gaiak: menpekoen kidegoa gaiak: menpekoen kidegoa Eusko ... · biranotasuna Espainiako herrian...

ISBN: 978-84-7777-362-7

ga

iak

: me

np

ek

oe

n k

ide

go

aE

usk

o J

aurl

arit

za, 2

010

erakunde autonomiaduna Organismo Autónomo del

gaiak: menpekoen kidegoa

Eusko Jaurlaritza, 2010


gaiak: Menpekoen kidegoa

eusko Jaurlaritza, 2010

oñati, 2010

Erakunde Autonomiaduna Organismo Autónomo del

© Euskadiko Autonomia Elkarteko Administrazioa

Editatzen du: Herri-Arduralaritzaren Euskal Erakundea

ISBN: 978-84-7777-362-7

Depósito Legal: S.S. - 617-2010

Inprimaketa: Itxaropena S.A. Araba kalea, 45, 20800 Zarautz.

Gaiak: Menpekoen kideGoa - iVap

3

1978ko Espainiako Konstituzioa. Egitura eta edukia. Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak

Eusko Jaurlaritzak, 2010. urtean, deialdia egin du lan publikoaren eskaintzaren bidez Mende-koen Kidegoetako lanpostuak betetzeko. Eskuliburu honetan, deialdi horretako gai-zerrendetako gaiak aurkituko dituzu garaturik.

Eskuliburu hau egin dugu hautaketa-prozesurako izena eman dutenek errazago prestatu eta ikasi ahal izan ditzaten gai-zerrendetako edukiak.

Eskuliburu honek gerora ere irautea nahi dugu, Euskal Autonomia Erkidegoko Herri Administra-zioaren kidego horretan sartu nahi dutenek erreferentzia bat izan dezaten; betiere, egin beharreko hobekuntza eta ekarpen logikoekin.

Lan publikoaren eskaintzarako deialdia baino harago iraun behar du eskuliburu honen egite-koak; dagoeneko Euskal Autonomia Erkidegoko herri-administrazioetan zerbitzuak ematen dituz-tenentzako kontsulta-liburutarako ere balio behar du, behin baino gehiagotan izango baitzaie oso lagungarri.

Azkenik, berariaz eskertu nahi dizkizuet IVAPekin eta Funtzio Publikoko Zuzendaritzarekin gaiak idazten eta prestatzen lankidetzan aritu zareten guztioi zuen ekarpena eta ardura.

Ez ditut ahaztu nahi eskuliburua itzultzen, berrikusten, diseinatzen eta kudeatzen parte hartu duten guztiak ere.

Benetan espero dut argitalpen honek geure buruari ezarri dizkiogun helburuak betetzea.

Vitoria-Gasteiz, 2010eko apirila

encar echazarra HuguetiVapeko zuzendaria

Aurkezpena


5

Aurkibidea

Aurkibidea

i. anToLakeTa poLiTiko eTa adMiniSTRaTiBoa

1. 1978ko Espainiako Konstituzioa. Egitura eta edukia. Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak. Esku-1978ko Espainiako Konstituzioa. Egitura eta edukia. Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak. Esku-bide eta eginbeharren bermea eta etetea. Konstituzio Auzitegia eta Herri Defendatzailea. . . . . . 9

2. EAEko antolaketa politiko eta administratiboa: Euskal Herriaren Autonomia Estatutuaren printzipio oro-EAEko antolaketa politiko eta administratiboa: Euskal Herriaren Autonomia Estatutuaren printzipio oro-korrak. Estatuaren eta EAEren arteko eskumen-banaketaren alderdi orokorrak. EAEko erakunde erki-deen eta lurralde historikoetako foru-erakundeen arteko eskumen banaketaren alderdi orokorrak. . . . . 21

3. Unibertsitatez kanpoko hezkuntza administrazioa: printzipio orokorrak. Ikastetxeen antolaketa.. . . . 33

4. Otsailaren 18ko 4/2005 Legea, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoa: printzipio orokorrak.. . 43

5. 11/2007 Legea, ekainaren 22koa, Herritarrek Zerbitzu Publikoetan Sarbide Elektronikoa izateari buruzkoa: herri-administrazioekiko harremana bitarteko elektronikoen bidez izateko eskubidea. . 49

ii. adMiniSTRaZio-pRoZedURa eTa daTUen BaBeSa

6. Administrazio-prozedura: administrazio-egintza ekoiztea, edukia, arrazoitzea, forma eta eragin-Administrazio-prozedura: administrazio-egintza ekoiztea, edukia, arrazoitzea, forma eta eragin-kortasuna. Faseak. Administrazioaren isiltasunaren kontzeptua. Interesdunak. Prozeduran parte ez hartzea eta errefusatzea. Herritarren eskubideak. Administrazio-erregistroak. Administrazio-erre-kurtsoa eta Administrazioaren kabuz berrikustea. Herri-administrazioetako agintari eta langileen erantzukizuna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

7. Datu pertsonalen babesari buruzko oinarrizko alderdiak: kontzeptuak, printzipioak eta eskubi-Datu pertsonalen babesari buruzko oinarrizko alderdiak: kontzeptuak, printzipioak eta eskubi-deak; bereziki, informazio-eskubidea datuak biltzean, sekretu-betebeharra eta datuen komunika-zioa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

iii. HeRRi-adMiniSTRaZioko LangiLeak

8. Herri-administrazioetako langileak: tipologia. Funtzionario publikoen eskubideak eta betebeha-Herri-administrazioetako langileak: tipologia. Funtzionario publikoen eskubideak eta betebeha-rrak. Ordainsariak. Diziplina-araubidea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

9. Euskararen erabileraren normalizazioa administrazio orokorrean eta hezkuntza administrazioan: printzipio orokorrak. Hizkuntza-eskakizunak. Hizkuntza-eskakizunen derrigortasuna. Hizkuntza-normalizazioko planak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

iV. HeRRiTaRRenganako koMUnikaZioa eTa aRReTa

10. Herritarrak, zerbitzu eta prestazio publikoen hartzaile. Jendearentzako informazioa eta arreta. Inti-Herritarrak, zerbitzu eta prestazio publikoen hartzaile. Jendearentzako informazioa eta arreta. Inti-mitatearekiko errespetua. Hizkera errespetuzkoa eta ez-sexista. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

11. Komunikazioa eta arreta aurrez aurre eta telefonoz: abisuak, informazioa, eskariak, pertsonei la-Komunikazioa eta arreta aurrez aurre eta telefonoz: abisuak, informazioa, eskariak, pertsonei la-guntzea, deiak desbideratzea, etab. Irizpide orokorrak. Kexuei eta erreklamazioei erantzutea . . 117

12. Komunikazio idatzien �abisuak, enkarguak, kartelak� eta dokumentu idatzien ��akinarazpenak, es-Komunikazio idatzien �abisuak, enkarguak, kartelak� eta dokumentu idatzien ��akinarazpenak, es-kabideak, ziurtagiriak� edukia eta aurkezpena.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

6


Aurkibidea

V. ZainTZa, konTRoLa eTa LagUnTZa-Lanak

13. Sarbideen kontrola eta bisitak kontrolatzeko sistemak �erregistroak, txartelak, eranskailuak, etab.�. 145

14. Bilerako eta komunikazioko �arduerei laguntzea: aretoak eta barrunbeak, altzariak �bilera-mahaiak, mahaiburukoak, aulkiak, etab.� eta bitarteko materialak �arbelak, papelografoak, errotu-ladoreak� prestatzea. Ikus-entzunezko bitartekoak funtzionamenduan �artzea: proiektoreak, audio-sistemak �bozgoragailuak eta mikrofonoak�, etab.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Vi. BULegoa - koRReSpondenTZia JaSoTZea eTa BanaTZea

15. Bulegoko laguntza-lanak; erabili beharreko materialak eta makinak: fotokopiatzea. Eskanerra eta faxa erabiltzea. Koadernatzea. Plastifikatzea. Ordenagailu bidez kartelak egitea. Etiketatzea. Gi-llotinatzea. Grapatzea. Zulatzea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

16. Korrespondentzia eta paketeak: posta-bidalketak. Frankeoa. Ziurtatuak. �elegramak. Posta-pake-Korrespondentzia eta paketeak: posta-bidalketak. Frankeoa. Ziurtatuak. �elegramak. Posta-pake-teak. Ordain-�asotzea. Igorpen telegrafikoak.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

17. Dokumentazioa eta korrespondentzia artxibatzea, eramatea eta banatzea. . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Vii. BiLTegiRaTZea, iZakinen konTRoLa eTa MaTeRiaLen MUgiMendUa

18. Materialen biltegiratzea: apalategiak, kakoak, espazioak, etab. Gai arriskutsuak biltegiratzea.. . 189

19. Material-izakinen kontrola: erregistroak, fitxak, albaranak, etab. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

20. Material eta ekipamenduen mugimenduak: erabili beharreko makinak eta beste tresna batzuk. Erregaien eta gai sukoien eskukatzea eta garraioa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

21. Hondakinak botatzea eta birziklatzea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Viii. ekipaMendU eTa inSTaLaZioen ManTenTZe-Lana eTa konponkeTa

22. Sarrailagintza, iturgintza, saneamendua, elektrizitatea, zurgintza, igeltserotza, berokuntza eta aire girotua: oinarrizko nozioak. Mantentze-lanerako eta konponketa txiki eta/edo ordezkapene-tarako lanabesak eta tresnak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

23. Segurtasun-gaien mantentze-laneko eta berrikuspeneko irizpideak: itzalgailuak, suebaki-ateak.. . 231

iX. Lan-aRRiSkUen pReBenTZioa

24. 31/1995 Legea, azaroaren 8koa, Lan-arriskuen Prebentzioari buruzkoa: xedea, aplikazio-ere-31/1995 Legea, azaroaren 8koa, Lan-arriskuen Prebentzioari buruzkoa: xedea, aplikazio-ere-mua, eskubideak eta betebeharrak.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

25. Gorputz-�arrerak: lesioak prebenitzea ekipamenduak eta materialak mugitzean... . . . . . . . . . . . 251

26. Eraikinak ebakuatzeari buruzko oinarrizko alderdiak: larrialdiei aurre egiteko planak... . . . . . . . 259

27. Lehen laguntzak: oinarrizko nozioak.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

X. TRaFikoa eTa Bide-SegURTaSUna

28. Bide-segurtasuna. Zirkulazioari buruzko funtsezko printzipioak. Ibilgailuen mantentze-lan oina-Bide-segurtasuna. Zirkulazioari buruzko funtsezko printzipioak. Ibilgailuen mantentze-lan oina-rrizkoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

IAntolaketa politiko eta administratiboa


9


1

1978ko Espainiako Konstituzioa. Egitura eta edukia. Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak. Eskubide eta eginbeharren bermea eta etetea.

Konstituzio Auzitegia eta Herri Defendatzailea.

aurkibidea: 1. 1978ko Espainiako Konstituzioa �1978 EK�. 1.1 Aurrekariak. 1.2. 1978ko EKren oinarrizko aukera politikoak. 1.3. Beste ezaugarri batzuk. – 2. EKren egitura eta edu-kia. 2.1. Zati “dogmatikoa” �Hitzaurrea, Atariko �itulua eta I. titulua�. 2.2. Zati “organikoa” �II-X tituluak�. 2.3. “Amaierako” zatia. – 3. Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak. 3.1. Oi-narrizko Eskubideak. 3.2. Konstituzio-eginbeharrak. – 4. Oinarrizko eskubideak etetea eta bermatzea. 4.1. Berme ez-�urisdikzionalak. 4.2. Berme �urisdikzionalak. 4.3. Eskubide eta askatasunak etetea. – 5. Konstituzio Auzitegia �KA�. 5.1. Osaera eta izendapenak. 5.2. Kons-tituzio-prozesuak. 5.2.1. Lege-indarreko arauen konstituzionaltasuna kontrolatzea. 5.2.2. Ba-bes-errekurtsoa KAn. 5.2.3. Eskumen-gatazkak. 5.2.4. Eskudantzia-gatazkak. 5.2.5. �okiko autonomia defendatzeko gatazkak. 5.2.6. EKren 161.2 artikulua aurkaratzea. – 6. Herri-de-fendatzailea. 6.1. Konzeptua. 6.2. Izendapena eta estatutu pertsonala. 6.3. Eginkizunak.

