Guerra Civil e Literatura Galega

download Guerra Civil e Literatura Galega

of 161

Transcript of Guerra Civil e Literatura Galega

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    1/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    2/161

    GUERRA CIVIL (1936-1939)E LITERATURA GALEGA

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    3/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    4/161

    GUERRA CIVIL (1936-1939)E LITERATURA GALEGA

    (TEXTOS E DOCUMENTOSPARA UNHAS XORNADAS DE ESTUDIO E DEBATE)

    Edicin de Xess Alonso Montero e Miro Villar

    CONSELLODA CULTURA

    GALEGA

    Santiago de Compostela, 1999

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    5/161

    EDITA: Consello da Cultura Galega

    ISBN: 84-95415-00-3Dep. Legal: VG-999-1999

    IMPRIME: A. G. Vicus, S.A.L.

    Guerra civil (1936-1939) e literatura galega : (textos e documentos paraunhas xornadas de estudio e debate) / edicin de Xess AlonsoMontero e Miro Villar. Santiago de Compostela : Consello da CulturaGalega, Ponencia de Lingua, 1999. 111 p. ; 24 cmDL VG-999-1999. ISBN 84-95415-00-31. Literatura galega-S. XX-Historia e crtica. I. Alonso Montero, Xess,ed. II. Villar, Miro, ed. III. Ttulo.869.9.091936/39

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    6/161

    INTRODUCCIN

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    7/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    8/161

    Co patrocinio do Consello da Cultura Galega vanse celebrar enSantiago de Compostela, na sede desta institucin, os das 14, 15 e 16de decembro de 1999, unhas Xornadas de estudio e debate sobre otema Guerra Civil e Literatura Galega. Tern lugar no ano en que secumpren sesenta do final da Guerra Civil, data axeitada para examinar,con perspectiva, como influu aquel cruento suceso na literatura for-mulada ou formulable en lingua galega. Por outra parte, esteperodo da nosa literatura hai tempo que reclama novos estudios ereflexins, sobre todo a partir dos traballos de Claudio Rodrguez Fere algn outro estudioso.

    O noso programa proponse, no fundamental, que nos asomemos biografa e s pxinas daqueles escritores e algunha escritora pouco estudiados ata o de agora, e mesmo algn orfo de calqueraaproximacin, que desenvolveron o seu labor no trienio 1936-1939,anda que nalgunha ocasin tamn se tern en conta os primeiros anosda posguerra por confirmaren determinadas evolucins persoais.

    Esa a razn pola que non estarn presentes, en ningunha sec-cin destas Xornadas, catro autores de especial relevo: Castelao, RafaelDieste, Lus Seoane e Florencio Delgado Gurriarn. O seu labor lite-rario est vencellado a publicacins extraterritoriais que temos enconta, nesta ocasin, s para achegrmonos a escritores xeralmente

    pouco tratados como autores de pxinas escritas na Guerra Civil(Ramn Cabanillas, Anbal Otero, Ramn de Valenzuela...).

    7

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    9/161

    Do Madrid blico intersannos nestas Xornadas os escritores gale-gos de dereitas (de Cabanillas s irmns Cereijo), que foron vctimasda situacin convulsa que a Gran Dereita Espaola provocou na capi-tal de Espaa. Tres deles, infelizmente, foron asasinados: os irmnsCereijo e Francisco de Fientosa (Francisco Vega Ceide). Son feitos exe-crables nunca aprobados polos altos responsables da Repblica, dig-nidade ausente das autoridades civs e relixiosas da Espaa de Francoque nunca desaprobaron os inicuos xuzos contra Alexandre Bvedaou contra Manuel Gmez del Valle, nin os asasinatos de nxel Casalou de Roberto Blanco Torres.

    Nestas Xornadas, centradas no feito literario formulado en galego,tamn hai un espacio para o estudio das pxinas literarias en castelnpublicadas por determinados escritores. Unha opcin lingstica que,nuns e noutros casos, vai permitirnos entender mellor, por un lado, omomento histrico e, por outro, a personalidade deses autores.

    Chegou a hora de que algns escritores de hoxe que xa o erandaquela ou que estaban moi prximos se pronuncien sobre tresdatas que representan os feitos mis significativos do 36: o 16 defebreiro (triunfo electoral do Frente Popular), o 28 de xuo (plebisci-

    to favorable do Estatuto de Autonoma de Galicia) e o 18 de xullo(data do Alzamento da Gran Dereita Espaola).

    E tamn chegou a hora de que os escritores actuais reflexionensobre a realidade lingstica e literaria de Galicia nos das anteriores Dezaoito de Xullo de 1936. Desde esta consideracin son invitados aque se pronuncien, desde hoxe, sobre as expectativas que nesas datashaba para o discurso literario en galego.

    O presente volume contn textos e documentos que, dun xeito oudoutro, sern tidos en conta polos relatores e comunicantes, o que sertil para eles e, mis anda, para os asistentes s Xornadas. Estes, poroutra parte, atoparn neste volume pxinas (non s aquelas que soninditas) que se propoen suscitar reflexins ou novos estudios ouencontros futuros.

    Engadamos, finalmente, que este volume o primeiro no xnero:tal a incuria diante deste tema entre ns.

    X. A. M. / M. V.

    8

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    10/161

    IESCOLA, PEDAGOXA ET AL.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    11/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    12/161

    1. CIRCULAR SOBRE A REINSTAURACIN DE CRUCIFIXOSNAS ESCOLAS, CON ESPECIAL MENCIN A ANTONIO NORIEGA

    VARELA Circular n. 166 [fragmento]

    [...] se reinstaurar el Crucifijo en todas las escuelas de esta provin-cia menos en la de nias de Sta. M de Chavn, porque en ella no faltni un solo instante su Augusta Presencia, merced a la firmeza, a la ga-llarda y a la serena fe del maestro Nacional que la regentaba, D.

    Antonio Noriega Varela, inspirado poeta de la montaa lucense, y porserlo con la delicadeza y finura espirituales necesarias para haceralarde de rasgo tan meritorio que yo, por lo que tiene de enaltecedorpara el cuerpo al que pertenece el referido maestro, me honro en hacerpatente para la debida ejemplaridad y merecida alabanza.

    Lugo, 11 de agosto de 1936.El Gobernador,Ramn Bermdez de Castro.

    [ Boletn Oficial de la Provincia de Lugo , n. 186, 12-8-1936, px. 1]

    2. CIRCULAR DO ARCEBISPO DE SANTIAGO SOBRE A OBTENCIN DE CERTIFICADOS DE BOA CONDUCTA RELIXIOSA

    Ms advertencias y disposiciones con motivo de las pre-sentes circunstancias, por Toms Muiz Pablos, Arzobispo deSantiago.

    Abstnganse, pues, los prrocos de dar certificados de buena con-ducta religiosa a los afiliados a sociedades marxistas por el tiempo queestuvieron afiliados [...] tampoco expidan certificados, si estos han desurtir efecto ante las autoridades civiles o militares, esperando ellos, losprrocos, que las mismas autoridades se los pidan de palabra o porescrito; y entonces certificarn en conciencia, sin miramiento alguno,sin atender a consideraciones humanas de ninguna clase.

    [ Boletn Oficial del Arzobispado de Santiago , n. 2761, 18-9-1936,px. 257]

    11

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    13/161

    3. CURROS ENRQUEZ, PROCESADO OTRA VEZ

    Un insignificante delegado de no se qu coronel con mando en

    esta zona ha secuestrado en la biblioteca pblica de cierta villa oren-sana obras de Curros Enrquez, y ha dispuesto adems en uno de losbandos que suscribe con diaria prodigalidad, que se prohiba recitar los

    versos del poeta de Celanova. Me han mostrado la noticia, y yo lahubiera credo sin necesidad de verla documentada, porque esos de-legados no pueden ser mejores ni ms ilustrados que los restantes sal-

    vadores de Espaa, entre los cuales contamos por supuesto, a loskabileos del tabor de Zelun y los legionarios del Tercio deExtranjeros me han enseado la noticia, digo, en una carta privada

    y en un peridico de Orense, que la publica sin comentario ni apos-tilla alguna. La pone al lado de las que se refieren a los fusilamientosdel da, y cerca de otra en que aparecen los nombres de una veintenade maestros y de maestras nacionales, expulsados de sus escuelas por

    virtud de otro bando parecido, y de otro bando en cuya sintxis reve-la el redactor annimo que se encarg de pergearlo la urgente necesi-dad de aumentar el nmero de las escuelas para adultos. El viejo amigoque me mostr la carta y que comulga en el amor y en la veneracindel gran poeta, la coment por su parte con una frase que me pareci

    velada por la tristeza, mucho ms estremecida por la ira: Qu br-baros, murmur. Pero a m no me parecen brbaros; slo me parecenlgicos. Lgicos consigo mismos, es decir, con todo lo que represen-tan e intentan resucitar en Espaa, continuadores y descendientes delos mismos que hicieron procesar y procesaron en vida a CurrosEnrquez. Ahora secuestran sus libros porque no pueden fusilarlo.

    Pero es una tarea intil la que han emprendido. Para silenciar la voz de Curros tendrn que secuestrar el espritu de Galicia, disponerpor otro bando la abolicin de la lengua de Pondal y terminar decre-tando la desaparicin taumatrgica de cinco siglos de historia, depoesa, de luchas populares, porque todo eso est representado por la

    voz inmortal del poeta de A igrexa fra . Podrn hacer, como losnazis, sus aliados, nuevos autos de fe en las plazas pblicas con loslibros sometidos a su denodado y vengativo rigor. Despus de haber

    fusilado a los ms ilustres galleguistas, a los hombres que eran culpa-bles, para ellos, de haber soado con una Galicia libre, prspera y

    12

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    14/161

    sana, no tiene gran importancia esto de secuestrar volmenesinocentes. Pero Galicia, el alma de Galicia, seguir brillando por enci-ma de estas sombras, por encima de las humaredas que se levanten dela hoguera inquisitorial. Como ha de brillar por encima de los charcosde sangre generosa que inmolaron los sediciosos en su intil afn deacallar las voces que siguen gritando de cara al porvenir.

    M. Agromayor

    [Galicia , Federacin de Sociedades Gallegas, Buenos Aires, n.429, 20-12-1936]

    4. LVARO CUNQUEIRO ENERA AZUL: A LA ANCHURA DEL CESAR

    A la anchura del Csar

    Quisiramos poder hacer, en el tono mayor de las estirpes lau-readas, el elogio del Caudillo, el homenaje a la anchura del Csar,conductor recto, arma, justicia y lector mximo de la Ley. A la Vozdel Ausente, al llamado a la romana como not Ernesto GimnezCaballero, al que desciende de venas y carreras de espaol estilo

    casa vieja en Cantabria, galopadas al llano y renovado solar en laBtica que se corona de olivos, quisiramos decir palabras de his-toria mayor e imaginativa. Porque formamos, por la gracia de DiosNuestro Seor, entre los que reivindican el ejercicio de la imaginacinen la reconstruccin de la historia. Estas palabras mayores quequisiramos poder decirle se refieren a la necesidad de Csar y Caudillo, al amor con que juramos deseos de tener seor mortal y fuerte, conductor recto, arma, justicia y lector mximo de la Ley.

    Necesitamos Caudillo, Csar Emperador, porque queremos sercomo un solo corazn todos los que vivimos la campaa de Espaa, y es de ley que a cada corazn le rija los mpetus una sola cabeza.

