eska ezazuarraina

euskarazBuruntzaldekoarrandegihauetan

mihi-arrainamihi-arraina

2 3

Mihi-arraina “meuniére” eraraE

A A

Eskuartean duzun liburuxka hau Buruntzaldeko sei udalekprestatu dugu, eta herritar eta kontsumitzaile zaren horiinformatzea eta sentiberatzea du helburu. Sentiberatzea, hainzuzen ere, gure eskualdeko arrandegietan erosketak egitendituzunean, euskaraz egin ditzazun.

Horretarako, kontrazalean azaltzen diren arrandegi guztietaneuskaraz jarrita ikusiko dituzu liburuxka honetan errezeta etatruko batez aberastuta bildu ditugun hamabost arrain ezagunhorien izenak.

Guk amua bota dugu, ea arrantza ona izaten den.

Argitaratzaileak: Andoain, Astigarraga, Hernani, Lasarte-Oria, Urnietaeta Usurbilgo Udalak. Euskarako batzordeak.

Diseinua: Bikain diseinu grafikoa.

Errezetak eta trukoak: Federico Pacha Goikoetxea.

Esaera zaharrak: Gotzon Garateren “Atsotitzak” liburutik moldatuak

Txisteak: Kike Amonarriz.

Balearen bertsoak: herrikoia.

Tirada: 3.000 ale.

Legezko gordailua: xxxx.

Arraina garbitu etalehortutakoan, erantsi gatzaeta pasa irinetan. Ondoren,oliotan frijituko dugu, gurinpixka batekin, gorritu arte.Azpil batera aterako dugu,patata egosiekin batera.Zartagin batean, 75 g gurinurtuko dugu, baso-erdi limoi-zukurekin. Arrainari eta patateierantsi eta, bukatzeko, perrexilxehatuez apainduko dugu.

Arraina frijitubeharrean, labeanere erre dezakegueta, ondoren, saltsaerantsi. Saltsariganbak eta kaparbatzuk gehitzenbadizkiogu, itxuraederragoa hartukodu plater honek.

Errezeta Trukua

urraburuaurraburua antxoakantxoak

4 5

Urraburua gatzetan errea Marinatuak

K A M MKilo erdiko urraburu batentzat, kiloeta erdi itsas gatz larri beharkodugu. Gatza, arrautza eta baso-laurden bat ur nahasiko ditugu eta biminutuz utziko. Azpil batean, gatz-azpia (hondoa) prestatuko dugu,zentimetro batekoa. Haren gaineanutziko dugu urraburua, eta gatzezestaliko dugu. Labean edukikodugu, 200ºC-ko tenperaturan, 20minutuz (arraina sartzerako, ongiberoa egon behar du labeak).Zerbitzatzeko, gatzezko armazoiahautsi, eta prest izango dugu.

Arrainari tripakkendukodizkiogu, bainaezkatak ez,horiek gatzetanitsatsitageratukobaitira. Nahiizanez gero,erabili mihilu-adaxka ihartubatzuk,arrainari zaporeona emateko.

Errezeta TrukuaMarinatua: nahastu baso batlimoi-zuku, baso bat ozpin etahiru baso ur.Kendu antxoei burua etahezurra. Erantsi ur hotzariitsas gatza, eta bertan utzi 15minutuz antxoak. Ondoren,erretiratu antxoak, eta sartumarinatuan ordubetean. Aterakontu handiz, eta gorde oliba-olio, baratxuri eta perrexiltxikituan.

Marinatuan gustuenarabera utzikoditugu antxoak.Horiek zuri-zurinahi baditugu, utzidenbora luzean,baina zaporeagutxituko zaie.

