2004ko urtarrila343.

2,63 € (B.E.Z. barne)

euskara ikasten ari garenon aldizkaria

Gaurgero:Forum Bartzelona2004

Eneko Independent eta DJ ImaDisck Jockey-ak

Elkarrizketa Belengo ikuskizuna: jatorria eta arte--irudiak

Kulturontzia:

ARRO

ZA

BIZITZA DA

HABE_01_48 19/12/03 08:57 Página 1

GIPUZKOA

ANDOAINERNAITZA LIBURUDENDAZumea, 220140 ANDOAIN

BERGARAETXEPARE-BILINTXMEGADENDAIbargarai, 1220570 BERGARA

DONOSTIAHONTZA LIBURUDENDA Okendo, 420004 DONOSTIA

BILINTX MEGADENDAFermin Calbeton, 2120003 DONOSTIA

RAMOS LIBURUDENDABergara, 620005 DONOSTIA

IRUN BERTSOHOP-BILINTXMEGADENDAPaseo Colon, 820300 IRUN

OSKARBI LIBURUDENDAPaseo de Colon, 1120302 IRUN

TOLOSABILINTX MEGADENDAAroztegieta, z/g.20400 TOLOSA

OÑATIIBARRONDO LIBURUDENDAPlaza. Fueros, 1020560 OÑATI

ZARAUTZGAROA LIBURUDENDATrinidad, 720800 ZARAUTZ

BIZKAIA

BARAKALDOMILOS PALENZUELALIBURUDENDA Uribe Merindadea, 1448901 BARAKALDO

BASAURIBIOK LIBURUDENDADr. Garay, 1148970 BASAURI

BILBOCASA DEL LIBRO-URQUIJO Alda. Urquijo, 9448009 BILBO

CASA DEL LIBRO, LA LIBRERÍAColon de Larreategi, 4148009 BILBO

MACEDA LIBURUDENDA Santa Clara, 1648006 BILBO

HERRIAK LIBURUDENDA Licenciado Poza, 1148008 BILBO

VERDES LIBURUDENDACorreo, 7a48005 BILBO

URRETXINDORRA MEGADENDAIparragirre, 2648011 BILBO

LIZARDI LIBURUDENDAHeliodoro de la Torre, 948014 BILBO

CAMARA LIBURUDENDAEuskalduna, 648008 BILBO

BINARIO LIBURUDENDAIparragirre, 9 bis48009 BILBO

KUKUMA LIBURUDENDAColon de Larreategi, 2148001 BILBO

KIRIKIÑO LIBURUDENDAColon de Larreategi, 1148001 BILBO

LAUAXETA LIBURUDENDARodriguez Arias, 4548011 BILBO

DURANGOHITZ LIBURUDENDAArtekalea, 1448200 DURANGO

LEIOAARTAZA LIBURUDENDAE.H.U. Leioako KanpusaPosta kutxa 5648940 LEIOA

SANTURTZITEMAS LIBURUDENDAPagazaurtundua, 348980 SANTURTZI

ARABA

GASTEIZARRIAGA MEGADENDASan Prudencio, 701005 GASTEIZ

CASA DEL LIBRO-AXULARLIBURUDENDAArka, 1101005 GASTEIZ

STUDY LIBRERÍAFueros, 1201004 GASTEIZ

AYALA LIBURUDENDA

CAMPUS ARRIAGA

NAFARROA

ARBIZUBERIAIN LIBURUDENDA

ETXARRIKAXETA LIBURUDENDA

IRUÑEA AUZOLAN LIBURUDENDASan Gregorio, 331001 IRUÑEA

AUZOLAN LIBURUDENDA(Berria)Tutera, 1631003 IRUÑEA

XALEM MEGADENDAAvda. Baiona, 52 (GolemEraikuntza)31008 IRUÑEA

LIBRERÍA GOMEZ (RIOJA)Pio XII (Esq. Rioja)31008 IRUÑEA

LIBRERÍA EL PARNASILLOCastillo de Maya, 4531004 IRUÑEA

IPARRALDEA

BAIONAMATTIN MEGADENDASaint André plaza64100 BAIONA

Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntzerako Erakundea

Izen-deiturak:.................................................................................................................................Zein euskaltegitan ari zara ikasten?............................................................................................Identifikazio Fiskalaren Kodea / Nortasun-agiria: .....................................................................Helbidea: .................................................................................... Telefonoa: ...............................Herria: ...........................................Posta-kodea: ..................Probintzia:.....................................Posta elektronikoa .....................................................................................HABE aldizkaria jaso nahi dut etxean. (Urtean 11 ale: 22,80 €). Euskaltegi bateko ikaslebazara, harpidetza 11,40 €.Honela ordainduko dut:

HABEren izenean luzaturiko txeke bidez (erantsi txekea harpidetza-orri honi)Transferentzi bidez (kutxa 2101.0381.01.0003069002) (erantsi agiria harpidetza-orri honi)Kontu korronte bidez: Bankua edo Aurrezki Kutxa: ............................................................

Sukurtsala: ...........................................K.D.: .....................................Zenbakia: ..........................................................................................

OHARRA: Egin daiteke harpidetza HABENET-en bidez ere: www.habe.org

HARP

IDET

ZA-O

RRIA

Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntzerako Erakundea

Erakunde autonomiadunaOrganismo Autónomo del

Helbide honetara bidali behar da:HABE aldizkaria

Vitoria-Gasteiz kalea, 320018 DONOSTIA

Formulario honetako datuak fitxategi automatizatubatean bilduko dira, HABEk aldizkaria jasotzeko

eskabideak kudeatu ahal izateko. Fitxategi datuetarasartzeko, datuok aldatu eta deuseztatzeko eskubi-

dea erabili nahi izanez gero, HABEra jo dezakezue:Vitoria-Gasteiz kalea, 3-6. 20018 Donostia.

aldizkaria n

on

HABE_01_48 19/12/03 08:57 Página 2

ERREDAKZIOA:Iñaki Ugalde

Ion Imanol IturriotzEskarne Lopetegi

Esther IsasaJuan Miguel Gutiérrez

Agurtzane MaizJose Frantzisko Zinkunegi

DISEINUA ETA MAKETAZIOA:Zirrimarra/Truke (Andoain-Beasain)

MARRAZKIAK:Josetxo SastreIñaki G. Erro (wentxi)

Euskal Autonomia ErkidegokoAdministrazio OrokorraHABEwww.habe.orgTel. 943 02 26 00Faxa: 943 02 26 01e-mail: argitalpenak@habe.orgHarpidetzak: harpidetzak@habe.org

343INPRIMATEGIA:LEITZARANAndoain, Gipuzkoa

LEGEZKO GORDAILUABI- 2251/81ISSN: 0212-6788

Habe @ldizkarian ikusgai

05 SAREANKantu-kantari HABEren IKASLEAREN GUNEAn

06 GAURGERO MOTZEAN

08 GAURGERO• Belengo ikuskizuna: jatorria eta arte-irudiak• SPA zentroetan pertsona ez da erabat

sendatzen, baina onak dira lasaitzeko• Forum Bartzelona 2004: jolasa eta sormena.

A ze ikuskizuna!!

14 GAURGAZTEGaztetxo herabeen arazorik nagusienak,herstura eta konfiantzarik eza

15 INTERESGUNEAArroza bizitza da

23 HAMAIKA TRIKIMAILUAsier Hormaza

24 ELKARRIZKETAEneko Independent eta DJ Ima: “Guk jartzendugun musikak sentimendua dauka”

26 BEHIN BAZENKomiki artean (II)

29 EUSKARA MUNDUANAte berriak euskarari

30 BIZILEGE APARTAKAurten betetzen da Pablo Nerudarenjaiotzaren mendeurrena

32 KOMIKIAAritz pilotaria: Nayarit-eko altxorra (XII. atala)

36 KULTURONTZIAARTIUM-Gasteizen urtarrilaren 25a bitartean:Nikolas de Lekuonaren artelanak

05

12

15

24

30

36

HABE_01_48 19/12/03 08:58 Página 3

ALDIZKARIKO HOROSKOPOA

IRAKURRI BEHARKO ZENUKE,

ZUREAN BETE-BETEAN

ASMATZEN DU.…

GAUZA GOZOAK, MINAK EZ

DIRENAK JATEA KOMENI

ZAIZULA DIO.

BAINA ZER DAKITE? ZER USTE DUTE

OROJAKILE HORIEK??

TXORAKERIA GALANTA!

ETA JAKIN AL DAITEKE

ZERGATIK?

EZ, EZER EZ,

PIXKA BAT GOZATZEKO EDO...…

BARKATU, BARKATU…

ZER BADA?

KomikiaKomikiaKomiki hau ikus eta entzuteko, jo helbide honetara: www.habe.org/ikaslearengunea

Zure txokoa

Kaixo!

Uruguaitarra naiz eta euskara ikasten ari naizMontevideoko Euskal Etxean.

Abesti batzuk bilatzen ari naiz.Kanta batzuk bidali ahal didazue? (akordeekin)Mila esker eta sarri arte,

Pablo, Uruguay

Kaixo, Pablo, kantak ez dizkizugu bidaliko, ez, gure web gune-an baitaude, edonoren esku. www.habe.org/ikaslearenguneahelbidean klik egin eta kantu-kantari izeneko sailean sartubesterik ez duzu egin behar. Gainera, hitzak eta partiturak aur-kituko dituzu.

Gure Egunez egun, esaldiz esaldi agenda eskuratu nahi badu-zu, Mirentxu, HABE aldizkariari buruz duzun iritzia idatzizbidaltzea duzu biderik motzena, ez baitago salgai. Badakizu,beraz, esaguzu zer iruditzen zaizun gure aldizkaria (paperez-koa zein elektronikoa) eta guk oparia bidaliko dizugu. Gurehelbideak, betikoak: HABE aldizkaria, Vitoria-Gasteiz kalea, 3,5.a 20018-Donostia edota argitalpenak@habe.org)

Irakasle interesatu hori: Bai, honez gero euskaltegi guztietanjaso dute Aisa materiala, ikaslearen bi liburu eta irudi bidezkohiztegia zazpi hizkuntza ezberdinetan, bideoaz gain. Bina alebidali dira, baina hortik aurrera, ikasleek materiala erosi nahiizanez gero, eskaria egin behar dute, HABEra (HABE, Vitoria--Gasteiz kalea, 3, 6.a 20018-Donostia edota info@habe.org).

Urte berria hastearekin batera, Gabonetakoajeak alde batera utzi eta hainbat lagunekbidali digutena irakurtzera gonbidatzenzaitugu. Eta, bide batez, urte berri on!

Kaixo, lagunak:

Badira aste batzuk egunkarian irakurri nuela HABEkAisa izeneko materiala argitaratu duela.

Euskaltegietara bidaliko al da? Eta ikasleek erosi nahi izanezgero, zer?Mila esker erantzuteagatik.

Irakasle interesatua

Kaixo, HABEko lagunak:

Nire lagun batek Durangoko azokan zuen agenda batjaso zuen opari eta niri asko gustatu zait. Non eros

dezaket bat?Eskerrik asko

Mirentxu, Portu

Gure aurreikuspenen arabera, 2004ko apirileko alearekinbatera argitaratuko dugu hurrengo CD-Audioa. Baina, tarteanizango dira bestelako CDak. Sentitzen dugu, Peio, baina tek-nologia berriek ez dute atzera egiten, aurrera doaz etengabe;beraz, badakizu, era digitalean sartu eta ordenagailua erosi.

Kaixo:Nire galdera oso sinplea da: Noiz argitaratuko duzuehurrengo CD-Audioa? Azkenaldi honetan CD-ROMakbanatu dituzue eta nik ez daukat ordenagailurik.

Eskerrik asko, lagunak.

Peio, Iruñea

343

04

Zure txokoa da hau, idatziguzu!

HABE_01_48 19/12/03 08:58 Página 4

SareanKantu-kantari HABEren

IKASLEAREN GUNEAn

Kantu-kantari izeneko pilotatxoan euskal musikaren altxorreko hainbatkanta ezagun aurkituko dituzu. Kantaren hitzak eta partiturak ikusteko

eta irakurtzeko aukera duzu, baita doinuak entzuteko ere: MIDIformatuan batzuk eta MP3 formatuan beste batzuk.

Gaika antolatuta dauden abestiak sailkapen honen arabera aurkitukodituzu:

EuskaraGabon KantakHerriariLagun artekoakSanta Ageda kantakEzkontzaHaur kantakKontakizunakMaitasunezkoakSentimenduzkoak

Horietako edozeinen gainean klik eginez gero, berriz, kanta-zerrendaikusi ahal izango duzu. Kantaren hitzak eta musika norenak diren eta zeinformatutan aurkituko duzun (mp3, MIDI) ere irakurriko duzu. Partitura,berriz, PDF formatuan dago eta inprimatzeko aukera ezin errazagoa da.

05

Kanta guztien artean bat ekarri dugu tarte honetara. Saia zaitezsegidan aurkituko dituzun galderei erantzuten.

TRISTE BIZI NAIZ ETA

1 Triste bizi naiz eta hilko banintz hobe, badauzkat bihotzean hainbat atsekabe. Maite bat maitatzen det baina haren jabe, sekulan izateko esperantza gabe. (bis)

2 Bihotz baten lekuan mila banituzke, zuretzako, maitea, izango lirake. Baina mila lekuan bat besterik ez det, har zazu, ba, maitea, bat hau mila bider. (bis)

1. Norenak dira kantaren hitzak?2. Zein formatutan dago kanta hau gure web orrian?3. Gorago emandako sailkapenaren arabera, zein sailetan jarriko zenuke?

Zalantzarik sortu bazaizu, jo 39. orrialdera.

HABE_01_48 19/12/03 08:58 Página 5

Zenbat arroz-motadaude?

Adituen arabera, 140.000arroz-barietate inguru

dago, baina inork ez dakizein den benetako kopuruzehatza.

Zenbat denbora behardu arrozak hazteko?

Arroz-landareak, 3-6 hila-bete bitarte behar ditu

heltzeko, barietatea etahazten den lurraren arabe-ra.

Zenbat ur behar daarroza hazteko?

Bataz beste, nekazariek5.000 litro ur behar dute

kilo bat arroz lortzeko.

Elikagai garrantzitsuaal da arroza?

Bai, hala da. Garatutakoherrialde guztiak kon-

tuan hartuz gero, arrozapertsonen energia-kontsu-moaren %27a da, egune-roko proteinen %20a.

Zenbat arroz ekoiztenda munduan?

2002. urtean, munduosoan 576 milioi tona

arroz inguru lortu ziren.Gehienak, 523 milioi ingu-ru, Asian hazi ziren.

Zenbat lur behar daarroza hazteko?

2002. urtean, arroz--soroek 1,5 milioi metro

karratu inguru hartzenzutela kalkulatu zen. Berri-ro ere, soro gehienakAsian daude: 1,3 milioimetro karratu inguru.

343

06 motzeanArrozaren Nazioarteko Urtean, ezin tentazioari eutsi! Arrozaren inguruko

bitxikeriak jaso ditugu zuentzat eta tarte honetara ekarri.

Noiz eta non hasi zirennekazariak arrozahazten?

Litekeena da lehenengoarroza Asiaren hegoal-

dean eta ekialdean haziizana, duela 10.000 urteinguru, bertako ibaien del-tak jendeztatu eta neka-zariak arroz basatia men-peratzen hasi zirenean.

Non hazten da gauregun arroza?

Ia mundu osoan, Antarti-dan izan ezik! Arroza lur

ureztatuetan eta lehorretanhazten da, Afrikako oihantropikaletan eta EkialdeErtaineko basamortu ido-rretan, kostaldeko lauta-detan eta Himalaiako men-dietan.

3 4

5 6

7 8

1 2

HABE_01_48 19/12/03 08:58 Página 6

Zein gai nagusitan bilduko zenituzke irakurri berri dituzun arrozaren ingurukobitxikeria hauek? Jar ezazu gai bakoitzaren ondoan testuetako zenbakia(k):

• Arrozaren jatorria:..........• Ekoizpena: ..........• Arroz-motak: ..........• Arrozaren ezaugarriak: ..........• Erabilera: ..........• Herrialde arroz-jaleak: ..........

Zalantzarik sortu bazaizu, jo ezazu 39. orrialdera

*ALE.- Grano. Graine.BASATI.- Salvaje. Sauvage.EHO.- Moler. Moudre.ELIKAGARRI.- Nutritivo/a. Nutritif/ive.HAZI.- Cultivar. Cultiver.IDOR.- Lehor. Seco/a. Sec/Sèche.KOPURU.- Cantidad. Quantité.JENDEZTATU.- Poblar. Peupler.ZAHI.- Salvado. Son.ZUNTZ.- Fibra. Fibre.

07Gaurgero motzean

Zein da arroz zuriareneta integralaren artekoaldea?

Arroz integrala ale osokoarroza da, kanpoko

azala bakarrik kentzenzaiona. Ehotze-prozesuanbihurtzen da arroz zuria,zahi-geruza kentzen zaio-nean.

Arroz integrala zuriabaino hobea al da?

Arroz zuriarekin alderatu-ta, arroz integrala elika-

garriagoa da, zahia due-nez, zuntza, olioa, B bita-minak eta mineral garran-tzitsuak baititu.

Zein da arroz gehienesportatzen duenherrialdea?

Thailandia da lehen espor-tatzailea, urtean 7,6

milioi tona ingururekin.Vietnam da bigarrena, 3,7milioi tonarekin. Hirugarren,berriz, AEBak dira, 2,6 milioitonarekin.

Jateko izateaz gain,zertarako erabiltzen daarroza?

Arroza eta bere erato-rriak lastoa eta sokak

egiteko erabiltzen dira.Papera, ardoa, gaileta leho-rrak, garagardoa, kosmeti-koak, enbalatzeko materia-la eta hortzetako pasta egi-teko ere bai.

Zenbat arroz jaten dujendeak?

Herrialdearen araberakoada erantzuna. Birma-

nian, jendeak eguneko kiloerdi bat arroz jaten du.Europarrak, berriz, askozere arroz gutxiago jaten du,urteko 3 kilo inguru.

Zein herrialdetan jatenda arroz gehien?

Munduko lau herrialde-rik jendeztatuenetako

hirutan, Txinan, Indian etaIndonesian, arroza oinarri--oinarrizko jakia da. Hiruherrialde hauetan 2.500milioi pertsona inguru bizidira.

9 10

11 12

13 14

HABE_01_48 19/12/03 08:58 Página 7

Elizetako irudiek eragin handia izandute gure bizieraren ikuspegian. Egun,gero eta jende gutxiago joan arrenelizkizunetara, bertako imajinen bidezjabetu izan gara kristau erlijioaz etahan islatutako giza balore ezberdinez.

