IKUS ENTZUNEZKO INFORMAZIOAREN TEKNOLOGIA › download › liburua ›...

Iñaki Zabaleta Urkiola

IKUS-ENTZUNEZKO

INFORMAZIOAREN

TEKNOLOGIAKABLE, SATELITE ETA LURREKO

IRRATI ETA TELEBISTAREN

SISTEMAK, ZERBITZUAK ETA GARAPENA

Udako Euskal UnibertsitateaBilbo, 2002

© Udako Euskal Unibertsitatea

© Iñaki Zabaleta Urkiola

ISBN: 84-8438-032-7

Lege-gordailua: BI-2680-02

Inprimategia: RGM, Bilbo

Azalaren diseinua: Iñigo Ordozgoiti

Hizkuntza-zuzenketen arduraduna: Jose Ramon Etxebarria Bilbao

Banatzaileak: UEU. Erribera 14, 1. D BILBO telf. 946790546 Faxa. 944793039

Helbide elektronikoa: [email protected]

www.ueu.org

Zabaltzen: Igerabide, 88 DONOSTIA

«Liburu hau Hezkuntza, Unibertsitate eta

Ikerketa Sailaren laguntzaz argitaratu da»

Aitortzak

Liburu honen prestaketan hainbat pertsonak lagundu didate orrazketak egiten.Era zuzen eta izendatuan aipatu nahi ditut, beren ekarpena oso handia izan delako.

EDUKIAREN IKUSKATZAILEAK ETA ORRAZTAILEAK

Uste dut unibertsitate-liburuek orrazketa zientifiko eta tekniko egokia pasatu behardutela argitaratu aurretik. Kasu honetan, goi-mailako kalitate eta jakintzako orraz-taile eta zuzentzaileak izan ditut, ikus-entzunezko alor eta enpresa desberdineta-koak. Horiei guztiei neure eskerrik beroenak eman nahi dizkiet, bai orrazketak egitenerakutsitako zorroztasunagatik, bai borondate osoz eskainitako denbora eta ahale-ginagatik. Hala eta guztiz ere, liburuan okerrik bada, nirea da soilik errua eta ardura.

• Epifanio Martín, Sony-ren Produktu Profesionalen Saileko ProductMarketing-aren zuzendaria; David Anaya, Produktu Profesionalen SailekoProduct Manager ardura duena; eta Produktu Profesionalen Sailekoteknikariak bideo-ekipoetan. Guztiak Sony España-ren kideak (Madril).Hurrengo zatiak berrikusi zituzten: I. zatia, oinarri teknikoez, eta IV. zatia,bideo-ekoizpenaz.

• Pedro Angel Gómez, zuzendari tekniko komertziala, eta Fermín Arias,sistemen teknikaria, biak SOAVI enpresakoak (Leioa, Bizkaia), JVCekipoen banatzailea. IV zatia, bideo-ekoizpenaz, berrikusi zuten.

• Juan Manuel Zafra, Retevisión-eko kanpo-harremanetarako zuzendaritzakokudeatzailea, eta Retevisión eta Auna konpainietako talde teknikoa, Ma-drilen. Bigarren zati osoa —hots, irrati eta telebista analogikoko zein digi-taleko sareak, sistemak eta interneteko teknologiak— begiratu eta ekarpe-nak egin zituzten.

• Juan Carlos Loroño, Euskal Telebistako (ETB) produkzio-zentroen ustia-penburua, eta Koldo Lizarralde, ETBko ingeniaritza-burua, biak Ustiapeneta Garapen Saileko kideak. Irrati eta telebista analogikoari zein digitalaridagozkion zatiak berrikusi, eta ekarpenak egin zituzten.

• Goio Torrontegi, Radio Euskadi/Euskadi Irrati-ko zerbitzu teknikoetakoburua, zeinak irrati analogikoari zein digitalari emandako kapituluak etaaudio-ekipoei dagozkien zatiak zuzendu zituen.

• Jose Ramon Etxebarria, Fisikan doktorea eta Euskal Herriko Unibertsitate-ko irakaslea urte askoan. Berak zuzendu du I. zatia, Oinarri teoriko eta tek-nikoez, eta baita liburu osoan fisikarekin zerikusia duten hitz eta kon-tzeptuen zuzentasuna.

HIZKUNTZAREN EGOKITZAILEAK ETA ZUZENTZAILEAK

• Jesus Mari Zalakain, kazetaritzan doktorea, UPV-EHUtik kaleratutakoirakaslea, hizkuntzalaritzan aditua. Berea izan da hizkuntza-egokitzapeneanegindako lanik handiena. Ezin eman esker handiagoa liburu nahiko teknikohonetan.

• Jose Ramon Etxebarria, fisikan doktorea, UPV-EHUtik kaleratutakoirakaslea, hizkuntzalaritzan aditua. Bere ohiko maisutasunez biribildu duzuzenketa.

Eskaintzak

Kazetaritzako, ikus-entzunezko komunikazioko eta publizitateko lizentziatu-retan ikasle eta irakaskide direnei eskaini nahi diet liburu hau, eta baita telekomu-nikazioen eta irrati-telebistaren inguruko beste ikasketa batzuk egiten dituztenikasle eta irakaslei ere. Halaber, espero dut baliokoa izango dela komunikabi-deetako kazetari eta profesionalentzat eta, oro har, ikus-entzunezko informazioarenteknologietan ikuspegi gaurkotua izan nahi duten guztientzat.

Eskerrak

Eskerrak eman nahi dizkiet hemen aipatutako orraztaile guztiei; UEUkomaketatzaile Nekane Intxaurtzari; azken zortzi urte hauetan, hala Espainiar es-tatuan nola Ameriketako Estatu Batuetan, telebista-sistemen inguruko ikerkuntzanberen informazio eta jakinduria eskaini didaten profesionalei; James Day, PhilipsDavison eta Lindsey Churchill irakasle estatubatuar prestuei, beren herrialdeanikerkuntza-egonaldiak egiten lagundu didatelako; UPV-EHUko ikerkuntza--proiektuetan lankide izan ditudanei; eta era berezi batez Miren Ikatzetari, laguntzairaunkor eta leialagatik (eta gehiagorengatik).

6 Ikus-entzunezko informazioaren teknologia

“Komunikazioen iraultzaren oinarrizko premisa da, gaurko komunikazio-

-teknologien itzelezko ugaritzeak gure giza ingurua era hautemangarrian

aldatzen duela […], [baina] teknologia hauek aldaketaren katalizatzaile

modura lan egiten dute, kausa legez baino gehiago. Teknologia berri hauen

ondorioek ez dituzte jarduera erabat berriak ekartzen, zerbitzu tradiziona-

letan eta horien hornitzaileetan aldaketak baizik.”

Frederick Williams, 19831

The Communications Revolution

1. (Williams 1983, ix-x.).

Aurkibidea

1. SARRERA OROKORRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

1.1. Eduki konbentzionalak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231.2. Ikuspegi berritzailea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231.3. Merkatuaren legea eta informazioaren teknologiak. . . . . . . . . . . . . 27

I. zatia: OINARRIAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2. OINARRI TEKNIKOAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.1. Espektro elektromagnetikoaren inguruko datu historikoak . . . . . . . 312.2. Uhin elektromagnetikoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.2.1. Uhin eta neurrien izendapena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342.2.2. Espektro elektromagnetikoaren parteak. . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.3. Seinale elektrikoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392.4. Efektu fotoelektrikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402.5. Zarata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.5.1. Seinalearen eta zarataren arteko erlazioa . . . . . . . . . . . . . . . 412.5.2. Kodetze-akatsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422.5.3. Transmisio-sistemaren eragina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432.5.4. Distantziaren efektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.6. Irudiaren bereizmena edo zehaztasuna telebistan . . . . . . . . . . . . . . 442.6.1. Bereizmen bertikala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442.6.2. Bereizmen horizontala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452.6.3. Bereizmen espaziala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452.6.4. Trama edo lauki-maiztasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462.6.5. Bereizmena eta ikusteko zorroztasuna. . . . . . . . . . . . . . . . . 47

2.7. Banda-zabalera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472.7.1. Banda-zabalera seinale analogikoetan . . . . . . . . . . . . . . . . . 482.7.2. Banda-zabalera seinale digitaletan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482.7.3. Kanal-motak eta seinaleak banda-zabaleraren arabera . . . . 492.7.4. Mota desberdinetako telekomunikazio-zerbitzuak

abiaduraren arabera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

2.7.5. Banda-zabaleraren kalkulua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502.8. Digitala eta analogikoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

2.8.1. Balio jarraitu eta diskretuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522.8.2. Sistema digitalaren unitate eta zenbakiak . . . . . . . . . . . . . . 542.8.3. Seinale analogikoaren eta digitalaren izaera . . . . . . . . . . . . 56

2.9. Modulazioa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572.9.1. Modulazio analogikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582.9.2. Modulazio digitala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

2.10.Multiplexazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602.11.Transmisioa seriean eta paraleloan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612.12.Transferentzia-Modu Asinkronoa (ATM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612.13 Argi-espektroa eta kolorea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

2.13.1. Argiaren portaera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632.13.2. Koloreak lortzeko metodoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632.13.3. Koloreen sailkapena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642.13.4. Kolorea neurtzeko parametroak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642.13.5. Unitate fotometrikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

3. OINARRI TEORIKOAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

3.1. Interaktibitatea edo elkarreragintasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673.1.1. Elkarreragintasuna norabideari dagokionez. . . . . . . . . . . . . 683.1.2. Elkarreragintasuna ahalmen edo mailari dagokionez . . . . . 693.1.3. Elkarreragintasuna kanalari dagokionez . . . . . . . . . . . . . . . 70

3.2. Konbergentzia eta integrazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713.2.1. Konbergentzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713.2.2. Integrazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

3.3. “Pirateoa” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753.4. Telebistaren kontsumoa eta audientzia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

3.4.1. Telebistaren kontsumoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763.4.2. Pantaila-kuota. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 773.4.3. Komunikazioaren beste teknologia batzuen erabilera . . . . . 79

3.5. Telekomunikazio europarren liberalizazioari dagozkion funtsezko kontzeptuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 803.5.1. Botere Esanguratsua Merkatuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 803.5.2. Sare Irekiaren Hornikuntza (“Open Network

Provision” —ONP—) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813.5.3. Tarifazio-printzipioak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813.5.4. Subsidiaritatea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813.5.5. Zerbitzu Unibertsala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82


3.5.6. Lizentzien Kontzesioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 823.6. Sarbidea, harpidetza eta hedapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 823.7. Teknologia berriak onartzea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

3.7.1. Ordezkapen edo konplementazio funtzionala . . . . . . . . . . . 843.7.2. Ordezkatzeagatiko atsegina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 853.7.3. Teknologia ugarien erabilpen partekatua . . . . . . . . . . . . . . . 853.7.4. Berrikuntzekiko jarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

3.8. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiaren prospektiba . . 853.9. Informaziorako teknologiak eta hizkuntza-unibertsoak. . . . . . . . . . 86

II. zatia: SAREAK, SISTEMAK ETA PROZESUAK . . . . . . . . . . . . . . . . 89

4. SARE, SISTEMA ETA PROZESUEI BURUZKO SARRERA . . . . . . 91

4.1. Zati honen edukia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 914.2. Ikus-entzunezko sistemen berariazko zerbitzuak. . . . . . . . . . . . . . . 92

5. SAREAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

5.1. Mota desberdinetako sareak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955.1.1. Sare modernoen ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 965.1.2. Sareen sailkapena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

5.2. Sare Optiko Pasiboak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 985.3. Kable-sareak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

5.3.1. “Adresabilitatea” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1005.3.2. Kable-sareen arkitekturak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1005.3.3. Kable-sistema baten osagaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1065.3.4. Sareburua edukiz hornitzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1085.3.5. Kablearen digitalizazioa eta seinalearen konpresioa . . . . . . 1095.3.6. Kable-modema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

5.4. Telefono-sareak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1115.4.1. Telefono-sare generikoen elementuak . . . . . . . . . . . . . . . . . 1125.4.2. Sare telefonikoen arkitekturak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1135.4.3. Transferentzia-Modu Asinkronoa (ATM) . . . . . . . . . . . . . . 116

5.5. Satelite-sareak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1165.5.1. Aktoreak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1175.5.2. Mota desberdinetako sateliteak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1255.5.3. Satelite-sistemen osagaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

5.6. Lurreko irrati-telebista analogikoko zein digitaleko sareak. . . . . . . 1375.6.1. “Ondasun urriaren” printzipioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Aurkibidea 11

5.6.2. Irrati-telebistako lurreko sarearen osagaiak . . . . . . . . . . . . . 1395.6.3. Irrati eta telebista-emisora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1405.6.4. Irrati-telebistaren seinale transmititua . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

5.7. Datu-sareak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1435.7.1. Zirkuitu- edo pakete-konmutazioko sareak . . . . . . . . . . . . . 1435.7.2. Erabilpen publikoko edo pribatuko sareak. . . . . . . . . . . . . . 1455.7.3. LAN eta WLAN sareak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

5.8. MMDS sareak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1465.9. SMATV sareak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1485.10.Telebistako eta ITFS-ko —Telebista Instruktiboko Zerbitzu

Finkoetarako— zirkuitu itxiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1495.11.Zuntz optikoa eta kable koaxiala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

5.11.1. Zuntz optikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1495.11.2. Kable koaxiala edo ardazkidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

6. TELEBISTA ANALOGIKOA: SISTEMAK ETA ZERBITZUAK . . . 151

6.1. Telebistaren fase historikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1516.1.1. Fase elektromekanikoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1516.1.2. Fase elektromagnetiko analogikoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1526.1.3. Fase elektromagnetiko digitala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

6.2 Telebista-arauak: NTSC, PAL, SECAM, MAC/PAKETEAK eta PAL+ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1536.2.1. Bideo-seinaleak: seinale konposatua eta osagaikakoa . . . . . 1536.2.2. Zuri-beltzeko telebistaren arauak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1546.2.3. Koloretako telebistaren arauak: PAL, SECAM eta NTSC. . 1556.2.4. TB hobetuaren arauak: MAC /PAKETEAK eta PAL+ . . . . 156

6.3. Telebista analogikoaren funtzionamendua: sorkuntza, transmisioa eta harrera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1576.3.1. Zuri-beltzeko telebista analogikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1586.3.2. Koloretako telebista analogikoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1606.3.3. Irudiaren arakaketa telebista analogikoan . . . . . . . . . . . . . . 162

6.4. Goi-definizioko telebista analogikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1666.4.1. Ohar historikoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1666.4.2. Oinarrizko ezaugarriak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1686.4.3. Goi-definizioko bideo-sistema. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

6.5. Telebista-estazio baten instalazioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1696.5.1. Departamentuak edo Sailak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1706.5.2. Jarraipen-gela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1706.5.3. Teleberrien erredakzio-gela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171


6.5.4. Master-gela. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1716.5.5. Kontrol-gela nagusia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

6.6. Telebista-zerbitzuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1716.6.1. Kanalak edo programak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1716.6.2. Teletestu-zerbitzua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

6.7. Telebista analogikoko hargailuak eta deskodegailuak . . . . . . . . . . . 173

7. IRRATI ANALOGIKOA: SISTEMAK ETA ZERBITZUAK . . . . . . . 175

7.1. Irrati analogikoaren arauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1757.2. Irrati analogikoaren funtzionamendua: sorkuntza, transmisioa

eta harrera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1757.2.1. Irratiari buruzko definizioa eta ohar historiko batzuk . . . . . 1767.2.2. Sorkuntza eta irrati-igorgailua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1767.2.3. Transmisorea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1787.2.4. Harrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

7.3. Irrati-estazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1797.3.1. Departamentuak edo Sailak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1807.3.2. Irrati-estudioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1817.3.3. Unitate mugikorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

7.4. Irrati-zerbitzuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1827.5. Irrati analogikoko hargailuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

8. TELEBISTADIGITALA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

8.1. Telebista digitalaren arauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1848.1.1. Mota desberdinetako arauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1848.1.2. DVB arau europarra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1858.1.3. DTV arau iparramerikarra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

8.2. Bideo-konpresiorako arauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1908.2.1. JPEG (Joint Picture Experts Group) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1908.2.2. MPEG-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1918.2.3. MPEG-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1918.2.4. MPEG-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1938.2.5. MPEG-4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1938.2.6. MPEG-21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

8.3. TB digitala (DVB): funtzionamendua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1948.4. TB digitalaren lehen fasea: sorkuntza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

8.4.1. Seinale digitalaren kodetzea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1968.4.2. Iturriaren konpresioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

Aurkibidea 13

8.4.3. Konpresiorako teknikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2008.4.4. Seinaleen multiplexazioa eta stream-motak (programa

eta garraioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2028.4.5. Sarbidearen zifratzea eta kontrola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

8.5. TB digitalaren bigarren fasea: transmisioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2058.5.1. Kanalaren kodetzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2058.5.2. Seinale digitalaren modulazioa transmisiorako . . . . . . . . . . 2068.5.3. Iragazpena eta bihurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2078.5.4. Transmititzeko formatuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

8.6. TB digitalaren hirugarren fasea: harrera eta deskodetzea . . . . . . . . 2088.6.1. Interoperatibilitatea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2088.6.2. Sarbide baldintzatuko sistemak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2098.6.3. Zerbitzu interaktiboen API interfazak . . . . . . . . . . . . . . . . . 2108.6.4. DVB-MHP formatua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2118.6.5. Sarbide irekirako deskodetzaileak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2128.6.6. Arauak eta definizioak Ameriketako Estatu Batuetan . . . . . 2128.6.7. Erradiouhinen bidezko deskodetzaileak. . . . . . . . . . . . . . . . 2138.6.8. Disko gogorra daukaten telebista-hargailuak. . . . . . . . . . . . 2148.6.9. TFT eta LCD pantailak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2148.6.10. Deskodetzaileentzako eta hargailuentzako softwarea . . . . . 2168.6.11. Entretenimendurako “Domosistema” integrala . . . . . . . . . . 216

8.7. Zerbitzuak telebista digitaleko plataformetan . . . . . . . . . . . . . . . . . 2188.7.1. Telebista-programak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2188.7.2. Internet-zerbitzuak kable bidez, satelite bidez eta lurrekoz. 220

9. IRRATI DIGITALA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

9.1. Irrati digitaleko arauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2239.2. Audioaren konpresiorako arauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

9.2.1. MPEG 1 audioa kodetzearen “geruzak” edo mailak . . . . . . 2279.2.2. MPEG 2 audioa kodetzearen “geruzak” . . . . . . . . . . . . . . . 2289.2.3. AAC estandarra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2289.2.4. MP3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

9.3. DAB irrati digitala: funtzionamendua eta garapena . . . . . . . . . . . . 2299.3.1. Ezaugarri orokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2299.3.2. Sorkuntza, transmisioa eta harrera DABen . . . . . . . . . . . . . 2329.3.3. DABen garapena Estatu Espainiarrean . . . . . . . . . . . . . . . . 233

9.4. DRM irratia digitala: funtzionamendua eta garapena . . . . . . . . . . . 2379.4.1. Ohar historikoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2379.4.2. Kodetzeko eta transmititzeko sistemak . . . . . . . . . . . . . . . . 239


9.5. Irrati digitalaren zerbitzuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2409.6. Hargailu digitalak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

9.6.1. DAB hargailuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2419.6.2. DRM hargailuak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

10. HARI-PAREKO INTERNETA: AUDIOA, BIDEOA ETA TELEBISTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

10.1. Interneten ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24310.2. Zalantzak eta buxatzeak interneteko sare publikoan . . . . . . . . . . . 24310.3. Noranzko biko interneta satelite bidez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24410.4. Hari-pareko teknologiak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

10.4.1. Banda estuko eta zabaleko teknologiak . . . . . . . . . . . . . . 24510.4.2. xDSL familia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24710.4.3. ADSL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24810.4.4. ADSL Estatu Espainiarrean eta nazioartean. . . . . . . . . . . 25110.4.5. Banda estuko teknologiak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

10.5. Interneteko audiorako eta bideorako softwarea . . . . . . . . . . . . . . . 25810.6. Internet-zerbitzuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

10.6.1. Ohiko zerbitzuak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25910.6.2. Irratia eta audioa interneten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25910.6.3. Internet eta telebista: kontzeptuak eta eztabaidak . . . . . . 25910.6.4. Internet bidezko telefonoa (IP telefonia) . . . . . . . . . . . . . 262

11. IKUS-ENTZUNEZKO INFORMAZIOAREN SORKUNTZA . . . . . 263

11.1. Prozesu modular klasikoa telebistan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26311.2. Prozesu modularra bideo-streamen bitartez . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26511.3. Telebista elkarreragilea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

III. Zatia: INDUSTRIA, GARAPENA ETA ERREGULAZIOA . . . . . . . 273

12. IRRATI ETA TELEBISTARAKO HORNITZAILEEN ETA PRODUKTOREEN INDUSTRIARI SARRERA. . . . . . . . . . . . . . . . . 275

12.1. Zati honen edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27512.2. Komunikazio-sistema baten garapen-faseak . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

12.2.1. Ordainpeko telebista digitalaren egiturazko krisia . . . . . . 27612.3. Telebista digitalaren beste hainbat garapen-arazo . . . . . . . . . . . . . 278

Aurkibidea 15

13. KABLEAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

13.1. Kable bidezko telebistaren historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27913.1.1. Kable bidezko telebistaren historia Europar Batasunean . 27913.1.2. Kable bidezko telebistaren historia AEBetan. . . . . . . . . . 286

13.2. Kablearen industria eta garapena Euskal Herrian . . . . . . . . . . . . . 28913.2.1. Kablearen sarbidea, harpidetza eta hedapena . . . . . . . . . . 29013.2.2. Kable-operadoreak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29013.2.3. Eskainitako zerbitzuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

13.3. Kablearen industria eta garapena Estatu Espainiarrean . . . . . . . . . 29513.3.1. Kablearen sarbidea, harpidetza eta hedapena . . . . . . . . . . 29613.3.2. Kable bidez eskainitako programazioa eta zerbitzuak . . . 29813.3.3. Operadoreak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

13.4. Kablearen industria eta garapena Europar Batasunean . . . . . . . . . 30213.4.1. Sarbidea, harpidetza eta hedapena kable bidezko

telebistan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30213.4.2. Europar Batasuneko herri nagusien operadoreak . . . . . . . 307

13.5. Kablearen industria eta garapena Ameriketako Estatu Batuetan . . 30913.5.1. Kablearen sarbidea, harpidetza eta hedapena . . . . . . . . . . 30913.5.2. Kanal-ahalmena eta eskainitako zerbitzuak . . . . . . . . . . . 31013.5.3. Kable-operadore nagusiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31313.5.4. Frankiziak Ameriketako Estatu Batuetan . . . . . . . . . . . . . 315

13.6. Sarbide publikoko telebista kablean. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31613.6.1. “Publikotasun” kontzeptua telebistan. . . . . . . . . . . . . . . . 31613.6.2. Sarbide publikoko kanalen funtzionamendua. . . . . . . . . . 31713.6.3. Aurrekari historikoak Ameriketako Estatu

Batuetan eta Kanadan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31813.6.4. Sarbide publikoko telebistaren sorrera Kanadan . . . . . . . 31913.6.5. Sarbide publikoko telebistaren sorrera

Ameriketako Estatu Batuetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32013.6.6. Sarbide publikoko telebistaren egoera

Ameriketako Estatu Batuetan gaur egun . . . . . . . . . . . . . 32313.7. Kable bidezko telebista eta euskara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

13.7.1. “Tokikotasun” kontzeptua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32413.7.2. Euskararen presentzia kable bidezko TBan . . . . . . . . . . . 325

14. SATELITEAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA . . . . . . . . . . . . . . 327

14.1. Garapen historikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32714.2. Satelite bidezko telebistaren industria eta garapena

Estatu Espainiarrean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329


14.2.1. Zabalkundea eta harpidetza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33014.2.2. Satelite bidez eskainitako programazioa eta zerbitzuak . . 33014.2.3. Satelite-operadoreak Estatu Espainiarrean . . . . . . . . . . . . 333

14.3. Satelite bidezko telebistaren industria eta garapena Europar Batasunean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33414.3.1. Satelite bidezko TBaren sarbidea, harpidetza

eta hedapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33414.3.2. Satelite bidezko telebistaren operadore nagusiak. . . . . . . 338

14.4. Satelite bidezko telebista-operadoreak Ameriketako Estatu Batuetan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34014.4.1. Satelitearen sarbidea, harpidetza eta hedapena. . . . . . . . . 34014.4.2. Satelite bidezko telebistaren operadore nagusiak. . . . . . . 34214.4.3. Eskainitako zerbitzuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34214.4.4. Satelitea vs Kablea Ameriketako Estatu Batuetan . . . . . . 343

15. LURREKO TELEBISTA DIGITALAREN INDUSTRIA ETAGARAPENA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

15.1. Sorrerako krisia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34715.2. Sarrera: lurreko telebista analogikoa (L-TBA) Estatu Espainiarrean 34815.3. Lurreko telebista digitalaren industria eta garapena

Estatu Espainiarrean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34915.3.1. Sarbidea eta harpidetza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35115.3.2. L-TBD bidez eskainitako programazioa eta zerbitzuak . . 35115.3.3. L-TBD operadoreak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

15.4. Lurreko telebista digitalaren industria eta garapena Europar Batasunean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35315.4.1. Zenbait motatako lurreko telebista digitalak . . . . . . . . . . 35315.4.2. Lurreko telebista digital ordainduaren sarbidea,

harpidetza eta hedapena (L-TBD ordaindua) . . . . . . . . . . 35415.4.3. Lurreko telebista digitalaren operadore nagusiak. . . . . . . 357

15.5. Lurreko TB digitalaren industria eta garapena Ameriketako Estatu Batuetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

16. SISTEMEN ARTEKO ETA EUROPAR BATASUNAREN ETA AMERIKETAKO ESTATU BATUEN ARTEKO KONPARAZIOA. 363

16.1. Sarbidearen, harpidetzaren eta hedapenaren arteko konparazioa hiru sistemetan Europar Batasunean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36316.1.1. Sarbide-graduen arteko konparazioa aztertutako

hiru telebista-sistemei dagokienez . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

Aurkibidea 17

16.1.2. Harpidetza-graduen arteko konparazioa aztertutako hiru telebista-sistemei dagokienez . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364

16.1.3 Hedapen-graduen arteko konparazioa, hiru TB-sistemei dagokienez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366

16.2. Europar Batasunaren eta Ameriketako Estatu Batuen arteko konparazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36716.2.1. EBren eta AEBen konparazioa aldea kable bidezko

telebistari dagokionez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36716.2.2. EBren eta AEBen arteko konparazioa satelite bidezko

telebistari dagokionez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36916.2.3. EBren eta AEBen arteko konparazioa lurreko telebista

digital ordainduari dagokionez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37116.2.4. Sarbidearen, harpidetzaren eta hedapenaren arteko

konparazioa hiru sistemetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37116.3. Interneten sartzeko sistemen konparazioa hedapenari dagokionez 373

17. EDUKIEN PRODUKTOREAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

17.1. Mota desberdinetako produktoreak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37517.1.1. Produktore espainiarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37617.1.2. Produktore europarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37917.1.3. AEBetako produktoreak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

18. TELEBISTA-SISTEMEI BURUZKO LEGERIA EUROPAR BATASUNEAN ETA AMERIKETAKO ESTATU BATUETAN . . . . 383

18.1. Kableari buruzko legeria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38318.1.1. Kable bidezko telebistari buruzko legeria

Estatu Espainiarrean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38318.1.2. Kable bidezko telebistari buruzko legeria

Europar Batasunean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38518.1.3. Kable bidezko telebistari buruzko legeria

Ameriketako Estatu Batuetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38618.2. Sateliteari buruzko legeria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

18.2.1. Satelite bidezko telebistari buruzko legeria Estatu Espainiarrean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

18.2.2. Satelite bidezko telebistari buruzko legeria Ameriketako Estatu Batuetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

18.2.3. Satelite bidezko telebistari buruzko legeria Europar Batasunean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388


18.3. Lurreko telebista digitalari buruzko legeria . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38918.3.1. Lurreko telebista digitalari buruzko legeria

Estatu Espainiarrean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38918.3.2. Lurreko telebista digitalari buruzko legeria

Europar Batasunean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39118.3.3. Lurreko telebista digitalari buruzko legeria

Ameriketako Estatu Batuetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39218.4. Irrati digitalari buruzko legeria Estatu Espainarriean. . . . . . . . . . . 39318.5. Telekomunikazioei buruzko legeria orokorra. . . . . . . . . . . . . . . . . 394

18.5.1. Telekomunikazioei buruzko legeria Estatu Espainiarrean 39418.5.2. Telekomunikazioei buruzko legeria europarra . . . . . . . . . 39818.5.3. Ameriketako Estatu Batuetako legeria nagusia . . . . . . . . 399

18.6. Eskumenei dagokien hierarkia eta telekomunikazioak arautzeko organismoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40018.6.1. Eskumenei dagokien hierarkia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40018.6.2. Nazioarteko organismoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

IV. zatia: BIDEOA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403

19. BIDEO-SISTEMAK ETA INSTALAZIOAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

19.1. Bideo-ekipoen kalitate-mailak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40519.2. Bideo-sistema baten osagaiak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406

19.2.1. Gutxieneko bideo-sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40719.2.2. Bideo-sistema osoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

19.3. Bideo-estudioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40919.3.1. Platoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40919.3.2. Kontrol-gela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41119.3.3. Magnetoskopioen edo VTRn gela . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41119.3.4. Edizio-gelak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41119.3.5. Aldameneko gelak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412

19.4. Bideo-estudioko langileak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41219.4.1 Kontrol-gelako langileak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41219.4.2 Plato barruko langileak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41319.4.3 Beste geletako langileak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413

20. BIDEO-GRABAZIOA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415

20.1. Grabazio magnetikoaren funtzionamendua . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41520.2. Bideo-grabazio magnetikoaren arazoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416

Aurkibidea 19

20.3. Mota desberdinetako bideo-grabazio magnetikoak . . . . . . . . . . . . 41820.3.1 Trabeskako grabazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41820.3.2 Grabazio helikoidala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41920.3.3 Azimut-grabazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42120.3.4 Bideo-zintak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

20.4. Bideo-produkziorako/grabaziorako arauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42220.4.1 Formatuak bideo analogikoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42220.4.2 Bideo digitalaren arauak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424

20.5. Mota desberdinetako magnetoskopioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43320.5.1 Erabileraren arabera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43320.5.2 Magnetoskopio analogikoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43420.5.3 Magnetoskopio digitalak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43520.5.4 Magnetoskopioak, beste irizpide batzuen arabera . . . . . . 438

20.6. Bideo-zerbitzari digitalak (disko gogorrak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43920.7. Biltegi optikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

21. BIDEO-KAMERAK ETA BESTELAKO TRESNERIA . . . . . . . . . . . 443

21.1. Bideo-kamera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44321.1.1. Ezaugarri orokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44321.1.2. Bideo-kameraren osagarriak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44421.1.3. Kameren sailkapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44921.1.4. Kamera analogikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45121.1.5. Kamera digitalak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452

21.2. Sinkronismo-unitatea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45321.3. Bideo-nahasgailua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45421.4. Bideoaren ekipo osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45521.5. Edizioa eta postprodukzioa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456

21.5.1. Edizio-sistemak seinale motaren arabera . . . . . . . . . . . . . 45621.5.2. Edizio-sistemak euskarriaren arabera. . . . . . . . . . . . . . . . 45721.5.3. Edizio-sistemak linealtasunaren arabera . . . . . . . . . . . . . 45721.5.4. Edizio-sistemak lan-metodoaren arabera . . . . . . . . . . . . . 45721.5.5. Edizio eta postprodukziorako unitate lineala . . . . . . . . . . 458

22. AUDIO-EKIPOAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461

22.1. Soinua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46122.1.1. Soinuaren parametroak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46122.1.2 Audioaren prozesua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462


22.2. Mikrofonoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46322.2.1. Mikrofonoak, norabidetasunaren arabera . . . . . . . . . . . . . 46322.2.2. Mikrofonoak, eraiketaren eta egituraren arabera . . . . . . . 46422.2.3. Mikrofonoak erabilera/kokapenaren arabera . . . . . . . . . . 46522.2.4. Mikrofonoak konexioaren arabera . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

22.3. Audio-grabagailuak eta erreproduktoreak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46622.4. Soinua grabatzeko euskarri digitalak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46722.5. Audio-nahasketarako mahaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

V. Zatia: indizeak eta bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469

23. GLOSATEGIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471

24. AURKIBIDEAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483

24.1. Taulen aurkibidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48324.2. Irudien aurkibidea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486

25. BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

Aurkibidea 21

1. Sarrera orokorra

1.1. EDUKI KONBENTZIONALAK

Ikus-entzunezko informazioaren teknologiei (IEIT) buruzko ikuspegi orokorra etagaurkotua eman nahi du liburu honek, teknologia horiek errealitate zabalagoaren—informazioaren eta komunikazioaren teknologien (IKT)— parte handi modurahartuta hain zuzen, non irtenbide eta sistema teknologiko bat baino gehiago baterabizi diren. Oraintsu arte, oro har, ikus-entzunezko informazioaren teknologiariburuzko liburuek bi alor hauek landu dituzte, eta ia bi hauek bakarrik:

• Irratiaren eta telebistaren funtzionamenduaren deskripzioa: sorkuntza,transmisioa eta harrera.

• Erabiltzen diren aparatuen sailkapen gaurkotua: kamerak, magnetosko-pioak, mikrofonoak, etab.

Aurrekoa burutzeko, jakina, normala da testuek teknologiaren promesekin etaaukerekin zerikusia duten gai batzuk aipatzea —askotan, oinarri erreal eta sendorikgabeko aukerak, egia esan, zeren promesa horiek industriarekin lotutako teknolo-gialariek eta aholkularitzek asmatuak izan ohi baitira—. Aipatutako aukera/pro-mesa horien artean, eduki eta zerbitzu elkarreragileen ugaritasuna nabarmentzenda, arkadiara hurbilduko gaituena nonbait. Informazioaren eta komunikazioarenmedioen ikertzaile unibertsitarioak garen aldetik, uste dugu, industriaren aldizka-rietan argitaratzen diren mirarizko teknologiak izango omen direnei buruzkoalbisteak kontuz eta tentuz hartu behar direla; eszeptizismo eta zalantza handiz,hain justu. Jarrera hori lagungarri izan dakiguke teknologiaren kalitateaz hausnar-tzeko, kantitateaz baino gehiago.

1.2. IKUSPEGI BERRITZAILEA

Beraz, gure iritziz, ikus-entzunezko informazioaren teknologiarekiko ohikohurbilpena beharrezkoa izan arren, ez da nahikoa, zeren hardware-a eta softwarea-aeta horien funtzionamendu logikoa aztertzera mugatzen baita, parte hartzen dutenaktoreak eta irtenbide teknologiko ezberdinen garapena zein ezarpena alde baterautziz, edo kontuan hartu gabe. Horregatik, teknologiaren kontzeptu zabalagoa

erabiliko dugu lan honetan, hainbat autorek berretsia (Grant 1993, Rogers 1986)2.Kontzeptu horrek bi alor orokor hartzen ditu:

• Sistema eta ekipo teknologikoak: hardwarearen, softwarearen eta berenfuntzionamenduaren ikuspegia ematen dute. Teknologiarekiko hurbilpenohikoa da.

• Ikus-entzunezko informazioaren teknologien industria, garapena eta arau-tzea: atal honek teknologiaren adiera zabaltzen du eta, aldi berean, lehenalorra —ekipoen eta sistemen alorra— mugatu eta kontestualizatzen du.Industriaren, aktoreen eta ekipo teknologikoen errealitatea, haien arautzelegala eta gizartean duten garapena eta ezarpen-gradua aztertzen dira alorhonetan.

Bigarren alor hori kontuan hartzea ekarpen interesgarria da ikus-entzunezkoinformazioaren teknologia modu modernoan ikusteko, zeren sistema eta ekipo tek-nologikoen garapen erreala graduatu, neurtu eta mugatu egiten baitu, informaziointeresatuen gainetik. Halaber, bi alor orokor eta nagusi horiek hainbat ataletanbanatu ditugu liburuan, edukiaren sailkapena errazte aldera:

• I. atala: Oinarri tekniko eta kontzeptualak. Ikus-entzunezko informa-zioaren teknologiari dagozkion kontzeptu nagusiak nabarmentzen dirahemen; erradioespektroari eta digitalizazioari buruzko oinarri teknikoetatikhasi eta konbergentzia eta elkarreragintasun kontzeptuetaraino, besteakbeste.

• II. atala: Sareak eta sistemak. Bigarren atalean alderdi teknologiko peto--petoak aztertuko dira. Alde batetik, ikus-entzunezko informazioaren trans-misioan erabilitako sareak eta, bestetik, irratiaren eta telebistaren funtzio-namendu sistemikoa —sorkuntza, transmisioa eta harrera—, analogikoazein digitala.3


2. Grant-ek “aterkiaren ikuspegia” —umbrella perspective— izeneko eredua proposatu duinformazioaren/komunikazioaren teknologiari dagokionez. Bi maila dauzka: 1) hardware-a etasoftware-a, non “software” hitzak aplikazio logikoak ez ezik, ekipoek igorritako mezuak/zerbitzuakere hartzen dituen; 2) organizazioen azpiegiturak, hau da, informazioaren ekoizpenarekin etabanaketarekin lotutako industria eta bitartekoak; 3) teknologiari dagokion gizarte-sistema (aktorepolitikoak arauemaile diren heinean, aktore ekonomikoak eta aktore sozialak IKTekin harremanakdituzten heinean); eta 4) maila guztien erdi-erdian erabiltzailea dago; hau da, telebista ikusten duena,irratia entzuten duena eta ikus-entzunezko zerbitzuak darabiltzana. Grant-en iritziz, informazioarenteknologiaren errepresentazio grafikoari jarraituz, erabiltzailea aterkiaren aztia da.

3. Irratiaren eta telebistaren funtzionamendu sistemikoa ikus-entzunezko informazioaren tekno-logiari buruzko ia testu guztietan ageri da.

• III. atala: Kable eta satelite bidezko telebistaren eta lurreko telebistadigitalaren industria, garapena eta arautzea.4 Teknologiari buruzko liburubatean holako gai bat sartzea biziki interesgarria da eta oso egokia tekno-logia terminoaren kontzeptualizazio zuzenerako. Gai horri esker, teknolo-giak gizartean duen errealitate “erreala” aiseago harrapatuko dugu, zenbaitaktorek esku hartzen baitute: zerbitzuak eskaintzen dituzten operadoreeneta produktoreen industriak, arlo hori legeen bitartez arautzen duten legegi-leek, irtenbide teknologikoen azken garapenaren gradua erabakitzen dutenerabiltzaileek.5 Jakina, atal hau tokian tokiko gizartean kontestualizatu etakokatu behar denez, Europar Batasuneko eta Ameriketako Estatu Batue-tako errealitatea aztertu dugu, lurralde egokienak baitira lan hau burutzeko.

• IV. atala: Ekipoak eta instalazioak. Atal honetan ikus-entzunezko infor-mazioaren teknologietan erabilitako ekipo, osagarri eta instalazio garrantzi-tsuenak aztertuko ditugu. Atal estandar, agerikoa eta ezinbestekoa da.

Ondoko eskeman modu grafikoan ikus daitezke liburuaren edukiak, elkarrenmenpekotasuna daukaten osagaien sistema baten barnean erlazionatuta.

Sarrera orokorra 25

4. Atal honetako edukia, oro har, UPV-EHUk finantzatu eta autoreak berak zuzendutako biikerketa-proiektuetako lantalde baten parte modura ikertu zuen autoreak (Zabaleta, et al. 2000,Zabaleta, et al. 1998a). Ikerketa-proiektu horien emaitza partzialak estatuko eta nazioarteko aldizkarizientifiko batzuetan argitaratu dira.

5. Adibidez, kanal anitzeko telebistari buruzko —satelite bidezko, kable bidezko eta lurrekotelebista digitalari buruzko— teknologien eta plataformen garapen-gradua neurtzeko hiru baliabideditugu: sarbidea, harpidetza eta hedapena.

1. irudia. Ikus-entzunezko informazioaren teknologiaren edukiak

Iturria: autorea

Gaindituta dagoen arren, behin eta berriro agertzen den arazo bat agertzen dahemen ere; hau da, unibertsitatean erabiltzen diren informazioaren eta komunika-zioaren teknologiari buruzko liburuen espezializazio-graduari dagokion gaia,alegia. Jakina da gure jakintza-arlo espezifikoa ez dela ingeniaritza, kazetaritza/ko-munikazioa baizik. Beraz, atal teknologiko peto-petoetan sistema eta ekipo tekno-logikoen —hardware-aren eta software-aren— funtzionamenduaren eta ezauga-rrien ezagutza argia, osoa, orokorra eta eguneratua eskatu behar da, alor teknikoxehean sartu gabe, hori ingeniaritzari baitagokio. Alabaina, industriari, arautzearieta garapenari dagokien atalaren sakontasuna —kazetaritzaren jakintza-arloariestu-estu lotua— autorearen eta bere obraren jarrera, ahalmen eta egokitasunarenaraberakoa izango da.

Beste edozein testu unibertsitario mamitzeko egiten den bezalaxe, hemen ereinformazioen kopuru izugarria arakatu behar izan dugu —liburuak, artikuluak,dokumentuak, internet-zerbitzuak, aurrez aurreko elkarrizketak— ahalik etazehatzen aipatuz, autoretza aitortzea funtsezko irizpide zientifikoa baita. Edozeinmodutan, gai batera iristeko hainbat eta hainbat iturritan edan beharra izan dugu-

OINARRIAK

SAREAK

SISTEMAK

PROZESUAK

KANAL ANITZEKOTBaren INDUSTRIA

BIDEOA

TeknologiaKontzeptualak

ArkitekturaAktoreak

ArauakFuntzionamenduaZerbitzuak

Produkzioa

Analogikoa ZintaDigitala Disko gogorra

KableaSateliteaLurrekoa

ArauakTresneriaInstalazioak

Bideoa

Erabiltzailea Erabiltzailea

Erabiltzailea Erabiltzailea

OperadoreaOsagaiak

Legegilea

Audioa

Sorkuntza Transmisioa Harrera

Grabazioa TransmisioaBiltegia

Industria Garapena Erregulazioa


nean, nabarmenena eta zaharrena —kasuan kasukoa— aipatzea erabaki dugu, ira-kurketaren oztopagarri den “zarata” sor lezakeen alferrikako erredundantzia ekidi-nez. Bibliografiari dagokionez, akatsen bat edo hutsen bat balego, nahi gabe gertatudela adierazi behar da, eta barkamena eskatzen dugu aldez aurretik. Edozelan ere,liburu honetan aipatutako iturri guztiak propio kontsultatuak izan dira, aztertuaketa landuak; beraz, ez dago hemen iturri teorikorik, hau da, eskuragarria izan arreneskuratu gabea izan denik. Halaber, kanpoko iturriez gain, autoreak irratian, tele-bistan eta teknologia berrietan duen esperientzia islatu da. Azkenik, aitortu beharradaukat, ikus-entzunezko informazioaren teknologiari buruzko beste liburu batzukere badirela, eder askoak gainera, hainbat unibertsitate-irakaskidek idatziak; beraz,bihoakie nire ezagutza.6

1.3. MERKATUAREN LEGEA ETA INFORMAZIOAREN TEKNOLOGIAK

Industriak diseinatu eta garatzen dituen informazioaren teknologiek ez dute betimerkatuaren helburua erdiesten, eta are gutxiago arrakasta soziala —hedapena—edo enpresariala —etekin ekonomikoak, alegia—.

Sortutako itxaropenak bete ordez, porrot egin duten sukar teknologikoz betetadago historia hurbila. Ikus ditzagun kasu batzuk:

1980-85 inguruan

• Bideotexa: Konputagailuaren edo dispositibo egoki baten bidezko infor-mazio- eta datu-zerbitzu hori interneten aitzindaria izan zen. Merkatuarenaldetik porrot ikaragarria izan zen. Ameriketako Estatu Batuen kasua aipa-garria da alde horretatik; Europako zenbait herrialdetan —Frantzian, adi-bidez—, berriz, halako eragin xumea izan zuen, gobernuaren inbertsioeiesker.

1990-95 inguruan

• Goi-definizioko telebista analogikoa: thriller mediatiko eta industriala izanzen Europan, baina ez zuen burua jaso eta 1995ean desagertu zen, Japonianizan ezik.

Sarrera orokorra 27

6. Denak ezean, batzuk aipatu nahi nituzke: ikasketa-garaian informazioaren teknologiaz erosieta ikasi nuen lehen liburua —oraindik daukat, eta autorea (dotore eta serioa), Luka Brajnovic, ira-kasle izan nuen— (Brajnovic 1974); Eugene S. Foster-en obra klasikoa —New York-eko Uniber-tsitatean (CUNYn), non Foster irakasle zen, Irrati-Telebistaren Zuzendaritza-Masterra egiten arinintzela erosi eta ikasi nuena (gorderik daukat hau ere)— (Foster 1982); Mariano Cebrián Herre-ros-en obra zabala —Estatu Espainiarreko ikus-entzunezko kazetaritzaren irakasleen erreferentziadena— (Cebrián Herreros 1978, Cebrián Herreros 1994, Cebrián Herreros 1998a, Cebrián Herreros1998b, Cebrián Herreros 2001); José Martínez Abadía-ren testu didaktikoa (Martínez Abadía 1988);gure unibertsitateko Carmen Peñafiel-en eta Nereida López-en liburu baliagarriak (Peñafiel Saiz etaLópez Vidales 2000a, Peñafiel Saiz eta López Vidales 2000b); eta erreferente tekniko orokorrerako,zenbait liburu klasiko (White 1989), (Zetl 1984).

1995-2000 aldera

• RDSI/ISDN: beste promesa bero bat izan zen, banda zabalari zegokioneanbatik bat, baina hura ere porrotean ito zen. Banda estuan franko erabiltzenda, bai erabiltzaile arruntak internetera oinarrizko telefono-linearen bidezsartzeko (Parsons and Frieden 1998) eta baita alor profesionalean ere,irrati-telebistako enpresetan audiozko komunikazio-sare modura (Loroño2002).

• Pal+: hau ere porrota izan zen, zeren Europar Batasuneko gobernu guztienonartu arren, jadanik baztertuta baitago.

2000-2005 aldera (arriskuak)

• Telebista ordainduaren banaketa-sistema batzuk: telebista ordaindua ba-natzeko zenbait sistemak porrotaren bidea hartu dutelakoan gaude, lan ho-netan zehar ikusiko dugunez. Batez ere, lurreko telebista digital ordaindua,zeinak eskasia gorria izan dezakeen hurrengo bost bat urtean.

• Internet publikoa eskaripeko TB/Bideoa banatzeko sistema modura:eszeptizismoak ere bizirik dirau, hainbat teknologialariek7 diotenarenaurrean, hots, internet publikoak beste telebista-sistemek (kable bidezkoak,satelite bidezkoak eta lurrekoak) eskaintzen dituzten telebista-zerbitzu berakeskainiko dituela; zerbitzu horiek, batez ere, eskaripeko bideoa eta kalitateestandarreko telebista dira.


7. Antonio Castillo Telefónica-ko I+D-ren zuzendari nagusiaren arabera, internetek eta telebistakzerbitzu berberak eskaniko dituzte. Ikus “Hari-pareko teknologia” delakoari buruzko kapitulua (ElPaís 2000).

I. ZATIA

OINARRIAK

2. Oinarri teknikoak

Espektro elektromagnetikoari buruzko eta uhin elektromagnetikoen ezaugarrieiburuzko —uhinaren luzera, zabalera, polarizazio, frekuentzia eta neurrizkounitateei buruzko— datu historikoak emango ditugu atal honetan. Halaber, seinaledigitalak, analogikoak eta modulazioa ere landuko ditugu.

Argiaren espektroak, kolorearen ezaugarriek, kolorea lortzeko sistemek etakolore primarioen zein sekundarioen kontzeptuek garrantzi ukaezina daukatetelebistaren alorrean.

2.1. ESPEKTRO ELEKTROMAGNETIKOAREN INGURUKO DATU HISTORIKOAK

Ohar historiko hauek prestatzeko, Fisikari buruzko bibliografia orokorrera jo dugu—edozein bibliotekatan aurki daitezke—, eta baita Jose Ramon Etxebarria fisikaria-ren iradokizun eta liburuetara ere (Etxebarria 1992, Etxebarria eta Plazaola 1992).

Newton-en teoria korpuskularra (1666)

Argiaren izaerari buruzko lehen esperimentu garrantzitsuak Isaac Newton-ekegin zituen 1666an. Newton-ek ikusitakoaren arabera, argi zuria kolore ezberdine-tako argien nahastea da; bakoitzak bere aldetik gure begiak kitzikatzen ditu, eta,horrela, kolore-sentsazio ezberdinak sortzen ditu. Argiaren osagarrien bandarispectrum izena eman zitzaion —latinez espektro esan nahi du—. Newton-en ara-bera, partikula oso txikiek (“korpuskuluak) osatzen dute argia, eta abiadura izuga-rrian dabiltza.

Huygens-en teoria ondulatorioa (1678)

Alabaina, Christian Huygens fisikari holandarrak kontrako teoria proposatuzuen 1678an: hau da, uhin oso-oso txikiek osatzen zutela argia. Huygens-en uhineiburuzko teoria ere ez zen sobera asegarria, zeren, argia uhinez osaturik bazegoen,nolatan bidaiatzen zuen hutsean? Zein zen, bada, aipatutako mekanika ondulatoriohura?

Mendebetean zehar borrokatu ziren bi teoria horiek elkarren artean. Newton-en “teoria korpuskularra” izan zen ezagunena, besteak beste autorearen ospeagatik.Baina 1801. urtean, Thomas Young fisikari ingelesak argi-izpi mehe bat pantaila

batean proiektatu zuen ia-ia bata bestearen aldamenean zeuden bi zuloetatik pasatuondoren, eta difrakzioa deritzon fenomenoa jarri zuen agerian. Horren eraginez,iritzi publikoak kontrako aldera jo zuen. Esperimentu haren arabera, argi-uhinenluzera kalkulatu ahal izan zen. Horrela, argi gorriaren uhin-luzera 0’000075 cm-koada. Gaur egun Angstrom-etan (Å) neurtzen dira argi-uhinak8 —zentimetro batenehun milioirena da Å—. Halaber, argi gorriaren uhin-luzera 7.500 Å-zkoa da gutxigorabehera, eta argi morearena 3.900 Å-ekoa; espektroan ikusgarri diren koloreenuhin-luzerak, berriz, aipatutako bi zifra horien artean daude.

Oso garrantzitsua da uhin-luzera horien laburtasuna. Argi-uhinak lerro zuze-nean desplazatzen dira, eta itzal moztuak proiektatzen ditu, den-denak edozeinobjektu baino askoz ere txikiagoak baitira. Argi-uhinek duten dimentsioarenantzeko dimentsioa duten objektuek —birusek eta beste partikula mikroskopikobatzuek— soilik dute ahalmena argi-uhinek inguratuak izateko. Augustin-JeanFresnel fisikari frantziarrak frogatu zuen lehen aldiz 1818an, objektu bat beharbezain txikia baldin bada, argi-uhinek inguratu egingo dutela. Kasu horretan,difrakzioa izeneko fenomenoa gertatzen da, eta horren ondorioz argi-izpia desbide-ratu egiten da gorputz opako baten ertza ukitzean. Aurkikuntza esperimental horieiesker eta Fresnel-ek bultzatutako higidura ondulatorioaren garapen metodiko etamatematikoari esker, bazirudien argiaren teoria ondulatorioa behingoz errotutazegoela. Baina zalantzak betikoak direla dirudi eta bi teoriak onartuak izan dira.

Argiaren izaera ondulatorioaren alde metatu diren ebidentzia guztiak gorabe-hera, bizi-bizirik dirau fisikari guztiak kezkatuta dauzkan arazo batek. Nola trans-mititzen da argia hutsean? Bestelako uhin batzuek, soinuarenak adibidez, bitartekomaterialen bat behar dute (Lurretik ezin entzun daiteke Ilargian gertatutako ez-tanda bat, soinu-uhinek ez baitute espazioan barrena bidaiatzen). Alabaina, argiakaiseago zeharkatzen du hutsa materia baino, eta urrutiko galaxietatik heltzen zaigu.

Maxwell-en teoria elektromagnetikoa (1864)

Magnetismoari eta elektrizitateari zegozkion ia fenomeno guztiak deskriba-tzen zituzten lau ekuazio sortu zituen Clerck Maxwell-ek 1860ko hamarkadan.Ekuazio haiek —1864an eman ziren ezagutzera— elektrizitateari eta magnetis-moari zegozkion fenomenoen arteko erlazioa ez ezik, haien izaera bananezina erefrogatu zuten.

Eremu elektriko aldakorra dagoenean, eremu magnetikoa ere badago, etaalderantziz. Izatez, eremu elektromagnetiko bakarra zegoen. Gainera, Maxwell-eniritziz, eremu elektriko aldakor batek eremu magnetiko aldakorra induzitu beharkoluke, eta horrela beti. Uhinen propietateen antzeko propietateak zituen erradiazioazen haren emaitza.


8. Angstrom unitatearen sinboloa Å da. 1Å = 10-10 m.

Hau da, erradiazio elektromagnetikoa iragarri zuen Maxwell-ek, argi-uhinenfrekuentzia berberak zituena.

Uhin elektromagnetiko hark bidaiatzean hartzen zuen abiadura ere kalkulatuzuen Maxwell-ek. Ekuazioetako zenbait balioren arteko erlazioa hartu zuen oina-rritzat, karga elektrikoen arteko eremu elektrikoa eta polo magnetikoen arteko ere-mu magnetikoa kontuan hartuz. Erlazio hori eta argiaren abiadura zehazki berdin--berdinak ziren. Beraz, erradiazio elektromagnetikoa zen argia, eta beste erradiaziobatzuk ere baziren, zeinen uhin-luzerak argi arruntarenak baino handiagoak edotxikiagoak ziren.

Abiadurarik handiena argiarena dela diogunean, gogoratu beharra dago,argiak hutsean duen abiadura (298.052 km/s) dela garrantzia daukana. Ingurunematerial gardenetan argia mantsoago mugitzen da. Ingurune horiek zeharkatzendituenean hartzen duen abiadura honelakoxea da: hutseko abiadura zati ingurunea-ren errefrakzio-indizea. Izpi argidun batek hutsetik abiatuta materia bateanzeharka sartzean hartzen duen desbideraketa neurtzen du errefrakzio-indizeak.

Uretan —errefrakzio-indizea 1,3— argiaren abiadura ondokoa da: 298.052zati 1,3; hau da, 229.270 km/s; kristalean —errefrakzio-indizea 1,5—, 198.400km/s; diamantean —errefrakzio-indizea 2,4—, 124.800 km/s.

Uhin elektromagnetikoen lehen ezaugarriak 1885ean ezarri zituen Max-well-ek, esanez frekuentzia handiko oszilazio elektrikoak espazioan zehar hedadaitezkeela. Hertz-ek Maxwell-en teoriak aplikatu zituen 1887an, eta harrezkero“hertziarrak” esaten zaie uhin elektromagnetikoei. Haren omenez, hertz izenekoada uhin elektro-magnetikoen frekuentzia neurtzeko oinarrizko unitatea.

Planck-en teoria kuantikoa (1900)

Materiaren eta argiaren arteko energia-trukaketa azaltzeko, Newton-en teoriakorpuskularrera eta fisika kuantikora jo zen berriro, zeinaren arabera kuantudelakoa argi-partikula den, gerora fotoi deitua Hain zuzen, Fisika Kuantikoarenabiapuntua izandako kontzeptu horren sortzailea Max Planck (1858-1947) fisikarialemaniarra izan zen.

De Broglie-ren mekanika ondulatorioa (1924)

Louis de Broglie (1892-1987) printzeak, frantziar fisikari eta Nobel saridunak,prestatutako mekanika ondulatorioaren teoria honek argiaren izaera bikoitzaadierazten du, zeren korpuskuluz —fotoiz— osaturik baitago eta uhin elektromag-netikoen modura jokatzen baita. Horrela, teoria elektromagnetikoa —Huyghens-enteoria ondulatoriotik datorrena— eta teoria kuantikoa —Newton-en teoria kor-puskularretik datorrena— batzen ditu (Nicolás 1988).

Oinarri teknikoak 33

2.2. UHIN ELEKTROMAGNETIKOAK

Uhin elektromagnetikoek hainbat izen hartzen dituzte: erradiouhinak, uhinerradioelektrikoak, erradiofrekuentziako uhinak, besteak beste.

Fenomeno ondulatoriora jota esplikatzen dira uhin elektromagnetikoak.Frogatuta dago X izpiak, argia, etab. frekuentzia desberdineko oszilazioak direla,uhin-luzera desberdina daukatenak.

Uhin elektromagnetikoen frekuentzien banaketari esker, uhin-moten “mapa”egin daiteke. Kontsultatu ditugun obren arabera, ostera, badirudi, fisikak ez duelaoraino behar bezala definitu uhin elektromagnetikoen izaera, zeren jokaera on-dulatorio modura ez ezik, materiaren partikula erradiatzailetzat ere har baitaitezke.Edozein modutara, ezagunak ditugu beren funtzionamenduaren ezaugarri batzuk:

• Energia-iturri batetik “irradiatuak” izan daitezke (eguzkitik, lanpara batetik,transmisore batetik).

• Hutsean desplaza daitezke eta substantziak zeharka ditzakete.

• Beren hedapen-modua birtualki zuzena da irradiazio-iturritik abiatuta.

• Beren desplazamendua urmael bateko uhinen antzekoa da; hots, erditikperiferiara abiatzen dira.

Erradiazio ezagun guztiak beren uhin-frekuentzia eta uhin-luzeraren araberasailka daitezke, eta grafikoki espektro elektromagnetikoan irudikatzen dira.

2.2.1. Uhin eta neurrien izendapena

Uhin elektromagnetikoek sinusoide-forma daukate, eta beren magnitudeekizendatzen dituzte —zikloa, uhin-luzera, frekuentzia, uhin-anplitudea eta fasea diramagnitudeak—.

2. irudia. Uhin sinusoidalen ezaugarriak

Iturria: autorea.


Anplitudea +

Anplitudea –

Erreferentzia-maila

Uhin-luzera(Zikloa)

t Denbora

Zikloa0°

90°

180°

270°

360°

Zikloa

Zikloa uhin baten mugimendu osoa da puntu finko batekiko, alegia, behin etaberriro errepikatzen dena.

Frekuentzia

Frekuentzia edo maiztasuna segundo bakoitzean gertatzen diren zikloenkopurua da. Frekuentziako neurri-unitateak honako hauek dira:

• Hertz (Hz) = 1 Hz = 1 ziklo/s

• Kilohertz (kHz) = 1.000 Hz

• Megahertz (MHz) = 1.000.000 Hz = 1.000 kHz

• Gigahertz (GHz) = 1.000.000.000 Hz = 1.000.000 kHz = 1.000 MHz

• Terahertz (THz) = 1.000.000.000.000 Hz = 1.000.000.000 kHz =1.000.000 MHz

Uhin-luzera

Uhin-luzera uhinaren elkarren segidako bi gailurren arteko distantzia da.Uhin-luzera hori mikratik kilometrorainokoa izan daiteke. Uhin-luzera fre-kuentziari atxikitako kontzeptua da; hots, frekuentzia handiagoak uhin-luzeratxikiagoa, eta alderantziz. Uhin-luzerari dagozkion neurri-unitateak hauek dira:

• Angstrom (Å) = milimetroaren hamar-milioirena = 10–10 m

• Milimikra (mµ) = nanoa (n) = milimetroaren milioirena = 10–9 m

• Mikra (µ) = milimetroaren milarena = 10–6 m

Uhin-anplitudea

Uhin-anplitudea uhin sinusoide baten gailurraren eta ibarraren arteko altuerada.

Fasea

Faseak denbora baten barruan baina denbora desberdinean transmititutakoanplitude eta frekuentzia bereko bi uhinek elkarren artean daukaten erlazioadeskribatzen du, 0tik 360 gradura artekoa hain zuzen.


Kanala

Kanala ikus-entzunezko komunikabide bati erradioespektroaren9 barruanesleitzen zaion frekuentzia-tartea da, seinalea igor dezan. Erabiltzailearen hargai-luak kanala sintonizatzen du.

Polarizazioa

Esan dugunez, eremu elektrikoek eta magnetikoek osatzen dituzte uhinelektromagnetikoak, eta eremu horien norabideak elkarrekiko perpendikularrakdira —plano bertikalean eta plano horizontalean—. Halaber, propagazioaren edohedakuntzaren norabidea ere aipatutako planoekiko perpendikularra da. Polariza-zioaren noranzkoa eremu elektrikoa dagoen planoak ematen digu, eta hori da erre-ferentziatzat hartzen dena. Polarizazioa garrantzi handikoa da seinaleak hartzean;hau da, antena hartzailea eta polarizazioa plano berean ez badaude, erradioelek-trizitate asko galduko da.

2.2.2. Espektro elektromagnetikoaren parteak

Erradiazio guztiak —uhin elektromagnetiko guztiak— beren uhin-frekuen-tziaren eta uhin-luzeraren arabera sailka daitezke. Sailkapena, berriz, uhin-frekuen-tzia altuena eta uhin-luzera laburrena dutenetatik hasi (izpi kosmikoetatik, alegia) etauhin-frekuentzia baxuena eta uhin-luzera luzeena daukatenetara, honako hauxe da:

• Izpi kosmikoak

• Gamma izpiak

• X izpiak

• Izpi ultramoreak

• Argi ikuskorra.

• Izpi infragorriak

• Erradiouhinak edo erradioespektroa

• (energia elektrikoa)

Espektro elektromagnetikoaren sailkapen horretatik erradiouhinak edoerradioespektro deritzon atala da komunikabideetan eta telekomunikazioetanerabiltzen dena. Ikus dezagun xehetasun handiagoz nola banatzen den erradio-uhinen banda, Telekomunikazioen Nazioarteko Batasunaren (ITU) akordioenarabera (1. taula).


9. Hitz hau aukeratzean (eta horrekin batera, hitz horretatik eratorritakoak) erradioespektroahobetsi dugu Elhuyar Hiztegiak dakarren irrati-espektroaren aurrean. Gure ustez, “irratia” bainokontzeptu zabalagoa adierazten du eta horregatik egokiago deritzogu teknologian gertatzen ari direnaurrerapenak adierazteko. Gainera, hiztegi horretan bertan erradiofonia hitza dator.

1. taula. Erradioespektroa eta bere sailkapena

Iturria: ITU eta (Huidobro 2001).

Erradiouhinak elkarren perpendikularrak diren eremu magnetikoaren eta elek-trikoaren interakzioaren bitartez elektromagnetikoki sortutako uhin erradioelektri-koak dira. Osziladore/anplifikadore batek (transmisore edo igorgailu izenekoak)sortzen ditu erradiouhinak, irradiazioz.

Irratiaren eta telebistaren zein bestelako telekomunikazioen seinaleek aipa-tutako frekuentzia-banden parte batzuk erabiltzen dituzte, 10eko berreturakaantolaturik daudenak. Irratiko eta telebistako komunikabideentzako erabilitakoerradioespektroaren bandek erradioespektroaren parte bat hartzen dute —guztiaren%1 baino txikiagoa— hurrengo taulan ikusi ahal denez (Foster 1982).

Erabilerak Deiturafrekuentziarenarabera

Laburdura Frekuentzia Uhin-luzera Deitura uhin-luzerarenarabera

Ahotsmintzatua

Very LowFrecuency

VLF 3 kHz 100 km

Uhin labur,ertain etaluzeko irratiak

LowFrecuency

LF 30 kHz 10 km Uhin Luzea (LW, LongWave)

MediumFrecuency

MF 300 kHz 1 km Uhin Ertaina (MW,Medium Wave)

HighFrecuency

HF 3.000 kHz (3 MHz) 0,1 km (100 m) Uhin Laburra (SW,Short Wave)

FM irratia,telebista

Very HighFrecuency

VHF 30 MHz 10 m

Ultra HighFrecuency

UHF 300 MHz 1 m

Satelitea Super HighFrecuency

SHF 3.000 MHz (3 GHz) 0,1 m (10 cm)

Extreme HighFrecuency

EHF 30 GHz 1 cm

Argizkoak Argia, Xizpiak, izpikosmikoak

300 GHz 1 mm edolaburragoa


2. taula. Erradioespektroa eta irratian eta telebistan erabilitako partea

Iturria: (Da Cunha eta Teledigital 2001, Foster 1982).

Herrialde bakoitzean, dagokion gobernu-erakundeak banatuko ditu irrati etatelebista-emisoreen kanalak eta frekuentziak. Urte gutxiren buruan, emisio digitalanagusi denean, lurreko emandegi analogikoentzako esleipena guztiz aldatuko da,beste kanal batzuetara pasatuko baitira.

Erradiokomunikazioen Mundu Konferentziari12 dagokio espektro elektro-magnetikoaren administrazioa, hor biltzen baitira ia herrialde guztietako ordezkariakerradioespektroaren erabilpenak zein esleipena erabakitzeko. Erradioespektroarenparterik handiena ez da irrati eta telebista publikorako erabiltzen,13 beste erabilpenbatzuetarako baizik: telefonia, polizia, ospitale, suhiltzaile, armada eta abarrentzako.

Erradioespektroa Irrati eta telebista analogikoan erabilitako parteak

EHF (Extreme High Frecuency)

(30-300 GHz)

SHF (Super High Frecuency)

(3-30 GHz)

Sateliteak Ka bandan (20-30 GHz).

Sateliteak Ku bandan (12’2-17’8 GHz)

Sateliteak C bandan C (3’7-4’2 GHz)

UHF (Ultra High Frecuency)10

(300–3.000 MHz)

Lurreko TB analogikoko 38 kanal (470-740 MHz)Europan, eta 69 kanal AEBn (470-890 MHz)

VHF (Very High Frecuency)11

(30–300 MHz)

Lurreko TB analogikoko sei kanal (174-216 MHz)

FMko 100 irrati kanal (88-108 MHz)

TBko 2 kanal 2 (76-88 MHz)

TBko 3 kanal (54-72 MHz)

Uhin Laburrak (SW= Short Waves)

(3-30 MHz)

Uhin laburreko irrati-kanalak

SW1 (2’3-7‘0 MHz)

SW2 –(7‘0-22’0 MHz)

Uhin Ertainak (MW= Medium Waves)

(300-3.000 kHz)

AMko irrati-kanalak (530-1. 600 kHz)

Uhin Luzeak (LW = Long Waves)

(30-300 kHz)

Uhin luzeko irrati-kanalak


10. Urte batzuen buruan, lurreko irrati-telebistan sistema analogikotik digitalerako bideaburutzen denean, kanalen esleipena aldatu egingo da.

11. Ikus aurreko puntua, honako ere balio du eta. VHFko bloke honetan ageri diren kanalakAmeriketako Estatu Batuei dagozkie

12. World Radio Communications Conference. 2000. urtekoa Istambulen izan zen, eta 1992koaEstatu Espainiarrean.

13. Broadcast.

2.3. SEINALE ELEKTRIKOA

Ikus-entzunezko informazioaren teknologiak elektrizitateari eta bere seinalearidagozkion zenbait nozio argi edukitzea eskatzen du. Lehen mailako hezkuntzatikdenok ondo dakigunez, materialak atomoz osatuta daude, eta atomoa nukleoankokaturiko protoiez —karga elektriko positiboa dute— eta neutroiez —karga elek-trikorik gabeak—, eta nukleo inguruan biraka dabiltzan elektroiez —karga nega-tiboa dute— dago osatuta. Neutroiek eta elektroiek elkar neutralizatzen dutenez,atomoak ez du karga elektriko netorik. Edozein modutan, elektroi batzuk librekihigitu ahal dira metaletan, eta elektroien higidura hori, kontrolatua eta kanalizatua,korronte elektrikoa da.14

Irrati eta telebistarekiko hurbilpen orokor horri jarraituz, denok dakigu bimotatako korronte elektrikoak daudela: korronte zuzena (CC) —non elektroiekbeti noranzko berberean doazen, polo negatibotik polo positibora (hitzarmenaz,ordea, korrontea polo positibotik negatibora doala esaten da)— eta korronte alternoa(AC) —non elektroien fluxua etengabe aldatuz doan, polo positibotik polo negati-bora eta alderantziz, portaera hori behin eta berriro errepikatuz—. Korronte alternoaoso ona da elektrizitatearen desplazamendu luzeetarako, korronte zuzenak bainogalera txikiagoak dituelako. Nolanahi den, telebistaeta bideo-aparatu gehienekkorronte zuzeneko (CCko) zirkuitu elektronikoak erabiltzen dituzte.

Elektrizitatearen neurri-unitate nagusiak hauexek dira: tentsioa,15 intentsitatea,potentzia, erresistentzia eta frekuentzia edo maiztasuna.

Tentsioa konduktore batean metatutako energia potentzial elektrikoaren ondo-rioa da. Zirkuitu batean energia edo tentsio desberdineko bi puntuk elkar ukitzendutenean, elektroi-fluxua sortzen da, energia potentzial handiena duen puntutikenergia potentzial txikiena duen puntura doana. Elektroiak abiadura konstanteanmugitzen dira. Adibidez, pila elektriko arruntak 1,5 V-eko tentsioa du, AmeriketakoEstatu Batuetako korronte alternoa 110 V-ekoa da, eta Estatu Espainiarrekoa 220V-ekoa. Intentsitatea hari eroalearen puntu batetik denbora-unitatean pasatzen denelektroien kopurua da eta unitatea anperea (A) da. Potentzia wattetan (W) adieraz-ten da eta tentsioaren eta intentsitatearen arteko biderkadura da. Beraz, korronteelektriko batek lan bat edo funtzio bat egiteko duen gaitasuna adierazten du. Erre-sistentzia/inpedantzia zirkuitu batek elektroien igarotzeari egiten dion traba da, etahorren unitatea ohm izenekoa (Ω) da. Frekuentzia, espektro elektromagnetikoaaztertzean ikusi dugun modura, segundoka errepikatzen diren zikloei dagokie.Haren unitatea hertza (Hz) da.16 Estatu Espainiarrean korronte alternoaren tentsioa220 V-ekoa denez, zirkuituaren puntu bateko tentsioa 0 V-etik +220 V-era pasatzen


14. Elektrizitatearei buruzko atal hau idazteko, Fisikari buruzko oinarrizko liburuak erabiliditugu eta Hartwig-en liburua ere bai (Hartwig 1993).

15. Voltetan neurtua (V).16. Ikus gorago, frekuentziei buruzko atalean.

da, ondoren berriro 0 V-era jaisten da eta –220 V-raino jaisten da eta berriro 0 V-eraigotzen. Igoera-jaitsiera hori 50 aldiz segundoko errepikatzen bada, korronte elek-triko horren frekuentzia 50 Hz-ekoa dela diogu —herrialde askotako elektrizitatea-rena, hain zuzen, gurearena barne (220 V, 50 Hz-ekoa)—. Aldiz, Amerika konti-nenteko herrialdeetan, 110/120 V-eko tentsioa eta 60 Hz-eko frekuentzia erabiltzendira.

Etxe gehienetara iristen den korronte alternoa dela eta, Europako herrialdegehienetako telebistak 50 Hz ditu —50 lauki eta 25 irudi segunduko— eta Ame-riketako Estatu Batuetakoak eta Ameriketako beste herrialdetakoak 60 Hz —60lauki eta 30 irudi segundoko—. (Ikus aurrerago, telebistaren funtzionamendua).

Azkenik, indukzioa, elektrizitate alternoaren beste ezaugarri garrantzitsua.Hau da, edozein korronte elektriko alternok eremu magnetikoa17 sortzen du bereinguruan, korrontearen balio aldakorragatik. Hori ez da gertatzen korronte zuzenean.

2.4. EFEKTU FOTOELEKTRIKOA

Philipp Lenard fisikari alemaniarrak mende honen hasieran aurkitu zuenaren ara-bera, argiak zenbait metal jotzen zuenean, elektroiak emitiarazten zizkion azalerametalikoari, argiaren indarrak atomotik elektroiak kanporatuko balitu bezala.

Fenomeno horri “efektu fotoelektriko” deitu zitzaion, eta aurkikuntza horren-gatik Fisikako Nobel Saria eman zioten Lenard-i 1905ean. Fisikariek aipatutakoefektu fotoelektrikoarekin esperimentuak egiten hasi zirenean, konturatu zirenargiaren intentsitatea gehitzeak ez zekarkiela energia gehiago kanporatutakoelektroiei. Baina argiaren uhin-luzerak bazuen eragina haietan. Intentsitate txikikoargi urdinak efektu fotoelektrikoa eragiten zuen arren, intentsitate handiko argigorriak ez zuen eraginik. Efektu fotoelektrikoen funtsa ez dago argi erasotzailearenintentsitatean, argi-fotoien energian baizik; hau da, garrantzia duena argiaren uhin--luzera da. Fotoelektrizitatearen printzipioa —energia luminikoa energia elektrikobihurtzea— telebistaren printzipio nagusietako bat da, haren ezean ezinezkoabailitzateke ikus-entzunezko komunikabide hori.

2.5. ZARATA

Nahi gabeko interferentzia edo distortsioa da zarata, zirkuitu elektronikoetansorturiko seinale faltsua, komunikabideetako mezua garraiatzen duen seinaleaneragin handiagoa edo txikiagoa izanik esku hartzen duena. Zarata-seinalea betidagoenez, edota zarataren maila gutxitzen da edo mezuarena altxatzen da, edo biakbatera. Edozein kasutan, helburua da mezuaren seinaleak potentzia aski edukitzeakomunikazio egokia sortzeko; hau da, hartzaileak kalitate nahikoa eta ezinbestekoa


17. Ikus gorago “Espektro elektromagnetikoari buruzko datu historikoak” epigrafea.

duen mezua jasotzea —edozein sistemaren eraginkortasuna zehazki mugatzendituzten bi adjektiboak dira horiek—. Alabaina, zarataren maila gutxitzeak zeinseinalearen/mezuaren potentzia gehitzeak kostu ekonomiko handia dute, etasarearen operadoreek —edozein delarik sarea— egoera aztertu eta ondorioak aterabeharko dituzte.

2.5.1. Seinalearen eta zarataren arteko erlazioa

Zarataren mailaren deskribapen numerikoa ez da zuzenean egiten, baizik etaseinalearen mailaren eta zarataren mailaren arteko erlazioa adieraziz. Horrenizendatze estandarra “Signal to Noise Ratio” (SNR) da.

«Komunikazio analogikoetan,zarataren efektua honetan datza, alegia,transmitutako seinalearen fluktuazioei zarataren fluktuazio aleatorioak gehitzean»(Marshall 1986: 39). Zarata-mailaren adierazpen numerikoa seinalearen mailare-kiko zarataren ehunekobestea adieraziz eman daiteke. Horrela, sistema analogikobatean transmititutako seinalearen zarata-maila %1ekoa izateak sistemaren kalitateaeta seinalearen kalitatea maila ertainekoak direla esan nahi du. Aldiz, %0,1ekozarata-mailarekin transmititzen duen sistemaren kalitatea oso-oso ona edo bikainadela esan nahi du.

Seinalearen eta zarataren arteko erlazioa adierazteko beste modu bat, seinaleazarata baino zenbat handiz handiagoa den adieraztea da. Ohiz, seinaleak zaratabaino 150 aldiz handiagoa izan behar du telebista konbentzionalean, eta, beraz,erlazioa >150/1 eran adierazten da, hots, gutxi gorabehera 45 dezibel (dB).

Edozein modutara, seinalearen mailari dagokion zarata kuantifikatzeko mo-durik ohikoena dezibel (dB) unitateak dira, eskala logaritmikoaren arabera.Kontsultatu ditugun adituen arabera:

Seinalearen eta zarataren arteko erlazioa bikoiztu egiten da seinalearen poten-tziaren eta zarataren potentziaren artean 3 dB-eko aldea dagoen bakoitzean.Adibidez, zirkuitu baten zarata-maila 0 dB-ekoa baldin bada eta seinalearenmaila 3 dB-ekoa, seinale erabilgarriak zaratak baino bi aldiz potentzia handia-goa du, bikoiztu egin da; seinalearen maila 6 dB-ekoa baldin bada [eta zarata-maila 0 dB-ekoa], lau aldiz handiagoa, etab. Bideoko zirkuituetan seinaleareneta zarataren arteko erlazio minimoa 45 dB-ekoa da (Hartwig 1993: 20-21).

Beraz, seinalearen eta zarataren arteko erlazioa 45 dB-ekoa baldin bada, sei-nalea zarata baino 45 dB potenteagoa dela esan nahi du. Seinalearen eta zaratarenarteko erlazioa balio negatibokoa baldin bada (adibidez, –45 dB-ekoa), zaratarenpotentzia seinale erabilgarria baino 45 dB ahulagoa dela. «Balio absolututan,seinalearen eta zarataren artean 45 dB-ko aldea izateak seinalearen potentziagutxienez zaratarena baino 33.000 aldiz handiagoa dela adierazten du».18


18. (Hartwig 1993: 21).

3. taula. Seinalearen eta zarataren arteko erlazioaren errepresentazio grafikoa

Iturria: (Solarino 2000).

Seinale analogikoetan —irratian eta telebistan, adibidez—, seinalearen kali-tatea modu subjektiboan determinatzen da, soinuaren edota irudiaren pertzep-zioaren arabera, hurrenez hurren. Modu arruntagoan esanda, telebistaren irudiarenkalitatea irudia pantailan begiz ikusi eta beste kalitate desberdineko irudiekinkonparatuz ezagutzen da. Hartaz, seinalearen ondulazioek modurik zehatzeneangordez lortzen da sistemaren kalitatea transmisio analogikoetan. Edozein modu-tara, sistema analogikoaren abantaila da, seinale analogikoak zarata-maila handiaizan arren, seinalea hargailura iritsiko dela interferentzia eta guzti. Horrela, ezagu-na da lurreko telebista klasikoaren kasua, non irudia zenbait etxetara zailtasunhandiz eta interferentziaz beteta iritsi arren, ikusi egiten baitzen pantailan —edointuitu egiten zen— ia mirari baten modura, “elur-jausi elektronikoan” galduta.Edozein kasutan, hantxe zegoen irudia. Aldiz, komunikazio digitaleko sistemek,zehaztasun bitarreko izaera dutenez, erabat blokea dezakete kalitate eskaseko edozarataz beteriko irudia, telebista belztuz, nahi baino gehiagotan gertatu ohi denez.

2.5.2. Kodetze-akatsa

Transmisio analogikoaren oinarria uhin erradioelektrikoaren kalitatea errespe-tatzea izanik, transmisio digitalak daukan arazo nagusia —errazena dirudienarren— seinale digitala modu zuzenean kodetzea da, eta seinalearen puntu bakoi-tzaren balio bitarra sare osoan zehar mantendu eta transmititzea. Hau da, kontuada, kodetzaileak zein deskodetzaileak —kasuan kasukoak— zehaztea seinalearenpuntu bakoitzak zein balio bitar hartu behar duen. Adibidez, irudi bat zuri-beltzeanbaldin badaukagu, grisaren lau balioko eskala batean19 digitalizatu nahi izanez ge-ro, irudia eskaneatu eta irudiaren puntuetako proba batzuk hartzean, kodetzaileakpuntu horietako bakoitzaren balioa zehaztu beharko du, ezarritako balio diskretuenarabera.20

Dezibelak (dB) 40 42 45 46 49´5 50 54 55 60

Zenbat aldizseinalea zaratabaino handiagoa

100 126 178 200 300 316 500 562 1000

Erabilpenak TBkonben-tzionala

Kalitatezkotelebista

Kalitatezkotelebista


19. Non beltza 00 byteak ordezkatuko lukeen; gris iluna, 01ek; gris argia, 10ek; zuria, 11 byteak. 20. Lau balio, gure adibidean.

Irudiaren puntu bakoitzak grisen eskalan balio ezberdinak izango dituenezinongo zalantzarik gabe —balio jarraitu infinituak dituen elementu analogikoakdira puntu horiek—, kodetzaile digitalak batez besteko mailak —“atalase-mai-lak”— zehaztu beharko ditu adibidean adierazitako grisaren maila bakoitzean. Ho-rrela, kodetzaileak izango duen zeregin nagusia irudiaren puntu bakoitzari zeinbalio bitar esleituko dion erabakitzea da. Adibidez, eman dezagun irudiaren puntubat, ez oso iluna, ez oso argia; kasu horretan kodetzaileak erabaki beharko du 01balioa esleitzen dion —gris iluna— edo 10 balioa —argiagoa—. Erabaki zuzenahartzen badu, irudiaren fideltasuna komunikazio-sistema osoan mantenduko da.Baina erabaki okerra hartzeko aukera ere badago, sisteman zarata-maila handiabaldin badago, adibidez. Beraz, seinalearen eta zarataren arteko erlazioa egokiaden bitartean, sistema digitala ere egokia eta zehatza izango da. Edozein modutara,aipatutako ziurtasun hori gorabehera, akatsak egongo dira, eta, ondorioz, akatsa-ren frekuentziaren arabera ezarriko da sistema digitalaren kalitatea. Aditueniritziz, milioi bakoitzeko akats bat gertatzea da frekuentzia onargarria, gutxigorabehera (Marshall 1986).

2.5.3. Transmisio-sistemaren eragina

Halaber, erabilitako transmisio-sistema nolakoa, halakoxea izango da seina-learen eta zarataren arteko erlazioa:

• Seinalearen eta zarataren arteko erlazioa oso txikia da satelite bidezkotelebistan, 10 dB-ekoa gutxi gorabehera, nahiz eta seinaleak ia oihartzunikez duen.

• Seinalearen eta zarataren arteko erlazioa kable bidezko telebista hartzeanerlatiboki handia da, 30 dB-ekoa gutxi gorabehera, nahiz eta kableak beraketa inguruko interferentziek sortutako oihartzunak eta inpedantziak izanditzakeen.

• Seinalearen eta zarataren arteko erlazioa satelite bidezko telebistarenabaino txikiagoa da lurreko telebista hartzean. Kanpoko interferentziak izandaitezke, eta kalitate eskaseko antenak ere bai.

Arrazoi horiek direla eta, telebista-sistemen modulazio-teknikak harrerandauden beharrei egokitzen zaizkie.

2.5.4. Distantziaren efektua

Sistema analogikoan eta digitalean gertatzen den zarataren eta seinalearenarteko erlazioan dagoen aldea distantzia luzetik egindako transmisioetan igartzenda, batik bat. Horrela egindako transmisioetan, seinale analogikoak potentzia


galtzen du distantzia handitu ahala,21 eta, beraz, anplifikatu eta zuzendu egin beharda sarean zehar berariazko osagai elektroniko batzuen bitartez, errepikagailuen etaanplifikadoreen bitartez, hain justu. Osagai horiek, ostera, jasotzen duten seinaleerabilgarriaren potentzia anplifikatu ez ezik, zaratarena ere anplifikatzen dute.Beraz, zarata metatuz eta handituz doa sarean zehar, seinale erabilgarria gehiegidegradatzeraino. Horixe da, hain zuzen, sare analogikoak jasan dezakeen distan-tzia-punturik handiena.

Seinale digitalen kasuan seinale-errepikagailuak —“birsorgailuak”— erabil-tzen dira, balio bitarrak erreproduzitu egiten baitira errepikagailu bakoitzean. Horidela eta, sistema digitala teorikoki mugagabea izan daiteke, distantziari dagokio-nez.

2.6. IRUDIAREN BEREIZMENA EDO ZEHAZTASUNA TELEBISTAN

Telebistari dagokionez, bereizmenak22 irudiaren zehaztasuna esan nahi du, eta iriz-piderik nagusienetarikoa da telebista bidezko komunikazioaren kalitate teknolo-gikoa neurtzeko.23 Irudi baten definizioa, arakaketan sortzen diren lerroen kopu-ruaren araberakoa da; zenbat eta lerro gehiago, hainbat eta definizio handiagoa.Hiru definizio-mota daude: bertikala, horizontala eta espaziala.

2.6.1. Bereizmen bertikala

Irudi batek plano bertikalean dituen lerroak dira. Lerro bertikal horiekdefinitzen dituzte telebista konbentzionalaren arauak (NTSC, PAL eta SECAM).Horrela, NTSC sistema iparramerikarrak 525 lerro ditu, eta PAL eta SECAM euro-parrek 625 lerro. Ikusleak, ordea, ezin ditu lerro horiek ikusi. Pareja Carrascal-ekondo adierazi duen moduan (Pareja Carrascal 1989), mugak ditu telebistak proiek-tatzen dituen irudiak, koloretako telebistaren diseinuak hala eskatuta.24 PAL siste-ma europarrak 625 lerro ditu, baina pantailan 575 soilik ikusten dira, gainerakoakbeste zereginetarako erabiltzen baitira.25


21. Kablearen kasuan materialaren erresitentziagatik, eta erradiodifusioan seinalearendispertsioagatik.

22. Definizio, erresoluzioa edo irudi-zehaztasuna ere deitzen da.23. Kalitate teknikoa programa telebisiboaren produkzioaren eta errealizazioaren kalitatea

litzateke, eta kalitate informatiboa/komunikatiboa, informatzailearen edo komunikatzailearen edukiaeta forma. Kalitate teknologiko, tekniko eta informatibo/komunikatiboak telebistaren kalitaterahurbilduko gintuzke.

24. NTSC sistema iparramerikarra 1950eko hamarkadan diseinatu zuten, eta PAL eta SECAMeuroparrak 1960koan.

25. Sinkronismoak.

Kell faktorea

Baina esandako 575 lerro horiek ere ez dira bere loditasun osoan ikusten,lerro bakoitzaren lodieraren portzentaje bat ezkutatuta gelditzen baita ondokolerroaren atzean, pantailan proiektatzen den argi-izpi esploratzailearen eraginez—%0’25 arakaketa bilbatuan eta %10 arakaketa progresiboan—. Ikusgaitasun--faktore horri Kell faktorea deritzo.

Arakaketa bilbatuari kasu egiten badiogu —telebista-sistema arrunten ara-kaketa-modua— lerro bakoitzaren lodieraren 0,75 dago ikusgarri; beraz, ikusleakikusten dituen lerroak 575 × 0,75 dira, hots, bereizmen bertikal errealeko 430 lerro.Ipar Ameriketako sisteman gauza bertsua gertatzen da eta, beraz, bereizmenerreala 356 lerrokoa da gutxi gorabehera.26

Arakaketa progresiboaren kasuan lerro bakoitzaren 0’9 dago ikusgai27 eta,beraz, Kell faktorea handiagoa denez, bereizmen bertikala ere handiagoa da, lerrobakoitzaren %90 baitago ikusgai. Ondorioz, irudi baten bereizmen bertikal errealahonelakoa da PAL sisteman: 575 × 0’90 = 517’5 lerro. Estatu Batuetako NTSCkasuan, berriz, 427’5 lerro.28

2.6.2. Bereizmen horizontala

Irudi batek plano horizontalean dituen irudi-elementuen —pixelen— kopu-rua da. Telebistaren sistema konbentzionaletan —NTSC, PAL eta SECAMen—bereizmen bertikalak adina lerro-proportzioa dauka bereizmen horizontalak; bainahorrek ez du esan nahi kopuru berbera, plano horizontalak 4 unitate29 baitauzkabatez beste, eta plano bertikalak 3 unitate30. Jakina, PAL sistemak 430 lerrobertikal erreal dauzkanez, bereizmen horizontala 430 × 1,3 pixelekoa izango da,hots, bereizmen horizontal errealeko 574 irudi-elementu edo pixel, zeren erlazioa-ren formatua 4/3koa baita: 4 luzera horizontala, eta 3 bertikala.31 NTSCren kasuan,bereizmen horizontal erreala 463 pixelekoa da.

2.6.3. Bereizmen espaziala

Irudiaren bereizmen globala da, irudi-elementu edo pixel modura definitua,bereizmen horizontala eta bereizmen bertikala biderkatuz erdiesten dena. PALtelebista-sisteman irudiak 246.820 elementu edo pixel dauzka, eta NTSC sisteman146.988 pixel.


26. 525 – 50 = 475; 475 × 0’75 = 356 lerro.27. Arakaketa progresiboaren datua Sony enpresako teknika-departamentuak emandakoa da,

2002-7-3an.28. 475 × 0’90 = 427’5 lerro.29. Beraz, irudi- edo xehetasun-elementu gehiago.30. Formatuaren 4/3 erlazioa, hain zuzen. 31. Beraz, 4 : 3 = 1’3.

Edozein modutara, definizio-balio horiek zuri-beltzeko telebistari dagozkio,eta sistemari krominantzia-seinalea gehituz, apur bat jaits daitezke balioak. Bestealde batetik, telebista-hargailuen teknologia hobetuz, posiblea da Kell faktoreakgora egitea, benetan ikusten den lerroaren loditasun-portzentajea handiagoa izanez,arakaketa bilbatuaren kasuan bezala.

Ikus dezagun jarrian PAL eta NTSC telebista-sistemen bereizmenaren labur-pena, arakaketa bilbatuan dauden irudi-zehaztasun teoriko eta erreala kontuazhartuz, Kell faktorea barne. Halaber, segundo bakar batean arakatzen duen pixelenkopurua aurkezten dugu, modu hau iruditzen baitzaigu egokiena sistemen artekoalderaketa egiteko. Beraz, PALek 25 lauki/s-ko arakaketa eta NTSCk 30 lauki/s--koa dituztenez, azken honek PALek baino %18ko irudi-zehaztasun txikiagoa dugutxi gorabehera.

3b. taula. PAL eta NTSC telebista-sistemen irudi-zehaztasunak (1)

Iturria: Autoreak egina. Oharrak: (1) Irudi-zehaztasun teoriko eta erreala arakaketabilbatuan, Kell faktorea sartua; (2) PALen arakaketa-maiztasuna 25 lauki/s eta NTSCen 30lauki/s.

2.6.4. Trama edo lauki-maiztasuna

Irudia bereizten edo definitzen esku hartzen duen beste elementu bat tramada, hau da, irudien frekuentzia edo laukien kopurua segundoko. Tramak 25 laukisegundoko dauzka sistema europarretan, eta 30 lauki segundoko NTSC sisteman.Faktore horri esker, PAL motako irudiaren eta NTSC motako irudiaren arteko aldeaez da hain nabarmena, azkena txarrena den arren. Halaber, azterketaren izaerakgarrantzia du definizioari dagokionez, elkarlotua izan —linea alternoak dituena—edo sekuentziala —lerro jarraituak dituena— izan.

Goi-bereizmeneko telebistaren irudiak 1125-1250 lerro inguru dauzka, eta 35mm-ko zinema-film batek 1500, Kodak-en arabera. Baina goi-bereizmeneko te-lebista-operadoreak ez daude ados Kodak-ekin eta bi sistemen irudi-bereizmenaparekidea dela diote (Pareja Carrascal 1989: 7).

Irudi-ze-haztasunbertikalteorikoa(lerroak)

Irudi-ze-haztasunhorizontalteorikoa(lerroak)

Irudi-ze-haztasunespazialteorikoa(pixelak)

Irudi-ze-haztasunbertikalerreala(lerroak)

Irudi-zehaz-tasunhorizontalerreala(lerroak)

Irudi-ze-haztasunespazialerreala(pixelak)

Pixelen kopuruosoa segundobatean(definizioespazialaarakaketa-maiztasuna) (2)

Portzentajea

PAL 625 813 507.813 430 559 240.370 6.009.250 %100

NTSC 525 683 358.313 356 463 164.757 4.942.704 %82


×

2.6.5. Bereizmena eta ikusteko zorroztasuna

Telebistaren eredua pixel-lerroen arakaketa elektronikoa denez, normala daikusleek lerro horiek ikustea pantailara hurreratuz gero. Telebista konbentzionaladiseinatu zuten teknologoek kalkulatu zutenez, pantailaren diagonalak duen luzerabaino lau aldiz urrutiago eserita dagoen ikusle batek, oro har, ez dauka ara-kaketaren lerroak bereizterik, bereizmena 525-625 lerroen artekoa denean. Eroso-tasun eta egokitasun bisuala izateko distantzia egoki hori ikerketa estatistikoak etafisiologikoak eginez kalkulatu zen. Noski, diagonal baino lau aldiz handiagoa dendistantzia horretan, begiak ez du desplazatu beharrik gertakaria bere orokortasu-nean ikusteko. Antza denez, gaur egun, ikusteko ohiturak aldatu direlarik, pantai-laren diagonalak duen luzeraren hiru halakoan dago ikusteko distantzia egokia.

Halaber, irudiaren definizioa —kontzeptu objektiboa— eta ikusleak eduki de-zakeen araztasun-sentsazio orokorra —kontzeptu subjektiboa— ez dira gauza bera.

2.7. BANDA-ZABALERA

Banda-zabalera telekomunikazio modernoen zutoinetako bat da, seinalearenkonpresioarekin batera.32 Komunikazioen iraultza egiten ari dira bien artean.

Banda-zabalera kanalak duen transmisio-ahalmena da. Sistema analogikoaridagokionez, kanal edo seinale batek duen frekuentzia-tartea edo banda izango da.Transmisio digitalari dagokionez, berriz, kanal batetik segundoro transmitidaitezkeen biten kopurua da, edo seinale batek segunduko dituen biten kopurua.Datuen transmisio-abiadura ere deitzen zaio.

Sistema analogikoek banda-zabalera erlatiboki handia darabilte, oro har,batik bat kontuan harturik kasu horretan kanalaren erabilpena oso eraginkorra ezdela. Sistema digitalek, berriz, banda-zabalera handiak irensten dituzte, etakonpresio digitala egin beharra dago. Adibidez, telebistako seinale digitalizatu osobatek, inolako konpresiorik gabe, seinale analogikoko telebistak baino bost edozortzi aldiz banda-zabalera handiagoa erabil dezake.

Maiz, mintzagai izaten da kanal analogiko batek hartzen duen banda-zaba-leran zenbat kanal digital sartzen ote diren. Honen inguruan, komenigarria dagogoan hartzea bi kontzeptu desberdin direla konpresio-ratioa eta erradioespek-troaren aprobetxamendu-ratioa, bien artean harreman ezagunak dauden arren:

• Konpresio-ratioa: konprimatu gabeko kanal digital bakar batean zenbatkanal digital konprimatu sartzen diren esan nahi du.

• Erradioespektroaren aprobetxamendu-ratioa: erradioespektroan, kanalanalogiko baten tokian zenbat kanal digital sartzen diren esan nahi du.


32. Ikus beherago.

2.7.1. Banda-zabalera seinale analogikoetan

Telebista konbentzionalean bideo-seinale baten banda-zabalera bereizmenbertikalaren eta horizontalaren araberakoa da. Bereizmen bertikalaren, horizonta-laren, irudi-frekuentziaren, arakaketa-sistemaren eta aspek-tuaren erlazioarenemaitza da luminantzia osoko seinalea.

Bereizmen horizontala 80 lerrokoa da MHz bakoitzeko. PAL sistemanbereizmen horizontal osoa 570 lerrokoa denez, erabiltzen duen banda-zabalera 7MHz-ekoa da gutxi gorabehera.

Estudioetako ekipoek —kamerek eta magnetoskopio analogikoek— 8-10MHz-eko banda-zabalerarekin lan egiten dute, 800 lerrorainoko bereizmenaerdietsiz (CCIR-601 gomendioa).

Komunikazio analogikoei dagokienez, seinaleek transmisiorako behar dutenbanda-zabalerak oso desberdinak dira elkarren artean:

• Ahotsaren banda-zabalera 3,4 kHz-ekoa da telefono-deietan.

• Uhin Ertaineko irrati-emandegien kanalek 10 kHz-eko banda-zabalerabetetzen dute.

• FMko irrati-emisoren bandaren zabalera 200 kHz-ekoa da (100 kHz-ekokanal bi), soinu este-reofonikoa erdiesteko bi kanal ez ezik hargailuak FMestereoko emandegi bat sintonizatzen duela adierazten duen argi gorriapizteko informazioa transmititu behar baitute.

• Telebistaren seinale analogikoak (NTSC-PAL) 6-7 MHz inguru behar ditubideo-seinalea transmititzeko (NTSC sisteman 6 MHz eta PALen 7 MHz);luminantzia, krominantzia eta audioa barne.

• Produkziorako ekipoen bideo-seinale batek 10 MHz-eko banda-zabaleradarabil, CCIR-601 gomendioaren arabera (NTSC-PAL).

2.7.2. Banda-zabalera seinale digitaletan

• Kable-sare modernoak 550-750 MHz-eko banda-zabaleran egiten ari dira,etxeetara jaisten diren lineei dagokienez. Aldiz, itzulerako linea 50 MHz--etara mugatzen da, eta 0-50 MHz-eko bandan kokatzen da (Paul KaganAssociates 1997, Zabaleta, et al. 1998a).33

• 6-7 MHz dituen PAL edo NTSC telebista-seinale baten digitalizazioak etatransmisioak 100 Mbps-eko34 banda-zabalera eska dezake —ehun megabitsegundoko, alegia— (Parsons eta Frieden 1998).


33. (NCTA 1997 iturrian aipatua).34. “Megabit segundoko” modura irakurri.

• 10 MHz-eko bideo-seinale analogiko bati dagokion seinale digitalak 200Mbps-eko banda-zabalera izan dezake, CCIR-601 gomendioaren arabera.

• Telefono-dei arrunt baten seinaleak —ahotsaren transmisioak, azkenfinean— 64 kbps-eko35 banda-zabalera edo transmisio-abiadura duenseinale digital konprimatu gabea behar du; eta sistema analogikoan, berriz,bere banda-zabalera 3,4 kHz-ekoa36 da.

• DTV sistema digital estatubatuarrak 6 MHz-eko banda-zabalera gorde dulurreko telebista kanalerako eta, kanal horretatik, estazio batek goi-be-reimenezko programa bat igor dezake 20 Mbps inguruko gehienezkoabiaduraz.

2.7.3. Kanal-motak eta seinaleak banda-zabaleraren arabera

Banda-zabalerari dagokionez, bi motatako kanalak daude: banda zabalekokanalak eta banda estuko kanalak. Bi kasuetan erreferentziazko parametroa banda--zabalera edo transmisio-abiadura da. Banda zabalekoei abiadura handiko kanaledo sare deitzen die industriak modu nahasgarri samarrean; eta banda estukoeiabiadura txikiko kanal. Bakoitzaren mugak ezartzerakoan sortzen da arazoa.

• Banda zabaleko kanalek kalitate telebisibo estandarreko bideoa, interneta,ahotsa eta datuak transmititzea ahalbidetzen dute. Zehatzago esanda, Tele-komunikazioetarako Nazioarteko Batasunaren (International Telecommu-nications Union, ITU) arabera, sistema bat banda zabalekotzat jotzeko,gutxienez 1,92 Mbps-eko banda-zabalera eduki behar du (Lievrouw 2002,SANCHO (ITU-T) 2002a). Banda-zabalera estuagoa duten seinaleak ereigor daitezke horrelako kanaletik, jakina. Banda zabala eskaintzen dutenbitartekoak hauexek dira: kablea, satelitea, DSL, lurreko transmisioak etaharirik gabeko banda zabaleko sareak. Halaber, FCCren iritziz, “banda za-baleko zerbitzu aurreratuak” aipatzen direnean, hurrengoak hartzen dirakontuan: 1) broadcast kalitateko bideo-zerbitzuak (bideo digitala, PPV zer-bitzua,37 Eskaripeko Bideoa,38 eta programazio elkarreragilea); 2) interneteta abiadura handiko datu-zerbitzuak; 3) kalitate handiko ahots-zerbitzuak(telefonia estandarra eta IP telefonia); eta 4) gida elkarreragileen tankerakozerbitzu grafikoak (FCC 1999).

• Banda estuko kanalek, aldiz, gaitasun batzuk izan ditzakete, adibidez,internet, ahotsa, datuak eta/edo kalitate ez-telebisiboko bideoa transmiti-tzekoa. Horien abiadura 64 kbps-tik 1,92 Mbps-ra bitartekoa da, ITUrenarabera (SANCHO (ITU-T) 2002b). Banda estua eskaintzen duen medioa


35. Kilobit segundoko.36. Kanal telefoniko bakoitzean 8.000 lagin hartzen dira segundoko, kanal analogikoa 3,4

kHz-ekoa baita.37. Pay Per View ingelesez. Euskaraz “Ikusitako Programa Ordaindu” (IPO) esandezakegu.

38. Vídeo bajo demanda gaztelaniaz (VOD).

hari biko telefonia eta haren barianteak hauexek dira: 56 kbps-ko modemaduen oinarrizko telefonia eta RDSI/ISDN delakoa.

Seinaleak ere banda zabalekoak eta estukoak dira, daukaten abiaduraren edobanda-zabalaren arabera. Sailkatzeko, kanalei buruz erabilitako balio berberakerabiltzen dira.

2.7.4. Mota desberdinetako telekomunikazio-zerbitzuak, abiaduraren arabera

Gaur egun asko erabiltzen diren izendapenak eta esanahiari dagokioneznahasmen-iturri direnak, “telekomunikazio aurreratuak” eta “goi-abiadurakozerbitzuak” dira. Honelaxe definitu ditu Federal Communications Commissiondelakoak (FCC 2000d):

• Telekomunikazio aurreratuak: «Eduki bat bi noranzkoetan 200 kbps-ekoabiaduran transmititzeko gaitasuna duenean esaten da sistema batek teleko-munikazio aurreratua izateko ahalmena duela».

• Goi-abiadurako telekomunikazioak edo zerbitzuak: «Noranzko batean 200kbps-eko gaitasuna daukanean esaten da sistema batek goi-abiadurakotelekomunikazioak dituela».

2.7.5. Banda-zabaleraren kalkulua

Ikus-entzunezko informazioan banda-zabalerak duen garrantzia dela eta,komenigarria da telebistako banda-zabalera kalkulatzeko oinarriak jakitea. Pentsadezagun egoera teoriko bat, non aldaketa ertainak dituen seinale bat erabiltzendugun, hau da, irudi-elementuak edo pixelak batean zuri eta bestean beltz direnarakatutako irudi osoan, eta beraz, pixel zuriaren ondotik beltza datorren, ondorenzuria, etab. Horrela, batez besteko balioa duen seinalea lortuko dugu, beltzaktentsio handiena lortuz (1 V) eta zuriak txikiena (0,3 V).

3. irudia. Irudi baten pixelak banda-zabalera kalkulatzeko

Iturria: (White 1989), autoreak egokitua

123. A..

H A

.

.

.625

1 2 3 . . . nW


Irudi-elementua edo pixela forma karratuko elementu fotoelektrikoa da,zeinaren lodiera —altura/zabalera— erkindura-lerroaren lodiera berekoa den(White 1989). Erkindura bertikalean, PAL sisteman irudiak 625 lerro dituenez, 625pixel izango dira plano bertikalean.

Banda-zabalera kalkulatzeko, honako hau hartu behar da kontuan:

• Pixelen kopurua lerroen kopuruaren adinakoa da plano bertikalean; etalerroen kopurua irudiaren altueren eta pixelaren “A” tamainaren arteko za-tiduraren adinakoa (N lerro = H/A). PAL sisteman 625 lerro bertikal daude.

• Lerro horizontal bakoitzeko pixelen kopurua irudi baten zabalera zatipixelaren “A” tamaina da (n = W/A). Telebista konbentzionalean aspektuerlazioa 4/339 baliokoa denez, plano horizontaleko pixelen kopurua bertika-lekoa baino handiagoa da, 1,3 proportzioan. Beraz, PAL sistemako planohorizontalean, 625 × 1’3 = 813 pixel.

Beraz, hauxe da pixelen kopurua irudian:

Pixelen kopurua/irudia = (W/A) × (H/A)

PAL sisteman, teorikoki, 813 × 625 = 508.125 pixel/irudi baliokoerlazioa da. Alabaina, errealitatean kopuru hori askoz ere txikiagoa da,350.000 pixel/irudi ingurukoa.

Jarrai dezagun banda-zabaleraren kalkulua egiten.

P delakoa koadroaren frekuentzia40 baldin bada, hau da, koadroenkopurua segundoko41 —eremu-frekuentzia baino bi aldiz handiagoa—,segundo batean transmititutako pixelen kopurua koadroko, pixel guztiakbider segundo batean egiten den arakaketa-kopuruaren berdina da. Hau da:

Segundo batean transmititutako pixelak = (W/A) × (H/A) × P

PAL sisteman, teorikoki, 813 × 625 × 25 = 12.703.125 pixel segun-doko lortzen da. Alabaina, transmisioan, informazioaren zati bat beste funtziobatzuetarako erabiltzen da, eta ez irudirako.

Zuri-beltzeko transmisio bakoitza ziklo oso bat izanik —seinaleaktentsio handiena du zurian, eta txikiena beltzean—, «pixelen kopuruarenerdia da frekuentzia» (Lobato 2001, Satélite Infos 2001, Satélite TV 1999):

F (Hertz) = 1/2 × (W/A) × (H/A) × P


39. Irudiak 4 unitateko zabalera du eta 3 unitateko altuera.40. Koadroa diogunean irudi batadierazi nahi dugu.

41. 25 koadro segundoko PAL sisteman.42. Ikus 8.1. atala, “Telebista digitalaren arauak” izenekoa.

PAL sisteman, banda-zabaleraren gehienezko balio teorikoa (F): 0’5 ×813 × 625 × 25 = 6.351.563 Hz-ekoa da; hau da, 6,35 MHz-i dagokiona,transmisioaren balio arruntaren antzeko balioa, alegia.

Edozein modutara, ez dira nahastu behar hertzetan adierazitako banda--zabalera eta bit-segundoko modura adierazitako banda-zabalera, edo transmisio--abiadura. Horrela, 6 MHz-eko seinale analogiko batek 100 Mbps izan ditzakekonpresiorik gabeko kodetze digitalean eta, beraz, MHz batek 16 Mbps ingurubehar ditu. Alabaina, abiadura handi horiek txikiagotu egiten dira seinalearen kon-presio digitala dela eta. Telebista digitalean 6:1 baino konpresio-tasa handiagoakerabiltzen dira; hau da, 100 Mbps-ko seinalea 16 Mbps-ra jaisten da gutxigorabehera42. Adibidez, kable bidezko eta lurreko telebista digital europarrean 16Mbps-koa da abiadura 8 MHz-eko banda-zabaleran.

Azkenik, bideo-monitoreek hainbat erresoluzio-aukera izan ohi dituzte,pixeletan adierazten direnak: 640 × 480; 800 × 600; 1024 × 768. Pixelen kopuruazenbat eta handiagoa izan, hainbat eta handiagoa da banda-zabalera. Halaber,hainbat eta txikiagoa da tamaina; beraz, irudi bat handiagoa edo txikiagoaazalduko da, monitoreari esleitu diogun erresoluzio edo definizioaren arabera.

2.8. DIGITALA ETA ANALOGIKOA

Bi objekturen artean, edo objektu baten eta bere ikusteko edo entzuteko erre-presentazioaren arteko antzekotasuna edo elkarketa da analogia.

Audioko edo bideoko seinale analogikoa bere tentsioa era jarraituan aldatzenduen seinalea da; seinale digitalak, berriz, balio diskretutan adierazten du jatorriz-ko informazioa. Seinale analogikoak balio jarraituen graduazioa erabiltzen du;seinale digitalak, berriz, balio bitarretako sailez osaturiko tarte diskretuak onartzenditu soilik —zeroa eta bata, irekia ala itxia, termino boolearretan esanda—.

Iraultza digitalaren garaia omen da gaur egungoa. Frederik Williams autoreezagunak “The digital connection” deitura erabili zuen bere orain dela urte batzue-tako liburu ezagunean (Williams 1983). Teknologia guztien edo gehienen aurre-rapena binomio digitalaren manipulazioan datza. Komunikazio-sistema guztiak eredigital bihurtzen ari dira. Baina sistema digitalak etorri aurretik analogia zen nagusi.

Seinale digitalez eta analogikoez mintzatu aurretik, kontuan izan behar dituguoinarrizko bi kontzeptu: balio edo zenbaki diskretu eta jarraituak.

2.8.1. Balio jarraitu eta diskretuak

Bizitza honetako magnitude fisiko gehienak neurtu eta sailkatu egin daitezke,eta zeregin horietarako zenbaki-sistemak43 erabiltzen dira. Zenbaki-sistema batzukhauexek izan daitezke:


• Sistema hamartarra: ezagunena da, eta 0-9 bitarteko hamar zifra desberdinerabiltzen ditu, eta, horiek konbinatuz, beste edozein zenbakiren, edozeinbalioren graduazioa ekoitz dezake.

• Sistema zazpitarra: zazpi zifra bakarrik lituzkeena, eta, zazpi horiekkonbinatuz, fenomeno guztiak neurtuko lituzkeenak.44

• Sistema bitarra: bi zifra bakarrik erabiltzen ditu —0 eta 1—, edozeinmagnituderen, edozein neurketa egiteko. Sistema digitala ere deitzen da.

Edozein magnitude —A eta B puntuen arteko distantzia, adibidez— edozeinzenbaki-sistemarekin adieraz dezakegu eta, jakina, sistema bakoitzak bere nota-zioa, bere zenbaki-sorta izango du. Jarritako A eta B puntuen arteko distantziarenkasuan, eta soil-soilik adibide hipotetiko modura hartuz, sistema hamartarraerabiliz 165 idatz genezake, eta, sistema bitarra erabiliz 10100101 (sistema bitarrazgehiago luzatuko gara beheraxeago).

Edozein zenbaki-sistemako zenbaki bat beste zenbaki-sistema batera igarodezakegu. Adibidez, sistema hamartarreko zenbaki bat sistema bitarrera eramandezakegu, eta alderantziz. Horretarako, arau eta metodo batzuk daude. Beraz:

• Edozein magnitude edozein zenbaki-sistemaz adieraz daiteke.

• Magnitude baten neurria diren sistema desberdinetako zenbakiak balioki-deak dira beren artean.

• Zenbaki-sistema batetik bestera bihurketak egin daitezke.

Balio jarraituak

Magnitude bat neurtzen duen zenbaki-sistemak, edo neurketa-eskalak, edo-zein balio hartzea ahalbidetzen duenean, sistema horrekin lortutako balio edo zen-bakiak balio jarraituak direla esaten da. Adibide modura, zenbakikuntzahamartarraren bidez —zeinak 0-9 zenbakiak erabiliz eta konbinatuz nahi adinazenbaki desberdin ekoitz ditzakeen— edozein magnitude adierazten denean,magnitude horrek edozein balio jarraitu har dezake. Har dezagun orain kasukonkretu bat: espazioa sistema hamartarraz neurtzen bada, A eta B puntuen artekodistantziak edozein balio izan dezake: 1’5 km, 1’51 km, 1’511 km, 1’6 km, 1’74km...; hau da, zenbaki-sistema horretan magnitude batek edozein balio izan dezakesistemaren balio continuum horretan.


43. “Zenbaki sistema” diogunean ez gara ari idazkera posizionalaz edo ez-posizionalaz, eztaidazteko grafiaz ere (zenbakikuntza erromatarra, arabiarra...) Aitzitik, sistema posizionaleanoinarrituz, zenbakiak idazkera posizionalean adieraztean, zifra bakoitzak har ditzakeen balioenkopuruaz ari gara. Posizio bakoitzean n zifra desberdin ipin badaitezke, orduan sistema hori n-tarradela esango dugu.

44. Antzinako Europako kultur zaharrek, euskaldunek barne, erabili eta ezagutzen omen zutenzazpitar sistema hori.

Sistema hamartarra da balio jarraituak sortzeko erabiltzen den zenbaki-sistemaarruntena gaur egun.

Balio diskretuak

Magnitude bat neurtzen duen zenbaki-sistemak edo neurketa-eskalak baliojakin eta konkretu batzuk bakarrik hartzea ahalbidetzen duenean, sistema horrekinlortutako balio edo zenbakiak balio diskretuak deitzen dira. Adibidez, sistemabitarraren bidez —zeinak 0-1 zenbakiak bakarrik erabil ditzakeen— edozeinmagnitude neurtzen denean, magnitude horrek bi balio bakarrik har ditzake: zeroala bat. Kasu bat jarriz: jo dezagun argiaren piztea neurtu nahi dugula. Sistemabitarra erabiliz, esan liteke argia itzalita dagoenean 0 balioa duela, eta piztendenean 1 balioa hartzen duela. Eta hortxe amaitzen dira aukera guztiak: piztuta alaitzalita, zero ala bat. Ezin da 0’1 edo 0’7 baliorik izan, ezin da argia erdi pizturikedo hiru laurden pizturik eduki. Azken kasu hori gertatuko balitz, jadanik baliojarraituak ekoizten dituen zenbaki-sistema batean geundeke.

2.8.2. Sistema digitalaren unitate eta zenbakiak

Sistema digitala sistema bitarra da, edo alderantziz ere esan liteke. Beraz,zero eta bat dira sistema bitarraren sinboloak, digituak. Bere oinarrizko unitateakbi dira:

• Bit izenekoa45: hauxe da oinarrizko unitatea. Digitu bitar bakar bat bit dei-tzen da arruntki, eta bit bakoitzari bi balio —0 ala 1— eman lekizkioke.

• Byte izenekoa: bit-sorta batez osatutako unitatea da. Bit-sorta hori nahiadina unitatekoa izan daiteke: bi bitekoa,46 hirukoa, laukoa, eta abar.Telekomunikazioan gehien erabiltzen dena zortzi bitekoa da, eta bytehorretan 256 aukera edo balio diskretu izan daitezke (ikus beherago). Gauregungo informatikan eta komunikabide digitaletan, gainera, zortzi bitekohainbat byte multzotzen dira eta, horrela, 32 biteko byteak osatzen dira(alegia, zortzi biteko hiru byte).

Zenbait autoreren adierazpenei jarraituz (Friend et al. 1984), sistema bitarrak—sistema hamartarrak bezala— notazio posizionala47 erabiltzen du. Diferentziabakarra hauxe da, notazio-toki bakoitzean bi balio bakarrik har ditzakeela sistemabitarrak, besteak hamar har ditzakeenean.

Sistema hamartarreko adibidea

Adibidez, har dezagun sistema hamartarreko 345,27 zenbakia. Sistemahamartarrean hauxe esan nahi du:


45. (Bi)nary Digi(t) deituraren akronimoa da.46. Kasu horretan ondoko aukerak izanez: 00, 01, 10, 11.47. “Positional notation”.

345,27 = “hiru ehuneko, gehi lau hamarreko, gehi bost bateko, gehi bihamarren, gehi zazpi ehunen”.

= 345,27 = (3 ⋅ 100) + (4 ⋅ 10) + (5 ⋅ 1) + (2 ⋅ 1/10) + (7 ⋅ 1/100)

= 3 ⋅ 102 + 4 ⋅ 101 + 5 ⋅ 100 + 2 ⋅ 10–1 + 7 ⋅ 10–2

Hots toki-notazioaren pisua hamar zenbakiaren berretura48 da (adibidez:102 = 100) eta berrekizuna (oinarria), 10.

Sistema bitarreko adibidea

Era berean egin genezake sistema bitarrean adierazitako zenbakiekin. Horre-tarako jarraian datorren 2 zenbakiaren berreketa-taula oso erabilgarria izan daiteke,zeren digituen kokapena adierazten baitigute.

4. taula. Sistema bitarraren eta hamartarraren arteko bihurketa

Iturria: (Friend, et al. 1984).

Taula hori erabiliz, oso erraza da edozein zenbaki bitar bere zenbaki hamartarbaliokidera itzultzea. Adibidez:

har dezagun hurrengo zenbaki bitarra,

1101001

eta bihur dezagun zenbaki hamartar:

1101001 = 1 ⋅ 26 + 1 ⋅ 25 + 0 ⋅ 24 + 1 ⋅ 23 + 0 ⋅ 22 + 1 ⋅ 26 + 0 ⋅ 21 + 1 ⋅ 20 =

= 64 + 32 + 0 + 8 + 0 + 0 + 1

= 105 (zenbaki hamartarra)

2ren berreketak Berreturak edo

“toki-notazioaren pisua”

sistema hamartarrean

Zenbaki bitarraren errepresentazioa.

9 bit dituen byte saila

20

21

22

23

24

25

26

27

28

1

2

4

8

16

32

64

128

256

000000001

000000010

000000100

000001000

000010000

000100000

001000000

010000000

100000000


48. Berreketa = ab –edo “a ber b”–; non berrekizuna = a, berretzailea = b, eta berredura =emaitza. Adibidez : 32 = 9.

Alderantziz ere egin liteke, hau da, zenbaki hamartar bat zenbaki bitarbihurtu, alderantzizko prozedura erabiliz.49 Horretarako, zenbaki hamartarra 2zenbakiz zatitu behar da, eta hondarra —beti 0 edo 1— gorde egin behar da,hondar horiek baitira gero zenbaki bitarrean hartuko ditugunak. Beraz, lehenzatiketa egin eta ateratzen den emaitza 2 zenbakiaz zatitu behar da berriz, etaberdin jarraitu azkeneraino. Orduan, lortu ditugun hondarrak —0 eta 1 horiek,alegia— behetik gora jasotzen ditugu, eta ezkerretik eskuinera paratu, zenbakibitarra osatzeko.

Adibidez, jo dezagun 23 zenbaki hamartarra bitar bihurtu nahi dugula:

23 : 2 = 11, eta hondarra 1 da;




1 : 2 = 0, eta hondarra 1 da.

Beraz, hondarrak behetik gora irakurriz eta jarraian paratuz, honelaxe duguzenbaki bitarra:

= 10111

eta zortzi biteko byte batean jarri behar badugu, 0 balioko bitak jarrikodizkiogu aurretik,

= 00010111.

Lehentxeago esan bezala, zenbaki bitarrak sailetan idazten dira —bi bitekosaila, lau bitekoa, zortzikoa, hamasei bitekoa, eta abar—, eta konputagailuek ho-rrelako sailetan —hots, honelako informazio-unitatetan— lan egin eta prozesatzendute informazioa. Zenbat eta bit gehiagoko saila50 izan, hainbat eta azkarrago etaeraginkorragoa izango da konputagailua. Normalean, konputagailuek 8 bitekobyteak erabiltzen dituzte.

2.8.3. Seinale analogikoaren eta digitalaren izaera

Analogia bi objekturen edo objektu baten eta bere ikusteko edo entzutekoerrepresentazioaren artean izan daitekeen antzekotasuna edo elkarketa moduradefini daiteke.

Edozein mezuren energia —ahotsak egindako soinua, adibidez— bestelakomotako energia bihurtzen denean —seinale erradioelektrikoa, adibidez—, bihurketa


49. Bi era daude prozedura hori egiteko eta guk errazena jarriko dugu hemen, honako liburuanikasia (Lipschutz 1982).

50. Bytea.

horrek oinarri analogikoa51 mantentzen duten balio jarraituak erabiltzen ditu.Beraz, ahotsak ozentasun handiagoa duenean, energia potentzial elektriko52

handiagoko seinalea sorraraziko du, hau da, tentsio handiagoko seinalea, etaozentasun-gorabehera guztiak era berean islatuko dira seinale elektrikoaren energiapotentziala deritzon magnitudean,53 adibidez. Kasu horretan gertatu den modura,balio jarraituak hartzen dituen seinaleari seinale analogikoa deritzo.

Esan liteke edozein mezuren energia gora eta behera etengabe ibil daitekeela,balio eskala-bateko continuum batean, eta energia hori beste mota batekoabihurtzen denean, energia berriak ere continuum hori zehazki ordezkatzen duela,energia sortzailearekiko antzekotasuna gorderik, nahiz eta magnitude berri —kasuhorretan seinale elektriko— bihurtuta. Beraz, komunikazio- eta transmisio-sistemaanalogikoetan, seinale analogikoak balio jarraituak hartzen ditu.

Honelatan, bada, transmisio-sistema analogikoetan, balio jarraituko seinaleerradioelektrikoak54 edo uhin elektromagnetikoak55 erabiltzen dira.

Transmisio-sistema digitala baldin bada, balio diskretuko taupadak edopultsazioak erabiltzen dira; eta horiekin osatutako byteak dira igortzen direnak, etaseinale digitala osatzen dutenak.

2.9. MODULAZIOA

Telekomunikazioaren eta distantzia luzeko seinale-transmisioaren funtsezkoprozesuetako bat da modulazioa. Osziladoreak sortutako uhin eramailean infor-mazioa daraman mezua “inprimatzean” datza, hau da, uhin eramailean mezuaksorturiko seinalea txertatzean, alegia, eramailearen ezaugarrietakoren bat aldatuz.

Modulazio hitzak zenbait adiera ditu56 eta, denetan, magnitude baten aldaketaesan nahi du, hots, arau batzuen arabera egindako aldaketa. Mezu bat edozeintelekomunikazio-sistemaz transmititu ahal izateko, beharrezko eta oinarrizkoprozesua da modulazioa.

Telekomunikazioan, modulazioa, seinale periodiko baten ezaugarriak uhineramaile batean jartzea esan nahi du, seinaleak —uhin modulatzaileak— dueninformazioa uhin eramaileak eraman dezan. Antzeko beste definizio bat eginez,honako hauxe da modulazioa: mezuaren informazioa daraman seinale erradioelek-trikoa —uhin modulatzailea deitua— telekomunikaziorako transmititzen den uhin


51. Antzekotasuna.52. Tentsio elektrikoa, alegia.53. Tentsio elektrikoan.54. Kable edo harien barrendik joaten direnean.55. Airetik joaten direnean.56. Modulazioaren adiera bat hauxe da: «hots bat igortzean egiten den tonu-, intentsitate- nahiz

azentu-aldaketetako bakoitza, bereziki ahotsarena» (Elhuyar hiztegi entziklopedikoa).

eramailean inprimatzea, txertatzea, uhin eramailearen ezaugarrietako bat mezua-ren seinale elektrikoaren arabera aldatuz —anplitude, frekuentzia edo fasea,modulazio analogikoaren kasuan—.

Lehendik dakigun bezala, seinaleak analogikoak edo digitalak izan daitezke.Seinale analogikoak uhin edo oszilazio sinusoidalen forma hartzen dute. Seinaleadigitala denean, ordea, ez uhin sinusoidalak, baizik eta taupadak edo pultsazioaktransmititzen dira. Mezuaren seinaleak analogikoak edo digitalak izan daitez-keenez, modulazioak ere analogikoak edo digitalak izan daitezke.

2.9.1. Modulazio analogikoa

Lehenik mezu bat daukagu —gure ahoak esandako hitzak, adibidez—; mezuhori mikrofonoak jaso eta seinale elektriko bihurtzen du. Seinale erradioelektrikohori frekuentzia baxuko da, bera sortu duen aparatua —mikrofonoa— ere fre-kuentzia baxukoa baita. Honelaxe, bada, modulazioa egiteko badugu osagaigarrantzitsu bat: mezuaren informazioa daraman seinale erradioelektrikoa, uhinedo seinale modulatzailea deitua. Irrati-emandegiek, transmititzeko tresnerian,badaukate osziladorea deitutako aparatu bat. Aparatu horrek uhin eramaileasortzen du. Uhin eramaile hori frekuentzia altuan dago, eta bere frekuentzia irrati--emandegiaren kanalarena da, hain zuzen. Beraz, hauxe da bigarren osagaia.Modulazioa egitean, uhin eramailearen ezaugarrietako bat aldatzen du seinalemodulatzaileak —anplitudea, frekuentzia edo fasea—, eta uhin garraiatzaile aldatuhori —seinale edo uhin modulatua— igortzen da transmisioan.

Seinale modulatua igorri ondoren, hargailuaren antenara heltzen da. Gureirrati-hargailuko sintonizadorea irrati-emandegi horren frekuentzian jartzen dugu-nean, airetik datorren seinale modulatua desmodulatu egiten da, hau da, goi-fre-kuentziako uhin eramailea kendu eta berriz ere behe-frekuentziako seinale elek-trikoa —mezua daraman seinale elektrikoa— soilik bidaltzen da bozgorailuetara.Bozgorailuek —horiek ere behe-frekuentziakoak— seinale elektrikoa soinu bi-hurtzen dute berriz ere —energia-eraldaketa gertatu da— eta gure ahoak mikro-fonoaren aurrean esandako hitzak entzuten dira. Horrelaxe dira modulazioaren etadesmodulazioaren prozesuak edozein komunikabidetan, eta baita komunikazio--sistemaren prozesu osoa ere, paradigma modura ikusita.

Modulazio analogikoaren motak

Modulazio analogiko garrantzitsuenak hiru mota hauetakoak dira:

• Anplitude-Modulazioa (AM): seinale modulatzaileak uhin eramailearenanplitudea modulatzen badu, orduan Anplitude-Modulazioa (AM) dugu.

• Frekuentzia-Modulazioa (FM): seinale modulatzaileak uhin eramailearenfrekuentzia modulatzen badu, orduan Frekuentzia-Modulazioa (FM) dugu.


• Fase-Modulazioa (PM57): seinale modulatzaileak uhin eramailearen faseamodulatzen badu, orduan Fase-Modulazioa (PM) dugu.

Kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko telebistaren modulazioa

Transmisio-sistemek seinaleei ezartzen dizkieten baldintzen arabera, seina-leari edo zaratari dagokienez batik bat, banda-zabalera eta modulazioa egoerahorietara egokitzen da:

• Satelite bidezko telebistan, oro har, kanal analogikoek 27 MHz58 eta 36MHz59 bitarteko zabalera daukate; beraz, frekuentzia-modulazioa (FM)erabiltzen dute.

• Kable bidezko eta lurreko telebistan, berriz, kanal analogikoen banda-zaba-lera 6-8 MHz-ekoa izan ohi dira. Anplitude-modulazioa erabiltzen da(BLR/VSB60)

2.9.2. Modulazio digitala

Modulazio analogikorako esandako funtsak honako ere balio du. Dagoenaldaketa hauxe da: uhinaren anplitudea, frekuentzia edo fasea61 modulatu ordez,pultsazio digitalak ditugu —ez uhin sinusoidalak—, eta orduan pultsazioenezaugarriak diren anplitudea (A), zabalera (W62) eta posizioa (P) modulatzendirela. Hiru dira, beraz, modulazio digital garrantzitsuenak:

• Pultsazio-Kodearen Modulazioa (PCM63): seinale modulatzaile batekeramailearen anplitudea modulatzen duenean, anplitude-balio horiekzenbaki bitarretan kodetu eta zenbaki bitar horien balioa duten anplitudekonstanteko pultsazioak transmititzen dira. Hauxe da audio- eta bideo--seinale analogikoak digital bihurtzeko erabiltzen den modulazio erabiliena.

• Pultsazio-Anplitudearen Modulazioa (PAM): seinale modulatzaileakeramailearen pultsazioen anplitudea aldarazten duenean, Pultsazio-Anpli-tudearen Modulazioa (PAM) deitzen zaio modulazioari. Oso desegokia da,eta interferentzia elektriko asko jasotzen omen ditu modulazio-mota horrek.

• Pultsazio-Zabaleraren Modulazioa (PWM64): seinale modulatzaileakeramailearen pultsazioen zabalera (W) aldarazten duenean, Pultsazio--Zabaleraren Modulazioa (PWM) deitzen zaio modulazioari.


57. Phase Modulation.58. Astra sateliteak.59. Telecom sateliteak.60. Vestigial Side Band, ingelesez. 61. Phase.62. Width.63. Pulse Code Modulation.64. Pulse Width Modulation.

• Pultsazio-Posizioaren Modulazioa (PPM): seinale modulatzaileakeramailearen pultsazioen posizioa aldarazten duenean, Pultsazio-Posizioa-ren Modulazioa (PPM) deitzen zaio modulazioari.

Transmisio-seinalearen modulazioa II. zatiko “telebista-sistema” izenekokapituluan landuko da.

2.10. MULTIPLEXAZIOA

Hainbat seinalek kanal bat aldi berean elkarrena ahal izatea transmisioaren eragin-kortasuna eta efizientzia biderkatzeko xedez, funtzio multiplexatzaile edo multiple-xazio65 izenez ezagutzen da. Sakonean, kanalak eskura daukan banda-zabalera ahaliketa gehien aprobetxatzea da kontua, askotariko mezuak aldi berean transmitituz.

Honako hauxe da multiplexazioaren prozesua: ekipo multiplexatzaileak edomultiplexoreak transmisorean elkartu eta konbinatzen ditu hainbat iturrik sorturikoseinaleak/mezuak. Mezuak multiplexatuta —elkartuta— doaz transmisio-garaian,eta, hartzailearengana iristen direnean, hargailuan dagoen ekipo multiplexatzaileakseinaleak eta mezuak bereizten ditu erabiltzaile bakoitzarentzako. Bi motatakooinarrizko multiplexazioak daude:

• Multiplexazioa frekuentzia zatituz: kasu horretan, seinale bakoitzarikanalaren banda-zabaleraren zati bat esleitzen zaio transmisioak irautenduen bitartean.66 Transmisio analogikoetan erabiltzen da batik bat, seinalebatek erabilitako frekuentzia-tartea kanalaren toki ezberdinetan kokabaitaiteke modulazioaren bitartez.

• Multiplexazioa denbora zatituz: kasu horretan, seinale bakoitzak kanalarenbanda-zabalera osoa betetzen du denbora-zati batean zehar. Transmisiodigitalean erabiltzen da, seinale digitalek egokitu egin baitezakete berenseinale-tarteen denbora-luzera, kanalean denbora zatitzen den aldietaraegokituz.

Multiplexatzeko beste modu sofistikatuagoak ere badira, aurreko bien kon-binaketan oinarritzen direnak. Adibidez, satelite bidezko transmisioan multiple-xatzeko modu konplexuak erabiltzen dira, kanalak une batean eskatzen dituenpremietara egokitzen direnak.

Gaur egun, edozein komunikazio-sistema digitalen elementurik garrantzi-tsuenetarikoa da multiplexazioa, kanal baten eraginkortasuna eta efizientzia hobe-tzen baitu, zeren aldi berean erabiltzaile ugarientzako seinale asko transmititzekogai baita.


65. Beste autore batzuek multiplexioa ere deitzen diote.66. Banda-zabalera, hots, frekuentzia-tarte bat.

2.11. TRANSMISIOA SERIEAN ETA PARALELOAN

Konputagailuen, monitoreen eta mota guztietako terminalen arteko transmisioakanalaren tentsioa —zeroak eta batak— aldatuz egin ohi da. Datuen transferentziaseriean edo paraleloan egin daiteke (Friend, et al. 1984):

• Transmisioa seriean: gaur egun ohikoena den transmisio-mota da, baidistantzia laburrean kokatutako konputagailuen artean, bai eta distantzialuzeko telekomunikazioetan ere. Seriean egindako transmisioan, datuek etabitek bata bestearen atzetik bidaiatzen dute, seriean, kanal berberean zehar,linea beretik. Gaur egun, seriean eginiko datuen transmisioa asinkronoaizan ohi da, hots, aldez aurretik bidalitako karaktere edo datu batek ez dudeterminatzen biten igortze-denbora eta hartze-denbora.67

• Transmisioa paraleloan: duen abiaduragatik distantzia laburreko trans-misioetan erabilitako transmisio-mota da. Oso erabilia izan zen informa-tikan —konputagailuen, monitoreen eta inprimagailuen arteko komunika-zioan—, baina jada ez da erabiltzen. Paraleloan eginiko transmisioan,karaktere baten68 (byte batek osatua) bit bakoitza kanal batetik bidaiatzendu, linea ezberdinetik; beraz, aipatutako byte horren zortzi bitek kobrezkozortzi hari erabiltzen dituzte, zortzi linea ezberdin, bakoitzean berea. Erlo-juaren seinale batek —bederatzigarren lineatik bidaltzen den bedera-tzigarren bitak— karakterearen zortzi bitak bidaliak izan diren unea etabakoitza bere harian kokatuta dagoela adierazten dio hartzaileari. Unehorretan hartzaileak balio horiek hartu eta prozesa ditzake.

2.12. TRANSFERENTZIA-MODU ASINKRONOA (ATM)

Kable- eta telefonia-sareek banda zabaleko ahalmen guztia eduki dezaten dagoengiltza teknologikoetako bat —ahotsa, datuak eta goi-mailako bideo-zerbitzuak69

modu integratuan eta malguan transmititzeko ahalmena ematen diena— “Transfe-rentzia- -Modu Asinkronoa” (ATM) izeneko kontzeptua da.

Transferentzia-modu horretan seinale bakoitza, mezu bakoitza, pakete digitalbereizietan banatzen da; horiek sareburuan etiketatuak eta konmutatuak izan ahaldira, eta sareak banan-banan garraia ditzake; erabiltzailearen hargailura iristen di-renean, berriz lotzen dira elkarrekin, jatorrizko seinalea berrosatuz. Transferentzia--modu asinkronoa (ATM) interneten eta sare moderno guztietan nagusiki erabili-tako transmisio-metodoa da, eta hainbat teknologia elkar hartuz erabiltzen da.


67. Serieko transmisio sinkronikoan, bitak bidaltzeko edo hartzeko denbora aldez aurretik dagoerabakita. Gaur egun ez da ia erabiltzen.

68. Karaktereak letra edo zenbakia esan nahi du hemen, adibidez. 69. Telebista-kalitatekoa; inglesez “complete video”.

Informazio digitala —bideoa, ahotsa, datuak— 53 byteko paketetan zatikatzendu ATMk. Bost byte helmugarako bidea seinalatzeko erabiltzen dira.70 Gainerakobyteek edukia garraiatzen dute. Informazioa eskasa denean, ATMk byte hutsaksartzen ditu. Pakete digital bat jasotzean, konmutadore konputerizatuek, paketean“idatzirik” datorren helbidea “irakurtzen” dute, eta harantz bideratzen dute. Horrela,mezu bat osatzen duten pakete guztiek bakarka bidaiatzen dute sarean, helbururairitsi arte, non jasoak, sailkatuak eta modu zuzenean irekiak diren. ATM teknolo-giari esker, ezein seinalek ez du kanal osoa betetzen; aldiz, kanalak era guztietakomezuak daramatzaten pakete digital infinituak bidaltzen ditu etengabe.

ATM protokoloa gai da bideo-seinale konprimatua MPEG-2 formatuantransmititzeko. MPEG-2 kalitateko bideoa konprimatzeko formatu estandarra da,eta abantaila handiak dauzka banda-zabalera dinamikoa edo “eskaintzaren ara-berako banda-zabalera” kudeatzeko; horren arabera, paketeen transmisio-abiaduraaldagarria erabiltzen du eskatutako zerbitzuaren premien arabera. Azkenik, ATMteknologiak badu beste abantaila ere, erabiltzen dituen konmutadoreak erlatibokimerkeak baitira.

2.13. ARGI-ESPEKTROA ETA KOLOREA

Argia espektroaren banda bat betetzen duen erradiazio elektromagnetikoa da, etabere uhin-luzera eta frekuentzia dauzka. Erradioelektrizitatearekin daukan aldeada, gizakiak argia ikus dezakeela, eta bere frekuentzia eta uhin-luzera erradiouhi-nena baino askoz ere laburragoa dela.

Aristoteles-ek zioen kolorea zuriaren eta beltzaren arteko nahastea zela. BainaNewton-ek aztertu zuen arazoa lehenik modu zientifikoan, frogatuz ezen prismabat zeharkatzean argi zuria zazpi tonu edo koloretan zatikatzen dela, eta kolorehoriek ondoko uhin-luzerak dituztela:

5. taula. Koloreak eta uhin-luzerak

Gorria: 780 nanometro (nm)

Laranja: 610 nm

Horia: 560 nm

Berdea: 500 nm

Urdina 470 nm

Anila: 440 nm

Morea: 400 nm


70. Internetera konektatutako ordenagailuak “IP helbidea” izan ohi du, lau sekzioko zenbakibatek osatua.

Argiaren eta kolorearen ikerketa zientifikoak sistema gehigarriko koloreprimario edo sinpleak —telebistan erabilitakoak, hots, gorria, berdea eta urdina—ezagutu eta elkarren artean bereiztea ahalbidetu du. Halaber, kolore sekundario edokonposatuak —gainerakoak, alegia— hiru kolore primarioen nahasketa propor-tzionatutik sortzen dira. Zehatz esanda, honako hauxe da formula egokia:

Y (Zuria) = 0’30 R (Red/Gorria) + 0’59 G (Green/Berdea) + 0’11 B (Blue/Urdina).

2.13.1. Argiaren portaera

Argia lerro zuzenean desplazatzen da, baina bidea eragozten dioten objek-tuekin topo egiten duenean, portaera-aldaketa batzuk izan ohi ditu, oraintxeikusiko ditugunak, labur-labur. Portaera horiek ezagutzea garrantzitsua da irrati--telebistaren teknologia ezagutzeko.

• Islapena: Argi-izpi bat objektu opako baten gainazalean islatu edo errebo-tatzean gertatu ohi den magnitudea da islapena. Ispilu batean edo berezkoargi-iturririk ez daukan gainazal batean gertatu ohi da.

• Errefrakzioa: Argi-izpiak ingurune batetik bestera pasatzean jasaten duenbat-bateko norabide-aldaketa da errefrakzioa. Inguruneek errefrakzio-indizedesberdinekoak izatearen ondorioz gertatzen da errefrakzioa. Errefrakzio--angeluen bidez adierazten da, eta magnitude hori azaltzen duten legeeiSnell-en legeak deritze.

• Difrakzioa: argi-izpiak desbideratu egiten dira apur bat material opakoenertzaren inguruan, argiaren izaera ondulatorioa delako. Kontzeptu horigarrantzitsua da kamera batekin irudiak hartzeko, zeren argia diafragmatiksartzean, diafragmaren ertzek difraktatu egiten baitute argia.

• Polarizazioa: erradiazio elektromagnetiko batean izaten den eremu elek-trikoaren polarizazio-planoari dagokio. Polarizazio-plano hori lurrarekinalderatzen da eta, ondorioz, bertikala edo horizontala izan daiteke.

2.13.2. Koloreak lortzeko metodoak

Bi metodo daude koloreak lortzeko: sistema gehitzailea eta sistema ken-tzailea.

• Sistema gehitzailea elektronikan, telebista-aparatuetan eta monitoreetanerabiltzen da, eta hiru kolore nagusiak —gorria, berdea eta urdina— eraegokian nahastuz, beste edozein kolore lortzean datza. Batuketari esker,aipatutako hiru koloreak kalkulatutako portzentajean nahastuta, kolorezuria lortzen da.


• Sistema kentzailea pinturan erabiltzen da, eta argi zuriari osagai kromati-koak kenduz beste edozein kolore lortzean datza. Adibidez, kolore urdinalortzeko, argi zuriari horiaren erradiazioak —zeinekin gorria eta berdealortzen diren— kendu behar zaizkio.

2.13.3. Koloreen sailkapena

Kolorearen ikerketa zientifikoak ahalbidetu du hurrengo sailkapena egitea,alegia, kolore sinple edo primarioak eta kolore konposatu edo sekundarioakbereiztea.

• Kolore sinpleak edo lehen mailako koloreak: hiru koloreren multzoak diraeta kolore horiek nahastuz gainerako guztiak sortzen dira. Kolore sinpleenhirukote erabilienak bi dira: a) gorria, berdea eta urdina, fisikan eta, beraz,irrati/telebista aparatuetan erabilia; eta b) gorri/magenta, horia eta urdi-na/cyan, pinturan erabilia.

• Kolore konposatuak edo bigarren mailakoak: kolore sinpleak proportzioegokian nahastuz lortzen dira.

2.13.4. Kolorea neurtzeko parametroak

Kolorearen azterketa (edo neurketa) hiru parametro objektibo hauen araberaegiten da:

• Distira: kolore baten luminositatea edo argitasuna da, kolore bat behatzeanpertzibitzen dugun argi-kantitatea; aipatutako kolore hori zuri-beltzeanikusiko bagenu, pertzibituko genukeari dagokio.

• Tonua: parametro deigarriena da, kolorearen berezko xehetasuna ematenbaitigu; hauxe da argi-iturri bati “gorri” edo “urdin” dela esatera garama-tzan “tasuna”.

• Asetasuna edo saturazioa: kolore baten purutasun-gradua da. Kolore bat in-tentsoa izan daiteke, oso purua; edo oso zurbila eta apala. Bi kasuetan ber-bera izan daiteke argitasuna edo luminositatea, tonua ere bai —biak diraberdeak, adibidez—, baina purutasun-gradua ez.

2.13.5. Unitate fotometrikoak

Argia neurtzeko intentsitateari dagozkion unitate kuantitatiboak eta uhin-lu-zerari eta kolore-tenperaturari dagozkien unitate kualitatiboak erabiltzen dira(Nicolás 1988).


Alderdi kuantitatiboak

• Argi-intentsitatea: argi-fluxuaren eta angelu solido argiztatuaren artekoerlazioa da. Kandela izenekoa (cd) da unitatea nazioarteko sisteman.71

• Argi-fluxua: denbora-unitatean argi-foku batek igortzen duen energia da;unitatea lumen (lm) izenekoa da.

• Azalera-unitateari erasotzen dion argia edo iluminazioa: iluminazioarenintentsitatea adierazten du; unitatea lux-a (lx) da, 1 m2-ko azalera bateanlumen bateko argi-fluxuak sortzen duen argiztapena, alegia. Beste unitatebat kandela-oina da.72

Alderdi kualitatiboa

Kolore-tenperatura garrantzi handiko kontzeptua da telebistan, eta argi--iturri baten kolorearen kualitatea da; hau da, gorputz beltz batek73 —eredumodura erabilia, emitituko duen erradiazioa kontuan hartutako argiaren parekoaizan dadin— jasan behar duen tenperatura, Kelvin gradutan adierazita (Nicolás1988). Alegia, argia urdinagoa edo gorriagoa da —lekuaren, orduaren eta argi-iturrien arabera—, eta gorritasun- edo urdintasun-gradua Kelvin gradutan (K-tan)neurtzen da. Adi-bidez, metal bat berotzen dugunean, kolore gorritik urdinerapasatzen da, ezartzen diogun tenperatura igotzean.

Printzipio hori aplikatuz, egun eguzkitsu batean 5.000 K-ekoa izan ohi dakanpoko argiaren kolore-tenperatura, eta etxeko bonbilla batena 2.600 K-koa.Bideo- eta telebista-estudioetako kolore-tenperatura 3.200 K-ekoa izan ohi da;bideo-kamerek izan ohi duten kolore-tenperatura, alegia.

Telebistako produkzio batean grabazioa egingo den lekuko tenperaturaraerregulatu behar da beti bideo-kamera; beraz, zuriaren balantzea egin beharradago, eskuz edo automatikoki egokituz.


71. Eskura dago definizio ofiziala, Harluxet Euskal Hiztegi Entziklopedikoan, adibidez.72. “Oina” (30,48 cm, gutxi gorabehera), neurri anglosaxoia da (foot ingelesez).73. “Gorputz beltza” kontzeptu teorikoa da, errealitatean metala izan daitekeena. Eraso egiten

dion energia xurgatzen du, hori bai, eta, aldi berean, tenperatura igotzean, bere barruan sortzen denenergia erradiatu edo kanporatzen du.

3. Oinarri teorikoak

Ikus-entzunezko informazioaren teknologiaren egoera ulertzeko kontzepturik na-barmenenak aztertuko ditugu arlo honetan, bai gaur egungo garapenari dagokio-nez, bai sumatzen diren tendentziei dagokienez.

3.1. INTERAKTIBITATEA EDO ELKARRERAGINTASUNA

Interaktibitatea —edo elkarreragintasuna— giltzarria da informazioaren eta komu-nikazioaren teknologietan (IKTetan), baina, aldi berean, anbiguoa da erabat; beraz,ikuspegi desberdinetatik aztertu beharra dago. Hauxe da elkarreragintasun osoarendefinizioa: Sare bateko erabiltzaile guztien arteko komunikazioa, bi noranzkoetan,kanal berberean eta gaitasun maximoan.74

Inoiz bete ez den promesa baten —telebista elkarreragilearen— ametsa izanda elkarreragintasuna, urtetan teknologialariek saldu duten ametsa, herritarren esku-hartzea eta demokrazia horizontala ekarri behar omen zuen ametsa, baina komer-tzialki emaitzarik eman ez duena. Berriro hasi dira batzuk esaten elkarrerangitasu-na izango dela 2002ko watchword-a, hau da, “kontuan hartu beharreko hitza”(Editor 2002). Kable-telebistaren harpidedunen artean 1994an egindako inkestabaten arabera, erdia baino gehiago prest zegoen zerbitzu elkarreragileak erabiltze-ko, eta horien artean Eskaripeko Bideoa75 izeneko zerbitzua batik bat; baina, jaki-na, hileroko harpidetza-saria gehitu gabeko baldintzapean (Jessell 1994). Beraz,harpidedunen ustezko gutizia edo nahia azaleratu zuen inkestak; ez, ordea,esperimentu elkarreragileen errealitate gordina.

Telebista elkarreragilearen historia luzea da, eta horren inguruan inoizmamitu ez diren proiektu pilotuak proposatu dira; alde batetik erabilitako teknolo-gia analogikoa zelako eta, bestetik, erabiltzailearen entretenimenduak inongo el-karreragintasunik eskatzen ez duelako: ez du derrigorrez eskatzen (Markoff 1994).Edozein modutan, seguru aski erabiltzaileak bere entretenimendua asetzeko —hots,telebista ikusteko— egunero egiten duen ekintza elkarreragile nagusia kanalahautatzea da, alegia, gogoak ematen dionean ikusi nahi duen programa edo bideoaaukeratzea, eskaintza zabal baten barruan. Hala, bada, UNESCOk eta Europar Ba-

74. Autorearen definizioa.75. Video bajo demanda (gazt.), Video On Demand (ing.).

tasunak antolatutako “Reinventing Television” izenburuaz antolatutako konferen-tzian esku hartu zuten hizlariek —industriako adituek— adierazitakoaren arabera,merkatu elkarreragilean hazkundea daukan jarduera bakarrenetarikoa EskaripekoBideoaren zerbitzua da; izan ere, jarduna eta negozioa telefonian dago eta eztelebista digital interaktiboan (Farrell 1995).

Alabaina, IKTren alorrean elkarreragintasun-irtenbide bat baino gehiagodaudenez —komunikazio itxiei76 zein irekiei77 dagokienez— ondoko parametroakhartu behar dira kontuan irtenbide ugariak deskribatu ahal izateko:

• Elkarreragintasuna norabideari dagokionez.

• Elkarreragintasuna ahalmenari dagokionez.

• Elkarreragintasuna kanalari dagokionez.

3.1.1. Elkarreragintasuna norabideari dagokionez

Norabidea kontuan hartuz gero, bi motatako elkarreragintasunak daude:elkarreragintasun horizontala eta elkarreragintasun bertikala.

Elkarreragintasun horizontala sare bereko bi erabiltzailek kanal berean izandezaketen elkarreragintasuna da, sarearen operadorearekin eduki dezaketena aldebatera utziz. Adibidez, gisa horretako elkarreragintasuna betiko telefonian gertatzendena da, zeren telefonia-konpainiako edozein harpidedunek telefonoz hitz eginbaitezake, mugarik gabe, beste edozein harpidedunekin. Elkarreragintasun horrenoinarria konmutazioa78 da, eta hori konpainian bertan egiten den ekintza da, deiaegiten duen linea deia jasotzen duenarekin konektatuz edo konmutatuz. Konmu-tazio-printzipioa —garai bateko telefonian eskuz egiten zena eta gaur egun konpu-tagailu indartsuek egiten dutena— garrantzi handikoa da, ahantzi egiten den arren.

Telebista-kanalak banatzeko kable-operadoreek erabilitako sare analogikoe-tan ez da egon elkarreragintasun horizontalik, kablearen harpidedunek ez baituteelkarren artean komunikatzerik izan kable horrexen bidez (aipatutako kanalarenbitartez) eta, beraz, ezin izan dituzte ahotsa —telefonia—, internet eta datuakelkarren artean igorri. Arazo horri irtenbide bat bilatzeko xedez, operadore batzuksare paraleloa ezarri dute saregune lokalean, bi hari dituen kobrezko kableaz egina79,zeina enborrezko sarean edo sareburuan konmutazioko nodoekin konektatzen den.Hau da, beste sare telefoniko bat egiten ari dira, lehengo kablearekiko paraleloa.


76. Kable baten barruan edukiak garraiatzen dituzten banakuntzarako eta transmisiorako sareakedo sistemak.

77. Edukiak uhin elektromagnetiko irekien bitartez banatzen eta transmititzen dituzten sareak edosistemak.

78. Switch, ingelesez.79. Betiko telefono-kablea.

Baina kable-sare digital modernoetan badago interaktibitate horizontalik, etatelefonia, datuak eta telebista kable beretik doaz.

Satelite bidezko telebistak ere ez dauka oraindik inongo elkarreragintasunhorizontalik, harpidedunek ez baitaukate elkarren artean komunikatzerik satelitetikjaisten den seinalearen kanal berbera erabiliz; hau da, antena parabolikoa erabiliz.Hala ere, satelite-operadore batzuk aprobak egiten ari dira bi noranzko dituzten an-tena parabolikoekin. Orduan satelite-sareek interaktibitate hozirontala izango dute.

Lurreko telebista analogikoarekin eta digitalarekin ere ez dago interaktibitatehorizontalik, eta telefono-linea erabiltzen du komunikazio horizontala gauzatzeko.Linea telefonikoa operadorearena izan daiteke, edo beste telefonia-konpainia batialokatua.

Elkarreragintasun bertikala hartzailearen eta igorlearen artean —hots, erabil-tzailearen eta operadorearen artean— egon daitekeen interakzioari/komunikazioaridagokio, kanal berberaren bitartez eta noranzko bietan. Telefonoari dagokionez,elkarreragintasun bertikal osoa dago, erabiltzaileak kanal berberetik dei egin ahalbaitio konpainia telefonikoari.

Kable-sareei dagokienez, elkarreragintasun bertikal osoa dago, kablearen le-rroan itzulerako lerroa baitago, erabiltzaileak operadoreari aginduak eta oharkizu-nak eman diezazkion eskatutako programazioari buruz. Alabaina, sarean behera—hau da, operadoretik erabiltzailearengana—, 550 MHz-etik 750 MHz-ra bitarte-koa koa da banda-zabalera, programazioaren premiak egoki betetzeko, baina sareangora —hau da, erabiltzailearengandik operadorera—, 0-50 MHz-ekoa, nahikoaizan ohi dena gaur egungo premietarako, baina eskasa etorkizuneko premietarako.

Satelite bidezko eta lurreko telebistek —gaur egun, bederen— ez daukateelkarreragintasun bertikala izateko premiarik telebista-programak bidaltzen direnkanal berberetik, eta lerro telefoniko alternatiboa erabiltzen dute.

3.1.2. Elkarreragintasuna ahalmen edo mailari dagokionez

Komunikazio-kanalaren bi noranzkoetan egon behar duen elkarreragita-sunaren ahalmenaz edo mailaz ari gara, elkarreragintasun osoaz edo partzialaz.Lehen kasuan, erabiltzaileak ez dauka mugarik komunikatzeko ahalmenean;telefonian, adibidez.

Kablearen harpidedunek, berriz, elkarreragintasun partziala dute. Agindumugatuak eta zehatzak baino ezin dituzte komunikatu sistema analogikoek, ikusinahi duten programazioari —kontratatua izan denari— dagozkionak; beraz, elkarre-ragintasuna oso partziala da. “Adresabilitatea” deritzo horri. Kablearen harpidedu-nari dagokion kontrola esan nahi du horrek, eta kable koaxialezko sare analogikozaharretan gertatzen da batik bat, zuhaitz moduko arkitektura duten sareetan,alegia.

Oinarri teorikoak 69

Kable-operadoreak harpidedunaren etxea —telebista— identifikatu, kodetueta kontrolatzeko duen gaitasuna da “adresabilitatea”. Operazio hori telebista-apa-ratuaren aldamenean kokatutako deskodetzaile baten bitartez edo harpidedunarensarean kokaturiko elementu elektronikoen —obturadoreen edo giltzen— bitartezegiten da, ordaindutako kanalei eta ikusteagatiko programa ordainduei bidea irekiedo itxi ahal diezaien, erabiltzaileak emandako oharren arabera. Beraz, elkarrera-gintasun partziala du “adresabilitateak” (ikus “Sareak” izeneko epigrafea).

Kable-sistema analogikoei elkarreragintasun handiagoa —adresabilitatearenabaino handiagoa— eransteko saioak egin ziren hirurogeita hamarreko hamarkadan,audientziak telebista-programa batean planteatutako arazoei buruzko iritzia bere-hala eman zezan. Time Warner-ek Qube dispositiboarekin Ohio-n hasitako espe-rientzia pilotuaz ari gara —1977an hasi eta 1984an amaitu zen—; nolanahi den,galera ekonomiko izugarriak izan zituen. Tresna elkarreragilea urrutiko kontrolekobotoi bat zen, kableari konektatua eta aukera gutxi zituena —“bai”, “ez”, etab.—.Proiektuak porrot egin zuen, jendeak ez baitzuen esku hartzen, edo ez baitzuenesku hartzeko beharrezkoa zen kontsumoa egin nahi. Seguruenik, “telebista ikusi”nahi zuen jendeak; edo telebista ikusi iritziak etxean etxekoen artean emanez, ezbesterik (Wicklein 1981).

Kable-sistema digitalek daukaten elkarreragintasuna partziala izan arren, ho-rrelakoetan askoz ere garatuagoa dago, zeren, urrutiko kontrolaren bitartez, progra-mazioaren aginduak emateaz gain, programari buruzko iritzia eman eta esku harbaitezakete erabiltzaileek. Halaber, beste sistema aurreratuago batzuek elkarrera-gintasun handiagoa ahalbidetzen dute, ikuskatzearen alderdi batzuk konfigura-tzeraino; adibidez, ikusteko angelua, jokaldien errepikapena, etab. Alabaina,elkarreragintasun-gradu hori oso esperimentala da oraingoz.

3.1.3. Elkarreragintasuna kanalari dagokionez

Elkarreragintasuna kanal berbera erabiliz edo kanal alternatibo bat erabilizegitea esan nahi du honek. Lehen kasuan elkarreragintasun zuzena dago eta, beraz,goian emandako definizioaren araberakoa da. Bigarren kasuan, berriz, zeharkakoelkarreragintasuna dago, eta itzulerako bidea beste sare batetik gertatzen da, bestekanal batetik. Adibidez, informazioa jaisteko kanala satelitea da, baina igotzekoalinea telefonikoa.

Ikusi dugunez, konpainia telefonikoek sare berbera —kanal berbera— erabil-tzen dute ahotsa, internet80 eta datuak bi noranzkoetan transmititzeko. Aldiz, ka-ble-sistemek —orain arte, bederen— ezin izan dute telefonia transmititu telebista--kanalak jaso dituzten sare beretik, irtenbide teknologiko hibridoak bilatu diren


80. Web kalitateko irratia eta telebista barne.

arren.81 Gauza bera gertatu zaie satelite bidezko eta lurreko telebista-operadoreei,zeinek orain arte ez baitaukate itzulerako edo goranzko kanalik internet, ahotsa etadatuak transmititzeko. Edozein modutan, badira irtenbide teknologikoak bai ka-blean eta bai satelite-sareetan itzulerako kanala ezartzeko; baita hori eskaintzenduten konpainiak ere (Overton 2000, PC Magazine 2000).

3.2. KONBERGENTZIA ETA INTEGRAZIOA

3.2.1. Konbergentzia

Konbergentzia terminoa —hainbat teknologiaren, hainbat edukiren, hainbataktoreren, edo denen arteko nahas-mahasaren bat-egite edo konbinazio modurahartuta— 1990eko hamarkadan abiatu zen, masa-komunikabideak desregulatzeneta sistemak digitalizatzen hasi zirenean,82 eta konputagailua jende askorenganairitsi zenean. Zehatzago esanda, hainbat autorek uste dutenez, «kobergentzia hasizela hurrengo osagaiak konbinatzean: telefonia mugikorra, datu-sareak, eskukokonputagailuak sareetan konektatzea eta hitzaren [eta irudien83] digitalizazioa»(Cebrián Herreros 2001). Konbergentzia areagotuz joan da 2000ko hamarkadan.Edozein modutan, gure iritziz, beste hamar-hamabost urte beharko dira konbergen-tziaren garapen osoa eta eutsigarria erdiesteko, horixe baita sistemak eta zerbitzuakdigitalizatzen sartu den dirutza irensteko beharko den denbora.

Iturri batzuen arabera, 1970eko hamarkadan hasi zen konbergentzia hitza era-biltzen komunikabideei dagokienez,84 nahiz eta, obra erreferentzialak kontsultatuzegin dugun ikerketaren arabera, hitz hori agertzen ez den. Adibidez, AbrahamMoles-en eta Claude Zeltmann-en obra klasikoan (Moles eta Zeltmann 1975) ez daagertzen —nahiz eta antzeko hitzen bat badarabilten “Home-Com”,85 alegia—erabiltzaileak aldi berean erabil ditzakeen tresnez aplikatuta: magnetoskopioa,telebista, magnetofonoa eta prentsa inprimatua, etxean bertan komunikazio-zentrobat gauzatuz;86 izan ere, kontzeptu horrekin erabiltzaileak berak bere eskura izangodituen zerbitzuen eta edukien konbergentzia moduko bat aipatzen da. Berandu-xeago Foster-ek irrati-telebistari buruz idatzitako oinarrizko obran ere ez da agerikonbergentzia hitza (Foster 1982).


81. Erabitzailearen telefono-deia harpidedunaren kable-sarean abiaraziz, kabletik sarebururainoigoz edo propio prestaturiko tarteko nodora, eta handik sare telefoniko estandarrera igaroz. Irtenbidehonek arazo teknologiko larriak sortzen ditu, eta operadore espainiarrak, adibidez, kobrezko hari-sareosoa ari dira prestatzen kale-sare arruntaren alboan, paraleloan.

82. Ikus kablearen historia eta legeriak, biak II. atalean. 83. Autoreak gehituta M. Cebrián irratiaz ari baita aipu horretan.84. (Parsons eta Frieden 1998).85. Home Communications Center, ingelesez.86. (Moles eta Zeltmann 1975, 463 or.).

Edozein modutan, lan-hipotesi modura hartuz, esan dezakegu 1980an hasi zi-rela konbergentzia hitza erabiltzen, informazioaren eta komunikazioaren teknolo-giari (IKTri) aplikatuz. Hain zuzen, John Wicklein-en obran ageri da konbergen-tzia kontzeptuarekiko baieztapen argia, zeinak esplizituki dioenez, «komunikabideguztiak bat egiten ari dira sistema elektroniko bakarrean. Sistema ondo letorki-guke, baina geure pribatutasuna eta askatasun indibiduala galtzeko arriskua erebada» (Wicklein 1981, XI. or.). Halaber, Frederick Williams-ek komunikabideeniraultzaz idatzitako obra garrantzitsuan —1982an argitaratu zen— XXI. mendekokomunikazioaren agertokiak aztertzen dira, medioen ugaritasuna eta beste sek-toreekiko hedakuntza aipatuz —konbergentzia-modu bat, hain justu— “konexiodigitala”, bereziki. Horren arriskuak ere aipatzen ditu Williams-ek, adibidez:a) gizartearen eta gizarteko ordezkarien aldaketa teknologikoekiko kontrolik eza;87

b) aukeren eta ahotsen murrizketa; c) gizarte-ingurumenaren narriadura; d) bitar-tekoen eraginkortasuna eta efizientzia gehiegi nabarmentzea; eta e) gizartearen ba-nakuntza teknologikoa.88 Bere baieztapen nagusia hauxe da: aldaketaren kalitateakantitatea baino garrantzitsuagoa da (Williams 1983).

Konbergentziaren aldiak

Esandako guztia kontuan hartuta, gure iritziz, bi aldi bereiz daitezke komu-nikabideen konbergentziari dagokionez, beti ere kontuan hartuz liberalizazioan etadesregulazioan dagoela giltza.