Errezeta Trukua

* mihilu-adaxka ihartuak – belar aromatikoak

lupialupia xapoaxapoa

6 7

Lupia txanpainetan Xapoa saltsa berdean

L

E

Z S

Labe-erretilua gurinez igurtzi etagero, porruak eta tipulina jarrikoditugu, mehe-mehe zatituta.Gainean, lupiaren solomoakjarriko ditugu, gatza eta piper-hautsa erantsiko dizkiogu, etabaso bat txanpainekin eta baso-erdi saldarekin bustiko dugu.Labean edukiko dugu, 200ºC-kotenperaturan, 10 minutuz(arraina sartzerako, ongi beroaegon behar du labeak). Ateraarraina, eta irakin besteosagaiak eltze batean, baso-erdiesnegainekin, 3 minutuz. Arrainaazpil batera atera, eta gainetiksaltsarekin apainduko dugu.

Esnegaina sumotelean irakinbehar dugu.Beste aukerabat da saltsariotarrainxkabatzukbotatzea.

Errezeta

Trukua

Zatitu xapoa, bota gatz pixkabat, eta pasa irinetan.Buztinezko eltze batean,prestatu oliba-olioa eta baratxuritxikitua. Erabili guztia sutanbiraka, kolorea hartu arte.Ondoren, erantsi arraina, etafrijitu 2 minutuz bi aldeetatik,gorritu arte. Busti saldarekin eta,irakiten hasten denean, erantsialmejak eta estali eltzea.Almejak irekitzen direnean,hautseztatu perrexilez.

Saltsa loditzeanahi badugu,xapoarekinbatera irin pixkabat erantsikodiogu olioari.Goxo-goxogeratuko zaigu,saldarizainzurien uranahastenbadiogu.

Errezeta Trukua

bisiguabisigua barbarinabarbarina

8 9

Bisigua labean erreta Barbarina proventzako erara

J K G AJarri bisigua labeko erretilubatean. Aurretik, ondoapaindu bisigua gatzez etaoliba-olioz. Sartu labeberoan. Aparte, patatapanadera batzuk prestatukoditugu azpil batean. Jarrihorren gainean bisigua, ireki,eta erantsi ozpina. Zartaginbatean, frijitu oliba-olioa,baratxuria eta pipermina.Erantsi bisiguari, eta apainduperrexil xehatuekin.

Kilo-erdiko bisiguak12 minutu beharditu 190ºC-tanlabean. Hobe daarraina irekitzeanondo egina ezegotea, olio frijituabotatzean lortukobaitugu berepuntuan egotea.

Errezeta TrukuaGatzatu barbarinak etapasatu irinetan. Zartaginbatean, berotu olioa etafrijitu barbarinak. Azpilbatean nahastuko ditugutomate-saltsa mamitsua(gordina), antxoazatituak, oliba beltzerdibituak eta kaparrak.Saltsa horri barbarinakerantsi, eta labeanbukatuko dugu, bero-berozerbitzatu ahal izateko.

Aparte egindakosaltsa batekin hornidezakegu plater hau.Horretarako, txikitumortairuan oliba-olioa, baratxuria,albahaka, Parmakogazta, gatza etapiper-hautsa. Azkenik,nahastu saltsa horiarrautza egosiarekin,eta zerbitzatu ontzibatean.

Errezeta Trukua

txitxarroatxitxarroa hegaluzeahegaluzea

10 11

Txitxarroa pierrekin edo piperradan Hegaluzea sagardotan

M AM

SMoztu txitxarroa zatihandietan, gatzatu eta,irinetan pasa ondoren, frijitu.Eltze batean, gorritu baratxuribatzuk eta tipula, xerretanmoztuta. Ondoren, pikillo etapiper berdeen zatiak dituentomate-saltsa mamitsuaerantsiko diogu. Bukatzeko,txitxarro-zatiak gaineanberotzen jarri, eta perrexilekinapainduko ditugu.

Arraina saltsanjartzen duguneanbaso bat txakolineta arrain-saldaeransten badiogu,goxoago geratukozaigu.

Errezeta TrukuaMoztu hegaluzea zatietan,gatzatu, eta gorritu olio pixkabatekin zartaginean.Buztinezko eltze batean,gorritu oliba-oliotan baratxuri-ale batzuk. Erretiratubaratxuriak, eta frijitu bertantipula ugari, xerretanmoztuta. Su eztian utzikodugu izerditzen, taparikgabe, xamur eta gorri geldituarte. Ondoren, jarri arrainagainean, eta erantsi baso batsagardo. Irakin sutan parebat minutuz, estalita, etazerbitzatu ondoren.