Imajina asko ditugu aldareetan,baina Jesusen jaiotzaren inguruanasmatutakoak dira gehienontzat eza-gunenak. Merkatariak ere ez dira atze-ra geratu, oparien aitzakiarekin,Belengo ikuskizuna iragarkietan era-biltzerako orduan. Benozzo Gozzoli: “Erregeak Jesusen bila”

Ikuskizunaren jatorria

Jesusen jaiotza baino zaharragoak diraEguberrien edo argi berriaren jaiak.Eguna luzatzen hasten zen garaia osoesanguratsua zen nekazarientzat etaneguko solstizioaren jaiak gogotsuospatzen zituzten herritarrek. Dirudie-nez, Palestina aldean aurkitutakosehaska bat, Jesusena izan zitekeensusmoaz baliatu ziren lehen kristauak,Eguberriak ospatzen hasteko. Aitzakiabikaina, besteak beste, Saturnorenospakizunak baztertu eta jentilak Eliza-ren barrutira erakartzeko. San Zirilok,Jerusalengo apezpikuak, IV. mendeanemandako bultzada ere garrantzitsuaizan zen Eguberriak finkatzeko. Herri-tarrek, elizkoiek, agintariek eta artistekasmatutako irudiek egin zuten gaine-rakoa. Egiptora ihesa, Belengo haurrenhilketa, izarraren agertzea eta Nazare-teko bizitza dira, besteak beste, Eban-jelioan jasotako kontakizunak.

Mateok dio, Jesus jaio ondoren sor-taldeko jakintsu batzuk azaldu zirelaJerusalenen galdezka: "Non da ErregeJaioberria? Haren izarra ikusi dugu sor-

taldean eta gurtzera gatoz", esanaz.Belenerako bidea errege magoei era-kutsi zien izar distiratsu hura, ordea,zer zen ez dago batere garbi.Astrologo batzuk, artizarraz mintza-tzen dira, baina, litekeena ere badaHalley kometa izatea. Kontuan izanbehar dugu gertaera hau MateorenEbangelioan bakarrik kontatzen delaeta liburu hau Jesus hil eta ia mendebat geroago idatzi zela. Dirudienez, ezziren erregeak, jakintsuak edo astrolo-goak (magoi, grezieraz) baizik. Ez daki-gu magoi hauek existitu ziren ere.Judutarrak Mesiasen zain ziren etaezinbesteko zuten, zeru-lurren jaun etajabea goraltxatzea. Horregatik emanzien monarka titulua hiru bisitariei.

Meltxor, Gaspar eta Baltasar izenakez dira jatorrizkoak. Seguru asko, men-debaleko tradizioak asmatu zituen,zeren Mateoren Ebanjelioan ez da ino-lako izenik aipatzen. Parisen gordetzenden VII. mendeko kodizean azaltzendira lehen aldiz izen hauek. VIII. men-deko kodizean, berriz, Gaspar gazteile-gorria, Baltasar beltza eta Meltxorzahar eta bizar-zuria bezala deskriba-

tzen dira. Beda agurgarriak dioenez,jaiotzez, hiru lurraldeetakoak ziren:europarra, afrikarra eta asiarra. Jesusieskainitako opariak, berriz, Mesiasitokatzen zitzaizkionak ziren: urrea,mirra eta intsentsua, Erregea, Jainkoaeta gizakia zelako.

Jesusen imajina Priszilako hilobie-tan (III. mendean) azaldu zen gauzatu-ta lehen aldiz. Erdi Aroko irudi gehie-netan, Maria eta Jesus bakarrik azal-tzen dira. Eta XII. mendetik aurrera,berriz, hasiko dira pintoreak Maria,Jose eta haurra elkarren ondoan mar-gotzen.

Hirukotea batera jartzea ez zitzaienondo iruditzen elizako lehen buruza-giei. Jakintsu batzuek ez zuten onar-tzen arotzaren izaera jainkotiarra.Mateok, bere ebanjelioan ere, ez diogarrantzi handirik ematen Joseri erre-geen eszena aipatzerakoan: "Etxeansarturik, haurra ikusi zuten bere ama-rekin eta ahuspezturik, gurtu; ondo-ren, bere kutxatilak zabalduz, esku era-kutsiak eskaini zizkioten: urrea, intsen-tsua eta mirra".

343

08

Belengo ikuskizuna: jatorria eta arte irudiak

Testua eta argazkiak: Juanjo Dorronsoro

HABE_01_48 19/12/03 08:59 Página 8

09Gaurgero

Sandro Botticelli (XV)

Roger Van der Weyden (XV)

Sandro Botticelli (XV) “Jaiotza mistikoa”

Jesusen alderdi estetikoa

Buruhauste bat baino gehiago sortuzuen Jesusen alderdi estetikoak ere.Teologo batzuek zioten Belenen jaiota-ko haurra edertasun fisikorik gabemargotu behar zela, bere handitasunaizpirituala zelako. Dabiden salmoetan,berriz, gizasemerik ederrena bezalaaipatzen da eta Flandestar eta italiarartista gehienek honela margotuzuten.

Belengo estalpeak jauregi eder batdirudi koadro gehienetan eta sehaskandagoen haurra ile horaila, begi urdinaeta ondo elikatutakoa da. Edertasunideala azaltzea zen errenazimendukoartisten helburua. Horregatik, Jesuseninguruan azaltzen diren pertsonaienjanzkerak, garaiko aberatsenak dira.Sandro Botticellik, esate baterako,Medici sendia aurkezten digu bereEpifanian eta Gozzolik margotutakosegizioa, berriz, Italiako jauntxoek osa-tutakoa da.

Dieric Bouts (XV) “Epifania”

Belengo ikuskizuna: jatorria eta arte irudiak

HABE_01_48 19/12/03 08:59 Página 9

SPA zentroetan pertsonaez da erabat sendatzen,baina onak dira lasaitzeko

Osasun-edertasunaren alo-rrak ezagutu duen hazkuntzaekonomikorik handienetakoa2002an izan zuen. Guztioknahi dugu gogo-gorputzezosasuntsu bizi, eta desiohorrek ahalbidetu egin du enpresaburuenekimenen artean bainuetxeak indartzeaeta Salutem Per Aquam (SPA) zentroak,hau da, uraren bidezko osasun-guneak,sortzea.

Baina, zein da bainuetxeen eta SPA zentroen arte-ko aldea? Nagusiki, tratamenduetan erabiltzen denur-mota. Bainuetxe edo termetan batez ere ur mineralsendagarriez baliatzen dira probetxu publikorakogune izendatuak. SPA zentroetan, berriz, txorroko urnormala erabiltzen da, gatzak edo gehigarri batzukerantsita. Bainuetxeetan ez bezala, SPA zentro batekourak ez du aparteko ahalmen sendagarri edo ederga-rririk, baina bada lasaigarria. Zentro hauen bestealderdi on bat da normalean guregandik eskuragodaudela ur termalak baino, hiri-erdian jarri baitituzte,eta noiznahi joan baikaitezke gune horietara.

343

10

Nork bere burua ondo sentitzekobainua

SPA zentro hauetako urak gure gorputzarentzatduen eragina tenperatura-aldaketan eta ur-presioanoinarritzen da. Hozberoaren bat-bateko aldaketakonak dira odol-zirkulaziorako, adibidez. Uraren presio-aren bidez egindako masajeak lasaitu egiten du gihar--sistema. Batez ere estresa arintzea eta gorputza biz-kortzea dira zentro hauen helburu nagusiak.

Ordubete edo pare bat ordu irauten du saio bakoi-tzak. SPA zentroko bezeroak igerileku-bainua erabildezake, txorroko ur-masajeak, termak edo lurrunez-ko bainu turkoak, sauna, presiozko dutxa eskoziarraedo dutxa vichy edo dutxa jet izenekoa, ur-zorrotade-kin olio-esentziadunekin nahastuta. Zirkuitu termalhorrez gain, izaten dira beste zenbait zerbitzu ere: gor-putz–tratamendurako masaje terapeutikoak, adibidez.

HABE_01_48 19/12/03 08:59 Página 10

Bil itzazu ezaugarri nagusienak taula honetan: (zuzenketa-orria, 40. orrialdeanduzu)

11SPA zentroak

Gaurgero

Sauna finlandiarra edosuediarra: Gela bat da, erabatitxia, eta hor bero idorra izaten da,90ºC-tan, eta %55eko hezetasuna.Saunak odol-zirkulazioa errazten du,toxinak kentzen ditu, muskuluak etasistema nerbiosoa lasaitzen ditu. Baina,hori ez da ona tentsio arterial baxuadutenentzat.

Bainu turkoa: Bero hezea izatenda bainu turkoan edo terman,hozberoa 45ºC-koa eta %99kohezetasuna. Hidratatzailea da,arnasbideak arintzen ditu, egokiada larruazala garbitzeko poroakzabaltzen direlako eta, gainera,lasaigarria da.

Dutxa eskoziarra: Presiohandiko txorropean hartzen da, urhotza eta beroa txandakatuz, erahorretan gorputz osoan zabaltzen dauraren eragin ona. Zirkulazioabizkortzen du, gorputza suspertzeneta muskuluak lasaitzen ditu etagorputzeko hainbat gunetan egotendiren koipe-noduluak edo zelulitisaarintzen ditu. Ez da komeni dutxa--mota hori gune baskular ahuletanaplikatzea.

SPAk Bainuetxeak

*AHALBIDETU.-Posibilitar. Faciliter.AHUL.- Débil. Faible.ALDE.- Diferencia. Différence.ARNASBIDEAK.- Vías respiratorias. Voiesrespiratoires.BIZKORTU.- Tonificar. Tonifier.EKIMEN.- Iniciativa. Initiative.GIHAR-SISTEMA.- Sistema muscular.Système musculaire.HEZETASUN.- Humedad. Humidité.HOZBERO.- Temperatura. Température.IDOR.- Seco/a. Sec/sèche.LARRUAZAL.-Piel. Peau.LURRUN.- Vapor. Vapeur.SUSPERTU.- Estimular. Stimuler.

HABE_01_48 19/12/03 09:00 Página 11

343

12

Forum Bartzelona 2004:jolasa eta sormena

Zer da Forum Bartzelona2004?

Forum Bartzelona 2004k esparru berribat eskainiko du, sormen handikoa,XXI. mende honen hasieran munduakaurrez aurre izango dituen gatazka kul-turalei eta sozialei buruz pentsatzekoeta esperimentatzeko. Kulturen ForumUnibertsala, esan bezala, Bartzelonangauzatuko da 141 egunean eta 141gautan barrena, 2004ko maiatzaren9tik irailaren 26ra.

Forum hau izango da seguru askojolas-multzorik handienetako batmundu osoan. Hogeita hamar hektare-ako lurrak, ideiez beteta, han-hemenbanatuak: parkeak, kaleak, auditorio-ak, bainu-eremu bat eta portua. Zaba-lera handiko esparrua izango da, ikus-teko eta entzuteko, esperimentatzeko,sortzeko, gozatzeko, ikasteko eta des-kribatzeko, hunkitzeko eta hausnar-tzeko. Bestela esanda, jarduera-mul-tzo bat izango da bisitari guztien kez-kak eta jakin-minak asetzeko.

Bisitariak nonahitik etorriko dira,adin guztietako jendea eta kultura--maila desberdinetakoa. Barrutiansartu bezain laster bisitariak kubo handibatekin egiten du topo, eta benetakobizipen multimedia sentituko duhorren barruan murgilduta, bisitanzehar aurkituko dituen jardueren berriizango baitu. Eta bidean aurrera eginez“jaima” handi bat ikusiko du, 15.000m2 dituena, Forum-en bihotza. Gauzaasko daude bertan: erakusketak, taile-rrak, jolasak, elkarreraginezko instala-zioak, azokak eta ikuskizunak.

Kulturen Forum Unibertsala erakun-de batzuek elkarrekin hitzartutakoekimenaren ondorio da: BartzelonakoUdala, Kataluniako Generalitat, etaEstatuko Administrazio Orokorra. Eta,gainera, UNESCOk babestua da par-taide nagusi gisa, erakunde hori osa-tzen duten 186 estatu partaide guztienerabateko oniritziaren laguntzarekin.

Forum 2004: Hiru guneesperientzia bakar batbizitzeko

Dibertsitate kulturalaBeste kulturak ezagutzea funtsezkoada herrien arteko elkarrizketa eraikitzai-lea ezartzeko. Ezagutza horrek gizakiguzti-guztiek dutenari buruzko haus-narketa darama berekin, baina baitaelkarren arteko desberdintasunakere. Desberdintasunak ondasun etadenon ondare gisa hartzen ditugunheinean, eta ez oztopo bezala, gai izan-go gara tentsioak leuntzeko etahoriek indar positibo bihurtzeko.

Garapen jasangarriaGaur egun inoiz baino premiazkoagoada naturaren berezko baliabideakerrespetatuko dituzten hazkuntza--erak aurkitzea eta ez nolanahi xahu-tzea, guztien onerako, batez ere ondo-ko belaunaldietan biziko diren onu-rarako. Gainera, komeni da jasangarri-tasuna kontzeptu gisa ulertzea, alderdiekologikoetatik harantzago heltzendena, hori baita elkarrekin bizitzekobeharrezkoak diren bake-baldintzakahalbidetuko duen eragileetako bat,herrien arteko hizketa eta bakea sordaitezen.

Bake-baldintzakBakearen kulturaren sorkuntzak batezere alderdi hauek izan beharko dituoinarri: beste kulturekiko errespetua,justizia soziala eta politikoa, Giza Esku-bideen defentsa eta ingurunearekinbizitzeko moldeak. Elementu hauek,beste batzuen artean, funtsezkoak diraaurrerapenerako eta gizakien garape-nerako baldintza hobeak ezar daitezen.Ze bake egonkorra ez da gatazkarik ezizatea soilik.

HABE_01_48 19/12/03 09:00 Página 12

13Forum Bartzelona 2004: jolasa eta sormena

Gaurgero

*AHALBIDETU.- Posibilitar. Faciliter.ASE.- Satisfacer. Satisfaire.AURRERAPEN.- Progreso. Progrès.BABESTU.- Patrocinar. Patronner.BARRUTI.- Recinto. Enceinte.BELAUNALDI.- Generación. Génération.BEREZKO BALIABIDEAK.- Recursosnaturales. Ressources naturelles.BIZIPEN:- Vivencia. Vécu. DESBERDINTASUN.- Diferencia.Différence.EGONKOR.- Estable. Stable.EKIMEN..- Iniciativa. Initiative.ESPARRU.- Recinto. Enceinte.GARAPEN JASANGARRI.- Desarrollosostenible. Développement soutenable.HAUSNARTU.- Meditar. Méditer.HAZKUNTZA.- Crecimiento. Croissance.HITZARTU.- Acordar. Se mettre d’accord.IKUSKIZUN.- Espectáculo. Spectacle.JAKIN-MIN.- Curiosidad. Curiosité.JARDUERA.- Actividad. Activité.LEUNDU.- Suavizar. Adoucir.MURGILDU.- Sumergirse. Se plonger.OIHARTZUN-KAXA.- Caja de resonancia.Caisse de résonance.ONDARE.- Patrimonio. Patrimoine.ONIRITZI.- Aprobación. Aprobation.ONURA.- Provecho. Profit.SORKUNTZA.-. Creación. Création.SORMEN.- Creatividad. Créativité.SUSTATU.- Estimular. Stimuler.TXOTXONGILO.- Marioneta.Marionnette.XAHUTU.- Malgastar. Gaspiller.

Gertakizun eta ikuskizunak

Ikustea eta entzutea, esperimentatzea, sortzea edo probatzea, ikasteaeta aurkitzea, hunkitzea eta hausnartzea. Edonoren kezkak eta jakin-mina asetzeko pentsatutako gertakizunak.

1.- Erakusketa-guneak: Formatu txikiko hamasei erakusgai jarriko diraPlazan, bisitaria mundua beste begi batzuekin ikustera gonbidatzendutenak.

2.- Azokak: Produkzio-mota desberdinetara hurbiltzen gaituzte, antola-ketara eta komertzializaziora, baita mundu guztiko artisau-teknikakezagutzera ere.

3.- Topaketak: Bilerak egiteko guneak, 141 egunetan barrena burutukodiren debateen eta gogoeten oihartzun-kaxa izango direnak.

4.- Instalazioak: Elkarreraginezko jarduerak burutzeko hiru partaidetza--gune daude. Horietan irudikatzen dira Kulturen Forum Unibertsalazehazten duten hiru ardatz nagusiak.

5.- Jolasak: Funtsezkoak dira pertsonen arteko harremanak lantzeko: jolas--ariketak dira, kultura-dibertsitatea nabarmenki adierazten dutenak.

Forum ElkarrizketakForum Elkarrizketak debate kritikoak eta gogoeta sustatzen ditu mun-duko kezka nagusiei buruz, baita hizlarien eta entzuleen arteko harre-mana ere.

ErakusketakErakusketek lagundu egingo dute pentsamendua berritzen eta XXI.mendea markatuko duten jarrerak ezagutzen.

IkuskizunakAsko eta dibertigarriak izango dira: antzerkia, musika, dantzak, txo-txongiloak, poltsiko-operak, kabareta, kaleetako martxak, zirkoa, zine-ma, txarangak...

Lanik egin nahi al duzu Forum-ean?

Horrelako gertakizun batek zu edo zure enpresa bezalakoak behar ditumartxan jarri ahal izateko. Sar ezazu, beraz, zeure curriculuma Forumen GizaBaliabideen datu-basean edo parte hartu enpresetarako lehiaketetan. Honatx helbi-dea: http://www.barcelona2004.org/esp/quees/bolsa_trabajo/portada.htmEginkizun honetan, badakizu, ohiko datuak sartu beharko dituzu: izena, deiturak,helbidea, ikasketak, hizkuntzak, lan-eskarmentua... Baina, bada bukaeran betebeharreko ez ohiko atal bat. Honela dio:

- Zergatik hartu nahi duzu parte Forum-taldean? - Adierazi laburki zerk animatu zaituen gurekin harremanetan jartzera.

Saia zaitez, hemen idazten lehen zirriborroa interneteko formularioa bete aurretik:

-N BARRENA

Testuan beste kolore batez hauxenabarmendu dugu: 141 gautanbarrena. Ikus ditzagun beste hainbatadibide:

Oihanean barrena ehizatu zutenKalean barrena ibili ziren elkarrekinBihotzean barrena darabil

Molde honek, beraz, -n atzizkia daramantokiaren alde batetik bestera edo besterantzigaroz esan nahi du. Kontuan izan betiNON BARRENA dela eta ez NONDIKBARRENA.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

......................................................................................

HABE_01_48 19/12/03 09:00 Página 13

(“ez egin aurrera, gaizki egingoduzu eta”) positiboekin ordezkatzea:“ikas daiteke, ongi aterako zait”.

— Nork bere burua ezagutzea. Asmoa da, herabeek jakin dezate-la bere alderdi sendoak eta ahulak zein diren. Hori eginez gero,gai izango dira beren burua onartzeko eta bere nortasun-bere-zitasunekin bizitzeko.