    Necesitamos Caudillo, Csar Emperador, porque han de tener una sola y aguzada punta las espadas en la batalla, por mor de la unin del

    13

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    15/161

    golpe sobre la hueste enemiga y porque siendo as no habr temorde la muerte, que si la hay ser muerte comunal y por ende, flor deresurreccin. Necesitamos Caudillo, Csar Emperador, porque nocaben ms justicias que una y ha de ser sta clara y directa, decididade voz como adoctrina Saavedra el de las Empresas Polticas, y no seha de mover ms que una letra para la ejecucin del Derecho y steha de ser: S o No, como Cristo nos ensea. Necesitamos Caudillo,Csar Emperador, porque no habiendo ms que un libro: la piel trasga

    y dura de Espaa, slo uno debe leer, que as tendr autoridad y se-remos como discpulos, de donde se viene que seremos en disciplina.

    Todo esto y mucho ms quisiramos decir a la anchura del Csar,

    al seor mortal y fuerte, al que ya definimos una vez conductor recto,arma, justicia y lector mximo de la Ley. Y para l, para su frenteabierta, la corona, la palma y la alegra de las aves y las naves por suaventura.

    A. C.

    [ Era Azul. Guin de Falange Espaola y de las J.O.N.S. de Ortigueira , n. 23, 15-4-1937]

    5. INSTANCIA DA MESTRA DE EXTRAMUNDI ALCALDEPRESIDENTE DA XUNTA LOCAL DE 1 ENSINANZA DE PADRN

    Escuela Nacional de Estramundi (Padrn) [cuo]Viva Espaa!En cumplimiento de lo ordenado por el Excmo. Sr. Gobernador,

    tengo el honor de comunicar a V. que en la Escuela de mi cargo sedesarroll en la tarde del lunes da 3, la Gloriosa efemride del 2 demayo de 1808, con todas las explicaciones y trabajos apropiados alcaso. Seguidamente le he hecho ver a las nias el heroismo de todos

    los buenos espaoles que en la actualidad van al frente, muchos vo-luntariamente, para arrojar de nuestra Patria a los malos espaoles y

    14

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    16/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    17/161

    7. ANTONIO MONTEALEGRE: LA CONDICIN, ECONMICA,MS CONVENIENTE AL HOMBRE, Y POR QU DEBE HABER RICOS Y POBRES[FRAGMENTO]

    [...]Ocurre preguntar asimismo si conviene que haya ricos y que haya

    pobres; porque el que a uno no convenga serlo, ni rico ni pobre, noquiere decir que no deba haberlos. Y la respuesta es fcil, tambin.Conviene que algunos sean ricos y que algunos otros sean pobres.

    Algunos, entindase. No que sean muchos los ricos, si pudiera ser, quenunca ha habido muchos, ni que sean muchos los pobres, por ms quesiempre hayan sido, desgraciadamente, incontables. Los ricos quesaben serlo cumplen una funcin sagrada, ostentan una jerarquainsigne, blasonan y ejercitan un seoro como pocos merecido. Sin losricos apenas hubiera habido jerarqua en la sociedad, y apenas hubierahabido arte, y apenas ni civilizacin; pues que las clases altas, opu-lentas, sobre todo en los momentos difciles, han sido las depositarias

    y las exaltadoras de todos los valores que se haban heredado.

    [...]Conviene que haya pobres. Si no los hubiera, el mundo sera peorde lo que es. Si nadie pudiera ser pobre, quin trabajara, siendo el tra-bajo, si castigo, tambin ley de liberacin y de dignidad, ni qu penahabra para el imprevisor, para el perezoso, para el incapaz. Es que hay muchos imprevisores, perezosos, incapaces, que no son pobres, y aunalgunos que son ricos, se dir. Si son ricos y son as, contstese, nopodrn serlo largo tiempo, y mayor pena ser la suya en la pobreza de

    la del que fu siempre pobre, o no lo sern sus hijos, y, a poco que seestime uno en algo, mayor ser la pena suya al vislumbrar y tener porinevitable la pobreza para ellos. Es que, se seguir diciendo, hay muchos que no son pobres, mereciendo serlo por sus pecados o susdelitos, y aun son ricos. Mas, contstese, en el que no es bueno tantapena, o mayor, es el dinero que tenga como le sera la carencia de l,porque el dinero slo es un bien til y honroso en el hombre digno,

    y en manos del indigno se convierte en su mayor castigo. La

    Providencia est en todo y aun en esta vida suele dar a cada uno loque merece.

    16

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    18/161

    Si debe haber ricos y pobres es para que comprendamos muchascosas que de otro modo no nos seran asequibles, y entre ellas las si-guientes: que unos hagan esto y otros lo otro, cada cual en su oficio;que unos manden y otros obedezcan; que el dinero y todo lo que vale,siendo el bien ms apetecible, es tambin el ms inseguro e incierto alpasar constantemente de unas manos a otras, y que nada vale antetodos los bienes verdaderos que ni la fortuna ni la muerte puedenarrebatarnos; que hay incumplimientos del deber, ruindades, infamias,que en esta vida no tienen otro castigo que la codicia insaciable deloro o la absoluta privacin de l; que se puede vivir con dignidad enambos extremos, los dos de prueba, y prueba dura, de la fortuna, paradar ejemplo de virtud grande a los que viven en un estado intermedio,

    y llamada al remordimiento y a la enmienda a los que, ricos o pobres,no saben vivir honestamente, pudiendo; etc.[...]

    Antonio Montealegre

    [ Misin, Orense, 15-9-1937]

    8. CARTA (MANUSCRITA) DA MESTRA DA ESCOLA DEHERBN SOBRE A ASISTENCIA MISA DOMINICAL

    Viva Espaa!La maestra de la escuela de nias de Herbn, accede gustosa-

    mente a la invitacin que el Sr. Rector nos hace por mediacin de V., y asistir, como ya tiene por costumbre, a la misa del domingo con las

    nias de la escuela.Dios guarde a V. muchos aos.II Ao Triunfal.Herbn 22 de noviembre de 1937La Maestra,Carmen Domnguez Fanego [sinatura]

    Sr. Alcalde del Ayuntamiento de Padrn

    17

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    19/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    20/161

    10. MODELO DUN EXPEDIENTE DE DEPURACIN DO MAXIS- TERIO

    VIVA ESPAA!Comisin Provincial Depuradora del Magisterio

    Como Presidente de esta Comisin, creada por el Decreto nmero66 y Orden de 10 de Noviembre 19361, ambas disposiciones insertasen el Boletn Oficial del Estado, del 11 del mismo mes, requiero a V.para que en el preciso trmino de breves [escrito a man] das, se sirvainformar a esta Comisin acerca de los siguientes extremos, relativos alos Maestros que, en 18 de Julio 19362, estaban al frente de las Escuelasnacionales pertenecientes a ese Ayuntamiento. [a man]

    1. Conducta profesional, es decir: si asiste puntualmente a laEscuela. Si desarrolla en ella la actividad exigible a un buen Maestro.Si sus alumnos adelantan en la instruccin y educacin. Si las ensean-zas que dan se inspiran en los dictados de un fervoroso amor a Espaa.Si inculcaba o inculca a sus alumnos el respeto a las Instituciones bsi-cas de nuestra civilizacin, tales como la Patria, la familia, lapropiedad, la jerarqua de las clases sociales, etc. Si se mostraba y semuestra hostil a ellas o indiferente. Si haca labor antirreligiosa, etc.

    2. Conducta social, esto es, fuera de la Escuela, en su vida derelacin. Si daba buen ejemplo pblico o malo. Si asista a Centros oreuniones, cuya frecuentacin poda desprestigiarle. Si se relacionabao relaciona con elementos socialmente sanos, indiferentes o subver-sivos.

    3. Conducta particular: Si ha vivido y vive con la dignidad, almenos externa, exigible a quien, no solamente es instructor de laniez, sino su educador, y debe ser ejemplo del pueblo.

    En el caso de ser jefe de familia, manifistese si cumple con susdeberes de padre, esposo, etc.

    19

    1

    O ano aparece escrito a man sobre a palabra ltimo.2 Idem.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    21/161

    4. Actividades polticas y sociales. Si milit o milita en algn par-tido poltico: cul fu. Si intervino en propagandas polticas o sociales:cules fueron. Si perteneci, o pertenece, a alguna organizacin so-cietaria, profesional, o no. Concretamente, si estuvo afiliado al FrentePopular, o a la Asociacin de Trabajadores de la Enseanza.

    Este informe se solicita a V. como Alcalde [a man] y es obligatorioemitirlo, a tenor de las disposiciones antes citadas. El tiempo a quedebe referirse es a partir del ao 1931, o de la fecha posterior en quehayan empezado a desempear la Escuela.

    El hecho de que las Autoridades Supremas del nuevo EstadoEspaol hagan obligatoria para esta Comisin la demanda de estos

    informes, demuestra cuanta confianza merece la dignsima clase que V.representa, a los forjadores de la Nueva Espaa. Al reconocerlo as esta Presidencia, no hace sino una obra de jus-

    ticia y est persuadida de que el informe que V. emita estar inspiradoen el espritu de abnegacin, imparcialidad, justicia e independenciacon que todos hemos de colaborar en la obra de engrandecimiento denuestra amada Patria.

    Dios guarde a V. muchos aos.La Corua, 16 de Julio3 de 1938. (II Ao Triunfal)

    P. El Presidente de la Comisin, el Secretario[sinatura]

    Este informe ha de referirse a la que fumaestra de la escuela de Morono, D M Luisa

    Vaamonde Fernndez.

    Sr. Alcalde del Ayuntamiento de PadrnDespachado el informe con fecha 274

    20

    3 O mes aparece escrito a man sobre a palabra Diciembre .4 Esta frase figura anotada na marxe. Tamn son textos manuscritos todos aqueles que

    aparecen subliados.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    22/161

    11. ERNESTO GIMNEZ CABALLERO: ESPAA Y FRANCO[FRAGMENTO]

    CAPTULO IIIEstado totalitario quiere decir: un solo nombre: Franco

    Porque al estar prximos a la victoria final es justamente elmomento cuando nos debemos los espaoles mirar unos a otros y ha-cernos un examen colectivo de conciencia. Y desde este momentopresente mirar atrs para ver los hermanos que han cado y para recor-dar lo que nosotros mismos hemos sufrido. Y si todo ese sacrificio y

    toda esa sangre y todo ese dolor han valido para algo o no han vali-do para nada.Es esta hora, espaoles, de recordar que Espaa llevaba tres si-

    glos, desde nuestra decadencia imperial, recibiendo bofetadas, saliva-zos, coces y desprecios del mundo entero. Nos cercenaron, primero,los miembros europeos por Italia, Flandes, Portugal. Despus, alllegar la Repblica del 14 de Abril, nuestra esclavitud consisti en sen-tir corrodas por buitres las propias entraas nacionales: Catalua,

    Vasconia, toda Espaa.Toda Espaa! Porque nos haban corrodo algo peor que lo

    geogrfico, algo peor que las tierras de nuestros padres, de los padresde nuestros padres. Nos haban destrozado la mdula misma de nues-tro propio ser. Nuestra propia alma de espaoles y hombres. Pero, noos acordis de aquel horror y de aquella vergenza?

    El catlico, en Espaa, haba perdido su Dios. El monrquico, surey. El aristcrata, su seoro. El militar, su espada. El patrono, sucapacidad de iniciativa. El operario, su posibilidad de trabajo. La mujer,su hogar. El hijo, el respeto al padre. Y hasta la lengua espaola, com-paera del Imperio como la llam Nebrija ante los ReyesCatlicos, era una escupidera para toda clase de inmundiciasregionales.

    Ya Espaa haba querido atajar ese cncer de disolucin secular.Primero, con el emplasto de una monarqua ilustrada, a la francesa, en

    el siglo XVIII. Despus, en el XIX, con sus Parlamentos y Constituciones, a la inglesa. Y con sus pronunciamientos a la mejicana.

