hhiikk hhaassii - hikhasi.eus · Jarrai daiteke, baina aurreko horiek aski dira pedagogia ibilera...

hhiikk hhaassii5 e

uro

JorgeOTEITZA

monografikoa

2004

ko

UD

AB

ER

RIA

14.

JorgeOTEIZA

Koordinatzailea

Josu TXAPARTEGIZarauzko Salbatore Mitxelena ikastolako irakaslea

2003ko uztaila JJoorrggee OOTTEEIIZZAA • 3

Argitaratzailea:

XANGORINErrekalde hiribidea 59,Aguila eraikina 1. solairua20018 DONOSTIAGIPUZKOATel: 943/ 371 408Fax: 943/ 372 [email protected]

Lege Gordailua: SS-1001/95ISSN: 1135-4690

hik hasi Udako TopaketenKoordinatzailea:Izarne Garmendia

Erredakzio burua:Ainhoa Azpiroz

Maketazioa, fotomekanika:hik hasi

Inprimategia:ANtzA S.A.L.

Azaleko argazkia:Argazki Press

Barruko argazkiak:- Hik Hasi

- ALVAREZ, Soledad: Oteitza,Jorge Oteiza, pasión y razón, JorgeOteiza Fundazio Museoa, Nera,Donostia, 2003.

- ROWELL Margit; BADIOLA,Txomin: Oteiza, Propósitoexperimental, Fundació Caja dePensions, Madril, 1988.

MMoonnooggrraaffiikkoo hhoonneekk HHeezzkkuunnttzzaa,,UUnniibbeerrttssiittaattee eettaa IIkkeerrkkeettaaSSaaiillaarreenn eeggookkiittaassuunn--aaiittoorrmmeennaadduu.. 2004-III-15.

Kopurua: 4.000 ale

Jorge OTEIZA

5 Hitzaurrea

6 Estetika... zer da hori?Josu Txapartegi

8 Oteiza: irakaslearen konpromisoaheziketa estetikoanJaione Apalategi

20 Oteiza: espazio eraldatzaileaPilar del Valle de Lersundi

26 Klera laborategiaIKERTZE elkartea

30 Aplikazio praktikoakPako Serras

41 Herri bakoitzeko haurrarentzako gizakiereduaJorge Oteiza. Itzultzailea: Jose Luis Padrón

Babesleak:Eusko JaurlaritzaGipuzkoako Foru AldundiaDonostiako Udala

2003ko uztaila JJoorrggee OOTTEEIITTZZAA • 5

Jorge OteizaU d a 2 0 0 3

ik hasi Udako TopaketaPedagogikoen laugarren edizioa2003ko uztailaren 1, 2 eta 3anospatu genuen.

Guztira 30 ikastaro egin ziren, gai etaarlo anitzen ingurukoak: teknologiaberrien ingurukoak, espresioa lantzeko-

ak, hizkuntzen ingurukoak, gai espezifikoei buruzkoak,zehar lerrokoak... eta urtero bezala ikastaro berriak ereeskaini ziren, horien artean: “Artearen txokoa: Oteitza”.

Jorge OTEIZAren ibilbidea, prozesua eta lanak ezagu-tzearekin batera, hezkuntzari buruz zituen ideiak eta egin-dako ekarpenak aztertu ziren ikastaroan. Artista eta pen-tsalari euskaldunaren lanak duen garrantzia ikusirik, inte-resgarria iruditu zaigu ikastaroan landutakoa liburuxkabatean biltzea eta hedatzea. Noski, ikastaroan parte hartuduten guztiei eskerrak eman nahi dizkiegu, beren laneiesker izan baita posible esku artean duzuen material hauargitaratzea.

Horrez gain, monografikoaren azken zatian Oteizaren“Herri bakoitzeko haurrarentzako gizaki eredua” artikuluagehitu dugu. Ubalde Merino doktorearen Psicología, Físicay Ecología libururako idatzi zuen aitzin-solasa da eta lehe-nengo aldiz euskaratua izan dena. Itzulpen lanetan jardunden Jose Luis Padroni ere gure eskerrik zintzoenak.

h

h i t za u r r e a

Oteizak, eskulturak egitearenfasea amaitutzat eman zuelarik,gizartearen zerbitzura jartzeko den-bora heldu zitzaiola erabaki zueneta hortan ahalegindu zen handikaurrera. Ahalegin hori kontaezinez-ko proiektu pedagogikoetara bide-ratuko zuen, bere asmoaren ildonagusia, artegintzaren bidez ge-hienbat, estetikaren eremutik hau-rra hezten eta hazten ahalegintzeaizan zelarik.

Gauza jakina da, estetikaren arlohori gaur eguneko hezkuntza plan-gintzetatik erabat desargetutadagoen elementu bat dela. Ez zuze-nean ez trabeska, ez zaio jaramonikegiten gaur egun Oteizaren iritzizheziketaren oinarria izan beharkolukeen estetikari. Apenas inorkteorizatzen duen horretaz. Gaurkoerrealitatea hori izanik ere, Otei-

zaren asmo sendoena estetikarenikuspegia haurrari eskaintzea izanzela baieztatu beharra dago, horre-tan saiatu zen 60ko hamarkadatikaurrera. Hots, estetikatik eratordaitezkeen pentsamenduak etajokamoldeak haurrari hurbiltzen.

Oteizak ez zuen lortu bere pen-tsamendu “pedagogikoak” ezagu-nak egitea. Artista, eskultore, kul-turgizon edo jenio gisa gelditu dagure artean, pedagogo baino. Alehonetan euskaratuta argitaratzenden Oteizak pedagogiari zuzeneanegindako emari honek orekatuko aldu gaur arte dagoen ezjakintasuna.

Bestalde, aipatzen ari garen este-tika alor hau oso modu espezializa-tuan hartua izan da hezkuntzan.Oteizak, alderantziz, gizakia ongiformatzeko tresna oinarrizkotzathartu zuen. Biak errebindikatu

nahi ditut lerro hauen bidez:Oteiza pedagogoa eta estetika arlo-aren sarrera gure eskoletan.

Eta zer zen Oteizarentzat “esteti-ka” delako lanabes preziatu hori?Nire iritzia emango dut, gonbitaeginaz hezkuntza munduan mugi-tzen garen guztioi hontaz ere jar-duteko.

1.- Estetikatik lantzen den ikus-pegiak gizakiaren arazoak eta jaki-tateak globalki hartzen ditu, sinte-siak egiteko gaitasuna landuz.Eskoletan erabiltzen diren progra-ma eta gai desberdinen seriazio for-malaren aurrean, diziplina guztiakelkarri begira jartzen ditu, zientzia-ri bere arlo berezia aitortuz, bainagizakiaren mundua osatzen dutengainontzeko osagarriak ere garran-tzi berarekin aztertuz.

2.- Estetika presente dagoen

6 • hhik hhasi Udako Topaketa Pedagogikoak

Estetika... zer da hori?

Josu TXAPARTEGIZarauzko Salbatore Mitxelena

ikastolako irakaslea

“Está sin proyectar entre nosotros la educación estética. Seguimos con-cibiendo la educación como plan técnico de oficios, en estrechos recin-tos de un saber particular o de una forma particular de ganar mate-rialmente la vida. Que protegemos con una educación física comple-mentaria. Pero no hay cálculo ni protección para la educación fun-damental de una sensibilidad espiritual que precisamos para vivir encomún y dentro de nuestro tiempo”.

Quousque tandem...!

heziketan, etika bera babestuadagoela uler daiteke. Izan ere, giza-kiaren arazoei erantzunak aurkitzensaiatzen da, diziplina guztiak elkar-tzen diren ikusgunetik, gizaki kon-prometitu bat sortuz, sentsibilitateberezi bat landu duen haurra etagaztea. Hemen sar daiteke, adibi-dez, Oteizak azpimarratu duenhaurraren imajinazio poetikoarenhezi beharra, sentsibilitatearenheziketa jarraitu baten bidez lora-tu beharko litzatekeena.

3.- Estetikari lotutako hezkun-tzan trebatua izan den haurrak,bere baitan dituen balio berezibatzuk lehenesten ditu. Ikuspuntusoziala eta modu zabalean ulertuta-ko jarrerak, erlijiosoak zein politi-koak, barneratzen ditu: egia, aska-tasuna, justizia eta ausardia, beste-ak beste, bizitzarako oinarrizkobaliotzat bezala hartuz. Mundua-rekiko sentsibilitate berri bat lantze-arekin lotzen du Oteizak puntu hau.

4.- Estetikaren ikusmolde ho-rrek, bizimoduan azaltzen zaizki-gun oinarrizko hainbat norabidebereganatzen ditu, elkarrekin etabatera soluzionatzeko apustua egi-nez: interes partikularra eta oroko-rra, hurbil dagoena eta ezezagunaegiten zaiguna, une honetan gerta-tzen ari dena eta iraganean eta etor-kizunean gertatu dena edo gertadaitekeena, ikusten dena eta ezku-tuan dagoena, konkretua eta abs-traktua, naturari dagokiona etaespirituaren eremua... zentzu hone-tan da globala estetikak eskaintzenduen ikusmoldea.

5.- Oteizaren estetika ulertzekoera honek heziketa “esnatua” eska-tzen du. Haurrari etengabe etahainbat gunetatik eragingo diona,maitekiro baina zuhur galderaaskoren aurrean ipiniko duena,

bere atentzio eta kontzentrazio gai-tasuna haziko duena, bere sormenahalmena piztu eta sendotukoduena (“utzi haurrari bere gauzaksortzen ari den jolasean”), hezitzai-leak kalkulatutako arrisku muga-tuan, haurrak defentsarako fakulta-teak trebatuko dituena, barrutikindartuko duen nortasun berezi bateraikiz, egunero hobetzen eta one-rako aldatzen irakatsiko diona...

Oteizaren plangintza hori guztiaoso urruti gelditzen da sarritanentzuten den “gutxienez haurrakdiren bitartean zoriontsuak izandaitezela, gero ere nahiko arazoakizango dituzte eta...” hartatik.

Jarrai daiteke, baina aurrekohoriek aski dira pedagogia ibileraberritu bati bidea emateko, ez bai-tago guztia esanda, ez eta heziketamunduan ere.


“Las ciencias son muy científicas, pero en vuestra intimidad encon-tráis que os falta algo en ellas que os proporcione unidad y sentido avuestra sensibilidad humana de comportamiento”.

Oteizak, 1965an Bartzelonan esana ikasle euskaldunekin


OOtteeiizzaa:: irakaslearen konpro-misoa heziketa estetikoan

Jaione APALATEGINUPeko irakaslea

Jorge Oteiza Fundazio Museoko kidea


1. Ezinbesteko zehaz-tapenak

Jorge Oteizaren erantzukizunsozialaren ideia, praktika eta adi-gaia, ezin dira bereizi bere bizitzapartikularrean eduki zuen jokabi-detik. Gauza bera islatzen da bereikerketa aberats guztiaren azpian,eta nola ez, bere harrigarrizkoeskulturgintza oparoan. Errealitatehonekin ere egiten dugu topo:antropologia, olerkia, filologia,pedagogia eta politika egintzetanutzitako idatzi eta ekarpenetanmurgiltzerakoan. Baita ere berakmartxan jarritako hainbat eta hain-bat mintegi, lantegi, eztabaidatalde, lan talde, ikerketa talde etaantzeko sailetan; Hego Amerikan,Euskal Herrian eta Espainiako esta-tuan barna eskaini zituen ehunkahitzalditan, egunkari-irrati-telebis-tetako elkarrizketa zein grabaketamarduletan osotasuna dario, orekaere bai. Eta hori guztia gogoratzeagutxi balitz, ezin gara ahaztu berakbereak bakarrik zituen bestedohain batzuez ere: eskuzabala zenezagunekin eta ezezagunekin, baimaterialki eta bai espiritualki;adiskidetasuna maite zuen, bainaez zuen atzera egiten berarekingozatzeko edo haserretzeko; pertso-nengan sinesten zuen, eta horrexe-gatik, emozionatuta edo lur-jotageratzen zen hainbat erantzukizu-nen aurrean lagunek “porrot” egi-ten ziotenean, salaketa gogorrakegin eta gero, poliki-poliki, lasai-tzen joaten zen arte… Aldiro, edo-norekin zein edonongoekin harre-manak egiteko zuen gaitasunaaitzakiatzat hartuta, gogoko zuenpertsonekin esperimentatzea, azkenbatean bere ikerketa, artea eta saia-kera guztiek estetika baitzuten

aitzakia; hau da, berak dioenez,“munduan giza lekua zein den”ulertzea, gero, handik datorrenariegoki erantzuten jakiteko eta giza-tasunaren izatetik jokatzen jarrai-tzeko. Jorge Oteiza gizon ikaraga-rria zen, zentzu guztietan. Eskerrikasko zuri, Jorge, aurrekoen berridagoena eta datorrenari erantzute-ko bide sendoa eraiki diguzulako.Ea gu gai garen, bederen, bide horimantentzeko, nahiz eta ibiltarigutxiegi pasa bertatik.

Jorge Oteizaren erantzukizunsozialaren ideia, adigaia edo prakti-ka, zein bere bizitza partikularrekojokabidea ezin dira bereizi bereikerketa eta lan artistikotik, zeinidatzietatik eta hitzaldien laneskergatik. Bere lan oparo guztiariosotasuna dario, oreka ere bai.

Eskulturan nabarmenki eta arte-aren munduan bereziki murgildu-rik, edozein kulturaren muina, eus-kaldunarena zio eta aitzakia hartuz,atzemateko bitartekoen aurkikun-

tzan saiatu zen Jorge Oteiza berelan guztien bitartez, bere bizitzaere horretarako erabiliz. Gizadiakberezkoak dituen hastapen, sines-men, lege, kezka, beldur, poz…guztiek kulturaren barrutia osatzendute eta horietako bakar bat arris-kuan jartzen denean, kultura beradago arriskuan. Hori gerta ezdadin, gizakiak, bere bilakaera his-torikoan, etengabe eraldatzen joanbehar du, baina aldaketetara egoki-tzen ikasi beharko du. Oteizak bereegin zuen kezka hori, eta bere eus-kalduntasunetik, formula oroko-rrak bilatzeari ekin zion; gizakiazapaltzen edo azpigaratzen duenerrealitatea bera atzeman eta sus-pertzea izan zuen helburu nagusi.

2. Hiztegi bereziarenbeharra

Oteizaren lan guztiak ezin diraulertu berak landu zituen zenbaithitzen esanahia ulertu gabe, hots:

HIZTEGI BEREZIAESPERIENTZIA ESTETIKOAESTETIKA FUNTZIONALA

ARAU ESTETIKOAK ETA SORKUNTZA ARAUAKHEZIKETA ESTETIKOA

HUTSAMETODO AKTIBOA

BIOLOGIA ESPAZIALAALDAKETEN LEGEA

ALDAKETEN LEGE BIKOITZAALDAKETARAKO GAITASUNA /GAITASUN EZA

HIZKUNTZA ARTIFIZIALAK, NATURALAK ETA ALDARAZ-TEKOAK

KOMUNIKAZIOAREN EREMUAPARTAIDETZA

SORMEN JARDUERASORMENAREN PROIEKZIOA

GIZAKI (GIZON) BERRIAREN FABRIKAZIOAARTE GARAIKIDEA

(...)

Jaione Apalategi, 2003 (1. IRUDIA)


3. Haurraren, eskola-ren eta heziketaren ma-nupe eta zeregin esteti-koak

Aipatu hiztegia menderatzeanahitaezko baldintza da Oteizakegin dituen obrak eta garatu duenpentsamenduaren izaera ulertzeko;eta baita bere esperientzia estetikoaeta “hezkuntzaren, haurraren etahezitzailearen” artean daudenharreman estuei eta egindako ekar-penei begiratu nahi izanez gero ere.Hiru errealitatez (haurra, eskola etaheziketa) osatzen den esperientziaestetiko horren menderatzea, bakoi-tzak garatu behar dituen egitekoberezien baitan mugatuko da. Izanere, garaien arabera, aipatu hiruko-ari helmuga berriak sortzen zaiz-kio, eta horri aurre zeregin modubakarra esperientzia estetiko sendobat garatzea da; horrela, etengabeegokitzen joateko tresneria eskura-tzeko gai izango gara.

Baieztapen horrek, gehienetan,gizartean egituratuta agertzendiren alor askoren aurka egoteraeraman zuen Oteiza. Hezkuntza“ofizialaren” eremua zen horietakobat. Oteizaren ustez, bere garaianaztertu zituen eskolek oro har, etaeuskal lurraldean zeudenek espre-suki, heziketarako erabiltzen zituz-ten edukiak zein irakasleek jaso-tzen zuten prestakuntza erabatdesegokiak ziren gure haurrenheziketa beharrei erantzuteko.Hezkuntzaren antolaketa okerhorrek ez du euskal kultura gara-tzeko eta eraberritzeko balio, bereesanetan. Ikasgai guztiak “indarre-an jarri beharreko agindu” moduaneskaintzen zirela zioen, eta ez “erre-alitatera hurbiltzeko ariketa” beza-la.

Diogunaren garrantzia antzema-teko, oraintxe dela hiru bat urteUNESCOk (2000) “EuropakoHezkuntza Sistemen etorkizunekohelburu zehatzak” izenburua dara-man txostenean zioena ezagutubesterik ez dago hezkuntzaren era-gileek aurre egin beharko dietengaiei buruz eta horretarako beharkoduten heziketa iraunkorraren ildo-ez ari denean. Oteizak bere garaira-ko aurreikusi zituen.

Ubalde doktore irakasleak1973an argitaraturiko Psicología,Física y Ecología liburuko gibel-solasa idazteko eskatu zioneanJorge Oteizari, berak kontatu zigu-nez, gogo onez hartu zion enkar-gua. Izan ere, besteak beste, “hau-rraren heziketa estetikoaren ingu-ruan” ordurako eginak zituengogoetak eta esperientzien ondo-rioak argitaratzeko aitzakia egokiazela iruditu zitzaion. Hori dela eta,harreman handia sortu zen bienartean, eta Altzuzako Jorge OteizaFundazio Museoko artxibategianagertzen diren eskutitzak dira dio-gunaren adierazleak. Nonbait,Jorgek esan zidanez, bien artekohartu-eman teoriko-praktikoakUbalde Merino sartaldeko kulturan“gehiegi” murgildu zen arte iraunzuen. Jorge Oteiza mendebaldekokulturaren izatean baitzegoen inte-resatua buru-belarri.

Azpimarragarria dela uste duguUbalde jauna sendagilea, neurolo-goa eta psikiatra zela gogoratzea,eta ondoko tituluak eta karguakzituen garai hartan: BartzelonakoPedro y Pons Unibertsitateko ira-kaslea zen, Patologia MedikokoKatedran, eta Psikiatria eta Medi-kuntza Psikosomatikoko Depar-tamentuko lankide zientifikoa, etaReal Sociedad Española de Historia

Natural erakundeko eta LigaEspañola de la Higiene Mentalarloko Psikologia irakaslea.

Ubaldek izugarri miresten zuenOteizaren jenioa, eta bereziki askoerakartzen zuten honako gaieiburuz egindako ekarpenek:

a) Aldaketen legea, giza jokabi-deari ezarririko biologia espazialaedo aldaketen lege bikoitza izenekoa.Horri esker, gizakiak zituen gaita-sunak eta ezgaitasunak nabarmenzitezkeen.