— Elkarrekin komunikatzea. Hori funtsezkoa da, ze lotsa ematenduena kontatze hutsarekin galdu egiten da herabeak zuen bel-dur izugarria.

Arazorik nabarienakLotsatiek asko pentsatzen dute besteek zer esango duten eta kri-tika negatiboaren beldurrak egoten dira. Horrek nolabaitekobarne-herstura sortzen die, eta ekintza batzuk normaltasun osozegitea eragozten die. Horiek saihesten saiatzen dira, ez dutelakokonfiantzarik beren buruarekin eta barregarri geratzeko izu bel-tza sentitzen dutelako. Harreman sozialez ari gara, batez ere bestesexukoekin, elkarrizketa bat hasi edo amaitu nahi denean; jendeezezagunarekin hitz egitean; aurrea hartu behar denean edoardurak onartu behar direnean, jendaurrean hitz egin behardenean, edo sentimenduak adierazi behar direnean.

Bestalde, alor eta egoera askotan ager daiteke herabetasuna.Hau da, gaztetxo batzuek lotsa sentituko dute jendaurrean hitzegiteko, baina lasai aritzen dira beste jardueraren batean, adibi-dez, hizketan hastean.

AholkuakAdituek diotenez, arian-arian gaindituko dute arazoa, etagomendio batzuk azaltzen dituzte, hori errazteko:— Komeni da nor bestearen lekuan jartzea. Besteek ere izan deza-

kete beldur hori bera.— Beldurra ematen duten egoerak ez saihestea, eta aurre egitea.

Orduan beldurra poz bihurtuko da. Areago, lotsagatik atzeangeratzeak beldur gehiago sor dezake eta beldurra beste egoe-retara ere hedatu.

— Garrantzizkoa da gorputz-espresioa kontrolatzen ikastea, baitaohiko bizimoduko egoerak birsortzea, jarrerak aztertzeko etazuzentzeko.

— Pentsamendu positiboak edukitzea. Pentsamendu negatiboak

Zergatik agertzen da segurtasun-gabezia?

Gogoan al dituzu beste sexuko norbaitekin egin zenituen aurrenekosolasak? Ez al zinen aurreneko pausoa egitera ausartzen?Herabetasunak gehienbat gaztetxoei eragiten die, aldaketa handiakgertatzen zaizkien urte horietan. Adiskide berriak egiten dira etaharreman berriei ekin behar diete. Adituek diotenez, ikasizgainditzen dute nerabeek segurtasun-gabeziaren sentsazioa.

343

14 GaurgazteGaztetxo herabeen arazorik nagusienak,herstura eta konfiantzarik eza

*ADITU.- Experto/a. Expert/e.ARDURA.- Responsabilidad. Responsabilité.ARIAN-ARIAN.- A base de práctica. À coup de pratique.AURREA HARTU.- Tomar la iniciativa. Prendre la initiative.AUSARTU.- Atreverse. Oser.BARNE-HERSTURA.- Ansiedad. Anxiété.BARREGARRI GERATU.- Hacer el ridículo. Se rendre ridicule.BIRSORTU.- Recrear.Recréer.EKIN.- Acometer. Entreprendre.GAINDITU.- Superar. Surpasser.HERABE.- Tímido/a. Timide.HERABETASUN.- Timidez. Timidité.IZU.- Pavor. Frayeur.NERABE.- Adolescente. Adolescent.ORDEZKATU.- Sustituir. Remplacer.SAIHESTU.- Evitar. Éviter.

Galdera honi erantzuten lagundu behar digu-zu. Hausnartu eta gazte-garaiko lotsa eta ezin

egonak zergatik gertatzen zitzaizkizun/zaizki-zun azaltzen saia zaitez. Gertakari edo pasadizobereziren bat baldin baduzu, erantsi lasai. Ah!Ausart edota lotsagabe xamarren taldekoa bazai-tugu, bejondeizula! Ez duzu ariketarik eginbehar.

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................Zalantzarik sortu bazaizu, jo ezazu 39.orrialdera, han

aurkituko baituzu gure proposamena.

HABE_01_48 19/12/03 09:00 Página 14

1534

3

2004 ARROZARENNAZIOARTEKO URTEA

a r r o z a b i z i t z a d a

[i[nteresgunea2004.a Arrozaren Nazioarteko Urtea da. Izan ere, Arrozabizitza baita munduko populaziorik handienarentzat, etaerrotik lotuta dago gizarte askotako kultura-ondarearekin.Munduko biztanleen erdia baino gehiagok arroza dutefuntsezko elikagai. Asian bakarrik, 2.000 milioi pertsonabaino gehiagok arroz-soroetatik eta arrozaren ingurukoproduktuetatik ateratzen dute beren kaloria-kontsumoaren%60-70a. Funtsezko janaria da azkar baino azkarragohazten ari den Afrikan, eta hil ala biziko garrantzia duelikatzeko segurtasunerako, eta errentarik apalenak etajaten-defizitak dituzten herrialde askorentzat.

HABE_01_48 19/12/03 09:00 Página 15

[i[arroza bizitza da

1634

3

2004, Arrozaren NazioartekoUrtea: “Arroza bizitza da”

Asia Hego-ekialdeko herrialde urrunetanoraindik ere nekazariek “urrezko pipita”esaten diote arrozari. Gaur egungoJaponian, arroza beren kulturaren ira-garle aitzindaria da herritarren ustez.Mendebaleko Afrikan, Senegal ibaiareninguruetan, nekazariak arroz-platerakeskainiz egiten diete harrera bisitariei.Arroza lantzen den leku guztietan: del-tetan, Asiako ibai handien ondoko hara-netan, Himalaiako hegaletan, Afrikakooihan tropikaletan eta Ekialde Ertainekolur elkorretan arroza dute egunerokojanari, eta arroza da nagusi sarritan erli-jio-jaietan, eztei-oturuntzetan, pintu-retan eta abestietan. Arroza ezagutzenez zuten herrialdeetan ere, horren labo-rantzak parajeak aldatu ditu, herrietansukaldaritza berria sartu du eta diru-itu-rri berri bihurtu da nekazarientzat.Beraz, elikagai bat izateaz gain, jatekoabaino zerbait zabalagoa da arroza. Kul-tura da, politika, negozioa, parajeenedertasuna, jendearen arteko harrema-nak. Hitz gutxitan, “arroza bizitza da”.

Arroza oinarri duten produkzio-siste-mak eta uzta ondoko horren mani-

pulazioak lan asko ematen die gara-pen-bidean dauden herrialdeetakoherrixketan bizi diren 1.000 milioi per-tsonari. Munduko arroz-kopuruarenbostik lau garapen-bidean dauden neka-zari arruntek egindakoa da. Beraz, argidago arrozaren ekoizpen-sistemek era-ginkorragoak izan behar dutela garapenekonomikoa lortzeko, eta mundukogehienei bizi-kalitate hobea eskaintzeko.

Arrozaren ekoizpen-sistemen pro-duktibitatea areagotzeak asko lagun-

duko du gosea kentzen, pobretasunagutxiagotzen, nazioen jaten-segurtasu-na bermatzen eta garapen ekonomikoagauzatzen. FAOren ustez (Elikadura etaNekazaritzarako Nazio Batuen Erakun-dea), garapen-bidean dauden herrialde-etan gutxi gorabehera elikatu gabeko840 milioi pertsona “bizi” dira, horienartean 200 milioi ume baino gehiago.Elikadura txarrak asko zailtzen du gara-pen ekonomikoa.

Hala ere, muga larriak daude arroz--produkzioan: uzta-hazkuntzaren behe-ranzko tasa, eskulan-eskasia, sexu-diskri-

minazioaren inguruko gatazkak, institu-zio-mugak eta ingurugiroaren kutsadu-ra. Gose handiak, pobretasuna eta elika-dura txarrak ingurugiroa babesten badu-te ere, pertsona eta nazio guztien partai-detza eskatzen du arazo horrek. Eskual-deen eta pertsonen desberdintasunek etaarroz-produkzioan oinarritutako sisteme-kin zerikusirik duten baliabideek plante-amendu globala exijitzen dute, lekuanlekuko partaidetza eta nazioartekoagauza daitezen.

HABE_01_48 19/12/03 09:00 Página 16

Arroza eta kulturaOrain dela milaka urte, Asiako Ekialdetiketa Hegoaldetik heldutako jende askoibaien deltetan jarri ziren bizitzen, etaarroz basa eta berezkoa ateratzenzuten. Lur busti horietan egindakoarroz-laborantzak asko lagundu zionpopulazioaren hazkuntzari, eta horrekgizartearen eta zibilizazioaren garapenaekarri zuen.

Lehen bezala orain, arroza egiteakeskatzen duen lana izugarria da: terra-za-sistemak eraiki behar dira laboran-tza-eredu hori lur-erosioari nolabaitegokitzeko; lur-jauziak ere izaten diraeta horrek herritar guztien lankidetzaeskatzen du. Arrozak bildu egin du jen-dea, garbi ikusten da hori Mekong ibai-ko delta zabalean kultura desberdineta-ko jendetza bildu baitzen lurretik bizi-tzeko, eta bere labore nagusia lantzeko.Gainera, arroz-soroen sistema batzuetanurari leku itxi batean eutsi behar bai-tzaio, hango parajea berezi bihurtu da.Alderdi askotatik begiratuta, arroza lan-tzeko eta jasotzeko ahaleginek komuni-tate-egitura jakin batzuk sortu ditu,baita arrozaren inguruko kultura ere.Arrozaren eta pertsonen arteko harre-manek abestiak inspiratu dituzte, pintu-rak, narrazioak eta komunikatzeko bestemoduak. Festak egiten zaizkio arrozarieta horren laborantzari, adibidez Lurra-ren Iniziazio Festa ospatzen dute, arroz--zikloaren hasieran. Antzinatean, arro-za Jainkoaren dohain zuten Asiakoenperadoreek eta erregeek. Japoniarrekgaur egunean ere “ama” deitzen diotearrozari, eta arroz-laborariak landa-ren eta herri-kulturaren zaintzaileakdirela esaten dute.

Mendeetan zehar, arrozak bideratuditu kultura eta jateko ohiturak. Motaaskotako arroza egiten baita, zapore etagustuko anitzeko arroz-motak daude.Arroza sarritan arrainarekin, okelarekinedo eltzekariekin jaten da. Adibidez,herrialde asiarretan arroza eta arrainajateko ohiturak arroz/arrain izenekoelkarte bat sortu du. Kolonbian, berriz,tipikoa da arroza indabekin jatea.Arroz-produkzioaren eta arrantza--industrien harremana oso estua da.Kultura mailan duen garrantzia antzina-ko tai eta Angkor Wat zibilizazioetakoatsotitzetan islatzen da: “Arroza soro-

an dago, arraina uretan”. Arroza etaeltzekariak (babarruna, dilista eta gar-bantzua, adibidez) munduko leku asko-tako sukaldaritzaren ezaugarriak dira,hasi Cajunetik Mexikoraino, EkialdeErtainetik Europa Hegoalderaino. Arrozada oinarrizko elikagaia behartsuentzatherrialde askotan.

Azpimarratzekoa da ia kultura guz-tiek badutela arroza jateko beren estilopropioa eta errezeta asko munduko kul-tura-ondare bihurtu direla. Orain delaehun bat urte, arroza ia-ia arrotza zenKalifornian, baina gaur egun arroza danagusi Sacramentoko paraje kulturaleaneta politikoan.

Elurrez estalitako Alpe zurietan osobizipen berezia sentitzen dute ItaliakoIparretik joaten diren bisitariek. Eskualdehori da, hain zuzen ere, mundu osoanhain estimatua den “risottoen” etaarroz-plater famatuen “santutegia”.Udako bero-galdatan Niloko deltanarroz-soroetako freskuran bilatzen dujendeak babesa.

Arroz-terrazen bihurgune amaiga-beak nabarmentzen dira Asiako parajeaskotan. Hain berezia da hori, UNESCOkFilipinetako Banawe-ko terrazak mun-duko kultura-ondare izendatu dituela.Ahalegin asko ari dira egiten arrozetanoinarritutako beste produkzio-sistemakkontserbatzeko, eta Munduko KulturaOndare izendatzeko.

Arroza eta elikaduraArroza da funtsezko elikagaia Asiako etaOzeano Bareko 17 herrialdetan, Afrikako8tan, Hego Amerikako eta Karibeko 7taneta Ekialde Hurbileko batean.

Garapen-bidean dauden herrialdeguztiak kontuan hartuta, energia-kon-tsumo osoaren %27a da arroza, eta eli-kadura-proteinen %20a. Hala ere, arro-zak elikadura-energia garrantzitsuabadu ere, ez da hain aberatsa aminoazi-dotan, eta funtsezko mikro-elikagaigutxi ditu. Gaur egun, 2.000 milioi per-tsona baino gehiagok mikro-elikagaigutxi hartzen dute. Elikadura txarrakgaztetxoen ikasteko gaitasuna gutxitzendu, helduen produktibitatea murrizten

[i[arroza bizitza da

17

*AITZINDARI.- Pionero/a. Pionnier/ére.ANTZINATE.- Antigüedad. Antiquité.AREAGOTU.- Aumentar. Augmenter.ARRANTZA-INDUSTRIA.- Industriapesquera. Industrie de pêche.ARROTZ.- Extraño/a. Étranger/ère.ARROZ-LABORARI.- Arrocero/a.Riziculteur/trice.ATSOTITZ.- Refrán. Proverbe.BALIABIDEAK.- Recursos. Ressources.BASA.- Silvestre. Sauvage.BEREZKO.- Natural. Naturel/elle.BERO-GALDATAN.- Con calor ardiente.Avec chaleur ardente.BIHURGUNE.- Curva. Virage.BIZIPEN.- Vivencia. Vécu.DILISTA.- Lenteja. Lentille.EKOIZPEN.- Producción. Production.ELIKADURA.- Alimentación. Alimentation.ELKOR.- Arido/a. Aride.ELTZEKARI.- Legumbre. Légume.ERAIKI.- Construir. Construire.EZTEI-OTURUNTZA.- Banquete de boda.Repas de noce.GARAPEN-BIDEAN.- En vía de desarrollo.En voie de développement.GATAZKA.- Conflicto. Conflit.HARAN.- Valle. Vallée.HAZKUNTZA.- Crecimiento. Croissance.HEGAL.- Ladera. Flanc.INDABA.- Alubia. Haricot.INGURUGIRO.- Medio ambiente.Environnement.IRAGARLE.- Anunciador/a.Annonciateur/trice.ISLATU.- Reflejar. Réfléchir.IZENDATU.- Designar. Désigner.LABORANTZA.- Cultivo. Culture.LANDA.- Campo. Champ.LANKIDETZA.- Trabajo en común. Travailen commun.LUR-JAUZI.- Desprendimiento de tierra.Éboulement de terre.MURRIZTU.- Reducir. Réduire.OIHAN.- Selva. Fôret.UZTA.- Cosecha. Récolte.

HABE_01_48 19/12/03 09:00 Página 17

*ABELTZAINTZA.- Ganadería. Élevage.AHALBIDETU.- Facilitar. Facilitar.BAKAN.- Escaso/a. Peu abondant/e.EGIAZTATU.- Comprobar. Vérifier.EGITURA.- Estructura. Structure.EHO.- Triturar. Broyer.ELIKAGARRI.- Nutritivo/a. Nourrissant/e.ELTXO.- Mosquito. Moustique.ERAGOTZI.- Impedir. Empêcher.ETEKIN.- Rendimiento. Rendement.EURITEAK.- Lluvias. Pluies.GAZITASUN.- Salinidad. Salinité.GOI-LURRAK.- Tierra altas. Terreshautes.HAUSNARTU.- Reflexionar. Réfléchir.IRAUNGIPEN.- Caducidad. Caducité.IRENTSI.- Devorar. Dévorer.ITSAGORA.- Pleamar. Marée haute.JASANGARRI.- Sostenible. Soutenable.KUDEAKETA.- Gestión. Gestion.LEHENTASUN.- Preferencia. Préférence.LEHORTE.- Sequía. Sécheresse.LIKATSU.- Glutinoso/a. Glutineux/euse.LURRUNDU.- Vaporizar. Vaporiser.LURZORU.- Suelo. Sol.MURGILKETA.- Inmersión. Immersion.ONURAGARRI.- Provechoso/a.Profitable.UHOLDE.- Inundación. Inondation.UR GEZA.- Agua dulce. Eau douce.UREZTATU.- Regar. Arroser.USAINTSU.- Aromático/a. Aromatique.ZUNTZ.- Fibra. Fibre.

1834

3 [i[arroza bizitza da

eta garaia baino lehenago hiltzen dajendea, batez ere umeak eta emakume-ak. Beraz, garrantzizkoa da arrozak elika-tzeko duen ahalmenaren ingurukoezhausnartzea.

Arroz-moten nutrizio-ahalmenariburuzko dokumentazio gehiago lortzeabeharrezkoa baldin bada, aski garbi dagoarroz-mota guztiek ez dutela elikatzekoahalmen bera. Genetika-aldaera askota-koa da arroza; Oryza sativa L. espezieakmilaka azpi-espezie ditu: indiarra, japo-niarra, japoniar tropikala, likatsua etausaintsua.

Afrika Mendebaldarrean, O. Glaberri-ma Steud espeziea jaten da beste asko-ren artean. Ikertu diren espezie bakane-tan, burdina eta zink-kantitatea 1-6mg-koa da eta proteina 5-14 mg-koa100 arroz-gramoko. Teknika hobeto era-biliz arroz elikagarriagoak lortzeaonuragarria izango litzateke gaizki eli-katzen direnen kopurua murrizteko.

Normalean, tradizio eta lehentasu-nengatik, eho egiten da findu gabekoarroza jateko. Horrek egosteko beharden denbora gutxitzen badu ere etairaungipena areagotzen, beste elikagaiasko ez dira aprobetxatzen: proteinak,zuntza, koipea, burdina eta B bitaminak.Herrialde askotan lurrundu egiten diraarroz-aleak berez dauzkan gai elikaga-rriak kontserbatzeko. Erabil daitezkesendotze-teknikak, aleek berezkoakdituzten bitaminak eta mineralak area-gotzeko. Zoritxarrez, praktika ez dagehiegi zabaldu arroza jaten den herrial-de askotan, hori prozesatzeko egitura-rik ez dagoelako.

Arroza eta ingurugiroaUraren kudeaketa funtsezkoa da arroz--produkzio jasangarriak sortzeko, batezere arroza delako ur-azpian bizi daiteke-en funtsezko zereal bakarra.