1. 1978KO ESPAINIAKO KONS�I�UZIOA �1978 EK�

1.1 aurrekariak

1978ko Konstituzioa prozesu baten ondorioa da; hain zuzen ere, Franco �eneralaren erregi-men politikoak ezarritako sistema autoritariotik sistema konstituzional batera modu baketsuan iga-rotzea ahalbidetu zuen prozesuaren ondorioa. 1975eko azaroaren 20an, Franco generalaren heriotza gertatu ondoren, Adolfo Suárez buru zuen gobernuak erreforma politikorako lege-proiek-tu bat aurkeztu zien Gorteei, eta haiek onartu eta erreferendumerako deia egin zuten. Erreforma Politikorako Legea �EPL� trantsizio politikoaren oinarria izan zen, baita Konstituzio demokratikoa onartzeko ere. Lege horretan xedatutako aldaketetatik abiatuta, hauteskunde libre eta demokrati-koak izan ziren 1977ko ekainean; hauteskunde horietatik sortu ziren 1978ko Konstituzioa idatzi zuten Gorteak. Kongresuak zazpi diputatuko batzorde txostengile bat izendatu zuen eta Konstitu-zioaren aurreproiektua osatu zuten. Aurreproiektua Kongresuan eztabaidatu eta onartu zuten, eta gero, baita Senatuan ere. Bien arteko aldeak zirela-eta, Kongresua-Senatua Batzorde Mistoaren es-ku-hartzea ezinbestekoa izan zen; behin betiko testua idatzi zuen batzordeak. Bi Ganberek onartu zuten, erreferenduma egin zen eta 1978. urteko abenduaren 6an berretsi zen.

1.2. 1978ko keren oinarrizko aukera politikoak

–Espainia zuzenbideko Estatu sozial eta demokratikotzat definitzea.

1978ko KEn honako hau aldarrikatzen da: “Nazioaren subiranotasuna Espainiako herrian da-tza, eta hortik sortzen dira estatuaren botereak” �1.2 art.�, baina horretaz gain, aldarrikapen hori eraginkor bihurtzeko mekanismoak ere egituratzen ditu. Hori horrela izanik, erabakiak hartzeko garaian herritarrek parte hartuko dutela bermatzen du, dela zuzenean edo demokrazia zuzenaren bidez �hainbat mekanismoren bitartez, hala nola, legegintzako herri-ekimena, erreferenduma, herri-epaimahaia...�, dela herritarrek hautatutako ordezkarien edo demokrazia ordezkatzailearen bidez �sufragio aktiboaren eta pasiboaren eskubidea onartuta, baita gai publikoetan parte hartzeko esku-bidea ere�. Espainiako Estatua Zuzenbideko Estatutzat hartzeko oinarrizko hainbat elementu aurki

10



ditzakegu; besteak beste: botereen banaketa, legezkotasun-printzipioa, konstituzionaltasun-printzi-pioa, oinarrizko eskubideak eta askatasun publikoak aitortzea. Horrez gain, EKn eskubide sozial eta ekonomikoak onartzen dira.

–Parlamentuzko monarkia da Estatuaren forma politikoa.

Erregea da estatuburu. Postu hori �arauntsi egiten da eta biziartekoa da. Alabaina, ez du bo-tere efektiborik, eta bere eginkizuna moderatzailea eta sinbolikoa da, “Estatuaren batasunari eta iraupenari” dagokionez �EK 56.1 art.�. Gobernu-sistema parlamentarioa da. Gorteen eta Gober-nuaren arteko konfiantza-harremanean oinarritzen da, eta Gorteek Gobernuari erantzukizun politi-koa eskatzen diote.

–Espainia lurralde-autonomien Estatua da.

Espainiako nazioaren batasuna berretsi ostean, EKn Espainia osatzen duten nazionalitate eta herrialdeen autonomia-eskubidea aitortu eta bermatzen da.

1.3. Beste ezaugarri batzuk

Konstituzioa balio-sistematzat

Konstituzioa, erakundeak antolatzeko eta eskubideak bermatzeko araua ez ezik, balio-sistema bat ere bada, komunitate politikoaren helburuak eta bizikidetzaren oinarri izan behar duten prin-tzipioak esanbidez aldarrikatuz. Hala, ordenamendu �uridikoaren balio nagusitzat �otzen dira “as-katasuna, �ustizia, berdintasuna eta aniztasun politikoa �1.1 artikulua�”

Loteslea eta arauemailea

Bestalde, Konstituzioko aginduak lotesleak izatea lortu nahi da, bai herritarrentzat, baita bote-re publikoentzat ere; hartara, agindu horiek betetzea eska daiteke �uridikoki. Ildo beretik, erabaki-garria izan da erakunde �urisdikzionalak �Konstituzio Auzitegia� sortzea, baita hori guztia ahalbi-detzeko prozedurak ere.

Erabateko eraginkortasun indargabetzailea

Gainera, EK-k lotura �uridikoa izateko asmo hori agerian geratu da klausula indargabetzaile zabala txertatzearekin; klausula hori aurretiazko xedapen guztiei aplikatuko zaie, baldin eta Kons-tituzioaren aginduei kontra egiten badiete �kontrakoa esaten dutenak ez dira eraginkorrak edo aplikagarriak izango�. Indargabetze horri esker, EK-k zuzeneko efektua izango du indarrean sartuz geroztik, lege-garapenik behar izan gabe, eta herritarrek arrazoitzat aipa dezakete eta Adminis-trazioak nahiz auzitegiek nahitaez aplikatu behar dute.

Arau-nagusitasuna

Esan gabe doa, beraz, EK-k antolamenduaren funtsezko araua izan nahi duela. Legez gaindi-koa dela esan daiteke, ezin baita aldatu beste arauak aldatzeko prozedura arrunten bidez; pro-zedura bereziak eskatzen ditu, legegintza-prozedura arrunta baino konplexuago edo zailagoak. Legeak ezin du Konstituzioa aldatu. Hala, botere publikoek ezin dituzte Konstituzioaren aginduak aldatu, ezin dute haien aurka �o, eta ezin diete ez�kinarena egin. Horrela, bada, Konstituzioak Es-tatuaren botereei mugak �artzen dizkiela esan daiteke.

2. EKrEN EGI�UrA E�A EDUKIA

1978ko Espainiako Konstituzioaren testua honela osatua dago: Hitzaurrea, Atariko �itulua �1-9 art.�, X titulu �10-169 art.�, lau Xedapen Gehigarri, bederatzi Xedapen Iragankor, Xedapen Indar-gabetzailea eta Azken Xedapena. Edukia, aldiz, honela antola dezakegu:


11


2.1. Zati “dogmatikoa” (Hitzaurrea, atariko Titulua eta i. titulua)

Zati honetan honako hauek daude:

– Printzipioen deklarazioa; honako hauek aipatzen dira:

Askatasunaren, �ustiziaren, berdintasunaren eta aniztasun politikoaren balio nagusiak.* Estatuaren oinarrizko osaera �Zuzenbideko Estatu sozial eta demokratikoa, nazioaren su-

biranotasuna Espainiako herrian datza, parlamentuzko monarkia, nazionalitate eta he-rrialdeen autonomia-eskubidea�

* Estatuaren nortasun-ezaugarriak �hizkuntza, bandera, hiriburua�

– Herritarren oinarrizko eskubide eta askatasunak �I. titulua�

2.2. Zati “organikoa” (ii-X tituluak)

Zati honetan botere publikoaren organoen antolamendua, osaera, eginkizunak eta mugak defi-nitzen dira. Egitura hori honelakoa da:

– Horizontala: botere legegilearen, botere betearazlearen eta botere �udizialaren antolamen-dua aurreikusten da.

– Bertikala: eginkizunak eta eskumenak Estatu zentralaren eta autonomia politikoa duten era-kundeen �Autonomia Erkidegoak� artean banatzen dira; banaketa hori gehiago zehaztu eta garatuko da Autonomia Estatutuen bidez.

2.3. “amaierako” zatia

– Xedapen Gehigarriak �lau�: eduki oso berezia izaki, aurreko bi zatietan txertatu ezin izan di-ren agindu edo aurreikuspenak bildu dira xedapen gehigarrietan.

– Xedapen Iragankorrak �bederatzi�: aplikazio iragankorreko araubidea finkatzen dute, hau da, denbora-aldetik mugatua; Konstituzioa indarrean �arritakoan �arriko da araubide hori ere indarrean, eta xedapenak erabat aplikatu arte iraungo du.

– Xedapen Indargabetzailea �bakarra�: Konstituzioa indarrean hasi ostean indargabe geratuta-ko arauei buruzkoa.

– Azken Xedapena �bakarra�: Konstituzioaren testua argitaratzeari buruzkoa �BOEn eta Espai-niako hizkuntza guztietan� eta indarrean sartzeko uneari buruzkoa �testu ofiziala BOEn argi-taratzen den egunean bertan�.

3. OINArrIZKO ESKUBIDE E�A EGINBEHArrAK

3.1. oinarrizko eskubideak

Oinarrizko Eskubideak Zuzenbideko Estatuaren egiturazko elementu dira. Bi kontzeptu horiek elkarren mendekoak dira; izan ere, Zuzenbideko Estatu batean baino ez dira erabat eraginkor izango eskubideak, eta oinarrizko eskubideak onartu eta bermatzen direnean soilik esan dezake-gu Zuzenbideko Estatua dela.

Konzeptua

“Oinarrizko eskubideak” esamoldean bertan argi ikusten da zein bereziak diren, eta antola-menduaren oinarrizko eta lehentasunezko elementutzat hartzen direla, beste eskubide sub�ektibo “arrunt” batzuekin alderatuta.

12



Hala ere, honako zehaztapen hauek egin behar dira. I. tituluan �10-55 art.� “Oinarrizko es-kubideak eta eginbeharrak” zentzu hertsian lantzen diren arren, I. tituluko eskubide guztiak ez dira benetako oinarrizko eskubide. Azken izendapen hori banakoaren estatus �uridikoaren nu-kleo zentrala �o izan dena izendatzeko gordetzen da, eta 14.etik 29.era arteko artikuluetan ai-tortutako eskubideetan gauzatzen �berdintasuna, bizitzeko eskubidea, askatasuna,…eta abar�. EK-k eskubide horientzat ezartzen duen estatus �uridikoa indartua da, horiek erreformatzeko au-rreikusten den sistema zurrunago edo larriagotik eta horientzat aurreikusitako beste berme ba-tzuetatik ikus daitekeenez.

Oinarrizko eskubideen eraginkortasuna

Oinarrizko eskubideak erabat galdagarriak dira botere publikoen aurrean; bestela esateko, es-kubide horietako baten titular den heinean, edonork eska dezake eskubide hori errespetatzea legez garatu behar izan gabe. 14-29 artikuluetan aipatutako eskubideei ez ezik, beste konstituzio-eskubide batzuei ere aplika dakieke hori; izan ere, Konstituzioak onartutako eskubide sub�ektibo izaki, horiek ere zuzenean galda baitaitezke �nahiz eta horien babes-sistema ez den hain zurruna�.

Oinarrizko eskubideak galdagarriak edo lotesleak direla esan dugu, baina botere publikoen-tzat ez ezik �lotura zuzena�, partikularrentzat ere. Hala ere, kasu horretan lotura zeharkakoa izan-go da, botere publikoek erabaki behar baitute oinarrizko eskubideen norainokoa partikularren edo alderdi pribatuen arteko harremanetan: botere legegilea partikularren arteko harreman horiek arautzeko garaian, eta botere �udiziala partikularren arteko eztabaidak ebazterakoan.

Oinarrizko eskubideen mugak

Oinarrizko eskubideak —edozein eskubide sub�ektibo bezala— ez dira eskubide absolutuak, ino-lako mugarik gabe balia daitezkeenak. Oinarrizko eskubideek mugak izan ditzakete, Konstituzioak berak ezarritako mugak, dela modu generikoan edo espezifikoan, dela esanbidez edo inplizituki.

Zehazki, EKn hainbat muga aipatzen dira oinarrizko eskubideak baliatzerako: batzuk muga orokorrak dira �adibidez, besteen eskubideak baliatzea errespetatzea�, eta beste batzuk eskubide �akin bati buruzkoak �adibidez, ordena publikoa da muga ideologia-, erli�io- eta kultu-askatasu-nak baliatzeko; egoitza bortxaezina da, baina ageri-ageriko delitua da muga; ...�. Horretaz gain, Konstituzio Auzitegiak �KA� beste muga batzuk ere onartu ditu eta, esanbidez �asota ez dauden arren, eskubideak baliatzearen berezko logikak ezartzen ditu.

Baliatzeko baldintzak

Eskubideak baliatzeko baldintzetako bat, oro har �salbuespenak salbuespen�, adin-nagusitasu-na da; EKn 18 urterekin lortzen da adin-nagusitasuna. Erabat baliatzeko beste baldintza bat nazio-nalitatea izatea da. Kode Zibilean dago araututa, baina EK-k, 11. artikuluan, oinarrizko printzipio batzuk ezartzen ditu horri buruz. Hala, ondoren emango den arau baten gain uzten du arauketa, eta �atorrizko espainiarrei Espainiako nazionalitatea ukatzeko debekua ere ezartzen du, eta nazio-nalitate bikoitza aitortzekoa ere bai �espainiarrei �atorrizko naziotasuna galdu gabe herrialde �akin batzuetan naturalizatzea ere bai�.