2. Gizakien bizitzarekin zerikusiazuen estetikaren teoria eta bere ezarpe-na.

Jorge Oteizak bidali zion lanarenizenburua hauxe izan zen: “Unmodelo de hombre para el niño decada país”. Lan hori aztertuz gero,esan daiteke Oteizaren abiapuntuaUbalderen liburukoarenetik osobestelakoa zela, eta Jorgek esanzigunez, ez onartzekotan egonomen zen. Izan ere, Oteiza ez zeto-rren bat liburuan jasotako orienta-bideekin, Ubalderen lanean haurraerrespetu zientifiko gehiegiz har-tzen zelakoan baitzegoen. Halajakinarazi zion berari, baina halaeta guztiz ere, haurrari eta hezike-tari buruz Oteizak agertzen zituenideiak asko interesatu zitzaizkionUbalderi eta oso-osorik argitaratuzuen bere lana.

Ubaldek zioen gizakia “bere adinguztietan eta, sakonean, espeziea-ren sorreratik hasita, mundu fisiko-aren zati zela”, eta beraz, “mun-duan agintzen duten lege fisikoguztiek erabateko eragina zutelagizakiaren edukian”. Halaber,baieztatzen zuen “gizabanako ba-koitzaren bizitzaren hasiera menpe-koa eta ziurtasunik gabekoa dela,eta haren ikaskuntza bizi den kul-turako taldean egiten dela (familia,


eskola, gizartea), zeinak jada balio-etsita dauden “datuak” emanendizkion”.

4. Oteizaren pentsa-menduaren eta espe-rientzia estetikoen oi-narri teorikoak

Gizakiak “aldaketak” eragitekodituen gaitasunak zein ezintasunaketa gizakiaren “jokabidean” eragi-teko ezarri behar den aldaketen legeaedo biologia espaziala zertan denagertzen ahalegindu ginen aurrekolan batean (Apalategi, M.J. 1996–gaztelaniaz–, 2000 –euskaraz–).Oraingoan, gure ahalegina JorgeOteizak sortu zituen teoriak, iker-ketak eta esperientzia estetikoakazaltzea izango da, eskolako ingu-runean ezartzen den hezkuntzafenomenoa irakaslearen heziketamanupetik aztertzeko eta eraberri-tzeko asmoz.

Estetika bakarra dagoela defen-datzen du Oteizak. Eta zer daEstetika? Jorge Oteizarentzat askida Estetika hitza aipatzea, gizajakitatearen lekuaz ari garela jaki-teko, hots, bizitzan fabrikaturikogiza jakitateaz ari garela ulertzeko(Ubalde, 1973:135).

Eta giza jakitearen lekua zer-nolakoa den jakiteko, giza taldebakoitzak ikerketa estetiko zehatzakburutu behar dituela esaten duOteizak. Ideia horiek ondoko iru-dian azaltzen saiatuko gara. Honelazioen berak:

Gure ustez, Jorge Oteizak de-

fendatutako Estetika, Jan ChristianSmuts-ek (1870-1950) erabili zuen“Estetika Funtzionalaren” antzekoada, hau da, Estetika Linguis-tikoaren ikuspegi holistiko bat(Apalategi, 1994:178-281). Ikus-pegi holistiko honen:

a) helburua,giza taldeari agertzen zaizkion

arazoak ebaztea da,b) balioa,aztertutako arazoaren prozesua

sintesi sortzailetzat erabiltzea da,d) xedea,gizabanakoei zein taldeei ager-

tzen zaizkien arazo “orokorren”aurrean konponbideak aurkitzeada.

Kurt Goldsteinen ikerketa este-tikoak, beranduago, arazo “zeha-tzen” bidetik joko du. Bi usteholistiko horien funtsezko berdin-tasuna errealitate guztiak osotasunbaten antzera hartu behar direlaulertzea da; lehenbizikoek “guztia”egitura baten moduan ikustendute; bigarrenek, ordea, errealitate-an “elementuak edo atalak” bereiz-ten dituzte.

Une honetan oso bidezkoa etagogokoa zaigu Oteizaren lanensakonean beti nazioarte mailakoalderaketa analisi bat zegoela alda-rrikatzea. Oso ongi informatutaegoten zela esan nahi dugu, garaikojakintzaren iturriak aurkitzen baze-kiela, alegia. Eta bistan da berejakin-mina hain handia, originalaeta irudimentsua zenez, ez zelatxantxetan ibiltzen bere tesiak azal-tzerakoan. Bere aldarte bereziare-kin aditzera eman nahi zuena jato-rrizko euskal tankeraren aldarrika-pena zen, bere izate partikularretik,noski! Izan ere, gogoan hartu behardugu, Oteizak, aparteko artista etajakitun gehienek bezalaxe, berebizia erabiltzen zuela burutzenzituen ikerketen esperimentaziora-ko, eta ikerketa horien xedea, gizataldeek oro har eta euskaldunekespresuki beren bizitzaren bidezjorratzen zuten tokia nolakoa zenaurkitzea zen. Horrexegatik zioen,aztergai baten garrantzia ez zegoelaaukeratzen zen gaian, baizik etaematen zitzaion egituran. Ikerketaon baten lehenengo baldintza “egi-tura” sendo bat aurkitzea dela

ESTETIKA

= GIZA JAKITEAREN POSTUA

=BIZITZAN FABRIKATURIKO GIZA JAKITEA

IKERKETA

= HERRI BAKOITZARENTZAT MAMI-MAMIZKOA DEN JOKABIDE

SENTIBERATSUA BERRESKURATU ETA BERRITU DEZA-KETEN ESTETIKAZKO IKERKETA MOTA EGOKIAK



defendatzen zuen, eta hortik dato-rren bigarren baldintza, ikergaiaren“jatorria” aztertzea dela. Orainadeserosoa, kaltegarria eta etorkizu-nik gabekoa izan daiteke, jatorriaulertzen eta barneratzen ez bada.Giza talde bat desagertu ez dadin,aldiro, dagokion munduari aurreegiten berrikasi behar du, etahorretarako, bizitzaren edozein arloaztergai hartuta ere, ezinbestekoada talde bakoitzak bere nortasuntankeratik erantzuten jakitea, etajatorrizko erreferentziek soiliklagunduko dute gaurkotasunarinorberaren izateko eratik egokierantzuten.

Nik neronek, Oteizaren lanetanjakitun agertzen direnengandikaskotan entzun dut, gehienetanJorge Oteiza inongo oinarri zienti-fikorik gabe aritzen zela “edozer-taz” hitz egiten, bere ekarpengehienak bat-batekoak, gogoetagabekoak eta metodologian oina-rrituak zirela eta abar. Baina baiez-tapen horiek zer metodologia zien-tifikotan oinarritzen dira? Gauzabat da berak zioenarekin bat ezetortzea, eta beste bat Oteizakdefendatutakoarekin bat ez zetorre-la esatea oinarri zientifikorik ezzuelako.

Bestalde, Oteizaren ekarpengehienak mugimendu sozialak sor-tzeraino iristen zirela gogoratukodugu, gizarte soilaren barnerainoiristen baitziren, eta hori ez da iri-tzi bat, gertaera frogagarri bat bai-zik.

Bukatzeko beraz, azpimarratunahi genuke Oteizak bere mendeangertatzen ari zena oso ongi ezagu-tzen zuela, baina XX. mendea bera,ezin daiteke ulertu Jorge OteizakArtearen alorretik Giza eta GizarteZientziei egin dizkien ekarpenak

ezagutu gabe. Bere garaiari eran-tzun zion, etorkizuna aurreikusiz.

5. Oteizaren ikerketaestetikoa hezkuntzan

5.1. Zer da hezkuntzarenteoria?

Hezkuntza, giza taldearen sorreraunetik berberetik agertzen denerrealitate zabala eta nahasia da, etaOsasuna bezalaxe, gizakiak arretazzaindu duena. Bere ibilaldi luzean,bistan da giza taldeari beharrakaldatu ahala Hezkuntza, heziketa-ren aurrean, erantzun eta egokitza-pen berriak aurkitzen saiatu dela.Eta Osasunaren auzia Medikun-tzaren ezagutza eta ikerketen bitar-tez Osasun Zientzietan bilakatzenhasi zen bezala, Hezkuntza gerta-karia Hezkuntza Teoriaren beharre-an aurkitu da, berea duen Peda-gogia zientziaren laguntzaz. Hez-kuntzak, heziketak, irakaskuntzaketa irakaslearen eremuak betidanikerrealitate bakar bat osatu dute,elkarri lotuta egon dira eta ikaste-txeak sortu eta antolatu aurretikgaratu dira.

Hezkuntza, irakaskuntzaren ikus-pegi formal eta sistematikotik uler-tuta (Huarte de San Juan, 2002;

Estebaranz, 1994: 77-142), hez-kuntzaren teoria baten ideiareninguruan gara daiteke (Sanvisens,1987: 39-54).

Egungo ikastetxeetan erronkanagusia kalitatezko heziketa on bateskaintzea dela esaten ohi da, bainahorretarako hezkuntzaren teoriabaten laguntza eta erreferentziabehar da, non oinarritu ahal izateko,bere zeregina hezkuntza gertakaria-rekin zerikusia duen guztiarenjakintza objektibo eta erabilgarriaeskaintzea izango den; beste edozeinzientziarekin gertatzen den antzera.

Jorge Oteizaren ikuspegiarijarraituz gero, hezkuntzaren teoriaezagutza zientifiko sendo bat izate-ra iristeko, hezkuntza gertakariakpertsona eredu bat izan behar duoinarritzat garai edo une eta bilaka-era bakoitzean, eta ez irakaskuntzaeredu bat. Hara berriro ere, hez-kuntza teoriaren ikerketarako es-kaintzen digun berrikuntza.

Pertsona ereduak irakaskuntzaeredua biltzen du, eta alderantzizere gerta daiteke; baina hartara,pertsona eredua bitarteko gisa etaez xede gisa hartzeko arriskua dago.Hezkuntzaren eta heziketareninguruko ikerketek ondorio hone-tara eraman zuten Oteiza:

…“aberri bakoitzak,bere haurrentzako,

une historiko bakoitzean, gizaki eredu bat behar du,

eta ez haur eredu bat”.



5.2. Nor da haurra?Pertsona eredua edozein hezkun-

tza teoriaren funtsa baldin bada,heziketa prozesu bat diseinatu etamartxan jarri aurretik, lehenengoeta behin haurra nor den jakinbeharko da. Galdera horri erantzu-teko, Oteizaren ekarpena ondoren-go irudian jaso dugu:

XX. mendean haurraren ingu-ruan egindako ikerketa psikologi-koen eta pedagogikoen berribazuen Jorgek, eta baita abianjarritako hainbat eskolen lanenberri ere, hala nola: Freinet, Steiner,Montessori, Neill, Piaget, Gessel,Wallon, Rogers, 1930ko EskolaBerriaren mugimendua, SobietBatasuneko Eskolaurreko irakas-kuntzaren egitaraua eta horren era-gina Amerikan eta Europan etaabar. Guztia ezagutu ondoren,ondorio nagusi batera iritsi zenOteiza, hots: haurra biologiak era-tutako bat-bateko gaitasuna duenanimalia txikitzat hartu behar zela,non bere egitekoa bi mugaren arte-an garatzen den: alde batetik, jaio-

tzetik dakarren “heldu inkontzien-tea” edo bere jatorrizko herriakeskainiko dizkion ezagutzen mul-tzoa; eta bestetik, “heldu kontzien-tearen” edo oraina hobetzeko treba-tuko duten jakintzaren eta aukerengaratzea.

Oteizak ez du behin ere ahaztenjatorriaren ikerketa eremua.

Beraz, “giza, haur edo irakaskun-tza ereduaz” arduratzerakoan, eginbehar den lehen gogoeta zer “per-tsona eredu” dagoen jokoan da,guztien oinarrian gauza bera dela-ko, hain zuzen ere. Horren arabera,garai bakoitzak pertsona ereduezberdin bat goraipatzen duenez,hezkuntza teoria bakoitzaren atze-tik giza, haur eta irakaskuntza ere-duaren bilakaera ezberdina egotendela uler daiteke.

Besteak beste, esan daitekeOteizak hezkuntzaren eta haurra-ren heziketaren inguruan eskainizituen gogoeta eta saio esperimen-talak garaiko pedagogo, soziologo,psikologo, filosofo, mediku eta psi-kiatra, artista edo bestelako zien-

tzialari entzutetsuen eztabaidenparekoak izan zirela. Berriro ere,bere mendean galant agertzen daOteiza. Hona hemen hezkuntzarenteoriari eta eskolari eskatzen zaiz-kion berrikuntzak eta egokitzape-nak haurraren heziketa antolatzekoorduan:

* Haurraren psikologian eginda-ko aurrerapenetan sakontzea.

* Irakaskuntzak (eskola-maisu-maistra-curriculuma) haurrarengarapenean duen zeregina azter-tzea.

* Jakintzak eta sentimenduek,arrazionalitateak eta emozioek hau-rrarengan duten eragina bereizteaeta menderatzea. Taldean jaio etabertan bizitzeko bizitasuna, afekti-bitatea eta pentsatzeko ahalmenadakarren izakia da haurra. Ulertubehar dena horien arteko harrema-na da, hots, pentsamendua gizakia-ren ezaugarri nagusia denez, haur-tzarotik hasi behar da berau gara-tzen, baina horretarako, lehenengoeta behin, haurrari bere-bereakdituen sentimenduak adierazteneta erabiltzen irakatsi eta utzibeharko zaio, pentsamenduarenahalmena sentimenduen menpebaitago, eta ez alderantziz.

* Haurraren ekintza eta autoa-dierazpen beharrak sorkuntzarekinalderatzea. Zer-nolako irakaspenedo metodo ezarri eskolan?

XIX. mendearen bukaeran hasieta 1935 arte eta 1935etik gaurdai-no bereiz ditzakegun bi garaihorietan, Europaren bihotzeanpedagogian ekarpen garrantzitsuakizan ziren, eta batzuen teoriakeskola publikoetako edo pribatue-tako pedagogia bihurtzeraino iritsiziren: Freinet-enak, Montessori-renak, Steinner-enak eta Neill-enak, besteak beste. Teoria eta egi-

HHAAUURRRRAA==mekanismo biologiko

miragarria eta bat-batekoa,animalia txiki laburra,

bi mugen artean dagoena:A)

lehengo herria= heldu inkontzienteaB)

oraina hobetzeko aukera=heldu kontzientea=gizaki berria…

Jaione Apalategi, 2003 (4.IRUDIA)


tasmo horiek guztiek berebizikopisua izan zuten eta dute geroztik(nahiz eta partikularki uste dugunegun “eskolaren erakundetze ofizia-lak” hartu duen erantzukizunak ezdituela islatzen eta behar adinagogora ekartzen oinarrian dituenhezkuntzaren ikerlari horien ekar-penak…), gizarte baten garapeneanhezkuntzak duen garrantzia aitor-tzeko.

Bestalde, hezkuntzaz kezkatudiren askorekin bat eginez, gogoe-ta bat jarriko dugu agerian, hau da:haurraren psikologian eta soziolo-gian egin diren aurrerapen sakone-kin alderatuz gero, zergatik aurre-ratu du hain gutxi hezkuntzarenteoriak bere alorretan? Gure ustez,lehen gorago aipatu dugunak zeri-kusia du honekin, hots, irakaskun-tza publikoa estatuen menpe egote-arekin. Hezkuntza Ministerioaksortzen dira eta horiek, zoritxarrez,hezkuntzaren teoria corpus batenfaltagatik, Ministerioko hezkuntzaikuskarien eta eskoletako irakasle-en ohitura eta enpirismo hutseramugatuta geratzen dira, eta fun-tzionarioen ideologiak eta botereakteoriaren lekua hartzen dute.Egoera suntsigarri hori, adibidez,biziki salatu zuen 1939an LucienFevre-k, esanez bortxakeria zegoelapedagogian egiten zen enpirismo-an, ikerketa psikologikoetan etasoziologikoetan egiten ziren iker-ketekin alderatuz. Horren arrazoia,dudarik gabe, hezkuntzak islatzenduen gizartearen izate korapila-tsuan aurkitu behar da, noski, nonhezkuntza bera bitarteko bilaka-tzen den gizartearen errealitatezabal horren barnean. Baina horigainditzeko, medikuntza zientziakOsasun Ministerioarekiko lortuduen bezala, ikerkuntza eta ezagu-

tza medikoen eremuak alde batetikjoan behar du, burujabetasunez,estatuaren diru publikoaren lagun-tzarekin, eta Ministerioaren zeregi-na aurrerapen guztien jabekuntzateknikoak ezagutzera mugatubehar da, gizarteak dituen osasunbeharren aurrean erabaki eta ezar-pen hoberenak egiten jakiteko.Hala, bukatzeko, Piagetek (1969,1974) eskoletako funtzionarioeiburuz zioena ekarriko dugu gogo-ra, zeina gaur egun itunpeko esko-la gehienetara ere iritsi den: agerianuzten dute ez daukatela hezkuntza-ren hastapenetan eta ezarpeneanerabakiak hartzeko eskumenik;aldiz, Hezkuntza Ministerioarenmenpe agertzen dira. Hor nabariada unibertsitate eta ikerketa zen-troen hutsunea, ez baitute lortuhezkuntzaren teoria inpartzial etaobjektibo bat eraikitzea eta bereautoritateak hezkuntza printzipio-ak eta datuak autoritate zientifikobatetik bideratu ditu. Bien bitarte-an, irtenbide bakarra enpirismoaeta ohikuntza erabiltzea zen.

Azken batean, XX. mende osoaninoiz ez bezala hitz egin zen hez-kuntzaz, ikerketen, teoria pedago-gikoen, bai esperientzia praktikoeneremuetan. Ikastola aipatu mende-aren eta hiru ibilbide horien ingu-ruan hezurmamitzen dela aitortubehar da, eta ez hori soilik, baiziketa errealitate sendo bat izatera iri-tsi dela, giza mugimendu bat izate-ra ailegatu delako, hain zuzen ere.Ikastolaren sorreran, nola ez, JorgeOteiza agertzen zaigu (Apalategi,1996). Dena den, artearen munduanez bezala, Oteizak, heziketaren ingu-ruan egin zituen ekarpenak ez zirenmugimendu izatera iritsi. Batek dakizer gerta daiteken aurrerantzean.

Halaber, XX. mendean haurre-

kin eta gazteekin abian jarri zirenesperientzia zientifiko guztiekikomesfidantza handia zuen Oteizak,bere ustez “itxaropenerako zirriki-turik ez baitute uzten”, hots:

* “kultur eta arte egitateen erre-alitate historikoa ukatzen dute...pertsonarengandik berarengandikhasita,

* espiritualki gizakiari berehasierako nortasuna, bizitzarakobarrukoena duena, kendu diote”eta hori guztia gutxi balitz,

* gizakia homogeneizatzea, mer-keagoa egitea, kontsumorakoobjektu bat izatea lortu dute”.

Azken batean, Oteizak uste dupotentzialki gehiago dagoela giza-kia haurrarengan helduarenganbaino; eta hala ere, haurrari buruz-ko egungo tratamendu zientifikoakosatugabeak direla pentsatzen du,haurraren normaltasunari buruzkoideia abstraktu faltsu batetik abia-tzen direlako, ustezko profil batdefendatuz: “haur zuria, hutsa, abs-traktua... suitzarra, guria, gozoa,disolbagarria… jan daitekeena...mintegikoa… gizajalea” (Ubalde,1973: 131). Jokaera hori hedatutadago mendebaldeko kulturako hez-kuntza sistemetan (Fullat, 1994);horren ondorioz, honelako haurraksortzen dira: sekula hasi eta ongiegiten bukatzen ez diren haur arti-fizialak. Kasu horietan haurtzaroakgehiegi irauten du eta nerabezaroamaigabea sortzen du, gaztaroaberanduegi ernaltzen du eta heldu-tasuna azaltzea zailtzen du.