Milaka urteetan naturako presioak,adibidez, lehorteak, uholdeak, elikaga-rrien tentsioak, tentsio biotikoak etagizonen parte-hartzeak garrantzizkoakizan dira arroz-mota desberdinak etaekosistemak sortzeko. Arrozaren diber-tsitatean oinarrituta, arroz-agronomoeketa ekologistek sailkapen-sistema batzuk

proposatu dituzte, eta horietan gehienerabiltzen diren arroz-motak eta urare-kin zerikusia dutenak bost kategorietansailkatzen dira: lehorreko behe-lurrak, ursakonak, itsasgorak bustitzen dituenlurrak, goi-lurrak eta arroz-soro urez-tatuak. 90eko hamarkadan, mundukoarroz-soroen %10a bakarrik zen goi--lurretakoa; besteetan ura erabiltzenzuten era batera edo bestera.

Arroz-soroak lantzen ziren lekuetakotopografiak ura kudeatu beharra ekarrizuen eta arroz-soro jakin batzuk lantzea,eta horrela asko garatu zen produkzioa.Goi-lurretako terraza-sistemetan urabiltzen dute eta horrela lortzen arrozamendi-hegaletan ere egitea. Teknikahori funtsezkoa da lur-erosioak saihes-teko, eta lur-jauziak gerta ez daitezen.Beste alderdi ona da horrela kontroladaitezkeela uholdeak, landen ingurukoparetak eraikiz, eta horrela euriteetakour handien kalteak murriztu egiten dira.Arroz-soroen azalean dagoen urak algakhaztea eragozten du eta, beraz, herbizi-den beharra eta algak kontrolatzekoeskulana ere bai. Soroan beti arrozaestaliz dagoen ura ona da lurrean urairagazteko eta lurrazpikoa areagotzeko,beste etekin hidraulikoen onerako.

Arrozaren eta uraren arteko harre-man konplexua oso ongi egiaztatzen daur-azpian egiten den arroza ekoiztean.Murgilketak lur-hondoetan materiaorganikoa pilatzea ahalbidetzen du, etahorrek asko laguntzen du karbonoaatzematen. Murgilketa-sistemak lurzo-ruko materia organikoak elikadura-bil-toki gisa erabiltzeko balio du, eta landa-reei gai mineral asko ematen die. Halaere, arroza inolako lehor aldirik gabeuretan beti egotea, kaltegarria da lurzo-ruko beste prozesu kimiko eta biologiko-entzat: denbora gehiago behar dahumusa usteltzeko, lurzoruko nitroge-noaren portzentajea gutxitu egiten da,gazitasuna eta lurraren inhibizioa han-diagotu egiten dira. Horrezaz gain, ingu-rune hezeetan metano-emisioak eregertatzen dira, berotegi-efektuko gasa,alegia.

Amaitzeko, ura lur-gainean beti ego-teak gaixotasunak sortzen ditu, malariaadibidez, nahiz eta eltxo horiek irens-ten dituzten beste animaliatxoak ugari-

tzen diren, eta laborariei arroz-produk-zioa hazten laguntzen dien.

Murgilketa-sisteman itxuraz kontra-esanekoak diruditen nekazarientzako etaingurugirorako alderdi onak eta txarrakhobeto konpon daitezke laborantza ego-kia eginez. Arroz-soroetan oinarritutakosistemak ur geza erabiltzeko diseinatudira helburu jakin batzuekin eta berez-koa zen ur-ekosistemari eusteko, etaarroz-laborantza intentsiboagotik sortudena, besteak beste, arrantza-industriaizan da, baita abeltzaintza eta landare--produkzioa ere.

HABE_01_48 19/12/03 09:00 Página 18

*ERAGINKOR.- Eficaz. Efficace.IDORRERI.- Estreñimiento. Constipation.KAKERI.- Diarrea. Diarrhée.TASUNAK.- Propiedades. Propietés.ZAHI.- Salvado. Son.

*

[i[arroza bizitza da

19

• Arrozak dituen karbohidrato ugariek energia izugarria ematen diote gorputzari, eta ona da batez ere kirolarientzat.

• Oso eraginkorra da idorreri-arazoa konpontzeko, zuntzari esker.

• Ezin hobea da kakeriaren aurka, arroz-salda ona baita lehortzeko.

• Magnesio asko baitu, arrozak lagundu egiten du odoleko azukrea murrizten.

• Kolesterola gutxitu egiten da zuntz eta gamma-oryzanol asko duelako.

• Lasaitu egiten du sistema nerbiosoa, B bitaminari eta triptofanoari esker.

• Ona da presio arteriala kontrolatzeko, potasio asko baitu eta sodio gutxi.

• Arrozaren fosforoa oso onuragarria da hazten ari denarentzat, eta energia intelektuala areagotzeko.

• Gomendatzekoa da zeliakoentzat eta glutenik gabeko dieta behar dutenentzat.

Nutrizio-informazioa (100 gramoko)Kaloriak: 350Karbohidratoak: 45 gr.Proteinak: 5 gr.Koipe osasungarriak: 2 gr.Zuntza: 3 gr.Magnesioa : 42 gr.Potasioa: 95 gr.Fosforoa: 122 gr.

Eta neurri txikiagoan B1 eta B3 bitaminak eskain-tzen dizkigu.Proteina dezente du arrozak, eta beste elikagaiekinnahastuta, primeran asimilatzen da.

Ba al dakizu?Arroz integrala oso ona da zahiak zuntz asko due-lako. Finduta janda, berriz, (arroz zuria) bitaminaeta mineral asko galtzen dira.

Gabonak pasa berriak ditugu eta egoki iru-ditu zaigu arrozaren ezaugarri onuratsuakaipatzea, neurri handi batean egindako neu-rrigabekeriak “konpontzeko”. Geure oneraetortzen lagunduko ahal digu!

Arrozaren tasunak

HABE_01_48 19/12/03 09:05 Página 19

2034

3 [i[arroza bizitza da

Atal hau zerorrek bete beharkoduzu. Kontua da jarraian

duzun azalpenetik aurreikusi behar-ko duzula zein osagai beharko duzunarroz-esne gainerrea prestatzeko:

Arroz-esne gainerrea

Osagaiak..................................................................................................................................................................................................................Zalantzarik sortu bazaizu, jo ezazu 39.orrialdera.

Jarri esnea egosten (gorde ezazubaso erdi bat esne) kanelarekin, limoi--azalekin eta azukrearen erdiarekin.Esnea irakiten hasten denean, gehituarroza etengabe irabiatuz, eta dagoela20-25 minututan poliki-poliki irakiten.Gero, atera kanela-zotza eta limoia, etaerretiratu sutatik. Nahastu gorringoakesne hotzetan eta erantsi arrozari eten-gabe eraginez loditu arte. Harrotuzuringoak elur puntuan eta erantsigeratzen den azukrea.

Jarri arroza labean erabiltzekomoduko ontzi batean eta zuringoekinestali arroza.

Azkenik, gainerre ezazu minutubatean eta atera mahaira.

Berdela arroz beltzarekin

OsagaiakArroza: 300 gr.Berdelak: 4Tipula: 1Tomatea: 1Azenarioak: 2Txipiroi-tintaBaratxuri-ale batPipermin batUraOliba-olio birjinaGatzaPerrexil xehatua

Txikitu tipula, tomatea eta azenarioak.Dena zartaginean pasatu olio eta gatza-rekin. Ondoren erantsi arroza eta urezestali.

Zabaldu ontzian txukun-txukun txi-piroi-tinta ur pixka batekin eta botaarrozari. Jarri egosten 20 minututan. Etautzi lasai bere horretan.

Jarri berdelak labean gatz eta oliotan20 minututan 180ºCko berotan. Erretzendirenean, atera, zabal-zabal jarri, buruaeta erdiko hezurra kendu. Baratxuria etapipermina pixka-pixka bat frijitu, etabota arrainaren gainera.

Igurtzi molde bat olioarekin. Jarriperrexil-adartxo bat hondoan eta beteontzia arroz beltzarekin. Moldetik ateraeta ipini berdelen ondoan.

Arroz integrala barazkiekin

OsagaiakArroz integrala: 300 gr.Lekak: 100 gr.Espinakak: 50 gr.Azenarioak: 2Tomatea: 1Porrua: 1Baratxuri-aleak: 2Litro bat ur edo barazki-saldaOliba-olio birjinaGatzaLimoi bat apaintzeko

Xehatu lekak, azenarioak eta baratxu-ri-aleak eta pasatu zartaginean oliopixka batekin. Zuritu tomatea, txikitueta zartaginera bota. Gehitu gatz pixkabat eta eduki guztia 20 minututan. Gar-bitu espinakak, txiki-txiki egin zurtoi-nak kenduta, eta erantsi beste baraz-kiei. Gehitu arroza eta dena ondo nahas-tu.

Bota salda ontzira (arroza bi halakosalda behar da edo gehixeago). Utzi sumotelean 10-15 minututan eta labeansartu 180ºC-tan 30-35 minututan.

Txikitu fin-fin porrua eta zartagine-an pasatu olio pixka batekin.

Arroza egiten denean, atera labetik.Jarri ontziaren erdian limoi-xerra bat etahorren gainean porru frijitua.

Mantala jantzi

*AZAL.- Corteza. Écorce.BI HALAKO.- Doble. Double.ERANTSI.- Añadir. Ajouter.GAINERRE.- Gratinar. Gratiner.GORRINGO.- Yema del huevo. Jaune d´oeuf.HARROTU.- Montar. Fouetter.IGURTZI.- Untar. Graisser.IRABIATU.- Batir. Battre.IRAKIN.- Hervir. Bouillir.LEKA.- Vaina. Fourreau.PIPERMIN.- Guindilla. Piment.SU MOTELEAN.- A fuego lento. À feu doux.XEHATU.- Picar. Hacher.ZURINGO.- Clara del huevo. Blanc de l´oeuf.ZURITU.- Pelar. Peler.ZURTOIN.- Tallo. Tige.

Arrozarekin zer prestatu ez dakizula al zabiltza? Lasai, guk lanak aurreratuta dauzkagu eta.Honatx hemen arroz-errezeta goxo batzuk. Mantala jantzi besterik ez duzu!

HABE_01_48 19/12/03 09:05 Página 20

[i[arroza bizitza da

21

Arrozaren NazioartekoUrtea dela aitzakia har-

tuta, arrozaren jatorrikolurraldeetara egingo dugu

gaurkoan bisita, liburuak bidelagunhartuta.

Arroz-katilukada bat, horixe zenegunero Ho Chi Minh iraultzaileari kar-tzelan zegoenean jateko ematen ziotenjaki bakarra. Eguna joan, eguna etorri,arroz-katilukada baino ez. Hala konta-tzen du bere Gartzelako egunkarialiburuan (Susa, 1985). Poemaz poemaematen du Ho Chi Minh-ek kartzelakobizimoduaren garratzaren berri, aska-tasunaren aldeko aldarria egiteaz bate-ra. Txineraz taxutu behar izan zituenidazleak poema hauek, vietnameraalboratuz, kartzela-zaindarien beldur.Vietnamgo Errepublika Demokratikoasortzearen alde borrokatu zen Ho ChiMinh eta kartzela izan zuen zigor urteluzetan.

Mandarin dotore izenburupeanhiru poeta txinatarren lana ekarri dueuskarara Rafa Egiguren hernaniarrak,txineratik zuzen-zuzenean (PaperHotsak, 2003). Ez da, baina, ohiko libu-rua Mandarin dotore, izan ere, hainbatarte-diziplina biltzen ditu, poesiazgain: Jose Luis Zumetak kolorez ilus-tratu ditu poema-liburuko orriak etaJoserra Senperena piano-joleak musikaezarri die liburuan jasotako poemei.Liburuko testuek sorrarazi dizkietenemozioak nork bere espresiobidez, norkbere diziplinatik adierazi dituzte: Egi-

gurenek hitzaren esparrutik, Zumetakpinturarenetik eta Senperenak musika-renetik hurbiltzen gaituzte poesia kla-siko txinatarrera. Wang Wei, Du Fu etaLi Bai poeta handien lanak jaso dituEgigurenek Mandarin dotore liburuan,hirurak ere Tang dinastiak Txinan agin-tzen zuen sasoikoak. Diotenez, dinastiaharen sasoian berrogeita hamar milatikgora izan ziren idatzitako poemak;aberastasun haren lagin txikia dira,beraz, liburu honek biltzen dituen poe-mak. Gutizia hutsa den disko-liburua,beraz, artearen alderdi anitzen topale-kua.

Oparoa izan zen oso literaturaren-tzat Tang dinastiaren sasoia, nahiz etasorkuntza haren atal handia ez zenbildu oso gerora arte. Hala, mendebatzuk geroago, Mantxu dinastiarensasoian bizi izan zen P´u Sung-Lingnarratzaileak ahoz aho nahiz idatzizTang dinastiaz geroztik hedatu zirenipuin eta istorioak biltzen jardun zuen,arrakasta handia bilduz irakurle txina-tarren artean. XVII. mendeko idazlehonek bildu eta idatzi zituen kontaki-zunetatik lau istorio ditugu euskarazemanak, Karlos Santistebanen itzulpe-nean. Itsasoko mamuak izenez argita-ratu zituen 1987an Hordago argitale-txeak. Fantasia eta errealitatea, arra-zoia eta sineskeria, nahasirik ageri diratradizio txinatarreko ipuinotan, guztiakere irudimenez gainezka. Xabier Etxa-nizek ere tradizio txinatarreko istorio-ak, ipuinak bildu eta euskaraz argitara-

tu zituen, bi liburutan banatuta: Ber-dez jantzitako neska (Pamiela, 1988)bata, Zazpi ahizpak (Pamiela, 1992)bigarrena.

Enperadoreen sasoietatik gure egu-netara etorriz, egungo Txina ezagutunahi duenarentzako liburu aproposakaleratu berri du Jon Abril beratarkazetariak: Helloak Txinan (Txalaparta,2003) kronika-liburua. Hello deitzendiete txinatarrek kanpotarrei, izanturista, izan atzerriko langile. Eta hellomoduan, turista moduan joan zen JonAbril Asier Gogortza argazkilari etaherrikidearekin batera Txinara. 2002koabendutik 2003ko urtarrilera arte izanziren bi nafarrak hello Txinan etahorren berri ematen digu Abrilek libu-ruan: Beijingen hasi eta Beijingenamaitutako bidaian, hamaika leku, per-tsona eta pasadizo ezagutaraziko diz-kigu idazleak: treneko bidaiak, bainutxinatarrak, euskal enpresa eta herrita-rrek herrialdean egiten duten lana etabizimodua, hizkuntzarekin izandakozailtasunak... Shangai, Lijiang edo Xi´andira bi bidaiarien eskutik bisitatukoditugun hirietako batzuk. Mitoez hara-go, topikoez eta harago, gaur egungoTxina erreala eskura jarri digu Jon Abri-lek.

Arrozezko paperak

Nanning gartzelan

Hona hemen gartzela ultramodernoa, Argi elektriko eta guzti. Baina, beti bezala, janaria

arroz katilukada bat daEta sabela beti kexu dago.

Udazkeneko eskena

Arroz alorrok lehenengoz ikusi nituenean berdea zen guzia.Orain udazkenarekin uztaren garaiaheldu da:Nahinon, laborarien aurpegi irribarretsuakArroz landetan, barreak eta kantuak.

Ho Chi Minh, Gartzelako egunkaria

Ibon Egaña

*

HABE_01_48 19/12/03 09:05 Página 21

22

343[i[nteresgunea

[i[arroza bizitza da

1.- Jarraian dituzun herrialde hauetatik zeinetan dutearroza oinarrizko jaten?

Txina KanadaItalia

2.- Zein arroz-neurri behar du herrialde garatuetan biziden pertsona batek eguneroko energia-kontsumoan?

%27%50%10

3.- Zenbat denbora behar du arroz-aleak heltzeko?

Sei hilabeteLau urteLau aste

4.- Bataz beste zenbat arroz jaten du urteko europarbatek?

30 kilo3 kilo200 kilo

5.- Zein herrialde da arroz-esportatzaile handiena?

AEBVietnamThailandia

6.- Zenbat ur behar da arroz kilo bat lortzeko?

10.000 litro5.000 litro10 litro

7.- Zenbat arroz-soro kilometro karratu daude munduan?

1.500.00050.00010.000

8.- Munduko zein lurraldetan ezin da arroza erein?

Himalaia-nOihan tropikaleanAntartikan

9.- Jarraian dituzun zein gauza egin daiteke arroza edobere eratorriak erabiliz?

TintaHortzetako pastaGurpilak

10.- Zientzialarien esanetan, zenbat arroz-mota daude?

140.0002.30020.000

Gaurgero motzean etainteresguneko orrialdeetan

arrozari buruz aritu gara. Ea zerhartu duzun gogoan! Horretarako,

erantzun ondorengo galderahauei, aukerarik egokienean

gurutzetxo bat eginez:

Zalantzarik sortu bazaizu, jo ezazu 39. orrialdera.

Arroz-aleekin jolasean

HABE_01_48 19/12/03 09:05 Página 22

2. Zer da irakasle batengan gehien estimatzen duzuna? Hurbiltasuna, irakasle-ikasle hierarkia hori hausten saiatzea. Hobe da,bai irakaslearentzat, bai ikaslearentzat… Eskola era atsegingarrian ema-tea, dibertigarrian.

3. Nolakoa zen zure ikaskide-taldea? Ona, nire lagunak dira gaur egun ere, eta beraiekin hitz egiten dut astero.

4. Gustuko al dituzu ikasgelatik kanpoko ekintzak? Zergatik? Oso ondo pasatzen genuen udalekuetan. Euskal Ikastolen Federazioakantolatzen zituen eta ni joaten nintzen tokira bizkaitar bakarra nintzengipuzkoarrez inguratua, Nafarroan, Beiren, Bernedon…

5. Zein da gehien gustatzen zitzaizun ariketa-mota? Zergatik? Beno, nik matematikak gorroto nituen, eta letretako gaiak nituen atse-gin. Hizkuntzari begira, hutsuneak betetzea gustatzen zitzaidan.

6. Zer ikasten da beste ikasleengandik? Beno, nik uste, nor garen besteei zor diegula neurri batean. Bizitzenikasten duzu.

7. Zerk edo nork lagundu dizu gehien euskara ikasten? Ikastolatik kanpoko erdal giroak ez zidan larregi lagunduko, badakizu,Getxo, Algorta... Baina, herri hau elebiduna da, eta horrekin bizitzenjakin behar dugu. Baina pertsona jakin bat… Ez dakit.

8. Laguntzen al dizute teknologia berriek euskara ikasten? Gu institutuan windows eta erabiltzen hasi ginen... Baina, ingelesezzeuden. Klaseak ziren euskaraz.

9. Gramatikazko arauak zer dira zuretzat, lagungarriak, oztopo, gehie-gi dira agian? Kanpotik ikusita ikaragarriak dirudite, aditz-taula horiek eta…Lehendabizi n-, h-, d-… gero baldintzaren ba-. “Ba-“ hori, ordea, behinbakarrik azaltzen zen… Gramatika zaila da.

10. Zer da ikasten errazena gertatu zaizuna? Zergatik? Txikitatik ikasita, inolako trabarik gabe ikasten duzu. Nahikoa erraz ikas-ten duzu.