Aurreko bi baldintzak ezinbestekoak dira oinarrizko eskubideak erabat baliatu ahal izateko, baina bi baldintza horiek ez dira nahikoa pertsona bat eskubide baten titular den edo ez den era-bakitzeko. Oinarrizko eskubidearen titular nor den zehazteko garaian, badira eragiten duten bes-te hainbat elementu ere. Besteak beste, garrantzitsuenetako bat nortasuna da. Printzipioz, pertso-na naturalak eskubide guztien titular dira. Alabaina, eskubide horietako batzuen nondik norakoak kontuan izanik, ezinezkoa da pertsona �uridikoak horien titular izatea �adibidez, osotasun fisikora-ko edo askatasun pertsonalerako eskubidea�.

EKren 13. artikuluan dioenez, atzerritarrak ezin dira eskubide sorta baten titular izan: parte-hartze politikoa izateko eskubidea, eta funtzio nahiz kargu publikoak lortzeko eskubidea �egoera �akin batzue-tan, udal-hauteskundeetan sufragio aktiboaren eta sufragio pasiboaren eskubidea balia daiteke�. Beste eskubide batzuk, berez, pertsona orori —nazionala edo atzerritarra— aldarrika dakizkioke �adibidez,


13


bizitzeko eskubidea, askatasun pertsonala edo babes �uridiko eraginkorra�. Azkenik, eskubideen hiru-garren multzo bat lege bidez edo tratatu bidez arautu behar da, atzerritarrek baliatzeari dagokionez.

Oinarrizko eskubideen sailkapena

KEren I. tituluaren �10-55 art.� izenburua “Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak” da. 10.1 ar-tikuluan, sarrera gisa, zera aipatzen da, eskubide horiek bortxaezinak direla eta pertsonaren duin-tasunari datxezkiola. Artikulu horren segidan, �itulua 5 kapitulutan egituratzen da:

–I. kapitulua: nazionalitateari eta atzerritarren araubideari buruzkoa.–II. kapitulua: 14. artikuluan klausula orokor bat ezartzen da; horren arabera, espainiarrak le-

gearen arabera berdinak dira, eta ezin da inolako bereizkeriarik egin, �aiotza, arraza, sexu, erli-�io, iritzi nahiz bestelako inguruabar edo egoera pertsonal zein sozialak aintzat hartuta.

* 1. atala �15-29 art.�: 14. artikuluarekin batera, oinarrizko eskubideen “nukleo gogortzat” hartzen da, babes berezia dutelako. Zentzu hertsian hartuta, “oinarrizko eskubideak” dira, eta bermeen sistema konplexu eta indartua dute �lege organikoz arautzea, aldatzeko proze-dura larriagotua, Auzitegi arruntetan lehentasun- eta sumariotasun-printzipioetan oinarritutako prozedura erabiliko da, eta, hala dagokionean, babes-errekurtsoa ere �ar daiteke Konstituzio Auzitegian�.

Hona hemen eskubide horietako batzuk: Bizitzeko eskubidea, ideologia- eta erli�io-askata-suna, askatasun pertsonalerako eskubidea, intimitaterako eskubidea, egoitza bortxaezina izatea, nonahi bizitzeko eta ibiltzeko askatasuna, adierazpen-askatasuna, biltzeko eskubi-dea, elkartzeko eskubidea, parte-hartzeko eskubidea... .

* 2. atala: herritarren eskubideak ��abetza, ezkontzea, fundazio-eskubidea, lanerako eskubidea, negoziazio kolektiborako eskubidea, gatazka kolektiboko neurriak hartzekoa, enpresa-askata-suna...� eta eginbeharrak �betebehar militarrak, zerga-arlokoak eta lan egiteko eginbeharra�.

–III. kapitulua: “Politika sozial eta ekonomikoaren gida-oinarriak”. Ez dira eskubide sub�ekti-boak, botere publikoen �arduna bideratzeko aginduak baizik. Beraz, ezin dira zuzenean arrazoi-tzat aipatu auzitegi arruntetan. Eskubideren bat biltzen bada, auzitegietan gauzatu eta argudiatu ahal izango da, baina eskubide hori garatzeko legearen arabera soilik. Hemen sartzen dira, bes-teak beste, honako hauei buruzko printzipioak: familia eta haurrak babesteari, osasunari, kirola sustatzeari, etxebizitza-eskubideari, kultura eskuratzeari, gazteen parte-hartzeari, zahartzaroari, el-barri fisikoei, eta kontsumitzaileen defentsari buruzkoak.

–IV. kapitulua: askatasunen eta oinarrizko eskubideen gaineko bermeak aipatzen dira.–V. kapitulua: eskubideak eta askatasunak eteteari buruzkoa.

3.2. konstituzio-eginbeharrak

Herritarrak eta botere publikoak Konstituzioaren menpe daude �EK 9.1 art.�. Dena den, Konsti-tuzioak, oro har, eginbehar generikoak ezartzen dizkie, eta eginbehar horiek garatu eta herritarrei betebehar zehatzak ezartzen dizkieten legeei atxikitzen zaie. Orduan bai, portaera zehatz eta �u-ridikoki galdagarriak bete beharko dituzte.

Eginbehar militarrak eta kontzientzia-objekzioa

30. artikuluaren arabera, espainiarrek Espainia defendatzeko “eskubidea” eta “eginbeharra” dute. Bi kasuetan, espainiarren betebehar militarrak legez arautuko dira. Gaur egun, betebehar garrantzitsuena soldadutzara �oateari buruzkoa da, gerra-egoera edo gerra-arrisku larria dela-eta, Gobernuak une horretan zerbitzu aktiboan daudenak baino militar gehiago mobilizatu behar ba-ditu. Konstituzioa idatzi zen garaian soldadutza nahitaezkoa zenez, nahitaezko soldadutza horre-tatik salbuesteko arrazoien artean kontzientzia-ob�ekzioa esanbidez �asota dago. Soldadutza nahi-taez egin beharra eten egin zenez, gai hori konponduta dago.

14



Zerga-eginbeharrak

EKren arabera, “guztion” betebeharra da gastu publikoei aurre egiten laguntzea �31. art�. No-lanahi ere, eginbehar hori zerga-legeen bidez bihurtzen da betebehar zehatz. EKn, zerga-sistemak bete beharreko hainbat ezaugarri zehazten dira:

–sistema zuzena izan behar du,–bakoitzaren ekonomia-ahalbidearen araberako ekarpenean oinarritutakoa,–berdintasun- eta progresibitate-printzipioan oinarriturik �errenta-mailarik handiena dutenek zer-ga gehiago ordaintzea, proportzioan�,

–eta sistema hori ez da inoiz konfiskagarri izango, hau da, sub�ektu pasiboari ez zaizkio erren-tak eta �abetzak kenduko.

Beste eginbehar batzuk

EKren arabera, herritarrei zerbitzu zibila ezarri ahal izango zaie, arrisku larriaren kasuan, hondamendi-kasuan edo herri-lazeriaren kasuan. Kasu horietan guztietan, lege bidez zehaztu eta arautu beharko dira betebehar zehatz horiek.

4. OINArrIZKO ESKUBIDEAK E�E�EA E�A BErMA�ZEA

Konstituzioan aitortze hutsa ez da aski oinarrizko eskubideen egiazko eraginkortasuna berma-tzeko. Formalki aitortzeaz gain, EKn babes-sistema bat ezartzen da, oinarrizko eskubideen egiaz-ko eraginkortasuna bermatzeko.

4.1. Berme ez-jurisdikzionalak

Horien helburua prebentzioa da; hain zuzen ere, botere publikoen balizko �ardunaren preben-tzioa, baldin eta, oro har eta abstraktuan, EKn oinarrizko eskubideei esleitzen zaien gutxieneko edukia urratu edo gutxietsi badezake.

Eraginkortasun zuzena

I. tituluko II. kapituluko eskubide guztiak zuzenean aplika daitezke eta herritarrek balia ditzake-te EKn �asota dauden unetik bertatik, nahiz eta legez garatu gabe egon. Hartara, legegilea �ardu-nean ez egoteak izan ditzakeen efektu murriztaileak saihesten dira.

Lege-erreserba

EKren arabera, oinarrizko eskubideak baliatzea �EKn eskubide horiei buruz aipatzen dena ga-ratzea� legez arautu behar da ezinbestean; bestela esateko, legegilea ez den beste organo batek ezin du arautu. Lege-erreserba hori orokorra da I. tituluko II. kapituluan aitortutako eskubideentzat. Erreserba hori indartu egiten da II. kapituluko 1. ataleko �14-29 art.� eskubideen kasuan, lege or-ganiko bidez garatzea eskatzen baita. Hori onartu edo aldatzeko, Kongresuaren gehiengo osoa behar da.

Oinarrizko eskubideen funtsezko edukia

EKren arabera, legegileak oinarrizko eskubideen “oinarrizko edukia errespetatu beharko du” horiei buruzko araudiak egiten ari denean, botere publiko guztientzako gutxieneko nukleo xedae-zina. Honako hauek egiaztatu beharko dira: a� eskubide bat ohiko moduan sailkatzen den kate-goriakoa den edo ohiko moduan lotzen den ideiarekin loturik ote dagoen bereiztea ahalbidetzen


15


duten ezaugarriak betetzen ote diren, eta b� Konstituzioak babestu nahi dituen interes �uridiko zehatzak egiaz babestuta geratzen ote diren.

Herri defendatzailea (ikus 6. puntua)

4.2. Berme jurisdikzionalak

Babes judiziala

Oinarrizko eskubide guztiak defendatu daitezke �urisdikzio arruntean; hala ere, EK-k �53.2 art.� babes berezia ematen die 14-29 artikuluetan aitortutako eskubideei eta kontzientzia-ob�ekzioari �30.2 art.�, lehentasun-printzipioan �izapidetzeko lehentasuna� eta sumariotasun-printzipioan �pro-zesu azeleratua edo bereziki bizkorra� oinarritutako prozedura aitortzen baitie auzitegi arruntetan, baita KAra �otzeko aukera ere, “konstituzio-babesaren errekurtsoaren” bidez.

Eskubide-urraketak botere publikoen aldetik gerta daitezke, baita partikularren aldetik ere.

BaBes-errekurtsoa konstituzio auziteGian (ikus 5. puntua)

Nazioarteko babesa

Eskubideak babesteko mekanismo nazional guztiak alferrikakoak badira, nazioarteko instan-tzietan eska daiteke babesa. Nazio Batzuen Erakundearen barruan, Giza Eskubideen Batzordeak garrantzi handia du, partikularrek estatuen kontra egindako kexak azter ditzakeelako. Alabaina, Batzorde horren erabakiak ez du balio �urisdikzionalik.

Barne-eragin handiagoa du Giza Eskubideen Europako Auzitegiaren �GEEA� lanak; egoitza Estrasburgon duen organo horrek Giza Eskubideen eta Oinarrizko Askatasunen Europako Hitzar-menean bildutako eskubideak babesten ditu. Hitzarmena sinatu duenez, Espainiak hitzarmenean �asotako eskubideak �hein handi batean, EKn aipatzen direnekin bat datoz� errespetatu behar ditu nahitaez, baita GEEAren �urisdikzioa ere. Izan ere, EKren arabera, Hitzarmen hori parametrotzat hartuko da Konstituzioaren bidez bermatutako oinarrizko eskubideak interpretatzeko GEEAra �o ahal izango dute bai pertsona fisikoek, bai pertsona �uridikoek, betiere aldez aurretik barneko bide guztiak agortuz gero, baita Konstituzio Auzitegiarena ere.

4.3. eskubide eta askatasunak etetea

EKren 55.1-116 artikuluetan krisi-egoerei aurre egiteko mekanismoak aurreikusten dira, biziki-detasuna baketsua nabarmen eragotzi eta konstituzio-normaltasuna arriskuan �artzen bada. Kasu horietan, “salbuespen-zuzenbidea” esaten zaiona sortu da. EKn salbuespenezko hiru egoera au-rreikusi dira: a� –alarma-egoera: hondamendi natural handiei eta istripuei aurre egiteko ezartzen da, b� –salbuespen-egoera: ordena publikoa larriki asaldatzen den kasuetan, eta c� –setio-egoera: Estatuaren beraren, lurralde-osotasunaren eta konstituzio-antolamenduaren aurka zuzenean eginda-ko erasoei aurre egiteko. Hiru egoera horiek lege organiko bidez arautu dira.

Oro har, hona hemen ezaugarri nagusiak:

– Oinarrizko zenbait eskubide mugatzea edo etetea dakarte �bereziki, askatasun publikoak: askatasun eta segurtasun pertsonala, egoitza bortxaezin izatea, komunikazio-sekretua, zirku-lazio-askatasuna, adierazpen-askatasuna, biltzeko eta manifestatzeko eskubideak...�, eta Bo-tere Betearazlearen eskumenak areagotzen dira, bereziki, polizia-botereak.

