínimo durante 2 cursos:

- Investigación e exposición sobre as migracións na comarca (emigracióne inmigración en Chantada e concellos limítrofes). Traballo realizado poralumnado de 3º e 4º de ESO e ESA.

- Contacto con escolas doutros países, con realidades socioeconómicas eculturais moi diversas (actualmente, iniciando o contacto con escolas deMauritania e Benín).



[email protected]

TEMPORALIZACIÓN2º e 3º trimestreINDICADORES DO DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADE

Participación do alumnado e grado de satisfacción. ALTO

Implicación de profesorado e dos diferentes Departamentos Didácticos. ALTO

EIXO TEMÁTICO Experiencias educativas de A21EG no entorno localACTIVIDADE ou TAREFA

Colaboración con outras entidades da comarcaAMBITO ONDE SE DESENVOLVE

Programación anual de AULA (X) Proxecto de CENTRO (X) ENTORNO (X)

PROFESORADO PARTICIPANTE ALUMNADO PARTICIPANTECoordinador e secretario da A21EG eoutros 5 profesores/as.

Varios cursos de ESO e 1º Bacharelato.

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA ACTIVIDADEPromover a PARTICIPACIÓNPropiciar a apertura e conexión do centro coa realidade sociocultural máispróxima.

Desenvolver as C.B.

DESCRICIÓN DA ACTIVIDADEAs experiencias realizadas son, nalgúns casos, continuación das iniciadas encursos pasados, como:

- Programa de actividades sobre a cultura fluvial, en colaboración coasAsociación Cultural Barcas do Minho.

- Programa de roteiros interpretativos, en colaboración co Concello.

- Programa “Hábitos saudables”, en colaboración co Concello e o programa“Concellos Saudables”.

Iniciamos novos proxectos, altamente satisfactorios:

- Elaboración dun programa televisivo (ConCIÉNCIAte) coa colaboración dacadea de televisión local (Televinte).

- Obradoiros de interculturalidade (xa descritos), en colaboración coa ONGlocal Bicis pola Paz



[email protected]

TEMPORALIZACIÓN

Meses de decembro de 2009 a xuño de 2010, ambos inclusive

INDICADORES DO DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADE

Participación e implicación da comunidade educativa MEDIO-ALTO

Avaliación de cada actividade polos organizadores e colaboradores MEDIO-ALTO



[email protected]

3.- MATERIAIS ELABORADOS

Proposta e guión de traballo da investigación sobre as MIGRACIÓNS na comarca.

O alumnado fará un traballo de investigación contactando e entrevistando a persoas do seu entorno quesexan inmigrantes procedentes doutros países, ou galegos que sexan ou teñan sido emigrantes noutrospaíses.

Guión para cada entrevista:Datos persoais:

- Nome e apelidos:- Lugar de nacemento:- Lugar de residencia actual:

Datos laborais:- En que traballaba no seu país de orixe?- En que traballa actualmente?

Historia da súa viaxe:- Cando e de onde saiu- Breve descrición da traxectoria- Cando e a onde chegou (España, Galicia)- Algunha anécdota ou feitos de interese

Situación actual e visión persoal:- Mellorou ou empeorou a súa situación?- Que destacaría como positivo?- Que destacaría como negativo?- Que demandas faría aos responsables de inmigración españois?- Daría algún consello ás persoas que quixesen emprender a mesma viaxe?

Imaxes (opcionalmente, sempre e cando a persoa non teña o máis mínimo reparo):- Foto da persoa- Álbum de fotos (familiares, lugar de orixe, paisaxes…)- Fotocopia do pasaporte donde se vexa a foto, para “comparar” diferentes modelos.

Comunicación presentada nas “Xornadas da Axenda 21 Escolar de Galicia. Educando polasostibilidade nos centros educativos” o día 5 de xuño de 2010 en Santiago de Compostela.

“ A aula+sostíbel” como elemento dinamizador da participación da nosaAxenda 21 Escolar.

Camilo Ojea BouzoXurxo Pereira Morata

IES Lama das Quendas de Chantada

1. PRESENTACIÓN1.1. Centro: IES Lama das Quendas de Chantada.1.2. Cursos nos que temos participado no programa A21EG: iniciamos a nosa andaina durante ocurso 2006-07 e dende entón participamos todos os anos, polo tanto, este é o 4º curso que formamosparte do programa.