Saltsa loditu nahibadugu, tipulaxamur dagoenean,irina erantsikodiogu, sagardoabota aurretik.Sagardoaren erdiaarrain-saldazordezka dezakegu.

Errezeta

Trukua

izokinaizokina txipiroiaktxipiroiak

12 13

Marmitakoa Txipiroiak gabardina eran

M M M TMoztu izokina laukietan, etaprestatu salda bathezurrarekin. Eltze batean,olioa, tipula, baratxuria etapiper gorri eta berdeasueztituko ditugu. Gaineratutxorizo-piperra eta tomate-saltsa. Erantsi horri patata-zatiak, salda eta gatza, etautzi 20 minutuz irakiten.Patata egina dagoenean,gehitu arraina, eta utzi 2minutuz egosten.

Marmitakoaloditzeko, arrainaerantsi aurretik,atera patatak etatxiki-txiki eginsardexka batekin.Ondoren, nahastuarrainarekin batera.

Errezeta TrukuaMoztu txipiroiak xerretan.Aparte, ontzi bateannahastuko ditugu arrautzabaten gorringoa, koilarakadabat oliba-olio, baso-erdi batgaragardo eta gatza. Horri,pixkanaka, irina erantsikodiogu, ore koipetsu bihurtuarte. Pasa txipiroi-xerrakirinetan lehenbizi, etaprestatu dugun ore horretangero. Frijitu zartagineanolioa gehiegi berotu aurretik.

Txipiroi-xerraksamurtzeko, utziordu-erdiz esnetanberatzen. Osobigunak nahibaditugu, aurretikegos ditzakegu.Batzuek oreariRoyal legamiaeransten diote.

Errezeta Trukua

bakailaoabakailaoa oilarraoilarra

14 15

Bakailaoa bizkaiko erara Oilarra mediterraneoko erara

J T A OJarri eltze batean olioa eta hirubaratxuri-ale berotzen.Gorritzen direnean, atera.Erantsi bost tipula, eta sueztitusamurtu arte. Gero, erantsi laukoilarakada haragi pipertxorizerotik eta beste hainbestemami tomatetik. Busti baso batarrain-saldarekin, eta utziirakiten 5 minutuz. Irabiatu horiguztia, eta gatzatu. Pasabakailaoa irinetan, gorrituoliotan, eta berotu saltsatan.

Tipularekinbatera, frijituurdaiazpiko-zatibat, bainaerretiratuirabiagailutikpasa aurretik.Beste aukerabat da tipularierrege-sagarraren erdibat zatituaeranstea.

Errezeta TrukuaAtera oilarrari xerrak.Hezurrarekin salda prestatukodugu (salda ez badugu erabilinahi, gorde beste baterako,izoztuta). Osagai hauek aparteprestatuko ditugu: ogi-mamixehatua (baratxuriarekin,perrexilarekin eta oreganorekinnahastua), gatza, irina etaarrautza. Oilar-xerrak gatz, irin,arrautza eta ogitan pasatu eta,ondoren, zartaginean frijitukoditugu, gorritu arte.

Ogi xehatua ogimamiz bakarrikegiten badugu,askoz goxoagogeratuko zaiguarraina. Hartubezperako ogia (ezdu zertan zaharraizanik), kendu azalalabanaz, etaxehatu.

Errezeta Trukua

legatzalegatza berdelaberdela

16 17

Legatza muskuilu-saltsan Entsalada

IZ B K

Irakin muskuiluak baso battxakolinetan, ireki arte. Ateramuskuilu-haragia, eta saldahori geroko gordeko dugu.Eltze batean, sueztitu tipula,baratxuria, porrua eta apioa.Ondoren, erantsi koilarakadabat irin, eta frijitu pare batminutuz. Gorde dugun uraeta baso bat tomate-saltsamamitsu erantsiko dizkiogu.Egosi legatza saltsahorretan, eta, azkenik,muskuilu-haragiarekinzerbitzatuko dugu.