– Ezinbestean aldi baterako izaten dira: krisi-egoerak irauten duen bitartean baino ezin dira aplikatu �epe �akinak aurreikusten dira�.

– Helburu bakarra dute: krisi-egoera gainditzea eta normaltasunera itzultzea.

16



– Salbuespenezko botereak ezin dira mugagabeak izan. Antolamendu �uridikoak berak finkatu du zein eskubide eten daitezkeen eta Estatuko botereek zein eskumen izango dituzten, botere absolutu bihur ez dadin.

– Salbuespenezko botereen erabilera proportzionala izango da, gainditu nahi den krisiaren in-tentsitatearekiko proportzionala, alegia.

– Eskubideak murrizten dituen Zuzenbidea izaki, salbuespenezko Zuzenbidea modu murriztai-lean interpretatu behar da beti.

Bestalde, EKren 55.2 artikuluan “gizabanakoen” oinarrizko eskubideak eten daitezkeela dio, terrorismoarekin loturiko �ardunak ikertzen ari direnean. Zehazki, honako eskubide hauek: egoi-tzaren bortxaezintasuna, komunikazio-sekretua eta prebentzioko gehieneko atxilotzealdia luzatzea �epailearen esku �arri gabe�.

5. KONS�I�UZIO AUZI�EGIA �KA�

KAren eginkizun nagusia hauxe da: “Konstituzioaren interpretatzaile gorena” izatea �Konstitu-zio Auzitegiari buruzko Lege Organikoaren 1. artikulua�. Ez da organo politikoa, �urisdikzionala baizik �baina ez dago Botere Judizialean txertatuta�, eta, beraz, independentea da bere eginki-zuna betetzeko garaian, eta ez ditu bete behar estatuko beste ezein organoren aginduak edo �a-rraibideak. EKri eta bere Lege Organikoari �hau da, urriaren 3ko Konstituzio Auzitegiari buruzko 2/1979 Lege Organikoa —KALO—� baino ez dago atxikia.

5.1. osaera eta izendapenak

12 magistratuk osatzen dute; Erregeak izendatzen ditu, 4 Diputatuen Kongresuak proposatuta, 4 Senatuak proposatuta, 2 Gobernuak proposatuta eta beste 2 Botere Judizialaren Kontseilu Nagu-siak proposatuta. Kongresuak eta Senatuak proposatutako hautagaiek Ganberaren 3/5aren alde-ko botoa lortu behar dute.

Horien guztien agintaldiak 9 urteko iraupena du, baina ez dira denak batera berritzen; heren bat berritzen da 3 urtean behin �3 urtetik behin 4 kide berritzen dira�.

Magistratu izan daitezke �ardun profesionalean hamabost urte baino gehiago daramaten �uris-tak, betiere “gaitasun-sonaren �abe” badira.

EKren eta KALOren bidez euren independentzia bermatzeko ahalegina egin dute, eta horreta-rako hainbat mekanismo izan dituzte: Independentzia- eta aldaezintasun-printzipioen pean daude, eta bateraezintasun-sistema zurrun baten pean, eta ezin dira berriro hautatu…

5.2. konstituzio-prozesuak

5.2.1. leGe-indarreko arauen konstituzionaltasuna kontrolatzea

KAk baino ezin du esan lege-indarreko arauak konstituziokontrakoak direnik: Autonomia Esta-tutuak; lege organikoak; lege arruntak; lege-dekretuak; legegintza-dekretuak; Nazioarteko Itunak; Kongresuaren, Senatuaren eta Gorte Nagusien araudiak; eta Autonomia Erkidegoek eman ditzake-ten antzeko beste arau guztiak.

A. Konstituzionaltasun-errekurtsoa

Lege-indarreko arau bat zuzenean aurkaratzea esan nahi du. KAn errekurtsoa �ar dezakete ho-nako hauek: Gobernuko presidenteak, herri-defendatzaileak, 50 diputatuk, 50 senatarik, eta Auto-nomia Erkidegoetako organo betearazle eta legegileek �azken horiek lege-mailako Estatuko arauen


17


aurrean, beren autonomia-eremua eraginpean hartzen badute�. Errekurtsoa �artzeko 3 hilabeteko epea dute, aurkaratutako araua argitaratzen denetik kontatzen hasita.

Balizko konstituziokontrakotasun-deklarazioak eraginpean hartutako aginduak deuseztatzea dakar �gerta daiteke arau osoa deuseztatu beharrean, agindu �akin batzuk soilik deuseztatzea, Konstituzioarekin bateragarriak ez direnak, alegia�. Emandako epaiek erabateko ondoreak izango dituzte denen aurka eta botere publiko guztiak lotetsiko dituzte. Ezin da horien aurkako errekurtso-rik �arri ez barnean, ez Estatuko eremuan.

B. Konstituziokontrakotasunaren gaia

Epaile eta auzitegi arruntek baino ezin dute proposatu KAn, dela ofizioz, dela alderen batek eskatuta. Eta horixe gertatuko da organo �udizial horrek daraman eta abian dagoen prozeduraren batean aplikatu beharreko lege-indarreko arau baten konstituzionaltasunari buruzko zalantza sortu denean; zalantza hori garrantzitsua izango da prozesua erabakitzeko.

Aurkaratutako arauari buruzko KAren epaiak ondore orokorrak izango ditu, baita konstituzion-kontrakotasun-errekurtsoan ere; epai hori gaia proposatu zuen epaileari edo auzitegiari �akinarazi-ko zaio, hark horren arabera ebatz dezan prozesua �kasu �akin horretan�.

C. Nazioarteko Itunen aurretiazko kontrola

Kasu horretan, KAk kontrolatzen du Nazioarteko Itunen konstituzionaltasuna. Itunaren testuak behin betiko finkatuta egon behar du, baina Estatuak ez du onartu behar izan, ez oraindik. Hartara, Konstituzioaren kontrako nazioarteko konpromisoak hartzea saihesten da. KAren kontrola Gober-nuak edo Ganberetako batek soilik eska dezakete. KAk horri buruz egiten duen deklarazioa loteslea izango da Estatu osoan. Konstituzio-auzitegiak adierazten badu �ratatua Ekaren aurkakoa dela, Esta-tuak ez du berretsiko, eta Konstituzioa erreformatu aurretik berretsiko du �kontraesana ebitatzeko�.

5.2.2. BaBes-errekurtsoa konstituzio-auziteGian

Botere publikoen �ardunaren aurrean herritarren eskubide eta askatasunak defendatzeko oina-rrizko tresna da. Barneko edo Estatuaren azken errekurtsoa da, oinarrizko eskubideak defenda-tzeari dagokionez. Honako hauek �ar dezakete: herri-defendatzaileak, Fiskaltzak, eta errekurrituta-ko egintzak edo ez-egiteak eraginpean hartutako pertsona fisiko edo �uridiko orok.

Eskubideak eta askatasunak babesteari dagokionez, errekurtso hau “subsidiarioa” dela na-barmendu behar da. Alegia, KArako sarbidea ez da berehalakoa, baizik eta epaile eta auzitegi arruntak izango dira horien “bermatzaile naturalak”. Bermatzaile �udizial nazional horien aurreko defentsa-tresna arruntak agortutakoan baino ezin izango da �o KAren babes bila.

Hala ere, oinarrizko eskubide guztiek ez dute konstituzio-babesaren aukera. EKren 53.2 artikulua-ren arabera, babes-errekurtsoaren bidez, honako kasu hauetan �soilik hauetan� onartutako eskubide eta askatasunen aurka egiten duten botere publikoen edozein egintzaren aurrean babesa lortzen da:

* EKren 14. art.: berdintasun-printzipioa.* EKren I. tituluaren II. kapituluko 1. atala: 15-29 artikuluetan �asotako oinarrizko eskubideak eta

askatasun publikoak �bizitzeko eskubidea, ideologia-askatasuna, eta abar�.* 30.2 art.: kontzientzia-objekziorako eskubidea.

Epaian oinarrizko eskubidearen urraketarekin loturiko gaiak ebatziko dira, prozesu arruntean erabakitako gaiaren funtsean sartu gabe.

5.2.3. eskuMen-Gatazkak

KAk ebatziko ditu Estatuaren eta autonomia-erkidegoen arteko eskumen-gatazkak, eta azken horiek euren artean dituztenak. Honelakoak izan daitezke:

18



– Eskumen-gatazka positiboak: Estatuak edo Autonomia Erkidego batek uste badu besteak har-tutako erabaki edo ebazpen bat berari dagozkion eskumenetan sartzen dela. KAn honako hauek �ar dezakete gatazka: Gobernu zentralak edo Autonomiako Gobernuek �“erasotua» nor den arabera�.

– Eskumen-gatazka negatiboak: Administrazioek �Estatukoak eta Autonomikoek� pertsona fisiko edo �uridiko batek egindako eskaera �uridiko bat ebazteko eskumena ezetsi edo eskumenari uko egiten badiote. Kasu horretan, partikularrak gatazka negatiboa KAn aurkez dezake �le-gitimatua dago�. Halaber, gatazka negatiboa sor daiteke Gobernu zentralak Autonomia Erki-dego bati eskatzen badio bere ustez hari dagokion eskumen bat gauzatzeko, eta Autonomia Erkidegoak uko egiten badio, kontrakoa uste duelako. Kasu horietan, gatazkaren xedea ez da xedapen edo egintza bat, baizik eta xedapen eta egintza horiek ez egitea.

Ebazpenerako, EK ez ezik, Estatuaren eta Autonomia Erkidegoen eskumen-eremuak zehazteko gainerako legeak eta Autonomia Estatutuak ere kontuan izan beharko ditu KAk �alegia, “konstitu-zionaltasun-blokea” esaten zaiona�.

5.2.4. eskudantzia-Gatazkak

Goian aipatutako eskumen-gatazkak “lurralde-gatazkatzat” har badaitezke �Konstituzioan eta Estatutuetan egiten diren boterearen lurralde-banaketaren ondorioz sortzen baitira�, eskudantzia-gatazkak konstituzio-organoen artean sortzen dira, euren arteko eskumen-banaketa dela-eta. Izan ere, Estatuko organoen arteko gatazkatzat hartzen da organo horietakoren batek uste badu beste bat bere �ardun-eremuan sartu dela, hau da, Konstituzioaren arabera berari dagozkion eskumene-tan. Estatuaren botereen antolamenduan parte hartzen duten konstituzio-organoek soilik proposa ditzakete, hau da, Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiak eta Gobernuaren, Kongresuaren nahiz Senatuaren osoko bilkurak.

5.2.5. tokiko autonoMia defendatzeko Gatazkak

Prozedura horren bidez, Estatuko edo Autonomia Erkidegoko lege-indarreko lege edo arauak aurkaratu daitezke KAn, baldin eta Konstituzioan bermatutako tokiko autonomia urratzen badu-te. Honako hauek �ar dezakete KAn: udalerri edo probintzia batek, legea urratzen duen arauaren hartzaile bakarrak eta zuzenak direnean; edo eraginpean hartutako hainbat udalerrik edo probin-tziak, KALOn xedatutako proportzioei �arraiki.

5.2.6. espainiako konstituzioaren 161.2 artikulua aurkaratzea

Legitimatu bakarra izaki, Estatuko Gobernuak KAn aurkaratu ahal izango ditu Autonomia Erki-degoetako legea baino maila txikiagoko egintza edo xedapenak, betiere Konstituzioaren kontra-koak direla uste badu eskumen-banaketarekin loturarik ez duten arrazoiak direla-eta �azken kasu horretarako daude eskumen-gatazkak�. Aurkaratuz gero, errekurritutako egintza eten egingo da automatikoki.

6. HErrI-DEFENDA�ZAILEA

6.1. konzeptua

EKren 54. artikuluan gorte nagusien goi-komisarioa da figura hau, eta I. tituluan �asotzen diren eskubideak defendatzeko dago izendatua. Helburu horrekin, Administrazioaren �arduera gainbegi-


19


ratuko du, titulu horretan �asotako eskubideak urratzen ote diren hautemateko, eta �okabide horiek zuzentzeko eskatuko du. EKn lege organiko batera �otzen da figura hori arautzeko, eta konstitu-zioaren agindu hori honako lege honekin betetzen da: herri-defendatzaileari buruzko apirilaren 6ko 3/81 Lege Organikoarekin.

Alabaina, erakunde honek ez du eskumen betearazlerik. Eragin �uridikoa baino gehiago, era-gin politikoa edo iritzi publikoarena du; bere aginpidean oinarrituta, konbentzitzeko �arduten du, bai zuzenean, baita Gorte Nagusietara igorritako txostenen bidez ere. Izan ere, herri-defenda-tzaileak Gorteetan eman behar du aldizka bere �ardunaren berri, bi Ganberen Osoko Bilkuren aurrean ahoz azaltzen dituen urteko txostenen bidez; txosten horiek argitaratu egiten dira. Hori horrela izanik, herri-defendatzailearen eraginkortasuna bere ikerketaren emaitzen publizitatearen araberakoa izango da, hein handi batean.

