MAKUBEKÈNInformashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru

Edishon Nr. 20 febrüari 2012Grátis Gratis

World Wetland DayToeristen komen naar onseiland voor de natuur. Natuuronder water èn boven water.Koraalriffen èn flamingo’s.Toerisme is economie. Natuuris ecologie. Economie is eco-logie. Ecologie is economie. Zois dat op Bonaire.Sommige mensen zien eco-logie en economie alstegenstellingen. Maar dat isniet zo. Economie en ecologiekunnen goed samengaan.Zeker op een eiland alsBonaire. Daarvoor is een visienodig. Op basis van die visiekunnen ontwikkelingen wordengestuurd. Bij economie wordtvaak gekeken naar geldelijkgewin op de korte termijn.Ecologie is vooral een zaak vande lange termijn. Als je nietverder kijkt dan je neus langis, ben je snel geneigd om voorde korte termijn te gaan.Winstbejag van enkelen op dekorte termijn kan schadelijk zijnvoor een duurzame ontwik-keling. Een duurzame ont-wikkeling wil niets anderszeggen dan dat alle elementenvan een ontwikkeling metelkaar in balans zijn.Terug naar het toerisme en denatuur. Toeristen komen vooronze flamingo’s èn de koraal-riffen. En wat is de verbindendefactor tussen die twee?Saliñas! Watergebieden.Flamingo’s scharrelen hunkostje bij elkaar in zoutmeren.En dezelfde zoutmeren werkenals een filter voor vervuildregenwater dat naar zeestroomt. Op ons eiland hebbenwe gelukkig veel zoutmeren.Daarom hebben we ook veelflamingo’s. Telt u even mee?Van noord naar zuid en weernaar boven: Bartol, Funchi,Wayaká, Slagbaai, Frans,Tam, Gotomeer, Lechi (Vlijt),Pekelmeer, Lac, Washi-kemba, Lagun, Onima, Grandien Matijs. En dan tellen we dewatergebieden op KleinBonaire en langs de weg naarhet vliegveld en tussen Bel Nemen Sorobon nog niet eensmee. Het Ramsar-verdragbeschermt vijf ervan. En hettoerisme vaart er wel bij.Belangrijk om bij stil te staanop World Wetland Day, maarook op alle andere dagen vanhet jaar.De redactie

Dia 2 di febrüari ta dia Internashonal di Áreanan Húmedo. E dia aki no solamente ta konmemorá efecha ku a firma e tratado internashonal di Ramsar na 1971, pero tambe nos por reflehá riba emanera ku nos ta atendé ku nos medio ambiente ku tin su efekto riba nos bienestar ekonómiko,espesialmente pa nos sektor turístiko. Áreanan húmedo salú, oséano salú, i tera salú tin komokonsekuensia ku nos hendenan tambe ta salú.

Página 2 MAKUBEKÈN Febrüari 2012

Iedereen op Bonaire weetwel iets over de karko. Watiedereen weet is dat het eengrote schelp is, in zee leeft. Hetdier zelf kan je eten, en dat hijop Bonaire beschermd is. Deschelp vinden mensen mooi, envooral buitenlanders houden ervan om hem op de muur teplaatsen of ergens in huis. Maareigenlijk hoort de schelp op de

hopen bij Cai te blijven. En watiedereen weet is dat de karkobeschermd is. Maar helaas zijner mensen die vinden dat diewet niet voor hen geldt.

Anderhalf jaar geleden is het‘Conch Restoration Project’gestart. Het doel van het projectis om meer te weten te komenover de karko in Lac, en ommensen meer te laten weten

over de karko. Diana St. Jagovoert de mediacampagne uit,Merel Notten filmt ons werk enplaatst de videoclips opinternet. En om uiteindelijk doorbeheersmaatregelen weer eengezonde karkostand te hebbendie we kunnen bevissen (en nietover vissen!)

Ikzelf doe het onderzoek inLac. In 1999 is door Cindy Lottonderzoek gedaan in Lac naarde natuurlijke omgeving en destand van de karko. Watiedereen eigenlijk al weet, maarwaar nu gegevens van waren isdat de stand van de karko heellaag is. In 2007 is dat onderzoekherhaald; er was weliswaarmeer karko maar nog veel teweinig.

Toen ik anderhalf jaar ge-leden begon heb ik een snelle‘volkstelling’ gedaan, de standwas nog verder achteruitgelopen!

En dat kwam niet omdat dezeegrasbedden achteruit warengegaan. Het dieet van de karkobestaat voor een groot gedeelteuit algjes die op de bladen vanhet zeegras groeien. Dezeegrasbedden vlakbij Sorobonworden beschermd tegenvertrapping, en die doen hetgoed. En ook de bedden in dediepere gedeeltes van de baaidoen het goed.

En ook de aanvoer van

nieuw broed is in orde, en denatuurlijke vijanden van dekarko (o.a. roggen, soldachi ende octopus) vangen niet te veelweg. Deze gegevens hebbenwe gekregen door een merk-terugvangst studie, die nu ruimeen jaar loopt. Hierbij krijgen dekarko’s een uniek nummer datwe bij de punt van de schelpbevestigen. De groei wordthierdoor niet belemmerd, deopening blijft vrij. Voor we zeterugzetten wordt de karkogemeten, en noteren we deGPS locatie. Een paar keer perweken zoeken we in Lac naar

karko’s, en dan zoeken we elkekeer op een andere plek. Wevinden dan gemerkte en onge-merkte karko’s, levende endode. En ook al deze gegevensnemen we: we meten de groei,kijken of de karko zich ver-plaatst heeft, en als hij dood iswaarom. En vaak zien we dandat de karko aan het einde vanzijn leven gekomen is door eenhamer en schroevendraaier!

De werkelijk schuldige vande achteruitgang van dekarkostand? De mensen dieillegaal karko pakken.Geschreven door Sabine Engel

Derchlien Vrolijk-Dijkhoff

Nasé na Aruba riba 30 di mei1981. Aktualmente mi ta trahakomo ‘Communications Coor-dinator’ na STINAPA Bonairei tambe mi ta forma parti di etim di maneho. Desde un edatrelativamente yòn naturalesatabata forma parti di mi bidadiariamente. Mi abuelo huntuku otro miembronan di mifamia tabata kria kabritu,

paloma, galiña i nan tambe tabata piska. Nan a siña nos palanta ku rèspèt pa naturalesa. E temporada aki ta keda denmi memoria marka komo un di e mehor temporadanan di miinfansia. Ta importante pa mi i mi kasa, ku nos yunan tambelanta ku rèspèt pa naturalesa. Despues di a biba 11 aña deneksterior, pa motibu di entre otro mi estudio, mi a mantené epensamentu pa bolbe bek prinsipalmente Aruba, òf un di eotro Islanan den reino Ulandes, pa mi ta mas serka dinaturalesa. Mirando kon e isla nan a desaroyá i sakrifikandonan naturalesa (por ehèmpel mi isla natal), ami huntu ku mifamia a disidí pa bin biba na Boneiru. Boneiru ainda tin ementalidat ku mi a haña na chikitu. E mentalidat di ‘Nos tabiba di Naturalesa’. Esaki ta e mentalidat ku nos ke pa nosyunan lanta kuné. Mi trabou na STINAPA Bonaire sigur takontribuí pa konsientisá tur habitante di Boneiru ku enbèrdat‘Nos Ta Biba Di Naturalesa’.