• Bitartekoak eta edukiak banatuta zeuden aldia: 1960tik 1980ko erdialderadoan aldia, gutxi gorabehera. Hogeita hamar urte horietan bitartekoendesregulazio handia gertatu zen. Hartara, adibidez, Europako herrialdegehienetan telebista bakarra zegoen: publikoa, gobernuak kontrolatua.Ameriketako Estatu Batuetan irrati/telebista-estazioetako edo egunkaribateko jabeek ezin zituzten aldi berean egunkariak eduki tokiko merkatuberberean; kable-operadoreek telebista eskain zezaketen, baina telefonia ez;telefonia-konpainiek ez zeukaten telebistaren negozioan sartzerik. Edukieigagozkielarik,89 azkeneko puntuan —erabiltzailearengan— konbergentziaegiteko bitarteko teknologiko nahikorik ez zegoen, aparatuak analogikoakbaitziren.

• Bitartekoen eta edukien konbergentziaren hasiera: hau da, 1980tik1990eko azkenaldira. Komunikabideen merkatuko arauen desregulaziohandia gertatu zen urte horietan Europar Batasunean zein Ameriketako Es-tatu Batuetan,90 eta, horren kariaz, bitartekoen operadoreek industriako ia


87. Bitartekoen eta industria teknologikoaren operadoreak dira nagusi. 88. Digital divide, ingelesez. 89. Irratiaren eta telebistaren programak, egunkarien albisteak. 90. Ikus legeriari buruzko epigrafea. Ronald Reagan Ameriketako Estatu Batuetan presidente

egon zen urtealdia.

sektore guztietan esku hartu zuten mugarik gabe; halaber, edozein zerbitzueta eduki banatzeko baimena zeukaten. Adibidez, kable-operadoreek tele-fonia, telebista eta interneta eskain zitzaketen; eta telefonia-konpainiektelebista bana zezaketen. Esan nahi baita, denek eros eta kontrola zezaketendena, komunikazio-alorreko edozein industria edo zerbitzu, edo ia dena.

Edozein modutan, 1990eko hamarkadako desregulazio zabala pendulu--mugimenduaren antzekoa izan zela uste dugu guk, komunikazioaren aldaketa Wi-lliams-ek esandako kantitatearen aldera eraman zuena. Ondorioz, aktore politikoaktelekomunikazioen industriaren eta operadoreen kontrolari begira hasi dira. Horihorrela denez, agian 2000ko hamarkadaren erdialdera-edo, egoera berraztertzenhas daiteke, komunikabideen konpainiak arau estuagoz kontrolatuz, batik bat aniz-tasunari, eta ahots- zein jabe-ugaritasunari dagokienez. Beraz, aldaketaren kalitatehandiagoa.91

Mota desberdinetako konbergentziak

Konbergentzia hitza esanahi asko dituen hitza da, askotarikoa, ikuspegi asko-tatik azter baitaiteke. Ikuspegi guztiak, ordea, oinarrizko bi ideiatan dira bat: a) ko-munikabideen eta edukien jabe-ugaritasuna murriztean; eta b) erabiltzaileak eskuradauzkan sistemak murriztean. Laburki bada ere, ikus ditzagun mota desberdinetakokonbergentziak:

• Konbergentzia teknologikoa: edukiak eta zerbitzu guztiak informazio-pa-kete digitaletan —datagramatan— biltzea izan daiteke, edozein banaketa--sistemak gardenki bidali ahalko dituenak.

• Sistemen konbergentzia: erabiltzailearen ikuspegitik begiratuta, harpidetzaedo konexio bidez eskura dituen komunikazio-sare guzti-guztiek —tele-fonia, kablea, satelitea, lurreko digitala92— emandako zerbitzuak sarebakar batean biltzea izan daiteke irtenbidea. Adibidez, eduki eta zerbitzuguztiak etxera ekar ditzakeen kable-sistema bakarra izan daiteke bidea.93

• Merkatuen konbergentzia: operadoreen eta industriaren ikuspegitik har-tuta, merkatuaren globalizazioa bilatzen da, merkatu guztiak —tokikoak,eskualdekoak, estatukoak— uniformizatuz eta ertzik gabeko sistema bila-katuz, edukien ekoizpenaren kostuak gutxituz.

• Edukien konbergentzia: erabiltzailearen ikuspegitik begiratuta, berriz,edukien uniformizazioa izan daiteke, oso-oso ugariak direla dirudien arren.Adibidez, operadoreen telebista-programak oso antzekoak edo berdin--berdinak dira.


91. Abraham Maslow psikologoak esandako esanahian, ondoko obran aipatua (Williams 1983,pgs. 242-243).

92. Internet ez dugu sare modura ulertzen, sistema modura baizik. 93. Ingelesez Full service network deitua.

3.2.2. Integrazioa

Konbergentziaren antzeko terminoa da, baina berezko xehetasun batzukezagutzen dizkiote herrialde bakoitzeko legeriek, erregulazioaz/desregulazioazmintzo direnean. Integrazioa bitartekoen, konpainien, operadoreen, zerbitzuen etaedukien jabetzari eta kontrolari dagokio. Medioen monopolioa delako kontzep-tuaren azelerazioa esan nahi du, Been H. Bagdikian-ek hain ongi aztertu zuena(Bagdikian 1983). Beraz, komunikazioaren kontrola da. Bi motatako integrazioakdaude:

• Integrazio bertikala: ekoizpen-katean —produkzioan, banaketan etaenpresa laguntzaileetan— kokatuta dauden konpainien eta enpresen jabetzaedo kontrola adierazten du. Garraioaren eta edukiaren kontrola esan nahiduenez, handia eta larria da konbergentzia honen garrantzia, eta estuagoekidin beharko luke gizarteak lege zehatzen bitartez. Azken urteotan fusio--kasu asko gertatzen ari dira, besteak beste Time Warner eta AOL kasuak.

• Integrazio horizontala: Ekoizpen-katearen maila berean kokatuta daudenkonpainien eta enpresen jabetza eta kontrola adierazten du. Kasu horietan,kable-operadore bat beste operadore baten jabe bilaka daiteke, eta telebista--programen produktore batek beste konpainia bat eros dezake, besteakbeste. Adibidez, Estatu Espainiarrari dagokionez, satelite bidezko telebista--operadore biren arteko fusioaz hitz egin da sarri askotan —Canal SatéliteDigital-en eta Vía Digital-en elkartzeaz, hain zuzen–, oraindik gauzatu ezden arren. Horrelakorik gertatuko balitz, integrazio horizontala gertatukolitzateke. Mota honetako fusioak normalak dira, askoan gertatu ohi dira, etaez dira arriskugarriak merkatua gutxi batzuen esku geratzen ez den bitar-tean.

• Zeharkako integrazioa: ekoizpenaren katearen maila berean egon arren,edukien banakuntza-sistema desberdinekoak diren konpainien eta enpresenjabetza, erosketa edo kontrola adierazten du. Adibidez, kable-operadorebatek telefonia-konpainia bat eros dezake edo akzioen bidez kontrolatu,biek telebista, internet eta telefoniaren banatzaileak izanik. Gerta daiteke,baita ere, telebista-kate bat egunkarien jabe izatea, edo merkatu bereanerosi eta kontrolatzea.

Azken urteotako desregulazioak bultzatuta, integrazio-modu horiek guztiekarazo benetan larriak sorrarazten dituzte osasun demokratikoan, gizarteak jasotzenduen informazioa kontrolatuta baitago, aktore ekonomiko gutxi batzuen esku, bereninteres enpresarialak eta politikoak —hierarkia sozialaren goi-mailatan estukiuztartuak— defenditzeko, eta ahotsen eta protagonisten aniztasuna eta ugaritasunamurriztuz.


Konbergentzia Europar Batasunean

Telekomunikazioen, irrati-telebistaren (broadcasting) eta informazioarenteknologien konbergentziak modu eraginkorrean erasoko die Europar Batasunekoarautze-prozesuari nahiz garapen ekonomikoari, enpleguari eta identitatekulturalei, 2003. urtetik aurrera. Konbergentziaren Liburu Berdea94 argitaratzeakeragin zuen 1997ko kontsulta publikoaren emaitzak95 sektore konbergenteenerregulazio horizontalaren premia nabarmendu zuen, eta horrek zerbitzu, sare, etagarraio/transmisio-operadoreak eta sistemak berdin tratatzea eskatzen zuen.

Beraz, gaur egungo Araubideak berrikusiak izango dira. Halaber, kontsultapubliko hartatik eratorritako beste mezu batzuen arabera, bereizi beharra zegoengarraioaren eta edukien arautzea, kontuan harturik ezen, biak batuz gero, lehia-kortasun-arazoak sor zitezkeela, eta telebista publikoari irtenbide orekatua emanbehar zitzaiola (2001b).

3.3. “PIRATEOA”

Kanal anitzeko telebista ordainduak —satelite bidezkoak eta lurrekoak batik bat,baina kable bidezkoak ere bai— duen arazo handienetako bat seinalearen pirateoada, galera handiak ekartzen baitizkie operadoreei. Jarduera hori goraka joango da,ordaindutako telebista-sistemen harpidetza-gorakadaren arabera eta proportzionalki.

Zifratzeko sistemek eta sarrera baldintzatuko sistemek ez daukate beharbesteko efikaziarik. Halaber, txartelak, interfazak eta harpidetzaren bitartez fun-tzionatzen duten telebista-zerbitzuen sarbide-moduluak egiten dituen industriaelektroniko berezia dago. Pirateoa azaltzeko eman ohi diren arrazoiek programa-paketeen prezio garestiekin daukate zerikusia. Baina, aldi berean, operadoreekdiotenez, pirateoak modu negatiboan eragiten dio prezioak murrizteko aukerari.

Hori dela eta, Ameriketako Estatu Batuetako telebista digitalaren industriak—AOL Time Warner, News Corporation eta Panasonic/Mashushita— ados jarridira araua garatzeko eta Kongresua presionatzeko, berariazko legeak egin ditzan(Krebs 2002).

3.4. TELEBISTAREN KONTSUMOA ETA AUDIENTZIA

Kontsumoa eta audientzia funtsezkoak dira edozein informazioren eta komunika-zioren teknologia (IKT) ulertzeko, eta beren garapena eta zabalkundea aintzathartzeko. Guk Estatu Espainiarrari begira aztertuko ditugu gai horiek.


94. Telekomunikazioen, bitartekoen eta informazioaren teknologiaren konbergentziaz,inplikazioez eta arauei buruzko Liburu Berdea, COM(97)623, Bruselas, 1997-12-03.

95. Konbergentziari buruzko Liburu Berdeari dagokion kontsulta publikoaren ingurukoKomunikazioa, COM(99)108, 1999-03-09.

Sofres-en iritziz, 2000ko urtarrilaren 1ean, 11.842.693 etxe96 zeuden EstatuEspainiarrean, —penintsula, Balear Uharteak eta Kanaria Uharteak barne harturik—,eta 38.412.395 biztanle lau urtetik gorakoak ziren (Heras 2001).

3.4.1. Telebistaren kontsumoa

Telebistaren kontsumoa aparatua egunean zehar zenbat ordu pizturik dagoendenborari dagokio, hau da, TBaren erabilpenari.97

Azken hamar urteotan Espainiako audientziak egunean 205 minutu eskainidizkio telebistari, batez beste; hau da, hiru ordu eta hogeita bost minutu telebista-ren aurrean. Datu hori bere neurrian balioesteko, kontuan hartu behar da EstatuEspainiarreko biztanleen erdiek bakarrik irakurtzen dutela libururen bat urtean.

6. taula. Telebistaren kontsumoa (minutuak) 1990-99

Iturria: (Sofres 1999, Sofres 2000, Sofres 2001) eta autoreak egokitua.

Esan daiteke 1990tik 2001erako tartean 23 minutuko igoera izan duela tele-bista ikusteak, batez beste, oso igoera handia, nahiz eta azken urteetan beherakadatxiki bat sumatu. Horrek esan nahi du, besteak beste, gizarte-bizitza makurtu egi-ten dela telebista ikuste aldera. Beste alde batetik, telebistaren elkarreragintasunaerrealitatetik baino hurbilago dago oraingoz teknologialarien gurarietatik, progra-mazioa baino gehiago zerbitzu gehigarriak aldatu baitira.

Interesgarria jotzen dugu Ameriketako Estatu Batuetako telebista-kontsumoazer-nolakoa den ezagutzea, gizarteen arteko aldea ateratzeko. Han, telebistarenerabilpena berdin-berdina izan da 1994-1999 urtealdian, egunean zazpi ordu. Ur-taroz urtaro aldeak daude, neguan gehiago (zazpi ordu otsailean) eta udan gutxiago(6 ordu eta 50 minutu uztailean).

Prime Time edo Zerrenda Nagusian —astelehenetik larunbatera 20:00etatik23:00etara eta igandean 19:00etatik 23:00etara— gehiago ikusten da, hots, audien-tzia handiagoa dago. Ordu-zerrenda horretan igandeetan biltzen da audientziahandiena (106 milioi pertsona), eta txikiena ostiraletan eta larunbatetan (90 milioipertsona); guztira, 97 milioi pertsona, batez beste, Prime Time garaian.

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Batez-bestekoa

TBarenkontsumoa(minutuak)

184 187 194 204 210 211 214 209 210 213 210 208 205


96. Ia denek telebista daukate.97. Ingelesez, HUT (Households Using TV).

Adinari begiratuta, 12-17 urte bitarteko gazteek egunean 3 ordutan ikustendute telebista, eta 18 urteko emakumeek egunean ia 5 ordutan. Telebista hainbesteikusten denez, medio horretan konzentratzen da iragarpen-multzorik handiena ere.

Egunaren atalei dagokienez, alde handiak daude ordu batzuetatik besteetaraadina kontuan hartzen bada. 55 baino urte gehiagoko emakumeak telebista ikustenematen dute denbora telebisibo gehiena (daytime TV). Haurrek larunbat goizetanikusten dute telebista, eta Zerrenda Nagusian gutxien ikusten dutenak dira. Gaueidagokienez, ostera, igandean dago audientziarik handiena, oro har, haurretan izanezik, horiek telebista gehiago ikusten baitute ostiral gauean, igandean baino. Orohar, emakumeek gizonezkoek baino telebista gehiago ikusten dute.

Kable bidezko eta satelite bidezko edo ikusteagatiko telebista-zerbitzuberezien —premium deituak— harpidetza egiten duen jendeak beste ezertan bainodenbora gehiago ematen du telebistaren aurrean. Zifratan esanda, premium zerbitzuordainduak dauzkaten etxeek ez dauzkatenek baino telebista gehiago ikusten dute:astean 15 ordu gehiago; beraz, %30 gehiago.

Halaber, kide gehiago dauzkaten familiek telebista gehiago ikusteko joeradaukate; sarrera ekonomiko handiagoa duen jendeak, berriz, gutxiago.

3.4.2. Pantaila-kuota

Pantaila-kuotari dagokionez98 —hau da, estazio bakoitzeko audientziarenportzentajea “telebista ikusten duen audientziarekiko”, eta ez “audientzia osoa-rekiko”—, gertakari funtsezkoa da laurogeita hamarreko hamarkadan telebistapribatu komertzialak abian jarri izana.

1990era bitartean TVEko bi kanalen artean zeukaten pantaila-kuota %75ekoazen batez beste; telebista autonomiko publikoek zeukaten gainerakoa. 1990etikaurrera, telebista publikoen eta autonomiko publikoen kuota txikiagotuz joan zen,eta kate pribatuek gora egin zuten, ondoko taulan ikusten daitekeenez.


98. Ingelesez, TV audience share.

7. taula. Pantaila-kuotaren batez bestekoa urtean (%), 1990-2001 urtealdian

Iturria: (Sofres 2000, Sofres 2001) eta autoreak egokitua. Oharra: audientzia eta pantaila--kuotak ez dira gauza bera. Pantaila-kuotak esan nahi du, telebista piztuta daukaten etxeguztietatik zer portzentaje dagoen kanal edo kate bat ikusten. Audientziak, berriz,telebista duten etxe guztietatik zer portzentaje dagoen kanal edo kate bat ikusten, berdinizanik telebista-aparatua piztuta dagoen edo ez.

Taulako azken bi urteetan, 2000-2001 bitartean, kateak finkatu ondoren, au-dientziarik handiena izaten jarraitzen duen kanala TVE1 da, eta %24-25 ingurukopantaila-kuota du; ondoren, Antena3 eta Telecinco datoz, %21 inguruko portzen-tajearekin. Telebista autonomikoek pantaila-kuotaren %16 inguru dute, batez beste.

Halaber, “Beste batzuk” saila —kable bidezko eta satelite bidezko telebista-ren plataformek osatua— haziz doa, eta horiek guztiak batera 1999an %4,5era,2000an %4,8ra, eta 2001ean %6,7ra iritsi ziren.

Seinale analogiko librea darabilten kate estatalen arteko konparazioan, 2000.urtean, TVEren kuota (TVE1 eta TVE2 barnean hartuz) %32,5koa izan zen, eta bikate pribatu estatalek (Antena3 eta Telecinco) %42,6 lortu zuten. Beraz, espainiarestatuko kanal ireki publiko eta pribatuen arteko lehian, pribatuek dute nagusita-suna audientzian.

Pantaila-kuotak euskal Autonomia Erkidegoan

Hurrengo taulan ikusten da zein den telebistaren audientzia-mapa EuskalAutonomia Erkidegoan. Hor 2000. urteko datuak agertzen badira ere, gogoan izanbehar da aurreko urteetan antzekoak izan direla (eta, seguru aski, datozenetan ere).

TVE-1 Antena-3 Telecinco Azpitotala Regional TV TVE2 Canal+ Bestebatzuk

GUZTIRA

1990 52,4 3,7 6,5 62,6 16,4 20,2 0,3 0,5 100

1991 43,0 10,1 15,9 69 15,5 14,2 0,9 0,4 100

1992 32,6 14,7 20,8 68,1 16,5 12,9 1,7 0,8 100

1993 29,8 21,1 21,4 72,3 15,6 9,6 1,9 0,6 100

1994 27,6 25,7 19,0 72,3 15,2 9,8 1,9 0,8 100

1995 27,6 26,0 18,5 72,1 15,4 9,2 2,3 1,0 100

1996 26,9 25,0 20,2 72,1 15,4 9,0 2,2 1,3 100

1997 25,1 22,7 21,5 69,3 17,4 8,9 2,5 1,8 100

1998 25,6 22,8 20,4 68,8 16,5 8,8 2,4 3,6 100

1999 24,9 22,8 21 68,7 16,3 8,1 2,4 4,5 100

2000 24,5 21,5 22,3 68,3 16,9 7,9 2,1 4,8 100

2001 24,8 20,4 21,0 66,2 17,0 7,8 2,3 6,7 100Batez-bestekoa

30,4 19,7 19,0 69,2 16,2 10,5 1,9 2,2 100


8. taula. Pantaila-kuota Euskal Autonomia Erkidegoan, 2000. urtean

Iturria: (Sofres 2000, Sofres 2001) eta autoreak egokitua.

Batez beste, pantaila-kuota handiena Telecinco-k dauka %23,8 balioarekin.Beste datu aipagarri bat da, “espainiar telebisten azpitotala” %74,7koa dela, etaEuskal Herrian sortutako kanal bien kuota, aldiz, %22,0koa; alegia, espainiarrenlaurdenera ere ez da heltzen.

3.4.3. Komunikazioaren beste teknologia batzuen erabilera

Teknologia berrien erabilpenari dagokionez, etxe espainiarren %23k —0,7milioi etxek, hain justu— konputagailu pertsonal bat zeukaten; beraz, biztanleen%77 oso urrun dago informatikatik.

Halaber, internetera konektaturik dauden konputagailuen portzentajea %8koazen 1999an; zifra oso-oso eskasa, bistan denez. Zifra horiek, ordea, ulertzekoakdira, kontuan hartuz, Estatu Espainiarrean Barne Produktu Gordinaren (BPGren)%1,7 soilik bideratzen zela Teknologia Berrietara 1999an, Europako eskasene-tarikoa, Portugal, Grezia, Irlanda eta Italian bezalatsu, eta gainerako herrialdeetan%2tik gorakoa izanik. Internet erabiltzen zutenen artean %41 emakumezkoak zireneta %59 gizonezkoak 2000. urtean (Heras 2001).

Informazioaren teknologien beste elementu berritzailea Estatu Espainiarreantelefono mugikorraren edo sakelako telefonoaren gorakada da. 1999an 18.316(%55) linea finko zeuden eta 15.005 lerro (%45) sakelakoak. Horrek zerikusi handiadauka kablearen garapenean, telefonia finkoko merkatua murriztuz baitoa.

Estatu Espainiarraren egoera herri garatuagoek dutenarekin konparatu beharradago, teknologia berrien maila neurtzeko. Horrela, Ameriketako Estatu Batuetakoetxeen %38k eskura zeukan internet 1999an, eta etxe horiek oso gutiziagarriak dirapublizitaterako, hezkuntza-maila handiko eta gaitasun ekonomiko oneko etxeakbaitira. Nielsen-en datuen arabera (Nielsen Media Research 1999), 100 milioibaino pertsona gehiagok zeukaten sarbidea interneten, eta erabiltzaile aktiboak—hau da, gutxienez hilean behin interneten sartzen zirenak— 60 bat milioi zirengutxi gorabehera. Erabiltzaile aktiboek, bi egunez behin erabiltzen dute internet,batez beste, 30 minutu saio bakoitzeko. Erabiltzaile aktiboek hilean 7,5 orduerabiltzen zuten teknologia berri hori, batez beste.

TVE-1 TVE2 Telecinco Antena-3 Canal+ EspainiarTBaren

azpitotala

ETB-1 ETB-2 EuskalTBaren

azpitotala

Bestebatzuk

GUZTIRA

2000 21,5 8,2 24,4 20,3 1,9 76,3 4,6 16,3 20,9 2,5 100

2001 21,3 7,9 23,1 18,9 1,9 73,1 5,3 17,8 23,1 3,8 100

Btbst 21,4 8,1 23,8 19,6 1,9 74,7 5,0 17,1 22,0 3,2 100


Bestalde, telebistaren edo interneten negozioan esku hartzen duten enpresen-tzat garrantzi handiko kontua da jakitea audientziak nola erabiltzen dituen mediohoriek, zeren, informazio hori eskuetan, zerbitzu, funtzio eta programazio egokie-nak eskain baititzakete. Nielsen-ek egindako ikerketen arabera (Nielsen MediaResearch 1999), 5.000 etxeko lagina erabiliz, Ameriketako Estatu Batuetan Euro-par Batasunean nabarmen errepika daitezkeen joerak ageri dira:

• Internet daukaten etxeek telebista gutxiago ikusten dute; baina baieztapenhorri sakonago begiratuz, internet eduki aurretik ere telebista gutxiagoikusten zuten, batez beste. Nielsen-en arabera, beraz, ez da batere agerikoainternet edukitzeak telebista irensten duenik; alderantziz, internetensarrerak aukera zabala ematen die publizitate-etxeei ikusle arin horientzakoiragarkiak eskaintzeko.

• Internauta diren etxeak teleikusle arinagoak izanik ere, internet ezdaukatenek baino gehiago ikusten dituzte programa eta kanal batzuk.

Ondorioz, Nielsen-ek behatu duenaren arabera, internet-konpainiek gero etagehiago darabilte telebista beren produktuak eta zerbitzuak sartzeko. Halaber,kable bidezko kateak eta lurreko TBak telebistarako eta interneterako ari diraprogramak prestatzen. Hori horrela izanik, aipatutako aktoreek ondo ezagutu behardituzte audientzien portaerak.

3.5. TELEKOMUNIKAZIO EUROPARREN LIBERALIZAZIOARI DAGOZKION FUNTSEZKO KONTZEPTUAK

EBk onartutako Araubide, Komunikazio eta Liburu Berdeen artean, telekomu-nikazio-alorrean liberalizazioa, harmonizazioa eta lehiakortasuna sortzekokontzeptu nagusi batzuk azaltzen dira.

3.5.1. Botere Esanguratsua Merkatuan99

Kontzeptu garrantzitsua da ONP edo Sare Irekiaren Hornikuntzaren barnean(“Open Network Provision”), zeinaren arabera, telekomunikazio-operadoreei,betebehar legal gehigarriak ezartzen zaizkien herrialde bateko merkatuan daukatenbotere esanguratsua kontuan harturik; adibidez, kostuei egokitutako interkonexio--tarifak, edo eskari arrazonagarri guztiei sarera iristea ahalbidetuko dieten tarifak.Operadore bat —dela telefonia finkokoa zein mugikorrekoa— SMP kategoriakoajotzen da merkatu-kuotaren %25en edo gehiagoren jabe denean, herrialdearenNRAren (National Regulatory Authority, edo Organo Arauemaile Nazionalaren)irizpideen arabera. Edozein modutara, %25eko balio hori gutxi gorabeherako


99. Significant Market Power, SMP.

adierazlea baino ez da NRA erakundeentzat, zeren erakunde horiek, operadore ba-tek Botere Esanguratsua daukala erabaki baitezakete, merkatu batean ehuneko-besteko txikiagoa izanda ere. Halaber, batez besteko balioaz gain, beste irizpidebatzuk hartzen dira kontuan SMP modura definitzeko: merkatuan eragiteko gaita-suna, erabiltzaileen eskura dauden bitartekoen kontrol-gradua eta zerbitzuak finan-tzatzeko eta komertzializatzeko gaitasuna, besteak beste. Hori guztia kontuanharturik, Kontseiluak uste du Europar Batasuneko kide diren estatu guztietakokonpainia telefoniko zaharrak “Merkatuko Botere Esanguratsuaren” jabe direla;beraz, kategoria horretan sailkatzen ditu.

3.5.2. Sare Irekiaren Hornikuntza (“Open Network Provision”, ONP)

Sare Irekiaren Eskaintza ere esaten zaio. Liberalizazioari dagokion kontzeptugarrantzitsua da, zeren, horren arabera, operadoreak eta arauemaileak behartutabaitaude publikoki eskuragarri diren telekomunikazio-zerbitzu eta sareetara librekisartzeko bidea irekitzera, harmonizazio-baldintza batzuen barruan eta objektibita-tearen, gardentasunaren eta ez-baztertzearen printzipioak errespetatuz.

3.5.3. Tarifazio-printzipioak

Irizpide horren arabera, merkatuak finkatu behar ditu prezioak, eta ez araue-maileek. Edozelan ere, lehiakortasun osorako trantsizio-garaian merkatuarenindarrak behar beste boteretsu izan ez daitezkeenez, legeria komunitarioak biprintzipio ezartzen ditu:

• Kostuak gidatutako tarifen printzipioa (Cost-oriented tariffs), SMP (BotereEsanguratsua Merkatuan) kategoria lortu duten operadoreei aplikatzenzaiena.

• Ahots-telefoniari buruzko Araubidean ematen den printzipioa, zeinarenarabera tarifa telefonikoak lorgarriak izango diren erabiltzaileentzat, he-rrialde bakoitzean kontestualizatuko den Zerbitzu Unibertsalaren arabera.

3.5.4. Subsidiaritatea

Printzipio hori beti aurkitzen da legeria komunitarioan eta, beraz, telekomu-nikazioei dagokien legerian ere bai. EBko legeriak bertako kide diren estatuek betebehar dituzten eskakizun minimoak ezartzen ditu. Nola bete, ordea, estatu bakoi-tzaren esku uzten da, bakoitzaren legeria propioaren arabera. Praktikan eta egune-rokoan, herrialde bakoitzeko NRA organismoek erabakitzen dute zerbitzu batzukbaimen orokorren pean dauden edo lizentzia indibidualak behar dituzten, Lizen-tziei buruzko Araubidea kontuan hartuz.


3.5.5. Zerbitzu Unibertsala

EBko herritar guztien eta herrialde bakoitzaren esku egon behar dutenzerbitzu minimoak dira. Legeria komunitarioak ahalmena ematen die herrialdebakoitzeko organismo arauemaileei (NRAri) zerbitzu unibertsala eskaintzen dutenoperadoreei diru-saria emateko, zerbitzua ematea karga bat baldin bada. Halaber,herrialde bakoitzak erabakiko du zein zerbitzu sartzen dituen aipatutako zerbitzuunibertsal horretan. Horrela, Belgikak interneten sartzea ahalbidetzen du, ISDNteknologia erabiliz.

3.5.6. Lizentzien Kontzesioa

97/13/EC Araubideak telekomunikazioen alorreko baimenak eta lizentziakemateko marko komuna ezarri zuen, eta 1998ko urtarrilaren 1ean jarri zen inda-rrean. Araubide haren printzipioak hauexek dira:

• Ez dago mugarik lizentzia berriak emateko, erradiofrekuentzien eskasia ezbadago.

• Baimen orokorrek —hau da, Aginte Arauemaile Nazionalak aldez aurretikeman gabeek— lehentasuna daukate, lizentzia indibidualen kaltetan.

• Printzipio harmonizatuen definizioa eta dagokien prozedura, horrelalizentzia berria har dezaketenek bermea eduki dezaten Aginte ArauemaileNazionalak ez dituela diskriminatuko.

Batzordea telekomunikazioen arautze orokorraren berriztatze sakona ari daprestatzen (The 1999 Communications Review). Horretarako, telekomunikabideakaztertzeari ekin zion 1999an, indarrean zeuden arauak XXI. mendeko errealitateariegokitzeko, gaur egun teknologia eta merkatu aurreratuak baitaude. Horrenondorioz, arauak aldatzeko proposamenak prestatzen ari da Europar Batasuna.Onartuak izango direnean, Europar Kontseiluko eta Parlamentuko Araubideak zeinBatzordeko Araubideak izango dira, koerabakieran hartuak eta aldagarriak; beraz,2003. urtearen inguruan sartuko dira indarrean, gutxi gorabehera (InformationSociety of the European Commision 2001b).

Azkenik eta amaitzeko, ezin ahantz dezakegu edukien jabego intelektualarenkontzeptua, telekomunikazioen benetako Akiles-en orpazurda baita.

3.6. SARBIDEA, HARPIDETZA ETA HEDAPENA

Teknologia baten edo irrati-telebistaren banakuntza-sistema baten teknologiareneta merkatuaren garapen-mailari buruzko kontzeptu nagusiak dira. Hemen beheandoazen definizioak onartu samarrak daude nazioartean, batzuek harpidetza etahedapena oraindik nahasten dituzten arren (Zabaleta, et al. 2000).


• Sarbidea: Erabiltzaileek telebista-teknologia edo sistema jakin batera sar-tzeko daukaten aukera da sarbidea. Kable bidezko telebistari dagokionez,kable-sarea eskura daukaten etxeen kopurua esan nahi du; hau da, kableaetxearen aldamenean daukatenena. Satelite bidezko telebistari dagokionez,berriz, antena parabolikoa instalatuta daukatenen kopurua. Lurreko telebis-ta digitalari dagokionez, lurreko seinaleak daukan hedadura; hau da, zenbatetxek har dezakeen telebista modu horretaz. Sarbidearen balioa zenbakiabsolututan eman ohi da, edo telebista daukaten etxe guztien ehunekobestemodura. Sarbidea lehenengo eta ezinbesteko eskakizuna da telebistarennegozioaz eta kontsumoaren merkatuaz hitz egiteko.

• Harpidetza: Telebista-teknologia edo sistema bati harpidetuta daudenenkopurua adierazten du harpidetzak. Harpidetzaren balioa zenbaki absolutu-tan eman ohi da, edo telebista daukaten etxe guztien ehunekobeste modura.Hain da handia harpidetzaren balioa, ezen telebista-operadoreen egoeraekonomikoa definitzeko balio duen.

• Hedapena: Telebista-teknologia edo sistema baten harpidedunen propor-tzioa edo ratioa da, telebista-teknologia edo sistema horren sarbideadaukaten etxe guztiekiko. Hedapenaren balioa ehunekobestetan eman ohida, ratio edo indize modura. Kontzeptu hori gaizki definitzen da askotan;izan ere, adituek ere askotan gaizki erabiltzen dute, eta nahasmen bat bainogehiago etorri da hortik, batez ere sistemen eta herrialdeen arteko konpara-zioak egitean. Hedapenaren garrantzia handia da, bere baliotik merkatuarensaturazioa ez ezik banaketa sistemaren onarpena ondoriozta daitekeelako,besteak beste.

3.7. TEKNOLOGIA BERRIAK ONARTZEA

Audientziak informaziorako eta komunikaziorako teknologia berrien onarpena—edo gutxienez haien harpidedun izatea— eta onarpen horretan eragina dutenelementuak zein diren zehaztea, komunikazioari buruzko ikertzaileen aztergaiakdira. Oro har, honako elementu hauek ikertu dira: erabiltzaileak teknologia batonartzerakoan izan dezakeen abiadura edo azkartasuna, ordezkapen funtzionala,atsegina, teknologia ugariak elkarrekin partekatzea eta, bereziki, berrikuntzarekikojarrera.

Mota desberdinetako onartzaileak

Ikerketari eta teknologiak hedatzeko teoriari dagokion alorrean, gizarteakteknologia bat onartzen duenean gertatzen den azkartasuna kontuan hartzen duenhedapen-prozesuaren eredu bat garatu zuen Everett Rogers-ek. Eredu horrenarabera, teknologiaren bost motatako erabiltzaileak edo “onartzaile”ak daude(Rogers, 1995):


• Berritzaileak: lehenak dira teknologia bat onartzen, eta erabaki horrenarriskuak hartzeko prest daude. Audientziaren %2,5 dira.

• Onartzaile goiztiarrak: iritzi-liderrak eta planteamendu aurreratuakdituztenek osatutako multzoa. Audientziaren %13,5 dira.

• Gehiengo goiztiarra: audientziaren gehiengoaren lehen bloke handia da,haren %33. Multzo horretako kideek jarrera positiboa daukate teknologia-rekiko.

• Gehiengo berantiarra: audientziaren gehiengoaren bigarren multzo handiada, haren %33. Pertsona eszeptikoz osatutako taldea da, konbentzitu beha-rra daukate, eta, halaber, teknologiaren erabilpenak eta kostuak neurtzendituzten pertsonak dira.

• Atzeratuak: teknologiara zailtasunez eta atzerapenez iristen diren pertsonakdira. Audientziaren %16, gutxi gorabehera.

Rogers-en ereduko sailkapenari beste seigarren multzo bat gehitu lekioke,ukatzaileek osatzen dutena; hauek teknologia jakin bat inoiz erabiliko ez dutenpertsonak dira, audientziaren %1 edo 2.

Rogers-ek uste du erabiltzaileen %10-25ek edo bereganatzen dueneandaukala teknologia batek ziurtatua biziraupena, eta garapen eutsigarriari ekitekoprest dagoela. Maila horretatik aurrera, nabarmen gara daiteke erabiltzaileen ko-purua eta masa kritiko horren eraginez haz daiteke. Lehen bi motetako onartzaileeketa gehiengo goiztiarrak osatzen dute gutxieneko masa kritiko hori.

Aipatutako kategoria horien ezaugarri demografikoei dagokienez, kontuanhartu behar da, informazioaren eta komunikazioaren teknologien (IKT) onartzailegoiztiarrak pertsona helduak zirela, erlatiboki gazteak, eta maila sozioekonomikoaltukoak; baina, gaur egun, agian gizarteak lortu duen maila ekonomikoaren etakulturalaren eraginez, eta teknologiak erraz eskura daitezkeelako, ez dirudi haingarrantzitsuak direnik faktore sozioekonomikoak eta demografikoak (Lind andJeffres 1998).

3.7.1. Ordezkapen edo konplementazio funtzionala

Ordezkapen funtzionala deritzona, funtzio eta zerbitzu hobeak eta aurre-ratuagoak eskaintzen duen IKT bat datorrenean erabiltzaileek ordezkoa hartzekodaukaten gaitasuna da. Horrela, telebistaren etorrerak hainbat erabiltzailek irratiautzi eta telebista onartzea ekarri zuen. Aldiz, beste hainbat bi medioak uztartzenhasi ziren, konplementazio funtzionalaren bila.

Beraz, medioen lehiakortasunaren eta eskaintzaren merkatuan —telebista,irrati, VCR, prentsa, eta abarren merkatuan; edota hainbat telebista-sistemarenbarruko merkatuan— lerro continuum bat dago: ordezkapen funtzional osoa mutur


batean, adibidez erabiltzaile batek kable-sistema baino erabiltzen ez duenean,bestelako motatako telebistak baztertuz; ondoren, ordezkapen funtzional partzialaegiten dutenen aukerak daude, zeinen arabera, erabiltzaile bakar batek bi medioakerabiltzen dituen, edo batzuek bat eta beste batzuek beste bat erabiltzen duten—azken aukera hori gertatzen ari da kanal ugariko telebista ordainduaren kasuan—;azkenik, lerroaren beste muturrean, ordezkapen funtzionalik eza kokatu behar da,erabiltzaile batek medio guztiak modu orekatuan erabiltzen dituenean, kontsumi-tzeko denbora gehiago daukalako.

3.7.2. Ordezkatzeagatiko atsegina

Teknologia bat onartzeko, oso garrantzitsua da erabiltzaileak teknologia batonartzean ustez izango duen atsegina kontuan hartzea (Perse and Courtright 1993).Teknologia berri hori onartuz gero hartzen den gutxieneko atsegina ezinbestekoada erabiltzaile horrek teknologia horrekin jarraitzeko. Dena delarik, inertzia etaordezkapenerako egin behar den ahalegina oztopo eta galga izan daiteke ordez-kapen berria burutzeko, nolabaiteko ezatsegina izan arren.

3.7.3. Teknologia ugarien erabilpen partekatua

Komunikazio berri bat onartzea positiboki lotzen da onartzaileek beste mediobatzuek kontsumitzeko daukaten ohiturarekin. Horrela, bada, hainbat ikerketarenarabera, telebista ordainduaren harpidetza —kablearen harpidetza, zehatzago—handiagoa da beste medio batzuk kontsumitzen duten pertsonen artean, batez ereegunkari-kontsumitzaileen artean. (LaRose and Atkin 1982).

3.7.4. Berrikuntzekiko jarrera

Jarrera hori garrantzitsua da Rogers-en ordezkapen-sailkapena ulertzeko, etabi eratara uler daiteke: pertsona batek teknologia bat onartzeko abiadura edoazkartasunaren arabera (Rogers 1995), edo pertsona batek teknologia berriakonartzeko duen prestutasunaren eta, beste batzuek esaten dutena alde batera utziz,bere kasa hartzen dituen erabakien arabera (Lind and Jeffres 1998).

3.8. INFORMAZIOAREN ETA KOMUNIKAZIOAREN TEKNOLOGIAREN PROSPEKTIBA

Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologiaren alorrean (IKT delakoan)normala da interesa daukaten aktoreek —sektoreko konpainiek— industriaren,merkatuaren eta gainerakoen azterketak, aurreikuspenak eta prospekzioak egitea.Gehientsuenetan, horretarako bereziki kontrataturiko enpresek egin ohi dituzteprospektiba horiek, edota barneko komunikazio eta harreman publikoetarako de-partamenduek. Edozein modutan, ez dira batere zientifikoak eta zehatzak izaten,kontratatzailearen interes komertzialen araberakoak izan ohi baitira.


Horregatik, ohiko komunikabide orokorretan eta espezializatuetan agertu ohidiren aurrreikuspen eta prospekzioen aurrean eszeptizismo sano bat eduki beharradago. Kasuak ugariak dira. Adibidez, Astra-k 1999an egindako ikerketa batenarabera, satelite bidezko telebista digitala etxe guztien %26ra iritsiko zen 2002an;hau da, urte hartakoaren bikoitza baino hazkuntza handiagoa izango zuen, alegia,1999ko hedapena %11,3koa izan baitzen iturri berberen arabera (J.M.O. 1999).Alabaina, 2002aren hasieran satelite bidezko telebistaren hedapen erreala %15ingurukoa zen; hau da, lau puntu portzentual absolutuen igoera, ez gehiago(Zabaleta, et al. 2000). Hortaz, aurreikuspenaren akatsa ageri-agerikoa izan zen.

IKTei buruzko prospektiba egiteko, onuragarria da Communications IndustryResearchers Inc. (2001) delakoak egindako predikzio-metodoa erabiltzea. Meto-doak honako atal hauek dauzka:

• Produktuaren edo teknologiaren funtzionaltasuna ulertzea.

• Balizko erabiltzaileen premiak ulertzea eta inbertsioak egiteko dauzkatenegutegiak ezagutzea.

• Merkatuaren premien eta garapenaren kuantifikazioa.

• Ekipoen edo erabiltzaileen ordezkoen eta egutegien kuantifikazioa.

• Aurreko bi kuantifikazioak (premiak eta ordezkoak) egin ondorengo horni-kuntzaren kalkulua.

• Hornikuntzaren segmentazioa teknologia-moten arabera.

• Prezioen eta kostuen estimazioak.

Irizpide horiek erabiliz gero, agian zehatzagoak eta errealagoak izan daitezkeIKTen garapenari buruzko aurreikuspenak.

3.9. INFORMAZIORAKO TEKNOLOGIAK ETA HIZKUNTZA-UNIBERTSOAK

Informaziorako eta komunikaziorako teknologiek eta zerbitzuek merkantziaizateaz aparte eta muga geopolitikoak gainditzeko duten gaitasunetik harago,hizkuntza-komunitate tradizionalei hizkuntza-unibertso bihurtzen laguntzen diete.Hain zuzen, gure iritziz egokiagoa da hizkuntza-unibertso kontzeptua hizkuntza--komunitate kontzeptua baino, komunitate kontzeptua homegenotasun sozio-politi-koak eta geografikoak kutsatuta baitago. Beraz, unibertso linguistikoa edo hizkun-tza-unibertsoa hizkuntza-komunitatearen garapena eta eraldaketa da, zeinarenarabera soslai kultural, sozial eta politiko ugariko pertsonak eta taldeak, hizkuntza-eta identitate-adskripzio ezberdineko pertsonak eta konbibentzia fisiko zein geo-grafiko ezberdineko pertsonak elkarrekin bizi diren eta elkarren artean komunika-tzen diren. Kohesio linguistiko zein sozial handiko nukleo trinkoak ematen dio


erreferentzia sakabanatuta dagoen askotariko hizkuntza-unibertsoari, eta ekoizpenkultural zein mediatikoa izaten saiatzen da, garapen oso eta eutsigarria lortzekoasmoz (Zabaleta 1996).

Hizkuntza-komunitate ahaltsuei dagokienez —espainiarrari, adibidez—,hizkuntza-unibertso bihurtzeak ez die, antza denez, identitateko eta garapen eutsi-garriko arazorik sortzen,100 hainbat elementuren jabe baita, hala nola: telekomuni-kazio-medio berriak bereganatzeko azpiegitura sendoa eta zabala dauka, unibertsohori sustatzeko eta erregulatzeko eginkizuna ondo ezagutzen duen Estatu bat daukaeta, bereziki, ahalmenez beteriko gune sozial indartsua, globalizazioari, indibidual-tasunari eta komunikazio-interesen eta zerbitzuen ugaritasunari aurre egiteko gaidena.

Gune sozial ahaltsu horren baitan eginkizun kontziente eta erabakigarriadauka Estatuak. Adibide modura, gogora dezagun nola aipatu zuen gobernuespainiarreko ministro batek Terra-k —Telefónica-ren internet-ataria Espainia-rako— Espainiarentzat zeukan garrantzia: «gaztelaniaz dagoenez, gure herrialdeaindartzen baitu». Halaber, gobernu espainiarrak Kanpo-Politikarako Batzordeasortu zuen 2000n, helburuen artean gaztelaniaren hedapena daukana, «garrantzinagusiko tresna espainiar modura» (El País 2000). Adierazpen horiek gure hipo-tesia indartzera datoz, uste baitugu informazioaren borroka nagusia ez dela“formalki” espazio geopolitikoan argitzen, hizkuntza-unibertsoaren marko barruanbaizik, zeinak, bestalde, dauden espazio geopolitikoak “errealki” indartzen dituen;adibidez, Estatua.

Aldiz, hizkuntza-komunitate ahul edo minorizatuak —euskaraz, katalanez,eskozieraz edo gaelikoz mintzo direnak, adibidez— bidegurutzean daude, zeren,komunikazio-sistema berriek dakartzaten erronka berriei erantzuteko, garatu,hedatu eta hizkuntza-unibertso izateko premia daukatenean, txepeltzeko eta lauso-tzeko arriskuan baitaude, informaziorako eta komunikaziorako sistema propioaketa egokiak —ekoizpen kultural oso eta eutsigarriaren parte modura— garatzekogai den eta nahikoa izango den gune sozialik ez daukatelako, edota tresna legalak,sozialak eta komertzialak ekarriko dituen espazio soziopolitiko egokia ez dutela-ko. Hala, bada, hizkuntza minoritarioz ari diren komunikabideek honako erronkaketa eraldakuntzak hartu behar dituzte kontuan —eta horiei aurre egin—:

• Hizkuntza sendotuzko —ingelesezko, gaztelaniazko, eta abarreko— komu-nikabideen globalizazio- eta lokalizazio-estrategia bikoitzak hizkuntzaminoritariozko komunikabideen garapena akitu eta estutu egiten du, haiekari baitira menderatzen medio minoritarioak lehiakor izan daitezkeen toki-ko gune hurbila.

• Aurrekoaren ondorio edo kausa modura, hizkuntza-komunitate minorita-rioek zailtasun handiak dituzte “hizkuntza-unibertso” bihurtzeko etagarapen osoa, eutsigarria eta lehiakorra erdiesteko.


Funtsean, hizkuntza-komunitate minoritarioen buruzagiek —eta, guri dagoki-gunez, euskaldunek— oro har daukaten erronka honako hauxe da: zeintzuk dirahizkuntza-komunitate txiki batek ezarri behar dituen estrategiak bere hizkuntza etaidentitatea babesteko eta garatzeko, kanpoko komunikabide, eduki eta zerbitzuenerauntsiaren aurrean? Euskal Herrian, adibidez, urrats egokiak eman dira jadanik,bai ikuspegi soziolinguistikoari dagokionez, bai komunikazio-sistemei dagokienez,oso hizkuntza-unibertso ahaltsuen —gaztelaniaren, ingelesaren eta frantsesaren—inguruaren baitan biziraute eutsigarria bideratuko duen hizkuntza-unibertsopropioa garatzeko bidean (Zabaleta 2000).

IKTek globalizazioaren eta hizkuntzen bizitzarekin duten erlazioei dagokie-nez, besteak beste, Mariano Cebrián-ek hainbat ikerkuntza-ildo aurkeztu ditu(Cebrián, 2001). Globalitate/hurbiltasun binomioari dagokionez, joera zentrifugoanabari du globalitate multimediatikorantz, eta, joera zentripetua hurbiltasunerantz.Halaber, dimentsio berriak eta hizkuntza-ugaritasunak nabari ditu.


II. ZATIA

SAREAK, SISTEMAK

ETA PROZESUAK

4. Sare, sistema eta prozesuei buruzko sarrera

4.1. ZATI HONEN EDUKIA

“Sareak, sistemak eta prozesuak” izeneko kapituluan ikus-entzunezko informa-zioari dagozkion hiru alderdi funtsezko aztertuko ditugu:

• Sareak: sare-mota nagusiei buruzko analisia aktore eta osagai nagusienarabera egingo da, konmutabilitatea eta noranzko-bitasuna kontuan hartuz.Kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko irrati-telebistaren sareak, tele-fonia eta datu-sareak, eta MMDS eta SMATV sareak dira hemen aztergai.

• Sistemak: irrati- eta telebista-sistema analogikoak eta digitalak aztertukoditugu hemen, bai sorkuntzari, transmisioari eta harrerari dagokienez, baiirratian eta telebistan dauden arau estandarrei dagokienez.

• Prozesuak: irrati-telebistaren produkzio edo ekoizpenaren prozesua landu-ko dugu kapitulu honetan —prozesu digitala, batik bat—, produkzio-blokeedo moduluetatik abiatuz, hots, irudiaren/soinuaren grabazioa, edizioa etatransmisioa edota memorian gordetzea kontuan hartuz. Aitzitik, ez dugubloke edo prozesu horietako lan egiteko modua edo lan-prozesua aztertuko,eduki hori irrati-telebistaren teoriari eta teknikari baitagokio.

4. irudia. Ikus-entzunezko informazioaren sare, sistema eta prozesuen eskema

Iturria. Autorea.

Hiru kapituluen artean prozesu teknologiko hutsari buruzko ikuspegi orokorraemango da. Liburuaren funtsezko zati hau beste kapituluetako edukiez osatuko da.

4.2. IKUS-ENTZUNEZKO SISTEMEN BERARIAZKO ZERBITZUAK

Ikus-entzunezko informazio-sistema nagusiek (kable bidezkoa, satelitebidezkoa, lurreko digitala eta telefonia-sarearen bidezko ADSL sistemek) ezaugarripropio eta bereziak dauzkate, darabilten sarea eta egiten duten negozio-motakontuan hartuta. Beraz, sistema horien arteko diferentzia nagusia ez dago hertsikizuntz optikoaren azpiegituran, baizik eta eskainitako zerbitzu edo eduki kontzep-tuan (negozio-motan) eta sarearen inteligentzian (sare-motan) (Ruiz de Querol2001). Lerro nagusiak marraztuz, hauexek dira ezaugarriak:

• Kable bidezko sistemaren negozioa telebista banatzea da bereziki. Siste-mak banda-zabalera handia dauka, batez ere jaitsierako kanalean, eta geroeta elkarreragintasun-gradu —sarearen inteligentzia— handiagoa.

• Satelite bidezko sistemaren negozioa ere telebista banatzea da bereziki.Sistema hau banda-zabalera handikoa da, batez ere jaitsierako kanalean. El-karreragintasuna edo sarearen inteligentzia oso murritza da oraindik, itzule-rako kanalean telefonia-linea erabiltzen baitu gehienetan. Dena dela,noranzko biko sistema ezartzen hasi da antena parabolikoaren igoerakokanalean.

SISTEMAK Arauak Sorkuntza Transmisioa HarreraFuntzionamenduaZerbitzuak

PROZESUAK Produkzioa Grabakuntza TransmisioaBiltegia

Analogikoa ZintaDigitala Disko gogorra

ANITZ-KANALEKO Kablea Industria Garapena ErregulazioaTBren INDUSTRIA Satelitea

Lurrekoa

BIDEOA Arauak Bideoa AudioaTresneriaInstalazioak


Grabazioa

KANAL ANITZEKOTBaren INDUSTRIA

• Lurreko sistema digitalak ere telebista banatzen du. Sistemak banda--zabalera eskas samarra dauka eta zaila du gehitzea, hainbat herrialdetanindarrean dauden arauak kontuan hartuz. Elkarreragintasuna eskasa da,noranzko bakarreko sistema baita, eta itzulerako kanala telefonia-lineatikegiten delako.

• Telefonia-sarearen bidezko ADSL sistemaren negozio nagusia internetera-ko sarbidea da. Banda zabalaz eta goi-abiaduraz asko idatzi den arren,sistemaren banda-zabalera ertaina edo txikia da; beraz, gutxienez hurrengobost bat urteotan, kalitate ez-telebisiboko bideoan eta audioan gehi inter-neteko zerbitzu eta datuetan dauka negozioa.

Beraz, dirudienez, kablea, satelitea eta lurreko telebista-sistemak telefonia--sarearen bidezko ADSL sistemaren osagarriak dira (Ruiz de Querol 2001).

Sare, sistema eta prozesuei buruzko sarrera 93

5. Sareak

Komunikazio-sareen azterketa garrantzi handikoa da telebista-sistemekeskain ditzaketen zerbituzak eta edukiak ulertzeko. Horregatik, kable bidezko,satelite bidezko eta lurreko telebista-sareak aztertuko ditugu, datuen eta telefonia-ren banaketa-sareekin batera.

5.1. MOTA DESBERDINETAKO SAREAK

Historian zehar, komunikazio-sareak erabilpen eta eduki batzuetan espezializatudira; beraz, berariazko konfigurazioak hartu dituzte, oraindik mantentzen direnak,nahiz eta gaur egun irtenbide teknologiko garrantzizkoak bilatzen ari direnez,etorkizun erlatiboki hurbilean gardentasuna lortuko duten zerbitzu guztietan, bandaestuan zein zabalean.

Telebista-programak banatu dituzte kable-sareek ohiz; beraz, darabilten sareanoranzko bakarrekoa izan da —halako noranzko-bitasuna eduki arren—, ez-kon-mutatua eta banda-zabalera handikoa. Sare telefonikoak, aldiz, ahots-komunika-ziotan erabili dira —azken urteotan, datuak pasatzeko ere bai—, eta konfigurazioanoranzko bikoa, konmutatua eta banda-zabalera estukoa. Lurreko eta satelite bi-dezko irrati-telebistaren sareak —irrati- eta telebista-kanalak transmititzen dituzte—noranzko bakarrekoak, ez-konmutatuak eta banda-zabalera hainbestekoak dira.

Edozein modutan, satelite bidezko sare digital berrietan noranzko biko irten-bide aitzindariak nabari dira.100 Holakoetan, antena parabolikoa hartzailea etaigorlea da aldi berean eta, beraz, telebista eta internet hartzeaz gain, erabiltzaileareninformazioa bidal dezake igoerako itzulera-kanaletik. Sistema horrek DVB-RCSdu izena (hots, RCS = “Return Channel Satellite”, edo “Itzulera kanaleko Sate-litea”, noranzko bikoa erdiesteko).

Halaber, ez dezagun beste irizpide bat ahaztu, alegia, sarea ezartzeko etaseinalea banatzeko lur edo espazio publikoa erabiltzeari dagokiona. Lurrekotelebista konbentzionalak lurreko uhinak erabiltzen ditu —gizartea da horienjabea—; beraz, lurreko irratia eta telebista interes publikoko estaziotzat jotzen dira.

100. Adibidez, SES Astra-k eta Catalunyako Generalitat-ek erabiltzaileentzako satelite bidezkolehen bi noranzkodun konexioaren proba pilotua jarri zuten abian 2002an (Teledigital 2002) (ikusbeherago telebista digitaleko zerbitzuei buruzko epigrafea).

Satelite bidezko telebista, aldiz, ez da interes publikotzat jotzen101 —erradiouhinakerabili arren—, satelitea espazioan baitago, herrialde bakoitzaren arlo geografi-kotik at. Kable bidezko telebista egoera berean dago, jabeak eraikitako sare itxianbaitabil. Alabaina, zuloak ireki eta kablea azaltzeko lurzoru publikoa erabili beharduenez, agintari eskudunen baimena lortu behar du, eta betebehar batzuk dauzka.Kable pribatuko sistemen egoera —SMATV sistemarena, adibidez— desberdinada, ez baitu zoru publikoa erabiltzen.

5.1.1. Sare modernoen ezaugarriak

Aipatutako sareen berariazko konfigurazio historiko horiek irekitzen eta mo-dernizatzen ari dira azken urteotan, bai arkitekturari dagokionez, eta bai zerbitzueidagokienez ere, eta gaur egun sare guztiek bilatzen dute noranzko-bitasuna,konmutazioa, eta zerbitzu nahiz eduki guztiak —irratia, telebista, ahotsa, datuak,internet— banatzeko adinako banda-zabalera.

Noranzko-bitasunak eta konmutazioak sarearen arkitektura osatzen dute; etabanda-zabalerak, sare barrutik doazen edukiak. Noranzko-bitasuna eta konmuta-zioa lortzeko, berezko aparatu teknologikoak behar dira. Sarearen banda-zabaleragehitzeko, hiru teknika erabiltzen dira batik bat:

• Kanal handiagoa eta hobea instalatzea; adibidez, kable bakar batean zuntzoptikozko hari asko ezartzea.

• Seinalea konprimatzea berariazko konpresio-teknikak erabiliz eta, ahalbada, estandarizazio-alorreko erakundeen arau homologatuen arabera.

• Transmisio teknologiko egokiak erabiltzea, kanalaren itxurazko ahalmenagehitzeko. Adibidez, sare telefoniko lokaleko kobrezko hari biko sarearenkasuan,102 banda-zabalera eskas samarra daukanez, ADSL teknologiaerabiltzeak asko hobetu dio ahalmena.

Beraz, sareen modernizazioak informazioaren eta komunikazioaren teknolo-giaren (IKT) kontzeptu nagusira garamatza: konbergentziara. Dena den, bestekapitulu batean aztertzen da alde eta alderdi asko dituen kontzeptu hori.

5.1.2. Sareen sailkapena

Sareak sailkatzeko, modu asko daude, abiapuntutzat hartzen den parametroakzeintzuk diren:

• Kanalaren izaeraren arabera: sare bat itxia izan daiteke, kableaz egina de-lako; edo irekia, informazioa eguratsetik edo espaziotik doazen erradiouhi-netan kokatuta dagoelako.


101. Beraz, ez dauka hedadura soziopolitikoko betebeharrik hauteskunde-garaietan, adibidez.102. Sarbide-sarea edo tokiko buklea.

• Banda-zabaleraren arabera: banda zabalekoa eta banda estukoa. Bandazabalekoak era honetako transmisioak ahalbidetzen ditu: telebista-kalitateestandarreko bideoa, internet, ahotsa eta datuak. Banda estuko sareekhainbat ahalmen dauzka transmisioen arabera: internet, ahotsa, datuakedo/eta kalitate ez-telebisiboko bideoa.

• Noranzkotasunaren arabera103: bi motatako sareak dauzkagu, noranzko--bitasun osoa edo partziala dutenak eta noranzko bakarrekoak.

• Konmutazioaren arabera: sare bat konmutatua edo puntutik punturakoa—konmutaziorik gabea— izan daiteke. Sare konmutatuak esan nahi du,erabiltzaile batek sareko beste edonorekin komunikatu ahal duela —komunikazioak irauten duen bitartean— nodoak/zentralak konmutatuzsorturiko denborazko linearen bitartez.

• Arkitekturaren arabera: sareak zuhaitz-forma edo izar-forma izan dezake.Kablean ohiz erabilitako arkitektura zuhaitz-formakoa da.104 Izar-formakoarkitekturaren arabera, erabiltzaileak nodo zentral batean konektaturikdaude denak denekin,105 zentro bat edo batzuk dauzkan izar baten formahartuz.

• Edukien eta zerbitzuen arabera: sareak garraiatutako edukien irizpidealaurogeita hamarreko hamarkadan erabili da, baina, gaur egun, mota guz-tietako sareak denetariko zerbitzuak igorri nahirik dabiltzanez —nahiz etabatzuetan kalitatea eskasa duten, banda-zabalera estuaren erruz—, irizpidehori aldatzen ari da. Funtsean, irizpide horren arabera, hiru motatako sareakerabili ohi dira telekomunikazioetan: telefonia, datuak, telebista.

• Potentziaren arabera: sareak hainbat mailatako potentzia izan dezake,zeina wattetan adierazten den. Edozein modutan, funtsean hiru kasu daude:goi-potentziako, behe-potentziako eta potentzia ertaineko sareak. Sistemabakoitzak —kableak, sateliteak, lurrekoak, eta abarrek— potentzia bereziadauka.

Sailkapen gehiago ere egin daitezke, baina nahikoa delakoan gaude. Guridagokigunez, bi parametro konbinatuz sailkatuko ditugu sareak; kanalaren izaerabatetik eta edukiak eta zerbitzuak bestetik. Irizpide horren arabera, honako sare-mota hauek nabarmenduko ditugu: kable-sarea, telefonia-sarea, datu-sarea, satelitebidezko sarea, lurreko sarea eta aurrekoen aldagai batzuk. Edozein modutan, esanadaukagu sare guztiak saiatzen ari direla era guztietako zerbitzuak garraiatzen eta,horretarako, banda-zabalera handitzen ari direla.

Sareak 97

103. Noranzkotasun kontzeptu horri buruz, elkarreragintasunari buruzko epigrafean aritu garaluzeago.

104. Ikus kable-sareak.105. Ikus sare telefonikoak.

5.2. SARE OPTIKO PASIBOAK

Sare Optiko Pasiboa (OPN106) zuntz optikoa —telekomunikazio-sareen elementufuntsezkoa— ahalik eta luzeen instalatuta daukan sarea da, transmititzeko sistemapasiboa erabiltzen duena. Saretik doan seinale optikoak potentzia-eskakizunik ezdaukalako eta dispositibo elektronikorik erabiltzen ez duelako esaten zaio pasiboa.Sare Optiko Pasiboek kolore ugariko argi-sortak darabiltzate, hau da, uhin-luzeraugaritakoa, zuntz optikozko harietatik igortzen direnak (Popular 2002).

Sare Optiko Pasiboek honako zerbitzu hauek eskaintzen dituzte: internetengoi-abiadurako sarbidea, multimedia-zerbitzuak eta, oro har, banda-zabalerakogaitasuna. Badira hogei urte horrelako sareak erabilgarri daudenetik, baina orainari dira masiboki instalatzen, banda-zabaleraren premia ere oraintsu baitanabarmena. Hainbat motatako arkitekturak daude:

• Kaleko nodorainoko OPN sarea, FTTC izenekoa (Fiber To The Curb).

• Etxebizitzarainoko OPN sarea, FTTH izenekoa (Fiber To The House).

• Eraikinerainoko OPN sarea, FTTB izenekoa (Fiber To The Building).

• Bulegorainoko OPN sarea, FTTO izenekoa (Fiber To The Office).

Bi kanaletan erabilitako abiadura —igoerakoan eta jaitsierakoan— 600Mbps107 baliokoa edo gehiagokoa izan daiteke. Malgutasuna eta mantentzekoerraztasuna dira sare optikoetako beste abantaila batzuk. Halaber, Sare OptikoPasiboek ez dute zerikusirik beren barnetik doan seinale-motarekin (analogikoazein digitala izan), ezta protokoloarekin ere (IP, Ethernet, ATM, SONET, etab.).

Telekomunikazioen Nazioarteko Batasunak (ITU delakoak) bi arau berrionartu ditu 2001ean, sare-mota hori finnkatzeko. Beraz, UIT-T G.983.4 arauakBanda Dinamikoaren Esleipena (DBA108) zehazten du. Protokolo horrek sareareneraginkortasuna handitzen du, kasu bakoitzean, seinale bakoitzean, behar denbanda-zabalera esleitzen baitu, eta ez orain arte bezala, non seinale bakoitzaribanda-zabalera finkoa zegokion. Bigarren arauak —UIT-T G.983.5 izenekoak—sarearen babesa eta segurtasuna hobetzen du ibilbide osoan. Sare Optiko Pasiboenfuntsezko araua UIT-T G.983.1 izenekoa da (ITU 2002).

Edozein modutan, normala da interneten sarbidea duten sareak hibridoakizatea, hau da, Sare Optiko Pasiboa zati bat izatea eta erabiltzailearen zatiakoaxiala edo ardazkidea izatea. Hori dela eta, seinalearen bihurketa optoelektrikoaegin behar da berariazko aparatu optiko bihurkariak erabiliz.


106. Passive Optical Network (PON).107. “Megabit segundoko” modura irakurri (Megabit per second).108. Dynamic Band Assignment.

5.3. KABLE-SAREAK

Kable bidezko telebista laurogeiko hamarkadan hasi zen, eta etxeak mendi puntankokatutako antena batekin lotzen zituen sarea zen; urrunean zeuden lurreko tele-bista-estazioen seinaleak jaso eta sarean konektaturiko erabiltzaileengana bidaltzenzuen antenak. Baina antzinako arkitektura asko garatu da azken urteotan. Funtsean,bi arkitektura daudela esan daiteke. Lehena eta zaharrena zuhaitz-arkitekturakosarea da, luzera osoan zehar doan kable koaxialez eginikoa eta analogikoa. Biga-rrena, aurrekoaren eboluzioaren fruitu, Arkitektura Hibridoko Zuntzezko SareKoaxiala (HFC) da; beraz, zuntz optikoz edo kable ardazkidez edo koaxialezeginda dago, eta digitala da.

Kable-sistemaren ezaugarri nagusia banda-zabalera handia izatea da; beraz,noranzko bakar batean bidaltzen du programazio osoa sarean zehar, eta horrela,harpidedun bakoitzak eskueran dauka etxeko lotunean sareburutik sortzen denprogramazioa. Alabaina, kableak daukan ezaugarri hori ez da nahikoa une horretankablearen harpidedunek eskatzen dituzten telebista-programa guztiak eta internete-ko informazioa kable-modemaren bitartez aldi berean garraiatzeko. Teorianbederen, informazio-fluxuaren butxadurak sor daitezke, sarearen puntu bakarbatean harpidedun gehiegi egonez gero interneteko informazio asko jaisten. Egiaesan, butxadura horiek eta interneteko edukien deskarga-abiaduraren urritzeaegiazki gertatzen dira errealitatean; ez sarriegi, ordea (Overton 2000).

Mugak interaktibitatean

Kablean elkarreragintasun bertikala ere badago, hau da, sareburuaren etaerabiltzailearen arteko joan-etorria. Operadoretik harpidedunarenganako elkarrera-gintasuna handia da —saretik behera—, baina askoz ere eskasagoa da alderantziz-ko noranzkoan, erabiltzailearengandik sareburura. Alderantzizko bidea, beraz,itzulera-linearen bitartez egiten da, ohiz 0-50 MHz-en artean. Batzuek uste duteitzulera-linea hori estuegia dela; beste batzuek, ordea, nahikoa irizten diote, sareangora hau da sarebururantz dauden premiak kontuan hartuta.109 Oraingoz, premiahoriek programazioari buruz operadoreari igorritako aginduak eta komunikazioakdira.

Telebista-programazioa banatzen den sarean —zuntz optikozko kablez etakable koaxialez egina— orain arte ez da egon elkarreragintasun horizontalik, hauda, kable-sistema bereko harpidedunen arteko elkarreragintasuna konmutazioarenbitartez —konmutazioa da sare telefoniko klasikoen ezaugarria—. Izan ere,telebistaren zerbitzua eskaintzeko, operadoreek ez dute horren beharrik izan.

Elkarreragintasun horizontal berria

Dena dela, gaurko kable-sare modernoek telefonia-zerbitzua ere eskaintzendutenez, elkarreragintasun horizontala ere presente dago, eta erabiltzaileak komu-

Sareak 99

109. Upstream, ingelesez.

nikatu egin daitezke elkarrekin telefonoz. Hori lortzeko, bi irtenbide tekniko emandira, bata bestea baino aurreratuagoa.

Irtenbide teknologiko aurreratuan, telebista eta IP motako telefonia kablekoaxial beretik doaz sarealde lokalean. Hori da espainiar operadore askok ezarriduten sistema (Zafra 2002).

Beste irtenbide ez horren aurreratuan —denborarekin desagertuz joan daite-keena— sarealde lokalean kobrezko hari-parea ipintzen da telefonia zerbitzua ga-rraiatzeko, eta telefono-kable hori telebista transmititzeko dagoen kable koaxia-laren ondoan ipintzen da. Horrela eginez, telebista kable koaxialetik doa, betibezala, eta internet, datuak eta ahotsa hari-paretik (Ferreras 2001a).

5.3.1. “Adresabilitatea”

“Adresabilitatea”110 edo helbideragarritasuna —hots, kablearen harpidedu-naren kontrola, batez ere kable koaxiala darabilten sare analogiko zaharretan,zuhaitz-formako arkitektura daramatenetan— garrantzizkoa zen eta garrantzizkoada. Aitzitik, “adresabilitatea” eta elkarreragintasuna ezberdinak dira (Parsons etaFrieden 1998).

Kable-operadoreak telebista-aparatuaren aldamenean dagoen deskodetzailea-ren bitartez edo harpidedunaren sarean kokatutako elementu elektronikoen bitartezharpidedunaren etxebizitza —telebista, jakina— kontrolatzeko duen gaitasunada“adresabilitatea” edo helbideragarritasuna, erabiltzaileak emandako oharkizunenarabera, ikusteagatiko kanal ordainduei eta ikusteagatiko programa ordainduei ateaireki edo ixteko.

Ez dezagun ahaztu, telebista-kanal guztiak, eduki guztiak, aldi berean heltzenzaizkiela harpidedunei sarearen bitartez; hain zuzen, programak ikusi ahal izatekoeta ordaintzeko, seinalea pasatzea onartu edo debekatuko duten obturadoreelektronikoak erabili behar ditu operadoreak —erabiltzailearen oharkizunen ara-bera—; edo, bestela, programa baten seinale kodetua deskodetu behar du, harpide-dunak ikusteko baimena eskatu badio operadoreari.

5.3.2. Kable-sareen arkitekturak

Zuhaitz-arkitekturako sareak (Kable koaxiala)

Sistema analogikoa izan den urte guztietan, gehien erabili den sarea zuhaitz--arkitektura daukana izan da, enborreko kableaz eta adarrez osatua, biak koa-xialak. Arkitektura-mota hori, kablearen hastapenetik —40ko hamarkadatik


110. Addressability, ingelesez.

aurrera, hain justu— laurogeiko hamarkadara arte izan dena, konfigurazio aurrera-tuagoez ordezkatzen ari da, segidan ikusiko dugun bezala. Zuhaitz-arkitekturakosareak honako osagai hauek dauzka: sareburua,111 enborreko sarea,112 seinalearenanplifikadoreak, banaketa-sarea,113 harpidetza-sarea,114 eta harpidedunaren insta-lazioa.

5. irudia. Zuhaitz-arkitekturako sarearen eskema (kable koaxiala)

)

Iturria: autoreak egina, hainbat autore eta (Parsons eta Frieden 1998) kontsultatu ondoren.

• Sareburua: kable-operadorearen operazio-zentroa da. Hor jasotzen dira te-lebista-programak/kanalak, kanpotik eta barnetik jasoak. Telebista-pro-grama/kanal bakoitza erradiofrekuentziako seinale eramailean modulatzenda. Orduan, kanal guztietako erradiofrekuentziako seinale guztiak batuegiten dira, eta erradiofrekuentziako pakete konbinatua enborreko sareanzehar bidaltzen da, ibai baten antzera.

• Enbor-sarea: sarearen lehen maila da. Abiadura edo banda-zabalera han-diko kable koaxialez eraikita dago. Erradiofrekuentziako seinale konbi-natuak eta modulatuak —telebista-kanalak— kablearen barnetik bidaiatzendu hiriko zainetatik kaleetan barrena auzoetaraino. Hortxe hasten dasarearen bigarren maila, hots, banaketa-sarea.115

Sareak 101

111. Headend.112. Trunk lines.113. Feeder lines.114. Drop lines.115. Feeder lines.

ITU

RR

IAK

: TB

prog

ram

azio

a et

abe

ste

zerb

itzua

k

Kab

le-s

area

ren

buru

a(S

areb

urua

)

• Banaketa-sarea (adar sekundarioak): sarearen bigarren maila da. Seinaleaauzoetatik eta egoiliarren zonaldeetatik banatzea du eginkizun —ehunkaedo milaka etxebizitza izan daitezke—. Kable koaxialezkoa izan ohi da.

• Harpidedun-sarea (adar tertziarioak): sarearen hirugarren maila da,kaleko nodotik kablearen harpidedunaren etxeraino doana. Izatez, bimotatako egoerak daude. Banakako etxebizitzei dagokienez, garbi dagoerabiltzailearen sarea. Baina hainbat pisu eta etxebizitzako eraikinei dago-kienez, erabiltzailearen sarea konplikatuagoa da, batik bat eraikinak berriakdirenean, ondoko bi zati hauek baitaude: a) hodi hutsak (komunitatekojabeenak izan daitezke), nondik telekomunikazio-kableak doazen; b)hodietan sartutako kableak (kablea zerbitzu-operadorearena izan daiteke,sarea bera baldin bada, edo seinalearen igorlearena sarea operadoreari alo-katu baldin badio).

• Seinale-anplifikagailuak: seinalea potentziatzeko elementu elektronikobeharrezkoak dira, kablearen erresistentziak eta kablean egin beharrekoibilbideak ahuldu egiten baitute seinalea. Hainbat faktorek eragiten duteelementu horien kopurua: erabilitako kableak —koaxiala edo zuntzezkoa—,sarearen arkitekturak, eta batez ere sarearen dimentsioak, hots, kableatu-tako etxeen kopuruak. Zuhaitz-arkitekturako sare zaharretan —sare osoankable koaxiala edukiz— 100.000 etxebizitzek konpartitzen dituen kable--sistema batek116 ehunka anplifikadore eduki zitzakeen enbor-sarean etamilaka anplifikadore banaketa-sarean. Esan dugun modura, enbor-sarea etabanaketa-sarea digitalak balira, anplifikadoreen kopurua murriztu egingolitzateke, eta aski lirateke hamarka batzuk enbor-sarean eta ehunka batzukbanaketa-sarean. Edozein modutan, anplifikadoreek ere zarata elektronikoaateratzen dute, hots, interferentzia; beraz, ahalik eta gutxien instalatu behardira, bai seinalearen kalitatea hobetzeko eta bai sarearen kostuak murriztekoere.

• Harpidedunaren instalazioa: Kable-operadorearen ardura legala kable-era-biltzailearen etxe barruko hartuneraino iristen da. Erabiltzaileak operado-reak saldu edo alokatutako deskodetzaile bat dauka —homologatua,jakina—, zeinak seinalea jaso, kontrolatu eta telebistara bidaltzen duen.Gaur egun, kable digitaleko sistemetan, telebista integratuak edukitzekoaukera dago, hau da, deskodetzailea barruan dauzkatenak.

Zuhaitz-arkitekturako sarearen kableak lur azpian edo agerian doazen hodibatzuen barruan joaten dira. Lurzoruan jartzea Ameriketako Estatu Batuetako ohi-tura da, non operadoreek tokiko telefonia-konpainiari edo elektrizitate-konpainiari


116. Gutxi gorabehera, 300.000 bizilaguneko hiria.

zutoinak alokatzen dizkioten. Jakina, kablea lur azpian sartzea estetikoagoa etaseguruagoa da komunitatearentzat, baina garestiagoa ere bai. Hori dela eta,Ameriketako Estatu Batuetan kablearen %20 baino ez da lur azpian sartzen(Parsons eta Frieden 1998). Estatu Espainiarrean ere erabili dute ageriko kablea,batez ere operadore txikiek, kablearen aitzindariak izan zirenek; baina gaur egun,lur azpian jartzea da metodorik erabiliena.

Halaber, kable koaxiala astuna denez, ageriko kableak altzairuzko besarkade-raz finkatzen zaizkio zutoinari, kable koaxialari eta anplifikadoreari eustekomoduan.

Hurbileko daturen bat ematearren, sare batean beharrezko kable guztienarteko %40-50 erabiltzailearen sarean dago (cable drops), kablearen hedapenarenarabera.117 Banaketa-sareak %40 hartzen ditu, eta enbor-sareak %10-15 (Parsonseta Frieden 1998).

Arkitektura Hibridoa, Zuntzezkoa eta Koaxiala (HFC)

Gaur egungo sare digitalaren arkitektura da, nahiz eta hainbat aldagai dauden.Enbor-sarea zuntz optikozkoa izan ohi da eta banaketa-sarea koaxiala, bien artean“Arkitektura Hibridoa, Zuntzezkoa eta Koaxiala” deiturikoa —Hybrid Fiber Coax,HFC— osatuz. Kable-operadoreek gaur egun ezarritako sare-mota horrek banda--zabalera handia ahalbidetzen du —beraz, banda zabaleko sare-sistema da; hau da,broadcast kalitateko telebista, telefonia, interneta eta datuak transmititzeko gaita-suna daukana—. Sateliteak, telefoniak eta beste operadore batzuek —haririk gabe-koek, adibidez— erakutsitako lehiakortasunari emandako modernizazio-erantzu-naren adierazlea da. Zuhaitz-arkitekturako konfigurazioa izan dezake —sare kla-sikoen modernizazioa izan ohi dena— edo izar-arkitekturakoa —telefoniatikerakarritako arkitektura-mota, sare berrietan ezarri dena—.

1990ko hamarkadaren hasiera arte, kable-sistema gehienek kable koaxialazeukaten sare nagusian —ahalmen handiko kablea izan arren, zuntz optikozkoabaino askoz ere eskasagoa, beti ere—. Gaur egun, ordea, kable-sistema askok zuntzoptikoa eta kable koaxiala konbinatuz garraiatzen dute telebista-seinalea. Zuntzoptikoa atal nagusietan ezartzen da, sarearen fluxua doan tokian, eta koaxiala siste-maren azken muturrean; kaletik etxera, adibidez. Sistema hibrido horrek ahalmenhandia dauka, banda-zabaleko gaitasuna;118 betiko telefonian erabilitako kobrezkohari biko kableak baino 1.000 aldiz informazio gehiago igor ditzake, eta ZerbitzuIntegratuetako Sare Digitalak (RDSI)119 baino 100 aldiz gehiago; RDS delako hori

Sareak 103

117. Testu honetan zehar definitzen dugunez, sarbidea duten etxeen eta harpidetza duten etxeenarteko ratioa da hedapena.

118. Jakina, ez da gauza bera banda-zabalera eta banda zabala.119. Ingelesez, ISDN (Integrated Services Digital Network).

da telefonia-konpainiek darabiltzaten sare-mota enpresei datu-zerbitzua eskaintze-ko, besteak beste (NCTA 1998a).

6. irudia. Kable-sare Hibridoaren eskema —Zuntzezkoa eta Koaxiala— (HFC)

)

Iturria: autoreak egina, hainbat iturri erabiliz. Besteak beste (Parsons eta Frieden 1998),

(Friend, et al. 1984) eta (Díaz-Guerra 1994).

Zuntz optikoak laster-transmisoreek sorturiko argi-pultsuak transmititzenditu, distantzia luzera eta potentzia-galera eskasekin. Beste edozein kable-motarenaldean, asko handiagotzen du kanalaren transmisio-gaitasuna (hau da, banda--zabalera), fideltasun eta egonkortasun handiagoa ematen dio sistemari, manteni-menduaren kostuak gutxitzen ditu eta seinalearen kalitatea hobetzen du. Honakohauek dira Sare Hibridoaren (HFCren) atalak:

• Kablearen sareburua: kable-sistemaren operadoreen egoitza zentrala da,nondik harpidedunei kanalak eta zerbitzuak banatzen zaizkien. Edukiakjaso eta programatu ondoren, enpaketatu egiten dira, modulatu eta enbor--sarearen kabletik bidaltzen dira, zeina zuntz optikozko hari ugarikoa izanohi den HFC arkitekturan. Esan dugun bezala, telebista-kanalak eta bes-telako bideo-programazioak hainbat modutara irits daitezke sareburura:1) Kanpotik: satelite bidez, kable bidez, mikrouhinez, lurreko transmisioz.Programak grabatuak izan daitezke edo zuzenean transmitituak (kirola edobestelakoak). 2) Kable-sistemaren barrutik: telebista-estudioan ekoitzitakoedukiak edota grabatuak eta ikus-entzunezko bibliotekan bideo-zintan edoartxibo digitalean gordetakoak, gerora harpidedunei banatzeko. Grabatutakomateriala erreproduzitzeko, jakina, bideoaren grabazio/erreprodukzio-uni-


ITU

RR

IAK

: TB

prog

ram

azio

a et

abe

ste

zerb

itzua

k

Kab

le-s

area

ren

buru

a(S

areb

urua

)

tateak —magnetoskopioak eta VTR—, edo zerbitzari digitalak —ahalmenhandiko disko gogor digitalak— erabiltzen dira.

• Zuntz optikozko enbor-sarea: zuntz optikozkoa da, hari anitzekoa gehiene-tan. Sistemaren sareburuan hasten da eta auzoetako kaleetan edo ehunkapertsonatako egoiliarren zonaldeetan kokaturiko nodoetara iristen da. Sareaurreratuenetan, ahalik eta distantziarik luzeenean bota ohi da kable opti-koa eta erabiltzailearengandik hurbil, horrela, beste abantaila batzuenartean, anplifikadoreen kopurua urrituz eta sarearen banda-zabalera handia-gotuz. Sarearen premien arabera, kableak ile baten lodierako 256 hari izanditzake;120 horrela, aldi berean 30.000 komunikazio transmititzeko gaitasu-na izan dezake. Estatu Espainiarrean, adibidez, benetan erabiltzen denabaino askoz ere handiagoa da ahalmen hori. Zuhaitz-arkitekturako sarearenaldean HFC arkitekturakoak duen abantailetako bat da zuntz optikozkohainbat hari bidaltzen dituela auzoko nodoraino eta, aurreratua baldin bada,erabiltzailearen kaleko nodoraino; zuhaitz-arkitekturakoan, berriz, kablekoaxial bakarra bidaltzen zuen.

• Banaketa-sare koaxiala: auzoan edo kalean kokaturiko nodotik harpide-dunaren etxeraino edo harpidedunak bizi diren etxebizitza-eraikinerainodoa. Kable koaxialez egiten da, ahalmen txikiagoa dauka, baina nahikoa daazken erabiltzaileengana iristeko behar duen banda-zabalerarako. Edozeinmodutan, egindako deskripzioa nahikoa izan ohi den arren, sarea egitekohainbat modu eta material probatzen ari dira operadoreak. Adibidez, azkenmuturrean bi kable ari dira ezartzen; bat kobrezkoa —hari bikoa—, telefo-nia eta datuak transferitzeko, eta bestea koaxiala, bideoa eta telebista bana-tzeko. Kablearen abantaila handienetariko bat da, seinalea kablearen plasti-kozko estalkian gordeta doala, kanpoko interferentziak —eguratsekoak,etab.— ekidinez, horixe izanik, hain zuzen, uhin elektromagnetiko irekiakdarabiltzaten lurreko eta satelite bidezko transmisioko sareen arriskuerreala.

• Harpidedunaren instalazioa: etxe barruko instalazioa da, kaleko hartunetikdeskodetzailera edo telebista-aparatu integratura doana. Harpidedunarenardurapekoa da.

• Sareko Interfaz Optikoak (Bihurgailu optoelektrikoak): enbor-sarearenzuntz optikoan zehar argi-pultsu modura transmititutako seinalea banaketa--sareko kable koaxialak transmititzeko gai den uhin erradioelektriko bihur-tzen duten elementu elektronikoak dira.

Sareak 105

120. Estatu Espainiarrean hari-kopuru horretako sareak ezartzen ari dira enborrekoetan.

• Seinale-anplifikagailuak: anplifikadore horiek zuntz optikozko sarean zeinkable koaxialez eginikoan erabiltzen dira. Edozein modutan, asko urritu dahorien erabilera zuntz optikoz eginiko sarearen zatietan, seinale-motarenarabera —argi-pultsu modulatua— eta kablearen kalitatearen arabera. Horriesker, 100.000 etxebizitza dituen sare batek dozena batzuk anplifikadoreizan ditzake enbor-sarean, eta ehunka batzuk banaketa-sarean.

• Kable-modema: Kablearen industriak aurkitutako erantzun teknologikoaizan da, eskaintzaren barruan internet eta zerbitzu digitalak sartu ahalizateko. Goi-ahalmeneko modem espezifikoa da.

Beraz, sarearen atal nagusian ezarritako zuntz optikozko kableak zerbitzu as-ko gehitu edo hobetzen ditu, hala nola telebista-kanalak, erabiltzailearen eta sare-buruaren arteko elkarreragintasuna eta kable koaxialean zein seinale analogikoanoinarritutako kable-sisteman eskain ezin zitezkeen hainbat informazio- eta komu-nikazio-zerbitzu.

Europako eta AEBetako kable-operadoreak sistemak eguneratzen ari dira —550 MHz eta 750 MHz-etaraino—, kanal ugari bidaltzea ahalbidetuz eta, sistemadigitala denerako, noranzko biko zerbitzu elkarreragileak finkatzeko bidea irekiz(Paul Kagan Associates 1997, Zabaleta, et al. 1998a).

Zuntz optikoa fabrikatzen duen industriaren iturrien arabera, AEBetako kable--operadoreak sareek hamar urte barru —2010ean— banda-zabaleran izango dutenahalmena kontuan hartuz ari dira dagoeneko (Barrhold 1999).

Europar Batasuneko eta AEBetako kable-sare gehienek sistema analogikotikdigitalerako bidea egina izango dute sistema osoan 2005 ingururako eta, beraz,zuntz optikoa enbor-sarean jarrita edukiko dute, kable koaxialaren ordez.

5.3.3. Kable-sistema baten osagaiak

Kable bidezko telebista bideoa banatzeko edo hornitzeko sistema bat da,zuntz optikozko kablez edo kable koaxialez dabilena, operadore batek, lurzorupublikoa erabiliz, harpidedunei bidalia. Ameriketako Estatu Batuetako FederalCommunications Commission (FCC) delakoaren definizioaren arabera, kablerikgabe banatutako bideo-programazioa (hau da, satelite bidez edo beste moduren ba-tez banatutakoa, haririk gabeko kable-telebista” barne121) ez dago “kable-telebista”kontzeptuaren barruan (FCC 2000b).


121. Multi-Channel Multipoint Distribution Service (MMDS) deitzen da, eta mikrouhinezkolotunen bitartez banatzen du bere seinalea, nahiz eta Ameriketako Estatu Batuetan “Kable bidezkotelebista hari-gabe” modura komertzializatu zen (Grant 1993).

Oso garrantzitsua da kable-sistemaren osagaiak zehaztasunez definitzea,definizio horien arabera egiten baitira gero kablearen aktoreen arteko arazoakkonpontzeko arauak eta legeak. Erreferentzia modura, erakuts ditzagun FCCrendefinizioak (FCC 2000b):

• Operadorea: kable-zerbitzua kable-sistemaren bitartez banatzen duen per-tsona edo enpresa da, zeina zuzenean edo kide baten edo batzuen bitartez,kable-sistema horren zati baten jabea den, edo gutxienez kontrolatu etakudeatzen duena.

• Kable-zerbitzuak122: harpidedunei bideo-programak edo bestelako zerbitzubatzuk igortzea da. Definizio horren arabera, harpidedunaren hautua eska-tzen duen edozein programa edo eduki kontuan hartu behar da. Hiru mo-tatako zerbitzuak daude: 1) oinarrizko paketea edo zerbitzua, harpidedunakgutxienez hartu behar duen pakete txikiena; 2) kablearen programazio--zerbitzua, “premium” zerbitzu modura ezagunagoa, hainbat kanal temati-koz osatua,123 zeintzuk ez diren sartzen oinarrizko paketean ez eta PPV zer-bitzuan; eta 3) PPV zerbitzua124, alegia, “Ikusitako Programa Ordaindu”(IPO) izeneko zerbitzua.

• Kable-sistema: transmisiorako sare itxia da, seinalea sortzeko, hartzeko etakontrolatzeko ekipamenduz osatua. Kable-zerbitzua komunitate baten ba-rruan harpide askori hornitzeko diseinatuta dago. Termino horren barruanez dira sartzen honako zerbitzu hauek: lurreko telebista-estazioen kable--erretransmisio soila; lurzoru edo espazio publikoa ez darabilten sistemak,kable bidez lotuta dauden arren, —SMATV adibidez—; telefonia-konpai-nien sistemak; “open video system” (OVS) izenekoak, hau da, elektrizitate-eta gas-konpainiek bideoa eta bestelako telekomunikazio-zerbitzuak es-kaintzeko ezarritako sistemak.

• Kanal anitzeko bideo-programazioen banatzailea (MVPD): harpideduneibideo-programazioko kanal anitz eskaintzen dizkien pertsona edo enpresaoro. Kategoria horretan kable bidezko, satelite bidezko, lurreko etaMMDS-ko kanal ugariko operadoreak ere sartzen dira.

Kable bidezko telebistaren prozesuan parte hartzen duten beste osagai batzuk:

• Bideo-programazioen hornitzaileak (Programming networks): kable-ope-radoreei telebista-programak hornitzen dizkietenak dira. Hornitzaileek berentelebista-programa edo kanalak ekoizten dituzte normalean, baina badirabeste batzuek sortutakoak soilik banatzen dituztenak ere.

Sareak 107

122. Tiers.123. Per-channel service.124. Pay Per View.

• Internet eta online erako zerbitzuen kudeatzaileak: kable-operadoreak be-rak kudeatu, kontrolatu eta mantentzen ditu internet eta online erako zerbi-tzuak, horretarako gaitasuna baldin badu bederen. Baina beste batzuetan,operadoreak beste norbait azpikontratatzen du eginkizun horiek betetzeko.

5.3.4. Sareburua edukiz hornitzea

Kable-sistemek programazio-kanala satelite bidez, zuntz optikozko kable bi-dez, mikrouhinezko loturaz eta lurreko transmisioz jasotzen dute. Telebista-kanalakhartzeko sistema erabiliena satelitea da. Halaber, lurreko transmisioko telebista--kanalak sareburuan bertan kokatutako antena arrunt baten bidez jaso daitezke.

Bestalde, bideoa grabatu eta erreproduzitzeko departamentu bat egon ohi da—VTR aparatuz125 eta magnetoskopioz hornitua—, nondik aldez aurretik graba-tutako edukiak —iragarkiak, publizitatea, bideoak, etab.— erreproduzitu eta sareanzehar bidaltzen diren. Gaur egun ahalmen handiko (ehunka gigabiteko memoria)disko gogorrez eratutako zerbitzari digitalak VTR klasikoak ordezkatzen ari dira,hauek oraindik bizi luzea daukaten arren.

Europar Batasunean kanal-hornitzaileek eskainitako kanal tematiko gehienakherrialde bakoitzeko sateliteen bidez jasotzen dituzte,126 edo bestela Société Euro-péenne des Satellites (SES) konpainiak orbitan dituztenen bitartez. SES da gauregun munduko satelite-konpainiarik sendoena eta, besteak beste, Astra satelite--sarearen jabe da.

Ameriketako Estatu Batuetan satelite bidez programazioa jasotzen dutenkable-operadore gehienek TCI127 operadore nagusiko Telebista Digitaleko ZentroNazionaletik jasotzen dute, programazioa HITS —Headend in the Sky— izenekosistema batetik bidaliz. HITSen bezero diren kable-operadoreek 12 multzotanaurkeztutako kanal digitalen artean egin dezakete aukera; eta multzo horien artean155 kanaleko eskaintza egon daiteke.

Oraintsu arte, kable-sistemek (analogikoak, oro har) hilean 40-45 telebistakanal banatzen zituzten, batez beste, Ameriketako Estatu Batuetan. Seinaleakdigitalizatu eta konprimatu ondoren, 100 kanal baino gehiago eskain ditzakete.Nolanahi den, kable-sistemen eskaintza erreala ahalmen teorikoa baino txikiagoaizan ohi da beste muturrean —hau da, erabiltzailearen etxebizitzan—, tarteansarearen ahalmen teknologikoaren degradazioa gertatzen delako edo edukiakprogramatzea zaila delako.


125. Video Tape Recording.126. Estatu Espainiarreko sateliteak Hispasat du izena.127. Tele-Communications Inc.

5.3.5. Kablearen digitalizazioa eta seinalearen konpresioa

Zuntz optikozko eta kable koaxialezko sare hibrido batek ahalmen handiadauka, baina, beharrezkoa izan arren, ez da nahikoa gaur egungo premiak asetzeko.AEBetako eta Europako sistemetako sare horretatik dabiltzan seinaleak analogi-koak izan dira laurogeita hamarreko hamarkadaren hondarrera arte, eta hala jarrai-tuko dute denbora batez; baina, zalantzarik gabe, analogikotik digitalerako igarobi-dea arazorik gabe egiten ari da, eta aldaketa horren helburu nagusia da kable-siste-mak ehun programa baino gehiago eta hainbat telekomunikazio-zerbitzu eskaintzeaeta, gainera, elkarreragilea izatea. Horretarako, sareburuko instalazioak eta trans-misoreak digitalak izango dira eta, beraz, sistemak bidaliko dituen seinaleak digi-talizatu behar dituzte.

Europar Batasunean eta Ameriketako Estatu Batuetan kable-operadoreakekipo digitalak —transmisorea eta konmutadore digitala— instalatzen ari dira.Halaber, ugaritzen ari dira etxeetan telebistaren ondoan instalatutako deskode-tzaile digitalak.

Baina seinalea digitalizatzeaz gain, kable-sistemek konprimatu egin behardute seinalea, transmisio-garaian ahalik eta espazio txikiena har dezan. Gertakarihorri konpresio digitala deritzo (Grosser 1992). Aipatutako teknologiari esker, ka-ble-operadoreek telebista-kanal gehiago bidali ahal izango dituzte sarean barrena.Izan ere, orain arte kanal analogikoek osatu duten banda-zabaleran edo espazioan,baldintzarik onenak gertatzen direnean, hamar kanal digital igor daitezke, digitalkikonprimatzeko teknologiei esker. Are gehiago, Ameriketako Estatu Batuetatikditugun azken datuen arabera, konpresio-ratioak 12:1 ingurukoak ziren 1998an.Hau da, kanal analogiko bakarrak osatzen duen espazioan hamabi kanal digitalgarraiatzen dituzte. Alabaina, kanal analogiko bakar baten espazioan sei kanaldigital ezartzea proportzio nahiko ona dela dirudi.

5.3.6. Kable-modema128

Kable bidezko telebista-sistemak, iparramerikarrak izan zein europarrak izan,oro har, gai dira etxeei, eskolei eta enpresei ahalmen handiko eta goi-abiadurakobanda zabaleko konexioa eskaintzeko, operadoretik erabiltzailearenganaino.

Kable-industriak sortutako hardware-periferiko baten laguntzaz —kable-mo-demaz, hain zuzen—, kable bidezko telebista, entretenimendua ahaztu gabe, tele-komunikazio-zerbitzu integrala —internet, telefonia eta datuak— eskaintzen duenindustria indartsu bihurtu da. Hitz gutxitan esateko, kable-modemak iraultza txikibat sortu du interneten sarbideari eta beste telekomunikazio-zerbitzu batzuei dago-kienez.

Kable-modema —erabiltzailearen telebista edo konputagailua kable-siste-maren sarean konektatzeko berariazko modema, hain zuzen— garatuz eta komer-

Sareak 109

128. Cable modem ingelesez, “kable bidezko telebistarako modema” adieraz.

tzializatuz joan den heinean, telefonia-konpainiarekiko lehiakortasun-aroa ireki da,orain arte telefonia gailendu baita interneten sarbideari dagokionez eta on line erakozerbitzuei dagokienez, bai ohiko telefonia-linearen bitartez —etxebizitza gehiene-tan dagoena—, bai RDSIren bitartez —zerbitzu integratuetarako sare digitalak, en-presei transmisio arina eskaintzeko diseinatuak—, bai xDSL teknologia berriarenbitartez.

Kable-modemaren teknologiak bideratzen dituen zerbitzuak, beste edozeinmodemek bideratzen dituen berberak dira. Besteak beste:

• Interneterako sarbidea: posta elektroniko, WWW, FTP, eta abarrerako sar-bide arina.

• Erabilpen enpresarialak: LAN izeneko interkonexioak, talde-lanak eta da-tuen kopuru handien transmisioak puntutik puntura.

• Telelana: langileei etxetik lan egiteko eta enpresako artxiboetara arin askoiristeko ahalmena ematen diena.

• Telehezkuntza: ikasleei eskolako, tokiko bibliotekako edo munduko besteedozein lekuetara arin sartzeko ahalmena ematen diena.

• Informazio-zerbitzuak: tokian tokiko dendetara, banketxeetara, datu-basee-tara, fakturak ordaintzera eta abarretara sartzeko ahalmena.

Interesgarria da adieraztea, interneti dagozkion kable-zerbitzuetan bi era dau-dela ordainketak egiteko: denboraren araberako ordainketa eta abiaduraren arabe-rako ordainketa.

• Denboraren araberako ordainketa: beti erabili den modua da, bai telefoniaklasikoan eta bai telefono-konpainiek eskainitako internet-zerbitzuan ere.Komunikazioan emandako denbora ordaintzen du erabiltzaileak.

• Abiaduraren araberako ordainketa: honen arabera, erabiltzaileak kontra-tatutako abiaduraren arabera ordaintzen du internet-zerbitzua. Kable-opera-doreek jarritako zerbitzu-mota da, eta ADSLn ere erabiltzen da.

Hirugarren ordainketa-mota bolumenaren araberakoa da. Metodo honekin,internetetik jaitsitako datu-bolumena ordaintzen du erabiltzaileak, hots, ekarritakomegabit edo kilobiten arabera.

Kable-modemaren abiadura

Linea telefonikoetan erabilitako modem estandarrak aipatutako zerbitzu horiekguztiak egiteko gai izanik ere, askoz arinagoak dira kable-modemak, eta hori ga-rrantzi handikoa da telekomunikazio-alorrean. National Cable Television Associa-tion delakoak emandako datuen arabera, hona hemen taula konparatiboa:


9. taula. 1 Mb-ko irudi bat (goi-definizioko koloretako argazkia, adibidez)transmititzeko denbora

Iturria: (NCTA 1998a).

Ikusten denez, kable-modemaren eta sarearen bitarteko informazioaren trans-misio-abiadura askoz ere arinagoa da beste bi sistemen aldean. Ikus dezagun,beraz, zer lortzen den 1,5 minutuko audio- eta bideo-artxiboa —hau da, mugimen-dua eta soinua duen irudi-klipa— bidaltzen denean.

10. taula. Bideoklip audioduna (5 Mb-ekoa; gutxi gorabehera 1,5 minutukoa)transmititzeko behar den denbora

Iturria: (NCTA 1998a)

Kable-modem horren abiaduraz gain —metraje luzeko filmetara denboraerrealean sartzeko ahalmena ematen du—, kable bidezko telebistak interneten bat--bateko sarbidea eskaintzen du eguneko 24 orduetan, horrek dauzkan abantaila etadesabantaila guztiekin.

5.4. TELEFONO-SAREAK

Kable-sistema baten ezaugarri nagusietako bat banda-zabalera handia eta elkarre-ragintasun horizontalik ez izatea dela esan dugu aurreko atalean. Banda-zabalerahandia honela agertzen da: operadoreak sareburutik etengabe elikatu eta kableazbidaltzen die harpidedunei telebista-programazio osoa sarean zehar. Elkarreragin-tasun horizontalik ez dauka, harpidedunak ezin baitu kablearen saretik bertatikbeste inorekin komunikatu.

Esana dugu, baita ere, harpidedunek internetetik jaisten duten informazioguztia —kable-modema baliatuz— kable beretik datorrela, eta, beraz, teorianbehintzat, interneten trafiko-butxadura egon litekeela, aldi berean erabiltzaile askoegonez gero internetetik informazioa jaisten.

Aldiz, telefonia-sistemaren ezaugarriak erabat kontrakoak izan dira histori-koki. Telefonia-sare batek kobrezko hari-parea darabil sarbideko edo bukle loka-

28,8 kbps-eko telefono-modema 22 minutu gutxi gorabehera

64 kbps-eko RDSI 10 minutu gutxi gorabehera

10 Mbps-eko kable-modema 4 segundo gutxi gorabehera

28,8 kbps-eko telefono-modema 5 minutu gutxi gorabehera

64 kbps-eko RDSI 2 minutu gutxi gorabehera

10 Mbps-eko kable-modema Segundo bat gutxi gorabehera

Sareak 111

leko erabiltzaile bakoitzeko; hau da, banda-zabalera estua du. Baina, beste aldetik,sarean dagoen konmutazio-ahalmenari esker, edozein erabiltzaile beste edozeine-kin konekta daiteke inongo mugarik gabe. Interneteko informazioari dagokionez,berriz, erabiltzaile bakoitzak tokiko zentralerainoko linea telefoniko propioa dau-kanez, tarte horretan ez dago butxadura sortzerik beste erabiltzaileren batek trabaegiten duelako, norberaren linea beteta dagoelako baizik.

5.4.1. Telefono-sare generikoen elementuak

Sare telefonikoak historikoki ahots-zerbitzua —hau da, telefonoz hitz egitekoaukera— eskaini du, seinale elektromagnetiko analogikoa modulatuz eta hari te-lefonikoaz garraiatuz. Orain urte batzuk konputagailuak hedatu direnez, telefonia--sareak datu-sare ere bihurtu dira. Datu horiek digitalak izan ohi dira, baina konpu-tagailuaren irteeran dagoen modemak seinale elektromagnetiko analogiko bihur-tzen ditu, sarean zehar transmititzeko. Seinaleak hartzailearengana iristen direnean,modemak berriro seinale digital bihurtzen ditu, eta konputagailuan sartzen ditu,erabiltzaileak ikusi eta manipulatzeko. Ikusi dugunez, sareak seinale analogikobatez lan egiten du, sorreran nolakoa izan den kontuan hartu gabe.

Telefonia-sareak ahots- eta datu-seinale analogikoak garraiatzen ditu gauregun, baina transmisio digitala ezartzen ari da aldi berean; beraz, seinalea digitalaizan daiteke sorreratik amaieraraino. Holakoetan, seinalea bit-paketeen fluxuetengabea da, ahots, testu, zenbaki, irudi finko, bideo edo mugimenduzko irudieidagokienak. Bit-paketeen fluxu modura igorritako bideo horrek, oro har, ez daukaoraindik bideo-kalitate osorik —hau da, broadcast kalitateko irudia eta 25 irudisegundoko abiadura duena—.

Telefono-sareen funtsezko elementuak bi eratakoak dira: elementu fisikoaketa elementu funtzionalak (Díaz-Guerra 1994). Honako hauek dira elementufisikoak:

• Konmutazio-zentralak129: sarearen funtzioak betetzen dituzte, hots, hartzai-lea selekzionatu, komunikazioa bideratu eta beste funtzio lagungarriak egin.

• Transmisiorako ekipoak: seinalea transmititzen dute konmutazio-zentralenartean eta zentraletatik erabiltzaileengana.

• Kanpoko planta edo egitura: kableak eta kableek behar dituzten azpiegi-turak dira, hala nola kanalizazioak, zutoinak, antenak, etab.

Elementu funtzionalak bitarteko eta aplikazio informatikoei dagozkie—midleware—, zeinen bitartez sarearen funtzionamendua kontrolatzen den, era-biltzaile igorlea eta hartzailea identifikatuz, seinalea bideratuz eta desplazamenduazuzena izan dadin arduratuz.


129. Zentral telefonikoak, adibidez.

5.4.2. Sare telefonikoen arkitekturak

Izar-arkitektura

Izar erako arkitekturak zentro konmutatuen inguruan batzen ditu130 etxebizi-tzak, eta bestetik, zentro horiek beste zentro konmutatu orokorrago batzuekinkonektatzen dira, denen artean sare konmutatu bakarra osatuz, noranzko bikoa edojoan-etorrikoa. Beraz, A erabiltzaileak B erabiltzaileari telefonoz deitzen dionean,haren telefonoa bere zentro konmutatuarekin konektatzen da, zeina behar den zen-troekin konektatzen den Bren telefonoraino iristeko, bien artean aldi baterakokomunikazio-linea indibiduala sortuz. Sare telefonikoaren sarean bi maila bereizibehar dira:

• Sarbideko sarea: erabiltzailea auzoko edo egoiliarren zonaldeko zentrala-rekin konektatzen du, eta osagarri hauek dauzka: tokiko zentrala, harpi-dedunaren sarbidea (zentraletik etxe barruko telefonoaren hartunerainodoan kablebidea) eta harpidedunaren instalazioa (kablea eta telefono--aparatua, biak harpidedunaren ardurapekoak).

• Pasabideko sarea: kablebidea eta zentralak, transmisio- eta konmutazio--aparatuak eta guzti. Sare horrek sarbideko sare guztiak konektatzen dituerabiltzaileen arteko komunikazioa bideratzeko. Antzina, bizpahiru zentralhierarkizatu zeuden pasabideko sarean; era horretara, erabiltzaile batennazioarteko dei bat sarbideko sareari zegokion tokiko zentralera zihoan,gero eskualdeko zentralera, ondoren estatuko zentralera, eta handik deituarizegokion zentral estatalera, eta hierarkian jaitsiz, deiaren hartzailearenganairisten zen. Gaur egun, ia egitura hierarkiko osoa kendu da sare telefonikomodernoetan, eta ia zuzenean pasatzen da tokiko zentraletik pasabidekosarera, eta hortik hartzailearen tokiko zentralera.

Sareak 113

130. Switched hubs edo “Central Office Switch”.

7. irudia. Izar-arkitekturako sare telefonikoaren eskema

Iturria: autoreak egina, hainbat kontsulta egin ondoren; besteak beste (Friend, et al. 1984, Parsons eta Frieden 1998) eta (Díaz-Guerra 1994).

Telefonia-konpainien edo telekomunikazio-konpainien pasabideko sareazuntz optikoz egina izan ohi da, eta sarbideko sarea kobrezko hari-parez. Tokikobuklean hari-parez eginiko hari apal bezain gogoangarri hori dagoelako, telkoen131

banda-zabalera oso txikia da erabiltzailearengandik hurbilen dagoen segmentuan.

Tokiko buklean banda-zabalera gehitzeko eta internet-, ahots- eta datu-zerbi-tzu egokia —bideora mugatua— eskaintzeko xedez, konpainia telefonikoek hain-bat teknologia garatu eta ezartzen ari dira arrakasta handiagoz edo txikiagoz, hauda, ISDN, DSL familia eta LMDS, besteak beste.

ISDN eta DSLren sarbidean, erabiltzailearen eta tokiko zentral telefonikoarenartean dagoen sare telefonikoaren hari-parea erabiltzen da. LMDSren kasuan, be-rriz, erradiouhinak erabiltzen dira, hiriko antenaren eta erabiltzailearen etxebizi-tzen artean ikusgarriak direnak.

Zuntzezko arkitektura kaleko nodora (FTTC) eta bideo-sare digital konmutatua(SDV)

ISDN eta DSL teknologiek ahalik eta gehien darabilte gaur egungo azpiegi-tura telefonikoa, batik bat bukle lokaleko hari-parea baliatuz; baina badago beste


131. Horrela deitzen dira konpainia telefonikoak. Telephone companies hitzen lehen silabenakronimoa da.

Distantzia luzeko sareaPasabideko sarea

Pasabideko zentrala

Etxea/Enpresa:harpidedunarentelefonoa, modema,faxa, DSL-a, etab.

Zentral lokala Sarbideko sarea(Kobrezko hari-parea).

sare-arkitektura bat, aurreratuagoa, zuntz optikozko instalazioan oinarria duena.Sare-mota honetan, zuntz optikoa jartzen da ez bakarrik pasabideko sarean baizikbaita sarbideko sarearen zatirik handienean ere, hau da, telefono-zentral lokaleanhasten den segmentutik etxebizitza-multzo txiki baten kaleko nodoraino. Nodohorretan Sarearen Interfaz Optikoa dago, zuntz optikoz transmititutako laser--seinalea hari-parez edo kable koaxialez harpidedunaren etxeraino garraiatutakoseinale elektromagnetiko bihurtzen duena. Beraz, tokiko ia sare osoan dago zuntzoptikoa. Zuntzetik kaleko nodora izeneko arkitektura da, FTTC (Fiber To TheCurb)132 siglez ere ezagutua.

Horrelako arkitektura-mota etorkizuneko apustu garbia da, zeren, ekonomia-ren aldetik zein eraikuntza aldetik kostu handi samarra eduki arren, sarearen ka-litatea eta malgutasuna handitzen baitu, banda zabaleko zerbitzu digital konmuta-tuak eskain baititzake, kalitate handiko eta abiadura osoko bideo eta audio digitalabarne, eta ahots-telefonia mantenduz.

8. irudia. Zuntza kaleko nodoraino moduko arkitektura aurreratuko saretelefonikoaren eskema (FTTC)

Iturria: autoreak egina, hainbat kontsulta egin ondoren; besteak beste (Friend, et al.

1984, Parsons eta Frieden 1998) eta (Díaz-Guerra 1994).

Hainbat autoreren arabera, lehenago azaldutako kablearen arkitektura hibrido(HFC) motako sarearen —zuntzezkoa eta koaxiala— eta hemen ondoko irudian era-kutsi dugun zuntza kaleko nodoraino (FTTC) erako sarearen arteko diferentzietakobat honako hau da, alegia, azken arkitektura honek zuntz optikoa kaleko nodorainoeramaten duela, erabiltzailearen etxetik oso hurbil (Parsons eta Frieden 1998).

Sareak 115

132. Ikus “Sare Optiko Pasiboak” izeneko epigrafea.

Pasabideko saretelefonikoa

Kable koaxiala edo hari--parea etxe edo eraikinerakosarbiderako

Telefono--konmutazioa

Lurreko TBa

Satelite TBa

Baina hortik harago, funtsezko aldea beste nonbait dago; izan ere, erabiltzailebakoitzak bere kabuz agindu baitezake operadoreak berari tamaina handiko zerbi-tzari digitalak baliatuz133 edozein formatu digital hornitzea —bideoa, telebista--programa edo irrati-programa, etab.—. Areago oraindik, aipatutako edukia aipatu-tako erabiltzaileari bakarrik heltzen zaio, modu pertsonalizatuan, etxetik hurbilekoSarearen Interfaz Optikoarino iritsi orduko. Horixe da Bideo Digital Konmutatua(SDV134) izeneko sistema, eta etorkizunean, aipatutako sarean ezar daiteke.Oraingoz, ordea, kablearen HFC arkitekturan —hibridoan, alegia— konmutaziorikez dagoenez, erabiltzaile bakoitzak eskatutako eduki guztiek banaketa-sareandagoen kable koaxial partekatuan bidaiatzen dute. Halaber, butxadurak etainterferentzia elektrikoak egon ahal dira itzulerako kanalean.135

Baina zailtasunak ez dira soilik HFC arkitekturarenak. FTTC arkitekturatelefonikoa kablearen HFCrena baino askoz ere garestiagoa da; beraz, luze jokodute horien garapenak eta ezarpenak. Hori dela eta, Ameriketako Estatu Batuetakokonpainia telefoniko batzuek HFC sareak instalatu dituzte banda zabalekozerbitzuetan.136 Edozein modutara, ikus ondorengo epigrafea.

5.4.3. Transferentzia-Modu Asinkronoa (ATM)

Kable- eta telefonia-operadoreen eta sareen helburua hauxe da: bideo osoa-ren, ahotsaren eta datuen edozein zerbitzuren transmisio integratua, malgua etaelkarreragilea lortzeko banda zabaleko ahalmen osoa lortzea. Sareen kalitatea etaarkitektura ez ezik, hori lortzeko giltzarria “Transferentzia-Modu Asinkronoa”(ATM) delako kontzeptua da. Kontzeptu horren funtsa seinale bakoitza, mezuelektroniko bakoitza, hainbat pakete bereizi diskretutan zatitzea da. Pakete horienburukoak etiketatu egiten dira, eta ondoren, pakete guztiak konmutatu eta sareanbarrena independenteki garraia daitezke, bakoitza bere aldetik eta bere bidetik.Erabiltzailearen hargailura iristen direnean, pakete guztiak batu eta berriro doitzendira, jatorrizko seinalea berreginez. ATM izeneko transferentzia-modua nagusi dagaur egun interneten eta sare moderno guztietan, eta beste hainbat teknologiarekinbatera erabiltzen da. FTTC erako sare telefonikoetan erabiltzeaz gain, kablearenHFC arkitekturan ere erabil daiteke.

5.5. SATELITE-SAREAK

Satelite-sarea satelite bidezko komunikazio-sistema da, lurrean kokatutako estazioigorle eta hartzaileetan egokitutako hainbat osagaiz eta funtzioz osatua batetik, eta


133. Hau da, ROM memoria handia duten disko gogorrak.134. Switched Digital Video.135. Etxetresna elektrikoek eta abarrek sortuak.136. Ikus “xDSL eta beste hari-pareko audio- eta bideo-sistemak” izeneko kapituluko

“Butxadurak interneteko sare publikoan” izeneko epigrafean.

orbitan dagoen satelite batean muntatutako hainbat aparatuz eta funtzioz osatuabestetik. Ezaugarri funtzional hauek dauzka:

Satelitez erretransmititutako seinalea ahula da —orbita oso urrun baitago—baina erabilgarria antena parabolikoa daukaten hargailuek prozesatua izateko.

Satelitez erretransmititutako seinaleak hedadura137 zabala izan dezake —adi-bidez, herrialde baten azalera osoa— edo lurrazal osoaren heren bat, nahiz eta sate-lite berrietan hedadura fokalak138 ere ezartzen ari diren, hala nola hiri baten edoeskualde baten alor metropolitarra.

5.5.1. Aktoreak

Hainbat dira satelite-sistemetan parte hartzen duten aktoreak. Funtsean esandaitekeenez, satelite batek bere diseinu-unetik komunikazio-jarduera betetzen due-neraino pasatzen dituen faseak nolakoak, halakoak aktore-motak ere (Linares 1991).

Lehenik eta behin, satelitearen diseinuarekin, eraikuntzarekin eta jaurtiketare-kin zerikusia duten aktoreak daude, hau da, industria aeroespaziala eta agentziaespazialak.

Satelitea operatibo den heinean, jabea edo kudeatzailea da bigarren aktorea—hau da, ahalmen espazialaren hornitzailea139 edo satelite-operadorea—, sateli-tea funtzionatzeko eta zerbitzatzeko moduan mantentzen duena, telekomunikazio--operadoreek —telefoniaren kasuan— edo erradiodifusio zuzeneko operadoreek(DBS) aloka dezaten.

Ondoren, zerbitzuen eta edukien operadoreak daude, hau da, telekomu-nikazio-konpainiak (satelitearen ahalmen alokatua telefonia eta datuak igortzenjarduteko darabiltenak) eta DBS erradiodifusio zuzeneko konpainiak (irrati etatelebistako programazio multikanala banatzen dutenak). Satelitearen zerbitzuakalokatu eta ordainduz gero, enpresak zein norbanakoak izan daitezke operadoreak.

Saiheska bada ere, zerbitzuen eta edukien operadorearekin batera, besteaktore garrantzitsu bat dago, zerbitzuen eta edukien produktorea edo ekoizlea, hainjustu.

Jarduera osoa kontrolatzen, beste aktore garrantzitsu bat dago, arauemailea,jarduerarako legeak ezarri eta betearazten dituena. Europar Batasunean, Batzordeaeta herrialdeetako gobernuak dira arauemaileak.

Ekoizpenaren azken katebegi modura erabiltzailea dago —pertsonak nahizenpresak—. Giltzarria da aktore-mota hori, prozesu osoa baldintzatzen baitu.

Sareak 117

137. Fotoprint, ingelesez.138. Spot beams, ingelesez. 139. Ahalmen-hornitzaileak garapen-fasean ere esku hartu ohi du.

Industria aeroespaziala eta agentzia espazialak

Industria aeroespaziala oso industria espezializatua da, finantzazio-premiahandia izaten duena, oso gutxi baitira satelite bat diseinatu, eraiki eta orbitan jar-tzeko gai diren enpresak. Lehen esan dugunez, 1960ko hamarkadaren erdialdetik80ko hamarkadara arte, gobernuek edo gobernuen kontsortzio publikoek menderatuzuten sateliteen industria; beraz, populazioak ordaindu ditu kostuak zergen bitartez,eta sektorea liberalizatu gabe dagoen herrialdeetan oraino ordaintzen dute. 1990ekohamarkadan liberalizatu egin da sektorea AEBetan eta Europar Batasunean.

Satelite-fabrikante nagusiak AEBetako konpainiak izan ohi dira. EuropanAerospatiale kontsortzioa dago, besteak beste (Roca 1991). Azken urteotan fusiogarrantzitsuak eta operazio enpresarial handiak egin dira sektorean; hona hemenzeintzuk diren fabrikante nagusiak140 (Astra 2002):

• Boeing Satellite Systems, Hughes Space and Communications enpresarena.

• Astrium, Matra Marconi Space enpresarena.

• Alcatel Space, Hughes Space and Communications enpresarena.

Hughes Space and Communications enpresa, General Motors-en konpainiasubsidiarioa da. Berak eraiki zuen eta orbitan jarri lehen aldiz, 1963an, satelitegeosinkroniko bat, Syncom izenekoa. Hain zuzen, 1961ez geroztik gutxienez 161satelite komertzial eraiki eta jaurti ditu, hau da, munduko satelite komertzialen %50baino gehiago. Baina gure liburuaren helburuak kontuan hartuz, garrantzizkoenada jakitea, Hughes konpainiak DirecTV satelitea —hots, AEBetako DBS operadorenagusia— jaurti zuela 1990eko hamarkadan, arrakasta komertziala lortuz.

Satelite-jaurtitzaileak ere AEBetako konpainia gutxi batzuk dira. Fabrika-zioari dagokionez gertatzen den bezala, gobernuek eta gobernuen kontsortzio pu-blikoek kontrolatu zuten hainbat urtetan jaurtiketen sektorea. Azken urteotan, hauekizan dira garrantzitsuenak: Lockeed Martin eta McDonnell Douglas iparrameri-karrak eta Arianespace frantziarra.

Satelite-jaurtitzaileen sektorean —ordura arte beti iparramerikarren esku—,herrialde europarrek 1979z geroztik hasi ziren garrantzi erreala hartzen, Arianne Ijaurti zutenean. Arianespace enpresak kudeatzen ditu jaurtitzaile europarrak 1980zgeroztik, eta iparramerikarrek adinako merkatu-kuota lortu du. Adibidez, Astra sa-teliteak —Astra 1A-tik Astra IE-ra— Ariane kohete baten bitartez jaurti ziren Gua-yanatik.141 Arianespace Kontsortzio Europarrak eraikitzen ditu Ariane koheteak.

Halaber, Errusiak berezko jaurtitzaileak dauzka, eta 1996an Proton koheteerrusiarraren gainean jaurti zen Astra IF izeneko satelite komertziala, Baiknour-eko


140. SES Astra sateliteen erakitzailea, munduko operadore handiena.141. Latinoamerikako kolonia frantsesa da Guayana.

kosmodromotik, Kazakhstan-en. Khrunichev Enterprise eta RSC Mosku-koenergia-konpainiek egin dute Proton kohetea, eta biena den International LaunchServices (ILS) enpresa iparramerikarrak komertzializatzen du.

Ariane koheteak orbita eliptiko denboralean jartzen du satelitea, 600-36.000km-ra. Gero, satelitearen propultsio sistemek orbita geoegonkor egokian kokatzendute. Proton koheteak, berriz, Ariane baino potentzia handiagokoa denez, orbitageoegonkorretik hurbilago kokatzen du, eta, horrela, sateliteek fuel-erreserbahandiagoa daukate.

Satelite bat eraikitzeko hiru bat urte behar izan ohi dira (Astra 2002). Erai-kuntzaren eta jaurtitzearen kostua 300-325 milioi eurokoa zen 2000. urtean, zeine-tatik heren bat jaurtitzeari zegokion (Parsons eta Frieden 1998).

Hauek dira Europarrentzako agentzia aeroespazial ezagunenak: AgentziaEspazial Europarra (ESA142) eta AEBetako National Aeronautics and SpaceAdministration (NASA).

Kanal-ahalmenaren hornitzaileak edo satelite-operadoreak

Onargarriak dira bi izen hauek: kanal-ahalmenaren hornitzaileak edo satelite--operadoreak.143 Lehen kasuan, espazioa hornitzeko funtzio espezifikoa nabarmen-tzen da, eta kudeatzeko funtzio orokorra bigarrenean.

Kanal-ahalmenaren hornitzaileak sateliteen operadore errealak dira, berefuntzionamendua kontrolatu eta erretransmititzeko gaitasuna kudeatzen dutenak,haren zerbitzuak konpainia telefonikoei eskainiz, dauzkaten telekomunikazio--premiak asetzeko, erradiodifusio zuzeneko operadoreei irrati- eta telebista-progra-mak bidaltzeko —adibidez, Antena Digital-ari eta Canal Satélite Digital-ari EstatuEspainiarrean—, eta haren premia daukaten era guztietako organismo, enpresa, etanorbanakoei ere bai —errepikagailuen tarifak ordainduz, jakina—. Finean, finan-tzatu dituztenez, sateliteen jabeak dira.

Lehen kanal-ahalmenaren hornitzaileak hainbat herrialderen esku-harmenezsortutako nazioarteko erakundeak dira. Historian lehena Satelite bidezko Teleko-munikazioetarako Nazioarteko Erakundea (Intelsat) izan zen, Early Bird lehenkomunikazio-satelitea kudatzeko ez ezik, satelite bidezko munduko telekomunika-zioak antolatzeko 1964an sortu zena, herrialde guztiek haren sarbidea izateko etasistemaren jabetzan zein kudeantzan esku hartzeko. Intelsat-ek 130 herrialde parte--hartzaileei ez ezik kide izan gabe ere haren zerbitzuak darabiltzaten beste hain-beste herrialdeei eskaintzen dizkie bere zerbitzuak. Hain handia da bere garrantziaezen gainerako hornitzaileek Intelsat-ekin koordinatu behar duten zerbitzua, inter-ferentziak ekiditeko, besteak beste.

Sareak 119

142. European Satellite Agency.143. Satellite carriers.

Kanal-ahalmenaren beste hornitzaile batzuk: Inmarsat144 (Satelite bidezkoKomunikazio Maritimoak, Aeronautikoak eta Mugikorrak), Eutelsat paneuroparra(Satelite bidezko Erakunde Europarra), nahiz eta azken hau enpresa pribatu bihurtuden 2001ean (Berretta 2001). Estatu Espainiarra, beste hainbat estatu bezala, hiruerakunde horien kide eta kofundatzaile da. Herrialde arabiarrek Arabsat izenekoerakundea daukate.

Eutelsat esperientzia gehientsueneko kanal-hornitzaileetako bat da. Parisendu egoitza, eta hogei bat herrialdetako 400 langile hartzen ditu. Eutelsat-ek izaerajuridiko publikoa aldatu zuen, eta Frantziako elkarte anonimo bihurtu zen.

Eutelsat-en satelite-sistemak 950 telebista-kanalen eta 560 irrati-kanalentransmisioa eta banaketa kudeatzen ditu, gehi interneten sarbidea, entretenimendumultimedia, IP irtenbide profesionalak, enpresen datu-transmisioa eta telefoniamugikorra. Gaur egun 22 satelite dauzka —besteak beste Hot Bird145 izenekoak,Europa osoa hartzen dutenak—, eta 2005erako 30 satelite inguru izango ditu orbitageoegonkorrean. Bere hedadurak Europa, Erdialdeko Ekialdea, Afrika osoa etaAsiako zati bat hartzen ditu. Halaber, Amerikarekin konektatzeko gaitasuna dauka.Enpresa pribatua denez, satelite-operadore orokor bihurtu nahi du, planeta osorairitsiz eta banda zabaleko era guztietako zerbitzuak —DBS, internet, datuak,telefonia— eskainiz, daukan esperientzia zabala baliatuz (Berretta 2001).

Halaber, nazioarteko hornitzaileez gain, badira sateliteari dagozkion erakun-de nazionalak ere, hala nola Hispasat Estatu Espainiarrean, Asiasat Txinan, ItalsatItalian, British Satellite Broadcasting (BSB) Erresuma Batuan, etab.

Hispasat da Estatu Espainiarreko satelite-operadorea, eta 1992 orbitaratuzuten lehen satelitea146. Gaur egun lau ditu: Hispasat 1A, 1B, 1C eta 1D. Azkena(ID), Alcatel Space Industries konpainiak eraikia, 2002ko irailaren 19an jaurtizuten Floridatik (AEB), Atlas II AS kohete estatubatuarra erabiliz, eta ezArianespace konpainia europarraren Ariane jaurtitzailea. Erabaki horrek kritikafranko sorrarazi zuen europar espazio-sektorearen artean. ID satelitearen kostua198 milioi eurokoa izan zen, jaurtiketaren 70 milioiak barne. Pisua 3.288kilogramokoa da eta potentzia elektrikoa 7.000 wattekoa. Laneko bizitza 15urtekoa da, aurrekoena baino bost urte luzeagoa (Elías 2002).

Hiru antena dauzka, bat tinkoa eta beste biak zabalgarriak, eta hiruren artean28 transponder edo berrigorle jartzen dituzte lanean. Horiei esker hiru hedadura--esparrutara zuzentzen ditu bere izpiak: 1) Amerika osoa, Kanadatik hasi eta


144. International Marine Satellite Organization.145. Hot Bird 1, 2, 3, 4, 5 sateliteak; 1º E posizioan.146. Ameriketako inbasioaren eta konkistaren 500. urteurrenean jaurti zuten. Hispasat-en

gorabeherak ezagutzeko, ikus “Origen y desarrollo del satélite en España: la realidad del sistemaHispasat” izeneko ikerkuntza-artikulua (cfr. Meso 2002).

Argentinaren oineraino; 2) Europa osoa, Ipar Afrika ere barne; eta 3) EkialdeErdira ere badu izpi berezia edo spot beam izenekoa. Hispasat-en helburuak,enpresa modura, hurrengoak behintzat badira (García Palacios 2001):

• DBS operadore espainiarrei147 kanal-ahalmena hornitzea —telebista eta in-ternet—, kable-operadoreei telebista-kanalak, eta datu-zerbitzuei ahalmena.

• Portugaleko eta Latinoamerikako merkatuan, kanal-ahalmena nabarmenhornitzea.

• Europako eta Ameriketako gaztelania-hiztunei zuzendutako RTVEko kana-lentzako plataforma izatea —zortzi kanal, lau zifratu eta beste lau ireki—(Montaner 2002).

Kanal-ahalmeneko beste hornitzaile batzuk enpresa pribatuak dira;148 bes-teak beste, SES (Société Européenne des Satellites) europarra, HCI (HughesCommunications Inc.) eta Loral Space and Communications iparramerikarrak.

Azter dezagun arretaz hornitzaile garrantzitsuena: SES, Société Européennedes Satellites delakoa. Egoitza Luxenburgon duen erradiodifusioko kontsortziopribatua149 da, Astra sateliteen jabea. Lehenengo Astra satelitea jaurti zuteneanabiatu zen, 1988an. Urte hauetan guztietan Europako satelite-sistema garrantzitsue-na da SES, erabiltzaileei150 bideratutako irrati- eta telebista-kanalen erradiodifusiozuzenari dagokionez (DBS), eta baita kable-sistemei sareburura bideratutakoprogramazio-hornitzaile modura ere. Eskura daukan DBSko merkatu nagusiakErresuma Batuan eta Alemanian daude. SES Astra liderra da Europan, satelitekoharpidetza osoaren %83 baitauka. Halaber, Estatu Espainiarrean satelite bidezkotelebista-harpidetzaren %78 dauka (Martí 2001).

Gaur egun, Europan, AEBetan eta Asian satelite-operadore nagusia izatekojarduera enpresariala burutzen ari da SES. Planetako operadore nagusia izatea duhelburu. Horretarako, egitura dibertsifikatu du 2001eko azken aldera, eta SESGlobal korporazio multinazionala osatu du, aktibo guztien jabe, eta ondokoenpresa-zatiketak dituela: SES Americom eta SES Astra.

Operadore osoa denez, SES Global-ek satelite bidezko zerbitzu orokorraeskaintzen die bere bezeroei banda zabalean. Halaber, arrakasta enpresarial handiaerdietsi zuen 2001ean, Ameriketako Estatu Batuetako bigarren satelite-operado-rearen151 —GE Americom152, GE Capital multinazionalaren dibisioa153— akzioak

Sareak 121

147. Canal Satélite Digital eta Vía Digital operadore pribatuak.148. Talde horretan sartu behar dugu Eutelsat operadorea, nazioarteko erakunde publikoa

2001era arte.149. Sortu zenean, akzioen %20 zeukan Luxenburgoko gobernuak.150. Etxeetako erabiltzaileak, alegia.151. Kanal-ahalmenaren hornitzailea.152. Enpresa den aldetik, GE American Communications Inc. deitzen da.153. General Electric Capital Corporation.

eta aktiboak erosi zituela adierazi baitzuen, 2.400 milioi dolar ordainduz eta SESGlobal-en akzioen 181 milioi dolar bereganatuz. GE Americom154 erosi ondoren,SES Global 45 satelitez osatutako flota baten eta hainbat enpresaren jabea da,osorik edo partzialki (Ferreras 2001h):

Jabetza osoa

• 12 Astra satelite, hedadura europarrekoak eta SES Astra dibisiokoak.

• 13 satelite, AEB hartzen dutenak, eta lehen GE Americom-enak zirenak.

• 4 satelite, transmisio transozeanikoa eskaintzen dutenak, eta ColumbiaCommunications-enak direnak.

• SES Multimedia eduki-ekoizlea.

Jabetza partziala

• Americom Asia Pacific-en %50, Asia hartzen duen satelitearen jabearenahain justu.

• Nahuelsat satelite-sistemaren %28,75, Latinoamerika hartzen duensistemarena, hain justu.

• Nordic Satellite AB-ren %50, herrialde eskandinabiarrak eta Ekialdeko Eu-ropa hartzen dituzten hiru Sirius satelite dituen konpainiarena, hain justu.

• Asiasat-en %34,1, Asia eta Ozeano Barea hartzen duten sateliteen jabea-rena, hain justu.

• StarOne-ren %20, Latinoamerika hartzen duen 5 Embratel sateliteen jabea-rena, hain justu.

• ND Satcom-en %10, sateliteei buruzko teknologiaz arduratzen den konpai-niarena, hain justu.

• Beraz, sektoreko jabetza-kartera eta esku-harmen ugari horiek direla eta,planetako satelite-operadore handiena da SES Global. SES Global-enakziodun nagusia GE Capital iparramerikarra zen 2002an, akzioen %30’7eta %20ko boto-eskubidea baitzeukan (Ferreras 2001h).

EuropeStar izenekoa SES-i eta Eutelsat-i lehia eginez 2001ean sorturiko sate-lite-operadore berria da. Londresen du egoitza. Alcatel Spacecom (Frantzia) etaLoral Space & Communications (AEB) ditu kide. Operadore berri horren zerbi-tzuek Europa, Afrikako hegoaldea, Erdialdeko Ekialdea, Indiako subkontinenteaeta Asiako hegoekialdea harrapatuko ditu. Kontrol, negozio, misio, telemetria etajarraipenezko lotura guztiak Toulouse-n dauzka (Frantzian). 2001ean jaurti zuenbere lehen satelitea —Europe*Star 1 izenekoa— Guyana frantziarretik Ariane


154. Europako erakundeek 2002an onar dezaten zain dago.

kohete baten gainean. 30 transponder edo erretransmisore dauzka Ku bandan(Teledigital 2001d).

Satelite bidezko zerbitzueta eduki-operadoreak

Satelite bidezko zerbitzueta eduki-operadoreak satelite-operadoreei karga--ahalmena alokatzen dieten konpainiak dira, bezeroei zerbitzuak eta edukiak eskain-tzeko xedez. Satelite bidez erretransmititzen diren zerbitzuen eta edukien motakkontuan hartuz, honako hauexek dira zerbitzueta eduki-operadore nagusiak:

• Konpainia telefonikoak —gaur egun telekomunikazio-konpainia moduraezagunagoak—, nazioarteko telefonia-zerbitzuak eta telefonia mugikorraeskaintzen dituztenak.

• Satelite bidezko telebista zuzeneko operadoreak, jaitsierako seinaleanharpidedunei irrati- eta telebista-programen erradiodifusio zuzena —DVSsistema— gehi internet eta datu-zerbitzuak eskaintzen dizkietenak.

• Erradiodifusioko konpainiak —irratikoak eta telebistakoak—, nazioartekogertakari batzuk zenbait komunikazio-konpainiei igortzen dizkietenak,audientziei bideratzeko. Adibidez, Erradiodifusioko Europar Elkartea(EBU155) eta herrialde europarretako irrati-telebistako enpresa publi-koak.156

• Hainbat enpresa, barne-komunikazioa eta urrunean kokatutako sukur-tsalekin puntutik punturako datu-transmisioa egin behar dutenak.

Hemen interesatzen zaigun operadorea irrati, internet, eta datuen difusio zu-zena (DBS) eskaintzen duen satelite bidezko operadorea da, liburu honetako besteatal batean aztertu duguna.

Erabiltzaileak

Operadoreei buruzko atalean bezalatsu, erabiltzaileak zerbitzuen eta edukienarabera sailkatzen dira. Horrela, hauexek dira satelite bidezko erabiltzaile nagusiak:

• Nazioarteko telefonia eta telefonia mugikorra erabil ditzaketen herritarrak,enpresak eta erakundeak.

• Satelite bidezko irrati- eta telebista-difusio zuzena hartzeko sistema (DBS)daukaten etxebizitzak, jaitsierako lineako internet eta datu-zerbitzuakbarne.

• Eduki-produktoreek bidalitako irrati- eta telebista-programazioa satelitebidez hartzen duten kable-operadoreak.

Sareak 123

155. European Broadcasting Union.156. Adibidez, RTVE.

• Hainbat herrialdetako irrati- eta telebista-konpainiak, nazioarteko gerta-karien irrati-telebistako seinalea hartu eta beren audientziei bideratu behardietenak.

• Barne-komunikazioa eta datu-transmisioa kontuan hartuz, aldi bereanerabiltzaile eta operadore diren enpresak.

Lehen aipatu dugunez, liburu honen irakurleari gehien interesatuko zaienerabiltzailea irrati- eta telebista-difusio zuzena hartzeko sistema (DBS) instalatutadaukaten etxebizitzak dira.

Arauemailea

Arauemailea aktore garrantzitsua da edozein telekomunikazio-sistematan.Arauemaileari erregulatzaile ere deitzen zaio, arauak emateko duen gaitasunagatikmerkatuen eta aktoreen operatzeko baldintzak arautzen baititu.

Orbita espazialagatik eta seinaleak muga geografikoak gainditzen dituelako,ez dituzte nazioetako/estatuetako gobernuek eta parlamentuek arautzen, nazioar-teko erakunde batzuek baizik. Egia da, ordea, satelite bidezko telebista zuzenaridagokion sektorean (DBS), herrialdeak direla satelite bidezko telebista-opera-doreen jarduera arautzen dutenak; Estatu Espainiarrean, adibidez, Canal SatéliteDigital-en eta Vía Digital-en jarduera aipa daiteke.

Satelite bidezko telekomunikazioen arautze orokorra TelekomunikazioetarakoNazioarteko Batasunaren,157 Irrati-komunikazioetarako Munduko eta Eskual-deetako Konferentzia Administratiboen158 eta nazioarteko bestelako protokoloenardura da. Denetan hartzen dute parte herrialdeetako gobernuek. Arauemailehorien funtzio nagusiak hauexek dira: posizio orbitalak eta satelite bidezko zerbi-tzuen frekuentzia herrialde bakoitzean esleitzea, interferentziak ekidinez eta aktoreenarteko tratu berdinkidea bermatuz. Frekuentzien kontrola eta kudeantza Interna-tional Frecuency Registration Board (IFRB) izeneko nazioarteko erakundearenardura da; izatez, ITUren159 batzorde berezi bat da.

Herrialde bakoitzeko administrazio publikoek, bestalde, bere esparruan gerta-tzen diren satelite bidezko telekomunikazioen jarduera arautzen dute. Herrialdebatzuetan, Ameriketako Estatu Batuetan adibidez, aipatutako jarduera arauemaileaoso garrantzitsua da, industriako hainbat sektore harrapatzen baititu. Organo araue-mailea Federal Communications Commission (FCC) izenekoa da.


157. ITU, International Telecommunications Union.158. World Administrative Radiocommunications Conference (WARC), eta Regional

Administrative Radiocommunications Conference (RARC).159. (Linares 1991).

Beste herrialde batzuetan —Estatu Espainiarrean, adibidez— arauemailetzasatelite bidezko telebista zuzenean (DBSn) zentratzen da. Edozein modutan, Euro-par Batasunak Europako Komisioa bera dauka erreferentziatzat, berorrek finkatzenbaitu Batasuneko kide guztientzako erregulazio-markoa.

Lurra eskualdeka banatuz

ITU erakunde arauemaileak hiru zonaldetan zatitu edo banatu du Lurra,sateliteen hedadurari dagokionez:

• ITUren 1. zonaldea: Europa, Erdialdeko Ekialdea eta Afrika.

• ITUren 2. zonaldea: Ameriketako Iparraldea, Hegoaldea eta Erdialdea.

• ITUren 3. zonaldea : India, Asia eta Australia.

Eduki- eta zerbitzu-produktorea

Aktore honek irratirako, telebistarako eta interneterako edukiak eta datuakekoitzi eta satelite eta kable-operadoreei eta lurreko telebista digitaleko operadoreeihornitzen die. Gaur egun, operadoreek kontrolatzen dituzte edukien eta zerbitzuenproduktore asko.

5.5.2. Mota desberdinetako sateliteak

Satelite-sistemen sailkapena hainbat irizpideren arabera egin daiteke: distan-tzia, posizioa, hedadura, konexio-puntuak, erabilpena eta zerbitzuak, teknologia,sarbidea eta banda kontuan hartuz, nagusiki (Wood 1995). Ikus ditzagun banan--banan.

Satelitearen distantzia

Satelitetik lurrera dauden kilometroak kontuan hartuz, honelakoxeak dirasateliteak:

• Satelite geoegonkor edo geosinkronikoak: orbita geoegonkorrean daudensateliteak dira, hau da, ekuatoretik 35.787 kilometrora daude, 0º-ko inkli-nazioz. “Geoegonkorrak” esaten zaie, lurraren azalarekiko erlazioa egon-korra delako, beti bat, lurretik begiratuz espazioko puntu berean daudelako.“Geosinkronikoak” esaten zaie, berriz, biraketa-abiadura orbitala lurrarenbiraketa-abiadurarekin sinkronizatuta dagoelako, biek bira osoa ematenbaitute 24 orduro. Satelite geoegonkor edo geosinkronikoak orbita zirkularraegiten du, eta Lurreko ia latitude guztietatik ikusgarria da, poloetatik izanezik. Satelite bidezko telebista zuzeneko satelite guztiak (DBS) horrelako-xeak dira, geoegonkorrak.

Sareak 125

• Orbita baxuko sateliteak: orbita geoegonkorra baino orbita baxuagoankokaturiko sateliteak dira; hots, lurretik 35.787 kilometro baino gutxiagoradaude. Ez dira zuzeneko telebistan (DBSn) erabiltzen, baina bai beste hain-bat alorretan: metereologian, adibidez. Edozein modutan, satelite bidezkokomunikazio-sistemetan orbita baxuko satelite-sistema konplexua —lurre-tik 400-800 kilometrora— ezartzeko proiektuak egin ziren 1990eko hamar-kadaren hasieran, bereziki telefonia, internet eta datuetarako. Iridio160

deitzen zen horrelako proiektuetako batek, eta Motorola enpresa iparrame-rikarrak bultzatu zuen. Ipar eta Hego Poloen gainean distantzia berberera,600 kilometroko altueran, 77 satelite jarri nahi zituen. Funtzionamenduasinplea da teoriaren arabera: telefono-dei bat bidaltzen da lurretik satelite-rik hurbilenera; satelite horrek sistemako beste satelitetara bidaltzen du,satelite egokiraino iritsi arte; orduan, satelite egokiak deiaren hartzaileare-gana bidaltzen du jaitsierako seinalea. Horrela, joan-etorriko komunikazioaezartzen da. Sateliteak baxu daudenez, satelite geoegonkorrek transmititu-tako telefono-deien segundo erdiko atzerapena irabazten zen.161 Iridioproiektuak, ordea, hiperbole mediatiko handiz jaurtia izan zenak, porrotegin zuen, konplexutasun teknologikoa handia izateaz gain bideragarritasuneskasa zeukalako. Antzeko beste hainbat proiektu ere egin ziren, baina ezziren mamitu.

Satelitearen posizioa

Sateliteak sailkatzeko beste irizpide bat —aurrekoarekin estuki lotua— sateli-teak ekuatorearekiko duen posizioa —gradutan neurtua— izan ohi da. Hiru motanagusi daude:

• Orbita ekuatorialeko sateliteak: ekuatorearen planoan kokaturiko sateliteakdira, hau da 0º-ko inklinazioaz. Posizio horretan daude DBS satelite guz-tiak.

• Orbita inklinatuko sateliteak: ekuatorearena ez den beste plano batean ko-katuriko sateliteak dira, hau da, Ekuatorearekiko inklinazioaz kokatutadaudenak.

• Orbita polarreko sateliteak: Lurraren errotazio-ardatza daukan plano bateankokaturiko sateliteak dira (plano horrek poloak ditu barnean).

Komunikazio-sistemetako satelite gehienak orbita ekuatorialean daude koka-tuta.


160. Iridioa 77. elementua delako hartu zuen izen hori, hain zuzen proiektuak 77 satelite erabilinahi zituelako (Wood 1995).

161. Igoerako argi-sortan segundo-laurdena, eta jaitsierakoan beste hainbeste.

Hedadura-arloa

Hedadura-arloaren arabera, sateliteak honelakoxeak izan daitezke: hedadurahemisferikoa duten sateliteak, zonaldekako hedadura duten sateliteak eta toki-ko/estatuko hedadurako sateliteak.

• Hedadura hemisferikoko sateliteak: hemisferio osoa hartzen dutenak, hauda, Lurraren %20 gutxi gorabehera. Intelsat-ek eta antzeko nazioartekoerakundeek darabiltzatenak dira honelakoak.

• Zonaldekako hedadurako sateliteak: kontinente baten edo hainbat herrial-deren zati bat hartzen dutenak. Telebistaren erradiodifusioan interesakdauzkaten konpainia komertzialek darabiltzatenak.

• Tokiko/estatuko hedadurako sateliteak: herrialde bat —Frantzia, adibidez—edo azalera handiko herrialde baten eskualde bat —Ameriketako EstatuBatuetako Sartaldeko Kosta, adibidez— hartzen dutenak. Konpainia estata-lek darabiltzate (DBS) satelite bidezko irrati-telebista zuzeneko operado-reentzat.

• Tokiko hedadurako sateliteak162: Ka bandako sateliteek posible dute horre-lako hedadura —“lapitz-hedadura” deitua— hartzea, lur-eremu txikia soilikhartzen duena, adibidez hiri handi bateko eremu metropolitarra —NewYork-ekoa, kasu—. Satelite bidezko erronka teknologiko eta komertzial be-rria da —AEBetan, batik bat—, hedadura txikiko argi-sortak163 azalera ho-rretara egokitzea eskatzen baitu, audientzia metropolitanoak programazioarrunta ez ezik, tokiko telebista-kanalak ere har ditzan. Gaitasun teknologi-koa badago, baina satelite bidezko operadoreek komenientzia enpresarialaneurtu behar dute. Edozein modutan, kable-sektoreko lehiakortasun-arloberria sor daiteke hor AEBetan; ez, ordea, Europan, oraindik.

Satelitearen hedaduraren ingurune geografikoa diseinua egitean gauzatzen da,horrela seinaleak —potentzia handiagokoa hedaduraren erdiko tokian, eta ahula-goa ertzetan— aukeratutako lur-eremua bete ahal dezan.

Konexio-motak

Konexio-motaren arabera, honelakoxeak dira satelite-sistemak: puntutik pun-turako sateliteak, puntutik puntu ugaritarako sateliteak eta erradiodifusio zuzenekosateliteak (Parsons eta Frieden 1998).

• Punturik punturako satelite-sistemak: 1960ko hamarkadan sateliteak hasizirenetik erabiltzen da satelite-mota hori. Kirola edo beste edozein gerta-

Sareak 127

162. Spot beam, ingelesez. 163. Footprint.

kari gertatzen den lekutik bertatik irrati- edo telebista-estaziora bidaltzeanda, gero handik audientziari lurreko uhinez, satelitez edo kablez eskain-tzeko.

• Puntutik puntu ugaritarako satelite-sistemak: ezinbestekoa bilakatu da sa-telite-mota hori, bideo-programazioa kable-sareburuetara eta kanal anitzekolurreko estazioetara bidaltzeko. Izatez, faktore erabakigarria izan da kableatelebista-banatzaile bihurtzeko garapenean. Nazioarteko korporazio handiekberen sukurtsalekin komunikatzeko darabilte.

• Erradiodifusio zuzeneko satelite-sistemak: kostu eta bolumen txikiko antenaparabolikoak erabiliz, etxeetara irrati- eta telebista-programazioa zuzeneanbanatzeko sistema modernoetakoak dira. 1980ko hamarkadan abiatu zenhorien garapen komertziala. DBS164 eta DTH165 sistemek darabiltzate. Mo-dernoena, potentzia handiena duena eta merkatuan zabalduen dagoena DBSsistema da; seinalea Ku bandan dauka eta erradiofrekuentzia 11 eta 14 GHzingurukoa da. Aldiz, DTH sistema zaharragoa da, potentzia eskasagoadauka eta eragina galtzen ari da. Seinalea erradioespektroaren C bandandago, 4 eta 6 GHz inguruan.166 Halaber, etorkizun hurbilean satelite bidez-ko telebista egon daiteke Ku bandan, 20-30 GHz bitarteko transmisio-fre-kuentziaz.

Zerbitzuak

Aplikazio ugari dauzkate sateliteek ia giza jarduera guztietan. Komunikazio--sateliteen erabilpena eta zerbitzuak interesatzen zaizkigu hemen (Ros 1991). Bizerbitzu-mota bereizi behar dira.

Zerbitzu finkoak

Fisikoki urrun dauden eta finkoak, kokatuak eta zehatzak diren puntuen arteaneskainitako zerbitzu guztiak dira zerbitzu finkoak. Kategoria orokorraren pean,azpisailak daude:

• Nazioarteko telefonia-zerbitzua, herrialdeen artean ahots- eta datu-komuni-kazioak noranzko bitan transmititzen dituena. Intelsat sistema sektorehorretako operadore nagusia da, komunikazio telefoniko guztietako %60inguru igortzen baititu.

• Nazioarteko telebistaeta bideo-zerbitzuak, era guztietako nazioartekogertakariak erretransmititzen dituena —Joko Olinpikoak, kirol-gertakariak,


164. Direct Broadcast Satellite.165. Direct To Home.166. Zehatzago esanda, Ku bandako sateliteek 10,7 eta 12,75 arteko MHz-eko erradiofrekuentzia

daukate. DTH sistema C bandan dago, 3’7 eta 4’2 GHz-en artean (Teledigital 2001c).

kulturalak, etab.—. Intelsat da sistemarik erabiliena, batez ere komunikaziotransatlantikoetan. Europa barruan, Erradiodifusiorako Europar Elkarteak—EBU, European Broadcasting Union-ek— Eutelsat sistema darabil.

• Irrati- eta telebista-programen erradiodifusio zuzeneko zerbitzua. Etxeetarairrati- eta telebista-programazioa igortzeko noranzko bakarreko zerbitzuada, lehenago aipatu dugunez. DBS eta DTH sistemak darabiltza. Gaur eguninternet eta datuak eskaintzen dizkie bezeroei igoerako seinalean, etadatuak jaitsierakoan.

• Izaera nazionaleko zerbitzuak: gobernuek herrialde oso zabaletan (Brasil,India, Australia, eta abarretan) erabilitakoak, beren lurraldeetako telekomu-nikazio-sistemak osatzeko. Kanariar Irletara zerbitzuak bidaltzeko erabil-tzen da Estatu Espainiarrean.

• Enpresa-komunikazioetarako zerbitzua: merkatuan gero eta arrakasta han-diagoa duena, teknologia fidagarriari esker; gainera, lehiakortasun irekianerabiltzeko moduan dago. Sailkapen horren barruan hainbat aukera daude:a) Satellite Business System (SBS) erako sare irekiak, hau da, horren premiadaukaten AEBetako eta Kanadako enpresentzako prest dagoen espazioerabilgarria; eta b) sare itxiak, puntu batetik —enpresa baten egoitza nagu-sitik, adibidez— urruneko puntuetan dauden sukurtsalekin komunikatzekoerabiliak.

• Internet-zerbitzuak: garapen-aukera handiagoak dituzte. Oraintsu arte, in-ternet-zerbitzua jaitsierako bidean bakarrik zegoen, igoerakoa linea telefo-nikoaren bitartez egiten baitzen. Baina transmititzeko gaitasuna daukan an-tena paraboliko bat garatzen ari dira, eta satelite bidezko internet-zerbitzuaosoa izan daiteke etorkizunean (oharra: ikus 8. atalean “Internet-zerbitzuakkable bidez, satelite bidez eta lurrekoz” zatia, hor aipatzen baita Astra-renesperimentazioa noranzko biko satelite-sarearekin).

Zerbitzu mugikorrak

Mugikorrak diren puntuen artean eskainitako zerbitzu guztiak dira. Gero etagehiago erabiltzen dira, telefonia mugikorreko teknologiari esker. Kategoria orokorhorren barruan hainbat azpikategoria daude:

• Irrati-mezularitza zerbitzua, noranzko bikoa dena. Itsas komunikazioetanerabiltzen da, eta bai satelite bidezko edo GPS167 bidezko posizionamenduorokorrerako ere.

• Telefonia mugikorrerako zerbitzua: erabilpen eta merkatu handikoa gauregun.

Sareak 129

167. Global Position System.

• Irrati-lokalizaziorako zerbitzuak: objektu mugikor baten posizioko koor-denatuak lortzeko zerbitzuak dira (espazio-ontzienak etab.).

Teknologia

Sateliteek teknologia analogiko edo digitalekoak izan daitezke, hau da, igoe-rako zein jaitsierako seinalea digitala edo analogikoa izan daiteke (ikus seinaledigitala eta analogikoa aztertzen dituen kapitulua).

Gaur egun, satelite bidezko komunikazio-sektore osoa digital bihurtzen arida, nahiz eta telebista-kanal analogikoek urte luzez jarraituko duten, aktibo daudenbitartean.

Sarbidea

Komunikazio-zerbitzuak sailkatzeko beste irizpide bat sarbidea kontuan har-tzea da, hau da, telebista-kanalen izaera irekia —librea edo doanekoa— den alaharpidetzapekoa den. Egia esanda, irrati- eta telebista-kanal asko daude doan jasodaitezkeenak, espazioan biraka dauden sateliteak digitalak zein analogikoak izan.Edozein modutan, poliki-poliki, satelite bidezko zerbitzuen merkatuaren harpidetzagoraka doa bai irrati- eta telebista-programazio multikanalaren hobekuntzari esker,bai internet, datu- eta telefonia-zerbitzuei esker.

Frekuentzia-banda

ITU erakundeak eta sateliteak arautzeko ardura daukaten beste hainbat era-kundek jarritako irizpideak kontuan hartuta, honela sailkatzen dira frekuentziak: Sbandakoak, C bandakoak, X bandakoak, Ku bandakoak, Ka bandakoak eta Kbandakoak (banda-multzoa).

Genevan 1977an egindako Erradiodifusiorako Munduko Konferentzia Admi-nistratiboan, satelite bidezko telebista zuzeneko difusioari buruzko irizpideak eza-rri ziren. Ondoko hauek dira orduko erabaki nagusiak (Broekaert 1988, ITU 2002):

• Satelite bidezko telebista-kanalen banda-zabalera 27 MHz-ekoa da; beraz,PAL eta SECAM irudi-kalitatea baino hobea.

• Kanalen arteko distantzia 20 MHz-ekoa da.

• Gutxienez goi-kalitate handiko 8 audio-kanal, bideo-seinaleari atxikiak.


11. taula. Frekuentzia-bandak sateliteetan

Iturria: (Broekaert 1988, Grant 1993, Teledigital 2001c).

5.5.3. Satelite-sistemen osagaiak

Lehenik eta behin, kontuan hartu behar da satelite bidezko komunikazioaikus-lerroa168 izanik egiten dela; hau da, elkarren artean komunikatu behar dutenbi puntuak —igorleak eta hartzaileak— ikusgarri izan behar dute bata bestearen-tzat, transmisioa moztu dezakeen interferentzia fisikorik gabe. Eta horren arrazoiada, satelite bidezko komunikazioan erabilitako erradiofrekuentzia oso altua dela,eta bere joera argiarena bezalakoxea dela, lerro zuzenean desplazatzen baita. Gauzabera gertatzen da mikrouhin bidezko puntutik punturako transmisioetan. Aldiz,irratiaren eta telebistaren lurreko transmisio arruntean, ez da beharrezkoa igorleaketa hartzaileak elkar ikustea, edo elkarren arteko ikus-lerroa izatea.169 Beraz, haingarrantzi handiko puntu hori argituta, honako hauek dira satelite bidezko komuni-kazio-sistemen funtsezko elementuak (Parsons eta Frieden 1998, Wood 1995):

• Jarraipen, telemetria eta kontrolerako estazioak.

• Lurreko transmisio-estazioa edo estazioak.

• Gorako seinale-izpia.170

• Satelitea.

• Beherako seinale-izpia.171

• Lurreko harrera-estazioa.

Erabilpena Igoerako seinalearenfrekuentzia

Jaitsierako seinalearenfrekuentzia

Oharrak

S banda Kontinenteen artekotelekomunikazio--loturak eta NASA.

2 GHz

C banda Telebista eta irratia(DTH).

5’9-6’4 GHz 3’7-4’2 GHz Erabilpena beheradoa. Potentzia txikia,antena handia. Afrikaneta AEBetan erabilia.

X banda Militarra. 7’0-9’0 GHz

Ku banda Telebista eta irratia.(DBS).

14’0-14’5 GHz 11’7-12’2 GHz Goraka. Potentziahandia. Antena txikia.

Ka banda Datu-transmisioa. Esperimentala. Astra-k erabiliko du.

K banda DBS. 10’7-36 GHz K banda osoa

Sareak 131

168. Line of sight, línea de visión.169. Adibidez, irrati-emisora bat ederki entzuten dugu, aparatua etxe barruan egon arren, antena

igorlea ikusi gabe, zeina mendiren batean egon baitaiteke. 170. Uplink.171. Downlink.

9. irudia. Satelite bidezko sarea

Iturria: autoreak egina.

Ikusi dugunez, funtsean honelakoxea da satelite bidezko komunikazioarenfuntzionamendua: lurreko estazio batek gorako seinale-izpia bidaltzen du, hau da,erradiofrekuentziako seinale modulatua bidaltzen zaio orbita geoegonkorrean edobaxuan kokaturik dauden sateliteari. Sateliteak seinalea jasotzen duenean, anplifi-katu egiten du, frekuentzia aldatu eta lurrera bidaltzen du berriro. Lurreko estaziohartzaileak jaitsierako seinale-izpia jaso, seinale ahul hori anplifikatu, prozesatu,desmodulatu eta telebista-hartzaileari bidaltzen dio (Rubio 1991).

Jarraipen, telemetria eta kontrolerako estazioak

Estazio horiei esker, orbita egokian mantentzen dira sateliteak, satelite barru-ko ekipoak aktibo egonik eta zuzen funtzionatuz. Estazio nagusi bat eta laguntzailepare bat egon ohi da. Satelitearen operadorea da estazio horien ardura-duna.

Lurreko transmisio-estazioa edo estazioak

Lurreko transmisio-estazioa finkoa edo mugikorra izan daiteke. Finkoa gehia-go erabili da, eta igoerako transmisio gehienetan erabiltzen da. Sateliterako lurrekoestazio mugikorra, aldiz, kiroletan edo antzeko gertakarietan erabiltzen da, baitaalbisteen hedadura Satellite News Gathering (SNG) delakoaren bitartez egitendenean ere.

Edozein dela ere sateliterako lurreko estazio-mota, denek dauzkate hurrengoosagarriak, eta denetan egiten dira ondoko prozesuak:

Lurreko transmisio-

estazioa

Lurreko harrera-estazioa

Gorako izpia Beherako izpia

Satelitea

Kontrol seinaleak

Antena parabolikoa

Jarraipen eta telemetria-estazioak


Beherako izpia

Lurrekoharrera--estazioa

Satelitea

Kontrol-seinaleak

Gorako izpia

Antenaparabolikoa

Jarraipen- etatelemetria--estazioa

Lurrekotransmisio--estazioa

• Seinalearen sarrera banda-basean dago, hau da, satelitera bidali nahi direntelebista-kanalak behe-frekuentzian daude.

• Banda-baseko seinalearen prozesamendua egiten dute, Tarteko Frekuentzia(IF) bihurtuz.

• Seinalearen modulazioa egiten dute Goi-Frekuentzia (HF) bihurtuz,172 hots,transmititua izango den erradiofrekuentzia (telebista zuzeneko seinalerakoKu edo C banda).

• Seinale modulatuaren anplifikazioa.

• Antenaren elikatze-sistema.

• Transmisiorako antena parabolikoa, azken erradiazio-elementu modura.

Gorako seinale-izpia

Gorako seinale-izpia lurreko estaziotik —finkoa izan zein mugikorra izan—espazioan kokatutako sateliteari transmititutako seinalea da. DBS telebista-sisteman—potentziarik handiena daukana eta merkatuan hedatuena— Ku bandan dagogorako seinalea, eta 14 GHz inguruko erradiofrekuentzia darabil.173 Aldiz, DBHsisteman C bandan dago, eta 6 GHz-eko frekuentzia dauka gutxi gorabehera.174

Satelitea

Satelite modernoek oinarrizko bi diseinu dauzkate, orbita egokian eta posiziozuzenean mantentzearekin zerikusia dutenak. Lehen diseinuari (diseinu zaharrena)dagokionez, posizioa mantendu eta egonkortasuna erdiesteko bere ardatzareninguruan etengabe biraka dabilen zilindro baten forma dauka. Kanpoko azaleanenergia ematen dioten bi eguzki-zelula dauzka, eta mutur banatan antenak.

Bigarren diseinuari dagokionez, berriz, satelitearen gorputza birarik egiten ezduen kubo luzanga bat da, saihetsetan hainbat beso luzatuta dauzkana, non elektri-zitatea ekoizten duten panel handiak kokatzen diren. Diseinu horren arabera, gai-nera, posizionamenduko hiru ardatzen elkarrekintzaren bitartez lortzen du egon-kortasuna sateliteak; horrexegatik deitzen zaio “hiru ardatzeko satelitea”. Satelitebaten gaitasuna eta jarduera ebaluatzeko irizpideak honako hauexek dira (Parsonseta Frieden 1998):

Sareak 133

172. High Frecuency (HF).173. Ku bandako igoerako argi-sorta 14’0-14’5 GHz bitartean dago, eta jaitsierako argi-sorta

11’7-12’2 GHz bitartean (Grant 1993).174. C bandako igoerako argi-sorta 5’9-6’4 GHz bitartean, eta jaitsierako argi-sorta 3’7-4’2 GHz

bitartean (Grant 1993).

• Egonkortasuna: sateliteak posizio zuzena mantentzeko gaitasuna da. Zu-zendu behar denean, eguzki-panelen bitartez edo bateriatan dagoen energiaaplikatuz lortzen da.

• Energia: sateliteek energia behar dute transmisio, telemetria eta kontro-lerako tresnak operatzeko. Eguzki-panelen bitartez erdiesten da energiahori; sateliteak zilindrikoak direnean, gutxiago dira panelak, beso luzatuakdituzten sateliteen aldean.

• Beroa: sateliteek erradiadore on batzuk eduki behar dituzte, eguzkiarenberoa eta panelek sorturikoa botatzeko.

• Propultsioa: sateliteek erregaia eta propultsio-sistemak behar dituzte po-sizioa eta orbita zuzendu behar denean desplazatu ahal izateko. Satelitearenpisuaren %25 biltegian daraman erregaiari dagokio. Satelite baten bizitzanarinen akitzen den elementua izan ohi da erregaia.

• Komunikazio-sistema: barnean daukan komunikazio-sistema da, lurrekoestaziotik datorren seinalea jaso eta esleitutako hedadura-eremura bidaltze-ko. Sistema horren elementu nagusia transponder edo berremisorea da.Satelite zilindrikoek kanal gutxiago har ditzakete, antenak bi muturretanjoaten baitira. Hiru ardatzeko sateliteek, aldiz, ahalmen handiagoa daukate.

• Transponderrak175: komunikazio-sistemaren atal nagusia dira. Errepika-gailuak ere deitzen zaie. Seinalea lurrera bidaltzeko berremisoreak dira.Transponder bakoitza satelitearen antena bati edo batzuei dagokie. Igoera-ko seinalea jaso, anplifikatu, frekuentzia aldatu eta lurreko hargailura bidal-tzen du berriro. Jaitsierako argi-sortak igoerako argi-sortarekin interferen-tziak eduki ez ditzan aldatzen da frekuentzia. Gaur egun, 30 transponderinguru izan ohi dituzte satelite modernoek. Horrela, 2002an jaurtiko denHispasat ID delakoak 28 transponder dauzka, eta Europe Star FM1 dela-koak, 30 (Da Cunha eta Teledigital 2001).