    21

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    23/161

    22

    O, como luego en el siglo XX, trayndonos de los laboratorios y casasde moda europeas panaceas y recetas culturales, que terminaron conel desastre del 14 de Abril.

    Espaa durante esos tres siglos haba perdido la brjula quesalva a los pueblos y le haba salvado a ella durante el Imperio, desdelos Reyes Catlicos hasta Felipe II: el sentido de unidad.[...]

    [Ernesto Gimnez Caballero, Espaa y Franco , Ediciones LosCombatientes, 1938]

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    24/161

    II

    DA(S) LINGUA(S)

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    25/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    26/161

    1. JAIME SOL: EDITORIAL ENVIDA GALLEGA

    ESPAOLES NADA MAS

    Las lenguas vernculas en la patria grande, que es Espaa

    Se est escribiendo en Espaa acerca del problema de las lenguasregionales. Este asunto es nuevo para muchos peridicos y paramuchos periodistas. Para nosotros n. Hace aos que peridicamente

    vena a nuestras pginas: cuando, debajo de la inocente defensa de laslenguas vernculas, asechaban [ sic] las torvas intenciones del sepa-ratismo.

    Entonces haba ms motivos que ahora para la prevencin. Sedeseaba desterrar la lengua espaola de las escuelas. Y era esto lo quehaba que temer, y no que las lenguas vernculas desfilasen tambinpor las mesas de estudio de la infancia.

    Realmente, no deben aventurarse soluciones muy concretas cuan-do los problemas varan segn sean los factores. En una escuela a

    cargo de un maestro, sin tacha en el exaltado amor a Espaa, laslenguas vernculas pueden ser un amigo de la cultura y un educadorde los sentimientos, y nunca un enemigo de la patria grande. Paranosotros por ejemplo Espaa estuvo siempre por encima de todo.

    Nosotros no escribimos en gallego. Sin embargo, nos solaza la lec-tura de nuestros poetas; nos encanta la belleza hogarea de nuestrascanciones populares. Y las oiremos y las recitaremos sin que se nosocurra pensar que con ello sea posible lastimar un inters, inmediatoni remoto, de Espaa.

    Pero es que en la escuela de los ltimos tiempos se haba filtradoel galleguismo poltico, con una finalidad desintegradora. No quere-mos creer que en todos los casos se hubiese llegado a obrar porinspiraciones de Mosc. Queremos quedarnos ms atrs. De todosmodos, donde entrase el propsito de dividir la nacin en nacionali-dades, ya estaba presente la locura, criminal o necia.

    Las circunstancias cambiaron. El Estado interviene, bien avisado,las Escuelas. Los maestros peligrosos fueron substitudos o llamados a

    25

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    27/161

    cordura. El separatismo fu cortado de raz. No hay ya porque asus-tarse como antes. Y lo nacional puede ser lo nacional y lo vernculo

    vernculo sin que se estorben lo uno a lo otro.

    Nosotros, que tanto hemos luchado porque el gallego no deste-rrase al castellano de la escuela, porque ste es el mejor salvo con-ducto para que nuestra espiritualidad viaje por el mundo, no vamos apreconizar la guerra contra las lenguas vernculas. Todas tienen sulugar en la vida nacional, si no se olvida que la espaola debe ser ellazo de unin de todas ellas, la primera para todos y la nica cuandoquin hable sea Espaa, la patria nacional, madre de todas lasregiones.

    [Jaime Sol,Vida Gallega , n. 687, 30-5-1937]

    2. CARTA DE RAMN OTERO PEDRAYO A MANUEL CASS[FRAGMENTO]

    [...] A la tarde habl en gallego ante el nuevo monumento en el Poso.

    El Gobernador y el Ayuntamiento falangista tascaban el freno. Era deperro de presa con carranca la cara del pretor. Para resarcirse, al finalinoportunamente y con sorpresa de la gente sensata cantaron Cara alSol y dieron los gritos. En fin, todos quedamos en lo nuestro.

    [...]

    [Carta de Ramn Otero Pedrayo a Manuel Cass, 13-11-1949]

    26

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    28/161

    27

    3. TESTEMUO DE MOURE MARIO NUN LIBRO DE VIZCANO CASAS

    [...]En testimonio personal al autor de este libro, el escritor gallego

    Luis Moure Mario ha afirmado que a lo largo del perodo franquista,la cultura gallega se desenvolvi con absoluta libertad (o subliado noso), aunque ahora una ridcula, nueva y pedante minora quieradecir lo contrario

    [...]

    [Fernando Vizcano Casas, Viva Franco! (con perdn) , Barcelona,Planeta, 1980, px. 123]

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    29/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    30/161

    III

    POESA INDITA DO TRIENIO

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    31/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    32/161

    31

    1. RAMN OTERO PEDRAYO: A ESTADEA OU PRANTO POLOSEMINARIO DE ESTUDOS GALEGOS

    A Estadea ou Pranto polo Seminario de Estudos Galegos

    Longa tebra de brtemas chorosasriba do maino devecer dos soutos,randear de muchas follas, dubidosas,i o salaiar do vento nos petoutos,

    canto saudoso e verde dos arumes,decrebamento vago das paisaxes,historias que sern contan os fumesde lobicns, espeitros e romaxes.

    Algo fuxe levin coma un salaio,algo pasa no vento, silandeiro...Hoxe voa na testa do Domaio,pousa man nos adros do Ribeiro,

    trema na paz de pedra da Quintana,peta nos cravos vidros da Marina,cas ondas galga por A Buserana,do Pico Sagro ronda a testa fina.

    Un pasar que rexistran as fontelasi empavorez o arrieiro nos camios,cabalga nos remoos das procelase coma os elfos danza sobre os lios.

    Percibeuno o sior dos Pazos Ermos,gran fidalgo da noite aluarada,espreitador cotin dos vagos termosonde deita a fontela a luzada.

    Afeito a latricar cas fantesasnon lle diu grimo aquil romor baixio.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    33/161

    32

    E aixia o coeceu. Das nordesasnon era un enganoso remoo!

    Via a nova estadea con vago prantopor o xardn rosmando latinorios,ecos lonxanos de barudo cantoi o saloucar dos vellos responsorios.

    Trasparentes pantasmas na neboeiraos feitizos do luar axigantaban,pledos esqueletes en ringreiranouturnos de difuntos psalmeaban.

    Tolla o curazn o chs-chs de sos,arripiaba o locir dos vagalumes,

    vian os mortos febres, bagullosos,en coral medoenta de queixumes,

    i os rexos entusiasmos que na Vidadiu a seus ollos lumes brincadeirascomo na cinza as fascas esquencidas

    fosforesca nos ocos das caveiras.Cal o vento no celta carballalos ego ipse do responso Credomisturbanse co himno de Pondali astra o eisctico moucho tia medo.

    Como lmpada fiel do tempo Prisco,testemua baril da idade outn,fosforesca na man do ilustre Riscoo fmur xigantesco de Breogn.

    Anda encobra un pelexo de eruditopalimpsesto, engurrado pergameo,a noz de rube e baixa a prol dun fitoi o espavento a friaxe do Letheo.

    Non fumegaba a noca cavernosapor a xiada neboeira acatarrada,

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    34/161

    33

    saudades da camilla ben xeitosaatrecanlle a res encanastrada.

    Tolle o reuma as canelas de Cuevillas,leva na man campaniforme vaso,arquilogo de moitas campanillasatura con pacenza o triste acaso,

    pois furan os difuntos con man certao misterio das covas, e un silvanocastro tenlle gardada a descobertado esquelete, cecais, de Prisciliano.

    As tibias do Filgueira longos zancoslevan no andar aquil ritmo trocaicoque en vida por as terras de Nemancoso fixo preste de un podo arcaico.

    Nas costelas arcadas e romnicasraa cun peron vellas tonadas:son baladas e brtomas ocenicas

    e vagos cantos das sotiles fadas.E iste danzal difunto vagarosoque anda a fitar os faros estelares,o xesto sempre vago e seardoso,loiro tup no cranio ceibe aos ares.

    un wagneriano heroi da Silvaescuraou errante e sonoro Parsifalque anda noite, cos mortos, a procurado misterioso calis o San Graal?

    Uns dirn: foi bo pretor da Estrada;e os mis: vaille millor ca Leiditada aos poetas por a noite arpadaao bon chantre dArousa Bouza Brey.

    I outros mis, toda xente veterana.Un crego, Carro, de falar medievo

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    35/161

    34

    moi ben relazoado na Quintanae nos adrales de historial lonxevo,

    Lois Iglesias maxina bolboretasnos fuxidios xogos do luare lepidopterizando nas caretassoio atopa dos vermes o brilar.

    Parga, renovo bon de Bergantios,mira nas micas o brilar sereoxunguido aos feldespatos cristaoscomo outrora de Gea no himeneo.

    Xocas escuita do crarn guerreiroa chamada baril e vai ao frente;al nun castro esbranlle un ombreiroi o soio vivo quhai en tanta xente,

    pois forma baixo o sol cos mutiladose desfila con aire miliciarioe por a noite seguindo outros fadosdiscute o carro envolto no sudario.

    Fuma Otero Pedrayo seu charutolus funeraria, fume vesperalque envolve en nboas o esquelete hirsutosando por o buraco occipital.

    Vilarelle executa no organistrumo Dies Irae fadal do Seminariona romnica moda dos magistrum,no santiagus estilo milenario:

    Eruditio luctuosain hac nocte tenebrosasola planget lacrymosanoctibus imus vagantes

    in tenebris clamitantessimus umbrae peragrantes.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    36/161

    Ut pro nobis est futurusesse semper erraturussine spe quiesciturus.De Corpus Petroglyforumparescentes infernorummanet clamor difuntorum.

    A Fonseca pulsi sumushodie simus quasi fumussuper callaicorum humus.Concilium celebraremusin dolmenicum eremus

    ossa nostrae sonaremus!E al vai a estadea solermiaenchendo de romor o vago outonocoma o pingar da area miudiano oroloxio esquencido do abandono.

    Poema indito, setembro de 1936.

    Ramn Otero Pedrayo

    [Ramn Otero Pedrayo, A Estadea ou Pranto polo Seminario de Estudos Galegos . Edicin de Xess Alonso Montero, Santiago deCompostela, Museo do Pobo Galego, 1998]

    35

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    37/161

    2. ANBAL OTERO: TANXEN OS SENOS

    Tanxen os senos

    Tanxen os senos. Campana non te esquecias que a ta voz adianteira no ceo do tempo que eu non podo pasar.

    A ta voz o abrente, lonxe de ese da azul que sinto, lonxe,lonxe, i-o que eu, nesta profunda soed saudade en que me encontro,non acho de ningunha maneira.

    O sentimento do meu cerco imposible de salvar, de o ltimo demin mismo, faime amar esa campana que agora me recorda a noiteaberta a un tempo que pode ser para min.

    Amencer do da 30 de outubre de 1936.

    Anbal Otero

    [Armando Requeixo, A poesa de Anbal Otero: dous inditos, El Progreso, Lugo, 31-3-1993.

    O autor sinala que est baseado na experiencia autobiogrfica (ofusilamento dos seus compaeiros de prisin) que animaba estepoema en prosa]

    36

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    38/161

    37

    3. ARTURO NOGUEROL: SABENCIA DE MULLER

    Sabencia de muller 5

    Vela vento vai o mozoDeitado longo da dornaLeva o pensamento postoN-aquela mocia novaQue non lle quere dar creto

    Namentras o pon a probaEla caso si lle faiNon lle nega unha volta;Mais en tocndolle o conto

    A mocia non afloxaQu quere entn a rapaza?Qu quere entn esa moza?Palabra de casamentoEla non quer outra cousaSabe qu-a honra a mullerSi se perde non ten voltaE que a f do matrimonioNhai temporal que a mova.