HET KARKO PROJECT: HET VELDWERK

Página 3MAKUBEKÈNFebrüari 2012

DE PROFEET 5E PROFETA 5Het leven van Kultura

George Thodé is verweven met de geschiedenis van het Washington Park.Hij komt er al ruim 40 jaar en dankzij zijn “teachers” kent hij bijna alle planten.Ook leert hij door goed te kijken en te luisteren. “Geiten eten de stam van decactus als ze ziek zijn. Niet alleen voor voedsel, ook als medicijn.” Zegt hij.“Kijk, deze kleine plantjes en mossen,” - hij wijst naar minuscule plantjes dietussen de rotsen groeien - “daar hebben we geen naam voor. Maar we gebruikenze wel als medicijn. Goed kijken wat de dieren eten, dan kunnen wij het ook.”

George vertelt dat hij grote pakken medicijnen klaar heeft omdat hij verwachtdat er in de komende jaren ernstige ziekten uitbreken. “Als we nu een klap vande natuur krijgen dan weten veel mensen het niet meer. Ze eten niet meer van denatuur en ze gaan ziek worden. Ze vinden het eten dat ik uit de natuur haal nietlekker, maar het zijn wel belangrijke medicijnen, tegen de hitte bijvoorbeeld.”Kultura heeft al zijn kennis opgeschreven en opgenomen op cassette. “Als ikmorgen dood ga, is er niets verloren.” zegt hij.

“Dit is fleira.” Wijst Kultura op een plant. “Hij kan drie meter hoog worden. Dewortels kun je gebruiken tegen suikerziekte. Het vet kun je op een wond smeren.Net als aloë. Maar aloë is niet zo makkelijk hoor, dat moet je drie dagen voorvolle maan oogsten. En dat gras, yerbì kuchu, is door de slaven meegebracht.Het werd gebruikt voor de daken van de hutten. En dit noemen we tuna.” Hij wijstop een schijfcactus. “Ze worden heel hoog. Vroeger werden de stekels met vuurgeblust (verbrand) dan aten de koeien het op en kregen veel melk. De koeienvinden het lekker hoor, en wij kunnen het ook eten. Je moet alleen weten hoe jehet klaar moet maken, hahaha. De “rangers” zeggen: Jij eet ook alles George,maar ze zijn nieuwsgierig, die jonge ‘rangers’. Ze vragen veel.”

En zo vertelt George nog over allerlei planten. Over het verschil in hardheidtussen de ‘yatu’ en de ‘kadushi’, over de ‘basora blanku’: voedsel voor de schapenen geiten, en nog veel meer. Maar wat graag wil hij zijn kennis overdragen, vooralaan de ‘rangers’ van het park. “Elke keer als er een toerist komt met een vraag,dan zeggen ze: “Ga maar naar die meneer met die baard.” Maar zo leren ze hetnooit! Wat ik moet doen is met die jongens op pad gaan. Om te kijken wie hetleuk vind om over de zee te leren, over de vogels, over de natuur.”

Vanuit school kwamen jongens in het park om les van hem te krijgen. “Vorigeweek kwam er zo`n jongen uit Rincon, met 2 kleintjes, hij is nu bioloog. Die zei:“Ik breng ze naar mijn ‘teacher’.” Dat is toch mooi!”Geschreven door Wietze Koopman

E bida di KulturaGeorge Thodé ta hopi konektá ku Parke Washington. E ta bin einan mas ku

40 aña kaba, i su “teachers”-nan a ser’é konosí ku kasi tur mata. Anto e ta siguisiña tur dia dor di skucha i opservá. George: “Kabritu ta kome e kaska di yatuora nan ta malu. No solamente pa alimentashon pero tambe pa remedi. Wak, eyerbanan aki,” mustrando riba un par di mata ku ta kasi muchu chikitu pa mira.-“Nos no tin nòmber pa nan. Pero si nos ta usa nan komo remedi. Nos mesterwak bon kiko bestia ta kome, si nan por kom’é, nos tambe por.”

George ta konta ku e tin pakete grandi di remedi prepará pasobra e ta kereku malesa severo lo asotá nos den añanan benidero. “Si nos mester haña un sladuru di naturalesa lo tin hopi hende ku no sa kiko pa hasi. Nan lo no kome masdi naturalesa i nan lo bira malu. Nan no ta haña kuminda ku mi ta saka for dinaturalesa dushi, pero nan ta remedi importante, por ehèmpel kontra kalor.”Kultura a anotá tur su konosementu riba papel i tambe riba kasèt. “Si mi murimañan, nada ta bai pèrdí.”

‘Esaki ta Flaira”, George ta splika, mustrando riba un mata. “E por krese te3 meter haltu. E raisnan ta bon kontra diabétis. E vèt di e mata bo por hunta ribaun herida. Meskos ku álue. Pero álue no ta asina fásil, ba tende? Esei bomester kosechá tres dia promé ku luna ta yen. I e yerba ei, yerb’i kuchú, t’ekatibunan a bin kuné. Nan tabata us’é riba dak di nan kas. Anto esaki nos tayama tuna. Nan por krese masha haltu mes. Ántes nan tabata kima esumpiñanan, anto duna baka kome. E bakanan tabata gust’é anto nan tabataduna bon lechi. Nos tambe por kom’é. Haha. E otro Rangers ta bisami: “HòmbuGeorge, abo ta kome tur kos tambe. Pero nan ta kaweta, e Rangers-nan yòn.Nan ta puntra hopi. “

Anto asina George ta konta di tur sort’i mata. Di e diferensha entre yatu ikadushi, di “basora blanku’, ku ta kuminda pa kabritu i karné, i hopi mas. E tagusta pasa su konosementu pa otro hende, voral na e sobrá Rangers di e parke.“Kada biaha ku un turista ta bin ku un pregunta, nan ta bisa nan pa “bai serka emener ku barba.” Pero asina nan no ta siña nunka! Lokual mi mester hasi ta salibai kana den mondi ku nan pa wak ta kua di nan gusta siña di laman, òf di para,òf di naturalesa.”

Muchanan di skol tabata bin parke pa haña lès di dje. “Siman pasá mes undi nan di Rincon a bin bèk, ku dos chikitin. Awor e ta biólogo! E di ku mi: “Mi tatrese nan pa wak mi “Teacher” .” Hopi bon tòg?”Skribi pa Wietze Koopman

Página 4 MAKUBEKÈN Febrüari 2012

Op basis van een driejarigestudie naar de saliñas in hetnoordwesten van Bonaire wilSTINAPA al deze saliñas geza-menlijk voordragen als éénRamsar-gebied. In de saliñas(zoutmeren) leven veel water-vogels die zich tussen deverschillende saliñas verplaat-sen. Als bijvoorbeeld hetwaterpeil stijgt door veel re-genval, of als saliñas uitdrogen,wijken de vogels uit naar eenzoutmeer dat wel goede levens-omstandigheden biedt. Het isvolgens STINAPA daarom beterom alle saliñas samen als éénbeschermd Ramsar-gebied tezien.