Komunikazio-satelite baten pisua 1500 kg-koa izan ohi da gutxi gorabe-hera.176 Orbitan jarritako satelite baten prezioa pisuaren kiloko 50.000 eurokoaizan ohi denez, diseinatzaileak pisua kentzen saiatzen dira etengabe. Horretarako,material berriak darabiltzate: aluminioa, composite-ak, etab. Halaber, kontuan har-tuz satelitearen pisuaren kilo bakoitzeko energia-kontsumoa watten bat ingurukoadela, eta energia eskasa dela, hobeto ulertuko dira pisua kentzeko arrazoiak(Parsons eta Frieden 1998).


175. Transceivers, ingelesez; transmiter hitzaren lehen silabaren eta receiver hitzaren azkenekobien artean osatua.

176. 2001ean jaurtitako Astra 2Directiva sateliteak 1.500 kg-ko pisua zeukan.

Edozein modutan, sateliterik modernoenek potentzia handia daukate, seina-lea hartzeko behar den antena parabolikoa txikiagoa izan dadin.

Beherako seinale-izpia

Beherako seinale-izpia satelitearen transponderrak lurrean kokatutako har-gailuari birbidalitako seinalea da. DBS telebista-sisteman —potentziarik handienaizan eta hedatuen dagoen sistema—, beherako seinalea Ku bandan dago, eta erra-diofrekuentzia 12 GHz-ekoa da.177 Aldiz, DBH sisteman, C bandan dago seinalea,eta erradiofrekuentzia 6 GHz-ekoa da.178

Operadoreak bi modu darabiltza sistemaren eragintasuna hobetzeko:

• Diskriminazio geografikoa: seinale berbera bi eremu geografiko ezberdine-tara bidaltzea esan nahi du; horrela seinalearen frekuentzia berbera darabilbi zerbitzu ezberdinetan.

• Krospolarizazioa: telebista-kanalak bidaltzeko polarizazio bertikala eta ho-rizontala erabiltzea esan nahi du. Ezkerreko eta eskuineko polarizazio zir-kularra erabiliz ere bidal ditzake.

Lurreko harrera-estazioa (edo estazioak)

Lurreko harrera-estazioa hainbat mota eta tamainatakoa izan daiteke eta, ha-laber, erabilpen ugaritarako balio du (ikus satelite-motei buruzko epigrafea). Edo-zein modutan, berdin-berdinak dira funtsezko osagaiak: antena parabolikoa, arma-zoia, posizionatzailea, seinalearen elikagailua, LNB bihurgailua eta hargailua.

Antena parabolikoa

Elementurik ikusgarriena da. Xafla konkaboa da,179 forma zirkular edo elipti-koa dauka, eta bere diametroa 35 cm-tik —DBS difusio zuzena denean— hainbatmetrora bitartekoa izan daiteke. Antena parabolikoaren funtzioa sateliteak bidali-tako seinaleak jaso eta islatzea da, erradiofrekuentziako uhinak antenaren zentroa-rekin linean dagoen puntu bakar batean —puntu fokala izenekoan— kontzen-tratzeko. Uhin ahulak puntu fokalean metatzeak potentzia aski izaten laguntzen diohargailuari seinalea detektatu, prozesatu eta anplifikatzeko (García Campos, et al.1986, Teledigital 2001b).

Seinale bakarra edo seinale ugari eduki ditzakete antenek. Seinale bakarre-koak satelite bakar baten seinalea jasotzen du, eta seinale ugarikoak hainbatsateliteren seinaleak.

Sareak 135

177. Ku bandako jaitsierako argi-sorta 11’7-12’2 GHz bitartean dago.178. C bandako jaitsierako argi-sorta 3’7-4’2 GHz bitartean dago.179. Aluminiozkoa edo beira-zuntzezkoa, solidoa edo zulatua.

Armazoia

Antenari eusten dion egitura metalikoa da. Finkoa izan daiteke —hodi edobarra bertikal batez osatua— edo mugikorra.180 Armazoi mugikorra antena bakarbatekin hainbat sateliteren seinalea jasotzeko erabiltzen da eta, horregatik, motorebat dauka —aktuatzaile deitua—, zeinak antena posizionatzen duen sateliteenseinaleak egoki hartzeko. Armazoi motorizatu batzuk daude (Teledigital 2001a):

• Armazoi ekuatoriala/polarra: ekuatorearen planoaren arabera edo ardatzpolarraren arabera birarazten du antena.

• Horizon/horizon motako armazoia: ortzemugatik ortzemugara biraraztendu antena.

Posizionatzailea

Antenaren motoreari aginduak ematen dizkion osagai edo dispositiboa da,antena satelite egokiaren seinalea hartzeko posiziona dadin. Hargailuarekin zeriku-sia izan ohi du.

DiSEqC delako busa Eutelsat konpainiak satelitearen konfigurazio konplexuaketa posizionamenduak kontrolatzeko xedez 1995ean diseinaturiko kode edo pro-tokolo digital bat da. Adibidez, antena bakar bat eta deskodetzaileari lotutako kablekoaxial bakarra dagoenean, delako DiSEqC bus horren premia legoke, motoreakantena parabolikoaren posizionamendua kontrolatu eta bi satelite jaso ahal izateko.Antena parabolikoaren motorearen kontrol-protokoloa arau estandar bihurtu da(Piñeiro 2002).

Seinalearen elikagailua

Antena parabolikoaren aurrean, puntu fokala deituriko lekuan kokaturik dagoenhodi-formako tresna da seinalearen elikagailua.181 Antena parabolikoak islatutakoerradiofrekuentziako uhinak jasotzen ditu eta LNB bihurgailura bidaltzen ditu.

LNB bihurgailua (konbertidorea)

LNB bihurgailuak182 satelitetik jasotako goi-frekuentziako seinale ahula jasoeta behe-frekuentziako seinale bihurtzen du —Tarteko Frekuentzia (IF) deitzenzaio—, errazago prozesatu eta hargailuari bidaltzeko, eta hargailuan oinarri-bandakoseinale bihurtzen da telebistan proiektatu eta ikusi ahal izateko. Beraz, C eta Kubandetako jaitsierako seinaleak —4 eta 12 MHz ingurukoak, hurrenez hurren—tarteko frekuentzia183 bihurtzen dira konbertidorean, hau da, 950-1450 MHz bitar-tekoak.


180. Motorizatua.181. Feed Assembly.182. Low Noise Block.183. Intermediate Frequencies (IF), ingelesez.

Hargailua

Hargailuak edo deskodetzaileak LNB bihurgailuak Tarteko Frekuentzian bi-dalitako seinalea hartu, prozesatu, oinarri-bandara jaitsi eta telebista-seinaleaekoiz-ten du pantailan, audio-kanal ugarirekin batera.

Satelite-seinale irekiak eta ordainduak daudenez, zerbitzu bakoitzeko desko-detzaileak daude. Halaber, seinale analogikoentzat eta digitalentzat deskodetzailebaliokideak daude.

Orain arte telebistari konektatzen zaizkien deskodetzaile independenteak184

izan dira hargailuak, baina merkatuaren eta teknologiaren aurrerakuntza zein arauenunibertsalizazioa direla eta, telebistan integraturiko deskodetzaileak komertzia-lizatzen hasi dira.

Sateliteen potentzia

Seinaleak distantzia handiak korritzen dituenez, sateliteek nahikoa potentziaeduki behar dute. Potentziaren arabera, bi zerbitzu-mota daude (DBS) telebista--difusio zuzenerako (FCC 1999):

• Broadcast Satellite Service (BSS): Ku bandan operatzen duten sateliteakdira, eta kanaleko 120-240 W-eko potentzia daukate; horrela, txikiak izandaitezke antena parabolikoak, 40-45 cm-koak.185 Gaur egun, sistema honenbitartez eskaintzen da satelite bidezko telebista gehiena.

• Fixed Satellite Service (FSS): Ku zein C bandan operatzen duten sateliteakdira, eta 20-100 W-eko potentzia daukate, batez beste, satelitearen kanalbakoitzeko.

5.6. LURREKO IRRATI-TELEBISTA ANALOGIKOKO ZEIN DIGITALEKO SAREAK

5.6.1. “Ondasun urriaren” printzipioa

Azaltzen dugun “ondasun urriaren” printzipioa funtsezkoa da irrati-telebistaulertzeko eta hobekuntzak diseinatzeko. Zoritxarrez, medioen aztertzaile eta profe-sional askok ez dute printzipio arauemaile horren esanahia eta inplikazioa ezagu-tzen, eta, ondorioz, gizarteak ere ez; horrek manipulazioari ateak irekitzen dizkiogizartean.

Lurreko irrati eta telebista-sareak, erradiodifusioa hasi zenetik ikusi eta entzu-ten ditugun emisorak hartzeko betidanik ezagutu ditugun sareak dira. Lurreko irrati-eta telebista-kanalak transmititzeko bi ondasun publiko erabiltzen dira:

Sareak 137

184. Set-top-box klasikoa.185. 18 hazbete.

• Aire-espazio publikoa, ia mugagabea dena.

• Aire-espaziotik igortzen den erradioespektroa, oso urria eta mugatuadena;186 beraz, gizarteak arautu egin behar du bere ordezkarien bitartez(gobernu politikoak edo erakunde delegatuak).187

Lurreko irrati-telebistaren funtsezko ezaugarri horren gainean —erradioes-pektroko ondasun urria aire-espazio publikoan erabiltzearen gainean— eraiki daurteetan zehar ikus-entzunezko medioen egitura osoa. Izan ere, erradioespektroaurria denez,188 edozein herrialdetako gobernuek edo horien ordezkoek lehiaketakdeitzen dituzte, parte hartu nahi duten irrati- eta telebista-konpainiei kanal-lizentziabatzuk esleitzeko.

Ondorioz, lizentzia lortzen duten irrati- eta telebista-emisora guztiek eta lu-rreko saretik hartzen dutenek —publikoek zein pribatuek189— airearen eta erra-dioespektroaren ondasun publikoak alokairuan erabiltzen dituzte. Orain dela gutxiarte, alokairu horren kostua oso txikia izan da, edozein enpresaren pareko zergakbakarrik ordaindu behar baitzituzten. Baina 2000. urte aldera, UMTS motako tele-fono mugikorrerako lizentziak esleitzeko europar gobernuek egindako lehiaketapublikoen ondorioz (Alemanian eta Erresuma Batuan, adibidez), modu aipagarriangoratu dira erradioespektroaren erabileragatiko zergak lurreko telebistaren sek-torean; espainiar Estatuan adibidez (Zafra 2002). Hala ere, oraindik nahiko txikiakdira.

Negozio enpresarial horren truke, irrati-telebistako konpainiak behartuta dau-de programazioa eskaintzera, gizartearen informazio-, formakuntza- eta entreteni-mendu-premiak asetzeko. AEBetako legeriak —beste herrialdeentzako190 oinarrihistorikoa eta erreferentzia dena— argi asko definitzen du irrati-telebistaren pro-gramazioak eduki behar dituen ezaugarriak: «interes, elkarbizitza eta premia publi-koetarakotarako» izan behar duela, alegia.191 Halaber, irrati-emisoreek —publikoekzein pribatuek— eskainitako informazioak kontuan hartu behar ditu egia, objekti-


186. Ikus lehen zatian, erradioespektroari buruzko kapitulua, non lurreko ikus-entzunezkokomunikabideetan —irratian eta telebistan— erabiltzen diren erradiofrekuentzien blokeak seinalatzendiren.

187. Europar Batasuneko herrialdeetan telekomunikazioetarako ministroak edo baliokideak, etaAmeriketako Estatu Batuetan Komunikazioetarako Batasun Federalak (FCC), gobernuakizendatutakoa.

188. ITU erakundeak eta Irrati-komunikazioetarako Mundu-Konferentziek arautua.189. Esan beharra dago irrati- eta telebista-emisora pribatuak ez direla kanalaren jabeak, baizik

eta urte-epealdi baterako alokatu behar dutela, eta epealdia buruturik, berrikuntza-prozesuari ekitenzaio, lizentzia berronartuz ala ez. Estatu Espainiarrean lizentziak kantzelatu ez diren arren,horrelakorik gertatzea ez da ezohikoa AEBetan (Friendly 1977).

190. Gehienetarako, behintzat.191. «For the public interest, convenience and necessity» [FCC Federal Communications

Commission, 1934 #2044], non “publiko” hitzak gizartea bere osotasunean esan nahi duen, eta ezmedio batek edo denek batera izan dezaketen audientzia.

bitatea eta aniztasuna, transmisioan darabilten kanala gizartearena baita eta ezemisorarena.

Halaber, zer gertatzen da kable bidezko eta satelite bidezko irratiaren eta tele-bistaren kasuan? Kable bidezko telekomunikazioei dagokienez, ez dago telekomu-nikazio-printzipio hori aplikatzerik, zeren, seinalea kable-operadoreak berakeraikitako sare pribatuan bidaiatzen baitu, kableak kanalizatzeko lurzoru publikoaerabiltzen duen arren. Satelite bidezko irrati-telebistari dagokionez ere, ez dagoerradioespektroaren urritasun-printzipioa ezartzerik, erradiofrekuentzia aski dagoelauste baita. Gainera, erretransmisorea espazio sideralean dago lurreko transmisioanez bezala, (lurrekoan errepikagailuak lurrazalean baitaude), eta uhinek herrialdebakoitzak kontrolaturiko aire-espazioan zehar bidaiatzen dute.

5.6.2. Irrati-telebistako lurreko sarearen osagaiak

Irrati- eta telebistarako lurreko transmisio arrunt bat —analogikoa zeindigitala— ondoko elementuetan oinarritzen da:

• Estazio igorlea: irrati- edo telebista-seinale oinarrikoa modulatu eta antenatransmisorearen bitartez —askotan telekomunikazo-dorre handi bateankokatua— transmititzen duen estazioa da (ikus telebistaren funtzionamen-duari buruzko epigrafea).

• Estazio berremisore nagusien sarea: seinalea hartu anplifikatu eta berre-mititzeko ekipo ahaltsuak dira. Mendietan eta puntu geografiko altuetankokaturik egon ohi dira, eta nodoen funtzioa egiten dute,192 hitz hori gauregun telekomunikazioan ulertzen den modura hartuta. Euskal Irrati-Telebis-taren kasuan, adibidez, ondoko mendietan daude errepikagailu nagusiak:Zaldiaranen (Araba), Oizen eta Ganetan (Bizkaia), Jaizkibelen (Gipuzkoa),eta Aralarren (Nafarroa). Ipar Euskal Herriko populazioak Gipuzkoatikhartzen du seinalea. Sarearen arduradunaren esku dago estazio berremisorehorien mantenimendua, eta oso garestia da, energia elektriko asko eta egi-tura handi samarra eskatzen baititu. Halaber, seinale elektromagnetikoentrafikoa itzela denez, efektu metereologiko batzuek —tximistak eta ekaitzakbatik bat— eragin handia daukate estazio horietan, kaltea ekarriz etaseinalea moztuz sarri.

• Tokiko estazio berremisore/errepetidoreen sarea: telebista-seinalea herribaten populazioarengana bidaltzen duten potentzia txikiko ekipoak dira.Hartu, anplifikatu eta berremititzeko ere balio dute.

Sareak 139

192. Estazio edo zentro berremisore baten osagaiak hauexek dira: antena eta bere euskarria,jasotako seinaleren eta erradiatu behar denaren lineak, ekipo igorlea, sistema erradiatzailea, korronteelektrikoa eta ekipoa babesteko etxola (RTVE).

• Antena hartzaile finkoa edo erabiltzailearen antena mugikorra: erre-pikagailutik datorren seinalea hartu eta aparatu hartzailera transmititzekobalio du. Telebistari dagokionez, antena finkoa eraikinaren kanpo aldeanegon ohi da, eta hargailuari kable koaxial baten bitartez konektatzen zaio.Antenak modu egokian posizionatuta egon behar du, errepetidorearekinikus-lerro egokia izanik, eta seinalea degrada dezaketen interferentzia fisi-koak ekidinez (etxeak, zuhaitzak, eta abar).193 Antena mugikorra —hodimetaliko fina, normalean teleskopikoa, edo adar moduko beso-parea— zu-zenean konektatzen zaio aparatu hartzaileari. Horrela jasotako seinalearenkalitatea teilatuko antenaren bitartez jasotakoa baino eskasagoa izan ohi da,antena mugikorra etxe barruan egoten baita eta uhinek intentsitatea galtzenbaitute; zarata elektronikoa, berriz, handitu egiten da. Irratiko antenak apa-ratuari egokituta egon ohi dira, hodi teleskopio modura, kable-zati modura,edo barruan.

• Erabiltzailearen hargailua: seinalea desmodulatu, oinarri-banda bihurtueta pantailan proiektatu edo bozgorailuan islatzen duen irrati- edo telebis-ta-aparatua da. Korronte elektrikoari konektatuta edo baterien bitartez fun-tziona dezake.

5.6.3. Irrati- eta telebista-emisorak

Irrati- eta telebista-emisorak edo emandegiak berdintsuak dira, nahiz eta aldenabarmena ere badaukaten; alegia, irratiak audio-seinalea emititzen du soilik, etatelebistak audio- eta bideo-seinaleak transmititzen ditu. Horregatik, sareei buruzkoatal orokor honen barruan, telebista-sareari erreparatuko diogu batik bat.

Irrati-telebista analogikoko emisora

Telebista-emisora edo transmisorea194 kamerak edo mikrofonoak —bakoitzakbere aldetik— sorturiko bideo- eta audio-seinaleak erradiofrekuentziako seinalebakar bihurtzen duen aparatu-multzoa da, aldez aurretik esleitutako kanal bateanseinalea irradiatzen duena. Telebista-emisoren baten bi bloke nagusiak honakohauek dira:

• Modulagailua.

• Potentziaren anplifikagailuak.


193. Gehiegizko garapen-prozesuari “desarrollismo” edo “garapenkeria” esaten zaio. Bada,Espainiar estatuaren desarrollismo-garaian, hiriak antenaz josi ziren, bakoitza bere telebistari atxikia.Gaur egun, etxebizitza-eraikin bakoitzak antena bakar bat izan ohi du, komunitate osorako.

194. Ikus “Telebista analogikoaren funtzionamendua” izeneko epigrafea, non seinalearen sortzea,transmisioa eta hartzea azaltzen diren.

Modulagailuak estudiotik bakoitza bere aldetik etorri diren bideo- eta audio--seinaleak irrati-frekuentziako (RF) kanal bakar batean batzen ditu. Irudiak etasoinuak tratamendu ezberdina daukate moduladorean. Irudia garraiatuko duen uhineramailea polaritate negatiboa daukan bideo-seinaleak modulatzen du anplitudean(AM), eta soinua eramango duen uhin eramaileak audio-seinaleak modulatzen dufrekuentzian (FM).

Potentzia-anplifikagailuak irteerako potentzia ematen dio moduladoretikdatorren erradiofrekuentziako seinaleari. Horrela irradiatutako seinaleak TB-emi-sorari esleitutako kanala osatzen du, TB-seinale osoa garraiatuz: bideoa, audioa etasinkronismoa.

Irrati-telebista digitaleko emisora

Irrati-telebista digitalak eta telebista-emisora digitalak195 osagai komunbatzuk dauzkate, eta baita ezberdintasun batzuk ere: irratiak audio-seinale digitalatransmititzen du soilik, eta telebistak bideo-seinalea ere bai. Hauek dira aipatutakoosagai komunak:

• Seinalearen kodetzaileak.

• Modulazio-ekipoak.

• Potentzia-anplifikagailuak.

Seinalea sortzeko prozesu osoa digitalizatzeko joera dago gaur egun; hau da,kamerak irudiak eta mikrofonoak soinuak hartzen dituztenetik, seinalea digitala da—konprimatua edo ez—, eta digital izaten jarraitzen du emititu arte. Edozeinmodutan, analogikotik digitalerako igarobidea faseka egiten ari dira emisorak,aldaketak inbertsio handiak eskatzen baititu.

5.6.4. Irrati-telebistaren seinale transmititua

Antena igortzaileak argiaren abiaduran zabaltzen ditu uhin elektromagne-tikoak (300.000 km/s). Antenak transmisoretik seinalea jasotzen duenean sorturikoeremu elektromagnetiko batek osatuta daude uhin horiek. Eremu elektrikoak etaeremu magnetikoak elkarzut diren bi plano osatzen dituztenez, eremu elektrikoarenplanoak lurrarekiko duen posizioak definitzen du uhin elektromagnetikoaren pola-rizazioa. Beraz, eremu elektrikoa lurrarekiko paraleloa dela esan nahi du polari-zazio horizontaleko uhinak.

Polarizazioz gain, dentsitate isotropikoa ere hartu behar da kontuan antenakaztertzeko orduan; hau da, antena batek norabide guztietara potentzia berbera erra-

Sareak 141

195. Ikus “Telebista digitalaren funtzionamendua” izeneko epigrafea, non seinalearen sortzea,transmisioa eta hartzea azaltzen diren.

diatzeko duen gaitasuna (wattetan adierazita). Antena isotropikoak gaitasun horidauka, baina gehienak ez dira isotropikoak, norabidetasun-gradu bat baitaukate;hots, norabide batera besteetara baino potentzia handiagoa irradiatzen dute. Horre-gatik, antenaren irabazpena deitzen diote antena batek norabide batean duen han-ditze-mailari, erreferentzia modura antena isotropikoari dagokiona hartuta (Baque-dano Moreno 1990 circa,).

Erradiazio-motak

Irrati eta telebista hertziarren antena igorleak norabide guztietara erradiatzenduen arren, bi dira funtsezko erradiazioak:

• Uhin lurtarrezko erradiazioa.

• Uhin zerutiarrezko erradiazioa.

Erradiodifusio hertziarrean erabilitako frekuentziek —batik bat irrati-emiso-reei dagozkienek— modu ezberdinean jasaten dute gauaren eta egunaren eragina.Egu-nez, uhin zerutiarrak ionosfera zeharkatzen du eta espazioan galtzen da; uhinlurtarrak, aldiz, Lurraren kurbaduraren arabera bideratuz, transmisio erabilgarriaegiten du.

Gauez, ordea, uhin zerutiarrak ionosferan errefraktatu eta Lurrera itzultzendira, egunez uhin lurtarrek baino transmisio-luzera handiagoak lortuz. Esan dugunbezala, uhin hertziarren jokaera horrek telebistaren transmisioari baino gehiagoeragiten dio soinuaren transmisioari, zeren telebistaren frekuentzia handiek—VHFren eta UHFren artekoek— uhin zerutiarrek ionosferan duten errefrakzioaoztopatzen baitute, eta uhinak espazioan galtzen baitira.

Telebistan transmititutako seinalearen ibilbidea

Telebista hertziarraren lurreko uhina Lurrak xurga dezakeenez, antena igor-learen eta antena hartzailearen arteko ikus-lerroa existitu behar da. Horregatik, te-lebista hertziarreko antena igorleak oso altu kokatzen dira. Antena igorlearen etahartzailearen altueraren arabera, bien arteko irispena 70 eta 80 kilometro artekoada lerroan egonik. Alabaina, UHFko seinaleari dagokionez, frekuentzia altuagokoadenez, irispen txikiagoa du.

Lurreko telebista-uhin hertziarra bi ibilbide ezberdin eginez iristen da antenahartzailera:

• Transmisio zuzena: antena igorlearen eta antena hartzailearen arteko lerrozuzena jarraitzen du.

• Transmisio islatua: antena igorletik irten, lurrazalean errebotatu eta antenahartzaileraino iristen da.


Agerikoa denez, transmisio zuzeneko uhin hertziarrak distantzia txikiagoaegiten du, lerro zuzenean doalako; transmisio islatukoak, berriz, distantzia handia-goa egin behar du. Alde hori dela eta, uhinak fasean edo desfasatuak irits daitezkehartzailera. Fasean iristen badira —egoera eta posizio berberean—, seinalea indartuegiten da, eta desfasatuta iristen badira, ahuldu egiten da seinalea.

Telebista hertziarreko kate baten emisioek berremisoreak eta transmisoreakipiniz harrapatzen dute lurraldea. Frekuentzia-kanal berbera erabiltzen denez, etaberen artean interferentziarik egon ez dadin, polarizazio-plano ezberdinak daude.TB kanal berbera leku geografiko batean polarizazio horizontalean agertzen da, etabestean, polarizazio bertikalean.

5.7. DATU-SAREAK

Sare telefonikoei eskainitako aurreko epigrafean esan dugunez, gaur egungo saretelefonikoak ahots-, internet, eta datu-zerbitzuak eskaintzen ditu eta eramandakoseinalea —jatorrian nolakoa den alde batera utzita— analogikoa izan ohi da, nahizeta gaur egun seinale digital bihurtzen ari den.

Halaber, datuen transmisioari zuzendutako berariazko sektorea dago teleko-munikazioen arloan, datu-sareei dagokiena, hain zuzen. Horiek sortu dira saretelefonikoen espezializaziotik eta helburu horixe betetzeko ezarritako sareengarapenetik. Datu-sareak (interneta ere bai) hainbat modutara sailka daitezke:

• Konmutazioaren arabera: zirkuitu-konmutazioko sareak, eta pakete- edodatagrama-konmutazioko sareak.

• Erabilpenaren arabera: erabilpen publikoko sareak eta erabilpen pribatu-koak.

• Sarearen izaeraren arabera: LAN eta WLAN sareak.

5.7.1. Zirkuitu- edo pakete-konmutazioko sareak

Datu-sare baten forma sinpleena eta zaharrena hauxe da: bi konputagailu edoekipo terminal elkarren artean konektatuta daude —bakoitzari modem bat aplika-tuta—, telekomunikazio-operadoreak hornitutako oinarrizko sare telefonikoarenbitartez. Konexio telefonikoa bi eratakoa izan daiteke: konmutatua —aldi baterakolinea, komunikazioa irauten duen bitartean— edo puntutik punturakoa —lineazuzena, bi terminalen artean—.

Baina horrelako datu-sare batek ahalmen gutxi eta banda-zabalera txikiadauzka, eta, merkatu informatikoan eskari zabala dagoenez, benetako datu-sareaksortu dira, bi eratakoak izan daitezkeenak:

Sareak 143

• Zirkuitu-konmutazioko sareak.

• Pakete-konmutazioko sareak.

Hasiera batean, datu-sare horiek zirkuitu-konmutaziokoak ziren; beraz, kon-mutazioaren bitartez bi puntuen arteko komunikazio-lineak sortzen ziren. Bainaazken urteotan, digitalizazioa dela eta, pakete-konmutazioko datu-sareak sortu dira.Sare horiek nodo edo konmutadore hierarkizatuetan oinarritzen dira —sarbidekoeta igarotzeko nodoak—, eta elkarren artean izar-arkitekturaz konekta-tuta daude.Transmitituko den informazioa bit-paketetan zatitzen da (Díaz-Guerra 1994).

Zirkuitu-konmutazioko sareak

Pakete-konmutazioko sarea handituz joan den heinean zirkuitu-konmutazio-ko sareak gutxiago erabiltzen diren arren, gaur egun ere enpresa eta erakundebatzuek zirkuitu-konmutazioko sareak behar izaten dituzte. Horrela, kanal segurubat daukate, banda-zabalera finkoa duena eta ez partekatua.

Pakete-konmutazioko sareak

Pakete-konmutazioko sareek bi teknika darabiltzate: zirkuitu birtualak edosare irekiak datagramak erabiliz (Díaz-Guerra 1994).

• Zirkuitu birtualeko teknika: zirkuitu birtualetan,196 igorlearen eta hartzai-learen arteko kanal bat ezartzen da lehenengoz, eta gero paketetan transmi-titzen da informazioa zirkuitu horren bitartez, zeina zirkuitua iraunkorraedo konmutatua izan daitekeen. Zirkuitu birtual iraunkorra konpainia tele-fonikoarekin eta sarearen jabearekin egindako kontratu baten bitartez sor-tzen da. Zirkuitu birtual denborala (aldi baterako zirkuitua, alegia), berriz,zirkuituen eta nodoen konmutazioaren bitartez.

• Sare irekiko teknika: horrelako sare irekietan —internet bezala, ezarritakozirkuiturik gabeak, sistema informatikoen interkonexioan oinarrituak—helbide-etiketa bat daramate bit-paketeek,197 hau da, informazioa jasobehar duenaren konputagailuak identifikatzen dituen bit-sekuentzia bat.Nodoek bideratzen dituzte paketeak, sarearen egoera kontuan hartutabiderik egokiena aukeratuz.

Kasu guztietan, komunikazio ezberdinei dagozkien paketeak —bakoitzakbere helbide-etiketa daramala— transmisio-linean bertan multiplexatzen edokonbinatzen dira, banda-zabalera behar bezala aprobetxatzeko.


196. Zirkuituak pista itxia esan nahi du.197. Informazio-puskak, alegia.

5.7.2. Erabilpen publikoko edo pribatuko sareak

Interneteko eta datu-transmisioak egiteko konexioetan erabiltzaileok—banakook zein enpresek— darabiltzagun ohiko sareak dira erabilpen publikokosarrerak. Telekomunikazio-operadoreak dira haien jabeak, eta berek kudeatzendituzte.

Pertsona, enpresa edo erakunde batek bere komunikazio-premiak betetzekosortzen dituen zirkuitu itxiko sareak dira sare pribatuak. 1960ko hamarkadan jarriziren abian, korporazio handiek mainframe —ahalmen handiko konputagailu—erraldoi haiei konektaturiko barne-sareak sortu zituztenean.

Urteen joanean, sare pribatu horiek garatu egin dira, bai erabilitako teknolo-giari dagokionez, bai hedadura espazialari dagokionez ere. Bi kasuetan, sareaterminal guztietara eta konexio-puntu guztietara eraginkor eta ziurtasunez iristeada helburua, eta banda-zabaleraren tamaina premiak asetzeko adinakoa izatea.Funtsean, erabilpen pribatuko bi sare-mota daude: Esparru Lokaleko Sareak(LAN198) eta esparru metropolitarreko sareak.

Esparru Lokaleko Sareek (LAN) distantzia laburrak betetzen dituzte, kilome-tro gutxikoak asko jota, eta unibertsitateetan, enpresetan, eraikinetan, eta abarretanerabiltzen dira. Sarearen nodoak konmutaturik egon ohi dira, eta informazioazatituta bidaltzen dute, bit-paketeen forman, eta pakete bakoitzak burukoan helbi-dea daramala. Beraz, datagramak dira.

Sarea kablez eraikia izan ohi da, erabiltzaile guztien artean partekatua izatendena; beraz, erabilpen handia dagoenean, ez da beti samurra izaten sareraino iristea,banda nahikoa zabala ez denean bederen. Aurrerapen teknologikoei esker, haririkgabeko LAN motako sareak egiten ari dira gaur egun, hau da, informazioa erradio-uhinen bidez bidaltzeko sareak.199

Arlo metropolitarreko sareak LAN motako sareen garapen eta hedapena dira,eta 50en bat kilometrotaraino iristen dira. Horregatik, telefonia- edo telekomunika-zio-enpresek ustiatu eta kudeatzen dituzte. Haien banda-zabalera premien arabera-koa izan ohi da, konexio-eraztun bat osatzen baitute hainbat LANen artean. Horre-lakoetatik dabilen informazioak datagrama forma dauka.

5.7.3. LAN eta WLAN sareak

Esan dugun bezala, Esparru Lokaleko Sareak (LAN motakoak) sare txikiakdira, kilometro gutxiko irispena dutenak, eta erabiltzaile, enpresa eta erakundeenbarne-komunikaziorako balio dute. Edukiak bit-pakete edo datagrametan zatitzendira. Merkatu garrantzitsua daukate.

Sareak 145

198. Local Area Network.199. Apple etxearen Airport sistema, konputagailu berriei atxikia, aitzindaria izan da horretan.

Baina 2000ko hamarkadako lehen urteetan Harigabeko Esparru LokalekoSareak (WLAN200) indarra hartzen ari dira, bai datuak transmititzeko eta bai inter-neten sartzeko. 1997an hasi zen modalitate hori, Lucent enpresak bere harigabekosarearen berri eman zuenean.201 Orduz geroztik, gero eta gehiago erabiltzen aridira WLAN sareak, enpresetako sare pribatu modura ez ezik interneten sarbidepublikoan ere, hainbat operadore, unibertsitate, hotel eta konbentzio-zentrorenekimenari esker.

WLAN sarearen oinarrizko arkitekturak sarbide primarioko hainbat puntu—nodo zentral— dauzka, zeinekin modu inalanbrikoan (haririk gabe, alegia) konek-tatuta dauden sarbide sekundarioko lau-zortzi puntu, puntu batetik puntu ugaritara-ko konfigurazioa hartuz. Bezeroa halako teknologiari egoki zaion eta 11 Mbps-ekobanda-zabalerarekin operatzen duen edozein osagai inalanbrikoren bitartez konektadaiteke sarbide sekundarioko puntu hurbilenean. Sarbide primarioko puntu bakoitzainternetera konektaturik dago, operadoreari egoki irizten zaion moduan. Horrelakosarearen bultzatzaileek uste dutenez, interneterako goi-abiadurako sarbidea edukidezake edozein erabiltzailek, kablerik eta telefonorik gabe (Lebeña Acebo 2002).

Euskal Herriko Wireless & Satellite Networks operadoreak WLAN sareaitzindaria kokatu du Zamora hirian 2002an. Aifel proiektua da, operadoreakezarritako marka komertzialaren arabera.

Interneten doako sarrera duten WLAN sareak ere badaude, AEBetako,Europako eta Australiako wireless kooperatiba deritzen komunitateek abian jarrita.Estatu Espainiarrean arrakasta hartzen ari dira mota honetako sareak, batez ereinternet-zaleen artean (Molist 2002, Vázquez 2002).

WLAN sareetan, harigabeko transmisio estandarra 802.11 edo Wi-Fi motakoada (hots, Wireless Fidelity-ren laburdura) (Molist 2002).

5.8. MMDS SAREAK

Multichannel Multipoint Distribution Service (MMDS) —kanal anitzen mul-tipuntu motako puntuen banaketa-zerbitzua— izeneko sareak kable-sistemarekikotelebista-sistema alternatiboak dira. Lehia zuzena daukate kablearekin, ia zerbitzueta eduki berberak hornitzen baitituzte kablea iristen ez den arloetan; gainera, antzadenez, prezioa lehiakorragoa da erabiltzailearentzat.202 Zerbitzu hau “harigabekokable” modura komertzializatu zen hastapenean.

Ameriketako Estatu Batuetan izan zuen sorrera, 1979ko hamarkadan. Hasie-ran ITFSen —Instructional Televisión Fixed Services— luzapen modura pentsatu


200. Wireless Local Area Network.201. IEEE-ko 802.11 arauaren espezifikazioak betetzen zituena.202. Merkeagoa, alegia.

zen. Eremu geografiko batean bulegoekin eta solairuekin konektatu nahi zuten kon-painien zerbitzu modura baimendu zuen FCC iparramerikarrak MMDS delakoa1970ean. Handik urte gutxira —1975ean, hain zuzen—, HBO delako kable-opera-doreak MMDS erabiltzen hasi zen kanal anitzeko telebista egoiliarren zonaldeetan,alegia, eskaria eduki arren, urrunegi zeuden edo kable-sistema arrunta ezartzekotxikiegiak ziren tokietan.

MMDS sistemak harpidedun gutxi dauzka. Ameriketako Estatu Batuetan821.000 harpidedun zeuden 2000. urtearen hasieran, aurreko urtean baino 200.000harpidedun gutxiago.203 Jaitsiera horren arrazoia kablearen eta satelite bidezkotelebistaren lehia zuzenean dago.

Europan apenas ezarri den sistema hori. Edozein modutan, Harigabeko Ka-blearen Elkarteak204 dioenez, MMDS sistema 38 herrialdetan dago eskuragarri1990eko hamarkadaren erdiaz geroztik, eta 2 milioi harpidedun inguru dauzka.205

MMDS sarean antena master batek 25-50 km-ko eremu batean erretransmiti-tzen ditu bere telebista-programak mikrouhinen bitartez. Beraz, antena masterraketa antena hartzaileak elkarren arteko ikus-lerroa izan behar dute. Mikrouhinenfrekuentzia 2-2,7 MHz bitartean dago, UHFn kokaturiko lurreko erretransmisiokonbentzionaletik askoz gorago. Sistemen banda-zabalera 45 MHz eta 890 MHzbalioen artean egon ohi da, transmititzen diren kanalen kopuruaren arabera.

Sare analogikoei dagokienez, 33 telebista-kanaleko ahalmena dauka MMDSsareak, eta sistema digitaletan 150 kanal baino gehiago bana ditzake (FCC 1999).

MMDS motako errezepzio edo hartzearen osagaiak lehen ere aipatu ditugunbestelako sare-moten antzekoak dira.

• Sareburua, non lurreko eta telebista bidezko satelite egokietatik telebista--kanalak hartzen diren; halaber, kanalak modulatu eta anplifikatu egitendira, erabiltzaileengana bidaltzeko.

• Antena masterra, telebista-kanalak mikrouhinez banatzen dituena.

• Seinale igorria, goi-frekuentzian modulatutako kanalak dituena.

• Antena hartzailea —erabiltzailearen etxean edota etxebizitza-blokean ko-katua—, goi-frekuentziako seinalea hartu eta konbertsorera/hargailurabidaltzen duena. Etxebizitza-komunitate bati dagokionez, seinalea TartekoFrekuentzian (IF) banatzen da.

• Konbertsorea/hargailua, seinalea hartu, desmodulatu, anplifikatu eta tele-bistan proiektatzen duena.

Sareak 147

203. (Paul Kaggan Associates 1999)204. AEBetako Wireless Cable Association (WCI).205. (Grant 1993, 67) lanean aipatua.

MMDS sistemak erradioespektro publikoko uhinak erabiltzen ditu;206 beraz,lurreko sare konbentzionalek dituzten arau berberak bete behar dituzte; batik bat,lizentzia-kontzesioei dagokienez.

5.9. SMATV SAREAK

Satellite Master Antena Television (SMATV) izeneko sistemak satelite bidezko etakable bidezko sistema hibrido pribatua dauka, batetik telebistako programa multi-kanaleko programazioa jasotzeko antena parabolikoa baitarabil, eta bestetik kablebidezko sare pribatua, aipatutako programazioa apartamentu, hotel eta moteletansartzeko. Kable-sarea pribatua da, etxeena den lurzoru pribatua erabiltzen duelako;beraz, lurzoru publikoa ez erabiltzea funtsezkoa da bere izaera autonomoa ulertze-ko, kable konbentzionaletan ez bezala.

SMATV sare horiek 1979an sortu ziren, FCC erakunde iparramerikarrak an-tena parabolikoak desregulatu zituenean satelite bidezko telebista-kanalak hartzeko.Legeria aprobetxatuz, apartamentuen jabeak eta hotelen eta motelen jabeak, antenaparaboliko ahaltsuak instalatzen hasi ziren, eta auzoei beren kanalak banatzen hasiziren kable-sistema pribatu baten bitartez —lurreko telebista hartzeko, lehendik ereinstalatuta zeukaten sistema—. Bat-batean, kable-sistema estandarrek lehiakide be-rria zeukaten, baina alde batekin: SMATV sareak ez zeukan inongo arautze fede-ralik (FCCrenik), ez estatalik ez tokikorik. Esan dugunez, lurzoru publikoa erabil-tzen ez zutela izan zen beren jokamoldea justifikatzeko erabilitako arrazoia.

SMATVren eta kable-operadore konbentzionalen arteko lehia oso handia izanzen zenbait urtetan, kable-operadoreek ez baitzuten nahi kanal-hornitzaileek/bana-tzaileek beren produktuak baldintza ekonomiko berberetan eskaintzea haiei, gares-tiago baizik. Halaber, bi telebista-sistemen arteko auzi asko ikusi ziren auzitegie-tan; baina konponduz joan dira urteen poderioz.

Gaur egun, kable-sistema konbentzionaletako operadoreek hainbat SMATVsare erosi dituzte; beraz, jatorrizko izaera enpresariala, apartamentuen jabeeiatxikia, urtzen joan da. Edozelan ere, ehunka SMATV operadore daude oraindikere Ameriketako Estatu Batuetan (kable pribatuko operadore modura ezagunak),eta 1,5 milioi harpidedun inguruko merkatua daukate.

SMATV sare baten egitura kable konbentzionaleko sarearen parekoa da.207

Alabaina, SMATV sareko operadoreek mikrouhinezko loturak 18 GHz-etan erabilzitzaten baimena eman zuen FCCk 1991n, sarearen hainbat puntu elkarren arteanlotzeko. Banda-zabalera baimendua hauxe izan zen: 6 MHz-eko 73 kanal, hau da,telebista analogikoko 73 kanal.


206. Ikus “Ondasun urriko printzipioa” izeneko epigrafea, kapitulu honetan bertan.207. Ikus kable sareari buruzko atala, kapitulu honetan bertan.

5.10. TELEBISTAKO ETA ITFS-KO —TELEBISTA INSTRUKTIBOKO ZERBITZU FINKOETARAKO— ZIRKUITU ITXIAK

Telebista-zirkuitu itxiak

1950eko hamarkadan difusio-mota hori zen telebista konbentzional her-tziarrari lehia egiten zion bakarra. Zirkuitu itxia ikastetxeetan eta unibertsitateetanerabiltzen zen batez ere. Gaur egun hirugarren sektorean erabiltzen da, eraikinaketa zerbitzu publikoak zaintzeko.

ITFS sareak

ITFS208 izenekoa telebista-zirkuitu itxiaren aldagaia da, eta, aldi berean,SMATV bezalatsukoa da, sareari dagokionez. Ameriketako Estatu BatuetakoFCCk unibertsitateetan erabiltzeko baimendu zuen.

Honela funtzionatzen du: unibertsitateko gune zentral batetik, sareburutik,mikrouhin-lotuneak ezartzen dira ikasgelekin edo laborategiekin. Normalean, teila-tuetan kokaturiko lotune horien antenetatik geletaraino jaisten dira kableak, pro-gramak ikusi ahal izateko.

5.11. ZUNTZ OPTIKOA ETA KABLE KOAXIALA

Zuntz optikoa eta kable koaxiala elementu funtsezkoak dira sare modernoen gara-penean, nahiz eta zuntza kable koaxiala baztertzen ari den sarearen hainbatpuntutan, eta erabiltzailearengana hurbiltzen ari den, kapitulu honetan zehar azaldudugunez. Edozein modutan, kable koaxiala iraunkorra da oraino, erabat zuntzerapasatzeko denbora luzea beharko baita, oso garestia denez.

5.11.1. Zuntz optikoa

Zuntz optikoak beirazko edo plastikozko nukleo bat dauka —1 eta 10 mmbitartekoa— eta estaldura opakoa du, zeinak argia nukleoaren barnean mantentzenduen. Nukleotik bidaiatzen duen seinalea argiduna da eta pultsu modura modulatu-ta dago. Bi eratako zuntz optikoak daude (Huidobro 2001):

• Zuntz monomodala: nukleotik izpi bakarra dabilela esan nahi du. Zuntzarendiametroa seinalearen uhin-luzeraren parekoa denean erabiltzen da (1-10mm). Modu horrek banda-zabalera handia ematen du eta distantzia luzekotransmisioetan erabiltzen da; baina seinalearen galera handia dauka.

Sareak 149

208. Instructional Television Fixed Services.

• Zuntz multimodala: zuntzean seinale argidun ugari sartzen direla esan nahidu horrek, eta seinale horiek nukleoaren barnetik bidaiatzen dute hormenkontra errebotatu edo erre-fraktatuz helbidera iritsi bitartean. Zuntzarendiametroa seinale argidunaren uhin-luzera baino askoz handiagoa deneanerabiltzen da.

10. irudia. Zuntz optikoa


Komunikazioetarako egoki egiten duen hainbat ezaugarri dauzka zuntzoptikoak, hala nola:

• Igorritako informazioaren isilpekotasuna.

• Inmunitatea interferentzia elektromagnetikoen aurrean.

• Banda-ahalmen handia.

• Seinalearen ahultze txikiagoa eta anplifikadore-premia txikiagoa.

• Espazio txikiagoa eta materialaren pisu eta kostu txikiagoa.

5.11.2. Kable koaxiala edo ardazkidea

Kable koaxialak banda-zabalera on samarra dauka, eta hainbat urtetan erabilida kable-sareetan; baina interferentzia elektromagnetikoen efektuak jasaten ditu,eta pisu zein tamaina zuntzena baino handiagoak dira.

11. irudia. Kable koaxiala


Kable koaxialak kobrezko edo aluminiozko bi eroale dauzka. Bat barnekoa da,zilindrikoa eta trinkoa; eta bestea, kanpokoa, espiralez edo uztaiz osatua. Eroalebiak tartean jarritako material dielektrikoaz daude isolatuta. Aldi berean, interfe-rentzietatik babesten eta isolatzen duen materialez osatuta dago kanpoko azala.Transmititzeko behar denean, banakako kable koaxialak multzotan batzen dira.

Barneko konduktorea

Dielektrikoa(material isolatzailea)

Azal babeslea Kanpoko konduktorea

Nukleoa

Geruza gardena (Cladding)

Estaldura opakoa (Coating)


Barnekoeroalea

eroalea

Estaldura opakoa(Coating)

Geruzagardena(Cladding)

Nukleoa

6. Telebista analogikoa: sistemak eta zerbitzuak

Irrati-telebista analogikoa poliki baina etengabe desagertzen ari den komunikazio--modu baten partea da, non igorritako seinalearen parametroek jatorrizko irudiarenedo soinuaren aldaketen aurrean era analogoan erantzuten duten. Hartara, irudiagris antzekoa baldin bada, berari dagokion uhin erradioelektrikoak tentsio propor-tzionala dauka —beltzari dagokion 0,3 V-eko balioaren ordez eta zuriari dagokion1,0 V-eko balioaren ordez—. Gauza bera soinuari dagokionez.

“Iraultza digitala” desagerrarazten ari da analogia-alor hori guztia; ondorioz,zenbaki bitarren erauntsi209 batek —stream hitz magikoak— errepresentatzen duirudi bakoitza, eta zenbaki bitar horiek izaera analogikoa ez dutenez, era guztietaramanipula daitezke. Hala ere, oraindik urte mordoska geratzen zaizkio irrati-telebistaanalogikoari. Beraz, garrantzia du nola funtzionatzen duen ezagutzea; orain, etadesagertuko denean ere bai, gizakiaren ahalmenaren adierazle ederra baita.210

6.1. TELEBISTAREN FASE HISTORIKOAK

Hiru fase izan ditu telebistaren historiak (Foster 1982):

• Fase elektromekanikoa: XIX. mendearen amaieratik 1935era arte, gutxi go-rabehera.

• Fase elektromagnetiko analogikoa: XX. mendearen hasieratik 1990ekohamarkadara arte.

• Fase elektromagnetiko digitala: 1990eko hamarkadatik aurrera.

6.1.1. Fase elektromekanikoa

Fase honetan —XIX. mendean hasi zena— irudiaren arakaketa elektromeka-nikoa landu zen. Haren eredu nagusia Nipkow-en diskoa zen, 1884an probatu zenalehenik. Espiralean egindako zulo ugari zituen disko bat zen, eta biratzean, argi--puntutan deskonposatzen zuen proiektaturiko irudia. Argi-puntu horiek trama edoarakaketa osatzen zuten, irudia lerroz zatituz.

209. “Trenak” izenez ere ezagunak210. (Cebrián Herreros 1998b).

Asko garatu zen, eta 30 lerroko definizioa eta segundoko 12,5 lerro zeukantelebista lortu zuten 1920ko amaieran Europan. Arakaketa sekuentziala edo pro-gresiboa zen; hau da, lerroak banan-banan211 arakatzen ziren, nahiz eta erabilitakoirudiaren frekuentzia korronte elektriko alternoaren multiploa izan —50 Hz Euro-pan, eta 60 Hz Ameriketako Estatu Batuetan—. Transmisioa AMko irrati-transmi-sore arrunt bat erabiliz egin zen, eta banda-zabalera 10 kHz baino txikiagoa zen.

Nipkow-en telebista-sistema aurrera joan zen Europako hainbat herritan,212

eta 1935 aldera 240 lerroko definizioa lortu zuen Ingalaterran eta AmeriketakoEstatu Batuetan. Sistema elektromagnetikoaren definizioaren muga zen hura, etamodu erregularrean emititu zuten.

6.1.2. Fase elektromagnetiko analogikoa

XX. mendearen hastapenetan hasi zen fotoelektrizitateari buruzko laneiesker,213 eta bereziki kamera-hodiari —izpi katodikoen hodiari— buruzko laneiesker, zeinak elektroi-sorta baten bitartez arakatzean baitzuen irudia.

Lehen kamera-hodia, “ikonoskopioa” izenekoa, hainbat ikertzaileren emaitzaizan zen, aitatasuna Zworykin errusiarrari esleitzen zaion arren. ZworykinErrusiatik Ameriketako Estatu Batuetara joan zen RCA multinazionalarekin214 lanegitera, eta han lehen ikonoskopioa aurkeztu zuen jendaurrean 1939an, zeinak 400lerroko definizioko irudiak arakatzen zituen, arakaketa bilbatuari esker, pantailankeinadarik gabeko irudia lortuz. Nipkow-en sistema elektromekanikoan gertatzenzen bezala, berritze-frekuentzia215 —hau da, irudien berrikuntza-maiztasunapantailan— korronte elektriko alternoaren frekuentziaren multiploa zen.

Hainbat herrialdek216 telebista elektromagnetiko analogikoa bilatzeari ekinzioten, zeinean arakaketa bilbatua zen, eta irudiaren berritze-frekuentzia217

korronte elektriko alternoarekin erlazionatuta zegoen. Horrela, 450 lerro ingurukodefinizioak lortu zituzten, baina II. Mundu Gerrak ikerketa guztiak eten zituen.

Irudiaren arakaketa bilbatua korronte elektriko alternoaren baliokidea izateak(AC218), hain justu, Europako (50 Hz-eko frekuentzia) eta Ameriketako Estatu Ba-tuetako (60 Hz) telebista-sistemen arteko lehen alde handia nabarmendu zuen.Hala eta guztiz ere, honako puntu hauetan bat zetozen:


211. Arakaketa gurutzatuak ez bezala, zeinak modu alternoan arakatzen baititu lerroak.212. Alemania eta Frantzia.213. Ikus “Oinarri teknikoak” epigrafea, Lehen Atalean.214. Radio Corporation of America.215. Refreshing frecuency (ing.), frecuencia de refresco (gaz.).216. Ingalaterra, Alemania, Frantzia, Ameriketako Estatu Batuak.217. Irudi telebisiboari koadro deritzo, eta koadro bakoitzak bi eremu dauzka sistema gurutzatuan.

Berritze-frekuentzia 50 eremu segundokoa da Europan, non 50 Hz-eko korronte alternoa baitago.Beraz, 25 irudi segundoko.

218. Alternate Current (ing.), hots, korronte alternoa.

• Arakaketa bilbatua egitea219.

• Bideo-seinalea konposatua izatea, hots, bideo-seinalearen beraren eta sin-kronismoaren taupadez osatua. Bideoz osatutako seinale hori Video Base-band Signal (VBS) modura ezagutzen da, edo gure hizkuntzara ekarriz,oinarri-bandako Bideo Seinalea.

Telebista modernoaren oinarriak ezarrita zeuden jada. Estatubatuarrek 1941eanbereganatu zuten zuri-beltzeko telebista-sistema, eta II. Mundu Gerraren ostean,1952an, NTSC koloretako sistema, aurreko hartan oinarritua.

6.1.3. Fase elektromagnetiko digitala

Irratiaren eta telebistaren difusio digitala dela-eta 1990eko hamarkadan abiatuden fase berria da. Bideoan eginiko produkzio digitala 1980ko hamarkadatik hasitazegoen arren, telebistaren transmisio digitala 1996an hasi zen Europan jendearenaurrean, urte horretan jaso baitzuten europarrek lehen aldiz satelite bidez telebistadigitalez eginiko transmisioa. Aldiz, lurreko telebista eta irrati digitala 2000.urtean abiatu zen, gutxi gorabehera.

2000-2010eko hamarkadan zehar elkarren ondoan arituko dira telebistaanalogikoa eta digitala, baina, urte horien buruan desagertu egingo da telebistaanalogikoa. Giza ahalmenaren historia handiaren atal bat itxiko da.

6.2. TELEBISTA-ARAUAK: NTSC, PAL, SECAM, MAC/PAKETEAK ETA PAL+

Epigrafe honetan telebista analogikoaren inguruan dauden arau nagusienak azter-tuko ditugu. Lehenik, bideo-seinale konposatua eta osagaikakoa ikusiko ditugu;bigarrenik, zuri-beltzeko telebistaren arauak; hirugarrenik, koloretako telebistarenarauak (PAL, NTSC eta SECAM); eta laugarrenik, telebista hobetuaren arauak,MAC paketeez eta PAL+ formatuaz osatuak.

6.2.1. Bideo-seinaleak: seinale konposatua eta osagaikakoa

Telebistan eta bideoan badira arauei buruzko atal honetan deskribatu beha-rreko seinale-mota batzuk:

RGB osagaien seinaleak

Bideo-kamerak sortzen dituen seinaleak dira, kolore-sorkuntzako sistemagehitzailea erabiliz. Hiru motatakoak dira:

• R seinalea: gorriaren seinaleari dagokiona (Red).

• G seinalea: berdearen seinaleari dagokiona (Green).

• B seinalea: urdinaren seinaleari dagokiona (Blue).

Telebista analogikoa: sistemak eta zerbitzuak 153

219. Exploración entrelazada, gaztelaniaz.

Hiru seinaleek ondoko proportziotan sortzen dute kolore zuria: 0’3 gorria +0’59 berdea + 0’11 urdina.

YUV osagaien seinaleak

YUV seinaleak telebistaren sorkuntzan erabiltzen dira. Aipatutako RGBosagaien seinaleak manipulatuz lortzen dira. Ondoko hau esan nahi dute:

• Y osagaiaren seinalea: irudiaren informazioa (zuria eta beltza) garraiatzenduen luminantzia-seinalea.

• Cb osagaiaren seinalea: U seinalea ere deitua, kolore-diferentziaren seinaleurdina da.

• Cr, osagaiaren seinalea: V seinalea ere deitua, kolore-diferentziaren seinalegorria da.

Bideo-seinale konposatua

Zuri-beltzeko eta koloretako telebisten transmisioan bidalitako seinalea da.Zuri-beltzeko bideo-seinale konposatua, luminantziaz eta sinkronismoez osatutadago. Koloretako bideo-seinale konposatua, aurreko osagaiez gain krominantzia-ren seinaleaz ere dago osatuta. Honela:

• Zuri-beltzeko telebistaren bideo-seinale konposatua220: Y seinaleak etasinkronismoek osatua.

• Koloretako telebistaren bideo-seinale konposatua221: Y luminantzia-seina-leak, gehi sinkronismoek, gehi krominantziaren seinaleak osatzen dute;azken hau U eta V seinaleak konbinatuz osatuta dago. Luminantziaren Yseinalea zuri/beltzeko telebistarekin konpatibilitatea izaten jarraitzekomantendu zen.

6.2.2. Zuri-beltzeko telebistaren arauak

Hasiera batean 405 lerro zituzten zuri beltzeko telebista-sistemak izan zirenErresuma Batuan, 525 lerrokoak Ameriketako Estatu Batuetan, 625 lerrokoakAlemanian eta 819 lerrokoak Frantzian. Baina gaur egun bi baino ez daude: PALeta SECAM europarrak (625 lerrokoak) eta NTSC estatubatuarra (525 lerrokoak).Dena den, 1980. urte ingurura arte, Ingalaterrak 405 lerroko telebista eduki zuen—bigarren Mundu Gerra aurretik—, Frantziak 818 lerroko telebista —SECAMzaharra, Henri de France-k asmatu zuena—. Baina data horretatik aurrera, 625lerroko definizioa onartu zuten: Erresuma Batuak PAL sisteman eta FrantziakSECAMekin jarraituz.


220. Video Baseband Signal (VBS).221. Color Video Baseband Signal (CVBS).

Hastapenetara itzuliz, zuri/beltzeko sistema iparramerikarra 1941ean hasizen, eta “CCIR” estandar monokromoa hartu zuten Europako herri gehienek II.Mundu-Gerraren ostean; 50 Hz-eko eremu-frekuentzia zeukan, iparramerrikarrekbezala; nolanahi den, Frantziak eta Ingalaterrak ez zuten estandar hori onartu, etazeinek berea garatu zuten. Hauek ziren bakoitzaren ezaugarriak:

12. taula. Telebista monokromoaren ezaugarriak,sistema iparramerikarrak eta CCIR

Iturria: (Bethencourt Machado 1991, Pérez López 1990) (Foster 1982).

Oinarri horien arabera jaso da 50-60eko hamarkadetako koloretako telebista(NTSC, PAL eta SECAM) eta 90eko hamarkadako telebista hobetua (PAL+ etaD2MAC).

6.2.3. Koloretako telebistaren arauak: PAL, SECAM eta NTSC

Iparramerikarrek koloretako telebistarako NTSC araua ezarri zuten, zuri--beltzeko sisteman oinarrituta; eta harekin bateragarri eginda, zuri-beltzeko edozeintelebista-aparatuk koloretako telebista ikusteko gaitasuna izan behar zuen. Hamarurte beranduago, PAL eta SECAM sistema garatu zuten europarrek. Finean,koloretako telebistaren ezaugarriak berdintsuak dira hiru sistemetan, beren oinarriteknologikoa zuri-beltzeko telebista delako. Beraz, ikus ditzagun antzekotasunaketa ezberdintasunak:

• Koloretako hiru sistemak, dagozkien zuri-beltzeko sistemekin bateragarriakdira.

• Koloretako telebistaren banda-zabalera zuri-beltzeko telebistarena bezala-koa da: 6 MHz NTSCn, eta 7-8 MHz PALen eta SECAMen.

• Hiru sistemek zuri-beltzean erabilitako arakaketa bilbatua darabilte.

• Arakaketaren frekuentzia herri bakoitzeko elektrizitatearen —korrontealternoaren— frekuentzian oinarritzen da. Beraz, NTSCn 30 laukikoa eta60 Hz-ekoa; PALen eta SECAMen 25 laukikoa eta 50 Hz-ekoa.

• Koloretako telebistaren seinalea zuri-beltzeko telebistaren seinale konposa-tua gehi krominantziaren seinalea dira, eta krominantziaren seinalea lumi-nantziaren seinalearen frekuentzia-bandaren barruan kokatzen da. Beraz,

Definizioa Eremu--frekuentzia

Bideoaren banda--zabalera(irudiaren seinalea+ sinkronismoak)

RF kanalarenbanda-zabalera

Bideo--modulazioa

Soinu--modulazioa

N sistema(AEB)

525 60 4’2 MHz 6 MHz Negatiboa FM

B/G sistema

(CCIR,europarra)

625 50 5 MHz 7/8 MHz Negatiboa FM


koloretako telebistaren bideo-seinale konposatuak honako osagarri hauekdauzka: a) luminantziaren Y seinalea —4,3 MHz-eko banda-zabaleraNTSCn eta 5-6 MHz-ekoa PALen eta SECAMen—; b) krominantziarenseinalea222 —gutxi gorabehera 1,5-2 MHz-eko banda-zabalera—, luminan-tziaren seinalearen banda barruan kokatuta dagoen arren; lerroen eta ere-muaren sinkronismo-taupadak. Horiek guztiek osatzen dute koloretakobideo-seinale konposatua.

13. taula. Telebista monokromoaren ezaugarriak, sistemaiparramerikarra eta CCIR

Iturria: (Bethencourt Machado 1991, Pérez López 1990) (Foster 1982).

Hiru telebista-sistemen arteko diferentzia krominantziaren seinalea nola mo-dulatzen duten antzematen da, “kolore-diferentzia”223 adierazten duten bi seinaleekkolorearen informazio guztia garraiatuko duen suberamaile bakarra modulatu beharbaitute.

6.2.4. TB hobetuaren arauak: MAC /PAKETEAK eta PAL+

PAL eta SECAM arauek irudiaren eta soinuaren kalitatea nahiko eskasazutenez, Irrati Difusiorako Batasun Europarrak (UER delakoak) MAC224 izanekosistemak garatu zituen, satelite bidezko telebistaren irudiaren eta kalitatea hobetze-ko xedez. Horretarako, soinu digitala sartu zuten MAC paketeetan, telebistarenseinalerako audio-kanal batzuekin batera. Halaber, bideo analogikoaren seinalea-ren tratamendua hobetu zuten, telebista konbentzionaleko bideo-seinale konposa-tuaren eragozpenak saihestuz.

Irudiaren eta soinuaren hobekuntza horiek guztiek bazuten beren arrazoia,alegia, satelitearen seinaleak 27 MHz-eko banda-zabalera zeukalako telebista kanalbakoitzeko eta, gainera, modulatutako frekuentzia (FM) zeukalako. Beraz, MACpaketeak satelite bidezko erradiodifusio zuzena hobetzeko diseinatu zituzten.

UER delakoak 1987an proposatu zuen “MAC/PAKETEAK” izenez ezagutu-tako sistema-familia bateragarria:

Definiziobertikala

Eremu-frekuentzia RF kanalekobanda-zabalera

Kolorearenmodulaziosuberamailea

PAL B/G(estandarra)

625 50 7-8 MHz Koadratura

SECAM 625 50 7-8 MHz Frekuentzia

NTSC 525 60 6 MHz Anplitudea


222. Urdinaren eta gorriaren “kolore-diferentziako” bi seinaleek osatua. Ikus beherago “irudiarenarakaketa” izeneko epigrafea.

223. R-T alde batetik eta B-Y bestetik.224. Multiplexing Analogue Components.

• C-MAC/PAKETEAK: kanal bakoitzeko zortzi audio-kanal dituen satelitebidezko telebista zuzenerako egokitua.

• D-MAC/PAKETEAK: gutxienez 10,5 MHz-eko banda-zabalera duen kablebidezko telebistarako egokitua.

• D2-MAC/PAKETEAK: pakete ezagunena da eta satelite bidezko telebistaanalogikoan erabilia izan da. C-MAC izenekoaren banda-zabalera berberazeukan, baina soinu digitaleko 4 kanal baino ez. 7-8 MHz-eko banda--zabalerako kanalak zerabiltzan kable bidezko telebistarako egokituta dago.Telebista osoki digitalerako lehen urrats modura hartua izan zen.

UERek MACi jarritako baldintza honako hau izan zen: bideo-seinalea bideo--seinalearen digitalizazioari zegokion CCIR-601 Gomendioko 4:2:2 Arauarekin225

bateragarria izatea (Bethencourt Machado 1991).

PAL+ araua

PAL+ araua 1990 eta 1992 bitartean garatu zen eta, urtebete luzeko aroesperimentala gainditu ondoren, 1995ean hasi ziren emisioak Berlin-en. Hasieran,PAL zerabilten herrialde gehienek onartu zuten PAL+ araua; baina arau horreklaster porrot egin zuen eta gaur egun baztertuta dago.

Irudiak 16/9 formatuan eta hobetutako definizioz transmititzeko pentsatutazegoen araua, aldi berean 4/3 erlazioa duten PAL konbentzionaleko hargailuekinbateragarriak izanik. PAL+ sistemaren kasuan, erresoluzio bertikaleko 576 lerroakhargailuaren pantailan transmititu eta berregiten direlako hobetzen da definizioa,sistema konbentzionalean ez bezala.226

6.3. TELEBISTA ANALOGIKOAREN FUNTZIONAMENDUA: SORKUNTZA, TRANSMISIOA ETA HARRERA

Telebista eta zinemaren existentzia bera —mugimendua duten irudien ilusio--sortzaileak diren komunikabideak izanik— gizakiaren ezaugarri bati esker dauka-gu, ikusmen-pertsistentziari edo persistentzia bisualari esker, hain zuzen; hau da,irudia desagertu arren, begiek irudiaren inpresioa denbora apur batez mantentzekodaukaten ahalmenari esker.

Egitate horrek —bai telebistak, bai zinemak edo irudi-transmisioko besteedozein mediok— irudiaren jarraitutasun-sentsazioa sorrarazten du eta, beraz,irudiek mugitzen diren sentsazioa. Nolanahi den, irudi estatikoen mugimenduasortzeko, abiadura minimoa behar da, irudi finkoen jarraitutasun sekuentzialaalegia, segundo bakoitzean gutxienez 16 irudikoa dena.


225. CCIR-601 4:2:2 gomendioa 226. Ikus “Irudiaren definizioa” izeneko epigrafea, lehen atalean.

Telebistari dagokionez, irudiak ikusten baldin baditugu, hori gertatzen da,zeren begiak ez baitu ahalmenik pantailaren ezkerretik eskuinera eta goitik beherairudi bat —“koadro” bat— abiadura handiz pintatzen doan puntu distiratsu batindibidualizatzeko eta irudiak bereizteko. Ikuskeraren pertsistentzia edo iraupena—erretinaren pertsistentzia ere deitua— ikusmenak bidalitako informazioa ezaba-tzeko zerebroak duen denbora da.

Komunikazio elektronikoko beste edozein sistematan gertatu ohi denez, hirufase bereizi ditu telebistak:

• Seinalearen sorkuntza.

• Seinalearen transmisioa edo difusioa.

• Seinalearen harrera edo birprodukzioa.

Ikuspegi teknologikotik begiratuta, telebista honelaxe defini daiteke: irudiaketa soinuak urrutitik hartzeko eta birproduzitzeko sistema elektronikoa. Irudien etasoinuen transmisioa eta harrera bi eratakoak izan daitezke:

• Bat-batekoak, hots, sortu ahala emititu eta hartzen direnak.

• Diferituak, hau da, irudiak eta soinuak aldez aurretik grabatuak eta gordeakdirenak, geroago emititu eta hartzeko.

Telebistaren funtzionamenduarekiko lehen hurbilpen generikoa kontuan har-tuta —eta egin beharra dago sistema hori sakon ezagutzeko—, TB-kamerak “ikus-ten” dituen irudiak seinale elektriko bihurtzen dituela esan behar da; TB estanda-rrari dagokionez, irudi horiek uhin erradioelektriko edo hertziar bihurtzen ditu; eta,uhin horiek transmititu ondoren, etxeko telebista-hargailuak pantailan proiektatu-riko irudi bihurtzen ditu.

Soinuak, berriz, berdin-berdin funtzionatzen du. “Entzuten” dituen soinuaktaupada edo inpultsu elektriko bihurtzen ditu mikrofonoak, gero uhin erradioelek-triko (hots, elektromagnetiko) bihurtzen dira taupada elektrikoak, espazioan zehartransmititu ahal izateko, eta etxeko antenara iritsi ahala, berriro bihurtzen diraseinale elektriko, telebistaren bozgorailuak soinu bihurtuko dituenak.

Irudiak kameran sorturiko seinale elektrikoa bideo-seinalea da, eta soinuakmikrofonoan sorturiko seinale elektrikoa audio-seinalea. Biak konbinatu egitendira audio- eta bideo-seinale konposatua osatzeko, zeina, egoki modulatu ondoren,hartzailearenganaino transmitituko den sarearen bitartez.

6.3.1. Zuri-beltzeko telebista analogikoa

Sorkuntza

Sortzea edo sorkuntza azaltzeko, eman dezagun hodi katodikoko kameraklasikoa daukagula, eta ez CCD txipa daukan kamera modernoa. Telebista-sistema


transmititu nahi den eszenan abiatzen da. Irudiak islatzen duen argia objektiboarenkamerara doa, lente-sistemara; sistema horrek kameraren barrura darama irudia(aipatutako argi islatua) eta pieza fotoelektriko baten —target edo mosaikofotosentikorra— gainean proiektatzen du, zeina hodi katodikoaren aurreko aldeandagoen, haren parte modura.

Target edo mosaiko fotosentikorra milaka irudi-elementu edo puntu fotoelek-trikoz osatuta dago, eta horiek elektrikoki kitzikatzen dira irudiak islatutako argiagainera proiektatzen zaienean. Hodi katodikoaren barruan kokatuta dagoen elektroi--kanoiak jaurtitako elektroi-sorta batek puntu haietako bakoitzean (targeta osatzenduten puntuetan) irudi-elementu fotoelektrikoetan dagoen informazio elektrikoaarakatu eta “ikusten” du. Arakaketa egin ondoren, inpultsu elektrikoak dauzkagu,hots, irudiari dagozkion taupada elektrikoak edo haren baliokidea den seinaleelektrikoa. Hitz batez esanda, bideo-seinalea daukagu, eta zehatzago oraindik,telebista-hargailuetara sistemaren bitartez bidaliko den bideo-seinale elektrikoa.

Hona hemen behean, modu laburtuan, esandako prozesua adierazten duenbloke-sistema (beherago xehatzen dugu kolorearen seinalearen sorkuntza-prozesua):

12. irudia. Telebista analogikoaren seinalearen sorkuntza

Iturria: autoreak egina, hainbat autore kontsultatu ondoren, besteak beste (White 1989).

Audioaren prozesua ia berbera da. Ahotsaren eta soinuen uhinak mikrofonorairisten dira eta mikrofonoak inpultsu elektriko bihurtzen ditu. Audio-seinale erra-dioelektriko hura modulazio- eta transmisio-blokera bidaltzen da prozesatuaizateko.

Transmisioa

Audio- eta bideo-seinaleek bide bereiziak daramatzate sortze-prozesuanzehar, transmisio-blokera iritsi bitartean. Transmisio-blokean audio- eta bideo--seinaleak, bakoitza bere aldetik, uhin eramaile ezberdinez eta metodo ezberdinezmodulatu eta anplifikatzen dira, uhin eramaile bakoitza ekipo bereizi batek sortzenbaitu eta, gainera, bitarteko fisiko desberdinetatik baitoaz seinaleak (kable bidez,satelite bidez eta lurreko transmisioz).

Bideo eta audioaren

nahasketa-mahaia

Transmisio-antena

Irudiaren kontrol-mahaia

Soinuaren kontrol-mahaia

Bideoaren transmisorea/modulagailua

Audioaren transmisorea/modulagailua

Kamera

Mikrofonoa


-

-

-

-

Era berean, audio- eta bideo-seinaleak bakoitza bere uhin eramaile bereziandauden arren, biak nahastu egiten dira emisiorako. Beraz, behin bideo- eta audio--seinale konposatua osatuta egonik, transmisorera bidaltzen da, TB-estazioariesleitutako erradiofrekuentziako kanalean emititzeko. Jakina, lurreko telebistaanalogikoaz ari gara.

Erreprodukzioa

Audio- eta bideo-seinaleak, biak batera, hargailura iritsi ondoren, anplifikatuegiten dira eta biak bereizten dira berriro, audioa eta bideoa alde banatan, bakoitzakbere bideari jarraitzeko. Bideo-seinalea desmodulatu egiten da eta Izpi KatodikoenHodira iristen da (IKH), zeinak elektroi-isuria bidaltzen duen milaka puntutara,hots, pantaila osatzen duten irudi-elementu fosforeszenteetara, horien gaineanirudia osatuz.

Audio-seinalea, berriz, eramailean desmodulatu ondoren, telebistaren bozgo-railuaren hargailura iritsiko da, zeinak, transdukzio izeneko prozesu baten bitartez,inpultsu elektrikoak soinu entzungarri bihurtuko dituen. Telebista-kamera eta mi-krofonoak —bozgorailuak eta izpi katodikoen hodiak bezalaxe— teknika erabatdesberdinak erabiltzen dituzte, nahiz eta bien seinale elektrikoa tentsio elektrikoa-ren baliotan neurtzen den, telebista analogikoari dagokionez.

13. irudia. Telebista analogikoaren seinalearen harrera

Iturria: autoreak egina hainbat autore kontsultatu ondoren, besteak beste (White 1989).

Soinuaren seinalea osatzen duen erradiofrekuentziaren banda —banda-zaba-lera, alegia— 15 Hz eta 15.000 Hz bitartean dago (15 kHz). Bideo-seinaleak,berriz, 4-5 MHz ditu.

6.3.2. Koloretako telebista analogikoa

Koloretako telebista zuri-beltzeko telebistari egindako aldaketa batzuen on-dotik sortu zen Ameriketako Estatu Batuetan 1953an. Haren sorrera eta jaiotzakoloretakoarekin bateragarria izateko baldintzapean gertatu zen. Horrela, luminan-tziaren seinalea mantendu eta transmititu egiten zen —zuri-beltzezko irudia— eta,bereizita, krominantziaren seinalea bidaltzen zen, koloreari buruzko informazioagarraiatuz.

Antena hartzailea

RF anplifikagailua

Bideo desmodulazioa

Audio desmodulazioa

IKT (Izpi Katodikoen

Tuboa)

Bozgorailua

Irudia

Soinua


-

-

-

-

IKH

Lurreko koloretako telebista analogikoaren funtsezko sistema —NTSP, PALedo SECAM izan, horietako fase batzuetan bide desberdinak jarraitzen dituenarren— ondoren deskribatzen duguna da.

Sorkuntza

Koloretako telebista analogikoak sistema gehitzailea darabil; kolore gorria,berdea eta urdina nahastuz gainerako koloreak lortzen direla esan nahi du horrek.Gogoratu, berriro, 0’3 gorri + 0’59 berde + 0’11 urdin konbinatuz lortzen delazuria.

Honela sortzen da bideo-seinalea. Objektiboak eszena baten irudia harrapatzendu, eta kamera barrura proiektatzen du, non barruko sistema optikoak hiru koloreprimariotan zatitzen duen argia. Kolore primarioak dagozkien kamera-hodietarabidaltzen dira —normalean, hirutara— eta horiek arakaketa bilbatua egiten dute.

Beraz, kamera-hodiko irteeran hiru seinale dauzkagu —Er (gorria), Eg (ber-dea) eta Eb (urdina)—, eta handik matrizera bidaltzen dira, bertatik luminantziaseinalea (Ey) eta bi kolore-diferentziako seinale (Er – Ey, Eb – Ey) —luminantzia-gradua kendu ondoren— lortzeko. Jakina, luminantzia eta bi “kolore-diferentzia”seinaleak edukita, hirugarren kolorea erdiets daiteke.

Beraz, luminantziaren seinaleak (5-7 MHz-eko banda-zabalera dauka) era-maile bat modulatzen du, eta bi kolore-diferentziako seinaleek (hauek banda-zabalera txikiagoa dute, 1 MHz ingurukoa) beste suberamaile bat modulatzen dute,luminantziaren seinaleari gehituz bideo-bandako goiko aldean.

14. irudia. Telebista analogikoaren seinalearen harrera edo errezepzioa

Iturria: autoreak egina, hainbat autore kontsultatu ondoren, besteak beste (Watkinson 1995,

White 1989). Oharrak: (1) Kameratik sortzen diren Er, Eb eta Eg seinaleek banda-zabalera

berdina dute; (2) Kolore-diferentziako bi seinaleen modulaziotik sorturiko krominantzia-

bandak banda-zabalera murritza du; (3) Bideo-seinale konposatuak luminantzia-seinaleak

duen banda-zabalera berdina du.


Kamera

Matrizea

Er

Ey (luminantzia)

Er – Ey

Eb – Ey

Koloretakoseinalearenmodulazioa

Bideo-seinalekonposatuaKolore-seinale

modulatua

Suberamailearensortzailea

kolore--diferentziako

seinaleak

Eb

Eg

Kolore-diferentziako bi seinaleek suberamaile bakar bat nola modulatzenduten da kontua. Arazo horrek duen irtenbide teknikoa da koloretako sistemenartean dagoen aldea. Koloretako telebistaren sistemarekin jarraituz, luminantziareneta krominantziaren seinaleak modulatuta dauzkagunean, kolore-seinale konposa-tua transmititzen da.

Transmisioa

Zuri-beltzeko telebista analogikoaren antzekoa da prozesua. Koloretako tele-bistari dagokionez, bideo-seinale konposatua bidaltzen da, luminantziaren seina-leak —irudiaren definizioa garraiatzen du— eta krominantziaren seinaleak —kolo-rearen informazioa darama— osatua. Seinale horietako bakoitzak bere erara modu-latzen du dagokion eramailea. Beste alde batetik audio-seinalea dator, eta bere era-mailea modulatzen du.

Horrela, bada, transmisioaren hasieran bi seinale dauzkagu, bideoarena etaaudioarena, eta biak elkartzen dira transmititzeko.

Harrera

Sorkuntzan egindako prozesu berbera da harrerakoa, baina alderantzizkoa.Bideo-seinale konposatua —luminantzia gehi krominantzia— hargailura iritsiahala, banatu egiten dira koloreak eta, desmodulatu ondoren, matrizera iristen dira,non koloretako hiru seinale bihurtzen diren. Izpi katodikoen hodian (IKH) hiruelektroikanoiek elektroi-sorta bana jaurtitzen dute irudi-elementuen milaka triadenkontra, koloretako irudia sortuz. Sony etxearen Trinitron hargailuetan sistemak ezditu hiru elektroi-kanoi erabiltzen, bat bakarra baizik, hiru elektroi-sorta bidaltzendituena, hain justu.

Gaur egun, izpi katodikoen hodian oinarritutako telebistez gain, plasmazkohargailuak nagusitzen ari dira (ikus ekipoei dagokien kapitulua).

6.3.3. Irudiaren arakaketa telebista analogikoan

Dakigunez, irudiaren arakaketa elektronikoa dispositibo fotoelektriko batekegiten du —telebista analogikoan kamera-hodia deitzen da eta telebista digitaleanCCD227—. Aipatutako dispositibo hori bideo-kameraren barruan kokatuta dago etakanpoko eszenaren argia seinale erradioelektriko bihurtzen du, kasuan kasura. Bimotatako arakaketak daude.

• Arakaketa progresiboa: mota honetako arakaketa modu sekuentzialean edojarraian arakatzen dira irudia osatzen duten lerro guztiak. Arakaketa pro-gresiboa kalitate handiagokoa da, eta telebista-sistema aurreratuenetan


227. Charged Couple Device.

erabiltzen dena da. Irudiaren berritze-frekuentzia nahikoa ez bada, keina-da-arazoak sor daitezke; hau da, irudi batetik bestera pasatzean jauzi modu-ko bat sortzen da.

• Arakaketa bilbatua228: mota honetako arakaketa-sisteman, irudia osatzenduten lerro bikoitiak lehenik arakatzen dira, eta horrela lehenengo alorraosatzen da. Ondoren lerro bakoitiak arakatzen dira, eta bigarren alorra osa-tzen da. Bi alorren artean osatzen dute irudia. Era horretan, irudiaren keina-da-arazoak gutxitzen dira. Telebista analogikoan erabili ohi den arakaketa--modu klasikoa da, eta telebista digital modernoan ere erabiltzen da.

Lehenengo ataleko oinarri teknikoei buruzko kapituluan esan dugunez, irudi--elementua edo pixela forma karratua eta arakaketa-lerroaren adinako loditasunadaukan elementu fotoelektriko bat da (White 1989). PAL sisteman irudiarenarakaketa bertikala 625 lerroz osaturik dagoenez, 625 pixel egongo dira planobertikalean. Alabaina, telebistaren formatuak 4:3 erlazioa daukanez —zabaleraaltuera baino handiagoa—, plano horizontalean bertikalean baino pixel gehiagodaude, %25 gehiago gutxi gorabehera.

Kamera-hodiaren229 targetean (sorkuntzan) zein hargailuaren pantailan (ha-rreran) agertzen diren irudi-elementuen “irakurketa-prozesua” edo arakaketa-pro-zesua modu sinkronizatuan eta egokituan egin behar da, eta horrelaxe egiten da.

Kameraren elektroi-kanoiak jaurtitako elektroi-sortak targetean dauden irudi--elementuak ekortzen ditu, berariazko ordena bati jarraituz. Lehen lerroko lehenpuntua arakatzen hasten da —targetaren ezkerreko goialdean kokatuta dago— eta,horrela segitzen du lehenengo lerroa osatu arte. Lehenengo lerroa arakatuta,lerroaren sinkronismoko inpultsu elektriko batzuk txertatzen dira, kontrol modura,izpi katodikoen hodiak gauza bera egin dezan TBaren hargailuan. Beraz, lehenlerroa arakatuta, elektroi-sorta targetaren ezkerreko aldera itzultzen da arin asko,eta hirugarren lerroa arakatzen hasten da.


228. Interlaced, inglesez. Euskaraz “tartekatua” ere esan liteke, agian.229. Milaka pixelek edo irudi-elementuk osatutako pieza fotoelektrikoa. Kamera analogikoaren

aurreko aldean dago kokatuta, eta eszenako argia seinale elektriko bihurtzen du.

15. irudia. Telebista-seinalearen egitura

Iturria: autoreak egina, hainbat autore kontsultatu ondoren

(Solarino 2000, Watkinson 1995, White 1989).

Prozesuak lerro bakoiti guztiak amaitu arte jarraitzen du, 625. lerrora iritsi artePAL sistema europarrean, eta 525. lerrora iritsi arte NTSC sistema amerikarrean.Beraz, 312,5 lerro arakatu dira PAL sisteman, eta 262,5 NTSC sisteman. Lerrobakoiti horiei, multzoan hartuta, alor deitzen zaie eta, beraz, lehenenengo alorraosatzen dute. Telebista-sistema osoak jakin behar du, beraz, amaitu dela lehenengoalorraren arakaketa. Horretarako, berriro txertatu behar dira bideo-seinaleanlerroaren sinkronismoko inpultsu elektriko batzuk.

Ondoren, targetaren elektroi-sorta ezkerreko goialdera itzuliko da, eta lerrobikoitien arakaketari ekingo dio, dagokien lerroaren sinkronismoko inpultsuelektrikoak bere lekuan txertatuz, 624. lerroraino PAL sisteman eta 524. lerrorainoNTSC sisteman. Operazio hori burututa, amaituta dago bigarren alorra eta, beraz,bi alorrak baturik, irudi edo koadro osoa arakatuta dago —625 lerro PAL sistemaeuroparrean, eta 525 NTSC amerikarrean—. Jakina, sistemak modu sinkronizatuanfuntziona dezan, TBaren hargailuko izpi katodikoen hodiko elektroi-sortak prozesuberbera burutuko du pantailan, zeina ehunka milaka puntu fosforeszentez edoirudiaren elementuz osatuta baitago.


Sinkronismoaren maila

1 vo

lt, b

ideo

-sei

nale

oso

a

Zuriaren maila

Beltzaren ezabaketaren maila

Kolore suberamalearen boladaSinkronismoa

15b. irudia. Kamera-hodiaren egitura

Iturria: autoreak egina. Oharra: arakaketa aztertzeko kamera-hodi klasikoa erabili dugunarren, beste dispositibo fotoelektrikoa erabiliz ere egin zitekeen (CCD erabiliz), printzipioaberbera baita.

Europako herrialdeetan korronte elektrikoa 50 Hz-ekoa denez, kamera--hodiko elektroi-sortak 50 alor arakatzen ditu segundoko eta, beraz, 25 koadrosegundoko —25 irudi segundoko—. Aldiz, Ameriketako Estatu Batuetan eta besteherrialde batzuetan 60-Hz dauzka korronte elektrikoak; beraz, 60 alor arakatzenditu segundoko eta, ondorioz, 30 koadro edo irudi segundoko.

Arakaketa bilbatua izateak —lehenik lerro bakoitiak eta gero bikoitiak—irudiak keinada izatea ez ezik beste hainbat arazo tekniko saihesten ditu. Eraberean, targetak eta irudiak zenbat eta irudi-elementu gehiago eduki, hainbat etahobea izango da irudiaren kalitatea.

Telebistak ardatz denboralaren arabera funtzionatzen du; hau da, irudi-ele-mentu bakoitza bestea baino une bat lehenago arakatua, transmititua eta hartuaizan ohi da. Gauza bera gertatzen da lerro bakoitzarekin: bata bestearen atzetikarakatu, transmititu eta hartua izan ohi da. Horregatik, irudia sortzeko —irudiarenmugimenduaren ilusioa sortzeko—, parte hartzen duten elementu guztiek modusinkronizatuan landu behar dira. Lehen esan dugun modura, sinkronismo-inpultsubatzuk txertatuz gertatzen da hori; bideo-seinaleari egokitzen zaizkion inpultsuelektrikoak, baina pantailan ikusten ez direnak. Hauexek dira inpultsuak:


Targeta (plakafotoeroalea)

Irteerako seinaleelektrikoa

Elektroi-kainoi edoiturria

Targeta, bereirudi-elementuekin

Elektroi-izpia

14. taula. TB-seinalearen sinkronismoak

Iturria: autorea.

Sinkronismo bertikaleko inpultsuek arakaketa bertikaleko bolada bakoitzamarkatzen dute, eta alor-inpultsuak deritze. Ezabaketa horizontaleko eta bertika-leko inpultsuek tentsio elektrikoa ezabatzen dute; hots, alor batetik edo lerro bate-tik bueltan datozen elektroien sorta hurrengo eremuraino edo hurrengo lerrorainoezabatzen dute, hurrenez hurren. Horrela, itzulera-unean irudi baztergarriak sortzeasaihesten da.

6.4. GOI-DEFINIZIOKO TELEBISTA ANALOGIKOA

Goi-definizioko telebista analogikoak (HDTV230) sukar teknologikoa ekarri zuen1990. urtearen inguruan, aparteko kalitateko irudia eta CD fideltasuneko kanalanitzeko soinua agintzen baitzen. Gaur egun, ordea, ia erabat saihestuta dago ideiahori, goi-definizioko telebista digitala nagusitu baita haren ordez. EuropanHDTVko kanal digitalak transmititzen dira satelite bidez, eta Ameriketako EstatuBatuetan satelitez eta lurrez.

Japoniak, ordea, urtetan transmititu ditu goi-definizioko telebista-kanalak,transmisio digitalarekin batera.

Goi-definizioko telebista analogikoa telebista-sistema aurreratua eta osoa—sorkuntza, transmisioa eta harrera— izan zen, Europako hainbat herritanprobatan egon zena 1990eko hamarkadaren hasieran. Ameriketako Estatu Batuetanez zen abian jartzera iritsi, eta Japonian satelite bidez garatu zen nolabait, nonegunero emititzen zuen kanal propioa baitzeukaten.

6.4.1. Ohar historikoak

HDTV analogikoaren prozesua luzea izan zen. Japoniako telebista-publikokoNHK erakundeak 1962an ekin zion goi-definizioari buruzko oinarrizko ikerketari,

Sinkronismo horizontaleko inpultsuak Lerro bakoitzaren hasiera markatzen dute

Sinkronismo bertikaleko inpultsuak Alorraren hasiera markatzen dute

Ezabaketa horizontaleko inpultsuak Lerroa ezabatzeko inpultsuak. Elektroi-sorta lerroberriaren hasieraraino kentzen dute.

Ezabaketa bertikaleko inpultsuak Alor bat amaitu eta bueltan datorren elektroi-sortaalor berri baten hasieraraino kentzen dute.


230. High Definition TV.

eta produkzioan, transmisioan zein harreran lortu duten emaitza bertako industriak—gobernuko instituzioetatik koordinatutako helburuekin bat— egindako lanarenfruitua da. Hamarkadaren hondarrean Japonia prest zegoen proba esperimentalakegiteko:

• Goi-definizioan ekoizteko ekipoak eta arauak prest zeuzkan, hasierananalogikoak eta gero digitalak.

• Difusio-sistema prest zeukan —MUSE231 izenekoa—, seinalea DBSsatelitez banatzeko.

• Goi-definizioan hartzeko ekipoak prest zeuzkan.

Teknologia-mota hori ondo menderatzen zuenez, Japoniak estrategia komer-tzial erasokorrari ekin zion bere HDTV sistemak Europan eta Ameriketako EstatuBatuetan sartzeko, herrialde horietan oraindik ez baitzuten ezer alor horretan. Hasie-ran, Ameriketako Estatu Batuetan behin-behineko eran onartu zuten MUSE sis-tema, baina Europan ez. Hauexek ziren azpi-azpian zeuden funtsezko bi arazoak:

• Japoniak izan zezakeen nagusitasun teknologikoa.

• Telebista-sailean sor zitekeen bateraezintasun-aro berria, zonaldekabanatutako sistemak berrezarriz, NTSC, PAL eta SECAMekin gertatu zenbezala.

Edozein modutan, Ameriketako Estatu Batuetan ez zuten ongi hartu Japo-niaren nagusitasuna, eta HDTV modeloak aurkezteko lehiaketa ireki zuen FCCk1998an. AEBetako industriak modelo analogiko ugari aurkeztu zituen, eta Japo-niak berea. AEBetako HDTV lurreko sarean —VHF eta UHF bandetan— emititu-ko zuela erabaki zuen FCCk 1989an, eta seinaleak ez zuela 6 MHz-ekoa bainokanal handiagorik behar izango. Erabaki zuen, halaber, goi-definizioko seinaleatransmititu nahi zuten lurreko estazioek kanalari zegokion erradioespektroa jasokozutela —NTSC telebista konbentzionalerako zeukatenaz gain—. Simulcasting232

deitu zioten aukera bikoitz hari. Eztabaida-urte batzuen buruan, artean erabakirikhartu gabe zegoen FCC. Erabakia hartu zuenean, 1990eko bigarren zatian, sistemaanalogikoa baztertu eta digitala onetsi zuen.

Europar Batasunak, berriz, aurre egin zion MUSE japoniarrari, eta Eurekaprogramari ekin zion dinamismo eta erabakimen handiz, sistema erabat europarraabian jartzeko xedez, programa japoniarretik eta iparramerrikarretik aske. Arauakonartu ziren, ekipoak garatu ziren, transmisio-probak egin ziren, eta dena prestegon zen goi-telebista analogikoa abian jartzeko; baina AEBetako industriakprograma digitala atera zuenean —ordura arte atzeratuta egon arren—, analogiko


231. Goi-definizioko sistema japoniarra MUSE deitzen da, bere modulazio-metodoa “MUSE”baitzen, hots, Multiple Sub-nyquist Sampling Encoding”.

232. Programa bat aldi berean bi kanaletatik transmititzea.

guztiak bazterrean geratu ziren, baliorik gabe —japoniarra barne, nola edo halaaurrera egin zuen arren—.

6.4.2. Oinarrizko ezaugarriak

Goi-definizioko telebistaren ezaugarriak, honako hauek izan ziren (Bethen-court Machado 1991) (Giménez Blesa et al. 1992) :

• Erresoluzio edo definizio espaziala, PAL/NTSC sistemek eskainitakoarenbi halakoa gutxi gorabehera.

• Kolorearen erreprodukzioaren hobekuntza, luminantziaren eta krominan-tziaren seinaleen interferentziak saihesteko.

• Erresoluzio/definizio denboralaren hobekuntza, mugimenduan daudenirudiak hobetzeko xedez.

• Aspektuaren 16:9ko erlazioa, 4:3ko erlazio konbentzionalaren ordez.

• Goi-definizioko soinu digital estereofonikoko hainbat kanal.

• Datu-transmisiorako kanala, ahal izanez gero.

15. taula. Goi-definizioko TBaren ezaugarriak 1993an

Iturria: (Tartajo 1992) (White 1989).

Europarrek ez zuten japoniarren MUSE sistema onartu, eta sistema propioagaratu zuten. Iparramerikarrek, hasieran MUSE onartu zuten, baina azkeneanbaztertu egin zuten definizio analogikoa.

Ezaugarriak Produkzioa Emisio-mota Emisiorakoplataforma

Europa 1250 lerro.

50 Hz.

Arakaketabilbatua etaprogresiboa

16:9 formatua

Analogikoa Analogikoa,

HD-MAC

DBS sateliteak Kubandan

AmeriketakoEstatu Batuak

Ez zen bat ereonartu, hasieranMUSEjaponiarrapotentziatu zenarren.

Hainbat modelo analogikoegon ziren, baina baztertuegin ziren eta digitalaonartu.

Ez Ez zen abian jarri(Lurreko sarea onartuzen, ordea)

Japonia 1125 lerro.

60 Hz.

Arakaketabilbatua 2:1.

5:3 formatua.

Analogikoa MUSE Satelitea


Goi-definizioko bideo-produkzioari buruzko arau europarra konpresiorik gabeazen (60 MHz-ekoa zen banda-zabalera eta seinale digitalaren fluxu bitarra 1,2Gbps-ekoa). Garraio-arauan, edo puntutik punturako transmisioan, 560 Mbps-ekoaizan zitekeen fluxu bitarra zuntz optikoan, eta 140 Mbps-ekoa satelitetan eta irrati--loturatan (Tartajo 1992).

DBS satelite bidezko difusioari dagokionez, bai MUSE sistema japoniarrakbai europarrak bideo-konpresiorako algoritmo bat erabiltzen zuten, banda-zabaleratxikiagotu eta erabiltzaileei banatu ahal izateko. Satelite bidezko banda-zabalera27-30 MHz-ekoa zen gutxi gorabehera, Ku bandako DBS satelite modernoakahalmena baitzuten horrelako banda-zabalera erabiltzeko.

HDTVk zeukan arazo nagusia koloretako TB-sistemekiko —PAL, SECAMeta NTSC sistemekiko— bateragarritasuna zen. Azkenean, ordea, ez zen bideraga-rritasunik erdietsi, eta goi-telebistaren seinaleak transmititzeko, berariazko tele-bista-aparatuak behar izan ziren.

6.4.3. Goi-definizioko bideo-sistema

Bereizi beharra dago: goi-definizioko bideo-sistema (HDVS) eta goi-defini-zioko telebista-sistema (HDTV) ez dira gauza bera. Lehenengoak era guztietakobideo-programak ekoizteko balio du, eta sektore zabalak hartzen ditu: zinema, me-dikuntza, museoak, etab. Bigarrena, aldiz, audientziari telebista-kanalak eskaintze-ko erabiltzen da.

Goi-definizioko bideo-sistemak 1981etik existitzen dira, ekipoak analogikoakziren garaitik, hain zuzen. 1993an ekipo digitalak eta analogikoak zeuden.233

• Sony-k hedatu zuen HDVS japoniarra; hasieran magnetoskopio analogi-koak zeuzkan eta gero digitalak, 30 MHz-eko banda-zabalerakoak.

• Thompson-ek eta BTSk hedatu zuten HDVS europarra; beren ekipo analo-gikoek 20-27 MHz-eko banda-zabalera zeukaten.

Baina aipatutako bideo-sistema digital haiek guztiak desagertu egin zirenbideo eta telebista digitalak etorri zirenean.

6.5. TELEBISTA-ESTAZIO BATEN INSTALAZIOAK

Telebista-estudio baten eta telebista-estazio baten arteko diferentziak adierazikoditugu hurrengo lerroetan, ez baitira gauza bera. Modu laburrean esateko, telebis-


233. Autoreak “Curso Europeo de Alta Definición” ikastaroan parte hartu zuen, Madrilen,1992ko apirilaren 6, 7 eta 8an, PESAk antolatua, eta Thomson, Ex Camera, HD-Media, eta BTSekipo-konpainien laguntzarekin. Ikastaro horretan goi-definizioko ekipoak aztertu eta erabili zirenmodu esperimentalean.

ta-estazio batek estudio bat dauka, baina estudio batek ez du nahitaez estazio batbere barnean. Estudioak programak egiten ditu; estazioak, programak egiteazgainera, audientziari igortzen dizkio.

6.5.1. Departamentuak edo Sailak

Telebista-estudiotan eta telebista-estazioetan sail edo sekzio komunak daude,adibidez:

• Administrazio- eta kudeaketa-saila, arazo enpresarialak kudeatzeko.

• Departamentu teknikoa, sistemen ustiaketarako eta prozesuen, ingeniaritza-ren eta mantenimenduaren behaketarako.

• Produkzio-departamentua, telebista-estazio edo estudioen hauspoa, bertanantolatzen baitira programa bat egiteko behar diren pertsonak eta bitartekoak.

Modu zehatzagoan hartuta, telebista-estazioek, programak egiteaz gain igorriegiten dituztenez, beste zenbait departamentu edo sail dauzkate:

• Programazio-departamentua, non emitituko diren programen ordutegiaketa txandak markatzen diren, programa batzuk erosteko kudeantzak eginez.

• Departamentu komertziala edo publizitatekoa, non publizitate-espazioaketa programak saltzeko kudeantza egiten den, batik bat.

• Sareen departamentua, non lotune mugikorretaz arduratzen diren, ekitaldiedo ikuskizunak transmititu behar direnean.

Departamentu horiek guztiak telebista-estazioaren edo bideo-estudioarentamainakoak dira: 4-10 bat lagunen taldea osatuz —produkzioa, errealizazioa, emi-sioa, kudeaketa egiteko— estazioa toki txikikoa denean; baina ehunka lagunetakotaldea osatuz, estazioa eskualdekoa denean, edota milaka lagunetakoa eremunazionala/estatala hartzen duenean.

6.5.2. Jarraipen-gela

Alde teknikotik begiratuta, garrantzi handikoa da jarraipen-gela edo emisio--gela. Handik kontrolatzen eta agintzen da programazioaren emisioa, minutuzminutu. Gela horretako arduradunak harreman estua dauka estudioarekin eta VTRgelarekin —emititzeko programen iturriarekin, alegia—, zuzeneko programak izanedo diferituak izan. Estazio bateko audio- edo bideo-seinale guztiak jarraipen--gelatik pasatzen dira, airera irten aurreko azken atea baita.

Emisio edo jarraipen-gelaren aldamenean, estudio txiki bat egon ohi da, gelatikbertatik kontrolatua, eta bertan egiten dira programen arteko loturak; halaber,ondoren datozen programen berri ematen da, edota programazioan gerta daitekeenedozein “arazo tekniko” edo bestelakoak adierazteko balio du.


Orain dela urte batzuetatik hona emisio-sistema automatizatuak daudeestazioetan eta sistema horiek prozesu osoa kontrolatzen dute.

6.5.3. Teleberrien erredakzio-gela

Teleberrien erredakzio-gela telebista-estazioen gela espezifikoa da, non ka-zetariak eta laguntzaileak biltzen diren informazioak lantzeko. Gaur egun, hainbattelebista-estaziotan, telebista-prozesua erabat digitalizatuta dagoenez, kazetariekberek editatu eta lantzen dute programan emitituko den ikus-entzunezko produk-tua. Horretarako, beren mahaiko konputagailua erabiltzen dute eta informazioabideo-zerbitzarietan dago gordeta.

6.5.4. Master-gela

Azkenik, telebista-estazio bateko gune nagusia master-gela izan ohi da, nontransmititzeko ekipamendu tekniko guztia kokatzen den, tenperatura- eta hezetasun--kontrol zorrotzez mantendua.

6.5.5. Kontrol-gela nagusia

Telebistaren eta informazio-prozesuen digitalizazioarekin datorren kontrol etakudeaketarako zentro nagusi berria da. Seinale guztiak koordinatzeaz arduratzenda, eta baita komunikazioen logistikaz ere.

6.6. TELEBISTA-ZERBITZUAK

6.6.1. Kanalak edo programak

Lurreko telebista analogikoak kanal indibidualak ditu eta horietako bakoi-tzean programa bakarra edo programazio bakarra emititzen da. Programa edoprogramazioa esatean, kanal osoaren edukia hartzen duten show, segmentu edoprogramak adierazi nahi ditugu.

Aldi berean, edozein kanal analogikoko programak edo programazioak izaerageneralista izan ohi du, hots, era guztietako show edo segmentuak izan ohi ditu, etaaudientzia orokorrera zuzendua izan ohi da; familiari begira, oro har. Alabaina, ba-dira show, espazio edo ordu-zerrenda batzuk audientziaren segmentu espezifikoakharrapatu nahi dituztenak; baina eduki berezi horiek ez dute telebista analogi-koaren programazio generalistaren izaera aldatzen.

Aldiz, lurreko telebista digitalean kanal bakoitzak hainbat programa edo pro-gramazio izan ditzake, transmisioan multiplexaturik baitoaz. Transmisio-sistemaberri horri esker, arduradunek kanal/programa tematiko eta generalistak, bietakoak,diseina ditzakete.


Halaber, kable eta satelite bidezko telebista-sistemetan era guztietako progra-ma/kanalak daude:

• Generalistak: lurreko estazio tokikoen, eskualdekoen eta naziokoenbirbanaketa izan ohi dira.

• Tematikoak: audientzia berezientzako eduki espezifikoak dituztenak.

6.6.2. Teletestu-zerbitzua

Teletestu-zerbitzuak izen bat baino gehiago hartu izan ditu, hizkuntzaren ara-bera, ohituren arabera eta herrialde bakoitzean hartutako erabakien arabera: teletes-tua, teletexto, teletext, teletex... sinonimoak dira. Mariano Cebrián-ek 1985eanesan zuen teletestua telebistatik hurbilago zegoela, egunkarietatik baino (CebriánHerreros 1985).

Aipatutako izen horiek guztiak lurreko telebistaren bitartez egiten den infor-mazio-transmisioaren zerbitzu elkarreragileari dagozkio. Informazio-orriak bidal-tzeko, ere-muaren ezabaketa-denboran dagoen espazio denborala hartzen da, 50lerroetatik telebista-irudiak erabiltzen ez dituen bi lerroak erabiliz, hain zuzen.Deskodetzea telebista-aparatuan gertatzen da, deskodetze-modulu egoki batenbidez. Tele-agintailua234 erabiliz, erabiltzaileak ikusi behar duen orriak selekziona-tuko du, eta deskodetzaileak telebistaren seinalearekin batera orria jaits dadinitxaroten du.

Teletestuaren orri bakoitzak 14 lerro dauzka eta 40 karakter lerro horizontalbakoitzean. Orain urte batzuk, zerbitzuak 100 bat orri zeuzkan, baina gaur egun500 orri inguru eduki ditzake. Era guztietako albisteek osatzen dute edukia, etaegunkari elektroniko sinple baten antz handia dauka.

Teletestua BBCk garatu zuen lehenbizi, eta “CEEFAX”—“see facts”235— ize-narekin abiatu zen 1974an. Geroago Independent TV (ITV) delakoak, konpeten-tziak, ORACLE236 modeloa prestatu zuen. Teletestu-sistema biak 300.000 telebista--aparatutaraino iritsi ziren 1981ean, eta horiexek dira munduko sistema zaharrenaketa merkaturik handiena bildu dutenak.

Frantziak 1980an ekin zion teletestu-zerbitzuari, TELETEL zerbitzua ezarriz,Télédiffusion de France (TDF) delakoaren bitartez. Teletestuaren seinalearen ko-detze-metodoak ANTIOPE izena du eta Ministère des Postes et Télécommuni-cations (PTT) delakoak garatu du. Antiope sistema ez da bateragarria beste edozeinsistemarekin, baina tileta zeukaten karaktereak edo grafiko aurreratuak onartzenzituen.


234. Telekontrolerako “mandoa”.235. Ikus datuak. 236. Operational Recognition of Coded Line Electronics (Marshall 1986).

Ameriketako Estatu Batuetan ezuste galanta izan zen Time Inc. enpresak sate-lite bidezko teletestu-zerbitzua ez gauzatzea erabaki zuenean 1984an, milioika do-lar sartu ondoren bere zerbitzua probatzen eta garatzen. Urte horretan funtziona-tzen ari zen teletestu-zerbitzua Taft Broadcasting etxearen ELECTRA izenekoazen, 1982tik Cincinnati-ko WKRC-TV telebista-estaziotik emititzen zena, eta 100orriko interes orokorreko edozein albistek adina informazio zeukana. ELECTRAabian jarri aurretik, KEYFAX izenekoa izan zen herrialde osoan zehar banatu zenlehen teletestua; hala ere, bizitza laburra izan zuen, 1982tik 1983ra bitartean, ezbaitzuen gaitasunik izan harpidedunak egiteko. Porrotaren arrazoi nagusia desko-detzearen prezioa izan zen, estandarizazio-arazoarekin batera.

Urteen poderioz, zerbitzu finko bilakatu da teletestua, eta telebista konben-tzionala bezain ohikoa da hainbat herrialdetan.

6.7. TELEBISTA ANALOGIKOKO HARGAILUAK ETA DESKODEGAILUAK

Telebistak, aparatu modura hartuta oraingoan, antenatik datozen audio- eta bideo--seinale elektrikoak hartu eta irudi eta soinu bihurtzea du eginkizun. Telebistarenlehen blokea sintonia-unitatea edo sintonizadorea da, non ikusi nahi den telebista--kanala aukeratzen den.

Sintonia-unitateak magnetoskopiotik datorren seinalea ere aukera dezake,beste telebista-kanal batetik baletor bezala. Gogoratu beharra dago, magnetoskopiodomestikoek RFtik —erradiofrekuentziatik— edo audio-irteeratik eta bideo--irteeratik bidal dezaketela seinalea.

Gaur egun telebista-modelo ugari daude, baina, edozein modutan, hainbatezaugarri azter ditzakegu, modelo horiek bereizten dituztenak eta definitzendituztenak:

• Pantaila beltza, karratua, laua: merkatuan saltzen diren kolore beltzekopantailak, kanpoko argia xurgatzen dutenak, islak saihesten dituztenak etakontrastea %50 gehitzen dutenak; pantaila, gainera, karratua da, ikuskerairabazteko; eta laua, irudiaren distortsioa saihesteko (pantaila konbexuetangertatzen dena).

• Irekidura-sareta: zulotxo biribilak edo alderik aldeko zirrikitu bertikalakdituen metalezko xafla mehe bat da. Elektroi-fluxu etengabeari ematen diobide pantailarantz. Zirrikitu bertikaleko sistemak —Triniton modeloa—gaina hartu dio zulo biribilak dituenari.

• Elektroi-kanoia: Black Trinitron erako telebista-aparatu modernoenekelektroi-kanoi bakarra daukate, hiru elektroi-sorta jaurtitzen dituena, banaoinarrizko kolore bakoitzeko. Elektroi-sorta horiek lente handi bakar batenerdi-erditik pasatzen dira. Lenteak erdialdeko azalera handia erabiltzen du


hiru sortak modu zehatzean fokatzeko. Ohiko telebista-aparatuek hiru elek-troi-kanoi eta hiru lente erabiltzen dituzte.

Deskodegailu analogikoak satelite bidez eta lurreko bidetik jasotzen direnkodetutako telebista-seinaleak hartzeko erabiltzen dira. Ordaindutako telebistaanalogikoan erabiltzen dira —Canal Plus-en, adibidez—.


7. Irrati analogikoa: sistemak eta zerbitzuak

Irrati analogikoa, historia luzearen jabe izan arren, bizirik dago oraino, eta bizirikjarraituko du etorkizunean ere, gutxienez irrati digitala nagusitzen den arte. Beraz,aztertu beharra dago haren teknologia, sistema eta zerbitzuak, berezko nortasunaduen hedabidea baita.

7.1. IRRATI ANALOGIKOAREN ARAUAK

Funtsean bi motatako irrati analogikoak existitzen dira:

• Anplitude modulatuko Irratia (AM): horrelako irratien kasuan, eramailebaten anplitudea modulatzen du seinaleak. ITU erakundeak banda batzukesleituta dauzka gisa horretako irratietarako: uhin laburreko irratia, uhinertaineko irratia eta uhin luzeko irratia. Hedadura zabala izan ohi du.

• Frekuentzia modulatuko Irratia (FM): horrelako irratien kasuan, eramailebaten frekuentzia modulatzen du seinaleak. ITU erakundeak banda batzukesleituta dauzka gisa horretako irratietarako. Hedadura murritza izan ohidu.

Aldi berean, sare telefonikoz eginiko irratiaren beste transmisio-mota bat ereexistitzen da, zerbitzuaren harpide direnentzako. “Hari Musikala” da, Radio Na-cional de España-k ekoitzia eta “ST-Hilo” enpresak banatua eta komertzializatua.Musikaz gain ahozko programak daude, kulturaz, hizkuntzez, etab. (Peñafiel Saizeta López Vidales 2000b).

7.2. IRRATI ANALOGIKOAREN FUNTZIONAMENDUA: SORKUNTZA, TRANSMISIOA ETA HARRERA

Mariano Cebrián-ek dioenez, gaur egun, difusioari begiratzen badiogu, ez dago“irratiaz” hitz egiterik singularrean, “irratiez” baizik, pluralean; eremu analogikoanere bai. Eremu horretan honako aukera hauek dauzkagu (Cebrián Herreros 2001,47):

• Uhin ertaineko emisorak (AM).

• Frekuentzia modulatuko emisorak (FM).

• Uhin laburreko emisoreak (SW).

• Ohiko kable bidezkoa “Hari Musikala”.

• Satelite analogikoen operadore bidezkoa.

Horregatik, ondorengo epigrafe tekniko honetan lurreko difusioko irratiazhitz egingo dugu soilik, gainerako aukerek bakoitzari dagokion sarean baitaukabere kokapena.

7.2.1. Irratiari buruzko definizioa eta ohar historiko batzuk

Irrati-emisora edo emandegia honelaxe defini daieke: «Erregistratu, anplifi-katu eta espaziora soinudun programak transmititzeko gai den elementu-multzoa,programa horiek urrutiko tokietan hartzaileek hartzeko eta publikoak entzutekoeginak izanik» (Brajnovic 1974, 240).

Komunikabide modura definituta —eta ez uhin elektromagnetikoez transmiti-tzeko gaitasun tekniko modura—, beraz, irratia 1920an jaio zen Chelmsford-en(Bretainia Handian), non Marconi Wireless emisora musikako eta informaziorakobi programa emititzen hasi zen egunero modu esperimentalean.

Urte hartan bertan, azaroan, modu erregularrean emititzen hasi zen besteemisora bat Pitsburg-en (Ameriketako Estatu Batuetan), presidentziarako hautes-kundeei buruzko informazioa eskainiz; autore askok, beraz, munduko lehen emiso-ratzat daukate hura.

Europari dagokionez, Parisen egin ziren lehen saioak 1921ean, Eiffel dorreanantena jarriz. Halaber, 1922an sortu zen BBC,237 Erresuma Batuko monopolioazeukala. Gainera, Alemaniak eta orduko Txekoslovakiak 1923an ekin zioten irratizemititzeari. Estatu Espainiarrari dagokionez, 1924an jaio zen lehen irrati-emisoraKatalunian; Bartzelonan, zehatzago esateko.

7.2.2. Sorkuntza eta irrati-igorgailua

Hiru lanaldi bereiz ditzakegu sorkuntzaren fasean: seinale akustikoa seinaleelektriko bihurtzea, azken hau erradiofrekuentziako seinale egitea, eta antenaigorlean erradiofrekuntziazko seinalea uhin elektromagnetiko bihurtzea.

• Seinale akustikoa seinale elektriko bihurtzea: mikrofonoaren bitartezahotsa seinale elektriko bihurtzen da. Ondoren, nahasketa-mahaiak batuegiten ditu mikrofonoaren seinale elektrikoa eta, nahi izanez gero, hainbateuskarritan grabatuta egon daitezkeen seinale elektrikoak (Diskoak, CD,magneto-optikoak, etab.). Guztia behe-frekuentziako aparatuetan egiten da.


237. British Broadcasting Corporation.

• Seinale elektrikoa erradiofrekuntziazko seinale bihurtzea: nahasketa-mahaitik etorritako seinale elektrikoa anplifikatu eta prozesatu ondorentransmisorera bidaltzen da. Honek erradiofrekuentziako seinale modulatuasortzen du, antenak heda dezan.

• Erradiofrekuntziazko seinalea uhin elektromagnetiko bihurtzea: antenak,hedapena egiteko, uhin elektromagnetiko bihurtzen du transmisorearenuhin elektromagnetikoa eta hura da gure irrati-aparatuak hartzen duena.

Irrati-emisora guztiek oinarrizko ekipamendu komuna daukate. Baina gaihorretan sartu aurretik, beste zerbait argitu behar da, alegia, irrati-estazioetan behe--frekuentzian lan egiten duen tresneria dagoela: magnetofonoak, mikrofonoak,etab.; hots, soinua audio-nahasketarako mahaitik pasatu arte manipulatzen dutenekipamendua. Horiekin batera ezin ditugu ahantzi linea telefonikoak eta RDSIlineak. Azken hauek, aparatu kodetzaile/konprimatzaileekin elkarlanean jardunez(MPEG2, MPEF3, etab.), garai bateko linea mikronofikoek baino kalitate hobeaematen dute.

Halaber, badaude goi-frekuentzian lan egiten duten ekipoak ere: emititzekoekipoak, hain justu.

Behin behe-frekuentziako audio-seinalea emisorako audio-nahasketakomahaitik aterata, goi-frekuentziako ekipoak hasten dira lanean. Ekipo horiek behe--frekuentziako ekipoetatik fisikoki urrun egotea komeni da, behe-frekuentziakoekipoetan distortsioak edo interferentziak egon ez daitezen. Nahasketa-mahaitikirtendako seinalea transmititzeko ekipoekin lotzeko, hiru lotura-modu daude:

• Kable koaxiala edo ardazkidea: distantzia fisikoak 2 km-tik beherakoakdirenean, sistema egokia da.

• Mikrouhinezko irrati-lotura: emisoratik transmititzeko ekipora loturaegiteko sistemarik egokiena da. Horrelako loturan frekuentzia-modulazioaerabiltzen da, transmisoreak AMn edo FMn egiten duen kontuan hartugabe. Emisoraren beste aldean, hargailuak audio-seinalea aterako du,nahasteko mahaitik sortu den berbera.

• Zuntz optikoa: garraio-bide seguru eta fidagarria da. Nagusitzen ari daeskuragarri dagoen tokietan.

Garai batean lotura telefonikoa ere erabiltzen zen, baina zaharkituta geratuda.

Irrati-emisorek, audientziari transmititzeko, AMn edo FMn modulatzen duteseinalea, emisoraren ezaugarrien arabera.

Irrati analogikoa: sistemak eta zerbitzuak 177

16. taula. Lurreko irrati-emisorak

Iturria: (Tartajo 1992) (White 1989).

Edozein frekuentzia, edozein seinale, AMn zein FMn modula daitekeen arren,ITUk ezarritako komenio internazionalak daude, erradiofrekuentziak banatzeko.

FMko seinalearen hedadura geografikoa txiki samarra denez —hiri batenmuga, normalean—, frekuentzia-kopuru handia behar du alor handia harrapatzeko.Horregatik, hiria aldatzen denean, berriro sintonizatu behar izaten da. Beraz,espektro elektromagnetikoa erabiltzea ez da eraginkorra izaten.

7.2.3. Transmisorea

Irrati-transmisore bateko ekipoak honako hauek dira:

• Mugatzailea

• Kodetzailea

• Transmisorea

• Antena

Behe-frekuentziako audio-seinalea transmisorera iristen denean, mugatzai-lean sartzen da lehen-lehenik —mugatzaileak audio-frekuentzien banda eta mailaegokitzen ditu maximo onargarrien barruan—. Horrela, dialean hurbil dauden besteemisoren interferentziak ekiditen dira. FMko emisora estereofonikoei dagokienez,kanal bakoitzeko mugatzaile bana eduki beharra dago.

Seinalea mugatzailetik pasa ondoren, kodetzailera bidaltzen da, zeinak este-reofoniako bi kanalak seinale multiplexatu bakar bihurtzen dituen, gero antenarenbitartez transmitituko dena.

Ondoren modulazioa gertatzen da, hots, seinale modulatzaileak edo mezuakAMn edo FMn modulatzen du uhin eramailea. Eramailea modulatu eta gero, mailabateraino anplifikatzen du kitzikatzaile batek, eta kitzikatzaileak seinalea modula-turik eta partzialki anplifikatuta azkeneko anplifikatzaileraino bidaltzen du. Horrekemango du antenatik joango den erradiofrekuentziaren potentzia.

Banda Siglak(ingelesez)

Frekuentziak Modulazioa

Uhin Luzea LW 150-300 kHz AM

Uhin Ertaina MW 525-1650 kHz AM

Uhin Laburra SW Banda nagusiak. Uhin-luzerako 16, 19, 25, 31, 41,49, 60, 75 eta 90 m.

AM

FM (VHF-II) FM FM 87’5 – 104 MHz FM


7.2.4. Harrera

Igorpenaren alderantzizko prozesua da harrera, lehen adierazi dugunez. Irrati-aparatuaren antenak airean dauden uhin elektromagnetiko guztiak jasotzen ditu,estazioek igorriak.

Gure irrati-aparatuak oszilagailu bat dauka barruan eta honek frekuentzia al-dakorreko seinale bat sorrarazten du, zeina irratiaren sintonizatzailetik kontro-latzen den (“dial” izeneko agintailua). Sintonizatzailean seinalea antenan daudenseinale elektromagnetiko guztiekin nahasten da, eta nahasketa horretatik “seinale-baturak” eta “seinale-kendurak” sortzen dira. Guk “seinale-batura” deitu ditugunakhauxe dira: oszilagailu-seinalearen eta antenako seinale elektromagnetikobakoitzaren bakutetaren emaitzak. Bide beretik, “seinale-kendurak” oszilagailu-seinalearen eta antenako seinale elektromagnetiko bakoitzaren kenketarenemaitzak dira.

Une horretan bitarteko-frekuentziaren iragazkiek edo filtroek hartzen duteparte (10,7 MHz-eko iragazkia FM irratian eta 455 kHz-ekoa AM irratian) eta gureoszilagailuak aukeratutako frekuentziei bakarrik uzten die pasatzen. Gogoan izanoszilagailuaren frekuentzia guk erabaki dugula aparatuaren sintonizatzailean(“dialean”). Hortxe dago sintonizazioa. Ondoren, bitarteko frekuentzia desmodula-tu egiten da, audioaren seinale elektrikoa lortzeko. Behe-frekuentziako amplifika-gailu batek bozgorailura bidaltzen du seinalea eta horrek soinu bihurtzen duseinale elektrikoa.

7.3. IRRATI-ESTAZIOA

Irrati-estazioak antz handia du telebista-estazioarekin eta, beraz, honi buruzesandako gauza asko baliagarri da harentzako ere. Izan ere, alderaketaren ordenaaldatu egin beharko genuke, irratia jaio baitzen telebista baino lehenago.

Jarraian irrati-estazio baten bloke-eskema aurkezten dugu. Bertan audioareneta datuen joan-etorriak erakusten dira, gehienetan biak elkartuta. Ikusten denez,hainbat esparru daude: estudioak, beren mintzatoki eta kontrol-gelekin;erredakzioa, autograbaziorako kabinekin; administrazioa, kudeaketa egiteko;kontrol nagusia, irratiaren seinale-trafiko guztiaren ardura duen gunea; eta azkeniksarea, datuak eta audio-seinalea bideratzeko.


16. irudia. Irrati-estazio baten bloke-eskema

Iturria: (Torrontegi 2002). Oharrak: irrati analogikoan, Kontrol Nagusitik igorgailura etaberrigorle-sarera doan seinalea audioarena da, baina irrati digitalean datu-seinalea da (baiaudioa eta bai datuak eramanez). L.A.N. laburdurak (Local Access Network) sare lokalaesan nahi du.

7.3.1. Departamentuak edo Sailak

Honako hauek dira Departamentu edo Sail komunak:

• Administrazioa: enpresaren kudeaketa egiten da bertan.

• Sail teknikoa: ekipamendu eta teknologiaz arduratzen da.

• Produkzioa: programak egiteko behar diren antolakuntza eta baliabideakbideratzen dituen gunea da.

• Programazioa: programazioaren zerrenda eta ordutegiak prestatzen ditusail honek.

• Publizitatea: irratiaren programazio-denbora eta programak saltzen dizkiesail honek iragarleei.

• Emisio-saila: irratiaren eguneroko emankizuna kontrolatu eta bideratzen du.

• Sareak: sail hau ez da irrati guztietan egoten baina, daudenetan, sarearenmantenimenduaz arduratzen da, batez ere kanpoko emanaldiak egitendirenean (zuzenean edo diferituan).

Aurreko sail horien tamaina irratiaren beraren araberakoa izaten da. Adibidez,irrati lokal txiki batean departamentu guztien lana 2-5 pertsonek egin dezaketenbitartean, herrialde-irrati ertain batean hamarka batzuk egon daitezke, eta nazio

Kontrol Nagusia

DATUAK (L.A.N.)

+AUDIO-SAREA Erredakzioa

Administrazioa

RDSI sarbidea

Oinarrizko Telefoniaren sarbidea

Unitate Mugikorraren sarbidea

Irrati-Telebista enpresa-taldearekin (balitz)

programa-trukaketa

Autograbaketa-gelak

Kanpoko iturriak

Mintzatoki 1 Kontrogune 1

Datuak Audioa Datuak + Audioa

Mintzatoki 2 Kontrolgune 2

Mintzatoki "n" Kontrolgune "n"

Irrati analogikoa

Irrati digitala

Igorleaeta

berrigorle-sarea

Autograbaketa-gelak


Autograbaziokogelak

Autograbaziokogelak

Unitatemugikorraren

sarbidea

Oinarrizkotelefoniaren

sarbidea

Irrati-Telebista enpresa--taldearekin (balitz)programa-trukaketa

-sarea

edo estatu mailako estazio batean, berriz, ehundaka batzuk profesionalek lan egindezakete. Organigrama aztertzeko beste lan batzuetara jo daiteke (McCavitt etaPringle 1986).

7.3.2. Irrati-estudioa

Telebistan gertatzen den bezala, irrati-estudioek ere bi zati nagusi dauzkate:

• Mintzatokia.

• Kabinetea edo kontrol-gela.

• Kontrol Nagusia.

Mintzatokia

Konfigurazio ugari izan dezake irratiko mintzatoki edo estudio batek. FMkomintzatokia eta kontrol-gela batera egon ohi dira, non esatari eta aurkezle bakarbatek dena kontrolatzen duen, audio-seinalea zein edukiak; gainera, hitz egiten du.Mintzatoki konbentzionalagoetan, mahai biribila egon ohi da eta hainbat mikrofo-no, elkarrizketak egiteko eta informatiboak emititzeko. Irrati-estudioak isolamen-du akustiko egokia behar du, kanpoko soinuak eta zarata ekiditeko. Soinu-tekni-kariaren, zuzendariaren eta aurkezlearen arteko komunikazioa entzungailuenbitartez edo pantaila akustikoen bitartez egin ohi da.

Kabinetea edo kontrol-gela

Programaren audio-iturri guztiak kontrolatzeko gela bat da. Halaber, mintza-tokitik ekoitzitako programak kontrol-gelatik sartutako beste audio iturriz osatzendira. Funtsean, audio-mahaia egoten da kontrol-gelan, zeinean iturriak erlaziona-tzen diren, bolumen egokia eman, tonuak matizatu eta sistemara bidaltzen den,emititzeko edo grabatzeko.

Irrati-emisora edo emandegi garrantzizkoetan, non estudio oso bat bainogehiago dauden —bakoitzak bere mintzatokia eta kontrol-gela duela—, hurbilekokontrol-gela bat behar izaten da, eguneroko emisioa kontrolatzeko, minutuzminutu. Telebista-estazioko jarraipen- edo emisio-gelaren antzekoa da.

Kontrol Nagusia

Mintzatoki eta kontrol-gela bat baino gehiago daukaten estudioetan beharrez-koa da Kontrol Nagusia izeneko gunea. Bertatik kontrolatzen da audio-seinaleguztien trafikoa, bai estudioen artean eta baita estudioetatik kanpora ere. Bestefuntzio bat izaten du unitate mugikorrak eta kanpoko ekoizpenen koordinazioa(zuzenekoak eta diferituak).


7.3.3. Unitate mugikorrak

Adiera errazenean, horietako bakoitza transmisore mugikor bat da, frekuen-tzia-banda egokietan emititzen duena. Emisoran kokatutako hargailu batek hartzenditu unitate mugikorrak bidalitako irrati-seinaleak. Unitate mugikor konplexua-goek estudio baten modura funtzionatzen dute, emititzeko ekipamendu guztiakbaitauzkate barruan —zuzenean emititzeko ere bai—.

Orografiaren zailtasunagatik kanpoan lanean dagoen unitate mugikorrarihargailu bat baino gehiago jarri behar zaionean —alegia, estudioraino heltzekobere seinalea hainbat sare-puntutatik pasarazi behar bada—, sistema elektronikobatzuen bidez kontrolatutako hargailu-sarea presta daiteke eta, horrela, sistemahoriek erabakitzen dute unitate mugikorraren seinalea zer hargailuk jaso dezakeenhobekien. Ondoren, hautatutako hargailuak estudiorantz bideratzen du seinalea.

7.4. IRRATI-ZERBITZUAK

Lurreko irrati analogikoan programazio generalista duten kanalak —telebistanbezalaxe— eta eduki bakarreko programazioak —informazioa, musika, talk show,etab.— dutenak daude.

Irratiari dagokionez ere, irrati digitala iristean, irrati-kanal bakoitzak hainbatprograma multiplexaturik transmitituko ditu; programazio osoak, alegia.

7.5. IRRATI ANALOGIKOKO HARGAILUAK

Irrati konbentzionaleko hargailuak benetan hedatu diren produktu arruntak dira,denok ezagutzen ditugunak; beraz, ez dago zertan deskribaturik. Funtsean, AM etaFM emisorak har ditzakete. Osoenek uhin laburra eta luzea ere hartzen dituzte.


8. Telebista digitala

Edozein irrati- eta telebista-sistema osatzen duten alor hauetan telebista analo-gikoak baino abantaila gehiago dituelako ari da finkatzen irrati-telebista digitala:

• Produkzioa: sortzearen alorra da. Telebista digitalak malgutasun handiagodu seinalea sortzeko eta manipulatzeko —kodetzeko, konpresioa eta efektubereziak egiteko— eta, bereziki, ez du inongo kalitaterik galtzen kopiakegitean edo jatorriko produktua erreproduzitzean, baldin konpresiorikegiten ez bada. Seinalearen konpresioa egiten bada ere, kalitate-galerarikgabeko kopialdiak (“generazioak” deritze argot profesionalean) hamabos-tetik gora izan daitezke (Loroño 2002). Seinale digitala konprimatuta etakonprimatu gabe erabil daiteke.

• Garraioa: seinale digitala estudio edo produkzio-zentro finko zein mugiko-rren arteko banakuntzari edo garraioari esaten zaio, edo nazioartean esta-ziotik estaziora egiten den transmisioari. Puntutik punturako sistema da,oro har. Transmisioaren kalitatea handiagoa da irrati-telebista digitalean,banda-zabaleraren arazoa arazo. Izan ere, programa informatiboen ekoizpe-nean, banda-zabalera 7-9 Mbps-koa izaten da, eta kalitate handiko progra-metan garraioa 15 Mbps-ko abiaduran egiten da (Loroño 2002). Seinaledigitala konprimatuta eta konprimatu gabe erabil daiteke.

• Difusioa: irrati-telebistaren seinalea jendeari (audientziari, oro har) bana-tzea esan nahi du difusioak. Irudi eta soinuaren kalitateari dagokionez,kalitate digitala analogikoa baino hobea izan daiteke —ez da beti horreladerrigorrez—, erabilitako konpresioaren eta arauaren arabera. Dagikunez,gaur egungo irrati eta telebista konbentzionaleko sistemekin —PAL,SECAM eta NTSC— bateraezina da.

• Harrera: irrati eta telebista digitalak irudi- eta soinu-kalitate hobeak dauzka,eta kanal gehiago; baina audientziak telebista-hargailu edo deskodifikagailudigital berria erosi beharko du, eta hori garesti samarra da. Hargailuenparke-aldaketa hori poliki-poliki egingo da. Kable bidezko, satelite bidezkoeta lurreko telebista digitalari dagokienez, denbora-tarte bat izango datelebistan integratu gabeko deskodetzaileak erabiltzeko. Gero etorriko diratelebista-aparatu integratuak.

Irrati-telebista digitalaren seinaleen difusioa 1990eko hamarkadaren erdial-dera hasi zen. Izan ere, 80ko hamarkadaren azken aldera, telebista analogikoarendefinizioa edo erresoluzioa lortzen saiatzen ari zen industria eta, horretarako, goi--definizioko telebistaren garapena zen ekintzarik aurreratuena. Horrela, Japoniakgoi-definizioko MUSE sistema jarri zuen abian, eta Europak HD-MAC araua;Ameriketako Estatu Batuak atzeratuta geratu ziren.

Baina goi-definizioko telebista analogikoaren suhar guztia eta 90eko hamar-kadaren hasieran pentsatutako trantsizio digital mailakatu eta lasaia behera etorriziren Ameriketako Estatu Batuek goi-definizioko telebista-eredu digitalak aurkeztuzituztenean eta, baita ere, R. Murdoch bezalako enpresarioek hainbat telebista-kanal satelitez eskaintzen hasi zirenean. Orduz geroztik, aldaketa estrategiko batgertatu zen nazioartean, irudi eta edukiaren kalitatean ardura jartzetik, kanal etaprogramen kantitatean jartzera igaroz; dena den, kopurua handia zen, bainabarietatea txikia.

Horrela, bada, 1996an hasi zen Europar Batasunean telebista digitala, izanere, urte horretan irrati eta telebista digitala emititzen hasi ziren operadore europarbatzuk satelite bidez. Lehenen artean Frantziako Canal+ egon zen; seinalea Astra1ean zeukaten. Ameriketako Estatu Batuetan 1998an hasi zen lurreko telebistadigitala.

Jakina, lehendik ere bazeuden bideo- eta audio-produkzio digitalak, bainafase horrek ez du esan nahi telebistaren existentzia bera, baizik eta bideo-sistemaketa audio-sistemak direla.

8.1. TELEBISTA DIGITALAREN ARAUAK

8.1.1. Mota desberdinetako arauak

Telebista digitalean berariazko arauak daude honako jarduera hauetarako:

• Programak ekoizteko arauak: irudia hartu, erreproduzitu, filmatu, magne-tikoki grabatu, editatu eta ekoizpen ondorengo prozesuak arautzeko.

• Punturik puntura transmititzeko arauak: irrati-loturak, telekomunika-ziorako sateliteak eta, oro har, seinalea emitituko duen puntura garraiatzenduten transmisio-sistema guztiak arautzeko.

• Emititzeko arauak: zuzenean transmititzen duten lurreko transmisoreak,erradiodifusio zuzeneko sateliteak, etxeetako hargailuetara kable bidez etabeste bitartekoen bidez eginiko banakuntza arautzeko.

• Hartzeko arauak: hargailuak eta deskodetzaileak arautzeko.


Beste aldetik, telebista digitaleko bi arau daude: DVB europarra eta DYViparramerikarra. Berdintsuak dira biak ezaugarri orokorrei dagokienez, baina aldenabarmenak dauzkate, modulazio-metodoan batik bat. (HDTV Magazine 20012101):

• Lurreko telebista digitalaren estandar europarra COFDM metodoa da.238

• Estandar iparramerikarrak 8-VSB modulatzeko metodoa erabiltzen du,ATSCk proposatua eta FCCk 2001eko urtarrilean berretsia. Horrela burutuzen hainbat urtetako eztabaida, non AEBetako zenbait enpresak (Synclairizenekoak, batez ere) aipatutako estandarra baztertu nahi izan zuten, harreramugikorrean hutsune batzuk zeudelako; horregatik, modulatzeko metodoeuroparra hautatu zuten.

8.1.2. DVB arau europarra

Europan European Launching Group (ELG) taldea sortu zen, telebistaren sis-tema digital berriak aztertzeko. Talde horretan sortu zen Digital Video Broadcas-ting (DVB) proiektua, MPEG-2 arauan oinarritutakoa. Halaber, irrati digitala garatuda, Digital Audio Broadcasting (DAB) modura ezaguna eta UER Erradiodifu-siorako Europar Elkarteak bultzatua.

Aipatutako SVR proiektuak kable eta satelite bidezko eta lurreko telebistara-ko arauak finkatu ditu. Hemen behean agertzen dira laburpenak. Zenbait kontzeptueta inizial aurkeztu gabe eta azaldu gabe dauzkagunez, kapituluaren gainerakozatia irakurtzea komeni da, eta ondoko taula azkenean erabiltzea.

Aldi berean, irrati digitalaren araua onartu da —Digital Audio Broadcasting(DAB) deitua—, audio-seinalea MPEG 1-ean kodetzean oinarrituta kanal anitzekosoinuari dagokionez, eta datu-kanalak sartzean —hargailuan pantaila txikibatzuetan ikusten direnak—.

Telebista digitala 185

238. Coded Orthogonal Frequency Division Multiplex.

17. taula. DVB telebista digitalaren sorkuntzaren, transmisioaren eta harrerarenezaugarriak Europar Batasunean

Iturriak: DVB, ISO eta (Benoit 1998).

Taularen arabera, bideoaren konpresio-araua berbera da hiru telebista-siste-metan —MPEG-2 izenekoa—. Horrela, bada, telebistan zein irratian, audioarenkodetzea MPEG-1eko II. geruzako formatuan egiten da.

Telebistaren zifratzea ere berbera da hiru sistemetan —Common ScramblingAlgorithm (DVB-CSA) izenez ezaguna—, eta paketeen luzera ere berbera, 188bytekoa. Diferentzia bakarrak modulazioan eta kanalaren zabaleran daude, berezikisatelitearen eta beste bi sistemen artean.

Telebista digital estandarra hiru plataformetan finkatzen ari da Europan—satelitean, kablean eta lurrekoan—. Halaber, goi-definizioko telebista kanalbatzuk DBS satelite bidez jaso ahal izango dira, baina beren merkatua murritza etaaukerakoa izango da. Edozein modutan, HDTV bestelako aukera digital modurakokatuko da telebista-eremuan, 1990eko hamarkadan telebista analogikoa bezain-beste nabarmendu gabe.

8.1.3. DTV arau iparramerikarra

Telebista digitala 1998ko azaroaren 1ean hasi zen AEBetan, kate handietakolurreko zenbait estaziok difusio digitalari ekin ziotenean. Hori baino lehen, 1997anados jarri ziren FCC eta lurreko telebista-estazioetako elkartea (NAB241), hasiera

Parametroa Kable bidezkosistema digitala

–DVB-C

Satelite bidezkosistema digitala

–DVB-S

Lurreko sistemadigitala

–DVB-T239

DAB sistema

Bideoaren kodetzea MPEG-2 MPEG-2 MPEG-2

Audioaren kodetzea MPEG-1, II. geruza MPEG-1 II. geruza MPEG-1 II. geruza MPEG-1II. geruza(MUSICAM)

Zifratzea DVB-CSA240 DVB-CSA DVB-CSA Ez

Garraio-paketebakoitzaren luzera

188 byte (seinalea)+ 16 byte(orrazketa) = 204byte



Modulazioa QAM 16tik 64ra QPSK edo 4-QAM OFDM 2K / 8K OFDM

Kanalaren zabalera 8 MHz (7 MHz-ekoaukera)

27-36 MHz 8 MHz (7 MHz-ekoaukera)

1,5 MHz

Abiadura bitetan(gutxi gorab.)

16 Mbps 38 Mbps 16 Mbps 1,5 Mbps


239. Erreferentzia europar ofiziala: ETS 300-744.240. Common Scrambling Algorithm.

segurtatzeko (Fritts 2000).

Baina lehenago ere onartua zuen FCCk satelite bidezko eta lurreko telebista-rako telebista digitalaren arau orokorra —1996ko abenduaren 24an—, TSCbatzordeak proposatua eta “Development of the ATSC Digital Television Standard(A/53)” izeneko dokumentuan aurkeztua. Ondoko erradiodifusioetarako balio duarau horrek (ATSC 2002, FCC 2002):

• Goi-definizioko lurreko telebista digitala (HDTV242).

• Lurreko telebista digital estandarra (SDTV243).

• Lurreko datu-difusioa.

• Satelite bidezko erradiodifusio zuzena etxera.

• Kanal anitzeko soinu inguratzailea.244

ATSC DTV izeneko arau horrek lurreko eta satelite bidezko broadcast telebis-ta digitalerako markoa ezartzen du Ameriketako Estatu Batuetan. Kablean ere pa-rametro berberak erabiltzen dira. Ameriketako Estatu Batuek ez ezik, beste hainbatherrialdek ere estandar berbera hartu dute, adibidez Kanadak, Hego Koreak,Taiwanek eta Argentinak.

Telebista digitalerako espezifikazioak 18 formatutan hartzen ditu arauak —18formatutan, bai— (Carcopo 2002), garrantzitsuenak behean sartzen ditugunakdiren arren.


241. National Association of Broadcasters.242. High Definition TV.243. Standard Digital TV.244. Surround, ingelesez.

18. taula. Telebista digitalaren formatu nagusiak AmeriketakoEstatu Batuetan (DTV)

Iturria: (HDTV Info Port 2002). Oharrak. (1) Erresoluzio maximoa lerrotan adierazitakodefinizio bertikala da. Bestalde, definizioari dagozkion zifretan ageri den “i” letrak araka-keta bilbatua dela esan nahi du,245 eta “p” letrak arakaketa progresiboa dela; (2) kanala-ren ahalmenak esan nahi du frekuentziaren bandan telebista-programa bat edo 5-6 pro-grama transmititu ahal direla, seinalearen konpresioari esker.

Taulan adierazten den legez, formatu digital bakoitzean —estandarrean etagoi mailakoan— bi arakaketa-modu erabil daitezke: bilbatua eta progresiboa. Izanere, arakaketa progresiboak 720 lerro behar ditu goi-definiziora iristeko, eta araka-keta bilbatuak 1080.

Beste datu interesgarria kanalaren ahalmena da; hau da, kanal batetik transmi-titu ahal diren programak. NTSC sistema analogikoan kanaleko programa banatransmititu ahal da, eta telebista digital estandarrean, ostera, kalitate oneko 5-6programa; HDTVn, berriz, bat bakarra. Hobekuntza horri esker, lurreko telebista--estazioek 5-6 programa igor ditzakete eskueran daukaten kanaletik.

Ezaugarriak Analogikoa

NTSC

Digitala –DefinizioEstandarra(SDTV)

Digitala –DefinizioEstandarra(SDTV)

Digital –

Goi-definizioa(HDTV)

Digitala –

Goi-definizioa(HDTV)

Definizio maximoa, (1) 480i 480i 480p 720p 1080i

Aspektuaren erlazioa 4:3 4:3 4:3 edo 16:9 16:9 16:9

Kanalaren ahalmena (2) 1 5-6 5-6 1-2 1

Deskripzioa Telebistakonbentzionalanalogikoa

Irudiaren etasoinuarenkalitate ona

–DVD edoDBS–

Beste aukeraestandarra bainohobea

Ahalik etaonena

Ahalik etaonena


245. Interlaced.

19. taula. DTVko formatu nagusien ezaugarri xehetuakAmeriketako Estatu Batuetan

Iturria: (HDTV Info Port 2002). Oharrak. (1) Hz-etan adierazitako arakaketa-frekuentziaridagokio; (2) segundoko eskaneatzen diren koadroak esan nahi du.

Taulan ikusten denez, lerro aktiboak lerro osoak baino gutxiago dira. Halaber,aukera desberdinak daude arakaketa-frekuentziari dagokionez, eta Hz-etan ematendira aditzera formatu digitaletan. Beste aldetik, koadro-frekuentziek ere aukeradesberdinak eskaintzen dituzte, eta segundoko 24 irudi, 30 irudi edo 60 irudi arakadaitezke. Segundoko irudi edo koadro zenbat eta gehiago egon, hainbat etahandiagoa da banda-zabalera.

Azkenik, Europako kasuari buruz esan duguna kontuan hartuta, HDTViparramerikarrak gero eta garrantzi handiagoa du kalitate bereziko aukera digitalmodura, audientzientzat zein beste erabilera batzuetarako. Baina, zinez, telebistadigitalaren zati normalizatua da.

Hargailuei buruzko arauak

Beste aldetik, hargailuen alorrean, CEA247 izeneko Etxetresna Elektrikoen etaKontsumorako Elkarteak hiru kategoriatan sailkatu ditu hargailu digitalak, DTVAraudiak onartutako ezaugarriei dagozkienak (CEA 2000):

• Goi-definizioko hargailuak eta monitoreak (HDTV), 720p lerroko edo1080i lerroko erresoluzio bertikala dutenak.

Formatua Lerroak Arakaketa--frekuentzia (1)

Definizioa Koadro--frekuentzia (1)

Aspektuarenerlazioa

Formatua

NTSCanalogikoa

525 lerro, guztira;480 lerro aktibo

(60i) 480 640 30koadro/s246

4:3

SDTV 525 lerro, guztira;480 lerro aktibo

15'75 kHz (60i) 480 640 24p, 30p, 60p;edo 60ikoadro/s

4:3 4

525 lerro, guztira;480 lerro aktibo

31'5 kHz (60p) 480 704 24p, 30p, 60p;edo 60ikoadro/s

4:3 edo 16:9 8 (4 2)

HDTV 750 lerro, guztira;720 lerro aktibo

45 kHz (60p) 720 1280 24p, 30p, 60p 16:9 3

1125 lerro,guztira; 1080 lerroaktibo

33'75 kHz (60i) 1080 1920 24p, 30p; edo60i koadro/s

16:9 3


480 × 640

480 × 640

480 × 704

720 × 1280

1080 × 1920

246. Frames per second (fps), ingelesez.247. Consumer Electronics Association.

×8 (4 × 2)

• Telebista Digital Hobetuko hargailuak eta monitoreak (EDTV248), gu-txienez 480p lerroko erresoluzio bertikala dutenak.

• Telebista Digital Estandarra (SDTV), 480i digitaleko irteera edo NTSCirteera analogikoa duena.

8.2. BIDEO-KONPRESIORAKO ARAUAK

ISO249 nazioarteko erakundeak 1998-1990 aldera zenbait lan-talde sortu zituenaudio- eta bideo-seinaleak digitalki kodetzeko metodoak sortzeko. Lan-talde haieiesker, arau estandar batzuk onartu dira erabilera eta formatu ezberdinei begira.

Soinua eta irudia digitalki konprimatzeko arauak sortzeko xedez, ISO eta IECnazioarteko erakundeek lan-talde bat sortu zuten 1988an: MPEG —MovingPictures Experts Group— izenekoa. Urte hartan bertan, taldearen agintaldia luzatuzen audioa ere aztertzeko asmoz, eta MPEG MPEG/Audio antolatu zen (Watkin-son 1995).

Beraz, MPEG —Moving Pictures Experts Group— delakoa audio- eta bideo--konpresiorako araua da, ISOri lotutako batzorde batek 1992an egindako lanarenarabera garatua izan zena. MPEG izendapenaren barruan hainbat arau onartu dira(Benoit 1998):

• JPEG.

• MPEG-1.

• MPEG-2.

• MPEG-3.

• MPEG-4.

• MPEG-21.

Arau horiek guztiak irudi bizidunak eta audioa konprimatzeko prestatutadaude. Ikus ditzagun banan-banan.

8.2.1. JPEG (Joint Picture Experts Group)

ISOren JPEG batzordeak —1990ean sortua izan zenak— izen bereko arauasartu zuen 1993an. Argazki eta irudi finkoak, osoak, kolore osoz kodetu eta trans-mititzeko sortu zen, baina mugimendua daukaten irudiak ere transmiti ditzake,mugaturik eta 15:1 balioko konpresio-erlazioan. Adituen iritziz, oso arau irekia daeta bertan edan du MPEGk. JPEG arauaren araberako konpresioa informazioagalduz edo galdu gabe egin daiteke. Luminantzia-seinaleak (Y) erabiltzen ditu, etaurdinaren eta gorriaren bi diferentziak (Ca eta Cr).


248. Enhanced Digital Television.249. International Standard Organization.

8.2.2. MPEG-1

MPEG-1250 lehenengo araua izan zen, 1992an sortua. Hauxe zen arau horrenhelburua: CD-ROM euskarrian metatu eta erreproduzitzea, gutxi gorabehera 15Mbps-eko fluxuaz, irudirako zein soinurako. Konpresio-erlazioa oso altua da, etairudien formatua 360 × 288 pixeletik 25 Hz-era artekoa da; hau da, etxeko magne-toskopio batek eman lezakeen kalitate paretsua ematen duena. MPG-1 arauak hiruzati ditu:

• MPEG sistema, MPEG-1 multiplexaren egitura definitzen duena.

• MPEG bideoa, bideoaren kodetzea MPEG-1ean definitzen duena.

• MPEG audioa, audioaren kodetzea MPEG-1ean definitzen duena.

8.2.3. MPEG-2

MPEG-2251 arauak MPEG-1ak baino kalitate handiagoa dauka, broadcastmailako irrati-telebistarako sistema guztietan erabiltzen baita, seinalea digitalkikodetzeko. Gainera, konpresio-arau horrek MPEG-1ean konprimatutako edukiakdeskodetu ditzake. MPEG-2k erlazioa du teledifusio digitalekiko DVB252 araueuroparrekin —satelite bidezko, kable bidezko eta lurreko telebista digitalekosistemak definitzen dituzten arauekin, hain justu—, iturria kodetzeko araua baitaDVB sisteman. MPEG-1 sisteman bezala, MPEG-2 arauak ondoko zati hauekdauzka: MPEG sistema, MPEG-2ren egitura definitzen duena; MPEG bideoa,MPEG-2 bideoaren kodetzea definitzen duena; MPEG audioa, MPEG-2 ikus--entzunezkoaren kodetzea definitzen duena.

Definizio mailak MPEGn

MPEG-2 konpresio-sistemak hiru mailatako irudi-erresoluzioak eskaintzenditu (baxua, nagusia eta altua), nahiz eta horietako biren barrenean aukera batbaino gehiago izan:

• Beheko maila: irudiaren definizioa MPEG-1en antzekoa da.

• Maila nagusia253 4:2:0 laginketaz: 720 × 576 pixeleko definizio arruntaridagokio, 4:2:0 laginketa eginez. Lurreko telebista digitalerako erabiliko da.Lortu nahi den kalitate/fluxu konpromisoaren eta irudien izaeraren arabera,fluxua 4 Mbps-etik 9 Mbps-era artekoa da. Lehen kasuan, 4 Mbps-ekoseinaleak PALen edo SECAMen kodetutako irudiaren pareko kalitatea du;


250. ISO/IEC 11172 da bere kode ofiziala.251. ISO/IEC 13818.252. Digital Video Broadcasting, 1991ean abiatutako arauak.253. Main, ingelesez.

eta bigarren kasuan, 9 Mbps-ko seinalearen irudia, CCIR 601 arauazsortutako estudioko irudiaren kalitatera hurbiltzen da (CCIR 601 arauaksistema analogikoan 10 MHz-eko banda-zabalera du).

• Maila nagusia 4:2:2 laginketaz: “Main Level At Main Profile (MP @ML)”deritzo eta aurrekoak baino irudi-kalitate hobea du. Orain berriro indarreanjarritako konpresio-era da, eta UER erakundeak erabiltzen du.

• Goi-maila-1440: goi-definizioko telebistari dagokio (HDTVri), eta 1440 ×1152 pixeleko irudia du.

• Goi-maila: goren-gorengoa da; goi-definizioko erresoluziorako etatelebistarako (HDTVrako) prestatuta dago, eta 1920 × 1152 pixel dauzka.

Soslai-aukerak

Halaber, MPEG-2 arauak portaera-soslai batzuk dauzka, desberdinak, alegia:hots, soslai ezberdinetarako prest dauden aparatu kodetzaile eta deskodetzaileakegon daitezke:

• Soslai sinplea, oinarrizkoena da eta kodetzailea sinpletzeko pentsatutadago, konpresio-erlazioaren kaltetan.

• Soslai nagusia, komenigarriena da, gaur egun, irudiaren eta konpresioarenkalitate-erlazioa onargarria baita, kodetzailea konplexuagoa izan arren.

• Soslai eskalagarriak irudi bat bera eta bere kodetzea definitzeko aukerabatzuk edukitzeko pentsatuta daude. Horrela, irudi bat kalitate normaleanbidal daiteke, eta bestea goi-definizioz.

• Soslai altua,254 goi-telebistaren teledifusioko (HDTV) aplikazioetan erabil-tzeko pentsatua, 4:2:0ko eta 4:2:2ko laginketa-formatuak dituena.

Mota desberdinetako irudiak eta horien kodetzea MPEG-2an

MEG formatuak hiru motatako irudak bereizten ditu: I irudiak, P irudiak etaB irudiak. Irudi horiek erabili eta kodifikatzen dira telebistan. Ikus dezagun:

• I irudiak (Intra): irudi hauek bere horretan kodetzen dira, beste irudi edokoadro batzuei pixel bidezko informaziorik eskatu gabe. JPEG formatukoteknika da hau. Izan ere, konpresioaren informazio osoa irudiaren barneanbaitago. Halaber, “I irudi” hau izaten da lehenbizikoa MPEG konpresiokoirudi-sekuentzietan. Konpresio-maila txikiena izaten du.


254. High, ingelesez.

• P irudiak (Predictive): Aurretik dagoen beste I irudi edo P irudi baten ara-bera kodetzen dira, mugimenduaren aurreikuspen eta konpentsazioariesker. I irudiek baino konpresio handiagoa ahalbidetzen dute.

• B irudiak (Bidirekzionalak): I irudi eta P irudien artean kokatuta daude-nez, horiekin alderaketa eginez kodetzen dira B irudiak. Konpresio-tasarikhandiena izaten dute.

Beraz, telebistan, MPEG-2 konpresioak irudiak 12 unitateko multzotan jarrizeta horiek sekuentzia modura kodetuz lan egiten du (Group Of Pictures, GOP).Multzo bakoitza I irudi batekin hasten da, jarraian bi B irudi datoz, hurren P irudibat, eta horrela jarraitzen du hamabigarrenera arte, non amaitzen den. Ondoren, ha-mairugarrenean, multzo berri bat hasten da.

17. irudia. GOP irudien kodetzea MPEG-2 formatuan

Irudia: autoreak egina eta kanpoko iturriak.

Laginketaren ordena honako hau da: lehenik I irudia lagintzen da (JPEGerakoa), eta konpresio txiki samarra du; ondoren bi B irudi kodetzen dira (koadrobidirekzionalak), eta konpresio handia lortzen da hauekin; jarraian P irudia dator,zeina I irudiaren erreferentziarekin lagintzen den eta, beraz, azken honek baino kon-presio handiagoa du. Ziklo hau lau aldiz egiten da (B irudi-pareen lau sorta) eta,esan bezala, hamairugarrenean I irudi batekin hasten da berriz sekuentzia osoa.

8.2.4. MPEG-3

HDTV goi-definizioko telebistaren konpresio-metodoa izan behar zuenMPEG-3 delakoak, baina horren ezaugarri asko MPEG-2n integratuta daudenez,azken honek ez dio lekurik utzi MPEG-3 delakoari, eta, beraz, ez da garatu.

8.2.5. MPEG-4

MPEG-4 konpresio-arau berria da, interneten, audioaren eta bideoaren bitar-tez kalitate eskas samarrez transmititzeko erabilia, —irrati-telebista profesiona-larena baino kalitate txikiagokoa—. Formatu horren banda-zabalera 10 kbps-reneta 1 Mbps-ren artekoa da, irudiak eta soinua transmititzeko, hurrenez hurren.

MPEG-4 darabilten software-programak ugariak dira.255 MPEG-4ko edukiakplataforma guztiak —kablea, sare telefonikoa, eta berehala satelitea ere bai—erabiliz jaisten dira internetetik.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 1 3

I B B P B B P B B P B B I

Eta irudi-sekuentzia berri bat hasten da.


255. Ikus hurrengo kapitulua: “Hari-pareko audiorako eta bideorako sistemak: xDSL familia”.

8.2.6. MPEG-21

MPEG talde teknikoa bideoaren eta audioaren konpresiorako arau berri hauprestatzen ari da, zeina 2003 edo 2004rako prest egon daitekeen. Talde horrenplanen arabera, MPEG-21 formatu hori multiplataforma izango da (kable, satelite,lurreko eta interneterako), edozein ekipotarako balioko du, eta bi alderdi kontuanhartuko ditu:

• Edukiaren kodetzea.

• Autore-eskubideak (copyright).

Halaber, aurreko MPGE arauekin bateragarria izatea espero da (Kerr 2002).

8.3. TB DIGITALA (DVB): FUNTZIONAMENDUA

Telebista digitalak ere telebista analogikoaren hiru fase nagusiak dauzka, proze-dura ezberdinak erabiliz, ordea, hemen behean azaltzen ditugunak hain zuzen:

• Lehen fasea, sorkuntza: Hiru prozesuk osatzen dute pauso hau: kodetze--prozesua, uhin analogikoa seinale digital bihurtuz, lagin digitalaren kon-presio-prozesua eta seinaleen multiplexazio-prozesua, gehi zifratzea, beharizanez gero.

• Bigarren fasea, transmisioa: bi fasetan osatzen dena. Lehena kanalarenkodetzea da, iragazpena eta modulazioa seinale multiplexatuen tarteko fre-kuentzian. Bigarrena, seinaleak emisio-frekuentzian konbertitzea, anplifi-katzea eta transmititzea.

• Hirugarren fasea, harrera: goi-frekuentziako seinalea antenatik hartzea,anplifikatzea eta Tarteko Frekuentzia bihurtzea; desmodulazioa, akatsakzuzentzea, desmultiplexazioa, desziframendua edo desenkriptazioa —beharizanez gero—, programaren audio- eta bideo-seinaleen deskodetzea etapantailara edo bozgorailura bidaltzea. Horiek guztiak egiten dira harreran.


18. irudia. Telebista digitalaren sorkuntza eta transmisioa

Irudia: autoreak egina eta kanpoko iturriak (Benoit 1998, Watkinson 1995). Oharrak: (1)Forward Error Correction; (2) FI = Tarteko Frekuentzia. Harrera alderantzizko prozesuada eta, beraz, eskuineko aldetik ezkerrerantz egingo litzateke bidea, pantailan etabozgorailuetan amaituz.

Honelakoxea da funtzionamendu orokorra. Estudioan sortutako audio- etabideo-seinaleak (mikrofonoak, kamerak edo magnetoskopioak sortuak, adibidez)MPEG-2 kodetzaile digitalak kodetu eta konprimatzen ditu, kanaleko 4 eta 8arteko konpresio-erlazioaren arabera. Emaitza bideoko eta audioko oinarrizkostream paketatuak (PES256) dira, byte forman, hots, stream-paketeetan osatuak.

Oinarrizko stream-pakete horiek (PES), byte forman, multiplexagailura bidal-tzen dira, zeinak 188 byteko garraio-paketeetan biltzen dituen (Transport Streams,TS), aukeran zifratuak eta kode osagarriz aberastuak —programa-gidetarako,sarbide baldintzaturako, eta abarretarako—.

Kanalean edo modulazioan egon daitezkeen akatsak zuzentzeko xedez, pake-te bakoitza erredundantzia-kodeen bidez indartzen da (16 byte), garraio-paketeak204 bytetaraino luzatuz.

Ondoren, garraio-paketeek tarteko frekuentziako eramaile bat modulatzendute, zeina medioaren —kablearen, satelitearen edo lurreko digitalaren— emisio--frekuentziara egokitu, anplifikatu eta transmititzen den. Harreran, pausoak berdin--berdinak dira, baina alderantzizkoak, telebistan proiektatu arte.

8.4. TB DIGITALAREN LEHEN FASEA: SORKUNTZA

Lehen fasea, sortzearena, hiru zatitan egiten da. Lehen pausoa uhin analogi-koaren kodetzea da, seinale digital bihurtuz; bigarrena, lagin digitalen konpresioa;eta hirugarrena, seinaleen multiplexazioa, eta behar baldin bada, zifratzea.

1. Programa

Seinaleen kodetzea eta programen multiplexazioa

2. Programa

N. Programa

Kanalaren kodetzea eta modulazioa

Program Streams-en

(PS) multiplexazioa.

- - - - - PS horietan

daude:1., 2., 3…N. telebista-

programak eta Balio Erantsiko

Zerb. (+ zifratua)

Erroreen zuzenketa (FEC) (1))

Iragazpena eta

modulazioa IF-n (2)

Emisio-frekuentziara bihurketa eta

seinale-anplifikazioa

Difusioa

Transmisio/Difusio sarea

Kamera

Mikro

Kamera

Mikroa

Kamera

Mikroa

1. prg-ren PES paketeak

2. prg-ren PES paketeak

N. prg-ren PES paketeak

. . . . . .

Datuak Balio Erantsiko Zerb.

Datuak

Datuak

Balio Erantsiko Zerb.

Balio Erantsiko Zerb.

(2) IF = Intermediate Frecuency(1) FEC = Forward Error Correction.


Emisio--frekuentziarabihurketa eta

seinale--anplifikazioa

Transmisio/Difusio--sarea

ProgramStreams-en

(PS)multiplexazioa.

-----PS horietan

daude:1., 2., 3...N.telebista-

-programaketa

Balio ErantsikoZerbitzuak(+ zifratua)

Zerbitzuak

Zerbitzuak

Zerbitzuak

256. Packetized Elementary Streams.

8.4.1. Seinale digitalaren kodetzea

Seinale digitala —edozein izanda ere jatorrizko izaera257— 0 eta 1 baliokobitez osatutako byte-sorta bat da. Alabaina, jatorrizko seinalea errepresentatzenduen byte-sorta hori lortzeko, kodetze digitala egin behar da, seinale analogikoadigital bihurtuz. Honako pauso hauek eman behar dira:

• Laginketa: seinale analogikoaren laginketa.

• Kuantifikazioa: hartutako laginei balio diskretuak esleitzea.

• Kodetzea: prozesuaren azken fasea da, eta honako hau esan nahi du, alegia,seinalea arau baten arabera konfiguratzea, emango zaion erabilerarenarabera —ekoitzi, grabatu eta emititu—.

Telebistaren seinalea digitalizatzeko arau estandar bat dago, 4:2:2 CCIR-601izenekoa, programak ekoizteko erabilia. Hori dela eta, honako kapituluan dago:“Bideo produkzioa: arauak, sistemak eta instalazioak”.

Jarrai dezagun digitalizazioa aztertzen. Audio- eta bideo-seinaleak digitalkikodetzeko metodo arruntena seinale analogikoa denbora-tarte erregularretan har-tzea da. Laginen emaitza audio- eta bideo-uhina errepresentatzen duten oso inpul-tsu laburrak dira, kodetutako inpultsuz modulatzen direnak —Pulse Code Modu-lation (PCM)— (Marshall 1986). Horixe da uhin analogikoa aldizka neurtzekomodulazio unibertsalaren metodoa.258 Modu errazagoan esateko, aipatutako mo-dulazioak edo kodetzeak honako hau esan nahi du (Watkinson 1995):

• Mikrofono batek edo kamera batek seinale erradioelektriko analogikoasortzen du uhin forman; hots, digitalizatu nahi dugun seinalea.

• Kodetzaile digitalean osagai batek laginketa-seinale bat sortzen du, anpli-tude konstantea duten eta frekuentzia konstantean errepikatzen diren inpul-tsuz osatua; hitz batean, aldizkako inpultsu uniformeen eramaile bat da.

• Ondoren, seinale erradioelektriko analogikoak PCM formatuan modulatzenditu laginketa-seinalearen inpultsuak,259 eta inpultsuak seinale analogi-koaren lagin bihurtzen dira, horren ezaugarriak bereganatzen baititu.


257. Alegia, jatorrian seinale digitala irudiari, soinuari edo datuari dagokio.258. Kodetze digitaleko modulazioa irrati- edo telebista-transmisiorakoa ezbezalakoa da. 259. Esan dugunez, denbora-maiztasunez errepikatutako inpultsuz osatuta dago.

19. irudia. Seinale digitala kodetzeko laginketa

Iturria. Autoreak egina, hainbat kontsulta egin ondoren, besteak beste (De Boeck , Watkinson 1995).

Lagin bakoitzari balio bitar bana ematen zaio, sistemarako ezarri ditugunbalio diskretuen arabera.260 Eskalak zenbat eta tarte gehiago eduki, hainbat etakalitate hobea izango du seinale kodetuak. Adibidez, normala da irudi batenkoloreen eskalak edo grisen eskalak 256 balio diskretu izatea, hau da, 256 baliodigital posible261 8 digituko byte baten konbinaziotik sortuak, horiek ondo errepe-sentatzen baitute jatorrizko irudia.