    Arturo Noguerol

    5 Poema escrito no crcere, en 1936.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    39/161

    38

    6 Este texto foi recollido en Lus Pimentel,Cunetas , Madrid, Cuadernos de la Ventura,1981. No mesmo libro figuran os poemas Los fusilados, Yo cre que en este pueblopequeo e Sobre un puente de niebla.

    4. LUS PIMENTEL: Y ERA ENTONCES [DECUNETAS ]

    Y era entonces 6

    Y era entoncescuando el padre y el hijo paseaban por las afueras.Oh, mi corazn fresco en la maana!

    Aire claro entre blusa y pecho.La carretera pareca infinita:

    la gran avenida de un soado parque.Las horas, sin sangre ni hierro.Cunetas con hierba dcil, con verde agua.Grava irisada, piedras preciosas.Tumbas son hoy las cunetas.Hay mano en garra entre la hierba triste.Los muertosllevan un escapulario de piedracon el nmero del kilmetro.Estis muertos, sepultadosen tumbas paralelas e infinitas.Levantaos como hierba amarillasobre los maizales!Lleg el cochecon los hombres feroces.(Ay, si el Seor fuese un buen poeta!)

    Y hubo nios que asesinaron a hombres.Las cunetas, hace tiempo,tenan una hierba dcil

    y unas florecillas blancas y azulesque un instante quedaban en los ojos del viajero.Entonces...

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    40/161

    el padre y el hijo paseaban por las afueras. Y las torres de la ciudadesperaban a la tardeque descenda sobre el mundo.Levantaos un da con vuestros escapularios de piedra,con esas manos de sapo seco

    y esos ojos semilquidos. Vuestros caballos son ya de hierba.Levantaos con la boca negrapara morder las estrellas que nada hicieron en la nochepor salvaros.(Ay, Seor,si t fueses un buen poeta!)Dnde tenas aquella mano,aquella mano grande de entonces?Cuando era nio,

    yo la vea descender, despacio, sobre el mundo.

    Lus Pimentel

    39

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    41/161

    40

    5. VALENTN PAZ-ANDRADE: CAPOTES DE SOMBRA AMAR-GOS

    Capotes de sombra amargos 7

    IDous a dous en tres ringleirastricornos seis, seis cabalos,un fusil a cada lombo,capotes de sombra amargos,cal seis funiles de tebrasobre hipogrifos marchando.

    As ferraduras nas laxesronsel de chispas nos cascos.Charoles o anoitecer

    verten seu fro no cadro.

    Chega o piquete a Bertelono deslidar do traballo.Mulleres voltan do ro,homes a termar dos gados.Despois vean as culatasporta por porta petando,homes feitos a unha banda,

    vellas de face pra manto,e os ollos dos rapaciosno mandil das nais chorando.

    II Qun matu a coiteladas, vindo da feira do Castro,

    7 Este texto, datado en 1937, foi recollido en Valentn Paz-Andrade,Cen chaves de som-bra , Sada, Edicis do Castro, 1979. No mesmo libro figuran os poemas Catorce versos aolio, Catorce versos l, A moza que a ser mia, A flauta do Bernardino, Morte naPousada Vella, Aqueles ollos da Sinda, todos datados en 1937, e Cantarela do camiante,datado en 1938.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    42/161

    41

    ao gandeiro de Mendoiaretornante co seu gao?Quen a veira da carrao leixu se desangrando?Camio d-este lugar,dos dous ficaron os rastos,n-algunha casa o asesinoten de estar acobillado.

    Vaia sospeita, seor,pra un pobo de homes honrados!

    Dous civiles n-unha casae pol-as esquinas catro.

    A lus do candil percorredesde a cocia ao sobrado,e faise escula nos bulsosd-un fato recn levado.

    Este navalln que atopo?...(e non topara nin rabo).

    Hai unha vella vellia,tremendo o queixo nun tallo. Ser do fillo, seor...ferramenta de traballo.Despois o rexistro furgapol-os cuartos, pol-o faio,mais cando se achega as cortesun home a fuxir ollaron...

    E de catro balas cegascaiu un morto no eirado.

    IIIPol-o camio de Trives,a labarada dos fachosracha sangras de lume.Ferro de zocos e cascos

    vai a magoar os silenciosdos lugares dormiados.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    43/161

    42

    Diante do acompaamento,un home morto e levadona pariola de pausque abanea sobre catro.Detrs van os seis capotes,capotes de sombra amargos,e debaixo seis fusilescreentes na lei do seu fallo.E despois os homes todostestemuas ao Xusgado.

    As mulleres e os neniosfican no lugar chorando.Eles saben que o asesinonon era o home que mataron...... Saben que vai na compaaco seu fachizo alumando..................................................

    Aquela vella velliaque treme o queixo no tallo,aquela vella vellia

    ainda vivir algns anos.Celeiros de Queixa, 1937.

    Valentn Paz-Andrade

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    44/161

    43

    6. EVARISTO DE SELA: BOIEIRA

    Boieira

    Gallego:Sade, meu irmn dal do flume,que a veiga che d froito, o monte estrume,no acougo cobizoso diste ombreirobon sono son do vento falangueiro,que mentres t no toro dun carballodurmias preguiceiro e sen traballo

    no meio a facenda rebuldeirae allur o cuco come a sementeirai-as terras pol-os baixos, nas montanasamostra s pasaxeiros as entranas...eu teo que deixar cantera meu:as leiras, muller, fillos, eido, outreu,i-eu en terra allea acollementopregar que non me dona a do meu vento.

    Portugus:Benvido nos nosos herdos bon galegoabertos da labrega pol-o rego;benvido as nosas veigas sementadase os montes quinda escoitan as toadasdas nenas cando apaan os carrizos;benvido a nosa terra de feitizos

    lonxana de mortfero viviro belo que che fai a ti fuxir.

    Gallego:Beizn, beizn irmn! que no teu leitoa pas medre sen mgoas no teu peito,e as vacas che den leite, as vias, vio;e chen os teus carros no camio;

    que mentres t desfroitas de farturaeu vxome espelido na estreitura

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    45/161

    44

    sen lume, i-agarimo, nen campasdo meu enterramento tomadas.

    Portugus:Non chores despeitado pois que candoescuro o firmamento treme o gando,e rouco i-arroutado o travesopercorre, zoa, bufa en corrento

    volubel, rasourante que arremuiaenriba as pretas nuves, na curtiaa hrba e no regueiro a i-auga quda,e o p, follas e pernas con que enrda,e, cando arrepiador se ouve o chasquidoi-a faisca lampexante i-o tronido...,abalan os pieiros, foxe a xentee fxenos paxaros cal enchentede mdo i-estragueira que asosgatan frte a farta nuve desapgaa chuva quesparexe en abondanzanamentres afiuzada a lus avanza

    dun raio que desguello nas pingueirasatinxe lucido en vermelleiraszoares que agoirizan tranquidadepois arco o da vella sen maldade.Repousa o traveso, o trno calae ven-o sol i-a moza cante o alala,que o mundo n-un contino movementoda o sol e mais a chuva e mais o vento.

    Gallego: crto, mais non deixa de pesaro feixe porque saibas que o has deixar;i-eu teo que esbagoar comunha fonte ver aquil casal-i-aquila pntee os campos que ate agora cultivido que a auga diste Mio me divide.

    Adeus, adeus! Barcela, Sela e Vide,adeus montes, adeus txo e carqueixa

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    46/161

    45

    terria! escoita a vos do que te deixa.E vos... pozas, regueiras buligantes,pieiros, arumosos apreixumantes,cerdeiras, laranxeiras abundosas,figueiras, castaeiros, prados, rosas;ovellas, bois e cabras, porcos, churras,adeus! adeus! adeus! que ti mempurrasouh fada negra, negra, tan negrisma!a un sol que non meu por isa cismaquiora o sempre trance memoradoi-os nervos diste brazo xa esgotado.

    Portugus:Sequer as nosas ras no destrroche deran sosegado que s o cerrotrozo destivadas ascondidasche o ofresceu mais qua home condodas.

    Gallego: Acllanme ai! e maliza mia sorte acllanme os penedos, raza forte,e os tobos, espeluncas e covilese o sol que vaise pondo en rizos miles

    vermello, vermellizo sobre os millosi-en choros pois sespide dos seus fillose os gomos que xa nascen aos seus beixose as follas dos carballos e dos freixos.

    Portugus:Eu vou xuntal-o gando que xa empezanas herbas a orvallar e xa a cabezaamostra a pecha noite nas fonduras,i-a nvoa xa sestende, e nas alturas

    o vspero xa loce, tca a igrexa,fumega xa o tellado, a la axexa.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    47/161

    Gallego:I-eu voume percurar o lobo e cansacougo que me negan meus irmns.

    Portugus:Tan pouca non ser mia facendasen duro iste meu peito que n-atendana fame ista noite: Vio teoe queixo, pan, chourizo, e manteosuleiros e coelleiras e pombalese o gando queiqu miras nos herbales.Man axexar o sol maine xa talcontrar en seguro chan.

    Caldas de Reyes1 de Mayo de 19378

    Evaristo de Sela

    46

    8 Manuscrito de difcil lectura (fotocopia en poder de X. A. M.).

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    48/161

    IV

    POESA DITA NO TRIENIO

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    49/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    50/161

    49

    1. CONRADO ALEM (LUS SEOANE): A ALEJANDRO BVEDA,FUSILADO

    A Alejandro Bveda, fusilado 9

    Escuchad los tiros.Traen sonidos secos de mundos abatidos,De carnes cegadas en plenitud de vida.Escuchad los tiros, camaradas,Que han destrozado nuestra esperanza verde.

    Escuchad todos, camaradas, Acudid de toda la patria, Galicia,Que en un patio, violentamente,Han casado con la madre tierra su carne moza.Escuchad el ruido de su sangre, camaradas,Que clama entre las piedras

    Y en los poros del barro Y en las grietas del cielo.

    Escuchad, oid, escuchad, camaradas,El angustioso grito destilado de sus labiosFlotante en sangre rojaComo la bandera que ya nos acompaa.Escuchad el sonido de huesos de los puos crispados de los muertos,El de los troncos resquebrajados de los pinos,El del intil doblegar de los helechos.En un patio, camaradas, lo han muerto.Nuestros montes humillados traen el recuerdo de su torrente de palabras

    Y se abaten escarnecidas las olas de nuestro mar.Campesinos, marineros, esclavos,Han asesinado la esperanza de vuestra liberacin.El era el virtuoso, el entregado,El dirigente, el organizador,

    9 Galicia , Federacin de Sociedades Gallegas, Buenos Aires, n. 429, 20-12-1936.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    51/161

    El era el clido manejador de nmeros,El que os daba la consciencia econmica de vuestra opresin.Los montes y el mar traern la saudade de las cifras de vuestra esclavitud.Escuchad, oid los tiros, camaradas,Que han roto una bella vida nuestra en esperanza.Crispad, levantad vuestros puos que la derrota hizo imponentesPara que en venganza un da caigan como mazas,Por otras tierras de Espaa se abre una generosa nueva vida.Mujeres, hombres, nios, campesinos, marineros,Todos de Galicia, todos hermanos,Escuchad los tiros, que en un patio, camaradas, lo han muerto.

    Montevideo, diciembre de 1936.Conrado Alem

    50

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    52/161

    51

    2. ELENA QUIROGA: ROSAS DE SANGRE

    Rosas de sangre 10

    Rosas! Rosas sangrientas en toda Espaa;en la Imperial Toledo que el Tajo baa,en los foros y torres de su castillodonde siglos remotos pusieron brillo,en sus piedras augustas y milenariasque se elevan al cielo como plegarias.