Zartagin batean,azalik gabekoaldetik frijituko dugulegatza, olio pixkabatekin. Muskuiluezgain, almejak,otarrainxkak, txirlaketab. ere erantsiahal dizkiogu.

ErrezetaTrukua Berdel-xerrak gatzatu eta,

zartagin batean, oliba-oliopixka batekin frijituko ditugu.Koilarakada bat ozpin etatxakolina erantsi, eta biminutuz berotuko ditugu.Plater batean tartekatukoditugu berdel-xerrak etaTuterako kululuen laurdenak.Erdian, eskarola eta pikillokopiper-xerra mehe batzukjarriko ditugu. Azkenik,entsalada jantzi (ondu), etaepel zerbitzatuko dugu.

Kendu berdelarihezurra. Ateraxerrak bere luzeraneta, gero, zatituerditik. Zortzi zatiaterako zaizkiguberdel bakoitzeko.Aukeran, Ibarrakopiperminekinzerbitza dezakegu.

ErrezetaTrukua

19

hiztegiahiztegia

18

abadejo

abichón

águila de mar

aguja, pez aguja

aligote

alitán

anchoa, boquerón

angelote

anguila

angula

araña

arenque

atún rojo

babosa

bacaladilla

bacalao

barbada, mustela

barbo

barracuda, espetón

besugo, besuguete

bocanegra

bonito del Norte,albacora, atún blanco

brótola

cabracho, escorpina

cabrilla

cacho, cachuelo

carpa

castañeta, castañola

chafarrocas

ciprino

congrio

corcón

abadira

abixoi

tramana

orratz, akula

lentoi

momar

antxoa, bokarta

aingeru guardako

aingira

xabiroi, zakaila

sardinzar

kabuxa

bakalada

bakailao

aholatz

barbo, zarbo

barrakuda

bisigu, arrosel

pinpirin

hegaluze, atunzuri,lanpo

lotza

krabarroka, itsas kabra

kraba

katxo

zamo, karpa

papardo

lapati

karpa

itsas aingira

korrokoi, buruzabal

corvallo, corvina

coto

doncella, julia

dorada

espadín

esturión, marón,sollo

faneca

gallo

galludo, cazón

gobio

guitarra

herrera

jurel

lamprea

lenguado

locha

loina

lubina, róbalo

lucio

marrajo

melva

merlán

merlo

merluza

mero

mojarra

morena

musola

naso

oblada

pagel, breca

berrugeta

burtain

dontzeila, luia

urraburu

ijito-sardina

gaizkata, polaio

paneka

oilar

gelba, mielga arre

zarbo

gitarrarrain

erla

txitxarro

lanproi, anproi,lanparda

mazkar

loina

lupia

lutxo

marrazo

melba

liba

durdoi

legatz

mero

muxar

itsasuge, morena

toil

loina handi

buztanbeltz

lamote

botakar

bastanga

moja

perka

perloi

ezpata-arrain,txitxi-ezpata

katuarrain

ezkailu

platuxa

itsas katu

zapo

arraia

erromero

erreboilo

ilargiarrain, atalo

kolaka

astun

izokin

barbarin

salpa

sardina

arrain katu, siluru

zilar-arrain

galego

globoarrain

tenka, zaparda

marrazo

tintoleta

ikaraio

amuarrain

berdel

angula, txitxardin, aingiratxa

atun, hegalabur, atungorri

mihi-arrain, lengoradu

paparda

pastinaca

patudo

perca

perlón

pez espada, alfanje,emperador

pintarroja, lija

piscardo

platija, golla

quimera

rape

raya

rémora, tardanaos, pega

rodaballo, rombo

rodador, rueda

sábalo, alosa

saboga

salmón

salmonete,barbo de mar

salpa, salema

sardina

siluro

sula

tabernero

tamboril

tenca

tiburón

tintorera

torpedo

trucha

verdel, caballa

ARRAINAK ARRAINAK ARRAINAK ARRAINAK ARRAINAK ARRAINAK

21