De noordwestelijke achtsaliñas bestaan uit hetGotomeer en de saliñas Tam,Frans, Slagbaai, Wayaká,Funchi, Bartol en Matijs. Zeverschillen onderling enorm ingrootte, diepte, vorm enwaterkwaliteit. OnderzoekerFernando Simal van STINAPAtelde meer dan veertig ver-schillende vogelsoorten in desaliñas. “Verreweg de meestvoorkomende watervogel is deCaribische flamingo,” zegt hij.“De volgende soorten komenook regelmatig voor: Ameri-kaanse steltkluut, kleinegeelpootruiter, kleinste strand-loper, boerenzwaluw, lach-meeuw, grijze strandloper,Bahamapijlstaart, grote geel-pootruiter, dwergstern, Ameri-kaanse kleine zilverreiger en dedikbekplevier.”

Volgens Simal bevatten degrootste saliñas vaak ook demeeste soorten. “Dat zijn hetGotomeer, de saliñas vanSlagbaai en saliña Matijs. Maar

A base di un estudio di tresaña tokante e saliñanan na eparti nortwèst di Boneiru,STINAPA ke laga nombra tur esaliñanan aki komo un solo áreadi Ramsar. Den e saliñanan tinhopi para di awa ku ta bishitátur e otro saliñanan. Ora porehèmpel e nivel di awa ta subiden un saliña dor di áwaseru, eparanan ta migra pa un otro,kaminda e sirkunstansha dibida ta mihó e momentu ei.P’esei, segun STINAPA, ta

SALIÑANAN PARTI NORT UN SOLOÁREA RAMSAR

mihó pa konsiderá tur e sali-ñanan huntu komo un solo áreadi Ramsar.

E ocho saliñanan den áreanortwèst, ta konsistí di Goto-meer i e saliñanan Tam, Frans,Slagbaai, Wayaká, Funchi,Bartol i Matijs. Nan ta diferensiámasha hopi entre nan mes palokual ta grandura, profundidat,forma i kalidat di awa.

Investigador FernandoSimal di STINAPA, a konta masku kuarenta diferente espesie

di para den e saliñanan. E paradi awa mas komun ta e fla-mingo Karibense. E siguientesortonan aki tambe ta registráregularmente, Kaweta di patu,Snepi pia hel chikí, Snepi,Souchi, Meuchi, Patu di aña,Snepi pia hel grandi, Meuchichikí, Garabèt i Lopi.

Segun Simal, e saliñananmas grandi mayoria bia tin evariashon mas grandi tambe.Eseinan ta Gotomeer, e saliña-nan di Slagbaai i saliña Matijs.Pero Bartol, Frans, Tam iWayaká, tampoko ta malu.Funchi ta sigui Frans komoesun mas chikí i tin e kantidatdi sorto mas chikitu. SaliñaTam di otro banda ta importantepasobra einan ta mira e kantidat

mas grandi di Dèkla.Fuera di sortonan di para,

tambe Simal a registrá hopikarakterístika físiko, biológikoi kímiko di e saliñanan. Sukonklushon ta ku tur e sali-ñanan tin balor pa naturalesagrandi, ta saludabel, ta denekilibrio. E efektonan di ekandela na BOPEC na luna disèptèmber 2010, no ta visibelainda, pasobra e reportahe takubri di 2008 pa 2010.

E tratado di Ramsar taprotehá áreanan húmedo diimportansia internashonal. Nae momentu aki Boneiru tinsinku di e áreanan aki, Slagbaai,Gotomeer, Klein Bonaire,Pekelmeer i Lac. E saliñananden nortwèst, ku eksepshon di

Frans i Tam, ta parti di ParkeNashonal Washington Slag-baai. E proposishon diSTINAPA ta pa inkorporá e dossaliñanan aki, inkluso nan áreadi kolekshon, den e parke dinaturalesa. E nòmber di e áreadi Ramsar ekspandé aki lo taWashington Slagbaai.

E estudio di e saliñanan dennortwèst a kuminsá na 2008.Fernando Simal di STINAPA aguia e investigashon kuyudansa di algun boluntario,Patrick Hollan, Elly Albers iEsther Wolfs. Resultadonan ikuentanan anual ta optenibelriba web-site di parawww.ebird.com i e web-site diSTINAPA, www.stinapa.org.

Bartol, Frans, Tam en Wayakádoen het ook niet slecht.Funchi is na Frans de kleinsteen bevat de minst verschillendesoorten. Saliña Tam is weerbelangrijk omdat vooral daaraalscholvers voorkomen.”

Behalve de vogelsoortenheeft Simal ook allerlei fysi-sche, biologische en chemi-sche eigenschappen van desaliñas in kaart gebracht. Zijnconclusie is dat alle saliñasbelangrijke natuurwaardenhebben, in goede gezondheidverkeren en in evenwicht zijn.“De effecten van de brand bijBopec in september 2010 zijnnog niet goed te zien omdat hetonderzoeksrapport de periodevan 2008 tot en met 2010beschrijft.”

Het Ramsar-verdrag be-schermt watergebieden vaninternationaal belang. Bonaireheeft momenteel vijf van

dergelijke gebieden: Slagbaai,Gotomeer, Klein Bonaire,Pekelmeer en Lac. De noord-westelijke saliñas met uitzon-dering van Frans en Tam,maken deel uit van het Wash-ington Slagbaai Park. Hetvoorstel van STINAPA is omdeze beide saliñas, inclusief debijbehorende afwateringsge-bieden, aan het natuurpark toete voegen. De naam voor dituitgebreide Ramsar-gebied isWashington – Slagbaai.

De studie naar de noord-westelijke saliñas begon in2008. Fernando Simal vanSTINAPA leidde het onderzoeken werd geholpen door devrijwilligers: Patrick Hollan, EllyAlbers en Esther Wolfs. Be-vindingen en jaarverslagen kuntu vinden op de e-Bird website:www.ebird.com en de websitevan STINAPA:www.stinapa.org.

NOORDELIJKE SALIÑAS ÉÉN RAMSAR-GEBIED

BO TABATA SA KU STINAPA TIN UN WEBSITE,WWW.STINAPA.ORG, I ESAKI TA YEN, YEN DI

INFORMASHON HOPI INTERESANTE,MANERA REPORTE ANUAL, NOTISIA I

KOMUNIKADO DI PRENSA?

WIST JE DAT DE WEBSITE VAN STINAPA,WWW.STINAPA.ORG, BOORDEVOL

INTERESSANTE INFORMATIE STAAT, ZOALSJAARVERSLAGEN, NIEUWTJES EN

PERSBERICHTEN?