11. Nola konbentzitzen duzu zeure burua ikasten jarraitzeko? Egia esan, ez dago ahaleginik egin beharrik euskara ikasten jarraitzeko.Gure hizkuntza da eta egunero landu beharrekoa, beste edozein beza-la, eta hori norberaren esku dago. Lan egiteko beharrezkoa dut hizkun-tza fresko izatea, eta hizkuntza horretan pentsatzen jakitea, eta arauenberri izatea… Guri antzezlanak gaztelaniazko bertsioan etortzen zaizki-gu, eta itzultzaile bati esaten diogu itzultzeko, eta hor ikasten dituzuesamolde berriak eta.

12. Zertarako ikasi nahi zenuen euskara? Ikasten den guztiak “zertarako” bat behar al du atzetik? Hizkuntza kul-tura da, eta kultura zaindu egin behar da, edozein hizkuntza, eta beha-rrezkoa da norberaren kultura zaintzea. Nik uste euskara ikasten duenbatek garbi daukala Euskal Herriko kulturaren oinarria hizkuntza dela.Eta pausu hori ematen duena txalotzeko modukoa da. Guri esan ziguningelesezko irakasleak “euskara, zertarako?” eta istilu polita sortu zen.Okerrena da egun ere entzuten dela.

13. Une honetan non erabiltzen duzu euskara, non hitz egiten duzu? Bada, egia esan, Bizkaian oso gutxi. Kalean geroz eta gehiago entzutenda euskara, batez ere Bilbon, baina nire inguruan euskaraz tutik ere ezdakien asko dago. Gipuzkoan bai, egunero, lankideekin eta…

Asier Hormaza Elordui aktorea ETB1eko SorginenLaratza saioan ikus dezakezue Nekanerena egiten.

Mortimer ere Asier Hormaza da. Aktore hau bizkaitarrada, eta ama-hizkuntza erdara izan zuelako ekarri duguhona, sail honetako beste guztiak bezala. San Nikolasikastolan matrikulatu zuten gurasoek, eta han hasi zen,jakina, euskara bereganatzen. Egun Kanpingag taldekopartaide da, eta azken antzezlana egiten dabil EuskalHerrian barrena, euskaraz eta gaztelaniaz: “Bazenbehin gutxi gora-behera”

1. Zein da, zure ustez, ikasteko modu hobea: bakarkaala taldean, ala biak batera? Ikasi duzun hori praktikatzeko taldea beharrezkoaduzu. Baina, irakurtzea komeni izaten da, pentsatzendugulako idazleek egitura egokiak erabiltzen dituztela.Gertatzen dena da niri historiazko gaiak irakurtzea gus-tatzen zaidala, eta alde horretatik euskal literaturan nikez dudala aurkitzen nahi dudana. Gero nik“Publizitatea” ikasi nuen, eta euskaraz egin nituenlehen 3 urteak.

?

Hamaika trikimailu 23

Asier Hormaza

Sail honetako gonbidatu guztiei, euskaraikasten aritu direnean bizi izandako hain-

bat konturi buruzko galderak egiten dizkie-gu, denei berberak. Zuetako asko bezalaxe,euskaldun berriak izanik erantzun digutenainteresgarria gertatuko zaizuelakoan.

HABE_01_48 19/12/03 09:05 Página 23

taElkarrizketaElka

ENEKO INDEPENDENT.- Gure artea da, adi-bidez, pinturarekin gertatzen den moduan,paisaia bat, bodegoi bat edo… ikusten duzueta mundu guztiak daki gutxi gorabehera zerden, baina margolan abstraktu bat, lan mini-malista, zuria eta horiarekin pintatutakoa

bakarrik, zer da hori? Gauza bera gertatzen da musikarekin, gukjartzen dugun musika baloratzen dakien pertsona gutxi dago.Musika elektronikoa da, berez, pintxatzeko BPM (Bits Per Minuteesan nahi du), minutuko hainbat bonbo, hau da, zenbat bonbojotzen dituen minutuko. Orduan, bonbo horiek pun, pun, pun,edo entzuten den beste txas, txas, txas, denbora guztian berdinakdira. Zergatik? Hurrengo diskoa ere sekuentziatua delako. Orduan,autoan bezala, azeleradorea eta frenoa dituzu, pich bat daukazu,abiadura igotzeko edo jaisteko. Disko bat jotzen ari da eta zukbestea kaskoetatik entzuten duzu eta egin behar duzuna daeskuekin abiadurarekin jokatuz eta behatzekin frenatzen edo bul-tzatzen biak abiadura berean jarri. Hori lortzen duzunean hasiera-tik jartzen duzu sartzera zoazen kanta. Bitartean, bestea entzutenjarraitzen dugu eta unea erabaki ondoren, bigarrena sartzen da.Horrela, bi abestirekin bat sortzen duzu, hortxe dago gure artea.

HABE.- Zein da zuek bezalako disck jockey-en artea?

DJ IMA.- Musika hizkuntza internazionalada eta guk jartzen dugun musikak sentimen-dua dauka. Zu entzule bazara, zuri sentiaraz-ten dizuna zure ondoan dagoen edonork eresenti dezake, berdin eragiten dio. Zu erritmobat entzuten ari zara eta aurpegi bat jartzen

duzu, eta zure ondokoak beste hainbeste. Musika nola jartzen denere garrantzitsua da, musika afinatu egiten baita.

343

24Eneko Independent eta DJ Ima:

“Guk jartzen dugun musikak

sentimendua dauka”

Disck Jockey-tzat dute eurenburua Enekok (Eneko Inde-pendent) eta Imanolek (DJ

Ima). Horrek duen esanahiaz eta gauregungo hainbat musika-fenomenori buruzhitz egitera gonbidatu ditugu. Ea ez zaizki-gun bonboak joaten!

taElkarrizketaElka

ENEKO INDEPENDENT.- Gure artea da, adi-bidez, pinturarekin gertatzen den moduan,paisaia bat, bodegoi bat edo… ikusten duzueta mundu guztiak daki gutxi gorabehera zerden, baina margolan abstraktu bat, lan mini-malista, zuria eta horiarekin pintatutakoa

bakarrik, zer da hori? Gauza bera gertatzen da musikarekin, gukjartzen dugun musika baloratzen dakien pertsona gutxi dago.Musika elektronikoa da, berez, pintxatzeko BPM (Bits Per Minuteesan nahi du), minutuko hainbat bonbo, hau da, zenbat bonbojotzen dituen minutuko. Orduan, bonbo horiek pun, pun, pun,edo entzuten den beste txas, txas, txas, denbora guztian berdinakdira. Zergatik? Hurrengo diskoa ere sekuentziatua delako. Orduan,autoan bezala, azeleradorea eta frenoa dituzu, pich bat daukazu,abiadura igotzeko edo jaisteko. Disko bat jotzen ari da eta zukbestea kaskoetatik entzuten duzu eta egin behar duzuna daeskuekin abiadurarekin jokatuz eta behatzekin frenatzen edo bul-tzatzen biak abiadura berean jarri. Hori lortzen duzunean hasiera-tik jartzen duzu sartzera zoazen kanta. Bitartean, bestea entzutenjarraitzen dugu eta unea erabaki ondoren, bigarrena sartzen da.Horrela, bi abestirekin bat sortzen duzu, hortxe dago gure artea.

HABE.- Zein da zuek bezalako disck jockey-en artea?

DJ IMA.- Musika hizkuntza internazionalada eta guk jartzen dugun musikak sentimen-dua dauka. Zu entzule bazara, zuri sentiaraz-ten dizuna zure ondoan dagoen edonork eresenti dezake, berdin eragiten dio. Zu erritmobat entzuten ari zara eta aurpegi bat jartzen

duzu, eta zure ondokoak beste hainbeste. Musika nola jartzen denere garrantzitsua da, musika afinatu egiten baita.

343

24Eneko Independent eta DJ Ima:

“Guk jartzen dugun musikak

sentimendua dauka”

Disck Jockey-tzat dute eurenburua Enekok (Eneko Inde-pendent) eta Imanolek (DJ

Ima). Horrek duen esanahiaz eta gauregungo hainbat musika-fenomenori buruzhitz egitera gonbidatu ditugu. Ea ez zaizki-gun bonboak joaten!

HABE_01_48 19/12/03 09:05 Página 24

karrizketaElkarriz

Zein

musika-mota jarriko

zeniekete ondorengo pertsonaiei?

Juan Jose Ibarretxe

DJI.- Niri gustatzen zaidan musika jarriko nioke eta itxa-

rongo nuke bere erreakzioa, ea entzuten dakien ala ez.

David Beckham

E.I.- Tekno bortitza.

Anne Igartiburu

E.I.- Guk jartzen dugun edozein musika, seguru, gustura hartuko lukeela

parrandan balego.

George Bush

DJI.- Nik aurikularrak jarriko nizkioke oso bolumen altuan, baina ondo

entzuteko moduan eta La Polla Records eta Violadores Del Verso jarriko

nizkioke eta zigortuta edukiko nuke ordu pare batez edo

Juan Mari Arzak

DJI.- Ambient musika jarriko nioke, gutxi molestatzeko eta

lanak ondo egiteko.

Letizia Ortiz

DJI.- Sintoniaren bat.

25H.- Eta euskal musikak balio al du pintxatzeko? Esadazu taldeedota kantariren bat.

DJI.- Izen asko eman ditzaket. Adibidez, Iruñean Iñaki izenekomusikari bat daukagu, Creator da bere izen artistikoa, hainbatdisko atera ditu, baina disko horietan ez du inork euskaraz kanta-tzen, nahiz eta bera euskalduna den. Gasteizen anaia bizkiakdaude, estatu osoan pintxatzen onenetakoak eta produktore erebadirenak: Phacer deitzen dira eta ez dute euskaraz kantatzenbaina euskaldunak dira eta horrela luze jarrai dezakegu: Iruñekobeste batzuk, orain Kanadan eta dabiltzanak, Wagoon Cockin,horiek oso famatuak dira. Honekin zera esan nahi dut, nahiz etaeuskaraz ez kantatu, musikari horien lana ere euskal musika dela.

E.I.- Nik erantsiko nuke badela euskal talde bat Buitraker izenekoa,kaña egiten duena, baina gero nahasketa-diskoren bat aterazuena, nire ustez pintxatzeko modukoa dena. Kontua da euskalmusikan ez dagoela talde bat musika-mota hau, elektronikoa, egineta biniloa ateratzen duena. Guk mp3 eta CDekin eta ez duguezer egiten, gaur egun badago asmakizun bat horretarako baina,diru pixka bat eduki behar da musika egin ahal izateko.

H.- Ikasi nahi dugu zuek zer argot erabiltzen duzuen, zer hizkun-tza berezia duzuen. Diskoak pintxatu egiten dira, gaztelaniazkosesión, euskaraz saioa da… zer gehiago?

DJI.- Saioari jende askok set-a deitzen dio, “nire set-a prestatudut” edo “nire set-a egin dut”, ingelesezko hitzetik abiatuta.Askotan esaten dugu bonboak joan egin direla eta hori danahasketa baten bi diskoak bata bestearen gaineanjarri eta deskoordinatzen direnean, orduan,bonboak joan egiten dira.Kontrak ere badaude. Kontrakzera dira: badoaz bi diskoakakonpasatuta, bata bestearengainean eta gero, nahita, gaizkijarri eta ondoren, nahita, berriz erekonpontzen dituzunean.Scrach-a, berriz, zera da: diskoaeskuarekin hartu eta bonboa puskatu,bonboak egiten duenean pun, eskuare-kin gelditzen duzu.Gero daukagu pich-a, ez da luzea alamotza, ez. Abiadurarekin du zerikusia, pich-–a abiadura da. Diskoa bizkor badoa, pich-aigota daukan seinale eta poliki badoa, pich-ajaitsita dauka.

E.I.- Beste efektu bat zera da: liburu bat hartu etaorri guztiak pasatzen dituzu soinua atereaz.

HABE.- Gaur egun oso modan jarri da. Zer iruditzenzaizue zuei Disko-festa fenomenoa?

E.I.- Niri lotsagarria iruditzen zait, DJ hitzak disck jockeyesan nahi du, disko-nahastailea. Baina, Disko-festan abes-ti bat jarri besterik ez dute egiten. Gainera, abesti erraza,hasierako musika esango genukeena, musika komertziala,guk pandereta deitzen dioguna eta jendeak musika horrekinflipatu egiten du. Jende horrentzat gure musika arraroa da.Disko-festan ez dakite hori egiten, beraz, mikrofonoa igo eta:“Aupa, kaixo, zer moduz zarete…” eta antzekoak esan eta kito.Eta hori ez da disko-festa, hori tonbola da.

H.- Eta zer deritzozue OPERACIÓN TRIUNFOri?

DJI.- Okerragoa da. Erromatarren garaian egiten zenaren antze-koa: ogia eta zirkoa herriarentzat! Horixe da O.T. Zer arte da hori?Abesti horiek zer dute? Tipo batek abestia egin, beste batek abes-tu eta telebista aurrean behin eta berriz jarri... hori da daukatenartea. Musikaren kontzeptua ezin da horrekin lotu. Musika, berez,artea da eta O.T., berriz, zikinkeria bat.

H.- Orain pentsa dezagun euskaltegi bateko talde bati bururatuzaiola zuetako bat kontratatzea pintxatzera joateko, zer eginbeharko luke zuekin harremanetan jartzeko?

DJI.- Onena, gurekin zuzenean harremanetan jartzea litzateke.Baimena ematen dizuegu gure telefono-zenbakia emateko.

karrizketaElkarriz

Zein

musika-mota jarriko

zeniekete ondorengo pertsonaiei?

Juan Jose Ibarretxe

DJI.- Niri gustatzen zaidan musika jarriko nioke eta itxa-

rongo nuke bere erreakzioa, ea entzuten dakien ala ez.

David Beckham

E.I.- Tekno bortitza.

Anne Igartiburu

E.I.- Guk jartzen dugun edozein musika, seguru, gustura hartuko lukeela

parrandan balego.

George Bush

DJI.- Nik aurikularrak jarriko nizkioke oso bolumen altuan, baina ondo

entzuteko moduan eta La Polla Records eta Violadores Del Verso jarriko

nizkioke eta zigortuta edukiko nuke ordu pare batez edo

Juan Mari Arzak

DJI.- Ambient musika jarriko nioke, gutxi molestatzeko eta

lanak ondo egiteko.

Letizia Ortiz

DJI.- Sintoniaren bat.

25H.- Eta euskal musikak balio al du pintxatzeko? Esadazu taldeedota kantariren bat.

DJI.- Izen asko eman ditzaket. Adibidez, Iruñean Iñaki izenekomusikari bat daukagu, Creator da bere izen artistikoa, hainbatdisko atera ditu, baina disko horietan ez du inork euskaraz kanta-tzen, nahiz eta bera euskalduna den. Gasteizen anaia bizkiakdaude, estatu osoan pintxatzen onenetakoak eta produktore erebadirenak: Phacer deitzen dira eta ez dute euskaraz kantatzenbaina euskaldunak dira eta horrela luze jarrai dezakegu: Iruñekobeste batzuk, orain Kanadan eta dabiltzanak, Wagoon Cockin,horiek oso famatuak dira. Honekin zera esan nahi dut, nahiz etaeuskaraz ez kantatu, musikari horien lana ere euskal musika dela.

E.I.- Nik erantsiko nuke badela euskal talde bat Buitraker izenekoa,kaña egiten duena, baina gero nahasketa-diskoren bat aterazuena, nire ustez pintxatzeko modukoa dena. Kontua da euskalmusikan ez dagoela talde bat musika-mota hau, elektronikoa, egineta biniloa ateratzen duena. Guk mp3 eta CDekin eta ez duguezer egiten, gaur egun badago asmakizun bat horretarako baina,diru pixka bat eduki behar da musika egin ahal izateko.

H.- Ikasi nahi dugu zuek zer argot erabiltzen duzuen, zer hizkun-tza berezia duzuen. Diskoak pintxatu egiten dira, gaztelaniazkosesión, euskaraz saioa da… zer gehiago?

DJI.- Saioari jende askok set-a deitzen dio, “nire set-a prestatudut” edo “nire set-a egin dut”, ingelesezko hitzetik abiatuta.Askotan esaten dugu bonboak joan egin direla eta hori danahasketa baten bi diskoak bata bestearen gaineanjarri eta deskoordinatzen direnean, orduan,bonboak joan egiten dira.Kontrak ere badaude. Kontrakzera dira: badoaz bi diskoakakonpasatuta, bata bestearengainean eta gero, nahita, gaizkijarri eta ondoren, nahita, berriz erekonpontzen dituzunean.Scrach-a, berriz, zera da: diskoaeskuarekin hartu eta bonboa puskatu,bonboak egiten duenean pun, eskuare-kin gelditzen duzu.Gero daukagu pich-a, ez da luzea alamotza, ez. Abiadurarekin du zerikusia, pich-–a abiadura da. Diskoa bizkor badoa, pich-aigota daukan seinale eta poliki badoa, pich-ajaitsita dauka.

E.I.- Beste efektu bat zera da: liburu bat hartu etaorri guztiak pasatzen dituzu soinua atereaz.

HABE.- Gaur egun oso modan jarri da. Zer iruditzenzaizue zuei Disko-festa fenomenoa?

E.I.- Niri lotsagarria iruditzen zait, DJ hitzak disck jockeyesan nahi du, disko-nahastailea. Baina, Disko-festan abes-ti bat jarri besterik ez dute egiten. Gainera, abesti erraza,hasierako musika esango genukeena, musika komertziala,guk pandereta deitzen dioguna eta jendeak musika horrekinflipatu egiten du. Jende horrentzat gure musika arraroa da.Disko-festan ez dakite hori egiten, beraz, mikrofonoa igo eta:“Aupa, kaixo, zer moduz zarete…” eta antzekoak esan eta kito.Eta hori ez da disko-festa, hori tonbola da.

H.- Eta zer deritzozue OPERACIÓN TRIUNFOri?

DJI.- Okerragoa da. Erromatarren garaian egiten zenaren antze-koa: ogia eta zirkoa herriarentzat! Horixe da O.T. Zer arte da hori?Abesti horiek zer dute? Tipo batek abestia egin, beste batek abes-tu eta telebista aurrean behin eta berriz jarri... hori da daukatenartea. Musikaren kontzeptua ezin da horrekin lotu. Musika, berez,artea da eta O.T., berriz, zikinkeria bat.

H.- Orain pentsa dezagun euskaltegi bateko talde bati bururatuzaiola zuetako bat kontratatzea pintxatzera joateko, zer eginbeharko luke zuekin harremanetan jartzeko?

DJI.- Onena, gurekin zuzenean harremanetan jartzea litzateke.Baimena ematen dizuegu gure telefono-zenbakia emateko.

HABE_01_48 19/12/03 09:05 Página 25

343

26

Komiki artean II

Behin bazen...