2. INTRODUCIÓN



[email protected]

2.1. Motivación para participarmos na A21EG.• Temos interese en participar nun programa que nos permite traballar en rede con outros centros,

aprender deles e intercambiar experiencias.• Necesitamos innovar, creando dinámicas e metodoloxías de traballo nas que o alumnado teña

máis protagonismo, o profesorado traballe dun xeito máis interdisciplinar e os diferentes sectoresda comunidade educativa poidamos desenvolver de xeito compartido propostas integrais.

• Debemos abordar dun xeito coherente unha problemática común a todos os centros: o usoinsostíbel dos recursos e a xestión dos residuos.

• Queremos optimizar a nosa relación co entorno inmediato, aproveitando os recursos que temosmáis a man, colaborando dun xeito máis estreito coas administracións, empresas, asociacións,centros educativos e outras entidades do noso concello.

2.2. Motivación para a elección da experiencia a presentar.Xa é o cuarto curso no que o noso centro participa no programa A21EG e a implicación de todos

os sectores da comunidade educativa segue a ser unha das principais eivas que detectamos. En anterioresxornadas de presentación de experiencias do programa puidemos coñecer a metodoloxía e resultadosdos proxectos de “aulas máis sostíbeis” noutros centros da Rede A21EG, e pareceunos unha moi boaidea para dinamizar a nosa A21E e dar maior protagonismo (sobre todo) ao alumnado, coa colaboraciónde profesores e profesoras novas e tamén de representantes de nais e pais, sendo o papel que desempeñao alumnado (ou máis ben, o que non estaba a desempeñar) unha das nosas preocupacións e obxectivosprioritarios dende que comezou este curso (2009-10).

Tamén perseguimos outros propósitos: un coñecemento máis xeneralizado da A21E por parte detoda comunidade educativa e aproveitarnos do potencial desta ferramenta como elemento motivadorpara lanzar e integrar outras iniciativas conectadas coa A21E.2.3. Encadrada na liña temática 2: A21EG e participación.

Con esta experiencia tentamos promover a participación activa do alumnado en diversasiniciativas nas que se puxeron en práctica a Competencia en Autonomía e Iniciativa Persoal (CAIP) e aCompetencia Social e Cidadá (CSC), traballando dun xeito máis concreto nas seguintes Dimensións eAspectos:

• Dimensión 1 da CAIP: Adquirir e aplicar valores e actitudes persoais:� aspecto 1.e) Ser consciente da necesidade de actuar con creatividade, responsabilidade e

perseveranza para, deste xeito, tomar conciencia das problemáticas e deseñar, propoñer edesenvolver plans persoais e colectivos.

• Dimensión 2 da CAIP: Transformar as ideas en accións:� aspecto 2.b) Ser capaz de imaxinar, emprender, desenvolver e avaliar accións e

proxectos individuais ou colectivos.• Dimensión 3 da CAIP: Liderar proxectos:

� aspecto 3.a) Relacionarse e traballar en equipo de maneira cooperativa e flexíbel paradesenvolver habilidades persoais e de grupo e mellorar a relación cos demaisconseguindo unha práctica da cooperación.

• Dimensión 1 da CSC: Comprender a realidade social na que se vive:� aspecto 1.d) Dispoñer dun sentimento de pertenza á sociedade na que se vive facendo que

a identidade local sexa compatíbel coa cidadanía global.• Dimensión 3 da CSC: Exercer a cidadanía activa. Cooperar e convivir nunha sociedade plural:

� aspecto 3.f) Saber comunicarse en distintos contextos, expresar as ideas propias e escoitaras dos outros compartindo, organizando e participando co resto da comunidadeeducativa.



[email protected]

3. DESENVOLVEMENTO DA EXPERIENCIA3.1. Obxectivos xerais do proxecto “A aula+sostíbel”

• Involucrar en maior medida á comunidade educativa, fomentando a convivencia e cooperaciónentre os diferentes sectores.

• Corresponsabilizarnos no relativo á xestión dos espazos e recursos que usamos.• Propoñer iniciativas relacionadas co programa A21E dun xeito máis horizontal e ramificado, de

tal xeito que sexa máis relevante para todos e todas.• Fomentar a iniciativa e creatividade.

3.2. Obxectivos específicos• Manter as aulas nun bo estado de conservación e colaborar así co persoal de limpeza.• Concienciar ao alumnado e ao resto da comunidade educativa sobre o noso cometido en relación

coas problemáticas ambientais.• Promover iniciativas concretas de aforro de recursos e eficiencia enerxética.• Acometer un uso máis racional do papel coa redución, reutilización e reciclaxe.• Facer que o alumnado se sinta partícipe e involucrado e posibilitar unha maior identificación cos

espazos que utilizan, e máis concretamente coa súa aula, porque resulta máis doado respectar oque sentimos como noso.