Karko Bonaire

Página 5MAKUBEKÈNFebrüari 2012

Algun área di naturalesa kuta kontené awa tin signifi-kashon internashonal. Eakuerdo di Ramsar, un kom-benio internashonal, ta proteháe áreanan spesial aki. Den hopikaso, e áreanan ta fungi komolugá pa biba i haña kuminda pahopi para akuátiko ku ta biahadi un region pa otro. E akuerdodi Ramsar ta konsentrá ribamantenshon i uso duradero diáreanan húmedo. Na Boneiruta trata di e saliñanan diSlagbaai, Gotomeer, KleinBonaire i Pekelmeer, den kualtin e reserva di flamingo i Lac.

Tambe otro áreanan hú-medo, ku no ta gosando diprotekshon ainda, nos mestertrata ku koutela. Den e plan dimaneho di naturalesa, gobièrnuta rekonosé e importansia di e

PARKENAN DI NATURALESA HÚMEDOsaliñanan. Nan ta di sumoimportansia pa wanta eáwaseru ku tera no por apsorbámesora. Dor ku e awa ta kedawantá ei den, e ta haña chènspa pokopoko baha den suela.Esei ta importante pa mantenée nivel di awa dushi den suela.

Nos mester purba di siguilaga tera chupa e áwaserumanera un spòns, en bes dilag’é kore bai laman lihé. Asinanos ta prevení tambe kunutriente i tera ta laba bai lamanku e áwaseru. E koralnan ku tarondoná nos isla ta floresémihó ora ku tin tiki nutriente denlaman. E koralnan no porsobrebibí tampoko ora nan tatapá ku santu fini òf tera.

Meskos ku e áreanan diRamsar riba nos isla, e sali-ñanan ta un region di impor-

tansia pa hopi para di awamanera Flamingo, Garabètblanku, Patu i Kaweta di patu.

Pa motibu di nan impor-tansia komo depósito di awa ie balor pa naturalesa, e plan dimaneho di naturalesa a desig-ná e saliñanan komo monu-mento natural, áreanan dinaturalesa chikitu pero diimportansia. E awa, e suela i erantnan di un área naturalhúmedo, mayoria bia ta yen dibida, ounke por ta lo bo no bisaesei na promé instante.

Tambe Plan di Desaroyo paEspasio di Boneiru i Plan diDestino, ta rekonosé e balornaneksepshonal di e saliñanan.Den e plan di desaroyo aki apone ku mester di un pèrmitspesial di Kolegio Ehekutivo patur trabou i proyekto ku por tin

konsekuensia pa e kalidat diawa i e regulashon di balansenatural di awa den nos sali-ñanan.

Pues nos mester kuida nossaliñanan i otro áreanan hú-medo. Tin bia e áreanan taseka. Den un temporada asinapor sinti mal efekto di holódesagradabel. Despues, ora esuela sigui seka por kompleto,por haña un otro tipo diproblema. E bientu duru ta lantahopi stòf. Ora mira e terenonangrandi asina, nan ta parse inútili kousante di molèster, pero eseita solamente un temporadakòrtiku. Por sinti e impulso payena e terenonan òf hasikonstrukshon riba nan, peroesei no ta rekomendabel paso-bra nan por kousa problemananainda mas grandi ku e

regulashon di awa i nos medioambiente direkto.

E áwaseru mester bai unkaminda tòg? I pa lag’é kore bailaman no ta un solushon, pamotibu di e efekto riba nosrefnan frágil. Pues, promé kunos hasi algu drástiko, ta bonpa hasi un bon estudio paevaluá e posibel efektonan. Tadespues di esei numa gobièrnupor tuma un desishon res-ponsabel.

En breve, nos áreanan diawa ta un enrikesimentu di epaisahe i indespensabel pa eregulashon di nos balanse diawa i nos medio ambiente natu-ral.Skirbí pa Sekshon diMedioambiente i Naturalesa diDROB (Dienst RuimtelijkeOntwikkeling en Beheer.)

Een aantal watergebiedenop ons eiland hebben inter-nationale betekenis. Het Ram-sar-verdrag, een internationaleovereenkomst, beschermt diebijzondere gebieden. Het zijnvaak woon- en voedselgebiedenvoor watervogels die van de enelandstreek naar het anderetrekken. Het Ramsar-verdragricht zich op behoud en duur-zaam gebruik van waterge-bieden. Op Bonaire gaat het omde saliñas van Slagbaai, hetGotomeer, Klein Bonaire, hetPekelmeer met daarin hetflamingoreservaat en Lac.

Ook met andere waterge-bieden, die nog niet wettelijkbeschermd zijn, moeten we

NATTE NATUURPARKENvoorzichtig omgaan. In onsNatuurbeleidsplan erkent deoverheid de bijzondere waardenvan de saliñas. Ze zijn van grotebetekenis voor de opvang enberging van overtollig regen-water. Doordat het water daarbewaard blijft, krijgt het de tijdom in de bodem te zakken. Datis belangrijk voor het op peilhouden van de grondwater-voorraad. We moeten proberenom het regenwater op onseiland als een spons op tenemen in plaats van het snelnaar zee af te voeren. Zovoorkomen we ook dat voe-dingsstoffen en gronddeeltjesdie met het regenwater wordenmeegevoerd in zee spoelen. De

koralen rond ons eiland groeiennamelijk het beste als er zo minmogelijk voedsel in hetzeewater zit. Koralen kunnener ook niet tegen als ze wordenbedekt met zand en modder-deeltjes. Net als de Ramsar-gebieden op ons eiland, zijn desaliñas een belangrijk voed-selgebied voor allerlei water-vogels, zoals flamingo’s,reigers, eenden en kluten.

Vanwege hun betekenis alswaterberging en de bijzonderenatuurwaarden wijst hetNatuurbeleidsplan de saliñasaan als natuurmonumenten.Kleine maar waardevollenatuurgebieden. Het water, debodem en de oevers van zo’nnat natuurgebied zitten vaak volmet leven, ook al zou je dat ophet eerste gezicht niet zeggen.

Ook het Ruimtelijk Ontwik-kelingsplan Bonaire, hetbestemmingsplan van onseiland, erkent de bijzonderewaarden van de saliñas. In ditontwikkelingsplan is vastgelegddat voor alle werkzaamheden insaliñas die gevolgen kunnenhebben voor de waterhuis-houding en de waterkwaliteiteen speciale vergunning van hetbestuurscollege nodig is.

We moeten dus goed voorde saliñas en overige waterge-bieden zorgen. Soms vallen diegebieden droog. In zo’n periodekan overlast ontstaan doorstank. Later, als de bodem he-lemaal is uitgedroogd, ontstaatvaak een ander probleem. Deharde passaatwind blaast danstofwolken op. Als de gebiedener zo bij liggen, lijken ze nutte-loos en bezorgen ze overlast.