Azaroko alean hasitako bideari jarraituz, komikien munduari bigarren tartetxo bat eskaini nahi izan diogu.Oraingoan, mundu frankofonotik etorri zitzaizkigun Tintin eta Asterix.

Tintin erreportari beti-gaztea 1920ko hamarkadan sortuzuen George Rémi belgiarrak (Hergé ezizenez), eta abentu-razko komiki klasikoaren paradigma bihurtu da.

Hergé-ren lanak irakurleen gehiengoaren oniritzia lortudu: Tintin heroi barregarri, adarjotzaile, Peter Pan-en antze-ra zahartzen ez dena, tristurarik eta animu-aldaketarik ere,adierazten ez duena, eta sentimendu onez beterikoa beti.Horregatik gustatzen zaie adin guztiko pertsonei.Gazteenei, helduen aurrean beti arrazoia duen mutikoadelako, eta helduei, berriz, inoiz izan ziren ume hori ikus-ten dutelako beregan; oraindik ere bere barruan bizirikdagoena, hain zuzen ere.

Tintin, beste komikietako pertsonaiak ez bezala, munduerrealean bizi den fikziozko pertsonaia bat da. Tintin erre-portari gazte belgiarrak “Le Petit Vingtième” balizko egun-karian lan egiten du, eta etengabe bidaiatzen du Milu berezakurrarekin: Afrikara, Hego Ameriketara, Estatu Batuetara,Arabiara eta baita itsas hondora ere. Ilargira ere iritsi zen,amerikarrak baino lehenago. Bestalde, Hergé-k zehaztasunhistoriko handiz birsortzen zituen bere gezurrezko pertso-naiak bizi dituen egoera errealak, eta horrek Tintin-i besteistorio arrunten aurrean goragoko maila bat ematen dio.

HABE_01_48 19/12/03 09:06 Página 26

27Komiki artean II

Behin bazen...

Asterix-en ibilaldiakGaliar txikiaren lanak Hergé-renak baino berriagoak dira,1961ean hasi baitziren argi-taratzen, René Goscinny

gidoilariaren eta AlbertUderzo marrazkigilearen esku-

tik. Laster, Frantziako nazionalis-mo garaikidearen ikur bilakatu

ziren. Hau ez da, halere, gutxiespenbezala hartu behar: Asterix-en frantzia-

rren txobinismoa oso nabarmen azaltzenbada ere, ezin da ahaztu komiki hauek duten karga auto-kritikoa, bai Frantziarekiko, baita mendebaldeko mundugaratuaren bizimoduekiko ere, daukaten umore eta aben-tura-dosi handiez gain, jakina; horie-tan datza, hain zuzen, gazteen,eta baita helduen artean ereizan duen arrakasta.Edonola ere, album-sorta ederra utzi zigu-ten Goscinnyren herio-tza arte, 1979an; bes-teak beste “Asterix lejionaria”(1967), “Asterix eta pertza” (1969),“Liskarra” (1970), “Jainkoen egoitza”(1971), eta “Obelix eta konpainia”(1976). Goscinnyren heriotzaren ondo-ren, ordea, pertsonaiaren abenturekinjarraitzeko erabakia hartu zuen Uderzok, etahorren ondorio izan dira orduz geroztik argitara emandituen zazpi albumak, eta zenbait film (marrazki bizidune-koak, batik bat, baina baita “konbentzional” bat ere).Antzinako distiraren arrastoren bat topatzea posible badaere (“Asterixen Odisea”n, adibidez –1981-), aurrekoekinkonparatuz gero, Uderzoren bakarkako lanak nahikoa eska-sak dira, oro har, eta, Hergéren lanari gertatu zitzaionarenaurka, gero eta kutsu kontserbatzaileagoa hartu dute (ema-kumeari ematen zaion tratamenduak argi uzten du hori,baina ez da adierazle bakarra; halere, egia da Tintinen sagaere ez dela bereziki aipagarria bere “feminismoagatik”…).Baina goazen jatorrira.

Hergéren lanaren kalitateak are gorago eginzuen albumen arteko tartea handitu, eta berarekinlan egiten zuen taldeko partaideak ugaldu zirenheinean; bide batez, bere hasierako kontserbadu-rismo kristaua alde batera utzi zuen pixkanaka,eta jarrera gero eta “progresistagoen” (edo,nahiago bada, “humanistagoen”) oihartzu-nak aurki ditzakegu albumetan aurrera joanahala. Izan ere, azkenekoak dira, kritikogehienen ustetan, onenak, narrazioarenaldetik bederen: “Tintin Tibeten” (1958,depresio sakon baten ondoren idatzia),“Castafioreren bitxiak” (1961), “Sidneyrako714. Hegaldia” (1966), eta “Tintin eta pika-roak” (1975).

Bestalde, Hergéren lanak garaiko aldizkarieneta zinemaren eragina izan zituen:

National Geographic aldizkariko ale batean, esatebaterako, itsaspeko espedizioei buruzko erreportajebat azaltzen da, bertan urpekari bat murgiltzen ari denbitartean, pertsona batzuk itsaspera begira daude binokula-rren bitartez. Irudi horiek berak azaltzen dira, hirutan,“Rackham Gorriaren Altxorra” alean.

Zineari dagokionez, Marx Anaien filmetan adierazten zenumore zentzugabeak, adibidez, eragin nabarmena izanzuen Hergérengan. “Zaldiaren lumak” filmean (1932)Unibertsitateko futbol-ligaren finalean, Harpok platano-aza-lak botatzen dizkie kontrako jokalariei oinazpira, kontrakohorietako batek, berriz, hori bera egiten du Harporekin, etahonek gola sartzen du. Eszena hau bera errepikatzen da“Faraoiaren Zigarroak” alean.

Horretaz gain, garaiko prentsaz ere dezente baliatzenzen: Hergék bere artxiboetan gordetzen zituen garaikoegunkarietatik eta aldizkarietatik ateratako argazki-mordoa:

haien kopia zehatzaz baliatzen zengero auto, hegazkin, indioen

janzkera, edota Afrikako tri-buen buruzagiena, nahizManhattango eraikinenaegiteko, besteak beste.

Hergé hil zenean, berelan-taldea guztiz gai zenmaisuaren lana jarraitzeko,

baina berak argi utzizuen: Bera hiltzean

Tintin amaitu egin-go zela.

HABE_01_48 19/12/03 09:06 Página 27

Nork ez ditu ezagutzen Galiako heroiak?. Hemen dituzue horietako batzuk. Ea lotzen duzuen izen bakoitza berari dagokion deskribapenarekin:

a) Koplaria da. Bere talentuari dagokionez, denak ez dira iritzi berekoak; bere ustez, zoragarria da, aparta; gainontzeko guztiek gogaikarria dela uste dute. Dena den, isilik dagoenean mutil jatorra da…

b) Herriko druida beneragarria da, belarrak jaso eta edabe magikoak prestatzen dituena. Bere lorpenik aipagarriena neurrigabeko indarra ematen duen edabea asmatu izana. Baina beste makina bat errezeta ere badauka.

c) Asterixen lagun mina da. Menhir-banatzailea, eta basurdeen maitale txoro-txoroa. Asterixek abentura berriren bati ekiten dionean, hau da gure bigarren heroia, baina ez garrantzi gutxiagokoa.

d) Tribuko buruzagia; handiustekoa eta ausarta da, sineskeriatara eman samarra bada ere. Herriko gizonek begirune handia diote, eta etsaiek beldurra ere bai. Kezkatu, gauza batek bakarrik kezkatzen du: halakoren batean zerua buru gainera eroriko ote zaion; baina, berak dioen bezala, “hori ez da bihar gertatuko”.

e) Abentura hauetako heroia. Gudari txiki bat da, espirituz azeria bezain azkarra, eta buru argikoa. Lanbide arriskutsuak bere eskutan uzten dituzte, dudarik gabe. Edari magikoak ematen dio bere neurrigabeko indarra.

343

28 Komiki artean II

Behin bazen...

Nola hasi zen dena?Jesukristo aurreko 50. urtean gaude.Erromatarrek Galiarrak garaitu zituzten borrokaluze baten ondoren. Galiarrak, gaur egungoFrantziarren arbasoak ziren. Buruzagietakobatzuek, Vercingetorix-ek, esate baterako, armakentregatu eta Zesarren oin parean utzi behar izanzituzten. Orain, bakea da nagusi, nahiz eta tartekaalemaniarrek eraso batzuk burutu, hauek berehalagailentzen dituzte… Galia osoa hartuta dago…Osoa…? Ez. Bada lurralde bat garaile mantentzendena erasotzailearen aurrean, erromatarren kanpa-menduez inguraturik dagoen lurralde txiki bat. Galiarbeldurgarri horiek gailentzeko ahalegin guztiak alfe-rrikakoak izan dira.Orain arte…

Zuzenketa-orria ikusteko, jo 40. orrialdera

Assuranceturix

Abraracurcix

Asterix

Panoramix

Obelix

HABE_01_48 19/12/03 09:06 Página 28

Euskara munduan 29Jakin badakizue sail honetara Euskal Herritik kanpo aurrera eramaten diren hainbat ekintzaren berri

ekartzen dugula. Oraingo honetan, Hego Ameriketan hitzartu diren akordioen berri eman nahi dizuegu. Izan ere, hainbat unibertsitatetan euskara eta euskal kulturarekin lotutako modulu batzuk jarriko dira martxan.

Ate berriak euskarariAzaroan egin zuen Hego Amerikarako bidaia Kultura

Sailburu den Miren Azkarate andreak. Bidaiak iraunzuen egunetan Txile, Argentina eta Montevideo bisitatuzituen, bertako unibertsitateetako arduradunekin bilerakegin eta Eusko Jaurlaritzaren babesean antolatuko direnmoduluak zehaztu ziren.

Euskara eta Cultura Vasca I eta II moduluak eskainiko diraaipatu unibertsitateetan. Txilen, Pontificia UniversidadCatólica eta Universidad de Chilen, eta MontevideokoUniversidad de la Repúblican. Villa Mariako UniversidadNacional-en, berriz, martxan jartzeko lehen urratsak emandira.

Eskainiko diren modulu horietan hizkuntza eta kulturakonbinatuko dira. Hizkuntzari dagokionez, oinarrizko fun-tzioak izango dira ardatz, hala nola, nork bere burua etabeste norbaitena aurkeztu, helbideren bat galdetu eta azal-du, menua eskatu, erosketak egin eta abar…

Kulturari dagokionez, berriz, geografia, historia, mito-logia, festa eta ospakizunak, sukaldaritza, eta abarreninguruan arituko dira.

Modulu horiek martxan jartzeaz gain, Argentina etaUruguay-n euskara eta euskal kultura gaitzat hartuta, biliburutegi hornitzeko bidalketak egingo dira KulturaSailetik. Hori horrela, Montevideon LiburutegiNazionalean edo Universidad de la Repúblican kokatukoda, eta, Argentinan, berriz, Buenos Aires-eko Laurak batEuskal Etxearen liburutegian. Aurrerantzean, bi herrialdehauetan euskara ikasten ari dena edota euskarareninguruko edozein gai kontsultatu nahi duenak liburute-gian bertan egin ahal izango du. Horretaz gain, liburu-tegiaren fondoak maileguan erabiltzeko aukera izangodu.

Euskara Ikasle eta irakasleak Argentinako Euskal Astean antolatuzen Euskara tailerrean parte hartzen.

HABE_01_48 19/12/03 09:06 Página 29

343

30 BIZILEGE APARTAK

Aurten betetzen da Pablo Nerudaren jaiotzaren mendeurrena

“Galdetzen badidate nire poesia zer den, ez dakit; baina nire poesiari galdetzen badiote, hark esango die nor naizen”

(Pablo Neruda, 1943).

Pablo Neruda nor izan zen eta zer egin zuen hitz gutxitanazaltzea ezinezkoa da, hainbeste eta hainbeste idazlanargitaratu baitzituen eta hain eragin handia izan baitzuenhiritar aske izan nahi zutenen artean. Dena dela, osolaburki bada ere, zertzelada bat edo beste azalduko duguhemen goi-mailako idazle honen lanari eta bizitzari buruz.

Neftalí Reyes Basualto, -hori zen bere benetako izena-,Txileko Parral herrian jaio zen 1904ko uztailaren 12an.

Handik hilabete batera hil zitzaion ama tuberkulosiak jota.Bi urte geroago aita berriro ezkondu zen. “Ugazama osogoxoa zen, langilea eta adeitsua”, dio Nerudak.

Zortzi urte zituela familia Temucora joan zen bizitzera,eta hango Lizeoan egin zituen bere aurreneko ikasketak.Aita harria garraiatzeko tren bateko gidaria zen, eta gurepertsonaia askotan joaten zen tren horretan aitarekinTxileko Hegoaldera. Orduan hasi zen zuhaitzak, hegaz-tiak, euria, mendiak eta, batez ere, harrobietan aitakzapaltzen zituen gizonen egoera gogorra hautematen.Gai horiek eragin handia izango zuten literaturgintzan:idazlanetan eta olerkietan, baita bere giza konpromisopertsonalean ere.

Hamasei urte zituela, lortu zuen aurreneko literatura-–saria Temuco herriko Udaberriko Festan Crespulario idaz-lanarekin. Bere kontura argitaratu behar izan zuen. Dirurikez eta etxeko puska apurrak saldu behar izan zituen, aitakopari eman zion ordularia ere bai. Ordura arte poemakezizenez idazten zituen aitak begi txarrez ikusten zuelakosemeak “ofizio” hori gogokoa izatea. Baina, ezizen askoerabili bazituen sari horretan aurkeztu zuen lanean Nerudaizena erabili zuen, eta handik aurrera beti erabiliko zuenizen hori. Hogei urte zituela argitaratu zuen bere bigarrenidazlana: Veinte poemas de amor y una canción desespe-rada eta meritu handikotzat jo zuten.

Garai hartan gatazka sozial asko bizi zen Txilen, sindika-tuek ere herri-mugimendu bortitza sortu zuten, eta ikasle-en eta intelektualen laguntza handia izan zen. Giro hartan,Ranguneko (Birmania) kontsul ad honorem izendatu zutenNeruda. Geroago, Ekialdeko beste hiri batzuetan ere izanzen Txileko kontsul: Batavia (Java), Singapur, Colombo…Paraje exotiko horietan arrotz sentitzen zuen bere burua,jaioterritik urruti, herri-minak jota bizi zen, erbestean sen-titzen zen…

Kontsul-zereginetan bost urte pasatu eta gero Txileraitzuli zen 1932an. Poema-liburu bat ekarri zuen besapean:Residencia en la tierra. Aitak ongietorri hotza egin zion, bizi-modu miserable samarra zeraman, han-hemen nolabaiteko“lantxo” batzuk eginez.

1933an BuenosAiresa joan zen Txi-leko kontsul izenda-tuta. Han ezagutuzuen Federico GarcíaLorca. Hurrengo ur-tean Bartzelonakokontsulatura bidalizuten, eta gero Ma-drila. Gerra lehertuzen eta Parisa aldeegin behar izanzuen.

HABE_01_48 19/12/03 09:06 Página 30

*ADEITSU.- Afable. Affable.ARROTZ.- Extraño/a. Étranger/ère.BIHURTU.- Convertir. Changer.BORTITZ.- Fuerte. Fort/e.ERAGIN.- Influencia. Influence.ERBESTE.- Exilio. Exil.EZIZEN.- Pseudónimo. Pseudonyme.GARRAIATU.- Transportar. Transporter.GATAZKA.- Conflicto. Conflict.GORENA.- El/La más sobresaliente. Le/Laplus excellent/e.HARROBI.- Cantera. Carrière.HAUTEMAN.- Percibir. Percevoir.HEGAZTI.- Ave. Oiseau.HERRI-MIN.- Nostalgia del pueblo. Nostalgiedu peuple.IZENDATU.- Designar. Désigner.LEHERTU.- Estallar. Éclater.MENDEURREN.- Centenario. Centenaire.OLERKI.- Poesía. Poésie.ORDULARI.- Reloj. Horloge.UGAZAMA.- Madrastra. Marâtre.ZENDU.- Morir. Mourir.ZERTZELADA.- Pincelada. Touche.

31BIZILEGE APARTAK

Txileko Unibertsitateak badu Nerudari buruzko web orria(www.neruda.cl). Bertan idazle ospetsuari egindako elkarrizketa

interesgarri bat aurki daiteke. Elkarrizketa horren zati bat ekarri dugu gureorrialdeetara Neruda hobeto ezagutze aldera.Galdera hauxe da. Azalduko al diguzu nola sortu zenuenzure lehenengo olerkia?Nerudak honelaxe erantzun zuen:

“Askotan galdegin izan didate nola idatzi nuen nire lehen olerkia, ...noiz sortu zen niregan olerkia. Saiatuko naiz gogora ekartzen...Haurra nintzela eta idazten ikasi berria nintzela, emozio handi batsentitu nuen eta bertso bat zirriborratu nuen, eguneroko hizkuntzatiketa niregandik urrun zeudenak.Paper zuri batean garbira pasa nuen, ordura arte inoiz sentitu eznuen sentimendu, barne-estuasun batek eraginda: tristura eta herstu-ra arteko zerbait zela esango nuke.Nire amari, haurtzaro osoan ni gozo-gozo babestu ninduen amaorde-koari eskainitako hitzak ziren haiek.Idatzitako hari tankera hartzeko gauza ez nintzela jakitun, nire gura-soei erakutsi nien...Haiek jangelan zeuden hizketan isilean, heldu eta haurren artekoharremana ibai batek baino gehiago zatitzen duen horietako hizke-taldi batean...Papera eman nien... ni artean urduri nengoen inspirazioaren lehenbisita hura zela eta. Nire aitak eskuartean kasu handirik egin gabehartu eta irakurri egin zuen. Arreta handirik jarri gabe itzuli zidanesanez: “ .....................................?”Eta hizketan isilean jarraitu zuten biek gai garrantzitsu eta urrunez.Uste dut honela jaio zela nire lehen olerkia eta honela jaso nuela arre-ta handirik jarri gabeko nire lehen literatur kritika”.

Pasarte hau eta aurreko biografia irakurri ondoren, galdera bat egin nahidizugu.

• Zein jarrera zuen Nerudaren aitak bere semearen “zaletasunarekiko”? .............................................................................................................................

• Asma ezazu zer galdetu zion aitak lehen olerki hura erakutsi zionean?.............................................................................................................................

Zalantzarik sortu bazaizu, jo 40. orrialdera.

• Gaur egun Neruda nor den jakinda, zer esango zenioke bere aita zena-ri? Argudio ugari aurkituko dituzu irakurgaian...........................................................................................................................................................................................................................................................