Horrela, irudiaren puntu-lagin zabala eskaneatu eta digitalki kodetzen da, etahortik sortuko den balio digitalen katea irudi analogikoari dagokio, bainaezarritako balio diskretuen eskalak onartzen digun irudi- edo soinu-kalitatearenbaitan. 256 tarte edo balio posibleen eskalari dagokionez, digitalki kodetutakoirudiak bideo-kalitate arrunta izango du. Kasu horretan, beraz, zortzi digituko“00000000” byteak zeroa errepresenta dezake, hots, soinuan isiltasuna eta irudianbeltza; eta “11111111” byteak eskalako 256. tokian dagoenak, soinurik altuena edoirudiaren kolore zuria.

Nyquist-Shannon-en Laginketaren Teorema

Esan dugunez, bihurketa analogiko-digitala jatorrizko seinalearen laginketabatean oinarritzen da, eta horretarako Nyquist eta Shannon-en Laginketaren Teo-rema ezaguna erabiltzen da, zeinaren arabera «edozein seinale bere laginen araberaberregin daiteke, laginketa banda-zabaleraren bi halako baino erritmo handiagoanegiten bada. Laginketak, beraz, ez du seinale propioaren ezer desegiten, laginketa--frekuentzia egokiz egiten bada, hots, denbora-tarte txikika» (Marshall 1986, 45).

Adibidez, telefono-dei baten banda-zabalera 3’4 kHz-ekoa da, hau da,segundo bakoitzeko deiaren 6.800 lagin hartu behar dira, praktikan, 8.000 inguru

E

Anplitudea

A

(1) Kamerak sortutako "A" seinale analogikoa

A

Anplitudea(3) "A" seinaleari egindako laginketaren emaitza

(2) Langiketarako "B" seinalea, anplitude iraunkorreko impultsuz osatua

1 8 0 º

Anplitudea

3 6 0 º

1 8 0 º

3 6 0 º

9 0 º

9 0 º

t n

t = denbora

t = denbora

t = denbora


260. Ikus zaratari buruzko epigrafean aurkeztutako adibidea. 261. Irudi-kalitateak konputagailuen monitoreetan duen aukeretako bat da.

hartzen diren arren. Lagin bakoitza zortzi digituko byte batek osatutako seinaledigitala izanik, segundo bakoitzean zortzi biteko262 8.000 byte dauzkagu, hots, 8kilobyte (kB263).

Alias efektua edo “aliasing”

Nyquist eta Shannon-en Laginketaren Teoremak erakutsi zuen efektu negati-bo horren arriskua. Eta ondokoa esan nahi du, hots, laginketa seinale analogikolaginduaren banda-zabaleraren bi halako abiaduran egin eta gero, hegaleko behe--bandari dagozkion frekuentziak pasatzeko arriskua dago, eta horrek irudiarendistortsioa ekarriko luke —moiré efektua deritzona—, bi frekuentzia desberdinekobandek elkar joko luketelako. Efektu hori saihesteko, iragazki egokia ezarri beharda, nahi ez diren frekuentziei bidea mozteko (Watkinson 1995).

Iragazkiak

Izan ere, iragazkiak ezinbestekoak dira audio- eta bideo-seinale digitalaksortzeko, laginketan eta konpresioan sortutako akatsak zuzentzen baitituzte.Iragazkia egokia bada, lagindu diren frekuentzia guztiek atzerapen264 berberaeduki behar dute; eta banaka batzuek atzerapen ezberdina baldin badute, taldearenedo paketearen atzerapen-akatsa gertatuko da.

Iragazkiak bi eratakoak dira: inpultsu-erantzun mugatukoak (FIR265), egon-korrak direnak, eta inpultsu-erantzun infinitukoak (IIR266), portaera ez egonkorradutenak (Watkinson 1995).

Laginketa-frekuentziaren hautaketa

Laginketa hautatzeko hiru baldintza bete behar dira (Bethencourt Machado1991):

• Laginketa-frekuentzia bikoitza: laginketa-frekuentziaren banda-zabalerakseinalearen banda-zabaleraren bi halakoa baino handiagoa izan behar du,Nyquist eta Shanonen teorian azaldu dugunez.

• Laginketa ortogonala: irudiaren lerro bakoitzeko laginketen kopuruak ber-din-berdina izan behar du lerro guztietan. Horrela, lerro bat aurrekoak or-dezkatzea errazten da, zinta magnetikoetan dropouts direlakoak egotekotan.Lerro bakoitzeko laginen kopurua —laginketa-frekuentzia— lerroen kopu-ruaren multiplo osoa izatea dakar horrek.


262. Gaztelaniaz ‘bitio’ den arren, euskaraz bit esaten dugu, ingelesez bezala.263. Gogoan izan dezagun, “kB” kilobyte unitatearen sinboloa dela, eta “kb” kilobitena, askotan

nahasten diren arren. 264. Retard.265. Finite Impulse Response (FIR).266. Infinite Impulse Response (IIR).

• Laginketa unibertsaleko frekuentzia: laginketa-frekuentzia jakin bat uni-bertsala izateko, frekuentzia horrek munduan dauden lerro guztien frekuen-tzien multiplo osoa izan behar du —525 lerro NTSCn eta 625 PALen—.CCIRen arabera, laginketa unibertsaleko frekuentzia 858/864 laginekoada;267 hots, telebista- edo bideo-seinale bakoitzean laginen kopuru hori hartubehar da.

Telebista- eta bideo-seinalearen kodetze digitalerako baldintza horiek produk-zio-arau klasiko batean hartuta daude, CCIR 601, 4:2:2 produkziorako arauan, hainzuzen.

8.4.2. Iturriaren konpresioa

Seinale analogiko bat digital bihurtzeko prozesuan, sistema bakoitzaren ara-bera egiten dira kodetze digitala —uhin analogikoaren laginketa eta binarizazioaedo bitartzea— eta konpresio digitala.268

Konpresioa komunikabideek daukaten tresna garrantzitsuenetako bat da, kanalberberetik eduki gehiago eskaintzeko eta sistemen kostuak murrizteko.269 Horrelaeginez, gainera, sareen erabilpena hobetzen da, teknologia analogikoarekin gutxierabilita baitzegoen. Oinarri-oinarrian hauxe da konpresioa: jatorrizko seinale ana-logikoa hargailuan fidelki errepresentatzeko beharrezkoa eta nahikoa den infor-mazio-zatia270 sistematik transmititzea.

Seinalearen konpresioa erabilia izan da telekomunikazioen historian.Adibidez, AT&T konpainiaren PicturePhone sartu zenean erabili zen lehenengozbideo-seinalearen konpresioa. PicturePhone delako hura telekonferentzia-sistemagaratu gabea zen —telefonoa eta kamera bat—, irudi finkoa zuri-beltzean ematekogai zena (Grosser 1992).

Kable bidezko sistemetan, konpresio digitalari esker, kable-operadoreek lehenbaino telebista-kanal gehiago bidal ditzakete saretik; izan ere, kanal analogikobatean erabiltzen zuten banda-zabaleran hamar bat kanal digital igor baitaitezkeorain, baldintza onak direnean. Ameriketako Estatu Batuetako datuen arabera(1998), kanalaren aprobetxamendu-ratioa 12:1 baliokoa izan daiteke; hots, hamabikanal digital garraia daitezke kanal analogiko bakar baten tokian. Alabaina, 6:1balioko erlazioa ona da gaur egun; hots, kanal analogiko baten tokian, sei kanaldigital (FCC 1999, Paul Kagan Associates 2000).


267. NTSCren kasuan 858 lagin lerro bakoitzeko, eta 864 lerro PALen kasuan. Diferentzia,sistemen berezko lerro-kopuru desberdinengatik da. Dena dela, beste arrazoi tekniko batzuengatik,alde hori ezabatu egiten da praktikan.

268. Ikus gorago konpresio-arauak eta telebista zein irrati digitalen arauak.269. Esan dugunez, sarearen ahalmenaren gehikuntza da beste tresna bat.270. Adi bi berba horiekin.

Gauza bera gertatzen da satelite bidezko edo lurreko telebista digitalari dago-kienez, non erradioespektroaren aprobetxamendu-ratioa 6:1 baliokoa izan daitekeen—kanal analogiko bakar baten tokian, sei digital—, edo gehiagokoa.

Hain zuzen ere, puntu honetan egokia da gogora ekartzea, bi gauza desberdindirela konpresio-ratioa eta erradioespektroaren aprobetxamendu-ratioa, bien arteanerlazio ezaguna dagoen arren. Lehenak esan nahi du zenbat kanal digital konpri-matu sartzen diren konprimatu gabeko kanal digital bakar batean; eta bigarrenak,zenbat kanal digital sartzen diren kanal analogiko baten tokian.

Erredundantzia

Audio- eta bideo-mezuetan informazio erredundante asko dagoenez, eta,halaber, gizakiak entzumenean eta ikusmenean —pertzepzioan— muga handiakdauzkanez, jatorrizko mezutik kalitatea galdu gabe ken daitezkeen zatiak askotxodira. Izan ere, telebistan hiru motatako erredundantziak edo informazio erredun-danteak daude, elkarri lotuta egon ohi direnak (De Boeck):

• Erredundantzia estatistikoa espazioan eta denboran: elkarren ondoandauden laginek antzekotasun handia dutenean gertatzen da erredundantziaestatistikoa. Laginen arteko antzekotasun hori eman daiteke irudiarenespazioan —lerro bertikaletan (y) eta horizontaletan (x)— eta denboran (t),hots, irudi desberdinen artean.

• Erredundantzia espektrala: gehiegizko laginketatik etor daiteke erredun-dantzia hau; beraz, azpilaginketa bat egin daiteke, baina seinalearen kalita-tea galtzeko arriskuz.

• Pertzepzioaren erredundantzia: gizakiak entzumenean eta ikusmeneandituen muga batzuekin erlazionaturik dago.271

Denborari eta espazioari dagozkion erredundantzia horiek direla eta, prozedu-ra orokor batzuk erabil daitezke banda-zabalera murrizteko (Pareja Carrascal):lagin-kopurua murriztu, bit-kopurua murriztu laginetan, edo aurreko bien konbi-nazioa.

8.4.3. Konpresiorako teknikak

Mota desberdinetako erredundantzei buruz esan berri dugunez, hainbat auke-ra daude seinale digitalaren konpresioa egiteko. Izan ere, bideo-seinaleek lau di-mentsio dituzte eta konpresioa lau horietan egin daiteke (Watkinson 1995):

• Laginaren tamainan.

• Irudiaren ardatz horizontalean (lerro horizontaletan).


271. Hori dela eta, 24 irudi proiektatzen dira segundoko zineman eta 25/30 telebistan.

• Irudiaren ardatz bertikalean (lerro bertikaletan).

• Denboraren ardatzean (irudi-segida denboraren lerroan).

“Kosinu Diskretuaren Transformatua” izeneko konpresio teknika (DCT)

Konpresio-formatu desberdinetan (JPEG, MPEG, etab.) irudi baten intrako-difikazioa egiteko (alegia, luzeraren eta garaieraren bi neurrietan soilik), transfor-mazio-prozesu bat egiten da eta, horren bidez, domeinu batean (denbora) daudenseinale-laginak beste domeinu batean (frekuentzia) ezartzen dira, eta hor erredun-dantziazko laginak eragozten dira, konpresioa eginez. Prozesu horrek “transforma-tua” izena hartzen du. Badaude mota desberdinetako transformatuak (Benoit 1998,Watkinson 1995):

• Fourier-en Transformatu Diskretua (DFT272).

• Kosinu Diskretuaren Transformatua (DCT273).

• Uhin Finituen “Wavelet” Transformatua.

Telebista digitalaren alorrean erabiltzen den teknika Kosinu DiskretuarenTransformatua (DCT) da; berez Fourier-en Transformatuaren aldaketa bat da.Horren adierazpena konplexua denez, esan dezagun Kosinu Diskretuaren Transfor-matuak irudi bat 8na pixeleko bloketan banatzen duela. Orduan, 720 × 576 pixelekodefinizioa duen irudi bat badugu, 720 : 8 = 90 bloke izango dira ardatz horizonta-lean eta 576 : 8 = 72 bloke ardatz bertikalean. Ondoren, transformazio-prozesuarenbitartez, bloke horietan dauden pixel-erredundantziak eta giza ikusmenerako beha-rrezkoak ez direnak, baztertu egiten dira eta baliagarriak hartzen dira soilik.Horrela, konpresioa bideratzen da.

Konpresio intrakodetua edo koadro-barnekoa

Intrakodetzeak edo koadro-barneko kodetzeak esan nahi du, kodetzaile digi-talak irudia osatzen duten lerro horizontaleko eta bertikaleko pixel-lagin bat soilikeskaneatzen duela, eta ez irudiaren pixel guztiak, irudi-elementu asko berdin--berdinak direlako.

JPEG konpresio formatuarekin erlazionatuta dago.

Konpresio interkodetua edo koadro-artekoa

MPEG-2 formatuan egiten da konpresio-mota hau. Telebistako irudiak bizi-dunak direnez, ez da komeni eta ez da nahikoa irudi bakoitzari dagokion informa-zio digitala —koadroen arteko laginetik hartua— bananduta bidaltzea, irudi finkoen


272. Discrete Fourier Transform.273. Discrete Cosine Transform.

segida balira bezala. Konpresio interkodetua egin behar da: hau da, kodetzaile di-gitalak aurreko irudiaren eta oraingoaren arteko diferentzien laginak bidaliko ditu.

Horretarako, kodetzaileak memoria-osagai edo dispositibo bat behar du,aurreko irudiari dagokion informazioa gorde eta oraingoarekin konparatzeko.Koadroen arteko diferentziei dagozkien datuak nahi bezala manipulatu etakonprima daitezke. Beraz, MPEG-2 konpresioan GOP irudi-multzoaren araberakodetzen da seinalea (ikus “Irudi-motak eta horien kodetzea MPEG-2an” izenekoepigrafea).

Mugimenduaren konpentsazioa

Bideo-konpresioak kamerak grabaturiko eszenako pertsonaiek egin dezaketenhiru dimentsiotako mugimendua hartu behar du kontuan. Mugimenduaren kon-presio-prozesuaren bitartez, kodetzaile digitala prest dago zenbait irudiren arteandagoen mugimenduaren erredundantziak kalkulatzeko. Horrela, pertsona bat eszenabaten barruan mugitzen bada, posizioa aldatu egingo da koadrotik koadrora, etafluxu optikoaren ardatzean gertatzen diren laginak hartu behar ditu kodetzaileak.Lehenago esandako GOP sekuentziaren laginketa erabiltzen da.

8.4.4. Seinaleen multiplexazioa eta stream-motak (programa eta garraioa)

Multiplexazioaren fasean, hainbat iturritatik datorren bideo- eta audio-kanalaknahastu eta batu egiten dira pakete digital multiplexatuetan bidaliak izateko, baibiltoki-aparatuetara edo bai telebista-difusiora. Telebistaren harreraren kasuan,pakete horiek desmultiplexatuak eta hartzailearengana zuzenduak izango dira.(ikus multiplexazioari buruzko epigrafea “Oinarri teknikoak” izeneko atalean).

Beraz, bi motatako stream edo isuriak daude, emango zaien erabileraren ara-bera: programa-stream izenekoa (Program Stream, PS) edo garraio-stream izenekoa(Transport Stream, TS). Lehenbizikoa programak hainbat euskarritan gordetzekoerabiltzen da (disko gogor edo DVDtan adibidez), eta bigarrena telebistaren difu-siorako.

Garraio-streama

Esan bezala, garraio-streama kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko tele-bistaren difusiorako erabiltzen da. Prozedura, era laburtuan, honelakoa da. Estudioanseinaleak sortu ondoren (kamera eta mikrofonoz, adibidez) eta Balio ErantsikoZerbitzuen datuak ere atondu ondoren, MPEG kodifikagailuak oinarrizko isuriakedo Elementary Streams izenekoak (ES274) ekoizten ditu konpresio-geruza izene-koan. Oinarrizko stream horiek kodifikagailuko sistema-geruzan paketatzen dira,eta horregatik hartzen dute Packetized Elementary Streams (PES) izena, hau da,oinarrizko stream-paketeak. Ondoren, PES hauek multiplexagailura igortzen dira


274. Elementary Streams (ES) (Benoit 1998).

eta hor mota guztietako stream-paketeak batu eta multiplexatzen dira: audio, bi-deo, eta balio erantsiko datuen streamak, eta baita harreran desmultiplexazioa egi-teko beharrezkoak diren beste datu batzuk ere. Pakete hauen guztien multiplexa-zioaren emaitza dira garraio-streamak edo Transport Stream (TS) izenekoak, zein-tzuk telebista-estazioaren igorgailura bidaltzen diren. Hortik audientziari zabaldukozaizkio.

20. irudia. Garraio-stream edo Transport Stream (TS) direlakoen eskema

Iturria: autorea, kanpoko erreferentziatan oinarritua (Benoit 1998, Watkinson 1995).

Beraz, multiplexazioan, sistema-geruza275 batean paketatzen dira telebis-ta-seinale baten audio eta bideoko stream horiek eta, bide batez, hainbat telebista--seinaleren paketeak ere bai, aldi berean. Oinarri-oinarrian, sistema-geruza batekondoko informazio hau dauka:

• Bideo-stream edo bideo-isuri bat.

• Audio-stream edo audio-isuri bat.

• Balio Erantsiko Zerbitzuen datuak.

• Hainbat zereginetarako datuak: zifratzea, sarbidearen kontrola, paketeenbideraketa, eta sinkronismoak.

MPEG-2ko garraio-isuria audio- eta bideo-seinaleak kable bidez, satelitebidez eta lurrez transmititzeko erabiltzen da, medio horien kanalek akatsak edukibaititzakete eta, gainera, erloju ezberdineko edo denbora-base ezberdinekopaketeak joan baitaitezke. Horrenbestez, audio- eta bideo-paketeen luzeraklaburragoak dira (188 + 16 = 204 bytekoak), eta denbora-basearen erloju berberaksinkronizatuta joaten dira.

(1) ISO/IEC 138198-2 Araua; (2) ISO/IEC 138198-3 Araua ; (3) STC 1.

ES = Elementary Stream; PES = Packtetized Elementary Stream; PS = Program Stream.

Balio Erantsiko

Zerb.Datu-kodif.

(OpenTV, MHP)

Stream Elementalak Paketeetan jartzea (PES)


Bideo kodetzea (1)

Audio kodetzea (2)

Denbora-Base Erlojua (3)

Bideo eta audio

datuen sorkuntza

Kamera

Mikroa

Konpresio geruza

Vídeo PES

Audio PES

Kablea

Satelitea

Lurrekoa

1., 2., 3…N. telebista-

programen Garraio

Stream-en (PS)

multiplexazioa

Bideo ES

Audio ES

Mult ip lexagai lua1., 2., 3…N. programak

Sistema geruza

T S


275. System layer.

Stream ElementalakPaketeetan jartzea (PES)


1., 2., 3...N.telebista-

-programenGarraio-

-Streamen(PS)

multiplexazioa

Bideoaren

Audioaren

Zerbitzuak

E = Elementary Stream; PES = Packtelized Elementary Stream; PS = Program Stream.

Konpresio-geruza Sistema-geruza

Programa-streama

MPEG-2ko programa-isuri edo Program Stream (PS) izenekoa CD-ROM,DVD eta bideo-zerbitzari digitaletan erabiltzen da, biltegiratzeko modu horiek iaakats gabeak baitira276; gainera, erloju berbera darabilte, hots, denbora-base etasinkronizazio berbera. Horregatik, programa-isuriak byte ugari dituzten paketezosatuta daude (2.048 byterainokoak), garraio-isurietan gertatzen zen ez bezala, nonpaketeak laburragoak diren difusioan/transmisioan egoten diren erroreenarriskuagatik.

21. irudia. Programa-stream edo programa-isurien eskema

Iturria: autoreak prestatua, kanpoko erreferentziaz osatuta (Benoit 1998, Watkinson 1995).

Seinalearen kodetze-prozesua, garraio-streamean ematen den bera da. Aldeamultiplexazioan dago, non programa-Streamak osatzen diren bilgailu digitaletangordetzeko.

8.4.5. Sarbidearen zifratzea eta kontrola

Gero eta gehiago dira ordaindutako telebistaren zerbitzuak; sarbide librekoakordea, lehengo berberak edo gutxiago.

Telebista-sistema digital europarrak (DVBk) CSA zifratzearen algoritmokomuna ezarri du —Common Scrambling Algorithm— seinaleak zifratzeko.Alabaina, sarbidearen kontrol-prozesuaren zati bat baino ez da zifratzea. Beste zatiasarbide baldintzatua da (CA277), CSA arauak espezifikatzen ez duena; ondorioz,operadore bakoitzak berea gordetzen du, mesfidantzaz.

Elkarren artean bateraezinak diren sarbide baldintzatuko sistemak merkatuanez metatzearren —horrela, erabiltzaile batek, telebista-sistema bat baino gehiago-ren harpide denean, deskodetzaile bat baino gehiago eduki dezake—, DVB arauakgutxienez bi aukera aurreikusi ditu:

(1) ISO/IEC 138198-2 Araua; (2) ISO/IEC 138198-3 Araua ; (3) STC 1.

ES = Elementary Stream; PES = Packtetized Elementary Stream; PS = Program Stream.



Bideo kodetzea (1)

Audio kodetzea (2)

Denbora-Base Erlojua (3)

Bideo eta audio datuen

sorkuntza

Kamera

Mikroa

Konpresio geruza

Bideo PES

Audio PES

Disko gogorra

Compact Disc

DVD

Programa Stream-en

(PS) multiplexazioa

Bideo ES

Audio ES

Mult ip lexagai lua1. Programa

Sistema geruza

P S


276. Error free medium.277. Conditional Access, ingelesez.



Bideoaren

Audioaren

Disko trinkoa

Bideoa etaaudioko datuen

sorkuntza

Sistema-geruzaKonpresio-geruza

E = Elementary Stream; PES = Packtelized Elementary Stream; PS = Program Stream.

Programa--Streamen

(PS)multiplexazioa

• Simulcrypt: emisio edo kanal batera hainbat sistemaren edo kanalen bitar-tez iristeko aukera; horrek operadore batzuen arteko adostasuna eskatzen du.Simulcrypt bitarteko sarbide baldintzatuan, garraio multiplexatutako seina-leak operadoreen sarbide baldintzatuko metodoetara eraman behar ditubit-paketeak.

• Multicrypt: hartzaile edo deskodetzaile bakoitzak irakurtzeko eta deszifra-tzeko dispositibo edo osagai elektroniko batzuk dauzka, sarbide baldintza-tuen mota bakoitzarentzako PCMIA txartel espezifikoak278 txertatzekoahoak dituztenak. Aipatutako txartel horien irakurketa egiteko, DVBsistemak normalizaturiko interfaz komuna daukate.

2000. urtean honako hauek ziren sarbide baldintzatuko sistema nagusiak:Canal + delakoaren Mediaguard, France Telecom-en Viaccess, eta SkyB-en Video-guard. Baina merkatuak eta Europako instituzioek presionatzen jarraitzen dutesistema unibertsalizatua lortu ahal izateko, sarbide baldintzatuari dagokionez (ikustelebista-hargailuei buruzko epigrafea).

8.5. TB DIGITALAREN BIGARREN FASEA: TRANSMISIOA

Hartzearen faseak bi azpifase dauzka. Lehenengoan, kanala kodetzen da, seinalemultiplexatuak iragazi eta tarteko frekuentzian modulatzen dira. Bigarrenean,seinaleak emititzeko frekuentzia bihurtzen dira, anpliatu eta igorri edo transmititu.

8.5.1. Kanalaren kodetzea

Izan ere, seinalea kodetu eta multiplexatu ondoren, 188 byteko paketezosaturiko garraio-stream bat daukagu, erradiofrekuentziaz garraiatu behar dena,kable bidez, satelite bidez edo lurreko era digitalaz. Baina bidali aurretik, kanalaguztiz ondo dagoela ziurtatu behar da, eta, horregatik, kanalaren kodetze-uneankanaleko akatsak —interferentziak eta “zaratak” edo modulazioan sorturikoak—ezabatzen dituzten algoritmoak ezarri behar dira. Bit Error Rate (BER) kontzep-tua —Bit-Akatsen Tasa, alegia—, minimoa izan behar da, «akats bat orduko, gutxigorabehera, 30 Mbps-eko fluxu erabilgarrian» (Benoit 1998, 91).

Akatsik egon ez dadin bermatzeko metodoa, garraiatutako seinalean erredun-dantzia kalkulatua sartzea da. Erredundantzia kalkulatu hori kodetutako bit-sail batezosatuta dago. Bi motatako kodetzeak erabiltzen dira erredundantzia kalkulatzeko:

• Reed-Solomon kanpoko kodetzea: 16 bitez osaturiko kode zuzentzailea da,transmitituko den pakete bakoitzari aplikatzen zaiona.


278. PCMCA delakoa (Personal Computer Memory Card Association) txartel memoriaduna da,deszifratzeko eta sarbide baldintzatuan erabiltzen dena.

• Barne-kodetzea edo kodetze konbolutiboa: kanalean erredundantzia handiasartzen duenez, potentzia zuzentzaile handia dauka; beraz, oso erabilgarriada seinalearen eta zarataren arteko erlazio eskasa daukaten transmisioetan.

8.5.2. Seinale digitalaren modulazioa transmisiorako

Modulazioak hiru motatako erabilpenak dauzka, eta ondo bereizi behar dira:

• Modulazioa uhin analogikoa seinale digital bihurtzeko erabiltzea, PultsuKodeen Modulazioa erabiliz (Pulse Code Modulation).

• Modulazioa seinalea kable bidez, lurreko sarez edo satelite sare transmiti-tzeko erabiltzea.

Epigrafe honetan bigarren aukeraz arituko gara.279 Prozesuaren fase horretan,seinale digitala tarteko frekuentzian modulatzen da; hau da, DBV-S satelite-sistemaeuroparrean 950-2150 MHz-en artean.

Kable eta satelite bidezko telebisten difusiorako modulazioak280

Kanalaren transmisio-ahalmena handiagotzeko xedez, frekuentzia- eta anpli-tude-modulazioaz gain, badira bestelako modulazio-metodo batzuk ere, digitaleanzein analogikoan. Adibidez, Koadraturako Anplitude-Modulazioa (QAM281) anpli-tude-modulazioaren bariante bat da, nahiz eta hasieran, eramaile bakar batean biseinale analogiko batera transmititzeko sortua izan zen.282 Dirudienez, QAM mo-dulazio-metodoa AM modulazio sinplea baino bi aldiz eraginkorragoa da (Benoit1998). Horregatik, modulazio-metodo honen bariante batzuk aipatuko ditugu, sa-telite eta kable bidezko transmisioan erabili ohi direnak. QAM honetan, desmodu-latzean, uhin eramailearen fase eta anplitude aldaketak detektatzen ditu telebista--hargailuak.

Dirudienez, satelite bidezko telebistari dagokionez, lau egoeratako edokoadraturako fase-modulazioa da modulazio-metodorik eraginkorrena (QPSK283

edo 4-QAM deitua). Desmodulatzean, uhin eramailearen fase-aldaketak detektatzenditu telebista-hargailuak.

Lurreko telebista digital europarrerako modulazioa284

Europar Batasunean erabiltzen den lurreko telebista digitalaren modulazio-


279. Seinale digitalari buruzko kodetzea aipatzean hitz egin dugu lehen aukeraz.280. DVB-C (“Digital Video Broadcasting-Cable”) eta DVB-S (“Digital Video Broadcasting-

Satellite”), ingelesez.281. Quadrature Amplitude Modulation.282. Lehen aplikazio praktikoa 40ko hamarkadan egin zen AEBetan, NTSC sistemako

koloretako telebistako koloretako suberamailea kolorearen bi diferentzia-seinale modulatzen hasizenean.

283. Quadrature Phase Shift Keying, ingelesez. 284. DVB-T (“Digital Video Broadcasting-Terrestrial”), ingelesez.

-metodoa OFDM285 deiturikoa da: banda-zabalera osoa, bit-fluxu osoa, eramaileortogonal askoren artean banatzen da, eta eramaile bakoitzak bandaren zati txikibat baino ez darama. Eramaileak ehunka edo milaka izan daitezke. DAB irratidigital europarrean ere erabiltzen da.

Alabaina, seinale eramaileen modulazio-printzipioa koadraturazko modula-zioa da, hots, 4-QAM, 16-QAM 64-QAM, (gutxienez bi, kablearen eta satelitearenmodulaziorako aipatu ditugu lehenago).

(Europar Batasuneko irrati eta telebista digitalen286 emisioen ezaugarriakezagutzeko, ikus telebista sistemei dagokien kapitulua).

8.5.3. Iragazpena eta bihurketa

Seinaleak akatsak zuzentzeko iragazten dira segmentu horretan, eta tartekofrekuentzia-seinalea transmisiorako frekuentzia-seinale bihurtzen da. Moduberean, seinalea anplifikatu eta dagokion sistematik emitituko da.

8.5.4. Transmititzeko formatuak

Hainbat formatu daude satelite bidez transmititzeko; erabilpenen eta premienaraberakoak dira (Parsons eta Frieden 1998).

• Kanal Bana Eramaile Bakoitzeko (SCPC287): Satelite bidez transmititzekomodurik arruntena da. Irratia, telebista eta datuak modu ekonomikoan etaedozein eduki bi noranzkodun komunikazioan transmititzeko erabiltzen da.SCPC sisteman informazioa modu jarraituan igortzen zaio sateliteari era-maile bakar batean. Satelitetik jaisten den informazioa puntu bakar bateanedo puntu anitzetan jaso daiteke, telebista-difusioari dagokion bezala.Teknologia analogiko zaharretik —satelite bakoitzak seinale bana igortzenzuen garaitik— hartzen du izena SCPCk.

• Kanal Anitz Eramaile Bakoitzeko (MCPC288): SCPCren bariante bat da,azken finean multiplexazioa seinale edo kanal ugari (telebista, irrati etadatu) modu jarraituan transmititzeko bidea baita, eramaile bakar bateanmultiplexatuta.

• Sarbide Anitz Esleitutako Eskariz (DAMA289): transmisioa abiadurahandiz baina ez modu jarraituan eskariaren arabera baizik egin nahi deneanerabiltzen da. Transmisio-formatu horrek satelitearen potentzia eta ahalme-


285. Orthogonal Frequency Division Multiplex, ingelesez. 286. Kable, satelite eta lurrekoa.287. Single Channel Per Carrier, ingelesez. 288. Multiple Channel Per Carrier, ingelesez. 289. Demand Assigned Multiple Access, ingelesez.

naren esleipen dinamikoa ahalbidetzen du, erabiltzaileen eskarien arabera.Horri esker, espektroaren efizientzia %500 hobetu daiteke. (Parsons etaFrieden 1998, 95).

• Sarbide Anitz Denbora Zatituz (TDMA290): datu- eta internet-zerbitzue-tarako erabiltzen da —ez irrati-telebista emititzeko—, puntu ezberdinetatikegiten diren kreditu-txartelen zerbitzuetarako, adibidez. Erabiltzailebakoitzari denbora-zati edo sekuentzia bat esleitzen zaio eta, horrela,seinale anitz erabiliz, kanalaren ahalmen osoa betetzen da.

• Sarbide Anitz Kodea Zatituz (CDMA291): TDMA sistemaren alternatibada, eta asko erabiltzen ari da. Alor militarretik dator, nahiz eta komunikaziozibilari dagokionez, telefonia, datu eta interneterako erabiltzen den —irrati--telebistarako, ez—. Funtzionatzeko, kanalaren zabalera osoan hedatzen daseinale bakoitza. Erabiltzaile bakoitzaren seinalea sekuentzia jakin batez etasarbide baldintzatuko kode batez kodetzen da, erabiltzaileak berak bakarrikireki dezakeena, giltza digital bati esker. Erabiltzailearengana iristen direnbeste seinaleak oso eskasak dira.

8.6. TB DIGITALAREN HIRUGARRREN FASEA: HARRERA ETA DESKODETZEA

Esan dugunez, telebista digitalaren hartze-prozesua sortzearen berdin-berdina da;alderantzizkoa, baina; izan ere, seinalea desmodulatu egiten da, deskodetu, eta,behar izanez gero, deszifratu.

Harreraren arazoa, ordea, ez dago blokezko eskeman, baizik eta erabilitakohartze-sistemetan eta deszifratzeko —deskriptatzeko— eskemetan, hainbat sistemaeta algoritmo baitaude funtzio horiek betetzeko, eta merkatuak ez baitu oraindikarau egokirik ezarri, ez eta hargailu eta deskodetze unibertsalik finkatu.

8.6.1. Interoperatibilitatea

Telebista digitaleko merkatuaren garapenean oso garrantzitsuak dira telebistadigitaleko deskodetzaileak eta hargailuak. Oraindik urrun samar dagoen etorkizu-nean, baina ezbairik gabe etorriko dena, integraturiko telebista-aparatu digitalekordezkatuko dituzte gaur egungo telebista analogikoko ekipoak. Bitartean, tran-tsizio-epean, deskodetzaile digitalak erabiliko dira292 (Vázquez Quintana 2001).

Arauemaileen, erabiltzaileen eta, neurri batean, industriaren helburua desko-detzaile unibertsalak egitea da, hau da, arau estandarretan eta irekietan oinarrituta-


290. Time Division Multiple Access, ingelesez. 291. Code Division Multiple Access, ingelesez. 292. Set-top-boxes.

koak, Europan eskaintzen diren telebista-programa eta zerbitzu elkarreragileguztiak hartzeko prestatuak.

Zentzu horretan doaz DVB arau europarraren simulcrypt eta multicrypt izene-ko proposamenak. Modu berean, gero eta interoperatibitate handiagoko aparatuakeskaintzen ari da industria, hau da, “hartze unibertsal” kontzeptutik gero etagertuago, nahiz eta aparatu gehienak oraindik operatibitate partziala eduki.

Deskodetzaile komuna ezartzeko akordia har dezatela eskatu die kableko,sateliteko eta lurreko sistema digitaleko operadoreei TelekomunikazioenMerkatuaren Batzordeak (CMTk) Estatu Espainiarrean. Orain arte, gutxienez hirudeskodetzaile ezberdin daude. L-TBDko beste bi operadoreek berezkodeskodetzaileak plazaratzen badituzte, kaotikoa izan daiteke egoera.

Etorkizun hurbilean, deskodetzaile unibertsala ezartzen denean, aurrekozerbitzuak ez ezik, grabaketak eta bideo- zein artxibo-erreprodukzioa eskaini ahalizango dira erantsiriko disko gogor baten bitartez. Halaber, deskodetzaile uniber-tsala finkatzen denean, bertara joko dute operadore guztiek, seguruenik.

8.6.2. Sarbide baldintzatuko sistemak

Ordaindutako edukietara nola iristen den zehaztea garrantzi handiko arazoa datelebista digitalean. Telebista-edukietarako sarrera kontrolatuz, harpidetza-saritikdatozen etekinak kontrola ditzakete operadoreek eta, halaber, harpidedun ezdirenek programak ikus ez ditzaten. Irtenbide teknologiko batzuk badaude, bainairuzurra ez da makala.

Harrera-ekipoak sarbide librekoak izan daitezke —erabiltzailea libreki iristenda satelite bidez eta lurreko bidez dohainik eskaintzen diren telebista-kanaletara—eta sarbide baldintzatukoak.

Operadoreak eskaintzen dituen edukietara eta zerbitzuetara iristeko baimenbat edo erabiltzailearen eta operadorearen arteko kontratu bat behar duelako esatenzaio sarbide baldintzatua. Horrela sarbide baldintzatua eskuratzeko, erabiltzaileakagindu-kontrolean edo hargailuaren teklatuan formulatuko du eskaria; hartzaileak,nabigazio-softwarea edo interfaza erabiliz, operadorera bidaltzen du itzulera--lineatik; eta operadoreak eskatutako zerbitzua edo edukia bidaltzen dio erabiltzai-leari. Europar Batasuneko deskodetzaileetan erabilitako sarbide baldintzatuko293

zerbitzu erabilienak ondoko hauek dira (Bajon eta Fontaine 2000):

• Mediaguard (SECA-Societé Européenne de Controle d’Acces).

• Viacces (France Telecom).


293. Conditional Acces, CA.

8.6.3. Zerbitzu interaktiboen API interfazak

API294 softwarea duten sistema erabilienak —alegia, Balio Erantsiko Zerbi-tzuak eta Programazio-Gida Elektronikoak295 erabiltzeko softwarea daukatendeskodifikatzaileak eta hargailuak— hurrengo hauek dira:

• MediaHighway, (SECA, Societé Européenne de Controle d’Acces).

• Open TV, (Open TV).

• MHP, (Nokia, Panasonic, Philips eta Sony enpresek bultzatua).

Estatu Espainiarrean hiru API interfaz erabiltzen dira: MediaHighway (CanalSatélite Digital operadoreak), Open TV (Vía Digital eta Quiero TV operadoreek),eta MHP (Televisión de Catalunya telebistak) (Paz Huguet 2002).

Telebista elkarreragileak eskaintzen dituen zerbitzu nagusienak hauexek dira:bidejokoak, telerosketa, “Ia Bideoa Eskaripean” (Near Video On Demand, NVOD),bideoa eskura, publizitate elkarreragilea, eta interneterako sarrera (Teledigital2001e).

Elkarreragintasuna eta internet daukaten interfazak

• Open TV elkarreragilea: 56 kbps-eko modema dauka, eta zerbitzuelkarreragileak eskaintzen ditu, internet-zerbitzu moldatua barne.

• MediaHighway elkarreragilea: 56 kbps-eko modema dauka, eta zerbitzuelkarreragileak eskaintzen ditu, internet-zerbitzu moldatua barne.

• Teledifusio elkarreragileko MHP: 56 kbps-eko modema dauka, eta zerbitzuelkarreragileak eskaintzen ditu.

• Internet duen MHP: modem baten bitartez interneten sartzea ahalbidetzendu.

Interaktibitaterik gabeko interfazak

Izenak berak adierazten duenez, elkarreragintasunik gabeko deskodetzaileakdira, ez baitaukate modemik.

• Basic Zapper (Philips): erreferentziako API formatua da, konparazioakegiteko. Ez dauka ez elkarreragintasunik, ez modemik.

• MHEG-5296: modemik gabeko interfaza da.

• Open TV: modemik eta elkarreragintasunik gabeko interfaza da.


294. Application Programming Interface.295. EPG, Electronic Programm Guide.296. Multimedia and Hypermedia Expert Group.

• MediaHighway: modemik eta elkarreragintasunik gabeko modema da.

• MHP: oinarrizko konfigurazioa da, modemik gabea, nahiz eta sustatzaileek“teledifusio nabarmeneko MHP” deitzen dioten.

8.6.4. DVB-MHP formatua

Lehenago aipatutako API formatuak aparte utzita —Mediahighway eta OpenTV—, beste interfaz bat ezartzen ari da, DVB sistema digital europarrak sustatuta.Multimedia Home Platform (MHP) izeneko interfaza da, Nokia, Panasonic, Philipseta Sony enpresek babesten dutena. Lau fabrikatzaile horiek, hain zuzen, liburu zuribat idatzi dute DVB-MHP formatuari buruz (Paz Huguet 2002).

Halaber, CableLabs AEBetako kable-sistemei buruzko ikerkuntza eta gara-pen-zentroak ere, DVB-MHP interfaza onartu du. (Digital Video Broadcasting(DVB) 2001). Open TV sistemak ere, lehiakide izan arren, bere teknologia el-karreragileari atxiki dio API formatua (Open TV 2002).

MHP delakoa —aurretik aipatu ditugun beste biak bezala— API interfazmailakatua da eta, beraz, hainbat konfigurazio-aukera ematen ditu. Aukera horienarteko batzuek gaitasun elkarreragilea daukate. Honela dabil: itzulera-linean, MHPdelakoa modem bidez eta linea telefonikoz lotzen zaio zerbitzarien operadoreariedo interneteko zerbitzariari, baina zerbitzariak telebista-kanaletik bidaltzen dioinformazioa zuzenean. Ikus dezagun hurrengo taulan API sistemen artekokonparaketa bat:

20. taula. MHPren eta beste API interfazen arteko konparaketa

Iturria: MHPri buruzko Liburu Zuria, (Paz Huguet 2002)-k aipatua. Oharrak: (1) Flashmemoria azkarra eta ROM memoria; (2) Unitatea megabytea da (MB); (3) Multimediaand Hypermedia Expert Group.

Interfaza Prozesadorea RAM FLASH/ROM(1)

Erreferentziako oinarrizko Zapper-a(Philips)

30 MHz 1-2 MB (2) 1-2MB

MHEG-5 (3) 50 MHz 4 MB 2 MB

Open TV 50 MHz 4-8 MB 4 MB

MediaHighway 50 MHz 4-8 MB 4 MB

MHP oinarrizkoa (modemik gabea) 80-130 MHz 8-6 MB 8 MB

MHP elkarreragilea (modemduna) 80-130 MHz 8-16 MB 8 MB

MHP internetekin (aurreratua) 150-200MHz 16-32 MB 16 MB


Ikusten denez, MHPren ahalmena beste APIrena baino handiagoa da, bainahorrelakoa da bere prezioa ere, beste guztia baino askoz garestiagoa baita. Edo-zelan ere, sustatzaileen iritziz, merkaturatzeak prezioak merkatuko lituzke.

8.6.5. Sarbidea irekian

Ordaindutako telebistarako deskodetzaileez gain, badira sarbide baldintza-turik gabeko aparatuak ere, telebista irekia hartzeko prest daudenak. Deskode-tzaile irekiak297 esaten zaie.

Open TV sarbide baldintzaturik gabeko sistema —CA— hainbat enpresaelektronikok babestu du, hala nola Panasonic-ek, Thomson-ek, eta abarrek, etahainbat herrialdetako —Alemaniako, Espainiako, Frantziako, Erresuma Batuko etaabarretako— operadoreek.

Estatu Espainiarrean Telekomunikazioetarako Merkatuaren Batzordeak (CMTdelakoak) kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko TB digitaleko operadoreeiakordioa egin dezaten eskatu die, deskodetzaile bateratua lortzeko. Gaur egun, gu-txienez hiru deskodetzaile daude. Beste bi L-TBD operadore abian jartzen badira,itzela izan daiteke anabasa.

Vía Digital satelite bidezko operadore digitalaren deskodetzaileak nahizQuiero lurreko operadore digitalaren deskodetzaileak Open TV teknologiadarabilte, zeinak interneten298 funtzio eta zerbitzu arruntak —web, e-posta etazerbitzu elkarreragileak— eta telebista-programazioaren kontrola erreproduzitzenbaititu, 56 kilobit-eko modem baten bitartez.

Etorkizun hurbilean, deskodetzaile unibertsala ezartzen denean, aurreko zerbi-tzuei bideoko eta artxiboko grabazioeta erreprodukzio-zerbitzua gehitu beharkozaie, atxikitako disko gogor baten bitartez burutuko dena. Halaber, deskodetzaileunibertsala ezartzen denean, operadore guztiak joango dira bertara, seguruenik.

8.6.6. Arauak eta definizioak Ameriketako Estatu Batuetan

Etxetresna elektrikoen industriak egiten dituen eta komertzializatzen dituentelebista digitaleko aparatuen estandarizazioa garrantzi handiko arazoa da telebistadigitalaren arrakastarako. Egia esan, nahasmen handia eta ugaritasun handia dago,eta gainera, ezaugarri teknikoak ez dira berberak. Horregatik, normalizazioa bilatunahirik, Kontsumoko Etxetresna elektrikoen Elkarteak (CEA299) ondoko katego-riatan sailkatu ditu hartze-aparatu digitalak —DTV300 erakundeak onartutakoezaugarrien arabera— (CEA 2000):


297. Free-to-air .298. Muga batzuk dauzka interneteko nabigazioan eta edukietan.299. Consumer Electronics Association.300. Ikus telebista digitaleko sistemari buruzko kapitulua III. zatian.

• Goi-definizioko produktuen saila (HDTV): lurreko transmisioko hargai-luak, sintonizadoreak eta monitoreak sartzen dira. HDTV erako seinaleguztiak hartzeko gai izan behar dute, eta irudiak pantailan 720p edo 1080ilerro bertikaleko definizioz proiektatzeko gai.

• Telebista Digital Hobetuko produktuen saila (EDTV301): lurreko transmi-sioko hargailuak, sintonizadoreak eta monitoreak sartzen dira. DTV erakoseinale guztiak hartzeko gai izan behar dute, eta irudiak pantailan 480plerro bertikaleko definizioz proiektatzeko gai.

• Telebista Digital Estandarreko produktuen saila (SDTV): lurrekotransmisioko hargailuak eta sintonizadoreak sartzen dira. Hargailuak DTVerako seinale guztiak hartzeko gai izan behar du, eta irudiak pantailan defi-nizio bertikal egokian proiektatzeko gai, telebista hobetuaren definizio ba-xuagoan. Sintonizadoreak, berriz, era guztietako seinale digitalak hartzekogai izango dira, eta irteeran NTSC seinale analogikoa eskaintzeko gai.

Etxetresna elektrikoko industriak zioen 1999ko uztailean atera zela merkaturalehen VCR digitala. Hargailuei dagokienez, 27.000 telebista digital saldu zirenhilabete bat beranduago (Hogan 1999), zifra oso txikia, erakusten duena lurrekotelebista analogikoa digital bihurtzeak ez zuela oso ondo hartu teledifusoreenindustriak302 eta, agian, audientziari bost axola zitzaiola. Komunikazio-arlokoerabaki politikoa zirudien, FCCk eta Clinton Administrazioak indarrez ezarria.

Beste arazo bat sortu zen hargailu digitalak zirela eta ez zirela, alegia, seinaledigitala oso ahul hartzen zela elementu mugikorretan —autoetan— eta kanpokoantenarik gabeko etxeetan, hau da, barruko antzera —bi besoko antena klasikoa—zeukaten etxeetan. Aditu batzuen iritziz, FCCk onartutako deskodetze- eta desmo-dulazio-araua —8-VSB txipa— ez zen egokiena. Baina FCCk baztertu egin zituenalegazioak eta betiko onartu zuen sistema iparramerikarra, europarra ez bezalakoadena (FCC 1999) (HDTV Magazine 2001).

Gaur egun, aurrera doa pausoka telebista eta deskodetzaile digitalen mer-katua.

8.6.7. Erradiouhinen bidezko deskodetzaileak

Deskodetzaileek —telebistaren aldamenean jarritako aparatu autonomo gisa-ra ulertuta— luze iraungo dute oraindik, telebista-aparatu integratuak ugaritzen ezdiren bitartean.

2002. urtean, Las Vegas-ko Consumer Electronic Show izeneko Feria ezagu-nean, funtzio guztiak erradiouhinez egiten zituen deskodetzaile bat aurkeztu zuten.


301. Enhanced Digital Television.302. Broadcasters.

Haren ekoizleen iritziz, deskodetzaile horrek honako funtzio hauek bete ditzake:kable bidezko eta satelite bidezko telebista digitala hartu eta kontrolatu, bideoaketa DVD grabatu, etxeko konputagailu guztiak internetera konektatu eta musikasaretik jaitsi, kate musikalean zuzenean entzuteko (Satélite Infos 2001).

8.6.8. Disko gogorra daukaten telebista-hargailuak

Telebista-hargailu aurreratuenak hartzaile ez ezik, memoria duten ekipoakizan ohi dira; beraz, egokiera handiko disko gogor bat daukate.

Philips etxeko TiVo telebista-hargailua disko gogorra daukan hargailu digitalada, eta Thompson etxeak horrelako beste bat dauka. Bi modelo horiek aipatutakoLas Vegas-ko Consumer Electronic Show izeneko Ferian aurkeztu zituzten 2002an.Bideo-programak memorian, DVDn edo daukaten disko gogorrean gordetzeko gai-tasuna daukaten aparatu sintonizadore digitalak dira.

8.6.9. TFT eta LCD pantailak

Monitore eta telebista-hargailu meharren barreneko gai optikoa kristal/beiralikidoa edo presio handipean dagoen egoera gaseosozko plasma izan daitezke.Pantaila mehar hauen alorrean, lehenengo belaunaldi teknologikoa beira likidozkopanelena izan zen (LCD), eta oraindik ere merkatuan diraute hainbat gailu elektro-nikoren pantaila modura. Baina teknologia honek arazo batzuk zituen irudienikusketan (kontraste eta ikus-angelu mugatuak) eta, ondorioz, bigarren belaunaldiagaratu zen, matrize aktiboko TFT izenekoa.

Thin Film Transistor (TFT) teknologia da telebista-hargailuen eta bideo--monitoreen pantaila berrien oinarria, eta, beraz, poliki-poliki baztertu egingo diraizpi katodikozko hodietan oinarritutako hargailuak (IKH). Dagoeneko komertziali-zatzen hasiak diren arren, garesti samarrak dira oraindik. Hauexek dira pantailahorien ezaugarri nagusiak:

• Irudiaren errepresentazio digitala, argi-transistoreei esker.

• Tamaina (sakonera) txikia, izpi katodikozko aparatuen aldean.

• TFTren oinarri teknologikoa Liquid Cristal Display (LCD) sistema da, gauregun hainbat pantaila, panel eta aparatu elektronikotan ageri dena.

TFT pantailak ulertzeko, beren oinarri teknologikoa ulertu beharra dago, hots,Liquid Cristal Display (LCD) deritzona. LCD pantailei dagokienez, irudia milakatransistore txikiz osaturiko matrize edo bilbapen bat duen panel batean errepresen-tatzen da. Transistore horiek bi posizio har ditzakete: argia eman ala ez eman.Transistore horietan kristal likidoa gainjarriz, transistore bakoitzetik pasatu beharden argia erregulatzen da. Argiaren erregulazio hori balio-eskala baten araberaegiten da, eta balio horiek pantailak onartzen dituen kolore-kopuruen araberakoakdira: 256, milaka edo milioika kolore (Computer Idea, 2001).


Matrizearen transistoreak subpixelak dira, hiruna baturik, hirukoloreko pixe-lak osatzen dituztenak (gorria, berdea eta urdina). Halaber, polarizagailu batekegoki iristen ez diren argi-izpiak blokeatzen ditu. Azkenik, bere atzeko aldetikargiztatzen da pantaila.

Pantailaren matrizean dauden transistoreak ehun milaka izan daitezke.Adibidez, 15 hazbeteko pantaila erreferentziatzat harturik, matrizeak 768 ilarahorizontal ditu, transistorez beteta, definizio bertikala adierazteko, eta transistorezosatutako 3.072 zutabe bertikal, definizio horizontala adierazteko. Koloreak osa-tzeko, zutabeak hirunaka batu behar direnez, hauxe da pixelen kopurua definiziohorizontalean: 3.072 : 3 = 1.024 pixel. Beraz, 15 hazbeteko hargailu edo monitorebaten definizio osoa honakoa da: 1024 × 768 = 786.432 pixel. Beste pantailabatzuek 1.280 × 1024 pixeleko definiziora iristen dira.

TFT teknologiak transistore-matrize aktiboa eransten dio pixel bakoitzari(RGB subpixelez osatua), zeina, esan dugunez, argi-transistorez osatuta dagoen.Aipatutako transistore-matrize aktiboak pixelen funtzionamendua kontrolatzen du,eta LCD zaharrek zituzten hainbat arazo ekiditen ditu, hala nola itzalak, mantsota-suna eta angeluak.

TFT eta IKH hargailuen ezaugarrien arteko aldea

TFT hargailuek eta monitoreek hainbat abantaila dituzte izpi katodikozkohodien aldean (IKH). Desabantailak, berriz, bi dira funtsean, prezioa eta kontras-tea; baina biak gaindituko dira berehala.

• Lerro diagonaleko ikuskera. TFT panelek ikuskera diagonal osoa daukate,ertz biribildurik gabe eta marko beltzik gabe, IKH motako pantailek ezbezala. Horrela, diagonalean 15” edo 42” dituen pantaila batek, hazbetehoriek guztiak ditu ikusgai. Aldiz, izpi katodikoz egindako hargailuek iruditxikiagoa erakusten dute.

• Kontrastea. Monitore eta hargailu analogiko konbentzionalek kontraste--balio handiak dauzkate, 500:1 ratiokoak gutxi gorabehera. Aldiz, TFTpanelek ez dute balio hori erdietsi oraintsu arte. Hain zuzen, 200ekoabenduan, 300:1 ratioko kontrastea gainditu zuten TFT monitoreek. 2002koekainean, Samsung enpresak 18 hazbeteko monitore berri bat merkaturatuzuen. Bere ezaugarriak hauek ziren: 1280 × 1024 pixeleko irudi-zehazta-suna, eta 500:1 balioko kontrastea. Beraz, LCD-TFT pantailak izpikatodikoen hodiko monitoreen kontraste-balioetara heldu dira.

• Ergonomia. TFT pantailak hodizkoak baino erosoagoak dira ikusmenerako,pantaila arakatzeko elektroi-sortarik ez baitago, eta pantaila analogikoetangertatzen den irudi-dardarrik ez da izaten. Izan ere, TFTan pixelak betidaude aktibo, eta beren artean pasatzen den argiaren intentsitatea baino ezda aldatzen. Gainera, energia elektrikoaren erdia kontsumitzen dute.


• Ikus-angelua: Hodizko pantaila analogikoek plasmazkoek edo kristallikidozkoak baino ikus-angelu horizontal eta bertikal handiagoak izan ohidituzte, baina TFT ekipo modernoenak 160º-ko ikus-angeluetara iristen aridira, izpi katodikozkoak bezalatsu. Angelu minimoak 140º-koa izan behardu.

8.6.10. Deskodetzaileentzako eta hargailuentzako softwarea

TBko deskodetzaileen eta hargailuen edukiak eta zerbitzuak kontrolatu etakudeatzeko Liberate TV Navigator izeneko softwareak Sun Microsystems etxearenJava teknologia —Java 2 Platform formatuan— zuzen kudeatzeko gaitasunazeukala erakutsi zuen 2002an (Satélite Infos 2001). Aipatutako softwarearensortzaile eta zerbitzu elkarreragileak ekoizten dituen Liberate enpresaren iritziz,Liberate TV Navigator delakoa gaitasun hori erakutsi zuen telebista elkarreragi-learen —iTVren— industriako lehen softwarea da; beraz, deskodetzaileen etahargailuen belaunaldi berriari ematen dio hasiera, Java teknologian operatibodirenak. Ezaguna denez, web-orrien funtzionaltasuna hobetzeko subprogramen edoapplets-en erabilpenean oinarritzen da Java teknologia.303 Applets horiek, berriz,interneteko orriekin batera bidaltzen diren programa txiki batzuk dira.

8.6.11. Entretenimendurako “Domosistema” integrala

“Domo” hitzak latinezko “domus” gogoratzen du; etxea, alegia. Kasu hone-tan, Entretenimendurako Domosistema Integrala304 aipatuz, etxean305 instalatu-tako eta koordinaturik, sinkronizaturik eta beren artean konekta daitezkeen ekipozosaturiko komunikazio-sistema adierazi nahi dugu. Ekipo horiek audio- eta bideo--seinaleak eta datuak hartzeko eta erreproduzitzeko gaitasuna daukate; halaber,iturri horiek grabatzeko eta elkarreragiteko gaitasuna daukate.

Hain zuzen ere, gaur egun etxeetan audioa eta bideoa hartzeko eta elkarrera-giteko hainbat ekipo daude. Erabiltzaileak entretenimendua izateko, informazio-eta formazio-premiak (neurri batean) asetzeko eta, azken finean, bizi-kalitate indi-biduala zein soziala modu integralean hobetzeko daude etxetresna horiek. Honakohauek batez ere:


303. Sun Microsystems, Inc. enpresak garatutako programazio-lengoia bat da Java. Java lengoaiansortutako aplikazioak plataformatik aparte daude; beraz, edozein ekipotan egikaritu daitezke.Garatzaileek subprogramak —applets— sortzeko erabiltzen dute. Hauxe da subprograma bat:web-orri batean txertatutako programa txiki bat, itxura hobetzeko funtzioren bat gehitzeko (adibidez,irudien animazioa). Horregatik, Java subprogramen eta bere eduki aktiboen —osagarriak etascripten— eraginez, nabigatzaileak denbora luzeagoa eman dezake orria erakusteko. Halaber,jaitsitako artxiboek software kaltegarria eduki dezakete, birus bat, alegia; beraz, antibirus-sistemaedukitzea komeni da, igorlearen fidagarritasuna gordetzeko.

304. “Home-Entertainment System” izenez aurkeztu da antzeko sistema bat (Griffin 2002a).305. “Etxe” hitza erabiltzen dugu, baina erabiltzaileak entretenimendua, informazioa eta

sistemarekiko elkarreragintasuna burutzeko daukan edozein espazio izan daiteke.

• Telebista-hargailua: betiko telebista-aparatua edo disko gogorra daukatenazken modeloetakoren bat.

• VCR magnetoskopioa: bideoa ikusi eta grabatzeko aparatu arrunta, nahizeta kalitate mugatua duen.

• DVD ekipoa: bideoa eta audioa sortu eta erreproduzitzeko belaunaldi berriada, DVD aparatu batzuek gauza biak egiten baitituzte.

• Konputagailua: “konputagailu-monitore-teklatu-inprimagailu” multzoa edointerneten sarbiderako modema edo soinua eta irudia editatzeko osagarriakdituzten aparatu aurreratuenak.

• Irratia: ezinbesteko komunikazio-aparatua, berehala digital bihurtuko dena.

• Musika-ekipoa: binilozko diskoak, zintak eta CDak erreproduzitu eta azkenbietan grabatzeko gaitasuna daukan ekipoa.

• Beste aparatu batzuk: MP3 bidezko hargailuak, transistoreak, etab.

Alabaina, denek daukaten ezaugarri komuna da, elkarren arteko konbergen-tziarik, konkurrentziarik edo konexiorik ez daukatela. Beraz, nekez osa dezaketekomunikazio- eta entretenimendu-sistema osoa, erabiltzaileak teleaginte bana era-biltzen baitu tresna bakoitzeko. Edozelan ere, asko aurreratu da ekipo horiek elka-rrekin lotzeko teknika. Adibidez, magnetoskopioa eta DVD telebistarekin konek-tatzen dira, eta audioa soinu-ekipotik entzuten da. Baina lotura edo elkarreragin-tasuna oso mugatua da; funtsean, sareko konexioa baino ez da.

Erabiltzailearengan dago koska, zeren erabiltzaileak modulu edo dispositibozentral batetik kontrolatu ahal baitu sistema osoa, aparatu guztiak eta, batik bat,elkarreragintasun handia lor baitezake aparatu guztien artean. Ondoko hau izandaiteke gutxi gorabehera horrelako “domosistema” bat:


22. irudia. Entretenimendurako domosistema integral posible baten eskema

Iturria: autorea.

Horrelako domosistema integralaren giltza kontrolerako ekipo nagusiandago: modem bitartez interneten sartzeko gaitasuna daukan disko gogorra eta siste-mako beste ekipoekin bi noranzkoetan konektatzeko ahalmena dauka. Adibidez,2002. urtean, merkatuan zegoen oraintxe deskribatu dugun antzeko sistema bat,Kenwood konpainiako Home-Entertainment System delakoa, hain justu (Griffin2002a). Beste konpainia handiek ere antzeko ekipoak merkaturatuko dituzte.

8.7. ZERBITZUAK TELEBISTA DIGITALEKO PLATAFORMETAN

Kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko plataformek eskaintzen dituzten zer-bitzu nagusienak hauexek dira: telebista-programak (kanalak) eta internet-zerbitzuosoa. Irratia ere har daiteke satelite bidezko plataformetatik eta entzutea telebista--aparatutik edo hargailu propiotik egin daiteke.

8.7.1. Telebista-programak

Telebista digital estandarra

Telebista analogikoan ez bezala, kalitate estandarreko lurreko telebista digita-la telebista-programa —programazio bat osatzen duten show, segmentu edo pro-grama— multiplexatuak transmititzen diren kanaletan oinarrituta dago —sistemaanalogikoan “kanala” esaten diogu horri—. Multiplexazio horri esker, generalistakedo tematikoak izango dira programak.

DVD-RW

Magnetoskopioa RW

Konputgailua

Musika-ekipoa: CD, kaseta, diskoa

Radio

Otros: MP3, etc.

Soinua (Bozgorailua)

Telebista

Teclado remoto





Kontrol-ekipoa


Kontrol--ekipoa

Urrutiko teklatua

Irratia

Bestelakoak:MP3, etab.

Konputagailua

Goi-definizioko telebista eta zinema

Halaber, goi-definizioko telebista digitaleko kanalak (HDTV) ere badaude.Kanal batek programazio bat transmititzeko daukan banda-zabalera guztia hartzendute. HDTV poliki-poliki sartzen ari da. Europan 1992an eman ziren goi-definizio-ko telebistako lehenengo programak satelite bidez; baina geroztik gelditu egin ziren.

Izan ere, Joseph Flaherthy-k dioenez,306 telebista-kateek goi-definizioko pro-grama ugari emititzen zituzten 2000. urtean —128 ordu/astero—, eta kable bidez,satelite bidez edo lurreko bidez banatzen ziren. CBSk —holako zerbitzuetanaitzindari— Ameriketako Estatu Batetako Open Tenisa, Golf Masterra eta FutbolAmerikarreko Liga eman zituen. Argi dago ikuskizun izugarria dela HD, eta osoegokia kirol-lehiaketak eskaintzeko (ITU 2000a).

Ameriketako Estatu Batuetan, aldiz, lurreko goi-definizioko telebista 2001eanabiatu zen. 2001eko ekainaren 27an, CBS kateak HDTVz emititu zuen The Youngand the Restless telenobela. Kate bereko emisora afiliatu batek Ipar Carolinan egu-neroko teleberria ematen du goi-definizioz ekoitzia —ENG grabazioa, edizioa,kontrol-gela eta emisioa—. ABC katea 2001ean hasi zen prime time-ko programakHDTVn emititzen. Halaber, 2001eko irailaren 11ko gertakizunak New York-ekoemisioei eragin zien, antena hedatzailea dorre bikietako batean baitzegoen,Manhattan-en. Horren ondorioz, eten egin ziren emisioak epe luze samarrean(Griffin 2002b).

Beste alde batetik, goi-definizioa (HD) garrantzia hartzen ari da bideo--produkzioan. Kasu horretan ez dugu HDTV izendatuko, ez baita telebista zentzuzorrotzean, HDVS307 baizik; hau da, Goi-Definizioko Bideo-Sistema. Azken biurteotan hainbat esperientzia pilotu egin dira. Adibidez, 2001eko abenduaren 18anzuzenean eman zen La Traviata opera Bartzelonako Liceu-tik hainbat hargailu-tara308 (Cinevideo 20 2002c).

Halaber, goi-definizioko bideoa dokumentalen produkzioan erabiltzen hasida. Com-4D konpainia espainiarrak 200 ordu baino gehiago ekoitzi ditu sistemahorretan azken hamar urteotan. Besteak beste, airez hartu zuten Bartzelona JokoOlinpikoetan, eta satelite bidez eman ziren (Cinevideo 20 2002a).

Zineman ari da HDVS erabilgarritasunik handiena erakusten, eta “zinemato-grafia digitalaz” mintzatzen da horrelako produkzioak aipatzeko. Film ugari aridira HDn filmatzen, eta dagoeneko bada horri buruzko zerrenda bat.309


306. CBS Telebistako presidenteorde senior teknologiarako, eta ITU-R6 ikerketa-taldekopresidenteorde goi-definizioko araua garatzeko.

307. High Definition Video System.308. Zinema bat eta hainbat unibertsitate. 309. Sony-k emanda dakigu film-zerrenda, konpainia horrek interes berezia baitauka sektore

horretan, eta ekoizpen guztiek haren CineAlta ekipoak erabili baitituzte. Tituluak: ExecutiveProtection (Livvakterna), Gone, Hannover, Home Sweet Home (Hem ljuva hem), The Invitation, Jour

Adibide batzuk ematearren, Julio Meddem-en Lucia y el sexo izenekoa HDnegindako lehen film espainiarra izan da. Carlos Saura-ren Salomé, berriz, goi-defi-nizioan errodatu zen partzialki. Duela hamar urte dago prest HD sistema, baina2002an izan du garapena (Biurrun Arbuniés 2002a).

8.7.2. Internet-zerbitzuak kable bidez, satelite bidez eta lurrekoz

Telebista digitaleko sistemek eskain ditzaketen internet-zerbitzuak platafor-men araberakoak dira. Kable-sistemak internet-zerbitzu osoa eta noranzko bikoaeskaintzen du: jaisten den seinalea ahalmen handikoa da; igotzen dena, berriz, es-kasagoa, nahikoa izan arren. Lurreko telebista digitalak sare telefonikoa erabiltzendu internet-zerbitzua eskaintzeko. Horren kudeaketa, berriz, MHP edo Open TVedo antzeko software-sistema baten bitartez egiten da.

Satelite-sistemak, berriz, bi teknika darabiltza internet eskaintzeko: 1) Sarehibridoko sistema, non jaitsierako seinalea satelite bidez datorren eta igoerakoalinea telefonikoz, eta 2) noranzko biko sistema osoa, non jaitsierakoa zeinigoerakoa satelite bidez eta antena parabolikoz transmititzen diren; sistema haufrogatzen ari dira orain. Jarraian, lehen teknikari buruzko eskema bat dago,oraingoan horixe baita erabiliena.

Bigarren sisteman, noranzko bikoan, antena parabolikoak datuak hartu etaaginduak igortzen ditu. Oraindik probatan dabiltza. Adibidez, SES Astra-k etaCatalunyako Generalitat-ek erabiltzaileentzako satelite bidezko lehen bi noranzko-dun konexioaren proba pilotua jarri zuten abian 2002an. SES Astra-k Astra-BBIsateliteak erabiliz eta DVB-RCS estandar europarra ezarriz garatu du sistemaelkarreragile hori —BBI deitua—. Martxan jartzeko, erabiltzaileak terminal batdauka instalatuta, antena paraboliko hartzailea eta igorlea duena. Jaitsierako uhin--izpiak telebistaeta irrati-kanalak ez ezik interneteko datuak ere bidal ditzake 2Mbps-eko abiaduran eta, itzulerako kanalean, erabiltzaileak satelitera igo dezakeinformazioa 384 kbps-eko abiaduran. Sistema hori DVB-RCS deitzen da, non“RCS” siglek “Return Channel Satellite” esan nahi duten, hots, itzulerako kanala,noranzko-bitasuna lortzeko. Ezaguna denez, satelite bidezko erradiodifusioarenitzulerako kanala linea telefonikoari konektatuz egiten zen (Teledigital 2002),


de Chance, Last Mountain, Lulu, Lush, Mike Bassett: England Manager, Naked Nature, Nicholas,Quello Che Cerchi, Rave Macbeth, Serafín, Sex and Lucía, The Spanish Inn (L’Auberge Espagnole),Star Wars Episode II: Attack Of The Clones, Under The Eyes of Everybody (Sotto gli occhi di tutti),Vidocq, Vincent, Waterloo The Russian Ark (Lobato 2001, Satélite Infos 2001, Satélite TV 1999).

23. irudia. Satelite bidezko internet-zerbitzu hibridoa

Iturria. Autoreak egina, Hughes System-en informazioan oinarrituta (DirecPC 2000).

Edozein modutan, internet bidezko eskaintza oso batek ondoko zerbitzuak edoedukiak izan ditzake.

• Ohiko zerbitzuak: internet bidezko zerbitzu ohikoak, hala nola web-nabi-gazioa, artxibo-transferentzia FTPn, posta elektronikoa, txat-zerbitzua, bat-bateko mezularitza, telezerbitzuak, edukien deskarga (baina ez software-pro-gramarik, ez baitu CPUrik), jokoak lerroan (on line), kalitate ertaineko etatxikiko bideo- eta audio-trukea.

• Irratia eta audioa interneten: sareak mundu osoko irrati-emisora askoharrapatzeko aukera ematen du. Interneten soilik eskaintzen diren irratiakere badira, zeinek bit-isuriak edo audio-streamak darabiltzaten.

• Telebista edo bideoa interneten: nahiz eta zentzu hertsian internet bidezkotelebistaz hitz egiterik ez dagoen —ez baitu irudi-kalitate nahikorik, ez etaerakunde arauemailerik310—, hainbat web-tokitan lurreko telebista-katebatzuetako programak ikus daitezke interneten; bideo-programak ekoitzieta igortzen dituzten hornitzaileak ere badira, baina ez batzuek ez besteekez dituzte telebista zerbitzuaren hornitzailetzat hartuak izateko ezaugarriakbetetzen.

Antena parabolikoa

Satelitea

6 5

Satelite-modema

7Sarearen Kontrol-

Zentrua (a)

Konputagailua 4

2 3

Telefono-modema

ISPKonputagailuak

eskaria egiten dio webguneari

Modemak eskaria bidaltzen dio Internet Zerbitzu Hornitzaileari

(ISP)

ISP zerbizariak Sarearen Kontrol-Zentrura

bideratzen du eskaria

Sarearen Kontrol-Zentruak sateliteari bidaltzen dizkio konputagailuak eskatutako datuak

Sateliteak datuak erretransmitzen ditu,

400 Kbps-rainoko abiadurarekinAntena

parabolikoak datuak jaso

eta satelite-modemari bidaltzen

dizkio

Satelite-modemak

konputagailura igortzen ditu

1.- JARDUERAREN HASIERA

310. Ikus dagokion epigrafea “xDSL eta beste hari-pareko audio- eta bideo-sistemak” izenekokapituluan, non kasu horri buruzko argudioak ematen diren.

-Zentroa (a)

SarearenKontrol

-Zentroaksatelitearibidaltzen

dizkiokonputagailuak

eskatutakodatuak

zerbitzariak

-Zentrora-modema

Internet-Zerbitzuen Hornitzaileari

-modemari

-modemak

-modema


• Telefonoa interneten: IP zerbitzu telefonikoa interneten dagoen zerbitzurikinteresgarrienetarikoa da; hau da, interneten protokoloa erabiltzen duenahots- eta irudi-telefonia, betiko telefonia baino merkeagoa dena, besteakbeste. Orain ezartzen ari da.


9. Irrati digitala

Irrati digitalaren garapenak urte franko hartu du, zeren 1990eko hamarkadarenhasieratik irrati-teknologia honen inguruan lanean ari baitzen EUREKA 147 pro-grama europarra (Ordiales 1993). Gaur egun, azkenean, irrati digitala eskuragarridago eta horretan oinarritutako sistemak indarrean jartzen ari dira. Dena den, berehedapena gizartean zaila izango da, irrati analogikoak oraindik osasun bikainabaitu eta, gainera, irrati digitalaren ezarpenean parte hartzen duten aktoreek(ekipamenduen industriak, operadoreek, legegileek eta audientziak) ez baitutebehar hainbateko indarra eta adorea jarri (Merayo eta Pedrero 2000, Palazio 1999,Zafra 2002). Atal honetan DAB eta DRM irrati digitalen teknologia, sistemak etazerbitzuak aztertuko ditugu, eta baita Espainiar estatuan duten garapena ere.

Halaber, bi kontzeptu bereizi behar ditugu: irrati baten barruko digitalizazioaprogramak ekoizteko produkzio-gune modura eta irrati-seinale digital batenigorpena audientziari. Lehenari dagokionez, irrati-estazio gehienek digitalizaziopartzial bat behintzat badute tresneria eta instalazioetan (konputagailuak testuakidazteko eta programak editatzeko, barneko sare digitalak, etab.). Poliki-poliki,digitalizazio hori handituz joango da. Bigarrenari dagokionez, hainbat emisore arida jadanik era digitalean igortzen, atal honetan ikusiko dugunez.

Espainiar estatuan guztira digitala den lehen irratia, produkziotik emisioraino,Radio Barcelona da. 2002ko irailaren 18an inauguratu zuen egoitza berria.Hemezortzi estudio ditu, denak nahasketa-mahaiz eta konputagailuz hornituta,bertatik programak oso-osorik editatu, egin eta igortzeko. Izan ere, konputagailutikzuzenean sar daiteke musikaren datu-basera, zerbitzari digitaletan gordeta egonik.Estudiotik programa egiten ari den errealizadorea/kazetaria, gainera, barneko txatbaten bidez komunika daiteke produktorearekin edo erredakzioarekin, eta, horriesker, ez du garai bateko keinuen mintzaira erabili behar mintzatokitik, nahi izanezgero behintzat. Azkenik, Kontrol Nagusitik kudeatzen dira seinale eta estudioguztiak (El País 2002).

9.1. IRRATI DIGITALEKO ARAUAK

Irrati digitalari dagokionez, bi oinarrizko arau daude: FMko irrati analogikoarendigitalizazioari dagokiona eta anplitude-modulazioko irrati analogikoaren digita-

lizazioari dagokiona (uhin labur, ertain eta luzekoa).

Lehenengoari Digital Audio Broadcasting (DAB) deitzen zaio Europan, etabigarrenari Digital Radio Mondiale (DRM), horretan izendapen internazionalahartuz. Bi irrati-sistema horiek geroago aztertuko dira.

9.2. AUDIOAREN KONPRESIORAKO ARAUAK

Audioa kodetzeko eta konprimatzeko formatu asko daude:

MPEG-1 eta MPEG-2, ISOk garatuak eta MUSICAMen eta ASPECenezaugarri onenak konbinatzen dituztenak.

MUSICAM,311 Philips-ek eta beste hainbat erakundek DAB irrati digitale-rako balio zedin Eureka-147 proiektuaren barruan garatua.

ASPEC,312 AT&Tk eta Thomson-ek garatua.

PASC,313 Philips-ek DCC kasetean erabiltzeko garatua.

Dolby AC-2, kodetzaile digitalen familia.

ATRAC,314 Sony etxearena, MiniDisco kasetean erabiltzeko.

AAC,315 DRM irratian erabiliko dena.

APTx, Audio Processing Technology konpainiak ere garatu zuen bere kon-presio-algoritmoa.

Soinu digitala 80ko hamarkadan egin zen ezaguna, CD316 disko trinkoa ko-mertzializatu zenean. Aipatutako diskoak goi-fideltasuneko kalitatea eskaintzen zuen(HiFi); beraz, 20 kHz-eko banda-pasoa317 behar zen. Nyquist eta Shannon-en318

printzipioaren arabera dakigunez, laginketaren frekuentziak seinale analogikoarenbanda-zabaleraren bi halakoa izan behar du gutxienez, eta industriak 44,1 kHz-ekolaginketa-frekuentzia hartu zuen CDrako. Halaber, seinale-zarata erlazio oso altuabermatu zuten, 80 dB-koa baino handiagoa. Aurreko guztitik ondorioztatzen da,CD baten banda-zabalera edo fluxu-transferentziaren abiadura 1.411,2 kbps-ekoadela, hots, oso abiadura handia soinu estereoko seinale bakar batentzat. CD diskotrinkoak 640 MBps-eko memoria-gaitasuna daukanez edo goi-fideltasuneko soinuestereoaren 74 minutu, erabat onargarria da aipatutako fluxu hori (Benoit 1998).


311. Masking pattern adapted Universal Sub-band Integrated Coding and Multiplexing.312. Adaptive Spectral Perceptual Entropy Coding.313. Precision Adaptive Subband Coding.314. Adaptive Transform Acoustic Coder.315. Advanced Audio Coding.316. Compact Disc, ingelesez.317. AM soinuko monokanal batek 10 kHz baititu.318. Ikus kapitulu honetan bertan.

CDren 44,1 kHz-eko laginketa-frekuentziaz gain, badira beste formatu ba-tzuk ere. Adibidez, 32 kHz-eko laginketa-frekuentziako araua, D2-MAC, NICAM319

eta telekomunikazio-sistemetan erabilia; edota 48 kHz-eko laginketa-frekuen-tziakoa, audio digitaleko DAT kaseteetan eta audio-estudioetako grabazioetanerabilia. Aurreko sistema guztiek 1-1,5 MBps bitarteko fluxu-abiadura daukate,hots, oso kalitate oneko soinu-seinaleak.

MPEG-1 eta MPEG-2 konpresio-formatuek aurrekoek bezalako banda-zaba-lera edo transferentzia-abiadura darabilte. Lehen esan dugun bezala, bideoaren etaaudioaren konpresiorako azken bi formatu horiek ISO eta ICE320 organismoek—MPEG lan-taldea osatu zutenek— bultzatu zituzten 1988az geroztik.

MP1, MP2 edo MP3 konpresio-formatuek (MPEG deituren laburdurak) askomurrizten dute datuen fluxua; beti ere lortu nahi den konpresio/kalitate erlazioarenarabera eta, baita ere, seinalea monofonikoa edo esterofonikoa izango den kontuanhartuta. Badira 32 kbps-tik 384 kbps-ra doazen isuriak. Hurrengo balioak diraerabilienak 48 kHz-eko laginketa-frekuentzia duten kanal estereofonikoetarako(Torrontegi 2002):

MP1: 384 kbit/s

MP2: 256 kbit/s

MP3: 128 kbit/s

Baina, MPEG taldea eta bere konpresio-araua ez ezik, audioa konprimatzekoeta kodetzeko beste metodo bat garatu zen 1990ean, MUSICAM321 izenekoa,Frantziako CCETren,322 Alemaniako IRTren323 eta Holandako Philips-en artekoelkarlanaren fruitu.

Hirugarren proposamen bat ere bazen 1990ean bertan audioa kodetu eta kon-primatzeko: AEBetako ASPEC delakoa —AT&T Bell Labs, Thomson, FraunhoferElkarteak eta Frantziako CNETk324 garatua—. Audioa ISDN/RDSI sareetatik trans-mititzeko pentsatuta zegoen ASPEC formatua, eta konpresio handia eskatzen zuen.

Aipatutako azken sistemek, MUSICAM eta ASPEC izenekoek, audientziarensoinu-pertzepzioko froga batzuk izan zituzten Suedian. Bertako ErradiodifusiorakoOrganismoak egin zuen lan hori. Emaitza modura, ISOren MPEG taldeak bereformatuan integratu zituen bi formatu haien ezaugarriak, eta hiru konfigurazioreneta prestazioren hiru geruza edo maila sortu zituen. (Watkinson 1995):

Irrati digitala 225

319. Near Instantaneously Companded Audio Multiplex.320. Comisión Electrotécnica Internacional.321. Masking pattern adapted Universal Sub-band Integrated Coding and Multiplexing.322. Centro Común de Estudios de Telecomunicación y Teledifusión.323. Institut für RundfunkTechnik.324. Centro Nacional de Estudios de Telecomunicación.

• MPEG-1 konpresio-arauaren I. geruza MUSICAMen bertsio sinplifikatua daeta Philips-en PASC konpresio-sistemaren antzekoa. Konpresio eskasekoaplikazioetarako balio du.

• MPEG-1 konpresio-arauaren II. geruza MUSICAM konpresio-metodoarenberdin-berdina da.

• MPEG-1 konpresio-arauaren III. geruza ASPECen eta MUSICAMen ezau-garri onenen konbinazioa da, eta telekomunikazioetan aplikatzen da.

Audioaren konpresiorako printzipioak (MPEGen)

Azkeneko hamar-hamabost urteotan 15 bat proposamen egin dira audioarenkonpresioari dagokionez, den-denak industriak sortuak. Merkatuak egiten duengalbahea pasatuta, gaur egun bi baizik ez daude —MUSICAM eta ASPEC—,MPEG audio-arau estandarra ezartzeko modelo modura balio izan dutenak,gizakiaren entzumenaren mugak kontuan hartuta.

• Frekuentzia-zerrenda: entzumenaren sentiberatasun maximoa 1-5 kHzbitarteko soinuetan dago.

• Frekuentziaren maskaratzea: oso soinu-frekuentzia hurbilekoak daude-nean, lehenengoak bigarrenaren presentzia murrizten du edo maskaratuegiten du giza entzumenean.

• Maskaratze denborala: anplitude handiko soinu batek soinu ahulagoakmaskaratzen ditu, aurrekoak eta ondorengoak.

Horrela, esperimentazio zientifikoari esker, giza entzumenaren modelopsikoakustikoa prestatu da, aipatutako mugak kontuan hartzen dituena.

Modelo psikoakustikoa kontuan harturik, kodetze digitalerako modeloadiseinatu da audiorako, non entzumen-frekuentziaren zerrendatik beherago daudenseinaleak eliminatzen diren eta frekuentziako eta denborako maskaratzeakkontrolatzen diren.

Hauxe da kodetze digital horren printzipioa, kodetze pertzeptualaren printzi-pioa deritzona: banda-zabalera edo frekuentzia-tartea zabalera berdineko 32 azpi-bandatan zatitzen da, berariazko iragazki baten laguntzaz. Hortaz, audio-lagin ba-koitzean 32 azpilagin dauzkagu —PCMn325—, 32 azpibandei dagozkienak, etamaskaratuta edo pertzibitu gabe dauden frekuentziak eliminatzen dira, entzundakolaginak hobeto eta gehiago kuantifikatuz.


325. Pulse Code Modulation, audioaren eta bideoaren kodetze digitalaren metodoa. Ikus kodetzedigitalari buruzko epigrafea.

9.2.1. MPEG 1 audioa kodetzearen “geruzak” edo mailak

MPEG-1 konpresio-formatuan eginiko audio-kodetzearen geruzak326 audioa-ren kodetzeak eta konpresioak dituen maila batzuk dira. MPEG-1ek hiru geruzadauzka:

• I. geruza: 384 lagin hartzen ditu frame edo trama bakar bat sortzeko (tramaoinarrizko unitatea da eta horren gainean aplikatzen dira konpresio-sistemapsikoakustikoak). PASC algoritmoa327 darabil, Philips-ek bere DCC audio--kasete digitalerako diseinatua. Hi-Fi kalitateak 194 kbps behar ditu, hots,384 kbps estereoan (bi kanal). Pre-MUSICAM izeneko maila edo geruzada, oso sinplea.

• II. geruza: 1152 lagin hartzen ditu trama bakar bat sortzeko. Konpresio--printzipioak MP1en antzekoak dira. MUSICAM algoritmoa darabil. Algo-ritmo hori Europar Batasu-nean DAB328 irrati digitalerako eta DVB329 tele-bista digitalerako hartutako estandarra da. Soinuaren kalitatea I. geruzarenbaliokidea da. Hi-Fi kalitate subjektiboa 128 kbps-etatik aurrera lortzen da—estereoan 256 kbps-etatik aurrera—, I. geruzan baino askoz ere gutxiago.Erabilitako modelo psikoakustikoa, ordea, berdintsua da.

• III. geruza: lagin desberdinak erabiltzen ditu frame-ak sortzeko. Oinarripsikoakustikoa MPEG1 eta MPEG2an erabilitako bera da, bainaprozesatzea askoz ere landuagoa. Banda estuko sareetako aplikazioetarakoerabili ohi den maila berria da —telefonia bidezko interneterako edoRDSI/ISDNrako, alegia—. Geruza honi MP3 deritzo. Ez du balio audio etabideo digital profesionala-ren difusiorako. Daukan konpresio-erlazioa osoaltua da, II. geruzakoaren bi halakoa. Kanal bakoitzeko Hi-Fi kalitatea 64kHz-eko banda-zabalera-rekin lortzen da, eta estereoak 128 kHz eskatzenditu.

Konpresio-sistemek duten alderdi desegoki bat, zuzeneko transmisioetanbatik bat, seinalearen atzerapena da, sistemaren izaeran bertan dagoen atzerapena;sateliteko transmisioetan gertatzen den antzera. Trama bakoitza sortzeko, MPEG1konpresioan 384 lagin eta MPEG2an 1152 lagin hartzen diren bitartean itxaronbeharra dago eta horrek seinalearen atzerapena dakar kodetzean eta deskodetzean.Konpresio-sistemek eragiten duten beste arazo bat seinalearen narriadura edohondatzea da, hainbat bihurketa analogiko-digital egin ondoren. Izan ere, konpre-

Irrati digitala 227

326. Layers, ingelesez.327. Pausokako prozedura, berariazko hasiera eta amaiera dituena, berariazko arazo baten kon-

ponketa bermatzen duena. Informatikan eta telekomunikazioetan ulermen-, kodetze- eta kontrol-pro-zedura guztiak izendatzeko erabilia.

328. Digital Audio Broadcasting, ingelesez. 329. Digital Video Broadcasting, ingelesez.

sioak eduki akustikoaren zati bat ezabatzen du lehen bihurketaldian, eta bigarre-nean ere beste zati bat, agian lehenengoan ere eragindakoa.

Europar Batasuneko DVB telebista digitalaren arauak MPEG-1 formatuko I.eta II. geruzak/mailak erabiltzea eskatzen du soinuari dagokionez. Geruza edomaila bakoitzean audioa transmititzeko lau modu daude:

• Estereo modua, bi kanal independente dauzkana —ezkerra eta eskuina—.

• Estereo elkartua modua,330 bi kanalen erredudantzia gutxitzen duena,fluxua murrizteko.

• Kanal bikoitzeko modua,331 non bi kanalak independenteak diren, soinuelebidunean bezala.

• Kanal bakarreko modua, soinu-kanal bakarra duena.

Audioko ISO/MPEG kodetzeak laginketa-frekuentziako hiru balio uzten dituseinalearen sarreran —32, 44,1 eta 48 kHz— eta zenbait banda-abiadura edozabalera irteera digitalean —32, 48, 56, 64, 96, 112, 128, 192, 256 eta 354 kbps—.

9.2.2. MPEG 2 audioa kodetzearen “geruzak”

MPEG-2 audio-arauak MPEG-1 arauaren mamia jasotzen du, mailak barne,eta kanal anitzeko ahalmena gehitzen dio; beraz, kanal ugari bidal daitezke, erabil-pen eleanitzetarako zein soinuaren kalitatea hobetzeko —soinu inguratzailea332—edo beste hainbat zerbitzutarako. Beraz, MPEG-2 arauaren barnean ondoko geruzakdauzkagu (Benoit 1998):

• MPEG-2 arauaren I. geruza: MPEG-1 arauko I. geruzak bezalakoezaugarriak, gehi kanal anitzeko ahalmena.

• MPEG-2 arauaren II. geruza: MPEG-1 arauko II. geruzak bezalakoezaugarriak, gehi kanal anitzeko ahalmena.

• MPEG-2 arauaren III. geruza: MPEG-1 arauko III. geruzak bezalakoezaugarriak, gehi kanal anitzeko ahalmena.

9.2.3. AAC estandarra

“AAC” siglek Advanced Audio Coding esan nahi dute eta MPEG-2 for-matuko III. geruzarekin zerikusia duen konpresio digitaleko sistema bati dagokio.MPEG-2 AAC izenez ezaguna da, eta, bere algoritmoari esker, MPEG-2ko III.geruzak duen kalitate berbera lor dezake, banda-zabaleraren erdiarekin; hau da,


330. Joint-estereo, ingelesez.331. Dual channel, ingelesez.332. Surround sound, ingelesez.

transmisio-abiadura bi aldiz txikiagoarekin. Hori dio behintzat konpresio-arauhonen diseinatzaileetako batek, soinuaren kodetzea ikertzen duen The FraunhoferInstitute for Integrated Circuits konpainiak (Fraunhofer Institut IntegrierrteSchaltungen 2001).

Bost kanaletako seinaleetan,333 zinema-aretoetako soinu inguratzailean etaHome Cinemako telebista-aparatuetan erabiltzen da. Alemaniako I+D zentroa den“The Fraunhofer Institute for Integrated Circuits”, AT&T, Sony eta Dolby enpresekgaratu zuten. MPEGk 1997ko apirilean onartu zuen nazioarteko estandar modura.

Halaber, Japoniak ere MPEG-2 AAC hartu du irratsaioak zein telebista-saioakdigitalki emititzeko, eta AM irrati digitaleko SRM sistematik emateko ere bai,zeina 2003tik aurrera hasiko den emititzen. Azkenik, audio-konpresiorako AACmetodoa MEPG334 sisteman erabiltzen ari da, aldaketak aldaketa.

9.2.4. MP3

MP3 izendapena MPEG Soinua III. geruza335 izen osoaren laburtzapena da;hau da, “MPEG arauaren barruko audio-konpresiorako metodoaren hirugarren ge-ruza” da. Daukan konpresio-erlazioa oso altua da, eta soinuaren kalitate subjektibooso ona du. Hori dela eta, audio-konpresiorako metodo nagusia bilakatu dainterneten eta, halaber, soinu-sistemarik hedatuena, MP3 motako musika-aparatuasko baitaude. Dena den, ez da broadcast kalitateko irrati-telebistan erabiltzen.MP3 konpresio-formatuan, 48 kHz-ko laginketa-frekuentzia duten kanal este-reofonikoetarako gehien erabiltzen den balioa 128 kbps-koa da (Torrontegi 2002).

MP3 formatua estandar irekia eta askea da, The Fraunhofer Institute for Inte-grated Circuits izeneko institutu alemaniarrak garatu duena (Fraunhofer InstitutIntegrierrte Schaltungen 2001). Aldiz, beste hainbat metodo pribatuak dira;Windowsen Media Audio adibidez.

9.3. DAB IRRATI DIGITALA: FUNTZIONAMENDUA ETA GARAPENA

9.3.1. Ezaugarri orokorrak

Irrati digitala Europan DAB336 sistema teknologikoan oinarritzen da, bainadifusiorako hainbat plataforma erabiltzen ditu; beraz, esan beharra dago ez dagoelairrati bakar bat, irratiak baizik (Cebrián Herreros 2001, 47):

• Lurreko irrati digitala, hedadura estatalekoa, eskualdekoa eta tokikoa.

Irrati digitala 229

333. Ezkerra, eskuina, erdikoa, ezker inguratzailea, eskuin inguratzailea.334. MPEG-4 delakoa hizkera multimedia orokorra izan daiteke. 335. MPEG Audio Layer 3.336. Digital Audio Broadcasting.

• Kable bidezko sistema digitaleko irratia.

• Satelite bidezko sistema digitaleko irratia.

• Lurreko telebista-sistema digitaleko irratia.

• Internet bidezko irratia —hau da, web-zerbitzariak kudeatu eta transmititu-tako irrati espezifikoa—, ahaztu gabe ezen internet sarea baino gehiagoprotokoloa dela.337

Horrenbestez, lurreko irratia landuko dugu epigrafe tekniko honetan, gaine-rako aukerak sareen funtzionamenduei buruzko ataletan landuko baitira.

Abantailak eta desabantailak irrati analogikoaren aldean

Irrati digitalak abantaila batzuk dauzka irrati analogikoaren aldean (BBC2000):

• Frekuentzia Bakarreko Sarea (SFN338): frekuentzia bakarreko sarea ezarrizenetik, kate bateko emisora guztiek frekuentzia berbera darabilte zonaldegeografiko batean; beraz, ez da sintoniarik aldatu behar, lekuz aldatzen de-nean. Hori esker, hobeto aprobetxa daiteke espektro elektromagnetikoa.

• Multiplexagailua: multiplexadoreari esker, irrati-programa eta zerbitzudigitalak elkarturik igor daitezke, frekuentzia-bloke bakar batean (multiplexzerbitzua) edo, besterik gabe (multiplex)339. Beraz, multiplex bakoitzakprograma-sorta zabala igor dezake. Era berean, multiplex bakoitzak hainbatkonfigurazio340 garraia ditzake, edo beste modura esanda, multiplex bakoi-tzak programa batzuk monoan edo beste batzuk estereoan —eta datuak—igor ditzake aldi berean. Edozein modutan, ezin ahantz daiteke, ezen multi-plex bakoitzean zenbat eta zerbitzu gutxiago txertatuz gero hainbat etakalitate handiagoa izango duela audioak emisio bakoitzean.

• Soinuaren kalitatea: soinua irrati analogikoan baino askoz hobea da, diskokonpaktuena bezalakoa baita.

• Interferentziarik gabe: irrati digitalak ez du ia interferentziarik jasaten, ezeguraldi txarragatik datozenak, ez eta emisora analogikoak hondatzendituzten beste ekipo elektrikoetatik datozenak ere.

• Informazio sonoroa eta bisuala: irrati digitalak soinua eta hartzaileenkristal likidoz-ko pantailetan ikus daitezkeen datuak igortzen ditu.


337. (Cebrián Herreros 2001, 65).338. Single Frequency Network.339. Multiplexor ere bai.340. Irrati eta telebista digitaleko sistemetan, “programa” hitzak ohiko “kanala” esan nahi du.

• Malgutasuna: emisorak modu dinamikoan konfigura ditzake zerbitzuak.Sistemak 8 eta 380 arteko Mbps-eko abiadurak egoki ditzake, babesabarne.

• Banaketa: irrati digitala satelite bidez, kable bidez eta lurreko sarez banadaiteke, eta hargailuak nondik datorren detektatuko du.

Desabantaila batzuk ere badaude. Horien artean nagusiena da analogikotikdigitalerako trantsizioa egin behar duela audientziak. Izan ere, azken hitza era-biltzaileen merkatuak dauka, honek erabili behar baitu irrati-mota hori. Horreta-rako, jakina, hargailu digital berriak erosi behar ditu eta orain dauzkan analogikoakbazterreratu. Hain zuzen ere, audientziaren aldetik ez da aurrerapen garbirikikusten irrati digitalaren alde.

Beste desabantaila bat irratiaren emisio-zentroan dago. Horko audio-artxiboasko formatu analogikoan daude eta horiek guztiak digitalera pasatu behar dira, edobestela, bihurgailu analogiko/digitalak behar dira. Arazo hori areagotu egiten dabetiko diskoetan (plastikozko edo binilozko diskoetan).

Zerbitzuak

Erradiodifusiorako Europar Elkartearen (UERen) arabera, DVB eta DABsistemek —telebista eta irrati digitalek, hurrenez hurren— teknologia bertsuak era-biltzen dituzte; beraz, posiblea da telebista digitalean irrati-programak entzutea,341

baina irratiari dagokion audientzia DAB zerbitzuan egongo da eta ez telebistan(UER 2002). Honako hauek dira irrati digitalaren zerbitzu nagusiak:

• Irrati-programak: irrati digitalak programak —kanalak— ugaritzea ahal-bidetzen du.

• Datu-kanalak: irrati digitalak, irrati-programez gain, zerbitzu gehigarriakeskain ditzake datu-kanalaren bitartez: trafiko, meteorologia, kirol edo bur-tsari buruzko informazioa, mezuak, etab.

• TPEG zerbitzua342: zerbitzu eta protokolo digital hori UERek sortu zuentrafikoari buruzko informazioa multimedia inguruetan eskaintzeko —irratidigitalean adibidez—, xehetasun handienaz eta minuturo aktualizatuz, es-kaini ere. Datuak formatu-mota ugaritan eman daitezke: testuan, pantailan,ahots sintetizatuan. Informazioa hainbat hizkuntzatara itzul daiteke. Sareinteligentea denez, informazio pertsonalizatua eskaini ahal dio gidariari,alternatibak proposatuz. 2002an oraindik esperimentala denez, zerbitzuhorren aplikazioa GPSn nabigatu ahal izatearekin lotuta dago.

Irrati digitala 231

341. Alderantziz ez, ordea.342. Transport Protocol Experts Group. BBC izan da zerbitzu honekin probak egiten lehena.

• Zerbitzu gehigarriak: erabiltzaile jakin batzuei zuzendutako informazioakdira, adibidez: lapurtutako txartelen kantzelazioak, irudiak eta testuakiragarki elektronikoen arbeletara bidaltzea, etab.

9.3.2. Sorkuntza, transmisioa eta harrera DABen

Audioaren sortze-prozesua bideoarenaren antzekoa da. Kodetzaile digitalakkodetu egiten du mikrofonoak sortutako audio-seinalea, eta MPEG-1 formatuanedo haren erreferente MUSICAMen konprimatzen du —beharrezkoa iritziz gero, ezbaita ezinbestekoa343—. Hortik funtsezko audio-stream paketatuak (PES344) lortzenditugu, byte-forman. Funtsezko stream edo isuri horiek multiplexagailu baterabidaltzen dira, zeinak garraio-paketetan biltzen dituen. Kanalean edo modulazio--garaian sor daitezkeen akatsak eliminatzearren, erredundantzia-kodeak eranstenzaizkie paketeei.

Ondoren, OFDM modulazioaren bitartez345 modulatzen dira garraio-pake-teak. Horrela, seinalea modu fidagarrian hartzea ziurtatzen da, baita interferentziazbeteriko inguru batean ere. Izan ere, modulazio digitalean seinalea frekuentziaz etadenboraz banatzen da. Lehenari dagokionez, seinalea 1536 frekuentzia eramailetanbanatzen da. Horrenbestez, frekuentzia eramaile batzuek interferentziak jasatendituzten arren, hartzaileak beti izango du prest jatorrizko soinua; gainera,frekuentzia berbera erabil dezake herrialde osoan, hargailua berriro sintonizatubeharrik gabe.

Harrera sorkuntza bezalakoa da, baina alderantzizko noranzkoan. Kable etasatelite bidezko sistemetan telebistatik entzun daitezke emisorak, baina lurrekotransmisioan hargailu digital espezifikoak behar dira (irrati digitalak, finkoak edomugikorrak).

Audioko MPEG tramaren formatua

Uhin analogiko elektriko bakoitza —mikrofonoak sortua eta jatorrizko uhinsoinudunari dagokiona— lagindu edo eskaneatu egiten da erabilitako kodetze--metodoaren arabera. MPEG audio-frekuentzian erabilitako funtsezko unitateatrama da, hots, uhin-lagina eskaneatzeko erabiltzen den denbora-zatia. Audio--trama batek lau zati ditu (Benoit 1998):

• Burua: 32 bitez definitua.

• Paritatea: 16 bitetan finkatua.

• Laginaren audio-datuak: luzera aldagarria du, seinalearen uhinaren arabera.


343. Soinu-kalitate handia nahi denean, seinalea konprimatu gabe utz daiteke.344. Packetized Elementary Streams.345. Orthogonal Frequency Division Multiplex.

• Datu lagungarriak.

Lau zati horiez osaturiko trama-sail jarraituek osatzen dute audio-seinaleaMPEG formatuan.

Banda-zabalera

Bloke edo multiplex bakoitzak 1,5 Mbps-eko banda-zabalera dauka gutxigorabehera, eta, beraz, gai da 192 kbps-eko 6 programa estereo garraiatzeko,bakoitza bere babesarekin eta hainbat zerbitzu gehigarriz osatuta. Halaber, emiso-rak edo igorleak programei eta zerbitzuei banda-zabalerak esleitzeko gaitasunadauka, premien arabera; beraz, zerbitzu bati esleitutako bitak aldagarriak izandaitezke egunean zehar. Gaitasun horri Banda-zabaleraren Esleipen Dinamikoadeitzen zaio. Sistemak 8 eta 380 Mbps arteko transmisio-abiadura onar dezake,babes egokia barne.

21. taula. Irrati digitalaren ezaugarri teknikoak

Iturria: BBC eta RNE. Oharra: “L-DVB” lurreko telebista digitala da.

Erresuma Batuan multiplex erako 7 zerbitzu onartu dira: bat BBCrako, besteaDigital One irrati komertzialerako, eta beste bost multiplex tokiko irratirako etaIngalaterra eta Eskozia, Gales eta Ipar Irlandako irrati nazionaletarako —BBC etairrati komertziala— (BBC 2000).

9.3.3. DABen garapena Estatu Espainiarrean

Frekuentziak

DAB sistema 30 MHz eta 3.000 MHz bitartean funtzionatzeko diseinatuta da-go. Estatu Espainiarrean gobernuak hainbat bloke esleitu ditu honako banda hauenbarruan:

• 195-216 MHz: eskualde barruan edo uharteetan frekuentzia bakarra ezar-tzeko, elkarren artean baturik multifrekuentziako sareak eraikitzeko. Sobe-ra egon litekeen espektro-ahalmena tokiko hedadura osatzeko erabiltzen da.

• 216-223 MHz: estatuan edo autonomia-herrialdeen barruan frekuentziabakarreko sareak ezartzeko erabiliak. Sobera egon litekeen espektro-ahal-mena tokiko hedadura osatzeko erabiltzen da.

DRM DAB –Multiplex 1– L-DVB

Kanalaren banda-zabalera 9 kHz 1,5 MHz 7-8 MHz

Abiadura osoa (banda-zabalera osoa) 24 kbps 2,3 Mbps 24-30 Mbps

Abiadura erabilgarria (banda-zabaleraerabilgarria)

16 kbps 1,5 Mbps 16 Mbps

Irrati digitala 233

• 1452-1467,5 MHz: tokian-tokian frekuentzia bakarreko sareak ezartzekoerabiliak, nagusiki.

• 1467,5-1492 MHz: tokian-tokian frekuentzia bakarreko sareak ezartzekoerabiliak, nagusiki.

Multiplex zerbitzuak Estatu Espainiarrean

Aipatutako banden barruan esleitutako frekuentzia-blokeak hainbat saretanbanatzen dira, eta hortik sortzen dira hurrengo multiplex zerbitzuak —multiplex,besterik gabe—. Hedadura estataleko, autonomietako edo tokiko frekuentzia-blokeedo multiplex bakoitzak sei programa ezberdin integratuko ditu Estatu Espainia-rrean. Ondoko hauek dira onarturik dauden multiplex zerbitzuak (Ministerio deFomento 2000b):

• FU-E346 Sarea, lurraldekako konexiorik gabe: FU-E multiplex horretan, 6programa estatal transmititzen dira, lurraldekako konexiorik gabe. Seiprogrametatik lau Radio Nacional de España-ri esleitu dizkio gobernuak.Beste biak lehiaketa publikoan jarri ziren 2000ko martxoaren 30ean.

• MF-I eta MF-II Sareak, lurraldekako konexioz: aipatutako multiplexbakoitzak 6 programa estatal transmiti ditzake, eta lurraldeka konexioakegiteko gaitasuna dauka. MF-I multiplexean bi programa dauzka RNEk.Multiplex honetako beste laurak, gehi MF II-ren sei programak, hamarkontzesionario pribaturi esleitu zizkien Sustapen Ministerioak.347

• FU Autonomia-sareak, tokikako deskonexiorik gabe: Espainiako plan-gintza teknikoak 19 frekuentzia-bloke sortu zituen, tokikako deskonexioakegiteko gaitasunik ez daukatenak; FU gehi autonomia bakoitzeko siglagenerikoz ezagutzen dira, hala nola FU-AND, FU-MAD, FU-EUS, etaabar. FU autonomiko bakoitzean hiru programa gordetzen dira autonomiahorretako irrati-telebistarako erakunde publikorako (Euskadin EITBrako),eta beste hiru enpresa partikularrek ustia ditzakete, kudeaketa-erregimenindirektuan.

• FU Autonomia-sareak, tokikako deskonexioz: MF frekuentziako 19 blokeautonomiko sortu dira, tokikako deskonexioa egitea posible daukatenak.


346. Frecuencia Unica-España.347. 1.- “Onda Digital, Sociedad Anónima”; 2.- “Radio Popular, Sociedad Anónima”-COPE; 3.-

“Sociedad Española de Radiodifusión, Sociedad Anónima”, eta “Antena 3 de Radio, SociedadAnónima”; 4.- “Sauzal 66, Sociedad Limitada”; 5.- “Uniprex, Sociedad Anónima” (Onda CeroRadio); 6.- “Unión Ibérica de Radio, Sociedad Anónima”, 7.- “Unedisa Comunicaciones, SociedadLimitada”, 8.- “Recoletos Cartera de Inversiones, Sociedad Anónima”; 9.- “Sociedad de RadioDigital Terrenal, Sociedad Anónima”; 10. “Prensa Española de Radio por Ondas, SociedadAnónima” (Ministerio de Fomento delakoaren 2000-03-10eko Erabakia).

Hiru programa erakunde autonomikoarentzat gorde behar dira, eta bestehiru operadore pribatuentzat.

Mugak• Datu-zerbitzuaren mugak: datu-transmisiorako zerbitzuak ez du multiplex

bakoitzaren ahalmen osoaren %20 gaindituko.

• Deskonexioak: Estatu Espainiarrean, lurraldekako deskonexioen iraupenmetatua eremu nazionaleko programei dagokienez, eguneko programa-zioaren %30 izango da gehienez, eta ez da izango asteko programazioaren%25 baino gehiagokoa.

DABen kronologia Estatu Espainiarrean

• 1999ko uztailaren 23an: gobernu espainiarrak irrati digitalaren plan etaaraudi teknikoak onartu zituen. Horien izenak “Lurreko Soinu-Erradio-difusio Digitalaren Plan teknikoa” eta “Lurreko Soinu-Erradiodifusio Digi-talaren Araudi eta Zerbitzu-ematea” dira.

• 1999ko irailaren 17an: Erkidego Autonomikoetako erradiodifusiorakoerakunde publikoa beren inguruan espazio erradioelektrikoak dituzten entita-teekin elkarlanean aritzeko aukerei buruzko disposizioak argitaratu ziren.

• 2000ko martxoaren 10ean: Ministroen Kontseiluaren akordioa erabakizen, hedadura estataleko Lurreko Erradiodifusio Digitala ustiatzeko 10lizentzia-esleipenei buruzko akordioa, hain zuzen.

• 2000ko apirilaren 23an: Komunikazioetarako Estatu-idazkariak lehiaketazesleitu zituen MF I eta MF II multiplexak; beraz, horien bitartez emititukodute irrati digitaleko 10 esleipendunek.

• 2000ko abenduaren 13an: Irrati digitaleko bi kontzesio esleitzeko lehiake-ta publikoari buruzko ebazpena eman zen.

Beste aldetik, Sustapenerako Ministerioak eta Radio Nacional de España-klurreko irrati digitala garatzeko proiektua eta probak egiteko komenioa sinatuzuten 2000ko martxoan (Ministerio de Fomento y Radio Nacional de España2000).

Sarbidea edo hedadura

Aurreikusita zegoen Estatu Espainiarreko populazioaren %95ek irrati digi-talaren sarbidea eskura izatea 2003. urterako, baina franko aurreratu dira gauzaketa 2002. urtearen erdirako sarbidea jendearen %90tik gora ailegatzen zen.

Tokikoa edo lokala, eskualdekoa, estatala eta supraestatala izan daitekehedadura. Sistema gai da transmisio ezberdinetik datozen seinaleak kanal berean

Irrati digitala 235

modu eraikitzailean gehitzeko; beraz, frekuentzia bakarreko sareak ezar daitezkealor geografiko jakin bat estaltzeko, non transmisore txikiak ipiniz itzalguneak ereharrapa daitezkeen.

Erresuma Batuan, adibidez, erabiltzaile batek alor gehienetan honako pro-grama hauek sintoniza ditzake: 16 programa nazional, 16 eskualdeko, BBCren to-kiko bat eta beste bi irrati komertzial. Beraz, dagoen eskaintza bikoiztu egin beharda. (El Mundo 2002).

Estatu Espainiarrean, berriz: 18 programa estatal, zeinetatik 12k lurraldekakodeskonexioak izango dituzten, eta erkidego autonomo bakoitzean hamabi progra-ma autonomiko, zeinetatik sei tokikako deskonexioak egiteko gaitasuna duten. Orohar, beraz, gaur egungo erradiodifusioa bost aldiz gehituko da.

Eusko Jaurlaritzak 300 W-eko transmisorea instalatu zuen Zaldiaran mendian(Araban), eta 1999ko azaroan hasi zen emititzen, Gasteiz inguruko 230.000lagunengana iritsiz eta Radio Euskadi hedatuz.

Sustapenerako Ministerioaren 1999ko abuztuaren 24ko Aginduan, lurrekoirrati digitalaren sarbidea hedapen estataleko edo autonomikoko sarean kokatzekofaseak eta lekuak erabaki ziren, Soinu-Erradiodifusio Digitalerako Plan TeknikoNazionalaren arabera:

• Lehenengo eta bigarren bi faseetan, populazioaren %50era iritsi behar dagutxienez, ondoko hirietara hedatuz: Alacant, A Coruña, Badajoz, Bartze-lona, Bilbo, Granada, Guadalajara, Las Palmas, Logroño, Madril, Málaga,Murtzia, Oviedo, Palma, Iruñea, Tenerifeko Santa Cruz, Santander, Sevilla,Valentzia, Valladolid, Gasteiz eta Zaragoza.

• Hirugarren fasean, populazioaren %80 iristeko, honako hiri hauetara hedatubehar da: Albacete, Almería, Ávila, Burgos, Cáceres, Cádiz, Castellón,Ceuta, Ciudad Real, Kordoba, Cuenca, Girona, Huelva, Huesca, Jaén,León, Lleida, Lugo, Melilla, Mérida, Ourense, Palentzia, Pontevedra, Sala-manca, Donostia, Compostela, Segovia, Soria, Tarragona, Teruel, Toledoeta Zamora; eta 50.000 biztanle baino gehiago dituzten herrietara, gu-txienez.

• Laugarren fasean, populazioaren %95eko hedadura harrapatzeko, hedaduranazionaleko edo autonomietako sare bakoitzean eta lurraldetasun-alorrarenarabera, 5.000 biztanle baino gehiago dituzten herri guztietara.

Lizentzien esleipenak Estatu Espainiarrean

Zientzia eta Teknologiarako Ministerioak irrati digitala zeharka ustiatzeko bilizentzia esleitu zituen 2000ko abenduan. Talde hauek hartu zituzten lizentziak: 1)Corporación de Medios de Comunicación SA eta Gestevisión Telecinco SA


(Consorcio Comeradisa); 2) Grupo Godó de Comunicación SA (Ministerio deCiencia y Tecnología 2000).

2000ko martxoan beste hamar lizentzia esleitu zituen Sustapen Ministe-rioak348 irrati digitala zeharka ustiatzeko (Ministerio de Fomento 2000a).Aipatutako lizentziak ondoko komunikazio-enpresei esleitu zitzaizkien:

• Onda Digital, Sociedad Anónima.

• Radio Popular, Sociedad Anónima-COPE (1. eskaria).

• Sociedad Española de Radiodifusión, Sociedad Anónima, eta Antena 3 deRadio, Sociedad Anónima (1. eskaria).

• Sauzal 66, Sociedad Limitada.

• Uniprex, Sociedad Anónima (Onda Cero Radio).

• Unión Ibérica de Radio, Sociedad Anónima.

• Unedisa Comunicaciones, Sociedad Limitada.

• Recoletos Cartera de Inversiones, Sociedad Anónima.

• Sociedad de Radio Digital Terrenal, Sociedad Anónima (1. eskaria).

• Prensa Española de Radio por Ondas, Sociedad Anónima.

9.4. DRM IRRATIA DIGITALA: FUNTZIONAMENDUA ETA GARAPENA

DRMk Digital Radio Mondiale esan nahi du, eta 30 MHz-etik beherakoanplitude-modulazioko irrati analogikoaren digitalizazioa ekarri du —uhinlaburrekoak, ertainekoak eta luzekoak—. Zaharkiturik geratzen hasi zen irrati--mota horren modernizazioa gertatu da DRMrekin, bestelako irrati guztiak digitali-zatuta baitzeuden. Alabaina, irrati-emisioak 2003an hasiko ditu irrati-mota horrek,baina 2008ra arte ez da finkatuko, hargailu digital berriak erosi beharko baitira.Beraz, teknologialari batzuen sukarra apaldu beharra dago.

9.4.1. Ohar historikoak

Uhin ertaineko irratiaren eraldaketa Digital Radio Mondiale Consortiumizeneko erakundea egiten ari da, eta honako hauxe da DRM delakoa abian jartzekoezarritako egutegia:

• 1998ko martxoan: Radio Digital Mondiale Partzuergoaren egituraketa,Guangzhou herrian (Txina) .

Irrati digitala 237

348. Garai hartan eskumena zegokion ministerioa, gaur egun Zientzia eta Teknologia Minis-terioaren esku dagoena.

• 1999ko otsailean: DRM sistema digitalaren ebaluazioa.

• 2000. urtean: DRMren probak eta ITU nazioarteko telekomunikazioenerakundera bidaltzea.

• 2001. urtean: DRM sistema teknologikoki prestatuta zegoen.

• 2002. urtean: erradiodifusiozko probak, transmisore edo igorleen etahargailuen prototipoak erabiliz.

• 2003. urtean: emisio erregularrak audientziarako eta DRM irrati-hargailuenkomertzializazioaren hasiera.

Beraz, bost/sei urte behar izan dira DRM irratia abian jartzeko. Izatez, DRMkParisen eman zituen lehen urratsak, 1996ko irailean, nazioarteko irrati-konpainiaerraldoiek eta industria manufakturatuaren ordezkariek egindako topaketa batean.Topaketa hartan, Radio France International, TéléDiffusion de France, DeutscheWelle, Voice of America, eta Thomcast egon ziren. Erradiodifusio nazionala zeininternazionala (AM) digitalizatu eta modernizatu beharra zegoela erabaki zuten.Urte hartako azaroan beste topaketa zabalago bat egin zen, non AM motako irratia-rekin zerikusia zuten sektore guztiek —programen eta ekipoen produktoreek, he-datzaileek, ikertzaile unibertsitarioek— parte hartu zuten. Digital Radio MondialeConsortium delako partzuergoa sortzea erabaki zen, zeinak ondoko lanak burutubehar zituen (DRM Consortium 2002a):

• AM sistema digitala garatu, estandar mundiala izango dena, ez-jabe-duna,349 eta garapen mailakatua izango duena.

• AM teknologia digitala mundu osoan hedatu.

1997ko apirilaren 4an, partzuergoaren lehen bilera ofiziala egin zen LasVegas-en (Nevada, AEB), sektore guztietako eta herrialde askotako ordezkariakbatuz. NAB350 estatubatuarraren urteko konbentzioaren barruan egin zen bilerahura.

1997ko abuztuan, Berlinen egin zen partzuergoaren hirugarren antolaketa--bilera, non AM irrati digitalaren modelorako351 proposamenak aztertu ziren, etajabego intelektualari zein konfidentzialtasunari buruzko txostena aurkeztu zen.

1998ko martxoan, Txinako Guangzhou herrian, AM digitalaren memo-randuma —“The Digital AM Memorandum of Understanding” izenekoa— sinatuzuten irratigintzako hogei erakunde nagusienek. Dena prest zegoen inaugurazioofizialerako.


349. Ezelango enpresa edo erakunderena ez dena; irekia, alegia.350. National Association of Broadcasters.351. Sistem-proposamenak Thomcasst, ZRA/DTAG, IBB/JPL, eta NADIB taldeenak ziren.

2000ko urtarrilean, DRM sistemaren modeloa ITU telekomunikazio-erakundeofizialera bidali zen, eta hark 2001eko apirilaren 4an onartu zuen DRM irratiarenarau modura, lurreko emisioei dagokienez; eta honako erreferentzia hau hartu zuen:ITU-T BS.1514 (DRM Consortium 2002c).

Beraz, 2003. urtean emisio erregularrak hasiko dira eta, seguruenik, beste bostbat urte beharko dira audientzia esanguratsua izateko eta komertzialki hedatutaizateko; 2008. urte inguruan, beraz.

9.4.2. Kodetzeko eta transmititzeko sistemak

DRM irratiak oinarrizko sistema bat du funtzionatzeko —A sistema—, etasistema hori erabiliko du funtsean. A sistemak 30 MHz-etik beheragoko bandaguztietan kanalak emititzeko ahalmena du, irrati-programak, datuak eta irudi fin-koak hedatuz. Kanalen banda-zabalera 9/10 kHz-ekoa da.

Soinu, datu eta kanalaren kontrolerako erabiliko duen transmisio-abiadurauhinaren frekuentzia-motaren —labur, ertain eta luzearen— eta uhinaren difusio--motaren —lurrekoaren, distantzia laburreko eta luzeko uhin zerutiarren— arabe-rakoa izango da. Seinalea kodetzeko eta transmititzeko ezaugarriak ondoko hauekdira (DRM Consortium 2002b):

24. irudia. DRMn sorkuntzaren eta transmisioaren bloke sistema

Iturria: (DRM Consortium 2002b). Oharrak: (1) FDC siglek “Fast Access Channel” esannahi dute, eta SDC siglek “Service Description Channel”. Transmititutako seinalea etakanala kontrolatu eta zuzentzeko balio dute biek.

• Seinalearen sorkuntza: A sisteman, seinalea kodetzeko eta konprimatzekoAdvanced Audio Coding (AAC352) delakoa erabiltzen da, MPEG-2. III. ge-

SoinuaAudio-datuen

stream-a

Multiplexagailua

Kanalaren kodetzea

DatuakAudio-datuen

stream-a

COFDM

Generador de señal COFDM seinalearen sorkailua

Modulatzailea

Transmisioa

FAC informazioa

(1 )

FAC kanalaren kodetzea

FAC

SDC informazioa

(1 )

SDC kanalaren kodetzea

SDC

352. Ikus kapitulu honetan bertan, metodo horri buruzko epigrafea.

streama

streama

COFDM

Multiplexa-gailua

Irrati digitala 239

ruzarekin lotua, lehenagoko epigrafe batean esan dugunez (FraunhoferInstitut Integrierrte Schaltungen 2001).

• Transmisioa: transmititzeko, kanala kodetzeko eta modulatzekoCOFDM/QAM metodoak erabiliko dira, sistema gehigarri batzuen laguntzaz.Dirudienez, metodo hori A sistemaren modulazio konbentzionala bainohobea da.

A sistema frekuentzia sinpleko seinale modura —hots, kanal bakoitzekoprograma bana— edo hainbat programaz osatutako sistema anizkoitz modura era-bili daiteke. Halaber, irrati-programa jakin bat hainbat frekuentziatan heda daiteke,beste hainbeste audientzia eta hedadurarako baliagarria izan dadin.

Antza denez, egindako proben arabera, DRM seinalea ongi moldatzen dadifusio zaileko egoeratan, eta AM irrati analogikoan baino hobeto eta sendoagohartzen da.

Azkenik, posible da A sistema ez den beste sistema bat garatzea, 9/10 kHz-ekoa baino kanalaren banda-zabalera handiagokoa; beraz, soinuaren kalitatea askohobetu daiteke.

9.5. IRRATI DIGITALAREN ZERBITZUAK

Irrati-zerbitzuak irrati digitalez emango dira aurrerantzean: DABez —jada emiti-tzen ari da— eta DRMz —2003an emititzen hasiko da—.

Hemen ere, irrati-kanal bakoitzak hainbat programa multiplexatu —progra-mazio osoak— transmitituko ditu, datuekin eta irudi finkoekin batera, audientziarioso zerbitzu interesgarria eskainiz. Hargailu digitalen manufakturazioan eta ko-mertzializazioan dago koska.

Izan ere, esan behar da hainbat adituk ez dutela garbi ikusten irrati digitalarenarrakasta datozen urteotan, ez DAB ez DRM sistemetan. Areago oraindik, nahikoezkorrak dira etorkizunarekin (Zafra 2002).

9.6. HARGAILU DIGITALAK

Aditu batzuen iritziz, etorkizun hurbilean komertzializatuko diren lurreko irrati--hargailu digitalek DAB irrati digitaleko —30 MHz-etik gora— eta DRM —30MHz-etik behera— emisorak sintonizatzeko gaitasuna edukiko dute, oraindik luzejoko duten AM eta FM emisorak ahaztu gabe. Halaber, agian hargailu digitalhutsak ere egongo dira, baina hartzeko sistema bikoitza(analogikoa eta digitala)erabiliko dute gehienek.


9.6.1. DAB hargailuak

DAB teknologia erabat berria da, eta gisa horretako hargailuak ere bai. Beraz,zilegi bekigu teknologia horren posibilitateak azaltzea. Merkatuan poliki-polikisartzen ari dira hargailu horiek, industriak garatu eta komertzializatzen dituen hei-nean (El Mundo 2002).

Merkatura atera ziren lehen aparatu digitalak, etxeetan dauden goi-defini-zioko ekipoetara konekta zitezkeen dispositibo edo sintonizadoreak ziren. Sinto-nizadore haiek bi eratakoak ziren: DAB hutsak, edo sistema konbinatuak (DAB etaFM/AM analogikoa).

Irrati digital berri horiek beira likidozko (LCD) pantailak dauzkate, infor-mazio testuala erakusten dutenak.353

• Irrati domestikoak eta eskukoak: hargailu digital guztiek —edozein delasintonizazio-mota— denetako informazioa —kirolak, abestiak— erakutsa-raz dezakeen pantaila bat daukate. Urruneko kontrola ere badute izpiinfragorriz; eta konexioetarako irteera digitala ere bai.

• Auto-irratiak: autoentzako irrati digitalek honako osagarri hauek dauzkate:CD erako dispositibo digitalekin bateragarria den unitatea, kasetea etaFM/AMkko irrati-hargailua. Dena kutxa batean sartuta, eserlekuen azpianedo maletategian koka daitekeena.354

• PCrako audio digitaleko txartelak: PCrako irrati digitaleko txartelei esker,erabiltzaileak konputagailuan entzun ditzake irrati digitaleko programak,eta informazio-zerbitzu berrietara ere irits daiteke. Etorkizunean, DAB de-lako horri esker, fax-orriak edo internet-orriak transmititu ahal izango dira.

• Hi-Fi sistema: Irrati digitaleko bigarren belaunaldiko sintonizadoreakHi-Fi sistema berrietan —kate edo minikate izan— sartuta egongo dira.DAB sistemaren etorrerari esker, osagarri guztiak —CD, minidiskoa etairrati digitala— bateragarriak izango dira elkarren artean.

9.6.2. DRM hargailuak

DRM irratia 2003. urtean abian jarriko denez, horrelako irratia sintoniza-tzerik edukiko duten hargailu digitalak 2005ean komertzializatuko dira modumasiboan. Beraz, itxaron dezagun.

Edozein kasutan, hargailu digital unibertsalak egongo direnean, DRM irratiasintonizatu ahal izango dute.

353. Aldi berean 128 karaktere 2002. urtean.354. Autoetarako CDen antzekoa.

Irrati digitala 241

10. Hari-pareko interneta:audioa, bideoa eta telebista

Interneteko zerbitzuen sarbidea hainbat sare-motaren bidez egiten da gaur egun,baina hari-pareko sareak —sare telefonikoak— dauka harpide-kopururik handiena.Sare horren bidez pasatzen dira mota guztietako zerbitzuak eta edukiak, audioa,bideoa eta telebista barne. Kapitulu honetan, ikus-entzunezko eta telebistako edu-kiak hornitzeko hari-pareko sareak dituen ezaugarri eta aukera teknikoak —muga-tuak— aztertuko dira.

10.1. INTERNETEN EZAUGARRIAK

Nire ustez, hiru aldetik begiratu behar da internet:

• Alde fisikotik: bit-fluxuak, isuriak edo streamak hornitzen dituzten konpu-tagailuen eta zerbitzarien sare mundial modura; non konputagailu eta zer-bitzariak beren artean kablez, uhinez eta argi-sortaz konektaturik dauden.

• Alde arauemailetik: aipatutako stream —datagrama edo pakete digital—horien ezaugarriak definitzen dituen protokolo modura (Cebrián Herreros2001).

• Alde birtualetik: streamen eremu modura, non datagrama edo bit-paketehoriek egon eta bidaiatzen duten (Barberá Heredia 1996).

Edozein modutara, stream, datagrama edo bit-paketeak hornitzean, igortzeaneta transmititzean dago koska, izaera bereizgabea baitaukate, edozein daturi, edo-zein irudiri eta edozein soinuri dagozkienez. Konputagailuetan edo sareko zerbitza-rietan bilduta egon ohi dira —edo handik pasatzen dira, bertan kokatuta ez badaudeere— eta, helbidera bideratu aurretik, bidaiako protokolo bat bete beharra daukate—IP protokoloa deritzona—, zeinak datagrama edo stream horien forma eta ele-mentuak definitzen dituen.

10.2. ZALANTZAK ETA BUXATZEAK INTERNETEKO SARE PUBLIKOAN

Ikus-entzunezko informazioari dagokionez, kontuan hartu beharreko arazo eta za-lantza teknologikoak daude sareetan eta internet-sistemetan. Gehienak konponduzjoango dira denborarekin eta aurrerakuntza teknologikoekin. Edozein modutan,

zalantzarik handiena sortzen duena eta gehien errepikatzen dena hau da, alegia,interneten hazkundea eta garaipena honako datu hauek kontuan hartuz mamitukodela (Lievrouw 2002):

• Banda zabalaren difusio masiboa gizartean.

• Broadcast edo telebista-kalitateko bideo- eta audio-transmisioa.

• Interneten sarbidea, beti konektatua eta “on” posizioan.

Baina aipatutako helburu horiek erdiesteko oztopo batzuk gainditu behar dira.Interneti buruzko adituen iritziz, hiru ezaugarrik sortzen dute internetek daukantransmititzeko arazoa: enbor-sarearen ahalmen mugatuak, nodoetan gertatzen direnbuxatzeek eta tokiko buklearen mantsotasunak (McGarvey 2000). Hori guztia delaeta, eduki-hornitzaileak konturatuta daude interneten sare publikoa —zerbitzupublikoko telekomunikazio-sareak, konpainia telefonikoenak direnak— kablea,satelitea edo lurrekoa baino sistema kaskarragoak direla telebista-kalitateko bideoaeta multimedia banatzeko.355 Hainbat autoreren arabera, adibidez, «AmeriketakoEstatu Batuetako telekomunikazio-konpainia gehienek etsi egin dute kalitatekobideo-programak interneten sare publikoaren bitartez banatzeko ahaleginean»(Winseck 2002). Kable bidezko edo satelite bidezko sare pribatuak edo itxiak—ordainduak— kalitateko bideoa hornitzeko sistema onenak dira. Telekomunika-zio-konpainiek —telefonikoek— kanal pribatu egokiak sor ditzakete ordainpekomerkatu bat azkartzeko, xDSL familiako teknologia aurreratuak erabiliz, hainzuzen.

Aurreko baieztapenak baietsiz, 2002an Fox katea erretiratu egin da DisneyVOD enpresak abian jarritako “Movies.com” proiektutik eta negozio-plan bidera-garriaren falta eman du erretiratzeko arrazoitzat. Proiektu horren helburua da, era-biltzaileei pelikulak interneten bidez bidaltzea eta saltzea (Europemedia 2001).

Bitartean, interneteko sare publikoak bide mantso samarra izaten jarrai dezake,56 kbps-ko modema eta abiadura eskaseko ADSL erabiliz kalitate eskaseko bideoahornitzeko.

10.3. NORANZKO BIKO INTERNETA SATELITE BIDEZ

Oraintsu arte noranzko bakarrekoa izan da satelite bidezko erradiodifusiokosistema,356 eta, beraz, telebistaeta irrati-programazioa zein internet bidezkoinformazioa sateliteak transmititzen duen jaitsierako argi-sorta barruan dator, etaerabiltzailearen antena parabolikoraino iristen da. Aldiz, erabiltzaileari aginduakigortzeko, linea telefonikoa —eta bere modema— erabiltzen da. Gaur egun sistemaberriak garatu dira, zeinen arabera erabiltzailearen antena parabolikoak ahalmen


355. “Broadcast” kalitatea.356. Puntutik punturako sateliteetan noranzko-bitasuna dago —hartzailea igorlea baita aldi

berean—, baina ez da orain aztertzen dugun kasua, satelite bidezko irrati-telebista baizik.

bikoitza (noranzko bikoitza, hartu eta igortzekoa) duen; beraz, horrelakoetan sate-litera iristeko itzulera-linea zuzen bat (igoerako argi-sorta bat dago).

Bide honetatik, lehen esan dugun bezala, BBI izeneko sistema elkarreragileaeta noranzko bikoa garatu du SES Astra-k 2002an, DVB-SCS357 sistema europa-rrean oinarri hartuz. Eginkizun hori betetzeko, Astra-BBI sateliteak darabiltza, nonjaitsierako argi-sortak, telebistaeta irrati-kanala ez ezik, interneten datuak erebidal ditzakeen, 2 Mbps-ko abiaduran; gainera, erabiltzaileak informazioa igotze-rik dauka, 384 kbps-ko abiaduran, itzulerako kanala erabiliz (Teledigital 2002).

10.4. HARI-PAREKO TEKNOLOGIAK

Internet —IP protokolo modura ulertuta— edozein saretan eta edozein komunika-zio-sare digitaletan dago eskura: kable bidezkoan, satelite bidezkoan eta lurrekoan.Baina presente dago, nagusiki, ahots-deiak jasotzen ditugun sare telefonikoan ere,konpainia telefonikoen zerbitzu publikoko telekomunikazio-zerbitzuetan, hainzuzen.

Gorago kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko sistemen eta sareen ezau-garriak aztertu ditugu. Sare telefonikoa aztertu dugu, oro har, baina orain sare tele-fonikoaren tokiko buklea arakatu nahi dugu —hau da, erabiltzailearen sarbide-sareatokiko zentral telefonikoan—, zeina 5-6 km-tara kokatuta egon ohi den, gehienez.

Interneten sartzeko hainbat teknologia daude, hala nola betiko OinarrizkoTelefono-Linea (OTL358), kobrezko hari-parez osatua, zeinak, ahal duen kalitatez,interneten eduki guztiak hurbiltzen dizkigun —irratia eta telebista, audioa etabideoa, hainbat formatutan guztiak—. Izan ere, hari-pareko OTLren jatorrizko etaohiko diseinuak 300-3.400 Hz-en artean359 dauden frekuentzien bandan kokatutakoahots-deiak transmititzeko balio du, ahots-komunikaziorako banda deitutakoan,hain justu. Horrelako bandan erabilitako ekipoak hauexek dira: telefonoa, faxa eta56 Mbps-ko modem konbentzionala. Bestelako xDSLko teknologiek 200 kHzbaino frekuentzia handiagoak darabitzate (ETSI 2001a).

Aldiz, interneten sarbideko teknologia digitalei esker, banda-frekuentzia han-diagoak erabil daitezke, eta horrek aukera eta zerbitzu gehiago ekarri dizkio saretelefonikoari. Beraz, interneten hari-parez sartzeko, banda estuko eta bandazabaleko teknologiak darabiltzagu gaur egun.

10.4.1. Banda estuko eta zabaleko teknologiak

Hari-pareko banda estuko teknologien artean 56 kbps-ko modem konben-tzionala darabilena dago (RDSI-ISDN eta ADSLko banda estuko aukerak). Kon-

Hari-pareko interneta: audioa, bideoa eta telebista 245

357. Return Channel Satellite.358. Plain Old Telephone Service (POTS), Línea Telefónica Básica (LTB).359. Hau da, 0,3-3,4 kHz bitartean.

painia telefonikoek eskainitako ADSLko hiru aukeretatik bi banda estukoak dira,nahiz eta banda zabalekoak balira bezala komertzializatzen dituzten, nahasmenasortuz.

Hari-pareko banda zabaleko teknologien artean, xDSL familiako kideak dau-de, eta gutxienez 2 Mbps-ko abiadura hartzen dute. Aipatutako banda-zabalera ezdaukaten xDSLko aukera guztiak banda estuko teknologiak dira izatez, ondokotaulan ikus daitekeenez.360

22. taula. Hari-pareko teknologien ezaugarriak

Iturria: (DSL Forum 2001b). Oharrak: (1) Banda estuak 1,5 edo 2 Mbps baino abiaduratxikiagoa du, eta banda zabalak 1,5 edo 2 Mbps baino handiagoa, ITUren arabera362; (2)jaitsierako eta igoerako abiadurak, esplizituki seinale gabe dagoenean. Halaber, goianadierazitako balio guztiak nazioarteko DSL Foroak eta beste iturri batzuek hornitutakoakdira (Derfler 2000), nahiz eta, praktikan, konpainia telefonikoak balio txikiagoak eskaintzenari diren jaitsierako bandan; (3) Duplex hitzak bi noranzkoetan abiadura berberean trans-mititzea esan nahi du; (4) Konpainia telefonikoak gehienez 2 Mbps-ko abiadura eskaintzenari dira jaitsierako linean.

Banda-mota(1)

Izena Esanahia Abiadura (2) Modua Aplikazioak

Banda estua V.12, V.22

V.32, V.34

V.56

Ahots-bandakomodema1

1,2-56 kbps Duplex (3) Datu--komunikazioa

Banda estua RDSI/ISDN Digital SuscriberLine

144/160 kbps Duplex Ahots-linea(telefonoa) etadatu-linea(internet)

Banda zabala HDSL High data rateDigital SuscriberLine

1,5-42 Mbps Duplex-Duplex Datu--elikadurarakozerbitzua(Feeder), WAN,LAN

Bandazabala/estua(mugan)

SDSL Singleline DigitalSuscriber Line

1,5-2 Mbps Duplex-Duplex

Banda zabalaeta estua,eskainitakoADSLkhainbatabiadura--aukerabaitauzka

ADSL AsymmetricDigital SuscriberLine

a) 1,5-9 Mbpsjaitsierako linean(4)

b) 16-640 kbpsigoerako linean.

Jaitsiera etaigoera

Interneten etaurruneko LANsarearen sarbidea,eskaripekobideoa,multimediaelkarreragilea

Banda zabala VDSL Very High datarate DigitalSuscriber Line

a) 13-52 Mbpsjaitsierako linean.

b)1,5-2,3 Mbpsigoerako linean.

Jaitsiera etaigoera

ADSLen zerbitzuberberak, gehigoi-definiziokoTB (HDTV). Ezdago eskuraoraindik.


360. 2002an hainbat daude.361. Ahots-frekuentziako banda.362. Ikus banda-zabalerari buruzko epigrafea I. zatian.

Aurreko taularen datuak ondoren aurkezturiko kable bidezko, satelite bidezko,lurreko eta harigabekoen sistemei dagozkien datuekin aldera daitezke (Derfler 2000):

• Kable bidezkoa: jaitsierako abiadura teorikoa 384-4096 kbps bitartekoa da,eta igoerako abiadura 128-2560 kbps bitartekoa.

• Satelite bidezkoa: jaitsierako abiadura teorikoa 400 kbps-koa da, eta igoe-rako abiadura 33,6 kbps-en artekoa (sare telefonikoz).

• Lurrekoa: jaitsierako abiadura teorikoa 56 kbps-koa da, eta igoerako abia-dura 33,6 kbps-koa (sare telefonikoz).

• WLAN sare harigabekoak: jaitsierako abiadura 128 kbps-koa da gutxigorabehera, eta igoerako abiadura askotarikoa.

Beraz, ez dago zalantzarik ondorio hau ateratzeko, hots, oinarrizko saretelefonikoan eskura dauden interneten sarbideak/sistemak direla garrantzitsuenak,abiadurari dagokionez nahiz hedapenari dagokionez.363

10.4.2. xDSL familia

RDSI-ISDN,364 HDSL, ADSL, VSDL eta SDSL teknologiak denak dira DSLmodemeko teknologiak, hari-pareko linea telefonikotan operatzeko diseinatuak,hasieran ahotsa transmititzeko pentsatuak izan ziren arren (300 Hz-etik 3,4kHz-erako bandan). Konpresioko eta kodetzeko algoritmoei dagokienez eginikoaurrerakuntzei esker, hari-pareen ahalmena gehitzea lortu da, eta askoz ere infor-mazio gehiago dabil haietan barna. Banda-zabalerari dagokionez eginiko gehi-kuntza ehun aldiz handiagoa da azken urteotan, zeren 100 kHz-eko banda estutik—ISDN-RDSIn— 10.000 kHz-era pasatu baita —VDSLn—, hots, 10 MHz-era(DSL Forum 2001d, ETSI 2001b).

DSL akronimoa nahasgarria da erabiltzeko. DSL Forum365 delakoarenarabera, Bellcore enpresak sortu zuen “DSL” oinarrizko akronimoa, eta bera daDSL linea eta DSL modema nahasi izanaren erruduna. Oro har, gure iritziz, DSLakronimoak modema esan nahi du, edo modem-pare bat, eta ez linea. Jakina,badakigu ADSL modem-parea elkarren artean konektaturik linea bat sortzen dela,baina konpainia telefonikoek DSL, ADSL, edota HDSL erosten dutenean, modem--aparatuak erosten dituzte, eta ez lineak, lineak berenak baitira. Beraz, DSLmodema da eta ez linea bat (DSL Forum 2001b, 3).

DSL modema —xDSL aldagai modernoagoak aparte— banda estukoRDSI/ISDN lineatan erabiltzeko diseinatu zen. “Oinarrizko Sarbideko ISDN”


363. Ikus hedapenari buruzko epigrafea III. zatian.364. Europako estandarizazio-erakunde ETSIk (European Technical Standards Institute-k) DSL

teknologiaren kategorian hartzen du RDSI-ISDN.365. 1994an sortu zen teknologia hori bultzatzeko.

(ISDN-BA366) modura ezagutzen dira horrelako ISDNak, banda estukoak baitira.DSL modemak duplex formatuan transmititzen du —hau da, aldi berean noranzkobietan—, 160 kbps inguruko abiaduran.

xDSL familiako teknologiek muga handia daukate igorpen-abiadurari dago-kionez. Hau da, seinalea ahuldu egiten da erabiltzailearen xDSL modemaren etakonektatutako tokiko zentral telefonikoan kokaturik dagoen modem berdinarenartean.

10.4.3. ASDL

Asymmetrical Digital Suscriber Line (ADSL) esan nahi du, edo Harpidedu-naren Linea Asimetriko Digitala. ASDLren helburua —helburua, eta ez erreali-tatea— edozein zerbitzu banda zabalean transmititzea da —abiadura osoko bideoabarne, hots, 25 irudi segundoko— kobrezko hari-parez —hau da, tokiko bukleanedo sarbideko sarean dagoen betiko linea telefonikoz—, erabiltzailearengandik to-kiko zentral telefonikora doana. ADSL 1989an asmatu zuen AEBetako Bellcoreenpresak,367 nahiz eta gero Bell-ek Stanford-eko Unibertsitateak eta British Tele-communications-ek garatu zuten. ADSL modemaren protokoloa 1995ean onartuzuen ANSIk368 estandar modura.

ADSL —Harpidedunaren Linea Asimetriko Digitala— interneten sartzekoasmatutako teknologia bat da. Banda zabaleko teknologia modura aurkezten da,baina ez dezagun lehenago esandakoa ahaztu, hots, konpainia telefoniko guztiekkomertzializatutako aukerak ez direla denak banda zabalekoak; alderantziz, batzukbanda estukoak dira.

Edozein modutan, sarbidearen eta transmisioaren abiadura anitz aldatu da,eta, beraz, internetekiko harremanak erabat aldatu dira. Interneten jaitsierarenzabalera handitu izanari esker, egiteko denbora asko eskatzen zuten gauzak eta,gainera, gaizki egiten zirenak, errazago egin ditzake orain erabiltzaileak; adibidez,telebista ikusi, irratia entzun, bideo-konferentziak bidali, joko elkarreragileak,teleinformazioa, telezaintza eta beste hainbat aplikazio multimedia. Gainera,ADSLk ahotsari eta datuei dagozkien kanalak banantzen dituenez, telefonoz hitzegin daiteke eta aldi berean interneten konektaturik egon. Horrela, telefonoak ezdu komunikatzen dagoelako seinalerik emango interneten gabiltzan bitartean.

Arkitektura

Gaur egun, Oinarrizko Sare Telefonikoaren (RTB) eta 56 kbps-ko modembaten bitartez, oso zaila da 50 kbps baino abiadura handiagoko jaitsiera-abiadura


366. ISDN of Basic-rate Access (ISDN-BA).367. Bell Communications Research.368. American National Standadrs Institute.

lortzea datuei dagokienez; aldiz, ADSL edukiz gero, 2 Mbps-ko abiadura lordaiteke, RDSI/ISDNk eskaintzen duen 128 kbps-etik oso urrun.

25. irudia. Interneten sarbidea ADSL erabiliz

Iturria: autorea eta (DSL Forum 2001b).

ADSL zirkuitu batek oinarrizko sare telefonikoaren bi aldeetan kokaturiko biADSL modemak konektatzen ditu. Bi modem horiek transferentzia-abiaduradesberdinak zerbitza ditzateke jaitsierako eta igoerako linea edo lerroetan,369 bainakonpainia telefonikoek aukera gutxi batzuk bakarrik eskaintzen dituzte, eta aukerahorien abiadurak minimoak ziren 2002an.370 Funtzionamendua aztertzen jarraituz,ADSL zirkuituan hiru komunikazio-kanal sortzen dira, eta Estatu Espainiarrekokonpainia telefonikoetan ondoko ezaugarriak dituzte:

• Interneteko jaitsiera-kanala, abiadura altu samarra duena (256 kbps, 512kbps eta 2 Mbps-ko aukerak371).

• Internetera igotzeko kanala,372 abiadura ertainekoa (128 eta 300 kbpsartekoa373).

• Oinarrizko telefonia-kanala (OTL euskaraz), edo RDSI/ISDN erako ka-nala.374

• Iragazki edo splitter bat, interneteko bi kanalak —gorakoa eta beherakoa—oinarrizko telefonia-kanaletik —hirugarren kanaletik— bereizten dituena.Horrela, modemik ezean, telefono-zerbitzuak tente dirau. Iragazkiak 4-25MHz-eko banda darabil igarobideko banda modura; beraz, ADSL modema25 kHz-etik gora hasten da lanean, eta ahots-linea 4 kHz-etik behera.375

Jaitsierako kanalaren abiadura hainbat faktoreren menpean dago, hala nolaerabiltzailearen eta zentral telefonikoaren arteko distantziaren menpe, edo hari-

DSL erabiltzalearen etxean

DSL Telefono-zentralean

Telefono-sarea

Erabiltzailearen Internet Zerbitzu

Hornitzailea (ISP)

INTERNET SAREA

SARBIDE-SAREA. Kobrezko hari-parea.- Beherako abiadura 1'5-9 Mbps.- Gorako abiadura 116-640 Kbps.


369. Ikus gorago aurkeztutako datu-taula.370. 2 Mbps-raino, muga 9 Mbps-an egon arren.371. Teorikoki 16-640 kbps bitartean egon daiteke, DSL Forum-aren datuen arabera.372. Upstream channel.373. Teorikoki 1,5-9 Mbps bitartean egon daiteke, DSL Forum-aren datuen arabera.374. Arazo teknikoak daude ADSL eta RDSI/ISDN linea berean bateragarri izateko.375. Errealitatean, 3,4 kHz-etik behera.

-parearen adinaren menpe, edo zubien, konexioen eta interferentzien menpe. Denenartean ahuldu egiten dute seinalea edo linea; baina, bereziki, distantziak ahultzendu.376 Horrela, linearen ahuldura gero eta handiagoa da linearen luzera handituahala, eta txikiagoa linearen diametroa handitu ahala. Zubiak eta konexioakkontuan hartu gabe, ondoko distantzia hauetara instala daiteke gehien-gehienikADSL delakoa377:

23. taula. ADSLren gehienezko distantziak

Iturria: (DSL Forum 2001a).

ADSLaren mutiplexazioa

ADSL teknologia kobrezko hari-parean ahalik eta datu gehien kodetu, kon-primatu eta transmititzean ez ezik, hiru informazio-kanal sortzean datza. Horre-tarako, ADSL modemek bi modutan banatzen dute banda-zabalera:

• Frekuentzia Zatitzearen multiplexazioa (FDM378): frekuentzia-banda batesleitzen da igoerako datuentzat, eta beste bat jaitsierakoentzat. Ondoren,jaitsierako banda hainbat abiadura-aukeratan zatitzen da, denbora multiple-xatuz (256 kbps, 512 kbps eta 2 Mbps-ko ADSLak). Gauza bertsua egiten daigoerako kanalean, eta bera ere zatitu egiten da. Erabiliena eta komertzia-lizatuena da.

• “Echo Cancellation” izenekoa: beste metodo bat darabil hiru kanalakmultiplexatzeko. Funtsean igoerako eta jaitsierako seinaleak frekuentziaberberaz eta hari beraren bitartez bidaltzen dira; beraz, bata bestearen gai-nean kokatzen dira. Gero, sistema honek multiplexatzeko eta desmultiple-xatzeko metodo propioa darabil. Multiplexatzeko sistema horren abantailada frekuentzia oso baxuak erabiltzen dituela; beraz, zirkuituak ADSL era-biliz har dezakeen distantzia handiagoa da. Aldiz, teknologia konplexua-goa da eta gutxiago erabiltzen da.

Jaitsierakoabiadura

Hariarendiametroa

Gehienezkodistantzia

1,5-2 Mbps 0,5 mm 5,5 km

1,5-2 Mbps 0,4 mm 4,6 km

6,1 Mbps 0,5 mm 3’7 km

6,1 Mbps 0,4 mm 2,7 km


376. Sare baten tokiko buklearen distantziari “last mile factor” esaten zaio ingelesez.377. Tokiko zentral telefonikotik distantzia handiagora dauden erabiltzaileak kable koaxialez edo

zuntz optikoz konektatu behar dira.378. Frecuency Division Multiplexing.

Halaber, erabiltzailearen konputagailua 24 ordutan konektaturik dagoenez, ezdago interneten zerbitzariari konexio-deiak egiteko premiarik, 56 kbps-ko modemkonbentzionala edukiz egin behar izaten den bezala.

Alabaina, hemen ere badago xDSL erako teknologia guztiei dagokien mugabat, lehen esan dugun bezala. Hau da, seinalearen ahuldura edo galera, erabil-tzailearen xDSL modemaren eta tokiko zentral telefonikoaren arteko distantziafisikoaren arabera.

ADSL router izenekoa

Erabiltzaileak hainbat konputagailu konektatu behar dituenean, sistemarikegokiena ez da ADSL modema, ADSL router deritzona baizik. Osagai konplexua-go horrek bi sare elkarren artean konektatzeko aukera ematen du. Dirudienez,ADSL routerak mugatu egiten ditu interneten zerbitzu batzuk; modemak, ordea, ezdu arazorik sortzen (PC Today 2002).

10.4.4. ADSL Estatu Espainiarrean eta nazioartean

Estatu Espainiarrean 2000ko abenduaren 22ko Errege-Dekretuak arautu zuenADSLren sarrera, 1999ko martxoaren 26ko Ordena eguneratuz. Arau haren ara-bera, Telefónica, Sociedad Anónima izeneko telefono-konpainiak bi ezarpen-fasefinkatu behar ditu: lehenengoa 1999-2000 urte bitartean, linea telefonikoen %61ekohedadura bermatuz, eta bigarrena gerora (Ministerio de Ciencia y Tecnología2001b)

24. taula. ADSL teknologiaren kostua Estatu Espainiarrean, 2002an

Iturria: (Mercado del dinero 2002). (1) Altako kuota gehi hileko kuota; (2) internet-factory.Oharra: Hiru eretako ADSL modemen batez besteko prezioa 126 eurokoa da.

Balioa eurotan (€) eresMas Terralycos

Telefónica Wanadoo Arrrakis Ya.comunicación (2)

Ignite(BT)

Batez-bestekoaguztira

ADSL GUZTIRA,jaitsierako linean 256kbps-koa (1)

247 255 211 224 99 129 259 203

ADSL GUZTIRA,jaitsierako linean 512kbps-koa

358 478 258 433 300 0 282 301

Altako prezioa 307 307 307 - 307 - 337 313

Hileroko kuota 180 164 151 - 180 - 206 176

ADSL GUZTIRA,jaitsierako linean2 Mbps-koa

604 711 457 0 546 0 543 409


Horrelako zerbitzua eduki ahal izateko, linea telefonikoa behar da, ADSLrakoegokitua. Horretarako, konpainia telefonikoaren teknikariek beren gaitasuna neur-tuko dute, kontuan hartu behar baita ADSLk ezin duela bere zerbitzua hainbat zer-bitzu telefonikorekin partekatu: Teletax,379 Hari Musikal eta RDSIrekin, adibidez.

Nazioarteari gagozkiola, 16-17 milioi lagun harpidetu ziren ADSLn mun-duan, eta horien ia erdia (%44) Asian eta Ozeano Barean zeuden, lau milioi HegoKorean eta Japonian. Kaliforniako RHK analisi-enpresari dagozkio datuak (Creed2002).

10.4.5. Banda estuko teknologiak

Audioa, bideoa eta datuak transmititzeko banda estuko teknologiek historialuzea bizi izan dute. Ondoko sistemak aipa ditzakegu:

• Bideotestua: 1977an hasi zen komertzializatzen, eta 1980ko hamarkadanhartu zuen prestigio apur bat; baina berehala hasi zen beheraka, eta 1990ekohamarkadan hondoa jo zuen. Porrot komertzial handia izan zen, eta lagun-tza publikoei esker iraun zuen Europako hainbat herrialdetan. Zerbitzutelematiko horren bidez, linea telefonikoz igortzen ziren datuak eta irudiak,eta banda zabaleko teknologia zen. 1985ean bertan, estatubatuar adituekgarbi adierazi zuten bideotestua porrot itzela zela, konputagailu pertsonalakaurrea eta tokia hartu zizkiolako (Winter 1985).

• RDSI/ISDN: 1993an hasia, arrakasta polita izan zuen urte batzuetan, bainabehera etorri zen 2000. urte aldera. Bidetestuaren aldean aurrerapena ekarrizuen, baina bere konplexutasunak eta muga teknikoek gelditu egin dutegarapena. Gaur egun interneten sartzeko beste aukera bat da, baina ez dulortu espero zen arrakasta.

• 56 kbps-ko modema: interneten sartzeko oinarrizkoa eta gehien erabilita-koa da, erabiltzaileen %90 inguruk teknologia horixe erabiltzen baitu.

Bideotestua

Bideotestuaren ibilbidea teletestuarena baino askoz korapilatsuagoa izan da.Oro har, porrot ekonomikoa izan da, eta teknologikoa ere bai maiz, zeren datu--transmisioaren abiadura, oro har, baxua izan baita, eta irudien kalitatea, kaskarra.1980ko hamarkadako agintzari teknologikoa izan zen, baina ez zen mamitu, zeren,nahikoa ezarrita zegoela eta balio praktikoa erdietsirik, konputagailu pertsonalaketa internetek menderatuta baitzeukaten merkatua, teletestuari lekua ebatsiz. Go-bernuak finantzatutako lekuetan izan zen iraunkor —Europan batik bat—. Horre-gatik, teknologialarien beste aurreikuspen faltsua izan zela esan daiteke (McAdams1995).


379. Teletarifazioa 12 kHz-eko inpultsuak erabiliz.

Halaber, ironiaz hartutako objektu bat izan zen: «Bideotestua zerbitzu elektro-nikoa da, non erabiltzaileak eguraldiaren prebisioa telebista-pantailan irakurtzea-gatik ordaintzeko pribilegioa duen, haginak garbitzen dituen bitartean irakurrikodion beste norbaiten ordez» (Raymond 2001).

Videotext, videotexa eta videwdata... termino horiek guztiak 1980ko hamarka-daren erdialdean eta amaiera aldean erabilitako sinonimoak dira. Guk euskarazbideotestua esango dugu. CCITT380 nazioarteko erakundeak videotex proposatuzuen izen generikotzat 1979an (Weaver 1983).

CCIT delakoaren definizioaren arabera, konputagailu zentral batean sorturikoinformazioa erakusteko hargailu modura konputagailu bat —TB hargailu egokituaedota konputagailu-terminala— darabilen komunikabidea da videotex izenekoa.381

Konputagailu zentraletik hargailuetaraino doan informazioa linea telefonikoenbitartez, kable bidez edo mikrouhin loturen bidez egiten zen. Ezaugarri nagusiaelkarreragintasuna zen, hots, erabiltzailearen jardueraren erlazioa sistemaren jar-duerarekiko. Bideotestuak bi eratako arkitektura-sarea zeukan: sare zentralizatuaedo sare deszentralizatua, non eduki-hornitzaileen konputagailuak sare zentraliza-tuan zeuden edo ez.

Eskaintzen zituzten zerbitzuak gaur egungo internetak zerbitzatutakoen antze-koak ziren, hau da, informazioa, datu-transmisioa, banketxeetako telezerbitzuaketa bestelakoak, bat-bateko mezularitza eta “mezularitza arrosa” barne (PérezCortijo 1990).

ETSI estandarizazio-erakunde europarraren lan-taldeak protokolo baten zirri-borroa garatu zuen 1997an. Horren arabera bideotestuaren terminalak internetekinkonektatu ahal izango ziren, sarbide edo gateway bat erabiliz; eta baita internetetikbideotestura sartu ere (Mavrakis eta Kartmann 1997). Baina ez zen mamitu.

Erresuma Batua

British Post Office382 erakundeak 1979an garatu zuen bideotestua, etaPRESTEL383 izen komertziala hartuz kaleratu zen. 1981ean 13.000 erabiltzailezeuzkan, eta %90ek negozioekin zerikusia zeukaten. 1985ean 100.000 terminalzeuden (Pereira 1989).

Zerbitzuak 200.000 informazio-orrialde inguru zeuzkan, eta munduko lehenbideotestu-zerbitzu modura agertzen zen iragarkietan. Sare telefonikoa erabiliz iritszitekeen, Erresuma Batuan zehar banatutako hiru konputagailu zentralak konekta-tuz. Informazioaren kopurua teletestuarena baino askoz ugariagoa zen arren,


380. International Telephone and Telegraph Consultative Committee.381. Erakunde horrek erabilitako deitura.382. Gaur egun British Telecom.383. Press-tell esan nahi zuen. Edozein modutan, izen generikoa ere izan zuen, viewdata, British

Post Office-ren proiektua izan zena.

gehiena enpresari eta negozio-arloari zuzendutakoa zen, eta zentzu komertzialbete-betearen jabe. Hala eta guztiz ere, terminalen kopurua izugarri handituko zelazioten informazio asko kaleratu ziren arren, itxaropen haiek ez ziren bete.

Frantzia

Frantzian beste inon ez bezalako arrakasta izan du bideotestuak, gobernuakemandako babes ekonomikoari esker. 1985an Minitel izeneko 900.000 terminalzeuden Frantzia osoan (Pereira 1989).

Frantzian, hain zuzen ere, arrakasta handia izan zuen GRETEL bideotestu--sistemak —Alsazian sortu zen 1981ean—, zerbitzu berria asmatu baitzuen:bat-bateko mezularitza. Honela zebilen: erabiltzaileak konexioko unean zein besteerabiltzaile konektaturik zeuden galdetzen zion zerbitzuetarako zentroari. Pantai-lan dozena bat izen (goitizenak) azaltzen zitzaizkion, eta haietatik mezuaren har-tzailea aukeratzen zuen —mezuak 3 lerro izan behar zituen gehienez—. Hartzai-leak mezua hartzen zuen eta ondoko aukerak erabil zitzakeen: mezua atzera bota,gorde edo une horretantxe irakurri. Une horretatik aurrera, irekita zegoen komuni-kazioa (Sigel et al. 1983).

Test esperimental bat egin zen Frantzian 1981ean 2.500 erabiltzaileen arteanbideotestuaren erabilpenari buruz. Handik gutxira, terminalen %30 baztertu ziren,eta ez ziren gehiago erabili. Sistemak, beraz, zailtasun eta oztopo handiak aurkituzituen zerbitzua gizartean txertatzeko (Gilbert eta Dyan 1984).

1982an esperientzia berri bat egin zen, udal-bideotestua izenekoa. Nanteseneta Grenoblen hainbat terminal kokatu ziren leku publikoetan, jendeak doan erabilzitzan. Ondoren, hainbat herrialdetan erabili izan da antzeko zerbitzua, arrakastaz.

Estatu Espainiarra

Estatu Espainiarrean 1978an abiatu zen ofizialki bideotestu-zerbitzua, go-bernuak ordena bat ezarri baitzuen bideotestua definituz, hots, sare telefonikoa etatelebista-aparatua erabiltzen zuen zerbitzua, informazioa jaso eta trukatzeko gaita-suna zeukana.

Benetako bideotestu-zerbitzua Ibertex izenekoa izan zen, eta 1986an sortuzen. Ibertex zerbitzua Iberpac sarearekin konektaturik zegoen, eta azken hau Tele-fónica Española-ren telefono-sare konmutatu arruntarekin. Horrela, harpidedunarenkontagailu telefonikoaren bitartez egiten zen fakturazioa. 1990ean 80 datu-baseinguru zeuden, zerbitzuaren edukia banatzeko prest (Pérez Cortijo 1990) (Pereira1989).

1990ean 25.000 ale zeuden gutxi gorabehera, bideotestu-terminal bereziak etaPC konputagailu pertsonalak kontuan hartuz; baina zifrak ez dira oso fidagarriak.Sektoreko analistek eginiko aurreikuspenen arabera, 200.000 terminal izan nahi


zituzten 2000. urtean, eta zerbitzuaren batez besteko prezioa 400 pezeta/ordukozen384 (Pérez Cortijo 1990). Jakina, horrelakorik ez zen gertatu.

Edozein modutan, Telefónica Española-k I+D programa hantustekoa garatuzuen, banda zabaleko bideotestu-zerbitzu pilotua jarri nahi izan baitzuen abian1992an, kalitate oneko eduki multimediak eskaintzeko. Proiektuari RECIBA385

zeritzan, eta RDSI/ISDN sarea erabili nahi zuen.

Geroago, bideotestua nolabait ezarri zen arren, konputagailu pertsonalak etainternetak teknologia berriak zabaltzean, desagertu egin zen.

Ameriketako Estatu Batuak

«Bideotestua erlijio baten modukoa da, fedea eskatzen du eta ez ditu etekinakuzten» esan zuen David Simons Digital Video Corp.-en presidenteak Chicagonegindako Videotex´84 Ferian. Esaldi horrek argi asko adierazten zuen sistemakherrialde gehienetan zeuzkan oztopoak, AEBetan zeuzkanak baino handiagoak(Antonoff 1985). Hauexek izan ziren bideotestu-proiektu garrantzitsuenak Ameri-ketako Estatu Batuetan (McAdams 1995):

• Viewtron: Knight-Ridder kazetaritza-enpresak 1983an eskainitakoproiektua izan zen. 2.200 harpidedun egin zituen Floridan, 36 milioidolarreko inbertsioa egin ondoren. Baina 60 milioi dolar galdu zituen.

• Covidea: AT&T, Time Inc., Banco de América, eta Chemical Bank-ekelkarrekin egindako proiektua izan zen. Hilabete batzuetan zehar The NewYork Times egunkariak egindako “New York Pulse” izeneko zerbitzua igorrizuen. Porrot egin zuen.

• Gateway: Times Mirror kazetaritza-enpresaren zerbitzua izan zen, eta1986an itxi zuen, 20 milioi dolar galduta.

• Trintex: Gerora Prodigy izena hartu zuen proiektua izan zen. 1988an itxizuen, abian jarri aurretik, 50 milioi dolar galduta.

• Keyfax: 1984an jarri zen abian eta ondoko zerbitzuak eskaintzen zizkien800 bezerori: tokiko albisteak, eguraldia eta kirolak. Enpresa hauek izan zi-ren abentura haren kide: Centel konpainia telefonikoa eta Field Communi-cations enpresa (Chicago Sun Times egunkariaren jabea).

• Time Inc. enpresak sistema bat abiatu zuen 1982an Orlandon (Florida),baina urtebeteren buruan itxi zuen, 25 milioi dolar galduta.

Ikusten denez, proiektu guztiek porrot galanta izan zuten.


384. Fluxuaren abiaduraren araberakoa.385. Red Experimental de Comunicaciones Integradas de Banda Ancha, Banda Zabaleko

Komunikazio Integratuen Sare Esperimentala alegia.

Kanada

Erresuma Batuan eta Frantzian izandako aurrerakuntzak kontuan hartuta, Ka-nadak TELIDON386 izeneko proiektu hobetua aurkeztu zuen 1980an. Informaziografikoa hobetu zuen batik bat (McAdams 1995, Sigel, et al. 1983).

Japonia

Japoniak CAPTAIN izeneko bideotestu-sistema garatu zuen 1980an. Mende-baldean ez zegoen arazo bati egin behar izan zioten aurre japoniarrek: 4.000 ideo-grama igortzeko gai izango zen sistema behar zuten (Europan nahikoa ziren 36sinbolo alfanumeriko) (Sigel, et al. 1983).