Jorge Oteizak esaten du haurrakhazkuntza borrokalaria, jostetaz-koa, lehiakorra behar duela; beregarapen sentimentalaren hasieratikbertatik sentitu behar du eta senti-tzen ikasi behar du pentsatu bainolehen...; haurrak gure kanpoko


errealitateko natura estetikoa jos-tailu kultural gisa bizitzen ikasibehar du, eta hartara, betiko balio-ko dion tresna emozional bat lortu-ko du, kulturaren izate aktiboariprimeran egokitzen jakingo duena.

Hasitakoarekin jarraituz, JorgeOteizak artearen bitartez landuzuen esperientzia estetikotik, hau-rraren heziketa on bat lortzeko zeregin behar den azaltzen jarraitukodugu.

6. Hezkuntzaren me-todoak eta irakasleenheziketa estetikoa

Haurraren heziketarako aurrera-tuenak ziren metodoak egiaztatunahian egin zituen hainbat saia-kuntzatan zera aurkitu zuen: hau-rraren heziketarako egokienakdiren metodoak, artistak erabiltzendituen bitartekoetatik hurbil dau-dela eta, beraz, indarrean zeudenakez zirela onak haurraren sormenaeta emozioen mundua esnatzeko,metodo horiek ez baitzuten peda-gogikoki sakontzen sormen jardue-raren izaera eta proiekzioa, etaberaz, errotik aldatzeko garaiaheldu zela zioen. Baina hori aurreraeramateko modu bakarra, lehenbai-lehen aurkitu beharreko konponbi-dea, zera zen: beharrezkoa zen jaki-tea “nola fabrikatzen den gizakiberria”. Eta Oteizaren ustez, galde-ra horren erantzuna arte garaikide-an aurkitu behar da, baina “egungoartistek” (Ubalde,1973) ez duteaurkitu nahi.

Galdera horren atzean zer dago-en jakiteko, Oteizak dio erantzunaEstetikan bilatu behar dela. Lehenaipatu dugunez, Estetika bakarradagoela esango du Oteizak, eta askidela Estetika esatea, giza jakitatea-

ren gizaki lekuaz ari garela jakite-ko, hau da, bizitzan fabrikaturikogiza jakitateaz ari garela, alegia(Ubalde, 1973: 135). Baina horiaurrera eramateko, 2. irudian ager-tu dugun estetikazko ikerketak buru-tzea ezinbestekoa da.

Jorge Oteizaren artelan eta teoriaguztiaren funtsezko helburuetakobat ondoko hau izan dela ulertubehar dugu: “... artistak konprome-titzea, alde batetik arte garaikidea-ren esperientziak gazteen kezkapolitikoan integratzen, eta bestetikhaurren eta gazteen hezitzaileenhezkuntza estetikoan aktiboki etazuzenean laguntzen… ” (Ubalde,1973: 124).

Helburu hori lortzeko, Oteizakbere aldaketen legea eskaintzen du:“jokabide esperimentalaren opera-dore bifasiko baten gisara funtzio-natzen duena, adierazpenarenmutazioetarako logika batenmodura” (Ubalde, 1973: 125).

Aldaketen legea hezkuntzaren alo-rrera eramateak zera esan nahi du:hezitzaileak etengabe azaltzen zaiz-kion arazoei konponbidea topatze-ko prozedura sistematiko eta jarrai-tu bat izango duela esku artean,baina hori lortzeko, hezitzaileak,bere prestaketa garaian, nahitaez,funtsezkoak diren zenbait edukirenprestakuntza jaso beharko du:

1. Hezkuntza garaikidearenberezko atal eta eginkizunen funtszientifikoa (Capitan, 1986; Specketa Wehle, 1981; Husen etaPostlethwaite, 1989-1993; Fullat,1994).

2. Hizkuntza ezberdinen artekoharremanak ulertu, bereizi eta tre-batu; hots, berezkoak edo natura-lak, asmatuak edo artifizialak etaalderagarriak edo konparatuakesperimentatuz, alegia. Oteizak

dio, heziketa mota hori jaso ahalizateko, bere aldaketen legea era-biltzea nahikoa dela, baina osogarrantzitsua dela lege hori osatzenduten bi une bereiztea:

a) “Ahurra” (konkaboa): unehonetan hezitzaileak dakiena argi-tan jarri eta esan behar du, dakie-narekin burutu behar du bere“obra”, hots, irakaskuntza proze-sua.

b) “Ganbila” (konbexua): unehonek ikaslearen esku-hartze zuze-na eskatzen du; haurra da hemenerabakigarria, hezitzaileak burutueta abian jarri nahi duen “norabidebakarreko” irakaskuntza prozesuakprest egon behar du ikasleak “desi-txuratzeko eta eztabaidatzeko”,hezkuntza zabalagoa eta hartzailea-goa egiteko asmoz eta benetakoparte-hartze sortzailea eraginez.Orduan soilik emango baita binorabideez osatutakoa izan beharduen “irakaskuntza-ikaskuntzaprozesua”.

Bi une horien arteko mugak eza-gutzen dituen hezitzaileak, bakar-kako adierazpenaren zein sormena-ren modu ezberdinak menderaditzake; baita esperimentatu etahaurraren aldaketa kulturala nolagertatzen den ulertu ere! Hori ger-tatzen denean, Oteizaren ustez,hezitzailearen kanpoko errealitatenaturalaren “birbalioeste estetiko-az” hitz egin daiteke, non hezkun-tzaren bitartez “gizakien eta natu-raren artean galdutako oreka berre-zartzeko” aukera bat sortzen den.Hezitzaile horrek, jada, hezkuntzaestetikoki menderatzen du, haurra-ren eta naturaren arteko harremanakontrolatzeko eta zuzentzeko gauzada, eta beraz, hainbat uztarketaegiteko ere bai:


a) lekua eta denbora; b) naturaren bitarteko guztiena,

euren arteko balizko konbinazioanitzekin.

d) irakaskuntza-ikaskuntza jakinbatek sortzen dituen arazo edo per-tzepzio propioak esperimentatzekoeta erabiltzeko nahi diren hizkun-tza fabrikatu guztiak.

Oteizaren esanetan, irakasle onbat heziketa (artistarentzat espazioaden bezala) haurrak jostailu berrieta zoragarritzat hauteman dezanlortzen eta erabilgarri bihurtzendakien norbait da, eta bere jardue-ra haurrak behar duen benetakometodo aktibo bilakatu behar du.

Aipatu irakasleak edukitzeko,beharrezkoa da heziketa estetikoajasotzea (Ubalde, 1973: 126, 132).Heziketa estetikoaren lehen egin-kizuna haurra nor den aurkitzea da.Oteizak 4. irudian jaso dugunbezala ulertzen du, eta definiziohorretatik ondoriozta daiteke hau-rrari eman behar zaion hezkuntzaarretak funtsezko bi helburu betebehar dituela:

b) haurrak daraman barru-barru-ko nortasunaren herria edo “helduinkontzientea” irudikatzen lagun-tzea; eta irakaslearen zeregin nagu-sia irakaskuntza-ikaskuntza proze-suaren bidean haurraren jatorrizkomundu tradizionala aurkitzen aha-legintzea izango da. Horretarako,curriculumaren ikerketa estetikoaeta haurraren garapenaren arabera-ko egokitzapena eskolaren espazio-aren barna egiteko gai izatea eska-tuko zaio;

c) haurraren “heldu kontzientea”garatuz bere nortasun helduarenhelmugara iristen laguntzea.

Oteizaren arabera, heziketa esteti-koa jaso duen irakaslea gai izangoda haurrarengan bi helburu horiek

hezteko, eta haurra heltzen doanheinean “gizaki berria” sortzeko gaiizango da, bere jarduera aktiboaaurretik jarriz. Eta gainera, Oteizakdio, “gizarte berria” nola eraikibehar den asmatzeko, aski dela gaz-teei zer falta zaien ulertzea, gerohaurrei zer eskaini behar diegunjakiteko. Horrela baino ez da posi-ble izango gizartearen berrikuntzaerreala.

Aipatu Oteizaren testuari jarrai-ki (Ubalde, 1973), herrialde etagarai bakoitzean gazteek zenbaitezaugarri dituztela erants dezake-gu, eta ezaugarri horiek funtsezko-ak direla gizartearen garapen ebo-lutiboak aurrera egiteko. Halaber,gazteengan aurki daitezkeenhutsak helduek sortu eta gazteekheredatutakoak baino ez dira.Oteizak uste du, gazteek ez dutelabenetako haurtzarorik izan, etaemaitza hobeak lortu izanen zirelahaurrari hezkuntzarik eman ezbalitzaio, haurrak faltsutzeko mun-duan zabaldu diren hezkuntza sis-tema horien eskuetan abandonatuizan ez balira. Halaber, bere garai-ko gazteek ez zutela garapen senti-mental sakonik ere gehitu zuen,“apetatsu, mizke, berekoi, ezegon-kor, erreakzioetan geldo eta alda-kor” portatzen zirela baieztatuz.Bere ustez, ez dira gauza eurekinsaiatzen garenon eskuzabaltasunarieta sakrifizioari erantzuteko. Betieuren ninira begira, adi, zerbitzatubeharreko haur babestuak bihurtuditugu, hartara, uste baita, gogoanizango dutela haurtzaro zoriontsuaizan zutela (Ubalde, 1973: 133).

Oro har, Oteizak uste du helduguztiok gehiegizko jokaera dugulahaurrekin. Eta horren guztiarenondoriorik penagarriena zera da:gutxi aprobetxatzen direla haurren

berezko bilakaeran bizi den gizanortasuna garatzeko une egokiak.

7. Jorge Oteizarensaiakerak haurraren he-ziketa estetikoa berma-tzearren

Gogora ekarri besterik ez duguegingo hemen 1964tik 1972rabitartean Oteizak zenbait hezkun-tza esperientzia aurrera eramanzituela, lan talde batzuk antolatuzeta kudeatuz (ikus Altzuzako(Nafarroa) Jorge Oteiza FundazioMuseoko liburutegia). Ondokolerroetan ezagunenak diren saiake-rak aipatuko ditugu, nahiz eta gureustez, oraindik ere, behar bezalakozabalkunde pedagogikorik izan ezduten:

* 1964, Elorrio (Bizkaia). Haurereduari buruzko Unibertsitatesaiakera. Freinet metodoa (1969,Micol, 1994 eta Billuart, 1997)probatu nahi izan zen, inguruneesperimental berariazkoari egoki-tua, noski. Oteizaren esanetan, ezzuen emaitzarik ekarri artistak,artista gisa, gizaki gisa eta hezitzai-le gisa huts egin zuelako.

* 1963, Iruñean Artisten EuskalUnibertsitatea sortzeko proposa-mena.

* 1968, Debako Arte-EskolaEsperimentala (Gipuzkoa). Lante-giak, laborategiak eta ArnoldStern-en teorien inguruan esperi-mentatzeko haurrentzako laborate-gi bat jarri zuen martxan. Denaden, zalantzak ditugu ArnoldStern-enak ez, baina RudolfSteiner-en teoriak ez ote ziren espe-rimentatu, guk hasieratik susmatuizan dugun bezala (Micol, 1994,1997). Internetek ere Steinerren-gana eraman gaitu, eta Jorge


Oteizari berari galdetu genionean,bazitekeela hala izatea erantzunzigun, baina berari burura Sternizena etortzen zitzaiola. Egia daJorge Oteiza Fundazio Museokoartxiboan ikertzen jarrai daitekeela,baita garai haietan Oteizarekinbatera proiektu honetan lan eginzuten artistekin eta beraien lekukoizan diren zenbaitekin ere.

* 1972. urte aurretik Oteizaklan bat prestatu zuen Bartzelonan,“Arte garaikidearen hizkuntzarensuntsitzea” izenburupean eginbehar zen kongresu baterako.“Errealitate bikoitzaren –Naturalaeta Kulturala– izateak eskatzenduen erritmo berrian izatearenerritmo naturalak integratzekobeharraz” mintzatzekoa zen (1973:134), baina kongresua ez zen egin.Kezka hori arestian aipaturikoUbalde doktorearen liburuan ereazaltzen da. Zalantza da –Ubaldedoktorearen esanetan– lehenbizikulturak zer esan nahi duen asma-tzea. Oteizak, ikuspegi estetikotikaztertuta, kultura ezagutzaren etabizitzaren leku pribilegiatua delaerantzuten dio, eta “Gizakia-Natura” elkarrekintzatik (adosta-suna edo desadostasuna, oreka edodesoreka) sortzen dela, eta ez delazuzena “Kultura-Naturaren” arte-ko harremana bi gai antagonikogisa aurkezteko ideia tradizionala.Lan horretatik ondoriozta dezake-gu artista bezala, hezitzailea edoirakaslea ere gizaki artifiziala dela,bere hizkuntzekin fabrikatzendena, Hezkuntzaren Naturariburuzko zailtasunez beteriko mia-keta batean, hezkuntza formalakbere baitan duen funtsezko ele-mentua den haurraren joan-eto-rrien azterketaz baliaturik. Bainahezitzailearen benetako miaketa

hori, herri bakoitzaren garapen unebakoitzerako behar den haurrariburuzko ideia arrazoitua praktikaraeramaten ikasten duenean bukatu-ko da, alde batera utziz betiko“hezkuntza hezkuntzarengatik” eta“haurra haurrarengatik” balio dute-la defendatzen duten ideiak.

* 1972, Nazioarteko ArteTopaketak, Iruñean. OteizakEuskal Eskolako artistei elkartzekoeskatu zien, Iruñean artistarentza-ko dokumentazio eta informaziozentroa eskatu ahal izateko, etahorrela Debako Eskolan zuten kul-tur harremanetarako zentroarenantzeko lanak sortzen jarraitzeko.“Inork ere ez dit kasurik egin”(Ubalde, 1973: 129).

Ahalegin horiek guztiek helburukomun bat zuten: helburu izanzuten artistaren, haurraren eta hezi-tzailearen heziketa estetikoa elkarrilotuta zeudela frogatzea, alegia.Baina, Oteizaren esanetan, guztiekporrot egin zuten, honako arra-zoiengatik:

b) Badirudi gure Euskal Herriaez dela ausartzen ezer nahi izaten;are gehiago, kulturalki ez du deusere nahi.

c) Egia da ekonomikoki ez digu-tela sekula laguntzarik ematen, edogure kudeaketa baketsuak ez direlasekula aski inor konprometitzeko“gure jatorri kulturala” bezalakoenpresa sakonean.

d) Gazteriak berak etsipena eka-rri dit.

Oteizak erabateko hutsegiteasentitzen du beregan eta gazteen-gandik, artistengandik zein hau-rren hezitzaileengandik behin beti-ko aldentzea erabakiko du; gainera,esango du aurrerantzean ez delasekula haur batengana ere hurbil-duko!

Bere ustez, inork ez dio bereburuari gizaki berria nola fabrika-tzen den galdetu nahi. Jarrerahorrek, ordea, artistari nahiz hezi-tzaileari luzaroan arazo gehiagoekarriko dizkiola ebazten du, etakalte hori hasieratik beren lanbide-ari zegokion erantzukizun soziala-rekin konprometitu ez zirelakoizango dela azpimarratuko du. Etajarrera honek ez du sekula lagun-duko “benetako hezitzaile” bat iza-ten, hau da:

d) bere gain hartu behar ditueneginkizunen eta mugen kontzien-tzia hartzeko gai dena,

e) bere eskuetan dauden ikasleak,bereak ez baina, gizartearen eran-tzukizuntzat hartzen dituena,

f) Pedagogia zientzia ikastetxekopartaide guztien jokabidea egune-ratzeko balio duela sentitzenduena,

g) ikastetxeak gizartean duenzereginaren kontzientzia hartu etanork bere burua pedagogikokiprestatzeko leku egokia dela senti-tzen duena, eta azkenik,

h) Hezkuntzaren Zientzia bene-tako hezkuntzaren komunikazioagauzatzeko tresna dela sentitzenduena. Beste modu batera esanda,zientzia horrek, nahitaez, ikastetxebatean ezartzen den hezkuntza sis-temaren araubide estetikoa hauste-ko behar den hizkuntza kulturalatopatzen laguntzen du; hori horrelagertatzen ez bada, oro har hezkun-tza elkarte osoaren, baina partiku-larki hezitzaileen alienazioa ziurta-tuta dago.

5. eta 6. irudietan esan dugunalaburtzen ahaleginduko gara:


Benetako hezitzailea Hezkun-tzari buruzko teorien barruan bizi-ko da, baina soilik haiekin esperi-mentatzeko, ikastetxearen, haurra-ren eta irakaslearen arteko sentsibi-litate pedagogiko bat topatu arte,eta sekula ez proiektu pertsonalbaten moduan. Hartara jokatuz,haurraren hezitzaileak bere hizkun-tza indibidualki fabrikatuko du,baina xede sozial batekin: haurragizakiarentzat prestatzea.

Unibertsitateak, hezitzailea edoirakaslea “arautegi estetikoan”prestatu behar du, gero bere irakas-kuntza lanean sorkuntza estetikoaegiteko gai izateko.

Bukatzeko, esango dugu, JorgeOteizaren borondateak eta gogoakjasotzen diren txosten ofizialetanargi idatzita agertzen dela Nafa-

rroako Unibertsitate Publikoan“Hizkuntza konparatuen estetikazentro” bat gauzatuta ikusi nahikolukeela, besteak beste, irakaskun-tzan dabiltzanek edo horretarakoprestatzen ari direnek heziketaestetikoan esperimentatzen ikasdezaten. Sorkuntza estetikoa fun-tsean esperimentatzailea baita.Baina hori egiteko prestaketa bere-zia jaso behar da, aktiboki kutsa-tzeko gai dena, eta hizkuntzahoriek behar duten tokia unibertsi-tatean dago. Horra hor JorgeOteiza Fundazio Museoak beregain daukan beste egiteko bat. Izanere, guk horretan dihardugu. Milaesker guri entzuten edo irakurtzenegoteagatik, eta joan Jorge bisita-tzera Altzuzara.

HEZKUNTZAHezkuntza teoriak = Ikastetxea = Irakaskuntza ==Eremu teknologikoa= =Eremu kulturala= EsperimentazioaHizkuntza artifizialak Hizkuntza naturala Sorkuntza

KOMUNIKAZIO EREMUAK

Jaione Apalategi, 1996 5. IRUDIA

KOMUNIKAZIO EREMUA =A) Arautegi estetikoa + B) Sorkuntza estetikoa= hizkuntza konparatuen =Esperimentazioahezkuntza estetikoa =Metodo aktiboak= Hezkuntza teoriak

UNIBERTSITATEA IRAKASLEA

Jaione Apalategi, 2003 6. IRUDIA

Bibliografia- APALATEGI, M. J.: Eskola

Erakuntza eta Hololinguistika.Doktorego Tesia. EHU, Donos-tia, 1994.

- APALATEGI, M. J.: “Laexperiencia de Jorge Oteiza en laeducación”, in ROSALES, A.(koord.) Jorge Oteiza creadorintegral Nafarroako UnibertsitatePublikoa-Nafarroako Gobernua/Bianako Printzea Erakundea,Iruñea, (1997) 57-77.