3.3. Descritiva do proceso• Organización: a cargo do Grupo Motor da A21E e coa colaboración da Vicedirección, a

Comisión de Convivencia, titorías e persoal de limpeza.• Deseño: por conta do grupo motor e coa colaboración do profesorado titor de todos os cursos

(1º, 2º, 3º e 4º de ESO; 1º e 2º de Bacharelato).• Exposición da proposta no mes de xaneiro de 2010: aproveitamos as xuntanzas semanais de

titores e titoras para presentar o proxecto e cada unha das iniciativas que van xurdindo; nesemomento valóranse e formúlanse novas posibilidades para seren incorporadas e avalíanse asactividades xa realizadas.

• Desenvolvemento do proxecto: Elabóranse unha serie de tarefas e normas que cada grupo, enconxunto, debe cumprir ata fin de curso. Periodicamente realízase un seguimento das aulas noque, en función dos parámetros cumpridos, acumularán unha certa cantidade de puntos. Os dousgrupos mellor clasificados ao final son premiados cunha excursión a un lugar de intereseambiental (concretamente, ao Parque Nacional das Illas Atlánticas).

• Revisión doutras experiencias semellantes: a idea do concurso está tomada da actividadedoutros centros pertencentes á Rede A21EG (IES Concepción Arenal de Ferrol1, IES Canido deFerrol2, IES de Fene3) e nós intentamos dar un paso máis aló.

• Tivemos ademais en conta o apartado 5.4.1. do noso Plan de convivencia4, no que, dentro dasactuacións referentes ao alumnado, aparece a posibilidade de premiar ao grupo que mellortraballe sobre as normas de convivencia e as accións correctoras.

3.4. BASES DO CONCURSO “A aula+sostíbel”.1ª. O alumnado elaborará e colocará na aula un mural cun lema que promova o desenvolvemento

sostíbel.2ª. Valoraranse os seguintes parámetros de cero a tres puntos:

1 http://axenda21ca.blogspot.com/search/label/Concurso2 http://axenda21escolar.blogspot.com/search/label/Concursos3 http://centros.edu.xunta.es/iesdefene/?q=node/3154 http://centros.edu.xunta.es/ieslamaquendas/?q=category/2/93



[email protected]

1. Luces apagadas e persianas abertas cando haxa luz natural suficiente.2. Elaboración e mantemento de: colectores de lixo diferenciado: recoméndase verde (lixo

xenérico), amarelo (envases, plásticos) e azul (papel usado); caixa vermella para papelusado por unha cara e reutilizábel.

3. Fiestras pechadas nos días en que se acende a calefacción.4. Limpeza xeral da aula incluídas mesas, cadeiras, paredes, portas, etc.5. Orde e colocación das cadeiras sobre as mesas ao remate da xornada lectiva para facilitar

o traballo do persoal de limpeza.6. O ruído ambiental na aula.7. O respecto entre compañeiros e compañeiras (para isto valoraranse as queixas do

profesorado sobre comportamento, partes da Aula de Convivencia, etc.)8. Elaboración e respecto das normas de aula.9. A calidade, creatividade e contidos do mural que se poidan ir actualizando.10. Calquera outra iniciativa que faga máis agradábel a convivencia no centro.

3ª. Designarase un equipo de avaliadores que formarán parte do Comité Ambiental e que,periodicamente e sen previo aviso, comprobarán e puntuarán o estado das aulas e publicarán osresultados tanto no taboleiro da Axenda 21 na entrada do IES coma no blogue da A21E(http://participarmos.blogaliza.org.)

4ª. Quedarán excluídas do premio aquelas persoas que boicoteen o normal desenvolvemento doconcurso.

5ª. O premio consistirá nunha excursión para toda a clase que acade unha maior puntuación ao finaldo concurso a un lugar de interese ambiental.

6ª. Todos os participantes no concurso comprométense a aceptar as presentes Bases e o criteriointerpretativo dos “inspectores”.

3.5. Presentación doutras actividades. A partir desta convocatoria deseñamos unha serie deactividades, relacionadas directamente cos obxectivos e metodoloxía da “aula+sostíbel”, que servenpara sumar puntuación para o concurso e para aumentar o grao de participación e implicación tanto doalumnado como dos departamentos e profesorado que fan propostas para seren canalizadas a través doconcurso. Describimos brevemente algunha delas:

3.5.1. Visitas periódicas ás aulas, avaliación previa e información a través do blogue da A21E,comentándose os aspectos positivos e negativos, dando orientacións…3.5.2. Elaboración de murais para o Día da Paz, promovendo o traballo colaborativo entre todos osalumnos e alumnas de cada grupo, incluíndo: lema ou título; imaxes, debuxos, fotografías; outras frases,textos, poemas; actividades, xogos, etc.