RDSI-ISDN

RDSI-ISDN edo “Zerbitzu Integratuen Sare Digitala”387 1982an garatu zuenTelekomunikazioetarako Nazioarteko Batasunak (ITU), baina hamar urte geroagoezarri zen komertzialki. 1993ko abenduan, “European ISDN Event” izeneko ko-munikazio-gertakariak Europako 75 hiri lotu zituen, RDSI erabiliz (Isasio Castillo1996).

Polito hazi zen hainbat urtetan, konpainia telefonikoek zerbitzu digital kon-mutatu eta integratuak —telefonia eta datuak linea berberetik— eskaintzeko lehenahalegin komertzialetako bat izan baitzen, ordura arte zegoena baino banda--zabalera handiagoa erabiliz. Promozio komertzial handia izan zuen, eta arduramediatiko eta akademiko handia ere bai388 (Linares 1994); hala ere, geldi dagogaur egun, eta banda estuan ezarri da batik bat, etxeetatik internetera sartzeko ahal-menean aurkitu baitu bere merkatugunea. Egia esanda, inork gutxik dauka etorki-zuneko teknologiatzat, baina hobe da zuhur jokatzea teknologia-arazoetan (DSLForum 2001c). Haren lekua ADSLk hartu du.

Teknologia interneten digitalki sartzeko aukera bat da RDSI-ISDN. Horreta-rako, erabiltzaileak zentral telefonikoarekin daukan lineari konfigurazio digitalaeman behar diote konpainia telefonikoko teknikariek. Funtsean, RDSI erakomodem espezifikoa da —56 kbps-ko modem estandarra ez bezalakoa—,konputagailuari konektatuta dago, eta erabiltzaileari —aldi berean eta hari-parekolinea berbera erabiliz— bi komunikazio-kanal edukitzeko gaitasuna ematen dio.Kanal batek ahots- edo fax-zerbitzu telefonikoa ematen dio, eta besteak internet--zerbitzua. Kanalak banda-frekuentzia banatan bereizirik daudenez, ez dago inter-ferentziarik, eta aldi berean aktiba daitezke biak.


386. Grezieraz, “distantzian” eta “pertzibitzen dut”, esan nahi du.387. Integrated Services Digital Network, ISDN.388. Telefónica Española-ren Infovia, adibidez.

Telefono-linea analogiko arruntak —hari-parez doan betiko telefonoak— 51kbps-ko banda-zabalera edo datu-transferentziako abiadura du389, eta linea digitalmodura erabiliz gero, 64 kbps-ko banda-zabalera lor dezake. Beraz, ISDNkokonexio sinpleenak 144 kbps-ko abiadura dauka, hiru kanal batuz lortzen baita: 64kbps-ko bi kanal —128 kanal erabilgarri— eta 16 kbps-ko kanal bat, seinaliza-ziorako. ISDN oinarrizko konexio horri esker, ahotsa eta datuak igor daitezke.

RDSI/ISDN modema beste izen batez ere ezagutzen da, DSL modem izenazhain zuzen. Baina kontuan izan behar da lehen aztertutako xDSL modemak des-berdinak direla. RDSI/ISDN modem batek (edo DSL) duplex formatuan igortzenditu datuak —hots, transmisioa bi noranzkoetan, aldi berean—, eta 128 kbps-koabiaduran gutxi gorabehera, lehen esan bezala.

Banda-zabaleraren hobekuntzari esker —56 kbps-ko abiadurarekin alderatuzgero—, interneteko sarrera egokia —batez ere, konexio telefoniko klasikoa bainohobea— eta enpresen arteko datu-komunikazio onak lortzeko erabiltzen da ISDN,batez ere.

Halaber, ISDN bidezko komunikazio aurreratuagoak ere lortu dira, 1,5 Mbps-koabiaduraraino iritsiz, eta horrela MPEG-1 formatuko behe-definizioko bideo-kana-lak transmititu ahal ditu, baina ez da aski goi-kalitateko eta tamaina osoko bideo--transmisioa mamitzeko.

1,5 Mbps-koa baino transferentzia-abiadura handiagoa duen ISDN lortzeko,“Broadband ISDN” (B-ISDN) landu da —hau da, banda zabaleko ISDN—, zeinak150 Mbps-ko abiadura har baitezake laborategian. Hori mamituz gero, telekomu-nikazio-zerbitzu osoa eraiki daiteke, goi-kalitateko bideo-tranmisioa barne. Bainaez da oraino komertzializatu eta beste teknologia batzuen arrakastak goibeldu egindu B-ISDNren etorkizuna (Parsons eta Frieden 1998, 107).

56 kbps-ko modema

56 kbps-ko modema interneten sartzeko modu errazena eta mantsoena da,ohiko moduan erabiltzen baitu kobrezko hari-parea —hots, 0,3-3,4 kHz-ean ko-katuriko ahots-komunikazioko banda modura, hain zuzen—. Beraz, banda estukosistema da, eta modem bidez bidalitako seinalea interneteko datuak diren arren,ahotsa balitz bezala lantzen du sistema telefonikoak. Hauxe da bloke-sistema:


389. kbps: kilobit segundoko.

26. irudia. Interneten sarbide telefonikoa modem bidez, 56 kbps-raino

Iturria: autorea eta (DSL Forum 2001b).

Modem horrek eskainitako zerbitzuak ADSLk eskainitakoak bezalakoak dira(bideoa, audioa, txat, era guztietako telezerbitzuak, etab.). Aldea sarbidearen abia-duran eta, batez ere, bideoaren eta audioaren edukietan dago.

10.5. INTERNETEKO AUDIORAKO ETA BIDEORAKO SOFTWAREA

Interneten bidez audioa eta bideoa hedatzeko, MPEG-4 konpresio-araua dara-biltzaten aplikazio informatiko ugari daude. Modu puztu samarrean oraindik,“webcasting”390 esaten zaio ingelesez, hots, “internet bidezko irratiaren eta telebis-taren difusioa”. Hauexek dira aplikazio garrantzitsuenak:

• RealPlayer (Real Networks-ena).

• Media Player (Microsoft Windows-ena) .

• Quicktime (Apple-rena) .

RealPlayer softwarea ugariena izan da hainbat urtetan —25’3 milioi erabil-tzaile zeuzkan 2000n—. Microsoft-en Media Player izan da hurrengoa —9’4 mi-lioi erabiltzaile— eta azkenik QuickTime —7’2 milioi erabiltzaile— (Apple 2000,Microsoft 2000, RealNetworks 2000).

Adibidez, Apple etxearen Quicktime 6 teknologiak391 MPEG-4 konpresio--araua darabil. Teknologia horretan oinarritutako QuickTime Broadcaster izenekoprogramak hainbat baliabide ditu: grabatu behar den eszena bat-batean kodetzendu; denbora errealean aurreikusten da egiten ari den grabazioa; eta denbora errea-lean grabatzeko eta disko gogorrera iristeko ahalmena dauka. Horrela, internetenbidez erabiltzaileek egindako bideo-eskariari erantzun diezaioke (Apple 2002a).

Erabiltzailearen modema

Telefono-sarea Erabiltzailearen modema

SARBIDE-SAREA. Kobrezko hari-parea.1'2-56 Kbps abiadura ibilbide guztian.

BANAKETA-SAREA. Telefono-sareak ahots-deia modura erabiltzen du modemaren internet seinalea eta berdin konmutatzen du.


390. “Web” hitzak internet esan nahi du, eta “casting” delakoa “broadcasting” hitzaren —hauda, masa-komunikabidearen batez besteko kalitate profesionala duen irratiaren eta telebistarendifusioa adierazteko hitzaren— azken bi silabak dira.

391. Internet bidez bideoa hedatzeko munduko aplikazio/formatu garrantzitsuenetariko bat.

-

Kobrezko hari-parez1,2-56 kbps bitarteko abiaduraibilbide guztian

Halaber, hainbat konpainia multimedia-edukiak (bideoa, audioa eta datuak)eskaintzeko aplikazioak prestatzen ari dira. Aplikazio horiek MPEG-4 konpresio--araua erabiliko dute, eta sakelako telefonoen bitartez eta beste osagai inalanbri-koen bidez —Laguntzaile Pertsonalak (PDA) izan daitezke— funtzionatuko dute.Apple, Ericsson eta Sun Microsystems elkarrekin ari dira proiektua lantzen. Lehenkonpainiak QuickTime teknologia eta informatika dakartza, bigarrenak telefoniamugikorrean duen gaitasuna, eta hirugarrenak hardware, software eta telekomu-nikazio-zerbitzuen alorreko potentzia (Apple 2002b). Jakina, beste konpainiabatzuek bestelako irtenbideak eskaintzen dituzte.

10.6. INTERNET-ZERBITZUAK

10.6.1. Ohiko zerbitzuak

Interneten ematen diren ohiko zerbitzuak ezagunak dira: web-nabigazioa,392

artxiboen transferentzia “FTP”393 artxiboaren bitartez, posta elektronikoa,394 txatzerbitzua eta bat-bateko mezularitza.

Horrelako tresnekin era guztietako operazioak egin daitezke: telezerbitzuak,programak deskargatu, jokoak, eta kalitate ertain eta txikiko audio eta bideoentrukaketa.

10.6.2. Irratia eta audioa interneten

Interneten hainbat herrialdetako eta formatutako irratiak entzun daitezke,ahotsak (soinuak) banda-zabalera txikia hartzen baitu. Hori dela eta, ez dago ara-zorik irratia ziberespaziotik erretransmititzeko, eta gutxienez 32 kbps dituen kon-putagailu arrunt batean har daiteke irratia. Halaber, badira interneten sortu etabertan soilik hedatzen diren emisorak, audio stream izeneko audio-teknologiahornitzen duten hornitzaileei esker.

Azkenik, edozelango audio-zerbitzuz josita dago internet, bereziki musikaz-koez.

10.6.3. Internet eta telebista: kontzeptuak eta eztabaidak

Hasteko —2002an kokatuta eta 2005era begira jarrita—, esan dezagun, gureiritziz, ez direla gauza bera “internet bidezko telebista edo telebista internet bidez”eta “internet-eko telebista”. Kontzeptu bereizgarria irudiaren kalitate teknikoa da,hots, irudiaren definizioa.

392. Helbidearen hasiera: “http://www”.393. File Transfer Protocol: helbideak “ftp” letrekin hasten dira.394. Sinboloa @ da: “at” edo “arroba” edo “barraskilo”, euskaraz.


Internet bidezko395 telebista: honen esanahia ondokoa da, alegia, internetensarearen bidez edo protokoloaren bidez telebista konbentzionalaren —kablebidezko, satelite bidezko edo lurreko— programazio propioa jasotzea, baina lurrekotelebistak duen kalitate berbera gordez, berori baita telebista kontzeptuaridagokion erreferentziazko telebista. Zehatzago esanda, herrialde guztietakoerakunde arauemaileen arabera, argi asko daude zeintzuk diren telebista analogi-koaren zein digitalaren seinalearen ezaugarri teknikoak —definizioa, seina-learen/zarataren arteko erlazioa, potentzia, modulazioa, kodetzea, etab.— eta,oraingoz, “internet bidezko” telebistaren seinalearenek ez dituzte espezifikaziohoriek betetzen. Adibidez, telebistaren ezaugarri klasikoetako bat seinaleak 625edo 525 lerro396 edukitzea da, eta internet bidezko telebistak erdiak baino ez ditu,oro har. Telebista digitalaren kasuan kalitateari dagokion aldea agerikoa datelebista digital estandarrak MPEG-2 formatua darabilela ikustean, eta internetekMPEG-4 formatua (askoz ere kalitate kaskarragokoa).

Internet-eko telebista (webTB edo ziberTB): telebistaren formatu berriaridagokio, bestelakoa eta lurreko telebista estandarra —“broadcast”— baino kalitateeskasagokoa, IP protokoloa erabiliz transmititzen dena eta MPEG-4 konpresio--araua darabilena. Tokiko sarearen banda-zabalera handituz —ahalmen handiagoaADSLn—, guztiz posiblea da erabiltzaileei kalitate estandarreko telebista-progra-mazioa banatzea internet bidez, baina ez dirudi oraingoz hori gertatuko denik.Areago, kapitulu honetan bertan adierazi dugunez, joera kontrakoa dela dirudi,operadoreak kalitateko bideoaren programazioa banatzeko sistema pribatuak/itxiaksortzen ari baitira interneten sare publikotik at. Hori horrela bada, IP protokoloaerabili arren, ez dago interneti buruz esanahi zehatza gordez hitz egiterik, baiziketa bit-fluxua kodetzeko modu bati buruz.

Beraz, telebista kontzeptuaz397 hitz egiten denean, komunikatzeko moduespezifikoa aipatzen da, hots, audientzia bati kalitate tekniko egokian eta erakundearauemaileek homologaturikoan programazio erregularra igortzen diona, etazerbitzu horretarako lizentzia edo baimen berezia behar duena. Zerbitzua kablebidez, satelite bidez, lurreko bidez edo bestela bana daiteke. Interneteko telebista—zibertelebista edo webTB398—, ordea, telebista estandarra baino kalitate eskasa-gokoa da.

Zibertelebista edo webTB 1995an hasi zela uste da, Real Player softwareaatera zenean. Orduz gero, aplikazio ugari sortu dira “video streaming” edo fluxubitarren bidez egiten den bideo-zibertransmisioaren inguruan —QuickTime, eta


395. Erabil zitekeen “telebista internet bidez”. 396. PAL edo NTSC diren kontuan hartuta, nahiz eta telebista analogikoari buruzko kapituluan

esan dugunez, lerro aktiboen kopurua txikiagoa den.397. Alor anglosaxoiarrean broadcast TB esaten zaio.398. Hitz hori asko erabiltzen da alor anglosaxioarrean, eta webcasting ere bai (broadcasting

konbentzionalekiko analogia konbentzionala).

abar—, eta erabilgarritasun handia dauka entretenimendu alorrean eta enpresen-tzat.

Jakina, webgune batzuetan lurreko telebistako kate erregularren programakikus daitezke,399 eta internet-hornitzaile batzuek bideo-programak ekoitzi eta bana-tzen dituzte; baina ez batzuek ez besteek ez dituzte telebista-zerbitzuaren horni-tzailetzat jotzeko ezinbestekoak diren ezaugarri teknikoak betetzen.

FCC erakundeak 2000ko otsailaren 18an hartu zuen erabaki hori, bere Memo-randum Opinion and Order400 delakoan aditzera eman zuenean, interneteko ISPzerbitzua ez dela telebista-programazio zerbitzua,401 ISP zerbitzuak eskaintzenduen bideoaren kalitate teknikoa ez delako lurreko telebista-estazio baten parekoa[1934ko] Komunikazio-Legearen 612. atalean emandako esanahiaren arabera;402

hain zuzen, lurreko telebista da telebista definitzeko erabiltzen den araua. Izan ere,ISPren hornitzaile batzuek aurretik (1999an) FCCri eskaria egin ziotelako hartuzen erabakia, preseski telebista-programazioaren hornitzaile modura hartuak etaezagutuak izateko.

Bideokonferentzia

Internet bidezko bideo-zerbitzuak zuzenean edo diferituan —hau da, aldezaurretik grabatuta— igor daitezke. Zuzenean emandako edukietako bat bideokon-ferentzia da, ohiko zerbitzu erraz bat, non konputagailuari konektatutako mikrofo-noak eta bideo-kamerak —digitalak— erabiltzailearen soinua eta irudia hartzenduten, internet bidez edo sare zuzen baten bidez bideokonferentziako bigarrenpartaidea dagoen tokiko konputagailura bidaliz. Bigarren partaideak ekipamenduberbera dauka, bere irudia eta soinua bidaltzeko.

Bideokonferentzia-zerbitzua komunikatzeko modu erabilgarri eta ekonomi-koa da, erabiltzaileen arteko informazioa eguneratuta edukitzen laguntzen baitueta, batik bat, bidaien kostuak kentzen baititu; baina hedapena txikia izan da orainarte, interneteko abiadura txikiarengatik. Orain, RDSI/ISDN eta ADSL teknologiak

Ikus-entzunezko informazioaren sorkuntza 261

399. Aldi berean telebista-katearen difusio erregularreko saretik hedatzen direnak. 400. IVI Order, 15 FCC Rcden 3253 ¶ 12.401. Memorandumean “video programming” hitza erabiltzen da; hau da, telebista.402. 1934ko Communication Act eguneratuan honela definitzen da “bideo-programazioa” edo

telebista: «Lurreko telebista-estazioak hornitutako programazioa, edo ohiz harekin pareka daitekeena»(Sec. 602.47 USC 522. Definitions. Communications Act of 1934). Halaber, lege berean esaten da,telebista-estazio batek izen hori galtzen duela, ondoko baldintzak betetzen ez baditu: «[…] UHFn 45dB baino handiagoko seinalea bidaltzen ez badu, eta VHFn 49 dB baino handiagoa [kable sarearenburura, harpidedunen artean bana]» (Sec. 614.47 USC 534. Cariage of local commercial signals.Communications Act of 1934). Era berean, telebista-estazio komertziala definitzen du: «lizentziaduena, difusiorako potentzia osoa duena, programazioa igortzeko kanal esleitua daukana». Beraz,lurreko telebistaren seinalearen kalitateak edozein bideo-seinale “telebista” klasean sartzeko mo-dukoa izan behar du, gutxienez.

zabaltzen ari direlarik, interesgarriagoa izango da seguruenik, abiadura handiagozibiliko baita bideokonferentzia.

Hala ere, bideokonferentziaren irudi-kalitatea nahiko baxua izaten da, MPEG-4konpresioa erabiltzen baitu. Horregatik, irudiaren tamaina ere txiki samarra izatenda, pantailaren zati bat bakarrik hartuz. Bideokonferentzia egiteko softwareaaskotarikoa da.

10.6.4. Internet bidezko telefonoa (IP telefonia)

Kapitulu honen hasieran esan dugunez, litekeena da telebista-kalitatekobideo-programak (filmak, dokumentalak, etab.) sare itxi eta zuzenetara bideratzea—puntu-multipuntu erakoetara—. Hori gertatuko balitz, interneteko sare publikoa-ren zerbitzu interesgarrienetako bat IP telefono-zerbitzua izango litzateke. Hainzuzen ere, zerbitzu hori IP telefonia izeneko internet-protokoloa darabilen ahots-eta irudi-telefonia da, telefonia klasikoa baino askoz ere merkeagoa.


11. Ikus-entzunezko informazioaren sorkuntza

Teknologiak berebiziko garrantzia dauka ikus-entzunezko informazioa ekoiztekoprozesuan. Telebista analogikoak metodo bat garatu du, eta telebista digitalak bestebat abiatu du. Kapitulu honetan bi metodoak aztertuko ditugu, baina prozesudigitala sakonago, sistema berria delako.

11.1. PROZESU MODULAR KLASIKOA TELEBISTAN

Epigrafe honetan programa baten bideo- eta audio-seinaleak kameratik emisiorainodaraman ibilbidea —telebista-estazioaren kasuan— edo magnetoskopioan graba-tzeraino daramana —bideo-produkzioaren kasuan— aztertuko dugu. Seinalea ma-nipulatzeko edo kontrolatzeko erabilitako ekipoak dira moduluak: kamerak, nahas-keta-mahaiak, magnetoskopioak, etab.

27. irudia. Seinalearen prozesu modularra, telebista analogikoan eta bideoan

Iturria: autorea.

BIDEO ESTUDIOA TB ESTAZIOAJ a r r a i p e n

ENG gela

AntenaVTR Audio/Bideo Transmisioa

nahasketa-mahaia

BideoIrudia Kamera nahasketa-

mahaia

BIDEO GRABAKUNTZAMikrofonoa Audio

Soinua nahasketa-mahaiaMagnetoskopioa

(VTR gela)Platoa Kontro l -ge la

Beste bideo eta audio iturri batzukBideoaren eta audioaren beste iturri batzuk

Bideoarennahasketa-

-mahaia

Audio/Bideoarennahasketa-

-mahaia

Audioaren-

Jarraipen--gela

TB-ESTAZIOABIDEO-ESTAZIOA

• Kamerak eszenaren irudia hartzen du —albistegiaren aurkezlea, adibidez—,arakatu eta seinale erradioelektrikoa sortzen du, zeina estudioan kokatutadagoen nahasketa-mahaira bidaltzen duen.403

• Kontrol-gelako bideoaren nahasketa-mahaian, beste iturrietatik —platokokameretatik, VTR gelako magnetoskopioetatik, zerbitzari digitaletatik,edota kanpoaldean kokaturiko unitate mugikorretatik— aldi berean iristenari diren hainbat eta hainbat seinaleren artean aukeratzen da lehen aipatu-tako seinalea.

• Kontrol-gelan aukeratutako seinalea jarraipen-gelan kokaturiko audioareneta bideoaren nahasketa-mahaira bidaltzen da. Mahai hori espezifikoa da,aldi berean kontrolatzen baititu emititzen ari den programaren bideo- etaaudio-seinaleak.

Utz dezagun bere hartan bideo-seinalea, eta beha dezagun soinuari dagokionprozesua.

• Mikrofonoak albistegiaren ahotsa hartu du, soinu-uhinak seinale erradio-elektriko bihurtuz eta kontrol-gelan kokaturiko audioaren nahasketa--mahaira bidaltzen du kable bidez.

• Audioaren nahasketa-mahaian, aldi berean magnetoskopioetatik, zerbitzaridigitaletatik, unitate mugikorretan dauden kazetariengandik eta abarretatikiristen ari diren hainbat seinaleren artean, aipatutako seinalea aukeratzenda.

• Kontrol-gelan aukeraturiko seinalea jarraipen-gelan kokaturiko audioareneta bideoaren nahasketa-mahaira bidaltzen da.

Beraz, bi seinale dauzkagu jarraipen-gelan: bideo-seinalea eta audio-seinalea.

• Emisioaren arduradunak, tekniko baten laguntzaz, aipatutako seinalea au-keratzen du jarraipen-gelan kokaturik dagoen audio/bideoaren nahasketa--mahaian, eta transmisorera bidaltzen du anplifika, modula eta heda dezan.

Prozesua ia berbera da edozein telebista-programatan. Jatorriko iturrian egondaiteke aldea, zeina aldez aurretik grabatutako seinalea edo ENG erako kan-poaldeko unitatea izan daitekeen, zeinaren bideo- edo audio-seinalea mikrouhinez,kablez edo satelitez bidaltzen den.


403. Izatez, seinalea master-gelara bidaltzen da, non ekipamendu elektroniko guztia dagoen,igarobideko konmutadoreak —patch— barne, eta hantxe burutzen dira kontrol-gelan eta jarraipen-gelan emandako agindu guztiak, aparatuen urruneko kontrolak baino ez baitaude aipatutako geletan.Horrela, master-gelara kablez atxikitako mahai botoiduna baino ez da kontrol-gelako nahasketa--mahaia, non aginduak bete eta seinalea bideratzen den. Edozein modutan, kontatzeko hemenerabilitako modua funtzionalki zuzena da, ikusten den prozesu logikoa adierazten baita.

11.2. PROZESU MODULARRA BIDEO-STREAMEN BITARTEZ

Bideo-streamen bidezko prozesu modularrak bi alderdi nabarmenki bereziak ditu:ikus-entzunezko informazioaren biltegiratzea (audioa, bideoa eta datuak, editatutaeta editatu gabe) eta informazio horren banakuntza, bai estazioaren barrenean, pun-tu batetik bestera, edo bai audientziari zabaltzeko (broadcast edo internet mailakokalitatez).

Biltegiratzea irudi-erresoluzio handiz edo txikiz egin daiteke, eta berdinbanakuntza. Hurrengo lerroetan adieraziko dugun prozesu modularra eredu bat da.Beste batzuk ere izan daitezke.

Prozesuko moduluak

Bideo-streamen404 bidezko telebista-estazio bateko prozesu modularra tele-bista-seinale bat sortzea, gordetzea, garraiatzea eta emititzea da, bit-isuriak erabi-liz, hots, audio- eta bideo-streamak erabiliz. Beraz, telebista-prozesu osoareninformatizazioa da, telebista-estazioko prozesu guztiak integratu eta informati-zatzen dituena, software eta hardware bidezko soluzio modularra paratuz:

• Grabazioa: irudiak disko gogorreko kamera digitaletan grabatzen dira,zinta erabili gabe. Hala ere, kamera hauek oraindik ez dute arrakastarikizan eguneroko lanean.

• Edizioa eta postprodukzioa: PC konputagailutan egiten da, edizioez-linealeko softwarea erabiliz.

• Errealizazioa: nahasketa-mahai digitalak erabiliz egiten da programa.

• Garraioa: bideo eta audio-streamak garraiatzeko, ahalmen handiko sarelokaletik (LAN) —Ethernet erako intranetetik— bidaltzen dira.

• Memoria: bideo-zerbitzari digitaletan —disko gogorretan— gordetzen dainformazio guztia, DV25, MPEG-2, MPEG-4, eta MPEG-1 formatuakerabiliz.

• Jarraipen-zerbitzua: programazioaren emisioa digitalki kontrolatzen da.

• Transmisioa: telebista-seinale digitala hedatzeko unea da.

Bideo- eta audio-streamak erabiliz eginiko prozesu modularraren abantailakagerikoak dira: zintak baztertzen dira, lanak ez dira bikoiztu behar, eta orduosagarri asko irabazten dira —magnetoskopioan grabatu, garraiatu eta zintetangordetzeko eta abarretarako orduak—. Telebista erabat digitaleko estazio batean405

LAN motako tokiko sarea hiru geruzatan dago zatituta, eta bakoitzak seinale edofitxategi bana kontrolatzen du:


404. Zehatz-mehatz, stream hitzak “korronte” esan nahi du; guk, ordea, “isuri” itzuliko dugu.405. Edo bideo-estudioa.

• DV25: kamera batetik edo emititu aurretik editatu behar den kanpoaldekoprodukzioetatik datorren bideo-materiala gordinik gordetzen deneko sare-geruza da.

• MPEG-2: gehien erabiltzen den sare-geruza da, irudiaren kalitate, banda--zabalera eta garraio-abiadura egokiak baitauzka. Gorago esan dugunez,MPEG-2 seinalea konprimatuta dago eta telebista-kalitate egokia dauka.

• MPEG-4: internet bitartez, bideo-edukiak bidaltzeko erabiltzen den sare--geruza da. MPEG-4 seinaleak internetera bidaltzeko, ez dira bikoiztubehar ez lana, ez pertsonala, ez ekipoak, MPEG-4 seinalea automatikokisortzen baita sistema digitalean, MPEG-2 seinaletik abiatuz.

Blokekako grafikoan ikusten denez, bi arlo fisiko handitan banatzen da proze-su modularra: edizio-arloa, edizio-zerbitzariaren inguruan zentralizatua (edukierahandiko memoria duen disko gogorra) eta emisio-arloa, emisio-zerbitzariareninguruan zentralizatua (edukiera handiko memoria duen beste disko gogor bat). Bizerbitzarien arteko trafikoa konmutazio-ekipo batek kudeatzen du. Prozesumodular arrunta 28. irudian adierazi dugu era eskematikoan.


28. i

rudi

a. T

eleb

ista

ko e

ta b

ideo

dig

ital

eko

proz

esu

mod

ular

ra

Itur

ria:

aut

orea

k eg

ina,

hur

reng

o au

tore

en l

anet

an o

inar

ritu

ta (

Vid

eo S

trea

m N

etw

orks

200

2a,

Vid

eo S

trea

m N

etw

orks

200

2b).

Osa

gaia

k:1.

Bid

eo-,

tes

tu-

eta

audi

o-it

urri

ak,

eduk

iak

gord

inik

bid

altz

en d

ituz

tena

k. 2

. It

urri

etak

o ed

ukie

n di

gita

liza

zio-

sist

ema.

3.

Kaz

etar

ien

ediz

io-

-uni

tate

ak.

4. E

dizi

oare

n ar

loko

eki

poak

kon

ekta

tzen

ditu

en k

onm

utaz

io-s

iste

ma.

5.

Edi

zio-

zerb

itzar

ia,

eduk

iak

gord

inik

gor

detz

eko.

6.

Em

isio

--a

rlok

o ek

ipoa

k lo

tzen

ditu

en k

onm

utaz

io-s

iste

ma.

7. E

mis

io-z

erbi

tzar

ia, e

dita

tuta

ko a

lbis

teak

gor

detz

eko

eta,

esk

alet

a ba

ten

lagu

ntza

z, e

miti

tzer

abi

daltz

eko,

tim

e li

neso

ftw

area

ri e

sker

. 8.

Edu

kiak

eta

gra

batu

riko

pro

gram

ak e

rrep

rodu

zitz

eko

eta

emiti

tzek

o ek

ipoa

. 9.

Em

isio

a au

tom

atik

oki

grab

atze

ko e

kipo

a. 1

0. J

arra

ipen

-kon

trol

erak

o ek

ipoa

: pr

ogra

men

em

isio

a, p

ubliz

itate

aren

kud

eant

za e

ta g

raba

zio

auto

mat

ikoa

kon

trol

atze

ko, h

ain

just

u. 1

1. C

ontr

ol A

ir N

ews:

bid

eoak

em

itit

u, t

estu

ak p

rom

pter

-era

bid

ali

eta

titu

luak

txe

rtat

zen

ditu

en e

kipo

a. 1

2. T

elep

rom

pter

izen

eko

disp

osit

iboa

. 13

. P

lato

bir

tual

rob

otiz

atua

. 14

. B

ideo

eta

aud

io-n

ahas

keta

k eg

itek

o ek

ipoa

. 15

. C

hara

cter

Gen

erat

or N

ews:

tit

ulaz

ioa

sort

zeko

ekip

oa. 1

6. I

nter

nete

ko a

tari

a, e

duki

ak e

seki

tzek

o.17

. Tra

nsm

isio

-eki

poa.

BID

EO

P

RO

DU

KZ

IO

SIS

TE

MA

(E

DIZ

IOA

)T

EL

EB

IST

A-E

ST

AZ

IOA

EM

ISIO

N

TE

ST

U, B

IDE

O E

TA

AU

DIO

ITU

RR

IAK

Alb

iste

-a

ge

ntz

iaS

ate

lite

aEN

GB

este

bid

eo

itu

rri

Pro

mp

terr

aP

lato

bir

tual

ro

bo

tiza

tua

Web

TV

ata

ria

EM

ISIO

N

test

ua

konp

utag

ailu

an j

aso

Bid

eoa

konp

utag

ailu

an j

aso

Bid

eoa

konp

utag

ailu

an j

aso

Bid

eoa

konp

utag

ailu

an j

aso

Co

ntr

ol

Air

N

ew

s

NA

HA

SK

ET

A-

MA

TR

IZA

(M

IXE

R)

Tit

ula

zio

-so

rtza

ilea

(C

G N

ews)

PR

OG

RA

MA

1

JAR

RA

IPE

NA

PR

OG

RA

MA

2

PR

OG

RA

MA

nG

raba

kunt

za

au

tom

atik

oa

U.

Edi

ción

1

(pe

rio

dis

ta)

U.

Edi

ción

2

U.

Edi

ción

nP

layo

ut

Eth

ern

et

Víd

eo S

DI/

PA

L

4

5

6

7

10

8

11

12

14

17

16

DV

25E

DIZ

IO-

ZE

RB

ITZ

AR

IA

KO

NM

UT

AZ

IOA

9

13

15

KO

NM

UT

AZ

IOA

EM

ISIO

-Z

ER

BIT

ZA

RIA

,M

PE

G-2

-an

3

21


EM

ISIO

A

EM

ISIO

A

1. P

RO

GA

MA

2. P

RO

GA

MA

3. P

RO

GA

MA

-MA

TR

IZE

A

EM

ISIO

--Z

ER

BIT

ZA

RIA

MP

EG

-2-a

n

DV

25E

DIZ

IO-

-ZE

RB

ITZ

AR

IA

1. e

dizi

o--u

nita

tea

(per

iodi

sta)

2. e

dizi

o-un

it.

n. e

dizi

o-un

it.

Bid

eoa

konp

uta-

gailu

an ja

so

Bid

eoa

konp

uta-

gailu

an ja

so

Bid

eoa

konp

uta-

gailu

an ja

so

test

uako

nput

a-ga

iluan

jaso

Bes

tebi

deo-

iturr

iak

Alb

iste

--a

gent

zia

TE

ST

U-,

BID

EO

- E

TA

AU

DIO

-IT

UR

RIA

K

BID

EO

AR

EN

PR

OD

UK

ZIO

-SIS

TE

MA

(E

DIZ

IOA

)T

EL

EB

IST

A-E

ST

AZ

IOA

Titu

lazi

o--s

ortz

aile

a(C

G N

ews)

Lana DV25 edo MPEG-2 geruzan (Edizioa)

Informazio-iturri batzuek harrapatze-ekipoetara bidaltzen dituzte edukiak.Teletipoak edo testuak bidaltzen dituzten agentziak izan daitezke iturriak, edogertakariei buruzko irudiak eta audioa bidaltzeko ENG ekipoak406 eta sateliteak,edo bestelako iturri batzuk. Harrapatze-ekipoek ikus-entzunezko edukiak etatestuak digitalizatzen dituzte, eta DV25 formatuan bidaltzen dituzte edizio--zerbitzarira, non eduki guztia gordinik gordetzen den DV25ean. Edizio-unitateekaipatutako zerbitzari horretara iristen dira, behar duten materiala isurtzeko,editatzeko eta albisteak ekoizteko. Konmutazioari esker, kazetari guztiek aldiberean erabil dezakete zerbitzaria. Gutxienez hamasei kazetarik erabil ditzaketealdi berean edizio-zerbitzariak. Horrela, artxibo berbera erabiliz eta denbora errealberberean lan egin dezakete kazetariek.

Kamerek edo ENG ekipoek DV formatuan hornitu badituzte irudiak (DV5:1kamerak irudiak konprimatu dituenez), edota DV erara digitalizatu badiraharrapatze-ekipoan DV FireWire 1394407 ataria erabiliz, jatorrizko bideo-seinaleazerbitzarian zuzenean sartzeko prest dago, berriro konprimatu gabe. Beraz, ez dagoseinale-galerarik. Irudiak SDI, YUV,408 Y/C409 formatuan badatoz, edo konpo-satuta,410 DV25 erara konprimatuko dira. Horrela, edizio-zerbitzariko eduki guztiakformatu bakar batean egongo dira, DV25ean. Sistema beste seinale-geruzarakodiseinatuta balego, gauza berbera planteatuko genuke.

Kazetariak behar duen materiala zerbitzaritik jaitsi eta albisteak editatudituenean, saretik bidaltzen dira emisio-zerbitzarira. Bidali MPEG-2 eta MPEG-4formatuetan bidaltzen dira, Time Line izeneko argibide-zerrendaren arabera(iraupenaren eta albisteen zerrendaren arabera).

MPEG-2 eta MPEG-4 geruzak (transmisioa)

Editatutako albisteak emisio-zerbitzarira iritsi eta bertan gordetzen dira albis-tegi-garaian emititzeko. Gorde MPEG-2n gordetzen dira, horixe baita telebista--kalitateko formatua, eta bideo-seinaleak 8/9 Mbps ditu emisio-orduan. Halaber,badago MPEG-4 formatuan osatutako albiste-mota bat ere, egoki irizten deneanwebgunera zuzenean bidaltzeko.

Albistegien aurkezleak, esatariak, estudio birtual robotizatutik aurkez ditzakealbisteak, nahasketa-matrizetik edo mahaitik kontrolatuta. Ondoren, seinaleakontrol orokorreko modulura garraiatuko da, eta handik emisio-gelara joango da.


406. Electronic News Gathering, hots, albisteak jaso eta ekoizteko unitate mugikor arinak.407. Goi-abiaduran transmititzeko konexio estandarra. 408. Osagaikako seinalea: luminantzia (Y) eta kolore-diferentziako bi seinale (U, V).409. Luminantzia eta krominantzia.410. Telebista-seinale konposatua.

Aldi berean, emisio-zerbitzarian gordeta dagoen albistea, kontrol oro-korrera411 bidaliko da Time Line-ri jarraituz, emisiora bidalia izan dadin.

Bere orduan emititu behar diren programak, ostera, —film bat edo iragar-kiak— jarraipen-gelatik kontrolatzen dira playout412 aparatuak erabiliz. Errepro-duzitzeko ekipo digital horiek berezko softwarea daukate programa egokia bereunean emisiora bidaltzeko, eta programa emisio-zerbitzarian dago gordeta.

Kazetariaren edizioa

Horrelako produkzio edo ekoizpen modularrean, automatizatuta daude pro-zesu guztiak; kazetariak, berriz, honako lan hauek egiten ditu:

• Telebista-albisteei dagokienez, bere mahaiko konputagailutik albistea edi-tatu, audio-kanaleko testua prestatu, mahai gainean daukan mikrofonoarenaurrean albistea esan eta testua teleprompter-erako idatzi. Programa infor-matiko berak kalkulatzen ditu off-ahotsaren iraupena eta aurkezlearentzakotarteak.

• Webgunerako albisteei dagokienez: bideoa editatu, testua esan eta audio--kanalean grabatu, sumarioaren testua idatzi eta, dena prestatu ondoren,webgunera MPEG-4 formatuan bidali.

11.3. TELEBISTA ELKARRERAGILEA

“Oinarri teorikoak” izeneko kapituluan esan dugunez, elkarreragintasuna ikus--entzunezko informazioari dagokion funtsezko kontzeptu bat da, baina anbiguoaeta esanahi ugarikoa ere bai. Gehiegi erabili denez, desitxuratu egin da erabat, etabere posibilitate errealak nahastu, fikzioan kokatuz (Casanova 2001).

Honela definitu dugu elkarreragintasuna: «sare bateko erabiltzaile guztien ar-teko komunikazioa, bi noranzkoetan, kanal berberean eta gaitasun maximoan».413

“Erabiltzaile guztiak” esateak, puntutik punturakoa dela esan nahi du. Horrela ezbada, mugatua da elkarreragintasuna.

Izan ere, telebista elkarreragilea hurbilago dago gaur, 2002-2005 urteetan,teknologia digitala daukagunean, aitzindarien saio analogiko haiek guztiak baino,adibidez Qube sistema (Ohio 1977) edo TVE-k eta Telecinco-k 1992an abian jarrizituztenak —Telepick eta Teletrebol izenekoak—. Denek egin zuten porrot. Edo-zelan ere, 2002an zalantza handiak dauzkate hainbat adituk eta autorek telebistaelkarreragilearen inguruan (Ambroa 2001).


411. CG News.412. Erreprodukzioa.413. Ikus “Elkarreragina edo interaktibitatea” izeneko epigrafea, Oinarri teorikoak kapituluan.

Erabiltzaileak telebista programazioa hartzeko eskueran daukan telebista-sis-tema —kable bidezkoa, satelite bidezkoa edo lurrekoa— edozein izanda ere, mailabat baino gehiago dauka telebista elkarreragileak, hargailuei buruzko epigrafeanaipatu ditugun API interfazaren ahalmenen arabera:

• Behe-mailako elebista elkarreragilea: erabiltzaileak operadoreari pro-gramak aurkezteko egindako hautua transmititzen dio; eskaripeko bideo--zerbitzua, adibidez. Maila hori edozein oinarrizko API zerbitzukointerfazari dagokiona da.

• Erdi-mailako telebista elkarreragilea: erabiltzaileak, aurreko mailakoelkarreragintasun minimoa ez ezik, operadoreak bidalitako zerbitzuelkarreragileak hartzeko gaitasuna du, zerbitzari digital ahaltsuen bidez edoedukiak gordetzeko dituen disko gogorren bitartez. Zerbitzu horiekprogramazio-gida elektronikoak (EPG) izan daitezke, eguraldiari buruzkoinformazioak, burtsari buruzkoak, albisteak, etab. Ikusten ari den telebista--programari atxikitako informazio osagarria eduki dezake erabiltzaileak.Horrela, agindu-kontrola erabiliz, ikusten ari den programari, eszenari edopertsonaiari buruzko informazio osagarria eska diezaioke operadoreari.Eskatutako informazio osagarria ahalmen handiko zerbitzari digitaletatikbidaltzen du operadoreak.

• Goi-mailako telebista elkarreragilea: erabiltzaileak, aurreko mailetakoelkarreragintasuna ez ezik, internetetik nabigatzeko eta operadoreak berakedo beste batek prestatu eta bidalitako zerbitzuak jasotzeko ahalmena du.Horretarako, hargailu edo deskodetzaile bat dauka, modema eta diskogogorra informazioa batzeko, eta itzulera-kanal bat. Ekipo hori integratutaedo osagaika eratuta egon daiteke. Itzulera-kanala bertikala eta zuzena izandaiteke (jaitsierako kanal beretik, kablean bezala), edo zeharkakoa(jaitsierakoa ez den kanal bat erabiliz).

Telebista elkarreragileko hiru maila horiek telebista-operadoreen eta APIinterfazaren bitartez ezartzen ari dira gaur egun (Martin eta Marcelo 2001).

Adibide argi pare bat MHP eta Open TV sistema dira. Telebista elkarrera-gileko sistema hori merkatuko garrantzitsuena da, eta 2002an plataforma guz-tietako —kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko— 50 operadoretan kokatutazegoen (Open TV 2002). Ikus dezagun sistema horri dagokion blokekako eskema:


29. irudia. Telebista elkarreragileko prozesua

Iturria: autoreak egina, ondoko autoreen lanetan oinarrituta (Video Stream Networks2002a, Video Stream Networks 2002b).

Honela funtzionatzen du, labur esanda. Edukiak eta zerbitzuak internetetikedo operadoreak berak kudeatutako edo azpikontratatutako plataformetatik etadatu-baseetatik etor daitezke. Eduki eta zerbitzu guztiak sistemaren konpon-bideak414 izeneko arlora iristen dira, non, interneterako diseinuzko softwareaerabiliz,415 editatu eta “argitaratzeko”416 prestatzen diren, hau da, editatzeko.

Toki berean, edukiak stream-kodetzailean kodetzen dira, eta bit-isuri kode-tuak telebista-plataformetara bideratzen dira, kable bidezko, satelite bidezko etalurreko telebista-sistemek bana ditzaten.

Hortik aurrera, software elkarreragile bereziak parte hartzen du, deskodetzai-leak zerbitzuak eta edukiak kudeatu eta telebista-pantailan web-orri modura, postaelektroniko modura, edo beste modu batzuetara eskain ditzan. Deskodetzaileakizen konplexu samarra dauka (Hardware Porting Kit (HPK), hau da, hargailuaribide ematen dion osagai edo dispositiboa). Azkenik, itzulera-linea —erabiltzaileakbere aginduak eta posta elektronikoa bidaltzeko darabilen linea— modem batenbitartez egiten da, seinalea itzulera-portura417 bidaliz, dagokion lekura bideratuaizan dadin. Modem hori telefonikoa izan daiteke —satelite bidezko telebistan etalurreko telebistan, adibidez—, edo kable bidezko modema.

Kudeaketaren eta zerbitzuen p la ta forma

Internet

Enpresa-kudeaketa:

harpidedunei kobratzea, publizitatea

Stream-kodetzea (Streamer)

Itzul-portua (Gateway)

Edukien paratzea (Publisher)

Komunikazio zerbitzuak

Merkataritza zerbitzuak

Eduki zerbitzuak

Operadorearen datu-, edukieta

zerbitzu-artxiboak

Kablea

Satelitea

Lurrekoa

MIDDLEWARE

Sofware Interaktibo Bereziaren Sistema:

- Oinarrizkoa (Core)

-Paketeak: HTML, DVB-MHP, PVR.

Deskodetzailea

Telebista

Sistemaren i r tenbideak


414. Network solutions.415. XML, HTTP, etab.416. Publisher.417. Gateway.

- - -- - -

Kable bidezkoa

Satelitebidezkoa

(Core)

(Streamer)

(Publisher)

(Gateway)

-

-

Beraz, sistema elkarreragile hori eskueran edukiz gero, erabiltzaileak, tele-bista jaso ez ezik, interneten egiten dituen funtzio guztiak bete ditzake, eta, hala-ber, ikusten ari den telebista-programarekin zerikusia duten beste zerbitzu elkarre-ragileak izan ditzake eskura. Adibidez, programari buruzko informazio osagarria,ikuskera-angelua aldatzea kirol erretransmisioetan, etab.


III. ZATIA

INDUSTRIA, GARAPENA

ETA ERREGULAZIOA

12. Irrati eta telebistarako hornitzaileen etaproduktoreen industriari sarrera

12.1. ZATI HONEN EDUKIAK

III. zati honetan, mota desberdinetako irrati- eta telebista-kanalak —hau da, kablebidezkoa, satelite bidezkoa eta lurreko transmisio digital ordaindua— banatzekoedo transmititzeko sistemen garapena eta gizarte-hedapena aztertuko ditugu, bidebatez sail horretako operadore eta produktore nagusiak aipatuz.418

II. zatian elementu teknologikoak eta funtzionamenduzkoak aztertu ditugu,horietako bakoitzak duen garrantzia eta ezarpen soziala kontuan hartu gabe, etaorain, berriz, gai horiexek hartuko ditugu kontuan: merkatuan duten kokapena,eskaintzen dituzten zerbitzuak eta edukiak, eta sistema horiek kudeatzen dituztenoperadore nagusiak. Beraz, kontestualizatzen ari gara, dimentsionatzen eta ikus--entzunezko sistemak zentratzen, audientziari, edukiari eta arautzeari dagokienez.

Aztertuko ditugun herrialdeak definitzera behartzen gaituzte teknologiakontestualizatzeak eta kokatzeak. Afrika, Latinoamerika, Ekialdeko Europa etaAsiako zenbait eskualdetan banatzen diren kanal anitzeko sistemak gutxietsi gabe,beste zonalde hauek aztertzea erabaki dugu: Euskal Herria —ahal den neurrian—,Estatu espainiarra, Europar Batasuneko herrialde nagusiak eta Ameriketako EstatuBatuak, horiexek baitira aipatutako sistemak gehien garatu dituztenak. Beraz,herrialde horietako honako alderdi hauek aurkeztuko ditugu:

• Ikus-entzunezko kanal anitzeko informazio eta komunikazio-sistemarensarbidea, harpidetza eta hedapena —kable bidezkoa, satelite bidezkoa etalurreko telebista digitala—.

• Ikus-entzunezko kanal anitzeko informazio eta komunikazio-sistemekeskainitako zerbitzuak eta edukiak.

• Ikus-entzunezko kanal anitzeko informazio eta komunikazio-sistemakarautzeko indarrean dagoen legeria.

418. III. zati honetan autorearen zortzi urte eta gehiagoko ikerkuntza-lanak bilduko dira modulaburtuan; lan batzuk bakarka egin ditu autoreak, eta beste batzuk ikerkuntza-talde bateko burumodura, honako irakasle hauek taldekide izanik: Carmen Peñafiel, Nicolas Xamardo, SantiagoUrrutia eta Teresa Agirreazaldegi. Autorea hainbat aldiz egon da Ameriketako Estatu Batuetako etaEstatu espainarriareko unibertsitate-zentroetan eta irrati-telebistako konpainiatan.

Aurreko kapituluei ondoko hiru atal hauek gehituz —batez ere teknikoak di-renak, gure ustez—, zuzen mugatzen dugu hemen dagokigun gaia, informazioareneta komunikazioaren teknologia, alegia (TIC).

12.2. KOMUNIKAZIO-SISTEMA BATEN GARAPEN-FASEAK

Ikus-entzunezko edozein informazio-operadorek eta sistemak hiru garapen-faseberezi ditu:

• Abiatze eta finkapen-fasea: operazio-hasierari eta harpidedunen edoaudientziaren masa kritikoaren finkapenari dagokio. Galera ekonomikoakizan ohi dira fase horretan; beraz, finantzazio sendoa eta negozioa ondoezagutzea eskatzen du. Datu errealen arabera, bost urteko epea hartzen dulehen faseak kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko sistema digital be-rrien sistemei dagokienez. Horrenbestez, hemen hizpide ditugun operado-reen etekinak 2005. urtetik aurrera azalduko dira.

• Egonkortasunaren eta negozio arruntaren fasea: etekinak hartzen hastenda edo gutxienez, galerak gelditzen, harpidedunen kopuru nahikoari esker.Horrela urtetan jarrai daiteke, berrikuntza teknologikoak eginez, audientziagehituz eta emaitza ekonomikoak aldakorrak izanik —oro har, asegarriakdirenak—. Operadore batzuk ez dira fase horretara iristen eta lehen faseandesagertzen dira. Iristen diren kable bidezko, satelite bidezko eta lurrekoTB digitaleko operadoreak, 2005. urtean ekingo diote bigarren faseari.

• Eraldaketa-fasea edo desagerpena: aurreko faseren baten krisitik irits dai-teke hirugarren fasera. Kasurik onenean —iraupenerako eraldaketa gerta-tzen denean, hain zuzen—, operadoreak edo sistemak bere negozioa eral-datzen asmatzen duela esan nahi du, edota soluzio teknologikoak aurkituz,edota soluzio enpresarial eta ekonomiko egokiak topatuz —kapitalizazioa,fusioak, salmenta—. Kasurik txarrenean, berriz, operadorea edo sistemadesagertu egiten da, jarduna baztertuz. Adibidez, telebista analogikokoestazioak estazio digital bihurtzen ari dira, eraldaketa bikoitzari esker: a)eraldaketa teknologikoa, digitalizazioari ekinez: eta b) negozio-plangintzaridagokion eraldaketa eginez, plataforma ireki edo ordainpeko bihurtuz.

12.2.1. Ordainpeko telebista digitalaren egiturazko krisia

Kanal anitzeko telebista digital ordaindua krisi ekonomiko sakonean dago2000-2005 urtealdian, bai Estatu espainiarrean, bai Europar Batasuneko hainbatherrialdetan ere. Egia esanda, 90eko hamarkadaren azkenaldiko suharrak—aurreikuspenak objektibitate edo independentzia eskasekoak ziren,419 enprese-


419. Gure iritziz, hortxe datza ikus-entzunezko ikerkuntza unibertsitarioaren alor garrantzi-tsuenetakoa, teknologiei eta dagozkien sistemei buruzko garapenaren inguruko prebisiorik ahalik etaindependenteena eginez.

tako komunikazio-kabineteek edo operadoreekin eta produktoreekin estuegiloturiko kanpoko enpresek egiten baitzituzten— errealitate gordinari ireki dio bi-dea, zeinean kanal- eta zerbitzu-hornitzaileek edo operadoreek galera ikaragarriakdituzten.

Ugariak dira baieztapen hori frogatzen dituzten kasuak. Adibidez, ITV420

ordainpeko telebista digitaleko operadoreak ordainketak eten zituen 2002koapirilean, galera ekonomiko handiak egin ondoren (ECCR Mailing List 2002a, Fox2002). Urte berean, Estatu espainiarrean, Quiero plataformak antzeko egoeranzegoela adierazi zuen, eta eroslearen edo likidazioaren artean aukeratu behar zuela(El Correo 2002).

Halaber, Alemanian, Kirch talde ahaltsuak kaudimenik ez zuela aitortu zuen.Adituen iritziz, egoera horretara eraman zuten arrazoien artean ordainpeko telebis-ta digitalari buruzko kalkulu-errorea zegoen, filmen zein futbolaren eskubideenkostu handiekin batera. Kirch-en krisiak bi aldi izan ditu: lehenik eta behin, KirchMedia konpainiaren ordainketa-etena (2002-IV-8), eta ondoren, Kirch Pay-TV en-presa-zatiaren ordainketa-etena (2002-V-8an jakinarazia). Kirch Pay-TVren aktibonagusia Premiere plataforma zen, emititzen jarraitzen duena Rupert Murdoch-ekedo beste operadoreren batek erosi artean, zain (BBC 2002, ECCR Mailing List2002b).

Estatu espainiarrean egiturazko krisiaren beste adibide bat dago, CanalSatélite Digital-en eta Vía Digital-en arteko “fusioa absortzioz” (2002-V-8). Kasuhorretan, lehenengoak irentsi zuen bigarrena, zeinari akzioen %23 eskaini zizkion;geroztik, satelite bidezko operadore bakarra eta ordaindutako sistema guztienoperadore nagusia da estatu espainiarrean (El País 2002). Fusioaren lehen faseabost urte lehenago gertatu zen (1997-VII-219, Jesus Polanco Canal Satelite Digi-tal-en jabeak eta Juan Villalonga Telefónica-ko421 presidenteak fusioko protokoloaonartu zutenean, “ahalik eta lasterren” eta %50era banatuz. Akordio-hasiera haritentsioz beteriko fase batek jarraitu zion, eta porrot egin zuen, Telefónica-renerabakiz eta Partido Popular-aren presioz (Segovia eta Tizón 2002).

Egoera ekonomiko kritiko horren arrazoiak askotarikoak izan daitezke, baina,oro har, honako hauetan laburbil daitezke:

• Harpidedun gutxi edukitzea: lehen 3-4 urteetan ordainpeko telebista digi-talen plataformek ez dute harpidedun nahikorik lortu, garapen eutsigarriaizan dezakeen negozio-plana garatzeko.

• Kapital-inbertsio handiak egin beharra: telebista-sistema eta zerbitzu ge-higarriak abian jartzeko ez ezik, gutxienez bost bat urtetan jardunean irau-teko egin behar da inbertsio ekonomikoa, hori baita harpidedun-masakritikoa lortzeko behar den gutxieneko denbora.

Irrati eta telebista hornitzaileen eta produktoreen industriari sarrera 277

420. Lehen ONdigital izena zuena.421. Telefónica Vía Digital-en jabe nagusia da.

• Operadoreen arteko lehiakortasun handia eta ugaria: telebista-hornitzailebakoitzak —kablekoak, satelitekoak, lurreko digitalekoak eta, gerora, tele-fonia-konpainiek— operadore bat edo bi dauzka; beraz, telebista-merkatuberberean bost bat hornitzaile daude lehian estatuan/nazioan,422 eta bestebatzuk sistema irekian. Estatu espainiarrean, adibidez, lehiakortasuna han-diagoa da, telebista publikoak,423 publizitatearen murrizketa eta tokiko/es-kualdeko eta autonomietako telebisten audientziak kontuan hartuz (ElCorreo 2002).

12.3. TELEBISTA DIGITALAREN BESTE HAINBAT GARAPEN-ARAZO

Egiturazko krisiaren arrazoiez beste, badira telebista digitaleko sektorean sortutakoeztabaidak eta lehiak ere, nahiz eta irtenbidea aurkitzen ari diren. Honako hauekdira garrantzitsuenak:

• Harrera: hargailuak eta deskodetzeko aparatuak ez dira mutiplataformamotakoak edo unibertsalak, besteak beste sistemetako operadoreak adosjartzen ez direlako, edota alor horretan arautze egokirik eta informazioargirik ez dagoelako. Adibidez, Ameriketako Estatu Batuetako FCCkordena bat erabaki zuen 2000ko irailaren 14an, zeinaren arabera hiru mota-tako hargailu/deskodetzaileak ezarri zituen. Horren ordez bermatu eginzitzaien erabiltzaileei, eros zitzaketen hargailuetan argi eta garbi infor-matuko zela aparatuen ezaugarriez eta multiplataforma izateko aukeraz(FCC 2000c).

• Autore-eskubideen babesa: arazo larria da, askotan urratzen baitira bideo-eta audio-programen eta edukien autore-eskubideak, interneten batik bat.


422. Kable-operadore bat edo bi, sateliteko bizpahiru eta lurreko digitaleko beste bat edo bi.423. Operadore pribatuek lehiakortasun “desleiala” deitzen diote horri, bi finantzazio-iturri

dituelako: aurrekontu publikoa eta publizitatea.

13. Kablearen industria eta garapena

Kapitulu honek trinkotasun franko handia du. Bertan, kable bidezko telebistarenhistoria aztertuko dugu laburki, Europar Batasunean eta Ameriketako Estatu Ba-tuetan, kablearen industria Espainiar estatuan, Europar Batasunean eta Amerike-tako Estatu Batuetan, haren garapena, eskaintzen dituen zerbitzuak eta dauden ope-radore nagusiak barne; eta sarbide publikoko telebista, gizarte zibilak eta komuni-tateek berezko ahotsa, bitartekaririk gabea, izan dezaten metodo modura hartuz.

13.1. KABLE BIDEZKO TELEBISTAREN HISTORIA

Kable bidezko telebistaren historiak, Europar Batasunean eta Ameriketako EstatuBatuetan, telebista banatzeko sistema honek dituen garapen-graduak ezagutzekoeta gobernuek hedabideen gainean duten eraginaz jabetzeko parada ematen du.Historian zehar Europak irrati-telebista publikoa (gobernuarena) bultzatu du na-gusiki; Ameriketako Estatu Batuetan, ostera, lurreko kateen lobbyak kable-opera-doreekin borrokatu behar izan dira, txandakako nagusitasuna erdietsiz, ikusikodugunez.

13.1.1. Kable bidezko telebistaren historia Europar Batasunean

Kable bidezko telebistaren garapen berantiarra mendebaldeko Europan irrati--telebistak herrialde horietan izandako garapen-historia bereziaren emaitza da.1990eko hamarkadaren hasieran eraldaketa-prozesuan murgildurik zegoenmendebaldeko telebista. Lurreko telebista generalistak indar handia hartu zuenkate pribatuen jaiotzari esker eta ordura arte ahalguztidunak ziren telebistapublikoekiko lehiakortasunagatik; baina kable bidezko telebista urria zen, artean.1990ean, mendebaldeko Europako herrialdeetako etxeen %30 baino ez zeudenkableatuta; hau da, sarbidea prest zeukaten (Blumler 1992a).

Fenomeno hori orokortasunean ulertzeko, telebista europarrak XX. mendeanzehar izandako ezaugarri nagusiak aztertu behar dira labur-labur, Europako estatu--nazioei buruz ari garela kontuan hartuz.

Aurrekariak: telebista mendebaldeko Europan 1990. urtera arte

1920az geroztik 1980ko hamarkadaren bukaera arte, ia erabat publikoa izanda Europako irrati-telebista, hau da, gobernuek kontrolatua eta gobernuen aurre-

kontuek finantzatua; bereziki, publizitatearen bitartez. Jay G. Blumler-en lanarenarabera, Europako herrialdeetako irrati-telebistek —hizkuntzaz, kulturaz, politikazeta tamainaz ezberdinak izan arren— sei ezaugarri komun eduki dituzte, Amerike-tako Estatu Batuetako telebistaren aldean bestelakoak egiten dituztenak (Blumler1992b):

• Programazio generalista: mota guztietako programazioak hartzen dituena,erabat komertzialak zein hezkuntzakoak eta kulturalak.

• Araudi generalista: Europako irrati-telebista publikoetako araudiak osoorokorrak dira —informazioa, hezkuntza eta entretenimendua—, zehaztasungutxikoak, interpretazio zabalak egiteko bidea ematen dutenak; Espainiakokasua nahiko desberdina da, hala ere.

• Aniztasuna eta dibertsitatea: alegia, zerbitzatutako audientzien plura-lismoa —gizarte osoa— eta programetako ikuspuntu politiko eta sozialugariak —Erresuma Batuan, Alemanian, Holandan, baina ez Espainian—.

• Xede kulturala: Europako irrati-telebista publikoek gizartea kohesionatutamantentzeko ardura eta kezka zeukaten, balio kulturalak eta moralakgoratzekoa eta, aldi berean, nazio-nortasuna gorde eta indartzekoa.

• Eragin politikoa: gobernuek sortu eta sostengatutako erakundeak zirenez,irrati-telebistak oso politizatuta eta boterean zegoen alderdiaren kontrol-pean zeuden. Aldi berean, diskurtso politiko eta elektorala bere gain hartudu telebista europarrak neurri batean, demokrazia formala duten herrial-deetan, batik bat.

• Lehiakiderik gabekoa: hamarkada horietan zehar irrati-telebistak ez dulehiakiderik izan; beraz, monopolioa izan da. Europan ez da egon publi-zitatearen merkatua eskuratzeko lehia egin duen enpresa pribaturik.

Ezaugarri horiek guztiek —ehun enpresarialean, politikoan eta sozialean estu--estu josita egon dira— ederki baldintzatu dute irrati-telebistaren liberalizazioa etadesregulazioa alde batetik, eta telekomunikazioena bestetik.

1980ko hamarkadan, Europako herrialde gehienetan telebista komertzialpribatuen jaiotza arautzen hasi ziren gobernu zentralak, eta 1990ean abian edoonartze-puntuan zeuden, ondoko taulan ikus daitekeenez.


25. taula. Lurreko telebistaren egoera mendebaldeko Europan 1990ean

Iturria: (Gliebel, et al. 1990), Blumler-en liburuan aipatua (Blumler 1992a).

Telebista pribatua abian jartzeko denbora-tarte handia behar izan zutenherrialdeen artean, Estatu espainiarra zegoen, hango Parlamentuak 1989an onartubaitzuen telebista pribatuei zegokien legea, eta 1990ean hasi ziren emititzen.Interes politikoak tarteko, sektore ekonomiko batzuekin ondo uztartuta, atzeratuegin zuten liberalizazioa.

Kable bidezko telebista 1980-2000ko urtealdian

Europar Batasuneko kablearen historiaren barruan hiru garapen-eredu an-tzeman daitezke. Lehenengoa Europako iparraldeko zenbait herriri dagokie —Bel-gika, Holanda, Danimarka, Suedia eta Alemaniari, besteak beste—, babes publikohandiari esker kablearen hazkunde etengabea eta arina ezagutu baitzuten. Biga-rrena Erresuma Batuari dagokio, bi fasetan gauzatua: porrotekoa lehena, hazkun-dekoa bigarrena. Hirugarren eredua Espainiari eta beste herrialde batzuei dagokie,kablearen garapenari berandu ekin baitzioten; 2000. urte inguruan, hain zuzen.

Estatu espainiarra

Hirugarren ereduko adibide peto-petoa da Estatu espainiarra. Kable bidezkotelebista laurogeiko hamarkadan hasi zen Estatu espainiarrean, tokian tokikoenpresario txiki batzuen jardun aitzindariari esker, zeinek, modu alegalean —ezbaitzegoen horri buruzko legeriarik—, kable koaxialez kableatzen zituzten udale-rriak, harpidedunei telebista kanal-batzuk eta bideo-film batzuk eskainiz. Has-

TB publikokokanalak

TBpribatukokanalak

Kanalakguztira

Oharrak

Austria 2 - 2 TB pribatua sartze-puntuan

Belgika 4 2 6 Hedadura estataleko kanalik ez

Frantzia 2 4 6

Mend. Alemania 3 4 7 TB pribatuek ez zuten herrialdea betetzen

Italia 3 6 9

Holanda 3 - 3 TB pribatua sartze-puntuan

Portugal 2 - 2 TB pribatua sartze-puntuan

Espainia 3 3 6 TB pribatua 1990. urteko errealitatea

Suedia 2 - 2 TB pribatua sartze-puntuan

Suitza 3 - 3 Hizkuntza desberdinetan. TB pribatuarenzirriborroa

Erresuma Batua 2 2 4

Guztira 29 21 50 Europako 11 herrialdetan.

Kablearen industria eta garapena 281

tapenak irregularrak eta eskasak izan ziren, kable komunitarioaren antzekoak—Community Antenna TV, CATV—, baina emeki-emeki azpiegiturak hobetu,zerbitzu-eskaintza zabaldu eta erlatiboki aurreratutako teknologia analogikoa era-biltzen zuten kable-sistema txiki bihurtu ziren. Jardun enpresarialak potentziatzekoeta telebista-kanalen kontratazioa hobetzeko xedez, AESDICAn —AsociaciónEspañola de Servicios Distribuidos por Cable delakoan—bildu ziren operadoreak(Barca 1996).

1990ean, AESDICAk —artean 25.000 harpidedun zituen— eskubide osokokide modura ECCAn —European Cable Communication Association, kable--sektoreko elkarterik garrantzitsuena, artean 30 milioi harpidedun zituena—sartzeko baimena eskatu zuen. ECCAk Estokolmon egindako bilkura orokorreaneman zion baimena, Deutsche Telecom-i bezalaxe.

1994an, ECCAren 40. Bilkura Orokorra antolatzeko ardura eduki zuenAESDICAk, eta 18 herrialdek hartu zuten parte bilkura hartan. Euskal gobernukoeta gobernu katalaneko ordezkariak bertan egon ziren, baina Espainiakogobernuaren erabateko ausentzia oso esanguratsua izan zen, beste asmo batzukbaitzeuzkan kablearen garapenari zegokionez (Barca 1996).

1998an, operadore txiki berberek —orduan ESPACABLE edo AsociaciónEspañola de Redes de Cable elkartean batuta— 200 kable-operadore txiki etaertainen kolektiboa osatzen zuten Estatu espainiar osoan. Guztira 600.000 harpi-dedun zeuzkaten gutxi gorabehera, elkarteak emandako datuen arabera. GehienakAndaluzian eta Levanten zeuden, Euskal Herrian ere bazeuzkan banaka batzuk—Ermuan eta Zarautzen—, eta Aragoin ere bai. Kable-operadore bakoitzak 3.000harpidedun zeuzkan, batez beste.

ESPACABLEren iturrien arabera, kable-operadore bakoitzaren hileko diru--sarrera 6.000.000 pezetakoa zen batez beste, kontuan hartuz harpidedun bakoitze-ko prezioa 2.000 pezetakoa zela hileko batez beste; eta kable-operadore bakoitzak25 kanal eskaintzen zituen batez beste. Gehienbat erabilitako kablea koaxiala zen.

Hasiera-hasieratik kable-operadore horiek zeukaten egoera alegalak aldaketabatzuk izan zituen gobernu espainiarrak onartutako kablearen araudia zela eta.Hasieran, Telekomunikazioen Legearen arabera desagertu egin behar zuten, bainaAuzitegi Konstituzionalak operadore txiki haiek funtzionatzen jarraitzeko esku-bidea zutela erabaki zuen (Angelina 1998).

Operadore txiki haien eta beren elkartearen ibilbidea auzi kontentziosoz etakritikaz josita egon da, Espainiako kablearen legeriari, administrazioei, autore--eskubideen kudeaketa-entitateei eta abarri egindako kritikaz. Haien etorkizunailuna da, jakina. Kable-operadore digital berriekin elkartu dira asko —1998 ingu-ruan bigarren operadorerako lehiaketan irabazleak izan zirenekin—. Beste batzueklanean jardun dute (ikus beherago horien egoera). Dena dela, ukaezina da Espai-niako kable bidezko telebistaren historian aitzindariak izan direla.


1998-99z geroztik, kablearen bigarren operadorerako lizentziak ematekolehiaketak egin zirenean, kablearen aro berria hasi zen Estatu espainiarrean (ikuskableari buruzko epigrafea).

Erresuma Batua

Erresuma Batua interes handikoa da kablearen garapen historikoa aztertzeko,bigarren ereduaren arabera. Kableak bi garapen-fase izan zituen (De Entrambasa-guas Monsell 1995):

• Lehen fasea (1982-1989): hasiera txarra eta geldiunea garapenean.

• Bigarren fasea (1990-2000): hasiera positiboa eta jarraitutasuna garape-nean.

Lehen fasea (1982-89). 1982an ITAP (Information Technology AdvisoryPanel) gobernu britaniarraren kontsulta-erakundeak kable bidezko telebistarenliberalizazioa aholkatu zuen Erresuma Batuan, nahiz eta British Telecom (BT)konpainiak —finantza-ahalmen eta teknika handikoa zenak— modu esklusiboanbere gain hartu nahi zuen kable-telebista ustiatzeko eskubidea.

Arauemaile britaniarrek 1984an onartu zuten Cable and Broadcasting Actdelakoa, sektorea ustez liberalizatu zuten operadore pribatuen aldeko apustuaeginez. Baina legeak bere barnean zeuzkan debekuak eta mugak ugariak ziren:British Telecom-ek ez zuen parte hartzerik; operadore ez europarrek ezin zutenesku hartu; prentsa, irrati eta telebistako taldeek ezin zuten nagusi izateko auke-rarik izan kable-sektorean sor zitekeen partzuergoan. Aldi berean, ez zen baimenikeman kable-operadoreek telefono- eta datu-zerbitzuak hornitzeko.

Bost urte beranduago, 1989an, 45 kable-lizentzia baino ez zeuden, eta tele-bista zeukatenen %30i soilik ematen zion sarbidea Erresuma Batuan; harpide-dunak 75.000 ziren —zifra benetan irrigarria—. Aldiz, satelite bidezko telebista--operadoreak —British Sky Broadcasting (BSkyB)-ek— 350.000 harpidedunzituen garai hartan.

Bigarren fasea (1990-2000). Klabearentzat negatiboak ziren emaitza haiekzirela eta, egoera aldatzeko lege batzuk onartu zituen gobernu britaniarrak, etakableak modu egokian aurrera egitea erdietsi zuen; atzerapenak mugatuta, hala ere.

Egia da, laurogeiko hamarkadako urte haietan aurrerapen ikusgarria eginzuela satelite bidezko telebistak. Hauexek ziren lege haiek: “Broadcasting Act”(1990), “Lehiakortasunaren eta Aukeraren Liburu Zuria” (1990) eta “DuopolioarenBerrikusketa” (1991). Ondorioz, kablearen merkatua ireki zitzaien Komunitarioakez ziren operadoreei, iparramerikarrak eta kanadiarrak sartu ziren, eta operadoreeitelefonoa eskaintzeko baimena eman zitzaien.


Kablea Europar Batasunean, 1990ean

1990ko hamarkadaren bigarren erdian, ikus-entzunezko komunikazioko arloguztietan Europar Batasunak eragindako arau liberalizatzaileek bultzatuta, gobernubakoitzak arau haietara moldatu zituzten legeriak eta ia zentzu guztietan liberali-zatu zen merkatua, murrizketa batzuk gorabehera, operadore batzuen gehiegizkokontrola ekiditeko. Ikus dezagun nola zegoen kable bidezko telebistaren merkatua1990ean, herrialdeka.

26. taula. Kable bidezko telebista mendebaldeko Europako15 herrialdetan, 1990ean

Iturri horiek batzuetan kontrako datuak ematen dituzte. Holako kasuetan, argudioakkonprobatu dira. Ehunekobesteak biribildu egin ditugu.

Datuak berez mintzatzen dira. Mendebaldeko etxe europarren %17,6 baino ezzeuden kableari atxikita 1990ean. Baina ehunekobeste horrek oso banaketa erdi-purdikoa erakusten du, zeren populazio handiko hainbat herrialdek (ErresumaBatua, Espainia eta Italiak) %1 bat baino ez zuenean kableatuta, beste herrialdetxikiagoak (Belgika, Holanda, Suitza) ia erabat kableatuta zeuden eta osorikharpideduta. Mapa geografikoari begiratuta, Europako erdialdea ia osorik kablea-tuta zegoen eta, iparraldea eta hegoaldea gutxiago, oro har.

Herrialdeak Harpidedunak (milioika)

Kable bidezko TBarenharpidedunak(milioika)

Kable bidezko TBarenharpidedunak (%)

Belgika 3,26 3,26 100,0

Holanda 6,10 4,90 80,3

Suitza 2,40 1,80 75,0

Danimarka 2,00 0,96 48,0

Suedia 3,30 1,15 34,8

Irlanda 1,00 0,32 32,0

Norvegia 1,70 0,51 30,0

Austria 2,74 0,61 22,3

Mend. Alemania 32,50 7,20 22,2

Frantzia 20,00 2,40 12,0

Erresuma Batua 21,70 0,31 1,4

Espainia 10,54 0,03 0,3

Portugal 3,18 0,00 0,0

Italia 20,00 0,00 0,0

Grezia 3,00 0,00 0,0

Guztira Europako

15 herrialde

133,42 23,45 17,6


Kablea Europar Batasunean, 1997an

Europar Batasunaren oharkizunen arabera (Europar Batasuna, 1997), kidediren herrialdeetan 145,6 milioi familia zeuden 1997an. Kable-telebistako harpi-dedun zirenak, berriz, 40,5 milioi, eta kablearen batez besteko hedapena %28koa.Datu hori aurreko epigrafeko taularekin alderatzen badugu, zazpi urteren bueltan—1990etik 1997ra bitartean— kable bidezko telebistaren harpidedunak 11 puntuportzentual igo ziren. Ikus dezagun kable bidezko telebistaren egoera 1997an,zenbait herrialde europarri erreparatuz:

27. taula. Kable bidezko telebistaren egoera mendebaldeko Europako15 herrialdeetan, 1997an

Iturria: (Europe 1997). Kable-operadore bakoitzeko harpidedunen batezbestekoa16.467koa da, Erresuma Batua zenbatu gabe.

Europako erdialdeko herrialdeek aski garaturik zeukaten kable bidezko tele-bista, eta harpidedunen kopurua handia zen. Aldiz, populazio ugariko herrialdehandiek garapen eskasagoa zeukaten. Frantziaren kasua deigarria zen kablearenharpidedun zirenen ehunekobestea kontuan hartuta (%6,55). Espainiaren kasuabeste kapitulu batean aztertuko da sakonago.

Herrialdeak TB daukatenetxeen estimazioa

(milioiak)

Kablearensarbidea

zeukaten etxeak(milioiak)

Kable bidezkoTBaren etxeharpidetuak(milioiak)

Kable bidezkoTBaren etxeharpidetuak

(%)

Kable--operadoreak

Belgika 4,0 3,8 3,7 91,5 33

Holanda 6,8 6,1 5,7 83,8 169

Suitza 3,1 2,5 2,3 74,2 1500

Irlanda 1,1 1,0 0,6 52,7 8

Suedia 4,2 2,2 1,9 45,2 63

Mend. Alemania 37,5 24,3 16,8 44,9 1

Danimarka 3,0 1,7 1,3 43,3 40

Finlandia 2,3 1,3 0,9 40,0 102

Austria 3,1 1,8 1,1 35,5 270

Norvegia 2,1 0,8 0,7 32,4 35

Portugal 4,3 0,5 0,3 7,2 -

Frantzia 22,9 6,7 1,5 6,6 10

Espainia 11,8 1,2 0,5 3,8 28

Grezia 3,7 0,0 0,0 0,0 0

Italia 24,0 0,0 0,0 0,0 0

Bretainia Handia - - - - -

Guztira EuroparBatasuneko 15herrialdetan

133,80 54 0,00 27,80 2259


Interesgarria da ohartaraztea ezen 1997an kable-operadoreen harpidedunenbatezbestekoa —Erresuma Batua kontuan hartu gabe— 16.467koa zela, zifra eskassamarra kable-operadore komertzialek esaten dutenari erreparatuz gero, horiek betiaipatzen baitute, harpidedunen masa kritiko minimoa beharrezkoa dela negozioare-kin jarraitu ahal izateko etekin enpresariala lortzeko.

13.1.2. Kable bidezko telebistaren historia AEBetan

Kable bidezko telebista 1948an hasi zen bere zerbitzua lurralde mendi-tsuetako edo urruneko jendeari eskaintzen, lurreko telebistaren seinalea eskas etazail hartzen zen lekuetan. Sistema erraza zen. Lehenik master-antena edo antenazentrala kokatu beharra zegoen mendi baten puntan edo leku garai batean—lurreko estazioetako seinalea egoki hartzen zen lekuetan, hain justu— eta,ondoren, jendearen etxeak antena nagusi hari lotzen zitzaizkion kablearen bidez.Seinalea komunitatzeko, konderriko edo herriko TBko estazioetatik kable bidezhartu nahi zuten auzoek harpidetza egin eta kuota ordaindu behar zuten.

1950ean 70 kable-sistema zeuden Ameriketako Estatu Batuetan 14.000harpidedunen zerbitzurako. Aipatutako hirurogeita hamar sistema horiek bestehainbeste herriri zegozkion, seguruenik (NCTA 1998a).

1960ko hamarkada: programazio berriagatiko araudia

1950eko hamarkadaren hondarrean, ordea, garrantzi handiko aldaketakualitatiboa gertatu zen. Kable-sistemen jabeek —hau da, kable-operadoreek—aurreratuta zeukaten beren teknologia, eta beren master-antenak gai ziren osourrun, ehunka kilometrora, kokatutako TB-estazioen lurreko-seinaleak jasotzeko.Tokian tokiko telebista-estazioetako kanalak ez ezik, beste hiri urrunagokoak eregarraiatzen hasi ziren beren kable-sarean, eta, beraz, tokian tokiko kanal-trans-misore huts izatetik transmisore eta programatzaile izatera pasatu ziren, hots, besteprogramazio-aukera batzuen hornitzaile.

1962an 800 bat kable-sistema zeuden abian Ameriketako Estatu Batuetan, eta14.000 harpidedunen zerbitzuan egiten zuten lan.

Aipatutako 1960ko hamarkadan, sortzen ari zen errealitate berria ikusirik,audientziari eta, beraz, negozioari zegokion lehiaz ohartu ziren TB-estazio lokalaketa, oro har, telebistaren industriaren partaideak. Jakina, hauek kable-sistemaberrien aurka zeuden, negozioaren zati bat kenduko baitzien seguruenik, etalobby-lana egiten hasi ziren Washington DC hiriburuan, Federal CommunicationsCommision (FCC) delakoaren aurrean, kable-sistemei garapena oztopa ziezaien.Telebistaren industria hurrengoek osatuta zegoen: hiru kate edo network handiak(ABC, CBS eta NBC), beren bazkide-estazioak eta independente batzuk.


Komunikazioaren alorrean gobernuaren organo erabakitzailea den FCCerakundea telebistaren industriaren alde jarri zen eta, bere eskumenak kablearenalorrera ere zabalduz, urruneko telebisten seinaleak garraiatzeko eta inportatzekogaitasuna mugatu zien kable-sistemei (Dunatchik 1993)

1970eko hamarkadaren hasiera arte kable-operadoreentzako araudi murriz-tailea erabakitzen jardun zuen FCC erakundeak, horien programazio-gaitasunamugatuz. Ondorioz, kable-operadoreek zailtasunak zituzten harpidedunei filmeak,kirol-lehiaketak eta programazio sindikatua eskaintzeko. 1971eko legeak arautuzuen alorra (FCC 1971)).

1970ko hamarkada: desregulazio partziala eta satelite bidezko banakuntza

Kable bidezko telebistaren garapenaren paralizazioak 1972ra arte iraun zuen,urte horretan hasi baitzen pausokako desregulazioa; eta, hari esker, urrunekoseinaleak inportatzeko murrizketak aldatu ziren, besteak beste.

1969an, Ford eta Markle fundazioek, FCC erakundeak hala eskatuta,kablearen etorkizunari buruz RAND korporazioak egindako ikerketa batzukfinantzatu zituen. Urte bat beranduago, 1970an, Alfred Sloan fundazioak batzordebat eratu zuen kable bidezko telebistaren etorkizuna eta sarbide publikokokanalekiko harremanak aztertzeko (ikus komunitateko edo sarbide publikokotelebistari buruzko epigrafea).

Kablerako batzorde hark, The Sloan Commission on Cable Communicationsizenekoa, “On the Cable: The Television of Abundance” txostena eman zuen argi-tara 1971ren azkenaldian; bertan, kablearen garapena babesteaz gain, sarbidepublikoko kablearen garrantzia sutsuki defenditzen zen, Ameriketako estatuba-tuarren bizitza kulturala eta politikoa astintzeko baliozkoa izango zelakoan. Kableamaila lokalean hedatu eta aritzen zenez, kulturaren eta zerbitzu publikoaren aldetikosagarri izan zekiokeen telebista publiko federalari (azken hau lau urte lehenago,1967an, Telebista Hezitzailerako Carnegie batzordeak finkatuta).

Kable-telebista interes publikokoa zela adierazteko eman ziren arrazoienartean, haren zerbitzu ez komertzialak aipatzen ziren, hala nola hezkuntza, zerbitzusozialak eta jendearen sarbide publikoa. Ondorioz, txostenaren ustez, kable-sistema bakoitzak sarbide-publikoko kanal bi (public access channel) eskainibeharko zituen gutxienez, "komunitatearen ahotsari" zerbitzua emateko (SloanCommission on Cable Communications 1971).

FCCk 1972an onartu zuen behingoz kable-telebistari buruzko dekretua—Cable Television Report and Order—, zeinean Sloan txostenaren oharkizun askobere egiten ziren. Dekretuaren puntu nagusiak hauexek izan ziren:


• Kablearen agintaritza arauemailea FCC bera zen, baina askatasun handiaesleitzen zien tokian tokiko agintariei frankiziak emateko.

• Kable bidezko TBren garapena gutxien populatutako zonaldeetan poten-tziatzen zuen, baina lurreko telebista-kateen interesak defenditzen zituen 50merkatu nagusietan.

• Ehun merkatu nagusietako kable-operadore guztiak hiru sarbideko-kanal ez-komertzial gordetzera behartuta zeuden (access channel): hezkuntzarakobat, gobernuaren/udalerriaren informazioa emateko beste bat, eta jendearensarbide publikorako hirugarrena.

Beraz, 1970eko hamarkadan presio-lana egiten jarraitu zuen kablearenindustriak, bai agintari federal, estatal zein tokikoen gainean; eta, horrela, kablebidezko telebistaren erregulazio legalak gutxitzea lortu zuen. Aldaketa legislatibohoriek kablearen garapen handia ekarri zuten, oro har, bai eskainitako zerbitzueizegokienez, bai eta harpidetza-kopuruari zegokionez ere. Garapen horretanzerikusi handia izan zuen, halaber, kablearen industriak satelite bidezkotelekomunikazioan egindako aurrerapenak, hala erabileran nola teknologian.

Izan ere, 1972an aro berria ireki zen telebistaren programazioan, oro har, etakable bidezko telebistan bereziki, HBO (Home Box Office) abian jarri zenean, hauda, Ameriketako Estatu Batuetako lehen ordainpeko telebista modernoa (lehenagoere baziren lurreko TB-estazio batzuk, seinalea kodetuta bidaltzen zutenak eta,ikusteko ordaindu behar zirenak). HBO enpresak satelite bidez bidaltzen zuen/dubere programazioa —filmez hornitutako kanalak batik bat— kable-operadoreenigorleburuetara, eta hauek kanal horietara harpidetutakoei banatzen zieten.Gertakari horrek satelite bidezko transmisio-sistema nazional berria jarri zuenabian, orduantxe onartua.

Ted Turner, batik bat pelikula klasikoak eta kirolak emititzen zituen Atlan-tako estazio baten jabea, bigarren programadorea izan zen satelite bidez kable--operadoreen igorleburuetara kanalak banatzen. Orduan sortu zen CNN.

Hedakuntzarako bi faktore horiei esker —programen eskaintzarendesregulazioa eta satelite bidezko hedapena operadoreen sareburuetara— 1970ekohamarkadaren hondarrerako 15 milioi harpidedun zituen kableak.

1980ko hamarkada: desregulazio eta hedapen handiagoa

1984ko kablearen legeak industria desregulatu zuen eta programazioberrietan eta kable-sistema berrietan inbertitzea eragin zuen. Ondorioz, kablearenindustriak 15.000 milioi dolar sartu zituen herrialdea kableatzen 1984tik 1992rabitartean, eta milaka milioi gehiago programazioa sortzen.


Laurogeiko hamarkadaren amaierarako 53 milioi harpidedun zeuzkan kableak,eta kablearen programazioko kateak —kable-operadoreei edukiak hornitzekoardura zeukatenak— 28tik 74ra pasatu ziren, 1980 eta 1989 urte bitartean.

Desregulazio horri esker, kable-sistemak abusatzen hasi ziren eta harpidedun-kuotak gehiegi igo zituzten, bizi-mailaren kostuaren gainetik. Herritarrak kexuagertu ziren eta gobernuak esku hartu zuen operadoreak kontrolatzeko (AssociatedPress 1989, Fabricant 1988).

1990eko hamarkada: funtsezko aldaketak

Kanal tematikoen ideia eta haiei dagozkien audientzia-habiak (nicheaudience) indartsuki mamitu ziren kable bidezko telebistan, programazio orokortaredo generalista handien aldean aukera berri bat baitziren.

Audientzia espezializatu horien gustuari zerbitzatzeko asmoz, kate temati-koen ekoizleak ugaldu egin ziren izugarri. 1995aren hondarrerako, 139 zerbitzuedo ekoizle zeuden nazio osoan kable-programaziorako kanal tematikoak ekoizten,eta urte bat beranduago 162. Horiez gain, eskualdeko beste kate ugari sortu ziren.Izan ere, kanal tematiko horiek ekonomikoki oso errentagarriak ziren eta, gainera,lehia handia sortzen zieten kable bidezko kanal orokortarrei (NCTA 1997).

Ameriketako Estatu Batuetako kablearen eta telekomunikazioaren historiangertakari garrantzitsuenetakoa izan da Telekomunikazioaren Legea, 1996kootsailean onartua (FCC 1996). 1934ko legeaz geroztik komunikazioaren alorreaneginiko erreformarik sakonena da lege hori, eta eragin izugarria daukakomunikazioaren alor osoan. Beste erreforma askoren artean, lehiakortasunlibrerako atea zabaldu dio tokian tokiko telefoniari eta, beste aldetik, kable bidezkotelebistaren erregulazioa arindu eta malgutu du.

Honela, kable bidezko telebista-konpainiak, beren telebista-zerbitzuez gain,merkatu berrietan sartzen hasi dira: telefonoa, internet eta datuak. Horretarakodirutza handia inbertitu dute beren sistemen azpiegitura teknologikoa hobetzen.Abiadura handiko kable-modema izan da horretarako tresna teknologiko aproposa.

13.2. KABLEAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA EUSKAL HERRIAN

Hiru dira Euskal Herriko eskualdeetan beren kable-sarea ezartzen ari diren konpai-niak (Martin 2001) (Peñafiel Saiz, et al. 1999).

• France Telecom Estatu frantseseko eskualdeetan.

• Retena Nafarroako Foru-Komunitatean.

• Euskaltel Euskal Autonomia Erkidegoan.


13.2.1. Kablearen sarbidea, harpidetza eta hedapena

Kablearen harpidetza eta hedapena oso txikia da oraindik EAEn eta Nafarroan,baina poliki-poliki goraka doa.

28. taula. Sarbidea, harpidetza eta hedapena EAEn eta Nafarroan, 2001ean

Iturria: (Iza 2002), (Iza 2002), (Martin 2001).

EAEko hiru eskualdeek demarkazio geografiko bakarra osatzen dute, etabigarren operadorea izateko lehiaketan Euskaltel enpresa gailendu zen (1988),zeinak hitzeman zuen 5.000 biztanle baino gehiagoko udalerri guztiak kableatukozituela 2006rako.

2002ko uztailean, Euskal Autonomia Erkidegoan, telebistadun etxeen %30ekzeukaten Euskaltel-en kablerako sarbidea. Guztira 630.000 inguru etxe daude.Data horretan bertan, Euskaltel-en kablera harpidetutakoak 33.013 etxe ziren.Hedapena, berriz, %17,5ekoa zen, gorantz doan balioa (Iza 2002)

Nafarroa ere demarkazio bakarra da eta lehiaketa Retena-k (La Red deTelecomunicaciones de Navarra) irabazi zuen, bertako gobernuak lagundurik.2002ko uztailean, TB zeukaten etxeen %20,6k zeukaten Retena-ren kable-sarerakosarbidea. Guztira 180.000 etxe inguru daude Nafarroan. Data horretan bertan,5.884 etxe ziren Retena-ren kable-plataformaren harpidedun, hau da, %3,3.Hedapena %15,8koa zen, eta hemen ere gora zihoan (Arbizu 2002).

Ipar Euskal Herriko eskualdeetan dagoen operadorea France Telecom Cableda 1991an sarea ezarri zuenetik, baina Baiona, Biarritz eta Angeluko hirietanbakarrik, non populazioaren zati handiena biltzen den (Martin 2001).

13.2.2. Kable-operadoreak

Nafarroak 530.000 biztanle ditu, TB daukaten 180.000 etxeko Foru-Elkargoada, eta, kableari dagokionez, demarkazio bakarra osatzen du. 1998an egin zuenkable bidezko telekomunikaziorako zerbitzu publikoaren kontzesio bat esleitzekolehiaketa. Lehiaketa hori Retena-k irabazi zuen, Nafarroako gobernuak lagunduta(Arregi 1998a, Arregi 1998b). Lehen operadorea Telefónica Española zen, legez.

Nafarroako Gobernua Retena-ren partaide da bi entitate direla medio: Caja deAhorros de Navarra (CAN), %21,12ko partaidetzaz; eta Sodena, %7koaz. Halaber,

Operadorrea Non EtxaldeenkopuruaTBarekin

Sarbideakablera(milakaetxalde)

Harpidetuak(milakaetxalde)

Sarbidea (%)

Harpidetza (%)

Hedapena (%)

Euskaltel EAE 630.000 189.000 33.013 30,0 5,2 17,5

Retena Navarra 180.000 126.000 5.884 20,6 3,3 15,8


beste hauek ere Retena-ren kide dira: Irutel (%32,82), Ineuropa (%21,12),Iberdrola (%12,94), Diario de Navarra (%5) eta Cementos Portland.

Beste aldetik, Telefónica Española-k Nafarroan osatu nahi zuen proiektua ezda mamitu. Telefónica Cable Navarra izena zuen eta ondoko partaideak zituen:Telefónica (%69), Caja Pamplona (%20), Diario de Noticias (%5), Universidad deNavarra (%1) eta beste kide batzuk (%5).

Euskadik —hau da, Euskal Autonomia Erkidegoak— 2.029.348 biztanlezituen 2000. urtean, eta 628.593 etxe zeuzkan (Sofres 2001). Bigarren operadoreaizateko kontzesioaren esleipena emateko lehiaketa publikoa Euskaltel-ek irabazizuen. Kontzesioak 25 urteko iraupena du. Gorago ere esan denez, lehen operadoreaTelefónica Española zen, gobernu zentralak horrela erabakita.

Euskaltel-ek telefoniari buruz egin dituen aurreikuspenen arabera, merkatutelefonikoaren %28ko kuota izango du 2007an. Urte horretarako EAEko 301.000lineatan operatuko duela uste du Euskaltel-ek; horietatik 246.000 linea sarbidezuzenean, eta beste 54.000 linea zeharka.

Euskaltel-ek, Euskadiko telekomunikazio-konpainiak, 1998-2007 urtealdian105.000 milioi pezeta inbertituko zituela azaldu zuen, Euskadin zehar zuntzoptikoko sarea ezartzeko telekomunikazio-eskaintza orokorra egin ahal izateko.Hori adierazi zuten José Luis Larreak eta Carlos Lambarrik, Euskaltel-eko presiden-teak eta kontseilari-zuzendari orokorrak, hurrenez hurren (Alberdi 1998). EAEkopopulazioaren %80ri lau urteren buruan bere sarera zuzenean sartzeko aukeraemateko konpromisoa hartu zuen konpainiak —gutxi gorabehera 2002rako—, eta5.000 biztanletik gorako herriei bost urteren buruan —2003rako—; hau da,populazioa-ren %90ri, oro har. Baina ikusi dugunez, konpromiso horiek ez dirabete, 2001ean oraindik populazioaren %30era bakarrik hedatu baitziren.

Banda zabaleko sarea eta dagozkion zerbitzuak ezartzeko proiekturik interes-garrienetakoa Deba ibaiaren arroko hegoaldean ari da gertatzen, gau da Deba-goienean.424 Proiektuak e-debagoiena du izena eta promotoreak beheko hauek dira(Euskaldunon Egunkaria 2002).

• Euskaltel, kable-operadorea,

• Mondragon Corporation taldea (MCC).

• Goiena, tokiko komunikabideen taldea.

• Mondragon Unibertsitatea.

• Debagoieneko Mankomunikatea.

• Eusko Jaurlaritza.


424. Debagoieneko herri nagusiak hauexek dira: Arrasate-Mondragon, Bergara, Aretxabaleta etaEskoriatza.

Proiektu honek Debagoieneko gizartea eta industria Informaziorako eta Ko-munikaziorako Teknologietan (IKT) sartzea du helburu. Horretarako, zortzi planjarriko dira abian bi urteren buruan:

• Cyberindustrialde izenekoak: enpresen digitalizazio-prozesurako.

• Discol: egoitza leku ezberdinean dauzkaten enpresentzat produktuak disei-natzeko.

• Iparcom: enpresa txiki eta ertainentzako komunikazio-sarea.

• E-administrazioa: administrazio publikoa gizarteari hurbiltzeko.

• Sare-proiektua: Debagoieneko biztanle guztientzako banda zabaleko sarea.

• Hezkuntza XXI: hezkuntzarako eta formakuntzarako tresnak berritzekoplana.

• Biblio XXI: erabiltzaileen informaziorako datu-basea.

• Goienanet: Debagoieneko webgunea, dagozkion zerbitzu eta informazioezhornitua.

Proiektuak —diru publikoz eta pribatuz kofinantzatua— 19,5 milioi eurokoaurrekontua dauka: 15,2 azpiegituretarako, 3,9 aplikazioak sortzeko eta 0,4 kudea-ketarako.

Egia esan, EAE aitzindari izan zen laurogeita hamarreko hamarkadan zuntzoptikoko sarea ezartzean, beste autonomia-erkidegoen aurretik. Eusko Jaurlaritzaktelekomunikazio-sarea ezartzea erabaki zuen eta, horretarako, Euskalnet ElkartePublikoa eratu zuen 1993an. Euskal Autonomia Erkidegoan zuntz optikozko sareaezartzea zen proiektuaren helburua. 1995ean 220 km-ko enbor-sarea (kablebakoitzak 64 zuntz daramatza) ezarrita zegoen, 800 km-ko kanalizazioak, eta11.000 milioi pezetako inbertsioak. Geroago, 1998an, Euskaltel abian zela, sareahedatzen joan zen eta, emeki-emeki, operadore horrek bere sarearen bidez ematenditu zerbitzuak —irratia, telebista, datuak eta telefonia—, nahiz eta oraindik gutxidiren Euskaltel-en sarea aktibaturik daukaten herriak.

Telekomunikazio-sare berriak garatzeko beste aukera batzuk ere egon dira,baina oraingoz uste huts izan dira. Uste horietako bat Ente Vasco de Energíadelakoa (EVE) eraldatzea izan zen, Sociedad de Gas de Euskadi delakoa balizkozerbitzu anitzeko konpainia baten hazia izan zedin —“utility” motakoa—, bereeskaintza integratuaren eskeman negozio berrien eta telekomunikazioenkomertzializazioa hartuko lukeena (Deia 1998, Torre 1998).

Kable-operadore txikiak

Euskadin eta Nafarroan laurogeita hamarreko hamarkadan sorturiko kablebidezko telebistak askoz hurbilago zeuden bideo komunitariotik, kable bidezko


telebista-sistematik baino. Tokian tokiko kable bidezko sistemaren bi adibideesanguratsu honako hauek izan ziren: Zarauzko Cabledis eta Urnietako UrnietaTelebista.

Cabledis 1998an eratu zen Zarautzen, bertako Udaletxearen, Gipuzkoako Di-putazioaren, El Diario Vasco-ren, IBV Korporazioaren, Ikusi-ren eta Iberconta-renkapitalez. 25 telebista-programa ematen zituen, bertako informazioa barne. CableAntena zen haren hornitzailea. Hastapen zuhurra izan zuen, udalerria publizitaterikgabe eta legalitatearen ertzean kableatzeko premiak eraginda. 8.800 etxebizitzatik8.000 kableatu zituen 1995ean, eta 700 harpidedun egin ziren. Harpidedunak bi-kote gazteak ziren, kultur maila politekoak eta estatus ekonomiko jasokoak. Cable-dis AESDICAren (Asociación Española de Servicios de Distribución por Cable)kidea zen. Elkarte hori emisio-eskubideak elkarrekin erosteko elkartutakooperadore txiki batzuek osatzen zuten, eta 100.000 harpidedun biltzen zituen.

Urnieta Telebista Urnietan kokatuta zegoen, 5.200 biztanle dituen udalerrigazte batean, alegia. Etxeen %80 bertako kable bidezko sistemaren harpidedunziren. Sistema 1992an sortu zen, Urnietako udaletxeak lagunduta. Gas naturalarenhodi-bidea aprobetxatuz hedatu zen kable bidezko telebista-sarea. Programazioak15 telebista-kanal zeuzkan. Halaber, 1998an Urniatel izeneko telefonia-konpainiasortu zen Urnietan bertan, Udaletxeak finantzatuta. Ibilbide arazotsua egin ondoren,telefonia-konpainia hark ez zuen proiektua pribatizatzea lortu, eta 2002. urtearenhasieran behea jo zuen, udaletxean krisi zorrotza sortuz.

13.2.3. Eskainitako zerbitzuak

Bai Euskaltel-ek eta bai Retena-k, Estatu espainiarreko beste operadoreekeskaintzen dituzten kanal tematiko bertsuak eskaintzen dituzte. Horretarako,akordioak egin zituzten kanal-hornitzaileekin (El País 1999). Azter dezagun orainprogramazioa:

Euskaltel-ek eta Retena-k emandako zerbitzuei dagokienez, Euskaltel-ek 45kanaleko oinarrizko paketea eskaintzen du eta Retena-k 34 kanalekoa. Halaber,premium paketeei dagokienez, Euskaltel-ek hiru pakete dauzka eta Retena-k bat.Azkenean, oro har, Euskaltel-ek 71 kanaleko eskaintza potentziala dauka etaRetena-k 45ekoa. Alde handi samarra da. Halaber, jaso beharra dago Euskaltel-enprogramazioa estatu espainiarreko operadoreen batezbestekoarena baino kuanti-tatiboki handiagoa dela. Retena-ren telebista-eskaintza, berriz, batez bestekoeskaintza baino pixka bat txikiagoa.

Hileko harpidetzaren kostuari dagokionez, kuota gordin oso bestelakoadaukate bi operadoreek; Euskaltel garestiagoa da, hain zuzen. Alabaina, bereeskaintza ugariagoa dela kontuan hartzen badugu, kanaleko kostua berdintsua delaesan beharra dago.


29. taula. Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako kable-operadoreentelebista-paketeak, 2001ean

Iturriak: (1) Programazio ofizialeko “TV On line” (Euskaltel 2001) aldizkarianoinarriturik autoreak egina. (2) Retena-ren programazio-aldizkaritik (Retena 2001)abiaturik autoreak egina. (3) Premium paketea ezberdina dela diogunean, gutxienezprogramazioaren parte bat propioa duela esan nahi dugu, eta ez aldez aurretik daudenbeste pakete batzuen gehikuntza; horrela izanik, komertzializazio-mota bat besterik ezlitzateke izango eta. (4) PPV (Pay Per View; Pago Por Visión) zerbitzurako erabiltzendiren kanalei dagokie zutabe hori, batzuek programa berberak ordu ezberdinetanemititzen dituzten arren. Euskaraz “Pay Per View” deitura “Ikusitako ProgramaOrdaindu, IPO” esan liteke.

30. taula. Kable bidezko telebista-paketeen hileko kuotak Euskal AutonomiaErkidegoan eta Nafarroan, 2001ean

Iturriak: Operadoreen programazio-aldizkarietako informazioan oinarriturik autoreakegina. Oharrak: (a) Kantitate horretan premium paketeen gehikuntzaz gain, “Canal ala carta” (izena alda dezake) izeneko sistemaren balioa sartu dugu —gure ustez,premium pakete propioa izateaz gain, bere balio nominala bere kanalen kuota metatuabaita. (b) Kalkulu hori egiteko, ikustaldiaren/programaren balioak erabiliz atera dugubatezbestekoa: filma, futbol-partida, Real Madrid-Barcelona partida...

Operadoreak Demar-kazioak

Deskodifi-kagailua-

ren alokai-ru-kuota

Oinarrizkopaketearen

hileko kuota

Hilekobatez

bestekokuota,

oinarrizkopaketearenkanaleko

Premiumpaketearen

kuotametatua (a)

Hilekobatez

bestekokuota

premiumpaketeko

Hilekokuota

premiumkanaleko

Batezbestekokuota

hurbilaPPV

zerbitzuan(b)

Euskaltel (1) Euskadi 850 3.300 73 7.350 2.450 525 850

Retena* Nafarroa-ko ForuKomu-nitatea

650 2.495 73 1.500 1.500 500 961

Batezbestekoa 427 2.238 78 4.138 1.647 352 850

Operadorea Oinarrizko paketea Premium PPV (4) Guztira (5)

Kanalloka-lak

Kanalautono-mikoak

Kanalestatalak

Nazio-arte-koak

Kanaltemati-koak

Kanalakoinarriz-

kopaketetan

Pre-miumpake-

teak (3)

Pre-miumkanaleskur-

ga-rriak

PPVnerabil-tzekoak

Oinarrizkoa+

Premium+PPV

Euskaltel (1) 5 4 5 5 26 45 3 14 12 71

Retena (2) 1 4 5 5 19 34 1 3 8 45

Estatuespainiarrekooperadoreenbatezbestekoa

2 3 5 4 17 30 3 14 11 55


Euskaltel-ek harpidedunei bidalitako katalogo publi-informatiboan dioenez(Euskaltel 1998), bere helburua betetzeko —«Euskal Herriko telekomunikazioenoperadore orokorra» izateko, alegia—, ondoko zerbitzuak eskainiko ditu: oina-rrizko telefonia, telefoniako zerbitzu inteligenteak, sare pribatu birtualak, kablebidezko telebista, telezerbitzuak, datu-transmisioa, internet, eta neurrian emandakozerbitzuen garapena.

Gaur egun, aipatutako zerbitzu horietako gehienak —telefoniarekin eta inter-netekin zerikusia daukatenak— kobrezko hari-parekoaren bitartez eta Telefónica-rialokatutako sarearen bitartez transmititzen dira. Etorkizun hurbilean —hiruzpalauurtetan— zerbitzu horiek Euskaltel-en sare propioan integraturik joango dira.

13.3. KABLEAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA ESTATU ESPAINIARREAN

Kablearen industria Espainian aztertzeko, operadoreek eskain ditzaketen zerbi-tzuak aztertu beharra dago aldez aurretik, horretarako, jakina denez, dagozkienlizentziak eta kontzesio legalak lortu behar baitituzte, kasuen arabera.

• Kable bidezko Telebistaren Kontzesioa, operatzeko eta telebista-kanalakprogramatzeko, 1995ko Kablearen Telekomunikaziorako Legearen ara-bera. Horrelako kontzesio-motak ONO, AOC eta Telefónica Cable opera-doreek dauzkate, baina ez ESPACABLEn batutako operadoreek.

• C-1 lizentzia, 1998ko Telekomunikazioetarako Lege Orokorraren arabera,telebista-kanalak igortzeko kable-sarea ezartzeko, baina operatzeko, ekoiz-teko eta telebista-programak eskaintzeko edota sareak hirugarren bati alo-katzeko aukera legalik gabe. Baldintza batzuk betez gero, edozein pertso-nak edo enpresak erdiets dezakeen baimen orokorraren modukoa425 da.Kable-operadore guztiek daukate lizentzia hori, ONOk, AOCek etaESPACABLEn batutako operadore txikiek ere bai.

• B-1 lizentzia, 1998ko Telekomunikazioetarako Lege Orokorraren arabera,kablearen saretik telefono-zerbitzua eskaintzeko. ONO eta AOC operado-reek badute lizentzia-mota hori, baina ESPACABLEn batutako operadoretxiki gehienek ez (egiaz, “kable bidezko TB-igortzaile” dira).

Beraz, kable bidezko telebista-operadoreen —AOC eta ONO— eta kable bi-dezko TB-igortzaileen arteko diferentzia da, aurrenekoek kable bidezko telebista--zerbitzua eskain dezaketela, eta bigarrenek, aldiz, telebista-kanalak igor ditzake-tela, baina telebista-zerbitzurik eskaini gabe. Mugarik Gabeko Telebista-Legearenarabera, telebista-programazioa eskain dezaketenak bakarrik dira telebista-opera-doreak.


425. Eraikuntza-lizentziaren antzekoa.


Kableari buruzko legeria espainiarrak (ikus legeriari buruzko atala) berrogeitahiru lurralde-demarkazio ezartzen ditu estatu espainiarrean, udalerritik hasi etahainbat udalerriren elkarterainokoak. Demarkazio bakoitzean bi operadore egondaitezke. Lehena Telefónica Española, gobernuak emandako pribilegioari eskerdemarkazio guztietan lizentzia daukan operadore bakarra. Telefónica-k daukanhabilitazio hori betebehar eta eskakizun batzuekin batera dator, besteak besteoinarrizko telefonia zerbitzuaren eskaintzarekin. Bigarren operadorea, ad hocegindako lehiaketa publikoan garaile suertatzen den kontzesionarioa da.

Bigarren operadore horrek, kable bidezko telebista banatzeko habilitatuaegoteaz gain, prestazio hori emateko ezinbestekoa den sarea ezartzeko eta sarehorretatik beste telekomunikazio-zerbitzu batzuk emateko gaitasuna dauka, hiruga-rren batek emango lukeen zerbitzua bideratzekoa barne (Ministerio de Ciencia yTecnología 2001a).

Kontzesioak tramitatu eta demarkazio batzuk zabaldu ondoren, estatu espai-niarra 43 demarkaziotan zatituta geratu da; horietatik 14k udalerri bati dagozkionlurraldeak betetzen dituzte (%33), eta gainerako 29ek udalerri bat baino gehiagohartzen dituzte, hedapen geografiko oso ezberdinak harrapatuz (%67).

36 demarkaziotan zerbitzuaren bi kontzesionario daude: dagokion lehiaketairabazi duena eta Telefónica Cable S.A.; beste seitan, berriz, Telefónica Cable S.A.da kontzesionario bakarra, zegokion lehiaketa hutsik geratu zelako. Bigarrenoperadorea ezartzeko lehiaketan hutsik geratu diren demarkazioak hauexek dira:Extremadura, Gaztela-Mantxa, Menorka, Ibiza-Formentera, Ceuta, Melilla.

AOC elkartean bildutako operadoreek milioi bat etxe pasatuta zeuzkan1999an, eta 2.000n bi milioi; %100 gehiago, alegia. Edozein modutan, kablearenharpidetza eginda daukaten etxeen portzentajea %3,0koa da, telebista daukatenetxeen aldean; oso kopuru eskasa, beraz. Telefónica Cable operadorea ez daoperatzen hasi, eta kable-telebista eskaintzen ere ez. Telekomunikazioenmerkaturako Batzordearen iritziz (CMT 2001), 1.490 etxe baino ez zeuzkankablearen harpidedun eginik, esperientzia pilotu bati esker. Gobernu espainiarrakbaimena eman ondoren abiatu duen egitura enpresariala nabarmen aldatu da kablebidezko TBari dagokionez, eta orain ADSL teknologia ezartzen saiatzen ari daburu-belarri, kable-telebista bazter utziz, lehen adierazitakoa ahaztuz (País 1999,Zafra 1999).

Bigarren operadoreek 2.500.000 etxe pasatu dituzte (TB daukaten %21,1)edo kablearen sarbidea antolatu diete etxe horiei —eta horrek esan nahi duerabiltzaileek ahal dutela teknikoki kablearen harpidetza egin, kablea kaleanbaitago—; etxe kopuru hartatik bi milioi —eskura dagoen sarbidearen %73,0—AOC kable-operadorearen elkarteak egin ditu eta gainerakoak ONOk —bigarrenoperadore-elkartea da, sarbidearen %19,9 daukana—.


Beste alde batetik, hemen ere aipatu behar dira ESPACABLE elkartean dau-den ia 200 operadore analogiko txiki, Espainiako Levante eta Andaluzia lurraldee-tan 500.000 harpidedun inguru dituztenak. Alabaina, operadore horiek C-1 lizen-tzia dute, eta ondorioz, besteen telebista-kanalak erretransmiti ditzakete, baina berekez dute telebista-kanalak sortzeko baimenik, hots, kontzesiorik (Angelina 2002).426

Beraz, ez dira “kable-operadore oso”, ez baitute telebista egiteko baimenik.

Harpidetza osoaren batezbestekoa Estatu espainiarrean %3,3koa da (baliofinkatua eta operadore bakoitzean paretsua; AOCk harpidetzaren %3,0 baitauka,eta ONOk %5,4).

Halaber, Estatu espainiarrean dagoen hedapen-gradua oso txikia da oraindik(%15,5); hau da, 100 etxeetatik 15ek baino ez daukate etxea kable bidezko telebis-tan harpidetuta. Operadoreei dagokienez, AOCk hedapenaren %13,0ko portzen-tajea dauka eta ONOk %25,6koa. Ezberdintasun ez oso esanguratsua oraino.

31. taula. Kablearen operadore-taldeak Estatu espainiarrean, 2000-01 urtealdian

Iturriak. (1) Agrupación de Operadores de Cable AOC 2001 edo AOCren komuni-kazio-bulegoak harpidedun diren etxeei buruz banatutakoak 2001. urteari dagozkio,INEren 1991ko erroldaren arabera. (2) Urteko Txostena 2000, CMT (CMT 2001). (3)Etxeen kopurua 2000-I-1ean, Anuario de Sofres-1999 delakoaren arabera. (4)Hedapena diogunean, pasatutako etxeetatik harpidedun direnen arteko ehunekobesteaesan nahi da.

Halaber, ondorio modura diogun ezen AOCren eta ONOren bultzada mantsobaina etengabeari esker, Telefónica Cable-k ez dituela bere kable-kontzesioak abianjarri, bi urteko moratoria eduki duen arren —kable-sailean sartzeko adina denbora,hain justu—.

Izan ere, estrategia aldatu du eta, orain, Telefónica-k bere banaketa-sareanezarritako teknologia zuntz optikokoa da, eta tokian tokiko buklerako ADSL tekno-

BigarrenOperadorea

Operadoreendemarka-zioetakoTBdunetxeak

Sarbideaduten etxeak

Harpidetu-tako etxeak

Operadoreendemarka-zioetakoTBdunetxeen

portzentajea

KablebidezkoTBrako

sarbidearen%a

KablebidezkoTBrako

harpidetza-ren %a

KablebidezkoTBaren

hedapena %a(4)

AOC (1) 8.640.061 2.000.000 260.000 73,0 23,1 3,0 13,0

ONO (2) 2.362.193 500.000 128.140 19,9 21,2 5,4 25,6

Operadorerikgabe

840.439 7,1

Totala (3) 11.842.693 2.500.000 388.140 100,0 21,1 3,3 15,5


426. Iturrien artean desberdintasunak daude (IDATE 2000), (Agrupación de Operadores deCable AOC 2001) (Ferreras 1998). Guk hemen ESPACABLEren aholkulari juridikoa den FranciscoJavier Angelinak 2002-VII-8an telefonoz emandako informazioari egiten diogu kasu.

logia erabiltzen du, etxeetara iristen den hari-pareko sarea baliatuz (S.D.P. 2001).Alabaina, gaur egun, aipatutako ADSL teknologia “banda zabaleko” internetensartzeko da —ahalmenean muga batzuk eduki arren—, eta ez telebista-kanal tema-tikoak banatzeko.

13.3.2. Kable bidez eskainitako programazioa eta zerbitzuak

Orain hiru urte zegoen sukarra apaldurik —hainbat adituk esaten zuten ka-blearen negozioa telebistan ez baizik eta telefonia, internet eta zerbitzu elkarrera-gileetan zegoela (Zabaleta, et al. 1998a)—, gaur egun atzekoz aurrera jarri dajoera, eta kablearen produktu nagusia telebista dela dirudi, urte batzuetan bederen,eta telefonia finkoa errentagarritasun ekonomiko handiko zerbitzua izan daite-keela epe ertainera, IP teknologia hedatzen denean.

Halaber, internetek puntu asko galdu ditu azken bi urteotan kable-operado-reentzat etekin ekonomikoa izan zitekeenari dagokionez, “ekonomia berriak” abianjarri dituen puntucom enpresen porrot galantek aditzera ematen dutenez.

Kable-operadoreek eskainitako eduki eta zerbitzu nagusiak honako hauekdira: telebista-kanal eta programak, interneten zerbitzu osoa eta beste zerbitzuelkarreragile batzuk. Telefonia finkoko zerbitzu garrantzitsua hastapenetan dagooraindik kable-operadoreen artean. Azkenik, operadoreen laugarren eskaintza edotelefoniaren zerbitzu aurreratuak oinarrizko telefoniaren maila berean daude.

• Telebista-edukiak: 1) tokian tokiko lurreko kanalak; lurreko kanal autono-mikoak; 2) lurreko kanal estatalak (TVE1, TVE2, Antena3, Telecinco,Canal+); 3) nazioarteko kanal irekiak, satelite bidezko emisio digitaletikzein analogikotik hartuak, eta horien artean CNN, BBC, RAI-1, TF-5, TVE24 horas, etab.; eta 4) kanal tematikoak: genero asko darabiltzatenak(filmak, dokumentalak, kirola, musika, etab.).

• Interneteko zerbitzuak eta zerbitzu elkarreragileak: 1) web-nabigazioa; 2)posta elektronikoaren kudeaketa eta esleipena; 3) datu-transferentzia eta in-terneten zerbitzu aurreratuak: FTP zerbitzuak, etab.; 4) hainbat zerbitzuelkarreragile.

• Telefonia-zerbitzuak: 1) telefonia-zerbitzu osoa; 2) telefonia-zerbitzu aurre-ratuak, eta horien artean deien desbideraketa, “deia-itxaroten” zerbitzua,hiruren arteko deia, erantzungailua sarean, etab.

Telebista-edukiak paketetan komertzializatu eta banatzen zaizkie bezeroei, pre-mien arabera, dela aisialdia, entretenimendua edo informazioa. Hiru motatako pake-teak daude aukeran: oinarrizko paketea, premium paketea eta PPV programak.427


427. Euskaraz “Ikusitako Programa Ordaindu, IPO” esan liteke, baina nazioartean nahikoonartuta dago PPV laburdura.

• Oinarrizko paketea, operadorearen harpidedun egiten denean bezeroaknahitaez hartu behar duen paketea. Tokian tokiko kanalek eta demarka-zioko lurreko telebista autonomikoek osatzen dute pakete hori —batzuetanbeste autonomia erkidegoetakoek ere bai—, lurreko kanal estatalek, satelitebidez erabilgarri dauden nazioarteko kanal irekiek eta hainbat kanal tema-tikok, nahi izanez gero operadoreak eskain ditzaketenak: musikalak,kirolak, dokumentalak, filmak, etab.—. Oinarrizko paketea nahitaez eskainibehar da, eta hileko kuota finkoa dauka (12-18 bat eurokoa).

• Premium paketeak izen eta hileko kuota ezberdinak dituzten hainbat pake-te dira, kanal tematikoek osatuak —filmak, etab.—, eta konfigurazio ezber-dinetakoak. (Oharra: sistemen eta operadoreen artean konparazioak egitekoxedez, premium pakete bat ezberdina dela diogunean, gutxienez programa-zioaren parte bat propioa duela esan nahi dugu, eta ez ordura arte daudenpaketeen gehikuntza bat; horrela izanik, komertzializazio-mota bat baino ezbailitzateke izango).

• PPV Programak telebista-programak dira, kanal berezi batzuen bitartezeskainiak eta bezeroak berak ikusteko bere kasa kontratatzen dituenak(futbol-partidak eta filmak, batik bat). PPVren ordainketa-saria ikusitakoprogramaren araberakoa da.

Telebista-edukiak komertzializatzen dituen pakete generikoak aztertu on-doren, kable-operadore espainiar nagusiek428 beren harpidedunei eskaintzendizkieten paketeen kopuru errealak aztertzeko ordua da.

Ondoko taulan ikusten denez, oinarrizko paketearen batezbestekoa 30 kana-lekoa da: tokian tokiko 2 kanal, 3 kanal autonomiko, 5 kanal estatal, 4 kanalsatelite analogikoetatik eta digitaletatik dohainik hartuak eta 17 kanal tematiko(aisialdia, dokumentalak, musika, etab.). Premium paketeei dagokienez, opera-doreek eskainitako paketeen batezbestekoa 3 eta 14 kanal bitartekoa da. Azkenik,PPV programak eskaintzeko erabiltzen diren kanalak 11 dira, batez beste.

Oinarrizko paketearen hileko kontratazio-kuota 2.238 pezetakoa zen batezbeste, eta kodetzailearen alokairua 427 pezetakoa. Premium paketeei dagokienez,premium pakete guztien kontratazioa, hilean eta batez beste, 4.138 pzta. dira.Paketeen eta kanalen batez besteko kostuei dagokienez, 1.647 pzta. dira hilean etapaketeko (pakete bakoitzak 14 kanal, batez beste) eta kanal premium batengatikhilean 352 pzta.


428. Horretarako operadoreen hainbat programazio-aldizkari eta Iñaki Ferreras-en lana aztertuditugu (Ferreras 2001b).

32. taula. Kable bidezko telebista-paketeak Estatu espainiarrean, 2001ean

Iturriak: Operadoreen programazio-aldizkarietatik eta Iñaki Ferreras-en lanetik(Ferreras 2001b) abiatuz, autoreak egina. Oharrak: (a) Premium paketea ezberdinadela diogunean, gutxienez bere programazioaren zati bat propioa duela esan nahidugu, eta ez aldez aurretik dauden beste batzuen gehikuntza; horrela izanikkomertzializatzeko modu bat baino ez bailitzateke izango. (b) PPV emisioetarakoerabiltzen diren kanalen kopuruari dagokio, batzuek programa berbera orduezberdinetan ematen duten arren.

Oinarrizko paketearen batezbestekoari (30 kanal/2.238 pzta.) eskainitakopremium paketeen batez besteko kostu metatua (14 kanal/4.138 pzta) etadeskodetzailearen batez besteko alokairua (427 pzta) gehituko bagenizkio, 6.803pzta. ordaindu beharko genituzke hilero 44 kanal eskura izateagatik. Hartara,pakete-eskaintzarik handiena izango luke bezeroak. Hor ez da sartzen PPVzerbitzua, norberak egindako kontsumoa baita, une honetan zein izango den aldezaurretik esaterik ez dagoena.

PPV programa bakoitzaren batez besteko kostua 850 pezetakoa da. Zerbitzuhorretarako erabiltzen diren 11 kanaletan hurrengo edukiak kontratatzen diragehienbat: filmak, futbol-partidak eta zine erotikoa,

13.3.3. Operadoreak

Kablearen hasiera Estatu espainiarrean, laurogeiko hamarkadan, ezustekoaeta harrigarri samarra izan zen. Aitzindari batzuk —gehienak udal-lizentziak zeuz-katenak— hiriak eta herriak kableatzen hasi ziren, kable koaxiala erabiliz etateknologia analogikoa ezarriz —ordura arte eskuragarri zegoena, bestalde—. 1998aldera, 25 kanaleko oinarrizko pakete bat eskaintzen zuten, lurreko kanalez osatua—tokian tokikoak, autonomikoak eta estatalak— eta nazioarteko hainbat kanalireki, satelite bidez hartuak (CNNtik, eta abarretatik). Hileko kuota 2.000 pzta.ingurukoa zen. Operadore haietako gehienak Andaluzian eta Levanten kokatutazeuden, eta batzuk Euskadin eta Aragoin.

1998an zeuden 200 bat operadore haiek 600.000 etxeetara iristeko gaitasunazeukaten, hau da, “pasatuta” edo kableatuta zeuzkaten etxeetara. Asociación Espa-ñola de Redes de Cable (ESPACABLE) izeneko elkartean bildu ziren, bereneskubideak defenditu eta kableari buruzko legeriaren aurrean —1995ean onartu-takoa— beren etorkizun zalantzakorra babesteko. Kable bidezko sareak jardunbideenpresarialerako zeukan hedadura legala zalantzan jarri zuten gobernuak etalegeria berriak, nahiz eta geroago Auzitegi Konstituzionalak berak babesa emanzion (Zabaleta, et al. 1998a).

Operadorea Demarkazioa Oinarrizkopaketea

Premiumpaketeak (a)

PPV (b) Guztira

Batez-bestekoa

2 3 5 4 17 30 3 14 11 55


Zerbitzu digitalak eskaini ahal izateko, 2001. urtean, horietako hainbat opera-dorek akordioa lortu zuten Aló Comunicaciones enpresarekin. Honek Génesis ize-neko enbor-sare teknologikoa eskainiko zien, eta baita bere ekipo eta sistema digi-talak ere, operadore txiki horiek harpidedunei bideoa zein interneteta telefonia--zerbitzuak banatzen hasteko (Muñoz 2001). Baina proiektu honek ez zuen aurreraegin, Aló enpresak finantza-arazoak izan zituelako, eta operadore txikiek telebista--zerbitzua erretransmititu egiten dutelako, era analogikoan.

Gaur egun, 2002an, ESPACABLEren aholkulari juridikoaren hitzetan, 200operadore txiki analogiko daude eta ia 500.000 harpidedun.

Hain zuzen ere, kable-operadore txiki horiez gain, kable-enpresa handi etamodernoak abian jarri dira Estatu espainiarrean 2000. urtearen bueltan, telekomu-nikazioaren liberalizazioaz Europar Batasunak sustatutako eta gobernu espainia-rrak gauzaturiko legeria espezifikoaren anparoan. Aurreragoko epigrafeetan izen-datu ditugunak, alegia. 2000ko hamarkadan zehar, operadore guztiek beren sareakgaratu eta zerbitzuak gauzatu behar dituzte, beharrezko inbertsioak eginda (poto-loak, hain zuzen).

Telefónica-ri, berriz, —lehen operadorea da bera— amaitu zaio gobernuakemandako moratoria bigarren operadore berriei lehia desleiala egin ez diezaien—operadore berriek beren sareak finkatu behar baitituzte—. Baina Telefónica-kalde batera utzi du kablea, eta DSL teknologia ezartzen hasi da, bere sarean internetsartu ahal izateko, populazio osoak hainbat urtetan zergen bidez ordaindutakodirua baliatuz.

Edozein modutan, bigarren operadoreek kontzesio administratiboa lortzeanhartutako konpromiso batzuk bete ez dituztenez, beren betebeharrei aurre eginbeharra daukatela gogoratu die gobernu espainiarrak. Operadoreek, beren aldetik,hainbat helegite aurkeztu dituzte Zientzia eta Teknologia Ministerioan, betebeharhoriek gehiegizkoak direla argudiatuz eta malgutasun eske, eta badirudi Minis-terioa horretarako prest dagoela laguntzeko (Tele Digital 2001a). Modu laburtuanesateko, 2000. urtearen hondarretan, hiru operadore-talde handi daude Estatuespainiarrean:

Lehen operadore modura:

• Telefónica: legezko lehen operadorea demarkazio guztietan.

Bigarren operadore modura, beste hamabi operadore429

• AOC (Agrupación de Operadores de Cable): hamaika operadore autono-mok osatutako elkartea da. Ia geografia osoa betetzen dute denen artean,eta etxe espainiar guztien %73ra (8.640.061 etxe) iristen dira.


429. Zerrenda guztia ikusteko, jo “Eranskinak” atalera

• ONO: Garai bateko CableEuropa, 1998ko irailean ONO izena hartu zuena(El Mundo 1998a). 12 filialetan banatuta dago, eta Levante, Baleares,Cantabria eta Andaluziako parte bateko demarkazioetan operatzen du.ONOk 2.362.193 etxe —kopuru osoaren %20— harrapatzen zituen 2000.urtean, eta etxeen %21 pasatuta zeuzkan. Marka berriak Valentzian abiatuzituen bere operazioak. ONOk politika enpresarial autonomoa eragin duTelefónica-rekin eta Prisa talde mediatikoarekin bekoz beko, bereziki1997ko “gerra digitalaren” garaian eta 1998an operadore digitalen fusio--ahaleginak egin nahi izan zirenean (El Mundo 1998b).

Operadore txikiak, telebista-kontzesiorik gabe (TB erretransmititu soilik):

• ESPACABLE elkartean baturiko operadore txikiak: esan dugunez, lehengooperadore analogiko txikiak dira, kablearen legeriatik kanpo geratu zirenak,eta telebista erretransmititzeko lizentzia dutenak, baina ez telebista-kanalaksortu eta operatzeko. Elkartearen iturrien arabera, 200 operadore dira eta500.000 inguru harpidedun dauzkate, Levante eta Andaluziako herrietan(Angelina 2002). Dena dela, beren etorkizuna zalantzaz beteta dago etabatzuk kable-operadore digital handiekin elkartu dira, gobernuaren lehiake-tetan sortutako operadore horiekin.

Operadore digital handiei dagokienez, aurreko urteetan egindako inbertsioaknahiko txikiak izan dira zantzu guztien arabera (Ruiz del Arbol eta Espin 1998).Batez ere legearen eskakizunak zirela-eta etorkizuna ilun ikusten zutelako; ilunmerkatuaren zabalkundeari begira, eta ilun erabaki teknologikoei begira. Edozelanere, AOCren operadoreek 7.500 kilometroko sarea ezarrita zeukaten 2000. urtean—zuntz optikoa erabiliz—, eta 1.154 milioi euroko inbertsioa egin zuten urte ho-rretan. Inbertsio metatua, berriz, 1.755 milioi eurokoa da. Operadoreak mugitzenhasiak dira, beraz.

Kable-operadoreen egoera finantzarioari dagokionez, argi dago etekin ekono-mikoak biltzen jarraituko dutela urte batzuk gehiago, inbertsio handiak egiten aribaitira sareak eta ekipamenduak hornitzeko.

13.4. KABLEAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA EUROPAR BATASUNEAN

13.4.1. Sarbidea, harpidetza eta hedapena kable bidezko telebistan

Hurrengo taulan EBko kide diren herrialdeetan —eta EBn, oro har— kablebidezko telebistak duen egoeraren berri ematen da, hurrengo hiru parametroakkontuan hartuz: sarbidea, harpidetza eta hedapena. Geroago herrialde bakoitzeko


egoera aztertuko da kable bidezko telebistaren garapen-egoera ezagutzeko ezarriditugun hiru parametro horien arabera.430

33. taula. Sarbidea, harpidetza eta hedapena kable bidezko TBaridagokionez EBn, 2000an

Iturriak: (1) ESIS, European Survey of Information Society. (2) INED, French NationalInstitute of Statistical Studies. (3), (4), (5) eta (6) beste iturri batzuk: IDATE, Institut del’Audovisuel et des Télécommunications; ITU, International Telecommunications Union;Waterlow New Media Information. (7) Espainiari dagozkion datuak: (Agrupación deOperadores de Cable AOC 2001) eta (CMT 2001), ez baitatoz bat IDATEk emanakodatuekin, zeinak dioen 1,8 milioi etxe direla kablearen harpidetza daukatenak —datuhori zaharra da, seguruenik—; eta (8) IDATEk eta ESISek ez dute daturik ematen. ITUk,berriz, datu hau ematen du: kablearen 13.000 harpidedun 1997an. Haren iturria HellenicTeleco. Org. da (OTE). Guk estimazio bat egin dugu.

Ohargarria da herrialdeen per capitako BPGaren eta kablearen harpidetza--graduaren arteko korrespondentzia. Harpidetza-gradu txikia —%30— duten he-

Herria Barne--ProduktuGordina,

per capita(eurotan)

(1)

Biztanleria(milioiak)

(2)

TBdaukaten

etxeak(milioiak)

(3)

KablebidezkoTBrakosarbideadaukaten

etxeak(milioiak)

(4)

KablebidezkoTBarenharpide-dun diren

etxeak(milioiak)

(5)

Kablearensarbidea

(%)

Kablearenharpidetza

(%) (6)

Kablearenhedapena

(%)

Holanda 24.873 15,8 6,3 6,13 5,89 97,9 94,1 96,1

Luxemburgo 43.770 4,3 0,2 0,15 0,14 95,5 89,2 93,3

Belgika 25.496 10,2 4,0 3,9 3,4 98,7 86,6 87,7

Danimarka 33.413 5,3 2,4 1,8 1,4 74,5 59,1 79,4

Alemania 25.968 82,0 36,8 33,3 20,6 90,5 55,9 61,8

Suedia 25.737 8,9 4,0 2,7 2,2 67,7 55,1 81,5

Finlandia 24.221 5,2 2,3 1,2 1,1 53,1 49,1 92,5

Irlanda 18.424 3,9 1,1 0,62 0,49 54,9 43,4 79,0

Austria 26.974 8,1 3,1 1,7 1,2 55,7 39,0 70,0

Portugal 10.739 10,0 4,0 2,25 0,76 55,9 18,9 33,8

ErresumaBatua

21.498 59,2 24,3 12,7 3,3 52,3 13,4 25,6

Frantzia 24.978 58,9 22,7 7,2 2,9 31,8 12,6 39,6

Espainia (7) 14.144 39,7 11,8 2,7 0,4 22,8 3,5 15,5

Grezia (8) 11.703 10,5 3,7 0,2 0,1 5,2 2,5 47,4

Italia 20.343 57,6 20,2 1,5 0,2 7,4 0,7 10,0

EB 23.485 379,4 146,7 78,0 43,9 53,2 30,0 56,3


429. Zerrenda guztia ikusteko, jo “Eranskinak” atalera

rrialdeetako hiruk per capitako BPG handia daukate —20.000-30.000 euro, batezbeste— eta beste hiruk indize baxua —20.000 eurotik behera—, eta, beraz, badiru-di datu kontrajarriak direla beste ikerketa batzuekiko (D'Haenens eta Bink 2001).Edonola ere, ordaindutako telebistaren harpidetza osoa behatu beharra dago, hirusistemak batuz (Ikus gorago).

Egin dezagun orain hiru parametroen eta EBko herrialde berberen azterketazehatza.

Kable bidezko TBaren sarbidea

Kable bidezko telebistaren sarbidea ondo ezarrita dago EBn, zeren han daudenetxe guztietatik (146,7 milioi) %53,2k (78,0 milioi) etxepean baitaukate kablea,teknologikoki prest. Maila ertainekoa da garapen hori. Halaber, zenbait herrialde—kablearen sarbide tartekoa daukatenak batik bat (%30-60)— inbertsio handiakegiten ari dira, eta, seguruenik, %10 igoko da kablearen sarbidearen ehunekobesteahurrengo bost urteetan. Hori, jakina, EBn dagoen sarbidearen ehunekobestearenonerako izango da, eta 2005-06rako %5 igoko da gutxi gorabehera, TB daukatenetxeekin alderatuta. Herrialdeen egoerari dagokionez, honela dago aipatutako hirukategorien mapa:

• Azpiegituren eta kable sareen garapen handia daukaten herrialdeak(>%60): EBko sei herrialdek —Alemaniak, Belgikak, Daniamarkak,Holandak, Luxemburgok eta Suediak, hau da, telebista daukaten etxeen%36,5ek (TB daukaten 53,5 milioi etxek)— kable-sare oso garatua dauka-te, eta TB daukaten etxeen %60ra iristen da (herrialde bakoitzaren balioportzentuala ezagutzeko, ikus taula). Zehatz esanda, kablearen sarbidearenbatez besteko balioa %89,6koa431 da TB daukaten herrialde kideetakoetxeetan; horietan handiena Alemaniak dauka, 36,8 milioi etxek baitaukaTB etxean, hau da, EB osoaren %25ek.

• Azpiegituren eta kable-sareen garapen ertaina daukaten herrialdeak(%30-59): EBko sei herrialdek —Austriak, Finlandiak, Frantziak, Irlandak,Portugalek eta Erresuma Batuak, hau da, telebista daukaten etxeen %39,2k(TB daukaten 57,5 milioi etxek)— kable-sare nahiko garatua daukate, etaTB daukaten etxeen %30-60ra iristen da (herrialde bakoitzaren balio por-tzentuala ezagutzeko, ikus taula). Zehatz esanda, kablearen sarbidearen


431. Batez besteko portzentaje hori etxeei dagozkien zutabeak erabiliz kalkulatu da, eta ezportzentajeei dagozkienak erabilita; hori egin izan bagenu, herrialde bakoitzarentzat kalkulatutakoportzentajeen batezbestekoa egingo genuen. Erabili dugun metodoa zehatzagoa da, EB merkatubakartzat hartzen baita. Dena dela, kalkulua egiteko bi metodoen arteko diferentzia urria da eta, kasuhonetan, herrialdeen batezbestekoaren metodoa erabiliz gero, portzentajea %87,5ekoa izango zen,hau da, %2,1eko aldea. Beste egoeretan, portzentajeen edo ehunekobesteeen arteko bariazioa %5ekoaizan daiteke.

batez besteko balioa zazpi herrialde kide horietan TB daukatenen % 44,7koada, eta ez dute inongo arau geografikorik betetzen, nahiko ondo banatutabaitaude EBko mapan. Herrialde horietan guztietan, inbertsio handiakegiten ari dira kablea sartzeko; beraz, bost urteren buruan %10 handiagoaizan daiteke portzentajea, eta, ondoren, balio ertaina %58,1koa izangolitzateke gutxi gorabehera 2005-06. urtealdirako.

• Azpiegituren eta kable-sareen garapen txikia daukaten herrialdeak(<%29): EBko hiru herrialdek —Espainiak, Greziak eta Italiak, hau da,telebista daukaten etxeen %24,3k (TB daukaten 35,7 milioi etxek)— osogutxi garatutako kable-sarea daukate, eta TB daukaten etxeen %29ra iristenda (herrialde bakoitzaren balio portzentuala ezagutzeko, ikus taula). Zehatzesanda, kablearen sarbidearen batez besteko balioa hiru herrialde kidehorietan TB daukatenen %12,3koa da; herrialde mediterranearrak dira hi-rurak, eta telebista-politika bestelakoa da gainerako herrialde europarra-rekin alderatuta.

Kable bidezko TBaren harpidetza

Kable bidezko telebistaren harpidetza telebista daukaten etxeen %30,0koa daEBn (43’9 milioi); garapen-gradu ertainera iristeko (%30-60an kokatuta) harpide-tzaren maila minimo doi-doia, hain zuzen. Kablearen sarbidearen portzentajea%54,0koa denez, horrek esan nahi du, EBren ikuspegitik begiratuta, tarte handisamarra geratzen dela kablearen harpidetza egiteko. Halaber, lehen esan dugunez,kable-sarea gehitzeko —sarbidea— inbertsio handiak egiten ari dira eta, horri esker,harpidedun berriak etorriko dira; harpidedunen kopurua, beraz, gutxi gorabehera%5 igoko da hurrengo bost urteetan, eta TB daukaten etxeen %36,9ra irits daiteke.Ikus ditzagun orain EBn dauden hiru harpidetza-graduak kableari dagokionez:

• Kable bidezko telebistaren harpidetza-gradu handia daukaten herrial-deak (>%60): EBko hiru herrialdek —Belgikak, Holandak eta Luxem-burgok, hau da, telebista daukaten etxeen %7,1k (10,4 milioi etxek)—harpidetza-gradu handia daukate kableari dagokionez, TB daukatenen%60tik gora, hau da, talde honi dagokion gutxienetik gora (herrialde bakoi-tzaren balio portzentuala ezagutzeko, ikus taula). Zehatz esanda, harpide-tzaren batez besteko balioa %91,2koa da; hau da, merkatua asetuta dago,mukuru.

• Kable bidezko telebistaren harpidetza-gradu ertaina daukaten herrial-deak (%30-59): EBko sei herrialdek –Alemaniak, Austriak, Danimarkak,Finlandiak, Irlandak eta Suediak, hau da, telebista daukaten etxeen %33,8k(49’6 milioi etxek)— harpidetza-gradu ertaina daukate kableari dagokionez(herrialde bakoitzaren portzentaje-balioa ezagutzeko, ikus taula). Hau da,herrialde guztien harpidetzaren batez besteko balioa %54,4koa da, balio


oso handia, eta hurrengo bost urteetan %5 igo daiteke, %38-39ra iristerainoseguruenik. Sei herrialde horiek Europako iparraldekoak eta erdialdekoakdira.

• Kable bidezko telebistaren harpidetza-gradu txikia daukaten herrialdeak(<%29): EBko sei herrialdek —Espainiak, Frantziak, Greziak, Italiak,Portugalek eta Erresuma Batuak, hau da telebista daukaten etxeen %59,1ek(86’7 milioi etxek), erdia baino gehiagok, alegia— kablearen harpidetza es-kasa daukate, %29koa baino txikiagoa (herrialde bakoitzaren portzentaje--balioa ezagutzeko, ikus taula). Zehatz esanda, harpidetzaren batez bestekoportzentajea %8,7koa da —oso balio txikia, egia esan—; hots, merkatuahasiberria dela esan nahi du horrek, eta, atzerapenez garatu arren, etorkizunaberatsa izan dezake. Sareak instalatzen eta zabaltzen inbertsio handiakegiten ari direnez, kablearen sarbidea hagitzez handiagoa izatea lortuko daseguruenik, eta, ondorioz, harpidetza-graduak ere gora egingo du. Taldehonetako herrialde batzuei esker —Frantzia, Erresuma Batua, Espainia etaPortugali esker, bereziki—, harpidetzaren batez besteko portzentajeak goraegingo duela aurreikus daiteke, eta 2005-06an orain baino %15 handiagoaizan daiteke. Aldiz, Grezian eta Italian —sektore horretako herri atzeratue-nak dira— ez dago berpizte-seinalerik. Azkenik, deigarria da ErresumaBatua talde horretan kokatuta egotea. Arrazoietako bat hauxe izan daiteke,alegia, Erresuma Batuak satelite bidezko telebistaren harpidetza handiaduela (European Survey of Information Society ESIS 2000). Edonola ere,ez da azalpen osoa, zeren, sateliteari dagokion harpidetza Erresuma BatuanEuropar Batasuneko handiena izan arren (%16’7), balio nahiko eskasa datermino absolututan (ikus taulak).

Kable bidezko TBaren hedapena

Kable bidezko telebistaren hedapena —sarbidea daukaten etxeen harpidetza--portzentajea— parametro garrantzitsua da merkatuaren asebetetze-maila ezagu-tzeko, edota, sensu contrario, hazkundearen posibilitatea ezagutzeko. Halaber,parametro hori merkatuak izan ditzakeen arazoak detektatzeko lagungarri izandakiguke, batez ere hedapen-indizea nabarmenki txikia denean. Kable bidezkotelebistari dagokionez, EBn, hedapenaren balio osoa %56,3koa da; hots, horrekkablearen harpidetza igotzeko lekua badagoela esan nahi du, sektore hori oraindikhasiberria baita herrialde askotan. Ikus dezagun orain herrialdeen joera, ezarritakohiru hedapen-graduei dagokienez: handia, ertaina, txikia.

• Kablearen hedapen handia daukaten herrialdeak (>%60): EBko bederatziherrialde —Alemania, Austria, Belgika, Danimarka, Finlandia, Holanda,Irlanda, Luxemburgo eta Suedia, hau da, telebista daukaten etxeen %40’9(59,9 milioi etxe)— lehen talde horretan daude, kablearen hedapen handia—%60 baino handiagoa— daukatenen artean, alegia (herrialde bakoitzaren


balio portzentuala ezagutzeko, ikus taula). Zehatzago esanda, herrialdehorien guztien hedapenaren batez besteko portzentajea %70,8koa da, etahorrek esan nahi du, gaur egun sarbiderako dagoen tartea kontuan hartuz,harpidetzaren hazkunde-tarte txikia geratzen dela.

• Kablearen hedapen ertaina daukaten herrialdeak (%30-59): EBko lauherrialdek —Espainiak, Frantziak, Greziak eta Portugalek, hau da, telebistadaukaten etxeen %20’8k (30’4 milioi etxek)— osatzen dute hedapen-graduertaina —%30-59 bitartekoa— daukaten herrialdeen taldea (herrialde ba-koitzaren balio portzentuala ezagutzeko, ikus taula). Zehatzago esanda,hedapenaren batez besteko portzentajea %38,4koa da herrialde hauetan, etahorrek esan nahi du, harpidetza gehitzeko tarte polita dagoela oraindik. Iaherrialde guztietan gero eta handiagoa da harpidetzaren garapena, EBkeragindako liberalizazioari esker. Seguruenik, hurrengo bi urteetan, hedape-naren portzentajea %50 baino gehiago igo daiteke, baldin eta operadoreekpolitika komertzial erakargarria egiten badute programei eta edukiei dago-kienez, eta, batik bat, prezioei dagokienez. Beraz, operadoreek kablearenharpidetza ordaintzea merezi duela azaldu beharko diete teleikusleei, etaerronka horri aurre egin.

• Kablearen hedapen txikia daukaten herrialdeak (<%29): EBko garrantzihandiko bi herrialdek —Italiak eta Erresuma Batuak, hau da, telebistadaukaten etxeen %38’4k (56’3 milioi etxek)— osatzen dute hedapen txikia—%29 baino txikiagoa— daukaten herrialdeen taldea (herrialde bakoitza-ren balio portzentuala ezagutzeko, ikus taula). Zehatz esanda, bi herrialdehorien hedapenaren batez besteko portzentajea %22’6koa da, eta horrekesan nahi du, gaur egun sarbiderako dagoen tartea kontuan hartuz, oso tartehandia dagoela harpidetzaren garapen potentziala osatzeko. Dena dela, hainhedapen-indize handiak hezkunde-arazo handi samarrak daudela esan nahidu, nabari denez, dela harpidetzaren merkatuak segitzerik izan ez duen por-tzentaje-gorakada handia —Erresuma Batuan, kasu—, dela beste egitu-razko arazoren bat, Italian gertatzen den bezala.

13.4.2. Europar Batasuneko herri nagusien operadoreak

Europar Batasuneko herrialde nagusietako operadoreak azalduko ditugusegidan, laburki:

• Alemania: Alemaniako kable-operadore nagusiak hauexek dira: DeutscheTelekom eta Otelo Communications. Beste operadore txikiagoak, berriz,Robert Bosch eta TSS Telekabel Service Sued, Augsburgo-n kokatuak.

• Estatu espainiarra: Espainiako estatuko kableari buruz idatzi dugunepigrafean azaldu dugunez, Telefónica Española da demarkazio guztietanlizentzia daukan lehen operadorea, gobernuak emandako pribilegioari


esker. Bigarren operadorea, ad hoc egindako lehiaketan kontzesioa lortuzuen kontzesionarioa da. 36 demarkaziotan zerbitzuaren bi kontzesionariodaude: lehiaketa irabazi zuena eta Telefónica Cable S.A.; eta beste 6demarkazioetan Telefónica Cable S.A. da kontzesionario bakarra, lehiaketahutsik geratu zelako. Hutsik geratutako demarkazioak zonalde pobreagoeidagozkie. Labur-labur esateko, hiru operadore-talde handi daude 2000.urtearen amaiera aldera: 1) AOC (Agrupación de Operadores de Cable):hamaika operadorek osaturiko talde bat da, denen artean ia geografia osoabetetzen duena eta estatu espainiarreko etxe guztien %73ra iristen dena(8.640.061 etxeetara). 2) ONO: 12 operadorek osatutako enpresa bat da(lehen CableEuropa zena) Levante, Balear Irlak, Cantabria eta Andaluzia-ko zati batean zehar barreiatuta dagoena. 2.362.193 etxe dauzka bere esku(%2). 3) Gaur egungo legeriatik at geratu ziren operadore txiki batzuk.

• Frantzia: Conseil Superieur de l'Audiovisuel delakoaren iturrien arabera(CSA 2000, 2001a, 2001b), hiru enpresak betetzen dute merkatua: FranceTélécom Câble konpainiak harpidetzaren %28 zeukan 1999an, LyonnaiseCâble-k432 %25, eta NC Numéricâble-k433 %23. Hiru operadore handihorien artean sareen herena ustiatzen dute, baina harpidedunen %75 har-tzen dute hiruren artean (Conseil Superieur de l’Audiovisuel (CSA) 2001).Bestalde, UPC taldeak merkatuaren %13 betetzen zuen 1999an. Frantzianbi kable-sare daude: alde batetik, 1982an sortutako Plan Cable barruandauden sistemak —France Télécom-ek eraiki eta teknikoki operatuak,zerbitzuak kable-konpainia pribatuek banatu arren—; beste aldetik, planhorren barruan ez dauden enpresak (No-Plan Cable izenez ezagunak).

• Italia: garrantzi minimoa du kableak Italian, eta kablez eskaintzen direnikus-entzunezko zerbitzuak Stream Servizi Multimediali Interattivi konpai-niak banatzen ditu area mugatu batzuetan. Telekomunikazioko operadoreaden Telecom Italia nabarmenki ari da hedatzen bere zuntz optikozko sarea.

• Erresuma Batua: Kable bidezko telebistaren merkatuak igoera nabarmenaeduki du 1998aren azken aldera, zeren sektoreko 134 frankizietatik %90hiru operadoreren eskuetan baitzeuden —merkatuaren lider CWC (Cable &Wireless Kable-Telebistaren dibisioa), NTL eta TeleWest-en eskuetan—.Baina 2000. urteaz geroztik bi dira operadore nagusiak, NTLk CWC irentsibaitzuen. 1999z geroztik harpidedunen %95 hiru konpainia horien eskuzeuden, eta hirurak batuko zirela esaten zen; NTLk, adibidez, CWC enpresaerosi nahi izan zuen 1999. urtearen hondarretan (Waterlow New MediaInformation 1999). 2000ko otsailaren 15ean, NTLk CWC irentsi zuen az-kenean (NTL 2000); beraz, kablearen harpidedunen %65 konpainia horrenesku geratu ziren. Horiez gain, badira beste sei konpainia ere. Aipatutako


432. Suez-Lyonnaise des Eaux taldea.433. Canal Plus taldea.

hiru entitate handi horiek 1999aren erdialdera abiatu zituzten kable bidezkoTB-zerbitzuak. CWC izan zen hori egiten lehena, Manchester inguruanzerbitzu digital elkarreragileak eskainiz urte horretako uztailean. Kablearenkonpainiek era askotako programazio internazionala hornitzen dute, orohar.

Europar Batasuneko beste herrialdeetako operadoreak askoz ere txikiagoakdira; beraz, ez ditugu hemen zehaztuko.

13.5. KABLEAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA AMERIKETAKO ESTATU BATUETAN


Ameriketako Estatu Batuetan 100,8 milioi etxe zeuden 2000. urtean.434 Ho-rietatik %97 (97,7 milioi etxe) kableatuta zeuden, hau da, pasatuta zeuden edo,beste modu batera esanda, kablearekin lotzeko prestaketa teknikoa eskura zeuka-ten. Beraz, merkatua asetuta zegoen, ia %100 kableatuta baitzegoen.

34. taula. Kable bidezko telebistaren sarbidea, harpidetza eta hedapenaAmeriketako Estatu Batuetan, 2000. urtean

Iturriak eta oharrak: (1) Urtea ekainetik ekainera doa; (2) Nielsen Media Research,Cable Advertising Bureau; (3) (Paul Kagan Associates 2000) eta autoreak egina.Kablearen harpidetza osoa oinarrizko kablearen harpidetzak ematen du, hori baitaeskatzen den gutxieneko harpidetza.

Halaber, oinarrizko kablearen harpidedunei dagokienez, kable bidezkoTBaren harpidetza eginda daukatenen ehunekobesteak —kable arrunta zeinSMATV barne— egonkor mantentzen du bere balio portzentuala azken hiru urtee-tan, eta 2000. urtean %62,2koa izan zen (67,7 milioi etxe). Beraz, kablearenmerkatuaren geldialdia edo asebetetzea dagoela esan daiteke.

Urtea(1)

TBa daukaten etxeak(milioiak) (2)

Kableatutakoetxeak (milioiak)

Oinarrizkokablearen

harpidedundiren etxeak(milioiak) (3)

Kablearensarbidearenportzentajea

(%)

Oinarrizkokablearen

harpidedunenportzentajea

(%)

Kablearenhedadurarenportzentajea

(%)

2000 100,8 97,8 69,2 97,0% 68,7% 70,8%

1999 99,4 96,4 68,1 97,0% 68,6% 70,7%

1998 98,1 95,1 66,3 97,0% 67,7% 69,8%


434. Izan ere, datuak 2000. urtearen erdialdekoak dira, zeren 1999/2000 telebista-urtea urritikirailera baitoa.

Hirugarren parametroa kablearen hedapena da, alegia, lehen esan dugun mo-dura, sistematik pasatuta dauden etxeen kopuru osoaren aldean, kablearen harpide-dun direnen ehunekobestea. Hain zuen ere, kablearen asebetetzea egiaztatuta dago,hedapena %70,8koa baita (ikus taula).

Premium zerbitzuekiko harpidetzari dagokionez ere —hau da, kanal extra edobereziekiko harpidetza, berariazko kuota ordainduta—, geldialdia dago, asebete-tzea, 1998an 35,3 milioi etxe baitzeuden harpidetuta eta 1999an 35,9 milioi etxe;hau da, etxeetan adineko gehikuntza berbera. Bi urte horietako portzentajeaberbera da, %36koa. Aipatutako premium zerbitzu horiekiko harpidetza “oinarriz-ko kablearen” harpidetza —betebeharrekoa dena— barruan hartuta dago. Ikusdezagun hurrengo taulan.

35. taula. Premium zerbitzuekiko harpidetza, 1999an

Iturria: (Paul Kagan Associates 2000) eta autoreak egina.

13.5.2. Kanal-ahalmena eta eskainitako zerbitzuak

Kanal-ahalmena

Kanal-ahalmena —MVPD operadorearen lehiakortasun-gradua ezagutzekobeste parametroetako bat— goraka doa kableari dagokionez, kable-operadoreekegiten ari diren inbertsio handiei esker, dela azpiegiturak eguneratzen eta erai-kitzen, dela teknologia digitalizatzen eta eskura dagoen banda-zabalera gehitzen.

Banda-zabalera handiagotzeak eta konpresio digitala egiteak ahalmen handia-goa ematen dute, bideo- eta audio-kanal gehiago eskaintzeko eta telefonia- zeininternet-zerbitzuak ugaritzeko. Gehikuntza eta dibertsifikazio hori erabat ezinbes-tekoa zaie DBS satelite-sistemak direla-eta datorren lehiari aurre egin nahi badiote,satelite-sistema horien operadore batzuek 500 kanal banatzeko ahalmena baitute—adibidez Echostar operadoreak, gaur egun, DBS sistemaren bidez kanal anitzekobideo-programazioaren banatzaile handienetakoa denak—. Aldiz, beste kable-ope-radore batzuek 170 kanal inguru banatzen dituzte.

Edozein modutan, hurrengo taulan agertzen diren datuetatik ondorioztadaitekeenez, kable-sistema gehienen kanal-ahalmena 30-54 kanalekoa da(%85,1998/1999an), eta horietatik %1ek bakarrik dauka 91 kanal baino gehiagoerabiltzeko ahalmena, 1999ko datuen arabera.

Urtea Etxeak (milioiak) Premium zerbitzuen harpidetza

eginda daukaten etxeak (milioiak)

Premium zerbitzuen harpidetza

eginda daukaten etxeak (%)

1999 99,5 35,9 %36

19/98 98,1 35,3 %36


Comcast operadorea 1999an 125 kanal baino gehiago zituenetako bat da,zeinak kable digitaleko zerbitzuaren bitartez 179 kanal baino gehiago eskaintzenbaitzien bere harpidedunen %60ri. Hauxe da Comcast-en eskaintza: kablearenoinarrizko paketea, 35 premium motako kanal, ikusteagatik ordaindutako 38 kanal,audio musikaleko 40 kanal eta programazioaren informazioa emateko beste kanalbat. Cox operadoreak ere gehitu egin du bere kable-ahalmena, eta bideoko etaaudioko 200 kanal banatu ahal ditu bere audientziaren segmentu batzuetan.

36. taula. Kable-operadoreen kanal-ahalmena Ameriketako Estatu Batuetan, 1999an

Iturria: (Warren Publishing 2000)

Kanal-ahalmenaren eta harpidedunen arteko erlazioari dagokionez, aurrekotaulak esaten digu, kablearen harpidedunen %99k 30-54 kanal hartzen zituztela1999an; %64k 54 baino gehiago, eta %5ek 91 kanal baino gehiago.

Banda zabaleko zerbitzu aurreratuen hornikuntza

Analista batzuen iritziz, urte gutxiren buruan modernizatuko da kable-sistemagehiena, 2003-05 aldera gutxi gorabehera (Reif Cohen eta Brochu 1999), etahorrek banda zabaleko zerbitzu aurreratuak hornitzea ahalbidetuko du behingoz.

FCCren ustez, “banda zabaleko zerbitzu aurreratuak” telekomunikazio aurre-ratuek banatutako zerbitzuak esan nahi du, besteak beste honako hauek:

• Bideo-zerbitzu digitalak (bideoko telekomunikazioak): bideo digitala, PPVzerbitzua, eskaripeko bideoa (VOD), eta programazio elkarre-ragilea.

• Internet eta abiadura handiko datu-zerbitzuak: kable bidezko modem batenbitartez internetera sartzeko ahalmena duena.

• Kable-operadoreek (MSO) eskainitako telefono-zerbitzuak: kalitate han-diko ahots zerbitzuak, kable bidezko telefonia eta IP (Internet Protocol)motako telefonia.

• Grafikoak: adibidez, gida elkarreragileak.

30 kanal+ 54 kanal+ 91 kanal+ 125 kanal+

Kable-sistemen % %85 %22 %1 <%1

Kable-sistemen kopurua 8.236 2.164 89 8

Harpidedunen % %99 %64 %5

1997/98

Kable-sistemen % %85 %21

Kable-sistemen kopurua 8.328 2.040

Harpidedunen % %99 %62


Banda zabaleko teknologiari dagokionez, ondoko bitartekoak erabiltzen dira:banda zabaleko kablea, telefono-konpainien Digital Subscriber Line (DSL), haririkgabeko banda zabala (wireless) eta satelite bidezko banda zabala.

Bideo-zerbitzu digitalak

Bideo-zerbitzu digitalek —hau da, bideo digitalaren seinalearen transmi-sioek— kableak historikoki erabilitako seinale analogikoarena baino irudi-kalitatehobea eman dezakete. Halaber, kanal-ahalmen handiagoa lortzen da, konpresio--teknikei esker. Bi egitate horien ondorioz, kontsumitzaile digitalek irudi hobea es-kura dezakete, kanal eta bideo-programa gehiago, eskatutako bideoa, programa-zioaren gida elektronikoak eta beste zerbitzu aurreratu batzuk (Cablevision 2000,Cox 2000).

Edozein modutan, analista batzuen iritziz, zerbitzu aurreratu horiek ez dutearrakasta komertzialik ezagutuko kontsumitzaileen %20ek hartzaile digitalak esku-ratu artean. 1999ko urtarrilean, 1,2 milioi harpidedun zeuzkan kable digitalak (ReifCohen eta Brochu 1999), eta 2000. urtearen hasieran 4 milioi. Kablearen harpi-dedunak 1999an 66 milioi etxe zirenez, beste bizpahiru urte-edo behar zirenaipatutako %20 hori erdiesteko.

Operadoreek eskainitako telefonia-zerbitzuak

Kable-operadoreek “zirkuitu konmutatuetan oinarritutako telefonia” eskain-tzeko ahalmena daukate beren sarearen bitartez: telefono-konpainiak eskainitakotelefonia klasikoa eta IP telefonia, hau da, Internet Protocol deritzona.

Bi kasuetan, etxeko telefonoa kable-sarera lotzen da, kobrezko hari-parekosare txikiaren bitartez. Gero, “zirkuitu konmutatuetan oinarritutako telefoniari”dagokionez, seinalea kable-operadorearen zentralera iritsi ahala, telefonia klasi-koaren sistemara bideratzen da zirkuitu konmutatuen bitartez. Telefonia tradizio-naleko sarera iritsirik, deia transmititu eta operatu egiten da, hartzailearenganaailegatu arte.

“IP telefonia” deitu dugun horren kasuan, berriz, prozesu osoa berdin-berdinada operadorearen zentral teknologikora iritsi bitartean. Hortik aurrera, deia inter-neten sarera bideratzen da ISP zerbitzariaren bitartez, zeinak deia datu-paketetanbideratzen duen, “erresistentziarik txikieneko bidea” erabiliz.

Dilema teknologiko horren aurrean —telefonia klasikoa ala IP telefonia— etaharpidedunek internetera arin sartzeko eskariak bultzatuta, kable-operadore asko“zerbitzu anitzeko komunikazio-plataforma integrala” hautatzen ari dira, non inter-neten eta IP telefonian sartzea ziurtatzen den. Dena dela, beste operadore askoktelefonia klasikoa edo “zirkuitu konmutatuetan oinarritutako telefonia” eskaintzenjarraitzen dute.


Paketetan bildutako askotariko zerbitzuak

Operadore asko paketetan bilduta doan askotariko zerbitzuan oinarritutakoestrategia komertziala eta teknologikoa abiatzen ari dira. Aipatutako paketeaoperadoreak berak bana dezake edo, kasurik gehienetan, elkartutako hornitzaile--konpainien sareen laguntzaz. Bi kasuetan “One stop shopping” ideia kudeatu nahida, baina bigarrenak arrisku finantzario gutxiago dauzka.

13.5.3. Kable-operadore nagusiak

Harpidedun gehien zeuzkan kable-operadorea AT&T Broadband & InternetServices izan da 2001ko abendura bitartean (hamabi milioi harpidedun baitzeuz-kan); bigarrena Time Warner Cable (sei milioi eta erdi harpidedun) eta hirugarrenaComcast (5 milioi baino gehiago).

37. taula. Kable-operadoreen sailkapena harpidedunen arabera, 1999-2000n

Iturria: CAB, 2000. Oharra: (*) 2001eko abenduan Comcast operadoreak —sailkape-neko hirugarrenak— AT&T Broadband & Internet Services —operadorerik handiena—erosi zuen, eta “Comcast- AT&T Broadband & Internet Services” Ameriketako EstatuBatuetako operadore handiena bihurtu zen, 17 milioi harpidedun zituela (M. deRituerto 2001).

Baina 2001. urtea amaitu aurretik, hirugarren operadorea zen Comcast-ekordurarte operadore handiena zen AT&T Broadband & Internet Services konpainiaerosi zuen, eta, harrezkero, Comcast-AT&T Broadband & Internet Services kon-painia elkartua da Ameriketako Estatu Batuetako operadorerik handiena, 17 milioi

Sailkapena Sistema anitzeko kable-operadorea (MSO) Oinarrizko kablearen harpidedunenkopurua (etxeak)

1 Comcast*+AT&T Broadband & Internet Services* 17.205.009

2 Time Warner Cable 6.504.900

3 MediaOne 5.099.548

4 Adelphia Communications 4.643.188

5 Time Warner Entertainment-Advance/Newhouse 4.500.000

6 Cox Communications 4.126.570

7 Charter Communications 3.584.170

8 Cablevision Systems 3.435.870

9 Falcon Communications 1.120.444

10 AT&T Broadband/Time Warner 1.080.000

… … …

98 Cable Systems USA 21.772

99 Adams CATV 21.200

100 Consolidated Cable Partners 20.900


harpidedun baitauzka (M. de Rituerto 2001). Esku-kolpe enpresarial horrek—operadore txikienak handiena erosi baitzuen— AT&T-k zeukan egoera finantza-rio ahulagatik gertatu zen, AEBetako eta Europako beste operadore batzuekzeukaten ahulezia berberagatik, hain justu.

Hamar operadore nagusien zerrenda osatzen duten gainerako operadoreak ezdira aldatu 2000-01 urte bitartean, eta 1999-2000an bezalaxe jarraitzen dute (ikus37. taula).

Begiak 100 sistema handienetan jartzen baditugu, kable-sistema indibidualhandiena New York (Manhattan) hirikoa dela ohartuko gara.

38. taula. Kable-sistema nagusien sailkapena, 1999-2000n

Iturria: Cabletelevision Advertising Bureau (CAB), 2000

Hain zuzen ere, kable-sistemarik nagusiena New York (Manhattan) hirikoada, milioitik gora harpidedun baitauzka. Bigarrena Long Island (N.Y.) hirikoa da,eta hirugarrena Orlandokoa (Florida).

Inbertsioa eta sistemen gaurkotze teknologikoa

Kablearen industria modernizazio-plan zabala egiten ari da —ekipoak, tekno-logiak, instalazioak eta zentroak— bideo-programak banatzean daukan lidergoabailgarria ez galtzearren eta, bide batez, lehiakide saiatua eta merkatu-kuota nahi-koa duen aktore izateko, banda zabala duten askotariko zerbitzuan (interneten,telefonian).