- APALATEGI, M. J.: “JorgeOteitzaren esperientzia hezkun-tzan”, in Huarte de San Juan aldz.Giza eta Gizarte ZientzienFakultatea, Nafarroako Uniber-tsitate Publikoa, Iruñea, (2000).

- BILLUART, S.: Le guide del'autrement, Jeunes Editions, La


Flêche (Frantzia), 1997.- CAPITAN DIAZ, A: Historia

del pensamiento pedagógico en Europa,Dykinson, Madril, 1986.

- CHAUNCEY, H.: La educaciónpreescolar en la Unió Sobiética: I.Programa de enseñanza, Fontanella,1. argitalpena gaztelaniaz, Bartzelona,1972.

- ESTEBARANZ GARCIA:Didactica e innovación curricular,Universidad de Sevilla, Sevilla,1994.

- HUSEN, T.; POSTLETH-WAITE, T. N.: Enciclopedia interna-cional de la educación, MEC/MicolVincens-Vives, Bartzelona, 1989-1993.

- FREINET, C.: Pour l’école dupeuple, Maspéro, Paris, 1969.

- FULLAT, O.: Política de la edu-cación, Politeya-Paideia, Ceac,Bartzelona 1994.

- MICOL, J.: L’École Steiner.Pourquoi? Pour qui? Comment?,Fédérations des Écoles Steiner,Verrières–le Buisson (Frantzia).1994.

- NEILL, A. S.: Summerhill,Fondo de cultura económica, 13.argit. (1977); 1. argit. 1960,Madril.

- OTEITZA, J.: “Un modelo dehombre para el niño de cada pais”,in UBALDE MERINO, J. L.:Psicología, Física y Ecología, Epílogode Jorge Oteiza, Crispin (1973),121-136, Santander.

- OTEITZA, J.: QuosqueTandem…!, Pamiela, Iruñea, 5.argit., 1993.

- OTEITZA, J.: Ejercicios espiri-tuales en un túnel, Pamiela, Iruñea,3. argit., 1993.

- PIAGET, J.: Psicología yPedagogía, Ariel, Bartzelona, 1969.Jatorrizko izenburua: Psychologie etPédagogie, Gonthier, Paris.

- PIAGET, J.: A dónde va la edu-cación, Teide, Bartzelona, 1974.Jatorrizko izenburua: Où va l’éduca-tion, Unesco, 1972.

- ROGER, C.: Libertad y crea-tividad en la educación, Paidós,Buenos Aires, 1975.

- SANVISENS, A.: Introducción ala pedagogía, Barcanova, Bartzelona,1987.

- SPECK, J.; WEHLE, G.:Conceptos fundamentales de pedagogía,Herder, Bartzelona, 1981.

- UNESCO Dossierra: “Futurosobjetivos precisos de los sistemaseducativos en Europa”, 2000.

- WALLON, H.; PIAGET, J. etabeste batzuk: Los estadios en la psicolo-gía del niño, Ediciones Nueva Visión,Buenos Aires, 1976. 1. argitalpena:Le problème des stades en psyhcologie del’enfant, Presse Universitaire deFrance, Paris, 1956.

1996. Jorge Oteitzak “Fco. Javier Saenz de Oizari omenez” Nafarroako UnibertsitatePublikoari oparitutako eskultura, unibertsitatearen eta Jorge Oteitza FundazioMuseoaren arkitekto laguna eta Jorge Oteitza Fundazio Museoaren logotipoa ere bada.


OOtteeiizzaa:: espazio eralda-tzailea

Testu honen helburua,ikasgelan Oteizaren la-na eta irudia landu nahidituen hezitzaileari ar-tearen historiaren ikus-pegi zabala eskaintzeada. Oso modu zehatze-an, Artearen Txokoaikastaroan izan nuenparte-hartzearen edu-kiak laburtzen ditu:“Oteiza: Irakasleen Kon-promisoa heziketa este-tikoan”.

Pilar DEL VALLE DELERSUNDI

Artearen historialaria eta JorgeOteiza Fundazio Museoko

kontserbatzailea


Ez da idatzi akademiko bat, ezeta ikaskuntzaren garai jakin batizuzendutako hezkuntzako gida bat.Testu honen asmoa OteizarenganXX. mendeko abangoardiako artis-taren maila handiko paradigmaezagutzea da, eskultore modernoa-rena, sortzaile pertsonalarena, artis-ta honen ikuspegiak kosmoikuspe-gi eraldatzailea osatzen baitu.

Zer irakatsi diguOteizak?

Artearen bitartez Oteizak bereburua ulertu nahi du, errealitatea-rekin erlazionatu nahi du, eskultu-raren esparruan egindako lanarenbidez bizitzea egokitu zaion uneanbere herriarentzat jokabide estetikobaliagarria aurkitu nahi du.Oteizak bere aurkikuntzak ezagu-tzera emango ditu, euskal pizkun-derako baliagarriak izango direnitxaropenez. Errusiako Konstruk-tibismoak artisten esparru berezi-tik iraultzari egindako ekarpenaulertzen zuen moduan ulertzen dupizkunde hori, gero diseinuan,industrian, zineman, antzerkian etahezkuntzan aplikatu ahal izateko.Historiaurrean murgilduz, euskalkulturaren benetako sustraiak bila-tzen ditu, modernitatera ekartzeko:eskulturan aurkitutako espaziohutsa Euskal Herriko antzinakohistorian ere bazegoela jabetu zeneta, Estetikaren esparrutik betiere,euskal hizkuntzaren erakuntzaikertu zuen. Eraikitako hizkuntzabatean, hots, eskulturan –baliabideideala, dimentsio espaziala azter-tzen badugu–, Oteizak egindakoikerketan oinarritutako esperien-tziatik abiatuta, printzipio horiekberak beste arlo batzuetan aplika-tuko ditu. Hala, bada, bere lanaren

bilakaeran oinarrituta formulatuta-ko Aldaketen Legea lana baliagarriaizango zaio mendebaldeko nahizekialdeko artearen historia ulertze-ko, eta baita beste eremu geografi-ko batzuetako kultur zikloak uler-tzeko ere, hala nola kolonaurrekokulturak ulertzeko. Baina kontuaez da hor amaituko, lege hori bestediziplina batzuetara ere aplika dai-tekeela adieraziko baitu, hezkun-tzaren esparrura adibidez, JaioneApalategik aurretik azaldu digunmoduan.

Oteizak begiak eta gogoa irekikodizkigu desokupazioaren ondorioz-ko hutsa ikusteko, ez bertigoa era-giten duen hutsa, baizik eta ekin-tzarako prestatzen gaituen ja-rrerarako. Jatorrian sakratua, espi-rituala den eta mundu profanoraigaro behar duen, baliagarri gerta-tu behar duen, materializatu eginbehar duen eta gizaki berria argitubehar duen huts horrenganako sen-tikortasuna pizten du gugan.

XX. mendeko artistaOteizaren lana eta bizitzaren

aurrean duen jarrera XX. mendeosoari dagozkio, helduaroko lanaberrogeita hamarreko hamarkada-ko bost urte eskasetan egin arren.Margit Rowell-ek “modernotasunintenporalaz” hitz egiten du nola-kotasun hori adierazteko. Formalkieraginak aurki daitezkeen arren etaeskulturan Mugimendu Zehatza-ren barnean txerta badaiteke ere,bere artearen nolakotasun metafisi-koak kezka modernoa erakustendu. Bere jarrera Europako iparral-deko tradizio erromantikoarenoinordeko da. Erromantizismotiketa erritmo azkarrean, gizakia ba-kardadean murgilduz joan da,nekazaritzaren munduarekin zi-

tuen harremanak, alderdi espiritua-la eta naturarekiko lotura galduditu, eta mundu gero eta masifika-tuagoan, materialistagoan eta in-pertsonalagoan murgildu da. Arte-mugimendu askok artean espiri-tualtasuna bilatu dute, Sinboliste-tatik hasi eta EspresionismoAbstraktura, tartean Gauguin,Cézanne, Kandinsky, Mondrian,Kubistak, Alemaniako Espresio-nistak edo De Stijl ere direla.Gainera, Humanismoaren aurrekoikuskera unibertsalera begira jarri-ko dira, antzinako kulturei zego-kiena, naturarekin eta bizitzakozikloekin bat egiten zuena, gero etanahasiagoa den munduan egonkor-tasun-zeinua ezarri nahian. Zien-tziak, bere aldetik, Eukliderennozioak gaindituko dituen etaespazioaren eta denboraren artekoerlazio berria ezarriko duenUnibertsoaren irudia eskainiko du.

Artearen dimentsio espiritualazgain, Oteizak jarrera abangoardistaasko bereganatuko ditu. Oteiza,beste ezer baino lehen, sortzaileada, eta ez da eskulturak egiteramugatuko, baizik eta beste esparruaskotan parte hartuko du, hala nolaarkitekturan, diseinuan, zineman,publizitatean, hizkuntzalaritzanedo hezkuntzan; teorikoa eta poetaere bada. Ildo horretatik, lehenen-go abangoardien oinordeko zuzenada, eta abangoardia horiek ArteEderren akabera bultzatzen zuten,sortzeko eta erakusteko esparru tra-dizionalak kritikatuz, eta kulturaeta gizarte modernoa indartzekomodurik onena eguneroko bizitzanartearen parte-hartze aktiboa zelauste zuten. Gerra arteko garaian,herrialde askotan eta hainbat bidehartuz, ideologia ugaritako artistekiraultza egin zuten artean, gizartea


aldatzeko tresna moduan erabilibaitzuten. Dadaisten, futuristen,espresionisten, konstruktibisten,surrealisten eta beste hainbatenlanaren eta jardueraren bitartez,gaur egun bizi garen mundua zeinneurritan eratu duten ikusi ahalizango dugu, etxebizitzen blokee-tatik hasita telebistako iragarkieta-ra. Eta, bestalde, gure demokraziagrisek abangoardia historikoakgoratzen dituztela egiaztatu ahalizango dugu, sistemaren oinarridiren ekintza eta pentsamendu-askatasunaren sinonimotzat har-tzen dituztelako, artea bideratzekoinstituzio tradizionalak bere horre-tan mantentzen dituzten bitartean.Arte Garaikideak politikoki porrotegin duen arren aldaketa sozialasortzeko orduan, artista askok arte-ak aldatzeko duen gaitasuneansinesten jarraitzen dute. BigarrenMundu Gerraren ondoren, OteizakErrusiako KonstruktibismoakErrusiako Iraultzan hasitako lana-rekin jarraitu nahiko du etaMalevic-en konklusio laua garatunahi izan zuen, konklusio espazialasortuz; bestalde, arteen nozioa oso-tasun baten barnean garatu nahiizan zuen eta ikerketa eta eztabai-da-zentroak sortu nahi izan zituen,Estetika ere gainerako zientzienartean txertatuz. Oteizak Beuys osoberandu ezagutu zuen arren etaelkarrengan inolako eraginik izanez zuten arren, artearen maisuhorrek ere gizartean parte hartzekoeta eguneroko bizimodua aldatzekoestrategia utopikoak eratu zituen60ko eta 70eko hamarkadetan, etahurrengo artisten belaunaldietaneragin handia izan zuen, OteizakEuskal Herrian, iluntasun eta itoal-di kulturala nagusi zen garaian,izan zuen bezalaxe.

Oteiza eskultoreHaurra zela hasi zen eskulturak

egiten. Bost urte inguru zitueneanOrioko hondartzan zeuden zulohandi batzuen barnean etzaten zelagogoratzen du beti, eta babes har-tatik ortziaren zirkoa behatzenzuela, espazio hutsak babestuta.Garai hartan, herrian bere leheneskultura egin zuen, hutsarte-kata-lejoa. Harri batean zulotxo bat eginzuen eta handik kanpoaldea beha-tzen zuen: harriaren beste aldeanmugatuta zegoen guztia espaziobat zen, babestutako toki berezia.Ikuskera horri Kaxa Metafisikoaklanean ere nabarmenduko da. Bainaartearen alderdi salbatzaile horrekez du mistiko argiturik inplikatu-ko, baizik eta bere lanean ordenaarrazionala aplikatuko du beti, pro-zesu kontzientea, helburu bat izan-go du, irtenbide bat bilatu nahi du,zientzialari batek egingo lukeenmoduan. Gaztaroan eskultura jo-rratzen hasi zenean kontzientziaesperimentala izan zuen beti.Oteizak ondo bereizitako bi ildolanduko ditu: figurazioa eta abs-trakzio geometrikoa. 1950. urteanBatasun hirukoitza eta libianoa lanasortu zuen, lan konstruktibo abs-traktuaren oinarria. Hiperboloidea,zilindro ireki moduan, hartuko duoinarritzat, hau da, masa murriztu-ko du eta zilindroa hiru unitatelibianoen bidez osatuko du, kanpo-ko espazioak zilindroaren masarenzati bat hartu baitu eta horrenordez energia espaziala dago. JorgeOteizak sagar baten bihotzarekinkonparatu du inoiz: hozkadaka janondoren, ardatza baino ez dugumasa gisa, baina falta denaren ener-gia ere egongo da. Garai berean,luzetara ebakitako zilindroa, irekiaeta hustua, erabiliko du oinarritzat

bere lan figuratiboa garatzeko, pri-mitibismoaren eta espresionismoa-ren oinordeko diren ezaugarriekin,eta horren adierazle nabarmenenaArantzazuko Apostoluak izango dira.

Hizkuntza adierazkorra deseginnahi du. Artistak gutxieneko uni-tate batzuk ezartzen ditu, energia-harreman gero eta handiagoekin,espazio huts handiak gero eta masaurriagoarekin definituz. Hizkuntzaesperimentala konbinatzeko etakontrolatzeko unitateak definitzenditu, Malevic unitateak, Errusiakomargolari konstruktibistaren ome-nez horrela deituak. Karratu batezosatuta daude eta karratuak biangelu zuzen galtzen ditu, hala,barneko egituran ezegonkortasundinamikoa sortuz. Estatua organis-mo espaziala balitz bezala ikustendu eta espazioaren okupazioaren etadesokupazioaren kontzeptuak espe-rimentalki planteatzen ditu. Joerenprozesua aztertzen du Cézanneren-gandik hasita, eta hura bezalaEuklideren oinarrizko unitateeta-tik abiatzen da, zilindroaren, esfe-raren eta kuboaren desokupazioare-kin amaitzeko. Oinarrizko formulamodular hori da bere kreazioarenheldutasunean gehien garatukoduena. Kaxa metafisikoak, azkenserie horri dagozkionak, dira berelan konklusibo ezagunenak.Oteizarentzat eskultura toki espiri-tuala eta bakartia da eta babeslekuere bada; horixe adierazten dute lanhoriek. Espazioaren desokupazioakheriotza gainditzen duen toki batsortzen du, eta ikusleak bere buruaaurki dezake bertan. Erabatekoaskatasuna eskaintzen duen tokiespirituala da.

1956 eta 1958 artean espazioa-ren desokupazioari buruzko serieaklanduko ditu nagusiki; zilindroare-


kin hasi eta esfera eta kuboa landuzituen gero. Planteamendu zorro-tza erabili zuen, aldi esperimentalbatek hurrengoa ekarriko duen faseprogresiboetan, amaierako estatuahuts batean irtenbidea lortu arte.Baina batzuetan irtenbide batbaino gehiago dago, hainbat auke-ra baliagarri izanik. Hori da SaoPauloko IV. Bienalean aurkeztu zuenmateriala, eta Eskulturako SariNagusia irabazi zuen bertan, hamarfamiliatan antolatutako lanekin,Propósito Experimental izeneko testubatez lagunduta.

1958-59. urteetan bere kaxahutsa konklusio esperimentalerakoespazio bakartua dela aitortuko du.Adierazpenaren aldaketen legearenlaguntzarekin, espazioaren okupa-zio eta desokupazio-prozesua anto-latuko du. Lan-tresna hori baliatu-ko du bere prozesu esperimentalaulertzeko, amaitua baitzen. ArteGaraikidearen egoera aztertuko dueta Historiaurreko artearen bilaka-erarekin korrespondentzia argiaezarriko du. Cromlech mikroliti-koa, Euskal Herriko ezaugarri

berezia, harriz osatutako zirkuluhutsa da eta neolitikoko artearenazken sorkuntza izango da, ArteGaraikidearen berehalako isiltzea-ren antzekoa eta bere lanean gerta-tzen denaren antzekoa baita ere.Lege hori mendebaldeko artearenhistorian aplikatuko du, Wölflin-en kontzeptua aldatuz, etaOteizaren bidez, adierazpenaren,erabateko adierazpenaren, hazkun-tza-fase bati isiltze-faseak jarraitu-ko dio, adierazpenaren hustuketagertatuko da, hutsaren zero mailarairitsi arte. Oteizak adieraziko du

bere antzeko ildo esperimentalaizan duten beste artista batzuenganprozesu hori bera gertatu dela baitaere. Aurreikuspen hori hirurogeitahamarreko hamarkadan errealitatebihurtuko da, arte modernoan.

Garai labur eta oso emankorhorren ondoren, eskulturaren espa-rruko lan esperimentala amaitutzatjoko du 1959. urtean, eta bizitzaraigarotzeko prest dagoela sentitukodu, ikasitakoa gizarteratzeko etagizartea aldatzeko konpromisopolitikoa garatzeko, funtsean hez-

kuntzaren egiturak aldatuz.Une horretatik aurrera poesia

idatziko du, antropologiari, Histo-riaurreari eta euskal hizkuntzariburuzko ikerketak egingo ditu, etadiziplina horiei guztiei bere meto-do artistiko berezia aplikatuko die,izaera heterodoxo baina emanko-rrekoa, emaitza harrigarriak lortuz.Horren adibide da erabiliko dueneragile etimologikoa: artistak ha-mar sustrai indoeuropar hartukoditu eta konbinatu egingo ditu,multzokatze bitarren, hirutarreneta abarren bidez, gaur egun existi-tzen diren hitzen, jada desagertuta-ko hitzen eta asmatutako beste hitzbatzuen hiztegi bat osatu arte, guz-tiak ere hizkuntzaren logikarenbaitan. Oteizak hizkuntzalaritzarenazterketan eskulturan ikasitakoaaplikatuko du, hizkuntzaren gra-matika espaziala bilatuz landu bai-tzuen hura. Kleren Laborategikogutxieneko unitateen konbinazioenseriean nabarmentzen da hori bere-ziki. Lan poetikoan eskulturan lanegiteko erabilitako modua ere agerizaigu, ausaz hartutako gutxienekoelementuetan oinarrituta irudiakosatuz. Ehiztariaren moduan,Oteizak, zelatan eta zain egonondoren, idatzi egingo du. Lanpoetikoan eskulturarekin erabilita-ko zorroztasun esperimentala apli-katuko ez duen arren, formalkiOteizaren lanarekin lotuta dau-den beste artista batzuen laneanikus daitekeen prozedura sistema-tikoarekiko oso desberdina da.Lan-prozedura horrek, alde bate-tik, gaztetan ezagutu zituen tek-nika surrealistetan, gero Ame-rikan Hudobroren zirkuluarekinizandako harremanean sendotuzituenetan, du oinarria. Hala ere,Oteizak bere jite adierazkorra

Jorge Oteiza eta Itziar Carreño bere emaztea Juan Huarte eta haren emaztearekin Sao PaulokoIV. Bienalean irabazitako saria ospatzen 1957. urtean.


baretuko duen zorroztasun esperi-mentala ezarriko dio bere buruari,eta horri barneratzeko gaitasunizugarria eta espaziorako senti-kortasun berezia gehitu beharzaio.