Nahi baduzu, guri bidali eskutitz hau. HABE aldizkaria, Vitoria-Gasteiz kalea 3, 5.a 20018-Donostia edo gure helbide elektronikora: argitalpenak@habe.org

1940an Mexikorako Kontsul Nagusi izenda-tu zuten. Mexikon argitaratu zuen Cantogeneral, bere lanik gorena. Hurrengo urteannazi-talde batek eraso egiten zionCuernavacan. Bigarren Mundu Gerratekogaraia da. 1945. urtean Txileko senatari izen-datu zuten. Literatura Sari Nazionala irabazizuen, eta ezizena izen ofizial bihurtu zuen.

60ko hamarkadan Txileko presidenteaaukeratzeko kanpaina gogorrean sartu zenburu-belarri, eta Salvador Allenderen alde lanagogotik egin zuen.

1971ko urriaren 21ean Nobel Saria irabazizuen.

1973. urtean Alabanza a la RevoluciónChilena argitaratu zuen. Irailaren 11n, kolpemilitar batek presidente konstituzionala aka-batu zuen. Neruda hil horren 23an zenduzen. Herriak isiltasun zaratatsua azaldu zuen.Herriak hain maitea zuen Neruda hil zuten,bere etxea zeharo txikituta utzi ondoren.

Idazle handi horren beste lan batzuk: Elhondero entusiasta (1933); España en el cora-zón (1935); Las furias y las penas (1939); Odaselementales eta Las uvas y el viento (1939): Elgran océano (1956); Estravagario (1958);Navegaciones y regreso (1959); Cien sonetosde amor (1959): Canción de gesta (1960); Laspiedras de Chile (1961); Fin del mundo (1969):La espada encendida eta Las piedras del cielo(1970), eta beste idazlan asko eta asko.

HABE_01_48 19/12/03 09:06 Página 31

NAYARIT-EKO

ALTXORRA Komikia34

3

32

Azkenean gauzak ustebaino errazago irten

zaizkigu!Raoremeren aitakbazuen aztiaren

susmoa eta hiriburura joan zen

zerbait egingo zuelakoan, baina...

Raoremeren aitak zerbait susmatu arte itxaron beharko

genuela uste genuen Maraakatea espetxeratzeko,baina euskaldun txatxu hauek

azkarrago egin dute!

Bai, herriko inor ez baitzenMaraakatea salatzen ausartuko,

baina bai atzerritar bat edo hiri-buruan bizi den norbait.

Ja, ja, ja! Topa!

Beraz, zuen amarrua izan

da guztia!

Bene-benetan diotsuet,

nazka-nazka eginda nago

ezkutuka ibiltzeaz

Maraakatearen txabolan sarri sartu behar da

peyotea lapurtzera. Hori hasteko, gero, berriz,

ume mukizu horren txabolara joan, isil-isilik jakien

artean peyotea ipini,xehe-xehe eginda...

ama azaltzendenean

ezkutatu...

Lasai, Jack, hori guztiabukatu da. Maraakatearentxabolaren azpian dagoen

altxorra lortzen dugunean,ez dugu bizitza guztian

lanik egin beharko.

Jendeak erreportariakginela sinestea ere...

Kamera hau pizten ere ez dakit eta!

Nazkagarrihoriek!

HABE_01_48 19/12/03 09:06 Página 32

Basoan dabilela, uste baino gauza gehiago entzun eta ikusiko ditu

Raoremek. Erreportarien elkarrizketak gertakariak argitzen

lagunduko dio, nahiz eta bere burua arriskuan jarriko duen.

Gidoigilea: Pello Gutierrez

Marrazkigilea: Daniel Redondo

Koloreztatzailea: Iban Astondoa

´

33

Maraakateak, hala ere, zerbait igarriduela uste dut nik. Gu ikusi bezain laster

gure asmoez jabetu zela uste dut.

Pentsatu baino hobeto atera zaigu! Eta hori momentu

zailak izan ditugunik, peyoteaberez dena bainopozoitsuagoa egingenuenean bezala

Egia da!Marakateak ia

harrapatu gintuen beresorginkeria-liburua

lapurtzen!

Eta zergatikez gaitu

geldiarazi?

Ez dakit. Tribu hauetakoaztiek oso jokabide

arraroa izaten dute beti.

Baina...

Jack falta da eta!

Non sartu ote da?

!!!

Begira nordugun hemen!

Sentitzen dut mutiko,baina gehiegi dakizu

gutaz. Gurekin geratuko zara.Maraakatearen

txabolako altxorra gaur gauean hartukodugu; gutako norbaitzurekin geratuko da, eta pentsatuko dugu

zurekin zer egin, bihar edo...

Kaixo!

HABE_01_48 19/12/03 09:06 Página 33

343

34 KomikiaNAYARIT-EKO ALTXORRA

Arrazoi dute Pandorak eta. Hobe

dugu hemendik joatea.

Zuk uste?

Berandutzen ari da, eta

etxean behar zuen.

Guk?Basora joan daeta... bakarrik Baina ez al du

basoa primeranezagutzen?

Horregatik nago kezkatuta,zerbait larriagertatu ote

zaio...?

Lasai. Nahi baduzu, gu joango garaRaoremeren bila basora. Zu zaude hemen,

bada ezpada ere. Baliteke uste baino lehen azaltzea eta.

Joxe,atera itzaklinternak!

???

Hemen ez daukagu zereginiketa gainera herritar guztiakgure aurka daude.

Zer demontre egin diozue Raoremeri?

HABE_01_48 19/12/03 09:06 Página 34

KomikiaNAYARIT-EKO ALTXORRA 35

Errepara diezaiogun orain elkarrizketetan agertu diren hainbat molderi. Zein da beren esanahia? Aukera ezazu erantzun egokia:

1. Jendeak erreportariak ginela sinestea ere…

a. Jendeak erreportari direla ere sinesten duelab. Jendeak ez duela uste erreportari direnikc. Harrigarria dela jendeak erreportari direla sinestea

2. Hiriburura joan zen zerbait egingo zuelakoan

a. Hiriburura joan zela zerbait egin behar zuelakob. Hiriburura joan zela zerbait egiteko asmotanc. Hiriburura joan zela eta han ez zekiela zer egin

Zalantzarik sortu bazaizu, jo 40. orrialdera.

2. Molde batzuk lantzen

1. Erreportari atzerritarrak…

a. pozik daude oso erreportaje interesgarria lortu dutelakob. ez dira benetako erreportariak, lapurrak baizikc. Raoremen aitaren agindupean aritu dira lanean

2. Raoremen aita…

a. maarakatearen laguna eta laguntzailea dab. susmagarria da, atzerritarren ustezc. hiriburura joan zen gertakariak argitzera

3. Maarakateak…

a. bazuen atzerritarren asmoekiko susmo txarrab. lapurretan harrapatu zituen atzerritarrak c. ez zuen jakin atzerritarrak geldiarazten

4. Atzerritarren azken helburua…

a. maarakatea atxilotzea zenb. herriko jendea pozoitzea zenc. maarakatearen txabolako ustezko altxorra lortzea zen

1. Atzerritar iruzurtiak

HABE_01_48 19/12/03 09:12 Página 35

343

36

ARTIUM-Gasteizen urtarrilaren 25a bitartean: Nikolas de Lekuonaren artelanak

Arlo askotako informazioa irakurri ahal izan dugu Juanjo Dorronsorok idatzi dueniruzkin honetan. Antola dezagun, ordea, pixka bat:

• Datu biografikoak: .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

• Ezaugarri artistikoak: .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Hala ere, atal hauek betetzen hasi baino lehen, berrirakur ezazu irakurgaia eta azpimarraitzazu bateko eta besteko ideia nagusiak. Hori egin ondoren, hasi zaitezke datuak betetzen.Betetzerako garaian, ordea, hitz gakoak (Ordizia) erabil ditzakezu edota nahi izatera,esaldi osoak (Nikolas de Lekuona Ordizian jaio zen, 1913an).

Guk bildutakoak irakurri nahi badituzu, jo ezazu 40. orrialdera.

Nikolas de Lekuonak (Ordizia 1913, Fruniz1937) ezin izan zuen garatu bere helburu

artistikoa, lehergailu batek hil zuelako 24 urtezituela. Madrilen aparejadore ikasketak eginzituen eta Jorge Oteizarekin konpartitu zituenbere kezka artistikoak. Espainiako gerra zibilahasi aurreko urteetan pauso garrantzitsuakeman zituen ordiziarrak. Esate baterako,1917an hasi zen lehen fotomuntaiak egiten.Jose Sarriegi, Cabanas Erauskin eta JorgeOteizarekin batera, belaunaldi berri baten islaizan zen eta bere ikuspegi estetikoa benetaninteresgarria. 1933an euskal artista berrienlehiaketan bigarren geratu zen, "Zapatak"koadroarekin.

Lekuonak bizia galdu izan ez balu hainazkar, nork daki zein maila lortuko zukeenondorengo urteetan. Arte adituek diotenez,Oteizak eskulturaren arloan lortutako mailaberbera eskura zezakeen berak plastikarenmunduan. Urte haietan Euskal Herrian egitenari zen artea etnizismoan oinarritua zegoen,baina Lekuona, estilo hura alde batera utzieta Europako abangoardien ezaugarriak bere-ganatzen saiatu zen.

Oteizak, Sarriegik eta Lekuonak, kulturpolitika berri bat nahi zuten Euskal Herrirakoeta Agirre lehendakariarengana jo zutenberaien egitarau abangoardista aurkeztera;politikari abertzaleari, ordea, bide hura aurre-rakoiegia iruditu zitzaion eta Jose MariaUcelayren egitasmoen alde egin zuen aukera.Honela, ezerezean geratu ziren euskal arimaberpizteko hirukoteak zituen asmo ederrak.Oteizak eta Balentziagak, jarraian, Ameri-ketako bidea hartu zuten. Lekuona, berriz,gurasoen etxera itzuli zen. Ordiziatik gerrarajoan zen, GU taldeko zenbait falangistek era-ginda. Kamillero lanetan zebilela, Frankorenaldeko abioiek, ezbeharrez, bere soldadueijaurtitako lehergailuek harrapatuta, biziagaldu zuen.

Nikolas de Lekuona oso gazte hasi zensurrealismoaren eta sinbolismoaren barrutiajorratzen. Bere marrazki, collage, oleo etaargazkiak katalogatu dituen Adelina Moyaikerlariak dio, Max Ernst pintore alemaniarra-ren collageak baino errealistagoak direla ordi-ziarrarenak. Ernst-ek eta Arp-ek, dadaismoa-ren eragileek, collage eta kalkamoniak egite-rakoan, baztertu egin ohi zituzten irudi arrun-tak. Lekuona, ordea, gai zen edozein egunka-ritatik moztutako argazkiekin bere ideiakadierazteko.

Juanjo Dorronsoro

“Collage”. 1935

“Jainko bat jaio da”. 1933

“Collage”

HABE_01_48 19/12/03 09:12 Página 36

Urtetan HABEko argitalpen sailekoarduradun eta HABE Aldizkarikozuzendari izan den Iñaki Ugalde lan-kidea jubilatu egin zaigu. Ezin tenta-zioari eutsi eta ale honetan agur esa-teko tartetxo bat eskaintzea pentsatudugu. Ziur gaude hemendik aurreraizango dituen zeregin berri horienartean aldizkaria irakurtzeko tarteaere hartuko duela, hala nola, etxekosaloian, hondartzan, mendian, sagar-dotegian...

37

HABE DurangokoEuskal Liburu etaDiskoen Azokan

Iñaki Ugalderi agur!

Aurreko alean aditzera emangenuen bezala, aurten ere izan dubere tokia HABEk Durangon. Biizan dira, gainera, hartu dituentokiak: Eusko Jaurlaritzako standnagusian eta bestea, berriz, tekno-logia berrien eremuan. Izan ere,www.habe.org web orria erakus-ten aritu baitira hainbat lankide.

Argitaratu berria den Aisa,etorkinek euskara ikasteko mate-riala, 2004rako egutegia eta weborriko IKASLEAREN GUNEA izandira, zalantzarik gabe, interesikhandiena piztu dutenak.

Oparitu dugun Egunez egun,esaldiz esaldi agendak ere osoharrera ona izan du jaso dutenenartean.

Argazkigintza, oleoa, fotomuntaiak...denetarik egin zuen bere bizitza laburrean.Gogoko zituen makina edo tresnen irudiak,baita material eta teknika ezberdinekin espe-rimentatzea ere. Komikien mundua, fotono-belarena eta zinemarena primeran konbina-tzen zituen bere irudi alegorikoetan. Bere hiz-kuntza berria zen garai haietarako eta gerra-–ondoko arte zaletuak ez ziren ia ohartu ereegin Lekuonak erabilitako hizkuntzaz: hizkun-tza aberatsa, pintura metafisikoaren, surrea-lismoaren eta dadaismoaren girokoa. Ucelaybermeotarraren eta Sarriegi ordiziarraren pin-tura askoz ere bigunagoa da Lekuonarenabaino.

Surrealismoaren eredu bat baino gehiagozegoen orduan modan. Dalí, Miró, YvesTanguy, R. de Chirico edo Alberto Sanchezenlanak, esate baterako, nahiko ezberdinakziren elkarren artean eta Lekuonaren obrakere ez du inoren antzik izango. "Jainko batjaio da" fotomuntaiak, adibidez alegoria batda eta ez du zerikusirik Botticelliren jainkosa-rekin. Ordiziarrarena besorik eta bururikgabea da. Surrealismoaren, espresionismoa-ren, kubismoaren, dadaismoaren eta sinbolis-moaren ezaugarriak nahastu egingo diraLekuonaren marrazki eta irudietan. Aisia etalana islatzen ere ahalegindu zen: "Paisaiadantzariekin" deituriko oleo-kartoiak, hirugizonezko dantzan eta soroa lantzeko tresnakazaltzen dizkigu. Emakumezkoak biluzik mar-gotzerakoan, kubismoaren eredua segituzuen. Ez dugu ahaztu behar Juan Gris etaPicassoren lanak zuzenean ezagutu ahal izanzituela Lekuonak.

Madrilen, Alberto Sanchezen tailerrareningurumarian ezkertiar asko mugitzen zen etaOteiza eta Lekuonari primeran etorri zitzaiengiro hura Brancusi, Derain eta errusiar kons-truktibismoaren ezaugarriez jabetzeko. Niko-las de Lekuonak, Espainiatik atera gabe, lortuzuen Paris eta Zurichen, urte haietan, egitenari ziren esperientzia artistikoen berri izatea.

179 artelanek osatzen dute antologia haueta urtarrilaren 25a arte egongo da ikusgai.Otsailean, Madrilgo Reina Sofiara eramangodute, erakusketa bi museoen artean prestatuaizan delako.

HABE_01_48 19/12/03 09:12 Página 37

Denbora-pasak343

38Zure zeinua eta elikadura

GEMINIZuk kontrakoa pentsatzen baduzu ere, gemini iza-teak ez du esan nahi bi halako jan behar duzunik.Ez al duzu nahikoa egin Gabonetan? Horrela jarrai-

tzen baduzu, ez dituzu berehalakoan gainetik kenduko sobe-ran dituzun kiloak. Saiatu, behintzat, gutxixeago jaten!

VIRGODenok dakigu zein kezkagarria den elikadura. Ikasiere ikasi dugu kontserba-potoen etiketak beharbezala irakurtzen: edulkorantea, koipe saturatuak,

kaloriak… ohiko hitz bihurtu dira guretzat. Baina horrek ez duesan nahi jan gabe bizi gaitezkeenik. Ez zaitez hain hipokon-driakoa izan eta gozatu pixka bat platerean jartzen dizutenare-kin, beldurrik gabe.

LEOZure lagunek ere esaten dizute: haserrea kontrolatuegin behar da, gehiegitan sutzen zara eta ingurukoguztiak dantzan jartzen dituzu. Komeniko litzaizuke

gauza min gutxiago eta gozo gehiago jatea, ea mesede egitendizun. Berdin jarraitzen baduzu, ezki-urarekin saiatu.

AQUARIUSZure zeinuko guztiei bezalaxe, ur asko edateakomeni zaizu, nahiz eta egarriak ez egon. Urarenordez zukuak ere har ditzakezu, halere. Edozein

modutan, osasuntsuena zera da: likido ugari edatea. Gogoanizan frutak ere ur asko duela.

CANCERBeti gustatu izan zaizu tamainan jatea, baina azke-naldi honetan ohitura on hori alde batera utzi etagehiegikeriatan ibili zara. Orain, badakizu, baraual-

dia. Ahalik eta berdura gehien jan, arraina ere ugari eta haragia,berriz, tarteka bakarrik.

TAURUSZuregatik balitz, soberan leudeke munduko jakiguztiak. Jan jaten duzu, baina ez gustuko duzulako,bizitzeko behar duzulako baizik. Badirudi ez duzu-

la jaten ikasi, beste gauza guztiak bezalaxe jaten ere ikasi egitenbaita. Hala ere, ez etsi eta saia zaitez zapore ezberdinak dasta-tzen, agian espero ez duzun zerbaitekin egingo duzu topo.

SAGITARIUSAsko jatea bezain kaltegarria da gutxi jatea, badaki-zu. Zuk, halere, ez duzu inolako arazorik jate-kon-tuetan, denetik probatu eta jaki guztiekin gozatzen

zarelako. Gainera, inor gutxik duen suertea duzu: nahi adinajanda ere, ez zara sekula gizentzen.

SCORPIOBeste edonork baino denbora gehiago igarotzenduzu erosketak egiten, batez ere jan-kontuak badira.Frutarik onena aukeratu, arrainik freskoena, baraz-

kirik naturalenak… ikaragarri kezkatzen zaitu zure familiakahora daramana eta horrek denbora dezente kentzen dizu. Ezaldatu, merezi du eta.

LIBRAAbenduan erabaki zenuen dieta egitea, baina orain-dik ez zara hasi ere egin. Zeren zain zaude? Jaietanirentsitako turroi, mazapan eta arrain-zopak sabelal-

dea puztu dizute eta ezer egiten ez baduzu, upel baten antzahartuko duzu. Badakizu, jantzi txandala eta segi korrika egitera!

CAPRICORNEz dakizula zer prestatu afaltzeko? Egunerokoburuhaustea, zalantzarik gabe. Zergatik ez duzuaste osoa programatzen? Errepikatzeko arriskurik

ez eta gainera, aurretik jakiak erosteko modua izango duzu.Proba egin eta ez zara damutuko.

PISCISZure zeinuari dagokion bezalaxe, arrain asko jateakomeni zaizu, nahiz eta haragia gustukoago duzun.Saia zaitez astean hirutan, behintzat, haragia alde

batera utzi eta arraina jaten. Ahal baduzu, freskoa, baina ezi-nezkoa bazaizu, izoztutako arrainak ere merezi du.

ARIESINTERESGUNEA behar bezala irakurri baduzu, ika-sia duzu zein ona den arroza. Bai, badakigu paellakjaten dituzula, baina arroza, besterik gabe, arroz

zuria zein integrala jaten ere ahalegindu beharko zenuke.