Kablearen industriak 10.000 milioi dolar inbertitu zituen 1999an planta be-rriak eraikitzen, zeudenak modernizatzen eta mantentzen, eta ekipoak erosten; hauda, 1998an baino %40 gehiago. Aldi berean, 1998an kontzeptu berberetan egin-dako inbertsioa 7.000 milioi dolarrekoa izan zen —1997an baino %13,2 gehiago—,

Sailkapena Sistemaren kokapena Sistemaren operadorea Oinarrizko kablearenharpidedunak (etxeak)

1 New York City, NY Time Warner Cable 1.032.872

2 Long Island, NY Cablevision Systems 683.718

3 Orlando, FL TWE-A/N 543.049

4 Bronx-Brooklyn, NY Cablevision Systems 502.205

5 Phoenix, AZ Cox Communications 450.303

6 Puget Sound, WA AT&T Broadband & Internet Services 424.500

… … …

98 Ocean County Adelphia 107.738

99 Independence, MO Comcast 106.792

100 Jackson, MS Time Warner 105.856


urte horretan 6.800 milioi dolar sartu baitziren (Paul Kagan Associates 1999a, PaulKagan Associates 1999b).

Kable-sistemen modernizazio hori, kable-sistemako operadoreen eta FCCrenarteko akordioei esker egin ahal izan ziren kasu batzuetan. Akordio-mota horiek—“Social Contract for XX”435 izenez ezagunak— kable-operadoreak hartutakokonpromisoak izan ziren —urte-epealdi luzean inbertsio batzuk egitekoak—,horrela sistemaren modernizazio teknologikoa erdietsiz eta harpidedunen %100i—edo %80ri, kontratuaren arabera— 550MHz-eko banda zabaleko zerbitzua es-kainiz, eta harpidedunen %50i, berriz, 750 MHz-eko banda-ahalmeneko zerbitzua.

13.5.4. Frankiziak Ameriketako Estatu Batuetan

National Cable TV Association-ek (NCTA 1998b) emandako datuen arabera,herrietako eta udalerrietako agintariek operadoreei urteko diru-sarrera gordinen%5ekoa eskatzen diete, sarea erabiltzeko baimena emateagatiko frankizia mo-dura.436 Kargu hori ez da jardunbide enpresarialagatik dagokien zerga, beste motabateko ordainketa baizik.

1980ko hamarkadan, frankiziak zirela eta, 2.500 milioi dolar baino gehiagoordaindu zituzten kable-sistemek, eta zifra hori hazten eta hazten joan zen harpide-dunen eta zerbitzuen kopuruaren arabera. Ondoren, 1990-95 urtealdiko diru-zifrakeskaintzen ditugu Ameriketako Estatu Batuei dagozkienak.

39. taula. Frankizien kostuak 1990-1995eko urtealdian

Iturria: National Cable TV Association, 1998.

Aurreko taulan ikus daitekeenez, bost urteren buruan izugarrizkoa izan zengorakada, 1990eko 715 milioi dolarretatik 1995eko 1.200 milioi dolarretara. Uda-letxeetako gobernuen diru-sarrera horiek oso-oso garrantzitsuak dira, bai udale-txeetako zerbitzuen kalitateari eta kantitateari begira, bai eta udalerrietan funtzio-

1990 715 milioi $

1991 826 milioi $

1992 917 milioi $

1993 1.000 milioi $

1994 1.100 milioi $

1995 1.200 milioi $


435. Adibidez: “Social Contract for Time Warner” (11 FCC Rcd 2788, 1995), “Social Contractfor Continental Cablevision Inc” —geroago Media One bihurtu zena (13 FCC Rcd 11118, 1996)—,“Social Contract for Comcast Cable Communications Inc” (13 FCC Rcd 3612, 1997).

436. NewYork-en, ordea, %3koa da portzentajea, Time Warner Manhattan kable-operadorearenarabera.

natzen ari diren hedabide ez komertzialentzako ere —udaletxearen TB-kanalpublikoak, sarbide publikokoak, etab.—; baina horiei buruz beste epigrafe bateanhitz egingo dugu, sarbide publikoari dagokion epigrafean, hain zuzen.

13.6. SARBIDE PUBLIKOKO TELEBISTA KABLEAN

Sarbide publikoko telebista gizarte demokratikoki aurreratuek garatu dutenkomunikazio-tresna dela esan daiteke, eta globalizazioaren eta desregulazioarenaro berri honetan funtsezko balioa daukala aktore eta gizarte-erakunde askoksarbide erreala eduki dezaten, hau da, sisteman kokatuta dauden bitartekariprofesionalen —gaur-gaurko telebista-industriaren kazetarien, produktoreen, etaabarren— laguntzarik gabe. Zoritxarrez, kable bidezko sarbide publikoko telebistaia erabat ezezaguna da Europar Batasunean eta Estatu espainiarrean. Beraz, patxa-daz aztertuko dugu hurrengo lerroetan (Zabaleta, et al. 1998b).

13.6.1. “Publikotasun” kontzeptua telebistan

Sarbide publikoko telebistaren gaia garatu aurretik, publikotasun kontzeptuakokatzea komeni da, telebistari eta irratiari dagokienez.437

Bi motatako telebista publiko daudela esan daiteke funtsean: telebista publikoinstituzionala —federala, estatala, autonomikoa edo eskualdekoa—, erakundepolitikoek finantzatua; eta telebista publiko komunitarioa, komunitateak beraksortu eta kudeatua, finatzaketa-modu batzuk erabiliz.

Telebista-modu biek arlo publikoko gaiak erabiltzea dute helburu, nahiz etakontzeptu hori aspertu arte eztabaidatu den gizarte-zientzietan.438 Labur esanda,telebista publiko instituzionala —hau da, estandarra— arlo publiko eta iritzipubliko idealizatu, uniforme, homogeneo eta arrazionala omen den ildoarenjarraitzailea da; telebista publiko komunitarioa, ostera, arlo publiko heterogeneo,agente ugariko eta iritzi publikoan arrazionala dena eta ez dena erabakiko duentalde nagusirik gabeko ildotik doa.439

Sailkapen hori eguneroko errealitatea da Ameriketako Estatu Batuetan, nonkomertzialak ez diren mota desberdinetako telebista guztiak nola edo hala telebistapubliko diren, ondoko bi aldagaien arabera (Engelman 1996, p. 6):

• Telebista publiko federala: 1967ko “Public Broadcasting Act” delakotiksortua, Public Broadcasting Service (PBS)-ren estazioek osatua, fondofederalek partzialki finantzatua eta “telebista egiteko” modu estandarraerabiltzen duena.


437. Telebistari buruz diogunak irratiari buruz ere balio du. 438. Cf. John Dewey, Walter Lippmann, Jürgen Habermas.439. Ikus (Engelman 1996, 8-9 or.).

• Komunitatearen telebista publikoa440: tokian tokiko estazioek osatua, jar-dunbide esku-hartzaile eta deszentralizatuak dituena, espiritu alternatiboaeta sarbide publikoa darabiltzana.

Ameriketako Estatu Batuetako irrati-telebista publiko federalaren historia(instituzionala, alegia) oztopo eta porrot ugariko esperientzia luzea da, baina zutikjarraitzen du (Day 1995, Engelman 1996).

13.6.2. Sarbide publikoko kanalen funtzionamendua

Mota horretako telebistaren iraunkortasunak Ameriketako Estatu Batuetan(merkataritza-sistema hain errotua daukan herrialdean, aurrera ateratzeko oztopoakbaino ez dituen esperientzia izanik) telebista-sistema horren potentzialitateen berrieman dezake, tokian tokiko jendearengan eta hango gizarte-erakundeetan sustraihartuta baitago. Modu errazean deskribatuta (Riddle 1997), sarbide publikokotelebistaren prozesua jarraian adierazten den bezalakoa da441:

• Negozioa egin ahal izateko —hau da, telebista-seinaleak kableatuta daudeneta harpidedun diren etxeetara eramateko—, kable-operadoreak lurpublikoetan instalatu behar du bere kablea, eta frankizia bat eskuratu behardu horretarako.

• Frankiziaren truke —monopolio modura hartuta—, herriak bi baldintzajartzen dizkio operadoreari: diru-sarrera gordinen ehunekobeste bat eta beresistemaren kanal batzuk doan kontrolatzeko baimena. Sarbide publikokokanal horiek hiru motatakoak izan ohi dira: 1) hezkuntzarako kanalak: hez-kuntza-alorreko erakundeek —unibertsitateek, etab.— urruneko hezkuntzaedo formakuntzarako edota barne-komunikaziorako erabiliak; 2) gobernua-ren kanalak: udaletxeek —erakunde propio baten bitartez— herritarren-tzako eskuragai diren zerbitzu ofizialei buruz informatzeko eta udaletxea-ren bilera eta udalbatzei buruzko informazio ez politikoa banatzekoerabilia, adibidez; eta 3) sarbide publikoko kanalak: publikoaren (komu-nitatearen) sarbide librerako gordetako kanalak dira, kontrol editorialik ezdaukatenak.

Zuzendari-kontseilua da komunikazio-zentro komunitarioen buru —MediaCommunity Center izena dute, eta bertatik kudeatzen dira sarbide publikokokanalak—, baina ez du programazioaren edukien gaineko kontrolik. Kontseiluhorrek herriko gizarte-erakundeen ordezkariez dago osatuta.

Programa bat transmititzeko ordu-banda erabat doakoa da produktorearentzat.Sarbide publikoko kanalak esleitzeko printzipioa “first-come, first-served basis”


440. Community television.441. Telebista komunitarioa, edo komunitatearen telebista, gauza bera baitira.

da; hots, “lehenik iristen denari, lehenengo zerbitzua”. Hau da, kanalarenprogramazioko ordu-banda lehenik eskatzen duenak jasoko du esleipena.

Jakina, ez da nahikoa komunitatearen produktore independente bati progra-mazioaren ordu bat esleitzea. Horrek ezberdintasunak sor ditzake programarenprodukzioaren kostuak ordain ditzaketenen eta ordaindu ezin dutenen artean. Ho-rrelakoak ekiditeko, zentro komunitarioak ezinbesteko ekipamendu teknikoa—kamerak, bideoak, estudioa, etab.— emango die telebista-programa bat eginnahi duten guztiei. Ekipamendu hori, noski, ezberdina da komunitate batetikbestera; eta, kasurik txarrenean, zentro horiek akordioak sinatzen dituzte tokikoekoizpen-enpresekin, produktoreei ekipoak alokatzeko, tarifa berezi eta askoz eremerkeagoak jarriz.

Baina sarbideko kanala eta programaren ordu-banda erdietsirik, produkzioaaurrera ateratzeko behar den ekipamendu teknologikoa eskuraturik, ekoizpenekogiza taldea trebatu beharra dago, telebista-programa bat egiteko gai izan dadin.Horretarako, zentro komunitarioak bideo-formakuntzarako eta telebista-ekoizpe-nerako eskolak —zuzenean edo zeharka kudeatuak— ematen dizkie programa batekoitzi nahi duten guztiei. Eskola horiek —erabat praktikoak— nahitaezkoak dira,eta ekoizle zein teknikari guztiek zertifikaturik egon behar dute. Teknika emateazgain, programaren edukia eta hartzaile den komunitatearen premiak batzensaiatzen dira eskola horiek.

Azkenik, komunitatearen ekoizpen-zentroak —Media Community Center—sarbide publikoko kanalen alderdi teknikoa baino ez du kudeatzen, eta ez du eskuhartzen programen edukietan, edukiek muga neurtu batzuk gainditzen ez dituztenheinean, noski (ikus beherago Manhattan Neighborhood Network-en kasua).

13.6.3. Aurrekari historikoak Ameriketako Estatu Batuetan eta Kanadan

1960ko eta 1970eko hamarkaden hondarrean sortu zen sarbide publikokokable-telebista, bestelako TB publikoa zen; telebista publiko federalean ezagutzenez zena, hain justu. Gizarteko talde eta organismorik dinamikoenek kable bidezkotelebistaren kanalak telebista ez komertziala gauzatzeko gordetzen jardun zutenurte haietan. Ahalegin hura gizarte-mugimendu zabalagoaren zati bat izan zen,telebista komunitarioaren alde lanean ari zena, gizarteari eskumena eman nahiziona, “professional middlemen” deituen kontrol eta interferentzietatik at; hau da,telebista-industria —kazetariak, zuzendariak, errealizadoreak eta ekoizleak—gaindituz. Mugimendu harentzat komunitatearen eta bere kideen komunikabideaeta boterebidea zen telebista.

Historian atzera begira jartzen bagara, kable bidezko telebista komunita-rioaren aldeko borroka eta irrati-kanalak —1930eko hamarkadan— eta erabilpenez komertzialeko telebista-kanalak —1950eko hamarkadan— eskuratzeko borrokaoso paretsuak zirela ikusiko dugu.


Sarbide publikoko telebistak bi elementu ustez kontrajarrietan ditu sustraiak:masa-komunikabiderako goi-teknologian —eskuko kamera eta magnetoskopioabatik bat— eta ahozko komunikazio tradizionalean. Kable bidezko sistemen gara-penak Ameriketako Estatu Batuetako hirietan alde batetik, eta telebista-ekoizpe-neko tresneria teknologikoaren kostu txikiak eta erabilpen errazak bestetik, tele-bista deszentralizatuagoa, ugariagoa eta herritar arruntak eskurago zeukana egiteaahalbidetu zuten. Halaber, bi motatako kanalak bereizi beharra dago:

• Kable-telebista bidezko sarbide publikoko kanalak.

• Lurreko telebista bidezko sarbide publikoko kanalak.

Bigarren motako kanal horiek eskuratzeko gizarte-mugimenduak eginikoahaleginak gobernu iparramerikarraren eta industriaren hormaren kontra egin zuentopo, argudiatuz, besteak beste, oso eskasa zela espektro erradioelektrikoa. Edo-zein modutan, kanalak lortu ez ziren arren, hainbat programa egin ziren sarbidepublikoko filosofiaren arabera, eta horiexek izan ziren kable bidezko telebistarensarbide publikoko aitzindariak. Aurrekari historiko modura, WGBH Fundazioak1971. urtean bere lurreko telebista-kanalean ordu erdiko programa bat (Catch 44izenekoa) sartu zuen Prime Time-ko ordu-bandan, komunitatearen edozeini irekia,doan, jendeak bere iritziak eman zitzan. Haren harira, beste hainbat programa sortuziren beste hainbat tokitan.

13.6.4. Sarbide publikoko telebistaren sorrera Kanadan

Kanadako Challenge for Change izeneko esperimentuak finkatu zituenoinarri filosofiko eta esperimentalak, sarbide publikoko telebista-kanalak munduosoan abian jartzeko. Esperimentu hori 1966an abian jarri zuen abian gobernuak,premiarik handiena zeukaten hiritarrekin komunikatzeko eta, gobernuaren eta ko-munitatearen arteko elkarrizketaren bitartez, era guztietako gizarte-politikak apli-katzeko. Oinarri filosofiko haien arabera, komunitateak eta bere kideek zuzen-du/errealizatu behar dituzte beren bizitzari buruzko eta beren ingurumariariburuzko dokumentalak, filmak eta programak.

Bi gertakari nagusik eragin zuten komunitatearen telebistaren sorrera erreala,hau da, kable bidezko sarbide publikoko telebistaren jaiotza: Sony etxeko Portapakekipo eramangarria —kamera eta magnetoskopioa— sartzeak 1968an, sarbidepublikoko telebistari dagokionez gertakari teknologiko handia izan zenak; eta kablebidezko telebistaren hazkundeak Kanadan, urte hartan bertan, 1968an, etxeen%25era iritsi baitzen. Orduantxe sortu zen Canadian Radio-Television Corporationdelakoa ere (CRTC) .

Bi urte geroago, 1970ean, Challenge for Change izeneko proiektuak telebistakomunitarioko esperimentu bat bultzatu zuen Thunder Bay (Ontario) hirian—sarbide publikoko lehen kanala, hain justu—. Town Talk-eko herritar-talde batek


kable bidezko telebista-konpainiaren kanal bat kudeatzeko plana abiatu zuen—konpainia frankizia tramitatzen ari zen une hartan—. Baina esperimentuakurtebete eskas iraun zuen komunitatearen izenean, sistema politikoak kritikagogorrak egin baitzizkion. Kanada osoan haren aldeko presio publiko handia eginzen arren, indarrean zegoen sistemak —CRTCk— sarbide publikoko kanal harenitxiera lortu zuen (Engelman 1996, pgs. 229-231).

Baina esperimentua historikoa izan zen, eta beste kanal batzuen hazia. Eta1971n kable bidezko telebistari buruzko txosten bat egin zuen CRTCk —“PoliceStatement on Cable Television”—, zeinaren arabera, kable-operadore guztiaksarbide publikoko telebistak antolatzera behartuta zeuden.

13.6.5. Sarbide publikoko telebistaren sorrera Ameriketako Estatu Batuetan

George Stoney —zinemagile, dokumentalista eta telebista komunitarioarenaitzindari, Kanadako Challege for Change proiektuan hainbat urtetan lan eginzuena— 1971n itzuli zen New York-era, eta The Alternate Media Center sortu zuenNew York-eko Unibertsitatean, komunikazio-alorreko bitarteko eta teknologia be-rrietan jendearen esku-hartzea bermatzeko asmoz; bereziki, jendeak kable bidezkotelebista erabil zezan. Zentroak honako hiru funtzio nagusi hauek izan zituen:

• Erreferentzia-puntu modura: Sarbide publikoko telebista bultzatu nahi zu-ten guztientzat erreferentzia-puntua izan zen Ameriketako Estatu Batuetan,eta euskarri teknikoa, produktiboa eta era guztietakoa eskaintzen zien.

• Tokiko promotore modura: Alternate Media Center-ek komunikazio--politika eragin zuen New York-en, kable-operadorea —sarbide publikokokanalak eskuratzeko xedez— hirian gestionatzen ari zen frankizia berriz-tatzeko prozesuan esku hartuz.

• Promotore federal modura: kanpainak abiatu zituzten, kable-operadoreeksarbide publikoko kanalak finkatzeko premia FCCk arautu zezan.

Kanadako proiektuan Estatuak operatu eta finantzaturiko telebista publikoa-ren tradizio anglo-kanadarra zegoen, Ameriketako Estatu Batuetan ez zegoena.Izan ere, AEBetan telebista komunitarioak finantzazioa eta babesa lortu nahi ba-zuen, gobernuz kanpoko bi iturriren menpe zegoen —fundazio pribatuen eta ka-blearen industriaren menpe—, eta haiekin ondo konpondu beharra zeukan;kablearen industria, berriz, premiak eragindako aliatua zen, FCCk bere interesenkontra eta lurreko telebistaren alde Washington DCn arauak eman ez zitzan.

Kablearen industriak adierazi zuen —ustez duen gizarte-izaera arduratsuaerakustearren eta gizarteari telebista librea ekartzen ziola iritzirik— 1968-1970kourtealdian prest zeukala Daly City-n (Virginia) Ameriketako Estatu Batuetakolehen sarbide publikoko telebista; bi urtez iraun zuen.


Komunitateko telebista garatzen lagundu zuen beste indar bat, 1960-1970kourtealdietan sortutako bideo erradikaleko kolektiboak izan ziren —gizartean bertanbaina kablearen industriatik zein erakundeetatik at sortu zirenak—. Adierazpen--askatasunaren eta eskubide zibilen aldeko eta gerraren aurkako taldeetan sorturikoadierazpen kulturalak ziren haiek, eta teknologia mugikorra erabiltzen zuten.“Guerrilla Television” liburua (Michel Shamberg bideo-kolektiboen taldeenRadical Software aldizkariko kofundatzaileak idatzia eta 1971an argitaratua)funtsezkoa izan zen sarbide publikoko telebistari zegokionez Ameriketako EstatuBatuetan. Liburuan, kableak komunitatearen komunikazio modura eman zezakeenzerbitzu handia seinalatzen zen.

Edozein modutan, metatutako esperientziaren aldetik, komunitateko telebista--eredu arrakastatsua eta iraunkorra behar zuten gizarte-taldeek. 1970-1971kourtealdian bi kable-operadoreri —Sterling Information Services eta TelepromterCorporation izenekoei— Manhattan-go (New York) frankiziak eman izanagiltzarria izan zen komunitatearen telebista-eredu arrakastatsu hura esperimentatueta sortzeko (kontuan hartuz New York garrantzi nazionaleko kidea zela telebis-taren, artearen eta erreibindikazio sozialaren alorrean); hala iritzi zioten behintzatsarbide publikoaren aldeko mugimenduek. Aipatutako frankizia hartan adieraztenzen, operadoreek sarbide publikoko bi kanal doan eskaini behar zizkiotela NewYork-eko komunitateari. Gizarte-mugimenduaren garaipen handia izan zen hura.Sarbide publikoko bi kanalez gain, New York hiriaren zerbitzurako gorde zirenbeste bi kanal, bata udaletxeak eta bestea hezkuntza-sistemak erabil zitzan;horregatik, udal-kanala eta hezkuntza-kanala deituak izan ziren.

1971ko ekainean, frankizietarako akordioak sinatu orduko, sarbide publikokobi kanalak une hartantxe harpidedun ziren 80.000 etxeetara iristen hasi ziren.Harrezkero, aldatu egin zen komunitatearen aldeko mugimendua, eta kanalakeskuratzeko borroka utzi eta gizartearentzako edukiz eta programazio interesgarrizbetetzeko borrokara pasatu ziren.

FCCk 1972an onartu zuen behingoz kable bidezko telebistaren aldeko lege li-beralizatzailea —Cable Television Report and Order—, eta ondoko hauek zirenbere puntu nagusiak:

• Kablearen agintaritza arauemailea FCC erakundeari zegokion, bainaaskatasun handia esleitzen zien tokiko agintariei frankiziak emateko.

• Dentsitate txikiagoa zeukaten zonaldeetan kable bidezko telebista bultza-tzen zuen, baina lurreko telebista-kateak defenditzen zituen 50 merkatugarrantzitsuenetan.

• 100 merkatu handienetako kable-operadore guztiak sarbideko hiru kanal ezkomertzial gordetzera behartuta zeuden: hezkuntzarako bat, gobernua-rentzako/udalerako beste bat; eta sarbide publikoko beste bat.


Sarbidearen eta telebista komunitarioaren aldeko mugimenduak aurrekaririkgabeko garaipena izan berri zuen. Hezkuntzarako eta udaletxerako bi kanalak—udaletxeari eta hezkuntza-sistemari esleituak eta beraiek kudeatuak— bost urtetandoan kudeatu beharra zegoen. Sarbide publikoko kanalak —komunitatearentelebistarekin zuzenean lotua— gordea eta doakoa izan behar zuen, betiko.

New York-eko Alternate Media Center delakoak Ameriketako Estatu Batue-tako beste hiri eta komunitateetara zabaldu zuen hiriko esperientzia 1972az geroz-tik. Baina hastapen haien buruan —sarbidearen eta kablearen industriaren aldekomugimenduak elkarren aliatuak ziren—, gauzak aldatu egin ziren. Sarbidearenaldeko mugimendua kablearen industriaren menpe zegoen, eta kablearen industriaindartsu eta boteretsua zen 1970eko amaieran, gizarte-mugimenduei aurre egitekogai. Gainera, giro politikoa aldatu egin zen eta kontserbadoreagoa zen; hala,korporazioei eta medioen industrari laguntzeko joera zeukan.

1980ko hamarkadan, berriz, Ronald Reagan kontserbadorea presidente zela,desregulazioa erabatekoa izan zen alde guztietan, eta horixe islatu zuen kable--telebistari buruzko legeak —The Cable Communications Policy Act, 1984 izenazuenak—, ia askatasun osoa ematen baitzien kable-operadoreei. Lege hark, sarbidepublikoko kanalei balioa eta garrantzia ezagutu arren, ez zuen onartzen operado-reek komunitateari sarbide publikoko kanalak gorde behar zizkiotenik. Behinaraudi hura indarrean jarrita, kable-sistemarekin zeuzkaten frankizia-akordioakaldatu zituzten hainbat hirik, sarbide publikoko kanalei zegozkien kontuetan.

Hura gorabehera, esperientzia ederrak gertatu ziren: Paper Tiger TV pro-grama; Deep Dish TV programak banatzeko katea —satelite bidezko lehen sarbidepublikoko katea, 1986—; Gulf Crisis TV Project programa-sorta —herrialdearenbarrutik zein kanpotik Persiako Golkoko gerra aztertu eta hari buruz informatzensaiatzen zena—. Den-denak New York-en gertatu ziren.

Beraz, komunitatearen telebista zail samarra izan da beti, operadoreen etaudalen erasoak jasan behar izan ditu beti (izan ere, udalek interesa zeukatenfrankizietarako dirua gastu arruntetara desbiderazteko). Hurrengo taulan daude1990an sarbide publikoko telebistari buruzko datuak.

40. taula. Sarbide publikoko kanalak zituzten kable-sistemenehunekobestea, 1990ean

Iturria: (Aufderheide 1992).

Kable-sistema

Sarbide publikoko kanalak %17

Hezkuntzarako kanalak %13

Udal-kanalak %11


Aurreko taulan igarri daitekeenez, sarbideko kanalen ehunekobestea nahikotxikia da modalitate guztietan. Alabaina, onartu beharra dago sarbidearen aldekogizarte-mugimenduek ez zutela denek indar berbera, eta hiri batean zeukatenpresentzia indartsuak sarbide publikoko kanalak edukitzea zekarrela, etaalderantziz. Gainera, Kongresuko gehiengo errepublikanoa telebista publikofederala (PBS) desagerrarazten saiatu zen 1990eko hamarkadan zehar, eta sarbidepublikoko telebista ere bai, jakina.

Hori horrela izanagatik, komunitatearen telebista berrindartu egin zen, etazeukan eragina ez zen makala izan. 1990eko hamarkadaren hasieran sarbidepublikoko 2.000 bat kanal zeuden, eta tokiko izaera zeukaten 15.000 ordukoprogramazio originala transmititzen zuten astean kable-sistemaren bitartez, urteosoan lurreko telebistako hiru kateek batera ekoitzitakoa baino gehiago (Blau1992).442 Alabaina, audientzian izandako eragina eskasagoa izan zen.

13.6.6. Sarbide publikoko telebistaren egoera Ameriketako Estatu Batuetan gaur egun

Sarbide publikoko telebistaren egoera Ameriketako Estatu Batuetan hetero-geneoa da gaur egun. New York-en, adibidez, oso indartsua da —bertako gizar-tearen eta komunitatearen bizitasunari esker batik bat—, eta beste hiri batzuetan,berriz, gizarte-mugimenduak ahulagoak direnez, sarbide publikoko kanalenarrakasta ere urriagoa da. Dauzkagun datu berrienak erabiliz, sarbide publikokokanalen erakunde orokor Alliance for Community Media-k kable bidezko 3.000telebista-zentro dauzka bere baitan, eta sarbide publikoko 4.800 kanal herrialdeosoan (Riddle 1995, Riddle 1997).

Milaka kanal horiek transmititzen duten programazioa 1,2 milioi boluntariokekoizten dute, eta 40 milioi etxetan ikusten da modu erregularrean, harpidetzaeginda. Astero ekoizten den programazioa 20.000 ordukoa da, lurreko estazioguztien programazioa baino bi aldiz handiagoa.

Komunitatearen komunikazio-zentroei esker, —Community Media Centers—ikusle pasibo izateari utzi eta telebistan sartzeko aukera daukate herritarrek, nahiizanez gero. Anthony Riddle-k (Riddle 1995) dioenez, 2 milioi pertsonak bainogehiagok ikasi dute telebista programak egiten, hau da, komunitateari eta norberarimesede egiten dioten programak. Telebista-ekoizpeneko fase guztietan ikasi dutelan egiten, gainera.


442. (Engelman 1996, 260. or.).

13.7. KABLE BIDEZKO TELEBISTA ETA EUSKARA443

13.7.1. “Tokikotasun” kontzeptua

Kablearen eta telekomunikazioaren eragile askoren iritziz, tokikotasuna kon-tzeptu aseptikoa da, lekuaren sinonimoa, kokapen-espazioan berezitasunik ez duenzerbait, kokapen geografikoari dagokiona, besterik gabe. Baina “tokikotasuna”mugatzeko, bi elementu zehaztu behar dira:

• Definitzen duenaren ikuspuntua.

• “Tokikotasunaren” definizio-irizpidea.

Lehen kasuari dagokionez, solaskidea askotariko kable-operadore estatal batbaldin bada, tokikotasun kontzeptua demarkazio propioari egokituko zaio, besterikgabe; eta, hartara, Euskadi osoa izan daiteke tokia, bi milioitik gora biztanle edukiarren. Aldiz, Cádiz hiriko operadore batentzat, adibidez, tokikotasuna udalerrianhasi eta amaitzen da.

Halaber, tarteko egoera kontuan hartuz, Euskadiko Euskaltel operadoreareniritziz, tokikotasuna euskal eskualde bakoitza izan daiteke (Bizkaia, Araba,Gipuzkoa).

Bigarren kasuari bagagozkio, berriz, tokikotasunaren definizio-irizpideasistemaren parteek elkarren artean daukaten erlazioari dagokio. Adibidez, behetikgoranzko sailkapen espazial eta lineala eta sintomatikoki “errutinarioa” hauxe izandaiteke: udalerri/hiri, eskualde, lurralde, erregio edo autonomia-erkidegoa etanazio-estatua. Sailkapen horren oinarria menpekotasuna da, non zati bakoitzagoikoaren pean dagoen, nazio-estatuaren elementu bateratzaileraino iritsiz.

Beste sailkapen-logikari jarraitzen bazaio —non irizpidea baliokidetza den—parteek balio bera daukate, eta beren arteko erlazioa ez da elkarren menpekoa.Horren arabera, tokikotasuna ez da espaziala, komunitarioa baizik, gizarte--harremanetan oinarritzen baita, non, hiria edo eskualdea izateaz gain, “tokikota-suna” hizkuntza-komunitatea, gutxiengo kulturala, nazionalitatea, etab. izandaitekeen.444 Propioaren indarra —Euskal Herrian, Katalunian eta Galizian,bereziki— tokikotasun-modu horri dagokio.


443. Hemen laburpen modura aurkezten den epigrafe hori autoreak gidatutako ikerketa-lanbatean egin zen — “La televisión por cable y el euskara: un análisis prospectivo”—, eta UPV-EHUkfinantzatu zuen 1996an. Autorea ikertzaile nagusia izanik, beste irakasle hauek ere hartu zuten parte:Carmen Peñafielek, Nicolás Xamardok eta Teresa Agirreazaldegik.

444. Autore batzuen arabera, hizkuntza, kultura eta historia berezia daukan herri batekpropiotasuna tentsioan eduki ohi du estatu barruan, eta zabalkunde-indar handia dauka, partaideguztiengan eragin handikoa.

Espainiako estatuaren antolakuntzari begiratuta, errealitate plurinazionalarierreparatuta —eta horrek eragiten dituen ideia kontrajarriak kontuan hartuta—operadore espainiarrek eta nazionalitate historikoetakoek tokikotasunaz daukatenideia ez da batere berbera, seguru asko. Hau da, estatuaren ikuspegitik begiratuta,tokikotasuna metonimiaren antzeko zerbait litzateke, zeinaren bitartez estatuak—osotasunaren ordez zati neutroa— propiotasunaren metafora estali nahi duen.

Oraintsu deskribatutako “propiotasun” kontzeptutik begiratuta, berriz, etaAmeriketako Estatu Batuetako esperientzia kontrastatuari so eginez, kable bidezkotelebista tresna garrantzitsua izan daiteke euskal hizkuntza-komunitatearen gara-penerako eta komunikaziorako. Horretarako beharrezkoa da, Ameriketako EstatuBatuetan egiten duten bezalaxe, “telebista publikoaren” definizioa honako puntuhauetara zabaltzea:

• Gobernuaren/instituzioen telebista publikoa: neurri handi batean go-bernuak finantzatua eta kontrolatua —estatu espainiarrak TVEren kasuaneta gobernu autonomoek ETBren kasuan—, gutxi gorabehera programazioestandarra duena.

• Telebista publiko komunitarioa: kable bidezko TB barruan garatua; kable--operadoreak doan banatuko dituen sarbide publikoko kanalez osatua;berariaz (ad hoc) horretarako sortuko den erakunde batek kudeatua;445

komunitateko gizarte-taldeek sortua; komunitateko ahots guztietara irekia,edukien kontrolik gabea, eta honako printzipio honen arabera funtzio-natuko duena: “lehenik iristen denari, lehenengo zerbitzua”; harpidedundiren etxeei kable bidez bideratua.

13.7.2. Euskararen presentzia kable bidezko TBn

Euskarari eta kableari buruzko ikerketa bat gauzatu ondoren (Zabaleta, et al.1998b), sarbide publikoko kanalen bitartez eginiko TB publiko komunitarioa ize-neko formula garrantzi handikoa izan daiteke euskaraz mintzo den komunitateaksarbide publikoko kanal batzuk euskaraz abian jar ditzan, telebista-mota horren-tzako deskribatu ditugun ezaugarriak egikarituz.

Finantzazioari dagokionez, kable-operadorea iturri nagusia izanda, kanalhoriek tokiko entitateen eta enpresen laguntza eskura dezakete eta, aldi berean,instituzioen subentzioak normalizazio linguistikoaren bultzada modura.

Herrialde guztietan —Euskal Herrian ere bai— telebistaren kanal, sistema etateknologiak gora-goraka doazela kontuan hartuta, erronka horiei guztiei arrakastazaurre egiten ikasi behar du euskarak (Zabaleta, et al. 1999). Horretarako, honakoekimen hauek bultzatzea komeniko litzateke:


445. “Community Media Center” izenez ezaguna AEBetan.

• Euskarazko kanalak oinarrizko pakete barruan: egon daitezkeeneuskarazko kanal guztiak erabiltzaileari eskainiko zaion oinarrizko kable--paketearen barruan egotea komeni da.

• Euskal telebistaren eskaintza areagotua: ETBk gaur daukan euskarazkokanal generalistaz gain, ETB-1ek beste kanal tematiko batzuk sor ditzakeeuskaraz, euskarazko eskaintza publiko instituzionala aberastuz.

• Sarbide publikoko euskal kanalak sortu: Ameriketako Estatu Batuetanegin zen esperientziari jarraiki, beharrezkoa da sarbide publikoko kanalbatzuk euskaraz sortzea, euskal hizkuntza-komunitatea bere garapenpropioaren protagonista izan dadin. Kanal horien finantzazioa hainbatiturritik irits daiteke: kable-operadoreetatik, komunitatearen negozioetatiketa enpresetatik, instituzio publikoetatik eta beste zenbait ekarpenetatik.

• Beste estrategia batzuk kable bidezko telebistan euskara areagotzeko:eragin handiagoko bikoizketa-politika; programak ekoizteko sistemen etametodoen hobekuntza; kontsumitzaileen interesa gehitzeko kanpainak: etabeste formula batzuk; adibidez, “speaker's corners”, etab.


14. Satelitearen industria eta garapena

Kapitulu honetan satelite bidezko telebistaren industria Espainian, Europar Bata-sunean eta Ameriketako Estatu Batuetan aztertuko dugu, eta baita industria horrengarapena ere. Harpidetza, eskainitako zerbitzuak eta operadore nagusiak hartukodira kontuan.

14.1. GARAPEN HISTORIKOA

Hauxe idatzita utzi zuen Arthur C. Clarke-k Wireless World aldizkarian 1945ean:«Satelite artifizial batek Lurraren distantzia egokian jarririk, bira bat egingo du 24orduro, hau da, leku batean finko mantenduko da, ia lurraren azalera erdiarenirispen optikora».446 Gainera, hiru satelite orbita egokian 120 gradutara jarririk,Lur osoa bete zezaketela ere esan zuen.

1957an jaurti zuen Sobiet Batasunak historiako lehen satelitea, Sputnik 1izenekoa, eta, orbita baxuan kokaturik, 31,5 MHz-eko frekuentzian emititzenzituen irrati-seinaleak. 24 orduoro 16 bira ematen zizkion Lurrari. Urte hartanbertan, Sobiet Batasunak beste bi satelite jaurti zituen.

Ameriketako Estatu Batuek 1960an jaurti zuten beren lehen satelitea (atzera-pen handiz, bistan denez). Echo 1 zuen izena, eta haren ondoren, Echo 2 jaurtizuten. Aipatutako satelite haiek oso primitiboak ziren, pasiboak. Bi urte geroago,beste bi satelite jaurti zituzten, Telstar izenekoak. Orbita baxuan kokatuta zeudenhaiek ere, eta bira bat ematen zioten Lurrari 157 minuturo. 1962ko uztailaren10ean, lehen aldiz telebista irudiak447 zuzenean emititu zituen Telstar sateliteak,Ozeano Atlantikoaren tarte banatzailea gaindituz. Satelite haiek orbita baxuanzeuden, esan dugunez. Lehen satelite geosinkronikoa, esperimentala, Syncomizenekoa izan zen, eta 1964ko Joko Olinpikoak telebistaz emateko erabili zen.

Satelite bidezko komunikazioak sortzen ari zirela eta, Ameriketako EstatuBatuetako gobernuak sektorea arautzeari ekin zion, eta horretarako Comsat ize-neko Komunikazio-Sateliteen Korporazioa sortu zuen 1962an. Gobernua zenbereziki Korporazio haren jabea, eta erabilpen eta nazioarteko aktore guztientzakosatelite-sistema bat ezartzeko ardura hartu zuen —salbu herrialde komunis-

446. Aipu hau liburu askotan agertzen da; horien artean, (Wood 1995).447. AEBetako bandera, alegia.

tentzako, beren sistema propioa eraikitzen ari zirelako, eta garapen gutxi zeukatenherrialdeentzako, sektore berrian esku hartzeko gaitasunik ez zeukatelako—. Ho-rrela, 1964an 15 herrialdek osatzen zuten Comsat korporazioa —tartean Estatuespainiarrak—, eta orduan beste izen bat hartu zuen: Intelsat, Satelite bidezkoTelekomunikaziorako Nazioarteko Erakundea.

Herrialdeetako gobernuek osatzen zuten Intelsat erakundea,448 bertan sar-tzeko akordioa sinatuz. Kudeaketa eta zuzendaritza gobernuek izendatutako tele-komunikazio-konpainien esku zegoen, eguneroko ardura eta lana betetzeko. He-rrialde gehienetan, telekomunikazio-konpainia publikoek449 betetzen zuten lan hori,eta gehienetan monopolioak ziren. Estatu espainiarraren izenean Televisión Espa-ñola aritzen zen —gobernua zen haren jabea, herritarren zergez ordaindu arren—.

Intelsat-en oinarrizko zerbitzua nazioarteko telefonia publikoa izan da hainbaturtetan, eta 1991n erakundearen diru-sarrera osoaren %60 egiten zuen. Kide zirenherrialdeen eta Intelsat-en zerbitzuak alokatzen zituztenen telebista-seinaleak—unean uneko gertakariak emateko edo alokairu finko modura— erretransmi-titzeak diru-sarreren %25 egiten zuen, gutxi gorabehera. Gainerakoa datu-erre-transmisiotik edo beste jardueratatik sartzen zen (Herrera de la Rosa 1991).

Nazioarteko erakunde berria abian, Intelsat-ek kudeatu zuen lehen komuni-kazio-satelitea, Early Bird 1 izenekoa, Ameriketako Estatu Batuek 1965ean jaurtia,NASA eta AT&T telefonia-konpainiaren arteko programa komun baten partemodura. Orbita geoestazionarioa zeukan satelite hark. Irrati-telefoniako 240 kanalakustiko eskaintzeko gaitasuna zeukan. Alabaina, telebista-irudiak eman ahalizateko, audio-kanal haiek itxi egin behar ziren, horretarako 3 MHz-eko banda--zabalera behar baitzen gutxienez. Early Bird 1-ek lotura transatlantikoa eskainizuen satelite bidez.

Beraz, komunikazio-sateliteak —satelite alorrean berariazko sektorea— 60kohamarkadan hasi zirela esan daiteke. Gobernuak eta sinatzaileak (telekomunikazio--konpainiak hain zuzen) ez ezik, Agentzia Espazialak izan ziren luzaroan sateliteenalorreko industriaren agente nagusiak, beraiek ikertu, garatu, jaurti eta kontrolatubaitzituzten orbitan jarritako sateliteak. Ezagunena NASA450 izan zen —1958ansortua eta sateliteen aplikazio zibila bultzatu zuena—, ordura arte gobernuareninteres militarren zerbitzuan ibilitakoa.

1972an garrantzi handiko urratsa eman zen Ameriketako Estatu Batuetan,Open Skies izeneko araudia ezarri zenean: satelite bidezko komunikazioa na-zioarteko gobernuen kudeaketa esklusibotik askatzen hasi zen, eta iniziatibapribatuari ireki zitzaion sektorea.


448. Intelsat-en “parteak”.449. Intelsat-en “sinatzaileak”.450. National Aeronautics and Space Administration.

Europako industria espaziala 1962an hasi zen xume-xume, Frantzianegindako esperientzia batzuei esker. Baina modu sendoagoan 1975ean jarri zenabian Europako Agentzia Espaziala (ESA451) sortzean, honek programa aberatsabaitzeukan sateliteen eta jaurtitzaileen alorrean.

Alabaina, alor aeroespazialeko sektorea gobernuen esku eta bere teleko-munikazioko erakunde eta enpresen esku egon zen 1990eko hamarkadan. Tele-komunikazioak sektore guztietan liberalizatzen ari zirenez, desregulazioa sateliteenalorrera ere iritsi zen. Horrela, Eutelsat sistema europarra pribatizatu zen 2001ean,ordura arte gobernu europarren eta beren telekomunikazioko enpresa publikoenabaitzen (Berretta 2001).

Beste herrialderi dagokienez, garrantzitsuak dira Japonia, Errusia, India etaTxinako satelite bidezko sistemak. The Teal Group konpainia estatubatuarrakegindako ikerketa baten arabera, 600 satelite aktibo zeuden 2002an. Lehensatelitea 1957an jaurti zenetik —Sputnik sobietarra—, 5070 jaurtiketa arrakastatsugertatu dira; haietatik erdia 1975-1979 bitartean jaurti ziren, eta gainerakoak 1980-2001 urtealdian (Satélite Infos 2001).

14.2. SATELITE BIDEZKO TELEBISTAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA ESTATU ESPAINIARREAN

Satelite bidezko Telekomunikazioen legearen babesean (1995), satelite bidezko bioperadore ezarri ziren Espainiako estatuan: Canal Satélite Digital eta Vía Digital.Beren izen komertzialek agerian uzten dutenez, teknologia digitala erabiltzen dute,telebista-edukiak harpidetza bidez ordaindurik eskainiz.

Abian jarri ziren lehen ordainpeko plataforma digitalak izan zirenez,452

abantaila komertzial handia izan zuten kable bidezko telebistaren453 eta lurrekotelebistaren aldean. Hari esker, gaur-gaurkoz dauzkaten harpidedunak kableak di-tuenak baino askoz gehiago dira. Abantaila hori jendeak bere egiten dituen kon-tzeptuak eta izendapenak sartzean nabari da. Horrela, normala da herritarrek “pla-taforma digitalak” aipatzea, kable bidezkoak ala satelite bidezkoak diren zehaztugabe, satelite bidezkoak direla uste baita. Aldizkari espezializatuek ere, satelitebidezko operadoreen programazioa aurkeztean, “plataforma digital espainiarreneskaintza” aipatzen dute, satelite bidezkoei dagokiela ontzat emanik (Tele Digital2001c).

Satelitearen industria eta garapena 329

451. European Satellite Agency.452. Canal+ delakoa —ordainpeko kanal analogikoa eta lurreko seinalea duena— 1990etik

existitzen den arren, ez dauka zer ikusirik satelite bidezko edo kable bidezko plataforma digitalekin;beste zerbait da.

453. ESPACABLEren inguruan (Asociación Española de Redes de Cable) bildutako operadoretxikiek ez zeukaten alternatiba egokirik, nahiz eta lehenak izan ziren kanal anitzeko telebista--zerbitzuak ematen; hala ere, finkatuta zeuden tokietan eragin handikoak izan ziren.

14.2.1. Zabalkundea eta harpidetza

Canal Satélite Digital delakoak 1.100.000 harpidedun zeuzkan 2.000. urtea-ren amaieran —hau da, satelite bidezko merkatuaren %59—, urte horretan bertanlorturiko 238.078 harpidedunei esker. Haietatik erdia gutxienez, Canal+ delakotikzetozen, eta horrela uler daiteke gehikuntza eta merkatu-kuota horren handitzea(Tele Digital 2001b)

Vía Digital-ek, berriz, 633.000 harpidedun zeuzkan 2.001eko hasieran, eta2.000. urtean 193.000 dira eginak.

Halaber, Canal Satélite Digital-ek Vía Digital-ekin fusioa egin zuenean(2002-V-8) hauek ziren harpidedunen datuak: Canel Satélite Digital-ek 1.230.000harpidedun eta Vía Digital-ek 806.379 (El País 2002, Segovia and Tizón 2002).

41. taula. Ordainpeko satelite-telebistako operadoreak, 2001ean

Iturriak: (Tele Digital 2001b) eta autoreak egina.

Harpidedunen ehunekobesteak erlatiboki garrantzitsuak dira, bi plataformenartean %15 baitaukate. Datu horren arabera, Estatu espainiarrean nagusi izango daplataforma digitala urte batzuetan. Alabaina, lehia handia egingo dio kableakhurrengo bost-hamar urteren bueltan, aldebitasun-ahalmen handiari esker; eta sate-liteak elkarreragintasun-alorrean aurrerakuntza teknologiko handiak egiten ezbaditu, litekeena da kableak abantaila kendu eta aurrea hartzea, harpidedun-kuotaberdinduz hamar urteren buruan.

14.2.2. Satelite bidez eskainitako programazioa eta zerbitzuak

Satelite bidezko telebistaren operadore espainiarrek ondoko zerbitzu hauekeskaintzen dituzte gaur egun: telebista-kanal ugari, irrati-kanal ugari, internet,datuak eta telefonia.

Telebista-kanalak eta programak dira diru-sarrerarik handienak. Internet,datu- eta telefonia-zerbitzuak garabidean daude oraindik; dena den, hainbat aukerateknologiko dauzkate, eta errealitate onargarria izango dira laupabost urterenburuan.

Etxeak Etxe harpidetuak Etxe harpidetuak (%) Hedapena (etxeharpidetuak/sarbidea duten

etxeak, %)

Canal SatéliteDigital

11.852.075 1.100.000 9

Vía Digital 11.852.075 633.000 5

Guztira 11.852.075 1.733.000 15 14,4


Satelite bidezko operadoreen telebista-eskaintza kable bidezko operadoreekbidalitakoaren antzekoa da. Egiturak berdin-berdinak dira: oinarrizko pakete bat,premium paketeen aukera batzuk eta PPV zerbitzua.454 Eskainitako telebista--kanalak hurrengo motatakoak izaten dira orokorrean:

• Kanal lokalak: ohiz ez dira tokiko kanalak eskaintzen.

• Lurreko kanal autonomikoak: garrantzia daukaten batzuk (Telemadrid,EITB, TV Galicia, TV de Cataluña, TV Andalucía, besteak beste).

• Lurreko kanal estatalak: TVE1, TVE2, Antena3, Telecinco, Canal+.

• Nazioarteko kanal irekiak, satelite bidez —digital zein analogikoz— haienemankizunetik harrapatuak: CNN, BBC, RAI-1, TF-5, TVE 24 horas, etaabarretatik, hain justu.

• Kanal tematikoak: hainbat genero erabiltzeko: alegia, filmak, dokumen-talak, kirola, musika, etab.

• Irrati-kanalak: ugari dira irrati-kanalak.

Hemen behean dator satelite bidezko operadoreen eskaintza. Ikusten denez,oinarrizko paketeak 35 kanal dauzka batez beste. Horien artean ez dago tokikokanalik, eta dauden kanal autonomikoek berariazko programazioa izaten dutesateliterako.

42. taula. Satelite bidezko operadoreek eskainitako paketeak, 2001ean

Iturriak: operadoreen programazio-albisteetatik abiatuz, autoreak egina. Oharra: (a)Kanal autonomiko horiek programazio propioa edukitzen dute, lurreko kanalek daukatenez bestelakoa. (b) Premium paketea bestelakoa dela diogunean, programazioaren partebat bederen propioa duela esan nahi dugu, eta ez aldez aurretik daudenen gehikuntza bat;hori izanik komertzializatzeko modu bat baino ez bailitzateke. Halaber, “Canal a lacarta” delakoa. (c) Pay Per View (PPV) edo “Ikusitako Programa Ordaindu” (IPO)zerbitzua emititzeko erabiltzen diren kanalen kopurua adierazten du, horietako batzuekprograma berbera ordu ezberdinetan ematen badute ere (kurtsibaz dagoen balioakhurbila esan nahi du)

Tokikokanalak

Satelitebidezkokanalautono-mikoak(a)

Kanalestata-lak

Nazioar-teko kanalinforma-tiboak

Kanaltemati-koak

Oina-rrizkopaketeadutenkanalak

Premiumpaketak(b)

Premiumeskuradutenkanalak

IPO/IZOdarabiltenkanalak(c)

Kanalakguztira:oinarrizkoa +premium +ipo/izo


0 3 0 3 27 4 19 20 66

Vía Digital 0 3 5 2 32 42 3 10 25 77

Batezbestekoa 0 3 3 3 32 35 4 15 25 72


454. Euskaraz IPO zerbitzua, hots, “Ikusitako Programa Ordaindu” izeneko zerbitzua.

Aurreko taularen arabera, premium paketeetan eskura dauden telebista-kanalak15 bat dira, batez beste. PPV programak —filmak eta partidak bereziki—emititzen dituzten kanalak 25 bat dira. Ez ahaztu kanal horietan programa berberakordu ezberdinetan ikus daitezkeela, “Ia Bideo Eskaripean”455 zerbitzu-motarairisteko asmoz.

Guztira, 72 kanal daude, batez beste; hau da, oinarrizko paketea, premiumpaketeak eta PPV edo IPO zerbitzua kontuan hartuz.

Azkenik, bai Vía Digital-ek bai Canal Satélite Digital-ek telebista-zerbitzuezgain, zenbait zerbitzu elkarreragile banatzen dituzte: futbola, metereologia etaerrepideen egoera, katalogatutako generoaren erosketa, burtsa-kotizazioa denboraerrealean, jokoak, mezuak telebistatik sakelako telefonoetara, bankuko infor-mazioa... Hori dena teleagindutik eta kodetzailetik. Vía Digital-en kasuan, “ViaActiva” izena hartzen dute zerbitzu elkarreragileek.

Harpidetza-sariei dagokienez, lehenik eta behin, esan beharra dago operado-reen politika komertzialek oso informazio nahasia ematen dutela, hainbat autorekohartarazi duten modura (Ferreras 2001d). Esan dezagun, bidenabar, guk sistemakonparatibo baliagarria gauzatu dugula plataformak neurtzeko, bai satelite bidez-koak nahiz kable bidezkoak. Ikus taularen datuak.

43. taula. Satelite bidezko telebistaren paketeen eta kanalen kuotak, 2001ean (pts.)

Iturriak: Operadoreen programazio-aldizkarien informaziotik abiatuz, autoreak egina.(a) Kantitate horretan, premium pakete arruntak gehitzeaz gain, “Canal a la carta”[izena alda lezake] sistemaren balioa sartu dugu, premium pakete propiotzat baitauka-gu, eta bere balio nominala bere kanalen kuota metatua baita. (b) Kalkulu hori egiteko,ikustaldiaren/programaren balioak erabiltzen ditugu, eta batez bestekoa ateratzendugu: filma, futbol-partida, Real Madrid-Bartzelona partida.

Deskode-tzailearenalokairua-ren kuota

Antenareninstala-zioaren etainskripzioa-ren kuota

Oinarriz-ko pake-tearenhilekokuota

Oinarrizkopaketearenhilekobatezbestekokuotakanaleko

Premiumpaketearenkuotametatua(a)

Premiumpaketearenhilekobatezbestekokuota

Kanalpremiumenhilekokuota

IPO/IZOrenhurbilekobatezbestekokuota(b)


1.250 15.000 4.995 185 13.745 3.436 723

Vía Digital 1.300 15.000 2.995 71 6.935 2.312 694 1.140

Guztira 1.275 15.000 3.995 128 10.340 2.874 708 1.140


455. Cerca de Video en Demanda edo Near Video on Demand.

Oinarrizko pakete bakoitzaren kanal bakoitzak 185 pezeta balio ditu CanalSatélite Digital-en eta 71 pezeta Vía Digital-en. Premium kanal baten batezbesteko kostua txikiagoa da, zeren Canal Satélite Digital-en eskaintzak 723 pezetahileko balio baitu eta Vía Digital-enak 694 pezeta hileko.

14.2.3. Satelite-operadoreak Estatu espainiarrean

Estatu espainiarrean zeuden bi operadoreek —Prisa-ren Canal Satélite Digi-tal-ek eta Telefónica-ren Vía Digital-ek— fusionatzea erabaki zuten 2002ko maia-tzaren 8an, galera ekonomikoak saihestu eta epe laburrean etekin ekonomikoa izanlezakeen telebista-plataforma digitala lortzeko xedez. Fusioa ez zen erdibana izan:Canal Satélite Digital-en Sogecable-k akzioen %23 eskaini zizkion Vía Digital-iirentsi zuenean (El País 2002). Bost urte lehenagotik zetozen fusio-asmoak, han-diak baitziren bien galera ekonomikoak —batez ere Vía Digital-enak—; baina JoseMaria Aznar-en Partido Popular alderdiaren presioz porrot egin zuen fusioak,alderdi hori beldur baitzen ordainpeko telebista-sistema guztiak PSOEren hurbile-koa den Prisa/Sogecable taldeak kontrolatuko ote zituen (Segovia eta Tizón 2002).Azkenean, 2002ko fusioa “absortzioz” gertatu zenean hauxe zen operadore bakoi-tzaren soslaia:

• Canal Satélite Digital (CSD): 1977ko otsailean sortua, Astra satelitearenbitartez. Prisa taldea, Sogecable-ren bitartez, Canal Satélite Digital-ekoakzionista handiena da, akzioen %83,25en jabe izanik (Sogecable 2001).Prentsako Prisa taldea El País egunkariaren editorea da; estatu osoanbanatzen da, eta PSOEkiko oso hurbila da.

• Vía Digital (VD): 1977ko irailean zerbitzuan jarria, Hispasat satelitearenbitartez. Telefónica-k kontrolatzen ditu Vía Digital-eko akziodunak.456

Telefónica, jakina denez, telekomunikazio-alorreko monopolio estatala izanzen, orain pribatizatua izan dena, hain zuzen, eta gaur egun aginte politikoaduen Partido Popularraren oso hurbilekoa da (Contreras Tejera eta PérezOrnia 2001, Vía Digital 2001):

Beraz, satelite-plataforma bi horiek ondo baino hobeto azaltzen dute ikus--entzunezkoen alorrean dagoen botere-banaketa; izan ere, PSOEk hedabide batzukkontrolatzen ditu —prentsa, irratia, telebista— eta PPk beste batzuk. Hedaduraestataleko bitarte gehien-gehienak kontrolatzen dituzte bien artean.


456. Vía Digital-en akziodunak honela banatuta daude: Telefónica Media-k akzioen %48,63;Strategic Money Managament-ek (SMM, inbertsio-fondo holandarrak), %15,59; DTH Europa-k(Televisa-k) %10; GLA Partners-ek (DirecTV-ek) %6,9; Recoletos taldeak (zeinaren %80International Pearson taldekoak diren), %5; MediaPark-ek, %5; TV3-ek, %5; TV Valencia-k %1,11;TeleMadrid-ek, %0,95; RTVGalicia-k, %0,56; Itochu-k, %0,95; Beste batzuek, %0,31.

14.3. SATELITE BIDEZKO TELEBISTAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA EUROPAR BATASUNEAN

Satelite bidezko bi telebista-mota daude, sarbidearen eta harpidetzaren arabera:

• Satelite bidezko telebista irekia edo dohainekoa (STB irekia): antenaparabolikoa instalatu ondoren, etxean doan hartzen den satelite bidezko te-lebista da. Analogikoa edo digitala izan daiteke, nahiz eta kanal analogikoirekiak sistema digitalera jotzen ari diren, gero eta gehiago. Edozein mo-dutan, adibide bat ematearren, Astra eta Eutelsat sateliteak analogikokihartzean, oraindik 40 telebista-kanal sintoniza daitezke, eta beste irrati--kanal bat.

• Satelite bidezko telebista ordaindua (STB ordaindua): hemen aztertukodugun telebista-mota da. Ordaindutako programak eta zerbitzuak eskain-tzen dituzten operadoreak, hain zuzen.

14.3.1. Satelite bidezko TBaren sarbidea, harpidetza eta hedapena

Ondorengo taulan satelite bidezko telebistari dagokionez, EBko herrialdekideetan eta Europar Batasunean, oro har, dagoen egoerari buruzko datuak ager-tzen dira. Ondoren, beraz, herrialde bakoitzaren egoera aztertuko dugu, ezarritakohiru garapen-mailak kontuan hartuz: handia, ertaina, txikia.

Satelite bidezko telebista-sistema honetan ere ez dago erlazio esanguratsurikherrialdeetako per capitako BPGren eta satelite bidezko harpidetza-graduarenartean. Harpidetza-gradurik handiena duten sei herrialdetatik bik per capitakoBPG txikia dute (20.000 euro baino txikiagoa), hiruk 20.000-30.000 euro bitarte-koa, eta batek 30.000 euro baino handiagoa.


44. taula. Satelite bidezko TBaren sarbidea, harpidetza eta hedapenaEBn, 2000. urtean

Iturriak: (1), (2) eta (3) IDATE-Institut de L’Audovisuel et des Télécommunications;(ITU 2000b); eta Waterlow New Media Information; (4) Zutabe honetako emaitzenarabera antolatu da taula; eta (5) ESIS, European Survey of Information Society.

Satelite bidezko TBaren sarbidea

Satelite bidezko telebistaren sarbidea diogunean, etxean antena parabolikoaezarrita har daitekeen telebistaz ari gara. Europar Batasuneko 146,7 milioi etxeen%19,2k (28,2 milioik) daukate sarbide hori. Jakina, sarbidearen gradua txikia da,kontuan harturik satelite bidezko telebistak zail duela balio masiboak harrapatzea,dauzkan ezaugarri teknikoei erreparatuz. Horregatik, ez dago itxaroterik antenaparabolikoen multzoa izugarri haztea (adibidez, sarbideen %30 osatzerainoko)hurrengo bost urteetan.

Azter dezagun orain herrialdeen sarbide-indizea, ezarritako hiru kategoriakkontuan hartuta: handia, ertaina, txikia.

Herrialdea PercapitakoBarne-

-ProduktuGordina

(Eurotan)


Telebistadaukatenetxeak

(milioiak)(1)

SatelitebidezkoTBarensarbideadaukaten

etxeak(milioiak)

(2)

SatelitebidezkoTBaren

harpidetzadaukaten

etxeak(milioiak)

(3)

Sarbidea

(%)

Harpidetza

(%) (4)

Hedapena

(%)

Erresuma Batua 21.498 59,2 24,3 4,8 4,1 19,8 16,7 84,7

Espainia 14.144 39,7 11,9 1,5 1,32 12,6 14,6 88,0

Danimarka 33.413 5,3 2,4 0,5 0,3 22,6 14,5 64,2

Suedia 25.737 8,9 4,0 0,75 0,56 18,8 14,0 74,7

Irlanda 18.424 3,9 1,1 0,128 0,127 11,3 11,2 99,2

Frantzia 24.978 58,9 22,7 3,92 2,36 17,3 10,4 60,2

Italia 20.343 57,6 20,2 1,95 1,0 9,7 5,0 51,3

Finlandia 24.221 5,2 2,3 0,1 0,1 5,3 4,4 82,5

Austria 26.974 8,1 3,1 1,265 0,1 41,5 2,6 6,3

Alemania 25.968 82,0 36,8 12,14 0,8 33,0 2,3 7,0

Portugal 10.739 10,0 4,0 0,4 0,1 9,7 1,2 12,8

Grezia (5) 11.703 10,5 3,7 0,2 0,0 5,8 0,8 14,3

Holanda 24.873 15,8 6,3 0,38 0,05 6,1 0,8 13,2

Luxemburgo 43.770 4,3 0,2 0,0 0,0 14,0 0,6 4,5

Belgika 25.496 10,2 4,0 0,1 0,0 2,2 0,0 0,0

EB 23.485 379,4 146,7 28,2 10,9 19,2 7,4 38,8


• Satelite bidezko TBaren sarbide handia daukaten herrialdeak (>%60):EBko ezein herrialdek ez dauka telebista daukaten etxeen %60ko sarbide--gradua —antena parabolikoa instalaturik, alegia—. Datu hori erabat uler-garria da satelite bidezko telebistari eta satelitearen garapen orokorrarierreparatzen bazaie.

• Satelite bidezko TBaren sarbide ertaina daukaten herrialdeak (%30-59):EBko bi herrialdek —Alemaniak eta Austriak, hau da, telebista daukatenetxeen %27,2k (39,8 milioik)—, satelite bidezko sarbide-maila garatusamarra daukate, biak talde honetan baitaude, non telebista daukaten etxeenartean satelite bidezko sarbidea daukatenen datu-sardea %30 eta %60artekoa den. Zehatzago esanda, satelite bidezko telebistaren batez bestekobalioa telebista daukaten etxeen %33,6koa da.

• Satelite bidezko TBaren sarbide txikia daukaten herrialdeak (<%29):EBko hamahiru herrialdek —Belgikak, Danimarkak, Espainiak, Finlan-diak, Frantziak, Greziak, Holandak, Irlandak, Italiak, Luxemburgok,Portugalek, Erresuma Batuak eta Suediak, hau da, telebista daukaten etxeen%72,8k (106,9 milioik)— satelite bidezko oso sarbide txikia daukate, %29baino txikiagoa kasu guztietan. Zehatzago esanda, denen arteko batezbesteko balioa %13,8koa da, oso-oso portzentaje txikia.

Satelite bidezko TBaren harpidetza

Satelite bidezko telebistaren harpidetza Batasuneko etxe guztien (146,7 mi-lioi) %7,4koa da EBn. Zifra oso-oso txikia da eta satelite bidezko operadoreek ara-zo ekonomiko larriak dituztela adierazten du; hori da Estatu espainiarrean gerta-tzen ari dena, adibidez, non, kablearen lehiakortasunik gabe urtetan ordaindutakotelebistaren agente bakarrak izan arren, galera ekonomiko galantak dauzkaten.Edozein modutan, datozen urteetan gutxika-gutxika hazten joatea espero da; Euro-pako kuotaren %12raino, adibidez. Ikus dezagun herrialdeen egoera banan-banan,ezarritako hiru kategoriak kontuan hartuta: harpidetza handia, ertaina eta txikia.

• Satelite bidezko TBaren harpidetza handia daukaten herrialdeak (>%60):ulergarria denez, EBko ezein herrialdek ez dauka telebista daukaten etxeen%60 baino gehiago harpideturik.

• Satelite bidezko TBaren harpidetza ertaina daukaten herrialdeak (%30-59): EBko ezein herrialdek ez dauka telebista daukaten etxeen %30 eta%60 bitarteko harpidetza-mailarik.

• Satelite bidezko TBaren harpidetza txikia daukaten herrialdeak(<%29):EBko 15 herrialdeek —Alemaniak, Austriak, Belgikak, Danimarkak, Espai-niak, Finlandiak, Frantziak, Greziak, Holandak, Irlandak, Italiak, Luxem-burgok, Portugalek, Erresuma Batuak eta Suediak, hau da, telebista dauka-ten etxeen %100ek (146,7 milioik)— harpidetza-gradu txikia daukate. He-


rrialde guztien batez besteko balioa %7,4koa da; ehunekobeste oso txikia,hain justu.

Satelite bidezko TBaren hedapena

Kablearen azterketa egindakoan esan dugunez, satelite bidezko telebistarenhedapena —sarbidea daukaten etxeen harpidetzaren ehunekobestea— parametrogarrantzitsua da merkatuaren asebetze-gradua —hots, hazkundearen aukerak—ezagutzeko eta, bide batez, arazoaz ohartarazteko, batez ere hedapen-indizeanabarmenki txikia denean.

EBko satelite bidezko telebistaren kasuari begiratuz gero, sarbidearen balioa%38,8koa da, hau da, sarbidearen 10/4 ratioa dauka gutxi gorabehera; hots, antenaparabolikoa instalatuta daukaten hamar etxeetatik lau soilik dira satelite bidezkooperadore ordaindutakoaren harpidedunak. Gainerako seiek, seguruenik, kanal ire-kiak hartzeko erabiliko dute parabolikoa. Beraz, datu horien arabera, harpidetzarenhazkunde-ahalmena handia da. Ikus ditzagun ondoren herrialdeen datuak, ezarri-tako hedapenaren hiru mailak kontuan hartuta:

• Satelite bidezko telebistaren hedapen handia daukaten herrialdeak(>%60): EBko zazpi herrialde —Danimarka, Espainia, Finlandia, Frantzia,Irlanda, Erresuma Batua eta Suedia, hau da, telebista daukaten etxeen %46,8(68,6 milioi)— lehen talde honetan daude, hau da, satelite bidezko telebis-taren hedapen-gradua %60tik gorakoa da. Zehatzago esanda, herrialdehorien guztien batez besteko portzentajea %75,5ekoa da; beraz, gaur eguneskura dagoen hedapenaren barruan oso txikia da hazkundearen aukera.

• Satelite bidezko telebistaren hedapen ertaina daukaten herrialdeak (%30-59): EBko herrialde bat —Italia, hau da, telebista daukaten etxeen %13,8(20,2 milioi)— bigarren talde honetan dago, bere hedapen-gradua %51,3koabaita. Antza denez, hazkunde-tarte handia dauka. Baina, antena paraboli-koen zaharkitzapen–gradua eskainitako zerbitzu digitalekin parekagarriaden ala ez kontuan hartu beharko da, zeren gaur egun instalatuta daudenantena asko eta asko analogikoak baitira eta antena digitalak ezartzekoinbertsioa egin beharra baitaukate.

• Satelite bidezko telebistaren hedapen txikia daukaten herrialdeak(<%29): EBko zazpi herrialde —Alemania, Austria, Belgika, Grezia, Ho-landa, Luxemburgo eta Portugal, hau da, telebista daukaten etxeen %39,5(57,9 milioi)— hirugarren talde honetan daude, satelitearen hedapena%29koa baino txikiagoa daukaten herrialdeen artean, hain justu; izan ere,herrialde horien guztien hedapenaren batez besteko portzentajea %7’3koada. Beraz, itxura denez, harpidetzarako hazkunde-tarte handi samarradaukate, gaur egun eskura dagoen sarbidearen arabera. Dena den, bestetelebista-sistema batzuen eragina —kablea eta lurrekoa— ere kontuan hartubeharra dago.


14.3.2. Satelite bidezko telebistaren operadore nagusiak

Epigrafe honetan, laburki bederen, Europar Batasuneko herrialdeetakotelebista-operadore nagusiak aurkeztuko ditugu.

• Alemania: Satelite bidezko bi operadore nagusi daude Alemanian: Kirchtaldeko DF1 —30 kanal baino gehiago eta 250.000 harpidedun—, etaPremier —10 kanal inguru eta 350.000 harpidedun— (Satélite TV 1999).Bi plataforma horien eskaintzak eman zioten hasiera satelite bidezko te-lebista digitalari Alemanian, 1996ko uztailean. DF1 delakoak ordainpeko30 kanaleko pakete bat eskaintzen die etxeei, denak nazionalak. Kirch taldepribatuaren jabea Leo Kirch da, eta egoera finantzario ezegonkorrean dagoaspaldi, zor handiaren erruz. Kirch burtsan kotizatzen duen norbaitekinfusionatzeko asmotan dabil, kapital berriaren bila. 2002aren hasieranProSieben Sat 1 telebista-taldearekin saiatu zen —talde horretan jabetzaren%52,5 eta bozketa-eskubidearen erdia dauka Kirch-ek— (BBC NewsBusiness 2002). Garrantzi txikiagoko beste bi operadoreak dira: ARDDigital (1998an abiatu zen, eta jabetza osoa, %100, ARDrena da) etaZDF.Vision, (1998an abiatua, eta jabetza osoa (%100) ZDF-rena da).

• Espainia: Bi dira satelite bidezko telebista-operadoreak: Canal SatéliteDigital (CSD) eta Vía Digital (VD), eta1997an hasi ziren emititzen. CanalSatélite Digital prentsako Grupo Prisa-ren menpean dago —Prisa-k ElPaís egunkaria editatzen du, estatu-alorrean banatzen den egunkaria etaPSOEren oso hurbilekoa, jakina denez— eta Sogecable ikus-entzunezkoenpresak dauka akzioen %83,25. Vía Digital operadorea Telefónica-kkontrolatzen du —telekomunikazio estataleko monopolioa da, gaur egunpribatizatuta dago, hain justu, eta agintea daukan Partido Polularrareningurukoa da, politikari dagokionez—. Oinarrizko paketeak 35 kanal ditubatez beste, eta horien artean tokiko kanalik ez dauka, eta autonomikoakdirenak sateliterako programazio espezifikoak dituztenak dira. Premiumpaketeak dituzten kanalak 15 dira, batez beste. PPV zerbitzua eskaintzekokanalak457 25 dira, batez beste. Kanal horietan programa berberak ikusdaitezke hainbat ordutan, Ia Eskaripeko Bideo (NVOD458) zerbitzua lor-tzeko helburuz. 72 bat kanal dira, batez beste; hau da, oinarrizko kanalak,premium paketeak eta PPVrako kanalak batera kontuan hartuz.

• Frantzia: Frantzian hiru dira satelite bidezko telebista eskaintzen dutenkonpainiak: CanalSat Numerique-CSN da nagusiena, eta milioi bat harpi-dedun inguru dauzka. Canal+ delakoarena da, eta Canal Satélite Digitaloperadore espainiarraren bertsio frantsesa da; Television Per Satellite-TPSda hurrengoa, eta 500.000 harpidedun baino gehiago dauzka, eta Vía


457. Batez ere filmak eta partidak emititzen dituzten kanalak.458. Near Video On Demand (NVOD) ingelesez.

Digital espainiarraren antz handiko programazioa, zerbitzu elkarreragileen-tzako Open TV sistema berbera baitarabil; hirugarrena ABSat operadoreada, 1996ko abenduaren 23an abiatu zuen AB izeneko kanal-produktore etabanatzaileak, eta 100.000 harpidedun baino gehiago zeuzkan 2000.urtearen hasieran; honek 18 kanal eskaintzen ditu (Satélite TV 1999).CanalSatellite 1996ko apirilaren 27an abiatu zuten eta ondoko hauek ditupartaide: Canal Plus TB ordainduak %70 dauka eta Pathé taldeak —CanalPlus-en gehiengoa daukan Vivendi talde frantsesak kontrolatzen du— %30.Time Warner-ek CanalSatellite-ren %10 erosi zuen 1998an, eta, harrezkero,filmak eta Cartoon Network-en bertsio frantsesa eskaintzen ditu. CanalSa-tellite-k emandako datuen arabera, 11,3 milioi harpidedun zeuzkan 1999koamaiera aldera. TPS (Télévision Par Satellite) izeneko plataformak—1996ko abenduaren 16an abiatu zen, bere aurkaria baino zortzi hilabetegeroago— 660.000 harpidedun zeuzkan 1999ko ekainean. TPS opera-doreak 45 TB kanal nazional eta internazional eskaintzen ditu, 14 irrati--kanal, eta hainbat PPV zerbitzu, kirolez eta filmez hornituta.

• Italia: 2000. urtean bi operadore zeuden —Telepiù eta Stream—, baina2001ean fusionatu egin ziren biak, nahiz eta Italiako agintariek 2002ko mar-txoan oraindik onartu gabe zuten bateratzea. Telepiù operadorea Canal+-enazen —Vivendi-k kontrolatua— eta Finivest-ena —S. Berlusconi-k kontrola-tua—. Guztira 500.000 baino harpidedun gehiago zeuzkan eta futbol-esku-bideen jabe zen. Bigarren operadorea, Stream izenekoa, berriz, TelecomItalia-k abiatu zuen; Stream-ek 100.000 harpidedun inguru zeuzkan 2000n(Lobato 2001, Satélite Infos 2001, Satélite TV 1999).

• Erresuma Batua: Bi dira satelite bidezko zerbitzuak eskaintzen dituztenkonpainiak: British Sky Broadcasting (BSkyB) eta British InteractiveBroadcasting (BIB) (Davis 1999). BSkyB 1990ean jaio zen, eta telebista--kanalak emititzen ditu —analogikoak zein digitalak—. Rupert MurdochNews International enpresaren jabeak kontrolatzen du, akzioen erdia bereeskuetan duela. BSkyB nagusi da ordaindutako telebistaren merkatuaridagokion arloan, Erresuma Batuan eta Irlandan 6,9 milioi harpidedunbaitzeuzkan 1998ko azken aldera —satelite bidezko emisioz nahiz kablebidez—, eta horietatik 3,4 milioik satelitetik zuzenean jasotzen zuten zerbi-tzua. British Satellite Broadcasting eta Sky Television fusionatuz jaio zenBSkyB 1990ean. British Interactive Broadcasting-ek, berriz, beste hainbatzerbitzu digital eskaintzen ditu telebista-programa soilez gain; adibidez,erosketak, banku-jarduerak etxetik, e-posta, informazio-zerbitzuak etabideo-jokoak. 1997an jaio zen BSkyB, BT, Matsushito Electric eta HSBCHoldings-en ekimenez, satelite bidezko zerbitzu digitalen komertzializa-zioa subentzionatzeko, eta bere zerbitzuak Open TV markaz jaurti zituen1999ko udazkenean. Hala ere, urte horretan bertan, Open TV delakoarenfuntzionamendua egokia ote zen zalantzan jartzen hasi ziren.


• Grezia: Bi telebista-estaziok eta hiru irrati-estaziok AlpaTV satelite bidezkotelebista-operadore digitala ezarri zuten 2002an. Satelite bidezko telebistaeta irrati-pakete digital bat ez ezik, Open TV zerbitzu elkarrera-gileaeskaintzen du. Bere estimazioen arabera, 1000 harpidedun lortu nahi zituen2003rako (Cinevideo 20 2002b).

• Holanda: Canal Digitaal operadorea dauka Holandan Canal+-ek, eta200.000 harpidedun inguru ditu.

• Portugal: Vía Digital satelite bidezko operadore espainiarrak eta TV Cabokable-operadore portugaldarra ados jarri ziren plataforma digital bateskaintzeko Hispasat satelitea baliatuz, eta 20 bat kanal eskainiz.

14.4. SATELITE BIDEZKO TELEBISTA-OPERADOREAK AMERIKETAKO ESTATU BATUETAN

14.4.1. Satelitearen sarbidea, harpidetza eta hedapena

Satelite biezko telebista bi motatakoa da Ameriketako Estatu Batuetan: DirectBroadcast Satellite (DBS) delakoa (erabiltzen dituen sateliteek Ku bandan dau-kate transmisio-sistema, eta frekuentzia 11-14 GHz tartekoa da, potentzia handikoantena paraboliko txikiari esker) eta Home Satellite Dishes (HSD) delakoa (Cbandako erradiofrekuentzia erabiltzen du, 4-6 GHz tartekoa). Azken sistema hori—HSD izenekoa, alegia— gainbehera dator, potentzia txikiko satelitea izanik,antena paraboliko handiegia eskatzen duelako. Halaber, etorkizun hurbilean Kabandan egongo da satelite bidezko telebista, eta transmisio-frekuentziak 20-30GHz tartean egongo dira. Ameriketako Estatu Batuetan dagoen satelite bidezkosarbidea, harpidetza eta hedapena ezagutzeko, DBS eta HSD moten balioakgehituko ditugu.

45. taula. Satelite bidezko telebistaren sarbidea, harpidetza eta hedapenaAEBetan, 2000n

Iturriak: (1) (Sky Report 2001). Oharra: satelite bidezko telebista bi eratakoa da: DBSerakoa —satelitearen merkatuko %90 dauka— eta HSD erakoa —satelitearenharpidetza osoaren %10 dauka—.

Urtea(1)

Telebista daukatenetxeak (milioiak) (2)

Satelitezpasatutako etxeak

(milioiak)

Etxeharpidetuak

(milioiak) (1)

Satelitearensarbideadaukaten

etxeak (%)

Satelitearenharpidetzadaukaten

etxeak (%)

Sarbidearenhedapenadaukaten

etxeak (%)

2000 100,8 17,3 14,5 17,2 14,3 83,5

1999 99,4 13,6 11,9 13,7 11,9 87,2

1998 98,1 11,0 9,2 11,2 9,4 83,9


Satelitea darabilen DBS telebista hori kable bidezko telebistari bideo-progra-mak banatzen lehiarik handiena egiten diona da, eta, urterik urte, merkatuagizentzen doa. Lehenago esan dugunez, DBS-k satelite bidezko telebistarenharpidedunen %90 batzen ditu, eta HSD-k, berriz, %10, eta ehunekobeste horigutxitzen doa aurrekoa gehitzen ari den heinean.

2000. urtean DBS-ren sarbidea %15,4koa zen, 1.999an %10,9koa eta1.998an %8,2koa; hots, urtean-urtean %3-4ko gehikuntza izan du. HSD, aldiz, be-heraka joan da urterik urte. Horrela, 1998an %3,1eko sarbidea zeukan, eta 2.000n%1,8koa.

Harpidetza-indizeari dagokionez, DBS %3 hazten da urterik urte, kableabaino gehiago. 1998ko harpidetzaren ehunekobestea telebista daukaten etxeguztien %7,3koa izan zen, 1999an %10,1ekoa eta 2000n %12,9koa. Aldi berean,HSD sistemak behera egin zuen etengabe, 1998an %2,1eko harpidetza izanbaitzuen, 1999an %1,8koa eta 2000n %1,5ekoa.

Ohargarria da, baita ere, DBS satelitearen harpidedunen arteko %15-20 kablebidezko zerbitzuaren harpidedun ere izatea, tokiko telebisten seinaleak jaso ahalizateko. Hori, jakina, handicap handia da satelite bidezko telebistaren garapenerako.Irtenbidea lege berri batek ekarri du, “The Satellite Home Viewer Improvement Actof 1999” delakoak, alegia, SHVIA modura ezagunago denak. Lege hori 1999koazaroaren 29an abiatu zen eta satelite bidezko operadoreei baimena ematen dieDMA (Designated Market Area) baten tokiko estazioak dagokien harpideduneieskaintzeko, tokiko telebista-estazio horiekin akordio ekonomikoak lortu ondoren.Ingelesez, “local into local” deitzen da molde hori. Satelite bidezko operadoreakez daude behartuta, baina, bizpahiru urteren buruan, AEBetako audientziaren %50ingururi lurreko telebistaren tokiko seinaleak bidaliko dizkie.

Etorkizunari dagokionez, analisten arabera, 2007an DBS sistemaren bidezkobanaketak 21 milioi harpidedun izango ditu AEBetan; hau da, etxeen %20, hots,107-110 milioi etxe.

Bideo Programen Banatzaile Kanal Anitza modura (edo MVPD ingelesez),sateliteak izan duen garapen komertzial zabala harpidedunen kopuru komertzialkieutsigarria izanik, errealitate berri samarra da Ameriketako Estatu Batuetan (kableabaino berriagoa) orain arte, eta poliki-poliki finkatzen joan da, erabili duen tekno-logia dela eta.

HSD (Home Satellite Dishes)

DBS satelite bidezko sistemak —Ku banda erabiltzen du eta potentziahandiko sateliteak— garapen izugarria dauka; HSD sistema, aldiz, —C bandaerabiltzen du eta antena handiagoak— desagertzen ari da, erabiltzaileak besterapasatzen ari baitira. Izan ere, 1999an 1.700.000 harpidedun zeuzkan, 1998an baino


miloi erdi gutxiago. Hala eta guztiz ere, batzuen ustez, luzaroan jarraituko duaudientzia zehatz batentzat; nekazaritza-eremuetan, adibidez.

14.4.2. Satelite bidezko telebistaren operadore nagusiak

Satelite bidezko telebistaren operadore nagusiak hauexek ziren 2000n:DirectTV eta EchoStar. Potentzia handiko sateliteen jabe zirenez, hamar milioiharpideduni ematen zieten zerbitzua, 350 bideo-kanal eskainiz. Bi operadorehorien artean ia erabat betetzen zuten DBS zerbitzuen merkatua.

FCCk lau konpainiari eman zien lizentzia 1999an, satelite bidezko DBSzerbitzuak eskaintzeko. Konpainia horiek DirectTV, EchoStar, Dominion VideoSatellite, eta R/L DBS Company ziren.

Nolanahi den, R/L DBS Company delako operadorea, lizentzia eduki arren, ezzegoen abian 2000n, eta sateliterik ez zuen jaurti artean. Halaber, Dominion VideoSatellite operadoreak programazio erlijiosoa banatzen du, bi operadore nagusiek—DirectTV eta EchoStar— baino kanal gutxiagotan.

DirecTV izenekoa operadore nagusia edo liderra da. 1999an 8 milioi harpide-dun inguru zeuzkan eta DBS satelitearen merkatu domestikoaren %72. Gogoratubeharra dago, DirecTV horrek PrimeStar satelite-operadorea erosi zuela 1999komaiatzean —potentzia ertaineko operadorea, hau da, antena paraboliko handiagoaeta kanal-ahalmen txikiagoa zeukana—, eta erositakoaren harpidedunei beresistemara pasatzeko plan bat prestatu ziela.

EchoStar izenekoa bigarren DBS operadorea da. 1999ko ekainean 3 milioiharpidedun eskas zeuzkan; hau da, DBS-ren merkatu domestikoaren %28.

Satelite bidezko sistemen salerosketa

1999an zehar, ugariak izan ziren satelite bidezko sistemen jabetza-aldaketaketa orbiten esleipenak; beraz, DBS ingurua asko berritu zen. Urte horretan, UnitedStates Satellite Broadcasting Co. (USSB) konpainiaren eta DirecTV-ren artekofusioa onartu zuen FCCk, eta USSBren lizentziak DirecTV-ra transferitu ziren.Halaber, DirecTV-ren jabe zen Hughes Network Systems konpainiak PrimeStaroso-osorik erosi zuen 199ko apirilean.

Beste aldetik, Tempo Satellite Inc.-ek —DBS lizentzia izan arren inoiz abianjarri ez zen operadoreak— DirecTV erosi ondoren, lizentzia ere pasatzea onartuzuen FCCk. Jarduera enpresarial horri esker, DirecTV operadoreak gehitu egin zuenbere kanal-ahalmena, eta tokiko telebista (“local into local”) eskaintzen hasi zen.

14.4.3. Eskainitako zerbitzuak

Kanal anitzeko bideo-programazioaz gain, satelite bidezko telebistarenoperadoreak beren harpidedunei banda zabaleko zerbitzu aurreratuak eskaintzekobitartekoak eta teknologiak garatzen ari dira.


Hughes Network Systems-ek —DirecTV-ren jabeak— DirecPC eskaintzen du.Sistema hori interneten sartzeko abiadura handiko sistema da, non jaitsierakoinformazioa (“downlink”) sateliteak berak ematen duen, eta erabiltzailearengandikdatorren itzulerako informazioa (“uplink”), berriz, telefonia-lineak. Eskaintzaosatzeko, DirecDUO izeneko zerbitzuak —funtzio bikoitzeko antena parabolikoadauka— ahalmena ematen die bezeroei bideo-programazioa zein DirecPC-reninternet-zerbitzuak jasotzeko.

America Online eta DirecTV batu egin ziren 1999an, zerbitzu elkarreragileaketa web-nabigaziokoak eskaintzerik izango duen deskodetzailea garatzeko asmoz.

Halaber, DirecTV operadoreak hedadura nazionala zeukaten HDTVko bikanal abiatu zituen: bata “HBO HDTV” kanala zen, eta bestea, ikusteagatiko or-daindua, filmak eta gertakari bereziak eskaintzeko. DirecTV delakoak, berriz, itunenpresarialak egin ditu beste hainbat konpainiarekin kanal anitzeko zerbitzuelkarreragileetarako (internet, telebista eta abarretarako) hargailu espezifikoakgaratzeko.

EchoStar-ek —DBS sisteman DirecTV-ri lehia egiten dion konpainiak—ituna sinatu zuen WebTV zerbitzua eskaintzen duen konpainiarekin, azken horrenjabetzaren zati bat daukan Microsoft-ek lagunduta. WebTV sistemak internetarakosarbidea eskaintzen du telebistaren hargailuaren bitartez. Halaber, EchoStar etaOpenTV Inc. konpainiek —azkenak telebistarako teknologia elkarreragilea ekoiz-ten du— akordio bat sinatu zuten 1999an, bezeroei e-posta, e-merkataritza etabanku-zerbitzuak on line eskaintzeko asmoz.

Satelitea eta interes publikoa

1998ko azaroan neurri batzuk hartu zituen FCCk, interes publikoaren mese-detan operadoreek bete behar zituztenak. Araudiaren arabera, DBS motakooperadoreek kanalen ahalmenaren zati bat programazio ez komertzialerako gordebeharra zeukaten, hezkuntza izaerakoa zein informatibokoa. Programazio horrenbarruan, haurrentzakoa eta urrunekoa sartzen ziren. Halaber, DBS motako opera-doreek lurreko telebistei exijitzen zaizkien betebehar eta arauak bete behar dituztejarduera politikoari dagokionez, kargu federalerako hautagaiei sarrera arrazona-garria eta telebista erabiltzeko aukera-berdintasuna eskainiz, denbora-unitatekokosturik txikienean.

Interes publikoko neurri horiek 1999ko abenduaren 15ean jarri ziren inda-rrean. Harrezkero, arau haien pean daude DBS motako operadoreak.

14.4.4. Satelitea vs Kablea Ameriketako Estatu Batuetan

Kontsumitzailearen ikuspegitik begiratuta —zerbitzuen eta edukien hartzaileaden aldetik—, satelitearen eta kablearen arteko ezberdintasuna gutxitzen ari da;


izan ere, gaur egun parekoak direla esan daiteke, zeren, hainbat behatzaileren iri-tziz, hemendik gutxira, bi sistemek zerbitzu berberak eskainiko baitituzte, segurue-nik, prezio berberean. Abiadura eta harpidedunarentzako erosotasunean dago giltza(Parsons eta Frieden 1998).

Gaur egun, bi ala biek ondoko zerbitzu hauek eskaintzen dizkiete harpidedu-nei: bideo-kanalen paketeak, telebista-kanalak, premium zerbitzuak, ikusteaga-tikozerbitzu ordainduak eta irrati-kanal ugari. Baina, antza denez, satelite bidezkoharpidedunak kable bidezkoak baino gusturago daude zerbitzuarekin. Kable bidez-koak protestaka ibili dira azken urteotan, harpidetza-kuota handi samarrengatik ezezik, zerbitzuaren kalitateagatik ere. Horrela, bada, gogoratzekoak dira herritarrek80ko hamarkadaren hondarretan eta 1990ekoaren hasieran harpidedunek kable--operadoreen kontra egindako erreklamazioak, harpidetza-kuotak bizi-mailarenkostuaren gainetik igo zituztelako. Salaketa haiek isla zabala izan zuten hedabi-deetan (Associated Press 1989) (Fabricant 1988).

2000. urtera arte, DBS sateliteak kablearen aldean zeukan abantaila zensatelitearen seinalea digitala zela eta, beraz, irudi-kalitate hobea, CD soinua, be-rariazko programazioa, etab. zeuzkala. Kable-operadore gehienek, berriz, kalitategutxiagoko seinale analogikoa transmititzen zuten eta berariazko programazioeskasagoa. Baina kableari dagokion epigrafean azaldu dugunez, kableari sistemadigitala atxikitzeak satelitearen eta kablearen arteko diferentziak urritzea dakar.

Prezioen diferentzia ere gutxitu egin da, bai kuotari, bai ekipamenduaridagokienez. Azken alderdi horri dagokionez, esan beharra dago antena parabo-likoen kostua asko beheratu dela.

FCCk 1999an egindako azterketa baten arabera, kablearen hileko kuota 30,56dolarrekoa zen, eta DBS-rena 29,50ekoa (FCC 1999).

Harpidedun batek zerbitzuaren lehen urtean egin behar zuen inbertsioarierreparatzen bazaio —ekipoa gehi kuotak—, satelitearen kasuan 400 dolarrekoazen gutxi gorabehera, eta kablearen kasuan 600 dolarrekoa.

Ekipamendua eta zerbitzua abian jartzearen kostua 26,53 dolarrekoa zenkable-telebistaren kasuan, eta 166 dolarrekoa satelitearen kasuan. Edozelan ere,kable-operadoreek eskaintzen duten deskontu handiek asko urritu dute diferentzia,eta gaur egun 25 dolarrekoa da.

Esan dugunez, oraintsu arte, satelitearen desabantaila bakarra lurreko tokikokanalen eskaintzan zegoen, independenteak izan zein kate nazionalekin lotuak izan(ABC, CBS, NBC eta abarrekin, alegia). Baina Satelite bidezko TBaren Hobekun-tza Legeari esker459 (1999), satelite bidezko telebista-konpainiek badute baimenatokiko merkatu baten barruan dauden harpidedun guztiei lurreko tokiko telebista

459. “The Satellite Home Viewer Improvement Act of 1999”, SHVIA, izenaz ezaguna.


kanalak emateko/eskaintzeko, beren programazio barruan eta diru-truke. Aipa-tutako merkatu hori “Designated Market Area” (DMA) izenez ezagutzen duNielsen-ek, eta horixe da audientziak neurtzeko neurri estandarra. Satelite bidezkotelebistak ez daude horretara behartuta; baina, dirudienez, bizpahiru urterenburuan, AEBetako audientzia osoaren %50i banatuko dizkiote tokiko seinaleak.Gogora dezagun, berriro ere, orain arte ezin zutela horrelakorik egin, eta horrekmugatzen ziela merkatua (ikus “satelitearen legislazioa Ameriketako EstatuBatuetan” izeneko epigrafea).


15. Lurreko telebista digitalaren industriaeta garapena

Kanal askotariko telebista —broadcast kalitatekoa— banatzeko azken sistema datelebista digitala, hedabide guztien digitalizazio osoko aro honetan abian jarridena. Horregatik, hain zuzen, handiak dira garatzeko dituen zailtasunak. Beraz,denboraren perspektibaz planteatzeko kontua da.

15.1. SORRERAKO KRISIA

Lurreko telebista digitala —sarbide librekoa zein ordaindua— abian jartzen ari damendebaldeko herrialde garatu samar guztietan, baina zailtasunez abiatzen ari da,besteak beste, satelitea eta kablea baino beranduago iritsi delako merkatura. Horridela eta, 2002. urtean krisi latza bizi du Europan Lurreko telebista Digital Or-dainduak, aitzindari izandako herrialdeetako —Erresuma Batuko eta Espainiako—operadoreek porrot egin baitute eta haien jarraitutasuna zalantzan baitago.

• Ordainpeko lurreko telebista digitaleko Quiero operadore espainiarrakporrotaren atarian zegoela adierazi zuen 2002ko apirilean eta erosle batbehar zuela epe laburrean, bestela, negozioa ixtera behartuta zegoela (ElCorreo 2002, Portocarrero 2002 eta Ferreras 2001c).

• Ordainpeko lurreko telebista digitaleko ITV Digital460 operadore ingelesakbehea jo zuen 2002ko apirilean, eta akziodun handienek —Granada-k etaCarlton-ek— Deloitte & Touche etxearen administratzaileen eskuetan utzizuten haren zuzendaritza (ECCR Mailing List 2002a, Financial Times2002, Fox 2002).

Izan ere, bi urteko jarduna burutu ondoren, galera ekonomiko handiegiak izanzituzten, finantzazioa agortu eta harpidedun nahikorik ez zuten eskuratu. Bikasuetan, beraz, operadoreen etorkizun ilunak enpresaren bolumena murrizterabultza dezake. Beraz, zalantzarik gabe esan daiteke, 2002-2005 urtealdian mantsogaratuko dela lurreko telebista digital ordaindua; baina helburu zehatza jarririk,sendo abiaraz daiteke berriro.

460. Lehen ONdigital.

ITV Digital britaniarrari dagokionez, lurreko negozio-planaren porrotaz gain,beste elementu bat gehitu behar da: operadoreak futbol-klubei ordaindu behar zienkostu handia futbol britaniarraren eskubideen truke. Horrek guztiak porrota ekarridu, baina arrazoi nagusia da negozioak ez duela harpidetza nahikorik eragin (Kerr2002)

Edozelan ere, ondoko orrialdeetan oso-osorik deskribatuko dugu operadorebakoitza, krisi-unera iritsi aurretik ziren modukoak azalduz; gure ustez, hori baitabidezkoa ikus-entzunezko informazioaren teknologiari buruzko liburu batean.

15.2. SARRERA: LURREKO TELEBISTA ANALOGIKOA (L-TBA) ESTATU ESPAINIARREAN

Telebista-programak hornitzeko sistema ezagunenak —lurrekoa, satelitea etakablea— abian daude Estatu espainiarrean, merkatu-kuota ezberdinak dituztenarren. Lurreko transmisio analogiko irekiko telebista —betiko telebista— dagarrantzitsuena, herritar guztiak harrapatzen dituelako eta oraingoz gehienenganairisten delako.

Lurreko telebista irekiak bost kanal estatal dauzka —lau konpainiaren eskudaude, tartean Canal Plus ere kontuan hartuz, seinalea kodeturik daukan arren, bereprogramazioaren parte bat irekia delako—, zortzi kanal autonomiko461 eta tokikohogei bat kanal.

Hedadura estataleko bost kanaletatik hiru dira garrantzitsuenak eta merkatu--kuota handiena dutenak: Televisión Española 1 (TVE1) —kanal publikoa da—;Antena3 eta Telecinco —biak pribatuak—. Hirurek programazio generalistaarrunta eskaintzen dute, gustu, familia eta gizarte-klase guztiak asetzeko xedez.Hedadura estataleko beste bi kanalek —TVE2-k eta Canal Plus-ek— programaziogidatuagoa eskaintzen dute, ez hain generalista. TVE2 kanal publikoa TVE1 ezbezalakoa da, eta alderdi kulturalari ematen dio lehentasuna; Canal Plus kanalpribatuak —programa gehienak seinale analogiko kodetuz datoz— filmak, zezen--korridak eta kirolak emititzen ditu bereziki.

Europako Araubideek bultzatutako komunikazioen liberalizazioak bultzatuta,Estatu espainiarrak hainbat lege erabaki ditu plataforma digitalak abian jartzeko —lurrekoak, satelite bidezkoak eta kable bidezkoak—; atzerapen handiz, hala ere(Zabaleta, et al. 1998b). Merkatura irteteak lurreko telebista irekiarekin lehia egiteko


461. a) Euskadiko Autonomia Erkidegoa: bi telebista-kate —ETB-1 euskaraz eta ETB-2gaztelaniaz—; b) Katalunia: bi telebista-kate — TV-3 eta Canal 33, biak katalanez; c) Galizia:telebista-kate bat —TVG —; d) País Valencià: telebista-kanal bat —Canal 9—; e) Andaluzia:telebista kanal bakarra —Canal Sur—; Comunidad Autónoma de Madrid-eko Autonomia Erkidegoa:telebista-kanal bakarra —Telemadrid—. Halaber, denek dauzkate irrati-emandegiak.

balio izan du —lurreko telebista analogikoarekin, alegia— eta audientziari edukieta zerbitzu gehiago eskaintzeko.

Telebista pribatuak telebistaren merkatuan sartzeak (1990) aldaketa handiaekarri zuen. Urte horretara arte bi kanal estatal eta hainbat autonomiko zeuden—denak publikoak ziren eta seinale analogiko librea zerabilten—. Halaber, bifinantzazio-iturri zeuzkaten: Estatuaren edo Autonomia Erkidegoen aurrekontuaketa publizitatea. Telebista pribatu berriak, publizitatea dutenez ia baliabide bakarra,kexu dira telebista publikoek —estatalek zein autonomikoek— lehia desleialaegiten dietelakoan, eta telebista publikoek aurrekontu publikoekin soilik finantzadaitezela eskatzen dute; ez publizitatearekin, alegia. Telebista-kate publikoen egoeraekonomikoa kaskarra da benetan, urtea zorretan amaitzen dutelako, eta zor horiekparlamentuek onartutako diru-laguntzaz kitatzen baitituzte. Defizit handiena duenkatea TVE da —200.000 milioiko zor metatua— (Agencies 1998).

Kate pribatu nagusienak —Antena3 eta Telecinco— krisi ekonomiko sako-nean sartu ziren 1990-1994ko urtealdian, ibileraren lehen lau urteetan, hain zuzen;baina gainditu dute.

Bi aktorek kontrolatzen dute Antena3, teknologikoa bata eta ekonomikoabestea. Bigarrena da garrantzitsuena, jakina, kudeaketaren ardura lehenengoakeduki arren. Aktore teknologikoa Telefónica Española da —telekomunikazio--alorreko konpainia publikoa izandakoa, orain pribatizatua— eta ekonomikoaBanco Santander —gaur egun Santander Central Hispano izenaz ezaguna,fusioak/erosketak burutu ondoren—. Uste denez, Antena3-ek programazio-ildokontserbadorea dauka, Partido Popularraren hurbilekoa.

Telecinco, berriz, ondoko aktore hauek kontrolatzen dute: Comecosa ko-munikazio-taldeak —une honetan, El Correo Español egunkaria du ikur nagusi-tzat, Ibarra familiarena dena, hain zuzen— eta Banco Bilbao Vizcaya Argentaria-k.Alor informatiboan PSOEren inguruan dabil Telecinco, edo gutxienez kritikoa daPPrekin. Bere programazioa arinagoa da, reality show erakoa batez ere. Bere lehenurteetan, Silvio Berlusconi-ren Fininvest enpresa zuen nagusi, eta garaiko pro-gramazioa are arinagoa eta zabarragoa zuen. Ezaugarri hori, ordea, bere-berea duoraino.

15.3. LURREKO TELEBISTA DIGITALAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA ESTATU ESPAINIARREAN

Lurreko telebista digitala Europan lehen-lehenik ezarri duten herrialdeak ErresumaBatua, Suedia eta Estatu espainiarra izan dira. Lurreko telebista digitala (L-TBD)bi motatakoa izan daiteke: irekia edo ordaindua. Edozein modutara, irekia omendena ez da hain irekia, edo ez behintzat erabat, lege espainiarraren arabera,zeharkako kontzesioa daukaten operadoreak egunean 4 ordu modu irekian

Lurreko telebista digitalaren industria eta garapena 349

emititzera behartuta baitaude, eta gainerakoa kodetua nahi izanez gero —horixe daCanal Plus-en gertatzen dena—. Bi motak —librea eta ordaindua— indarreandaude Estatu espainiarrean:

• Dohaineko L-TBD462: Onda 6 da lehen lurreko telebista digitala Espainian,2000. urtean hasi baitzen emititzen Madrilen. Estatu espainiarrekogainerako telebista analogikoak digital egin ziren poliki-poliki.

• Ordainpeko L-TBD: Quiero da lurreko telebista-operadore digital ordaindubakarra Estatu espainiarrean, oraingoz.

L-TBDri dagokion legeriari buruzko atalean esan dugun modura, LurrekoTelebista Digital Nazionalaren Plan Teknikoaren arabera (2169/1998 Dekretua),multiplexerako bost zerbitzu/kate daude —frekuentzia anitzeko kate estatal multi-plexa463 eta frekuentzia sinpleko lau zerbitzu estatal464 —; eta frekuentzia sinplekoeskualdeko zerbitzu multiplex bat.465

Gaur egungo estazio analogikoek, beren emisio analogikoa mantentzeaz gain,seinale digitala eskaini behar zuten 2002ko apirilerako, baina ez dago argi horigertatuko denik, erradiodifusore horiek kexu baitira gobernu espainiarrak eman-dako arau murriztaileak direla eta; batez ere banda-zabalerari dagokionez, pro-gramadore bakoitzak 4 Mbit segundoko baino ez baitauka. (Pérez de Eulate 2002).Halaber, gobernuaren planaren arabera, 2010ean seinale analogikoak amaitzendirenean, telebista analogikoko estazio bakoitzak zerbitzu multiplex bat erabildezake; hau da, gutxienez lau telebista programa edo kanal.

Lurreko telebista digitala, telebista-kanal zein zerbitzu elkarreragile etainternet ugari dituen transmisio eta difusio digitaleko alternatiba berria da. Beraz,alderdi guztietatik gainditzen du gaur egun ezagutzen dugun telebista analogikoa,eta erradioespektroa erabiltzeko gaitasun handiagoa dauka. Hedadura ia uniber-tsala jartzen du eskura, eta ez du antena parabolikorik ez ingurua kableatzerikeskatzen; lurreko difusio-sarea mantentzea eskatzen du; hau da, orografiako puntualtuetan finkatutako errepikagailuak eta berremisoreak. Abantaila bat du horrek,difusio-sare hori lehendik ezarrita baitago, kable-sarea ez bezala.

L-TBD teknologia nabarmenki sinplea da erabiltzailearentzat, telebista--antena konbentzionaletik jasoko baitu seinalea. Funtzionamendu teknologikoa osoerraza da: telebistaren antena konbentzionala erabiliz —jada estatu espainiarrekoetxe guztietan ezarrita dagoena— eta sare elektrikoari zein linea telefonikoari lo-tutako deskodegailu bat ipiniz, lurreko telebista digital ordainduaren erabiltzaileek—eta Quiero-ren harpidedunek— honako eskaintzak dauzkate eskura: hainbattelebista-kanal, interneten eta beste hainbat zerbitzu elektronikoren sarbidea, hala


462. Lurreko telebista Digitala (L-TBD).463. Multiple Frecuency Network Multiplex —MFN Multiplex—.464. Single Frecuency Network Multiplex —SFN Multiplex—.465. Single Frecuency Network Multiplex —SFN Multiplex—.

nola posta elektronikoa, eta mezuak merkataritza elektronikoa eskaintzen dutenhainbat dendatara bidaltzeko aukera —non teleaginduaren bitartez eta telebistaraegokitutako interneteko lehen atari bitarteko, hainbat produktu eros daitezkeen—.Beraz, ohiko telebistak darabiltzan bitarte berberak erabiltzen ditu mezuakhartzeko —telebista eta antena—, nahiz eta lurreko telebista digitalaren teknologiaberriak kanal tematiko ugariagoak bidaltzeko ahalmena eskaintzen duen, audio--kanalekin batera eta zerbitzu elkarreragile asko Quiero deskodetzailea antenakonbentzionalari eta linea telefonikoari konektatuz soilik (Quiero Televisión SA2001).

15.3.1. Sarbidea eta harpidetza

Quiero TV enpresaren datuen arabera, seinalearen hedadura lurralde nazio-nalaren %85era iristen da eta estatu espainiarreko populazioaren %90era. Iturriberberek diotenez, emisioak hastean 200.000 harpidedun zeuzkaten —sistemariharpidetutako bezeroak—; zalantzarik gabe, zifra garrantzitsua, etxe guztien (12milioi etxe) %1,7 (Quiero Televisión SA 2001).

15.3.2. L-TBD bidez eskainitako programazioa eta zerbitzuak

Quiero Television SAk honako zerbitzu hau dauka aukeran: 14 telebista-kanal,eta horien bidez 30 telebista-programa, interneten sarbidea, posta elektronikoa, etahainbat zerbitzu elkarreragile. Kanalen generoak honela banatzen dira: sei kanalfilmak eskaintzeko, 1 dokumentalak eskaintzeko, beste bat telesailak emateko etabeste bat formatu berriak eta ikusteagatiko zerbitzu ordaindua.

Internet eta zerbitzu elkarreragileei dagokienez, bezeroak honako hauekdauzka eskura: posta elektronikoa bidaltzeko bost helbide, telebistara egokitutakointerneteko ataria, telebista bidezko hainbat denda elektroniko, mezuak sakelakotelefonoetara, eta E-Music-eko bideoak erosteko aukera, teleagintearen bitartezbereziki.

15.3.3. L-TBD operadoreak

Estatu espainiarrean lurreko telebista digital ordaindu (L-TBD) bakarrazegoen 2000n: Quiero Televisión. Madrilgo Erkidegoan beste bat jarri zen abian,baina ez zen ordaindua, seinale irekia zuena baizik: Onda 6.

Gobernu espainiarrak, bere lurreko telebistaren digitalizazio-politikari jarrai-kiz, beste bi L-TBD lizentzia eman zituen 2001ean, irekian operatzeko, eta 2001ekoekainearen 18a baino lehen hasi behar zuten emititzen: Veo TV —El Mundo egun-karia, Recoletos taldea eta Iberdrola dira, besteak beste, haren jabeak—; eta NetTV, zeinaren partaideak ABC egunkaria,466 Globomedia taldea eta Altadis diren.


466. Comecosa-El Correo Español da, 2002tik aurrera ABCren jabea.

Beste aldetik, lehen esan dugun bezala, telebista-estazio estatalek zeinautonomikoek seinale analogikoan zein digitalean jokatu beharko lukete 2001ekoapiriletik aurrera, ezaugarri tekniko berberak erabiliz; baina ez dirudi hori oso argidagoenik datari dagokionez, arazo teknikoak eta administrazioaren eta operado-reen artean telebista-politikari dagozkionak tarteko (Tejerina 2002).

Onda 6

Lurreko telebista digital irekiari dagokionez, lehen esan dugunez, Onda 6dago estatu espainiarrean. Madrilgo Erkidegoak 1999ko abuztuan egindakodeialdian —1999ko azaroan ebatzi zen— sortu zen. Deialdi hartan L-TBD zerbitzupublikoko bi programa banatu nahi ziren, zeharka kudeatuko zirenak, hau da, en-presa pribatuen esku-hartzeaz, 10 urteko kontzesio administratiboa medio. Pro-grama haietako bat Onda 6-k eskuratu zuen, eta bestea Quiero-k. 2000. urtearenamaieran hasi zen emititzen Quiero, Madrilgo erkidegoaren mugen barnean,Retevisión-en seinalea garraituz (Rodríguez 2001).

Onda 6 kanalaren akziodunak hauek dira: Prensa Española (%40), PantallaDigital (%40, Telson eta Grupo Arbol partaide direla) eta Europroducciones(%20). Edukia informatiboa da batik bat: tokiko informazioaz arduratzen dabereziki eta 18 programa egiten ditu, informazioa hainbat ordutan errepikatuz(Contreras Tejera eta Pérez Ornia 2001).

Quiero TV

1999ko irailaren 2an, Komunikazioetarako Idazkaritza Orokorrak ezagutzeraeman zuen 1999ko ekainaren 18ko Ministroen Kontseiluko ebazpena, zeinarenbitartez, ordainpeko lurreko telebista digitalaren kontzesio bat esleitu zen, deialdipublikoa egin ondoren. Lehen kontzesioa zen, eta Quiero Televisión SA-k eskuratuzuen.

Quiero Televisión SA konpainiak Quiero plataforma ekoizten du —Estatuespainiarrean dagoen lehenbiziko ordainpeko lurreko telebista digitala—, eta2000ko maiatzaren 5ean hasi zen emititzen, 1999ko ekainaren 18ko MinistroenKontseiluan hartutako ebazpenari esker, zegokion lehiaketa publikoa izan ondoren.Honela banatzen dira akziodunak:

• Aúna: %49. Kide teknikoa da, eta kapitalaren %49 dauka; Quiero-renakziodun nagusia da, beraz. Dudaezinekoa da daukan garrantzia etahazkunde etengabea: telefonia finkoan (Retevisión), telefonia mugikorrean(Amena) eta interneten (eresMás).

• Media Park: %15. Edukiak ekoizten dituen kidea da, eta kapitalaren %15dauka; Estatu espainiarreko operadore handienetarikoa da, ekoizpenari,edukien garapenari eta ikus-entzunezko zerbitzuei dagokienez.


• Sofisclave 98: %15. Akziodun horren partaide Caixa Catalunya da (%20).Ikus-entzunezko bitartekoen sorkuntzan eta kudeaketan inbertitu duenenpresa bat da Sofisclave-98.

• Carlton: %7,5. Quiero-ren beste partaide bat da. Erresuma Batuko telebis-ta-plataforma ONdigital-en akzionista nagusia da. Carlton-ek Quiero-ren%7,5 dauka, eta sorkuntzan eta eduki tematikoetan daukan esperientzia es-kaintzen dizkio, hasiberria den arren, zabalkuntza-aukera handiak dauzkannegozioaren ezagutzarekin batera, merkatu britaniarrari zein espainiarraridagokienez.

• Finantza-entitateak eta aurrezki-kutxak: %12

• Beste batzuk: %1,5

Enpresako zuzendariek finantza-oreka lortu nahi dute 2004an, eta milioi batharpidedun espero dituzte data horretarako. Baina 2002an finantza-krisi larria izanzuten, porrotaren atariraino joan ziren, harpidedun gutxi zeuzkatelako, kapituluhonen hasieran esan dugun bezala (El Correo 2002, Portocarrero 2002).

15.4. LURREKO TELEBISTA DIGITALAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA EUROPAR BATASUNEAN

15.4.1. Zenbait motatako lurreko telebista digitalak

Lurreko telebista digitala hornikuntza egiteko sistema berri samarra da, 2000.urtean hasi baitzen. Izatez, lurreko telebista analogikoa digital bihurtzea baino ezda sistema hori, ekoizteko, transmititzeko eta hartzeko ekipoei dagokienez. Euro-par Batasunak araudi bat garatu du lurreko telebista digitalari begira, Bideo Digi-talaren Erradiodifusioa deitzen dena —Digital Video Broadcasting (DVB)—,Europako herrialde guztietan instalatuko baita.

Digitalera pasatzea prozesu mantsoa izango da eta 2012an amaitu nahi daEuropa osoan. Edozein modutan, oinarrizko bereizkuntza bat egin beharra dagohasiera-hasieratik.

• Lurreko telebista digital irekia (L-TBD irekia467): gaur egungo telebistaanalogikoa ordezkatzen ari da, herritarrek libreki har dezakete, eta funtseanpublizitateak finantzatuko du —kate pribatuen kasuan— eta finantzaketabikoitza izango du —publizitatea eta administrazioa— kate publikoenkasuan.

• Lurreko telebista digital ordaindua (L-TBD ordaindua468): hemen azter-tzen ari garen telebista da, zeinak harpidetza eskatzen duen, kableak eta


467. Edo dohaineko lurreko telebista digitala.468. Edo ordainpeko lurreko telebista digitala.

sateliteak bezala. Operadoreek —harpidetza-aukeraren arabera— telebista--programa batzuk eta beste zerbitzu gehigarri batzuk eskaintzen dituzte,hileko diru-sari baten truke.

15.4.2. Lurreko telebista digital ordainduaren sarbidea, harpidetza eta hedapena (L-TBD ordaindua)

Hurrengo taulan, “lurreko telebista digital ordainduak” EBko herrialdeetan2000/2001 urtealdian izandako egoerari dagozkion datuak jaso ditugu,469 betikohiru parametroak kontuan hartuz: handia, ertaina, txikia.

46. taula. Lurreko TB digital ordainduaren sarbidea,harpidetza eta hedapena, 2000n

Iturriak: (1), (2) eta (3) IDATE, Institut de l’Audovisuel et des Télécommunications;Waterlow New Media Information. (4) Quiero TV-ren eta autorearen iturriak. Espainia-kodatuak 2001eko maiatzekoak dira. Quiero TV 2000ko maiatzen hasi zen emititzen.

Herrialdeak Telebistadaukatenetxeak

(milioiak) (1)

L-TBDordainduaren

sarbideadaukaten

etxeak(milioiak) (2)

L-TBDordainduaren

etxeharpidetuak

(milioiak) (3)

Sarbidea(%)

Harpidetza(%)

Hedapena(%)

ErresumaBatua

24,3 17,5 0,55 72,0 2,3 3,1

Espainia (4) 11,9 10,6 0,2 89,1 1,7 1,9

Suedia 4,0 1,99 0,003 49,9 0,1 0,2

Alemania 36,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Austria 3,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Belgika 4,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Danimarka 2,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Finlandia 2,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Frantzia 22,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Grezia 3,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Holanda 6,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Irlanda 1,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Italia 20,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Luxemburgo 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Portugal 4,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

EB 146,7 30,1 0,8 20,5 0,5 2,5


469. EBko herrialdeei buruzko datuak 2000. urtekoak dira, gehienetan. Espainiari dagozkionak,aldiz, 2001eko erdialdekoak dira, Quiero TV lanean hasi eta urtebeterakoak.

Lurreko TB digital ordainduaren sarbidea

Aurreko taulan ikusten denez, “lurreko telebista digital ordaindua” hiruherrialdeetan dago soilik —Erresuma Batuan, Espainian eta Suedian—. Gainerakoherrialdeetan analogikotik digitalerako trantsizioan daude, nahiz eta kasu askotanhortik sortuko den L-TBD librea edo irekia izango den.

EBn lurreko telebista digitalaren sarbidea daukaten etxeak telebista daukate-nen %20,5 dira (30,1 milioi). Sarbidearen gradua txikia da, hiru herrialdetan baizikez baitago. Baina, aldez aurretik instalaturik dagoen lurreko azpiegitura baliatzenduenez, sarbideak berehala egin dezake gora, %60tik gora, abian jartzen dentokietan. Ikus dezagun herrialdeen sarbide-indizea, ezarritako hiru kategoriakkontuan hartuta: handia, ertaina eta txikia.

• Lurreko telebista digital ordainduaren sarbide handia daukatenherrialdeak (>%60): EBko bi herrialdek —Espainiak eta Erresuma Batuak,hau da, telebista daukaten etxeen %24,67k (33,2 milioik)— telebista dau-katen etxeen %60 baino goragoko sarbidea daukate. Bien artean, sarbidea-ren %77,6 egiten dute, ehunekobeste handi samarra. Denbora-tarte txikian,bizpahiru urtera, adibidez, bi herrialde horietako etxe guztiek eduki deza-kete sarbidea sistema horretan.

• Lurreko telebista digital ordainduaren sarbide ertaina daukatenherrialdeak (%30-59): EBko herrialde batek —Suediak, hau da, telebistadaukaten etxeen %2,72 (3,99 milioik) %30 eta %60 tarteko sarbide-graduadauka. Zehatz izateko %49,4koa. Seguru asko, 2003rako %70ekoa izangoda Suediako sarbidea.

• Lurreko telebista digital ordainduaren sarbide txikia daukatenherrialdeak (<%29): EBko hamabi herrialdek —Alemania, Austria,Belgika, Danimarka, Finlandia, Frantzia, Grezia, Holanda, Irlanda, Italia,Luxemburgo eta Portugalek, hau da, telebista daukaten etxeen %72,61k(106,53 milioik)— ez dauka L-TBD ordainduaren sarbiderik, 2000. urtean,ez baitago abian. Seguru asko, herrialde horietako batzuk molde horretakotelebista ezarriko dute emeki-emeki.

Lurreko telebista digital ordainduaren harpidetza

Lurreko telebista digital ordainduaren harpidetza oso-oso eskasa da EBn —hauda, telebista daukaten etxeen %0,5ekoa (0,8 milioi)—, eta horrek adierazten duhastapenetan dagoela horrelako telebista, 2000. urtean abiatu baitzen. Edozeinmodutan, hain da sinplea erabiltzailearentzat —betiko antena analogikoa erabiltzenda, deskodetzaile bat ezarri behar da, operadoreak berak ematen duena harpidetzaegiterakoan— ezen garapen-gaitasuna handia baitauka, nahiz eta kablearen eta sa-telitearen lehiakortasunak —lehendik baitaude— kalte egin diezaiokeen. Hartara,


Erresuma Batuko eta Estatu espainiarreko operadoreek krisi ekonomiko sakonaizan dute 2002an eta porrot ekonomikoan sartu dira (El Correo 2002, FinancialTimes 2002, Fox 2002, Portocarrero 2002).

Edozein modutan, hurrengo bost urteren buruan, kuota europarraren %2-3irits dezake telebista horrek. Ikus dezagun banan-banan herrialde bakoitzarenegoera, ezarritako mailak kontuan hartuta: handia, ertaina eta txikia.

• Lurreko TB digital ordainduaren harpidetza handia daukaten herrial-deak (>%60): ez dago harpidetza handia daukan herrialderik.

• Lurreko TB digital ordainduaren harpidetza ertaina daukatenherrialdeak (%30-59): ez dago harpidetza ertaina daukan herrialderik.

• Lurreko TB digital ordainduaren harpidetza txikia daukaten herrialdeak(<%29): EBko hiru herrialdek —Espainia, Erresuma Batua eta Suediak,hau da, telebista daukaten (146,7 milioi) etxeen %27,39k (40,2 milioik)—daukate L-TBD ordainduaren harpidetza txikia, %0,5 ingurukoa. Gainerakoherrialdeek ez daukate horrelako telebistarik eta, beraz, harpidetzarik ere ez.

Lurreko telebista digital ordainduaren hedapena

Aurreko sistemen azterketa egiterakoan esan dugun modura, hedapena —sar-bidea daukaten etxeen harpidetza, portzentajean emana— parametro garrantzitsuada merkatuaren saturazio-gradua eta hazkunde-ahalmenaren garrantzia ezagutzeko.

Lurreko telebista digital ordainduaren kasuan, berria denez, hedapena%2,5ekoa da EBn, hots, 10/2,5 ratioa dago; hau da, L-TBD telebistaren sarbideadaukaten etxeetatik (30,1 milioi) %2,5ek daukatela harpidetza satelite bidezkooperadore ordainduan (0,8 milioik). Beraz, datu horien arabera, harpidetza-hazkun-deak aukera handiak dauzka gerora begira, kablearen eta satelitearen lehiakorta-suna gainditzen badu. Ikus dezagun orain nola biltzen diren herrialdeak ezarriditugun graduen arabera:

• Lurreko TB digital ordainduaren hedapena handia daukaten herrialdeak(>%60): ez dago harpidetza handia daukan herrialderik.

• Lurreko TB digital ordainduaren hedapena ertaina daukaten herrialdeak(%30-59): ez dago harpidetza ertaina daukan herrialderik.

• Lurreko TB digital ordainduaren hedapen txikia daukaten herrialdeak(<%29): EBko hiru herrialdek —Espainia, Erresuma Batua eta Suediak,hau da, telebista daukaten (146,7 milioi) etxeen %27,39k (40,2 milioik)—daukate L-TBD ordainduaren hedapen txikia, %2,5eko mailan estima-turiko. Horren arabera, hazkunde-gaitasuna oso handia da. Edozelan ere,kontuan hartu behar da gainerako telebisten —kablearen eta satelitearen—


eragina. Gainerako herrialdeek ez daukate horrelako telebista ordainduriketa, beraz, hedapenik ere ez.

15.4.3. Lurreko telebista digitalaren operadore nagusiak

Europar Batasuneko herrialde gehienetan hasi dira lurreko telebista analogi-kotik digitalerako trantsizioa egiten eta, EBko erakundeen aurreikuspenen arabera,2.010-2.012 urteetarako amaituta egon daiteke. Bitartean, herrialde bakoitzaberariazko legeria prestatzen eta onartzen ari da, bai lurreko telebista digital irekiaeta bai ordaindua arautzeko. Orokorrean, oraingo operadore analogiko bakoitzarifrekuentziak emango zaizkie digitalean ere emititu ahal izateko.

Herrialde aitzindariak

Hiru herrialde izan dira lurreko telebista digitalaren aitzindari Europar Bata-sunean. Horiek Espainiar estatua, Erresuma Batua eta Suedia izan dira. Lehenbi-ziko biek, aitzindaritasun horregatik hain zuzen, sorrerako krisi gogorra pairatzenari dira ordainpeko modalitatean.

Espainia

Quiero Televisión SA konpainiak Quiero plataforma ekoizten du, lurrekotelebista digital ordainduaren operadore bakarra Estatu espainiarrean orain arte.2000ko maiatzaren 5ean hasi zen operatzen, Ministroen Kontseiluak 1999koekainaren 18an esleitutako kontzesioari esker, lehiaketa publikoa egin ondoren. 14telebista-kanal eskaintzen ditu, interneten sarbidea, posta elektronikoa eta bestezenbait zerbitzu elkarreragile. Lehen esan dugun modura, 2.002an krisi ekonomikohandia jasan zuen.

Gobernu espainiarrak, lurreko telebistaren digitalizazio-programari jarraituz,L-TBD-ko bi lizentzia berri esleitu zituen 2001ean:

• Veo TV: El Mundo, Recoletos taldea eta Iberdrola dira, besteak beste,honen jabeak.

• Net TV: ABC, Comecosa-El Correo Español-ena, Globomedia eta Altadisdira partaideak.

2000ko apiriletik aurrera, Zientzia eta Teknologia Ministerioak hala eskatuta,gaur egungo kanal analogikoek teknologia digitalean ere egin behar dituzte emisioarruntak. Dena den, hainbat arazo daudela eta, lurreko kate analogikoen zuzen-dariek moratoria bat eskatu dute negozio-eredu bat aurkitu arte. Ministerioakerrepikatu zuen aipatutako datan ezinbestekoa izango zela emisio digitalak abianjartzea.


Erresuma Batua

1998ko amaieran, lurreko telebista digitala indarrean jarri zuenean, hiru mo-tatako telebistak zeuzkan herrialde bakarra zen Erresuma Batua —satelite bidezkoa,lurrekoa eta kable bidezkoa—. Lurreko telebista digital ordainduko operadoreaITV Digital da (zen), 2002an porrot ekonomikoa izan arte. Lehenago ONdigitalzeritzon.

ONdigital-ek —Carlton Communications eta Granada Group TB konpainiek%50eko esku-hartzea daukate enpresa horretan— 1998ko azaroaren 15ean eskainizuen bere lehen L-TBD zerbitzua (Erresuma Batuko kanal libre guztiak etaordaindutako kanal batzuk sartzen ziren bertan). Beraz, zortzi kanal libre, bostlurreko, BBC Choice eta BBC News-24 hartzen zituen bere baitan. BskyB satelitebidezko operadoreak, berriz, 150 kanal digital zeuzkan, eta alde handi samarhorrek efektu negatiboak ekar ziezazkiokeen zerbitzuaren irudiari; baina, hala ere,ONdigital-eko buruek zioten, oso programazio ugariaren ordez, ondo aukeratutakokanal gutxi batzuk hobesten zituen audientzia bilatzen zutela.

Konpainiak zerbitzu interaktiboak sartu nahi zituen bere plataforma digita-laren garapenaren amaieran, eta telefonia-zerbitzu merkeagoa sartu zuen 1999kouztailaz geroztik. Negozio potoloa izan zitekeena kolokan jarri zen 2002koapirilean, ITV Digital-ek porrota izan zuenean, lehen gogoratu dugunez.

Laburpen historiko bat eginez, telebista digitalean emititzeko lizentziak emanzituen ITC erakundeak 1997an. Bi BBC-ra joan ziren;470 beste bi lizentzia Digital3-k eta 4 Ltd-ek jaso zuten, Channel 3-ren eta Channel 4-ren bertsio digitalak etateletestu-zerbitzua eskaintzeko; beste hiru kontzesio British Digital Broadcasting-ek—ONdigital-ek— jaso zituen (Granada eta Carlton konpainiek osatzen zutenONdigital); eta azkena S4C Digital Network-ek jaso zuen, Channel 5-ean, S4C-aneta prime timean emandako gaelikozko programa batzuk eskaintzeko.

Lurreko beste kanal digital batzuk ere badaude. Channel 4-k filmak harpi-detza bitartez eskaintzeko kanal bat jarri zuen abian 1998an —FilmFour—, moduanalogikoan eta digitalean. Halaber, BBC-k hainbat kanal digital dauzka hiruplataformatan, hots, kable bidezkoan, satelite bidezkoan eta lurrekoan.

Suedia

Europar Batasunean lurreko telebista digitala abian jarri zuen lehenetarikoherrialdea da Suedia, 1999ko apirilean abiarazi baitzuen zerbitzua: bi kanalerregular, SVT erradiodifusore publikoa erabiliz (Davis 1999):

• Sveriges Television (SVT)-ren operadore publikoaren kanal bat.


470. Beste operadoreentzako programa-hornitzaile modura ere jarduten du BBC-k.

• SVT-24 kanala, Suediako irrati-telebista publikoaren471 konpainia berekoalbiste-kanala.

Lurreko telebista digitalaren kanalak eta zerbitzuak Teracom enpresa estata-lak igortzen ditu, Senda enpresa publikoarekin elkarlanean —Senda-k zerbitzuelkarreragileak hornitzen ditu—. Beraz, dena publikoa izan da Suedian hasiera--hasieratik. Urte batzuk barru, L-TBD motako kate eta sistema ugari egongo dira,publikoak zein pribatuak.

Suediako gobernuak hainbat arrazoi izan ditu lurreko telebista digitala abianjartzeko: oso herrialde menditsua da, populazioa oso sakabanatuta bizi da, eta,batez ere, aldez aurretik lurreko telebista on samarra zeukan, sistema digital berriaezartzeko lagungarri izan dena, hain zuzen. 2000. urtearen amaiera aldera,populazioaren %70ek eskura zeukaten lurreko telebista digitala; urte pare batbarru, beraz, Suediako etxe gehienek eduki dezakete lurreko sistema digitala.

Lurreko telebista-mota hori alor publikoan hasi izana telebista pribatuarenaldean abantaila hartzeko xedeak bultzatu du, telebista pribatua komertziala baita.Suediako telebistak, berriz, ez du haurrentzako publizitaterik sartzen, ez alkoholariburuzkorik, eta estu-estu kontrolatzen du programen biolentzia-tasa.

Herrialde berantiarrak

EBko herrialde gehienek politika mantsoagoa ari dira burutzen lurrekotelebista digitalaren garapenean; gainera, irekia edo dohainekoa den modalitateahobesten dute eta telebista publikoei protagonismoa ematen ari dira.

• Alemania: oraindik ez dago ordainpeko lurreko telebista digitalik. Moda-litate irekian hasi dira emanaldiak.

• Frantzia: ez dago lurreko telebista digital ordaindurik. 2000ko abuztuaren1eko 200-719 legeak 1986ko irailaren 30eko legea indargabetu zuenkomunikazio-askatasunari dagokionez, eta lurreko telebista digitalahedatzeko erak zehaztu zituen. Conseil Superieur de l’Audiovisuel (CSA)delakoak planifikatuta dauka esleitu nahi dituen sei multiplex ezartzekoegutegia —multiplex horiek eskaintza publikoa egin ondoren esleitukodira—. Lehen zerbitzuak 2002. urtearen hasieran jar daitezke abian.Frantzian telebista publikoa ari da. Gobernu frantsesak telebista publikoa-ren nagusitasuna bultzatzen du L-TBD irekiari dagokionez, eta kanal irekiko36 kanaletatik 9 France Télévision-entzat izango dira —France Télévisionlurreko telebista digital irekiaren erakundea da—. Operadore pribatubakoitzak bi kanal izango ditu. Halaber, legearen arabera, atzerriko enpresabatek kanal baten jabetzaren %49raino eskura dezake, nahiz eta nego-


471. Talia kable-operadoreak ere banatzen du.

zioaren %15-20 ekoizpen propioan edo independentean inbertitu beharduen, dela frantsesa, dela europarra (Díaz Nosty 2000).

• Italia: ez dago ordainpeko lurreko telebista digitaleko operadorerik. Besteherrialde batzuetan bezala, lurreko telebista digital irekian hasi diraemisioak.

15.5. LURREKO TB DIGITALAREN INDUSTRIA ETA GARAPENA AMERIKETAKO ESTATU BATUETAN

Ez dago oraingoz lurreko telebista digital ordaindurik; beraz, lurreko telebistairekia aztertuko dugu, izaera analogikotik izaera digitalerako ibilbidea ikusiz.

Gaur egun seinale analogikoa daukan lurreko estazio batek 6 MHz-ekobanda-zabaleran erabiltzen du bere seinalea, kanala igortzeko. 50 urte dituen tekno-logia hori zaharkituta dago, bai irudiari, bai soinuari eta bai erradioespektroarenerabilerari dagokienez. Horri guztiari emandako erantzun teknologikoa telebistadigitala da, gaur egun kable bidez zein satelite bidez ezartzen ari dena lurrekotransmisioaren aurretik.

Analogiatik digitalizaziorako bidea egin eta gero, eta aipatutako banda--zabalera erabiliz (6 MHz), definizio estandarreko 6 kanal digital igor ditzake, ko-detzeko eta konprimatzeko teknologia digitala erabiliz. Halako formatuak —multi-plexing deritzona— teledifusorea lurreko bideo digitala hornitzeko minisistemabihur dezake (Taglan 2000). Hainbat kanal eta bideoko beste hainbat zerbitzuigortzeko posibilitateaz gain, estazioek beste frekuentziaren bat izango dute paging—hau da, haririk gabeko telefonia— eta interneten datuak eskaintzeko. Halaber,FCCk goi-definizioko telebista-kanal bat (HDTV) abian jartzeko behar denerradioespektroa emango dio; nahi izanez gero, jakina.

Hala, bada, telebista digitalak (DTV) negozio-aukera anitz ematen dizkietelebista-estazioei —bideoa, ahotsa eta datuak aldi berean banatzeko ahalmena—kanal digital estandar bat transmititzeko betebeharra onartuz gero.

Sistema analogikotik digitalerako ibilbidea egiten ari den bitartean, estazioekbi kanalak —analogikoa zein digitala— erabiltzen jarrai dezakete AmeriketakoEstatu Batuetan denbora-tarte batez. Hura buruturik, estatuari itzuli behar diotekanal analogikoan erabilitako erradiofrekuentziaren espektroa. FCCk enkanteanaterako du jendaurrean, eta ordaindutako balioaren %5 jasoko du. Frekuentzienlehen enkanteak 2001erako eta 2002rako daude programatuta.

Trantsizio-prozesu hori —FCCk zorrotz zuzendua— duela urte mordoa hasizen. 1997an, eztabaida luze eta konplexuaren buruan, FCCk eskatu zien lau kateri(ABC, CBS, Fox eta NBC kateei) 10 merkatu (DMA) nagusietan seinale digitalakemititzen hasteko, 1999ko maiatzaren 1a baino lehen. Urte bereko abenduan, kate


haietako kideren batek 10 merkatuetan transmititzen zuen. Halaber, kateetako esta-zio kidetu guztiak transmisio digitalak egiten zituzten hamar merkatu nagusietako5etan, gutxienez. Beste alde batetik, kidetutako estazio batek edo batzuekatzerapena eskatu zuten Chicago, New York eta Atlantako merkatuetan, eta lortuere lortu zuten (FCC 1997).

Lau kateetako kideak 11-30 merkatutan emititzen hastera behartuta zeuden1999ko azarorako —hau da, merkatuen tamaina bi zifra horien artean zeukatenmerkatuetako 79 estazio kidetuk, alegia—; halaber, ekoizpen eta transmisiodigitala gauzatzeko ekipoak eraiki eta prestatzera, eta lizentziak eskatzera. Baina1999ko abendurako, estazio haietatik 40k atzerapena eskatu zuten; 39, berriz, eradigitalean transmititzen ari ziren. 2000ko apirilean, 126 estazio ari ziren era digi-talean transmititzen, eta, oro har, 300 baimen banatu ziren transmisio digitalekozentroak eraikitzeko. Hilero, lau-bost estazio gehiagok egiten zuten transmisiodigitala. FFC-k eskatutakoa hauxe zen:

• Estazio komertzial guztiek seinale digitala igorri behar dute 2002komaiatzaren 1erako.

• Estazio ez-komertzial guztiek seinale digitala igorri behar dute 2003komaiatzaren 1erako.

Hasierako egutegi ofizialaren arabera, 2006ko abenduaren 31rako gauzatutaegon behar du transmisio digitalak; data horretan, jakina, estazioek beren kanalanalogikoak itzuli eta digitalean soilik transmitituko dute. Edozein modutan, ezdirudi posible denik epe hori errespetatzea, atzerapen handia baitago hartzailedigitalen hedapenari dagokionez; eta audientzia aldaketa egiteko prest ez badago,itxaron egin beharko da (Burger 2001).


16. Sistemen arteko eta Europar Batasunareneta Ameriketako Estatu Batuen

arteko konparazioa

Kapitulu hau funtsezkoa da, hiru telebista-sistemak konparatzeko aukera ematenbaitugu, Europar Batasunean eta Ameriketako Estatu Batuetan: kable bidezko, sate-lite bidezko eta lurreko telebista digitala. Lehenik, hiru sistemak EU barruanaztertuko ditugu, eta gero AEBetako egoerarekin alderatuko ditugu.

16.1. Sarbidearen, harpidetzaren eta hedapenaren arteko konparazioa hiru sistemetan Europar Batasunean

Aurreko orrialdeetan hiru telebista-sistemei dagokienez EBko herrialde ba-koitzeko sarbidearen, harpide-tzaren eta hedapenaren egoera zehatz aztertu dugunarren, sistema horien arteko konparazioa Europar Batasuna bere osotasuneanhartuta egitea komeni da.

16.1.1. Sarbide-graduen arteko konparazioa aztertutako hiru telebista-sistemei dagokienez

Kontuan hartuz Europar Batasunean 146,7 milioi etxek daukatela telebista,kable bidezko telebistaren sarbidea %53,2koa da, satelite bidezko telebistarensarbidea %19,2koa eta lurreko telebista digital ordainduaren sarbidea %20,5ekoa.Beraz, 2000. urtean, kablea da telebista ordaindua banatzeko sistemarik esku-ragarriena. Hurrengo grafikoari erreparatuz —kablearen balioak erreferente mo-dura hartu dira, beherantz sailkatuta—, herrialde bakoitzaren sarbidea aztertukodugu ordaindutako telebistaren hiru sistemei dagokienez.

30. irudia. Kablearen, satelitearen eta L-TBD ordainduaren sarbideaEBko herrialdeetan

Iturriak: IDATE, ESIS, Inside Cable Co., eta autoreek gauzatutakoa.

16.1.2. Harpidetza-graduen arteko konparazioa aztertutako hiru telebista-sistemei dagokienez

Hurrengo taulan ikusten denez, Europar Batasunean telebista daukaten 146,7milioi etxeetatik %30,0k daukate kable bidezko telebistaren harpidetza. Satelitebidezko telebistak %7,4ko harpidetza eta lurreko telebista digital ordainduakharpidetzaren %0,5.

Herrialdeen per capitako BPGaren eta ordainpeko telebistaren harpidetza--portzentajearen arteko korrespondentzia dago, eta horrelakorik ez zen gertatzensistema bakoitza banan-banan aztertu dugunean. Beraz, orain arte egindakoikerketek esandakoa betetzen da, hau da, herrialde ekonomikoki indartsuenekharpidetza-portzentaje handiagoa dutela orokorrean, hiru telebista-sistemak batuta(D'Haenens eta Bink 2001).

Konparazio horren daturik nabarmenena kablearen eta satelitearen arteko aldehandia da —lehena lau aldiz handiagoa bigarrena baino—, kontuan harturik bi sis-temek denbora-tarte nahikoa izan dutela beren zerbitzuak finkatzeko, merkatu--kuotak sendotzeko eta harpidetza-arauak iraunkortzeko. Zenbait herrialdetan—Espainian, kasu—, gainera, satelite bidezko telebista ordaindua Europar Batasu-nean gertatu zen liberalizazio-prozesuaren ondorioz sorturiko kable-operadoreakbaino lehenago jarri zen abian. Bestalde, lurreko telebista digital ordainduari dago-


Kable, satelite eta TDVTD sistemen sarbideak (%)

Kable-sarbidea (%)Satelite-sarbidez (%)TVTD-sarbidea (%)

Sar

bid

eare

n p

ort

zen

taje

a

Bel

gika

Hol

anda

Luxe

mbu

rgo

Ale

man

ia

Dan

imar

ka

Sue

dia

Por

tuga

l

Aus

tria

Irla

nda

Fin

land

ia

Err

esum

a B

atua

Fra

ntzi

a

Esp

aini

a

Italia

Gre

zia

(8)

Herrialdea

kionez, askotan esan dugu fenomeno berri samarra dela ia Europa osoan etaAmeriketako Estatu Batuetan.

47. taula. Harpidetzaren portzentajeen arteko konparazioa ordainpeko hiruTB-sistemetan (kable bidezkoa, satelite bidezkoa eta lurrekoa)

Iturriak: IDATE, ESIS, Inside Cable Co., eta autoreek gauzatutakoa.

Beste datu garrantzitsu bat harpidetza osoaren ehunekobestea da. Datu horitelebista-sistema bakoitzeko harpidetza-graduak elkarren artean batuz lortzen da.Etxe bakoitzak ordaindutako telebista baten harpidetza egiten du gehienetan.Beraz, hiru harpidetza-moten batuketak telebista ordainduak Europar Batasuneaneta herrialde bakoitzean duen zabalkuntza-gradua emango digu. Litekeena dasatelitearen harpidetza egina duten etxe batzuek kablearena ere edukitzea, bainaharpidedun guztien %10 izango da, ez asko gehiago. Ameriketako Estatu Batueidagokienez FCCk emandako datuen arabera, 2000. urtean satelitearen harpidetzazeukatenetik %20k kablearena ere bazuten, sateliteak ez baitzuen lurrekotelebistaren kanalik eskaintzen. Satelite-operadoreei lurreko tokiko estazioakeskaintzeko baimena ematen dien legearen ondorioz, erabiltzaileen premiak asetadaude; beraz, ez da premiazkoa harpidetza bikoitza egitea.

Herrialdea Percapitako

BPG(eurotan)


Kable-TBaren

harpidetza(%)

Satelite-TBaren

harpidetza(%)

L-TBDarenharpidetza

(%)

Sistemenarteko

harpidetzenbatuketa

Batez-bestekoa,

herrialdeaktaldekahartuz

Holanda 24.873 15,8 94,1 0,8 0,0 94,9

Luxemburgo 43.770 4,3 89,2 0,6 0,0 89,8

Belgika 25.496 10,2 86,6 0,0 0,0 86,6

Danimarka 33.413 5,3 59,1 14,5 0,0 73,6

Suedia 25.737 8,9 55,1 14,0 0,1 69,2 82,8

Alemania 25.968 82 55,9 2,3 0,0 58,2

Irlanda 18.424 3,9 43,4 11,2 0,0 54,6

Finlandia 24.221 5,2 49,1 4,4 0,0 53,5

Austria 26.974 8,1 39,0 2,6 0,0 41,6

Erresuma Batua 21.498 59,2 13,4 16,7 2,3 32,4 48,1

Frantzia 24.978 58,9 12,6 10,4 0,0 23,0

Portugal 10.739 10 18,9 1,2 0,0 20,1

Espainia (7) 14.144 39,7 3,5 11,1 1,7 16,3

Italia 20.343 57,6 0,7 5,0 0,0 5,7

Grezia (8) 11.703 10,5 2,5 0,8 0,0 3,3 13,7

EB 23.485 379,4 30,0 7,4 0,5 37,9

Sistemen arteko eta Europar Batasunaren eta Ameriketako Estatu Batuen arteko... 365

Europar Batasunari dagokionez, berriz, harpidetza osoaren portzentajea%37,9koa da; hau da, EBn telebista daukaten etxeen %37,9 inguru ordaindutakotelebistaren baten harpidedunak dira (lurreko telebista analogiko kodetua eta,beraz, ordaindua kontuan hartu gabe, Canal+ adibidez).

Herrialdeka begiratuta, bost aztertuko ditugu —Holanda, Luxemburgo, Bel-gika, Danimarka eta Suedia—; herrialde horiek ordaindutako telebistaren harpi-detza handia daukate; % 82,8koa, hain justu. Beraz, daukaten saturazio-graduakgoia jo du, eta ez dago hazterik, gutxienez hurrengo bost urteetan.

Beste bost herrialdek —Alemaniak, Finlandiak, Irlandak, Austriak eta Erresu-ma Batuak— garapen-gradu ertaina daukate, harpidedunen %48,1ekoa batez beste,eta, beraz, hazteko tarte handia daukate oraindik, gutxienez %30-40koa. Kontua dazein sistemaren alde mugituko den harpidetzaren hazkundea. Seguruenik banatuegingo da hazkundea, gaur-gaurko merkatu-kuotaren arabera, baina, beti ere,kablearen alde.

Edozein modutan, lehenago esan dugunaren arabera (ikus kablearen harpi-detzari buruzko epigrafea), harrigarria da Erresuma Batuaren kasua, %32,4koharpidetza-gradua izanik taldeko azkena baita, aurrekoak —Austriak– baino hamarpuntu gutxiagokoa, eta taldearen behe-beheko mugan. Azalpen modura satelitebidezko harpidetza handia duela esan ohi den arren, ez da nahikoa gure irudiz,ahalmen sozio-ekonomiko handia baitu eta telebistari dagokionez izan ohi duengarapena beti eredugarria izan baita EBko gainerako herrialdeetarako. Ordaindu-tako telebistaren harpidetza txikiaren beste arrazoi batzuk ondokoak izan daitezke:1) telebista ireki edo librearen indarra, dituen formatu eta sistema guztiak kontuanhartuz; eta 2) britainiarrek ordaindutako telebistarekiko erakutsi duten interes eska-sa, dela harpidetza-kostua, dela edukien erakargarritasun-falta, edo biak batera.

Azkenik, bost herrialdek, denak Europar Batasunaren hegoaldekoak —Fran-tziak, Portugalek, Espainiak, Italiak eta Greziak— harpidetza-gradu txikiena dau-kate ordaindutako telebistari dagokionez, hau da, %13,7koa; hots, Europar Bata-sunaren batez bestekoaren azpitik. Zalantzarik gabe, herrialde horien hazkunde-ahal-mena oso handia da, batez ere lehen hirurena. Baina, telebista-politikak eta enpre-sa-estrategiak ez ezik beste hainbat faktore sozio-kultural hartu behar dira kontuan,Mediterraneoaren arroari dagozkionak hain justu. Italia eta Grezia nabarmenatzeratuta daude ordaindutako telebistari dagokionez, taulan ikus daitekeen bezala.

16.1.3. Hedapen-graduen arteko konparazioa, hiru TB-sistemei dagokienez

Europar Batasunean —telebista daukaten 146,7 milioi etxeak kontuan hartu-rik— %56,3koa da kable bidezko telebistaren hedapen-gradua; satelite bidezkotelebistarena, %38,8koa; eta lurreko telebista digitalarena, %2,5ekoa. Kableak duhedapen-gradurik handiena, satelitearena baino handiagoa, eta haren nagusitasunaadierazten du. Behin eta berriro errepikatu dugunez, telebista digitalak denborabehar du hedatzeko.


16.2. EUROPAR BATASUNAREN ETA AMERIKETAKO ESTATU BATUEN ARTEKO KONPARAZIOA

16.2.1. EBren eta AEBen arteko konparazioa kable bidezko telebistari dagokionez

Atal honetan bi alderdi konparatu nahi ditugu bereziki:

• Zein den Europar Batasunaren eta AEBren arteko aldea orain arte aztertuditugun sistemekin konparatuz; hau da, kable bidezko, satelite bidezko etalurreko telebista digitalarekin, sarbide, harpidetza eta hedapenari dagokienez.

• Europako zein herrialdek duen AEBen garapen-maila berbera edo antzekoa,aztertutako sistemei dagokienez; hau da, kable bidezko, satelite bidezko etalurreko telebista digitalari dagokienez.

Bigarren taulan, ostera, kablearen azterketan erabiliko diren datu guztiakeskaintzen dira (autoreek hainbat iturri kontrastatu dituzte).

48. taula. EBren eta AEBen arteko konparazioa kable bidezkoTBari dagokionez (1), 2000. urtean

Iturria: autoreak egina. Oharrak: (1) Kable bidezko Telebista tipikoa ez ezik SMAT sartudugu hemen, biak ala biak baitira kable bidezko telebista osoaren osagai. (2) EBko balioakEBn bertan TB daukaten etxeak kontuan hartuz kalkulatu dira.

Kable bidezko TBaren sarbidea EBn eta AEBetan: konparazioa

Ameriketako Estatu Batuek bi halako aldea kentzen dio Europar Batasunarikablearen sarbideari dagokionez. AEBetan TB daukaten ia etxe guztietara zabalduda kablea (%97ra), eta, beraz saturatuta edo aseturik dago sarbidearen parametroa.Hazkundea etxebizitza gehiago egiten den neurrikoa izango da. EuroparBatasunean, berriz, kablearen sarbidea telebista daukaten etxeen %53,2koa da;beraz, %43,8ko alde negatiboa dauka. Ratioa 0,55ekoa da; beraz, EBrenportzentajea %0,55ekoa da AEBekiko.

Seguruenik jota, urterik urte %4ko hazkundea baldin badu, 10 urte beharkoditu EBk AEBen parera iristeko, sarbideari dagokionez.

Edozein modutan, EBko erdialdeko eta iparreko sei herrialdek —Alemaniak,Belgikak, Danimarkak, Holandak, Luxemburgok eta Suediak, hau da, telebista

Kablearensarbidea (%)

Kablearenharpidetza (%)

Kablearen hedapena(%)

Ameriketako Estatu Batuak 97,0 68,7 70,8

Europar Batasuna (2) 53,2 30,0 56,3

AEBren eta EBren arteko aldea 43,8 38,7 14,5


daukaten etxeen %36,5ek (TB daukaten 53,5 milioi etxek)— daukaten sarbideaAEBen adinakoa da, batez besteko balioa %89,6koa baita.

Gainerako beste bederatzi herrialdek sarbide-gradu nabarmen txikiagoa dute.

Kable bidezko TBren harpidetza EBn eta AEBetan: konparazioa

Telebista-sistemak aztertzeko garrantzitsuena den parametro honetan, berriz,AEBek EBri ateratzen dioten aldea handiagoa da oraino. Izan ere, kablearenharpidetza %68,7koa da AEBetan, eta EBn %30,0koa; erdia baino txikiagoa, hainjustu: 0,44koa, zehatz esateko.

Nolanahi den, ondoren ikusiko dugunez, Europar Batasuneko hainbatherrialdek AEBk baino harpidetza-gradu handiagoa daukate, eta beste batzuek osoantzekoa. Aukera politak daudela esan nahi du horrek, eta luze ez dela —bosturteren buruan, adibidez—, asko haz daiteke Europako harpidetza-gradua.

Europako erdialdeko hiru herrialdek —Belgikak, Holandak eta Luxemburgok,hau da, telebista daukaten etxeen %7,1ek (10,4 milioi etxek)— daukaten harpi-detza-gradua %91,2koa da; hots, AEBek baino %22,5 handiagoa.

Halaber, Europako erdialdeko eta iparraldeko beste sei herrialdek —Alema-niak, Austriak, Danimarkak, Finlandiak, Irlandak eta Suediak, hau da, telebistadaukaten etxeen %33,8k (49,6 milioi etxek)— daukaten harpidetza-gradua%54,4koa da. Beraz, AEBetakoa baino %14,3 txikiagoa; alde nabarmena, bai,baina bost urteren buruan gaindigarria.

Beraz, ondorioz, esan daiteke Europar Batasuneko bederatzi herrialdek—populazioaren %40,9k, hain justu— AEBek daukaten harpidetza-graduarenantzekoa daukatela, batez beste, eta bost urteren buruan berdina izan dezaketela.

Beste sei herrialdek, ordea, —Espainiak, Frantziak, Greziak, Italiak, Portuga-lek eta Erresuma Batuak, hots, %29,1ek (86,7 milioi etxek)— daukaten harpi-detza-gradua %8,7koa da, batez besteko portzentaje oso txikia. Herrialde horiekjaisten dute nabarmenki EBren batez besteko portzentajea: %30,0ra, hain justu.

Kable bidezko TBaren hedapena EBn eta AEBetan: konparazioa

Kable bidezko telebistaren hedapena —etxe harpidetuen ehunekobesteasarbidea daukatenen aldean— parametro ona da merkatuaren asetasuna ez ezikharen hazkunde-ahalmena ezagutzeko.

AEBek %70,8ko hedapena dauka —balio oso handia, asetasunetik hurbildagoena—, eta Europar Batasunak %56,3koa —balio garrantzitsua dena, 0,8koratioa erakusten baitu AEBetako hedapenaren aldean—. Bost urteren buruan aldehori desagertu egingo dela uste dugu.


Baieztapen hori EBko bederatzi herrialdek duten portaeran oinarritzen da—Alemaniak, Austriak, Belgikak, Danimarkak, Finlandiak, Holandak, Irlandak,Luxemburgok eta Suediak duten portaeran, hain zuzen—, zeren telebista daukaten%40,9 izanik (59,9 milioi), %70,8ko hedapena baitaukate denen artean, AEBekbezainbestekoa.

Beste lau herrialdek —Espainiak, Frantziak, Greziak eta Portugalek, hau da,%20,8k (30,4 milioi etxek)— %38,4ko hedapena daukate, hots, AEBek baino%32,4 txikiagoa; beraz, 0,46ko ratioa.

Azkenik, EBko bi herrialde garrantzitsuk —Italiak eta Erresuma Batuak, hots,telebista daukaten etxeen %38,4k (56,3 milioik)— %22,6ko hedapena daukate,gradu benetan txikia, AEBekin konparatuz gero, %48,2ko alde negatiboa bai-taukate. Erresuma Batuan gora egin dezake balioak denbora-tarte arrazonagarrian;baina Italiaren kasua askoz ere zailagoa da, sarbide eskasa baitago han.

16.2.2. EBren eta AEBen arteko konparazioa satelite bidezko telebistari dagokionez

Iturri ugari kontrastatu ondoren gauzatutako hurrengo taulak satelite bidezkotelebistaren egoera EBn eta AEBetan zein den erakusten digu.

49. taula. EBren eta AEBen arteko konparazioa satelite bidezko telebistaridagokionez (1), 2000. urtean

Iturria: autoreak egina. Oharrak: (1) HSDri eta DBSri dagozkion datuak barne, biak alabiak baitira satelite bidezko TBaren osagarri. (2) “Sarbidearen” zutabea datu hurbilduezosatu da AEBen kasuan (akats posiblea, %5) (3) EBren balioak telebista daukaten etxeguztiak kontuan hartuz kalkulatu dira..

Satelite bidezko TBaren sarbidea EBn eta AEBetan: konparazioa

Satelite bidezko telebistaren sarbidea —antena parabolikoa instalatutadaukaten etxeak telebista daukaten etxeen aldean— berdin antzekoa da EBn etaAEBetan: %2,0koa inguru EBren alde. Diferentzia txikia, egia esan, AEBetakodatuak hurbilduak baino ez baitira, gutxi gorabeherakoak, alegia.

Beraz, esan daiteke satelite bidezko garapen-gradua txikia dela, EBn zeinAEBetan.

Satelitearensarbidea (%) (2)

Satelitearenharpidetza (%)

Satelitearenhedapena (%)



AEBen eta EBren arteko aldea –2,0 6,9 47,7


Europar Batasunari dagokionez, bi herrialdek —Alemaniak eta Austriak,hots, telebista daukaten etxeen %72,2k (39,8 milioik)— daukaten satelite bidezkosarrera %33,6koa da. AEBetan baino handiagoa, hain zuzen.

EBko gainerako herrialdeek —hamahiruk, guztira— %13,8ko sarbideadaukate batez beste; portzentaje eskasa, AEBek daukatena baino txikiagoa.

Satelite bidezko TBaren harpidetza EBn eta AEBetan: konparazioa

Satelite bidezko telebistaren harpidetza nabarmen handiagoa da AEBetan(%14,3koa) Europar Batasunean baino (%7,4koa); ia bi aldiz handiagoa. Datu horioso garrantzitsua da, bi gauza adierazten dituelako: alde batetik, EBren atzerapenasistema horri dagokionez; eta bestetik, oraindik daukan garapen-gaitasuna, %20kosarbidea baitauka.

Edozein modutan, satelitearen sarbidearen maila nahasgarria da; izan ere,sarbidearen zati batek, antena parabolikoa izan arren, satelite bidezko telebistadigital ordaindua jaso ahal izateko inbertsioa egin behar duela adierazten baitu.

Europar Batasuneko hamabost herrialdeak satelite bidezko telebistarenharpidetza-maila txikian daude; hau da, %29 baino txikiagoan. Horrekin hauxeesan nahi dugu, alegia, batezbestekoaren azpian ez dela estaltzen garapen-graduhandiagoa daukan herrialderik.

Satelite bidezko TBaren hedapena EBn eta AEBetan: konparazioa

Satelite bidezko telebista ordainduaren hedapena %83,5ekoa da AmeriketakoEstatu Batuetan, eta %38,8koa Europar Batasunean; hau da, %44,7ko aldeakentzen diote AEBek, erdia baino alde handiagoa.

Konparazio xeheagoa eginez, EBko herrialdeen eta AEBen artean daudenberdintasunak azaltzen zaizkigu. Hain zuzen ere, EBko zazpi herrialdek—Danimarkak, Espainiak, Finlandiak, Frantziak, Irlandak, Erresuma Batuak etaSuediak, hau da, telebista daukaten etxeen %46,8k (68,6 milioik)— denen artean%75,5eko hedapena daukate, AEBek daukatena bezalatsukoa (%83,5ekoa).

Gainerako zortzi herrialdeek —Italiak, Alemaniak, Austriak, Belgikak, Gre-ziak, Holandak, Luxemburgok eta Portugalek, hau da, EBn telebista daukatenetxeen %53,2k (78,1 milioik)— hedapen txikia daukate, %18koa batez beste.472


472. Italiak (Europar Batasunean telebista daukaten etxeen %13,8 izanik) sarbidearen %51,3dauka eta EBko gainerako herrialdeek EBn telebista daukaten etxeen %39,5; %7,3, batez beste.

16.2.3. EBren eta AEBen arteko konparazioa lurreko telebista digital ordainduari dagokionez

Hurrengo taulak adierazten duenez, lurreko telebista digital ordaindua ez daoraindik behar adina garatu Ameriketako Estatu Batuetan; beraz, ez dago konpa-razioa egiterik. Halaber, lan honetan zehar ikusi dugunez, horrelako telebista--motaren garapena berri-berria da Europar Batasunean, eta 2000. urtean hiru he-rrialdek soilik zeukaten abian: Suediak, Erresuma Batuak eta Estatu espainiarrak.

50. taula. EBren eta AEBen arteko konparazio, lurreko telebista digitalordainduari (L-TBD ordaindua) dagokionez, 2000. urtean

Iturria: autoreak egina. Oharra: (1) EBren balioak telebista daukaten etxe guztiakkontuan hartuz kalkulatu dira.

Lurreko telebista digitala AEBetan, liburu honetako beste atal batean azaldudenez, FCCk emandako arauen ildoari jarraikiz garatzen ari da; baina, oraingoz,seinale analogikoaren transmisio sinplea baino ez da, telebista ordainduareneskaintzarik gabea.

16.2.4. Sarbidearen, harpidetzaren eta hedapenaren arteko konparazioa hiru sistemetan

Aurreko epigrafeetan hiru sistemetako sarbidearen, harpidetzaren eta hedape-naren arteko aldea zehatz-mehatz aztertu dugun arren, parametro horien artekokonparazioa egin nahi dugu orain.

Hiru telebista-sistemetako sarbidearen arteko konparazioa Europar Batasuneaneta Ameriketako Estatu Batuetan

Ondoko grafikoan ikus daitekeenez, Ameriketako Estatu Batuek Europar Ba-tasunak baino sarbide handiagoa dauka kable bidezko sistemari dagokionez, etaberdin antzekoa satelite bidezko sistemari dagokionez. Lurreko telebista digitalaordainduari (L-TBD ordaindua) dagokionez, berriz, Europak garapen-gradu txikiadauka; Ameriketako Estatu Batuek ez dute oraindik garatu.

L-TBDordainduarensarbidea (%)

L-TBDordainduarenharpidetza (%)

L-TBD ordainduarenhedapena (%)



AEBen eta EBren arteko aldea 20,5 0,5 2,5


EB (3) AEB

31. irudia. Kablearen, satelitearen eta L-TBD ordainduaren sarbidea,EBko herrialdeetan

Iturria: autoreak egina

Hiru telebista-sistemetako harpidetzaren arteko konparazioa Europar Batasu-nean eta Ameriketako Estatu Batuetan

Hurrengo taulan ikusten denez, telebista ordainduaren hiru sistemetako —ka-ble bidezko, satelite bidezko eta lurreko telebista digital ordainduko— harpidetza%83,0koa da Ameriketako Estatu Batuetan eta %37,9koa Europar Batasunean.473

Beraz, telebista ordainduaren garapen-gradua Europar Batasunean txikia dabatez beste, eta AEBetan asetasun-puntuan dago. Hala ere, telebista ordainduarenharpidetzak goranzko joera dauka Europar Batasunean, eta hurrengo urteetan gorajoko du, teknologia digitalari esker banatu ahal izango diren zerbitzu eta programaberriak direla eta.

51. taula. Hiru sistemen arteko harpidetzaren konparazioa EBn etaAEBetan, 2000. urtean

Iturria: autoreak gauzatua. Oharrak: (1) Kable-telebistaren eta SMATVren datuak barne,biak baitira kablearen osagarri. (2) HSDren eta DBSren datuak barne, biak baitira sateli-tearen osagarri. (3) EBren datuak TB daukaten etxe guztiak kontuan hartuz kalkulatu dira.

Kablearenharpidetza (%)(1)

Satelitearenharpidetza (%) (2)

L-TBD ordainduarenharpidetza (%)

Harpidetza--portzentajeen batuketa

Europar Batasuna(3)

30,0 7,4 0,5 37,9

Ameriketako EstatuBatuak

68,7 14,3 0,0 83,0

53,2

19,220,5

97,0

17,2

0 ,00,0

20 ,0

40 ,0

60 ,0

80 ,0

10 0,0

(%) Kable sarbidea (1 ) (%) Satelite sarbidea (2 ) (%) Ordainpeko L-TBDA

Europak o Bat . (3) AEB (4)


473. Lurreko telebista analogiko ordainduaren (Espainian Canal Plus) harpidetza-kuota sartugabe, asko jota %3koa izango da EBn.

(%) Kablearen sarbidea (1) (%) Satelitearen sarbidea (2) (%) Ordainpeko L-TBDA

EB (3) AEB (4)

Hiru telebista-sistemetako hedapenaren arteko konparazioa EuroparBatasunean eta Ameriketako Estatu Batuetan

Hurrengo grafikoak adierazten duenez, kablearen hedapena pitin bat txikia-goa da Europar Batasunean Ameriketako Estatu Batuetan baino, aldea urria badaere. Aldiz, satelitearen hedapenaren aldea askoz ere handiagoa da, AmeriketakoEstatu Batuetako ehunekobestea handiagoa baita, asetasun-puntutik hurbil. Azke-nik, lurreko telebista ordainduari dagokionez, ez dago konparazioa egiterik, Ame-riketako Estatu Batuetan ez baita existitzen.

32. irudia. Hiru sistemetako hedapenaren arteko konparazioa EuroparBatasunean eta Ameriketako Estatu Batuetan, 2000. urtean

Iturria: autorek egina. Oharrak: (1) Kable-telebistaren eta DMATVren datuak barne. (2)HSDren eta DBSren datuak barne. (3) EBren balioak TB daukaten etxe guztiakkontuan hartuz kalkulatu dira.

16.3. INTERNETEN SARTZEKO SISTEMEN KONPARAZIOA HEDAPENARI DAGOKIONEZ

Ondoko taulatik ondorio bat atera daiteke, hots, ez dagoela alde nabarmenikinterneten sarbiderako sistemen arteko hedapenean Europar Batasunean etaAmeriketako Estatu Batuetan.