Foi analizado por un comité formado por alumnado, profesorado, persoal non docente erepresentantes de nais e pais que valoraron os seguintes aspectos (de 0 a 6 puntos ata acadar un máximode 30)

• creatividade e orixinalidade• esforzo investido no traballo• presentación• participación de todo o grupo e que sexa visíbel• reutilización de materiais usados.

Webs recomendadas para recompilar material:� http://www.edu.xunta.es/valora/?q=node/149� http://www.educadorespolapaz.org/



[email protected]

� http://www.intermonoxfam.org/es/page.asp?id=2217� http://www.ustea.org/educacion/DIDACTICOS/recursosdiaNoviolencia_Paz.htm� http://www.educared.net/primerasnoticias/hemero/2002/enero/soci/paz/paz.htm� http://www.xente.mundo-r.com/norberto/recursos/paz.htm

3.5.3. Actividades relacionadas co entroido.Exhibición do entroido ribeirao coas explicacións de alumnado de 2º da ESO e da nai dun

deles, co fin de difundir e poñer en valor o patrimonio cultural da nosa comarca.Concurso de comparsas no entroido, en colaboración co Equipo de Normalización e

Dinamización Lingüística, valoradas de 0 a 5 puntos por un xurado composto por profesorado, algún paie nai, alumnado e persoal non docente -para involucrar a todos os sectores da comunidade educativa-atendendo aos seguintes criterios:

- creatividade e orixinalidade dos disfraces- esforzo investido no traballo- representación, coreografía, música, letras, etc.- participación visíbel de todo o grupo (mesmo coa intervención dos titores e titoras)- reutilización de materiais usados- limpeza e orde na aula

3.5.4. Mellora da xestión da recollida selectiva no centro. Aproveitamos o potencial deste proxectopara facer propostas contando coa participación do alumnado, seguindo este esquema:

OBXECTIVO . Precisamos mellorar a recollida selectiva dos residuos que producimos noinstituto; dispoñemos de novos colectores (ademais do verde, xenérico para restos orgánicos e outrosnon reciclábeis) para papel e cartón (azul) e envases (amarelo).

ACTIVIDADES . Propoñémosvos que cada aula participe elaborando a súa proposta que inclúaos seguintes puntos:

1. Elaboración dun lema para animar a separar ben o lixo (p.e., nos colectores azuis da rúa podelerse: “o teu papel é importante”).

2. Deseño dunha mascota relacionada coa separación do lixo, a Reciclaxe, a Redución deenvases e a Reutilización de materiais.

3. Unha frase motivadora para cada tipo de colector (pode levar unha rima…): unha para ocolector verde de restos orgánicos, outra para o amarelo dos envases e unha terceira para o



[email protected]

azul de papel/cartón.4. Unha proposta (sinxela e ben explicada) para que o alumnado se encargue durante os recreos

de baleirar os colectores azul e amarelo das aulas e corredores. Así corresponsabilizá-monos e non cargamos ao persoal de limpeza con novas tarefas pois xa se encargan daspapeleiras e outros colectores verdes.

5. Outras suxestións para mellorar a recollida selectiva e motivar a separar ben e reducir acantidade de residuos que producimos.

RESULTADO. Coas vosas propostas elaboraremos un cartel explicativo (lema, mascota e tresfrases) para colocar con cada grupo de colectores e organizaremos entre todas e todos o seu baleirado.Se se deseña ben, cada alumno ou grupo de alumnos/as só o fará unha ou dúas veces durante o curso.

VALORACIÓN. Outorgarase ata un máximo de 6 puntos por cada un dos apartados (30 puntostotais) acumulábeis para o concurso da “aula+sostíbel”.

3.5.5. Concurso de deseño dun cartel para a celebración da Semana da Terra e o Libro, encolaboración coa Comisión de Biblioteca.3.5.6. Participación na actividade “O alumnado é o protagonista”: coa intención de que o nosoalumnado sexa verdadeiramente protagonista nesta iniciativa de presentación e intercambio deexperiencias, propuxémoslles faceren unha valoración en grupo de todo o proxecto ata o momento(principios de maio), seguindo estas pautas:

1. Cada aula interesada elixe a catro compañeiros ou compañeiras para asistir e representalosnesa actividade.

2. O tema a tratar na exposición ten relación coas actividades realizadas ao abeiro da“aula+sostíbel”.

3. Cada grupo analizará e valorará as actividades realizadas ata o momento. A continuaciónfarase unha reflexión recollendo por escrito as propostas que se consideren máis interesantese as menos interesantes, explicando o por que.