Maar dat is slechts een tijdelijkverschijnsel. De neiging bestaatom in te grijpen en de terreinenbijvoorbeeld op te hogen en tebebouwen. Dat is echter nietverstandig omdat zo andere,vaak nog grotere, problemenontstaan met de waterhuis-houding en onze leefomgeving.Het regenwater moet tochergens blijven. En direct in zeelozen is geen oplossing vanwe-ge de gevoelige koraalriffen.Dus voordat we ingrepen doen,

Washington SlagbaaiNational Park

Habrí tur dia ku eksepshon di 25 didesèmber i promé di yanüari.

Iedere dag geopend behalve op 25december en 1 januari.

is het zaak om met een gede-gen onderzoek de eventuelegevolgen in kaart te brengen.Pas daarna kan de overheid eenverantwoord besluit nemen.

Kortom, onze waterge-bieden zijn een verrijking van hetlandschap en onmisbaar voorde waterhuishouding en onzenatuurlijke leefomgeving.Geschreven door de afdeling Mi-lieu en Natuur van de DienstRuimtelijke Ontwikkeling enBeheer.

Merel – What if we change

Página 6 MAKUBEKÈN Febrüari 2012 Página 7MAKUBEKÈNFebrüari 2012

AKTIVIDAT DEN ÁREANAN HÚMEDO

AKTIVIDAT KU HÓBENNAN AKTIVIDAT KU SKOLNAN

Página 8 MAKUBEKÈN Febrüari 2012

WONINGVERZEKERING. GEEN HUISVERZEKERING.Van de schommelstoel die u van oma heeft geërfd, tot de

geborduurde kussentjes en de mooie sieraden. De RSA

woningverzekering verzekert ook de kleine spulletjes, omdat

wij begrijpen dat het juist dìe kostbaarheden zijn die uw huis

maken tot wat het is: uw eigen stekje.

Verzeker nu uw woning en uw waardevolle spullen tegen

diefstal of brand en ontvang een op een

taxatierapport door een professionele woningtaxateur.

Mayoria hende ya kaba takonsiente di e importansiaekológiko di e saliñanan pa nosisla i sa kaba ku nan ta un sitiopa haña kuminda, brui i trahanèshi pa hopi espesie di paraakuátiko. Tambe nan ta aktuakomo un tipo di filter pa eáwaseru ku ta kore bai laman ita prevení e lodo fini pa yegadirektamente den lamankaminda e lodo ta tapa i chokae koral. A skirbi diferenteartíkulo den e korant aki tokantenan. Pero, tin hopi mas espesiedi flora i founa ku ta benefisiádi e tipo di medioambiente aki itin diferente aspekto di nanekologia ku ainda ta deskonosípa nos tur.

Konsiderando e importansiagrandi di e asina yamá habi-tatnan aki, STINAPA Boneiru ahasi esfuersonan grandi denpasado pa optené konose-mentu básiko di e ekologiakompliká di e saliñanan, perodebí na falta di fondo, tasolamente ora e situashonfinansiero ta pèrmití esei, poragregá un pida nobo na e pùzelaki. E importansia di e pidanandi e pùzel ku tin na lugá kaba,a bira hopi evidente aña pasá,ora e kandela na BOPEC a

impaktá hinter nos isla.E saliñanan na parti nort di

nos isla a sufri severamente.Kon severo? Nos por logra unbista den e materia aki dankina e estudio di prinsipio,“Baseline study, kaminda tainventarisá i deskribí e situa-shon na un sierto momento diun òf mas komponente di unsistema ekológiko, pa por hañaun referensia pa komparáestudionan den futuro. Eestudionan aki a tuma lugá boudi ouspisio di STINAPA, kupartisipashon di sientífiko di afó.Aki ta sigui lokual ku nos tin teainda:

ASPEKTONAN FÍSIKO IKÍMIKO

STINAPA Boneiru a trese untim di 6 sientífiko venezolanodi La Salle Foundation of Natu-ral Sciences, FLASA. Nan ahasi tres bishita nan nos islapa kolektá muestra i hasiopservashon durante un sikloanual di e medio ambiente aki.Nan a kubri e temporada diáwaseru i esun seku, perotambe e diferensia entre lamanhaltu i abou durante diferenteperiodo di aña. Durante kadabishita a kubri siklonan di 24

ora pa kada saliña dor di kolektámuestranan di awa kada 6 ora.A midi kontenido di salu,oksígeno, nitrato i amonia itambe e temperatura.

Sitionan kaminda kantidatgrandi di awa ta keda pará, tahopi importante pa konserva-shon. No ta bale la pena paprotehá un saliña si no taprotehá e área kaminda awa taakumulá, ya ku tur elementopresente den e base lo resultáfinalmente den e saliña des-pues ku áwaseru ta lastr’é baikuné.

PARANANPa haña informashon to-

kante bida di paranan ku tahabitá e saliñanan den parti nortpa e ‘baseline study’, STINAPAa implementá na 2008 unprograma pa monitòr parananakuátiko ku ayudo di DCNA iVogelbescherming di Ulanda. Eprograma entre otro, ta midipresensia di sierto espesie denrelashon ku otro i e densidat diparanan. A ehekutá kuaterestudio pa aña, utilisandoempleadonan di STINAPA iboluntarionan entrená. Aregistrá mas ku 40 espesie dipara akuátiko, kaminda fla-mingo ta representá mas kumitar di tur e paranan akuátikoku ta presente, siguí pa Snepipia hel, Kaweta di patu i algunsorto di bubi garabèt.

KOMUNIDAT “BENTIKO”E asina yamá ‘Komunidat

Bentiko’ ta konsistí di turorganismo ku ta biba den lodoi sedimentu den fondo di unpida awa. Inmediatamente

despues di e kandela diBOPEC, dos sientífiko di awa,un konsehero brasilero, a hasiun estudio di e komunidatbentiko. Resultadonan di einvestigashon aki tambe lo biraun “Baseline Study” pa kom-pará estudionan den futuro. Kutur siguridat por bisa ku ta dene lodo aki mayoria di ekontaminante di e kandela diBOPEC lo bin resultá. Di emanera aki un estudio di ekomunidat biológiko aki dentrodi un par di aña lo por duna un

bon indikashon di e magnitutdi e desaster ekológiko aki.

KOMUNIDAT PELÁGIKOEsaki ta un pida importante

di e pùzel ku ainda falta. E tainkluí tur organismo ku ta bibaden e awa, por ehèmpel algunespesie di piská. E proyektoaki ta wantá pa mas ku tresaña kaba pa motibu di falta difondo. Tur rapòrt di e estudio-nan ku a hasi te awor por bahafor di e web-site di STINAPABonaire, www.stinapa.org.

Toegewijd aan jou! Voor meer informatie: 433 91 30 Fax: 461 78 61 Email-adres: info@gironet.com Website: www.girobank.an

Hypotheek vanaf 5%

dankzij Girobank!Voor meer informatie: 433 9130

TA KEDANDO KLA KU E PÙZEL DIEKOLOGIA DI SALIÑANAN

BO TABATA SA KU STINAPA TA EFUNDASHON, KU TA MANEHA E PARKENAN

NASHONAL PA GOBIERNU?

WIST JE DAT STINAPA DE STICHTING IS DIEDE NATIONALE NATUURPARKEN BEHEERT

VOOR HET GOUVERNEMENT?