56 ,3

38 ,8

2,5

70 ,8 83 ,5

0,0

0,0

20 ,0

40 ,0

60 ,0

80 ,0

10 0,0

(%) Kable-hedapena (1) (%) Satelite-hedapena (2) (%) Ordainpeko L-TBDrenhedapena

Europak o Bat . (3 ) AEB


52. taula. Interneten sarbidea mota desberdinetako sistemen bidez EBn eta AEBetan

Iturria: autorea eta (Derfler 2000). Oharra: 2003ko datuak aurreikuspenak dira. (1)Abiadura maximo teorikoa; beraz, abiadura errealak txikiagoak dira, besterik esaten ezbada. (2) Batez besteko datu hurbilduak (EBn). (3) Hurbilketa. (4) Ikus 2. taula “hari--pareko teknologiaren ezaugarriak” II. zatiko hurrengo epigrafean: “Audiorako etabideorako sistemak hari-parearen bidez: xDSL familia”.

Interneten sarbiderako sistemei dagokienez hedapen handia daukana 56 kbps-komodem analogikoa da, bistan denez, eta %90eko balio portzentuala dauka. Edo-zein modutan, balio hori asko jaitsiko da ADSL ezartzen denean, horixe izangobaita etorkizunean interneten sartzeko gehien hedatuko den teknologia.

Kable bidezko sistema ere asko igoko da 2003an eta haren garapena positiboaizango da bere hartan. Aldiz, satelite bidezko eta lurreko sistemek ehunekobestemurritz samarrekin jarraituko dute urte batzuetan oraindik, eta sare inalanbrikoekere bai.

Sistema Beharrezko azpiegitura Hedapena1999an

AEBn (%)

Hedapena2003an

AEBn (%)

Hedapena1999an

EBn (%) (2)

Hedapena2003an

EBn(%) (3)

Modemanalogikoa,56 kbps (4)

Oinarrizko telefono-linea(OTL)

94 69 90 80

ISDN (4) OTL, ISDN modema;gehieneko distantzia 6 km.

1 1 1 1

xDSL (4) OTL, xDSL modema edorouter-a; gehienekodistantzia 4-6 km.

1 14 1 10

Kablea Sarea, kable-modema;gehieneko distantzia 50 km.inguru.

4 14 1 8

Satelitea Ikus-lerroa; antenaparabolikoa, OTL eta 56kbps-eko modema.

<1 <1 <1 1

Lurreko TBdigitala

Lurreko antena, OTL eta 56kbps-eko modema inter-neten gorako eta beherako

0 <1 0 <1

WLANharigabea

Harigabeko modema edorouter-a; hainbat transmisio--teknologia: mikrouhinak,RF, infragorriak.

<1 2 <1 1


17. Edukien produktoreak

Atal honetan telebista-kanalen ekoizle espainiar eta europar garrantzitsueneninguruko ikuspegia emango dugu. Dena dela, erabat argi dago ekoizle nagusienakestatubatuarrak direla, zeinen zerrenda labur ematen dugun, liburu honen helburuaez baita Ameriketako Estatu Batuetako telebista-ekoizpena ikertzea.

17.1. MOTA DESBERDINETAKO PRODUKTOREAK

Telebistako edukien produktore gehienak AEBetako konpainiak dira batik bat,beren edukiak operadore espainiarren eta europarren kanal anitzeko parrilletanjartzen dituztenak, edozein delarik plataforma edo operadore-mota. Produktore”eta “hornitzaile” hitzei dagokienez, ohartxo pare bat474:

• Telebista-kanalen produktoreak edukiak osatu eta ekoizten dituztenak dira,baina beti ez dituzte zuzenean komertzializatzen. Haietako gehienakhornitzaileak dira, aldi berean; hau da, kanalak operadoreei komertzializatueta hornitzen dizkietenak; baina, produktore batzuek beste hornitzailebatzuk erabiltzen dituzte.

• Telebista kanalen hornitzaileak kanalak komertzializatzen dituztenak dira.Haietako gehienek beren kanalen produktoreak dira, baina ez beti;batzuetan, hornitzaileak kanalak enpaketatu eta banatu egiten dituzte, ezbesterik.

Edozelan ere, kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko telebista digitalekooperadoreei edukiak eta zerbitzuak banatzen dizkieten produktoreak/hornitzaileakhiru motatakoak dira, ekoizten duten produktuaren arabera:

• Lurreko kanal irekien produktoreak —tokiko kanalak, eskualdekoak edonazionalak—: lurreko telebista-kanal irekiak dira, publikoak zein pribatuak,munduko toki guztietan daudenak. Kable zein satelite bidezko operadoreekbanatzen dituzte eta bere garaian telebista digital ordainduaren operadoreekere egingo dute. Estatu espainiarrean, hiru produktore estatal daude: TVE,Antena3 eta Telecinco, bost kanal estatalak ekoizten dituztenak. Halaber,produktore autonomiko garrantzitsuak daude: Televisió Catalana-k bi kanal

474. Beste hainbat autore ere konturatu dira horretaz (Bajon eta Fontaine 2000).

ekoizten ditu, Euskal Telebistak beste bi kanal, eta kanal bana ekoiztendituzten beste batzuk ere badaude, TeleMadrid, Televisión Valenciana,Televisión de Andalucía, Televisión de Galicia, besteak beste. Azkenik, to-kiko kanalak daude —udalerri edo hirietan hedatuak—, baina horiek ezau-garri bereziak dituzte herrialde bakoitzean. Estatu espainiarrean, kablebidezko operadoreek kanal horiek banatzen dituzte,475 satelite bidezkooperadoreek ez bezala, ezaugarri teknologikoek hala aginduta.

• Kanal tematikoen porduktoreak: Espainiako, Europako edo AEBetakokonpainiak dira —edo beren arteko elkarteak—, operadoreek banatukodituzten kanal tematikoak egiten dituztenak. Gehientsuenak produkzioazarduratzen dira, huts-hutsean, eta banaka batzuek igorri ere bai, adibidezTVE-k eta beste batzuek. Gaur egun, operadore askok kanal tematikoenkonpainia produktoreen jabetzan hartzen dute parte.

• Interneten eta zerbitzu elkarreragileen produktoreak eta kudeatzaileak: in-ternet eta zerbitzu elkarreragileen sorkuntzan eta kudeaketan espezializatu-tako konpainiak dira. Erabiltzaileak telebista-aparatuaren bitartez edoordenadorearen monitorearen bitartez jasotzen dituzte zerbitzu horiek.Hartzailea bat edo beste dela, hauexek dira zerbitzu garrantzitsuenak:internet (web-nabigazioa, txata eta posta elektronikoa barne), telebistakoprogramazioaren gida eta kontratazioa, bankuko zein burtsako jardunbidea,tele-erosketa, sakelako telefonoetarakoa mezuak, jokoak, etab. Zerbitzuelkarreragileko eta interneteko horien guztien konpainia produktoreakoperadorearekin elkartutako konpainiak izan ohi dira —operadorea bera erebai—, formula enpresarialak ezberdinak izan arren.

17.1.1. Produktore espainiarrak

Telebista-kanalen produktore nagusiak honako hauek dira: Multicanal,MediaPark eta MultiThematiques-Estado español.


475. Legeak eskatzen duena betetzen badute.

53. taula. Kanal tematikoen hornitzaileak Estatu espainiarrean, 2001ean

Iturriak: (Ferreras 2001e, Ferreras 2001f, Ferreras 2001g) eta (TVE 2001). Oharra: (*)Teléfonica Media-ren izen berria da Admira, Telefónica-ren administrazio-kontseiluak2001eko irailaren 6an onartua (Ferreras 2001i).

Multicanal

Multicanal izeneko produktorea —Sogecable da jabea— Canal SatéliteDigital operadorearen kanal hornitzailea da. Halaber, kanal tematikoen banatzailezaharrena da Estatu espainiarrean, 1990eko hamarkadaren hasieran ekin baitzionlanari. 1996tik aurrera Estatu espainiarrean eta Portugalen burutzen du bere lana.Multicanal-en kanalak era guztietako plataformatan banatzen dira —kablean,satelitean eta lurreko digitalean—, eta operadoreei Hispasat satelitearentransponder baten bitartez banatzen zaizkie (Ferreras 2001f).

Multicanal-en eskaintzak 5 kanal tematiko dauzka —filmak, dokumentalak,musika eta haurrentzakoa— eta milioi bat harpidedunek ikusten dituzte.

2001eko martxoaren 31n Sogecable-k urteko txostena eman zuenean,Sogecable zen Multicanal-en jabe bakarra, %100 (Sogecable 2001). Harrezkero,beste kide bat sartu da, Disney hain zuzen.

Media Park

Media Park izeneko produktorea —Multicanal-en lehiakide handia— VíaDigital-en satelite bidezko operadorearen hornitzailea da. Media Park 1996an hasizen lanean, eta kanal tematikoen lehen operadorea da Estatu espainiarrean,1.200.000 harpidedun baitauzka hainbat operadoreren artean banatuak, dela Vía

Produktorea Ekoitzitakokanaltematikoak

Kanaletaraharpidetuak

Banatzen direnplataformak

Akziodunengehiengoa

Akziodunnagusia

Multicanal 5 1.000.000 Satelite, kable etaordainpeko lurrekodigitala

Espainiarra Sogecable

MediaPark 8 1.200.000 Satelite, kable etaordainpeko lurrekodigitala

Espainiarra Antena3

MultiThematiques-Estado español

3 500.000 Satelite eta kablebidezkoa

Frantziarra Canal+

Multi Park Madrid S.A. 4 Satelite, kable etaordainpeko lurrekodigitala

Espainiarra Telemadrid

Televisión Española -TVE-

6 800.000 Satelite, kable etaordainpeko lurrekodigitala

Espainiarra TVE

Admira* - - - Espainiarra Telefónica

Edukien produktoreak 377

Digital satelite operadorean, dela lurreko telebista digitaleko Quiero operadorean,edo kable bidezko beste operadore batzuetan (Ferreras 2001e).

Zortzi kanal ekoizten ditu: lauk filmak eskaintzen dituzte —genero guz-tietakoak—; batek, kultura; beste batek, ingurumenari dagozkion arazoak; bestebatek, musika; eta azkena haurrentzako kanala da. Zortziak Vía Digital-en ekoiztendira eta bostek Quiero dute lurreko operadore. Kable bidezko operadoreekbanatzen dituzte haietako batzuk.

Generalitat de Catalunya-k sortu zuen Media Park, eta kideak Corporació deRadio y Televisió de Catalunya, TVE3, Philips,476 Antena3 eta Telecinco dira.Estudioek eta ekipamenduek bikoizketak eta ordainpeko hiru plataformentzakoprogramak ekoizten dituzte. Halaber, ikus-entzunezko zerbitzu-sorta zabalaeskaintzen du MediaPark-ek: programa-alokairuak, kanpoko produktoreeiekipamenduak alokatu, etab. (Media Park 1999).

Multi Park Madrid S.A.

Multipark 1.250 milioi pezetako kapitala zuela abiatu zen, eta honako hauekziren bere kideak: Telemadrid (%40), Caja Madrid (%30) eta Canal de Isabel II(%30). Multipark-en helburuak hauexek dira: telekomunikazio eta multimedia--zerbitzu guztietan esku hartzea; ikus-entzunezko eskubide guztien produkzioa etakomertzializazioa; kable bidezko, satelite bidezko eta lurreko telebista digitalerakokanal tematikoak sortzea; parke tematikoak sortu eta ustiatzea; eta, besteak beste,informazio-zerbitzuak ematea.

Multi Park-ek lau telebista-kanal enpaketatu eta komertzializatzen ditu;horietako bi produkzio propiokoak dira (Tribunal TV eta Canal Cocina); beste biekfilmak eskaintzen dituzte.

Televisión Española

Estatu espainiarreko kate publikoak ere hainbat kanal tematiko eta telebista--programa ekoitzi eta hornitzen ditu, hainbat operadorek banatzen dituztenak hirusistematan: kable bidez, satelite bidez eta lurreko telebista digitalaz.

Bost kanal tematiko ekoizten ditu, eta 800.000 etxe inguru egin ditu harpide-dun Estatu espainiarrean (Ferreras 2001h, TVE 2001).

Admira (Telefónica Media)

Telefónica Media ordezkatzen duen marka komertziala da Admira, Telefó-nica-ren administrazio-kontseiluak 2001ean hala erabakita. Telefónica Media-k,Telefónica taldeko dibisioa izanik, ikus-entzunezko edukiak integratu eta


476. Ekipo-hornitzaile modura.

komertzializatu ditu azken bi urteotan, bitarteko guztietarako. Orain, izenarenaldaketarekin batera, plan estrategiko berriari ekin dio, ikus-entzunezko bitartekoguztietarako edukiak produzitu, enpaketatu eta banatuko dituen konpainia handiaizateko xedez (Ferreras 2001i).

Warner Bros-ekin lortu du akordioa Telefónica Media/Admira-k; akordiohorren arabera, Warner Bros-ek Admira-ri banatuko dizkio bere edukiak, etaAdmira-k, bide batez, kontrolatzen dituen plataforma guztietara bideratuko ditu.

17.1.2. Produktore europarrak

Europar Batasuneko herrialde bakoitzak —ezberdintasun kulturalak etalinguistikoak kontuan harturik— telebista-kanal eta programak ekoizteko enpresapropioak izan ohi ditu, eta herrialde bereko produktoreek banatzen dituzte; bainaez dute audientzia handirik. Edozein modutan, Europako produktoreen arteanprograma eta kanal propioak banatzen dituzten operadore eskas horiek hainbatteknika enpresarial erabiltzen dituzte, hala nola:

• Herrialde bakoitzean dibisio nazionala sortu (enpresa subsidiario bat,alegia). Adibidez, MultiThematiques enpresa frantziarrak MultiThema-tiques-España sortu du.

• Herrialde bakoitzeko operadoreei kanal propioak komertzializatu.

• Kanalak herrialdeko produktoreei banatu, produktore horiek tokikooperadoreen artean komertzializa ditzaten.

Ikus dezagun ondoren lehen kasuko adibide bat, MultiThematiques enpresa,hain zuzen.

MultiThematiques

MultiThematiques enpresa frantziarra 1995ean sortu zen. Kablerako etasateliterako kanal tematikoak ekoizten duen lehen produktore europarra da.Korporazio orokorretan ohikoa denez, MultiThematiques-ek 20 filial sortu ditu,gehienak herrialde bakoitzaren arabera sortuak, produktuak egoki zehazteko xedez.Horrela, Estatu espainiarrean, Italian, Frantzian Luxemburgon, eta AmeriketakoEstatu Batuetan dauzka filialak (Ferreras 2001g).

MultiThematiques-ek zortzi kanal ekoizten ditu: filmak, ehiza eta arrantzagaitzat harturik gehienbat. Dena den, kanal bat —Wishline izenekoa— ekonomia--maila altuko ikus-entzuleei zuzendutako da, luxuzko produktuak aipatzen baititubere programazioan (auto deportiboak, yateak, mantsioak, etab.).

Aipatutako zortzi kanal horietako hiru Estatu espainiarrean komertzializatzendira: Cineclassics (254.000 harpidedun ditu), Seasons eta Wishline (beste 250.000harpidedun dituzte). Canal Satélite Digital operadoreak banatzen ditu, eta kable


bidezko operadore batzuek ere bai, besteak beste Euskaltel-ek. Wishline kanalirekian ere emititzen da Astra satelitearen bitartez, 19,2º Ekialde orientazioaz.

MultiThematiques enpresaren akziodunak hauexek dira: Canal+ (%27,42),Lagardère (%27,42), TCI/Liberty Media (%27,42), Havas Images (%9,09), PartCom. (%8,64). Ikusten denez, MultiThematiques korporazio paneuroparra da,Canal+ eta Lagardère konpainia frantziarrek sortua.

17.1.3. AEBetako produktoreak

AEBetako produktoreek Estatu espainiarreko eta Europako hiru platafor-metako operadore gehienek jasotzen dituzten kanal tematiko gehienak gauzatu,ekoitzi eta hornitzen dituzte, zuzenean edo herrialde bakoitzeko produkto-re/hornitzaileen bitartez, komertzializazio- eta errepresentazio-itunak egin ondoren.

54. taula. Telebista kanalen produktore nagusiak AEBn, 2000n

Iturria: (National Cable Association (NAB) 1999, Paul Kagan Associates 1999a). Oharra:(1) harpidedunak edozein plataformakoak izan daitezke, ez soilik kablekoak; eta (2)parentesi artean agertzen da zer jabetza-portzentajea daukan kable-operadoreak.

Sailkapena Telebista-kanalenproduktoreak

Edukia Harpidedunak(milioiak) (2)

Kable bidezko peradorearenparte-hartzea produktorearen

jabetzan (%) (2)

1 Trinity BroadcastingSatellite (TBS)

Erlijiosokontserbadorea

77,0 Time Warner (%100)

2 Discovery Channel Dokumentalak 76,4 AT&T (49), Cox (%24,6)

3 ESPN Kirolak 76,2

4 USA Network Zinema,orokorra

75,8 AT&T (%18,6)

5 C-SPAN Eztabaidak,Kongresua etaSenatua

75,7

6 TNT Zinema 75,6 Time Warner (%100)

7 Fox Family Channel Orokorra 74,0 Cablevision (%50)

8 TNN (The NashvilleNetwork)

Musika 73,9

9 Lifetime Television Zinema,erreportajeak

73,4

10 A&E (Arts &Entertainment)

Orokorra 73,0

11 CNN Albisteak 73,0 Time Warner (%100)

12 Weather Channel Metereologia 72,0

13 QVC Besteren bat 70,1 Comcast (%57), AT&T (%43)

14 TLC (The LearningChannel)

Hezkuntza 70,0 AT&T (%49), Cox (%24.6)

15 MTV Musika 69,4


Aurreko taulan adierazi dira telebista-kanalen hamabost produktore nagusiakAEBetako merkatuan 1999-2000 urtealdian.

Hornitzaile horien programak, kable-operadoreen bitartez ez ezik, beste plata-forma batzuen bitartez ere banatzen dira —dela kablea, dela lurrekoa, etab.—.

Aurreko taulan adierazten denez, AEBetako produktore handienen jabenagusiak kable-operadore batzuk dira: Disney, Time Warner-AOL, AT&T, Fox,Comcast eta CNN, besteak beste.


18. Telebista-sistemei buruzko legeriaEuropar Batasunean eta Ameriketako

Estatu Batuetan

Kapitulu honetan telebista-operadore espainiar eta europar nagusiei buruzkoikuspuntu orokorra eskainiko dugu. Dena dela, argi asko dago produktore nagusiakestatubatuarrak direla, eta haiei buruzko zerrenda bat emango dugu, liburu honenhelburua ez baita Ameriketako Estatu Batuetako telebista-produkzioa aztertzea.

18.1. KABLEARI BURUZKO LEGERIA

18.1.1. Kable bidezko telebistari buruzko legeria Estatu espainiarrean

Kablearen sektoreak oso ondo kokatuta dauka bere araubidea 2000. urteaz ge-roztik,477 baina, hala ere, marko arauemaile finkoa eskatzen ari dira operadoreak,aldi berean malguagoa izango dena, batez ere sarearen hedapenari buruz eta inber-tsioari dagokionez (Rodriguez 2001). Izan ere, kontzesioa jaso zutenean hartu beharizan zituzten zenbait konpromiso finantzario eta teknologiko kentzea da eskatzenari direna.

Operadoreek Zientzia eta Teknologia Ministerioari egindako eskari berriak—izandako galera ekonomikotik, sarea ezartzean egindako inbertsio handitik etaedukiak banatzeko sortu diren aukera teknologiko (ADSL eta LMSD) berritikisuriak— hauexek dira:478

• Kontzesioaren eraldaketa: lurralde-demarkazioan bigarren operadore gisaraesklusibotasuna ezagutzea lizentziarekin batera, operadoreen lehiakortasunlibreari bidea irekiz.

• Kontzesioak jasotzerakoan hartutako konpromisoak —sarean inbertitu etasarea zabaldu— malgutzea. Sektoreak egin dituen inbertsio handienanparoan egiten dute eskari hori operadoreek.

• Operadore guztiei betebehar eta eskakizun berberak exijitzea, kontuanhartuz Telefónica dela demarkazio guztietan kontzesioak dituen lehenoperadorea.

477. 1998/11 Telekomunikaziorako Legea, 1995/42 Kableari buruzko Legea eta ondorengoErrege-Dekretuak.

478. (S.D.P. 2001).

• Seinalea banatzeko forma teknologiko berriak —ADSL eta LMDS, adi-bidez— erabiltzeko ahalmena, kable-operadoreak sistema hibridoarenoperadore izatera irits daitezen. Telefónica Cable-k, adibidez, operadoreaden aldetik dituen betebeharrak betetzeko, ADSL teknologia erabiltzekobaimena eskatu dio gobernuari.

• Eskakizun horiek direla eta, Zientzia eta Teknologia Ministerio espainia-rrak marko arauemailea aldatzeko asmoaren berri eman zien operadoreei,modu horretara, erabiltzaileei banda-zabalera bermatuko zaielakoan eta,bide batez, banaketa-sarearen diseinu teknologikoa malgutuz.

Baina egoera horretara iristeko, kable bidezko telekomunikabideei dagokienlegea onartu zen —abenduaren 22ko 1995/42 Legea—, blokeo parlamentario luzeagainditu ondoren. Lege horrek telebista-, interneteta telefonia-zerbitzuak berma-tzeaz gain, mota bakoitzeko zerbitzuak ezartzeko egutegi esplizitua adierazten du.

Aipatutako lege horren arabera, operadoreek lurralde-demarkaziotan fun-tzionatzen dute. Lurralde-demarkazio bakoitzak gutxienez berrogeita hamar milabiztanleko hiri bat hartu behar du bere baitan, eta ez dauka inoiz bi milioi biztanlebaino gehiago harrapatzerik. Udalek onartu behar dituzte lurralde-demarkazioak,Autonomia Erkidegoak bere txostena eman eta gero. Udalerri bat baino gehiagohartzen duen demarkazio batean Autonomia Erkidegoak emango du baimena,interesa duten udalek hala eskatuta.

Legearen 3. artikuluak dioenez, zeharkako kudeaketa modura eskainiko duteoperadoreek kable bidezko telekomunikazio-zerbitzua, Herri-lan, Garraio etaIngurumen Ministerioak emandako kontzesio administratiboaren arabera, minis-terioak berak deitutako lehiaketa publikoa egin ondoren.479

Lege horrek dioenez —keinu zentralista eta politiko gardena adieraziz—,Telefónica Española-k baimen legala du demarkazio guztietan operadore izateko,inongo lehiaketarik egin gabe. Gainerako operadoreekiko edozein neurri gainditzenduen abantaila horrek Estatuaren telekomunikazio-politika birformulatzea bilatzenzuen, Telefónica pribatizatuz, politika haren oinarria telekomunikazioko konpainia


479. Hauek dira kontzesionarioaren betebeharrak: a) zerbitzuen kalitatea mantentzea; b) jabegointelektualaren legeak dioena betetzea; c) programadore independenteekiko eta zerbitzu-emaileekikojarrera ez baztertzailea mantentzea; d) sarearen bitartez banatutako eskaintza osoaren gutxienezehuneko berrogei programadore independenteei ematea, eskaintza nahikorik ez dagoenean salbu; e)harpidedunei lurreko telebista librearen —lurreko kanal irekien— hedapen-zerbitzu guztiak ematea;f) demarkazioari dagokion erkidego autonomo batek edo batzuek kudeatutako zerbitzuak —hau da,kanal autonomikoak— harpidedunei banatzea; g) sarearekin konektaturiko udalerri bakoitzekoharpidedunei hari dagokion tokiko telebistaren hedapen-zerbitzuak eskaintzea, titularrek halaeskaturik.

Kable-sareen operadoreek alde batetik, eta kate estatalek, autonomikoek eta tokikoek bestetik,beren artean bideratu beharreko kontraprestazio ekonomikoak modu librean adostuko dira,berariazko araudi estatalaren edo autonomikoaren arabera.

publikoa baitzen lehen. Berriro esan beharra dago, Telefónica konpainia pribatuakeskura daukan sarea hainbat urtetan herritar espainiarren zergen bidez finantzaturikeraikia izan dela. Telefónica-k, beraz, neutraltasunez, gardentasunez eta diskirmi-naziorik gabe hornitu behar die operadoreei Estatuak aldez aurretik berari doanoparitu dizkion azpiegitura (Zabaleta, et al. 1998 #468).

Bigarren xedapen irangankorrean legeak zioenez, 1998ko urtarrilaren 1etikaurrera kable-operdoreek baimena izan dute oinarrizko telefonia-zerbitzuak es-kaintzeko, habilitazio-titulu egokia eskuratu ondoren eta unean uneko araudiarenarabera.

Kable bidezko Telekomunikazioen Legearen zenbait alderdi Telekomuni-kazioak Liberalizatzeko 96/6 Errege-Dekretu Legeak aldatu zituen ekainaren 7an:demarkazioak ezartzeko mugak eliminatzea; lehiaketa eginda dauden demarka-zioetan Telefónica-ri emandako itxaronaldi-epea luzatzea —9 hilabetetik 24 hila-betera—; Gobernuari milioi t'erdi harpidedunen muga aldatzeko ahalmena ematea;eta kontzesioen iraupena 25 urtetara luzatzea, kontuan hartuz denbora luzea behardela ezinbesteko inbertsioak kitatzeko.

Aipatutako 1996/6 Errege-Dekretu Legeak beste lege bati eman zion bidea,—2066/96480 Errege-Dekretuari, alegia— Kable bidezko TelekomunikazioenLegea garatuz (1995/42) eta kontzesioak emateko lehiaketak deitzeko bideaprestatuz.

Irailaren 13ko 2066/96 Errege-Dekretuak Kablearen Araubide Teknikoa onar-tu zuen, zerbitzuaren prestazioari eta sareei dagokien guztia eta demarkazioen de-finizioa arautuz. Lau demarkazio-kategoria finkatu ditu Errege-Dekretuak:

• A kategoria: 500.000 biztanle baino gehiago dituzten demarkazioak.

• B kategoria: 200.000 eta 500.000 bitarteko biztanleen kopurua duten de-markazioak.

• C kategoria : 100.000 eta 199.999 bitarteko biztanleen kopurua duten de-markazioak.

• D kategoria: 100.000 biztanle baino gutxiago dituzten demarkazioak.

18.1.2. Kable bidezko telebistari buruzko legeria Europar Batasunean

1995eko urriaren 18an 95/51/CE Araubidea onartu zuen Kontseiluak, kablebidezko telebistaren egiturak lehendik liberalizatutako telekomunikazio-zerbitzuakeskaintzeko erabili ahal izateko baimena emanez. Araubide horrek kable bidezkotelebistaren sareen transmisio-ahalmenaren erabilpenari buruz zeuden murrizketakkentzea erabaki zuen, horrela telekomunikazio-zerbitzu guztiei bide emanez, salbu

Telebista-sistemei buruzko legeria Europar Batasunean eta Ameriketako Estatu Batuetan 385

480. Kable bidezko Telekomunikazio-zerbitzuaren Araudi Teknikoaren eta Prestazioen Errege--Dekretua.

ahozko telefonia publikoari. Kable bidezko telebistari ere ondoko baimenak emanzizkion: 1) telekomunikazio publiko nazionalekin lotzeko; eta 2) elkarren arteanlotzeko.

Araubide horrek beste posibilitate bat ireki zuen, hots, kable bidezko telebis-taren operadoreek telekomunikazioko multimedia-zerbitzu berriak eskaintzekoposibilitatea: teledenda, teletransakzioak, joku elkarreragileak eta irudi finkoak edomugikorrak trasmititzeko ahalmena izan zezaketen datu-baseak.

Araubideak eskatzen zuenez —Batzordeak legeria betetzen zen ala ezbegiratzea—, eginkizuna bete ondoren, Batzordeak bere iritzia eman zuen 1998koKomunikazioan.481 Komunikazio haren arabera, operadore bakar batek kable bi-dezko telebista-sareen eta telekomunikazioaren jabetza konpartitua (joint owner-ship) edukitzea zama handia zen bai lehiakortasunari eta telekomunikazioei, baiberrikuntzari begira.

Ondoren, 99/64/EC482 Araubidea argitaratu zuen 1999ko ekainaren 23an,Tratatuaren 86. artikuluaren arabera, eta 90/388/EEC Araubidea aldatu zuen,ondoko helburu hauek bete nahirik, alegia, operadore bakar batek bere esku zeuz-kan telekomunikazio- eta telebista-sareak entitate legal berezitu modura berma-tzea eta, halaber, telekomunikazioko operadoreei irrati-telebistari (broadcasting)dagozkion zerbitzuak beren telekomunikazio-sareen bitartez eskaintzeko ahalmenaez ematea.

18.1.3. Kable bidezko telebistari buruzko legeria Ameriketako Estatu Batuetan

Ameriketako Estatu Batuetako Kongresuak 1984ko urrian onartu zuen Ka-blearen Legea (Cable Communications Policy Act). Lege hark 1934ko Komuni-kazioen Legea aldatu zuen, ondoko alorrak arautuz: jabegoa, kanalen eta sistemenfrankiziak, harpidedunen kuotak, lizunkeria-arazoak eta blokeoak, hartze ilegalak,aukera-berdintasuna enpleguan eta beste alor teknologiko batzuk. Legeak, halaber,tokian tokiko, estatuko eta federazioko agintarien eskumenak mugatu zituen ka-blearen negozioari eta araudiari dagokienez. Horren guztiaren ondorioz, kablearenindustriak 15.000 milioi dolar sartu zituen herrialdea kableatzeko 1984-1992urtealdian, eta beste milaka milioi dolar programazioa sortzeko.

FCCk kablearen beste lege bat onartu zuen 1992an, zeinak operadoreekharpidedunen kuotei zegokienez egindako abusuak jasotzen zituen, lehiakortasunagehitzeko beste neurri batzuk ere hartuz (FCC 1992).


481. Batzordearen Komunikazioa (98/C71/04, operadore bakar batek izan zitzakeen kablebidezko telebista-sistemen jabego asoziatuaren berrikusketaz, lehiakortasunaren arauen arabera, etatelekomunikazio-sareen kable bidezko telebistaren hornikuntza-ahalmenaren murrizketak abolitzeaz(OJC 71, 1998-III-07).

482. Kontseiluaren 1999ko ekainaren 23ko Araubidea (99/64/EC) (OJ L 175, 1999-VII-0, 39).

18.2. SATELITEARI BURUZKO LEGERIA

18.2.1. Satelite bidezko telebistari buruzko legeria Estatu espainiarrean

Bi legek arautu dute satelite bidezko telebista Estatu espainiarrean: Satelitebidezko Telebistari dagokion abenduaren 22ko 35/1992 Legeak —oso legezentralista eta estua— eta, batik bat, Satelite bidezko Telekomunikazioei dagokienabenduaren 12ko 37/1995 Legeak —sektorea benetan ireki eta abian jarri zuen—.

Satelite bidezko Telebistari dagokion abenduaren 22ko 35/1992 Legeak sa-telite bidezko telebista Estatu espainiarrean hedatzeko baldintzak eta mekanismoakdefinitzen zituen, eta, bereziki, Hispasat satelite espainiarrera iritsi eta sartzekobaldintzak. Egia esan, lege hori telekomunikazioei zegokien 31/1987ko LOT legezentralista eta desfasatutik zuzen-zuzenean zetorren legea zen. Beraz, EuropakoAraubideek eta hortik sortutako lege espainiarrek —Europako eskakizunak betebehar baitzituzten— berehala anulatu zituzten lege horiek.

Satelite bidezko Telebistari buruzko lehen Legea (35/1992) beste lege batekindargabetu zuen, Satelite bidezko Telekomunikazioei buruzko abenduaren 12ko37/1995 Legeak, hain zuzen, aurreko legearen desegokitasuna erakutsiz, hiru fak-toreren arabera: lehena, legeria komunitarioan egindako aldaketak —AraubiderakoBatzordeak 1994ko urriaren 13an 94/46/CEE Legea onartu zuen, terminalen mer-katuei buruzko 88/301/CC eta telekomunikazio-zerbitzuei buruzko 90/388/CEELegeak aldatuz—; bigarrena, satelite bidezko telebistari dagokion alorrean izan-dako aldaketa teknologiko handiak —D2MAC eta H2MAC espezifikazioak bazterutzi ziren, eta irudiaren konpresioarekin lotutako satelite bidezko telebista digi-talak garapen izugarria izan zuen—; hirugarrena, merkatuaren baldintzen alda-ketak —Estatu espainiarretik kanpo sortutako ikus-entzunezkoen eskaintzangertatutakoak, bereziki—.

Legeak satelite bidezko zerbitzu guztiak liberalizatzen ditu, zerbitzuen horni-tzaileei zein balio gehigarriei dagokienez; hau da, telebista, internet eta telefoniaeta aldaerak. Zerbitzu horien operadore izatera iritsi nahi duten entitateek baimenadministratiboa lortu behar dute Sustapen Ministerioan, non aipatutako presta-zioak eskaintzeko alor publiko erradioelektrikoa erabiltzeko kontzesioa emangozaien.

Legearen arabera, satelite bidezko telekomunikazio-zerbitzuek ez dirazerbitzu publikotzat hartuko. Zerbitzuen hornitzaile modura erabil daitezke (hiru-garren batentzat), edo titulartasun propioko sare modura (autoprestazioa). Hainbatzerbitzu liberalizatu gabe utzi zituen lege hark: oinarrizko telefonia-zerbitzuak,soinuaren erradiodifusioa, lurreko telebista-difusioko zerbitzuak eta aurreko difu-sio-zerbitzuen hornitzaile-zerbitzua. Legeak kanon bat ezartzen du, espektroa era-biltzeagatik, ekipo terminal modura hartua izateagatik eta sare publikoekin konek-tatzeko ahalmenagatik.


Sateliteari buruzko legeak

• Abenduaren 22ko 35/1992 Satelite bidezko Telebistari buruzko Legea.

• Abenduaren 12ko 37/1995 Satelite bidezko Telekomunikazioei buruzkoLegea (BOE, 297. zbka., 1995ko abenduaren 13koa). Horrek 35/1992koDekretu-Legea indargabetzen du.

18.2.2. Satelite bidezko telebistari buruzko legeria Ameriketako Estatu Batuetan

Satelite bidezko telebistari buruzko Hobekuntza-Legea483 1999ko abenduaren29an sartu zen indarrean, eta aurreko izen bereko Legea (1998) zein funtsezkoKomunikazio-Legea (1996) —ordura arte telekomunikazio-sistemaren oinarriazena— aldatu zituen. Ameriketako Estatu Batuetako Kopia-Eskubideen Legea484

ere aldatu zuen 1999ko Legeak. Komunikazioen Batzorde Federalaren iritziz(FCC), lege berriaren helburua telebista-kanalen hornitzaileen arteko lehiakor-tasuna sortzea zen —satelite bidezko TB-konpainien eta kable-operadoreen artean,alegia—, audientziak aukera gehiago izan ditzan, programen kopurua eta anizta-suna kontuan hartua (FCC 1996, FCC 2000a).

Lege berriaren alderik garrantzitsuena “local into local” izenez ezagutzendena izan zen. Eta horrek esan nahi du satelite bidezko TB-konpainiek, bereneskaintzaren barruan, eta diruaren truke, merkatu jakin batean dauden harpidedunguztiei lurreko tokiko telebista-kanal guztiak banatu ahal dietela; Nilsen-ek de-finitzen du merkatua: “Designated Market Area” (DMA), audientziak neurtzekoneurri estandarra. Satelite bidezko operadoreak ez daude behartuta, baina, bizpahiruurteren buruan AEBetako audientzia osoaren %50 ingururi eskainiko dizkiotetokiko telebista-seinaleak. Gogora dezagun orain arte ezin izan dutela horrelakorikburutu, eta horrexek zailtzen zuela beren merkatua.

18.2.3. Satelite bidezko telebistari buruzko legeria Europar Batasunean

Satelite bidezko telekomunikazioak ardura bereziko alor modura definitu zi-tuen 1987ko Liburu Berdeak. Ondorioz, Batzordeak satelite bidezko teleko-munikazioen Liburu Berdea argitaratu zuen 1990ean, sektorearen politikak ezarriz:

• Lurraren segmentuaren liberalizazioa.

• Espazioaren segmentuaren liberalizazioa.

• Merkataritza-askatasuna espazioaren segmentuko hornitzaileentzat.


483. “The Satellite Home Viewer Improvement Act of 1999”, SHVIA izenaz ezaguna.484. The U.S. Copyright Act.

• Liburu Berdearen helburuak Kontseiluaren Erabakian (1991)485 eta Euro-pako Parlamentuaren Erabakian (1993)486 mamitu ziren, eta berehala Kon-tseiluaren Araubide bihurtu ziren. Araubide horiek lurreko estazioen eki-poak liberalizatu —besteak beste, antena parabolikoak— eta telekomunika-zio-alorreko operadore publikoek satelite bidezko zerbitzuak hornitzekozeuzkaten zerbitzu esklusiboak eta bereziak487 debekatzera bideratu ziren(ikus satelite-sareei buruzko epigrafea).

Dena dela, Kontseiluaren iturri batzuen iritziz, sektore europarrak dinamis-mo eta sendotasun handiagoak behar zituen, satelitea munduko alor garrantzi-tsuena bihurtzen ari zelako telekomunikazio-eremuan; gainera, AmeriketakoEstatu Batuetan lehentasuna hartzen ari zen, bai satelite bidezko komunikaziopertsonalen alorrean (Satelite-PCS) zein banda zabalean eta multimediaren satelitebidezko azpiegituran.

Ondorioz, Kontseiluak komunikazio hau aurkeztu zuen: “EBko Ekintza--Plana: satelite bidezko komunikazioak informazioaren gizartean.”488

Europar Kontseiluak eta Parlamentuak begi onez hartu dute Plana, eta lan-taldeak osatu dira, eta satelite-industriak ere esku hartzen du.

18.3. LURREKO TELEBISTA DIGITALARI BURUZKO LEGERIA

18.3.1. Lurreko telebista digitalari buruzko legeria Estatu espainiarrean

Hiru tresna legalek ezartzen dute lurreko telebista digitalaren legezko izaeraEstatu espainiarrean: 1997ko abenduaren 30eko 66/1997ko legearen 44. XedapenGehigarriak —TB digitalari buruzkoa—; Lurreko TB digitalerako Plan TeknikoNazionalari buruzko 2169/1998 Dekretuak; eta 1998ko urriaren 9ko Agindu--Araudiak. Halaber, Sustapen eta Zientzia eta Teknologia Ministerioek arautu dutearlo hori: kontzesioak esleitu dituzte eta erabakiak, aginduak eta errege-dekretuakeman dituzte, bakoitzak bere eskumenen arabera. Arautegi erregulatzaile horrek bimotatako esleipenak ematen ditu L-TBDri dagokionez:

• Kudeaketa zuzeneko Kontzesioa: RTVEk estatu espainiar osorako eslei-tzen du telebista-zerbitzua, eta Autonomia Erkidegoek bideratzen dituztezerbitzuak tokiko hedapenak edo hedapen autonomikoak direnean.


485. Kontseiluaren Erabakia satelite bidezko komunikazio-zerbitzu eta ekipoekiko merkatukomunari buruzko garapenaz (92-VIII-01; OJC 8/1, 1992-I-14).

486. Europako Parlamentuaren Erabakia EBko satelite bidezko komunikazioko sektorearekikohurbilpenaren inguruan (AE 0424/92; OJC 42/30, 1993-II-15).

487. Kontseiluaren Araubidea (94/46 EEC 1994ko urriaren 13) 88/301/EEC Araubideaindargabetuz, satelite bidezko komunikazioari dagokionez bereziki (OJL 268/15, 1994-X-19).

488. Komunikazioa (97) 1997-III-05, “EBko Ekintza-Plana: satelite bidezko komunikazioakinformazioaren gizartean”.

• Zeharkako kudeaketako Kontzesioa: enpresa pribatuek kontzesio admi-nistratiboak egiten dituzte hamar urterako, ondoren hamar urte gehiagorakoluzagarriak izanik.

Lurreko telebista Digitalerako Plan Tekniko Nazionalak bost zerbitzu/kanalmultiplex estatal eta bat eskualdekoa ezartzen ditu:

• Frekuentzia anitzeko kate estatal multiplex bat (Multiple FrecuencyNetwork Multiplex —MFN Multiplex—). Programa digital batzuk gober-nuarentzat gorde dira. Horrela, RTVEk bi programa digital operatuko ditujada badagoen frekuentzia anitzeko zerbitzu/kate estatalean, eta beste hiruprograma gaur egungo hiru kate analogikoentzat gorde dira: A3, Telecincoeta Canal Plus-Sogecable-rentzat). Planaren arabera, kate horiek 2002anemititu behar dute modu digitalean; baina ez dago batere garbi.

• Frekuentzia sinpleko zerbitzu estatal multiplexa (Single Frecuency NetworkMultiplex —SFN Multiplex—).

• Frekuentzia sinpleko zerbitzu multiplex eskualdekoa (Single FrecuencyNetwork Multiplex —SFN Multiplex—). Plan Nazionalak frekuentzia sin-pleko bi programa digital gorde ditu zerbitzu multiplex eskualdekoan gauregungo telebista autonomiko analogikoentzat. Edozein modutan, planarenarabera, beste frekuentzia batzuk gorde behar dira beste hiru zerbitzu multi-plex eskualdekoentzat edo tokikoentzat, eta beste bi zerbitzu multiplextokikoak.

Halaber, planaren arabera, 2012an emisio analogikorik gelditzen ez denean,ordura arteko telebista-kanal analogiko bakoitzak (Antena3-k, Telecinco-k, etaabarrek) bere kanal multiplexa opera dezake, hau da, gutxienez launa programaedo kanal, multiplex bakoitzak gutxienez telebistako lau programa/kanal garraiaditzake eta. Ministerioak 1998an erabaki zuenez, frekuentzia anitzeko zerbitzu es-tatal multiplex horiek bost programa igor ditzakete (1998-12-04ko MinisterioarenAginduaren 5. Art.).

L-TBD operadore berriek programazio kodetu gabea emititu behar dute(irekia, alegia) gutxienez egunean lau ordu, eta hogeita hamabi ordu astean. Astekogainerako orduetan seinale irekia ala kodetua igor dezakete, bakoitzak duenlizentziaren arabera.

Lurreko telebista digitalaren legeria-zerrenda

• 2000ko abenduaren 13ko Erabakia (BOE 09/0/12001) —Telekomunika-zioetarako Estatu Idazkariak Informazioaren Gizarterako emana—,zeinaren arabera argitara eman zen 2000ko azaroan Ministroen Kontseiluakhartutako erabakia, zeinean lurreko telebista digitalaren zerbitzu publikoamodu irekian ustiatzeko bi kontzesioak esleitzeko egindako lehiaketapublikoa erabaki zen.


• Komunikazioetarako Idazkari Orokorraren 1999ko ekainaren 21eko Eraba-kia, zeinaren arabera 1999ko ekainaren 11n Ministroen Kontseiluak hartu-tako erabakia ezagutzera eman zen, zeinean telebistaren funtsezko zerbitzupublikoa kudeatuko duten entitateak habilitatzen diren lurreko telebistadigitalaren zerbitzua eman dezaten, urriko 8ko 2169/1988 Errege-Dekre-tuaren lehen xedapen iragankorrak emandako arauen arabera.

• 1999ko abenduaren 4ko Agindua, zeinaren arabera funtsezko telebista-zer-bitzu publikoa kudeatuko duten entitateek urriko 9ko 2169/1998ko Errege--Dekretuaren lehen xedapen iragankorrak esleitzen dien eskubidea betebehar duten, zeinean Lurreko telebista Digitalaren Plan Tekniko Nazionalaonartzen den, eta non Plan Teknikoaren I. Eranskinak definitutako kanalanizkoitzaren programak finkatzen diren, Errege-Dekretuaren lehen xeda-pen iragankorraren arabera.

• Urriko 9ko 2169/1998 Errege-Dekretu Legea, zeinaren arabera Lurrekotelebista Digitalaren Plan Tekniko Nazionala onartzen den.

• 1998ko urriaren 9ko Agindua, zeinaren arabera Lurreko telebistaDigitalaren Zerbitzuaren Prestaziorako Araudi Teknikoa onartzen den.

• Irailaren 13ko 16/1997 Errege-Dekretu Legea, zeinak maiatzaren 3ko17/1997 Legea (B.O.E. 221 zka., 1997ko irailaren 15) partzialki indargabe-tzen duen, eta zeinaren arabera Espainiako Zuzenbidean Europako Parla-mentuko eta Kontseiluko 95/47/CE Araubidea sartzen den, non telebista--seinaleak igortzeko arauak eta sektorea liberalizatzeko neurri gehigarriakematen diren.

• TB digitalerako 66/1997 Legea, zeinak Lurreko erradiodifusio digitalsoinuzkoaren eta lurreko telebista digitalaren erregimen juridikoa arautzenduen.

18.3.2. Lurreko telebista digitalari buruzko legeria Europar Batasunean

Telebista transmititzeko arauei buruzko 95/47/EC Araubideak inbertsoreeiziurtasuna eman eta interes publikoa bermatu nahi du. Halaber, seinalea kodetzekosistema europarra erabiltzea exijitzen du, horrela telebista-seinale guztiak desko-detzaile bakar batean hartuak izan daitezen, horixe baita, hain zuzen, gaur egunoraindik zutik dagoen arazoetako bat telebista digitala hedatu ahal izateko.

Ohikoa denez, konpresio digitalari esker, telebista digitalak kanal eta zerbitzugehigarriak eskaintzen ditu kanal analogikoak erabilitako erradiofrekuentziarentartean. Satelite bidezko eta kable bidezko telebista digital ordaindua abian jarrizenean hasi zen telebista digitala. Geroago bigarren saioa jarri zen abian Europan,1998an, orduan lurreko telebista digitala ezarriz —kanal eta zerbitzu irekiakeskaintzen zituena (free-to-air TV)—. Halaber, telebista-aparatu integratuak —hau


da, digitalak eta 16:9 formatukoak— komertzializatzen hasi dira hainbat herrial-detan, oraindik merkatu eskasa duten arren.

Kontseiluak “Telebista digitalari buruzko Txostena”489 abiatu zuen 1999koazaroan, “transmisio-arauak Europan” hizpide zeukala, Kontseiluak 2003. urtealdera egin nahi duen proposamen arauemaileari buruzko informazioa eskaintzekoxedez. Aipatutako txostenaren arabera, telebista digitala modu positiboan ezartzenari da, baina arau berriak behar dira, batez ere ordaindutako sarbideari dagokionezeta ekipoen eta sistemen arteko elkarlanari dagokionez.

Telebista aurreratua

Telebista digitala eta pantaila panoramikoa dira telebista aurreratuaren bialderdiak, 1991an Batzordeak telebistaren etorkizunari buruz egindako inkestanseinalatzen zenez. Ondorio horri emandako erantzunez, Kontseiluak Ekintza--Plan490 bat onartu zuen 1993an, lau urteko iraupenekoa, diruz ondo hornitua,broadcasters-i eta programen ekoizleei zuzendua. Hari esker, 16:9 formatuko 2milioi telebista zeuden 1997an (Information Society of the European Commision1998).

Telebista digitalari dagokionez, berriz, Batzordeak “Digital Video Broad-casting” (DVB) izeneko lan-taldea eratu zuen —30 herrialdetan ezarria eta 200baino talde gehiago lanean jarriz—. DVB taldeak era guztietako transmisiorako—lurreko transmisiorako, kable bidezkorako, satelite bidezkorako— eta telebista-kalitate batzuetarako —definizio estandarrerako, hobeturako, goi-definiziorako—sistema elkarlotuak garatu ditu. Europar Batasuneko arloko erakunde arauemailekDVB sistemak normalizatu dituzte491, eta ITUk (International Telecommu-nications Union delakoak) mundu osorako onartu ditu.

Komeni da esatea, telebista digitaleko zerbitzuen seinalea 1996an jarri zirelaabian Europar Batasunean, 16:9 formatuko transmisioak barne. Lehen zerbitzudigitalak ordaindutako telebistari zegozkionez, eta telebista-mota horiek telebistarikonektatutako deskodetzaile batzuek hornitu eta kontrolatzen zituztenez, beha-rrezkoa zen 16:9 formatuko telebistak eskura egotea. Aipatutako planak mota horre-tako telebista hedatu zuen (Information Society of the European Commision 1998).

18.3.3. Lurreko telebista digitalari buruzko legeria Ameriketako Estatu Batuetan

FCCk gidatzen du, maisutasun handiz, lurreko telebista analogikotik telebistadigitalerako igarobidea. Gobernuaren erakunde horrek gauzatutako legeak eta


489. COM(1999)540, 1999-XI-10490. Erabaki hori 1993ko uztailaren 22an hartu zuen Batzordeak (93/424/EEC) Europan telebista

aurreratuaren zerbitzuak abian jartzeko planaren arabera (OJL 196, 1993-VIII-5, 48).491. ETSI.

araubideak 1990eko hamarkadan hasi ziren ateratzen, 1996ko Communications Actdelakoa oinarri hartuz:

• Fifth Report and Order In the Matter of Advanced Television Systems andTheir Impact upon the Existing Television Broadcast (FCC Rcd 12809;MM Docket No. 87-268) 1997ko apirilaren 3an hartua: lurreko telebistadigitalaren alderdi nagusiak arautzeko.

• Order and Further Notice of Proposed Rule Making In the Matter ofReview of the Commission’s Rules and Policies Affecting the Conversion toDigital Television (Order FCC-01-24, MM Docket No. 00-39) 2001ekourtarrilaren 18an hartua: trantsizio digitalaren egoerari buruzko dekretuteknikoa da, eta FCCko zuzendari izandako Kennard-en agintaldiko azkenegunetan hartua izan zen.

• Order and Further Notice of Proposed Rule Making In the Matter ofCarriage of Digital Television Broadcast Signals (Order FCC-01-22, MMDocket No. 98-120) 2001eko urtarrilaren 18an hartua: kable bidezkooperadoreek lurreko telebista igortzeko premiari buruzko dekretua da,“must carry issue” izenaz ezaguna.

Onartutako proposamenen kopuruak aditzera ematen duenez, lurreko telebistaanalogikotik digitalera pasatzea garrantzi handikoa da Ameriketako EstatuBatuetan, ikus-entzunezkoen alor osoari baitagokio.

18.4. IRRATI DIGITALARI BURUZKO LEGERIA ESTATU ESPAINIARREAN

Estatu espainiarra aitzindari izan da soinuaren lurreko erradiodifusio digitalarenzerbitzua abian jartzen. Izan ere, abenduko 30ko 66/1997 Neurri Fiskal, Admi-nistratibo eta Ordena Sozialeko Legean ezarri zen lehen aldiz soinuaren erradio-difusio digitalari eta lurreko telebista digitalari buruzko erregimen juridikoa.

1999an onartu zen soinuaren Lurreko Erradiodifusio Digitalerako Plan Tekni-ko Nazionala (uztailaren 23ko 1287/1999 Errege-Dekretua).

Finkatutakoaren arabera, ustiakuntza zuzena RTVE Ente Publikoari dagokioRNE S.A.-ren bitartez. Hedapen estatala daukaten gainerako programak zeharkakokudeaketa bidez ustiatzen dituzte entitate pribatuek, kasuan kasuko lehiaketapublikoak egin ondoren. Hedapen estataleko programei dagozkien kontzesioakEstatuak ematen ditu, eta autonomikoak eta tokikoak Autonomia Erkidegoek.


Legeen zerrenda

• Uztailaren 23ko 1287/1999 Errege-Dekretua, zeinaren arabera SoinuarenLurreko Erradiodifusio Digitalerako Plan Tekniko Nazionala onartzen den.

• 1999ko uztailaren 23ko Ordena, zeinaren arabera Soinuaren LurrekoErradiodifusio Digitalarekiko Araudi Tekniko eta Prestaziokoa onartzenden.

• 1999ko uztailaren 31ko Erabakia, zeinaren arabera KomunikazioetarakoIdazkaritza Orokorrak ezagutzera ematen duen 1999ko uztailaren 31koMinistroen Kontseiluaren Akordioa. Lehiaketa hamar lizentziatarako.

• Irailaren 17ko 14/1999 Errege-Dekretu Legea, sinadura elektronikoariburuzkoa. Haren arabera, Autonomia Erkidego bateko erradiodifusiorakoentitate publikoak espazio erradioelektriko mugakideak dituzten bestebaten lurraldean emiti dezake.

• 1999ko abuztuaren 24ko Ordena, zeinaren arabera soinuaren lurreko erra-diodifusio digitala sartzeko faseetan bete behar diren lekuak finkatzen diren.

• 1999ko abenduaren 29ko Erabakia, zeinaren arabera Soinuaren LurrekoErradiodifusioaren zerbitzua ustiatzeko 10 kontzesio lehiaketa publikozesleituko dituen 1999ko uztailaren 31ko Akordioaren epeak aldatu ziren.

• Abenduaren 29ko 55/1999 Legea, neurri fiskal, administratibo eta ordenasozialari buruzkoa. Bertan kontuan hartzekoak dira 66 eta 67. artikuluak eta30 eta 31. xedapen gehigarriak.

• 2000ko martxoaren 10eko Erabakia, zeinaren arabera KomunikazioetarakoIdazkaritza Orokorrak aditzera ematen duen 2000ko martxoaren 10eanMinistroen Kontseiluak hartutako Akordioa, lehiaketa publikoz hamarlizentzia nazional esleitzeko.

• 2000ko abenduaren 13ko Erabakia, Telekomunikazioetarako eta Infor-mazio-Gizartearentzako Estatu-Idazkariarena. Bi lizentzia estataletarakoEsleipen-Lehiaketa.

18.5. TELEKOMUNIKAZIOEI BURUZKO LEGERIA OROKORRA

18.5.1. Telekomunikazioei buruzko legeria Estatu espainiarrean

Gobernu espainiarrak, eta Autonomia Erkidegoek beren alorrean, EuroparBatasuneko Arauen eskakizun liberalizatzaileek eraginda, beren legeak onartu etaaldatzen dituzte, dauzkaten eskumenen arabera (Ministerio de Ciencia y Tecno-logía 2001b).


Plataforma bakoitzak, telebista eta zerbitzuak banatzeko sistema bakoitzak(lurreko telebista irekia, kable-, eta satelite-operadoreak zein operadore digitalak)berariazko legeria edukitzea bilatzen da. Edozein modutan, badago telekomu-nikazio-alorreko legeria orokorra, denentzat erreferentzia dena,

Irrati-telebistari eta telekomunikazioari buruzko legeria orokor, eta modernoespainiarra 1987an jarri zen abian, sozialistak gobernuan zeudela, abenduko 18anTelekomunikazioen Ordenakuntzaren inguruko 31/1987 Legea ezagutzera emanzenean. Lege hura oso kontserbadorea eta zentralista492 zen, eta berehala gaindituzen.

Hamar urteren buruan, aipatutako lege haren ordez, beste bat prestatu zen—apirilaren 24ko 11/1998 Telekomunikazioei buruzko Lege Orokorra, hain zuzen—eta horrek marko juridiko bakarra ezarri zuen. Motiboak azaltzean, Legeak diolehiakortasun osoa bilatzen duela araubideak, diskriminaziorik eza eta zerbitzuenprestakuntzan gardentasun-printzipioak gordez. Zerbitzuak eskaintzeko eta teleko-munikazio-sareak instalatu edo ustiatzeko, baimen orokorrak eta lizentzia indibi-dualak ezartzen ditu. Sare publikoen ustiatzaileei eta publikoarentzat eskuragarridauden telekomunikazio-zerbitzuen eta zerbitzu unibertsalaren banatzaileeiinposatutako betebeharrak arautzen ditu, eta komunikazioen sekretuari, datuenzaintzari eta zifratuari buruzko erabakiak hartzen ditu. Azkenik, aparatuen zerti-fikazio-erregimena eta irrati-telebistaren alor publikoaren kudeaketa-erregimenaaraubide komunitarioari egokitzen zaizkio.

Bere 38. artikuluan Legeak dioenez, nagusitzat har daitekeen edozeinoperadore izendatua izan daiteke zerbitzu unibertsalean aipatzen diren zerbitzuakzonalde jakin batean banatzeko. Telekomunikazioen Zerbitzu UnibertsalerakoFondo Nazionalak zerbitzu horren finantzazioa bermatu behar du.

Lehen Xedapen iragankorrean Legeak dioenez, besteak beste, zerbitzuunibertsala eman ahal izateko xedez, Telefónica da hasiera batean operadorenagusia. Telekomunikazioen Merkatuaren Batzordeak zehaztuko du, 2006kourtarrilaren 1etik aurrera Telefónica-k lurralde-inguru bakoitzean operadore nagusiizaten jarraitzen duen ala ez.

Aurretik indarrean egondako legeak —Telekomunikazioen Liberalizazioariburuzko apirilaren 24ko 12/1997 Legeak, hain zuzen (B.O.E. 99, 1997ko apirilaren


492. «Printzipio orokor modura, titulartasun estataleko funtsezko zerbitzutzat antolatzen ditutelekomunikazioak, sektore publikoarentzat erreserbatuak, alor erradioelektriko publikoa definitu etahorren erabilpena ordenatzen du, hainbat zerbitzu erregimen horretatik kenduz. Legeak teleko-munikazio-zerbitzu zibilak sailkatzen ditu: zerbitzu finalak, eramaileak, balio gehitua dutenak etadifusiorakoak. Zerbitzu horietako bakoitzaren erregimen juridikoa finkatzen du, bai alor horretakoadministrazio estataleko organoen eskumenei dagokienez, bai arau-hausteei eta zigorrei dagokienez.Azkenik, Telekomunikazioetarako Aholku-Kontseilua sortzen du, Gobernuaren aholkulari gorenaizan dadin alor horretan» (Zabaleta, et al. 1998a, p. 40).

25ekoa)— beste lege bat indargabetu zuen —ekainaren 7ko 6/1996 Errege-Dekretu Legea— zeinak printzipio hauek defenditzen zituen: lehiakortasun librea,gardentasuna eta tratu berbera; horretarako, Telekomunikazioen MerkatuarenBatzordea (CMT) sortzea eskatzen zuen, organo independente modura, printzipiohaiek zaindu eta sektoreko operadoreen arteko liskarrak garbitzeko. Halaber,aipatutako Errege-Dekretu hark atzerriko inbertsioek %25eko muga gainditzekoahalmena ematen zuen, herrialde ez komunitarioekiko elkarrekikotasun-printzipioaezagutzen zuen eta, besteak beste, sareen arteko interkonexioa eta elkarren artekooperatibitatea baimentzen zituen.

Jarraian, Estatu espainiarreko telekomunikazioei eta telebistari buruzko legenagusien zerrenda adieraziko dugu (Ministerio de Ciencia y Tecnología 2001b).

• Telekomunikazioei buruko Lege Orokorra, apirileko 24ko 11/1998 Legea(B.O.E. 99, 1998ko apirilaren 25a).

• Telekomunikazioen Liberalizazioari buruzko Legea, apirilaren 24ko12/1997 Legea, zeinak urriaren 25eko 2276/1996 Telekomunikazioenliberalizazioei buruzko Errege-Dekretua indargabetu zuen.

• Telekomunikazioen liberalizazioei buruzko urriaren 25eko 2276/1996Errege-Dekretua (B.O.E. 267, 1996ko azaroaren 5ekoa), zeinak telekomu-nikazioetako bigarren operadorea eta Red Técnica Española de Televisión—Retevisión— izeneko ente publikoa arautzen zituen. Indargabetuta dago.Azken finean, ekainaren 7ko 6/1996ko Errege-Dekretua garatu zuen.

• Irailaren 6ko 1994/1996 Errege-Dekretua, zeinak TelekomunikazioenMerkatuaren Araubidea onartzen duen (B.O.E. 232, 1996ko irailaren 25a).

• Telekomunikazioen liberalizazioari buruzko ekainaren 7ko 6/1996 Errege--Dekretu Legea (B.O.E. 139, 1996ko ekainaren 8a) .

• Telekomunikazioen Ordenakuntzari buruzko abenduaren 18ko 31/1987Legea, (B.O.E. 303, 1987ko abenduaren 19a).

Lurreko telebista analogiko irekiari buruzko legeria

Ondoko hauek dira lurreko telebista analogiko irekia arautzen duten oinarriz-ko legeak: Irrati eta Telebistaren Estatutuari buruzko 4/1980 Legea, martxoaren10ekoa; Hirugarren telebista-kanala arautzen duen 46/1983 Legea, abenduaren26koa; Telebista pribatuari buruzko 10/1988 Legea, maiatzaren 3koa.

Lurreko Uhinezko Tokiko Telebis-tari buruzko 41/1995 Legeak, abenduaren22koak, arautzen du uhin hertziarren bidezko tokiko telebista. Lege horren arabera,dagokion udalerriko hiri-populazioaren nukleo nagusiak mugatzen du hedadura--eremua, eta, biztanleriaren kopuruak kontuan hartuta eta espektro erradioelektrikoa


eskura izanik, udalerri berberaren beste nukleoetara zabal daiteke. Udalerriberberak edota partikularrek kontzesio administratiboaren bitartez kudeatuko dutezerbitzua. Telebista horiek ezin izango dira telebista-kate baten partaide izan, ezeta emititu ere, emisio horiek Autonomia Erkidegoak baimentzen dituenean salbu,dagokien Udalbatzen oniritzia edukita.

Hedadura-eremu bakoitzeko titulu habilitagarri bana izango da, tokiko tele-bista abian jartzeko; bi ere eman daitezke, espektro erradioelektrikoaren eskuraga-rritasunarekin bateraezin ez direnean eta horietako bat udalerriak berak kudeatzenduenean.

Autonomia Erkidegoek dute tokiko telebistak emateko eskumena, Herri-lan,Garraio eta Ingurumen Ministerioak frekuentziak esleitu ondoren. Gainera, Minis-terioak gainera, proiektu teknikoak erabaki eta onartuko ditu, eta aldez aurrekoinspekzio teknikoa egiaztatuko du funtzionamenduan hasi aurretik. Zerbitzua parti-kular batzuek kudeatzen badute, kontzesio administratiboaren bitartez, lehiaketapublikoan emango da kontzesioa. Kontzesioa bost urtetarako izango da gehienez,baina beste bost urtetarako luzagarria, kontzesionarioak hala eskatuz gero,espektro erradioelektrikoaren eskuragarritasuna kontuan hartuz eta espektroarenberaren beste premiei zein kable bidezko telebistaren garapenari erreparatuz.

Gobernuak 1462/1999 Errege-Dekretua onartu zuen irailaren 17an, eta hala,telebista-zerbitzuen erabiltzaileek emititzeko programazioari buruz informatuakizateko daukaten eskubidea arautu zen.

Azkenik, Sustapen Ministerioak aditzera eman zuen, 2000ko martxoaren10eko Ministroen Kontseiluak hainbat elkarteri telebista-zerbitzu publikoa ze-harkako kudeaketa-erregimenean eskaintzeko kontzesioa berritu ziela, Antena 3 deTelevisión Sociedad Anónima, Gestevisión Telecinco Sociedad Anónima etaSogecable Sociedad Anónima elkarteei, hain zuzen ere (BOE 11/03/2000). Hona,jarraian, lurreko telebista analogiko irekiari buruzko legeen zerrenda.

• Irailaren 13ko 16/1997 Errege-Dekretu Legea, maiatzaren 3ko 17/1997koLegea partzialki indargabetzen duena (B.O.E. 221, 1997ko irailaren 15a).

• Maiatzaren 3ko 17/1997 Legea, zeinaren arabera Europako Parlamentukoeta Batzordeko 95/47/CE Araua, urriaren 24koa, Zuzenbide espainiarrarieransten zaion, zeinean telebista-seinaleak transmititzeko arauak ematendiren eta sektorea liberalizatzeko neurri gehigarriak ematen diren. Irailaren13ko 16/1997ko Errege-Dekretu Legeak aldatu zuen.

• Lurreko uhin bidezko Tokiko Telebistari buruzko 41/1995 Legea, aben-duaren 22koa (B.O.E. 309, 1995eko abenduaren 27a).


• Azaroaren 11ko 1362/1988 Errege-Dekretu Legea, zeinaren araberaTelebista Pribatuari buruzko Plan Tekniko Nazionala onartzen den.

• Maiatzaren 23ko10/1988 Legea, telebista pribatuari buruzkoa.

• Abenduaren 26ko 46/1983 Legea, hirugarren telebista-kanala arautzenduena.

• Urtarrilaren 10eko 4/1980 Legea, irratiari eta telebistari buruzkoa.

18.5.2. Telekomunikazioei buruzko legeria europarra

Telekomunikazioak eta monopolioak liberalizatzeko Kontseiluaren Araubi-deak hartu ziren abiapuntutzat. Araubide haiek Batasunaren Ituneko 86. artikuluandu oinarri, eta Kontseiluari agintea ematen dio Batasunaren Araubideak trabatzendituzten herrialde kideen legeak indargabetzeko. Telekomunikazioei dagokienez,konpainia publikoek sektoreko segmentuetan monopolioa edukitzea EBko Itunekolehiakortasun eta merkatu arauen kontra zegoen (Information Society of theEuropean Commision 2001a).

Telekomunikazioei buruzko Liburu Berdean (1987) —liburu hori ezinbeste-koa da EBko telekomunikazioak ulertzeko— esaten zen, besteak beste, EBkoezein herrialdek ez zuela telekomunikazioen merkatuaren %6ko maila gainditzenmunduko testuinguruan; Ameriketako Estatu Batuek, berriz, %35 errepresentatzenzuen eta Japoniak %11. Egoera monopolio nazionalen emaitza zen, merkatua zati-katuz eta AEBetako zein Japoniako industriari aurre egitea ezinduz. Telekomuni-kazioen sektorea liberalizatu beharra zegoen, beraz, tamaina egokiko industriaeuroparra erdiesteko.

Zerbitzuen liberalizazio-prozesuak azpiegituraren liberalizazioa eskatzenzuen aldi berean. Gauzak horrela, 1994an argitaratutako Liburu Berdearen lehenzatiak, telekomunikazioen eta kable bidezko telebista-sareen azpiegituren libera-lizazioaz ziharduen, eta bertan Printzipioak eta Egutegia finkatu ziren. Hurrengourtean —1995ean— bigarren zatiak —Hurbilketa Komuna izenekoak— kablesareen bidez telefonia-zerbitzuak eskaintzeko aukerak aztertu zituen.

Halaber, Araubidea barne-zuzenbidean txertatu beharra zegoen, araudiliberalagoa zeukaten herrietan izan ezik, jakina (adibidez, Erresuma Batuan, Sue-dian eta Finlandian) edota 1993ko ekainaren erabakiaren arabera luzapena hartuzuten herrialdeetan izan ezik (Grezian, Irlandan, Portugalen eta Luxenburgon, hainjustu). Gobernu espainiarrak ez zuen moratoriarik hartu, telekomunikazionazionaletarako bigarren operadorearen posizioa indartzeko aukerak galduz.

Hala ere, liberalizatzeko xede positiboak telekomunikazio-enpresen kontzen-trazio paneuroparra edo nazioartekoa ekar zezakeen, gaur egun jadanik gertatzen


ari dena, eta zeinetan EBk behar besteko zaintzarik eta kontrolik ez daukan,aukera-aukeran.

Telebistari dagokion alorrean, 1989ko “mugarik gabeko telebista” izenekoAraubidea493 izan zen tresnarik eraginkorrena, berak arautu baitzituen naziobakoitzeko erabaki arauemaileak, jurisdikzio, publizitate, babes, telesalmenta, adingabekoen zaintza, ordena publiko, erantzuteko eskubide eta Europako programensustapenari dagokienez. “Jatorrizko nazioak” gordetzen duen kontrol-printzipioanoinarritzen zen Araubide hura. Berrikitan, ostera, 97/36/CE Araubidea onartu da—1998ko testu originala aldatzen duena—, marko juridikoa ikus-entzunezkoensektoreak izan dituen aldaketei egokitzeko xedez, eta 1998rako barne-araudiantxertaturik egon beharko zuena. Araubide berriaren arabera, Estatu kideen eskutanuzten dira hainbat arazo erabakitzea; adibidez, lizentziak banatzea.

Azkenik, edukien garrantziak eta multimedia-zerbitzuen jabetza intelektualakInformazioaren gizarteko autore-eskubideei eta antzeko eskubideei buruzko LiburuBerdea494 argitaratzera bultzatu du Kontseilua. Liburu horretan esaten da infor-mazio-gizartearen arrakastak erlazio zuzena duela Europan gauzatzen ari direninformazio-autobideak zabaltzea justifikatuko duen gaitasunarekin, eta horre-tarako, indarrean dauden multimedia motako lanak bereganatu edo beste berribatzuk sortu beharko direla. Jakina, hortik autoreen eskubideak eta antzeko eskubi-deak harmonizatu eta babestu beharra dago, edukiak arin eta modu eraginkorreangaratu ahal izateko. Normalean, jatorrizko herrialdearen araua aplikatzeko joeradagoela dirudi; baina horretarako arau horiek harmonizatu egin beharko dira, etaelkarren arteko onarpena jaso beharko dute nazioartean. Beste gai baten inguruanere adostasuna dagoela dirudi, uste baita autoreen eskubideen inguruko arazoa ezdela hainbeste haien aitorpen formalean, haien kudeaketan baizik.

18.5.3. Ameriketako Estatu Batuetako legeria nagusia

Ameriketako Estatu Batuetako irratiari eta telebistari buruzko historianondoko hauek dira lege nagusiak:

• 1934ko Komunikazioen Legea:495 irrati-telebistaren garapen eta araubidea-ren oinarriak ipini zituen, eta Federal Communications Commission (FCC)erakundearen jaiotza finkatu zuen. Radio Act delakoa izan zen haren aurre-karia, 1927an; baina irratiari bakarrik zegokion.


493. Kontseiluaren 89/552/CEE Araubidea, 1989ko urriaren 3koa —“Mugarik gabeko Telebista”izenaz ezaguna—, Estatu Kideek telebistaren erradiodifusioa egikaritzeari buruz dituzten hainbaterabaki legal, arauzko eta administratiboak elkarren artean koordinatzeaz ari dena.

494. Informazioko gizartean dauden autore-eskubideei buruzko eta antzeko eskubideei buruzkoLiburu Berdea. COM (95) 383, 1995-VII-19koa. Jarraipenezko Komunikazioa ere kontsulta daitekeCOM(96) 568, 1996-IX-20koa.

495. 1934 Communications Act.

• 1996ko Telekomunikazioen Legea:496 1934 legeaz geroztik AEBetan egin-dako komunikazioen erreforma handiena eta sakonena izan zen, eta gauregun eragin handia dauka irrati-telebistaren zerbitzu guztietan.

Lege-marko horiez gain, legeria sektorial ugari onartu ditu FCCk.

18.6. ESKUMENEI DAGOKIEN HIERARKIA ETA TELEKOMUNIKAZIOAK ARAUTZEKO ORGANISMOAK

18.6.1. Eskumenei dagokien hierarkia

Telekomunikazioak arautzeko organismoak sailka azter ditzakegu, toki-koetatik nazioartekoetara joanez; hots, arautzeko gaitasun txikieneko organis-moetatik hasi eta handiagoa dutenetara joanez.

• Tokiko arauemaileak: lurreko telebista eta irratirako tokiko lizentziakeman ditzaketen herrietako udalak dira, nahiz eta eskualdeko gobernuakkontrolatzen duen aipatutako gaitasun hori.

• Eskualdeko arauemaileak: lurreko telebista eta irratirako eskualdekolizentziak eman ditzaketen gobernu erregionalak edo autonomikoak dira.Halaber, Europar Batasuneko herrialdeetan kable bidezko telebistarendemarkazioetarako lehiaketa publikoak egiteko gaitasuna daukate, adibidezEstatu espainiarrean. Eskualdeetako gobernuek ez dute inongo eskumeniksatelite bidezko telebistari dagokionez. Kable bidezko eta lurreko irrati--telebistei dagokienez eskumenak dituztenean, Estatuko gobernuak arautueta kontrolatzen ditu.

• Estatuko arauemaileak: Orobat eta munduko edozein lekutan, herrialdee-tako gobernuek eskumen zabalak dituzte beren lurraldearen mugen barruansektore guztiak arautzeko —irratia, telebista, kablea eta satelitea—,komunikazio-prozesuaren hasieratik amaieraraino, hots, sortzetik hartzerai-no, transmisioa barne. Europar Batasuneko herrialdeetan Europako Kon-tseiluak kontrolatzen du gaitasun hori, aipatutako Kontseiluak onartutakoarauak estatuko legerian txertatu behar baitira. Ameriketako Estatu Batuetaneskumen arauemaile gutxi dituzte gobernuek, Komunikazioetarako Ba-tzorde Federala (FCC497) baita komunikazioei dagokien jardun arauemai-learen jabe. Bestalde, udalerriei dagokie kablearen frankiziak esleitzea.

• Estatuen gaindiko arauemaileak: Europar Batasunari dagokio kategoriahau, bera baita EBko telekomunikabideen eragile nagusia legeriari dago-kionez, Araubideen498 bidez. AEBei dagokienez, berriz, FCCri dagokio


496. 1996 Telecommunications Act.497. Federal Communications Commission.498. EBn lege europarra aipatzeko erabiltzen den hitza.

kategoria hau;. Gobernuak berak izendatzen du eta ordezkotzat jartzen du,komunikazioen sektore guztiak arautzeko.

18.6.2. Nazioarteko organismoak

Eskumenen hierarkizazioa deskribatu ondoren, nazioarteko organismonagusiak atertuko ditugu orain komunikazioei dagokienez (Cebrián Herreros 1981,Cebrián Herreros 1983) (Unión Europea de Radiodifusion UER ).

Telekomunikazioetarako Nazioarteko Batasuna (ITU499)

Nazioarteko telekomunikazioei dagokienez arauak finkatzeko ardura duenorganismo gorena da, eta Geneban (Suitza) du egoitza. Nazio Batuen Erakun-dearen (NBE) agentzia bat da, eta herrialdeak dira horren partaide, gobernuenbidez. ITUren lanik garrantzitsuena erradiofrekuentziako bandak definituzespektro elektromagnetikoaren erabilpena arautzea da. Organismo horrek antola-tzen dituen mundu-konferentzietan hartzen dira erabakiak. ITUren barruan biBatzorde sektorial daude:

• Irrati-komunikazioen Nazioarteko Batzorde Aholkuemailea (CCIR).

• Nazioarteko Batzorde Aholkuemaile Telegrafiko eta Telefonikoa (CCITT).

Batzorde horietako kideak hainbat herrialdetako adituak dira. Kalitate-arauaketa tolerantzia teknikoko aholkuak ematen dituzte telekomunikazio-alorrean.Aholku horiek ez dira lotesleak.

Irrati-komunikazioen Nazioarteko Batzorde Aholkuemailea (CCIR500)

ITU delakoari dagokio, aurreko atalean esan dugunez. Lurreko zein satelitebidezko uhin hertziarrez emandako komunikazioei buruzko aholkuak ematen ditu.Lan handia egiten du komunikazioen digitalizazioari dagokionez. Lau urterikbehin egiten ditu batzar orokorrak. Herrialde bakoitzeko adituak elkarren arteankoordinatzen dira nazioarteko batzordean.

Nazioarteko Batzorde Aholkuemaile Telegrafiko eta Telefonikoa (CCITT501).

ITUren batzorde bat da eta aholkuak ematen ditu telekomunikazioari dagoz-kion modulazio, desmodulazio eta multiplexatuari buruz. CCIR batzordeak beza-latsu funtzionatzen du, eta harekin koordinatzen da elkarren intereseko gaietan.


499. International Telecommunications Union.500. Comité Consultatif International de Radiocommunications.501. Comité Consultatif International Télégraphique et Téléphonique.

Nazioarteko Batzorde Elektroteknikoa (CEI502)

Aparatu eta tresna elektrikoak eta elektronikoak fabrikatzeko arauak —batezere irrati-komunikazioei dagozkienak— koordinatu eta bateratzen dituen batzordeada. Aholkuak ematen ditu, soil-soilik.

Normalizaziorako Nazioarteko Erakundea (ISO503)

Telekomunikazioetatik eta elektronikatik kanpo dauden alor guztietan arauaketa estandarrak ezartzeko nazioarteko organismo nagusia da.

Erradiodifusiorako Europar Elkartea (UER/EBU504)

Europako organismo ez gubernamentala da; beraz, irrati- eta telebista-seina-leak normalizatzeko aholkuak ematen ditu soilik. Eurovision-eko sarea kudeatzendu.


502. Commission Electrotechnique Internationale.503. International Standard Organization.504. Union Européenne de Radiodiffusion (frantsesez) eta European Broadcasting Union

(ingelesez).

IV. ZATIA

BIDEOA

19. Bideo-sistemak eta instalazioak

Lan honetan zehar askotan esan dugunez, bideo-sistema ez da telebista-sistemabat, bideo-sistemen lana programa bat ekoitzi eta grabatzea baita, audientziariemititu gabe.

Bideo-sistema hainbat produkzio burutzeko erabiltzen da, eta horien kalitate--indizea ere ez da beti bera. Hartara, grabazio domestiko batean ezaugarri teknikoez oso zorrotzeko ekipoak erabiltzen dira; produkzio industrialean, aldiz, kalitateatelebistarenaren pareko samarra izan ohi da; ENG izeneko kazetaritza-produkzioaridagokionez, berriz, telebista-kalitate nahikoa izan ohi da, doi-doia; azkenik, estu-dioko bideoei dagokienez, unitate osoak eta finkoak dituzte, eta ekoizpen-baldintzaezin hobeak.

Kasu guztietako giltza, kamerak sortutako seinalea magnetoskopioan graba-tzean dago. Bideo-seinalearen grabazio edo kodetzearen araua ekipoak fabrikatudituen enpresarena izan daiteke, edo arau estandar orokorra, nazioartekoerakundeek onartua.

19.1. BIDEO-EKIPOEN KALITATE-MAILAK

Bideo-produkzioa hiru kalitate-mailatan sailka dezakegu. Maila bakoitzerakoekipo egokituak daude, bai espezifikazio teknikoei dagokienez, bai kostuaridagokionez. Ikus-entzunezko teknologiari aplikatutako efizientzia kontzeptua dakalitate-maila. Gainera, ekipoek produkzio-katea osatzen dute premia guztietarairisteko. Horregatik, kamerak, magnetoskopioak, bideo-nahastagailuak, monito-reak, audio-ekipo bateragarriak eta beste osagarri batzuk egoten dira. Hauek diraaipatutako maila horiek:

• Zaleen mailako produkzioa: segmentu horri egokitutako ekipoak erabiltzendira. Ekipo digitalak hobetzen ari diren heinean, zaleen mailako produkzioaere handituz doa. Kalitate-maila gero eta altuagoa da.

• Maila profesional edo telebisibo ertaineko/baxuko produkzioa: ENG etaEFP bideo-produkzioko sektorea da. Produkzio industrialean ditu aurre-kariak, ekipoak ere kaskarragoak zirenean. ENG kazetaritza elektronikoaere “maila profesional minimoan” egon da hainbat urtetan, garai batekoU-matic ekipoak erabiliz, UERek definitutako kalitatera iritsi gabe. Gaur

egun, ordea, ekipo digital modernoek produkzio horren kalitatea igo dute.Beraz, produkzioaren maila hori oso zabala dela esan genezake, eta gero etaadostuago telebistari dagokion kalitatearekin. DV da bere oinarrizko araua.

• Maila profesional edo telebisibo altuko estandarreko produkzioa: mailahorretarako ere badira ekipo egokiak. Teknikoki, segmenturik goreneantelebista konbentzionalerako hartzen diren arau-estandarrak —orain arteanalogikoak, aurrerantzean digitalak— hartzen dituzte kalitate-erreferen-tziatzat. Beraz, produkzio profesionalak aipatutako arauak bete beharkolituzke irudiaren eta soinuaren kalitateari dagokienez. Oinarrizko arauak4:2:2 CCIR 601 eta DV dira.

• Goi-definizioko produkzio profesionala: Produkzioari dagokion mailarikaltuena da, eta badira produkzio hori burutzeko ekipo egokiak.“Zinematografia edo zine digitala”505 esaten diote. Bere norma HD-CIF da,formatu eta soluzio ezberdinak izanik fabrikanteen arabera.

Esandako guztia dela eta, bideo-ekipoei emandako epigrafeetan zehar,kontuan hartu behar dugu, kalitate-maila bakoitzean maila horri propio dagokionprodukzio-kate bat osa dezakegula, eta, beraz, kamera-mota bakoitzak beraridagokion magnetoskopioa eta nahastagailua dauzkala. Alabaina, aparatuen araberaantolatu ditugu liburuaren kapituluak, ez aparatu-kateen funtzioaren arabera.

19.2. BIDEO-SISTEMA BATEN OSAGAIAK

Bideo-sistemak —aparatuak digitalak edo analogikoak diren alde batera utzita—ondoren deskribatuko ditugun osagaiak ditu. Edozein modutan, kontuan hartubehar dugu hainbat konfigurazio egon daitezkeela bideo-sistema batean:

• Gutxieneko bideo-sistema: kamera, kamera kontrolatzeko unitatea, sinkro-nismoen sorgailua, magnetoskopioa eta monitorea. Kazetaritza elektro-nikoan eta ekoizpen domestikoan erabiltzen da. Askotan, sistema horrenosagai guztiak aparatu bakar batean —kamaskopioan506— integratuta egonohi dira.

• Bideo-sistema osoa: kamera ugariko sisteman erabiltzen dena da, etahainbat atal dauzka, ondoren azalduko ditugunak.


505. “Zine digitala” —goi-definizioko bideo-filmen produkzioa— eta “Kodak, zine-sistemadigitala” bereizi behar ditugu. Azken hori honetan datza: filma zeluloidean filmatzen da, gero bideodigital formatura pasatzen da, Masterizazio Digital izeneko prozesuan, non “master digitala” sortzenden. Ondoren, master horren gainean, postprodukzioa egiten da. Emaitza “Intermediate Digital”deritzon masterra da. Gero zeluloidera pasatu behar da film modura komertzializatzeko; DVD bideo--euskarrian ere komertzializa daiteke (Biurrun Arbuniés 2002b).

506. Hitz hori “kamera” eta “magnetoskopio” izenez osatu da.

19.2.1. Gutxieneko bideo-sistema

Ondoko hauek dira gutxieneko bideo-sistema baten osagaiak:

• Kamera: irudia bideo-seinale elektroniko bihurtzen du.

• Kameraren kontrolerako unitatea (KKU): kamera egokitzeko eta irudiarenkalitatea kontrolatzeko balio du. Kable bakar batekin lotzen da kamerara, etahorretatik garraiatzen dira seinaleak, bideoarena eta sinkronismoak barne.

• Sinkronismo-sorgailua: sinkronismoko inpultsuak sortzen dituen osagaielektronikoa da; horren bidez, sistemaren ekipo guztiek inpultsu horienarabera koordinatzen dituzte seinaleak eta, horri esker, beti daude irudiarenlerro berean. Hori egin ezean, batzuetan ez litzateke irudia ikusiko; kamerabatetik bestera aldatzean, adibidez. Telebista analogikoaren kapituluanaztertu dugunez, sortzen dituen inpultsuak ezabaketa horizontaleko etabertikaleko inpultsuak dira, sinkronismo horizontaleko eta bertikaleko in-pultsuak, kolorearen suberamailearen bolada, krominantzia-seinalea kode-tzeko erreferentziatzat hartzen dena.

• Magnetoskopioa: kamerak ekoitziriko irudia grabatzen duen ekipoa.

• Monitorea: kamerak ekoitziriko seinalea ikusarazten duen aparatua.

• Audio-ekipamendua: soinua hartzeko mikrofonoa eta entzungailuak soinu--operadorearentzat.

33. irudia. Gutxieneko bideo-sistemaren osagaiak

Iturri: autorea.

19.2.2. Bideo-sistema osoa

Bideo-sistema osoak gutxienez honako osagai hauek dauzka507:

• Kamerak: hainbat kamera; gutxienez hiru.

Bideo-sistemak eta instalazioak 407

507. Ikus “Prozesuak” izeneko kapitulua II. zatian, non bideo-produkzioaz hitz egiten den.

KKU(KamerarenKontrolerako

Unitatea)

Sinkronismo--sorgailua

• Kameraren kontrolerako unitateak (KKU): kamera bakoitzeko seinaleakontrolatzeko. Kamera eta KKUren artean kable bakar bat dago eta hortikdoaz seinaleak, hala bideoarena nola sinkronismoena.

• Sinkronismo-sorgailua: ekipoak sinkronizatzeko.

• Bideo-nahasketak egiteko mahaia: bideo-iturriak sailkatu eta kontrola-tzeko.

• Magnetoskopioak: gutxienez bi, bat programa grabatzeko eta bestea bideo--iturri modura erabiltzeko.

• Monitoreak: egiten den programa eta bideo-iturriak ikusteko zenbait mo-nitore.

• Bektoreskopioa: neurriak hartzeko ekipoa da, kolore-osagaien seinaleetanegokitzapen teknikoak egiteko aukera ematen duena. Parametroetako batkolore-barratako seinalea da, eta, hari esker, grabatzen ari den koloremetriaegokitu daiteke. Ekipoaren eta ekipoaren funtzionamenduaren ardura bi-deo-teknikariari dagokio.

• Uhin-formaren monitorea: bideo-seinalearen forma sinusoidala pantailabatean erakusten duen osagaia.

• Mikrofonoak: soinua hartzeko.

• Audio-nahasketarako mahaia: irudiarekin batera doan audio-iturriasailkatu eta kontrolatzeko.

• Beste osagai batzuk: hainbat osagaik osatzen dute bideo-ekoizpena edoprodukzioa, hala nola argiztapenak, interkomunikazio-sistemak eta sistemaelektrikoak.

34. irudia. Bideo-sistema osoaren osagaiak

Iturria: autorea.


1. KKU

2. KKU

3. KKU

Sinkronismo--sorgailua

1. Kamera

2. Kamera

3. Kamera

Magnetoskopio--iturriak

PRGMagnetoskopioa

1. Kameraren monitorea



Programarenmonitorea

Audio-mahaiaMikrofonoa

Bid

eoar

en n

ahas

keta

-mah

aia

Sistemako ekipo guztiak izen bereko sorgailu edo generadoreak sorturikosinkronismo-inpultsuek sinkronizaturik daude. Irudi-iturri guztiek bat egiten dutebideo-nahastagailuan eta aparatu horretan egiten den sailkapena programarenmagnetoskopiora joango da (PRG), bertan grabatzeko, audio-sistemarekin batera.

19.3. BIDEO-ESTUDIOA

Bideo-estudioa “barnealdeetako” programak produzitzeko gunea da, non, “kanpo-aldeetako” programetan ez bezala, ingurua kontrolatuta dagoen, ekipamenduahobea den, eta langileek hobeto koordinatuta dauden. Bideo-estudio arrunt batekhainbat atal ditu, ondo bereizita:

• Platoa

• Kontrol-gela

• VTR gela

• Edizio-gela(k)

• Gela osagarriak

Estudio batean (edo TB-estazio batean) hainbat departamentu edo sail ko-mun daude, hala nola administraziorako eta kudeaketarako saila —konpainiarenadministraziorako— eta produkzio-saila, programak planifikatu eta ekoizteko.

19.3.1. Platoa

Gertakaria, akzioa —programaren edukia— gertatzen den gela edo tokia da,non aktoreek eta aurkezleek parte hartzen duten. Azalerak tamaina askotakoak izandaitezke, baina kontuan hartu 150 m2-ko platoa txikia dela.

Ekipamendu teknologiko egokiak gertakaria —irudiak eta soinuak— hartzenditu, kamerak eta mikrofonoak erabiliz. Programaren kalitate teknikoa egokia izandadin, platoak egokituta egon behar du. Beraz, egokitzapen akustikoa etaelektrikoa, errefrigerazioa eta argiztapena oso zorrotzak izango dira.

Platoaren lurzoruak erabat nibelatuta egon behar du, kamerak aise eta errazmugi daitezen. Halaber, sendoa eta gogorra izan behar da ekipamendu teknolo-gikoa eta dekoratuen mugimendua jasan ahal izateko.

Sabaiaren altuera plato baten diseinuaren atal garrantzitsua da. Gutxienezlau metro izango ditu, zeren fokuek oso baxu baldin badaude, horrek eragina izanbaitezake argiztapenaren kontrol teknikoan, eta aldi berean, ez baita espazio nahi-korik egongo sortzen den beroa uxatzeko. Azkenik, fokuak eta mikrofonoak baxuzintzi-likaturik badaude, pantailan atera daitezke. Plato handi batzuek hamar--hamabi metroko altuera dute.


Akustika lantzea garrantzi handikoa da, eta hori bi arrazoirengatik. Aldebatetik, hormek eta sabaiak, lurzoruak bezalaxe, kanpotiko zaratak ez sartzekomoduan diseinatuta egon behar dute. Beste alde batetik, barnean sortutako zaratakekiditeko moduan prestatu behar dira. Platoa erreberberazioaren kontra babesturikbaldin badago, absortzio akustiko egokia egongo da.

Aire girotua ere elementu garrantzitsua da platoan. Izan ere, bertan leihorikez dagoenez, errefrigerazioak xurgatu behar du bertan sorturiko bero handia, eki-pamendu teknologikoak egoki lan egin dezan, eragin kaltegarririk gabe; gauza beraprogramako aktoreek. Zoritxarrez, errefrigerazio-ekipo asko oso zaratatsuak izatendira bideo-programaziorako, eta itzali egin behar izaten dira grabazio-unean.

Aipatutako elementuez gain —platoaren egiturari dagozkionak, batik bat—,beste elementu batzuk ere badira platoan:

• Interkomunikazio-sistema,508 entzungailu eta mikrofonoen multzo509

telefonikoa —konexio alanbrikoz edo inalanbrikoz funtziona dezakeena—erabiliz, produkzio-taldeko kideen arteko komunikazioa errazteko. Inter-komunikazioari esker, errealizadoreak agindu zehatzak ematen dizkio eki-poari. Plato handietan, kable bidezko interkomunikazio telefonikoarenordez, interkomunikazio-sistema inalanbrikoa erabiltzen da.

• Estudioko monitoreak, programaren irudiak erakusteko, aurkezleek, erre-jidoreak eta platoan dauden ekipoko beste kideek programaren garapenabeha dezaten eta egin beharrekoa egin dezaten.

• Estudioko bozgorailuek estudioko monitoreen antzeko funtzioa daukate;audioari dagokionez, ordea.

• Argiztapenerako parrilla, hau da, platoaren sabaian kokatzen den hodi--egitura metalikoa, proiektoreak eta fokuak ezarri eta esekitzeko.

• Proiektoreak eta argi-fokuak, edozein platoko elementu funtsezkoak dira,argi artifizialez lan egiten baita beti. Kolore-tenperatura 3600 kelvinekoada, kameren egokitzapena eta lana segurtatuz. Proiektoreen kontrola argiz-tapen-nahasketetarako mahaian egin ohi da, eskuz edo ordenagailuz.

• Telebista-kamerek irudia hartzen dute.

• Mikrofonoek soinua hartu eta seinale elektriko bihurten dute.

• Dekoratuak programaren edukiari girotze espaziala ematen dioten altzariaketa apaingarriak dira. Errealak izan daitezke —platoan bertan muntatutakoekipamendu fisikoa— edo birtualak —ordenagailuz sortuak—.


508. “Intercom”, profesionalen hizkeran.509. “Set”, ingelesez.

19.3.2. Kontrol-gela

Kontrol-gela —platoaren aldamenean kokatua— programaren alde teknikoaeta errealizazioa egiten den lekua da. Bideo- eta audio-iturrietatik iritsitako seina-leak monitorizatu eta kontrolatu egiten dira. Esan dugun bezala, programa kontro-latu eta zuzentzen da, parte-hartzaile guztiei dagozkien aginduak emanez. Hainbatdiseinu eta osaketa dute kontrol-gelek, baina posible da estandar bat aurkeztea,estudio ertain estandarrari dagokiona.510 Lau alor daude:

• Bideo-mahaia: bideo-nahasgailua —irudi-iturriak selekzionatu eta efek-tuak egiten dituena—, programaren denbora kontrolatzen duten erlojuak,interkomunikaziorako sistema eta karaktere-sorgailua.

• Bideo-iturrien monitoreak: bideo-mahaiaren aurre-aurrean kokatuak, iru-di-iturriak eta programaren monitorea erakusten dituzte, emaitza osoa eskai-niz.

• Kameraren kontrolerako unitatea (KKU): izenak berak aditzera amatenduenez, kamerek sortutako seinalearen aspetu teknikoak —diafragma, ko-lorea, etab.— kontrolatzen ditu urrunetik.

• Audio-nahasgailua: nahasturak egiteko mahaia eta audio-iturriak kontrola-tzen ditu.

• Argiztapen-mahaia: programan erabiliko den foku-sistema kontrolatzekobalio du —eskuz edo ordenagailuz—: argiaren potentzia, erabili behar denproiektore kopurua, etab. Argiztapen-plana aldez aurretik programatzen da.

19.3.3. Magnetoskopioen edo VTRn gela

Magnetoskopioak —bideo-grabatzaile eta erreproduktoreak— kokatzen direngela da. Hazbeteko VTR511 aparatuak edo VCR512 ekipoak izan ohi dira.

Gela horretatik kontrol-gelan kokaturiko bideo-nahasgailura bidaltzen dira al-dez aurretik grabatutako bideo-iturriak. Errefrigerazio-eskakizunak ezinbestekoakdira. Magetoskopioen kontrolari dagokionez, ekipamendu tekniko handia egon ohida gela horretan, —seinaleetako akatsak zuzentzeko TBC513 aparatuak erabiltzendira—. Interkom sistema kontrol-gelarekin komunikatuta dago.

19.3.4. Edizio-gelak

Edizio-gela, programa edo programaren zatia editatu edo muntatzen den gelada. Gaur egun bi motatako edizio-gelak edo edizio-unitateak daude:


510. Ikus lehen aurkeztu dugun “bideo-sistema osoaren bloke-eskema” ere.511. Video Tape Recorder (VTR), zinta bobinan baitago.512. Video Cassette Recorder (VCR), zinta kasete baten barruan baitago.513. Time Base Corrector.

• Lerroko edizioa (on line edizioa) magnetoskopio digital nahiz analogikoenbidez egiten den edizioa da. Betiko edizio-sistema tradizionala da.

• Lerroz kanpoko edizioa (off line edizioa) konputagailuaren bitartez egitenden edizioa da. Editatzeko softwarea eta disko gogorra erabiltzen dira.Sarrerako iturriak edozein motatakoak izan daitezke (disko gogorrak,DVD, magnetoskopioak, kamerak, etab.), eta baita edizioaren irteerak ere.

Edizio-gelan egindako bideoa VTR gelara bidaltzen da, geroago programareneduki grabatu modura erabiltzeko, eta off line edizioan egindako produktua emisio--lana egingo duen zerbitzari digitalera garraiatzen da.

19.3.5. Aldameneko gelak

Telebista-estudioak beste gela batzuk izan ohi ditu, materialak, dekoratuak,altzairuak, etab. gordetzeko, eta beste espazio batzuk, garabiak, “dolliak”, kameraketa beste tresna teknologiko batzuk batzeko. Tresnak konpondu eta doitzeko gelakere badaude.

19.4. BIDEO-ESTUDIOKO LANGILEAK

Inon garrantzitsua baldin bada talde-lana, hori telebistaeta bideo-gelan izaten da.Hona hemen bideo-estudioetan lan egiten duten pertsonak:

19.4.1. Kontrol-gelako langileak

Errealizadorea gidoia burutzen duen talde-teknikoaren arduraduna da, hauda, ideia bat edo gidoi bat bideo-produktu fisiko bihurtzen duena. Errealizadoreakpro-gramaren alde estetikoa eta edukia burutu behar du, baina zuzendaria514 daazken erantzulea.

Errealizazioko laguntzailea errealizadorearen kide hurbilena da, programa-ren denborak kontrolatzen dituena, ekipo teknikoari aurreaginduak ematendizkiona, errealizadoreak agindu zehatza ematen duenerako prest egon daitezen.

Irudi-nahastailea515 —Video mixer esaten zaio— bideo-nahasgailuaren arduraduena da, kamerak eta bideo-iturriak “pintxatzen” dituena, efektu bereziak eta pla-noen arteko igaroaldiak prestatzen dituena; den-dena errealizadorearen aginduetara.

Soinu-kontrolerako teknikaria, irudi-nahastaileraren parekoa audioari dago-kionez. Audioa nahasteko ekipora iristen diren soinu-iturri guztien ardura dauka.Errealizadorearen aginduei jarraituz, eskatutako iturria eta bolumena selekziona-tzen ditu.


514. “Editor” esaten zaio Ameriketako Estatu Batuetan.515. “Technical director” esaten zaio Ameriketako Estatu Batuetan.

Bideo-teknikaria, kamerek eta gainerako bideo-iturriek bidalitako seinaleazuzena eta funtzionamendu egokikoa izan dadin ardura duen ingeniari elektroni-koa. Programaren garaian kontrol-gelan egoten da, aparatu teknologiko batzuk—Kameraren Kontrolerako Unitatea (KKU)— gidatzen, bideo-seinalea kontrola-tzeko. Estudio batzuetan, bideo-teknikaria beste gela batean egon ohi da eta bertanizaten ditu ekipamendu osoa eta monitoreak.

Argiztapenaren arduraduna, programak behar duen argiztapena —argiarenbolumena eta intentsitatea— prestatzen duena. Programaren garaian kontrol-gelanegon ohi da, argiztapen-nahasturen mahaiaren aurrean, fokuak eta proiektoreakkontrolatzeko.

Karaktere-sortzaileen teknikaria, ordenagailua —teklatua, softwarea etapantaila— erabiliz, programan agertzen diren azpitituluak elektronikoki kontrola-tzen dituena.

19.4.2. Plato barruko langileak

Kontrol-gela barruan dauden “giza luzapenak” dira.

Erregidorea516 errealizadorearen eta platoko langileen arteko bitartekaria da;beraz, platoko arduraduna. Plato barruan errealizadorearen aginduak bete beharditu. Horregatik ematen dizkie aginduak aktoreei eta aurkezleei.

Kamera-operadoreak, kamerak erabili eta errealizadorearen zein laguntzai-learen aginduak hartzen dituzten profesionalak.

19.4.3. Beste geletako langileak

Magnetoskopio-operadoreek VTR geletan lan egiten dute. Errealizadoreakeskatutakoan, bideo-iturriak elikatzen dituzte.

Azkenik, edizio-gelan errealizadorearen agindupean lan egiten duten edizio--operadoreak ere badaude.


516. “Stage manager” esaten zaio mundu anglosaxoiarrean.

20. Bideo-grabazioa

Esan dugunez, irudiak eta soinuak mugimenduan ematen dituen emisioa datelebista, transmisio-sistema batetik sistema deskodetzaile eta hartzaileraino.Aldiz, bi-deoa mugimenduan dauden irudiak eta soinuak —biak sinkronizatuta—ekoitzi eta gordetzeko sistema da (orain arte magnetikoa, eta orain digitala ere bai).Zineak euskarri kimiko-fotografikoa erabiltzen du, eta bideoa zinta berezien mag-netizazioan datza.

Bideoa elementu giltzarria izan da, eta oraindik ere bada, telebistaren gara-penean, zeren, hasieran, telebistak zuzenean lan egiten baitzuen, harik eta irudieneta soinuen grabazio magnetikoa sortu zen arte. Baina bideoaren merkatua ez datelebistara mugatu; alderantziz, industria zabala eta garrantzitsua sortu du,gizartean ohitura berriak, erabilpen berriak eta interes berriak piztuz. Esan daiteke,bideoaren agerpenarekin halako iraultza moduko bat gertatu dela informazioareneremuan eta gizartearen denbora librearen erabilpenean.

20.1. GRABAZIO MAGNETIKOAREN FUNTZIONAMENDUA

Historiari erreparatuz, telebistak elektronikoki biltegiratzeko sistema behar zuen,aldez aurretik eta prebisioz lan egin ahal izateko. Audio-magnetoskopioak baziren,eta, teknikariak konbentziturik zeuden irudien biltegiratze elektronikoa magnetis-moaren bitartez etorriko zela. Kontua zen telebista-kameratik zetorren seinaleelektrikoa euskarriren batean erregistraturik geratuko zen eremu magnetiko nolabihurtu, eta, aldi berean, erregistro hori itzuli eta gero irakurtzea. Irudiak graba-tzeko sistema ferromagnetikoan aurkitu zen soluzioa.

Eremu magnetikoen eraginpean egon ondoren iman bihurtzen direnak diramaterial ferromagnetikoak. Burdina, nikela, kobaltoa, kromoa eta zenbait aleaziomagnetizatu egin daitezke, hots, iman bihur daitezke. Gainera, horrelako mate-rialak lehenagotik ere erabiliak izan dira soinuak —audioa— magnetikoki gorde-tzeko. Partikula ferromagnetikoak audio- eta bideo-zinten azalean daude banatuta,material ferromagnetikozko geruza fina osatuz.

Inguruan korronte elektrikoa daraman edozein hari eroalek eremu magnetikoasortzen du, zeinaren intentsitatea korronte elektrikoaren magnitudearekiko propor-tzionala den. Grabazio magnetikoa buru magnetikoan egiten da, hau da, nukleobatean bildutako hari eroale batean.

Nukleo horrek —oinarriaren erdi-erdian arrakala bat daukan “U” formakopieza da— eremu magnetiko bat sortzen du, hari eroaleari aplikatutako korrontea-rekiko proportzionala. Beraz, tentsio elektrikoa eremu magnetiko proportzionalbihurtzen da buru magnetikoan. Sortutako eremu magnetikoak zintaren azalekopartikula ferromagnetikoetan eragina izateko eta nahiko indarrez magnetizatzeko,burdinarte517 deritzon puntu batean nukleoa etetea komeni da, nukleoaren ona-rriaren beheko partean kokatua dagoen arrakala, hain zuzen. Burdinarte horretan(kanal estu bat) kanpo magnetikoa kanporantz sakabanatzen da, eta justu azpitikpasatzen den zinta ferromagnetikoan eragiten du. Aipatutako eremu magnetikoak,beraz, aldamenean pasatzen den zintako partikula ferromagenetikoak magnetizatueta orientatzen ditu era iraunkor batean.

Erreprodukzio-prozesua alderantzizkoa da. Zintako partikula magnetizatuakeremu magnetiko bat sorrarazten du, buru irakurlearen burdinartean korronteelektriko proportzionala eraginez. Magnetoskopioen kalitatearen eta ezaugarrienarabera, grabatzeko buru magnetikoak grabatzeko zein erreproduzitzeko baliodezake, nahiz eta hobe den, kalitatea ziurtatzeko, buru grabatzaileak eta errepro-duzitzaileak bereiziak izatea.

20.2. BIDEO-GRABAZIO MAGNETIKOAREN ARAZOAK

Bideoan grabatzeak daukan arazo nagusia, irudiak grabatzeko behar den banda--zabalera ikaragarri handia da. Edozein seinale edo kanalen banda-zabaleratransmititu edo grabatu beharreko elementuen kopuruaren araberakoa denez, gauzabera gertazen da bideoari dagokionez.

Soinuaren grabazioak 8 kHz eta 20 kHz arteko banda-zabalera behar duenbitartean (lortu nahi den kalitatearen arabera), bideo-seinale profesionalarengrabaketak gutxienez 5 MHz behar ditu, hala 525 lerroko telebistan nola 625lerrokoan (White 1989:81). Oraindik kalitate hobeko grabazioa egin nahi bada, arehandiagoa izango da behar den banda-zabalera. Adibidez, CCIR 601, 4:2:2produkziorako arauan, 13,5 MHz-ekoa da, geroago esango denez.

Badago beste datu bat ere kontuan hartu behar dena, hots: zintaren desplaza-mendu-abiadura zenbat eta handiagoa izan, hainbat eta handiagoak dira grabatzekobehar diren frekuentziak. Gainera, grabatzeko frekuentziak alderantziz proportzio-nalak dira burdinartearen dimentsioekiko, hau da, grabatzeko frekuentzia zenbateta handiagoa izan (beraz, uhin-luzera zenbat eta txikiagoa), hainbat eta txikiagoada burdinartearen tamaina. Baina, ulergarria denez, burdinartea elementu fisiko batda eta beraren tamaina txikitzeak muga bat du.

Bideo-grabazioak duen beste konplexutasuna irakurtzeko buruetan dago; izanere, buru horiek oso zehazki hasi behar dute zintan dauden informazio magnetikoak


517. Entrehierro gaztelaniaz.

irakurtzen. Beste modu batez esanda, buruen burdinarteak eta zintaren informaziomagnetikoek doi-doi egokituta eta kokatuta egon behar dute. Ondorioz, zehaztasunosoz erregulatu behar dira buruen eta zintaren posizionamendua eta abiadura,grabazioan zein erreprodukzioan.

Halaber, grabatzeko orduan eta erreproduzitzeko orduan, erabateko kontaktuaegon behar da zintaren eta buruaren artean, seinale-galerak ahalik eta txikienakizan daitezen. Bideoaren grabaketak sorrarazten dituen arazo teknikoek —banda--zabalerak, abiaduraren eta posizionamenduaren abiadurak, eta abarrek— baduteberen soluzioa. Hona hemen horrelako batzuk.

Banda-zabalera eta zinta-abiaduraren arazoak

Teorikoki, burua geldirik duen eta zinta bakarrik mugitzen den grabazio-sistema bat diseinatzen badugu, audioaren grabazio magnetikoak eskatuko lukezinta 4,8 eta 38,0 cm/s arteko abiadura linealaz mugitzea. Abiadura horieklorgarriak dira. Baina arazoa sortzen da bideoaren grabazio magnetikoan (5 MHz-eko banda-zabalera gutxienez), zeren horrek zintaren abiadura lineala oso handiaeskatuko bailuke, 3.800-3.900 cm/s artekoa (38/39 m/s). Horrek arazo mekanikohandiak sortuko lituzke eta, gainera, zintaren kontsumoa izugarria handia izangolitzateke. Azken batean, ezinezko sistema bat, baldin eta ez badira funtsezkoaldaketak egiten.

Hain zuzen ere, arazo bikoitz hori konpontzeko —alegia, “banda-zabalerahandi baten beharra” eta “zintaren abiadura jaisteko beharra”— bi mugimendutanoinarritutako grabazio-sistema garatu zen: zintaren mugimendua eta grabazio-buruaren itzuliak. Zinta magnetikozko metroak aurrezteko, grabazioa egiten dutenburuak itzulika ibiltzen dira eta denbora berean zinta horizontalki aurreratzen da.Honela bi elementu dauzkagu mugimenduan, bata zirkularra eta bestealongitudinala, eta bien artean abiadura erlatiboa handitzen da, bideo-zintarenaurrezpen handia eginez. Audioaren grabazioan, esan dugunez, buru estatiko batenaurretik igarotzen da zinta, 4,8 cm/s eta 38 cm/s arteko abiaduraz, nahi denkalitatearen arabera.

Frekuentzia handien eta burdinartearen arazoak

Mikromekanikari esker, oso burdinarte finak fabrikatzen dira, bideo-sei-nalearen frekuentzia handien grabazioa eta erreprodukzioa ahalbidetzen dutenak.

Posizionamenduari eta abiadurari dagozkion arazoak

Buruen eta zintaren posizionamendua eta abiadura erregulatzeko, buru inde-pendentea erabiliz grabaturiko sinkronismo batzuk luzetara txertatzen dira bideo--zintako pista batean. Pista hori kontrol-pista da, eta sinkronismo-inpultsu horiek

Bideo-grabazioa 417

buru batek irakurtzen ditu erreprodukzio-garaian, eta inpultsuek zintaren arraste--abiadura eta buruen biraketa kontrolatzen dituzte.

Zintaren eta buruaren areko arazoak

Zinta magnetikoaren eta buruaren arte erabateko kontaktua egon beharrahainbat modutara konpondu da. Hutsaren gida deitzen da horietako bat, eta bienartean hutsarte bat sortzean datza.

Seinale/zarata erlazioa

Edozein sistema elektronikok, berez, funtzionatze soilarekin, zarata eletro-nikoa sortzen du, distortsio bat, interferentzia bat, alegia. Magnetoskopietako siste-maren zarata bideoaren seinale erabilgarriari gehitzen zaio, eta bideo-seinalarekinbatera anplifikatzen da, haren parte balitz bezala. Seinale/zarata erlazioa seinaleerabilgarriaren eta zarataren seinalearen sasiko potentziaren arteko zatidura da.

20.3. MOTA DESBERDINETAKO BIDEO-GRABAZIO MAGNETIKOAK

Bideoan grabatzeko hainbat teknika daude, eta bakoitzak berezko magnetosko-pioak eskatzen ditu (Solarino 2000):

• Trabeskako grabazioa: historikoa, gaur egun desagertua.

• Grabazio helikoidala: hauxe da gaur egun erabiltzen dena. Seinale konpo-satua edo osagaikakoa erabil ditzake. Alor profesionalean bigarrena erabil-tzen da.

• Azimut-grabazioa: gaur egun erabiltzen dena, batez ere etxeko bideoetan.

Teknika edo formatu batean dagoen bideo-zinta bat beste batean errepro-duzitu nahi bada, lehenbizi formatu berrira kopiatu behar da. Prozesu honi dub upesaten zaio bideo-sistema baxuagotik beste hobe batera kopiatzea denean, eta dubdown alderantzizkoa denean.

20.3.1. Trabeskako grabazioa

Gaur egun oso gutxi erabiltzen den sistema horrek lau buru erabiltzen zituenbideo-seinalerako, danbor baten kanpoko aldean kokatuta eta elkarren artean lau-rogeita hamar graduz edo gehiagoz bananduta zeudenak. Horregatik, Cuadruplexizena hartzen du.

Danborrak trabeska biratzen du zintaren desplazamenduaren norabidearekiko;hau da, zintan eginiko grabazio magnetikoa perpendikularra da zintaren luzetarakomugimenduarekiko.


Sistema horretan, bi hazbeteko (50,8 mm) zabalerako zinta 38 cm/s-koabiaduran desplazatzen zen, eta buruak zeramatzan diskoak edo danborrak 250bira/s-ko abiadura zuen, zehatzago esanda, 14.400 bira minutuko. Hutsaren gidaerregulagarri batek zintaren eta danborraren areko kontaktua ziurtatzen zuen.Erreproduzitzeko garaian ez zen posible irudiak mantsotzea eta izoztea. Honakohauek ziren trabeskako grabazioan zeuden pistak:

• Bideo-pista, danborrean kokatutako lau buruek egindakoa.

• Audio-pista, kalitate profesinalekoa.

• Agindutarako pista: egia esan, bigarren audio-pista bat zen, aginduak edoinformazioak —programaren identifikazioa, etab.— grabatu ahal baitziren,geroago erabili ahal izateko. Baina pista hori montaje- edo edizio-garaianerabilgarri izan zitezkeen denbora-kodeak grabatzeko erabiltzen zen.

• Kontrol- edo “sinkronizazio”-pista: zintaren desplazamendu-abiaduraerregulatzeko erabiltzen zen, zintako buru irakurleen eta pista grabatuenarteko sinkronizazio perfektua lortu ahal izateko. Gaur ere ezinbestekoa dahorrelako pista bat edozein magnetoskopiotan.

Trabeskako arakaketa eta grabaketa erabiltzen zuten magnetoskopioekhainbat arazo sortzen zituzten, zintaren banda-zabalera handitik, irudiak mantsotueta izozteko ezintasunetik eta konplexutasunetik zein zaharkiduratik zetozenak.

20.3.2. Grabazio helikoidala

Seinalearen kodetzea konposatua edo osagaikakoa izan daiteke 4:2:2 CCIR-601 arauaren arabera, bateragarritasun handiagoa lortzen baita.

Grabazio helikodaleko sisteman (geroago adieraziko diren B eta C sistemakdaude), buru batek edo bik grabatzen dute bideo-informazioa zintarekiko diagonaladen modu batez. Magnetoskopioak bi buru badarabiltza, buru biak aurkakoposizioan daude danbor buru-emailean.

Pisten grabazioa diagonalean izan dadin —zeiharka, alegia—, zinta moduhelikoidalean lotzen da danborrean. Bi bideo-buruetako bakoitzak pista makur bateta aurrekoarekiko paraleloa grabatzen du. Pista bakoitzean eremu bati dagokioninformazioa grabatzen da, hau da, 312,5 lerroko informazioa —PAL sisteman,CCIR arauaren arabera—. Bi buruko danbor baten biraketa-abiadura 50 bira se-gundokoa da: beraz; bi buruen artean 50 eremu grabatzen dituzte, edota irudiaren25 koadro.

Eremu bat lerroko grabatzeak posible egiten du erreprodukzioan irudiamantsotu eta izoztea, zeren, une oro, bi eremu baitaude —koadro bat— bi bideo--buruekin kontaktuan; buru bakoitzeko bana. Halaber, grabazio-pisten edo lerroen

Bideo-grabazioa 419

disposizio diagonalari esker, hobeto aprobetxatzen da zintaren azalera, zabaleramurriztuz. Magnetoskopio helikoidalek hazbeteko, hazbete-erdiko eta hazbete--laurdeneko zintak erabiltzen dituzte.

Hazbeteko magnetoskopioak

Hazbeteko magnetoskopio profesionaletan informazioaren grabazioa honako-xea izan daiteke:

• Grabazio segmentatua edo “B formatua”: gutxien erabiltzen den formatuada, zeren pista bakoitzak ez baitu irudi/koadro baten (frame) alor oso bat(field) hartzen edo grabatzen, baizik eta zati bat. Beraz, irudiaren koadrobakoitzak dituen “pakete”-sorta edo lerro-multzo batzuk irakurtzean datzaformatu hau. Bi bideo-buru erabiltzen ditu eta buru bakoitzak 54 lerrograbatzen ditu pista bakoitzean, hau da, 189 lerro bien artean. Formatu hauerabiltzen du Bosch etxe alemaniarrak.

• Grabazio ez-segmentatua edo “C formatua”: gehien erabiltzen den for-matua da, enpresa guztiek erabiltzen baitute bat izan ezik (Bosch enpresa).Buru bakar bat dauka eta bideo-pista ez dago segmentatua. Honek esannahi du etenik gabeko alor oso bat (field) grabatzen duela aldioro, 312,5lerro. Alor jarraitukoa ere deitzen zaio, grabazioa alorka egiten duelako.Buru bakar bat erabiltzen du pista bakoitzean, hots, alor bat. Hazbetekomagnetoskopio hauek kontrol-pista berri bat dauka, SYNC izenekoa, nontelebistaren sinkronismo bertikala grabatzen den. C formatuak abantailahandiak dauzka produkzioan, ahalbidetzen baitu irudiak abiadura azkarreaneta mantsoan erreproduzitzea, koadroz koadroko aurreratzea (jogging), etabaita irudiaren izozketa ere zinta koadro batean geldiaraziz. Azkenik,magnetoskopioa aurreratze arinean jartzen denean (fast forward edo “ff”)irudiak ongi ikusten dira pantailan, eta ez da bideo domestikoan egoten denbideoaren “elurra” agertzen.

B eta C formatuak, hazbetekoak izan arren, bateraezinak dira elkarren artean,arauei buruzko epigrafean adierazi dugunez. Nolanahi den, B eta C formatuetandauden grabazio-pistak hauexek dira:

• Bideo-pista bat, non lerro bakoitza koadro bakoitzari dagokion.

• Kontrol-pista bat, edo sinkronismoei dagokiena, non zintaren abiaduragobernatzen duten sinkronismo-inpultsuak eta grabazio-danborrarekikolerratzea grabatzen diren. Sinkronismo-inpultsuak luzetara —eta ez diago-nalean— kokaturiko pista batean doaz.

• Audio-pista bat edo batzuk —lau baino gehiago ez—, non audio-infor-mazioa grabatzen den. Magnetoskopio profesionalek bi pista dituztegutxienez, eta modernoenek lau ere bai.


• Denbora-kodeko pista bat, non irudiaren koadro bakoitzari zenbatutakoidentifikazioa esleitzen zaion (ordutan, minututan, segundotan, koadro-tan...).

Zinta bi eratara egon daiteke bilduta danborraren bueltan: omega bobinatua,izen horretako letra grekoaren forma hartuz, edo alfa bobinatua, grezierarenalfabetoari dagokion izen berbereko letraren forma hartzen duena.

20.3.3. Azimut-grabazioa

Zeharkako edo kuadruplex sistemak eta sistema helikoidal profesionalek etaindustrialek espazio huts bat uzten dute lerro bakoitzaren artean. Grabatu gabekoespazio hori segurtasun-banda da, eta bere funtzioa diafonia ekiditea da, hau da,pistaren buru erreproduzitzaileak dagokion pista eta ez dagozkionen zati bat ira-kurtzea.

Magnetoskopio domestikoek ez daukate segurtasun-bandarik grabaziodentsoagoa lortzeko eta zintari etekin handiagoa lortzeko. Diafonia azimut--grabazioa eginda ekiditen da.

Magnetoskopio domestikoetan, buru bakoitzeko burdinarteak makurdura--angelu batez eta alderantziz kokatzen dira. Horrela diafonia ekiditen da, grabaziomagnetikoaren printzipioa errespetatuz; hots, seinale erregistratuaren anplitudeamaximoa izan dadin, zintarekiko elkarzut egon behar du burdinarteak. Horrela ezbada, anplitudea asko murriten da. Arakaketan, eremuz eremu irakurtzen duteburuek. Baina azimut eran grabatu denean, buru batek eremu bat irakurtzen duenbitartean, aurreko eta ondoko pistak alderantzizko angeluz grabatuta daude, horreladiafonia ekidinez.

Edozein modutan, magnetoskopio profesionalen segurtasun-bandek bermehandiagoa dute diafoniaren kontra. Azkenik, formatu bakoitzean azimut-angeluadesberdina denez, bateraezintasun-elementu berri bat sartzen da.

20.3.4. Bideo-zintak

Plastikozko euskarri edo mintza daukate, poliesterrekoa, non material ferro-magnetiko fina ezartzen den, aglutinatzaile batekin nahastuta. Partikula ferro-magnetikoak modu batera edo bestera bideratuta daude fabrikaziotik bertatik,grabazio-metodoa nolakoa izango den, zeiharkakoa edo helikoidala.

Zinta magnetikoak propietate mekaniko, magnetiko eta elektromagnetikoenarabera bereizten dira.

Propietate mekanikoak

Propietate mekanikoen artean hauexek daude: jatorrizko material plastikoa,material ferromagnetikoa, zabalera, luzera, iraupena, erresistentzia eta ahalmenurratzailea.

Bideo-grabazioa 421

Drop-outs deitzen zaie zintek daukaten ohiko arazo bati, hau da, bideo--seinalerik ez izateari, eta hori gertatzen da partikulak modu uniformean banatutaez daudelako, batzuk askatu direlako edo gainean ezarritako hautsak estalidituelako.

Propietate magnetikoak

Ondoko hauek dira propietate magnetikoak:

• Erremanentzia: kanpoko indar magnetizatzailea desagertu ondoren zintagrabatuan geratzen den indukzio magnetikoa da.

• Koertzibitatea: hondar-magnetismoa kentzeko behar den eremu magne-tikoa, hasierakoaren alderantzizkoa.

Propietate elektromagnetikoak

Propietate elektromagnetikoak hauexek dira: sentikortasuna, grabazio-mailamaximoa, hondoko zarata eta, batik bat, seinale/zarata erlazioa.

20.4. BIDEO-PRODUKZIORAKO/GRABAZIORAKO ARAUAK

Bideo-produkzioko edo grabazioko formatuak arazo eta istilu komertzial zein tek-nologikoen iturri izan dira eremu profesionalean, industrialean zein domestikoan.

Formatuak pribatuak eta patentatuak izan dira askotan, hau da, industriakberak garatuak, estandarizazio-alorreko nazioarteko erakundeek bideoaren etaaudioaren kalitateari buruz hartutako espezifikazio-arauak betetzen saiatu arren.

Batzuetan —alor profesionalean, batik bat— kontsentsu-gradu polita lortu dafabrikatzaileen artean. Edozein modutan, formatu bateko magnetoskopioangrabaturiko irudiak ezin dira ikusi beste formatu bateko magnetoskopioetan.

20.4.1. Formatuak bideo analogikoan

Bideo profesionala

Goi-kalitateko bideo profesionalari dagokionez, hazbeteko zintan hartutakobideo-grabazio helikoidaleko bi arau daude: B eta C formatuak deitzen dira, etahorra iristeko historia konplikatu samarra izan da.

EBUk518 1970ean proposatu zuen hazbeteko (1”) zinta duten magnetosko-pioetan grabatzeko arau bat, kalitate profesionala eta telebisiboa lortzeko xedez.Philips eta Bosch etxeek irudi ez-segmentatua ekoizten zuen buru bakarreko


518. Erradiodifusiorako Europar Elkartea (European Broadcasting Union, EBU).

magnetoskopioa garatu zuten, baina seinalearen egonkortasuna ez zen nahikoa, etautzi egin zuten. Apur bat beranduago, Sony eta Ampex etxeek irudi ez-segmenta-tua ekoizten zuten magnetoskopioak aldatu eta modelo berriak erakutsi zituzten1976an. Abian zegoen formatuen arteko gatazka (White 1989).

Zine eta telebistako ingeniarien SMPTE519 elkarte iparramerikarrak bi lan--talde eratu zituen 1976an, bideo-grabazioak egiteko bi arauren espezifikazioakdefinitzeko xedez: 1) B formatuarenak, irudi segmentatuak hartzen zituztenekipoentzat; eta 2) C formatuarenak, iraudi ez-segmentatuak ekoizten zituztenmagnetoskopioentzat.

Bere aldetik, EBU erakundeak eredu bat proposatu zuen 1978n hazbeteko(1”) magnetoskopio ez-segmentatutakoentzat. Aipatutako ekipoen enpresa ekoiz-leek ados jarri ziren proposamen horren inguruan, eta, orduz geroztik, bateraga-rriak izan dira.

Beraz, 1980. urtearen bueltan, hazbeteko alor profesionala bi formatu onartuzfinkatu zen:

• Segmentatutako B formatua: Bosch enpresak egiten zituen magnetosko-pioak.

• Segmentatu gabeko C formatua: Ampex eta Sony enpresek ekipo batera-garriak egiten zituzten.520 Geroago, beste enpresa batzuk lerratu zirenformatu horretara.

Hainbat urtetan zehar, eta gaur egun ere bai, hazbeteko magnetoskopio pro-fesionalak —VTRak521— oso ugariak dira goi-kalitateko telebistaren eta bideoa-ren ekoizpen-alorrean. Gainera, ezein fabrikatzailek ez du merkatua erabat men-deratu.

Sony etxeak bideo-grabaziorako Betacam sistema kaleratu zuen 1982an, zeinaformaturik garrantsuenetarikoa izan den magnetoskopio digitalak iritsi bitartean.Hainbat belaunaldi izan ditu; besteak beste, Betacam SP. Diseinatu zutenean,honako helburu hauek zeuzkan:

• Goi-bandako U-matic delakoak baino kalitate telebisibo handiagoa lortzea,zeinak arrakasta handia lortu baitzuen ENG kazetaritza elektronikoan etabideo industrialean.

• Hazbete-erdiko kasetea erabiltzea, zintako bobina soltearen ordez.

• Tamaina eta pisua gutxitxea, eta erabilpena erraztea.

Bideo-grabazioa 423

519. Society of Motion Picture and Television Engineers.520. Sony-k BVH letraz ezaguturiko aparatuak egin zituen; eta Ampex-ek VPR izenaz ezagutzen

direnak.521. Video Tape Recorder.

Betacam grabazio-sistemak magnetoskopio soltetan eta kamera integratuetanerabili ohi dira, eta Betacam izenez ezagutzen dira. Formatu honen maila berekobeste magnetoskopio bat Panasonic-en MII izenekoa da.

Bideo semiprofesionala

Hirurogeita hamarreko hamarkadan, B eta C arauak zeuden kalitateko ekipoprofesionalentzat. Halaber, bideo-formatu domestikoak garatzen ari ziren. Bainasegmentu ertainak —semiprofesionalak— ez zeukan inolako formatu egokirik,domestikoaren mugikortasuna izan zezakeenik eta profesionalaren kalitatera hurbilzitekeenik ekipo berberean.

Sony etxearen goi-bandako U-matic grabazio-formatua nagusitu zen segmen-tu semiprofesional horretan. Behe-bandako U-matic formatua ere egin zen, bainakalitate kaskarragoa zeukan. U-matic delakoaren abantaila nagusia hazbete-erdikokasetea zerabilela zen, eta hazbeteko magnetoskopioena baino pisu txikiagozeukala. Gaur egun ez dago U-matic hura, 1990. urte aldera desagertu baitzen.

Sektore semiprofesionala galtzen ari da bere soslaia, domestikoak bideosemiprofesionalaren kalitatea erdietsi baitu. Adibidez, S-VHS magnetoskopioak400 lerroko definizioa dauka, U-matic-ek baino gehiagokoa.

Bideo domestikoa

Honako hauek dira bideo domestikoan erabilitako formatuak, denak kase-tearekin:

• VHS522 formatua: JVCk garatua eta, merkatuan lortutako nagusitasuna-gatik, estandar bihurtua.

• Beta formatua: Sony etxeak garatu izan arren, porrot egin eta desagertuegin zen merkatutik.

• 8 mm-ko formatua: formatu aurreratuagoa da, baina VHSren pareko kalita-tea duena. 8 mm-ko zinta darabil.

20.4.2. Bideo digitalaren arauak

Lehen esan dugun modura,523 seinale bat digitalizatzeko hiru fase egon ohidira: seinale analogikoaren laginketa, lortutako laginen kualifikazio bitarra etaseinalearen kodetzea bera, eman nahi zaion erabilpenaren arabera (grabazioa edoemisioa). Telebista digitalerako arauak, kapitulu berezi batean aipatu ditugu. Orainekoizpen-arauei buruz mintzatuko gara, hau da, produkziorako kodetze-formatueiburuz.


522. Video Home System.523. Ikus, “Telebista digitalaren arauak”, “Telebista digitala” izeneko kapituluan.

Bi ikuspuntu

Oro har, bideo-produkzioa dela eta, bi ikuspegi daude, “itxuraz kontraesanko-rrak”, seinalearen digitalizazioaz, magnetoskopiora garraiatzeaz eta grabazioaz(Bethencourt Machado 1991, pg. 241):

• Seinale konposatuaren kodetzea: kasu horretan telebista konbentzionalekobideo-seinalea da seinale konposatua; hau da, Y luminantzia-seinaleak,sinkronismoek eta krominantzia-seinaleak osatzen dute.

• Osagaikako seinalearen kodetzea: seinale hori bi eratakoa izan daiteke.RGB izenekoa, hiru kolore primarioek osatua; eta YUV izenekoa, non Yluminantzia den eta U524 eta V525 kolore-diferentziako seinaleak.

Lehen ikuspegia —seinale konposatuaren kodetzea— ez da erabiltzen bideoprofesionalean, telebista-sistemen —NTSC, PAL eta SECAM— bateraezintasunberbera gertatzen baita.

Bigarren ikuspegia —osagaikako seinaleen kodetzea— ekoizpenean erabil-tzen da. Kodetzen den osagaikako seinalea YUV delakoa da, RGB seinaleak bainobanda-zabalera txikiagoa eskatzen baitu.

Osagaikako seinaleak duen abantaila telebista konbentzionaleko sistemaguztiek hiru seinale —YUV— izatetik dator, eta, beraz, bateragarritasuna nazioar-teko arauak betez lor daiteke. Horixe egin zuen CCIR delakoak 1982an, 4:2:2CCIR-601 izeneko arau ezaguna bereganatu zuenean.

Beste abantaila bat honako hau da: seinale digitala analogiko bihurtzea tele-bista konbentzionalean emititu ahal izateko, oso erraza da bideo-produkzioa digitaladenean, osagai berberen bihurketa sinplea —digitala/analogikoa— eskatzen baitu.

4:2:2 CCIR-601 araua

Bideo-produkzioaren erreferentziako araua da, kodetze, garraio eta grabaziomagnetikoari dagokienez. Baina gogoratu beharra dago ekipoen irteera-seinaleadela, hau da, aparatuen barruan —direla magnetoskopioak, direla telezineak,etab.— irtenbide tekniko propioak bila ditzaketela konpainiak.

Ekoizpenerako 4:2:2 CCIR-601 arauak seinalearen kodetze digitalari dagoz-kion irizpideak —laginketa, kuantifikazioa eta kodetzea— adierazten ditu. Zeha-tzago, egiten duen laginketak aldez aurretik aipatutako ezaugarriak ditu526:

Bideo-grabazioa 425

524. Cb deitua.525. Cr deitua.526. Ikus kodetze digitalari dagokion epigrafea “Telebista digitala” izeneko kapituluan.

• Laginketa-frekuentziaren banda-zabalerak seinalearen banda-zabaleraren bihalakoa baino handiagoa izan behar du.

• Laginketak ortogonala izan behar du; hau da, irudi-lerro bakoitzeko laginenkopuruak berbera izan behar du lerro guztietan.

• Laginketak unibertsala izan behar du; hau da, telebista- edo bideo-seinalea-ren lerro bakoitzean 858/864 lagin527 hartu behar dira.

Bideo- eta telebista-seinalearen kodetze digitalerako baldintza horiek pro-dukziorako 4:2:2 CCIR-601 arauan hartuak izan dira (Bethencourt Machado 1991,De Boeck).

35. irudia. 4:2:2 CCIR 601 laginketa

Iturria: autorea CCIRen erreferentzia teknikoak kontuan hartuz,eta beste autore batzuk (Benoit 1998).

Ondoko hauek dira 4;2:2 CCIR 601 arauaren ezaugarri teknikoak:

• Osagaikako seinaleak: YUV izeneko osagaikako seinaleak lagintzendira; hau da, luminantzia-seinalea (Y) eta kolore-diferentziako bi seinaleak(U eta V).

• Laginketaren frekuentzia: luminantzia-seinalerako frekuentzia 13,5 MHz--koa da. Kolore-diferentziako seinaleak frekuentzia bi aldiz txikiagoazlagintzen dira, hots, 6,75 MHz-koaz. Laginketa-frekuentzia horretarako858/864 lerro hartzen dira luminantzia-seinalean; eta kolore-diferentziakoseinalean, 432/429 lagin lerroko. Izan ere, telebistako lerro bakitzean858/864 lagin hartzea eskatzen du onartutako laginketa unibertsalak.528

Luminantzia lagina.

+ Kolore-diferentzia seinalearen lagina (bi seinale, bi lagin).

+ + + + + +1. Lerroa

+ + + + + +2. Lerroa

+ + + + + +3. Lerroa

1 2 3 4 5

625. Lerroa aurrekoak bezala


527. 858 lagin lerroko NTSCri dagokionez, eta 864 lagin lerroko PALen. Diferentzia lerro-kopu-ruan dago. Edozein modutan, hainbat arazo tekniko direla eta, praktikan ez dago halako alderik.

528. Telebista-sistema guztietan baliagarri.

-

1. lerroa

2. lerroa

3. lerroa

625. lerroa, aurrekoak bezala

• Laginketaren egitura: laginketaren egitura ortogonala da, hau da, irudi--lerro bakoitzeko laginen kopuruak berbera izan behar du lerro guztietan.

• Kolore-diferentziako seinaleen laginketa: kolore-diferentziako seinaleenlaginak bat datoz luminantziaren lagin bakoitiekin —hau da, 1., 3., 5...laginekin—. Beraz, luminantzia-seinaleren lau lagin hartzen dira jarraituan(4), eta kolore-diferentzia bakoitzeko bi lagin alterno hartzen dira (2:2).Horrela sortzen da 4:2:2 izeneko erlazioa, ondoren erakutsiko duguna.Gogora dezagun, modu progresiboan egiten dela laginketa, hau da, lerroguztiak elkarren segidan hartuz.

55. taula. 4:2:2 CCIR-601 arauaren espezifikazioak

Iturria: CCIR.

• Bit-kopurua eta kuantifikazio-mailak: lagin bakoitzeko 8 bit dira529 —bytebat—. Guztira, 256 kuantifikazio-maila daude.

• Seinalearen kuantifikazio-maila errealak: izatez, luminantzian eta kolore--diferentzian ez dira 256 mailak erabiltzen kuantifikatzeko, 220/225 ingurubaizik, gainerakoak beste arlo teknikoetarako erabiltzen baitira. Horrenarabera, beltza 16. mailan dago gutxi gorabehera, eta bere kode bitarra“00010000” da; zuria 255. mailan kokatzen da, eta bere kode bitarra“11101011” da. Izan ere, 256. mailak “11111111” kode bitarra dauka (zortzidigitu).

Parametroak NTSC sistemak (525/60) PAL eta SECAMsistemak(625/50)

Seinale kodetuak Y, U (R-Y), V (B-Y)

Lagin-kopurua lerro osokoLuminantzia (Y) 858 864

Kolore-diferentziako seinalea (U, V) 429 432

Laginketaren egitura Ortogonala Ortogonala

Laginketaren frekuentzia

Luminantzia (Y) 13,5 MHz 13,5 MHz

Kolore-diferentziako seinale bakoitza (U, V) 6,75 MHz 6,75 MHz

Kodetzea 8 biteko byteak 8 biteko byteak

Lagin aktiboen kopurua linea digital bakoitzekoLuminantzia (Y) 720 720

Kolore-diferentziako seinale bakoitza (U, V) 360 360

Kuantifikazio digitaleko maila errealakLuminantzia (Y) 220 maila 221 maila

Kolore-diferentziako seinale bakoitza (U, V) 224 maila 225 maila

Bideo-grabazioa 427

529. Gaur egun 10 bit lagin bakoitzeko (Sony enpresako departamentu teknikoaren informazioa,Madril, 2002-VII-3).

• Laginen banaketa lerro bakoitzeko: luminantziaren eta kolore-diferentzia-ren bitak denboran multiplexaturik garraiatzen dira; beraz, banda-zabaleraerlatiboki estua behar dute. Lerro-kentzearen garaian laginketa eliminatuzlortzen da hori. Hori dela eta, luminantziaren kasuari dagokionez, lerrobakoitzeko lagin aktiboak 720 dira —NTSC, PAL nahiz SECAMerabiliz—. Lerro bakoitzeko lagin-kopuru osoa 858/864 dela esan dugunez,lagin batzuk ez daude aktibatuta, beste arazoetarako erabiltzen direlako.Gauza bertsua gertatzen da kolore-diferentziako seinaleei dagokienez.

4:2:2 araua goi-kalitatekoa da, eta, konprimatu gabe, 200 Mbps-eko banda--zabalera eska dezake. Horregatik, ez da egokia transmisiorako.

Produkziorako beste arau batzuk (4:2:0, 4:1:1, SIF eta CIF)

4:2.2 delakoa baino erabilpen eta aplikazio ez hain zorrotzak nahi direnean,banda-zabalera estutzeko asmoz, beste produkzio-arau batzuk garatu dira.

4:2:0 formatua

4:2:2 estandarretik abiatuz lortzen da, krominantzia-lagin berbera erabilizhurrengo lerroaren lagina koloreztatzeko. Horrela, har ditzagun l. lerroaren 31 eta33. laginetako U (Y-B) kolore-diferentziako balioak. Produkziorako formatu horrijarraituz, balio horiek berberak aplikatuko dizkiegu hurrengo lerroaren laginei, hauda, 5. lerroaren 31 eta 33. laginei. Luminantzia-seinalea 13,5 MHz-tan lagintzen daeta kolorearena 6,75 MHz-tan, baina kolore-lagina bi lerrotik behin bakarrikhartzen denez, kolorearen definizio bertikala galtzen da.

Formatu hori da D2MAC eta MPEG2 kodetze-metodoetarako abiapuntuamodura erabiltzen dena (Benoit 1998).

4:1:1 formatua

Formatu honetan seinalearen luminantzia 13,5 MHz-eko frekuentzian lagin-tzen da, besteetan bezala, baina kolore-diferentziaren seinale bakoitza (R-Y etaB-Y) 3,37 MHz-tan egiten denez, krominantziaren galera handia dago, CCIR 601arauaren erdia baita.

SIF530 formatua

Formatu horrek VHS magneetoskopioaren definizio parekidea ematen du, etaabiapuntu modura erabiltzen da MPEG-1 kodetze-metodorako.

CIF531 formatua, bideokonferentziarako

Kalitate erlatiboki eskaseko formatua da, Europako eta AEBetako SIFformatuen arteko konpromisoa baita.


530. Source Intermediate Format.531. Common Intermediate Format: ez nahastu goi-definizioko irudiaren arauarekin, inizial

berberak eraman arren, beste zerbait esan nahi baitu: Common Image Format (CIF), alegia.

HD-CIF araua, goi-definizioko bideorako

ITU erakundeak estandar berri bat onartu zuen 1998an produkzio, grabazioeta goi-definizioko bideo programak trukatzeko. High Definition Common ImageFormat532 (HD-CIF) deitzen da, eta bere kode ofiziala BT.709-3 ITU-RGomendioa. Honako ezaugarri hauek dauzka [World Broadcast Unions TechnicalCommittee (World Broadcast Unions Technical Committee (WBU-TC) 1999]:

• Aspektuaren erlazioa: 16:9.

• Definizio horizontala (H): 1920 pixel aktibo lerroko.533

• Definizio bertikala (V): 1080 lerro irudi edo koadroko.

• Arakaketa progresiboa (fps534): 24, 25 eta 30 irudi edo koadro segundoko.

• Arakaketa bilbatua: 50 eta 60 eremu segundoko.

• Arakaketa-frekuentzia, era progresiboan zein bilbatuan: 50 eta 60 Hz, ko-rronte elektrikoaren frekuentziaren arabera.

24 fps-eko arakaketa progresiboa zinematografia digitalak —programakzinematografiaren erara ekoitziak eta zineman eta telebistan banatuak— hobestenduen arakaketa-metodoa da.

Arau hori erabiltzen dute Ameriektako Estatu Batuetako telebista-kate guz-tiek goi-definizioko programak eskaintzeko; adibidez, CBSk, ABCk eta besteestazio askok (ITU 2000a). Halaber, Asia-Pacific Broadcasting Union (ABU)erakundeak formatu hori estandar bakartzat hartzea erabaki du goi-definiziokoprogramak nazioartean trukatzeko, nagusi den eremu osoan.

Fabrikatzaileek —Sony-k, Panasonic-ek— estandar horren araberako ekipoakgaratu dituzte; beraz, posible da HD bideoak formatu bakarrean aritzea, goi-defi-nizioko bideo analogikoak ez bezala.

Fabrikanteen bideo digitalen formatuak

Bideoaren merkatuan hasieratik egon dira liskarrak formatuen artean. Adibi-dez, bideo domestiko analogikoari dagokionez, bi arazo nagusi sortu ziren:

• VHSren eta Betamax-en arteko gerra komertziala, lehenengoak irabazizuena.

Bideo-grabazioa 429

532. Modu laburtuan, Common Image Format.533. Batzuetan, laburtzearren, H edo V letrak erabiliko ditugu pixel-kopuruaren aldamenean,

erresoluzio horizontala (H) edo bertikaka (V) adierazteko.534. Frames per second, hau da, “irudiak edo koadroak segundoko”. Batzuetan, “fps” laburdura

erabiliko dugu.

• S-VHSren eta Hi-8ren arteko gerra komertziala, lehenbizikoak irabazizuena, baina tarte txikiagoarekin, aurreko VHS/Betamax lehiaketarekinalderatuz.

Industriak kezkaz ikusi izan ditu horrelako liskarrak, enpresa bakoitzaren tek-nologia-kuotari mugak ekarri ahal dizkiolako. Jakina, bideoaren eta antzeko pro-duktuen —konputagailuen, ikus-entzunezkoen, eta abarren— kontsumoko merka-tuan handia da formatu baten nagusitasun-arriskua, batez ere beste formatuekikoabantaila erlatiboa hartzen badu, jendea berehala atxikitzen baitzaio irabazle doanari.

DV formatu estandarra

DV formatua MPEG-2535 bezalako konpresio-algoritmoa da, ekipo-industriakgaratua eta bideo profesionalean erabilia.

Sektore domestiko analogikoan gertatutakoa merkatu digitalean ere gerta ezzedin, industria ados jarri zen formatuari buruz, eta DV536 deitu zioten —hasieranDVC—. 1993an jaio zen DV formatu estandarra, Hitachi, JVC, Mitsubishi, Sanyo,Sharp eta Toshiba enpresak araua proposatuta zeukaten Panasonic, Philips,Thomson eta Sony-rekin batu zirenean; beraz, 1993ko irailean formalizatu zutenbideo digatalaren estandarra.

Baina gatazka 1996an piztu zen, Las Vegas-eko NAB537 Ferian Sony-k bereDVCAM538 eta Panasonic-ek bere DVPRO aurkeztu zutenean —bi formatu ezber-din, alegia—. Panasonic-ek sektore gorenera jo zuen DV50 izeneko bertsioarekineta Sony-k, berriz, segmentu profesional ertaina hobetsi zuen bere DVCAMproposatuz —sektore gorenerako mekatuan baitzuen ordurako Betacam ezaguna—.Orduz geroztik, bideoa hartzeko eta grabatzeko formatu anitz jarri dituzte merka-tuan fabrikatzaile horiek eta beste batzuek.

Goi-definizioko formatuak

Aipatutako HD-CIF espezifikazioak errespetatu arren, bakoitzak bere formatupropioak garatu ditu eta soluzio tekniko bereziak eman ditu goi-definizioko bideodigitalari dagokionez:

• CineAlta (Sony): sistema horren ardatza 24P HDCAM539 formatua da,1997an sartua eta HD-CIFen irudi-estandarraren espezifikazio teknikoekin


535. Batzuetan “kosinuaren transformatu diskretua” erabiltzen baitu, kalitatezko konpresiorakosistema guztiek erabilitako algoritmoa, alegia. Halaber, irudia arakatzean, biribildu egiten da, irudiabloketan zatituz, irudi osoa hartu ordez.

536. Digital Video.537. National Association of Broadcasters.538. Digital Video Camera.539. “24P” deiturak 24 irudi segundoko arakaketa progresiboa (P) esan nahi du, zinearen

abiadura arrunta, alegia.

bat datorrena. Beraz, 1920 (H) × 1080 (V) pixeleko definizioa eskaintzendute ekipoek eta, halaber, ahalbidetzen dituzte multiformatua —arakaketaprogresiboa eta bilbatua— eta multiarakaketa —hainbat irudi-frekuentziadesberdin segundoko, eta hainbat frekuentzia-mota arakaketa bilbatuan—.Konpresio-algoritmoa Sony-rena da eta berau nahiko egokia da, 4,4:1 erla-zioa baitauka. Honi esker, irudiaren kalitatea ona da eta kopiak biderkatzekoahalmen indartsua ematen du, bai formatu progresiboari, bai eta bilbatuaridagokienez (Sony Broadcast & Professional Europe 2002). CineAlta-kokamerak eta magnetoskopioak hazbete-erdikoak dira (1/2”). Ekipoenseinalearen irteerak HD-SDI eta SDTI erakoak dira. Azken honen kasuanSDI egitura duen sarearen bitartez ere bidera daiteke seinalearen irteera.

• DVCPRO HD540 formatua (Panasonic): Matsushita-k garatua izan da, etaPanasonic enpresak HDTVrako migraziorako egin duen apustua da,DVPRO familiako ekipoak mantenduz. Horrela, Panasonic-en ekipoekkonpatibilitate edo bateragarritasun bertikal bilbatua mantentzen dute—DVtik DVCPRO HDraino—. Horren froga: denek hazbete-laurdeneko(1/4”) zinta berbera darabilte. DVCPRO HD formatuak 4:2:2 erlazioko la-ginketa erabiltzen du 8 biteko isuriarekin. Grabatzeko formatuak hauexekdira: 1920 × 1080i eta 1920 × 1035i.541 Banda-zabalera 20 MHz-ekoa daluminantziarako eta10 MHz-ekoa kolore-diferentziarako.

Arakaketa progresiboko formatua (24P) eta zine digitala

Sarrera modura, kontuan har dezagun gaur egun bi ikuspegi dituela “zinedigital” edo “zinematografia digital” kontzeptuak:

• Zine digitala bideo-produkzio modura: filma goi-definizioko ekipoakerabiliz grabatzen eta ekoizten dela esan nahi du. Postprodukzioa bideoanegiten da eta, azkenean, zeluloide-formatura pasatzen da komertzializa-tzeko. Esanahi hori da ohikoena.

• Zine digitala zeluloidean: Kodak-ek bataiatutako sistema da. Pelikulazeluloidean filmatzen da, gero bideo-formatu digitalera pasatzen da goi--kalitateko telezine-ekipo bat erabiliz —Masterizazio Digitala egiten zaio,alegia—, eta hortik “master digitala” sortuko da. Master digitala edukizgero, postprodukzioko prozesua hasten da, dagozkion efektu digitalak eran-tsiz. Amaieran, bideo-master editatua daukagu, hots, “Intermediate Digital”izeneko produktua. Azken fasean, master editatua berriro zeluloidera pasa-tzen da, komertzializatu eta zine-aretoetan emateko. Beste aukera bat, mas-terretik DVD edo bideo-kaseteak egitea da, merkatuan komertzializatzeko.

Bideo-grabazioa 431

540. DVCPRO 100 izenez ezaguna.541. Arakaketa bilbatua esan nahi du “i” letrak (interlaced).

Edozein modutan, oso garrantzitsua da arakaketa-formatua. “24P”542 adierazleedo izendapenak arakaketa progresiboa dela esan nahi du, eta 24 irudi koadrokoedo segundoko arakatzen direla (24 pps) —zinean erabilitako abiaduran alegia—.

Telebista digitalari dagozkion arazo nagusietako bat segundoko irudi-frekuen-tzia da, “frame rate” deritzona. Lehenago esan dugun bezala, telebista eta bideodigitaleko arauek multiformatua onartu dute; beraz, bideo-produkzio bat hainbatfrekuentziatan graba daiteke —24, 25 eta 30 irudi edo koadro segundoko arakaketaprogresiboa denean, eta 50-60 Hz-ekoa arakaketa bilbatuan—. Halaber, arauestandar europarrek eta iparramerikarrek edizioa multiformatua izateko ahalmenaematen dute. Beraz, hainbat eta hainbat aukera daude bideoan eta telebistan, iru-dien frekuentziari dagokionez.

Alabaina, “zine digitala” edo “zinematografia digitala” aipatzen dugunean—hots, goi-definizioko bideoaren film-produkzioa, gero zine-aretoan eskaintzekozeluloidera transferituko dena—, irudi-frekuentziarekin edo arakaketa-frekuen-tziarekin egiten dugu topo, ez baita beti bera. Zineak 24 irudi segundoko erabil-tzen ditu, eta telebistak 25 (PAL) edo 30 irudi segundoko (NTSC). Beraz, zinearenabiadura PALena baino %4’2 mantsoagoa da, eta NTSCena baino %20 mantsoa-goa. Filmak bideo bihurtzerakoan, bihurketa-lan horixe egin behar du telezinekoaparatuak. Hortxe dago zinearen eta telebistaren arteko aldeetako bat.

Izan ere, telebista digitalerako arauek —DVB europarrak eta ATSC iparrame-rikarrak— 24 irudi segundoko frekuentzia sartu dute beren espezifikazioetan, goi--definiziorako ez ezik telebista digital estandarrerako. Baina ez dago munduan 24irudi segundoko emititzen duen telebistarik (Pank 2002).

Aipatutako arauak egiteak, berez, ez dauka inongo erabilgarritasunik arauhoriek betetzeko ekiporik ez badago, hau da, abiadura horretan irudiak hartzekoeta grabatzeko gai den ekiporik ez badago, eta “zine digitalean” —24 fps-ean—produkzioak egiteko produktorerik ez badago. Baina gaur egun modelo berriaksortzen ari dira horrelako produkzioak bideratu ahal izateko.

Bestalde, 24 pps-eko proiekzioa arakaketa progresiboan (irudiak elkarrensegidan) egiteak keinada-arazoak sorrarazten ditu, zinean fotograma berbera bialdiz proiektatuz ekiditen dena. Irtenbide hori berori aplika daiteke bideodigitalean, 50 eta 60 eremu segundoko arakaketa bilbatua erabiliz.

24PsF formatua

24P formatu progresiboak abantaila tekniko asko dituen arren, zine-estudioanegon daitezkeen beste ekipo digitalekiko bateragarritasun-arazoak sortzen ditu.Horregatik, 24PsF formatua —24P Segmented Frame— sortu da, non irudi bakoi-


542. P letrak “progressive” esan nahi du, arakaketa progresiboa, alegia.

tza bi segmentutan arakatzen den, bat lerro bikoitientzat eta bestea lerro bakoi-tientzat, izaera progresiboa gordez —irudi bat koadroko, eta lerro guztiak elkarrensegidan—. Horrela, erraz maneia ditzake irudiak arakaketa bilbatuko HDk (Pank2002).

Konexio-arauak bideoan

Ekipoen konexioek garrantzi handia daukate, hainbat bateraezintasun bideo--katearen puntu horretan kokatzen baitira. Hainbat motatako konexioak daudebideo profesionalari edo transferentzia-abiadura handikoei dagokienez:

• SDI sarrera eta irteera, bideo estandarrean zein goi-definiziokoan.

• IEEE 1394 sarrera eta irteera —“FireWire” ere deitua543—, bideo-estanda-rrean zein goi-definiziokoan.

Konexio horiek kameretan, magnetoskopioetan, nahasgailuetan, eta abarretanerabili ohi dira. Aldiz, datu-transferentziako abiadura eskaseko bideo-ekipoetan—zaleen sektorean— USB konexioa ari da estandar bihurtzen.

20.5. MOTA DESBERDINETAKO MAGNETOSKOPIOAK

Magnetoskopioak hainbat eratara saila ditzakegu: erabileraren arabera, irudi--definizioaren arabera, seinale-motaren arabera eta beste irizpide batzuen arabera.

20.5.1. Erabileraren arabera

Magnetoskopioak lehen aipatutako “bideo-produkzioko kateen araberakoak”izan daitezke.

Magnetoskopioen kalitatea neurtu eta erabilpena mugatzeko kontzepturikgarrantzitsuenetarikoa irudi-definizioa da. Oro har, 80 lerro izaten dira banda--zabalerako MHz bakoitzeko. Beraz, seinalea 10 MHz-eko banda-zabaleraz gra-batzen duen magnetoskopioa baldin badaukagu, 800 lerroko definizioa izango du.Oso kalitate bikaina.

Kontzeptu horretaz gain, badira beste irizpide tekniko batzuk zirkuitu elektro-nikoen segurtasunari eta kalitateari dagozkionak, dela luminantziarako, delakrominantziarako. Seinale/zarata erlazioa ere oso kontzeptu garrantzitsua da.Zenbat eta erlazio hobea —hau da, irudi hobea—, hainbat eta dB gehiago.

• Goi-definizioko magnetoskopio profesionalak: segmentu gorena da,kalitaterik oneneko zine digitalean erabilia. Oro har, HD-CIF araua bete-tzen dute.

Bideo-grabazioa 433

543. Apple izan zen izen eta konexio horren aitzindaria.

• Goi-mailako magnetoskopio profesionalak: erradiodifusioan erabiltzendiren guztiak dira profesionalak, broadcast kalitatekoak eta erradiodi-fusioko erakundeek —CCIRek, UERek, eta abarrek— emandako arauakbetetzen dituztenak. 5 MHz baino gehiagoko banda-zabaleran lan egitendute, eta seinale/zarata erlazioa 55 dB ingurukoa da.

• Erdiko mailako magnetoskopio profesionalak: ENG eta EFP produk-zioan erabilitako magnetoskopioak dira. 4,55 MHz inguruko banda-zaba-lera daukate, eta seinale/zarata erlazioa 45 dB ingurukoa da.

• Zaleen edo etxeko segmentuko magnetoskopioak: horrelako magnetosko-pioen tamaina eta prestazioak jende arruntak darabiltzanenak dira. Horre-gatik, magnetoskopio domestiko egonkorrek TB-kanalen sintonizatzailebat, elikadura-iturri bat eta grabadore bat dauzkate. 3 MHz-eko banda--zabalera daukate, eta seinale/zarata erlazioa 40-43 dB ingurukoa da.

20.5.2. Magnetoskopio analogikoak

Magnetoskopio analogikoei urte batzuk geratzen zaizkie oraindik merkatuan,baina digitalen ordezkapena ekidinezina da. Oinarri-oinarrian, 700 eta 500 lerrokodefinizio horizontala daukate aparatu goi-profesionalek; 400 eta 300 lerrokoagrabagailu behe-profesionalek; eta 240 lerrokoa etxeko magnetoskopioek.

Bideoaren lehen grabazio-sistema elektronikoa Ampex enpresa iparrameri-karrak sortu zuen 1950eko hamarkadaren hasieran telebista-estudioetan erabiltzeko,eta, beraz, broadcast kalitatea zuen —hau da, telebista-sistema batez emititzekokalitate nahikoa—. Bobinako bideograbadoreek edo magnetoskopioek —VTRizenekoek— hainbat urtetan jarraitu zuten teknologikoki garatzen —tamainatxikitzen, kalitatea hobetzen—; baina broadcast kalitatera mugatzen ziren, kalitateprofesionalera, alegia, bideo- eta telebista-estudioetarako, alegia.

Ampex enpresak erabilpen domestikorako eskuko kamera eta magnetosko-pioa atera zituen 1972an, euskarri modura bobina bat zeramatenak, eta, telebista--estudioetako VTR handiek baino kalitate eskasagoa eman arren, helburuakbetetzeko adinakoak bazirenak. Horrelaxe hasi zen bideo domestikoa. Inoiz gerta-tzen diren okerraren ondorioz, Ampex etxeak Toshiba enpresa japoniarrari salduzizkion komertzializatzeko eskubideak, proiektu bat baitzeukaten elkarrekin.

JVC, Sony eta Panasonic etxeek kasetezko magnetoskopioak atera zituzten1970ean. Sony-ren U-matic izenekoak garrantzi handia hartu zuen merkatuan,1990era aldera desagertu zen arte (Sony Procom 1987).

1973an hasi zen ENG izeneko kazetaritza elektronikoa, Bosch-Fernseh eki-poak erabiliz. Alor horretan, esku-kameraz eta goi bandako U-matic magnetos-kopioaz osatutako sistema izan zen estandarra ENG produkzioan, harik etalaurogeiko hamarkadan Betacam nagusitu zen arte.


56. taula. Magnetoskopio analogikoak

Iturria. Autorea. Oharra: hemen seinalatzen ditugun irudi-definizioko balioak errefe-rentzialak baino ez dira.

20.5.3 Magnetoskopio digitalak

Kasetedun magnetoskopio digitalak irudiak eta artxiboak hartzeko erabiltzendira. Etxerako merkatuan, DV formatua bilakatu da estandar nagusia; aldiz, tele-difusio-alorrean ez dago nagusi absoluturik, adituen arabera (Paz Huguet, 2001,66. or.).

Aurrekari historikoak

Seinalea digitalki kodetzeko beharrezkoak izango ziren parametroei buruzkoezatabaidak —ez hainbeste grabazio digitalari buruzkoak544— 1970ean hasi ziren.

1971n probak egin ziren magnetosopio kuadruplex modifikatu batean.1972an formatu helikoidaleko magnetoskopio bat aurkeztu zen, gaurkoen antzhandia zuena, baina bi hazbeteko zinta erabiltzen zuena. Azkenik, sistema digital

Kalitate-maila Izendapena Seinale--mota

Definizio horizontala(lerroak)

Zintarentamaina

Zinta-mota

Goi-mailako profesionalaeta telebisiboa

VTRKuadrupleak

Analogikoa 700 2" Bobina


VTR B formatua Analogikoa 700 1" Bobina


VTR C formatua Analogikoa 700 1" Bobina


VCR Betacam Analogikoa 500 1/2" Kasetea


VCR MII Analogikoa 500 1/2" Kasetea

Maila eskasekoprofesionala etatelebisiboa

VCR U-matic H Analogikoa 300 3/4" Kasetea

Maila eskasekoprofesionala etatelebisiboa

VCR U-maticSP

Analogikoa 300 3/4" Kasetea

Goi-mailako zalea VCR S-VHS Analogikoa 400 (46 dB s/n) 1/2" Kasetea

Etxekoa VCR U-matic Analogikoa 240 3/4" Kasetea

Etxekoa VCR VHS Analogikoa 240 1/2" Kasetea

Etxekoa VCR Beta Analogikoa 240 1/2" Kasetea

Etxekoa VCR 8mm Analogikoa 240 8 mm Kasetea

Bideo-grabazioa 435

544. Zati historiko honetan hurrengo autoreak emandako informazioan oinarritu gara (RodríguezPrieto 1989).

osoa zuen prototipoa aurkeztu zen Venezian, 1977an, besteak beste, nahasgailuaeta bi hazbeteko bobina zeuzkana. Data horretara arte estandarizazioa arautzekonazioarteko erakundeek egiten zituzten esperimentuak; baina orduz geroztik fabri-katzaileak hasi ziren parte hartzen, hala nola, Sony, Bosch eta Ampex.

Esku-hartze hari esker, BCN modelo bat aurkeztu zuen Bosch-ek 1978kourtarrilean, kanpoko kodetzaile digitala eta 25,5 cm/s-ko abiadura zuena. Urtebeteberanduago —1979an— Ampex-ek eta Sony-k magnetoskopio digital bana aurkez-tu zuten. Seinale konposatuak erabiltzen zituzten denek.

Osagaikako magnetoskopioak

Garai hartan osagaikako magnetoskopioak garatzeko interesa piztu zen. UEReta SMPTE erradiodifusioko arauak gauzatzeko batzordeek osagaien bidez kode-tzeko espezifikazioak aurkeztu zituzten 1980an. Ondorioz, lehenago ere aipatudugun 4:2:2 CCIR-601 araua onartu zen. Kodetzea osagaika egiten zenez, magne-toskopioak bateragarriak izan zitezkeen telebista-sistema guztietan.

BCN modifikatu bat aurkeztu zuen Bosch-ek 1980an, seinaleak osagaikaprozesatzen zituena. Sony-k, berriz, 1981ean C formatuko magnetoskopio bataurkeztu zuen, kodetze digitala lortzeko prest zegoena.

Baina UER, SMPTE eta CCIR erakundeen espezifikazioak betetzen zituenlehen osagaikako magnetoskopio digitala Sony-k egin zuen 1986an545 (Bethen-court Machado 1991).

Magnetoskopio digital estandarrak

19 formatu digital daude kasetezko zinta daukaten magnetoskopioetan. Denakdira japoniarrak, Ampex-en DCT eta Philips-Toshiba-ren D6 izan ezik. Gehiegidira, jakina. Denen artean hamar formatu onartu dituzte SMPTE/EBU erakundeek,D1-etik D10-era doazenak. D4 izeneko formaturik ez dago, zenbaki hori Japoniantabu delako. Ikus dezagun bideo digitalaren formatuen taula, etxekoak ere sartuz(DV, Digital 8).

Hala, bada, 1986an merkaturatu zuten lehen magnetoskopio hura D1 mode-lokoa zen, YUB osagaiko seinaleak kodetzen zituen —luminantzia eta kolore--diferentziako bi— eta 4:2:2 CCIR-601 araua betetzen zuen. Baina bere abiadurabitarra 200 Mbps ingurukoa zen eta laginketa-frekuentzia 115 MHz-ekoa, ezbaitzuen seinalearen konpresiorik erabiltzen. Halaber, buruaren/zintaren abiadura102 m/s-koa zen. Beraz, postprodukzio sofistikatuenean erabili zen (BethencourtMachado 1991).


545. DVR-1000/DVPC-1000 aparatuan.

57. taula. Magnetoskopio digitalak

Iturria: (Video Popular, 2001).

