Entrepreneurshipbilduma

Hazteko potentzial

handiko EAEko jarduera ekintzailea

(2000-2005)

Iñaki Peña Legazkue et al.

Laburpen exekutiboa

DeustoArgitalpenakDeustuko Unibertsitatea

Hazteko potentzial handiko EAEko jarduera ekintzailea (2000-2005)

Proiektu zuzendariaIñaki Peña Legazkue

Ikerketa taldea:

Orkestra-Lehiakortasunerako Euskal InstitutuaJosé Luis González Pernía

Aloña Martiarena ArrizabalagaMikel Navarro Arancegui

Euskal Herriko UnibertsitateaIñaki Heras Saizarbitoria

Nafarroako Unibertsitate PublikoaMartín Larraza Kintana

Simon Fraser UnibertsitateaNahikari Irastorza Arandia

Mondragon UnibertsitateaSaioa Arando Lasagabaster

2009Orkestra - Lehiakortasunerako Euskal Institutua

Deustu Fundazioa

Entrepreneurship bilduma

Lau honen berregintza, banaketa, komunikazio publiko edo moldaketaren bategiteko, ezinbestekoa da egileen baimena izatea, legeak ezarritako salbuespene-tan izan ezik. Lan honen atalen bat fotokopiatu edo eskaneatu behar izanezgero, jo ezazu CEDROra (Centro Español de Derechos Reprográficos,www.cedro.org).

SPRI-Eusko Jaurlaritza, Gipuzkoako Foru Aldundia, Euskaltel, Gamesa, Kutxa eta Repsol-Petronor erakundeen lankidetzarekin.

© Lehiakortasunerako Euskal Institutua - Deustu Fundazioa

Mundaiz 50, E-20012, Donostia/San SebastiánTel.: 943 297 327. Fax: 943 279 323comunicacion@orkestra.deusto.es www.orkestra.deusto.es

© Deustuko Unibertsitateko Argitalpenak1 posta-kutxa - 48080 BilbaoPosta elektronikoa: publicaciones@deusto.es

ISBN: 978-84-9830-212-7Lege-gordailua: BI-1853-09

3

1. Sarrera

Hamarkada honen hasieran, ekonomia globala zabaltzeak eta egungo iraultza teknologikoaabiatzeak eraldaketaren garaia ekarri zuten. Eraldaketa horretan, Europak, 2010. urterako helburuestrategiko moduan, «jakintzan oinarritutako munduko ekonomiarik lehiakorrena eta dinamikoenabihurtzea» hartu zuen helburu, «modu iraunkorrean ekonomikoki hazteko gai izango dena, enple-gu gehiagorekin eta hobeekin eta gizarte kohesio handiagoarekin»1. Ordudanik, berrikuntzan etajakintzan oinarritutako egiturarako eraldaketa ekonomiko eta soziala Europako gobernuen lanagenda nagusi bihurtu da, bai herrialdeetan eta bai eskualdeetan.

EAEk ez ditu begiak itxi eraldaketa horren aurrean, eta ibilbide luzearen ondoren, gaur egungure Autonomia Erkidegoa Europak 2010. urterako definitutako helburu komun hori lortzeko bide-an dagoen eskualde eredu bihurtu da. Baina, ahaleginak ahalegin, oraindik ere Gizarte industriale-tik berrikuntzan eta jakintzan oinarritutako Gizarte berrira igarotzeko bidean gaude. Oraino ez duguEuroparekin bat egin berrikuntzako jardueretan, eta horrenbestez, behar-beharrezko ditugu eralda-keta prozesu horretan aurrera egiteko lanabesak.

Ekonomian eta Gizartean berrikuntzaren aldeko lasterketa horretan, jarduera ekintzailea lortunahi dugun egoerara eramango gaituen faktoreetako bat izan daiteke. Horregatik, hainbat politikapublikoren bidez, EAEko gobernu arduradunek ekimen ekintzaileei lagundu izan diete. Zehazki,azken urteetan diseinatutako politiken artean, bai Lehiakortasunerako eta Gizarte Berrikuntzarako2006-2009 Planak eta bai Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzarako 2010 Planak apustu sendoa egi-ten dute ekimen berritzaileak sustatzeko, teknologian eta jakintzan oinarrituak, azkar hazteko etamundu globalean lehiatzeko gai izango direnak.