NME STINAPA BONAIRE

Página 9MAKUBEKÈNFebrüari 2012

Sea Turtle ConservationBonaire (STCB), ta kontentu dianunsiá un proyekto nobo pa2012 pa yuda turtuganan dilaman di Boneiru. E meta di“Proyekto di Liña di Piska” tapa baha e kantidat di liña dipiska, anzué, reda i otro ròtsoifor di refnan di Boneiru,artíkulonan ku ta forma unmenasa grandi pa nospoblashon di turtuga ku ta napeliger di eksistensha kaba.Den koperashon ku Dutch Car-ibbean Nature Alliance, eproyekto aki lo fungi tambekomo un modelo pa otroislanan den Karibe, pa nantambe por logra haña solushonmihó ainda pa e problemakomun i ekstenso aki.

Liñanan pegá na baranka òfku ta lòs den koriente di laman,ta un preokupashon grandi. Tinun kantidat konsiderabel di liña

SALBANDO TURTUGANAN DI BONEIRU DI LIÑANANDI PISKA BIEU KU A KEDA DEN LAMAN

di piska, tin bia ainda ku eanzue pegá na dje, den awa òflorá rònt di koralnan i spònsnanden ref. E liñanan “monofila-ment”, no ta bio-degradabel, nota kaba na nada segun temputa bai i por keda hasi daño pahopi aña. Durante e tempu akie liñanan por bira un problemagrandi den e medio-ambientemarítimo. Liñanan bentá afó tinun impakto grandi riba natu-ralesa ya ku formanan di bidamarítimo por keda pegá dennan. Esaki no ta konta so-lamente pa piská chikitu, perotambe animalnan mas grandimanera paranan akuatiko iturtuganan di laman.

Tur aña artíkulonan ku tausa pa peska aksidentalmenteta choka turtuga i si e turtugano por lòs su mes na tempu, eta hoga. Bestianan marítimo kuta keda pegá hopi bia ta muri

un morto kruel di kòrtánanhundu, hamber òf di stek. Tinbia un liña ku ta drif parse unpikapika (kwal), e kumindafaborito di turtuga i e turtuga takom’é. Esaki mayoria bia tin unresultado fatal pa e turtuga.Fuera di esei, liñanan di piskabandoná asina ta forma polu-shon den nos awanan, ku taasina konosí rònt mundu pasambuyá den dje. Di e forma einan ta redusí e eksperenshapositivo ku hende tin riba nosrefnan.

Pa e motibu aki STCB tabuskando boluntario, sambuya-dónan deportivo, ku eksperen-sia, pa yuda rùim òp liñanan dipiska ku a keda pegá riba erefnan. Ora nan ta bai registrápa e proyekto, e sambuya-dónan lo haña instrukshonspesial kon pa kita e liñananna un manera sigur. Tambe nanta haña un poster ku infor-mashon ku ta fásil pa kom-prondé i ta splika e sambuyadó,hende ku ta snòrkel i hende kuno ta landa, kon pa dil ku eliñanan. Den koperashon ku eoperadónan di sentronan dibuseo na Boneiru lo organisáalgun buseo di l impiesa

kaminda sambuyadónan maseksperenshá lo bai hasi lim-piesa den e áreanan mas sushipa lokual ta liñanan di piska.

Lo pone “Tangler Bins”,pipanan di plèstik preparáspesialmente pa warda liñananku a kolektá bou di awa, na eplayanan ku mas polushon diliña, lugánan di piska i lugánandi sambuyá rònt e isla, kuinstrukshon na ingles i papia-mentu. Esakinan mester usasolamente pa kolektá liñanandi peska, anzué, as artifisial ireda òf tarai. RegularmenteRangernan di STINAPA lo pasapa rekohé e kontenido. Em-pleadonan di STCB lo dunainformashon regularmente di ekantidat di sobrá di ekipo dipeska ku a kolektá.

Lo hasi kontakto tambe kupiskadónan lokal pa informánan tokante e peligernan kusierto método di peska por tinpa bida akuatiko i e ser humanotambe. STCB lo duna unintrodukshon na métodonan kuta mihó pa medioambiente i kupor implementá fásil dor dipiskadónan lokal. Tambe loofresé nan anzué ku ta ménospeliger pa turtuga.

Lo usa e liñanan ku a ko-lektá den programanan eduka-shonal di STCB. Ainda no porresiklá liña di piska na Boneiru.Pa e motibu ei lo laga un artistalokal traha un obra di arte ku eliñanan ku a kolektá.

STCB ta un organisashonno-gubernamental sientífiko ipa konservashon ku ta proteháturtuga ya for di 1991. Komomiembro di Wider CaribbeanSea Turtle Conservation Net-work i un partner di Dutch Car-ibbean Nature Alliance iSTINAPA, STCB ta un liderrekonosé den protekshon dikonservashon di turtuga denKaribe Hulandes.

E mishon di STCB ta pasigurá e protekshon i rekupera-shon di e poblashon di turtugadi laman den tur su fasenan.Nos ta logra nos mishon dor disigui métodonan sientífiko paestablesé un base konfiabel dikonosementu pa apliká pakonservashon di turtuganan dilaman dor di edukashon, kam-paña di konservashon, treinenlokal i internashonal, kolabora-shon stratégiko i kampañanandi konsientisashon públiko.

Página 10 MAKUBEKÈN Febrüari 2012

Het Ramsar-verdrag is eeninternationale overeenkomstdat watergebieden (wetlands)beschermd die van groteinternationale betekenis zijn.Het gaat daarbij vooral om debetekenis van deze gebiedenvoor watervogels. De volledigenaam van het verdrag is: ‘Con-vention on Wetlands of Interna-tional Importance Especially asWaterfowl Habitat’. http://www.ramsar.org

Het verdrag beschermt dezewatergebieden vanwege debelangrijke ecologische func-ties als regelaars van water-huishoudingen en als gebiedenmet een geheel eigen flora enfauna. Zo’n watergebied dat bijhet verdrag is aangemeld, wordtook wel een Ramsar-gebiedgenoemd.

Het doel van het verdrag iskort gezegd het behoud engebruik van watergebieden metbehoud van alle natuurwaarden(‘wise use’). Het verdrag kwamin 1971 tot stand in de Iraansestad Ramsar, vandaar deinformele naam, en trad in 1975in werking. Inmiddels zijn er 153

aangesloten landen, die totaal1634 watergebieden bij hetverdrag hebben aangemeld meteen totale oppervlakte van145,6 mln. hectare.

Het verdrag is in1980 voorhet hele Koninkrijk derNederlanden en dus ook voorde Nederlandse Antillen inwerking getreden.

Elk jaar wordt op 2 februarispeciale aandacht aan dewatergebieden geschonken op‘World Wetland Day’. http://w w w . r a m s a r . o r g / w w d /wwd_index.htm

De Ramsar-gebieden vanBonaire

De watergebieden die deNederlandse Antillen bij hetRamsar-verdrag heeft aange-meld, liggen allemaal opBonaire.