Espazioaren biologo gisa duenikuspegi berezia arkitekturan ereaplikatuko du, hainbat arkitekto-talderekin batera lan eginez. Zori-txarrez, lan gehienak proiektu hutsbaino ez dira izango. Bestalde,zineman ere hainbat lan egingo dueta hezkuntzaren esparruan ere ari-tuko da, Arte Hizkuntza Konpara-tuen Zentro bat sortzeko asmoz;zentro horrek ezagutzaren diziplinaguztiak Estetikaren ikuspegitiklantzea nahi zuen.

Baina askotan gizarteak ez ditubere ahaleginak ulertu eta ahaleginhutsean gelditu dira. Hala ere,Oteizaren ideiek eragin handia izandute euskal kulturan, kultur geno-zidio handiko unean, batez ere,bere argitalpenei esker; argitaratu-tako lanen artean, Quosque tan-dem…! Ensayo de interpretación estéti-ca del alma vasca (1963) izan zenerabakigarriena modernitatetikeuskal kontzientzia sortzekoorduan. Oteizak konpromiso sen-doa du bere herriarekin eta arteaketa biziak bat egiten dute ArteGaraikidearen utopia sortuz.

Jarduera praktikoakOteizaren lanera hurbiltzeko

modurik zuzenena bere lanaren era-kusketa on bat bisitatzea da, eskul-turen presentziaz gozatzea, argaz-kiek nekez ordezka baitezaketezuzeneko ikuspegia. Bisita klereneskultura-lantegi baten bidez edoespazioarekin ariketa plastikoakeginez osatu beharko litzateke, eta

horixe egiten dute hain zuzen ereIkertze taldeko kideek, jardunaldihauetan parte hartu dutenek. Ho-rregatik, bi ariketa desberdin plan-teatu nahi ditut: idazketa sortzaileaeta artelan historikoen iruzkina,Oteizak idatzitako Aldaketen Legealanean oinarrituta.

Idazketa-ariketak hiru edo laupertsonako taldeetan planteatzendira. Ariketa bakoitzerako denborajakin bat ezarriko da eta gero, txan-daka, bakoitzak idatzitakoa iraku-rriko du, gainerakoek inolako adie-razpenik egin gabe. Premisa haueta beste hainbat ideia NatalieGoldberg-en liburutik hartu ditut,eta baita Oteizaren beraren arikete-tatik eta lan egiteko moduen iruz-kinetatik.

Lehenengo fase honen helburuaesperimentatzea da, ez idazlan bi-kaina, argitaratzeko modukoa edoharro sentitzeko modukoa egitea.“Porrot eginda ere, esperimentubaten erreferentzia hori oso garran-tzitsua da beti hurrengo esperi-mentazioak egiteko”, gogoratzenzigun Oteizak. “Unitate libianoak”konbinatuko ditugu, beldurra gal-duko dugu, egiten duguna besteeierakutsiko diegu, epaitu gabe.Gure burua aske utziko dugu eta,agian, gure esaldiren batean bizi-hatsen bat aurkituko dugu eta,berotu ondoren, lanean hastekomoduan izango gara. Baina horilaborategitik kanpo izango da jada.

1. Hartu paper bat eta tolestuerditik luzetara. Idatzi ezkerrekoaldean izen-zerrenda bat: autobusa,biolina, ama, zuhaitza, butano-bonbona, harri bitxia, konpresa,lirioak, garabia, basurdea, edo bu-ruratzen zaizun beste edozein.Papera beherantz begira jarri, lehe-nengo zutabea ezkutatuz, eta auke-

ratu edozein lanbide: sendagilea,sukaldaria, iturgina, eta idatzi ho-rien ekintzak deskribatuko dituztenaditzak. Esate baterako: sukaldaria-ren kasuan: txikitu, moztu, garbitu,erosi, aukeratu, irabiatu, frijitu,oratu, labera sartu, egosi, berotu,dastatu, nahastu, isuri. Hartu izenbat eta aditz aktibo bat eta konbi-natu, esaldi bat osatuz; esaldia nahiduzun moduan amaitu.

2. Orrialdeko erdiko puntutikabiatuta, marraztu lerroak orrialde-aren muturrerantz eta idatzi hitzakedo soinuak lerro bakoitzarenbukaeran; gero marraztu zeharkakolerroak, aurrekoak lotuko dituzte-nak eta idatzi konbinazio horienondorioz sortutako esaldiak.

3. Hartu orrialde zuri bat etaidatzi goiko aldean hitz batzuk,bururatzen zaizkigun lehenengoak,elkarren artean loturarik ez izanarren. Edozein soinu-mota sardezakezu, abesti bat balitz bezala.Idatzi orrialdearen goiko aldean.Itxaron, zure barnean entzun, esal-diak edo irudiak imajinatu gabe,eta idatzi gero horiekin lerro batedo poesia bat. Begiratu gero unehorretan sentitzen duzuna islatzenduten. Egin gero iruzkinik gabekoirakurketa.

4. Idatzi hamar esaldi, aukeratuhorien artetik bat eta idatzi piezalabur bat, aukeratutako esaldihorrekin hasiko dena. Egin geroiruzkinik gabeko irakurketa.

5. Idatzi papertxoetan istoriobaten hasiera edo amaiera izan dai-tezkeen bi argumentu edo esaldioso, tolestu papertxoak eta poltsabatean sartu. Parte-hartzaile bakoi-tzak bi papertxo aterako ditu pol-tsatik eta aukeratutako papertxohorretako bateko ideiarekin edoesaldiarekin hasiko den eta bestea-


rekin amaituko den esaldi bat ida-tziko du. Egokitu zaizkizun paper-txoekin ezer idaztea ezinezkoabazaizu, hasteko eta amaitzekomodu bat erabakiko duzu, piezaidazten hasi baino lehen. Egin geroiruzkinik gabeko irakurketa.

6. Idatzi duzun pasarte horietakoedozein hartu, hiru edo lau lerro,eta kopiatu orrialde huts batengoiko aldean. Berdin dio asperga-rria bada ere, agian egokiagoa da.Orain nahastu hitzak, aditzak, ize-nak edo juntagailuak diren kon-tuan izan gabe, balio berbera dutengutxieneko unitateak izango balirabezala. Nahastu, errepikatu, para-grafo on bat lortu arte. Ez du inola-ko zentzurik. Orain jarri puntuak,komak, harridura-ikurrak eta gal-dera-ikurrak zati horri. Irakurketaegiteko garaian, irakurri ozenkizure zatia ahal duzun modu adie-razkorrenean, mina edo beldurraadieraziz nahiz pasio handiz edooso alai. Bigarren irakurketa egite-an, exageratu berriro irakurritakoa,baina oraingoan beste emozio batadieraziz. Diberti zaitez. Sintaxiarierrespetua galtzea oso lagungarrida adierazpen librerako.

Ariketa hauek gutxieneko unita-teen konbinazioa lantzen dute, zainegotearen, gure barnealdearen,inguruan dugunaren eta inguruanditugun pertsonen arteko elkarre-kintza lantzen dute. Oteizak lanegiteko erabiltzen zuen modurahurbiltzeko modu bat baino ez da.

Taldetan banatuta, talde bakoi-tzeko kideen osaketa aldatu badai-teke ere, landu Aldaketen Legealaneko eskema erabiliz ArtearenHistoriako beste lan zehatz batzuk.Lehenengo isiltzearen adibidemoduan planteatzen dituenak, etaaurreko etapari jarraipena emango

dioten beste batzuk, berau aldatuz.Mailakatutako eskeman oinarritu-ta, kokatu lanak puntu batean edobestean ezartzeko arrazoia adiera-ziz.

Ordenan hasiko gara, Historiau-rretik hasiz. Oteizak 6 une gorenezartzen ditu artearen historian:

1.- Historiaurrea – Euskalherriko cromlech mikrolitikoarenamaiera.

2.- Antzin Aroa (Sumer, Asiria,Egipto) Grezia –Partenoiarenamaiera.

3.- Arte kristaua (Erromanikoa-Gotikoa) – Katedral Gotikoarenamaiera.

4.- Pizkundea: Giotto, Ucello,Miguel Angel, Velázquez-Meninak.

5.- Neoklasizismotik Inpre-sionismora: Goya - Igitur deMallarmé (Inpresionismoa).

6.- Arte Garaikidea: Cézanne(Futurismoa, Kubismoa, Kandins-ky, Malevic, Mondrian) – Op, Pop,arte herrikoi berrirantz.

1. fasea, espresionismoak. 2.fasea inpresionismoak, bizitzanamaitzen direnak. Lehenengo faseaganbila da eta estatua adierazkorta-sunez betetzen doa, eta bigarrenfasean hustu egiten da. 0tik 180ra(45, 90, 135, 180) eta –180tik–0ra etapa bakoitzerako.

Bibliografia- GOLDBERG, Natalie: El

gozo de escribir, Los libros de la lie-bre de marzo, Bartzelona.

- OTEIZA, Jorge: Problemáticade mi escultura con Alberto y Moore yDimitri Txaplin, Jorge OteizaFundazio Museoaren Artxiboa(Altzuza), Irun, 1973ko martxoa.

- OTEIZA, Jorge: Quosque tan-dem...! Ensayo de interpretación esté-tica del alma vasca, Pamiela,Iruñea, 3. argit.,1993.

- OTEIZA, Jorge: Ejercicios espi-rituales en un túnel: en busca yencuentro de nuestra identidad perdi-da, Hordago, Donostia, 1983.

- OTEIZA, Jorge: Goya maña-na. El realismo inmóvil. El Greco,Goya, Picasso, Jorge OteizaFundazio Museoa, Altzuza, 1997.

- OTEIZA, Jorge: Existe Dios alnoroeste, Pamiela, Iruñea, 1990.

- PELAY OROZCO, Miguel:Oteiza, su vida, su obra, su pensa-miento, su palabra, La GranEnciclopedia Vasca, Bilbo, 1978.

- ROSEMBLUM, Robert: Lapintura de tradición romántica en elnorte de Europa: de Friedrich aRothko, Alianza, Madril.

- ROWELL, Margit; BADIO-LA, Txomin: Oteiza PropósitoExperimental, Fundació Caixa dePensions, Madril, 1988.

- STANISZEWSKI, MaryAnne: Believing is seeing: Creatingthe culture of Art, Penguin Books.

Gaur taldeko kideak Jorge Oteizaren Irungolantegian 1966an. Ezkerretik eskuinera: RuizBalerdi, Mendiburu, Oteiza, Puig, Txillida,Basterretxea eta Sistiaga.


KKlleerraa llaabboorraatteeggiiaa

2003ko Hik Hasi Uda-ko Topaketetan Oteiza-ren pentsamendu peda-gogikoari buruzko ikas-taro batean hartu ge-nuen parte. Klera labo-rategi bat osatu ge-nuen irakasle diseina-tzaileen talde gazte etaheterogeneo batekin.Esperientzia praktiko-ak trukatzeko aukerabeti izan da motibaga-rria halako topagune-tan parte hartzeko, etaare gehiago Oteizariburuzkoa izanda.

Zuriñe ADRADAIKERTZEko zuzendaria

Haurrek parte hartzeko hezkun-tza zerbitzuen kultur elkartea


Zer ikuspegitik heldu artikuluhoni? (taldearengana jotzen dut)…Galduta nago, ez dakit berriz erepaper artean murgildu edo… zerkizan dezake interesa?

Musika batekin harritu naute;erritmo exotikoz, maitasun hitzezeta sentsazioz betetako musika da,eta ahots tinkoz gehitu dute:

-“Hitz egizu bizitzaz, Zuriñe;hitz egizu Oteitzaz eta bizitzarizion maitasunaz, bere konpromiso-az eta alaitasunaz”.

Bai, saiatu egin behar dudalauste dut. Arrastoari helduko dioteta lau hitz agertu zaizkit: Artea-Konpromisoa-Morea-Inozoa.

ArteaAbangoardien trenean doa Otei-

za, azken bagoian. Bertan eraiki-tzen du bere xede esperimentala,bere ikerketa estetikoa, eskutanarterik gabe uzten duena.

Proposamen esperimental batirudikatzean gauzatu egiten dumateriaren eta hitzaren bidez; hala,hiztegi berri bat osatzen doa, berezeregin sortzailean aurrera egitenlaguntzen diona. Hain justu kleralaborategian du jolasten, eta ber-tantxe du garatzen bere xede espe-rimentala, klera eta alanbrea beza-lako elementu xumeez baliatuta.

Cartas al principe bere liburuan(1988an argitaratua) modu ezinhobean deskribatzen digu zein denbere egitekoa:

“Nire eskulturaren itxurazko pobre-tasuna justifikatzea desio dut.

Arte garaikidea zerbitzatzea egokituzait esperimentalki minimala eta kon-klusiboa izan beharko lukeen fase bate-an nire garrantzia egon liteke lan espe-rimental honen mende jarri naizeneaneduki dudan zorroztasunean eta apal-tasunean; horretarako Izate estetikoa-

ren Ekuazio molekular batera etaaldaketen prozesurako lege batera jobehar izan nuen.

1958an atera nuen ondorioa eskue-tan eskulturarik gabe utzi ninduenespazio huts eta benetan harkorrarekinurte batzuetara horixe gertatzenzitzaien nabarmen artista askori

Arte garaikidea esperimentalkibukatu egin zen.”

1958. Oteizak abangoardientrena utzi eta, bizitzaren geltokianbigarren hitza iristen da: konpro-misoa.

KonpromisoaOteizaren biografiatik (Pelay

Orozcok idatzia 1978an) hauxehartzen dugu:

“Nire eskultura 1958-59an bukatuzen. Ohiko helburuen atzetik segikaibili izan banintz, alegia, edertasuna-ren, espresioaren, komunikazioaren,salaketaren, testigantzaren atzetik segiizan banu, nik ere neure eskulturarekinjarraituko nukeen, besteek bezalaxe.

Nire eskulturaren prozesua amaitu-takoan eta aztertutakoan, konturatunintzen nire oinarrizko helburua zeraizan zela: menpean hartzea nire beldu-rrak, nire segurtasun gabezia pertsona-la eta nire mugak, kanpoaldearekinirudizko akordioak eginez. Hain zuzenere, testigantza estetiko izenez definitududana... Prozesu artistiko horienamaieran kanpoko paisaia errealitateestetiko bat bezala fabrikatutako pai-saia bat da. Orduantxe, arte-babeshorretantxe, bukatzen du artistak berelan pertsonala formen, irudiaren, len-goaiaren sortzaile sozial moduan.Gizartea da bere sentiberatasun berria-ren jabe, eta bere eginkizun berria dabesteengana hedatzea da.”

Gaur bere hitzak ulertzen zailakedo ausartak izan baldin badaitez-ke, zer ote ziren garai hartan, orain

dela ia 50 urte. Arte plastikoetanprestigio gehien duen saria irabaziostean ospea eta dirutza ate-jokazituenean, ospetsu eta aberats bila-katuko zuen hura uztea erabakizuen. A zer ekintza. Ero batek edoiraultzaile batek soilik egin zezake-en halakorik.

Amerikatik San Pauloko BiUrteko sari nagusiarekin itzulizenean, arreba eta koinatua bainoez zituen zain aireportuan. Aukeraegina zuen. Konpromiso sozialagaleriei ez zaie interesatzen.

Quosque Tandem liburuan (1963),zera aurki genezake:

“Azalpena ja emana dut, bainalagun zintzoengandik doluminak jaso-tzen jarraitzen dut, eskultura utziizana desertzioa balitz bezala.Erabaki hau bere lanaren ondorio espe-rimental gisa hartu duen lehen artistanaiz. Gizakia falta zaionak defini-tzen du: jada ez zaizkit estatuak faltaniri, beraz ja ez naiz eskultorea.

Artistak, bukatzen duenean, eskegiegiten du bere komunikazioen telefonoaeta isiltasunaren zenbakia markatzendu. Zero eta koma baten eskuineankomunikatzen jarduten zuen artistahura, inkomunikazioaren bidez ezke-rrera pasatzen da, zatikia zena zenba-ki oso eta natural bihurtuz, eta gorpu-tza hizkuntzatik biluzturik, heziketa-ra pasatzen da heziketara”.

Bide zailean abiatzen da Oteiza,gizona eraikitzeko bidean; gizoneta emakume osoak eta ez dezima-lak; gizon autonomoak, euren kasapentsatzen, sentitzen eta jokatzendutenak. Oteizak, estetikatik etaetikatik abiatuta, hezkuntzarenalde egiten du apustu.

MoreaNeguko goiz batean (1998) tele-

fonoak jotzen du. Oteiza da.


Margolari lagun batek jenerotankobratu du koadro baten salmenta.Otordu batekin ordainduko dioteeta, kotizazioa igotzeko, Oteizakneuri ere, lagunak hartu eta joatekoproposatu dit.

Dudan nago. Ez nago nire one-nean. Egun txarra daukat.Arazoak.

- Begira Zuriñe (dio telefonoz)…bizitzan bi pertsona mota soilikdaude. Moreak eta zuriak. Moreakmore dira kolpeak jasotzen dituzte-lako, kolpe asko; hainbeste, nonerori egiten diren. Eta lurretik,indarrak hartu eta altxa egiten dira,behin eta berriz. Zuriak berriz…zertarako hitz egin eurei buruz.Presta zaitez. Ordubietan ikusikodugu elkar”.

1946tik 2003ra hogeitik goraizan dira Oteizak zuzenean bultzadituen formazio estetikorako proi-ektuak. Eta kontaezinak dirahitzez, obrez, diruz (neurriz gaine-ko eskuzabaltasunez banatu zuenbeti zabalik zuen atera hurbilduginen artiston eta hezitzaileon arte-an) lagundu dituenak.

Izen hauekin eraiki du berecurriculuma morez Jorge Oteizak:Errante Akademia, DonostiakoEstetika Ikerketen Institutu Propo-samena, San Telmo Museoa,Donibane Lohitzuneko EstetikaIkerketen Nazioarteko InstitutuProposamena, Madrilgo Arkitek-tura eta Estetika KonparatuenIkerketen Eskola Berriaren Proi-ektua, Elorrioko MEAVren Labora-tegiak, Haur Unibertsitate Pilotua,Euskal Kultura ArtistikorakoPremiazko Fondo Ekonomiko batsortzeko Proposamena, EuskalArtisten Eskola Proiektua Kursaa-larentzat, Iruñeko Euskal ArtistenUnibertsitate Proposamena, Gas-

teizko Euskal Eskola Proposamena,Euskaldunen Fundazioaren Propo-samena Venezuelan, Loiola Ezke-rrerako Euskal Artisten EskolaProposamena, Debako Eskola,Hondarribiko Ikerketa EstetikoenEuskal Institutu Proposamena,Euskal Artisten Eskola Milita-rraren Proposamena, Bilboko SabinEtxea Fundazioaren Proiektua,Bilboko Alhóndigaren Proiek-tua…

Bere babeserako umorez entzundiogu esaten: “etzazue nire curriculu-ma porrotez zikindu kaka balio duengaraipen batekin”.

Liburuak, konferentziak, elka-rrizketak, prentsa adierazpenak,polemikak, irainak, emozioak, bizijokabidea da gaur utzi digun onda-rea.