6.2. izendapena eta estatutu pertsonala

Agintaldia 5 urtekoa da eta berriz hautatzeko aukera du. Kargua lortzeko baldintza bakarra hauxe da: adin-nagusiko espainiarra izatea eta eskubide zibil eta politikoak erabat baliatzeko mo-duan egotea. Gorteek izendatuko dute sistema konplexu baten bidez eta bi Ganberetan gehiengo kalifikatua lortu behar du.

Legez erabateko independentzia eta autonomia aitortzen zaio kargua baliatzeko. Legebiltzarki-deen antzera, honako prerrogatiba hauek ere esleitzen zaizkio: bortxaezintasuna �karguan dihar-dutela adierazitako iritziengatik edo egindako egintzengatik�, immunitatea �ezin da atxilotu, ez badu ageri-ageriko delitua egiten� eta foru berezia.

6.3. eginkizunak

Eskumen-eremua agintari, funtzionario edo Administrazio Publikoen –baita Administrazio Publi-ko autonomikoak ere– zerbitzura �arduten duen ororen �arduerara zabaltzen da, nahiz eta Autono-mia Erkidegoan ere antzeko figura bat sortua izan �EAEn, Arartekoa�; kasu horretan, bigarren figu-ra horren �ardun-eremua murritzagoa da, Autonomia Erkidego horretako Administrazio Publikoaren �ardueretara mugatuta.

Ofizioz edo edozein pertsona natural edo �uridikok eskatuta ekin diezaioke �ardunari, baldin eta legezko interesa argudiatzen badu. Kexak sinatu egin behar dira, anonimoak izan ezik. Jardu-nak doan izaten dira, eta ez da ez ordezkaririk, ez abokatuen asistentziarik ere behar izaten.

Herri-defendatzaileak ikuskatzeko eta ikertzeko ahalmenak ditu; horrek esan nahi du botere publiko guztiek laguntza emateko legezko eginbeharra dutela ikerketak egiteko garaian �datuak egiaztatu, elkarrizketak egin, espedienteak aztertu...�. Ikerketak eragoztea edo �arrera oztopatzai-lea izatea delitu izan daiteke, eta, horretaz gain, modu horretan �ardun duten agintari eta funtzio-narioen izenak esanbidez aipatuko dira Gorteetan aurkezten den urteko txostenean.

Herri-defendatzaileak demandak �ar ditzake auzitegi arruntetan. KAn konstituziokontrakotasun-errekurtsoa eta babes-errekurtsoa �artzeko ahalmena ere badu. Era berean, Administrazioari eta Gorteei askotariko gomendioak eta iradokizunak egin diezazkieke �arau bat aldatzeko, neurri �a-kin batzuk hartzeko...�.

21

EAEko antolaketa politiko eta administratiboa


2

EAEko antolaketa politiko eta administratiboa: Euskal Herriaren Autonomia Estatutuaren printzipio orokorrak.

aurkibidea: 1. EAEko antolaketa politiko eta administratiboa: Euskal Herriaren Autonomia Estatutuaren printzipio orokorrak. 1.1. Euskal Herriaren Autonomia Estatutua. 1.1.1. Euskal Herriaren Autonomia Estatutuaren aurrekariak eta sorrera. 1.1.2. Euskal Autonomia Erkidego-ko Estatutuaren edukiak. 1.2. Euskal Herriaren Estatutuaren atariko titulua. 1.3. Euskal Autono-mia Erkidegoko botereak. 1.3.1. Eusko legebiltzarra. 1.3.2. Eusko �aurlaritza eta lehendaka-ria. 2. Estatuaren eta EAEren arteko eskumen-banaketaren alderdi orokorrak. 2. 1. Oinarrizko kontzeptuak. 2.2. Euskal Herriaren Autonomia Estatutuan bereganatutako eskumenak. 3. EAEko erakunde erkideen eta lurralde historikoetako foru-erakundeen arteko eskumen-banaketaren al-derdi orokorrak. 3.1. Oinarrizko kontzeptuak. 3.2. Lurralde historikoetako eskumen-motak eta haien gaineko ahalak.

1. EAE-KO AN�OLAKE�A POLI�IKO E�A ADMINIS�rA�IBOA: EUSKAL HErrIArEN AU�ONOMIA ES�A�U�UArEN PrIN�ZIPIO OrOKOrrAK

1.1. euskal Herriaren autonomia estatutua

1.1.1. euskal Herriaren autonoMia estatutuaren aurrekariak eta sorrera

Iraganean, Euskal Herriak autogobernu-maila handia izan zuen foruen bitartez, integratuta ze-goen monarkiaren baitan. Berez, egun Euskal Autonomia Erkidegoa osatzen duten hiru euskal lu-rraldeek ez zuten batasun politikorik osatzen, aldi horretan beren araubide partikularren eduki eta erakundeek elkarren antz handia bazuten ere.

Foru-autogobernuaren erregimena XIX. mendean sartu zen krisian, Estatu liberal eta uniformiza-tzailea garatu zenean. 1876. urtean ezabatu zen erabat. Foru-abolizio horren ondoren, kontzertu ekonomikoaren erregimena ezarri zen, eta finantza- eta zerga-sistema berezi batean oinarritutako administrazio-autonomia murriztua ekarri zuen horrek. Autogobernurako nahia 1936ko autonomia-estatutua onartu zenean bete zen, bigarren errepublikaren garaian, gerra zibila bete-betean zela, euskal lurralde guztietarako autonomia erkidea sortu zelarik. Alabaina, tropa frankistak garaile atera ziren, eta horrek ezerezean utzi zuen ekimena.

Erregimen frankista desagertzearekin batera, autonomia berreskuratzeko itxaropenak indar handiz berpiztu ziren. Konstituziogintzaldian aurreautonomiak ezarri ziren, aurrerapen gisa. Eus-kal Herriaren kasuan, aurreautonomia 1998ko urtarrilaren 4ko Errege Dekretuaren eskutik etorri zen; Eusko Kontseilu OrokorraK ezarri zuen, lurraldea eta politika deszentralizatzeko behin betiko eredua diseinatu behar zuen Konstituzioa aldarrikatu aurretik.

Konstituzioak zenbait formula ezarri zituen autonomia eskuratzeko, eta horietako batek Biga-rren Xedapen Gehigarria hartu zuen oinarritzat: Euskal Autonomia Erkidegoak hor aipatzen diren hiru betekizunak betetzen dituenez, estatutu-egitasmo hori Konstituzioaren 151.2 artikuluan ezarri-tako bideari �arraituz egin zen.

Prozesua amaitzeko, 1979ko urriaren 25ean erreferenduma egin zen, eta, Gorte Nagusiek onartu ostean, abenduaren 18ko 3/1979 Lege Organikoa aldarrikatu zen, Euskal Herriaren Auto-nomia Estatutua onartzekoa.

22



1.1.2. euskal autonoMia erkideGoko estatutuaren edukiak

Euskal Herriaren Estatutuak, Espainiako Konstituzioak edo beste zenbait Autonomia Estatutuk ez bezala, ez dauka hitzaurrerik. Gainerakoan, atariko titulua eta lau titulu gehiago ditu, baita xe-dapen gehigarri bat eta bederatzi xedapen iragankor ere.

Estatutuaren Atariko �ituluak Konstituzioaren 147.2 artikuluko a, b eta c idatz-zatietako eska-kizunak betetzen ditu, Autonomia Erkidegoaren izena �1. artikulua� eta lurralde-mugak �2. eta 8. artikuluak� ezarriz, eta erakundeen egoitza izendatzeko modua adieraziz �4. artikulua�. Atariko �ituluan, gutxieneko eduki horri banderaren �5. artikulua�, hizkuntzaren �6. artikulua� eta euskal he-rritarraren izaera �uridikoaren �7. artikulua� erregulazioa eransten zaio; 9. artikuluan, berriz, eus-kal herritarren oinarrizko eskubide eta betebeharrak �asotzen dira. Euskal Autonomia Erkidegoari dagokion berezitasun bat atariko tituluan �asotzen da: Lurralde historikoak ezagutzea, hain zuzen. 2., 3. eta 5. artikuluetan daude definituta.

Bestalde, Estatutuaren I. tituluak Euskal Autonomia Erkidegoaren eskumenak ditu gai. II. �itulua, berriz, Euskal Herriko aginteei buruzkoa da, eta Atariko Kapitulu bat dauka, artikulu bakarrarekin, baita beste bost kapitulu ere, honako hauei buruzkoak: 1. kapitulua Eusko Legebiltzarrari buruzkoa da; 2.a, Eusko Jaurlaritzari eta lehendakariari buruzkoa; 3.a, Justizia Administrazioari buruzkoa; 4.a, Lurralde Historikoetako erakundeei buruzkoa; eta, 5.a, Euskal Herriko aginteen kontrolari bu-ruzkoa. III. tituluak Ogasuna eta Ondarea arautzen ditu, kontzertu ekonomikoaren sistema tradizio-nala berrezarriz. IV. eta azken tituluak Estatutuaren erreformarako prozeduraz dihardu.

Azkenik, Xedapen Gehigarriak adierazten du Estatutuan finkatutako autonomia-araubidea onartu izanak ez dakarrela Euskal Herriak bere historiaren haritik herri gisa dagozkiokeen eskubi-deei uko egitea; horiek, legediak agintzen duenarekin bat gaurkotu ahal izango ditu. Zortzi xeda-pen iragankorrek ixten dute Estatutua.

Izan ere, bere baitan Lurralde Historikoak biltzea da Euskal Autonomia Erkidegoaren funtsezko ezaugarrietako bat. Euskal Autonomia Erkidegoaren barneko eskumen- eta antolaketa-eskema osa-tzeko, 27/1983 Legea eman zen, azaroaren 25ekoa, autonomia erakunde osorako erakundeen eta bertako Lurralde Historikoetako Foru organoen arteko Harremanei buruzkoa.

1.2. euskal Herriaren estatutuaren atariko titulua

Estatutuaren 1. artikuluak dioenez, Euskal Herriak, bere naziotasunaren adierazgarri eta autogo-bernura iristeko, Autonomia erkidego gisa eratzen du bere burua Espainiako Estatutuaren barruan, Euskadi zein Euskal herria izenez, Konstituzioarekin eta oinarrizko arau duen Estatutu honekin bat.

Hala, Estatutuaren 2.1 artikuluak zera adierazten du, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak dutela, Na-farroak bezala, Euskal Herriko Autonomia Erkidegoa osatzeko eskubidea. 2.2 artikuluak aditzera ema-ten du Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Lurralde Historikoek osatuko dutela Euskal Herriko Autonomia Erkidegoaren lurraldea, baita Nafarroakoak ere, baldin eta partaide izatea erabakitzen badu.

8. artikuluaren barnean hartzen da Euskal Autonomia Erkidegoaren guztiz barruan egonik, beste probintzia edo autonomia-erkidegoetako parte diren lurralde edo udalerriak atxikitzeko prozedura.

Euskal Herriaren Estatutuan aurreikusitako prozedurak honako urrats hauek biltzen ditu: Udale-rri interesatuen ekimena, horien erkidegoari edo probintziari entzunaldia ematea, udalerriko herri-tarren artean egindako erreferendumean botoen gehiengoa biltzea, Eusko Legebiltzarrak onestea eta Gorte Nagusiek Lege Organikoaren bidez onartzea. Berez, bi kasu hartu behar dira aintzat: �rebiño deritzon lurraldea eta Villaverdeko haraneko udalerria.

Estatutuaren 4. artikuluak dio instituzio autonomoen egoitza Eusko Legebiltzarraren lege bi-dez ezarriko dela. euskal autonomia erkidegoko erakundeen egoitzei buruzko maiatzaren 23ko 1/1980 Legearen artikulu bakarraren arabera, Eusko Legebiltzarraren eta Eusko Jaurlaritzaren egoitza Gasteizen ezarri zen.

Estatutuaren 5. artikuluak Euskal Herriko ikurrina deskribatzen du �gurutzebikoa, hondo gorrian zeharkako gurutze berdea eta gainean gurutze zuria dituena�, eta Lurralde Historikoen banderak eta ezaugarri bereziak onartzen ditu.

23



Badira beste ikur batzuk Autonomia Estatutura bildu ez direnak; horietan ereserkia eta arma-rria dira aipagarrienak, errepublika-garaiko autonomialditik berreskuratu direnak. Letrarik gabeko “Eusko Abendaren Ereserkia” melodia da ereserkia, euskadiren ereserki ofizialari buruzko apirila-ren 14ko 8/1983 Legeak onartutakoa. Hasierako armarriaren kontra Nafarroako Foru Diputazioak errekurtsoa ezarri zuen Konstituzio Auzitegiaren aurrean. Konstituzio Auzitegiaren uztailaren 29ko 94/1985 epaiak armarri horretan Nafarroari zegokion laukia aldatzera behartu zuen.