Deze gebieden wordenbeheerd door STINAPA Bonai-re, met uitzondering van hetPekelmeer. Het Pekelmeer,met het daarin liggendeflamingoreservaat, is in beheerbij Cargill Salt Bonaire NV.

De Ramsar-gebieden vanBonaire zijn:

·Lac (700 ha.) (link to Lac)Lac is aangewezen omdat

het een schitterende baai is,omzoomd met mangroven. Eengroot deel van de bodem isbegroeid met zeegras, waarvande groene zeeschildpad komteten. De mangroven biedenschuilplaats aan jonge vissenen ongewervelden. Lac is eenbelangrijk rust-, broed- envoedselgebied voor watervogels.De baai maakt deel uit van hetwettelijk beschermde onderwa-terpark. In het Natuurbe-leidsplan Bonaire is Lac,inclusief een bufferzone van 500meter, aangewezen als eennationaal natuurpark.

Pekelmeer (400 ha.)Het Pekelmeer is vooral van

belang vanwege de aan-wezigheid van het flamingo-reservaat. In het Pekelmeer zijnveelal duizenden Caribischeflamingo’s aanwezig. Het is eenvan de belangrijkste broed-gebieden voor de flamingo-populatie van ongeveer 20.000

exemplaren in het ZuidelijkeCaribische gebied. De flamingostelt bijzondere eisen aan zijnomgeving en is zeer gevoeligvoor verstoringen. Ook anderewatervogels, zoals reigerskomen in dit gebied aan hunkostje. In het NatuurbeleidsplanBonaire wordt het Pekelmeeraangewezen als een striktnatuurreservaat.

Klein Bonaire (600 ha.)Klein Bonaire is een

onbewoond eilandje dat on-derdeel uitmaakt van hetwettelijk beschermde BonaireNational Marine Park. Het isomgeven door een schitterendkoraalrif. De stranden aan denoord- en westkant zijn debelangrijkste nestplaatsen voorzeeschildpadden. Op het eilandliggen ook enkele saliñas ofzoutmeren waarin flamingo’sfoerageren.

Gotomeer (150 ha.)Het Gotomeer maakt deel

uit van het Washington Slag-baai Nationaal Park. Het is eenondiepe lagune die van de zeeis afgesloten door een dam vankoraalsteen. Het gebied is eenbelangrijk fourageergebied voorde flamingo’s waarvan er vaakvele honderden aanwezig zijn.Het pekelvliegje en de larven vandit vliegje zijn een belangrijkevoedselbron voor de flamingo’s.Soms komt het in het Gotomeerook tot broeden. Ook voorandere watervogels is dit eenbelangrijk gebied.

Slagbaai (90 ha.)Ook de lagune en saliñas

van Slagbaai zijn een Ramsar-gebied en maken deel uit vanhet Washington SlagbaaiNationaal Park. De lagune isvan de zee afgesloten door eendam van koraalsteen. Het iseen fourageergebied voor deflamingo’s. Soms wordt er ookgebroed. Ook voor anderewatervogels, zoals pelikanen enreigers is dit een belangrijkgebied.

Wettelijke beschermingHet Ramsar-verdrag is op 23

september 1980 voor het heleKoninkrijk der Nederlanden endus ook voor de NederlandseAntillen van kracht geworden(Trb. 1975, 84). De Lands-verordening Grondslagennatuurbeheer en – bescher-ming (P.B. 1998, no. 41) zegtin artikel 10 dat de bepalingenvan het Ramsar-verdrag vantoepassing zijn op de aan-gewezen Ramsar-gebieden. Ditis een zogenoemde dynami-sche verwijzing. Als hetRamsar-verdrag wijzigt, dan

werkt dat automatisch door inde wetgeving van de Neder-landse Antillen.

http://www.mina.vomil.an/p o l i c y / l e g i s l a t i o n /na_grondslagen.php

Op grond van de Lands-verordening Grondslagennatuurbeheer en – bescher-ming is het EilandgebiedBonaire verplicht een Eilands-verordening natuurbeheer vastte stellen. Het ontwerp voordeze verordening is in de-cember 2006 aangeboden aanhet Bestuurscollege. In dezeverordening wordt ook weer eenverwijzing opgenomen naar deLandsverordening en hetRamsar-verdrag. Zo werkt hetRamsar-verdrag door oplandelijk en eilandelijk niveau.

Voordat de bepalingen vanhet Ramsar-verdrag in 1998,met de LandsverordeningGrondslagen natuurbeheer en– bescherming, kracht van wetkregen op de NederlandseAntillen, zijn bij Lac al enkelebouwwerken neergezet. Hetgaat om een hotel, twee wind-surfscholen en een cafe/restau-rant met appartementen teSorobon. Het is de vraag hoedeze activiteiten zich ver-houden tot het begrip ‘wise use’uit het verdrag.

Lac en het Ramsar-verdragIn oktober 2006 heeft de

Gouverneur van de NederlandseAntillen twee besluiten van hetBestuurscollege van Bonairevoor drie maanden geschorst.Daarna zal de Gouverneur debesluiten waarschijnlijk vernie-tigen. Dat betekent dat zeongeldig worden verklaard.

Dit gebeurde op verzoek vanAliansa Naturalesa di Bonaire,de koepelorganisatie voor allenatuur- en milieu-organisatiesop het eiland, omdat deoverheid van Bonaire zich nietaan de bepalingen van hetRamsar-verdrag had gehouden.Het betrof een besluit tot het inerfpacht uitgeven van een stukgrond van 44.150m² en eenvergunning voor de bouw vaneen ‘ecoresort’ te Sorobon aande oevers van Lac. Volgens hetRamsar-verdrag had voor ditproject eerst een milieu-effectrapportage uitgevoerdmoeten worden. Op basis vande milieueffectrapportagebepaalt overheid vervolgenswelke ontwikkelingen kunnenworden toegestaan en onderwelke voorwaarden.

Klik voor meer informatieover het Ramsar-verdrag enmilieueffectrapportages op devolgende link: http://w w w . r a m s a r . o r g / r e s /key_res_viii_09_e.htm

HET RAMSAR-VERDRAG

Página 11MAKUBEKÈNFebrüari 2012

Afgelopen januari was de40e verjaardag van de RAMSARconventie over wetlands. Ditintergouvernementeel verdragvormt het kader voor denationale actie en internationalesamenwerking in het verstandiggebruik van wetlands en hunhulpbronnen.

De natuurlijke schoonheiden biodiversiteit van de wet-lands van Bonaire maakt zeideaal voor avontuurlijk toeris-me. Ze bieden extra voordelen

voor het toerisme door hetaantrekken van natuurliefheb-bers die bijdragen aan deeconomische structuur, zoalsgasten van de hotels, restau-rant bezoekers, etc. Doordat dewetlands een belangrijk deel vande toeristische infrastructuuruitmaken, moet ervoor gezorgdworden dat de wetlandsbeschermd blijven tegenaantasting door exploitatie.