    Noble y viril Castilla, fuiste sembradade esas rosas de sangre, sin que la aradadesflorase tu seno pardo y enjuto;la metralla tus pueblos sembr de luto,mas tus campos florecen rosas bermejasdo libarn muy pronto miel las abejas.

    La Montaa y Vasconia tambin ostentanesas rosas sangrientas que representanla grandeza del alma toda espaolaque as se purifica y se acrisola,

    y el valor sublime de nuestra razaque a travs de los mundos caminos traza.

    Extremadura y Btica, gayos jardinesde Espaa que llevaron a otros confines,con la cruz, con la espada, con la seera,su raza poderosa, su f cimera,

    y volver a ser una, libre y grandiosa,como fu en su magnfica edad dichosa.

    10 Vida Gallega , Vigo, 15-4-1937.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    53/161

    52

    Sangre sobre la nieve, suelo asturianodonde naciera el recio solar hispano;que Pelayo en la cueva arroll al morodevolviendo a la Patria rico tesoro,

    y los campos que antao de gloga fueroncon las rosas de sangre hoy se tieron.

    Sangre es de vrgenes la rosa rojaque el infame marxismo cruel deshoja,mutilando inclemente puras doncellas,desgarrando con saa sus carnes bellas,

    y tirando en el surco toda la florade un jardn que se viste con luz de aurora.

    Sangre de sacerdotes y de Prelados,que en el jardn mstico fueron hallados,apstoles de Cristo, con el martiriohallaron santa muerte, en el deliriode la horda maldita, de la ola roja,que la flor de la vida fiera deshoja.

    Rosas de Espaa, sangrientas de pasin,sern de nuestra Patria resurreccin,

    y los brotes que salen entre esas rosashablarnnos de cosas grandes... hermosas...de hroes... de mrtires... de un pas nuevolimpio y purificado en rosas de fuego...

    Noble solar de Espaa! rosaledatiene rosas y rosas. Dios nos concedaque todas esas rosas rojas y granase abran presto al lucero de la maana,nuncio del sol que al cabo de la campaaalumbrar orgulloso la paz de Espaa.

    Pazo de Villoria.

    Elena Quiroga

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    54/161

    53

    3. FRANCISCO SALGADO Y LPEZ-QUIROGA: A ROSALA DECASTRO

    A Rosala de Castro 11No primeiro centenario

    do seu nacemento

    O seu corazn inxnuoxeneroso e dilicadoespello dos idealesdeste pobo lexendario,retratou os sentimentosdos espritus atristadospo la teimosa morria

    y- delor dos desengaos,e co seu estro divinoen metros adimiradoscantounos antros poetascal ningn soupo cantalos.

    Ispiracin e inxeniono seu cerebro hirmanadosco a dozura e sentimentodo seu espritu anegado,fixeron dos seus cantaresos poemas mais louaosen todo chao espaol

    y o ispan-americano.Foi o querubin gallego

    queiqui viviu namoradoda terria onde naceu

    y onde o estn grorificando.

    Francisco Salgado y Lpez-Quiroga

    11 Vida Gallega , Vigo, 15-4-1937.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    55/161

    54

    4. JOS FERNNDEZ GARRIDO: LSTER

    Lster 12

    Da caste d-os celtas baril e xigante,nasceu noso Lster, honor da Galicia.O ceo de Calo prestoulle a cariciado pirmeiro sol da vida puxante.

    Fuxeu da miseria, e, mundo adiante,buscou antre os homes a luz da xusticia,e sempre topou c-a negra codiciado capitalista ruin e tunante.

    Agora na loita c-a besta feixista xefe seleuto n-unha Hespaa nova,fundida no fogo do credo marxista.

    Mais ten unha espia (que no-hai quen-a mova)cravada na ialma, namentras eisistana sua Galicia un fillo da Loba.

    Jos Fernndez Garrido

    12 Nueva Galicia. Portavoz de los Antifascistas Gallegos , ano I, n. 1, 17-5-1937.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    56/161

    55

    5. RAMN CABANILLAS: ROMANCE DE LOITA

    Romance de loita 13

    s loitadores galegos

    O sangue de Galiciafrorecu n-unha rosa.

    Esa fror a Milicia

    que n-esta nova auroraabreuse sol e orballotinguida de luz roxa.

    Seus fillos son os rexoslexionarios de outrora.Son os bs lexionariosque loitaron con groria,

    no cume do Medulioda forte terra nosa,contra as lexins de ferroda avasallante Roma.

    Como no tempo antergotamn temos agoradiante de nos os fillosda sanguienta loba.Mais nos varudos peitosarde a invencibre forzaque forxu as bruantes

    vegadas trunfadoras.

    13 Nueva Galicia. Portavoz de los Antifascistas Gallegos , ano I, n. 2, 23-5-1937.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    57/161

    A Libertade nuncaperdu ningunha loita!Oxe, como denantes,o clamo da Historiarexistrar nas suasourilocentes follasos alteirosos feitos,as fazaas heroicasque as vosas mans de ferro,do traballo callosas,estn labrando a piconas terras espaolas.

    Milicianos! Vai n-elo,debtese na loita,o camio groriosoda Humanidade nova,a fartura e lediciade searas e chouzas,o prestixio da raza,

    e, mais que todo, a honrada Galicia que un danos arrolu mimosa.

    Milicianos galegosxa cubertos de groria!A libertade nuncaperdu ningunha loita!

    Milicianos galegos...!Adiante e Terra a nosa!

    R. Cabanillas

    56

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    58/161

    57

    6. ANTN ZAPATA GARCA: NA MORTE DE LEXANDROBVEDA

    Na morte de Lexandro Bveda 14

    Pra t, Lexandro Bveda irmn escrarecido, vida prveda!:Con requeimantes bgoas nos ollose na dr afundido,

    non encontro mis verbas no contidodo noso craro idioma, que adouraste,(pra maldicer aqueles que os ferrollosde Galiza remachan noite e da,anque t os perdoaste,porque eras nobre, b e xeneroso!),que estas verbas: Non son da nosa casteos lobicns e os lobos da xaura

    que os dreitos arrasu do povo nosoe ta intelixncea aborresca!...Non !, non ! da nosa enxebre sanguea banda de traidores,malvados e asesiosque nosa terra abranguei-s seus mis caros fillos, guiadores,asesiaron xunto s seus fillios

    nas aldeias, nos montes e nos vales i- p dos seus maoresou xunto s seus igoales

    d-abs e pais, d-irmns ou da siora,

    14 Galicia , Federacin de Sociedades Gallegas, Buenos Aires, n. 524, 27-6-1937. Foireproducido polo profesor Xess Alonso Montero enCoroa potica para un mrtir. 35 poemas morte de Alexandre Bveda (1936-1994) , Vigo, Xerais, 1996, pxs. 15-18. Nas sas Notas spoemas, ademais da localizacin do texto e doutros datos sinala: No verso 53 ctase, entreos asasinados, a nxel Fole, crenza moi estendida nestas datas.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    59/161

    58

    e, por eles, agora,A CAMPANA d-ANLLNS, doda, tanguee a irmn, de BASTABALS, doda, chora!Qu van ser irmns, pra ns, os seresque trouxeron moura moureira

    empdeca, babeante, sin homa,non respetando nenas nin mulleres?:Galegos desleigados, sin concencia,que n-houberon cremenciapr-aqueles bs irmns das nosas almas,esgrevos lumials da nosa cenciae sopostallos lus das nosas artesdas nosas forzas vivas

    sinxelamente calmas! asesiados todos no CAMIOda REDENZON das LUCES RDIVIVAS,dos sagros balartesda Sancta COMPOSTELA

    Nova XERUSALEM tremente en palmas,procramada na voz da BERENGUELA!

    e que se choran x por todas partes,con fraternal cario,por onde padricarone, boandanzas, cantaron p do Altar da Patria, car- Sole:Quintanilla, Casal, Daz Balio,

    Xan Carballeira, Casas, Lustres Rivas, Xos A. Surez Picallo, Anxel Fole

    e outros centos de irmns non menos outos corazn que os chora xa finidos:Co-as balas dos traidores furacadosdiante trxico asombro dos petoutose os Queixumes dos Pinos abraiados!,mouradores no ALEM, non redimidos!,e que recraman, forte!, ser vengados!...

    T fstel-o Moiss que abreu as fontesdas riquezas da Nosa Nai Galega,

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    60/161

    59

    hastra agora aldraxada, magante:Pol-os necios, pechndolle ourizontes;pol-os pillos, roubndolle a talega;e facndoa, os caciques, emigrante!...T fostes, b Lexandro, o Xesucristodiante Abrente das luces do Dereitoensinando os Camios da Verdade

    car-a cara co-a lus da Dinidade! e, por eis aituar, teu nobre peito,aniando tenruras, foi desfeitono crime mais atrs nos homes visto!...

    T, como os Precursores,meresces os mis frvedos loubores.No Alem, no Mar dos Silenzosos,na Soidade, onde mores,teral-o ben querer dos irmns nosos!Non-os chores, Lexandro, non-os choresna trxica partida!:T seral-o Druda

    oficiando no Altar do Sentimento!: Por todol-os irmns que nos mataronpor amar o Galego Encumiamentoque agora, como outrora, nos tallaronn-un crime xamis visto!;mais, como Xesucristo,no triste camposanto...ter Rexurdimento!!...

    Santo!!... Santo!!... Santo!!!... Antn Zapata Garca

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    61/161

    60

    7. AQUILINO IGLESIA ALVARIO: LIBERACIN Y GOZO

    Liberacin y gozo 15

    Riscos de Covadonga, piedra firme,roquedos, tajos duros, serrijones,qu llama o sed roa vuestro sueo?Qu amargura callada retorca

    vuestra entraa de roca?Tambin en vuestra paz, agobio y ansia

    vuestra infinita soledad de piedra?En vuestro corazn de sombra firme. Vacos de agonas y almas muertas?En vuestro pecho, fro y amargorde abandono y olvido?Hondos tajos de Espaa, serranas,ya tenis nuestro amor! En nuestra roca,nuestra entraa ms tierna y palpitante.

    Flor de anhelo penetra vuestra sombra,flor de sangre, profunda y verdadera,de nuestro amor y angustia estremecida.

    Vuestra aspereza, ya fina ternurade corazn parado y dulces ojosflorecidos de sombra y paz de siempre.

    Ya vuestro sueo es leve rosa o pluma. Vuestro dolor, s piedra en nuestra entraa!Ya para siempre en vuestra noche frade nuestro corazn calor muy dulce,entraas de ternura y ansia ardiente!Rocas de soledad, fuerte amargura,Ya tenis nuestro amor y nuestro anhelo!

    Aquilino Iglesias Alvario

    15 El Compostelano, Santiago, 5-10-1937.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    62/161

    61

    8. LUS BVEDA PREZ: VERSIN GALEGA DA INTERNA-ZONAL

    Versin galega da Internazonal 16

    Ergudevos probes do Mundo!Adiante os escravos sin pan!

    A forza o dereito venceuno...chegar o gran da da Paz.

    Do pasado faguede anacosprobe galego en p a loitar.

    A terra chegar a ser tua yachars pan no teu fogar.

    Que esta a loita supremaque esta a loita final

    A Internazonal sexaa Patrea da Humanid.

    Que esta a loita supremaque esta a loita final

    A Internazonal ter que sera Patrea da Humanid.

    IINin dioses, reixes nin caciques

    labouran pol-a tua paz,nosoutros mismos traballemosloitando sempre pra millorar.

    Basta xa de vivir morrendo,homes nacimos coma os mais.

    A terra ser un parasocando triunfe a Internazonal.

    Que esta a loita suprema, etc.