4. Cada grupo pode propoñer novas ideas para desenvolver no que queda de curso e nosvindeiros e se valorará a concreción na súa definición.

5. Tres compañeiros ou compañeiras teñen que expoñer a alumnado doutros centros a súaexperiencia de maneira que se propoñedes aos vosos representantes como voluntariossumaredes puntos para o concurso.

6. A proposta será entregada por escrito e se valorará a claridade e presentación.

4. CONCLUSIÓNS4.1. Logros.- Esta actividade supuxo unha verdadeira revolución na dinámica do centro neste curso.- Dar a coñecer en maior medida a A21E no centro e no entorno a través do alumnado e as familias.- Involucrar a toda a comunidade educativa, dando un gran protagonismo ao alumnado.- Vista a participación do alumnado, outros Departamentos preferían ligar as súas actividades á

“aula+sostíbel”.- Conseguir que o alumnado se identifique en maior medida co centro -e coa súa aula en particular-

sentíndoo como propio e contribuíndo así a xestionalo de xeito responsábel.- Fomentar o sentimento de grupo entre o alumnado e a súa relación co profesorado titor.- Detectar alumnado activo, interesado, para formar parte do Comité Ambiental.

4.2. Dificultades e retos para futuras experiencias.- O feito de trasladar as propostas a través dos titores e titoras pode facer que outro profesorado non se

sinta vinculado ás actividades. Debemos analizalo e telo en conta para vindeiros cursos, co fin deque o profesorado se implique en maior medida.



[email protected]

- Os grupos de alumnos nos que non se xera unha actitude positiva, colaborativa, poden abandonar enon sentirse motivados para participar noutras propostas.

- En ocasións créanse dinámicas competitivas negativas entre grupos; hai que transformalas mediantepropostas máis colaborativas e integrais.

- Relacionado con isto, detectamos que cada grupo, ao considerar como propia a súa aula, a coida erespecta, pero non actúa igual co resto das aulas ou espazos. Cómpre reformular e dar un pasoadiante para que consideren propio todo o espazo do centro e, por extensión, o mundo que os rodeapara que o coiden e respecten.



[email protected]

Boletíns do centro con información da Axenda 21 Escolar



[email protected]



[email protected]

4.- PARTICIPACIÓN DO CENTRO NAS ACTIVIDADES DO PROG RAMA A21EG NOCURSO 2009/10.

Explicamos a continuación a nosa participación nas actividades do programa A21EG.

4.1.- Asistencia á presentación do programa nos CFRO coordinador do noso proxecto durante o curso 2009-10, Camilo Ojea Bouzo, asistiu a estapresentación, onde recibiu as explicacións de Manuel Salgado, Ramón Molina e a asesora do CFR deLugo, Inés Ben, quen asistiu á primeira parte da xuntanza.

4.2.- Participación no curso de teleformación do profesorado.Os profesores Xurxo Pereira Morata e Camilo Ojea Bouzo solicitaron a participación neste curso, perofoilles denegada por teren realizado un coa mesma denominación en anos pasados, a pesar de que oscontidos fosen diferentes. Manifestamos a nosa desconformidade e descontento, pero a reclamaciónnon prosperou.

4.3.- Participación na actividade “O alumnado é o protagonista”Asistimos cunha representación de alumnado de varios cursos (1º, 2º, 3º de ESO e 1º de Bacharelato).As alumnas de 1º de Bacharelato explicaron diante de alumnado doutros centros do programa A21EG asúa experiencia en torno ás actividades relacionadas co concurso da “aula+sostíbel” e fixeron unhadinámica participativa para avaliar e recoller suxestións de cara a vindeiros cursos.

4.5.- Participación na xuntanza de profesorado.O coordinador da A21E e o vicedirector do centro asistiron e participaron activamente:

• Participación nunha mesa redonda seguindo a invitación do Comité Organizador da xuntanza.• Presentación dun póster explicativo cunha das actividades realizadas no curso• Presentación dunha comunicación oral e escrita



[email protected]



[email protected]

4.6.- Participación en obradoiros.O alumnado de 1º de ESO participou nunha ecoxincana organizada por monitores e educadoras daA21EG durante a mañá do mércores día 23 de xuño.

Memoria proxecto Axenda 21 IES Lama das Quendas curso 2009-10

Documents

Transcript of Memoria proxecto Axenda 21 IES Lama das Quendas curso 2009-10