Het is interessant op temerken dat Bonaire zeer hoog

geplaatst staat met het aantalgebieden dat onder deRAMSAR bescherming valt, integenstelling tot Aruba ofCuraçao. Bonaire telt vijfgebieden: Slagbaai, Gotomeer,Lac, Pekelmeer, het eilandKlein Bonaire. Aruba heeftslechts één gebied op de lijsten het blijkt dat Curaçao geengebied onder RAMSAR be-scherming heeft.

Door de samenwerking bijde handhaving van het RAM-SAR-verdrag door nationale enlokale overheden op het gebiedvan toerisme, de particulieresector, de investeerders in detoeristische sector en door hettegenhouden van verdereontwikkeling van de wetlands,draagt Bonaire niet alleen bijaan wereldwijde bestemmingenwaar duurzaam toerisme hoogin het vaandel staat, maarprofiteert Bonaire ook van devoordelen zoals de inkomstenuit het toerisme. Deze finan-ciële middelen kunnenaangewend worden voor goedgeplande ontwikkelingen en hetbehoud van de wetlands.

Onder de leiding vanSTINAPA worden activiteitenontplooid op het gebied vanondersteuning bij de instand-houding van de wetlands en hunfunctie. Deze activiteiten in enrond wetlands dragen bij aan hetcreëren van alternatieve enduurzame bestaansmiddelenvoor lokale bedrijven met eengeringe impact op de natuur.Bovendien biedt dit een kansvoor het geven van trainingenaan anderen in wetlands man-agement. Door deze activiteitenworden ook toeristen meerbewust gemaakt van het belangvan bescherming van de wet-lands die ze bezoeken.

De inkomsten uit hettoerisme en investeringen gevenmogelijkheden de wetlands zo

te beheren dat het ecologischekarakter behouden blijft.

Door het monitoren van deeffecten van het toerisme op dewetlands en de beoordeling vanhet toeristisch draagvermogenzoals geïntegreerd in het wet-land beheer, kunnen grenzenworden gesteld zodat hettoerisme het delicate ecosys-teem niet verstoort.

Bij het nakomen van debeloftes zoals gesteld in hetRAMSAR verdrag, is Bonaire

niet alleen gehouden aan deinternationale verplichtingen,maar zal Bonaire ook hettoerisme succesvol moetenbegeleiden.

Bonaire houdt zich aan hetmasterplan en houdt rekeningmet de multinationale erkenningdie Bonaire heeft vergaard enzal zich aan de belofte aan deBonaireaanse bevolking vanduurzame groei houden.Geschreven door Tourism Cor-poration Bonaire

AVONTUURLIJK TOERISME EN WETLANDS:PERFECTE COMBINATIE VOOR BONAIRE

Suradno MerceraNasé na Boneiru riba 17 didesèmber 1974. Aktualmentemi ta traha komo “Ranger” dinos parke nashonal marino.E trabou aki ta unu hopiinteraktivo, manera mi ta topaku personanan di diferentenashonalidat ku ta hasimipreguntanan di mi traboukomo Ranger. Nos bishi-tantenan i tambe noshendenan lokal ta hopiinteresá pa sa kiko tur nostrabou komo Ranger ta

enserá. E trabou ta varia asina tantu ku den tur momentu bota siña algu nobo. Mirando ku nos ta trahando pa protehá nosnaturalesa i bida marino, mi tambe ta duna di mi parti pa kumpliku esaki di e mehor forma. Esaki sigur ta yudami p’ami hasimi trabou mas mehor. E rekurso di mas importante pa Boneiruta nos Naturalesa i ta p’esei mi tambe ta sostené e kampañadi “Nos ta biba di Naturalesa”. Nos mester sigui protehá nosNaturalesa pa mañan nos bishitantenan i e futurogenerashonnan por sigui disfrutá di dje.

E korant aki a bira posibel danki na:Deze krant werd mede mogelijk gemaakt door:

WWF NL

SelibonTelbo NV

RBTT BankTCBRSA

Redactie: Elsmarie Beukenboom & Derchlien VrolijkVormgeving: Bonaire Communication Services N.V.

Drukwerk: DeStad Drukkerij, CuraçaoDistributie: WEB N.V.

Redakshon: Elsmarie Beukenboom i Derchlien VrolijkKompaginashon: Bonaire Communication Services N.V.

Imprenta: DeStad Drukkerij, CuraçaoAgensia distribuidor: WEB N.V.

STINAPA Bonaire, telefoon: 717 - 8444, fax: 717 – 7318,email: info@stinapa.org, website: www.stinapa.org, adres:

Barcadera z/n, Bonaire

Entidat Públiko Boneiru

MCB

BO TABATA SA KU BO POR YAMA STINAPA NA717 – 8444, ORA BO TIN

PREGUNTA TOKANTE NATURALESA I MEDIOAMBIENTE?

WIST JE DAT JE STINAPA KAN BELLEN OP717– 8444, WANNEER JE VRAGEN HEBT

OVER NATUUR EN/OF MILIEU?

Página 12 MAKUBEKÈN Febrüari 2012

E aña aki e organisashonmundial di ‘World Wetland Day’ta para ketu na e balor turístikodi áreanan húmedo. Na Boneirunos tin sinku área húmedo. Nantur sinku tin un balor haltu paturismo di nos isla.

E áreanan ta Slagbaai,Gotomeer, Lac, Pekelmeer iKlein Bonaire.

ORGUYO DI BONEIRUTurista ta hasi diferente

deporte akuátiko na Lac. Einan ta bai pa windsurf, kayak,snòrkel, sambuyá, piska, idrumi den solo i relahá. Na eparti di Sorobon tin sitionantambe di alohamentu pa turistapasa nochi. Tambe tin resto-rant, bar i negoshinan kamindae turista por hür ekipo pa nan

hasi e deporte nan akuátiko.Klein Bonaire tambe tu-

ristanan ta frekuentá hopi. Eisla aki a bira dje popular ei kutin tres kompania ku ta ofresée servisio di taksi di laman.Durante dia ku tin barku kruserograndi e dos sitionan aki ta dipak ku turista.

E lokual ku tur e sinku

sitionan aki tin komún ta ku nanan tur sinku tin áreanan di awakaminda flamingo ta bai kome.Ta e flamingonan a subi e balorekológiko di e áreanan ku anominánan komo área húmedoi a protehánan segun e tratadodi Ramsar.

Awe nan tur sinku ta pro-tehá na nivel insular tambe

segun e lei di planifikashon diBoneiru ku gobièrnu a aprobána òktober 2010.

Boneiru mester ta orguyosodi e áreanan aki. Nan tin unbunitesa impreshonante i nanta kontribuí na e produktoturístiko di Boneiru.Skirbi pa Elsmarie Beuken-boom

www.whywelovebirds.comJohn McKean

www.whywelovebirds.comJohn McKean

www.whywelovebirds.comJohn McKean

www.whywelovebirds.comJohn McKean

www.whywelovebirds.comJohn McKean

www.whywelovebirds.comJohn McKean

Pekelmeer

Pekelmeer sitio di brui

Gotomeer

Saliña Slagbaai

Lac

Klein Bonaire