Euskal Herriaren Estatutuaren 6.1 artikuluak aitortzen duenez, euskara, Euskal Herriaren hiz-kuntza propioa, hizkuntza ofiziala izango da Euskadin, gaztelania bezala, eta bertako biztanle guztiek dute bi hizkuntzok �akiteko eta erabiltzeko eskubidea.

Horrez gain, 6,2. atalean, zera gaineratzen du, Autonomia Erkidego osorako erakundeek, Eus-kal Herriaren aniztasun sozio-linguistikoa kontuan hartuz, hizkuntza bion erabilera bermatuko du-tela eta bion ofizialtasuna arautuko, eta beren ezagutza ziurtatzeko behar diren neurri eta baliabi-deak bideratu eta arautuko dituztela.

Ondorengo idatz-zatiek honako hauek ezartzen dituzte: hizkuntza-diskriminaziorik ezaren prin-tzipioa �6.3 artikulua�, euskarari dagozkionetan Euskaltzaindia dela erakunde aholku-emaile ofizia-la �6.4 artikulua�, eta beste euskal lurralde eta giza taldeekin hitzarmenak izenpetzeko aukera:

Artikulu hori garatuz, azaroaren 24ko 10/1982 Legea aldarrikatu zen, euskararen erabilera normalizatzeko oinarrizkoa. Estatuaren printzipioak biltzen ditu lege horrek, baita herritarren esku-bideak eta botere publikoen betebeharrak garatu ere.

Estatutuaren 7. 1 artikuluak zera ezartzen du, Estatutuaren ondorioetarako, Euskal Autonomia Er-kidegoaren lurralde barruko edozein udalerritan administrazio-herrikidetasuna dutenek izango dutela euskal herritar izaera politikoa. 7. 2 artikuluaren arabera, atzerrian bizi direnek, hala nola beren on-dorengoek, hala eskatzen badute, Euskal Herriko biztanleen eskubide berberak izango dituzte baldin eta Euskadin izan badute azken administrazio-herrikidetasuna, Espainiako herritartasunari eutsi ba-diote, beti ere.

Euskal Herriko herritarren oinarrizko eskubide eta betebeharrak Espainiako Konstituzioan fin-katutakoak dira �9. artikulua�. Gainera, estatutuak hainbat betebehar ezartzen die gai horien ingu-ruan euskal botere publikoei.

1.3. euskal autonomia erkidegoko botereak

1.3.1. eusko leGeBiltzarra

Bestetik, Estatutuak Eusko Legebiltzarrari eskaini dio II. tituluko I. kapitulua. 27.1 artikuluan �aso da Legebiltzarrak bere barne-erregelamendua finkatuko duela, eta legebiltzarkideen gehiengo osoz onartu beharko dela. Eusko Legebiltzarraren erregelamendua onartu zen hala, 2008ko aben-duaren 23an. Eusko Legebiltzarra, Autonomia Erkidegoko herritarren nahiaren ordezkaritza-orga-noa da, eta legegintza ahala baliatzea, aurrekontuak onestea eta Jaurlaritzaren ekintza bultzatu eta kontrolatzea direla Legebiltzarraren eginkizunak.

Estatutuak honako ezaugarri hauek ezartzen ditu Parlamentuarentzat: Lurralde Historiko bakoi-tzeko ordezkari kopuru berdinak osatuko du Eusko Legebiltzarra, bozketa orokor, aske, zuzen eta isilpeko bidez hautatuak; Lurralde Historikoa da hautes-barrutia; proportziozko ordezkaritzaren irizpideari �arraituz egingo da hautaketa lurralde historiko bakoitzaren baitan; eta Eusko Lege-biltzarra lau urterako hautatuko da. 26. artikuluak eransten du Eusko Legebiltzarraren lege batek arautuko duela bere kideen hautaketa, eta bere lurralde-esparruan betetako postu edo karguei era-gin diezaieten hautaezintasun- eta bateraezintasun-arrazoiak finkatuko dituela. eusko Legebiltza-rrerako hauteskundeei buruzko ekainaren 15eko 5/1990 Legeak betetzen du aurreikuspen hori. Lege horrek aipatutako kontu horiek garatzen ditu, eta, 10. artikuluan ezartzen du hautes barruti bakoitzean hogeita bost parlamentari izango direla.

Azkenik, Estatutuaren 26. artikuluak adierazten du Eusko Legebiltzarkideak ukiezinak izango di-rela beren kargualdian emandako boto zein iritziengatik; gainera, beren kargualdian ezin izango dira atxilotu ez atxiki Autonomia Erkidegoaren lur-esparruan egindako delituengatik, delitu gori-goria-

24



gatik izan ezik, eta, betiere, Euskal Herriko Justizia Auzitegi Nagusiari dagokio erru-egozte, espetxe-ratze, auziperatze eta epaitzeari buruz erabakitzea. Euskadiko Erkidegoko lurralde-esparrutik kanpo, Auzitegi Goreneko Zigor arloko Salan argitu ahal izango da erantzukizun penala, modu berean.

25. artikuluak Legebiltzarraren eginkizun nagusiak ezartzen ditu: legegintza-agintea gauza-tzea, aurrekontuak onartzea, eta Eusko Jaurlaritzaren ekintza bultzatu eta kontrolatzea, betiere Lu-rralde Historikoetako erakundeen eskumenei kalterik eragin gabe.

Legegintzarako ekimena legebiltzarkideei dagokie, Jaurlaritzari eta Lurralde Historikoak ordez-katzen dituzten Erakundeei. Legebiltzarkideek eskariak, galderak, itaunak eta adierazpenak aur-keztu ahal izango dituzte, bai Osoko Bilkuran bai Batzordeetan, araudi bidez finkatzeko moduan.

Eusko Legebiltzarrak izapidetu beharreko lege-proposamenak aurkezteko herritarren ekimena Lege baten bidez arautuko du Legebiltzarrak. Hain zuzen ere, Legegintzako Herri ekimena arau-tzen duen ekainaren 26ko 8/1986 Legearen bidez, gai �akin batzuk eremu horretatik kanpo uzten dituena �2. artikulua�, eta Legebiltzarraren aurrean Lege Proposamen bat aurkezteko gutxienez 30.000 sinadura eskatzen dituena �3. artikulua�.

Eusko Jaurlaritzaren lehendakariak aldarrikatuko ditu Legebiltzarraren legeak, eta, onartu eta hamabost eguneko epean, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian argitaraziko, eta baita Estatu-ko Aldizkari Ofizialean ere. Indarrean noiz sartuko den �akiteko, Euskal Herriko Agintaritzaren Al-dizkarian argitaratutako egunak aginduko du.

Estatutuaren 33.3 artikuluaren arabera, Eusko Legebiltzarrak finkatuko du lehendakaria hauta-tzeko modua, bere ahalmenak, eta Jaurlaritzaren Legebiltzarrarekiko harremanak. Gai hori Jaur-laritzaren Legeari buruzko ekainaren 30eko 7/1981 Legean arautu da, zehazkiago I. �ituluko II. Kapituluan �“Lehendakariaren hautapen eta izendapenaz”� eta V. �ituluan “Jaurlaritzaren eta Lege-biltzarraren arteko harremanak”.

Estatutuaren 25., 42., 44. eta 45. artikuluetan Legebiltzarraren finantza-eginkizunari buruzko aipamenak bildu dira. Honela gauzatzen da eginkizun hori: autonomia-erkidegoaren aurrekontuak onartzea, lurralde historikoen ekarpen ekonomikoak onartzea, autonomia-erkidegoaren zergak ezartzea eta zor publikoa �aulkitzea.

28. artikuluak Eusko Legebiltzarraren beste hiru eginkizun zehazten ditu, garrantzi txikiagoa dutenak:

a� Autonomia-erkidegoko senatariak izendatzea. Horri loturik, 4/1981 Legea eman zen, mar-txoaren 18koa, euskadiren izeneko senatarien izendapenari buruzkoa.

b� Estatuko Gobernuari lege-egitasmo bat onar dezan eskatzea edota Kongresuko Mahaiari lege-proposamen bat helaraztea, Biltzar horretan aldeztuko duten legebiltzarkideak ordezkari izendatuta.

c� Konstituzio-kalteko errekurtsoa �artzea Konstituzio Auzitegian.

Erregelamenduaren V. �ituluak hiru eginkizun horiek arautzen ditu, eta gainera Legebiltzarrak bi organorekin dituen harremanak �asotzen ditu, batetik, Arartekoarekiko harremanak �Ombuds-mam-aren edo Herriaren Defendatzailearen baliokidea den organo hori Estatutuaren 15. artikuluan �aso da, eta arartekoaren erakundea sortu eta arautzen duen otsailaren 27ko 3/1985 Legeak ga-ratu du; 1. artikuluan �aso denez, “Legebiltzarraren goi-karguduna” da�, eta, bestetik, Herri Kon-tuen Euskal Epaitegiarekikoak �Herri kontuen euskal epaitegiaren otsailaren 5eko 1/1988 Legea-ren bitartez sortu zen; “Eusko legebiltzarraren artezko menpeko ihardutze-saila” dela �aso da�. Hori ez ezik, beste zenbait zeregin ere biltzen ditu titulu horrek, hala nola Euskal Irrati �elebista herri-erakundea kontrolatzea, beste Autonomia Erkidegoekin lankidetzan aritzeko hitzarmenak eta akordioak egitea eta Ebazpen Batzordearen aurreko prozedura.

Legebiltzarrak legebiltzarburua, mahaia eta batzorde iraunkorra hautatuko ditu bere kideen ar-tean. Osoko Bilkuratan eta Batzordetan �ardungo du. Legebiltzarrak bere aurrekontua eta bere lan-gileen Estatutua onartuko ditu.

Bilkuraldi arrunta urtean zortzi hilabetekoa izango da gutxienez. Biltzarrak bilkura bereziak egin ahal izango ditu Jaurlaritzaren, Batzorde Iraunkorraren nahiz legebiltzarkideen herenaren es-kariz. Bilkura bereziak gai-zerrenda itxiaz deitu beharko dira, eta gai-zerrenda hori amaitutakoan bukatutzat emango dira.

25



1.3.2. eusko Jaurlaritza eta leHendakaria

Autonomia Estatutuaren II. �ituluko II. Kapituluak Eusko Jaurlaritzaz eta lehendakariaz dihardu. Hala, 29. artikuluan �aso da Eusko Jaurlaritza Euskal Herriko betearazte- eta administrazio-egite-koak dituen kide anitzeko organoa dela. Jarraian, 30. artikuluan, zera �aso da, Jaurlaritzak lehen-dakari bat eta zenbait sailburu izango dituela, eta Jaurlaritzaren eginkizunak eta antolaketa eta Jaurlaritzaren kideen estatutua lege bidez arautuko direla. Arauzko testu hori 7/1981 Legea da, ekainaren 30ekoa, Jaurlaritzaren Legeari buruzkoa.

Estatutuak aurrera �arraitzen du esanez Eusko Jaurlaritza bertan behera geldituko dela Legebil-tzarrerako hauteskundeak egin ondoren, Legebiltzarraren babesa galdu ezkero edota lehendaka-riak kargua utzi nahiz hiltzen bada; bertan behera gelditutako Jaurlaritzak �ardunean �arraituko du Jaurlaritza berria �abetu arte �31. artikulua�.

Jarraian, 32. artikuluan, Estatutuak zera ezartzen du, Jaurlaritzak Legebiltzarraren aurrean erantzuten duela politikoki bere osoan, kide bakoitzaren bere kudeaketaren erantzukizun zuzena gorabehera. Jaurlaritzako lehendakaria eta Jaurlaritzako kideak beren kargualdian ezin izango dira atxilotu ez atxiki Euskadiko Erkidegoaren lur-esparruan egindako delituengatik, delitu gori-go-ria izan ezik; eta, betiere, Euskal Herriko Justizia Auzitegi Nagusiari dagokio erru-egozte, espetxe-ratze, auziperatze eta epaitzeari buruz erabakitzea. Euskal Herriko lurraldetik kanpo, Auzitegi Go-renaren Zigor-arloko salan argitu ahal izango da erantzukizun penala, modu berean.

Azkenik, Estatutuaren II. kapituluko 33. artikuluak lehendakaria hartzen du hizpide, berariaz. Eusko Legebiltzarrak hautatuko du bere kideen artetik, eta Erregek izendatuko du. Bestetik, lehen-dakariak Jaurlaritzako sailburuak izendatu eta bereizten ditu, Jaurlaritzaren lan-�arduna zuzentzen du eta bera da, batera, Euskal Herriaren ordezkari gorena eta Estatuaren ordezkari arrunta lurral-de honetan. Eusko Legebiltzarrak lege baten bidez �aldez aurretik aipatu dugun Jaurlaritzaren Le-gea� finkatuko ditu lehendakaria hautatzeko modua, bere ahalmenak eta Jaurlaritzaren legebiltza-rrarekiko harremanak.