Hurrengo grabagailu digitala bideo konposatuko D2 magnetoskopioa izanzen. Seinalearen sarrera analogikoa zen, baina barneko prozesua digitala. Aparatuharen abantaila zen estudioetan zeuden bideo konposatuko ekipamenduarekinondo uztartzen zela; bateragarriak zirela, alegia. Gainera, 115-140 Mbps-ekoabiadura behar zuen eta laginketa-frekuentzia 17,7 MHz artekoa zen. Murrizketaorokorrari esker, buruaren/zintaren abiadura 54 m/s-ko balioraino jaitsi zen.

Formatua Empresa Kalitate-maila,

Seinale-mota

Laginketa--formatua

BideokoBit rate

Abiadura(Mbps)

Konpresio--mota

Konpresio--erlazioa

Zintarentamaina(mm)

D1 Sony Bideo goi--profesionala

Seinalea osagaika1986. urtea

4:2:2 8 172 0 0 19

D2 Sony Seinale konposatua 4Fsc 8 94 0 0 19

D3 Panasonic Seinale konposatua 4Fsc 8 94 0 0 12,7

D4 (ezdago)

Zenbaki tabuaJaponian

D5 Panasonic Seinalea osagaika 4:2:2 10 270 0 0 12,7

D6 Philips-Toshiba

Goi-definiziokobideoa

4:2:2 8 0 0 19

DCT Ampex Seinalea osagaika 4:2:2 8 85 DCT 2:1 19

DV Bestebatzuk

Kazetaritzaelektronikoa.Zaleen bideoa.Seinale konposatua

4:1:1(525/60)

4:2:0(625/50)

8 25 DV 5:1 6

Digital 8 Zaleen bideoa.Seinale konposatua

4:1:1(525/60)

4:2:0(625/50)

8 25 DV 5:2 8

DVCAM Kazetaritzaelektronikoa

4:1:1(525/60)

4:2:0(625/50)

8 25 6

D7(DVCPRO)

Panasonic Bideo goi--profesionala

4:1:1(525/60)

4:2:0(625/50)

8 25 6

D8(DVCPRO50

Panasonic Bideo goi--profesionala

4:2:2 8 50 DV 3,3:1 6

D9(DigitalS)

JVC Bideo goi--profesionalaSeinalea osagaika

4:2:2 8 50 DV 3,5:1 12,7

D10(MPEG.IMX)

Sony Bideo goi--profesionala.Seinalea osagaika

4:2:2 8 50 MPEG-24:2:2@ML

3,5:1 12,7

Bideo-grabazioa 437

D2 magnetoskopioak 768 lerro aktibo zeuzkan NTSCn eta 948 PALen. Soi-nuak lau kanal zeuzkan eta zintak 94 minutuko grabazioa egin zezakeen gehienez.

Gaur egungo hainbat magnetoskopio digitalek 50 Mbps-eko abiaduran gra-batzen dute eta 13,5 MHz-eko laginketa-frekuentzia daukate. Konpresio-faktorea3,3:1 izaten da. Audioari dagokionez, 8 kanalera hel daitezke. Zintaren iraupena220 minutura luza daiteke. Seinalearen irteera analogikoa eta digitala546 izan ohida, osagaikakoa eta konposatua.

Goi-definizioko magnetoskopio digitalak

Gaur egungo magnetoskopio digital batzuek goi-definizioko bideorako gra-batzeko ahalmena daukate. Gainera, aparatuak multiformatukoak dira, bai araka-keta-erari dagokionez —progresiboa edo bilbatua—, bai segundoko kodetzendituen koadroei dagokienez, eta ondoko aukera hauek eskaintzen dituzte547:

• Arakaketa progresiboa, hainbat frekuentzia dituena: 23,976 koadro segun-doko, 24 koadro segundoko, 25 koadro segundoko, 29,97 koadro segun-doko eta 30 koadro segundoko.

• Arakaketa bilbatua, hainbat frekuentzia dituena: 50 Hz (eremu/segun-doko), 59,94 Hz, 60 Hz.

Halaber, sarrerak eta irteerako interfaz-ek CIF548 laginketa-egitura izan ohidute: 1920 (H) × 1080 (V) pixel, zeinak 2.073.600 pixeleko erresoluzioa ematenduen. Grabagailu digital horrek goi-definiziorako zein programak trukatzekoITU-R.BT 709-3 aholku guztiak betetzen ditu.

20.5.4. Magnetoskopioak, beste irizpide batzuen arabera

• Magnetoskopioak, zinta-motaren arabera: 1) Video Tape Recorder (VTR)izenekoak daude batetik, zinta bobina batean bilduta doanean; 2) VideoCassette Recorder (VCR) bestetik, bobinatzeko eta birbobinatzeko bidanbor eta bideo-zinta plastikozko kasete baten barruan doazenean.

• Magnetoskopioak, zintaren tamainaren arabera: hazbetekoak (1”), hiruhazbete-laurdenekoak (3/4”), hazbete-erdikoak (1/2”), hazbete-laurdenekoak(1/4”) eta 8 milimetrokoak (8 mm). Gehienak eremu profesionalean zeinzaleen sektorean erabiltzen dira, nahiz eta partikula ferromagnetikoen etagrabazioaren dentsitatea desberdina izan maila bakoitzean. Hazbeteko zintaeremu profesionalean bakarrik erabiltzen da, eta 8 mm-koa zaleen sektoreansoilik; besteak, bietan.


546. SDI eta SDTI irteera digitalak.547. Adibidez, Sony etxeko CineAlta sistemako HDW-900 magnetoskopioan. Sistema horrek

HD bideo-produkziorako ekipo guztiak dauzka: kamera, magnetoskopioa eta multiefektuak sortzekoosagaiak dituen nahasgailua (bideo-nahasketarako mahaia).

548. Common Image Format.

• Magnetoskopioak, mugikortasunaren arabera: magnetoskopio egon-korrak deritze estudioan soilik egoten direnei; bestetik, eskuko magnetos-kopioak kanpoko produkzioetan erabiltzen direnak eta kamerari lotutaegoten direnak dira.

20.6. BIDEO-ZERBITZARI DIGITALAK (DISKO GOGORRAK)

Disko gogorren bidezko grabazio, erreprodukzio eta gordetze digitalerako siste-mak bideo-produkzioaren eta telebista-estazioetako elementu funtsezkoak dira, baialbiste-zerbitzurako, bai beste edozein programatarako ere. Ikus ditzagun banakabatzuk:

RAID sistemak549

Asko merkatu dira disko gogorrak eta, horri esker, hamarka gigabyteko ahal-mena daukate gaur egun konputagailu pertsonalek; 1990eko hamarkadaren erdian,ordea, mainframe izenekoek —korporazioen konputagailu handiek— bakarrikzeukaten ahalmen hori.

Disko gogorren merketze orokorrari eta ahalmenaren emendio esponentzialariesker, garatu egin da zerbitzu profesionalek informazioa pilatzeko RAID izenekoteknika. Teknika horren oinarria hainbat disko gogor —zerbitzari digital— elkar-tzean dago, elkarren artean lan eginez eta hartzailearekin goi-abiadurako konexioaizanik. Horri esker, hobetu egiten dituzte ondoko zerbitzu profesionaletarako pro-grama informatikoek eskaintzen dituzten prestazioak eta programak:

• Bideo, audio eta zinearen edizioa eta postprodukzioa.

• Internetera edukiak eta bideo stream-ak igotzea.

• Irrati- eta telebista-programen erreprodukzioa edo emisioa airean.550

Beraz, erabat erabakiorra da RAID zerbitzari/sisema baten garrantzia irrati-te-lebista digital berrian, non latentzia551 gutxitxea —datu-horniketaren atzerapena—eta erredundantzia sendotzea —bildutako informazioaren segurtasuna, kopiatuzedo biderkatuz— funtsezkoak diren.

RAID sistema estandar baten datu-transferentzia Ultra3-SCSI konexio batenbitartez egiten da, eta 160 Mb/s-eko banda-zabalera dauka kanal bakar batean.Beste aldetik, kanal baten zuntz optikozko konexio batek 200 Mbps-eko transfe-rentzia-abiadura izan dezake. RAID maila asko daude, lortu nahi diren ahalmeneneta kalitateen arabera (Mac Expert 2002):

Bideo-grabazioa 439

549. Redundant Array of Inexpensive/Independent Disks.550. On air.551. «Agertu gabe dagoenaren nolakotasuna» (Harluxet hiztegi entziklopedikoa).

• RAID 0 (Striping): datuak bi disko edo disko gehiagoren artean banatzendirela adierazten du, eta Ultra3-SCSI konexioaren banda-zabalera eragin-korragoa egiten du. Sistema hori ez da erredundantea; beraz, ez dago infor-mazioaren kopiarik, eta diskoren bat hondatzen baldin bada, galdu egitenda edukia.

• RAID 1 (Mirroring552): disko gogorren sisteman isurtzen diren datu guztienkopia automatikoa egiten du.

• RAID 0 + 1: aurreko bien konbinazioa da.

• RAID 3: datuen bloke bat hartu eta bi edo disko gogor —striping— gehia-gotan zatitzen du, bloke bakoitzaren informazio bikoiztua beste diskobatean grabatuz.

• RAID 4: aurrekoaren antzekoa, ahalmen handiagoz eta transferentzia-abia-dura bizkorragoaz.

• RAID 5: eremu profesionalean ezagunena eta gehien erabiltzen dena da.RAID 4 mailaren antzekoa da, baina hobetuta dago.

RAID zerbitzari batzuek 2 Gb-eko banda-zabalera daukate, eta 9 terabyte(TB) arteko biltzeko-ahalmena. Bideo-formatu guztietako alor profesional guztiakonartzen dituzte, goi-definiziokoa barne. Beraz, bideo-edizioko hiruzpalau estaziozuzen zerbitzatzeko ahalmena daukate.

20.7. BILTEGI OPTIKOA

Bideo-disko profesionalak biltegi-lanerako

Irudiak ez dira zinta magnetikoan edo disko gogorretan soilik grabatzen etagordetzen, laser-izpi bidezko grabazio optikoa garatzen ari baita —CD eta DVDsistemak, alegia— (White 1989).

Ekipo horiek DVD liburutegiak deitzen dira. Mota bat baino gehiago daude,merkatuaren arabera eta eskainitako zerbitzuen arabera (JVC 2002):

• Telebista-estazioetan erreprodukzio-lana egiteko erabiltzen direnak.

• Telebista-estazioetako jarraipen-zerbitzuaren automatizazioan, playbackfuntzioa egiteko erabiltzen direnak.

• Iraupen handiko pilaketarako erabiltzen direnak.


552. Ispilua edo bikoiztua.

DVD liburutegien memoriaren edukiera 65 gigbytetik 7 terabytera bitartekoada 2002an. Zifra horiek berehala igoko dira, ezbairik gabe.

Produkzioko bideo-diskoak

Produkzioko bideo-diskoak telebistan kiroletarako erabiltzen dira eta baitamedikuntzan zein industrian ere. Telebista profesionalari dagokionez, Ampex HS100 izeneko bideo-diskoak hainbat aukera eman zituen: mugimenduak mantsotzea,azkartzea, inbertitzea eta izoztea —kirol-erretransmisioetan jokaldiak errepika-tzeko, adibidez—. Izatez, iraupen laburreko efektu bereziak lortzeko sistema batda, 30 segundokoak gutxi gorabehera. Bideo-diskoak 30 segundoko sekuentziakgrabatzen ditu etengabe, aurrekoak ezabatuz. Interesatzen den gertakaria iristendenean, bideo-diskora pasatzen da eta nahi den bezala erreproduzitzen da.

Bideo-disko domestikoak

Lehen bideo-diskoa 1970eko hamarkadan atera zen, eta disko batean ildo batirekitzen zuen orratz sentikorra zeukan. Antzinako soinu-diskoak bezalatsukoazen. Beste hainbat lehiakide irten ziren merkatura: LaserVision (Philips), Selec-tavision (RCA) eta VHD553 (JVC).

Philips-ek eta MCAk garatu zuten LaserVision izeneko bideo-diskoa. Sistemahorrek egitura gogorreko disko bat erabiltzen zuen, azalean aluminiozko geruzaislatzailea zeukana. Informazioa azal horretan gordetzen zen, zulo txiki batzuenforma hartuz. Izan ere, azal batean kokatutako zulo txiki batzuen modura kodetzenzen informazioa. Gero, diskoa laser-izpi txiki batek arakatuz erreproduzitzen zenseinalea. Diskoaren alde bakoitzak 60 minutuko grabazioa ematen zuen. Beraz, bialdeetan 120 minutu. Diskoaren itzuli-abiadura aldakorra zen.

Bideo-diskoan grabatzeak abantaila batzuk dauzka magnetoskopioen aldean;adibidez, irudiak bilatzeko bizkortasuna.

DVD bideo-diskoaren estandar definitiboa onartu zenetik (1995), modu ikus-garrian garatu da eta bideo-kontsumoko aparatu domestikoa bilakatu da; beraz,eremu profesionaletik kanpo geratu da. DVD izenekoa CD-ROMaren garapena da.Biak berdintsuak dira itxurari eta egiturari erreparatuz gero, baina lehenengoakinformazio-dentsitate askoz handiagoa dauka, teknologia optiko aurreratuari esker.Hartara, goi-kalitateko bideo-filmak eta edukiak graba ditzake.

Bideo-grabazioa 441

553. Video High Density.

21. Bideo-kamerak eta bestelako tresneria

21.1. BIDEO-KAMERA

21.1.1. Ezaugarri orokorrak

Printzipio orokor modura, erabilpen bakoitzeko kamera-mota bat dagoelaesan dezakegu. Horrela, kamera profesionalak, industrialak eta domestikoakdauzkagu, magnetoskopioei dagozkien bezala. Bi aparatu horien artean dagoenlan-erlazio estua kontuan hartuta, merkatu eta modelo homogeneoak sortu dira.Ondoko hauek izan dira laurogeiko eta laurogeita hamarreko urteetako aurrera-kuntza nagusiak:

• CCD delakoa kamera analogikoetan eta digitaletan ipintzea.

• Kamaskopioen garapena.

• Kamera digital osoen garapena, ROM memoriako disketetan gordetzeko—bideo-zintan gorde beharrean— gordailu eta guztikoa.

Irudiak seinale elektriko bihurtzeko, bideo-kamerek kamera-hodiak edo CCDizeneko karga transferitzeko osagaiak erabil ditzakete. Hainbat tamainatakoak izandaitezke. Kamerak sorturiko irudian eragina izan dezakeen parametroetako batkamera-hodiko target-aren tamaina edo diametroa da, hau da, irudiak hartu etaintentsitatea boltaje elektriko bihurtzen duen mosaiko fotosentikorrarena. Zenbateta diametro handiagoa, hainbat eta irudi-definizio hobea. CCDei dagokienez,printzipioa berbera da. Txipa zenbat eta handiagoa, definizioa eta kalitatea erehainbat eta handiagoak.

Kanpoaldeko sistema optikoa garrantzi handikoa da, funtsezkoa, irudiaren ka-litaterako. Bideo-kamerek —mota batekoak zein bestekoak izan—, foku-distantziaaldakorrerako objektiboa eraman ohi dute: “zoom” delakoa, alegia.

Kamera profesionalei eta industrialei dagokienez, funtsezkoa da automatis-moen bahitura altxatzeko ahalmena. Horietako bat diafragmaren automatismoa da,eta “eskuz” ere jar daiteke. Kamera domestikoei dagokienez, mekanismo horrekautomatikoki funtzionatzen du esposimetroari esker, eta “eskuz” ere erabil daiteke.

Argitasun eskaseko egoeretan, kamerak handiagotu egin dezake bere grabazioelektronikoaren seinalea, bideo-irabazi positiboa izeneko sistemari esker. Seinalea,3, 6, 9, eta 12 dB-ko eskalan graduatzen da, 36 dB-tara ailegatuz. Zoritxarrez,bideoaren seinalea emendatzen bada, sistemaren zarata elektronikoa ereemendatzen da neurri batean. Halaber, gaurko kamera digitalek badaukate bideo-irabazi negatiboa ere. Horrek esan nahi du eszena batean argitasun handiegiabadago, bideo-seinaleari irabazi negatiboa sar diezaiokegula, grabazioa ilunagoegiteko. Balio negatiboak –3, –6, –9, –12, –18 dB-koak izan daitezke.

Kolore-tenperatura ere garrantzi handiko kontzeptua da, esan nahi baita, argi--iturrien kolore-kalitatea. Kamera eszenan dagoen kolore-tenperaturara egokitzeko,balantze zuria egin behar da, eskuzko doikuntza duena edo automatikoa dena.

Kamera profesionalek beren artean sinkronizatzeko gaitasuna daukate, kon-trol-gelatik gobernatzen direnean. Telebista-estudio profesionaletan sinkronis-moen master sortzailea erabili ohi da, zeinak estudioko tresna guztiei —estudiokokamerei, bereziki— seinale-sinkronismoak banatzen dizkien. Produkzioak kan-poaldean egiten direnean, Gen-Lock sistema erabili ahal da, hau da, sinkronis-moak sortzeko gaitasuna daukan kameratik abiatuz denak sinkronizatzea, deneihorretarako agindua emanez.

21.1.2. Bideo-kameraren osagarriak

Bideo-kamerak asko aldatzen ari dira azken boladan, elektronikan, infor-matikan eta batez ere teknologia digitalean egindako aldaketei esker. Edozeinmodutan, kamera era batekoa izan zein bestekoa izan, eta oinarri modura zuri--beltzeko kamera bat hartuz, honako elementu komun hauek dauzkate denek:

• Kanpoko sistema optikoa: irudia hartu eta mekanismo transduktorera(kamera-hodira edo CCDra) bidaltzen duen lente-objektiboa.

• Barneko sistema optikoa: zuri-beltzeko kamerak ez du barneko sistemaoptikorik behar, baina bai koloretako bideo-kamerak. Barneko sistemaoptikoa kameraren gorputz barruan dago kokatuta, eta eszenak islatutakoargia hiru kolore primariotan zatitzen du (gorria, berdea eta urdina). Gero,arakatzeko dagozkien osagaietara —hodietara edo CCDetara— bidaltzenditu aipatutako hiru koloreak. Bi barneko sistema optiko daude: ispiludikroikoak eta prisma.

• Mekanismo transduktore fotoelektrikoa: osagai transduktore bakarra dagozuri-beltzeko kameran, baina koloretakoan bat baino gehiago egon daitezke—batetik hirura, kameraren kalitatearen arabera—. Transdukziorakomekanismoak bi eratakoak izan daitezke: kamera-hodia, bideo digitalairitsi aurretik arrunki erabilia, eta CCD554 delakoa, hau da, zirkuitu integra-tu bat, “txip” deitua. CCD delakoa erabat zabalduta dago kameratan.


554. Charge Coupled Device.

• Zirkuitu anplifikatzaileak: kamera-hodiak edo CCDk emandako bideo--seinalearen aurreanplifikazioa segurtatzen dute.

• Bisorea: irudi-monitorea da, zeina, zuri-beltzeko telebista txiki bat denez,kameran hartzen ari den irudia edo programan ateratzen ari dena ikustekobaliatzen duen kamera-operadoreak.

Kanpoko sistema optikoa

Kameraren objektiboa da, aberrazio optikoak izan ez ditzan hainbat lentezosatua. Bi eratako objektiboak daude foku-distantziaren arabera: foku-distantziafinkoko lenteak, eta foku-distantzia aldakorrako lenteak (zoom).

• Foku-distantzia finkoko lenteak: distantzia jakin baterako, irudi-tamainajakin bat ematen dute, ikusteko angelu jakina duena. Objektuaren irudihandiagoa nahi baldin bada, lentea aldatu edo kamera objektura hurbildubehar da.

• Foku-distantzia aldakorreko lenteak: zoom izenaz ezagunak, irudiaren ta-maina handitu eta txikitzea ahalbidetzen dute, eta, beraz, objektuaren ikus-teko angelua handitu edo txikitzea, zoomak berak jarritako mugen barruan.

Kanpoko sistema optikoaren gainerako kontzeptuak —diafragma, enfokea,kanpo-sakontasuna, etab.— argazkigintzan eta zineman erabiltzen direnak bezala-koak dira.

Elementu transduktorearen (hodiaren edo CCDaren) ezaugarriak

Elementu transduktorea irudia seinale erradioelektriko bihurtzen duena da. Bieratakoak izan daitezke: kamera-hodia edo CCD txipa.

Bi kasuetan hainbat parametro daude bere gaitasuna eta kalitatea ebaluatzeko.Ikus ditzagun:

Tamaina

Kamera-hodiari dagokionez, target-aren diametroa esan nahi du. Estudiokokameretan (irudiaren definizio hobea dute) ohikoak dira hazbeteko diametroadaukaten hodiak, eta hazbetearen 2/3ko diametroa kamera arinagoetan. Edozeinmodutan, diametro-gama handi samarra dago.

CCD osagaiari dagokionez, berriz, osagaiaren azalera sentikorraren diagonalada tamaina, hazbetetan neurtua.555 Balio erabilienak hauexek dira: hazbetearenheren bat (1/3”), hazbete-erdia (1/2”), hazbetearen bi heren (2/3”); eta hazbetekoaere izan daiteke (1”), goi-definizioko ekipoak direnean.

Bideo-kamerak eta bestelako tresneria 445

555. Ikus 36. irudia.

Irudiaren definizioa edo erresoluzioa

Irudi-definizioaren lerro-kopuru jakin bat lortzeko eta irudi horren xehetasu-nak egoki erreproduzitzeko kamera-hodiak duen gaitasuna da. Target-aren edomosaiko fotosentikorraren irudi-elementuen kopuruak eta tamainak definizio-gai-tasuna mugatzen dute.

CCDetan —eta kamera-hodietan— gidari den printzipioa honako hau da:zenbat eta pixelen kopuru handiagoa, hainbat eta handiagoa da seinalearen banda--zabalera, eta bai irudiaren kalitatea ere. Dena den, lerro horizontal bakoitzekopixelen kopurua definizio bertikaleko balioa baino handiagoa da, irudia erehandiagoa baita norabide horizontalean (4/3ko eta 16/9ko formatuak telebistan).Ohiz, ondoko kopuruen hurbileko balioak izaten dira CDD eta monitoreetan:

• 640 × 480: 307.200 pixel.

• 720 × 576: 414.720 pixel.

• 1024 × 768: 786.432 pixel.

• 1280 × 960: 1.228.800 pixel.

• 1920 × 1080: 2.073.600 pixel (goi-definizioko bideoa).

Gogoratu beharra dago aipatutako pixelen kopuru horiek CDD bakar batidagozkiola edota kamera-hodi bakar bati; beraz, kamera batek 3 osagai fotoelek-triko baldin baditu, hirutan biderkatu beharko da, kamera batek daukan pixelenkopuru osoa ezagutzeko. Edozein modutan, datu-mota horrek aplikazio handiagoadauka produktuen marketinean eta publizitatean; izan ere, erreferentziako balioasentsore edo kamera-hodi bakoitzeko pixel-kopurua da.

Sentikortasuna

Irudi onargarria lortuz, argitasun edo iluminazio eskasean lan egiteko aukeraematen duen ezaugarria da, hau da, seinale/zarata erlazio egokia duen irudia.Iluminazioaren unitatea lux izenekoa da.

Kamera-hodi bakoitzak argitasun-muga batzuk dauzka, eta horietatik behera,ezin du egoki lan egin. Bere gaitasuna nahiko mugatua da. Aldiz, CDD osagaiakgai dira argitasun-baldintza kaskarretan lan egiteko. Balio erabilienak 50 eta 500luxen artekoak dira, baina txikiagoak ere onartzen dira, 0,15 luxeraino. Kazetaritzaelektronikoan eta amateurrean ez da harritzekoa izaten 5 luxekin lan egin beharra,hau da, argizarizko kandela baten pareko argiarekin.

Elementu transduktorearen aberrazioak

Kamera-hodiaren kasuan batik bat, irudiaren kalitaterako oso kaltegarriakdiren hainbat aberrazio edo akats daude:


• Arrastatze fotoeroalea edo iraunkortasuna: ikusteko iraunkortasunarekinbegian gertatzen den bezala, material fotoeroaleek aurreko irudia erretenitueta, foku argiduna desagertu denean, atzeratu egin dezakete hasierakoegoerara iristeko unea. Kamera modernoenek efektu hori ia erabat saihestealortu dute. CDDetan ez dago efektu hori.

• Espektroari erantzuna: target-aren irteerako bideoaren seinale elektrikoa-ren eta target-aren sarrerako argi-sortaren arteko erlazioa da, uhin-luzeratanneurtua.

• Argi-sortaren arrastatzea: kamera-hodi batzuetan gertatzen den akatsa da,argi gehiegiren edo gutxiegiren erruz, mosaikoak neutralizatu gabeko kargapositiboa duten aldeak erretenitzen dituenean; eta horren efektua objekti-boak hartzen duen irudi errealaren alterazioa da.

• Iluntasun-korrontea: irudi beltz baten aurrean, hodiak ez luke inongoirteera-korronterik eragin behar, hots, ez luke irteera-tentsiorik egon behar;baina errealitatean beti dago seinalearen hondarren bat. Akats bat da,aberrazio bat.

• “Flare” edo distira/argitzea: kamera-hodiko mosaikoan eraso egiten duenargiaz beste, gerta daiteke argi beraren islapen batzuek beltzen maila goiti-tzea; beraz, kontraste-erlazioa, lehendik ere handia dena, areagotu egitenda. Flare deritzon fenomeno horren erruz, eszenaren xehetasun batzukgaltzen dira, eszena argitsuak argiago emanez eta ilunak ilunagoak.

Kamera-hodia

Efektu fotoelektrikoaren bitartez irudia seinale elektriko bihurtzeko mekanismobat da. Funtsean bi metodo daude kamera-hodien funtzio fotoelektrikoa betetzeko:

• Fotoeroankortasunaren bidezkoa, edo irudiaren elementuen erresistentziaelektrikoaren aldaketaren bidezkoa, hartzen duten argitasunaren intentsita-tearen araberako irudia ematen duten kamera-hodietakoa; hodi fotoeroaleakdira onartuenak eta irudi-kalitate onena ematen dutenak. Vidikon, plumbikoneta satikon dira hodi horietako batzuen izenak.

• Fotoemisioaren bidezkoa, argiak irudiaren elementuei eraso egiten dieneantentsio elektrikoa ematen duten kamera-hodietakoa. Teknologia hori zahar-kituta geratu da, eta ortikon izeneko kamera-hodiak, baztertuta.

CCD, egoera solidoan dagoen sentsorea556

CCD osagaiek konputagailuen zirkuitu integratuek bezalako teknologiadaukate; hau da, txip bereziak dira. “Egoera solidoan dauden sentsoreak” hitzek


556. Charge Coupled Device.

irudiaren sentsore optoelektronikoa dela esan nahi du, eta izaera solidoa duela.Bere tamaina oso txikia da kamera-hodiaren tamainaren aldean. Funtsean hiruelementu paraleloko egitura dauka sentsoreak:

• Geruza fotoeroalea; irudia objektibotik hartzen du eta pixeletan edo gela-txotan zatituta dago.

• Transferentzia-atea: ireki eta geruza fotoeroalean sorturiko elektroiak trans-feritzen dituena.

• CCD geruza: hori ere pixeletan banatua.

36. irudia. CCDren eskema

Iturria: autorea, beste hainbat iturri kontsultatu ondoren, besteak beste (Solarino 2000).

Irudiaren argia geruza fotoeroalera iritsita, geruzak elektroiak askatzen ditupixelen barruan, argiaren intentsitatearekiko proportzio zuzenean. Horrela, pixelbakoitzak elektroi-sorta bat hartzen du.

Transferentzia egiteko atea itxita egon ohi da, obturadore elektronikoa bainoez baita; baina arakaketaren itzulera-deboran irekitzen da. Irekitzen denean, geruzafotoeroaletik CCD geruzako dagozkien pixeletara bidaltzen ditu elektroiak. Azke-nen, CCD geruzako gelaxka bakoitzean dauden elektroiak deskargatzen ditu osa-gaiak, eta irteerako atera bidaltzen ditu, bideo-seinalea sortzeko.

CCDek kamera-hodiekiko dituen abantailak denetarikoak dira. Irudiaren kali-tatea hobea da, kostua txikiagoa eta, halaber, energia elektriko gutxiago beharizaten du funtzionatzeko. Horregatik, horixe da gaur egun osagai fotoelektrikoestandarra, bai kamera domestikoetan zein profesionaletan eta telebistakoetan.

CCD sentsoreak geruza fotoeroalearen tamainaren arabera sailka daitezke—diagonalean neurtuta, irudian ikus daitekeenez—, eta dauzkan pixelen arabera.

Tamainari dagokionez, hazbete-laurdeneko CCD sentsoreak (1/4”), hazbete--erdikoak (1/2”) eta bi herenekoak (2/3”) daude. Tamaina horietako bakoitzean

Saihetseko ikuskera Aurreko ikuskera

.

Irudia

Estratu fotokonduktorea

Transferentzia atea

CCD estratua

Irteera atea

Bideo seinalea

Elektroiak

CCDren tamaina: 1/3", 1/2", 2/3"


Estratu fotoeroalea

Transferentzia-atea Irteerako atea

Bideo-seinalea

hainbat motatako kalitateko CCDak daude; beraz, pixel-kopuru desberdinekoakdaude tamaina bakoitzean.

Hazbete-erdiko CCD sentsoreek 700 pixel horizontal izaten dituzte, eta 2/3”tamainako sentsoreek 800 baino gehiago. Ez ahaztu bi balio daudela beti: pixelenkopuru osoa eta irudiaren definiziorako aktibo dauden edo eraginkor diren pixelenkopurua. Ekipoek balio osoa erakutsi ohi dute.

Beste sentsore batzuk

CCD sentsoreaz gain, beste zenbait daude, batez ere etxeko sektorean. MOS—Silizio Oxidoa/Metala— teknologia, adibidez.

21.1.3. Kameren sailkapena

Kamerak modu askotara sailka daitezke, hainbat parametroren arabera.

58. taula. Bideo-kameren sailkapena


Funtzioa Transduk-torea

Koloreaedo

zuri/beltza

Transduktore--kopurua

Transduk-torearentamaina

Kamera--kontrolerako

Unitatea(CCU)

Mugikor-tasuna

Sinkro-nizazioa

Estudiokoprofesionalak

Kamera--hodia

Kolorea 3 1” Bereizia Egonkorra Synkro-masterra

Profesionalak Kamera--hodia

Kolorea 3 3/4” Bereizia/Egokitua

Bihurgarria Gen Lock

Profesionalak Kamera--hodia

Kolorea 2-3 3/4” Egokitua Eskukoa Gen Lock

Estudiokoprofesionalak

CCD Kolorea 3 1/2” edo2/3”

Bereizia Bihurgarria Gen Lock

ENGkazetaritzaetaprofesionalak

CCD Kolorea 3 1/2”, 1/3”edo 2/3”

Egokitua Bihurgarria(Kamasko-pioa etaestudioa)

Gen Lock

Zaleak CCD Kolorea 1 1/4”, 1/3”,1/2”

Erantsia Eskukoa

Telekontrola CCD Zuri/beltzaedokolorea

1 1/4”, 1/3”,1/2

Erantsia Egonkorra,Euskarriberezia


Erabilpenaren arabera

• Estudioko kamera profesionalak: Bideo- eta telebista-estudioetan erabil-tzen dira. Pisu eta tamaina handikoak izan ohi dira, eta prezio altukoak.Kalitate handiko kamera-hodiak eta CDDak erabiltzen dituzte irudiarenkonbertsioa egiteko. Berez ez lukete pisu handirik izan behar, bainapisuaren zati handiena optikak ematen dio, “kaxoi” izeneko optika-motaerabiltzen baitute. Kamaskopio ere bihur daitezke.

• Kamera profesionalak: EFP ekoizpen-unitate mugikorretan, erretransmi-sio-ekipoetan eta kanpoaldeko produkzio-lanetan erabiliak. Aurrekoakbaino arinagoak dira eta sorbaldan erabil daitezke. Osagarri batzuk erantsizgero, estudioetarako ere erabilgarriak dira. Izan ere, gero eta gehiago dirahorrelako kamerak darabiltzaten estudioak. Kamera-hodiak eta CDDakerabiltzen dituzte irudiaren konbertsioa egiteko.

• ENG kazetaritza-kamerak eta profesionalak: oso kamera arinak dira,telebistako kazetaritza elektronikoan erabiltzen direnak, telebistako infor-mazioan emititzeko kalitatea baitute. Horietako modernoenak kamaskopiobihur daitezke. Kamera-hodiak eta CCDak erabiltzen dira.

• Zaleen kamerak: bideo-zaleak bere premietan erabiltzeko kamerak dira.Arinak eta sinpleak dira, baina oso kalitate onekoak era badira batzuk, irudierabilgarriak ematen baitituzte ENG produkzioan. CCD osagaiak erabiltzendituzte. Kamaskopio erara edo bereizirik etortzen dira, hau da, kamera gehimagnetoskopioa.

• Telekontrolerako kamerak, zirkuitu itxikoak: zaintzarako eta kontrolerakoerabiltzen dira.

Transduktore, seinale eta mugikortasunaren arabera

Hainbat parametroren araberako sailkapena:

• Transduktorearen arabera: kamera-hodikoak edo CCDkoak izan daitezke.Halaber, talde horren barruan kamerak transduktoreen kopuruaren, tamai-naren eta definizioaren arabera sailka daitezke.

• Seinalearen arabera: analogikoak edo digitalak.

• Mugikortasunaren arabera: egonkorrak, eskukoak edo bietarakoak izandaitezke. Lehenak estudioan eta telekontrolean erabiltzen dira; bigarrenakkanpoko kazetaritza-produkzioetan erabiltzen dira, eskuan edo bizkarreaneramanez; eta hirugarrenak bi funtzioetarako balio dute, bai estudiorako baieskurako.


21.1.4. Kamera analogikoak

Kamera analogikoak historia bihurtzen ari dira, merkatua bizkor digitaliza-tzen ari baita. Edozein modutan, bideo analogikoko parkea da oraindik ugariena,zahartzen hasiak diren arren, bideo-prozesuaren digitalizazioak bultzatuta.

Kamera profesionalak

Estudioko kamera analogiko profesionalek oso merkatu definitua daukate,bideo- eta telebista-estudioetan zentratua.

Kamaskopio analogikoak aurrerakuntza izan ziren ENG kazetaritza-telebista-rako. Izan ere, horrelako kazetaritza elektronikoa 70eko hamarkadan hasi zen,filmatzeko ekipoek zine-kamerak utzi eta bideo-kamerak eta grabatzaileak erabil-tzen hasi zirenean. Bananduta zeuden, eta, zeukaten pisua eta tamaina handiak iza-nik, bi lagunek garraitzen zituzten: kameralariak eta magnetoskopioaren operado-reak. Azken hori audio-operadore modura ere ibiltzen zen. Baina ENG ekipoarenmaneiu eta mugikortasun eskasak 80ko hamarkadan konpondu ziren kamaskopioa-ren garapenari esker, azken hau kamera eta magnetoskopioa batera daramatzanaparatua baita.

Merkatuaren formatu orokorrena Betacam kamaskopioarena izan da, etahainbat bertsio dauzka. Kamaskopio gehienek 3 CCD erabiltzen dituzte, besteenartean Betacam SP izenekoak.

Zale edo afizionatuen kamera

Zaleentzako bideoen eta bideo domestikoen merkatuan hainbat formatu daude,fabrikatzaileen liskarren fruitu. Formatu horiek bateraezinak dira elkarren artean.

• VHS kamaskopioak: hainbat modelo daude: VHS estandarra, VHS Trinkoa(VHS-C) eta l S-VHS semiprofesionala.

• Beta kamaskopioak: VHS kamaskopioen antzekoak ziren/dira, nahiz etadesagertu samarrik dauden. Sony-k sortu zituen kamaskopio horiek.

• 8 mm-ko kamaskopioak: 1990eko bideo domestikorik modernoenak ziren.8 mm-ko zabalerako kasete-zintak erabiltzen dituzte. Tamainaz txikiak etaaldakorrak direnez, abantaila handia izan ohi dute. Formatu horren baitan 8mm-ko kamera estandarrak eta kalitate handiagokoak ere badaude,adibidez Hi-8 mm delakoa.

Kamera domestiko gehienek magnetoskopioa daukate aldean. Kamaskopiobakoitzaren barruan —VHS, Beta eta 8 mm-koa izan— mota askotako magne-toskopioak daude:

• SP (Standar Play): zintaren abiadura identifikatzen du.


• LP (Long Play): zintaren abiadura SPrenaren erdia da, eta horren ondo-rioz, kalitate eskasagokoa da.

• HQ (High Quality): HQ bertsioak zarata-erreduktorea dauka irakurketan;beraz, seinale/zarata erlazioa hobetzen da eta, ondorioz, irudien ertzakgarbiago ikusten dira.

Obturazio elekronikoa da kamaskopio domestikoen ezaugarri bat. Seinaleoptikoa seinale elektriko bihurtzea obturazio-abiadura jakin batean egiten da.Kamaskopio guztiek segundoaren 1/50-eko obturazio-abiaduran lan egiten dute(hots, berrogeita hamar obturazio segundoko); abiadura arruntean, alegia. Kamas-kopio domestiko modernoak, aldiz, obturazio arinagoarekin ari daitezke,segundoa-ren 1/1000-koarekin, eta 1/1200-ekoarekin ere bai, irudiak arakatzekoeta izozteko aukera gehiago emanez.

21.1.5. Kamera digitalak

Kamera digitalen sektorea arin eta sakon eboluzionatzen ari da, eta gero etakalitate bikainagoa eskaintzen du segmentu guztietan —profesional estandarrean,goi-definizioko profesionalean, eta etxeko alorrean—. Fenomeno interesgarria ger-tatzen ari da, gainera: etxeko sektoreko kamera onenak, kamera profesional estan-darrek adinako erresoluzio-kalitatea lortzen ari dira, CCDen hobekuntza eta mer-ketzeari esker; beraz, bi segmentuen arteko diferentzia nabarmenena kamerarenbeste alderdi batzuetan nabarmentzen da, optikan adibidez.

Kamera profesional estandarrak

Kalitate profesionaleko kamera digitalen ezaugarri teknikoak kalitate ertai-neko —ENG eta EFP— eta goi-produkzioko —estudioko produkzioa— merka-tuko557 modelo guztietarako baliagarri diren parametro komunetan laburbildaitezke.

• Erresoluzio horizontala 700 eta 800 lerro bitartean egoten da.

• Osagai sentsoreak hazbete-erdikoak (1/2”) edo hiru herenekoak (2/3”)izaten dira, eta bakoitzak 700.000 edo 800.000 pixel inguru izan ohi ditu.

• Gutxieneko argiztapena 0,15 lux ingurukoa izan ohi da —ia ilunpean grabadezake— eta gehinezkoa 2000 luxekoa.

• Seinale/zarata erlazioa (S/N) 60 edo 63 dB ingurukoa izan ohi da.

• Kamaskopioetako grabazioak 50 Mbps-eko banda-zabalera izaten du etakonpresio-faktorea 3,3:1-ekoa da.

• Aspektu aldakorraren erlazioa: 16/9 eta 4/3.


557. Adibidez, DY-70/90E kamaskopioa, D9 formatukoa, JVC konpainiak egina; etaAJ-D610WBE kamaskopioa, Panasonic etxeak egina, DVPRO formatukoa.

Goi-definizioko kamera profesionalak

Goi-definizioko kamera eta kamaskopio digitalek irudia hartzeko, produkzio-rako/grabaziorako eta goi-definizioko truke internazionalerako ITU-BT-709-3arauan emandako eskakizunak betetzen dituzte. Oro har, HDko kamera batekhonako elementu hauek izaten ditu:

• Sentsoreak: 2/3”-ko 3 CCD, RGB seinaleetarako.

• CCD sentsore bakoitzaren definizioa hauxe izaten da: 1920 H × 1080 Vpixel, hots, 2,073 milioi pixel; kondiziorik bikainenetan erresoluzio pixkabat handiagoa lortzen dute —2,2 milioi pixelekoa 16/9 formatuan—.

• Kamaskopioetan, grabazio digital trinkoek hazbete-erdiko558 (1/2”) edohazbete-laurden bateko559 kasete bat erabil dezakete.

• Kaseteen grabazio-denbora 50 min ingurukoa izan ohi da.

Etxeko kamerak

Etxeko kameraren merkatua, edo zaleena, hazkunde betean dagoen sektoreada, eta kameren kalitatea gero eta finagoa da. Etxeko kamera batek 300.000-500.000 pixel izan ditzake, eta hortik gorakoak ere eskuragarri dira jadanik.

Segmentu honetako kamera onenek, praktikan, telebista-kalitatea ematendute. Horregatik, gaur egun, ENG kazetaritzako hainbat lanetan erabiltzen dira—konplikatu samarrak direnetan, batik bat—, ekipo estandarrak erabiltzerik ezdagoenean.

21.2. SINKRONISMO-UNITATEA

Ekipo honek bideo-katearen aparatu guztiak sinkronizatzen ditu. Bi osagaiizaten ditu:

• Sinkronismoen inpultsu-sorgailua560 (SPG).

• Denboren Oinarrien Zuzengailua561: magnetoskopioek eta asinkronoakdiren beste iturri-seinaleek izan ditzaketen akatsak zuzentzen ditu.


558. HDW-F900 (Sony CineAlta etxekoa) kameraren kasuan bezala.559. DVCPRO HD (Panasonic etxekoa). 560. Sync Pulse Generator.561. Time Base Corrector (TBC).

21.3. BIDEO-NAHASGAILUA

Nahasgailuek honako eginkizun hauek betetze dituzte: bideo-iturriak jaso,errealizadoreak egoki ikusten dituenak aukeratu, aukeratutako iturrietan efektubatzuk sartu eta irteera-seinalea bideratu —emisiora, edo grabaziora—. Beraz,nahasgailu batek honako modulu hauek dauzka:

• Ikusteko sistema: bideo-iturriak ikusi ahal izateko hainbat monitore, nahizeta aparatuaren parte ez izan.

• Aginte-panela: botoi-lerroz —argotean “busak” deritze— eta hainbatkonmutazio-palankaz osatua, bideo-iturriak aukeratu ahal izateko.

• Sarrerako sistema: sarrerako kanal edo iturrien multzoa da. Iturrienkopuruak eragina du nahasgailuaren kalitatean. Kontuan izan behar dasarrerako seinaleek sinkronikoak izan behar dutela, alegia, sinkronizatutaegon behar dutela, beraiekin lan egin ahal izateko. Halaber, goi-kalitatekonahasgailuek hainbat seinale desberdinetarako sarrerak dauzkate: seinalekonposatuak, YUB eta RGB seinale osagaikakoak, eta SDI.

• Irteerako sistema: nahasgailuaren irteerako kanalei dagokio. Hurrengoseinaleetarako izaten dituzte irteerak: seinale konposatua, osagaikakoa etaSDI motakoa.

• Efektuetarako modulua: nahasgailuan uztartutako blokea da, irudietanhainbat efektu ezarri ahal izateko.

• Zirkuitu-modulua: aparatuaren ezaugarri teknikoen arduradunak dira.

Nahasgailu analogiko profesionalek luzaro biziko dira oraindik, estudioek ezbaitituzte erraz aldatuko; baina zalantzarik ez dago digitalak datozela. Denekerabiltzen dute 4:4:2 CCIR-601 araua.

Nahasgailu digital estandarrak 500 bat trantsizio-efektu inguru izan ditzakeeta ezin konta ahalako ezaugarri tekniko. Nahasgailu digital gehienek sarrera- etairteera-seinale analogikoak dauzkate, trantsizio-etapa honetara egokitzeko.

Goi-definizioko segmentuari dagokionez, hainbat nahasgailu-modelo daudemerkatuan. Ezaugarri teknikoak berdintsuak dira beti:

• Formatu bat baino gehiago onartzen dute arakaketa progresiboan: 1080lerro aktibo 24, 25 eta 30 irudi/s-ko frekuentzietan.

• Beste hainbeste formatu bilbatuan, hau da: 1080/50, 1080/59,94, 1080/60.


Kamerek eta magnetoskopioek markatutako ezaugarrietara makurtu behardute nahasgailuek.

Bideo-nahasgailuek hainbat trantsizio egin ditzakete bideo-iturrien artean:mozketa, beltzetik-barrura (fade in) edo barrutik-beltzera (fade out), disolbatzea(dissolve), errezelak eta giltzak batez ere.

• Mozketa: plano batetik bestera bat bateko aldaketa da.

• Beltzetik-irudira (fade in) edo iruditik-beltzera (fade out): trantsizio hone-tan beltzetik irudira edo iruditik beltzera egiten da.

• Disolbatzea (dissolve), bi planoren arteko trantsizio pausatua izaten da, biplanoak une luze edo labur batez pantailan egonik.

• Errezelak edo gortinak: bi irudiren arteko trantsizioa marra edo antzekoeskema baten bidez egiten da.

• Giltzak (key): irudi baten barrenean zulo edo hutsarte elektroniko bat egitenda, aukeratutako ezaugarri bat dagoen tokian (kolore urdina dagoen tokianzuloa egitea, adibidez) eta ondoren toki hori beste irudi batekin betetzen da.Bideo-produkzioan lau motatako giltzak daude: luminantzia-giltza, nonzuloa seinale zuri edo beltza dagoen tokian egiten den; kroma-giltza (Cro-makey), non oinarrizko hiru koloretako bat erabiltzen den giltza sortzeko;kanpoko iturri baten giltza (iturri-giltza), karaktere-sortzaile modura; etamaskara-giltza, non nahasgailuan sortutako kolore bat sartzen den irudinagusian egindako zulo elektronikoan.

21.4. BIDEOAREN EKIPO OSAGARRIAK

Bideo-kate batean beste ekipo batzuk ere badaude; dena den, garrantzitsuakizan arren, aipatu baino ez ditugu egingo:

• Monitorea: bideo-produkzioan ezinbesteko aparatua da. Monitore profe-sionalak izpi katodikozkoak izaten dira (IKH), baina beste zeregin ba-tzuetarako gero eta gehiago erabiltzen dira beira-matrize aktibozkoak(LCD/TFT) edo plasmazkoak (ikus telebista-hargailuen gaineko epigrafea).

• Titulagailua: irudietan testua sartzeko tresna (konputagailua, teklatua etamonitorea).

• Diseinu grafikorako aparatuak: irudiak editatzeko goi-ahalmen grafikoadaukaten konputagailuak dira. Nahasgailuarekin konektatuta eta sinkroni-zatuta egon daitezke.


21.5. EDIZIOA ETA POSTPRODUKZIOA

Edizioa eta postprodukzioa dira bideo-produkzioaren azken atala. Hor biltzen etaerabiltzen dira orain arte adierazitako bideoaren ekipamendu ia osoa. Beraz, beregarrantzisua ukaezina da.Edizioa esaten zaio oinarrizko muntaketari.Postprodukzioa, berriz, oinarrizko editajearen kalitatea hobetzeko egiten da eta,tresneria bertsua den arren, aukera hobeak izaten dira. Lau irizpide nagusi aipatzendira edizio-ekipamendua sailkatzeko [Zabaleta, 2002 #2265](Browne 1989, Zettl1984):

• Seinaleraren izaera: seinalea analogikoa edo digitala izan daiteke.

• Euskarria: seinalea editatzeko eta gordetzeko erabiltzen den euskarriaridagokio (zinta, disko gogorra edo disko optikoa, etab.).

• Prozesuaren linealtasuna: edizioa prozesu lineal edo ez-lineal baten bidezegin daiteke, erabiltzen diren euskarrien arabera. Euskarriak fisikoak badira(bideo-zintak) orduan lineala da, eta birtualak badira ez-linealak (diskogogor edo optiko bateko bit-ak). Linealtasunak adierazten du ea editajeakmenpekotasunik baduen desplazamendu espazialarekin eta denborarenardatzarekin; halaber, ea editajearen iraupena bere barrutik laburtu edo luzadaitekeen. Azken hau ezin da egin bideo-zinta batean, baina baikonputagailu bidezko edizioan.

• Lan-metodoa: edizioa lerroan (on-line) izan daiteke, denbora guztian zintamasterrak erabiliz, edo lerroz kanpokoa (off-line), non lehenik kalitatebaxuko ekipoak erabiliz oinarrizko editaia egiten den eta, ondoren, azkeneditaia goi-mailako edizio-unitateekin.

Edizio-ekipoek denbora-kodea erabiltzen dute editatzeko, alegia, irudi-laukiedo koadro bakoitzean txertatutako seinale elektroniko estandar bat, kamerakgrabazioa egitean sartua (SMPTE/EBU erakundeek erabakia). Denbora-kodehonekin edizioa era sinkronizatuan egiten da eta sarrerako eta irteerako puntuakongi zehazten dira.

21.5.1. Edizio-sistemak seinale motaren arabera

Edizio-sistemak analogikoak edo digitalak izan daitezke. Ekipo analogikoenartean daude magnetoskopioak eta mota horretako edizio-unitateak. Urteakdaramatzate merkatuan, eta oraindik beste hainbat urtetan egongo dira bideo-produkziorako etxeetan eta telebista-estazioetan, inbertsioak kitatu eta tresneriadigitalak ekarri arte.


21.5.2. Edizio-sistemak euskarriaren arabera

Edizio-unitateek bideo-zintak, disko gogorrak eta optikoak erabil ditzaketeeuskarri modura. Horietan jatorrizko irudiak eta editatuak gordetzen dira. Beraz,hardware desberdina dago kasu bakoitzean.

Bideo-zintak magnetoskopio analogiko eta digitaletan sartzen dira. Diskooptikoak, DVD erakoak, grabazio optikoan eta laser izpian oinarritzen dira.Azkenik, disko gogorrek bere ROM memorian gordetzen dute informazioa, bitmodura.

21.5.3. Edizio-sistemak linealtasunaren arabera

Edizio-sistemak, linealtasunaren aldetik, linealak edo ez-linealak izan daitez-ke (linear editing eta non-linear editing ingelesez).

Lehenago esan dugun legez, linealtasunak adierazten du editzioaren men-pekotasuna euskarriarekiko eta denboraren ardatzarekiko, biak batera hartuta. Ha-laber, erakusten du egindako editaia bere barrendik luzatu edo laburtu ote daite-keen.

Muntaketa bideo-zinta batean egiten bada, magnetoskopioa erabiliz, ediziolineala dela esaten da. Horren arabera, lehen planotik azkeneraino joateko tarteandauden plano guztien zehar pasatu behar dute eta, horretarako, denbora apur batbehintzat behar da. Gainera, editaiaren iraupena bi ertzetatik bakarrik luzatu edolaburtu daiteke eta ez barrendik.

Edizioa konputagailu batean egiten bada, memoria birtualeko bit-ak erabiliz,orduan edizio ez-linealaz mintzatzen gara. Lehen planotik azkenerakora zuzeneaneta instant batean joan gaitezke, besteekin zerikusirik izan gabe. Halaber, lanareniraupena nahi ahala alda daiteke.

Hain zuzen ere, aleatorietatea da edizio ez-linealaren ezaugarri nagusieneta-ko bat. Horri esker, edukietara iristea modu aleatorioan egiten da (audio eta bi-deoa), alegia, espazioaren eta denboraren ardatzak independenteak dira elkarrekiko.

21.5.4. Edizio-sistemak lan-metodoaren arabera

Bi lan-metodo daude edizioan: lerroan egindakoa (on line) eta lerroz kanpo-koa (off line). Horiek ez ditugu nahasi behar edizio linear eta edizio ez-linear mo-tekin. Haiek lan egiteko moduarekin daute lotuta eta azken hauek linealtasuna-rekin.

Lerroko edizio-lana (on line), esan bezala, lan egiteko prozedurari zehatz batidagokio. Edizio osoa zinta masterrak eta goi-mailako ekipoak erabiliz egiten da.Beraz, kostu handiko lanaldia izan daiteke, tresneria alokatu behar bada behintzat(magnetoskopio profesionalak, etab.).


Lerroz kanpoko edizio-lana (off line), berriz, ikusentzunezko lan konplexu,luze eta garestietan erabiltzen den modua da. Lehenbizi zinta master guztien kopiabat egiten da behe-mailako ekipoetan, VHSen adibidez, eta kopia horiekinoinarrizko editaia egiten da. Ondoren, eskuetan editaia hori eta edizio-erabakienzerrenda (Editing Decision List, EDL) ditugula, azken muntaketa egiten da zintamasterrak eta goi-mailako tresneria erabiliz.

21.5.5. Edizio eta postprodukziorako unitate lineala

Edizio- eta postprodukzio-unitate lineal batean hurrengo alderdi hauekdaude:

• Erreprodukzio ekipoa: esparru honetan daude edizioan erabiliko direnaudio eta bideo iturriak (magnetoskopioak, disko gogor eta optikoak, etaaudio aparatuak).

• Edizioaren kontrol-unitatea: ediziorako aginduak ematen dituen tresnadago hemen eta edizioaren kontrol-unitatea du izena (Editing ControlUnit). Halaber, audio-nahasketa mahaia eta bideo-nahasketa mahaia ereizan daitezke esparru honetan, bi iturri mota horien ezaugarriak aldatu etakonbinakeak egiteko. Dena den, edizioaren unitatean ez da egoten bideo-nahasketa mahaia, baizik eta postprodukzioaren unitatean.

• Ekipo grabatzailea: hemen grabatzen da egindako editaia eta edozeingrabagailu izan daiteke (magnetoskopioak, disko gogor eta optikoak, etaaudio aparatuak).

• Tresneria osagarria: edizioan ere egoten dira beste ekipo batzuk, hala nolamonitoreak, bozgorailuak, mikrofonoa, etab.

Edizio linealaren oinarrizko unitateak oso antz handi du postprodukzioarenunitatearekin. Alde nagusia dute lehenak ez duela bideo-nahasketa mahaia izaten.Beraz, egokiago ikusi dugu postprodukzio-unitate baten irudia jartzea, horrelaedizioarena ere barnean baitago.

Ondoko irudian ageri denez, edizio-kontrolean daude IN eta OUT sar--puntuen agintailuak, denbora-kodeak irakurtzeko ikus-tokia, eta grabatzeko botoia(Record). Editatzaileak edizio-puntuak sartzen ditu lehenbizi eta jarraianmagnetoskopioei agindua ematen die ekintza burutu dezaten.

Esan bezala, bideo-nahasketa mahaia erabiltzen da bideo eta/edo audioiturriak konbinatzeko eta trantsizioak txertatzeko (disolbatzea, kurtinak, etab.)Gutxienez bi bideo-iturri behar izaten dira mahaian eta konfigurazio horri A/B Rolldeitzen zaio.


37. irudia. Edizio eta postprodukziorako unitate lineala


Audioaren maila doitzeko audio-nahasketa mahaia dago, hainbaterregeletarekin (faders). Hor bertan aurkitzen VU-metroa, soinuaren maila zeinden ikusteko. Bere leiho txikian orratz bat mugitzen da intentsitate-eskalan zehar:minus 20º dezibel-etik (–20 db) plus 3 dezibel-era (+3 db), tartean zero dezibel-etik igaroz (0 db). Hain zuzen ere orratza zero dezibeletan jartzen denean dagoseinalea bere balio handienean, bihurdura edo okerrik gabe. Horren azpitik apalduadago, eta gainetik, berriz, intentsoegia dela adierazten du.

Edizio eta postprodukziorako unitate ez- lineala

Edizio eta postprodukziorako unitate ez-linealak ere hainbat iturri ditubideoa eta audioa hornitzeko (magnetoskopioak, disko gogorrak, optikoak, etaaudio aparatuak). Seinale horiek konputagailuan sartzen dira programa informatikobaten bidez edizioa egiteko. Iturriaren seinalea digitala ez bada, ordenagailuaarduratzen da bihurketaz, hala zuzenean nola ekipamendu berezia erabiliz.

Software informatiko komertzial asko dago edizio digitala konputagailuzegiteko (Avid, Final Cut Pro, Premiere, etab.), etxerako merkatutik goi-definiziokomaila profesionaleraino. Guztiek antzeko itxura izaten dute pantallan: hainbatleihotxo beste horrenbeste zereginetarako. Garrantzitsuena, seguruaski, denbora-lerroa izenekoa da (Time Line). Bertan ikusten dira audioaren eta bideoaren pistaketa horietan sartzen diren txertaketak; editaiaren zatiak, alegia. Beste leihotxointeresgarri bat testua idaztekoa izan daiteke. Telebistako erredakzio digitaletanerabiltzen dituzten programetan egon egoten da. Kazetariak testua hor idatzi, geromahaiko mikrofonotik grabatu eta zuzenean egin dezake albistearen edizioa.Jakina, iturrien eta grabatuaren irudiak ikusteko leihotxo propioak daude.

Bideo-nahasketa mahaia

Edizio-kontrola

In Out In Out Rec

00:00:01 00:01:00

Monitorea

Grabazio-gunea

Magnetoskopioa

Erreprodukzio-gunea

Magnetoskopioa

Audio-erreproduktorea

Audio-mahaia

Magnetoskopioa

Magnetoskopioa

A

B

C


38. irudia. Edizio eta postprodukziorako unitate ez lineala


Edizio eta postprodukziorako unitate honetan egindako lana edozein ekipotangorde daiteke, baina arruntena da beste tresna digital batean grabatzea. Azkenik, ezda ahantzi behar hardwarearen eta softwarearen kalitateak mugatuko dituela ediziodigitalaren gaitasuna eta aukera teknikoak.

Edizio ez-lineala 1980en hamarkadaren amaieran hasi zen zabaltzen, 8 bit etapotentzia nahikoa zuten konputagailuak atera zirenean bideo-seinalea lantzeko(audioak ezdu arazorik sortzen). Kostuei dagokienez, broadcast kalitateko edizio-unitate ez-lineal batek 1989an, 65.000 euro balio zituen gutxi gorabehera (AvidMedia Composer), 1992an 32.000 eurotara jaitsi zen (Media Suite Pro), eta1996an 20.000 eurotara (Media 100) (Heid 1996, Holsinger 1992).

Datu historiko modura, seguruaski, “bideo-sistema digital batean sortu,grabatu, editatu eta igorritako lehenbiziko telebista-progama, bideo-zintarik erabiligabe eta Macintosh ekipoan oinarritua“ 1992ko azaroan gertatu zen Los Angeles-eko (AEB) KCET telebista-estazio publikoan. “A day in the life of MelroseSvenue” zuen izena eta ordu erdi bat iraun zuen (Silverstone 1992).

Grabazio-gunea

Magnetoskopioa

Disko gogorra

Disko optikoa

Erreprodukzio-gunea

Magnetoskopioa

Disko gogorra

Disko optikoa

Audio-erreproduktorea

Bideoa

Audioa

Konputagailua- a/b digitalizazioa

-Ediziorako softwarea

Time line

Errepr. i r u d i a

Grabazio i r u d i a


22. Audio-ekipoak

Soinu-ekipoek behe-frekuentzian funtzionatzen dute, hau da, oinarriko bandan.Seinalea edozein tokitara bidaltzeko modulatu eta transmititu egin behar da, jakina,uhinez edo kablez.

Audio-ekipoak hainbat esparru desberdinetan erabiltzen dira: bideo-ekoiz-penean, telebistan, irratian, interneten, eta berezko audio-produkzioan. Atal ho-netan funtsezko tresneria soilik aurkeztuko dugu, bideoan, irratian eta telebistanera-biltzen dena. Irratiko ekoizpen eta errealizazioari buruzko informazioaArantza Gutierrez irakaslearen lanean aurki daiteke (Gutierrez Paz 2001).

22.1. SOINUA

Honelaxe definituko genuke soinua: giza entzumenean gorputzen higidura bibra-korrak sortutako sentsazioa, hedatzen duten bitarteko fisikoek igorria. Soinuagertatzeko, molekulak bibraraziko dituen talka edo konpresioa gertatu behar da, bi-brazioa aldameneko molekuletara igorriko duena, eta, ondoz ondo, bibrazioa, hauda, soinua hedatuz.

Uhin eleketromagnetikoak osagai elektrikoz eta magnetikoz osatuta daude etaizaera elektrikoa duten mekanismoek sorrarazten dituzte; baina soinu-uhinakmolekula fisikoen bibrazioak igortzen ditu, eta mekanikoki sortzen dira. Halaber,soinuaren hedapen-abiaduran eragina du hedatzen deneko inguruneak, eta abiadurahori nahiko txikia da. Airean, 340 m/s-ko abiaduran desplazatzen dira soinu-uhinak, eta itsasoko uretan 1.504 m/s-koan, gutxi gorabehera. Izaera mekanikoa—molekulen bibrazioa— duenez, soinua ezin heda daiteke hutsean. Funtsezkoaldea da hori uhin elektromagnetikoekiko.

22.1.1. Soinuaren parametroak

Hiru parametrok definitzen dute soinuaren izaera: intentsitateak, tonuak etatinbreak.

• Intentsitatea: soinua emititzen duen gorputz soinuduna nolako indarrez edonola pultsatzen den araberakoa izango da. Beraz, piano baten nota beti batizango da, baina intentsitatez desberdina izango da, nota hori sakatzean

erabilitako indarra-ren arabera. Uhinaren intentsitatea eta anplitudea estukierlazionatuta daude. Uhin-anplitudea aldatu egiten da soinu-intentsitateaaldatzen den heinean; hau da, zenbat eta intentsitate handiagoa, hainbat etauhin-anplitude handiagoa.

• Tonua: Uhin soinudunen frekuentzia-aldaketaren araberakoa da tonu-dife-rentzia. Zenbat eta frekuentzia handiagoa, hainbat eta altuagoa tonua; etazenbat eta frekuentzia txikiagoa, hainbat eta baxuagoa tonua.

• Tinbrea: tonu bereko soinuen arteko aldea da, bakoitzaren uhin soinudunenformak sortua. Soinu bakoitzak dauzkan harmonikoen kopuruak eta bakoi-tzaren intentsitate erlatiboak determinatzen du tinbrea, eta iturri soinudunbakoitzak berea du. Frekuentzia jakin bat daukan iturri soinudun baten har-monikoak frekuentzia horrekin batera doazen uhinak dira, eta frekuentzianagusiaren multiplo dira beti. Soinu guztiek dituzte harmonikoak, hau da,tinbredunak dira.

Bi soinuk intentsitate berbera —uhin-anplitude berbera— eduki dezakete,tonu berbera —frekeuntzia berbera–, baina giza entzumenak desberdin pertzibitzenditu, bakoitzak bere tinbrea duelako, hau da, uhin soinudunarekin batera harmoni-koak ere badaudelako.

22.1.2. Audioaren prozesua

Hurrengo irudian ikusten denez, soinua soinu-iturri batek sortzen du (pertso-na baten ahotsak, adibidez). Soinuaren zati handiena zuzenean sartzen da mikro-fonoan uhin akustiko zuzen modura. Soinuaren beste zati txikiago bat inguruandauden objektuetan islatzen da eta beranduago heltzen da mikrofonora, bide luzea-goa egin behar duelako. Islatutako soinu honi erreberberazioa deitzen zaio. Pro-zesuarekin jarraituz, mikrofonoak seinale elektriko bihurtzen du uhin akustikoa.Jarraian audio-mahaira bidaltzen da, non hainbat aparatu edo funtzio dauden:anplifikagailua, ekualizatzailea eta nahasketa-mahaia bera. Hemendik aurrera,audio-seinale editatua bozgorailura edo grabagailura igortzen da.

39. irudia. Audioaren prozesua.

Iturria: (Nisbett 1990:9)..

Soinu zuzena

Azal islakorra

Seinale elektrikoa

Mikrofonoa

Soinu islatua (erreberberazioa)

Audio-grabatzailea

Bozgorailua Amplifikadorea Ekualizadorea

Audio-mahaia


Soinuaren alorra grabatu eta erreproduzitu egin daiteke audio-kanal bat edobatzuk erabiliz. Horren arabera, sistema monoaural edo monofonikoaz,estereofonikoaz eta kuadrafonikoaz hitz egiten da, beste batzuen artean (Nisbett1990).

• Soinu monofonikoa (monoaurala): kanal bakar baten bidez hartu etaerreproduzitzen da soinuaren alor guztia. Horregatik, toki batean soinu-iturri asko eta desberdin egon arren, badirudi guztiak puntu beretikdatozela.

• Soinu estereofonikoa: soinua bi kanalen bitartez jaso eta erreproduzitzenda, bata ezkerrekoa eta bestea eskuinekoa. Honi esker lortzen daentzunaldian hobeki bereiztea soinu-iturrien kokapena eta espazioa.

• Soinu kuadrafonikoa: soinua lau kanalen bitartez hartu eta erreproduzitzenda (ezkerra, eskuina, aurrealdea eta atzealdea). Soinu iturrien kokapenespaziala sistema estereofonikoan baino hobeki bereizten da.

22.2. MIKROFONOAK

Uhin soinudunak seinale elektriko bihurtzen ditu mikrofonoak. Ahalik eta fidelenegiteko, prezisioko tresneria behar da. Mikrofonoak era batekoak edo bestekoakdira (Nisbet 1990):

• Norabidetasunaren arabera.

• Eraiketaren eta egituraren arabera.

• Eraileraren/kokapenaren arabera.

• Konexioaren arabera.

22.2.1. Mikrofonoak, norabidetasunaren arabera

Mikrofonoen norabidetasuna, edo beste autore batzuentzat direktibitatea(Borwick 1996), tresna horrek soinua jasotzeko daukan bereganatze-esparruaridagokio. Alderdi honetatik begiratuta, hiru motatakoak izan daitezke: omnidirek-zionalak, norabide guztietan hartzeko sentikortasuna daukatenak; bidirekzionalak,bi noranzko kontrajarrietatik —aurretik eta atzetik— datozen soinuak harrapatzakogaitasuna daukatenak; unidirekzio-nalak, sentikortasunik handiena norabide etanoranzko bakarrean daukatenak.

Mikrofono unidirekzionalak kardiode erakoak ere deitzen dira, beraiekjasotzen duten soinu-esparruak bihotzaren forma izaten duelako.

Audio-ekipoak 463

22.2.2. Mikrofonoak, eraiketaren eta egituraren arabera

Nola eraikita dauden eta funtzionatzeko era kontuan hartuta beste mota bate-ko sailkapena egin daiteke: presio-mikrofonoak —eta horien aldaerak— eta abia-durakoak edo presiogradientekoak.

Presio-mikrofonoak

Barrunbe zurruna ixten duen mintza edo diafragma da horrelako mikrofonoenoinarri teknikoa. Presio-mikrofonoek hainbat motatakoak izan daitezke (Borwick1996):

• Mikrofono ikaztuna.

• Mikrofono kondentsadoreduna.

• Electret mikrofonoa

• Mikrofono dinamikoa edo bobina mugikorrekoa.

Mikrofono ikaztunak izan ziren sortutako lehenak, eta linea telefonikoetanbaino ez ziren erabili. Hauxe da oinarri teknikoa: mintz metaliko bat karbonozkoelektrodo bati atxikita dago, zeina karbonozko garau batzuekiko kontaktuandagoen. Kanpoko presio-aldaketek garau horien erresistentzia aldarazten dute.Kalitate eskaseko mikrofonoak dira.

Mikrofono kondentsadoredunek —elektroestatikoak ere deituak— bi mintzmetaliko dituzte, bat finkoa eta bestea mugikorra, gaitasun aldakorreko konden-tsadorea osatuz. Presio akustikoaren bariazioek modu aldakorrean desplazaraztendute mintz mugikorra. Goi-kalitateko mikrofonoa da.

Electret mikrofonoa kondentsadoredunaren aldaera da. Kristalezko mikro-fonoa da —piezoelektrikoa—; hau da, kristal batzuek tentsio elektrikoa sorraraz-ten dute beren azalean, presioa jasaten dutenean. Erantzun irregularrekoak dira.

Mikrofono dinamikoa edo bobina mugikorrekoa da ezagunena eta za-balduena. Bere osagarriak hauek dira: diafragma, metal malguzko edo plastikozkogaia duena; bobina mugikorra, kobrezko hari elektrizitate-eroalez egina eta dia-fragmari lotua; elektroimana, bobina mugikorraren inguruan edo ondoan kokatua.(ikus hurrengo irudia).


40. irudia. Mikrofono dinamiko edo bobina mugikorrekoa

iko edo bobina mugikorrekoa.

Iturria: autoreak egina, hainbat iturri erabiliz (Nisbett 1990, Borwick 1996).

Aurreko irudia argituz, soinuaren uhinek diafragma bultzatzen edo presiona-tzen dutenean, azken hau mugitu egiten da eta, berarekin batera, atxikita dauzkanbobina mugikorrak elektroimanen alorren barrenean higitzen dira eta elektrizitateasortzen dute. Hori lortzen da bobinen mugimenduak alor magnetikoen lerroaketeten dituelako. Fenomeno hau zuzentzen duen printzipio fisikoa MichaelFaraday (1791-1867) fisikari britainiarrak frogatu zuen (Lipton 1981, 318).

Abiadura-mikrofonoak edo presio-gradientekoak

Mintza libre dago hegaletan eta aurretik atzera mugitzen da, presio akustikoa-ren arabera. Mikrofono horien artean, zintako mikrofonoa da ezaguna. Imanaren bipoloen artean zintzilik dagoen zinta metaliko mehea (forma ondulatukoa) darabi-len mikrofono elektromagnetikoa da. Zintak bibratu egiten du uhin akustikoeneragi-nez, eta, eremu magnetiko barruan desplazatuz, tentsio induzitua sortzen dabi muturren artean. Goi-kalitateko mikrofonoa da, eta grabazio-estudioetan erabil-tzen da.

22.2.3. Mikrofonoak erabilera/kokapenaren arabera

Mikrofonoak, erabilera edo kokapenaren arabera, tinkoak eta mugikorrakizan daitezke. Lehenak mahai eta antzeko altzairu batean jartzen dira etabigarrenak eskuan edo soinean eramaten dira.

Mikrofono tinkoak

Mahaiko mikrofonoek, kalitate tekniko oso onaz gainera, diseinu estetiko etafuntzional egokia izaten dute, bideo-programaren dekoratuarekin modu egokianetor dadin. Dena den, gaur egun oso zabalduta dago mahaiko euskarri baterabiltzea eta horren baitan mikrofonoa sartzea.

Mikrofono mugikorrak

Mikrofono mugikorrak hainbat motatakoak izan daitezke, beraiekin egitenden erabilera eta kokapenaren arabera:

Soinua

Soinu-uhinak

Diafragma

Elektroimana

Bobina mugikorra

Audio-ekipoak 465

• Eskuko mikrofonoa: eskuan heltzeko diseinu aproposa izaten du. Eustekokiderrean, gainera, on/off interruptorea du, hatz bate,kin indarrean jartzekoedo indargabetzeko.

• Bularreko mikrofonoa: soinekoan eta txamarretaren paparrean jartzen da,lepoaren inguruan. Ezagunena lavaliere mikrofonoa da.

• Urrutiko mikrofonoa: urrutiko soinuak jasotzeko mikrofonoak dira hauek.Horretarako, beso metaliko luze baten ertzean lotzen dira (boom edo girafadira batzuk; fishppole edo caña, beste batzuk). Asko erabiltzen dira pren-tsaurrekoetan, soinu-operadorea hizlariarengana hurbildu ezin daiteke-nean.Halaber, zine eta bideo produkzio dramatikoetan ere funtsezkoa izatenda, soinua zuzenean jaso bai, baina mikroa ikusi gabe lan egin nahi izatenbaita.

• Kainoi-mikrofonoa (shotgun): direkzionalitate oso handi eta diseinu be-reziko mikrofonoak dira, baina ez dute beso mekaniko bat erabiltzen urru-tiko soinuak hartzeko, baizik eta hodi/kainoi luze batean biltzen dutesoinua.

• Sudurpeko mikrofonoa: zarata handia dauden tokietan erabiltzen dira, hiz-lariaren hitzekin batera giro-soinua sar ez dadin. Mikrofonoari metalezkoxafla berezi bat lotzen zaio eta, kazetariak mikrofonoa ahoaren ondoanjartzen duenean, xafla hori sudurraren eta goiko ezpainaren artean geratzenda (Nisbett 1990).

22.2.4. Mikrofonoak konexioaren arabera

Mikrofonoak kablez edo FM erradiouhinez lotu daitezke audio-sistemara(Borwick 1996). Kablearen bidez lotura egitea da arruntena, segurtasun etafidagarritasun handia ematen baitu. Baina gaur egun, erradiofrekuentzia bidezko(RF) transmisioetan emandako aurrerapen teknologikoei esker, ia bideo-ekoizpenguztietan erabiltzen dira hari-gabeko mikrofonoak. Sistema honetan, pertsonaksoinean daraman mikrofonoa kable batez lotzen zaio RF bidezko transmisore txikibati, zeina bateriaz indartua eta gorputzeko alderdiren batera lotuta dagoen(normalean gerrira). Transmisore honek erradiouhinak igortzen ditu, frekuentziajakin batean. Kontrol-gelan dagoen hargailuak jaso eta audio-nahasketa mahairabideratzen ditu, bozgorailutik edo belarrietako entzungailuetatik entzun daitezen.

22.3. AUDIO-GRABAGAILUAK ETA ERREPRODUKTOREAK

Audio-grabagailuek eta erreproduktoreek oso aparatu-gama zabala eta ezagunaosatzen dute. Merke samarrak eta kalitate handikoak direnez, merkatu domesti-koan eta profesionalean erabilzten dira gehienak. Gaur egun analogikoak etadigitalak dira oraindik, baina digitalak gailentzen ari dira.


Grabagailu-erreproduktore ezagunena magnetofonoa da, domestikoa zeinprofesionala, eta era guztietako barianteak dauzka zinta-formatuari dagokionez.Analogikoak zein digitalak daude merkatuan; halaber, egonkorrak eta eskukoakizan daitezke. Magnetoskopiek bezalatsu funtzionatzen dute: grabatzeko etaezabatzeko buruak dauzkate, eta zintetan grabatzen dute magnetikoki.

22.4. SOINUA GRABATZEKO EUSKARRI DIGITALAK

Soinua grabatzeko eta erreproduzitzeko, hainbat euskarria digital garatu dira,bai zintan eta bai diskoan:

• DAT (Digital Audio Tape): Ahalmen handiko erregistro magnetikokosistema da, zinta magnetikoa darabilena.

• DCC (Digital Compact Cassette): euskarri modura, kasete trinko bateankokaturiko zinta darabil. Grabazioa era magnetikoan egiten da.

• MD (Minid Disc): seinalea modu magneto-optikoan erregistratzen duendisko txiki bat da.

• CD-RW (Compact Disc): irakurtzeko eta grabatzeko disko trinkoa da.

• DVD-Audio (Digital Versatile Disc): CD-ROM sistemaren parean aurrera-pen bat da, kalitate hobeaz gain bi aldeetan grabatzea ahalbidetzen baitu.Gaur egun hainbat aukera daude (DVD-ROM, DVD-Video, DVD-R, yDVD-RAM).

Sistema magnetikotan edo optikotan oinarritzen dira, eta, beraz, kasetea edodiskoa erabiltzen dute euskarri fisiko modura.

Etorkizuna —presente, dagoeneko— disko gogorretan oinarritutako euskarridigitalena da. Merkatu profesionalean eta domestikoan gehiago hedatzea falta da.

22.5. AUDIO-NAHASKETARAKO MAHAIA

Bideo- eta audio-produkzioaren beste elementu bat, jakina, audio-nahaske-tarako mahaia da, non soinu-iturri guztiak batzen diren, eta —nahastu aurretik—erregulatu eta egokitu egiten diren, bolumenari zein frekuentziari dagokienez.

Audio-nahasketarako mahaiak hainbat audio-pista dauzka —ekipoarenkalitatearen eta kostuaren arabera—, eta soinu egokia lortzeko kontrol eta efektuasko erabiltzen ditu. Soinuaren kontrola adierazgailuek eta erregulatzaileekosatzen dute audio-mahaian:

• Erregulagailuak: sarrerako zein irteerako audio-kanal bakoitzari dagoz-kion erregelatan zehar eskuz mugitzen diren kurtsoreak dira.

Audio-ekipoak 467

• Adierazgailuak: VU-metro deituak —VU hori Volume Unit edo bolumen--unitatea izanik—. Soinuaren maila bisualizatzeko osagaiak dira: pantailatxiki bat daukate, non orratz mugikor bat eskala batean zehar desplazaztenden, seinaleraren mailaren arabera. Eskala unibertsala da, eta –20 dB-etik+3 dB-eraino doa, 0 dB-tik pasata. Seinalea distortsiorik gabe baliogorenean dagoenean 0 dB markatzen du orratzak. Zero azpitik seinaleaahulduta dagoela esan nahi du; gainetik, berriz, intentsoegia dela etadistortsionatuegi dagoela.

Audioaren nahasketarako mahaian anplifikazioa eta ekualizazioa ere egitendira.


V. ZATIA

INDIZEAK ETA

BIBLIOGRAFIA

24PsF 24P Segmented Frame. Arakaketa progresiboko formatua,non irudi bakoitza bi segmentutan arakatzen den,batean lerro bikoitiak, eta bestean, lerro bakoitiak.

8-VSB 8-Level Vestigial Side-Band Standard. Telebistadigitalari dagokion arau iparramerikarra.

AAC Advanced Audio Coding. MPGE-2 formatu barrukoaudio-konpresiorako sistema bat da, “MPEG-2 AAC”izenaz ezagutzen dena. 5 kanaleko seinaletan erabiltzenda, adibidez zine-aretoetako soinu-ingurutzailean etaHome Cinema erako elebista aparatuetan —zineaetxean—. The Fraunhofer Institute for Integrated Cir-cuits Alemaniako I+D zentroak, AT&T, Sony eta Dolbyetxeek garatu zuten. Nazioarteko estandar modura hartuzuen MPEGk 1997ko apirilean.

ABU Asia-Pacific Broadcasting Union.

Addressability Adresabilitatea edo helbideragarritasuna. Operadorea-ren kable-harpidedunarekiko kontrola.

ADSL Asymmetrical Digital Subscriber Line.

AESDICA Asociación Española de Servicios Distribuidos por Ca-ble.

Algoritmoa Pausoz pausoko prozedura, hasiera eta amaiera espe-zifikoa duena, berariazko arazo baten soluzioa berma-tzen duena. Informatikan eta telekomunikazioetan,konpresio-, kodetze- eta kontrol-mota guztiak adieraz-ten ditu.

Aliasing Irudiaren distortsioaren efektua, laginketa desegokibatek eragindakoa.

ANSI American National Standards Institute (AEBetakoerakunde arauemailea).

AOC Agrupación de Operadores de Cable.

23. Glosategia

API Application Programming Interface. Deskodetekoaplikazioa edo softwarea.

Arakaketa bilbatua edo tartekatua Exploración entrelazada gaztelaniaz.

ASBU Arab States Broadcasting Union.

ASPEC Adaptive Spectral Perceptual Entropy Coding. Audioa-ren konpresiorako formatua.

AT&T AEBetako telekomunikazio-konpainia.

ATM Asynchronous Transfer Mode.

ATRAC Adaptive Transform Acoustic Coder. Audioa kodetzekoformatua.

Audio-isuria, audio-stream Audio stream ingelesez.

Banda-zabalera Sistema analogikoan, seinale batek hartzen duen fre-kuentzia-tartea esan nahi du, hau da, maximo eta mini-mo baten arteko tartea. Sistema digitalean, berriz, seinalebat transmititzeko segundoko behar den bit-kopurua(bps) edo, bit segundoko erara emandako data-transfe-rentziaren abiadura (bit rate ingelesez).

Beherako seinale-izpia, jaitsierako seinalea. Señal descendente edo downlink.

Bideo-isuria, bideo-stream Video stream.

Bideo-konferentzia Audio- eta bideo-komunikazioa bi punturen artean. Era-biltzen erraza da. Konputagailuari atxikitako mikrofonobatek eta bideo-kamera batek erabiltzailearen soinua etairudiak jasotzen dituzte eta bideo-konferentzian partehartzen duen bigarren partaidea dagoen tokiko konpu-tagailura bidaltzen dira. Bigarrenak ere ekipamenduberbera dauka soinua eta irudia bidaltzeko.

Bit rate Bitak transmitizteko abiadura. Bit segundoko (bps)unitatetan adierazten da, edo haren multiploen bitartez(kbps, Mbps, Gbps). Transmisio-abiadura edo banda--zabalera ere esaten zaio.

BMP Bitmap formatua, Microsoft-ek Windows-en eta besteekipo eta erabiltzaile batzuek erabilia.

Burdinartea Grabakuntza magnetikoan, entrehierro gaztelaniaz.

CBU Caribbean Broadcasting Union.

CCD Charge Coupled Device.


CCETT Frantziako Telekomunikazio eta Teledifusiorako ZentroBateratua.

CCIR Comité Consultatif International des Radiocommu-nicatons. ITUn integratuta dago.

CCITT International Telephone and Telegraph ConsultativeCommittee. Gaur egun, ITU deritzo.

CD Compact Disc.

CDMA Code División Multiple Access. Satelitez transmititze-ko formatua.

CIT Communication and Information Technologies.

CMT Comisión del Mercado de Telecomunicaciones.

CNET Centro Nacional de Estudios de Telecomunicación.

COFDM Coded Orthogonal Frequency Division Múltiplex(eramaile askotan erabilia, DVB eta DAB barne).

CRTC Canadian Radio-Television Corporation.

DAB Digital Audio Broadcasting.

DAMA Demand Assigned Multiple Access. Satelitez transmiti-tzeko formatua.

DBA Dynamic Band Assignment.

DBS Direct Broadcast Satellite. Satelite Bidezko TransmisioZuzena. Bideo-programen kanal ugariko banaketa,ahalmen handiko sateliteek Ku bandan egiten dutena,antena paraboliko txikia erabiliz.

Definizio bertikala Irudi batek norabide bertikalean duen lerro-kopurua.PAL sistema europarrean, 625 lerro teoriko eta 430lerro erreal.

Definizio espaziala Irudiaren definizio orokorra da, hau da, irudi-elementuedo pixel guztien kopuru osoa, definizio horizontala etadefinizio bertikala biderkatuz lortzen dena.

Definizio horizontala Irudi batek norabide horizontalean dituen irudi-elemen-tuak edo pixelak. PAL sisteman 430 × 1,3, hau da, 574pixel definizio horizontal errealean.

Dohaineko lurreko telebista Televisión digital terrestre en abierto o libredigitala (dohaineko L-TBD) (TVDT-libre).

Glosategia 473

Dohaineko satelite-telebista Televisión por satélite en abierto.(dohaineko S-TB)

Dohaineko telebista, telebista Televisión en abierto, televisión libre, free television, irekia free-to-air-TV.

DRM Digital Radio Mondiale Consortium.

DSL Digital Subscriber Line.

DTV Digital Television. Telebistarako arau digitala AEBetan.

DVB Digital Video Broadcasting. EBeko telebista digita-laren araua.

EBU European Broadcasting Union. Gaztelaniaz, UniónEuropea de Radiodifusión, UER.

ECCA European Cable Communication Association.

EFP Electronic Field Production. Kanpoaldeko ProdukzioElektronikoa. Maila ertaineko bideo-produkzioa.

ELG European Launching Group.

ENG Electronic News Gathering. Albisteak elektronikokibatzea. Kazetaritza-produkziorako metodo mugikorra,kamera eta magnetoskopioa erabiliz egiten dena, eta ba-tzuetan, unitate mugikorra mikrouhinezko transmisio-rako.

EPG Electronic Programm Guide.

EPS Encapsulated Postscript, Formato escalable de imagen,Adobe-k garatua.

Eskaripeko Bideoa (VOD) Video bajo Demanda, Video on Demand, VOD.

ESPACABLE Asociación Española de Redes de Cable.

ETSI European Technical Standards Institute. Europakoerakunde arauemailea.

FCC Federal Commmunications Commission.

FDM Frecuency Division Multiplexing.

FTTB Fiber To The Building. Eraikinerainoko zuntzezko sarea.

FTTC Fiber To The Curb. Kaleko nodorainoko zuntzezkosarea.

FTTH Fiber To The House. Etxebizitzarainoko zuntzezkosarea.


FTTO Fiber To The Office. Bulegorainoko zuntzezko sarea.

FU-E Frecuencia Unica-España. Irrati digitaleko frekuentzia.

Garapen altuko Kontuan hartzen den parametroaren arabera, %60 baino telebista-sistemak garapen handiagoa duten telebista-sistemak.

Garapen ertaineko Kontuan hartzen den parametroaren arabera, %30 eta telebista-sistemak %59 arteko garapena duten telebista-sistemak.

Garapen txikiko Kontuan hartzen den parametroaren arabera, %29 baino telebista-sistemak garapen txikiagoa duten telebista-sistemak.

GIF Irudien goi-konpresiorako formatua. Interneten erabil-tzeko prestatuta dago.

Gorako seinale-izpia, Señal ascendente, uplink.igoerako seinalea.

Hargailua Receptor.

Harpidetza Telebista-teknologia edo sistema batean harpidedunenetxeen kopurua. Zenbaki absolututan neurtzen da, edotatelebista duten etxe guztiekiko portzentajeka.

Harrera Recepción (telebistan eta irratian).

Harrera-seinale Señal receptora.

HBO Home Box Office.

HDTV High Definition Television.

Hedapena Telebista-teknologia edo sistema batek teknologia edosistema horren sarbidea duten etxe guztien kopuruosoarekiko harpidedun kopuruaren ratio edo propor-tzioa. Portzentaje, ratio, edo indize modura neurtzen da.Kontzeptu hori ez da beti ondo definitzen, ikertzaileekere ez dute beti zuzen eta era berean erabiltzen, eta, on-dorioz, nahasmenak sortzen dira, konparazioa herrialde-ka egin nahi denean.

HFC Hybrid Fiber Coax. Zuntzezko Sarea eta Sare Koaxiala.

HITS Headend in the Sky. AEBetan kable-operadoreen sare-buruetara telebista-programazioa banatzeko sistema.

HSD Home Satellite Dishes. Etxetiko Satelite-Parabolikoakesan daiteke euskaraz. Satelite bidez eta C bandan kanalugariko bideo-programak banatzea esan nahi du. Beraz,antena paraboliko handiagoak erabili behar dira. Geroeta gutxiago erabiltzen da sistema hau.

Glosategia 475

HTML HyperText Markup Language. Dokumentuak formatea-tzeko lengoaia bat, web-nabigatzaileek ulertzen dutena.

Ia Eskaripeko Bideoa (NVOD) Cerca de Video en Demanda, Near Video on Demand,NVOD.

IAB International Association of Broadcasters.

Igortze-estazioa edo igortze-zentroa edo igorgunea Estación emisora, Emisora, centro de emisión.

Igorgailua Emisora, aparato emisor.

Ikusitako Programa Ordaindu Ingelesez Pay per View (PPV) eta gaztelaniaz Pago Porzerbitzua (IPO euskaraz; edo Visión (PPV). Zerbitzu honetan, ikusten diren progra-ingelesezko PPV laburdura mak bakarrik ordaintzen dira. Kable bidezko, satelite mantendu). bidezko eta lurreko telebistetan kanal berezi batzuk era-

biltzen dituzte operadoreek zerbitzu honetarako.

Ikus-lerroa Línea de visión.

Ikus-pertsistentzia Persistencia visual.

Internet bidezko telebista Interneten sarearen edo protokoloaren bidez telebista konbentzionala konbentzionaleko programazioa jasotzen dela esan nahi

du —lurrekoa, kable bidezkoa edo satelite bidezkoa—edo telebista-programazio propioa eta lurreko telebistakduen kalitate berberaz, hau da, telebista kontzeptuarenaraberako kalitateaz —broadcast kalitatea esan zaioingelesez—. MPEG-2 konpresioa erabiltzen du.

Interneteko telebista (webTB) Lurreko telebista estandarra —broadcast— baino kali-tate eskasagoa duen telebista-formatu berria da, IP pro-tokoloaren bitartez transmititzen dena, eta MPEG-4konpresio-metodoa darabilena. WebTV edo zibertele-bista izenaz ere ezagutzen da. Ingelesez, webcastingdeitzen da.

IP telefonia Interneteko (IP) protokoloan erabilitako ahots- etairudi-telefonia da, betiko telefonia baino askoz eremerkeagoa.

IRT Institut für RundfunkTechnik. Alemaniako audio--konpresiorako metodo-garapenetarako zentroa.

ISDN Integrated Services Digital Network.

ISO International Standard Organization. NormalizatzekoNazioarteko Erakundea.

Isuri, stream stream, ingelesez.


ITU International Telecommunications Union. Lehen,CCITT.

JPEG Joint Photographic Experts Group. Irudia konprima-tzeko formatua. GIF delakoak baino kalitate hobea du.

Kable bidezko telebista Televisión digital de/por cable (TVD-C).digitala (K-TBD)

Kable bidezko telebista (K-TB). Televisión por cable.

Kamera-hodi. Tubo de cámara. Tubo de Rayos Catódicos (TRC).Izpi Katodikoen Hodia (IKH).

Kanal-ahalmena Telebista-operadore edo sistema batek aldi bereangarraia dezakeen telebista-kanalen kopurua maximoa.Channel capacity, ingelesez.

Kell faktorea Irudiaren definizio bertikaleko ikuskera-faktorea. Argi--sorta arakatzailearen portaera dela eta, pantailan ezdira definizio-lerro guztiak ikusten, lerro bakoitzarenlodieraren zati bat (%25) ondoko lerroaren atzeanezkutatzen baita.

Kolore-tenperatura Garrantzi handiko konteptua telebistari dagokionez, hauda, iturri argidun baten kolore-kalitatea, kelvinetanneurtzen dena.

Korronte, isuri, stream. stream.

Lerroan, On line. On line.

Lokala, tokikoa: sare lokala, Local: red local, medio local.tokiko hedabidea.

L-TBD Lurreko telebista Digitala.

Lurreko telebista(L-TB). Televisión terrestre.

Lurreko telebista digitala Televisión digital terrestre (TVD-T).(L-TBD)

MAC Multiplexing Analogue Components.

MCPC Multiple Channel Per Carrier. Satelitez transmititzekoformatua.

MMDS Multi-Channel Multipoint Distribution Service. Wire-less Cable edo Harigabeko Kablea esan nahi du.

MPEG Moving Pictures Experts Group. Lan-taldea eta taldehorrek berak garatutako bideo- eta audio-konpresiorakoarau-multzoa.

Glosategia 477

Multicrypt Telebista-sistema batean era baldintzatuan sartzeko me-todoa. Hartzaile edo deskodetzaile bakoitzak irakur-tzeko eta deszifratzeko hainbat osagai dauzka.

MUSICAM Masking pattern adapted Universal Sub-band Inte-grated Coding and Multiplexing. Audio-konpresiorakoformatua.

MVPD Multichannel Video Program Distributor. Kanal uga-riren bitartez telebista-programak banatzen dituen ope-radorea. Kable-, satelite- edo lurreko sarearen bidez edobeste sare batzuen bidez egin daiteke banaketa.

NABA North American Broadcasters Association.

NICAM Near Instantaneously Companded Audio Multiplex.

NRA National Regulatory Authority. Herrialde bateko era-kunde arauemailea.

NTSC National Television System Committee.

Nyquist-Shannon theorem Nyquist-en eta Shannon-en laginketa-teorema.

OFDM Orthogonal Frequency Division Multiplex.

Oinarrizko zerbitzua edo Ordaindutako telebista-sistemako bezeroei eskainitako oinarrizko paketea lehen zerbitzu-maila da —kable bidezkoan, satelitea

bidezkoan edo lurreko digitalean—, eta harpidedun izannahi dutenek nahitaez onartu behar dutena. Hilerokoharpidetzaren truke, harpidedunak hainbat telebista--kanal eta zerbitzu jasotzen ditu.

ONP Open Network Provision, Sare Irekiaren Hornikuntza.Europar Batasunak telekomunikazioak liberalizatzekoezarritako araua.

Ordainpeko kable bidezko Televisión digital de pago por cable, TVD-C de pago.telebista digitala (Ordainpeko K-TBD). Kable bidezko telebista digital ordaindua (K-TBD ordaindua).

Ordainpeko satelite bidezko Televisión digital de pago por satélite, TVD-S de pago.telebista digitala (Ordainpeko S-TBD). Satelite bidezko telebista digital ordaindua (S-TBD ordaindua)


Ordainpeko lurreko telebista Televisión digital terrestre de pago, TVD-T de pago.digitala (Ordainpeko L-TBD)Lurreko telebista digital ordaindua (L-TBD ordaindua)

Ordainpeko satelite bidezko Operadores de televisión de pago por satélite.telebistako operadoreak

Ordainpeko telebista Televisión de pago.

Ordainpeko kable bidezko Televisión de pago por cable.telebista

Ordainpeko satelite bidezko Televisión de pago por satélite.telebista

Ordainpeko lurreko telebista Televisión de pago terrestre.

OTI Organización de Television Ibero-Americana.

PAL Phase Alternating Line.

PASC Precision Adaptive Subband Coding. Audio-konpre-siorako formatua.

PCM Pulse Code Modulation.

PDF Portable Document Format. Dokumentuetarakoformatua, Adobe etxeak garatua.

PES Packetized Elementary Streams.

PON Passive Optical Network, Sare Optiko Pasiboa. Inter-neten sartzeko zuntzezko sare-mota.

PPV Pay Per View. Euskaraz Pay Per View deitura IkusitakoPrograma Ordaindu, IPO esan liteke. Baina normalean,PPV laburdura erabiltzen da euskaraz ere, nazioartekoabihurtu baita.

Premium zerbitzua Ordaindutako telebista-sistemako bezeroei eskaintzenzaien bigarren zerbitzu-maila da —kable bidezko, sate-lite bidezko edo lurreko telebista digitalean—, eta bo-luntarioa da. Telebista-programa bereziak dira, kanaltematikoak gehienbat.

QAM Quadrature Amplitude Modulation. DVB telebistadigitalean eta DRM irrati digitalean erabilitako kanal-eta modulazio-kodetzea.

RDSI-ISDN Zerbitzu Integratuetarako Sare Digitala, IntegratedServices Digital Network.

Glosategia 479

Sarbidea Erabiltzaileek teknologia edo telebista-sistema bateansartzeko duten ahalmena. Kable bidezko telebistari da-gokionez, kable-sarez pasatutako etxeen kopurua esannahi du; hau da, kablea etxepean dutela esan nahi du.

Sareburua Cabecera de red.

Sare-enborra Red troncal.

Satelite bidezko telebista (S-TB) Televisión de/por satélite.

Satelite bidezko telebista Televisión digital de/por satélite (TVD-S).digitala (S-TBD)

SCPC Single Channel Per Carrier. Satelitez transmititzekoformatua.

SECA Societé Européenne de Controle d’Acces.

SECAM Séquentiel Couleur A Mémoire.

SES Société Européenne des Satellites.

SFN Single Frequency Network, DABen erabilia.

SIF Source Intermediate Format. Bideo-produkziorakoformatua.

Simulcrypt Telebista-programazioan era baldintzatuan sartzeko sis-tema. Seinaleak berak darama baldintzatutako sarbi-de-metodoen informazioa.

SMATV Satellite Master Antenna TV.

SMP Significant Market Power, Merkatuko Botere Esan-guratsua. Merkatu batean nagusi diren telekomuni-kazio-konpainiei esleitutako definizioa.

SMPTE Society of Motion Picture and Television Engineers.

SNG Satellite News Gathering. Albisteak satelite bidezhartzea. Kazetaritza-produkziorako metodo mugikorra,bideo-ekipo bat eta satelite-transmisore bat dituena.

Sorkuntza Generación.

SPG Sync Pulse Generator. Bideo-kate bateko ekipoaksinkronizatzeko sinkronismo-inpultsuak sortzen dituenaparatua.

TCI Tele-Communications Inc. AEBetako kable-operado-rea.


TDMA Time División Multiple Access. Satelitez transmiti-tzeko formatua.

Telebista irekia, dohaineko Televisión en abierto, televisión libre.telebista

Telebista-kalitatea, Calidad televisiva, calidad broadcast.broadcast kalitatea

TIA Ikus-entzunezko Informazioaren Teknologia.

TIC Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologiak.

TPEG Transport Protocol Experts Group. Irrati digitalekozerbitzua, DABen erabilia.

Trama Bideogintzari dagokionez, irudi-frekuentzia edo koadro--kopurua segundoko. Audiogintzan, uhin-lagina eska-neatzen emandako denbora-tartea.

TVDC Televisión Digital por Cable.

TVDS Televisión Digital por Satélite.

UER Erradiodifusiorako Europar Elkartea (Ingelesez, EBU:European Broadcasting Union).

UM Unitate Mugikorra. Goi-mailako bideo-produkziorakometodoa.

URL Uniform Resource Locator. Interneteko helbide bat.

URTNA Union des Radiodiffusions et Télévisions Nationalesd’Afrique.

VHS Video Home System.

Video stream Bideo-isuria.

VOD Video On demand.

VTR Video Tape Recording.

WBU World Broadcasting Unions. Erakunde koordinatzailebat da, munduko zortzi talde hauek osatua: ABU,ASBU, CBU, EBU, IAB, NABA, OTI eta URTNA

WebTV Interneteko telebista da, lurreko telebista konbentziona-lak baino kalitate tekniko eskasagoa duena. Ikus“Interneteko telebista”.

WMF Windows MetaFile. Irudien konpresiorako formatua.

Glosategia 481

xDSL x Digital Subscriber Line. DSL motako teknologia ba-tzuk, lehen letraz bereizten direnak; horregatik eranstenzaio “x” bat.


24. Aurkibideak

24.1. TAULEN AURKIBIDEAK

1. taula. Erradioespektroa eta bere sailkapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

2. taula. Erradioespektroa eta irratian eta telebistan erabilitako partea . . . . . . . . . . . . . . .38

3. taula. Seinalearen eta zarataren arteko erlazioaren errepresentazio grafikoa . . . . . . . .42

3b. taula. PAL eta NTSC telebista-sistemen irudi-zehaztasunak (1) . . . . . . . . . . . . . . . .46

4. taula. Sistema bitarraren eta hamartarraren arteko bihurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

5. taula. Koloreak eta uhin-luzerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

6. taula. Telebistaren kontsumoa (minutuak) 1990-99 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

7. taula. Pantaila-kuotaren batez bestekoa urtean (%), 1990-2001 urtealdian . . . . . . . . .78

8. taula. Pantaila-kuota Euskal Autonomi Erkidegoan, 2000. urtean . . . . . . . . . . . . . . . .79

9. taula. 1 Mb-ko irudi bat (goi-definizioko kolorezko argazkia, adibidez)

transmititzeko denbora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111

10. taula. Bideoklip audioduna (5Mbkoa; gutxi gorabehera 1,5 minutukoa)

transmititzeko behar den denbora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111

11. taula. Frekuentzia-bandak sateliteetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131

12. taula. Telebista monokromoaren ezaugarriak, sistema iparramerikarrak

eta CCIR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155

13. taula. Telebista monokromoaren ezaugarriak, sistema iparramerikarra

eta CCIR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156

14. taula. TB-seinalearen sinkronismoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166

15. taula. Goi-definizioko TBaren ezaugarriak 1993an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168

16. taula. Lurreko irrati-emisorak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178

17. taula. DVB telebista digitalaren sorkuntzaren, transmisioaren eta harreraren

ezaugarriak Europar Batasunean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186

18. taula. Telebista digitalaren formatu nagusiak Ameriketako Estatu

Batuetan (DTV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188

19. taula. DTVko formatu nagusien ezaugarri xehetuak Ameriketako

Estatu Batuetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189

20. taula. MHPren eta beste API interfazen arteko konparaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211

21. taula. Irrati digitalaren ezaugarri teknikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233

22. taula. Hari-pareko teknologien ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .246

23. taula. ADSLren gehienezko distantziak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .250

24. taula. ADSL teknologiaren kostua Estatu Espainiarrean, 2002an . . . . . . . . . . . . . . .251

25. taula. Lurreko telebistaren egoera mendebaldeko Europan 1990ean . . . . . . . . . . . .281

26. taula. Kable bidezko telebista mendebaldeko Europako 15 herrialdetan,

1990ean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .284

27. taula. Kable bidezko telebistaren egoera mendebaldeko Europako 15

herrialdeetan, 1997an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285

28. taula. Sarbidea, harpidetza eta hedapena EAEn eta Nafarroan, 2001ean . . . . . . . . .290

29. taula. Euskal Autonomi Erkidegoko eta Nafarroako kable-operadoreen

telebista-paketeak, 2001ean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294

30. taula. Kable bidezko telebista-paketeen hileko kuotak Euskal Autonomi

Erkidegoan eta Nafarroan, 2001ean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294

31. taula. Kablearen operadore-taldeak Estatu Espainiarrean, 2000-01 urtealdian . . . . .297

32. taula. Kable bidezko telebista-paketeak Estatu Espainiarrean, 2001ean . . . . . . . . . .300

33. taula. Sarbidea, harpidetza eta hedapena kable bidezko TBri dagokionez EBn,

2000an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303


34. taula. Kable bidezko telebistaren sarbidea, harpidetza eta hedapena Ameriketako

Estatu Batuetan, 2000. urtean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309

35. taula. Premium zerbitzuekiko harpidetza, 1999an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .310

36. taula. Kable-operadoreen kanal-ahalmena Ameriketako Estatu Batuetan, 1999an . .311

37. taula. Kable-operadoreen sailkapena harpidedunen arabera, 1999-2000n . . . . . . . .313

38. taula. Kable-sistema nagusien sailkapena, 1999-2000n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .314

39. taula. Frankizien kostuak 1990-1995eko urtealdian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .315

40. taula. Sarbide publikoko kanalak zituzten kable-sistemen ehunekobestea,

1990ean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .322

41. taula. Ordainpeko satelite-telebistako operadoreak, 2001ean . . . . . . . . . . . . . . . . . .330

42. taula. Satelite bidezko operadoreek eskainitako paketeak, 2001ean . . . . . . . . . . . . .331

43. taula. Satelite bidezko telebistaren paketeen eta kanalen kuotak, 2001ean (pts.) . . .332

44. taula. Satelite bidezko TBren sarbidea, harpidetza eta hedapena EBn,

2000. urtean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .335

45. taula. Satelite bidezko telebistaren sarbidea, harpidetza eta hedapena AEBetan,

2000n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .340

46. taula. Lurreko TB digital ordainduaren sarbidea, harpidetza eta hedapena,

2000n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .354

47. taula. Harpidetzaren portzentajeen arteko konparazioa ordainpeko hiru

TB-sistemetan (kable bidezkoa, satelite bidezkoa eta lurrekoa) . . . . . . . . . . . . .365

48. taula. EBren eta AEBen arteko konparazioa kable bidezko TBari dagokionez (1),

2000. urtean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .367

49. taula. EBren eta AEBen arteko konparazioa satelite bidezko telebistari

dagokionez (1), 2000. urtean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .369

50. taula. EBren eta AEBen arteko konparazio, lurreko telebista digital ordainduari

(L-TBD ordaindua) dagokionez, 2000. urtean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .371

51. taula. Hiru sistemen arteko harpidetzaren konparazioa EBn eta AEBetan,

2000. urtean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .372

Aurkibideak 485

52. taula. Interneten sarbidea mota desberdinetako sistemen bidez EBn eta AEBetan . .374

53. taula. Kanal tematikoen hornitzaileak Estatu Espainiarrean, 2001ean . . . . . . . . . . .377

54. taula. Telebista kanalen produktore nagusiak AEBn, 2000n . . . . . . . . . . . . . . . . . .380

55. taula. 4:2:2 CCIR-601 arauaren espezifikazioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .427

56. taula. Magnnetoskopio analogikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .435

57. taula. Magnetoskopio digitalak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .437

58. taula. Bideo-kameren sailkapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .449

24.2. IRUDIEN AURKIBIDEA

1. irudia. Ikus-entzunezko informazioaren teknologiaren edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

2. irudia. Uhin elektromagnetikoen ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

3. irudia. Irudi baten pixelak banda-zabalera kalkulatzeko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

4. irudia. Ikus-entzunezko informazioaren sare, sistema eta prozesuen eskema . . . . . . . .92

5. irudia. Zuhaitz-arkitekturako sarearen eskema (kable koaxiala) . . . . . . . . . . . . . . . . .101

6. irudia. Kable-sare Hibridoaren eskema —Zuntzezkoa eta Koaxiala— (HFC) . . . . . .104

7. irudia. Izar-arkitekturako sare telefonikoaren eskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114

8. irudia. Zuntza kaleko nodoraino moduko arkitektura aurreratuko sare telefonikoaren

eskema (FTTC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115

9. irudia. Satelite bidezko sarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132

10. irudia. Zuntz optikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150

11. irudia. Kable koaxiala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150

12. irudia. Telebista analogikoaren seinalearen sorkuntza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159

13. irudia. Telebista analogikoaren seinalearen harrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160

14. irudia. Telebista analogikoaren seinalearen harrera edo errezepzioa . . . . . . . . . . . .161

15. irudia. Telebista-seinalearen egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164

15b. irudia. Kamera-hodiaren egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165


16. irudia. Irrati-estazio baten bloke-eskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180

17. irudia. GOP irudien kodetzea MPEG-2 formatuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193

18. irudia. Telebistaren digitalaren sorkuntza eta transmisioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195

19. irudia. Seinale digitala kodetzeko laginketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197

20. irudia. Garraio-stream edo Transport Stream (TS) direlakoen eskema . . . . . . . . . .203

21. irudia. Programa-stream edo programa-isurien eskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204

22. irudia. Entretenimendurako domosistema integral posible baten eskema . . . . . . . . .218

23. irudia. Satelite bidezko internet-zerbitzu hibridoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221

24. irudia. DRMn sorkuntzaren eta transmisioaren bloke sistema . . . . . . . . . . . . . . . . .239

25. irudia. Interneten sarbidea ADSL erabiliz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .249

26. irudia. Interneten sarbide telefonikoa modem bidez, 56 kbps-raino . . . . . . . . . . . . .258

27. irudia. Seinalearen prozesu modularra, telebista analogikoan eta bideoan . . . . . . . .263

28. irudia. Telebistako eta bideo digitaleko prozesu modularra . . . . . . . . . . . . . . . . . . .267

29. irudia. Telebista elkarreragileko prozesua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .271

30. irudia. Kablearen, satelitearen eta L-TBD-ordainduaren sarbidea EBko

herrialdeetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .364

31. irudia. Kablearen, satelitearen eta L-TBD-ordainduaren sarbidea, EBko

herrialdeetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .372

32. irudia. Hiru sistematako hedapenaren arteko konparazioa Europar Batasunean

eta Ameriketako Estatu Batuetan, 2000. urtean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .373

33. irudia. Gutxieneko bideo-sistemaren osagaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .407

34. irudia. Bideo-sistema osoaren osagaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .408

35. irudia. 4:2:2 del CCIR 601 laginketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .426

36. irudia. CCDren eskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .449

37. irudia. Edizio eta postprodukziorako unitate lineala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .459

38. irudia. Edizio eta postprodukziorako unitate ez lineala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .460

Aurkibideak 487

39. irudia. Audioaren prozesua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .462

40. irudia. Mikrofono dinamiko edo bobina mugikorrekoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .462


25. Bibliografia

Agencies, News (1998): “El presupuesto de RTVE contempla una deuda de170.000 millones para 1999”, El Correo, 98-IX-19, 76.

Agrupación de Operadores de Cable AOC (2001): Balance 2000, Agrupación deOperadores de Cable, Madril.

Alberdi, A. (1998): “Euskaltel invertirá 105.000 millones en diez años”, Egin, 98-V-12, 30.

Ambroa, M. (2001): “Una imagen y...más cosas”, Connect, Martxoa, 58-61.Angelina, J. (2002): Asociación Española de Redes de Cable ESPACABLE

elkartearen lege-aholkularia. [Telefono-komunikazioa Iñaki Zabaletarekin,02-VII-8].

Angelina, J. (1998): Asociación Española de Redes de Cable ESPACABLE elkar-tearen lege-aholkularia. [Elkarrizketa Iñaki Zabaletari emana, 98-II-2],Madril.

Antonoff, M. (1985): “Videotex: TV on your computer”, Personal Computing,otsaila, 62-69.

Apple (2000): Website, <www.apple.com>.––––––––––, (2002a): Apple previews new QuickTime Broadcaster Software,

<www.apple.com/pr/>, Apple, [02-II-28an hartua].––––––––––, (2002b): Apple, Ericsson and Sun team to create standards-based,

wireless content delivery solution, <www.apple.com/pr/>, Apple, [02-II-28anhartua].

Arbizu, S. (2002): Responsable de televisión, Retena. [Comunicación electrónica,02-VII-23], Iruña-Pamplona.

––––––––––, (1998a): “Firme apuesta de Iruñea por el negocio del cable”, Egin, 98-II-11, 33.

––––––––––, (1998b): “Retena controlará el negocio del cable en Nafarroa”, Egin,98-V-6, 30.

Associated Press (1989): “Cable-TV Systems offer more and charge more”, TheNew York Times, 89-I-3.

Astra (2002): Manufacturing, Launch of Satellites , <http://www.ses-astra.com/satellites/manufact.shtml>, SES Astra, [02-IV-10ean hartua].

ATSC (2002): News and Information,<http://www.atsc.org/newsinformation.html>, The Advanced TelevisionSystems Committee ATSC, [02-IV-9an hartua], Washington DC.

Aufderheide, P. (1992): “Cable television and the public interest”, Journal ofCommunication, 42, 1, 52-65.

Bagdikian, B. H. (1983): The Media Monopoly, Beacon Press, Boston.Bajon, J. eta Gilles Fontaine (2000): Development of Digital TV in the European

Union, IDATE, Institut de l’audiovisuel et des télécommunications enEurope (MED 70052 C), Paris.

Baquedano Moreno, F. (1990 circa,): Nociones de antenas, Instituto Oficial deRadio y Televisión RTVE, Madril.

Barberá Heredia, J. (1996): “El futuro de internet: ¿Hacia la red global de serviciosintegrados?”, in Telecomunicaciones 1996-Tendencias: Las infraes-tructuras de telecomunicaciones, 241-251, Fundación para el Desarrollode la Función Social de las Comunicaciones (Fundesco), Madril.

Barca, L. (1996): “El cable español va a cumplir diez años”, in Telecomunicacio-nes 1996, tendencias, Victoria González, ed. Fundesco, Fundación para elDesarrollo de la Función Social de las Comunicaciones, Madril.

Barrhold, J. (1999): “Fiber, Coax Ready for Next Burst of Superhiway Building”,Cable World, 99-VI-7, 110, 114.

BBC (2000): Digital Audio Broadcasting, <www.bbc.org>.––––––––––, (2002): Kirch declares itself insolvent,

<http://news.bbc.co.uk/low/english/business/newsid_1916000/1916490.stm>,British Broadcassting Corporation, [02-IV-8an hartua].

BBC News Business. (2002): KirchGruppe merger falls apart, <http://news.bbc.co.uk/business/newsid> [02-II-22an eguneratua].

Benoit, H. (1998): Televisión digital, Fernando Díaz-Hellín Sepúlveda itzutzailea.Paraninfo, Madril.

Berretta, G. (2001): “Eutelsat, una nueva empresa con 25 años de experiencia”,Anuario 2001, edición especial de Teledigital, Año 4, 14.

Bethencourt Machado, T. (1991): Sistemas avanzados de televisión: clásicos yavanzados, Centro de Formación de RTVE, Madril.

Biurrun Arbuniés, A. (2002a): “El Cine digital se abre paso en la industriaespañola”, Cinevideo 20, Revista Profesional de los Medios Audiovisuales,otsaila, 2-12.

––––––––––, (2002b): “El futuro del cine según Kodak”, Cinevideo 20, RevistaProfesional de los Medios Audiovisuales, otsaila, 10-12.

Blau, A. (1992): “The promise of publicc access”, The Independent, 15, 3, 22-26.Blumler, J. G. (1992a): “Public Service Broadcasting before the Commercial

Deluge”, in Television and the Public Interest, Jay G. Blumler ed., 7-21.Sage, Londres.

––––––––––, (1992b): “Vulnerable Values at Stake”, Television and the PublicInterest, Jay G. Blumler ed., 22-42. Sage, Londres.

Borwick, J. (1996): Micrófonos: Tecnología y aplicaciones (Microphones:technology and technique, Butterworth-Heinemann, Oxford, 1990), Andoain(Gipuzkoa): Escuela de Cine y Vídeo.


Brajnovic, L. (1974): Tecnología de la información, Ediciones Universidad deNavarra, Iruñea.

Broekaert, M. (1988): La familia de “MAC-paquetes”, Francisco BaquedanoMoreno itzultzailea, UD-107, Instituto Oficial de Radio y TelevisiónRTVE, Madril.

Browne, S. E. (1989): El montaje en la cinta de vídeo, Boston: Focal Press.Burger, J. M. (2001): DTV: To be or not to be. The FCC acts on trans-mission

standards, receiver standards, must carry, and much more ,<http://www.digitaltelevision.com/2001/products/02.shtmlPRODUCTSPOTLIGHT>, United Entertainment Media and United Business MediaCompany, [01-XI-23an hartua].

Cablevision (2000): <http://www.cablevision.com/cvhome/frame/fcatv_a.htm>,[2000-V-6an hartua].

Carcopo, B. (2002): DTV-HDTV Basics For “Non-Tech” Consumers ,<http://hdtvinfoport.com/article1001_2.html>, HDTV Info Port [02-IV-9aneguneratua].

Casanova, J. (2001): “Un nuevo receptor interactivo”, Satélite TV Europa,martxoa, 130-132.

CEA (2000): CEA Expands Definitions for Digital Television Products,<http://www.digitaltelevision.com/tvb2000/0901/0901.10.htm>, ConsumerElectronics Association CEA [2000-VIII-31n eguneratua].

Cebrián Herreros, M. (1978): Introducción al lenguaje de la televisión, Pirámide,Madril.

––––––––––, (1981): Diccionario de radio y televisión, Alhambra, Madril.––––––––––, (1983): Siglario internacional de radio y televisión, Instituto Oficial de

Radio y Televisión RTVE, Madril.––––––––––, (1985): “El teletexto”, Telos, 1, 50-89.––––––––––, (1994): Información radiofónica: mediación técnica, tratamiento y

programación, Síntesis, Madril.––––––––––, (1998a): Información audiovisual: concepto, técnica expresión y

aplicaciones, Síntesis, Madril.––––––––––, (1998b): Información televisiva: mediaciones, contenidos, expresión y

programación, Síntesis, Madril.––––––––––, (2001): La radio en la convegencia multimedia, Gedisa, Madril.Cinevideo 20 (2002a): “Documentar en HD”, Cinevideo 20, Revista Profesional de

los Medios Audiovisuales, otsaila, 12.––––––––––, (2002b): “La tecnología Open TV en 50 operadores mundiales”,

Cinevideo 20, Revista Profesional de los Medios Audiovisuales, otsaila, 22.––––––––––, (2002c): “Opera de cine”, Cinevideo 20, Revista Profesional de los

Medios Audiovisuales, otsaila, 4-7.CMT (2001): “Informe Anual 2000”, 163, Comisión del Mercado de Telecomuni-

caciones, Madril.

Bibiografia 491

Communications Industry Researchers CIR (2001): The decline of the opticalnetworking industry forecast and how it can be stopped (White Paper),<http:www.cir-inc.com>, Communications Industry Researchers, [02-I-16anhartua].

Conseil Superieur de l’Audiovisuel (CSA) (2001): “Le marché du câble enFrance”, La Lettre du CSA, 127, apirila, 2000.

––––––––––, (2001a): CSA: câble et satellite, CSA [02-XI-1], <http://www.csa.fr>.––––––––––, (2001b): “Grands dossiers: bilan 2000 des chaînes du câble et du

satellite: une croissance soutenie”, La Letre du CSA, 145, <http://www.csa.fr/actualite/dossiers/dossiers_detail.phd?id=7733&chap=2041>.

Contreras Tejera, J. M. eta Pérez Ornia, J. R. eds. (2001): El anuario de la tele-visión 2001, Gabinete de Estudios de la Comuniación Audiovisual GECA,Madril.

Cox (2000): Digital TV, <http://www.cox.com/DigitalTV>, [2000-X-21ean hartua].Creed, A. (2002): Almost Half Of World’s DSL Users In Asia-Pacific - Report,

<http://www.newsbytes.com/news/02/175904.html>, Newsbytes ofWashingtonPost.comunicación, [02-IV-16an eguneratua].

Da Cunha, J. eta Teledigital, ed. (2001): Anuario 2001, edición especial deTeledigital, Tele Satélite Publicaciones España, Madril.

Davis, W. (1999): The European TV Industry in the 21st Century, Informa MediaGroup, Londres.

Day, J. (1995): The vanishing vision, University of California Press, Berkeley.De Boeck, W. : Televisión digital, UD-122, Instituto Oficial de Radio y Televisión

RTVE, Madril.De Entrambasaguas Monsell, J. (1995): “La televisión por cable en el Reino

Unido”, Portatil, Revista de Central de Video Difusión (CVD) sobre lasTelevisiones Locales, maiatza, 38-41.

Deia (1998): “Satisfacción y anticipación” (editoriala), Deia, 98-IV-30, 23.Derfler, Frank J. Jr. (2000): “Broadband”, PC Magazine, apirilaren 18a, 164-177.Díaz Nosty, B. ed. (2000): Informe anual de la comunicación 2000-2001,

Ediciones Zeta, Madril.Díaz-Guerra, C. (1994): “Redes”, in Telecomunicaciones 1994: tendencias, 155-

167. Fundación para el Desarrollo de la Función Social de las Comunica-ciones (Fundesco), Madril.

Digital Video Broadcasting (DVB) (2001): DVB-MHP adopted by Cable-Labs,<http://www.dvb.org/news/index.html>, [02-III-18an hartua].

DirecPC (2000): “Trying to lose a little wait?” PC World, 184-185.DRM Consortium (2002a): Brief history,

<http://www.drm.org/consortium/globhistory.htm>, DRM Consortium,[02-IV-12an hartua].

––––––––––, (2002b): System Output Requirements -Annex B, Summary DescriptionSystem A-, <http://www.drm.org/system/globoutputreq.htm>, DRM Consor-tium, [02-IV-12an hartua].


––––––––––, (2002c): Time Schedule, <http://www.drm.org/system/globoutputreq.htm>, DRM Consortium, [02-IV-12an hartua].

DSL Forum (2001a): ADSL Tutorial, <www.adsl.com/aboutdsl/adsl_tutorial.html>,[02-I-25ean hartua].

––––––––––, (2001b): General Introduction to Copper Access Technologies, <www.adsl.com/aboutdsl/genral_tutorial.html>, [02-I-25ean hartua].

––––––––––, (2001c): Technical Frequently Asked Questions, <www.adsl.com/aboutdsl/tech_faqs.html>, [02-I-25ean hartua].

––––––––––, (2001d): xDSL (Digital Subscriber Line) Standards, <www.adsl.com>,[02-I-25ean hartua].

D´Haenens, L. eta Susan Bink. (2001): “Digital convergence of a new media mar-ket in Europe”, Western broadcasting at the dawn of the 21st century, LeenD'Haenens and Frieda Saeys Leen D'Haenens and Frieda Saeys ed., 125-145.Mouton de Gruyter, Berlin.

Dunatchik, C. L. (1993): “Cable Television”, in Communication TechnologyUpdate:1993-1994, August E. Grant and Kenton T. Wilkinson ed., Austin(Texas): Technology Futures, 1993.

ECCR Mailing List (2002a): ITV bankruptcy creates media policy turmoil,<[email protected]>, ECCR - European Consortium for Communi-cations Research, [02-IV-4an hartua].

––––––––––, (2002b): Kirch declares itself insolvent, <[email protected]>,ECCR - European Consortium for Communications Research, [02-IV-8anhartua].

Editor (2002): “Frontlines”, What Satellite TV, otsaila, 3.El Correo (2002): “Quiero TV desaparecerá si antes del 15 de abril no encuentra

comprador”, El Correo Español, 02-IV-10, 88.El Mundo (1998a): “Cableuropa cambia su nombre por Ono y comienza a operar”,

El Mundo, 98-IV-30, 52.––––––––––, (1998b): “Galdón pedirá apoyo a Van Miert contra la fusión digital”, El

Mundo, 30-9-98, 52.––––––––––, (2002): www.Elmundoradio.com,

<http://www.elmundo.es/radio/multiplex.html>.El País (1999): “Euskaltel dará por su red de cable 18 canales de Sogecable”, El

País, 99-V-14, 42.––––––––––, (2002a): “Sogecable y Telefónica deciden integrar sus plataformas de

TV”, El País, 02-V-9, 1, 33.––––––––––, (2002b):“Radio Barcelona, de la SER, se convierte en la única emisora

totalmente digitalizada”, El País, 02-IX-19, 35.Elías, C. (2002): “El cuarto Hispasat será la referencia de la comunicación en

español”, El Mundo, 18-9-02, 31.

Bibiografia 493

Engelman, R. (1996): Public radio and television in America: A political history,Sage, Londres.

ETSI (2001a): Analogue and digital compatibility, <www.etsi.org>, EuropeanTelecommunications Standars Institute ETSI, [02-I-25ean hartua].

––––––––––, (2001b): xDSL -Digital Suscriber Line- Standards, <www.etsi.org>,European Telecommunications Standars Institute ETSI, [02-I-25ean hartua].

Etxebarria, J. R. ed. (1992): Fisika orokorra, Udako Euskal Unibertsitatea, Bilbo.Etxebarria, J. R. eta Plazaola, F. (1992): Mekanika eta uhinak, Udako Euskal

Unibertsitatea, Bilbo.Europe, Inside Cable and Telecoms (1997): The European Datafile, Inside Cable

and Telecoms Europe, Londres.European Survey of Information Society ESIS (2000): Basic Facts & Indicators:

European Union, November 2000, Information Society Promotion Officeof the European Commission ISPO, Brusela.

Europemedia (2001): Fox to break from Disney VOD venture, <http://www.europemedia.net/shownews.asp?ArticleID=10342>,Europemedia.net, [02-V-2an hartua].

Euskaldunon Egunkaria (2002): “Informazioaren gizartea Debagoienean garatzekohitzarmena sinatu dute”, Euskaldunon Egunkaria, 02-III-26, 15.

Euskaltel (1998): Euskatel, Zamudio (Bizkaia).––––––––––, (2001): Euskatel On line (Revista de la televisión digital de Euskaltel),

16, apirila, Zamudio (Bizkaia).Fabricant, G.(1988): “In free rein of Cable TV, fees are up”, The New York Times,

88-XII-11.Farrell, P. (1995): “Interactive TV a long way off”, The Hollywood Reporter, 95-

IX-19, I-5.FCC, Federal Communications Commission (1992): “Cable Television Consumer

Protection and Competition Act”, Estatu Batuetako Gobernua, WashingtonDC.

––––––––––, (1996): Satellite Home Viewer Improvement Act of 1999 (SHVIA),Estatu Batuetako Gobernua, Washington DC.

––––––––––, (1997): Fourth Annual Report: Annual Assesment of the Status ofCompetition in Markets for the Delivery of Video Programming, EstatuBatuetako Gobernua, Washington DC.

––––––––––, (1999): Sixth Annual Report: Annual Assesment of the Status of Com-petition in Markets for the Delivery of Video Programming, FCC, FederalCommunications Commission, Washington DC.

––––––––––, (2000a): Fact Sheet of Satellite Home Viewer Improvement Act of1999, Estatu Batuetako Gobernua, Washington DC.

––––––––––, (2000b): Fact Sheet: Cable Television Information Bulletin, FederalCommunications Commission, Washington DC (USA).


––––––––––, (2000c): FCC Adopts Rules for Labeling of DTV Receivers,<http://www.fcc.gov>, Federal Communications Commission, [2000-IV-14anhartua].

––––––––––, (2000d): FCC Issues Report on the Availability of High-Speed andAdvanced Telecommu-nications Services, <www.fcc.gov>, FCC News, [01-II-28an hartua].

––––––––––, (2002): Digital Television DTV, <http://www.fcc.gov/oet/faqs/dtvfaqs.html>, Federal CommunicationsCommission, [02-IV-11n hartua].

Ferreras, I. (1998): “Situación del cable en España (3)”, Tele Satélite, 17, otsaila,29-31.

––––––––––, (2001a): “El cable del nuevo milenio: operadores y servicios”, TeleDigital, 55, martxoa, 8-12.

––––––––––, (2001b): “El cable en España”, Tele Digital, 55, apirila, 8-12.––––––––––, (2001c): ¿Es viable la TDT en España?,

<www.sateliteinfos.com/edito/index.asp>, [01-XII-30ean hartua].––––––––––, (2001d): “¡Las plataformas nos rascan los bolsillos!” Tele Digital, 54,

martxoa, 8-11.––––––––––, (2001e): “Media Park: en el cable, el satélite y el DTT”, Tele Digital,

55, apirila, 108-109.––––––––––, (2001f): “Multicanal, el avance de una pionera”, Tele Digital, 55,

apirila, 106.––––––––––, (2001g): “MultiThèmatiques: productora mundial de canales temá-

ticos”, Tele Digital, 55, apirila, 102-103.––––––––––, (2001h): “SES Global, primer operador mundial”, Teledigital, 63,

abendua, 22.––––––––––, (2001i): “”Tour de force” de Telefónica Media”, Teledigital, 63,

abendua, 104.Financial Times (2002): ITV bankruptcy creates media policy turmoil,

<http://news.ft.com/>.Foster, E. S. (1982): Understanding Broadcasting, Addison-Wesley, Reading

(Massachusetts).Fox, B. (2002): “What's the future for digital terrestrial TV?”, What Satellite TV,

13.Fraunhofer Institut Integrierrte Schaltungen (2001): MPEG-2 Advanced Audio

Coding: Data Compression for the 21st Century, <http://www.iis.fhg.de/amm/techinf/aac/index.html>, Fraunhofer InstitutIntegrierrte Schaltungen, [02-IV-14an hartua].

Friend, G. E.; Fike, John L.; Baker, H. Ch. eta Bellamy, J. C. (1984): Understan-ding Data Communications, Texas Instruments, Dallas (Texas).

Friendly, F. W. (1977): The Good Guys, the Bad Guys and the First Amendment:Free Speech vs. Fairness in Broadcasting, Vintage Books, Random HouseDivision, New York.

Bibiografia 495

Fritts, E. O. (Presideen of NAB) (2000): What November 1, 1998 means,<http://www.digitaltelevision.com/history/essay2.shtml>, DigitalTV,Digitaltelevision.com, [02-IV-14an eguneratua].

García Campos, G.; Bermúdez de Castro, R. eta Azcárate Morante, P. (1986):Manual técnico TV satélite, Televés, A Coruña.

García Palacios, J. (2001): “Hispasat, los pasos de gigante de una compañía cadavez más global”, Anuario 2001, edición especial de Teledigital, 4. urtea,16.

Gilbert, Ch. eta Dyan, Br. (1984): Guide des Technologies de l’Information,Editions Autrement, Paris.

Giménez Blesa, J. A. et al. (1992): Televisión de alta definición, PESA, Madril.Gliebel, T.; Hubert, E.; Krotz, F. eta Schuler-Harms, M. (1990): Mediensys-teme in

Europe und Nordamerika: Eine Ubersicht, Hans-Bredow-Instituts fürRundfunk und Fernsehen, Hamburgo.

Grant, A. E. (1993): Communication Technology Update: 1993-1994, TechnologyFutures Inc., Austin (Texas).

Griffin, Al. (2002a): “Converging in the future”, Sound & Vision, 82-85.––––––––––, (2002b): “HDTV: The Year in Review”, Sound & Vision, 89-92.Grosser, J. (1992): “Digital Video Compression”, in Communication Technology

Update:1992, A. Grant and L. Sung, Technology Futures, Austin (Texas).Gutierrez, A. (2001): Ekoizpena eta errealizazioa irratian, Udako Euskal

Unibertsitatea, Bilbo.Hartwig, R. L. (1993): Tecnología básica para televisión, Translated by Rodríguez

Prieto, Carlos, Instituto Oficial de Radiotelevisión Española, Madril.HDTV Info Port. (2002): DTV-HDTV Comparison Chart,

<http://www.hdtvinfoport.com/page1002.html>, HDTV Info Port, [02-IV-9an eguneratua].

HDTV Magazine. (2001):It´s over! The modulation is settled on 8-VSB,<http://web-star.com/hdtv/cofdmvs8vsb.html>,[01-I-20an eguneratua].

Heid, J. (1996): “Mac media moon”, Macworld, azaroa, 138-148.Heras, R. (2001): Anuario El Mundo: 2001 odisea en la red, El Mundo, Madril.Herrera de la Rosa, C. (1991): “Organizaciones internacionales de comunicaciones

por satélite”, in Telecomunicaciones 1991-Tendencias: comunicacionespor satélite, 79-86, Fundación para el Desarrollo de la Función Social delas Comunicaciones (Fundesco), Madril.

Hogan, M. (1999): “HDTV feeling the pains of slow growth”, Muti-channel news,99-VIII-9.

Holsinger, E. (1992): “Nonlinear systems enhance video editing”, Macweek, 92-X-26, 73-74.

Huidobro, J. M. (2001): Fundamentos de telecomunicaciones, Paraninfo, Madril.IDATE. (2000): Spain: Development of Digital TV in Europe, IDATE Institut de

l’audiovisuel et des télécommunications en Europe, Paris.


Information Society of the European Commision (1998): Final annual report onprogress in implementing the action plan for the introductionof advancedtelevision services in Europe, <http://europa.eu.int/information_society>.

––––––––––, (2001a): The European Union’s Telecommunications Policy, <http://europa.eu.int/information_society>.

––––––––––, (2001b): New Regulatory Framework: for electronic communicationsinfrastructure and associated services, <http://europa.eu.int/information_society>, [02-I-7an hartua; 01-XI26aneguneratua].

Isasio Castillo, J. (1996): “Red Digital de Servicios Integrados: evolución de laRDSI en España”, in Telecomunicaciones 1996, tendencias, VictoriaGonzález Victoria González, Fundesco, Fundación para el Desarrollo de laFunción Social de las Comunicaciones, Madril.

ITU (2000a): American television audiences can now receive prime time andsports HDTV programmmes based on an ITU standard,<http://www.itu.int/newsarchive/press/releases/2000/19.html>,International Telecommunications Union ITU, [2000-IX-20an eguneratua].

––––––––––, (2000b): Telecommunications Indicators in the Eurostat Area 2000,Doc. ITU/EN, International Telecommunications Union ITU, Luxemburgo.

––––––––––, (2002): <http://www.itu.int/home/index.html>, International Telecommu-nications Union ITU.

Iza, A, (2002): Telebista eta edukien arduraduna, Euskaltel, Komunikazioelektronikoa. 02-VII-8, Zamudio.

J.M.O. (1999): “La TV por satélite llegará al 26% de los hogares en 2002”, Gacetade los Negocios, 99-III-9.

Jessell, H. A. (1994): “Cable ready: The high appeal of interactive services”,Broadcasting & Cable, 94-V-23, 75-78.

JVC (2002): JVC and Crispin Corporation feature new DVD archive system forautomation playback, <http://pro.jvc.com/pro/pr/2002/press_releases/crispin.htm>, [02-IV-8anhartua].

Kerr, D. A. (2002): MPEG working on new standard, <http://www.europemedia.net/shownews.asp?ArticleID=10248>,Europemedia.net, [02-IV-24an eguneratua].

Krebs, B. (2002): Feuding Industries Reach DTV Piracy Accord ,<http://www.newsbytes.com/news/02/176149.html>, Newsbytes ofWashingtonPost.com, [02-IV-25ean eguneratua].

Lebeña Acebo, J. (2002): “El proyecto Afitel dará acceso inalámbrico en todaEspaña”, Comunicaciones World, martxoa, 24-25.

Lievrouw, L. A. (2002): “Broadband, at home and away”, ICA Newsletter, 3-5.Linares, F. (1991): “Actores involucrados en las comunicaciones por satélite”, in

Telecomunicaciones 1991-Tendencias: comunicaciones por satélite, 41-50,

Bibliografia 497

Fundación para el Desarrollo de la Función Social de las Comunicaciones(Fundesco), Madril.

Linares, J. (1994): “Los nuevos horizontes multimedia. Tecnologías”, in Teleco-municaciones 1994. Tendencias, Ascensión Escario, 139-153, Fundesco,Madril.

Lipschutz, S. (1982): Essential Computer Mathematics. Schaum’s Outline Series,MacGraw-Hill Book Company, New York.

Lipton, L. (1981): Filmar con independencia (Independent Film Making),Editorial Hispano Europea, Bartzelona.

Lobato, M. (2001): “Italia se queda con una sola televisión de pago”, El Mundo,01-IV-25, 4.

Loroño, J. C. (2002): Euskal Telebistako Produkzio-zentroen Ustiapenburua(ETB). Iñaki Zabaletari emandako elkarrizketa, Durango, 02-VII-19.

M. de Rituerto, R. (2001): “Un nuevo gigante de la comunicación”, El País, 01-XII-24, 64.

Mac Expert (2002): Qué es un sistema RAID?, Mac Expert España, Madril.McCavitt, W E., eta Pringle, P. (1986): Electronic media management, Focal Press,

Boston.Markoff, J. (1994): “A rough start for Digital TV”, The New York Times, 94-IX-21,

D1-D5.Marshall, G. (1986): La moderna tecnología de la información, Alhambra, Madril.Martí, A. (2001): “Astra o la imagen de un líder”, Anuario 2001, edición especial

de Teledigital, 4. urtea, 12.Martin, E. eta Marcelo, J. F. (2001): “Una imagen y... más cosas”, Connect,

martxoa, 58-61.Martin, K. (2001): “El futuro de la televisión”, Gara, 01-IV-23, 2-3.Martínez Abadía, J. (1988): Introducción a la tecnología audiovisual: televisión,

vídeo y radio, Paidós, Bartzelona.Mavrakis, D., eta Kartmann, K. (1997): Videotex URL Specification, ETSI TE1

Working Group, [97-V-20an eguneratua].McAdams, M. (1995): The Sad Story of Videotex,

<http://www.well.com/~mmcadams/videotex.html>.McGarvey, J. (2000): Backbone bottlenecks burst broadband buble ,

<www.zdnet.com>, Interactive Week, [2000-IV-17an hartua].Media Park (1999): Media Park enpresara bisita eta elkarrizketa Iñaki Zabaletak.

99-XI-25, Bartzelona.Merayo, A. eta Pedrero, L. M. (2000): “Hacia un modelo radiofónico de convi-

vencia y convergencia”, in Informe anual de la comunicación 2000-2001,B. Díaz Nosty, ed., 337-342, Ediciones Zeta, Madril.

Mercado del dinero (2002): “El ADSL impulsa las cuentas de Telefónica”,Mercado del dinero, 36.


Meso, K. (2002): “Origen y desarrollo del satélite en España: la realidad delsistema Hispasat”, Zer, 2, maiatza.

Microsoft (2000): Website, <www.microsoft.com>.Ministerio de Ciencia y Tecnología (2000): Concurso público para la adjudicación

de dos concesiones de radiodifusión sonora digital terrenal, Madril.<http://www.rtve.es/dab/nl3_2000.html>, 2000. abenduaren 13ko Ebaz-pena, BOE 8/2001, 01-I-09ean argitaratua; 2001/667 Erref.; 1113 eta 1114orr.], Madril.

––––––––––, (2001a): El cable, <http://www.sgc.mfom.es/cable/>, [01-X-24anhartua], Madril.

––––––––––, (2001b): Reglamento para el acceso al bucle de la red pública telefó-nica fija de los operadores dominantes, 3456/2000 Errege-dekretua, Madril.

Ministerio de Fomento (2000a): Concurso público para la adjudicación de diezconcesiones de radiodifusión sonora digital terrenal, <http://www.rtve.es/dab/nl8.html>, 10-03-2000ko ebazpena, BOE 061/2000.2000-III-11nean argitaratua. 2000/04765 Erref. 10256-10257.

––––––––––, (2000b): Plan Técnico Nacional de la Radiodifusión Sonora DigitalTerrenal, <http://www.rtve.es/dab/nl8.html>, 1287/1999 Errege-dekretua,uztailaren 23koa.

Ministerio de Fomento y Radio Nacional de España (2000): Convenio de colabo-ración entre el Ministerio de Fomento y Radio Nacional de España parala realización del proyecto de especificación y pruebas de un sistema expe-rimental para el desarrollo de la radiodifusión sonora digital terrenal enEspaña, <http://www.rtve.es/dab/nl3_2000.html>, [2000-III-1ean egune-ratua].

Moles, A. eta Zeltmann, C. ed. (1975): La comunicación y los mass media,Ediciones Mensajero, Bilbo.

Molist, M. (2002): “Comunidades”, Ciberpaís mensual, maiatza, 56-65.Montaner, C. (2002): “RTVE, pasado y presente de la difusión internacional”,

Shooting, Mundo Audiovisual, 68-70.Muñoz, J. (2001): “Proyecto histórico para el cable”, Satélite TV, otsaila, 140-141.National Cable Association (NAB) (1999): “Top Cable Networks”, Cable

Television Developments, 1999ko uda, 16-17.NCTA, National Cable Television Association (1997): Cable Television Industry:

Year-End Review, National Cable Televisión Association, NCTA,Washington DC.

––––––––––, (1998a): Cable Technology., Cable Industry Overview, National CableTelevisión Association, NCTA, Washington DC.

––––––––––, (1998b): Economic Contribution, Cable Industry Overview, NationalCable Televisión Association, NCTA, Washington DC.

Nicolás, F. R. (1988): Colorimetría. UD-101, Instituto Oficial de Radio yTelevisión RTVE, Madril.

Bibliografia 499

Nielsen Media Research (1999): TV Viewing in Internet Households ,<http://www.nielsenmedia.com/FAQ/>, [01-IV-20an hartua].

Nisbett, A. (1990): Uso de los micrófonos, Instituto Oficial de Radio y TelevisiónRTVE, Madril.

NTL (2000): Nota de prensa, <http://www.ntl.co.uk>, [16-4-2000an hartua].Open TV (2002): The complete iTV solution, <www.opentv.com>, [02-XI-11n

hartua].Ordiales, J. L. (1993): “Radio digital...radio de futuro”, in Innovaciones tecno-

lógicas en radio y televisión, I. Zabaleta ed., 177-182, Servicio Editorial dela Universidad del País Vasco, Bilbo.

Overton, R. (2000): “Broadband o Bust”, PC World, 18, 5, 102-116.País, El (1999): “Los operadores de cable ven en peligro la inversión comprome-

tida: afirman que el ADSL de Telefónica justifica una nueva moratoria”, ElPaís, 99-V-15, 36.

Palazio, G. J. (1999): “La radiovisión, el nuevo medio multiservicio”, Zer, 6,maiatza, 179-197.

Pank, B. (2002): Is film dead? 24P video revolution, <http://www.sonybiz.net/>,Sony Broadcast & Professional Europe, [02-IV-24an hartua].

Pareja Carrascal, E. (1989): HDTV: televisión de alta definición, UD-109, InstitutoOficial de Radio y Televisión RTVE, Madril.

––––––––––, (1990): Técnicas de reducción del ancho de banda, UD-117, InstitutoOficial de Radio y Televisión RTVE, Madril.

Parsons, P. R., eta Frieden, R. M. (1998): The Cable and Satellite TelevisionIndustries, Allyn & Bacon, Needham Heights (MA).

Paul Kagan Associates. (1999a): “Estimated Capital Flows in Cable TV”, CableTV Financial Databook, Paul Kagan Associates ed., 149.

––––––––––, (1999b): “June 1999, cable financing snapshot”, Cable TV Finance,Paul Kagan Associates ed.

––––––––––, (2000): “Cable Industry 10-Year Projections”, Cable TV Investor, PaulKagan Associates ed.

––––––––––, (1999): “Wireless Cable Sub Count and Revenue Projections 1998-2009”, Wireless/Private Cable Investor, 99-VII-13, 4-5.

Paz Huguet, A. (2002): “El precio de los televisores MHP”, Video Popular, urtarri-la eta otsaila, 48-50.

PC Magazine (2000): “Web satellites”, PC Magazine, 19, 8, 88.PC Today (2002): “A toda máquina, tecnología ADSL”, PC Today, 34-38.Peñafiel Saiz, C. eta López Vidales, N. (2000a): Tecnología de televisión: del disco

de Nipkow a la revolución numérica, Servicio Editorial de la Universidaddel País Vasco, Bilbao.

––––––––––, (2000b): Tecnología en radio: principios básicos, desarrollo y revo-lución digital, Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco, Bilbao.


Peñafiel Saiz, C.; Zabaleta, I.; Agirreazaldegi, T. eta Xamardo, N. (1999): “Kablebidezko telebista Hego Euskal Herrian”, Uztaro, 28, 79-88.

Pereira, M. (1989): “El Videotexto en Gran Bretaña y Francia”, Telos, 7, 21-29.Pérez Cortijo, J. (1990): “1990 puede ser el año del despegue del videotex en

España”, El País, 90-I-31, 6-7 Futuro.Pérez López, E. (1990): Sistemas de televisión en color, UD-127, Instituto Oficial

de Radio y Televisión RTVE, Madril.Piñeiro, R. (2002): “DiSEqC, el lío de los motores”, Teledigital, martxoa, 22.Portocarrero, E. (2002): “Quiero TV desaparecerá si antes del 15 de abril no

encuentra comprador”, El Correo, 02-iV-10, 88.Quiero Televisión S.A. (2001): “Dossier Quiero ENERO 2001”, Quiero Televisión

SA, Madril. Raymond, Eric, S. (2001): Jargon Files Resources,

<http://www.tuxedo.org/~esr/jargon/>.RealNetworks (2000): Website, <www.realnetworks.com>.Reif Cohen, J. eta Brochu, N. (1999): Cable Television: Q2 Preview, Merrill

Lynch, Washington DC.Retena (2001): Revista de programación, 16, apirila. Retena, Iruñea.Riddle, A. T. (1995): “Revolutionary technical changes in the United States of

America: Protecting democratic potentials”, Third Media Conference ofHungarians Living Outside Hungary Konferentzian aurkeztua, ManrezaKonferciakozpönt Dobogoko (Hungria).

Riddle, A. T., Manhattan Neighborhood Network (MNN) konpainiako zuzendarieragilea. (1997): Iñaki Zabaletari elkarrizketa emana. New York, 97-XII-17.

Roca, J. M. (1991): “la industria de satélites de comunicación en Norteamérica”,Telecomunicaciones 1991-Tendencias: comunicaciones por satélite, 91-95.Fundación para el Desarrollo de la Función Social de las Comunicaciones(Fundesco), Madril.

Rodríguez, B. (2001): “Onda 6, televisión digital terrestre gratuita”, Satélite TV,martxoa, 28-29.

Rodriguez, J. M. (Gabinete de Comunicación de AOC), Elkarrizketa IñakiZabaletari emana. 01-IV-6, Madril.

Rodríguez Prieto, C. (1989): Magnetoscopios digitales, UD-118, Instituto Oficialde Radio y Televisión RTVE, Madril.

Rogers, E. M. (1986): Communication Technology: The New Media in Society,Free Press, New York.

Ros, F. J. (1991): “Aplicaciones y servicios de telecomunicación a través desatélites”, Telecomunicaciones 1991-Tendencias: comunicaciones porsatélite, 31-40, Fundación para el Desarrollo de la Función Social de lasComunicaciones (Fundesco), Madril.

RTVE, Instituto Oficial de Radio y Televisión: Reemisores de televisión. M-23 .Instituto Oficial de Radio y Televisión RTVE, Madril.

Bibliografia 501

Rubio, J. (1991): “Estructura de los sistemas de comunicación por satélite”, inTelecomunicaciones 1991-Tendencias: comunicaciones por satélite, 23-30.Fundación para el Desarrollo de la Función Social de las Comunicaciones(Fundesco), Madril.

Ruiz de Querol, R. (Director de RR. Institucionales de Telefónica en Cataluña).(2001): ADSL: una ventana al internet del futuro, <www.ictnet.es/sp/servicios/noticias/novedades/articulos/90.htm>,ICTNET, [01-II-28an hartua].

Ruiz del Arbol, A. eta Espin, D. (1998): “El cable enreda, pero no invierte”, CincoDías, 98-III-21, 1,4.

S.D.P. (2001): “Un nuevo cable con más garantías”, Satélite TV, apirila, 140-141.SANCHO (ITU-T) (2002a): Broadband; ref. H.321 (98), 3.1.1,

<http://www.itu.int/sancho/definitionsAE.htm>, International Teleco-mmunications Union ITU.

––––––––––, (2002b): Narrow band; ref. H.321 (98), 3.1.4 y H.320 (99), 2.8,<http://www.itu.int/sancho/definitionsAE.htm>, International Teleco-mmunications Union ITU.

Satélite Infos (2001): Las noticias del mes de enero de 2002, <www.sateliteinfos.com/edito/index.asp>, Teledigital y Satélite Infos, [02-I-19an hartua].

Satélite TV (1999): “La TV de pago, mercado a mercado”, Satélite TV, apirila,100-101.

Segovia, C., eta A. Tizón.(2002): “Polanco logra que Alierta le dé el monopolio dela TV de pago”, El Mundo, 02-V-9, 1, 74.

Sigel, E.; Sommer, P.; Silverstein, J.; McIntyre, C. eta Blaise, D. (1983): TheFuture of Videotext: Worldwide Prospects for Home/Office ElectronicInformation Services, Knowledge Industry, White Plains (New York).

Silverstone, S. (1992): “Mac ready for prime time at KCET”, Macweek, 92-XI-2,40.

Sky Report (2001): USA Satellite 1999-2000 Report. Sky Report, Washington DC.Sloan Commission on Cable Communications (1971): On the cable: The television

of abundance, McGraw-Hill, New York. Sofres, Audiencia de Medios (1999): Anuario de audiencias de televisión, 1999.

Sofres Audiencia de Medios, Madril.––––––––––, (2000): Anuario de audiencias de televisión, 1999. Sofres Audiencia de

Medios, Madril.––––––––––, (2001): Anuario de audiencias de televisión, 2000, Sofres Audiencia de

Medios, Madril.Sogecable. (2001): Grupo Sogecable-2001 Informe anual,

<http://www.sogecable.es/2000>, [01-XI-10ean hartua].Solarino, C. (2000): Cómo hacer televisión, Eva Sánchez-Barroso itzutzailea.

Cátedra, Madril.


Sony Broadcast & Professional Europe. (2002): HDCAM, <http://www.sonybiz.net/>, [02-IV-24an hartua].

Sony Procom (1987): Hit, boletín de información y comunicación, 22, SonyProcom, Bartzelona.

Stubbe Ostergaard, B. ed. (1992): The Media in Western Europe, EuromediaResearch Group. Stubbe Ostergaard, Bernt ed. Sage, Londres.

Taglan, K. (2000): Deciding the future of television, <[email protected]>, The Digital Beat, [2000-I-6an hartua].

Tartajo, J. A. (1992): “Definición de televisión de alta definición”, In CursoEuropeo de Televisión de Alta Definición, PESA, Madril.

Tejerina, J. L. (2002): “Situación de la TDT en España”, CVCinevideo 20,urtarrila, 41-45.

Tele Digital (2001a): “Enfrentamiento entre el cable y el gobierno por lasobligaciones de los operadores”, Tele Digital, 54, martxoa, 4.

––––––––––, (2001b): “Más de medio millón de abonados para las plataformasdigitales en el 2000”, Tele Digital, 54, martxoa, 12.

––––––––––, (2001c): “Ofertas de las plataformas digitales españolas”, TeleDigital,54, martxoa, 100-101.

––––––––––, (2001a): “Claves de la instalación motorizada”, Anuario 2001, ediciónespecial de Teledigital, 4. urtea, 117-118.

––––––––––, (2001b): “Consejos para la perfecta instalación fija”, Anuario 2001,edición especial de Teledigital, 4. urtea, 114-116.

––––––––––, (2001c): “Diccionario digital”, Anuario 2001, edición especial deTeledigital, 4. urtea, 132-141.

––––––––––, (2001d): “La nueva competencia, Europe Star”, Anuario 2001, ediciónespecial de Teledigital, 4. urtea, 48.

––––––––––, (2001e): “Más partido a la TV digital”, Anuario 2001, edición especialde Teledigital, 4. urtea, 55-58.

––––––––––,(2002): “SES Astra y la Generalitat de Catalunya hacen pruebas delBBI”, Teledigital, martxoa, 22.

Torre, I. G.(1998): “Gas de Euskadi servirá agua, energía y telecomunicaciones”,Deia, 98-IV-30, 1 eta 42.

Torrontegi, G. (2002): Radio Euskadi/Euskadi Irratia, Zerbitzu teknikoen burua,Mezu elektronikoa, 02-IX-13, Bilbo.

TVE (2001): Canales de TVE, <http://www.rtve.es/canales/index>, RadioTelevisión Española, Madril.

UER (2002): EBU Statement on DAB vs DVB-T, <http://www.rtve.es/dab/presen/4.html>, Unión Europea de Radiodifusión.

––––––––––, : Normalización y terminología, Antonio Soubrier (itzultzailea).Instituto Oficial de Radio y Televisión RTVE, Madril.

Vázquez, A. (2002): “Redes ciudadanas libres: llegan las ‘comunidades virtuales’”,Comunicaciones World, martxoa, 54-59.

Bibliografia 503

Vázquez Quintana, J. M. (2001): “La TV digital, parte de la Sociedad de laInformación”, Anuario 2001, edición especial de Teledigital, 4. urtea, 10.

Vía Digital (2001): Información compañía. Madril.Video Popular, (2002): “La banda ancha llega a la vivienda: acceso a internet a

gran velocidad”, Video Popular, urtarrila eta otsailea, 16.Video Stream Networks (2002a): Video Stream Networks: solución integral de

automatización para televisiones, <www.vsn-tv.com y www.justedit.es>.––––––––––, (2002b): “Video Stream Networks: solución para todos los procesos

televisivos”, Cinevideo 20, Revista Profesional de los Medios Audiovisuales,urtarrila, 46-47.

Warren Publishing (2000): Channel capacity of existing cable systems, Television& cable factbook: Services, Warren Publishing, Washington DC.

Waterlow New Media Information (1999): The Inside Cable & Telecoms Europe:The European Datafile, <www.inside-cable.co.uk>, [2000-I-18an hartua].

Watkinson, J. (1995): Compresión en vídeo y audio, Instituto Oficial de Radiotele-visión Española, Madril.

Weaver, D. H. (1983): Videotex Journalism. Teletext, Viewdata, and the News,Lawrence Erlbaum, Hills-Dale (New Jersey).

White, G. (1989): Técnicas del vídeo. Dolores Gutierrez Frutos (itzultzailea).[“Video Techniques”, 1982, New-ness Technical Books, Oxford (UK)]Instituto Oficial de Radio Televisión Española, Madril.

Wicklein, J. (1981): Electronic Nightmare, Beacon Press, Boston (Massachusetts).Williams, F. (1983): The Communications Revolution, New American Library,

New York.Winseck, D. (2002): “Wired cities and transnational communications: New forms

of governance for telecommmunications and the new media”, in Handbookof New Media: Social Shaping and Consequences of ICT’s, L. A. Lievrouweta S. Livingston ed., 393-409. Sage, Londres.

Winter, P. (1985): “The future ain't what it used to be”, Videotex World, ekaina, 45-48.

Wood, J. (1995): Sistemas de telecomunicación vía satélite, Paraninfo, Madril.World Broadcast Unions Technical Committee (WBU-TC) (1999): HDTV News

Online, <http://web-star.com/hdtv/cifpr.html>, [99ko ekainean egunera-tua].

Zabaleta, I.; Peñafiel, C.; Urrutia, S. eta Agirreazaldegi, T. (2000): “Cable, satélitey televisión digital terrestre en el periodo 1998-2000: evolución y rasgosrelevantes en España, Europa y los Estados Unidos” [Ikerketa-proiektuargitaratu gabea], Kazetaritza Saila, Universidad del País Vasco-EuskalHerriko Unibertsitatea, Bilbo.

Zabaleta, I.; Peñafiel, C.; Xamardo, N. eta Agirreazaldegi, T. (1998a): “La televi-sión por cable y el euskara: un análisis prospectivo”, [Ikerketa-proiektuargitaratu gabea], Kazetaritza Saila, Universidad del País Vasco-EuskalHerriko Unibertsitatea UPV-EHU, Bilbo.


––––––––––, (1999): “Kable bidezko telebista eta euskara”, Jakin, 111, 41-59.Zabaleta, I.; Xamardo, N.; Peñafiel, C. eta Agirreazaldegi, T. (1998b): “La TV de

acceso público y el euskara: un futuro compartido”, ZER: revista de estu-dios de comunicación, 5, 95-119.

Zafra, J. M. (1999): “Telefónica da el primer paso en la guerra de la telefonía porcable”, El País, 99-VI-6, Negocios-5.

––––––––––, : Retevision-eko Kanpo Harremanetarako arduraduna. Iñaki Zabaletariemandako elkarrizketa. 02-VII-03, Madril.

Zetl, H. (1984): Television production handbook, Wadsworth, Belmont (CA).

Bibliografia 505

Kazetaritza Sailean argitaratu diren beste liburu batzuk

Semiotika eta masa-komunikazioa. Panorama europarraJoxe Inazio Basterretxea eta Marian Gonzalez1997an argitaratuaISBN: 84-86967-84-8

Komunikazioaren ikerkuntzarako metodologia Iñaki Zabaleta Urkiola1997an argitaratuaISBN: 84-86967-85-6

Komunikazioaren eta informazioaren oinarriak Jose Inazio Basterretxea1997an argitaratuaISBN: 84-86967-87-2

Kazetari-l@na Euskal HerrianTxema Ramirez de la Piscina1998an argitaratuaISBN: 84-86967-94-5

Irratibidearen barrunbean zehar Gorka Jakobe Palazio2000n argitaratuaISBN: 84-8438-005-10

Irratirako idazketa eta gidoigintzaArantza Gutierrez Paz2000n argitaratuaISBN: 84-8438-008-4

Hedabideak eta Euskal HerriaNor ikerketa-taldea 2000n argitaratuaISBN: 84-8438-010-6

Ekoizpena eta errealizazioaArantza Gutierrez Paz 2001ean argitaratuaISBN: 84-8438-019-X

Kultura-aniztasuna eta gizarte-komunikazioaJose Inazio Basterretxea Polo 2002an argitaratuaISBN: 84-8438-026-2

Informaziorako dokumentazioaren oinarriakTeresa Agirreazaldegi Berriozabal2002an argitaratuaISBN: 84-8438-029-7

Informaziorako dokumentazioaren oinarriakArantza Gutierrez Paz2002an argitaratuaISBN: 84-8438-031-9

Kazetaritza Sailean Uztaro aldizkarian argitaratu direnartikuluak

Analisi sintomatikoa eta politika nazionalaAgirre, J., Kolektiboa, Uztaro 23, 65-86.

Iritzi publikoa, iritzi publikatua eta publikoaren iritzia: hedabideen eragina euskalpolitikagintzanAmezaga, J.; Arana, E.; Iturriotz, A.; Martín, R., Uztaro 22, 41-57.

Telebista-albistegiak eta errealitatearen errepresentazioaArana, E., Uztaro 5, 47-57.

Telebista-albistegiak: diversitas inter paresArana, E., Uztaro 19, 41-54.

EEBB-etako kazeta azterketaArmentia, J. I., Uztaro 6, 89-97.

Euskal Herriko egunkarien irudi berriaArmentia, J. I., Uztaro 11, 37-46.

Kazetarien tipologiarako zenbait oharAzkargorta, A., Uztaro 6, 99-109.

Egia eta egiantzekotasuna. Prentsa EuskadinAzkargorta, A.; Xamardo, N., Uztaro 0, 37-46.

Herri mugimenduak eta komunikazio prozesuaAzkargorta, A.; Xamardo, N., Uztaro 3, 77-85.

PRAVDA eta IZVESTIÅ sobietar egunkariakBasterretxea, J. I., Uztaro 8, 63-91.

Kartel politiko sobietarra: propaganda eredu baten azterketa eskripto-ikonikoaBasterretxea, J. I., Uztaro 17, 85-107.

Ulertaraztaile kolektiboa: interpretazio-eredu mass-mediatikoaBasterretxea, J. I., Uztaro 24, 49-58.

Masa-komunikazioaren funtzio eta pragmatika sozialak identitateen eraikuntzanBasterretxea, J. I., Uztaro 29, 39-50.

Hizkuntza eta hedabideak: prentsa idatziaren kasuaBasterretxea, J. I., Uztaro 39, 63-74.

Euskarazko herri-aldizkariak eta teknologia berriakCamacho, I., Uztaro 31, 85-100.

Euskal Preso politikoen informazioa Nafarroako egunkarietanCastañeda, K., Uztaro 38, 43-58.

Euskal informazio-kazetaritza abertzalea: Euzkadi eta Euzko 1913-1934Díaz, J., Uztaro 15, 81-95.

Euskal komunikabideak InternetenDíaz, J.; Meso, K., Uztaro 27, 25-32.

Semeiotike tekhneErzilla, J. M., Uztaro 10, 85-94.

Zuzeneko marketing-a, enpresa berrirako disziplinaEtxebarria, J., Uztaro 4, 85-101.

Emakumearen irudia aldizkari femeninoetanExpósito, M., Uztaro 13, 87-105.

Alkoholaren kontrako kanpainak: edan-neurriaren bila marketingaren bidezExpósito, M., Uztaro 16, 79-97.

Zurrumurruen mekanismoak. Argelgo mahaiaren kasuaGonzález, M., Uztaro 1, 115-123.

Tokiko irratiak, herri-partaidetasunaren guneakGutiérrez, A., Uztaro 18, 41-48.

Irratia erronka digitalaren aurreanGutiérrez, A., Uztaro 32, 35-47.

Perpaus adjetibalak albisteetako testuetanLarrinaga, A., Uztaro 8, 53-61.

Iraganeko jazoerak zelan hurbildu narrazioan eta albisteetanLarrinaga, A., Uztaro 16, 99-108.

Fikzio poliziakoaren logika, gaur eguneko irudianLópez, E., Uztaro 0, 47-84.

Euskal Telebista, Golkoko gerranMartín, R. M., Uztaro 3, 69-75.

Euskarazko publizitatea prentsanOgiza, J., Uztaro 7, 97-109.

Euskal komunikabideetako euskaraPalazio, G. J., Uztaro 1, 105-114.

Exotoponimiazko problemak kazetagintzanPalazio, G. J., Uztaro 7, 77-95.

Ziberguneak: komunikazioguneez haratago (III. milurtekokko enpresa multimediatikoak)Palazio, G. J., Uztaro 32, 49-57.

Kable bidezko telebista Hego Euskal HerrianPeñafiel, C.; Zabaleta, I.; Agirreazaldegi, T.; Xamardo, N., Uztaro 28, 79-88.

Birmoldaketa digitalaPeñafiel, C., Uztaro 32, 59-68.

Politikariak-kazetariak: boterearekiko liluraRamírez, Tx., Uztaro 3, 87-96.

Masa-hedabideen efektuen inguruko zenbait xehetasunRamírez de la Piscina, Tx., Uztaro 21, 68-78.

Informazioaren iraultzaSwerdlow, J. L., (Itzul.: Xabier Artola), Uztaro 17, 169-177. Jokin Zaitegi Itzulpen LaburrenSariketa.

Hurbiltasun-zatidura irrati-telebistako kazetaritzan: praktika desegokiaZabaleta, I., Uztaro 14, 49-60.

Prentsa nazionala eta prentsa lokalaZalakain, J. M., Uztaro 12, 55-65.

IKUS ENTZUNEZKO INFORMAZIOAREN TEKNOLOGIA › download › liburua ›...

Documents

Transcript of IKUS ENTZUNEZKO INFORMAZIOAREN TEKNOLOGIA › download › liburua ›...