atsotitzak - arrainak eta itsasoaAmuarrain handiak mokadu handia.Amuarraina amutik eta arkumea larrutik.Amuarrainak begi bi, sei ezkailuk hamabi.Arrain handia, itsaso handian.Arrain txikia handiaren janari.Arraina dagoen tokian, okela-usainik ez.Arraina eta berritsua ahotik galtzen.Arrainak joan eta sareak heda.Arrantzaleak ez du erabiltzen urrezko amurik.Beldur denak bustitzeko ez du arrainik atzemangoBerezko joera, arraina uretara eta satorra lurpera.Burutik hasten da arraina kirasten.Diruak itsasoan ere bidea egin.Edozein da arrantzale, arraina goserik dabilenean.Egunero legatza, azkenean garratza.Etorriko da maiatza, jango dugu legatza.Ez altxa sarea, arrain guziak sartu artean.Gose denak arrain fina baino lodia nahiago.Harakinaren etxean okela, marinelaren mahaian berdela.Ibai nahasia, arrantzaleen irabazia.Itsasoak sua hiltzen, suak ez itsasoa xukatzen.Itsasoak eman eta eraman.Katua, oinik busti gabe, arrantzale.Lehorreko arrantzaleak arrain gutxi saskian.Marinelaren emaztea goizean senardun, arratsean alargun.Nagusi asko den ontzian arrain gutxi.Oinik busti gabe otarrainik ez.Sareak hurrago, arrainak estuago.Txalupan nagusi asko, arrantza gutxi.Uholderik handienak ere itsasoan baretzen dira.Ur handietan, arrain handiak.Urik ez den tokian, arrainik ez.Zazpi amuarrain batera hartu nahi eta denak irristatu.—Zer moduz? —Itsasoan ontziak.

hiztegia

20

bogavante

buey , buey de mar

camarón, quisquilla

cangrejo

centollo, centolla, changurro

cigala

santiaguiño, cigarra de mar

gamba

langosta

langostino

nécora

percebe, escaramujo, anatifa

almeja, chirla

berberecho, verderón

bígaro, magurio, caracolillo

bocina

calamar

chipirón

jibia, sepia

lapa

mejillón, mojojón

navaja, muergo

oreja de mar

ostra

pulpo

vieira

abakando, misera, kamartza

buia

izkira

karramarro, hamarratz, amarra

txangurru

zigala

santio

ganba

otarrain

otarrainxka

txamar, nekora

lanperna

txirla, muxila, almeja

berberetxo

karrakela, magurio, mangolino

itsas kurkuilu

txibia, begihandi

txipiroi

txoko

lapa

muskuilu

datil, tretxu

itsas belarri

ostra

olagarro, hamarratz

beira, erromes-maskor

KRUSTAZEOAK KRUSTAZEOAK KRUSTAZEOAK

MOLUSKUAK MOLUSKUAK MOLUSKUAK

23

balearenbertsoak

Milla bederatzireun dalenengo urtian,

mayatzaren amalaugarren egunian,Oriyoko erriko

barraren aurrian,balia agertu zanbeatzik aldian.

Aundiya bazan ere,azkarra ibiliyan,

bueltaka an zebillen,juan da etorriyan,ondarra arrotuaz,murgil igariyan,

zorriyak zeuzkan etaayek bota nayan.

Ikusi zutenian ala zebillela,

beriala jun zirantreiñeruen billa,

arpoi ta dinamitaketa soka pilla,

aguro ekartzeko etzan jende illa.

Bost treiñero juan ziran patroi banarekin,

Mutil bizkor bikaiñakguztiz onarekin,Manuel Olaizola eta Loidirekin,

Uranga, Atxaga ta Manterolarekin.

Baliak egindako salto ta marruakziran izugarri ta ikaratzekuak,

atzera egin gabeango arriskuak,

arpoyakin il zuten,an ziran anguak.

Bost txalupa jiran daerdiyan balia,

gizonak egin zuten bai naiko pelia,ikusi zutenian

il edo itua,legorretikan bazan

biba ta txalua.