Gaur egun ere badaude eskulto-retzat soilik hartzen dutenak; ia 50urte geroago, iraultzaile izatensegitzen du. Baina Oteiza ez dagobakarrik. Pedagogiatik konstrukti-bismoaz hitz egiten da, filosofiatikhaurrentzako filosofiaz, museoeta-tik familientzat diren ekintzez, teo-logiatik hutsuneaz izakiaren bete-tasun gisa…

Oteiza inozoa, hainbestetanezizen hori jarri zizutena, ez zeun-den oker. Asko gara hainbat koka-lekutatik moretuta oinez goazenakgizaki osoaren (eta ez zatikiaren)formazio baten ametsean.

Horientzat denentzat da gonbi-te hau, xumea, klera bera bezainxumea: maisuak bere klera labora-tegian erakutsi zigun jolas erraz batda.

Klera jolasaSaioaren garapenaEgin beharrekoa eskulturak osa-

tzea da, klera zatiak elkartuta. Inprobisazio serie batzuk sortuko

ditugu, gero horietako bariante edoaldaki bat hautatzeko.

1.- Hartu hiru klera eta euskarrizurrun bat.

2.- Kleraren luzerako hiru patroiedo txantiloi hartuko ditugu.Txantiloi bakoitzak klerari zer zatiebaki jartzen du aukeran: erdia,herena edo urrezko proportzioa.

Txantiloietako bat hautatukodugu. Klera batzuk osorik ere utzdaitezke.

3.- Klerak moztu eta muturraklixatu.

4.- Zatiak konbinatuta sortukooroitzeko balioko digun bozeto edozirriborro txiki bat.

Partaideak 8 urtez gorako-ak badira, klera zati berbere-kin eta itsatsi gabe, aldakigehiago egitea (hiru bat),aholkatzen dugu.

5.-Behin aldakiak eginda,marrazkiek lagunduta interesga-rriena iruditzen zaiguna hautatukodugu.

6.-Klera zatiak elkarren arteanitsatsiko ditugu, eta baita euska-rriari ere. Azkenik, izenburua etaegilearen izena jarriko dizkiogu.

Zer adinekoentzat da?5 urtetik 105era.

MaterialaHiru eredu edo txantiloiren foto-

kopiak, kartulinan eginak.Lixa papera.Klerak mozteko zerra edo plasti-

kozko labana.Kola zuria.Kartulina zuriak, bariante edo

aldakiak marrazteko eta lana itsas-teko euskarri gisa.


Arkatza, ezabatzeko goma etazorrozkailu.

Oteizaren katalogo bat, maisuakegindako aldakiak ikusi ahal izate-ko (2000 urtean Kursaaleko KutxaKuboa aretoko arte espazioan egin-dakoa gomendatzen dugu).

Goiko argazkietan Hik Hasi Udako Topaketetan Oteizaren ikastaroan ikasitakoa praktikan jartzen eta esperimentatzen aritu zirenak.Beheko argazkian Jorge Oteiza Altzuzako bere tailerrean 1970. urtean.


Aplikazio praktikoak

Aro garaikideko artela-nak hausnarketa prozesubaten ondorioa izan dira,eta artista, bere jarduera-ren bidez, garaiko gizakilegez, sortutako arazoenaurrean irtenbide edo kon-ponbide estetiko garaiki-dea ematen ahaleginduda. Horregatik, komeni daOteizaren kasuan eta berejarduera artistikoarennondik norakoak ulertze-ko, sortze-beharraren oi-narrian egongo direnkezka horiek zein direnezagutzea.

Pako SERRASZarauzko Salbatore Mitxelena

ikastolako irakaslea


OinarriakTranszendentziaren pertzepzioa

izan zen kezka nagusia XX. men-deko abangoardietan, hots, espiri-tualitatea artean. Azkenik, giza-kiak/gizarteak bizi duen krisi sako-naren aurrean, artistak –Mondrian,Malevitch, Kandinsky...– irtenbideartistiko-estetikoaren bila arituziren gizakiarengan sortzen direnoinarrizko galderei erantzun be-rriak eman nahian, sinesbidearenmugetatik at eta errealitatearekinkonprometituta.

Horregatik, beren eginkizuna ezzen objektu estetikoa (apaingarria)egilearen paperera murriztea.Harantzago joan ziren eta ekintzaerlijioso (“religare”) moduan uler-tuko zuten. Hau da, erlazio kosmi-ko berriak garatzeko nahiaren eran-tzun bezala. Horrela, obrak -artela-nak- zentzuz, esanahiz eta miste-rioz “betetzen” aritu ziren, gizakia-ren inguruko sentikortasun berrihori atzemateko, obra horiekapaingarriz, anekdotez “husten”diren neurrian.

Oteizarentzat ere hori izan zenbere jarduera artistikoaren iparro-rratza; baliabidea eta huts sortzaileazen beretzat eskultura.

Oteiza eskultorea zen -XX. men-deko eskultore garrantzitsu eta era-ginkorrena- eta eskulturaren bidezeman zion erantzuna arazo filosofi-koari. Jarduera horretan na-barmendu zituen bere emaitzakbide berriak urratuz, ebazpen origi-nalak emanez, sentimenduaren etaespazioaren pertzepzioari bideakzabalduz, betiere gizakiak bereinguruarekin dituen erlazioak (kos-miko-politikoak) berritu nahian.Horra heltzeko bideak jorratuzituen, jarduera estetikoaren bidezespirituaren forma huts, isil, adie-

razkor eta sortzailea lortu arte.Orduan, ekiteari utzi zion, eta uztehori izan zen bere azken ekintzaestetiko-etikoa.

BideaEgindako bide horretan, bai for-

malki eta bai materialki bereiztendiren bi etapa atzematen ditugu.Bakoitzak bere emaitza estetikoaketa ondorioak izango ditu. Aurre-nekoa, askoz ere formalistagoa etaadierazkorragoa izango da, etabigarrena, arrazionalistagoa etageometrikoagoa. Hala ere, bietan,emaitzak lortzeko, kontzienteki etasistematikoki, modu zientifikoaerabiliz jardungo da prozesua amai-tutzat eman arte, betiere artelana-ren transzendentzia bilatuz.

1. etapa: antropo-morfismoa

Haren nahi estetikoa, haren esa-nahirik zabalenean hartuta –hauda, “izaera metafisikoarekin etaerlijio sentimenduarekin lotutadagoen oinarrizko ezagutza”– ase-tzeko, Oteizak arte primitiboan(Historiaurrekoan) ipini zituenbere begi abangoardistak eta artehura berrinterpretatu zuen. Este-tika hori lortzea helburu zuenez,materiari ez zion garrantzirik eman–tresna besterik ez baita– eta ordu-ra arte materia/gai ez nobleak zire-nak artean erabiltzen hasi zen(zementua...).

Hori da etapa horren aurrenekourratsa, eskultura-masa edota blo-kea deitzen zaiona. Cezanne pinto-rearen metodoan oinarritzen da,non naturako forma guztiak oina-rrizko forma geometrikoekin adie-raz daitezkeen.

Oteiza, aurreneko urrats honetan

kuboan, prisman oinarritzen daartelanak egiterakoan.

Amatasuna, Mikelats edo Atarrabi.

Henri Mooreren eskulturagintzadago bigarren urratsaren oinarrian.Masan, blokean, zapalketaren etazulaketaren bidez esku hartzerako-an, eskultura kanpora zabaldu etainguruko espazioarekin erlaziona-tzen du. Lan horietan ere poliedro-tik, zilindrotik, kubotik... sortuta-ko piezak izango dira, bertikaltasu-na nabarmenduz (hori ez da betigertatzen) eta zapalketaren ondo-rioz bolumen ahurrak sortuz(Laocoonte).

Laocoonte.


Ikerketa horietan sakonduz etazulaketaren ondorioz, masa etahutsunea erlazionatzen hasiko da,eta horiek izango dira eskulturahutsaren aitzin urratsak.

Azkenik, eta H. Moorerenhutsunearen erabileratik urrunduz,hutsa egiturazko elementu sortzai-letzat erabiltzen hasiko da. Horre-la, elementu libianoak erabilizeskultura irekiak sortuko ditu.Ondorioa hiperboloidea izango da,eta Batasun hirukoitza eta libianoabere konkrezio formala.

Horrela, Oteiza adierazkortasu-netik eta espresionismotik urrun-tzen joango da, materia gutxienare-kin ahal den eskultura-energiagehiena lortzeko eta bolumenakkanpora proiektatuz bere “barruahusteko”. Hori guztia azaltzeko,Oteizak sagarraren adibidea ema-ten du, non jan ondorengo azkenforma horretan gelditzen den for-maren energia guztia.

Etapa honen gailurra Arantza-zuko talde eskultorikoa da, eta horerabiliko ditu formalki hiperboloi-dearen lorpen espazialak. Estatuakbarrutik hustu, espaziora zabaldueta kanpoko espaziotik definitukoditu. Kontzeptualki, berriz, zeraestetikoaren traszendentzia erlijio-

soa agerian uzten du multzohorrek, eskultura abegikorra etababeslea izanik bere gauzatzea.

Bere mugimendu konpositiboa-gatik, sortzen duen erritmoagatiketa irudiek azaltzen duten drama-tismoagatik, adierazkortasun han-diko taldea da. Hortaz aparte,Apostoluen friso horretan Oteizakaitzin urratsak eman zituen, hutsa-ren erabilpen eskultorikoan ziklobat itxi zuelarik.

Proposamen plastikoaGure jarduera plastikoa ere

hutsune sortzaile eta eraikitzailehori lortzera bideratuko dugu.Horretarako, buztina edo plastiko-tasun handiko beste material baterabiliz eta eredutzat giza gorputzahartuta, gai horrekin blokea, polie-dro bat –zilindroa- eraikiko dugu.Modu askotara has gaitezke; esatebaterako, urrats guztiak emanez:eskultura masa (blokea), eskulturaahurra... Edota bestela, ikerkuntzamoduan planteatuz, masa blokeanesku-hartze ugari aplikatuz –zapal-keta, zulaketa, ebakidurak- etabilatze prozesua martxan jarriz.Aurreneko etapa horretan eta giza-kiaren adierazgarri izanik, bertikal-tasuna landuko dugu. Eskulturaren

alde guztiak izango ditugu kon-tuan, hutsuneari garrantzia emanezeskulturaren beraren elementueraikitzaile moduan. Hasieran ele-mentu adierazkorrek eta figurati-boek (xehetasunek) zama hartukobadute ere, poliki-poliki eta eskul-tura hustearekin batera, proposa-men abstraktuagoetara bideratukodugu jarduera plastikoa. Eraikitze-deseraikitze prozesu hori aurreraeramateko, buztina gai egokia daeta gainera, modelatzeko tresnaarruntak eta eskuak berak erabilizlortuko dugu gure asmoa.

Lanari bukaera ematerakoan,kontuan izango ditugu proportzio-ak, elementuen arteko erlazio ego-kia eta harmonikoa, Oteizak berakere horrela jokatzen baitzuen.

Emakumea haurrarekin zerura begiratzen izututa. Heriotzatik itzulera.Irudia politikoki ulertzen.

Batasun hirukoitza eta libianoa.


Arantzazuko apostoluak.


2. etapa: konstrukti-bo-arrazionalista

Bigarren etapa honetan hainbat“une” daude eta materialaren erabi-leran eta jardueran bereizten dira.Hala ere, elementu komunakantzematen ditugu, horizontaltasu-na eta forma geometrikoen erabile-ra baitira nagusi, helburua hutseraikitzaile aktiboa izango dueneskultura espaziala izanik betiere.

Hori lortzeko beste materialbatzuk erabiliko ditu, gorputz geo-metrikoak lortzeko egokiagoakdirenak, hala nola harria, burdina...Baina Oteizak bere ikerkuntzarako–laborategirako– bilatze lan horre-tan oztopo gutxiago sortuko diz-kion beste material batzuk ere–klerak, latorria, burdin haria– era-bili zituen.

Forma geometrikoekin jardutean,adierazkortasunaren ahultzea lortunahi zuen espazio-energiaren alde,formalki bere jarduera oinarrizkogorputz geometrikotan oinarrituz:zilindroa, esfera eta kuboa.

Maklak, klerakMaklaren kasuan, kanpoko espa-

zioak eragiten du, egiturazko uni-tateetan eskulturaren nukleoa ire-kiz eta espazioan zabalduz (barreia-tuz), eta horrela, laugarren dimen-tsioa sortuz. Horrela, konposiziodinamiko asimetrikoak eta aldagaiasko izango zituzten eskulturaksortu zituen: makla itxiak, ire-kiak...

Ondoren, klerekin jarraitu zuen,maklen antzeko konposizioak(estelak

1) lortuz eta hutsaren bila

arituz. Klera laborategiarekin egin-dako esperimentazioaren ondorioz,Oteizak urrats berri bat emanzuen.

Une hartan, hala ere, kanpotik,materiatik, abiatu zen huts eraiki-tzaile-sortzaile haren bila, bainaoraindik objektuak/materiak pre-sentzia gehiegi zuen eskulturahutsa adierazteko, eta hurrengourratsean poliedroa barrutik hustenhasi zen.

Aurreko urrats esperimentalean,

huts espazialaren lortzea landuzuen gorputz trinkoetatik sortzenzen irekidura plastikotik abiatuta.Ikerketaren une berri honetan,ostera, berebiziko garrantzia duenurrats bat eman zuen eskultura fisi-koki barnetik zabalduz.

Hori lortzeko, burdin xaflakmodu industrialean landuta erabilizituen, materialari ahal zen errefe-rentzia gutxien eginez, bere adie-razkortasuna isilduz. Oteizak“antimateria” moduan definitzendu material hori eta beltza (ezmateria) erabiltzen du piezak mar-gotzeko.

Adierazkortasunaren itzaltzehori esferaren eta kuboaren desoku-pazio espazialeko serietan lortuzuen, Proposamen Esperimentalaribukaera emanez, itxiz. Ondoriohoriek zirela-eta, mundu mailakoerrekonozimendua jaso zuen, etaSao Pauloko Bienaleko sari garrantzi-tsuena eman zioten.

1Une hari dagokion proposamen plastikorik ez genuen landu gure lantegian, Ikertzeren lantegian landu baitzen.

Maklak.


Esferaren hustuketa(desokupazioa)

Esferaren barneko hustuketaprozesu esperimentalean lortutakofuntsezko ondorio bat izan zen.Saio askoz osaturiko saila izan zeneta erabili zituen materialak lato-rria eta haria izan ziren. Ondoren,lorpen biribilenak burdinan gauza-tu zituen.

Esferaren barne irekitze horre-tan, kanpoko espazioarekin harre-manetan dauden espazio kurbatuanitz sortu zituen espazio huts biri-bileraino iritsi arte. Azkenik,Esferaren desokupazioa obran gauza-tu zuen.

Ikerketa honetan ere, urratsugari eman zituen: lehena, burdin

hariz egindako egitura espazialbiribilak sortuz (kasu batzuetan)edo burdin haria elementu planokurbatuen euskarritzat hartutaeskultura “airean” ipiniz.

Beste une bat burdin xaflak uni-tate formal moduan erabili zituene-an sortu zen. Zenbaitetan xaflahoriei ebakidura kurbatuak eginzizkien espazio biribil batean bira-tuz, Konkurrentziak izeneko obretanikusten den bezala; eta bestebatzuetan xafla kurbatu irekiakerabili zituen sortutako espazioetan“espantsioaren” ideia garatuz, bereEraikinak lanetan gertatzen denbezala.

Esferaren hustuketan Oteizakjorratuko zuen beste bide bat zeraizan zen: “nukleo espaziala” burdin

xafla estuekin inguratzea mugi-mendu zirkularren bidez.

Esperimentazio-bide horretatik2. unera iritsi zen: Esferaren hustuke-ta/desokupazioa eskulturarekin.Lorpen hori cromlecharen espazio-babesle(ku)arekin erlazionatu zuenOteizak, antzinako eta gaurko eus-kal pentsaera estetiko-erlijiosoaharremanetan ipiniz.

Esferaren izaera propioagatik,desokupazioaren bidez lortu zuenespazio hutsak izaera dinamikoazuen, eta ikertzen jarraitu zuenhuts metafisiko egonkor-abegiko-rra lortu arte.

Gure lantegian, esferaren deso-kupazioaren Konkurrentziak etaEraikinak oinarritzat hartuz, pro-posamen plastikoa garatu dugu.

Esferak.


Esferaren desokupazioa.

2003ko uztaila JJoorrggee OOTTEEIITTZZAA • 37

Kuboaren hustuketaKuboaren hustuketaren bidez,

eskultura espazialaren bila arituzen aurreko urratsetan lortutakoasintetizatuz eta askotariko emai-tzak lortuz. Horrela, Eraikin hutse-

tan, lau angeluko burdin xafletanebakidurak eginez eta unitate for-malak elkartuz, hutsunetik espa-zioan zabaltzen doazen indar etamugimendu handiko eskulturaksortu zituen.

Hala ere, poliki-poliki bere jar-dueran mugikortasun hori baretzenjoan zen, adierazkortasunarekinbatera izaera erlijiosozko huts isilgeldoa (Cromlecha) lortu nahian.

Saiakera horretan aurkitukoditugu kutxaren sailak, nola Kutxahutsak hala Kutxa metafisikoak.

Oteizak, Malevichek lortutakoondorioarekin (Zuria zuriaren gaine-an) bat eginez, karratua espaziometafisiko huts moduan erabilikodu. Kutxa hutsa izango da horrenadierazle: kubo bat bere planoetandefinituz; plano horiek zabalduz,irekiz; barruko espazio-indarraeskultura espazial moduan defini-tuz-eraikiz eta kanpoko espazioare-kin erlazioan ipiniz; huts, bildu,geldo hori izanik eskulturaren“muina”.

Espazio huts hori kanpoko espa-

Eraikinak (eraikin hutsak).

Kutxa irekia.

Kutxa irekia.

ziotik bereizita azalduko zaigu berehustutasun biluzia agerian utziz.

Horrela, Oteizak, berariazko jar-duera unibertsal baten jabe izanik,garaiarekin koherentea eta bereinguruarekin konprometitutadagoela erakutsi zigun.

Sail honetan egingo dituen obragehienak eskultura honetan oina-rrituko dira. Azken lanetan geroeta sinpleagoak izango diren unita-te formalak erabiliz eta formari ahalden adierazkortasun gutxiena ema-nez, hutsaren kontzeptu espaziala

lortzen aritu zen, eta minimalistenaitzindaria izan zen eta 3.Konklusio Esperimentala erdietsizuen: Mallarmeri omenaldia.Espazialki konplexuagoa deneskultura hori eginez eman zionbukaera sailari.

Eskultura lan horiek eraikin sin-bolikoa eta arte babes espiritualmoduan ulertu izan dira, eta ideiahorrek artearen helburu nagusiabetetzen du: huts existentziala este-tikoki adieraztea.


Kutxa hutsa.

Kutxen kate irekia.

Kutxa metafisikoa.

Odiseo izeneko gudari armatuarenerretratua.

Proposamen plastikoa:

EsferaHonako proposamen plastiko

hau Konkurrentziak eta Eraikinakdeituriko une esperimentaleanoinarritzen da.

Aurreneko ariketa egiterakoan,esferaren hustuketan oinarritukogara, bereziki hasierako fasean,orduan sortu baitzituen bereKonkurrentziak eta Eraikin hutsak.

Hori egin ahal izateko, hasieranariketa moduan kartoi mehe bateanlaukiak marraztuko ditugu (karra-tuak...), eta bertan ebakidura kur-batuak egin. Egiturazko lau ele-mentu horiek nukleo baten ingu-ruan biratuz sortzen dituzten espa-zioak atzemanez eta aukera desber-dinak ikertuz, bakoitzarentzat este-tikoki onena dena aukeratukodugu. Kartoi zatiak bata besteare-kin elkartzeko zelo edo edozeinzinta itsaskor erabil dezakegu.