Gure iritziz, jarduera ekintzailea jakintzan oinarritutako ekoizpen egitura sortzeko trakzio ele-mentuetako bat da eta uste sendo horri erantzunez, dokumentu honetan gizartearen aurrerabideaahalbidetu dezaketen enpresa horien egungo egoera helburu duen ikerlana aurkezten dugu. Hainzuzen ere, gure xedea izan da enpresa horiek eta ekintzaileak identifikatzea eta deskribatzea. Horre-la, enpresa berritzaile gehiago sortzen lagunduko duten indarrak zein diren jakingo dugu, baita zeinindarrek laguntzen dieten enpresa horiei azkar hazten eta nazioartera ateratzen ere.

1 Lisboako Europako Kontseilua, 2000ko martxoaren 23a eta 24a. http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_es.htm

Hazteko potentzial handiko EAEko jarduera ekintzailea: berrikuntza, nazioartekotzea eta hazkunde azkarra

Laburpen exekutiboa

4

1.1. Jarduera ekintzailearen trakzio elementua: Jakintzaren Gizartera hurbiltzeko elementu gakoe-tako bat

1980ko hamarkadaren erdialdetik aurrera sortutako hazkunde endogenoen teoriekin, jardueraekintzailea epe luzeko hazkunde ekonomikoaren iturburu eta dinamikaren elementu arduraduneta-ko bat zela esaten hasi zen2. Ordudanik, hainbat lan enpirikok egiaztatu dute gaitasun ekintzailea-ren eta hazkunde ekonomikoaren artean dagoen harremana, eta ikusi dute harreman hori positiboadela herrialde eta eskualde garatuenetan3.

Fenomeno ekintzaileaz gainera, herrialde edo eskualde baten berritzeko gaitasuna ekonomia-ren lehiakortasun mailari eutsiko dion oinarrietako bat da4. Horregatik, azken urteetan enpresaekintzaile berriak enpresak sortzeko politika publikoen interesgune nagusi bihurtu dira, Adminis-trazioko maila guztietan (Europa, herrialdea, eskualdea eta tokia bera).

Enpresa berritzaile berriak aztertzeko interesaren arrazoia da jarduera ekintzaile orok ez diolahazkunde ekonomikoari intentsitate bereko ekarpena egiten. Ildo horretatik, zenbait lanek erakutsidute azkar hazteko potentziala5 eta nazioartekotzeko gaitasuna6 duten enpresa berriak egotea haz-kunde ekonomikoaren baldintzatzaileetako bat dela, bai trantsizioan dauden herrialdeetan eta baiherrialde garatuetan.

Hazkunde azkarreko enpresa berriak jarduera ekintzaile osoan nahiko ehuneko txikia dira; bai-na, hala ere, gainerako ekimenek baino ekarpen esanguratsuagoa egiten diote enplegu sorrerari.Enpresa horiek egotea inguruneko baldintzen kalitateak (adibidez, azpiegiturak, teknologiak, arris-ku kapitala egotea, etab.) eta ekintzailearen hezkuntza eta errenta maila hobeak (Gizartean gizakapitalaren eta ongizatearen maila) baldintzatzen dute. Horrenbestez, hazkunde azkarreko jardueraekintzailerako joera handiagoa dago errenta handiko herrialdeetan eta eskualdeetan7.

Ingurunearen kalitatearen eta teknologien garapen handiagoaren eraginez, herrialde eta eskual-de aurreratuetako enpresak teknologian oinarritzen diren sektoreetan espezializatzen dira. Sektorehorietan, hazkundea eta nazioartekotzea bideragarriak ez ezik (adibidez, atzerriko merkatu berrie-

2 Teoria horien bidez, hazkunde ekonomikoaren ereduei bi faktore berri erantsi zitzaizkien, ekonomiari hazkun-de etengabea ekarriko diotenak, kanpoko faktoreetara jo gabe. Alde batetik, teknologia berrien garapena eta, beste-tik, giza kapitala. Azken kasu horretan, ekintzailearen araberakoa izango da hazkunde ekonomikoa, ekintzailea gizakapitalaren barruan hartuta.