Jarraian, Jaurlaritzaren Legean bildutako aurreikuspen nagusietako batzuk laburbilduko ditugu.Lehendakariak, autonomia-erkidego gisa eratutako Euskal Herriaren ordezkaritza gorena du,

baita, erkidego horren lurraldean, Estatuaren ordezkaritza arrunta ere, eta Jaurlaritzaren lehenda-karitza eta zuzendaritza bere ditu, Autonomia Estatutuan, Lege honetan eta antolamendu �uridikoa-ren gainerako xedapenetan ezarritakoaren arabera �1. artikulua�. Lehendakariak, karguaren ara-bera, hainbat eskubide ditu, eta 2. artikuluan aipatzen dira.

Lehendakaria Legebiltzarrak hautatuko du legebiltzarkideen artetik, eta Erregek izendatutako, BOEn eta Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian argitaratuko den Errege Dekretuz. Lehendaka-ria izendatzeko Errege Dekretua Eusko Legebiltzarreko lehendakariak sendetsiko du �4. artikulua�.

Lehendakariari dagozkion ahalmenak honela multzoka daitezke: Ordezkapenekoak �Euskal Herriaren ordezkaritza gorena, Estatuaren ordezkaritza arrunta, �aunari dagokion tratamendua, ikurrinaren erabilera, egoitza ofiziala, ordezkaritza gastuak, ohoreak, legeak ematea eta parla-mentua desegitea�, zuzendaritza politikoa �gobernuaren egitasmoa definitzea, legegintza-egitas-moa koordinatzea, Parlamentuarekiko harremanak, konfiantza-auzia planteatzea� eta gobernuaren zuzendaritza �sailak sortu eta kentzea eta eskumenak esleitzea, sailburuak izendatu eta kentzea, sailen arteko gatazkak ebaztea, gobernuaren bilkuretarako deialdia egitea, gai-zerrenda ezartzea eta bilkuretako buru izatea, gobernu-ekintza koordinatu eta zuzentzea, dekretuak sinatzea eta ba-rruko lana antolatzea�. Gainera, gobernuaren legean, lehendakariari eginkizun-etetea ezartzea, kargutik kentzea eta ordezkatzea aurreikusten dira.

Kide anitzeko organoa da Jaurlaritza, lehendakariaren zuzendaritzapean helburu politiko orokorrak ezarri eta Euskal Herriko Administrazioa zuzentzen duena; horretarako, legegintza-eki-mena, betearazteko eginkizuna eta arauak emateko ahalmena gauzatzen ditu, Autonomia Estatu-tuarekin eta Legearekin bat etorriz �16. artikulua�. Lehendakariarengatik eta sailburuengandik be-reizitako organoa da Jaurlaritza, eta sailburuek eta lehendakariak osatzen dute �17. artikulua�.

Zuzendaritza politikoari eta administratiboari dagozkion eginkizunak gauzatzeko legegintza-e-kimena eta araugintza-ahala ditu. Legegintzako ekimenaren barruan sartzen dira: lege-proiektuak onartzea, legegintza eskuordetzea legegintza-dekretuen bitartez, eta aurrekontu orokorrak egitea.

26



Erregelamendugintzarako ahala era honetako dekretuak onartzean datza: autonomia-legeak eta estatu-legeak betearazi eta garatzea, sailen eta zerbitzuen antolaketa eta egitura, goi-karguak izendatu eta kargutik kentzea. Horrez gain, honako hauek dagozkio gobernuari: lurralde histori-koekin eta autonomia-erkidegoekin lankidetzan aritzeko hitzarmenak eta akordioak baimentzea, errekurtsoak ebaztea, zerbitzu publikoen kudeaketa kontrolatzea, autonomia-erkidegoko ondarea administratzea, polizia autonomoaren agintaritza gorena, Parlamentua desegiteari buruz eztabai-datzea eta konfiantza-arazoa �18. artikulua�.

Amaitzeko, gobernuak, dekretu bidez, gobernu-batzorde delegatuak sortu ahal izango ditu. Sailburuek bi eginkizun dituzte: batetik, kide anitzeko organoa den Jaurlaritzako kideak diren

aldetik, organo horren esku utzitako eginkizun eta eskumenak garatzen dituzte, eta Jaurlaritzaren borondatea osatzen eta erabakiak hartzen laguntzen dute. Bestetik, Sail baten titularrak diren hei-nean, beren nortasun organiko eta politiko propioa dute, eta beren eskumenak betetzen dituzte Jaurlaritzaren egiturari buruzko Dekretuari �arraiki eta dagokion Sailaren egitura organikoari bu-ruzko Dekretuaren haritik datorren eskumen-banaketaren arabera. Lehendakariak libreki izenda ditzake sailburuak �23. artikulua�. Bere eskumenen artean daude, gobernuko kide gisa dagozkie-nez gain, Gobernuko Legeak 26. artikulua esleitzen dizkienak: Saila ordezkatu, zuzendu eta ku-deatzea; Sailaren egitura organikoa eta goi-kargudunen izendapena proposatzea; bere eskumene-koak diren gaiei buruzko Dekretuak onar daitezela proposatzea; aginduak eta ebazpenak ematea; errekurtsoak administrazio-bidetik ebaztea; eta lege-proiektuak proposatzea.

Sailetako sailburuez gain, sailik gabeko kontseilariak ere izenda daitezke. Jaurlaritzaren Le-gearen arabera, lehendakariak lehendakariorde bat edo batzuk izenda ditzake sailburuen artean �17. eta 25. artikuluak�. Goi-karguak, izaera politikoa badute ere, ez dira botere betearazleko edo Jaurlaritzaren organoko parte. Sailburuek eta zuzendariek betetzen dute kategoria hori, Jaur-laritzak Dekretu bidez izendatu ondoren �29. artikulua�

2. ES�A�UArEN E�A EAE-rEN Ar�EKO ESKUMEN-BANAKE�ArEN ALDErDI OrOKOrrAK

2.1. oinarrizko kontzeptuak

1978ko Espainiako Konstituzioak, VIII. tituluan, estatuaren lurralde-antolaketa arautzen du, gaur «Autonomien Estatua» deitzen zaion hori. Eskumenak Estatuaren eta autonomia-erkidegoen artean banatzeari dagokionez, Konstituzioak hainbat eskumen aurreikusten ditu, eta autonomia-er-kidegoek beren autonomia-estatutuetan beregana ditzakete. Arlo horretan xedatze-printzipioa da funtsezko printzipioa, Autonomia Erkidegoak direlako beren Autonomia Estatutuen bitartez eraba-kitzen dutenak eskumen horiek nahi dituzten edo ez eta zenbateraino nahi dituzten. Konstituzioa-ren 148. eta 149. artikuluek osatzen dute Autonomia Erkidegoek beren gain har dezaketen esku-menen esparru orokorra.

Hasiera batean, Konstituzioak bi autonomia erkidego mota bereizi zituen, eskumen-maila ez-berdinekin: Beren estatutuak 151. artikuluan ezarritako bidetik onartu zituztenak �autonomia histo-riko deritzenak: Euskadi, Katalunia eta Galizia; Andaluzia gehitu zitzaien ondoren�, eta gainerako guztiak, Nafarroa izan ezik �Nafarroak Lehenbiziko Xedapen Gehigarriko bide bereziari �arraitu zion�, batetik, eta gainerako guztiak, 143. artikuluaren bideari �arraitu ziotenak, ondotik. Hala, Konstituzioak eskumenak banatzeko ezartzen duen eskeman, 148. artikuluan, hogeita bi eskume-neko zerrenda ezartzen da, eta autonomia-erkidego guztiek bereganatu ahal ditzakete eskumen horiek beren estatutuetan hala ezarrita badago; aldiz, 149. 1 artikuluan, Estatuaren eskumen es-klusiboak daude ezarrita �zehazki, hogeita hamabi�. Nolanahi ere, Estatuaren esklusiboak diren eskumen horietan badira batzuk eduki guzti-guztia Estatuaren eskumenekoa dutenak, hala nola defentsa, kanpo-harremanak eta abar; beste batzuekin, aldiz, zera gertatzen da, zenbait eduki �oinarrizko legegintza adibidez� Estatuaren eskumen esklusiboak dira, baina eskumenaren gainera-ko edukiak Autonomia Estatutuek berengana ditzakete, baina soilik estatutu horiek Konstituzioaren 151. artikuluaren bidetik onartu dituzten Autonomia erkidegoetan, eta ez 143. artikuluaren bidea-ri �arraitu dioten autonomia-erkidegoetan. Konstituzioan beren beregi Estatuari eratxiki ez zaizkion

27



gaiak Autonomia Erkidegoei egokitu ahal zaizkie, beraien estatutuen arabera; autonomia-estatu-tuen bidez gai horien gaineko eskumena bereganatu ez bada, hori Estatuari dagokio.

Gainera, 150.2 artikuluak aurreikusten zuen Estatuak Autonomia Erkidegoei transferitu edo eskuordetu ziezazkiekeela, lege organikoaren bitartez, estatuaren titulartasunari zegozkion ahal-menak, baldin eta ahalmenok, beren izaerarengatik, transferitu edo eskuordetzeko modukoak ba-ziren. Hala, autonomia 143. artikuluaren bidetik eskuratu zuten autonomia-erkidegoei eskumen �akin batzuk transferitzeko prozesua hasi zen, hain zuzen ere, ordura artean autonomia 151. arti-kuluaren bidetik eskuratu zuten autonomia-erkidegoen eskura bakarrik zeudenak. Azkenik, 148.2 artikuluak aurreikusten dituen bost urteak igaro ondoren, 143. artikuluaren bideari �arraitu zioten autonomia-erkidego guztiek erreformatu zituzten beren estatutuak, eta 151. artikuluko autonomia-erkidegoenekin parekatu zituzten beren eskumenak, eskumenen gailurra hasiera-hasieratik �o zu-tenenarekin. Azken batean, gaur egun Autonomia Erkidego guztiek lortu dute Konstituzioan au-rreikusitako autonomia-maila gorena eta guztiak ere eskumen-maila berberaren �abe dira, Euskal Autonomia Erkidegoa eta Nafarroako Foru Erkidegoa izan ezik, Konstituzioaren Lehen Xedapen Gehigarriaren arabera berariazko eskumen batzuk dituztelako beren eskubide historikoak direla medio �esaterako, Kontzertu Ekonomikoa Euskadin eta Hitzarmen Ekonomikoa Nafarroan�, Foru Lu-rraldeen eskubide historikoak babestu eta errespetatzeko klausula barne.

Espainiako sisteman, eskumenak gaika banatzen dira �esaterako, arrantza, ingurumena eta abar�. Argiago azaltzeko, demagun gai bakoitzaren barruan zenbait eginkizun biltzen direla: legegintza �hau da, oro har lege-mailakoak diren arauak emateko ahalmena, gai osoa edo gai horren zatirik oinarrizkoena bakarrik arau dezakeena�, legea garatzekoa �oinarrizko printzipio horiek garatzen dituzten arauak ematea ahalbidetzen duena�, eta betearaztekoa �zerbitzuak anto-latzeko arauzko ahalmenak, administrazio-ahalmenak —ikuskapena barne— eta administrazio-bi-dean berraztertzeko ahalmena�.

Eskumen horiek esklusiboak edo partekatuak izan daitezke. Eskumen bat esklusiboa izango da baldin eta eskumen horren eraginpeko gaiaren eginkizun edo ahalmen guztiak �legegintza, legea garatzea eta betearaztea� Estatu Zentralarenak edo Autonomia Erkidegoarenak badira. Esatera-ko, Defentsa eta Indar Amatuei dagokiena eskumen esklusiboa da �149.1.4 artikulua�; artisautza, berriz, Autonomia Erkidegoen eskumen esklusiboa da, eta Autonomia Erkidego guztiek halakotzat berenganatu dute Estatutuetan �148.14 artikulua�. Hainbat gairi dagozkien eskumenak, ordea, Es-tatuak eta Autonomia Erkidegoek partekatzen dituzte: gaia, batzuetan, legegintzarekin zerikusia duen guztia, estatuaren eskumena da �esaterako, �abetza intelektualari eta industria-�abetzari bu-ruzko legegintza, 149.1.9 artikulua �. Beste batzuetan, Estatua oinarrizko legegintzan baino ez da eskumenekoa, legegintza osoan izan beharrean, eta Autonomia Erkidegoei dagokie Estatuaren le-geak Estatu osorako finkatutako oinarriak garatu eta betearaztea �esaterako, prentsaren, irratiaren, telebistaren, eta, orokorrean, gizarte-hedabide guztien araubideari buruzko oinarrizko legeriari dagokionez, esaterako�. Beste batzuetan, legegintza eta legeak garatzea Estatuaren eskumenen barnean hartzen dira, eta Autonomia Erkidegoen eskumenak betearaztera mugatzen dira, lan-lege-gintzaren arloan adibidez �149.1.7 artikulua�.