Eraikin hutsetan oinarritutakobeste ariketa batean, egiturazkoelementu horiek (laukia...) unitatekurbatu moduan erabil ditzakegueta aldagai desberdinak sortu erabi-litako pieza kopuruen arabera edotaegiten ditugun konposizioren ara-bera.

KuboaKuboa aztertzerakoan, esferare-

kin (Konkurrentziak lanean bereziki)egin dugun antzeko ariketa egingodugu, baina oraingoan egingoditugun ebakidurak kurbatuakizan beharrean, lerro zuzenetanoinarritutako forma lauak izangodira. Horiek espazioan modulatuzeta biratuz, eraikin espazialak lor-tuko ditugu, non garrantzitsuenaxaflen artean sortzen ditugun espa-zioak izango diren.

Azkenik, kutxa hutsak eta meta-fisikoak kontuan hartuta, kuboabarrutik husten arituko gara.Horretarako, kartoi mehe bateankuboaren garapena marraztukodugu; ondoren bere aldeak ebaki;eta eraiki ondoren, barneko espa-zioa adieraziko dugu. Hala ere, hel-burua ez da beste kutxa hutsbatzuk egitea, are gutxiago berdi-nak, baizik eta espazioarekin jolas-tea, eskulturak espazioaren bidezadieraztea eta jardueraren poderiozhuts sortzailearen kontzientzia iza-tea, gure ekintza plastikoaren oina-rrizko elementua gerta dadin.

Ariketa horiek guztiak, hasieraneta behin betiko forma aukeratuarte, kartoi mehean edo papereanegin ditzakegu (materiala ez baitagarrantzitsuena). Behin aukera egi-nez gero, material egonkorragoa,zurrunagoa, erabil dezakegu, alu-minio xaflak izanik egokienetako-ak, bai lortzeko errazak direlako(inprentek eta argitaletxeek soberadituzten zatiak lor baititzakegu)eta baita ohiko tresneria erabildezakegulako xafla horiek eralda-tzeko ere. Hala ere, eta adinarenarabera, kartoizko xafla zurrunakerabil ditzakegu, eta baita kartoimehe beltza ere.

Proposamen horien bidez, gauregungo eskultore garrantzitsuena-ren obrarekin aurrez aurre jarri etagertutik ezagutzeko parada izangodugu. Baita arte garaikideak adie-razitako planteamenduak etaberaiei emandako irtenbide esteti-koen inguruan hausnartzeko ere.Lan horiek burutuz, plastikakocurriculumean aipatzen diren hain-bat helburu eta eduki landukogenituzke, euskal kulturak emanduen sortzaile handietako baten-gandik abiatuz.

Zer esanik ez, proposamenaxumea da, eta artista eta haren obragehiago ezagutzeko beste hainbatekintzen artean, Arantzazura etaAltzutzako Oteiza museora hurbil-tzea komenigarria litzateke.Betiere, norberaren herrian edotainguruan egon daitekeen obrakahaztu gabe, noski.


BIBLIOGRAFIA

- ROWELL, Margit; BADIO-LA, Txomin: Oteiza Propósito expe-rimental, Fundació Caja dePensions, 1988.

- Espacialato Oteiza, Caja deAhorros de Pamplona, Caja deAhorros de Navarra, 2000.

- ALONSO, Andoni; ARZOZ,Iñaki: Jorge de Oteiza (Artea eta pen-tsamendua), Gaiak, Donostia,1996.

- ALVAREZ, Soledad: Oteitza.Jorge Oteiza. Pasión y razón, JorgeOteiza Fundazio Museoa, Altzuza,2003.

- FULLAONDO, Juan Daniel:Oteiza y Chillida en la moderna his-toriografía del arte, La GranEnciclopedia Vasca, Bilbo, 1976.

- OTEIZA, Jorge: Quousque tan-dem...! Ensayo de interpretación delalma vasca, Pamiela, Iruñea, 5.argit., 1993.

- OTEIZA 1933, 68, NuevaForma, Biblioteca de Arte, Alfa-guara, 1967.

- PELAYO OROZCO, Miguel:Oteiza. Su obra, su pensamiento, supalabra, La Gran EnciclopediaVasca, Bilbo, 1978.


Mallarmeri omenaldia.

HERRI BAKOITZEKOHAURRARENTZAKOGIZAKI EREDUA

1

JORGE OTEIZA

Itzultzailea:José Luis PADRÓN

1UBALDE MERINO, J. L.: Psicología, Física y Ecología, Crispin, Santander, 1973.

Liburu horretako aitzin-solasa da Jorge Oteizaren idatzi hau.


Nahikoa da, jaunok: ninaiz orain neure buruaren jabe

(Jonathan Peter Jackson-ena, 18 urte, haren azken hitzak)

1

Ez dut uste ni Ubalde doktorea-ren liburu nabarmen honetan ezergarrantzizkorik, are gutxiago ko-menigarririk, aipatzeko gauza izan-go naizenik. Hala ere esan diothaurrari buruzko ikuspegi zientifi-koki errespetuzkoarekin bat ezetortzeko beldur naizela; uste bai-tut, eta hau da nire ondorioa, herribakoitzak, garai historiko bakoi-tzak bezala, haur-eredu bat ez ezik,gizaki eredu bat ere behar duelahaurrari erakusteko. Ubalde adiski-deak behin eta berriz azpimarra-tzen du zerbait esan dezakedala nikaldaketarako gaitasunari edotaezintasunari buruz, edo esan deza-dala, bestela, nire aldaketen legebikoitza erabil daitekeela gizakia-ren jokamoldean ere, edota esteti-kari buruz dudan ikuspegiak erebaduela zer ikusirik gizakiarenbizimoduarekin. Saiatu nahi nukebehintzat, nire hausnarketarenbitartez, ez oztopatzen bihotz-bihotzetik miretsi eta maite dudanUbalde doktorearen liburu honekdituen ideiekin irakurleak gordedezakeen harremanik. Behin bainogehiagotan gertatu baitzait, idazlelagun baten liburuarentzat gibel-solasa idatzi eta, egilea bera, bestehitz-atze berri bat idaztera behartu,nirea nolabait leuntzeko edo zuzen-tzeko. Ez dakit bada, nire lagunUbalde doktorea ez ote dudanbehartuko horretara. Betiko kontuada, orain ere betiko kontua, ezinbaitut nire iritzia bereizi pairatzenari naizen esperientzia pertsonale-

tik eta bizi ditudan nire kezketatik.Une hauetan errepika eta errepi-

ka egiten ditugun porroten azkene-ko porrota ari naiz sufritzen, artegaraikidearen esperientziak etagazteen heziketa politikoa bateratunahi ditudan honetan (aipatuko ezditudan beste hainbat ahaleginenartean), artistak haurra kutsadezan, artistari bere egiteko bizia-rekin konprometiarazi eta haurrenhezitzaileen heziketa estetikoanlagundu nahian ere, barru-barru-tik. Artista honek ez du inolakoemaitzarik ematen (1964, haurren-tzako Unibertsitate pilotua Elorri-on), ez artista gisa ez gizaki gisa,ezta hezitzaile modura ere (orduan,Freinet eredua aurrera eraman nahigenuen, gure bitarteko esperimen-tal guztiz konkretuan uztartuz).Orain, berriz, Deban (Arte eskolaesperimentala, tailerrak, laborate-giak, Parisetik bertatik zuzeneangureganatutako Arnol Sternenideiaz osatuta haurrarentzako labo-rategia, e.a.). Egia ere bada, dirulaguntzak zero direla betiere, gureeuskal herriari bost axola zaiolakultura, ez du kulturarik nahi, nahiizateaz ere beti beldur, arrazoizegindako gure gestioak, gure eska-riak, denak modu onean azalduak,ez dira nahikoa, antza denez,berreskuratze espiritualarekin inorikonprometiarazteko hemen. Halaere, nire etsipenik sakonenak gazte-riarengan du iturburua. Debakoahalegina behin atzean utzirik,gaur egungo gazteriarengandikurruntzen naiz betiko, artistaren-gandik ere bai, ezin naiz artistare-kin aritu gehiago, nazkatu eginnaute haur hezitzaileek, ez natzaioberriz haur bati hurbilduko.

Haurrarenganako alergia nolabaite-koak jota nago, biologia bide lilu-ragarri eta bat-batekoa, herri zaha-rraren (haren heldutasun inkon-tzientea) eta gizaki hobeago batera-ko dugun aukera bakarraren artekogiza aberetxo mugakoa baita bera.Haur hori dakusat eta beti da dago-eneko berandu. Abandonatua etaapetak ematen dionari emana,osatu gabea beti edo gezurrezkobabespean, behin betiko, epe labu-rrerako maketa bezala iruditzenzait haur hori, gehiegi aztertududan edota gehiegi ezagutzendudan gaztea, alegia alferrikakoa,traba besterik egingo ez didana.

Haurraren heziketan gehienlaguntzen duten lan moduek, artis-taren espresio moldeei jarraitzendiete gertutik, baina ez dute ahal-men sortzailearen funtsean eta betebeharrean sakontzen. Ez dut usteondoren luzatzen dudan eta artegaraikideak berak erantzun dezake-en galdera planteatzeko gai izangarenik: nola egin gizaki berria?Egungo artistak zertan dabilenjakin gabe darrai, edo hausnarketagogo hori saihesten du, konprome-titzeko beldurrez. Benetako artis-tak, bere mugak non diren jakitun,artea ardura sozialaz bizi du, jarre-raren heziketarako zientzia bezala,kontzientzia esnatzeko eskola poli-tikoa bezala, artaldetik askatzekolan tresna bezala, giza jarrerarakosentsibilitate estetikoa eskuratzekoprestakuntza, mundu-ikuskera lor-tzeko bidea balitz bezala. Artistaartearen barnean egongo da, bainaez betiko. Dituen espresio moduezberdinen aldaketa esperimenta-len bitartez, sentsibilitate existen-tziala eta politikoa lantzen ditu,

11970eko apirilaren 7an hila (haren anaia George Jacksonek eskaintzen dion liburutik (Cartas de prisión, Soledad Brother) hartua da aipamen hau.


ondare soziala baita berau, bereprobetxu eta etekin pertsonalerakogorde ezina. Ez du arteak deus eral-datzen, ez du mundua aldatzen,ezta errealitatea ere. Artistak, berelengoaiak garatu eta eraldatu etaosatu bitartean, aldatzen duena,benetan, bere burua da. Eta gizakihori da, artearen bidez eraldatua,errealitatea aldatzen saia daitekee-na, bizitza abiapuntu. Artistabakoitzak norbanaka lantzen dubere lengoaia, baina gizartea duhelburu (ez da hori sormen lanarenzeregina, bere lengoaiarena baizik),eta horrela baino ez da bere lengo-aia iraultzaile izango.

Aldaketen nire legea, jarreraesperimentalaren eragile bifasikoa-ren moduan dabil, espresioarenmutazioetarako logika bat bezala.Arte lana, bere lehen fase konbe-xuan, irakurri ahal izateko, ez dahain beharrezkoa irakurtzen jaki-tea, artistak esaten du ia dena, bereobra bete eta osatzen du. Bigarrenfase konkaboarekin dator lengoaia-ren deslotzea, ikuslearen arduraridagokio ia guztia, obraren zabaldu-ra eta harmen gaitasuna areagotzendira, eta irakurketa posibleenkopurua zein irakurketa berarenzirkulazioa ez da emango, ez badaparte hartze sortzailean zehar, ezbada estetikoki hezita dagoen ira-kurlearen eskutik. Hortaz, behinnorbanakoaren espresio eta sorkun-tza moduen arteko muga banatzai-leak ezabatuta, sortu den obrarenizaera, obra-ikuskizuna, obra-Na-tura, saiatzeko unea (orain) iristenda, non eta guztiona den errealita-tean, lengoaia artistiko ezberdinakelkartuz. Paisaiaren kultur aldaketaorain da ulergarria guztiontzat,kanpoaldeko eta naturaren erreali-tatearen ezagutarazte estetikoa

(ekologia espirituala, antropologiaestetikoa). Gizakiaren eta Natu-raren artean galduta zegoen kultu-raren oreka, artearen bidez berres-kuratzen da. Egungo artistak ira-kurtzen du jada, estetikoki mende-ratzen du bere artea eta kontrolatudezake eta zuzendu Naturarenikuskizuna, non, Espazioa eta Den-bora solteak direlarik, natura-osa-gai guztiek bat egiten duten berealeazioa posible eta multiploekin,aleazio horiek artistak berak landu-tako lengoaiekin egindako ariketapertsonalak baitira. Bada jakitekoordua: gaur jada kanpoaldeko erre-alitate guztia errealitate estetikoada (horra hor espazioaren errealita-te berria, eskuragarria eta erabilga-rria, espazioaren jostailu zoragarriaeta berria da hezitzaileak haurrariezagutarazi behar diona. Jostailuekologikoa, bere jolasekin etaIrudimenezko kode estetikoarekinbatera, haur hezitzaile berriari era-kutsi behar zaiona, artearen bitar-tez. Baina, aurretik, ikus dezagunartistak zer egiten duen).

Irakurtzen dakiela dirudien ar-tistak zer egiten du orain, ezer gu-txi (errazago daki idazten irakur-tzen baino), baina zertxobait bai,nahikoa ote hala ere, kanpoko erre-alitatearen ikuskizun anitza, etaestetikoki lotu gabea, konposatugabea? Puska bat hartzen du, nahi-koa zaio isolatzea, finkatzea; pake-tea egiten du bere altxor eskasare-kin (lagin bitarra edo hirutarra doi,sekula ez kanpoko anizdunarenelkarrizketa osoa) eta tokiz aldatzendu; ondorioz, ohiko publizitatealagun, arrakastaren eta erakusketenbehi-tokietara, galerietara, festiba-letara edota bileratara joate horidator. Hor ikusgai dira, sofistika-tuak, komertzialak, dibertigarriak,

espazioaren jostailu serio eta alda-kor horren zatitxoak (eta egungoEspazioarekin, Minotauro berrihorrekin), eta haren helburua esko-la behar luke, hezitzailearentzakoeskola, haur hezitzaileak erabiltzeneta ikusten ikas dezan. Ikusi etaerabili, Espazioari eraso egin,Espazioa ikusi, esan eta menderatu,hori da artistaren jolasa (Ago-ramakia) eta hori da haurraren jola-setarako eredu aurrenekoa (irudi-men dedalokoia).

Hori ulertzeko garaia da-eta,artea jada hilda edo agortua dela-rik, artistaren esperimentazio agor-tua, arte eskolaren barru-barruan.Mutazio benetakoa eman da artis-taren zereginetan: artistak zorrakkitatu behar ditu, eta soziologikokibere esperientzia modua, berejakinduria estetikoaren praxiaeman behar dio, zuzenean, hezitzai-leari (ez dira nahikotxo kalera egi-ten dituen irtenaldi ariketa gezu-rrezkoak, noiz behinkakoak, kon-trolatuak), maila guztietako hezi-tzaileari, eta bereziki (ezinezkoabaita herri sentsibilitatearekinharreman onuragarririk) haurrari.

Nire aldaketen legea, lege dia-lektikoa da non lehenengo faseakbere ukazioa ekartzen du bertan.Artista, ukazio horren ukazioa dazeina (ukaziozko zeroan, espaziohutsean soilik edo denbora hutseansoilik, bere obra esperimentalabigarren fasean amaitzean), arterikgabeko bizitzan baieztatzen baita.

Arte lanak ez du inolako eragi-nik, artista berarengan baino ez dueragiten, haren testuinguru esperi-mentalean. Artista, oraindik eredesmitifikatu gabea, bere lanarenfruitua denboran zehar luzatzensaiatzen da, industria kulturalista-ren gatibu. Nahiz eta haren emai-


tza lanak artekontrako, musika-kontrako, zinekontrako, egitenduen orokontrako direla esan, kon-tsumorako baino ez da arituko.Harritzen nau artistak etengabeerakusten duen produkziorakokemenak, are gehiago, sortzailearengogomin logikoak, bere esperi-mentazioa ahalik eta gehien mu-rriztea behar lukeenean, obra kopu-rua eta haiei eskainitako lan denbo-ra gutxituz (aldaketen legea).Harritzen nau zahar sortzaile-pro-duzitzaileen egungo ospe faltsuak,alienazioaren muturrerainoko artis-taren erorialdi orokorrak, alienazioegotistak, alienazioaren berezikikontrakoa den bere lan tresnarenalienazioak, arte emaitza berarenak.Bere emaitzarako baino ari ez denartista hori herririk ez duena da.Baina artea jadanik errealitatean dagu guztiokin, artistak herria oraindu. Horrela artistak, ez du bereobraren bitartez eraginik, bere bizi-tzaren beraren bitartez baizik.Orain, ez dira artistikoak harensentimenduak, iraultzaileak baizik.Hain zuzen, hori da egungo artis-tak ulertu nahi ez duena, onartunahi ez duena. Artistak ez du bereherriaren errealitatean parte hartunahi, ez du jakin nahi bere buruadefinitu behar duenik, ikus-entzu-nezkoen menperatze eta kontrole-rako sen azkarraren gisa, bere senti-kortasunetik eta gainerako guztie-kiko jarrera orotan eredu iraultzaileberria gisa jokatu behar lukeela.(Metafisika eta bizitza lotu ezinakdira, lehenengoak ez badu hausnar-keta estetikoa helburutzat eta, halagertatzen ari da. Eta hausnarketaestetikoak etika soziala eta eredu-emailea du helburu, bestela, ezdago bizitzarekin lotzerik). Bainaartistari errazago zaio artea betirako

dela pentsatzea, bere iraultza ere-muak abangoardiako estetizismoakdirela, gainera, hori guztia bizitza-ren hobetzearekin lotu daitekeela,kanpoaldetik egiten bada ere. Urtebatzuk atzera, ez hemen ez han ezdagoen artista hibrido horri buruzidatzi nuen txerbelduta ari dela,haren jarrera sozialki atzerakoiadela, erreakzionarioa, zalantzako-rra, diruzalea eta ipurdi-mihizlea.(Quosque tandem, 1963, “Artistarenhibridotasuna”).

Iruñea-1972, amaitu berri denNazioarteko arte topaketa tamalga-rri hauetan ere gauza bera egiaztatuizan dut. Nire lankideei alferrikgogorarazi diet gure herriko artistaguztiak Euskal Eskolan, 1966an,bildu ginela eta Iruñerako ibilaldiaegin genuela (Donostiatik, Bil-botik, Gasteizetik, erakusketa etamanifestuen bidez elkar eginez).Ni neu izan nintzen Iruñeko ges-tioak aurrera eraman zituena. Gureeuskal artisten Unibertsitatea pro-posatzen genuen, gure kulturberreskupenerako euskal hiriburuaIruñea izendatzea. Ados genuen etabideragarria zen, dirua ere bazen,baita 38 milioi ere, nolabaitekokultur zerbitzuak ustez babesteko,monumentu ergelak eta alferrikakozaharberritzeak, horrela xahutzenzen barra-barra dirua. Dirua egonbadago, baina kulturaren kontrakofestibalak ordaintzeko, zirko artis-tarentzat, eta ez bere prestakuntza-rako, ezta herri kulturari zuzendu-ko dion bere zereginetarako ere.Horrela izan zen, Iruñan bertaneuskal artisten arte lan guztia presteta gure Gobernu Batzordeakaurrera eramandako adostasunaklegezko egin bitartean, atzera botagintuzten bortizki, gure arte lanakhandik atera genituen erakutsi

gabe, eta bere aldetik bakoitzainkomunikazioraino bueltan, ba-koitza bere etxera. Nola ahaztukodut ba euskal artistarenganakoIruñako portaera hori? Gauza da,gehiengoak ahaztua zuela, komenizitzaien ahaztea. Bakoitzari lanenbat edo beste erosiko digutela agin-du digute (txintxoak izateagatikosaria) eta ahaztu egin genuen.Geure ekintzak erabakitzeko ez-gauzak, elkar eginda indartzekoezgauzak, bakoitza bere aldetikIruñaraino arrastaka. Berriz esannuen hartara joan ahal izatekogutxieneko baldintzak eta duinta-suna behar genituela, han gu partehartu ahal izateko gutxieneko bal-dintzak eskatu behar genituela:Iruñan sortzea artistarentzakodokumentazio eta informazio gu-nea, Debako Eskolan kultur harre-manerako gure gunearen antzekoa.Eta babes ekonomikoa, bi guneen-tzat, eta ondorengo topaketetangure parte hartze zuzena antolaketalanarako. Jaramonik ere ez didateegin, parte hartu ez duen bakarra niizan naiz.