3 Jarduera ekintzailearen eta herrialdeen eta eskualdeen hazkunde ekonomikoaren azterketari egindako ekarpennagusien artean, azken urteetan GEM proiektuak aurkeztutako txostenen emaitzak daude. Txosten horiek kontuanhartuta, errenta txikiko herrialdeetan, jarduera ekintzaileak harreman negatiboa du biztanleko sarrerekin; errenta han-diko herrialdeetan, berriz, harreman hori positiboa da. Egia da biztanleria helduaren artean jarduera ekintzailearentasak guztira handiagoak direla errenta txikiko herrialdeetan, errenta handiko herrialdeetan baino; baina, aldi bere-an, errenta txikiko herrialdeetan beharraren eraginez jarduera ekintzailean hasten direnen ehunekoa handiagoa da.Horren ondorioz, errenta txikiko herrialdeetan sortutako enpresa gehienak ez dira sendotzera iristen, eta kasu asko-tan, moteldu eta ez dira hazten. Harreman horren eraginaren inguruko azalpen zehatzagoa hurrengo lanean kontsul-ta daiteke: Stel, A. van; Carree, M. eta Thurik, R. (2005). «The Effect of Entrepreneurial Activity on National Eco-nomic Growth». Small Business Economics, 24. alea, 3. zk., 311-321. or.

4 Jarduera ekintzaileak eta berrikuntzak, biek batera, hazkunde ekonomikoan duten eragina aztertzen duen langutxi dago. Horietako bat da hurrengoa: Wong, P. K.; Ho, Y. P. eta Autio, E. (2005). «Entrepreneurship, Innovationand Economic Growth: Evidence from GEM data». Small Business Economics, 24. alea, 3. zk., 335-350. or.

5 Hazkunde azkarreko enpresek hazkunde ekonomikoan duten eraginaren inguruko ebidentziak hurrengo laneanaurki daitezke: Stam, E.; Suddle, K.; Hessels, J. eta Stel, A. van (2006). «Los emprendedores con potencial de cre-cimiento y el desarrollo económico: Políticas públicas de apoyo a los emprendedores». Ekonomiaz, 62. zk., 124-149.or.

6 Jarduera ekintzaile esportatzailearen eta hazkunde ekonomikoaren arteko harremana orain dela gutxiko lan bate-an erakusten da: Hessels, J. eta Stel, A. van (2007). «Export Orientation among New Ventures and EconomicGrowth». ERIM Report Series Number ERS-2007-008-ORG.

7 GEM proiektuaren barruan, xehetasun gehiago kontsulta daitezke horrelako enpresen inguruan, Autioren haz-kunde azkarreko jarduera ekintzailearen inguruko txosten orokorrean (2007)

5

tan sartzeko aukera handiagoak, produktua haietan berritzailea delako eta lehiakide gutxi daudela-ko), zenbaitetan bizirik irauteko sine qua non baldintza ere bada (adibidez, eskala ekonomiak lor-tzeko beharra, I+Gko gastua amortizatu ahal izateko). Nolanahi ere, nahiz eta oinarri teknologiko-ko enpresak izan alderdi horretan gehien nabarmentzen direnak, beharrezkoa da beste mota batzue-tako enpresak azkar haztera eta behar baino lehenago nazioartekotzera bultzatzen dituztenarrazoiak ere indartzea.

Jakintzaren Gizarterako bidean, beharrezkoa da berritzaileak izateaz gainera, azkar hazi etanazioartekotzeko gai izango diren enpresa berrien sorrera sustatzea. Hazterakoan, enpresa berriekenplegua sortzen dute, baina bestelako etekinak ere sortzen dituzte, jakintzarekin eta berritzeko gai-tasunarekin lotuak. Bestalde, nazioartekotzearen bidez, enpresa berriek beren baliabideak eta gai-tasunak handitzen dituzte, munduan punta-puntako jakiteetara eta teknologietara iristeko bidea bai-tute. Ildo horretatik, zinez egokia litzateke EAEn ekintzaile berezi hori egon badagoen eta nola ari-tzen den diagnostikatzeko aukera emango lukeen azterlana egitea.

1.2. Nola heldu etorkizunari?

Dokumentu honen hasieran azpimarratzen genuen EAE trantsizio garaian bizi dela. Jakintza-ren Gizarterantz aurrera egiten ari gara eta ibilbide horretan jarduera ekintzaileak egiteko garran-tzitsua izan dezake nahi dugun norako horretara iristeko trakzio elementu gisa. Ideia hori 1.1. iru-dian jaso dugu eta lan honen abiapuntua da.

1.1. irudia. Jarduera ekintzailearen egitekoa

Iturria: Egileak egina.