*AHALEGINDU.- Saiatu. Intentar. Essayer.BARAUALDI.- Ayuno. Jeûne.BI HALAKO.- Doble. Double.BURUHAUSTE.- Arazo. Problema. Problème.DAMUTU.- Arrepentirse. Se repentir.DASTATU.- Probar. Goûter.EZKI-UR.- Tila. Tilleul.GIZENDU.- Engordar. Grossir.MIN.- Picante. Cuisine/épicée.SUTU.- Enfurecerse. S'emporter.

HABE_01_48 19/12/03 09:12 Página 38

Zuzenketa-orriak 39

SareanHona hemen erantzun zuzenak:

1. Triste bizi naiz eta kantaren hitzak Indalezio BizkarrondoBilintx-enak dira.

2. Mp3 eta MIDI formatuetan dago kanta.3. Sentimenduzkoak sailean sailkatu dugu guk kanta hau.

motzean• Arrozaren jatorria: 1

• Ekoizpena: 2, 3, 4, 6, 7, 11

• Arroz-motak: 5

• Arrozaren ezaugarriak: 8, 13, 14

• Erabilera: 11

• Herrialde arroz-jaleak: 9, 10

SPA zentro bateko urak ezdu aparteko ahalmen sen-dagarri edo edergarririk.

Hiri erdian daude normale-an.

Bainuetxe edo termetanbatez ere ur mineral senda-garriez baliatzen dira pro-betxu publikorako guneizendatuak.

Hirietatik kanpo egon ohidira.

SPAk Bainuetxeak

GaurgazteDenok gara lotsatiak, batzuk gehiago, beste batzuk gutxiago, etamomentu jakin batzuetan gehiago nabarmentzen da lotsa hori.Pertsonak segurtasunik eza sentitzen du besteekin harremanetanjartzen denean. Eta gehiago eragiten die gaztetxo batzuei besteeibaino; adibidez, maizago gertatzen da zenbait osagai batera ager-tzen direnean: barnerakoitasuna, hermetismoa, besteekin komu-nikatzeko zailtasuna, edota haurtzaroan gurasoen aldetik kon-fiantza edo maitasuna jaso ez izanaren sentsazioa.

Nerabeak dira herabetasunak gehien jotzen dituenak.Bizitzako aro horretan lotsaren arazoak areagotu egiten dira, hiruarrazoi hauengatik:— Gaztetxoa umea izan zen, orain, ordea, ez da umea, eta ez ditu

oraindik rol sozial berriak ikasi.— Nerabearen gorputza bera aldatu egin da, eta arazoak izaten

dituzte gorputz-irudi berria onartzeko.— Aldaketa hormonalak gertatzen dira, emozioekin lotuak.

Horregatik, areagotu egiten dira lotsa eta suminkortasuna.

[i[arroza bizitza da

Esnea: litro batArroza: 150 gr.Azukrea: 200 gr.Arrautzak: 4Kanela-zotzaLimoi-azalak: 2

Arroz-aleekin jolasean

Mantala jantzi

1.- Txina2.- %273.- Sei hilabete 4.- 3 kilo 5.- Thailandia6.- 5.000 litro 7.- 1.500.000 8.- Antartikan9.- Hortzetako pasta 10.- 140.000

HABE_01_48 19/12/03 09:12 Página 39

343

40 Zuzenketa-orriak

• Nerudaren aitak ez zuen sekula ondo ikusi beresemea idazle izatea. Ofizio desegokia iruditzenzitzaion.

• “Nondik kopiatu duzu?” Esan zion aitak arretahandirik jarri gabe.

BIZILEGE APARTAK

1. Atzerritar iruzurtiak1. b2. c3. a4. c

2. Molde batzuk lantzen1. c2. b

Komikia

• Datu biografikoak: Ordiziarra jaiotzez.Oso gazte hil zen: Kamillero lanetan zebilela,Frankoren aldeko abioiek, ezbeharrez, beresoldaduei jaurtitako lehergailuek harrapatuta,bizia galdu zuen.

• Ezaugarri artistikoak: plastikarenmunduan aritutako artista aurrerakoia.Europako abangoardien ezaugarriakbereganatzen saiatu zen. Hizkuntza aberatsaerabiltzen du, pintura metafisikoaren,surrealismoaren eta dadaismoaren girokoa.

Hitz gakoa Zenbakia

Dantza 8Zomorroak 3, 4Jostailuak 1Udara 1, 3, 4, 5, 6Jolasak 1, 7Animaliak 2, 5, 6Bildumak 9, 10, 11

Ika

slea

ren

koadernoa

Hutsuneetan ezabatu ditugun hitzak, haue-xek:

San Pedrozeruan zerura

• Nolakoa da idazlea? Zintzoa eta langilea.• Non sartu nahi du? Zeruan.• Zeren beldur da? Infernura bidaltzen badu,

bere emazte zenarekin topo egiteko beldurda.

Ika

slea

ren

koadernoa

Panoramix bAsterix eAbraracurcix dAssuranceturix aObelix c

Behin bazen...

HABE_01_48 19/12/03 09:12 Página 40

Ika

slea

ren

koa

dern

oa

343

41

HABE_01_48 19/12/03 09:12 Página 41

ZURE IDATZIAKHOBETU NAHI AL

DITUZU?

..........................................3.- Gu txikitan udaro joaten ginen (ni eta nireanaiak), nire osabaren herrira. Gauez bero askoegiten zuen eta horregatik oso berandu sartzenginen etxera. Plastikozko baso utzik hutsak har-tzen genuengenituen, garagardoarekin beteeta belar gainean uzten genituen. etahHurrengo egun goizean zomorro asko ager-tzen ziren.

..........................................4.- Txikitan, urtero Salamancara joaten ginen,kanpamentokanpamendu (udaleku)batera. Han alakran asko zeuden, eta "alakranarenbila" jolasa egiten genuen. Gero, bat aurkitzengenuenean, kristalezko bote batean sartzengenuen. Bitartean, batzuk suzko zirkulozirku-lu txiki bat egiten zuten, eta piztuta zegoenean,hantxe sartzen genuen alakrana. Alakranak irtee-rarik ez zeukala ikusten zuenean, bere eztanaez-tena sorbaldan sartzen zuen, eta bere burua hil-tzen zuen.

Ika

slea

ren

koadernoa34

3

42

Jarraian irakurri ahal izango dituzuUlialde Euskaltegiko ikasleek bidali dizki-guten idazlan batzuk. Guztiek UMETAKOZALETASUNAK gaia dute hizpide. Esangabe doa, denak direla testu egokiak,nahiz eta zuzenketa txiki batzuk behar.

BAT: Lan honetan zure laguntza behar dugu,ordea. Hauxe da proposamena: Guk akats orto-grafiko edo sintaktikoak zuzenduko ditugu etazuk izenburu egokia jarri. Prest?

..........................................1.- Txikitan nire amonaren herrian, Galizian, opo-rrak pasatzera joaten nintzen. Nire lehengusuekinegun osoan jolasten ginen eta beti mendian izatenginen. Jostailurik ez geneukanez, gure jostailuakegin behar izaten genituen, eta hauek pinuenostoezhostoez egiten genituen, adibidez, pan-pinak, guretzako gonak, poltsak, txanoak etahonekin oso gustoragustura ibiltzen ginen.Beste zaletasun bitxiren batbatzuk.- Txabolak egiten egitea kanaberekin eta ada-

rrekin.- Kaniketan jolastenjolastea.- Skalestrikean jolastenjolastea.- Etxe zimientoren atariaren kontra harriakbotatzen botatzea punteria punteria-–ariketa bezala.

..........................................2.- Nire anaiari txikitan euliak harrapatzea gusta-tzen zitzaion. Harrapatu eta gero poxpolopos-polo kaxa batean sartzen zituen, : zenbat etagehiago zeuzkan eduki orduan eta alaiagozegoen. Horregatik, bere lagunek "EL MOSQUERO"deitzen zioten.

HABE_01_48 19/12/03 09:13 Página 42

35

305

..........................................9.- Niri gaztetan abestien letrak kolekziona-tzea biltzea gustatzen zitzaidan. Nik Frantzianedo Ingalaterran musikako musika- aldizka-riak erosten nituen. Letrak eta abeslarien argaz-kiak mozten nituen eta gero koaderno bateanitsasten nituen. Zenbat eta letra eta argazki arra-roagoak orduan eta hobeto zen niretzat. Koadernoasko neuzkan eta oso harro nengoen.

..........................................10.- Nire aita txikia zenean bazeukan zaletasunbat. Mendira joaten zenean mota bakoitzeko lorebana hartzen zuen eta gero klasifikazio zerrendaegiten zuen. Bakoitzak zenbaki bat zeukan etagero eta gehiago zeukan. Ehun baino gehiago zeu-kan eta gurekin mendira joatean esaten zigun lorebakoitzaren zenbakia.

..........................................11.- Salamancako nire ilobari 70. eko hamarkada-ko arropa erostea eta kolekzionatzea biltzeagustatzen zaio. Oso zaila denez interneten bidezaurkitzen ditu eta lortzeko enkante baten bidezerosi behar ditu. Gero, urtean behin Oviedon bil-tzen dira zaletasun bera dutenak 70. eko hamar-kadari buruz hitz egiteko.

Ika

slea

ren

koadernoa

43

BI: Hemen testuetatik jasotako hainbat hitz gakobildu ditugu. Zure lana hitz gakoak testuekinlotzea izango da. Kontuan har zenbaitetan errepi-katu egin daitezkeela. Beraz, ipini taulan hitz gakobakoitzari dago(z)kion testuko zenbakia(k)

Hitz gakoa Zenbakia

Dantza ..................................Zomorroak ..................................Jostailuak ..................................Udara ..................................Jolasak ..................................Animaliak ..................................Bildumak ..................................Besterik... ..................................

Zuzenketa-orria 40. orrialdean aurkituko duzu.

..........................................5.- Txikitan tximeletak asko gustatzen zitzaizki-dan, herri txiki batean bizi nintzenez, udan batezere, tximeleta bilduma egiten genuen ahizpak etabiok. Egunero, ama siestan zegoenean, guk guetxetik ateratzen ginen ondoko sorora tximeletakhartzera. Gero etxean kartoi batean jartzen geni-tuen lehortzeko, hegoak zabalduta buru-orratzabatzuekin.

..........................................6.- Txikitan nire anaia eta hirurokbiok, udanzaletasun berezi bat genuen,: gure ama lotan zego-en bitartean listorliztor batzuk hartzen geni-tuen eta zirkulozirkulu baten barruan listo-rrakliztorrak jarriz, buru-orratzaz, zezen plazaosatzen genuen eta azkenean listorraklizto-rrak hiltzen hil egiten genituen.

..........................................7.- Txikitan, Loiolan bizi nintzen,. Hhan garaihartan baserri asko zegoen. Lagunei eta niri askogustatzen zitzaigun metetara igotzea, eta gero, txi-rristak izango balira bezala lurreraino jaistea.

..........................................8.- Nire aitak sarritan kontatzen duen gauza bitxibatez gogoratzen naiz: gaztea zenean, dantzatzerajoaten zen bere lagunekin, Orduan beraien zaleta-suna zen: dantzatu aurretik haiek zapatari "bri-lloa" ematen zioten, nesken kuleroak ikustekodantzatzen zutenean.

HABE_01_48 19/12/03 09:13 Página 43

IKUSIZ IKASI

Hona hemen ikasle batek egindako idazlana.

Irakur ezazu eskutitza lasai eta irakurri ahalean bete itzazu hutsuneak:

Polita eta irudimen handikoa dela iruditu zaigu eta horregatik aukeratu dugu, hutsegite txiki horiekzuzendu ondoren.

Gure aukerak ikusi nahi badituzu, jo ezazu 40. orrialdera.

Kaixo, ..............:

Ez nuen espero zuk hain askar ikustea, baina horrela izaten da bizitza, eta hemennaukazu zure atean jotzen. Nire bizitza aspergarria izan da baina ni ez naiz izanokerra, beno hori pentsatzen dut nik. Santua ez naiz izan baina deabrua ere ez.

Txikitan lagun asko neukan eta gainera lagun onak izan dira orain arte. Horregatikeskatzen dizut zerura sartzeko baimena. Nire lagun artean ona izan banaiz zergatikez .............. sartzeko? Gainera eskuzabala izan naiz beti, ezer ez zeukana etortzenzenean, beti zeozer ematen nion.

Nire lanean berriz beti izan naiz zintzoa eta langilea, inoizez ez dut lapurtu, eta behinbatean kalean aurkitako kartera batek komisaldegira eraman nion. Dana kontuzhartuta, nire ustez, zeruan sartzeko baldintzak betetzen ditut, eta zure erantzuna zaingeratzen naiz. Zurea beti.

Eduardo

Oharra: Nire emaztea infernuan dago, eta ez dut berarekin berriro topatu nahi.Niretzat hori izan da nire infernua. Berarekin elkartzen banaiz, infernuko infernuaizango da, eta ez nago hori pasatzeko prest. Zegurazki, infernuko nagusiak nireemazteari kargu handi bat eman dio, beraz, ez izan gaiztoa eta bidali nazazu ..............,ala gutxienez purgatoriora.

Ika

slea

ren

koadernoa34

3

44

Kaixo, ..............:

Ez nuen espero zuk hain azkar azkar ikustea, baina horrela izaten da bizitza, etahemen naukazu zure atean jotzen. Nire bizitza aspergarria izan da, baina ni ez naizizan okerra gaiztoa, beno hori pentsatzen dut nik. Santua ez naiz izan, baina deabruaere ez.

Txikitan lagun asko neukan eta gainera lagun onak izan dira orain arte. Horregatikeskatzen dizut zerura sartzeko baimena. Nire lagunen artean ona izan banaiz,zergatik ez zeruan sartzeko? Gainera, eskuzabala izan naiz beti, ezer ez zeukanari,etortzen zenean, beti zeozer zer edo zer ematen nion.

HABE_01_48 19/12/03 09:13 Página 44

ADISKIDE GAIZTOAK (39)

ESPERANTZA

Badu hitz honek adiera bat oso bitxia dena, eta kirolean erabiltzen dena. Xabier EuzkitzekETB 1eko pilota-emanaldietan esaten du batzuetan, eta Ipar Euskal Herrian usuago erabil-tzen da: “Gonzalezek 2 - Xalak esperantza”, edo bestela esanda: “Gonzalezek 2 – Xalak0”. Esperantzak horixe esan nahi du: zero, huts. Izan ere, pilotaririk txarrenak ere beti dutantoren bat egiteko esperantza.

Ika

slea

ren

koadernoa

45

Orain galdera hauei erantzuten saiatu:

• Idazlea nolakoa da? ...........................................................................................................

• Non sartu nahi du? .............................................................................................................

• Zeren beldur da? ................................................................................................................

Erantzunak, 40. orrialdean.

Nire lanean, berriz, beti izan naiz zintzoa eta langilea, inoiz ez dut lapurtu, eta behinbatean kalean aurkitutako kartera batek komisaldegirapolizia-etxera eramannionnuen. DanaDena kontuz kontutan hartuta, nire ustez, zeruan sartzeko baldintzakbetetzen ditut, eta zure erantzunaren zain geratzen naiz. Zurea beti.

Eduardo

Oharra: Nire emaztea infernuan dago, eta ez dut berarekin berriro topatu nahi.Niretzat hori izan da nire infernua. Berarekin elkartzen banaiz, infernuko infernuaizango da, eta ez nago hori pasatzeko prest. ZekurazkiSeguraski, infernuko nagusiaknire emazteari kargu handi bat eman dio, beraz, ez izan gaiztoa eta bidali nazazuzerura, ala edo gutxienez purgatoriora.

HABE_01_48 19/12/03 09:13 Página 45

Ika

slea

ren

koadernoa34

3

46

EUSKARAREN KUTXA

OTORDUAN / EN LA COMIDA

On egin! -Eskerrik asko eta berdin.(¡Que aproveche!) -(Muchas gracias e igualmente.)

On dagizula! -Igualmente, gazte; eskerrik asko.(¡Que te aproveche!) -(Igualmente, joven; muchas gracias.)

On egin dizuela! -Bai zuri ere.(¡Que os aproveche!) -(También a ti.)

On egin digula (diezagula) janak eta kalterik ez edanak!(¡Que nos aproveche la comida y no nos perjudique la bebida!)

Denon osasunerako izan dadila.(Que sea a la salud de todos.)

Oso ona dago hau, etxekoandre.(Está muy bueno, etxekoandre.)

Sagardo polita!(¡La sidra, muy buena!)

Ardo ederra. Nondik ekarri duzue?(El vino muy bueno. ¿De dónde lo habéis traído?)

Ño, ederra zegoen!(¡Pues sí, estaba muy bueno/a!)

Sukaldari trebea zaude, Itziar.(Eres una gran cocinera, Itziar.)

Esku ona daukazu, Joxean.(Tienes muy buena mano, Joxean.)

Legea egin (pasa) dugu.(Ya hemos cumplido con la comida.)

Bapo gaude oraintxe.(Sí que estamos bien.)

Oraintxe berdindu naiz.(Ya he saciado el hambre.)

Ño, oraingo honetan berdindu gara.(Pues sí, esta vez sí que nos hemos saciado.)

Bapo jan dugu.(Hemos comido fenomenal.)

Ederki nago, Jan ere ongi jan dugu-eta.(Estoy muy bien. Hemos comido fenomenal.)

Oraintxe egoteko moduan nago.(Estoy como para descansar tranquilo/a.)

Oraintxe gu baino hobeto dagoena ez dago gaizki.(No está mal el/la que esté mejor que nosotros/as.)

Garai batean ez genuen honelako asko jaten.(En una época apenas comíamos así.)

Oraintxe lo ederra egiteko moduan nago.(En este momento estoy como para dormir bien.)

Gustu baduzu? -Ez, eskerrik asko. Oraintxe egin dut mokadu bat jatea.

(¿Te apetece?) -(No, muchas gracias. Acabo de comer un bocado.)

Beste pixka bat jango duzu? -Eskerrik asko, baina nahikoa egin dut.

(¿Ya comerás un poco más?) -(Muchas gracias, pero ya he comido suficiente)

Ardo pixka bat edango duzu? -Beno, estimazioa egitearren...(Quieres un poco de vino?) -(Bueno, para hacer aprecio…)

-Beno, egarri pixka bat ere badugu-eta.-(Bueno, tengo un poco de sed…)

Zerbait hartu nahi al duzu? -Ez, estimatuta dago.(¿Quieres tomar algo?) -(No, te lo agradezco.)

-Ez, ez; ondo nago honela. Mila esker.(No, no; estoy bien así. Muchas gracias.)

EUSKAL KONPLIMENDUAK (XII) / FORMULAS DE CORTESIA EN EUSKERA (XII)

HABE_01_48 19/12/03 09:13 Página 46

HABE_01_48 19/12/03 09:13 Página 47

HABE_01_48 19/12/03 09:13 Página 48