Egungo artistaren jarrera atzera-koi hori azaltzeko denbora hartubadut, haur hezitzailearentzat dueneredua defenditzen ari naizelako da,baina ezin ditzakegu nahas herririkgabeko artista batetik eta eredubenetakoa, bestetik, zeina artegaraikidean aurkitu eta definitukobaitugu, arte garaikidean ezarria(botere politikoa) eta erabilgarriegingo baita. Ikerketa horretarakobalio du nire aldaketen legeak,espresioen aldaketarako dialektikamaterialista da, aldaketak gauza-tzen ditu, egindako lengoaien bio-logia espaziala da, presazko logikada eta tendentzien eta haien alda-keten frogaketa esperimental azka-


rrak zenbatzen dituena, baita artis-tak artearen barruan emandakodenbora finkatu, laburtu eta muga-tzen ere dituena. (Neure buruarigaldetu nion, zertan eman nirebizitza?, nire esperimentazio esteti-koa amaitua zela frogatu eta bere-hala. Espero nituen emaitzak lortuez baditut, bakarrik nengoelako etahala jarraitzen dudalako da).Honako hau behar luke (artistarenjarrera eta gogoetarako erabilpenlogikoa) artista sozialistaren helbu-ru iraultzailearena, Errealismosozialistarena: arte garaikideanartista sozialisten zereginen etaarduren oinarritze zientifikoa.Esperimentaziorako (estetika ob-jektiboa) ondorioak (estetika araue-mailea) komunikazio eremuetan(estetika semiotikoa) artetik sortu-tako lengoaiekin (lengoaia konbe-xuak edo espazioa betetzeagatik,edota lengoaia konkaboak hustu-tzeagatik, espresioagatik eta har-menagatik: 2 gizakiak aldaketaesperimentalen nire biko legean,gizaki konbexua batetik eta gizakikonkaboa bestetik, tokirik ez duengizakia bata, tokia duen gizakiabestea

2, Amor y Retiro liburutik,

Heidegger, “Eckart maisuarenHitzetatik”… baina ezin naitekeluza). Esan nahi dut, erabakihoriek, informazio hori, haur hezi-tzaileari argitu behar zaizkiola,haurraren eta bere jolasen, harenjarreraren eta trataeraren tipologiabezala.

Hemen dator gogoetarako ordua(nire euskal herriarekin egiten dutnik gogoeta, haurra nire herrianeuskal haurra da, munduko bestehaurren antzekoa dirudi, baina ez

psikopedagogikoki: haurrak herriadu, horrek egiten du haurra bestehaurren ezberdina), diot gogoetaegin behar dugula herri bakoitzeanhaurrak behar duen trataeraz,egungo gazteriak ezerekin konpro-miso seriorik hartzeko duenEzintasunaren zergatia aztertu etaberehala, diziplinaz, eraginkortasu-naz, arintasunez ulertzen laguntze-ko. Egungo gazteriak ez du balio,eta bere ezgauza izatea baino larria-goa da oraindik erre egiten duela.Lagun hurkoaren alde egitekonekez prestatu garen helduoklehertu egiten gaitu eta ezereztatu.Bai, nor daiteke lagun hurkoa, gaz-teria hori ez bada? Onartu beharradago gazteria horrek ez duela haurbenetakorik eduki, eta hobeagoaizango zela haur horri heziketarikez ematea, mundu mailan zabaldu-ta dagoen haur faltsifikazio sistemaarduragabearen esku uztea baino.

Haurtzaro eta nerabezaroarentratamendurako saiakerarik zienti-fikoenak eta bihotz zabalenak,berezienak eta berrienak ere, zernolako emaitzak ekarri dituzte?Itxaropenik bai? Nik uste dutdenek ematen diotela haurrarionarpen eta babes gehiegi. Argidago giza eraren unerik sakonenaketa agerikoenak haurrak bizi ditue-la, eta ez zaio horri etekinik atera-tzen. Izaera hori definitzen, finka-tzen eta bideratzen lagunduko dio-ten presioen jolas zeharo zehatzabehar du. Psikoterapiak (benetangaixorik dagoen haurra ez bada)haurra indargabetu eta bigunduegiten du. Gehienetan, haurra sen-datzea haurra ahultzea da, terapiaalienagarria da. Hori, osasuntsua

eta normala, baina ezertarako gauzaere ez den gazteria horrek erakus-ten digu. Gizaki normal bat eginnahi izatea, ustez osasuntsua etanormala den haurrarengandik abia-tuta, sorkuntzarako gatazka dina-mikoaren barne desoreka ezabatzeada (haren heldutasun inkontzienteaukatzea da), izakiarengandik abia-tuta terapia estetikoa eta sozialabezala kultur eta arte gertakizunenerrealitate historikoa ukatzea da,gizakiari berezkoa zaion izaeralehena kentzea da, bere bizitzarenbarnekoena, hura berdintzea da,kontsumo azokarako merke jartzea.Helduok haurrarengan traumatzateta errepresiotzat jotzen dugunhori, ez ote da izango haurrarennormaltasunari buruz egitendugun ideia abstraktu faltsua. Ezda ahula haurra, baizik eta gurebabes desegokiak ahultzen du.Gizakia haurrarengan da nabaria-goa helduarengan baino. Egungotratamendu zientifiko osagabeekprestatzen duten haurra, haur zuriada, haur zero, abstraktua, haur sui-tzarra, hain zuzen, haur bigun,gozo, disolbagarri, ondugabe, zer-bitzari, jangarria alegia; landetxekohaur berri hori da, finean, kontsu-morako gai, gure izugarrizko gizar-te industrial eta teknologiko, itsueta haragizalean.

Eta, beti hasteko eta beti hastekedagoen haur artifizial hori, ereduzientifiko zero, zuri eta abstraktubatetik abiatuta, ez baitugu uler-tzen bizitzarako gai denik etahorregatik egiteke dago hura, den-boran zehar luzatuz doa, nerabeza-roak ez du amaierarik, gaztaroaatzeratzen da, ez da gizakiarik

2Itzultzailearen oharra: Oteizarentzat gizaki konbexoa, “puesto”-a, hasierakoa da, egiten ari dena, osatzen eta, beraz, ez dauka tokirik

besterako, betetzen doa, okupatzen, jazten, ikasten eta, aldiz, bigarren faseko gizaki konkaboa, “traspuesto”-a hain zuzen, besteentzat tokiaegiten ari dena da, hustu dena, kanpoalde guztia barne bihurtu duena, baina ez betetzeko, besteekiko irekita agertzeko baizik


inondik azaltzen. Egungo gazteria-ren mitoa da, gaztea eta iraultzaileanahasi egiten ditugu, inkonformis-ta eta lotsagabea edo indisziplina-tua nahasi egiten ditugu. Iraul-tzailea ez da gogoak ematen dionaegiten duen gizakia, esana noizbete behar duen eta haren esananoiz bete behar den dakien gizakiada, besteekiko jarrera kode batduen gizakia da (nor aritzen dagaur haurrarekin jolasean eta zer-tan?, baina argi dago pareko presta-kuntzarik eta konpromisorik ezduen beste pertsona batekin ezingaitezkeela aritu (haurrari eskuetanpintzela jarri orduko erabat sakra-tua balitz bezala hartu eta harkgogoak emandakoa egiten uztendion eredu hori zer da, baina zerheziketa modua da hori, zer dahori?). Nor da haur horren hezitzai-lea, zer egiten du haur hezitzaileadeitsu eta pasibo horrek?Hezitzailea haurrentzat jokalarieredua izatea baino modu eragin-korragorik ez dago (egungo hezi-tzailearen ezinbesteko prestakuntzaestetikorik gabe, ezin dira jokalarihori eta bere jokoak inprobisatu).

Haurrarenganako atentzioari da-gokionean, oinarrizko bi helburuhauekin laburbil daiteke: harenheldutasun inkontzientea, harenbarne izaera tradizionalaren herria,eta haren izaera helduaren helbu-rua, heldutasun kontzientea. Ster-neren haurra, teorian bederen hau-rraren egoera konkabo eta naturalada, zero ideala, bere heldutasuninkontzientea aurkitu ahal izateko.Ez dut uste haur hori aukera horre-tarako kontuan hartu denik, euskalherria bezalako herri batentzat,garrantzitsua guztiz eta gauzaga-rria. Jarreran bertan, gure arbasoakhaurraren baitan daude (ez garahorretaz ohartzen, eta hanka egitendu). Hezitzaileak, haurraren ingu-

ruan tranpa (arte) sistema bat jar-tzen jakin behar du, biziera tradi-zionalezko moduen bitarteko esti-muluen, jolasen eskutik, berezkoaduen hizkuntzarekin ikuste-, uki-tze-, entzute-sinboloen hiztegiarenbitartez, abesteko edota dantza egi-teko partiturak bezalako sustraikonstelazioen bitartez, eta abar.Haurra bereizi egin dela eta berekasa entretenitzen dela eta norbai-tek lagundua ari dela dirudien arte.Baina ariketa hori prestatuko duenpsikologoak aurretik jakin behardu izaera tradizionala zer den, zerden haurraren herriko mentalitateeta estilo tradizionala, haren jarreraguztietan. Nola nahi dugu haurraezagutu, herri bakoitzean beharrez-koak diren azterketa horiek gabe?

Haurrarentzako gizaki ereduaridagokionean, gazteriari falta zaionada hain justu haurrarentzat zaindubehar dugun hori. Gazteriarengan,ni sakonak eta sentikorrak eraketamengela dute. Ez dauka gazteakinolako garapen sentimental sako-nik. Apetatsua da, guritan hazita-koa, berekoia, aldabera, erreakziomotelekoa, aldizkakoa. Haiekikohartzen dugun bihotz zabaltasunezeta sakrifizioz hartutako konpromi-soa onartzeko eta eskertzeko gauzaez dira. Zertara ohitu ditugu koita-du horiek haurtzaroan? Haurbabestuak nahi genituela ziurra da,denok haiei begira, haiei dena ema-teko, dena onartzeko, uste baike-nuen horrela haurtzaro zoriontsuabezala gogoratuko zutela haiena.(Azalpena mozten dut, laburragoegingo).

Haurrak hazkunde borrokalariabehar du, jokalaria, lehiakorra,baina bere sentitzeko gaitasungarapenaren hasierarako behar du,pentsatzen baino bere burua senti-tzen eta nabaritzen ikasteko, errea-litate berriaren eremuan artistak

duen jolas modu eraginkor etasutsuaren presentzian bertan. Ares-tian aipatzen nuen gure kanpoalde-ko errealitatearen funtsa estetikoahaurrarentzat kultur jostailu gisaerabili behar dela. Hura bizitzenikasi behar du haurrak, haren kon-binazioekin jolasten, betetzen etahusten, martxan jartzen, iratzar-tzen, menperatzen eta isilarazten.Hor izango du jostailua betiko, arteeta sentimendu estetikoa betiko,bere tresna sentikorra izango dubetiko, benetako arnas aparatua,Ortegak movimiento natatoriotzatjotzen zuena kulturarentzat, gureesistentzian bertan ez itotzeko ale-gia. Baina desberdina da herribakoitzak duen arnasa hartzekomodua, eta kultur aldaketak direla-eta, esistentziaren erritmo natura-lak direla-eta, behartuta gaudehaiek moldatu eta hobetzera, artea-ren bidez gure emozio aparatuakonponduz, gure arnas estiloa este-tikoki aberastuz, ingurunearekinjarrera pertsonalaren erritmo moduautomatiko gisa.

Iruditzen zait Ubalde doktoreakliburu honetan azaltzen duen hon-darreko kezka egiten ari naizela:esistentziaren erritmo naturalak errit-mo berri batekin bat egiteko premia,errealitate bikoitzaren esistentziak, ale-gia Naturari eta Kulturi dagokizkie-nak, eskatzen duena. Egia da –zehaz-ten du Ubalde doktoreak– dugunarazo bera dela, betikoa: zer esan nahidu Kulturak? Ubalde doktoreakbihotz zabaltasunez, goi maila etazehaztasun zientifikoz irakasgaiutzi digun liburu honetan lekuegin dit, beharbada gaizki, edotanire bizikizunen edo intuizioen,nire, agian, oso pertsonala deneskarmentuaren epeltasun nahiko-rik gabe erabili dudan leku bat.Azalpen umil eta berri bat baino eznuke eman nahi, errealitate bikoi-


tzari buruzkoa, Naturari eta Kul-turari buruzkoa, estetikoa denareneremutik, zientifikoki nahikoabandonatua dagoen eremutik,baina ezagutzaren eta bizitzareneremu guztiak biltzen ditueneremu pribilegiatutik hala ere.Abiapuntu horretatik zentzu gabeairuditzen zait Kulturaren etaNaturaren arteko oposaketa ohi-koa, izan ere planteamendu zuzenalitzateke gizakiaren eta Naturarenarteko bat ezin egitea, gizakiareneta Naturaren arteko oposaketa, etabarne-ariketa horren emaitza, ados-tasuna edo desadostasuna, orekaedo desoreka gorabehera, kulturada, noski, eta zehatz eta labur esa-teko, kultura artistikoa. Artistak,bere lengoaiaren bitartez egitenden gizaki artifiziala izaki, Naturanzailtasunez josita egiten duen bar-neraketan, Paisaiaraino joan-etorrietengabean, helburua lortzen due-nean (horregatik dago behartutaamaiera ematera) bat egingo duNaturarekin. Naturala dena esteti-kagai bihurtu da, Paisaia gizakoiegin da, kulturagai dagoeneko, etagizakia eta bere lengoaiak Naturabihurtu dira, naturalak bere izatea-ri heldu dio berriro. Horregatik arigaitezke herri bateko kulturariburuz, herri bakoitzak baititu bereestilo pertsonala, eta berezko tradi-zioa, gizakiaren eta naturaren arte-ko topaketa –kultura– horietarako.Esana dut Estetika bakarra dela,nahikoa dela Estetika esan eta gizajakinduriaren giza lekuaz ari garelajakitea, gizakiaz egindako jakindu-riaz, bizitzan. Baina orain esan nahidudana da herri bakoitzak berezkohistoria duela (eta hori ere oraingutxi esana dudala uste dut:Lengoaiaren hondamena arte garaiki-

dean, Bartzelonako kongresurenbaterako prestatua, azkenik, ordea,egin gabe gelditu zen baterako.Horrela hausnarketaz hausnarketa,eta oro argitzeke beti, ezinezkoazait ongi esplikatu ahal izatea,gehiegi luzatu gabe, eta amaitzeranoa), eta diot egun egungo orduan,herri bakoitzarentzat dagoela,azterketa estetiko modu bat berebarne jarrerako sentsibilitateaberreskuratu eta berritu ditzakee-na. Horrela ulertzen baitut nikartea, ez artea arte hutsagatik, eztaestetikakeriak Estetika hutsagatikere, baizik eta estetika bat, haus-nartutakoa eta erabilgarria denestetika bat, premia historikobakoitzeko eta herri bakoitzeko.

Haurrak behar du, beraz, herri-kide eta sentimendu suspertzaileden, errealitatea jostailu bihurtuduen irudimenaren gerrillari ikus-entzunezko artistaren sentimen-dua, ikuspegia eta jarrera estetikoa.Gai behar luke, hatz bakarrez dia-gonal ikusezina espazioan erakuste-ko, eta hari jarraituz, hura gaindi-tzeko, dantzatzeko, abesteko; gaibehar luke hura luzatzeko edoapurtzeko, segidako ikuspegi orde-na bizigarria eta erreakziodunare-kin beti bat egiteko

3. Haurra imi-

tatzailea da, jolasean hasita, jolase-an konpromisoa hartzen du etaaskatasuna zer den aurkitzen, jola-sean parte hartzean bere bizitzare-kin bat egiten baitu. Haurra baratudaiteke, jolasean besteekiko harre-mana oztopatu edo eten dezakeenzerbaitez tematu da. Orduan kendudiezaiokegu eskuetatik gutizia bor-tizki. Haurrak negar egingo du.Zer egiten du hezitzaileak? Hezi-tzailea baratu egiten da, haurrazainduko duen jolasa eteten du,

haurra hondatuko zaiola pentsatzendu. Baina hezitzaile onak, hezitzai-learen jolas estetikoan, ez daukazertan gelditu. Haurrak ez du jola-setik kanpora irteteko denborarik,gertatzen den oro sartzen da jolase-an, jolasak ez du etenik, jolasa eten-gabea da, haurra etengabea da,lagun hurkoarekiko jarrera etenga-bea da. Haur zigortutako eta bide-an aurrera egin ahala berreskuratu-tako hori, gehien hazten eta hobe-tzen dena da, segurtasunari etaleialtasunari, maitasunari, sortzekogaitasunari dagokionean. Ez dutbereziki azpimarratuko artistakhaurrarekin duen harremanarenalderdi bat edo beste, hau baino ezdut esan nahi, labur, baldin etabadakigu herri batek behar duengizakiak nolakoa izan behar duen,haur hezitzaileak nolakoa izanbehar duen ere jakingo dugu: giza-ki hori bera behar du izan. Eta gureartean ez badugu, hura aurkitzeneta prestatzen saiatu ez bagara,beharbada, haurra bera bere kasakonpondu dadila eta asma dezalaizan daiteke onena. Hondatzenzaizkigunak asko badira ere (one-nak izaten ohi dira azkenean), gukgeuk hondatzen ditugunak dirakonponbiderik ez dutenak. Nirehaur-konplexuek, nolabait esatearren, artearen lurralderaino era-man ninduten, bizitza terapia denlurralderaino, eta haiek beraiekesan zidaten bizitza zertan eman.Uko egin diot beti neure burua psi-koanalizatzeari, uko egin diotneure burua sendatzeari. Nire ustezgizakia gaixoa da, edo ez da gizaki.

Oteiza, Irun, 1972ko ekaina

3 IO: haurrari proposatzen zaion abstrakzio ariketa hori, irudimenaz, barne estimulua landuz, haurra ulertzeko gai, erreakzionatzeko gai

bihurtu behar duen etengabeko jostaketa jolasgarria da.

hhiikk hhaassii - hikhasi.eus · Jarrai daiteke, baina aurreko horiek aski dira pedagogia ibilera...

Documents

Transcript of hhiikk hhaassii - hikhasi.eus · Jarrai daiteke, baina aurreko horiek aski dira pedagogia ibilera...