    Lus Bveda PrezCapitn da cuarta Compaa do 197 Batalln da 50 Brigada mixta

    16 Nueva Galicia. Portavoz de los Antifascistas Gallegos , ano I, n. 26, 14-11-1937.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    63/161

    62

    9. RAMN CABANILLAS: A INTERNACIONAL

    A Internacional 17

    Ergueivos, labregos da terra,en p, famentos en lexinatroa xa a razn senlleiraxuntos na revolucin.

    Sempre ergueita na man a fouce,

    non respetedes a ninguensegade niste campo murchocos ollos postos no alen.

    Ouh labregos da terra,marieiros do mar,os vosos anceios,xa vades lograr.

    Axuntmonos todos na laboura finallevando nos peitos a loitar

    A INTERNACIONAL.

    Ergueivos obreiros da terraen p marieiros do mar,empeza agora outro traballo;todos xuntos pra loitar.

    17 Nueva Galicia. Portavoz de los Antifascistas Gallegos , ano I, n. 28, 28-11-1937. Esta versin publicouse sen asinar. Recollendo a informacin da comunista Mercedes Nez, Xess Alonso Montero demostrou, no libro Poltica e Cultura en Galicia, 1977 (1978), que tanpouco urbana versin era de Ramn Cabanillas, en C. Rodrguez Fer, A literatura galegadurante a guerra civil , Vigo, Xerais, 1994, px. 130.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    64/161

    63

    Pra alcanzar o trunfo derradeiro,desde a montana a o mar en p:a Patrea ser o mundo enteiroxuntos na loita pra vencer.

    Ouh labregos da terra,marieiros do mar,os vosos anceios,xa vades lograr.

    Axuntmonos todos na laboura finallevando nos peitos a loitar

    A INTERNACIONAL.Ramn Cabanillas

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    65/161

    64

    10. ERNESTO PREZ GERRA (ERNESTO DA CAL): MARI-EIRO FUSILADO

    Marieiro fusilado 18

    A noite de tres cres de Serafn FerroFoi ao abrente,Soio haba tres vidros de lus frida dourando as curtias,I-un canto de galo rachado en tres tempos.

    (Na noite dantes, lle estouparon as ideias nobresQue tia fondeadas baixo da fronte,Dnda pirmeira volta que saira ao mar;E berrou.)

    Levaba namentras camiabaUn universo mixturado e inxusticias, mans de nenoI-un paxaro do dibuxo do mantel, que non vira nunca

    At que os feixistas petaron na porta.

    Via craro, que un home, pode non saber lr,Pero pode tamen caberlle a Verdade nunha man pechada.I-un marieiro pode non sair a pescar, si lle cabe o mar nos ollos.

    E descobriu que a morte non ten color, i- semente.Por iso cando dixeron: Alto! quedou tan direito,Que os castieiros tortos tivronlle envexa.

    Morreu de p, como as frores, como os albres, como os foguetes,Como os homes.

    Cando foron a vel-o, un verme lle ruba por riba dun ollo,Pro unha volvoreta se lle pousara no furado roxo da morte.

    Ernesto Prez Gerra

    18 Nova Galiza. Boletn quincenal dos escritores galegos antifeixistas , Barcelona, n. 13,20-12-1937.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    66/161

    11. ANTONIO NORIEGA VARELA: XUICIO DO ANO 1938

    Xuicio do ano 1938 19

    Ao gaiteiro neste anoxa non hay quen o resista:leva blusa falangistae boina de requet,o seu fusil, a sua gaita,e pra achantar ao marxista

    o pulso rexo, outa a vista,peito duro e moita f.

    [...]

    Eso o que escoita o gaiteiropol-as terras onde vai.E lembrndose que FRANCO,

    o Caudillo, seu irmn,de terra i-armas, ben podecon todo o folgo berrarTerra a Nosa, que decirque Galicia vai trunfarpor Espaa e pol-a causado Goberno Nacional,neste ano trinta e oitoque se vai a comenzar,e Dios faga que nos traiao trunfo, a gloria i-a pas.

    Antonio Noriega Varela

    65

    19 O Gaiteiro de Lugo. Calendario Gallego pro Ano Triunfal de 1938 , Lugo, 1938.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    67/161

    66

    12. MECHITAS DE VIGO: FAME MARXISTA

    Fame marxista 20

    Era unha pulga marxistae tia pelica roxa.

    Como na terra dos seuspasaba fame rabeosa,pinchando pouquio a poucochegou a trincheira nosa

    e un corpo dun lexionariofoi o primeiro quatopa.Con anseas botallo dente

    que carne tan sustanciosa!pensou mentras zurruchabanaquela sangre patriota.

    Cando unha bala enemigaasubiando traidoradeu un branco tan certeiroque matou... a pulga solapra quo soldado siguisedurmindo sin darse conta.

    Este demo de marxistasson o fanico en presoapero as veces danse xeito

    pra vir en axuda nosa.Mechitas de Vigo

    20 Mechitas de Vigo,Rayos de Sol para los mariscos y sus madrinas , Vigo, Faro de Vigo,1938, px. 42.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    68/161

    67

    13. SERAFN FERRO: NOUTURNIO DE LEMBRANZA

    Nouturnio de Lembranza 21

    A Juan Gil Albert. A su casadeshabitada, como Galicia.Ai qu sono de feridas ten Galiza!Que margurento cansancio.Ai qu sono de feridas ten Galiza pol-os campos!Qun ceibou nas corredoiras, CARTAS e antergos retratos?Os lios dEirn que tecera o orballo...I encaixes dEscocia rachados no barro.Fiestras abertas... Ausentes de qun?Os homes e os vals pechados.Xa INVERNO pra sempre na Patria dos albres!Inverno de cimeterios: alcipreses fusilados.O 19 de Xulio deixou berros nos tellados.Coma froles de papel, abreu seus das ao sangue.INVERNO... INVERNO...! Qu margurento cansancio!

    A choiva morre nos vidros c-un soio latir mollado. Auga viva... Auga viva pra os marieiros sen barco!Sepulturas que eu non vin, arrugan os outos campos.Sntese unha luz de lan, que cheira a vento queimado.Como ferve o sol no chan e paraliza as cibdades!Todo semella que fuxe nas estreitas craridades.Nos quedos portos sen olas,o mar durme cara abaixo.Os bois de sonos redondos,ditanse soando carros.Pol-a inquedanza da luz, campesios sen arado.

    21 Nova Galiza. Revista mensual ao servizo do esprito e da libertade do povo galego ,Barcelona, n. 18, xuo-xullo de 1938.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    69/161

    Pol-as solitarias leiras, mortos abertos aos anos. A terra lle doen feridas dos ouxidados arados.Pedras e cadeas veira, teen os hinos cantados.O verdor sen tempo, sangue pol-os lados.Nas catro esquias do r, asesios escoitando.Todol-os mortos na noite, empxanos craridade.Soio hai races na terra, froito dos asesiados!Camios craros no abrente, de soedosa nitidade,sagardan con pulsos quentes, nas ras sen liberdade.Luz podre de la parva, que escurece unha mitade,fai adiviar coitelos na fina herba limpados.O sono que ten Galiza teo eu no peito rachado...!

    Serafn Ferro

    68

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    70/161

    69

    nas ndegas de Hitlerpuxeche o fucio.

    E o duce da Italiatamn llas bicache,pra que te fixerano que ti soache.

    Aos dous, de xionllos,lambichelle os ps,pra que te fixerano que non has ser.Macaco, vestidode ditador mosca,a cadaverinarosia cheirosa.

    Ti grande estratega?Ti dono da Hespaa?Ti caudillo insinesalvador da Patria?

    Paladn de Cristo?e mis da cultura?Deixa que me ra,mono de aleluia.

    Franco, Franquiopiquirrichio,refugallo de homes,selso de feixismo.

    Cativo do corpo,cativo da yalma,encrenque boneco,ditador liaza.

    Noxento e bonito,innobre e xeitoso,mioca con crenchas,caracol baboso.

    Alacrn con mando,sapo con estrelas,aran con cruces,cobra pezoenta.Morcego da noite,

    verme dos cadavres,

    piollo que estoupaenchente de sangue.

    Franco, Franquiopiquirrichio:

    14. FLORENCIO (FLORENCIO DELGADO GURRIARN):HOME PEQUENO-FOL DE VENENO

    Home pequeno-fol de veneno 22

    22 Nueva Galicia , n. 48, Barcelona, 9-8-1938. Con lixeiras variantes e asinado por Nadelapareceu en Cancioneiro da loita galega , Mxico, Partido Galeguista, 1943, px. 79. [Facsmileen Sada, Edicis do Castro, 1996].

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    71/161

    70

    Deixa que me ra,caria de estampa,cadeln faldreirocuberto de sarna.

    Ti es... pata da besta,do crime lacaioe ventosidadedos totalitarios.

    Es pequeo xudas,monstro feituquio,da tia a semente,da peste o bacilo.

    Mais non o que soas,ouh tirn en feto,do noxo alcaloidee do mal traseiro!

    Mais non o que soas,Franco, Franquichiorefugallo de homes,selso do feixismo.

    Mais non o que soas,cuspe da ruindade,xa que nin pra o crime

    s, Franquio, grande.Ti soa o que queiras.Soa, se che compre,que s amo de Hespaa;soa... ata que s home!

    Soa estar por riba

    dos dous que te mandan,

    dos que s o xogueteque en mans deles baila.

    Soa que s xigante,soa que s un xefe,soa que ts mando,soa que s valente.

    Soa coitadio,con soos de groria,que cando despertesha de ser na forca!

    Soa coitadio,honores a eito,que xa ts a covaaberta no esterco!

    E has deixar na hestoriaa ta lembranza,

    cal deixa nas herbassial a aligacha.

    E homes e mullereslembrarante todos,mais cando te mentencuspirn con noxo.

    Franco, Franquio,homio pequeo.Franco, Franquio,fol de veneno.

    Florencio

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    72/161

    V

    TEXTOS EN PROSA (DITOS E INDITODURANTE O TRIENIO

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    73/161

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    74/161

    73

    1. CASTELAO: AS TRES PLAGAS

    1.1. A VERSIN DENOVA GALIZA

    AS TRES PLAGAS

    Qun ensumen ao pobo hespaol na barbarie, na iorancia e namiseria? Foi o militarismo fachendoso e traidor; foi o clericalismohipcrita e sensual; foi o capitalismo cobarde e cobizoso.

    Esa Hespaa morrer violentamente. Os militares hespaoles sen-tanse ofendidos na sa dignidade de patriotas i entregaron Hespaas hordas extranxeiras; os cregos hespaoles sentanse feridos nosseus sentimentos de catlicos e xogaron a Eirexa na ruleta incerta daguerra; os ricos hespaoles sentanse atacados nos seus intreses de

    clase e deron todo canto tian para afundir a economa nacional. Amorte que lles agarda un verdadeiro suicidio.

    Esa Hespaa non quera abolir parte dos seus privilexios e per-deunos enteiros; non quera renunciar a parte das sas regalas e xanon lle queda ningunha; non quera ceder parte das sas riquezas elevronllas todas. Era unha Hespaa derrotada que defenda unhaHestoria vergoenta; era unha Hespaa irrelixiosa que defenda unhaEirexa corrompida; era unha Hespaa precapitalista que defenda unsprivilexios anacrnicos. Esa Hespaa matouse pol-a sa man.

    Mais compre que falemos das tres plagas por separado. As ningun poder chorar a sa morte.

    CLERICALISMO

    Primeiramente: O sentimiento relixioso na Hespaa era unha frorarrecendente que naca no esterco.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    75/161

    74

    O clericalismo hespaol, como forza, era a menopausia defendidapol-o histerismo; como idea era a presbicie sen anteollos; como cate-gora era unha popa de vella enfardada nuns calzns de baeta.