Literaturarekin bat, jarduera ekintzaile berritzaileak eta hazteko eta nazioartekotzekopotentziala duenak inguruneko baldintza bereziak behar ditu. Funtsean, inguruak ekintzaile-ari laguntza eskaintzeko sarea behar du, eta sare horretan espiritu ekintzailea eta berrikuntzaindartuko duten elementu guztiak orkestratuko dira.

6

1.2. irudia. Ekintzaileari laguntzeko sarea

Iturria: Egileak egina

1.2. irudian ikus ditzakegu zeintzuk diren sare horren osagaiak: lehenengoa, ekintzailea (gizakapitala, bertakoa zein atzerrikoa); bigarrena, venture capitalists eta business angels deitutakoak(proiektu ekintzaileak abian jartzeko finantzaketa); hirugarrena, ekintzaile izateko gai diren enpre-sa sendoak (intrapreneurship edo enpresen jarduera ekintzailea); laugarrena, Unibertsitatea etaikerketa zentroak (enpresa eta teknologiaren alorreko jakintzaren sortzaileak); bosgarrena, GizarteKapitalaren beste zenbait elementu (arriskuaren kultura eta enpresen porrota onartzeko kultura sor-tuko dutenak); eta seigarrena, Administrazioa (ingurunea egokitzeaz arduratuko dena: azpiegiturak,legeak, hezkuntza sistema...).

Orain aurkezten ari garen azterketan egindako diagnostikoaren arabera, EAEko enpresa egi-turan pisu txikiegia dute azkar hazten eta nazioartekotzen diren enpresa berritzaileek. Egiada berrikuntzako jarduerak egiten dituzten enpresen ehunekoa garrantzitsua dela, baina enpresahoriek ez dute behar den mailan lortzen berrikuntzako ahalegin horiek produktu berri bihurtzea. Etaenpresa teknologiko berriak sortzen badira ere, oraingoa baino nazioartekotzeko potentzial handia-goa beharko lukete.

1.3. irudiak EAEko enpresa berrien piramidea erakusten digu. Grafiko horren bidez ikus deza-kegu enpresa berrien oinarria zabala izan arren («a» eremua), hazten jarraitzen duten eta munduglobalean lehiatzen diren enpresa berritzaileen ehuneko txikia dela, gailurrean ikus daitekeen beza-la («c» eremua). Piramidearen goiko aldean, oraindik hazi behar duten eta merkatu berrietara zabal-du behar duten enpresa berritzaileen multzoa ere egongo litzateke («b» eremua).

Venturecapital etabusinessangels

Unibertsitateaeta EAEkoberrikuntza

sistema

Gizartekapitaleko

beste zenbaitelementu

HerriAdministrazioa

Enpresak

Ekintzailea

7

Jakintzaren gizartean lehiakorrak izateko, beharrezkoa iruditzen zaigu piramidearen goikoaldea, eta batez ere gailurra, zabaltzea, hor irudikatu baititugu enpresa berritzaileak. Eusko Jaurla-ritzaren Zientzia, Teknologia eta Berrikuntza 2010 Planak behar hori aitortzen du eta oinarri tekno-logikoko enpresa berriak sortzeko apustua egiten du, presentzia global indartsua izango dutenenpresen alde eginez. Apustu horrekin, EAE «Europan berrikuntzaren erreferentzia» izatea lortunahi da eta, horretarako, 2010. urterako I+Gko gastua BPGren %2,25era handitzea espero da.

Egia da I+Gko jarduerak egiten dituzten enpresa gehienen ezaugarrietako bat tamaina handiadela, baina badirudi tamainarekiko harreman hori ez dela lineala8. Jakintzan oinarrituko den eus-kal gizarte ekintzailearen protagonistak hazteko eta nazioartekotzeko potentzial handikoenpresak izan behar dira. Hazi eta nazioartekotu nahi duten enpresa berritzaile eta teknologiko-ek beren sarreren zati handi bat produktu berriak sortzeari eskaintzen diote, I+Gko gastuaren bidez.Proiektu honen erronka izango da gure gizarteko portaera ekintzaile gako horren ezaugarriak zein-tzuk diren erakustea.

8 Navarro, M. eta Buesa, M. (2003). Sistema de Innovación y Competitividad en el País Vasco. Donostia: EuskoIkaskuntza.

1.3. irudia. EAEko enpresa berrien biztanleriaren egitura

Iturria: Egileak egina

Entrepreneurshipbilduma