Amabi metro luze,gerriya amar lodi,

buztan-palak lau zabal,albuetan pala bi,

ezpaiñetan bizarrakbeste illera bi,

orraziak bezelaain zeuzkan ederki.

Gorputzez zan milla taberreun arrua,

beste berreun mingain ta tripa-barruak,

gutxi janaz etzegon batere galdua,

tiñako sei pezetan izan zan saldua.

Gertatu bat jarri det egiyaren alde,

au orrela ez bada,jendiari galde,

biyotzez pozturikan,atsegintsu gaude,gora oriyotarrak,esan bildur gabe.

txisteak

22

BERDELAK HAZI

– Ama, egia al da arrainak oso azkar hazten direla?

– Joan den igandean zure aitak harrapatu zuen berdela,behintzat, 10 zentimetro luzatu da egunero.

ARRANTZA ASPERGARRIA

Gaztea arrantzan ari zela, paseoan zebilen gizon heldu bathurbildu zitzaion. Bost bat minutuz isilik begira egonondoren, hauxe galdetu zion, irribarre maltzur batekin:

– Zeharo aspergarria izan behar du, bada, orduak etaorduak geldirik egotea, arrainek amuari noiz irentsiko zain,ezta?

– Ez pentsa! —erantzun zion arrantzaleak— Asko dirahizketarako gogoz inguratzen zaizkigun babaloreak.

LEGATZ FRESKOA

Sartu da emakumea lantokitik gertu duen jatetxera,bazkaltzeko asmotan. Herrian dagoen menurik merkeenaizanda ere, ordea, egunero izaten du protestarako aitzakia.

Gaur, entsaladaren ondoren, legatza eskatu du. Eta,zerbitzaria postretarako zer nahi duen galdetzera hurbilduzaionean, hara zer esan dion:

– Aizu, legatz hau ez da herenegungoa bezain freskoa!

– Harritzen naiz, bada! Legatz berbera da eta!

ARRAINEN URA

– Josetxo!. Aldatu al diezu ura arrain gorrixkei?

– Zera aldatuko nien! Oraindik ez dute joan den astekoabukatu eta! Herrikoa

HERNANIKO ARRANDEGIAKEtxarri Kale Nagusia 50 943 550 077Amaia Kardaberaz kalea 34 943 550 752Mª Carmen Etxeberri auzoa 4 943 333 768Otaegi Gudarien plaza 11 943 552 831M.Fe Kale Nagusia 36 943 550 489Isabel Kardaberaz 19 943 553 248Zulaika Mañe i Flaquer 6 943 557 401Anarri Latsunbeberri 20 943 333 001Itsaspe Antziola 5 943 330 365Super BM Elkano kalea 22 943 552 290Eroski Charter Elkano kalea 17 943 330 184

ANDOAINGO ARRANDEGIAKBegoña Gorrotxategi Ondarreta kalea 4 943 300 245Saldias Zumea kalea 9 943 590 704Super Amara Gudarien etorb. 36Super BM Plazaola 1 943 592 881Vitoria Zuberoa 8 943 592 130Eroski Charter Ondarreta 8 943 590 219Kanua Dr. Huizi 23 943 590 219

LASARTE-ORIAKO ARRANDEGIAKAresmar Kale Nagusia 35-behea 943 371 946Michelin Coop. de Consumo Uistin kalea, 05-1. C 943 364 647Super BM Uzturre plaza, 06-behea 943 363 622Charter Sagardotegi kalea, 02-behea 943 371 576Ahorramás Kale Nagusia 36-38, behea 943 363 588Biona Geltoki kalea, 25 943 361 084

USURBILGO ARRANDEGIAKPello Puntapax k/15 943 363 971Mikel Alperroburu 1 943 366 356Urbil Asteasuain Merkataritza Gunea 943 376 644

URNIETAKO ARRANDEGIAKItxaso Idiazabal kalea 37Itxaso Mº Yurramendi, 24 943 330 109

ASTIGARRAGAKO ARRANDEGIAKAinhoa Pelotari Kalea 7-bis, behea 943 550 238