    O clero hespaol estaba formado por prfugos da agricultura.Cando saban latn chegaban a Bispos i esquencan dispois o latn.Mosquebanse do Papa, non crean en Deus e botaran das Eirexas aopobo traballador. Poan casullas en forma de guitarra. Cantaban fla-menco en vez de gregoriano. Vivan do Purgatorio e morran deapoplexia.

    Os clericales hespaoles poan na porta da casa unha efixie dobon Xess de Nazaret, estampada en folladelata, e dentro do fogar

    vivan acochambados cos sete pecados capitales. Mercaban indulxen-cias e prestaban dieiro ao cen por cen.O smbolo fundamental da Eirexa hespaola xa non era a cruz

    latina; era a cruz gammada. Xa non era o emblema da redencincristin; era o smbolo da pagana. Calisquera da veramos a cruzswstika nos altares.

    Por algo Deus deixou queimar eirexas!

    MILITARISMOPrimeiramente: A bravura castrense dos militares hespaoles era o

    medo que meta medo.O cuartel hespaol era un convento onde se repartan hostias a

    todal-as horas. Al xurbase, blasfembase, marcbase o paso,comanse patacas e tocbase a corneta. Al era onde os xefes e oficialesescollan asistentes. Al metanlle aos quintos unha bolia na cabeza

    a Patria oficial como se fosen botellas de gaseosa.Os militares hespaoles eran homes que usaban bigotes e padecan

    catarro crnico. Levaban plumas, ferros e botns dourados, paranamorar mulleres. Gustaban mis das procesins que das batallas.Perdan as guerras; pero sempre groriosamente, eh? Eran cabaleiros noCasino e arrieiros na casa. Chegaban a xenerales pol-o riguroso turnode antigedades. Non saban decir Viva la Repblica! e decan Viva

    Espaa. Levaban a marcha real no corazn. Morran de prostatitiscrnica (nos militares hespaoles todo era crnico).

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    76/161

    75

    Os militares hespaoles amaban a intanxible unidade deHespaa e odiaban a Catalunya. Mamaban o patriotismo no A B C.Coidaban que Isabel a Catlica descubrira as Amricas. Gardaban nacasa unha bandeira monrquica e un retrato do rei. Lembrbanse deCnovas, de Sagasta, de Maura e de Mara Cristina. Tian unha espiacravada no corazn: Xibraltar. Compraran marcos e ainda eran xer-manfilos. O himno de Riego aos matando pouco a pouco.

    Por algo o pobo vai gaar esta guerra!

    CAPITALISMO

    Primeiramente: O capital hespaol era unha cousa que serva para vivir sen traballos nin cavilacins.Os Bancos eran tendas de dieiro, en comisin, para vender pesos

    a sete pesetas. Prestaban dieiro aos industriales, para arruinal-os, enon consentan que os probes chegasen a ricos.

    O dieiro hespaol era un obxeto de culto, tan sagro que todos o veneraban. Abonda decir que no tempo da monarqua andaban os car-tos con emblemas da primeira Repblica e na segunda Repblicaandan os cartos coa efixie do rei. Os monrquicos gardaban amorosa-mente o dieiro republicn e os republicns non guindaban co dieiromonrquico.

    Os capitalistas hespaoles eran March, Romanones, etc.Os ricos hespaoles vivan de cortar cupns. Herdaran mares de

    pan onde morran de fame os labregos. Andaban en autos que an aningures. Tian mulleres que falaban mal do servicio. an a misa dedoce e valdeiraban a folica dos pecados unha vez cada ano. Morrandos disgustos que lles daban os fillos.

    Por algo Hespaa non era un pas industrial!Barcelona, 1 de abril de 1937.

    Castelao

    [ Nova Galiza. Boletn quincenal dos escritores galegos antifeixistas ,Barcelona, n. 2, 20-4-1937]

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    77/161

    76

    1.2. A VERSIN DESEMPRE EN GALIZA

    XIII

    Moito mis lecer teramos se nos enzoufsemos na crtica dos queagora mandan en Hespaa e conservan unha Repblica sen accesoposible dos republicns ao Poder; pero carecera de finalidade. Asgreas de Falange Espaola podern comprir moitos principios avan-zados da nosa Repblica e non nego a posibilidade de que os super-en nos modos violentos son capaces de chegaren matanza de cre-gos e frades; pero no que se refire ao problema autonomista estouben seguro de que non o resolvern endexamais. Por outra bandaesta mia crtica non deixa de ser espranzada cando se pensa norestablecimento da soberana popular en Hespaa; pero fatalmentepesimista cando pensamos na desaparicin da democracia e do libe-ralismo en Europa. Para este caso a nosa aititude non estara deter-miada polos antecedentes inmediatos senn por outros mis lon-xanos e mis fondos.

    Adicarei este capiduo aos elementos que produciron a guerracivil, e para eso vou reproducir unha caricature que compuxen enBarcelona, mellorndoa no posible. Son tres elementos: o militaris-mo, que se consideraba ferido nos seus sentimentos patriticos ehipotecou a independencia da patria; o clericalismo, que se con-sideraba ferido nos seus sentimentos relixiosos e xogou a Eirexa noxogo azaroso da guerra; o semifeudalismo, que se consideraba feri-do nos seus intreses e convirteu a sa riqueza en plvora. Eles re-presentaban o orgulo, a soberba e a vaidade; decir, o mis vello, omis negro e mis podre da Hespaa centralista. Velos a van:

    MILITARISMO A bravura dos militares hespaoes era o medo que meta medo.O coartel era un convento onde se xuraba, se blasfemaba, se cons-

    piraba contra o Goberno, se pegaban labazadas, se depelicaban pata-cas e se tocaba a corneta. Al os xefes e oficiaes escollan asistentes.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    78/161

    77

    Os militares usaban bigotes e padecan de catarro crnico. Adobibanse con plumas, charoles, ferros e botns dourados, paranamoraren mulleres. Gostaban mis das procesins que das batallas.Perdan as guerras eso verdade; pero perdanas groriosamente.Eran cabaleiros no Casino e arrieiros no fogar. Chegaban a xeneraespolo riguroso turno de antigedade. Morran de prostatitis crnica (nosmilitares hespaoes todo era crnico).

    Os militaristas amaban a intanxible unidade da patria. Crean queIsabel a Catlica descobrira as Amricas. Tian unha espia cravadano corazn: Xibraltar. Arruinranse comprando marcos e seguansendo xermanfilos.

    Por algo foron vencidos polo povo.

    CLERICALISMOO catolicismo hespaol era unha fror de trapo.

    A Eirexa hespaola, como forza, era a menopausia defendida polohisterismo; como ideal era a miopa sen anteollos; como categora eraunha popa de vella enfundada nuns calzns de baeta.

    Os cregos eran prfugos do sacho, desertores da agricultura.Cando saban latn non pasaban de capellns. Agachaban os Evanxeos,bulrbanse das Encclicas e botaran das Eirexas ao povo traballador.Poan casulas en forma de guitarra. Cantaban flamenco en vez degregoriano. Vivan a costa do purgatorio e morran de indixestin oude apoplexa.

    Os clericaes poan na porta da casa unha efixie do Corazn de Xess estampada en folladelata. Dentro do fogar vivan acochambadoscos sete pecados capitaes. Compraban indulxencias e prestabandieiro ao cen por cen.

    Por algo Deus deixou queimar eirexas.

    SEMIFEUDALISMO

    O capital hespaol era unha cousa que serva para vivir sen tra-ballos e sen cavilacins.

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    79/161

    Os Bancos eran tendas de dieiro, en comisin, para venderenpesos a sete pesetas. Prestaban dieiro aos industriaes para arruinalos,e non consentan que os probes chegasen a ricos.

    Os ricos vivan de cortaren cupns da Deuda pblica. Herdaranmares de pan onde morran de fame os campesios. Casbanse poramor propio e tian queridas por vaidade. Andaban en autos que ana ningures. Aburranse da vida. an a misa de doce, levaban velasrizadas nas procesins e baldeiraban a folica dos pecados unha vezcada ano. Morran dos disgustos que lles daban os fillos.

    Os reaicionarios eran de diferentes tipos, adeministradores, quepouco a pouco se an quedando cos bens dos seores; tendeiros e

    comerciantes, que, para saberen o que o ben e o mal, consultabano Cdigo penal; seoritos bailarns, que andaban a caza de rapazasricas, empregados, que soaban co premio gordo da lotera nacional,etc., etc.

    Por algo Hespaa non era un pas industrial.Nova York e buque Argentina. Xaneiro-Xulio do 1940.

    Castelao

    [Castelao, Sempre en Galiza , 2 ed., Buenos Aires, Edicin AsBurgas, 1961, pxs. 195-196]

    78

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    80/161

    79

    2. FLIX MURIEL (RAFAEL DIESTE): UNHA MORTE LANZAL

    No linde da liberdade

    Unha morte lanzal

    Veu nos xornales a notiza, enxoita e breve.

    Na madrugada do 23 dAbril foron sacados dun bou, disposto parazarpar de Vigo, os cadveres de nove homes e unha muller moza.

    Nove estaban feridos na sen ezquerda. Un, o que debeu matar aosoutros por acordo de todos, suicidrase e tia a ferida na sen dereita.

    Aqueles nove homes e aquela moza, casada de pouco tempo conun d-eles, tanse ocultado no bou para fuxir despois de moitosmeses de esquivaren a teimosa persecucin feixista. Eran de distintospartidos. Foron delatados dn os xornales por un tripulante. Osfeixistas arrimaron un barco alxibe do porto e asolagaron a bodega dobou. Primeiro con auga fra. Despois con auga fervente. Os acosadosnon saan... Ouvronse uns disparos...

    O mozo recn casado chambase Nogueira. Dos outros nomessbense dous que alongaron o noso estremecimiento, e acurtaron despito a distanza xa brevsima entre o noso esprito i-a traxedia:Manuel Rodrguez Castelao; Jos Losada Castelao; curmns dAlfonso...

    dous dos rapaces mais puros da nosa terra.

    Daquela foi cando os nosos ollos, abertos ao recordo, recibironnun lstrego prolongado toda a presenza daquel amaecer.Esquencemos a morte de todos aqueles homes, daquela moza, e todonos pareceu ilusorio menos o intre de ledicia, cara liberdade, quesentan aquela noite, mentras o mar, vindo de lonxe, acariaba obarco. E todo o sono deles realizouse no noso corazn. S, pasaban omar, e volta dunha esquina dunha cid das nosas, vian ao nosoencontro cos brazos abertos... Moito tempo, ainda sen querer saber

    que xa sabamos a morte, estivemos a repetir os nomes coecidos,resucitando a mesma infancia que viviron con ns e que tan nosa

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    81/161

    80

    era como deles... As estivemos, a rescatalos, dndolles paso pol-anosa lembranza cara eternidade... E vimos que pasaban, que xa nonsairan ledamente ao noso encontro en calquera cidade. E filtrouse enns, como un albor de lua, o degoro dir con eles, e con todol-oshomes xenerosos da nosa terra que xa van al...

    Mais algo enche de luz a nosa door. E fai xurdir no medio delaun grito de orgulo, case un aturuxo: Non se entregaron s poutas li-xentas! Non se entregaron, viron uns nos ollos dos outros unhadiafanidade ausoluta e entregronse morte virxen en compaa, comoao ceo da noite. Cada tiro unha estrela. E hai que ademirar ao execu-tor, ao que quedou para o remate, sen que vacilase a f del e dosoutros na sua sagra firmeza. Cando foron mais irmns nove homese unha muller?

    Esa fraternidade no lindeiro decisivo, ese acordo perfecto, esainmensa seriedade do voso esprito nese intre, fai para sempre locintei exemplar a vosa morte. S, compaeiros, vindes, agora mais quenunca, ao noso encontro!

    Flix Muriel

    [ Nova Galiza. Boletn quincenal dos escritores galegos antifeixistas ,Barcelona, n. 5, 15-6-1937]

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    82/161

    81

    3. FLIX MURIEL (RAFAEL DIESTE): PEDAGOXA FACCIOSA

    Estampas e monifatesPedagoxa facciosa

    Co nome de enseanza relixiosa os feixistas hespaoles restable-cen na escola o verbalismo valdeiro das beatas.

    Ave Mara Pursima ten que dicir o neno ao entrar. Sin pecado concebida responde o escolante.Ningn dos dous sabe o que d.Certos das da semana vai o crego escola. Toma a leccin da car-

    tilla e fai unha pltica grotesca. Mestura a relixin con Franco, bufa,disparata e pon remate ao seu discurso co consabido Arriba Espaa!,que os nenos teen que corear. O mestre dobla a espia e sorr poen-do cara de can ou de falanxista, segn o temperamento (ou de lobi-can, si cruzado).

    Os nenos galegos das cidades e das vilas teen os ollos moi des-pertos. Cmo poden resistir a sa craridade os dous esperpentos dacomedia, escolante e crego?

    Os nenos campesos, coa sa inocente perplexidade, faran caer acareta do escolante falanxista, si tal escolante tivese cara debaixo dacareta.

    A cara de cartn non se estremece. O neno d: Ave MaraPursima, e lembra o que veu na vila, na aldea, na cidade, o que fixe-ron os compinches daquel que responde: Sin pecado concebida. (Oscompinches e tal vez el mesmo). E haber nenos cuia irmn foi aldra-xada brutalmente.

    E moitos, cando tean que corear o berro falanxista pensarn qumonstro ser esa Hespaa que asesiou a seus irmns mozos ou a

    seu pai vello e mandou rapar o cabelo a sua nai, s irmns... Pero oneno ha de dicir tamn: Arriba Espaa!

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    83/161

    82

    Volven as vellas prcticas. Preguntas e respostas. Perguiza doescolante que resolve sempre con paus o que non sabe resolver conesprito. Rosario aos sbados. A escola sinistra, cun enseo relixiosoque non para nenos nin para homes, que cando poden fuxen desemellante vergonza, senon para corvos, bruxas e entangaraados.

    A escola volve a ser triste, volve a ser idiota.

    Fantasa nosa? Os testimoos non son somente dantifeixistas eva-didos... Son... da prensa facciosa. Quen se preocupa da educacin dosnenos, sexa ou non escolante, si quere rabear ou rir, lea a seccinpedagxica dun xornal dal. Si o disparate repetido non chegase aaburrir, teramos ns para encher unha longa seccin humorstica sin

    mais traballo que o de mandar recortes ao linotipista, recortespedagxicos ou calisquera outros. Moreas de chistes que eles dinde veras pdense escolmar cos ollos pechados.

    E volvendo a traxedia da escola... No hai moito tempo lamos no Pueblo Gallego a resea dunha conferenza dun escolante distinguido.O home, infludo pol-o Garca Sanchiz, fai un palique cursi probesnenos! (estaban al) do que non dado resumir nin sacar nada enlimpo. Por outra parte non val a pena pasar ese traballo. Da sua cali-dade pdese xuzgar pol-o que sigue. Rematada a teora o home faiunha demostracin prctica. (Para iso estaban al os nenos agardando).Esprcalles a pasin e morte de Cristo, con grande alarde de naturali-dade moi para nenos, coidaba l (para cretinos, verdadeiramente) e no intre en que sha de escurecer o ceo e hase de conmovel-a terra,invita aos nenos a faguer o simulacro dos tronos e do terremoto petan-do en crescendo, cos pes no chan... Unha vez. Moi ben! Imos agora arepetilo... Mais a modo no comenzo. Agora, forte, mais forte... Diste

    xeito, dica o home, danse conta prcticamente. E aquel era unescolante falanxista dos distinguidos. Falou no Paraninfo? Habamoita xente de rumbo. O home foi moi aplaudido. Probes nenos!

    Flix Muriel

    [ Nova Galiza. Boletn quincenal dos escritores galegos antifeixistas ,Barcelona, n. 9, 1-9-1937]

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    84/161

    83

    4. OTERO ESPASANDN: A FALA I-O HOME

    Reivindicacins galegas

    A fala i-o home

    Duas direicins fundamentaes podemos sialar ben nidiasdesde o premeiro intre na loita dos galeguistas por unha amplexaautonoma. Uns vamos nela o xeito de dinificar a lngoa rexional

    como un dos modos primordiaes de restituir ao labrador e ao ma-rieiro o sentido do seu propio valer, da sua dinidade desfeita por uncasteln mesto, de curial, usado como medio dispresin por unhaburocracia somisa ao cacique, docil istromento seu. O casteln servapra acorralar ao labrador, para entregalo cinguido de pes e mans aosdesaforos da lei, sempre desviada a favor das crases privilexiadas, nonsomente pol-o seu orixe, senon pol-os intrpretes encarregados deaplicala s realidades da vida rural. De tal xeito o casteln legal tia

    marcado a sua impronta na carne campesa, de tal xeito valndose dl,o caciquismo trastocara o orden das estimacins humns, que o galegoincapaz de se ispresar en casteln levaba nl un fondo conflito dinfe-rioridade. Fuxase de falar galego como quen fuxe de levar un seoinfame; a rapaza de servizo ao voltar ao seu povo, tia vergonza defalar galego; talmente lle pasaba ao indiano. Era preciso poer a care-ta do casteln pra se sentir persoa, pra alternar coa xente de calidade,pra faguer cara aos desmns da lei. Calquera probe diao que por cal-quera circunstanza falase un casteln sen tacha, tia xa unha ventaxafrente ao campesio incapaz de choutar fora dos moles da lingoa nai.

    Por outra parte o galego quen mais ten mester dunha plea con-fianza en si mesmo, por ser o mais forzado s aventuras. Necesita sen-tirse dono de s mesmo, con fe nos seus propios destinos pra faguerfrente a unha vida azarosa que ten de lanzarse por fondas raznseconmicas. Galiza un pais empobrecido por unha poltica derapia, pol-a incultura fomentada por unha economa rudimentar e

    embrutecedora. Para se librar de trampas na que o mergullan os tri-butos e os pleitos o galego ten que emigrar a todol-os paises onde

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    85/161

    84

    faga falla un traballo rudo. Pode ser siringueiro na cunca do Amazonas, fogoeiro na maria de guerra norteamericana en tempo demaniobras, carrexador de moelle na Habana, segador en Castela, can-teiro en Navacerrada ou nos Pirineos. Si da veiramar todol-os mareslle son coecidos, todol-os productos tern pasado pol-as suas mansdesde o petrolio ao t ou a seda, desde a madeira s salazns. Ogalego por todo iso o home mais universal que eisiste por impera-tivos econmicos e o mais limitado en canto a reclamar consideracins,pois decote non cree moito en s mesmo nin se estima.

    Pra lle restituir a fe primixenia en s mesmo era preciso soerguera fala galega, para as desarmar o arroallo seoritil, parsito do esfor-

    zo diario do traballador. Despoxado da mscara do casteln, como dosseus esbirros e escribanos, o sinistro poder do cacique deixara paso forza natural dos valores humns, e o campesio da aldea mais arreda-da non se sentira desmedrado, senon na sua xusta medida, frente aofuncionario, o crego, o estudante, e non tera porqu se someter ssuas arbitrariedades. Certamente quedaran outras cadeas a cinguilo,mais fortes, si se quer, ainda; pero nunca mais irritantes. Non ramostan inxenuos como pra ver ligada ao emprego dunha lngoa, porentoada que est no esprito, a felicidade dun povo como o galego;pero terase dado un paso de xigante.

    Constituira pra ns un fito derradeiro a revalorizacin do idiomagalego? Aqu dividanse os criterios e as duas direicins ditas ao comen-zo estremaban a sua mutua contrariedade. Para os que poamos a mirana redencin econmica do povo que a redencin bsica e ur-xente a lngoa galega non era un fin en s, nin era preciso forzala arti-ficiosamente a competir con outras lngoas. Entendamos que o seu des-

    tio resolvase, andando o tempo, en esferas de realidade alleas von-tade as persoas; a sua comprida razn de ser e a do noso respeto eamor a l atopbase, ante todo, no feito da sua viva existenza. A partirdo galego como realidade primaria, como medio inmediato dispresin,podamos e debamos chegar ao coecimento do casteln, non ade-prendido superfizalmente, tal como se reflexa nunha gramticaacadmica, senon a fondo, como a un organismo vivo, como a un seren proceso. O galego como lngoa do mesmo orixe axdanos a enten-

    der un dos intres de mais engado e vitalidade do casteln e a com-prender a sua hestoria; as, ainda sin sermos fillogos, estbamos en

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    86/161

    mellores condicins que os castelns para entrar a fondo pol-os vieiros dunha hestoria viva pra ns na lngoa do Alcipreste e deCervantes; en troques, o casteln podanos dar seguridade eagrandarnos o hourizonte no coecimento da nosa lngoa nai.

    Mais outros galeguistas matinaban doutro xeito. Era preciso, praeles, arredar o galego do casteln ainda que houbese que descastalo,impor a mana diferencial por enriba da natureza e da hestoria da nosalngoa, chegando nese vieiro s mais choqueiras improvisacins.Ollbase ao galego como a unha criatura divina inxustamente eclipsa-da por outra criatura, xa que non diablica, menos divina que o galego.Fixeran dl un dolo e adorbano coa mesma caste de devocin querende un polinesio aos seus fetiches. Esa aititude non era, certamente,todo o superstizosa que ao primeiro ollar poidera sospeitarse. Non falta-ba quen vise no galego un xeito de faguer sobresair a sua escasa per-soalidade literaria pra mercar con ela, chegado o caso, unha ctedra decasteln o un lectorado no extranxeiro. Non deixa de ser curioso queos que chegaban a faguer un rito escrupuloso do seu galeguismo etian sempre nos beizos a verba desleigado pra quen noos seguise naestreitez da sua teima, tean pasado de enxebres a castizos e falenoxe pol-as radios facciosas, a un povo asoballado e escarnecido, dagrandeza do tirn que lles prohibe o uso do galego e imponlles sumareverenza pra a xerga marroqu e pra o arroallo cuarteleiro e infatuadocon que al zoan as lngoas dos imperialismos invasores.

    Pra ns daquela como agora a reivindicacin da fala galegaleva aparellada a do home galego, a de Galiza en canto povo; e maisque un factor daislamento pra ns un pulo poderoso e un viero na-tural cara universalidade i libre convivenza. Toda a cultura unha

    viva e lograda exteriorizacin do home, un medio ao seu servizo e unfundamento de comunidade. A nosa fala, que un feito cultural dosmis lextimos, avencellado s tradicins hispnicas e europeas, nonpode convertirse nun ouxeto de culto superstizoso, toscamente isola-do, senn que ha de servir, pol-o seu celme e pol-a sua estirpe, dinificacin do noso povo, ao seu benestar e ao seu porvir.

    J. Otero Espasandn

    [ Nova Galiza. Boletn quincenal dos escritores galegos antifeixistas ,Barcelona, n. 15, 1-2-1938]

    85

  • 7/28/2019 Guerra Civil e Literatura Galega

    87/161

    86

    5. ANBAL OTERO:ESMORIZ [FRAGMENTO]

    CAPTULO XI

    Os Consellos traballaban mesmo tempo cs piquetes da morte. A primeira tanda dende que Esmoriz baixou patio xuntou per-

    soas de moi distinta situacin. Todos calaban ou prot