Arazoa honetan datza: nola Konstituzioak hala Autonomia Estatutuek esklusibotzat �otzen di-tuzten zenbait eskumen partekatuak dira berez, eta horrek nahasmendua sorrarazten du nolabait. Adibide bat: Konstituzioaren 149.1.23 artikuluak Estatuaren esku uzten du mendiei, baso-aprobe-txamenduei eta abelbideei buruzko oinarrizko legegintza, baina, aldi berean, Euskal Herriaren Au-tonomia Estatutuaren 10.8 artikuluaren arabera, Euskal Autonomia Erkidegoak eskumen esklusiboa du mendi-basoen, oihan-erabilera eta oihan-zerbitzuen, abelbideen eta larreen arloan, honako hau erantsita: “Konstituzioaren 149.1.23 artikuluan xedatutakoari kalterik eragin gabe” �gai horiei bu-ruzko oinarrizko legegintza Estatuaren eskumen esklusiboa dela ezartzen du artikulu horrek�. Bi testuek eskumenaren esklusibotasuna aldarrikatzen dute gai beraren inguruan, baina hemen, beste hainbatetan bezala, eskumena partekatua da azken batean: oinarrizko legegintza Estatuaren esku-mena da, eta arauak garatu eta betearazteko eskumena, berriz, Euskal Autonomia Erkidegoarena. Izan ere, askotan, eskumenak “esklusibotzat” �otzerakoan, zera lortu nahi da, estatu-legegintzaren nagusitasun-klausula erabili beharrik ez izatea, gatazka izanez gero, estatuaren arauak Autono-mia Erkidegoetako arauen gainetik nagusituko direla adierazten duena, horiei beren beregi esku-

28



men esklusiboa eman ez zaien neurrian. Hortaz, ezin gara gehiegi fidatu testu �uridiko bakoitzean eskumenari emandako kalifikazioarekin; aitzitik, gai �akin bati dagokionez erakunde bakoitzari dagozkion eskumen edo ahalmenen edukia hartu behar dugu aintzat, gai �akin horretan tartean dauden eskumenak bien artean benetan nola banatzen diren �akiteko.

2.2. euskal Herriaren autonomia estatutuan bereganatutako eskumenak

Konstituzioak ezarritako eskemari �arraituz, Euskal Herriaren autonomia-estatutua, abenduaren 18ko 3/1979 Lege Organikoak onartutakoa, da Euskal Autonomia Erkidegoak bereganatutako es-kumenak ezarri dituena. Horri eskaintzen dio I. �itulua, baina ez titulu osoa. Aldez aurretik ikusita-ko eskumen-sailkapenetik abiatzen da �itulu hori: Eskumen esklusiboak �10. artikulua�, legegintza garatzekoak �11. artikulua� eta betearazpen-eskumenak �12. artikulua�.

Dakigunez, badira beste eskumen batzuk, I. �ituluaren barnean baina hiru artikulu horietatik kan-po egonik, Euskal Autonomia Erkidegoak bere egin dituenak, eta, aipatu berri ditugunak bezala, �a-sota egoteaz gain zehaztasunez ere garatu direnak. Hala, esaterako, Justizia Administrazioarekin zerikusia dutenak, 13.1 artikuluan �asotakoak �Aginte Judizialaren lege organikoek Gobernu Zen-tralarentzat gordetzen edo Gobernu Zentralari esleitzen zizkiotenak�, Arartekoa edo euskal autono-mia-erkidegoko Herriaren Defendatzailea sortu eta antolatzekoa �15. artikulua�, eta beste zenbait eskumen garrantzitsu, hezkuntzari buruzkoa adibidez, Estatutuaren 17. artikuluan �aso dena �Konsti-tuzioaren Lehen xedapen Gehigarriak babestutako eskubide historikoen haritik dator eskumen hori�, Konstituzioaren 27. artikuluan ezarritakoari eta artikulu hori garatzen duten lege organikoei kalterik eragin gabe, Estatuarentzat 149.1.30 artikuluak esleitzen dizkion eskumenak gordeta �titulu akade-mikoei eta lanbide-tituluei dagokienez�. Autonomia Erkidegoko Poliziari edo Ertzaintzari buruzko es-kumena ere eskubide historikoetatik eratorri da, eta oso garrantzitsua da �17. artikulua�.

18. artikuluan barne-osasunaren arloko legeria lege bidez garatu eta betearazteko eskumena �aso da, baita Gizarte segurantzaren arloko eskumena ere, Estatuko oinarrizko legeria lege bidez garatu eta betarazteko eskumena barne, araubide ekonomikoa mamitzen duten arauak izan ezik, Autonomia Erkidegoaren kudeaketaren eraginpean daudenak. Autonomia Erkidegoaren eskumena da, halaber, farmazia-produktuei buruzko Estatuko legeria betearaztea, eta, ezarritakoaren arabe-ra, Autonomia Erkidegoak lehen aipatu diren gaiekin lotutako zerbitzu guztiak kudeatu eta antolatu ahal izango ditu bere lurraldean, eta Osasunaren eta Gizarte Segurantzaren arloko erakunde, en-titate eta fundazioen gainbegiratzea egingo du, goi-ikuskaritza Estatuak beretzat gordetzen duela, eta eskumen horiek gauzatzerakoan interesdunen, sindikatuen eta enpresa-elkarteen partaidetza demokratikoaren irizpideari lotu behar zaiola aintzat hartuta. Bestetik, 19. artikuluan �aso da Eus-kal Autonomia Erkidegoari dagokiola gizarte-hedabideen arloan Estatuaren oinarrizko arauen lege-garapena, eta horren ildotik zera eransten du, gai horietan betearaztea Estatuarenarekin koordi-natuko dela, Estatuaren titulartasuneko hedabideei ezargarri zaien arauteria bereziari dagokionez. Azkenik, Estatutuaren 19.3 artikuluaren arabera, Euskal Herriak bere telebista, irratia eta prentsa arautu, sortu eta mantendu ahal izango ditu, eta, oro har, bere helburuak lortzeko behar dituen gi-zarte-hedabide guztiak.

20. artikuluan �aso da Euskal Autonomia Erkidegoak legegintzarako eta betearazteko esku-mena izango duela, Eusko Legebiltzarrak hala eskaturik, Estatuak esparru-legeen bitartez �Konsti-tuzioaren 150.1 artikulua� edo eskumenak eskualdatuz edo eskuordetuz �Konstituzioaren 150.2 artikulua� beste zenbait eskumen lagatzen dizkionean. 21. artikuluak ezartzen du eskumen esklusi-boen gaietan Euskal Autonomia Erkidegoak emandako zuzenbidea lehentasunez dela erabilgarri beste edozeinen aurretik, eta horren ezean besterik ez dela erabiliko, osagarri, Estatuaren zuzen-bidea; eta, azkenik, 22. artikuluak zera ezartzen du, Euskal Autonomia Erkidegoak hitzarmenak egin ditzakeela beste autonomia-erkidegoekin beren eskumen esklusiboko zerbitzu propioak ku-deatu eta emateko �Gorte Nagusiei �akinarazita�, baita lankidetza-hitzarmenak ere �Gorte Nagu-sien aldez aurreko baimenarekin�. Gainera, beste foru-lurralde historiko batekin hitzarmenak egin ditzake, bere eskumeneko zerbitzu propioak kudeatu eta emateko �Gorte Nagusiei horren berri eman ondoren�.

29



Euskal Autonomia Erkidegoak bereganatutako garrantzizko beste zenbait eskumen Estatutuaren I. �itulutik aparte �aso dira, hala nola euskarari dagozkionak �Atariko �ituluaren 6. artikulua�, edo Kontzertu Ekonomikoari dagokiona, oso garrantzitsua dena eta Konstituzioaren Lehen Xedapen Gehigarriak babestutako eskubide historiko baten haritik datorrena �Estatuaren III. �ituluan �aso da, zehazki 41. artikuluan, Euskal Ogasunari eta abarri dagozkien artikuluen aurretik �42. artikulua eta ondorengoak�.

Azken batean, aldez aurretik ikusi dugun bezala, Autonomia Estatutuak finkatu behar ditu Eus-kal Autonomia Erkidegoari oro har dagozkion eskumenak, Konstituzioaren 148., 149. eta 150. artikuluek baimentzen dizkiotenak bereganatuz. Nolanahi ere, esan beharra dago, geroago ere ikusiko dugun bezala, Estatutuaren bitartez Euskal Autonomia Erkidegoak bereganatutako eskumen horietako batzuk Euskal Autonomia Erkidego osorako Erakundeei dagozkiela, eta beste batzuk, be-rriz, bertako Lurralde Historikoen eskumenekoak direla. Horren ildotik aipatzekoa da Autonomia Estatutuan zenbait arau �aso direla eskumenak Euskal Autonomia osorako Erakundeen �Eusko Jaur-laritza eta Eusko Legebiltzarra� eta lurralde Historikoetako Foru Organoen �Foru Aldundiak eta Biz-kaiko, Gipuzkoako eta Arabako Lurralde Historikoetako Batzar Nagusiak� artean banatzeko, eta eskumen-banaketa hori, �akina denez, Autonomia Erkidego osorako Erakundeen eta bertako Lurral-de Historikoetako Foru Organoen arteko Harremanei buruzko azaroaren 25eko 27/1983 Legea-ren bitartez —Lurralde Historikoen Legea ere esaten zaio, edo LHL— osatu eta garatu dela.

3. EAE-KO ErAKUNDE ErKIDEEN E�A LUrrALDE HIS�OrIKOE�AKO FOrU-ErAKUNDEEN Ar�EKO ESKUMEN-BANAKE�ArEN ALDErDI OrOKOrrAK

3.1. oinarrizko kontzeptuak

Euskadiko erakunde erkideen �hau da, Jaurlaritzaren eta Legebiltzarraren� eta beren Lurralde Historikoetako foru-erakundeen �hau da, foru-aldundien eta Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabako Batzar Nagusien� arteko eskumen-banaketa behar bezala ulertu ahal izateko, lehenik eta behin �o behar dugu 1979ko Euskadiko Autonomia Estatutura �Gernikako Estatutua esan ohi zaio; abenduak 18ko 3/1979 lege organikoaren bidez onartu zen�. Bertan diseinaturik dagoen Euskadirako barne-egi-turaren arabera, Euskadiko botereak dira lurralde historikoak, hainbat eskumen dituzte, eta horie-tako batzuk muin ukiezina dira Euskadiko legegilearentzat. Eskumen horien artean aipatu beharre-koak dira 3. artikulukoak �bere antolaketa iraunarazi, berrezarri eta eguneratzeko eskumenak eta autogobernurako erakunde pribatiboak�, 10.34koak �errepideak eta bideak�, 24.2koak �bere foru-erakundeak iraunaraztea eta antolatzea, Estatuaren 3. artikuluan xedatutakoari �arraituz�, eta 37. eta 41. artikuluetakoak.

Estatutuaren 37. artikuluak hasieran dioenez, lurralde historikoetako foru-organoek bakoitza-ren araubide �uridiko pribatiboari �arraituko diote �37.1 art.�, eta Estatutuan xedatutakoak ez ditu aldatzen berariazko foru-araubidea edo hurralde historiko bakoitzeko araubide pribatiboen esku-menak. Bestalde, 37.3 artikuluak lurralde historikoen eskumen esklusiboko gaiak zehazten ditu: a� beren erakundeen antolaketa, araubidea eta �arduera; b� beren aurrekontuak prestatzea eta onar-tzea; c� probintziaren barruan dauden udalaz gaineko lurraldeak mugatzea; d� probintziako eta udalen ondasunak arautzea, nahiz �abari publikokoak nahiz ondare-ondasunak, edo partikularrak eta herriarenak eta e� udalen hauteskunde-araubidea.

Estatutuaren 41. artikuluan agertzen da Ekonomia Itunari buruzko guztia eta, bertan dioenez, honako hauexek dira lurralde historikoetako erakunde eskudunen eskumenak: i� Lurralde Historikoe-tako erakunde eskudunek beren lurraldeko zerga-araubidea mantentzea, finkatzea eta arautzea, betiere, kontuan hartuz bai Estatuaren zerga-egitura orokorra, bai Itunean bertan dauden Estatua-rekiko koordinaziorako, harmonizazio fiskalerako eta lankidetzarako arauak, bai Eusko Legebiltza-rrak helburu horiekintxe EAEn �arritako arauak; ii� zerga guztiak ordainaraztea, kudeatzea, likida-tzea, biltzea eta ikuskatzea, Aduanen Errentakoak eta gaur egun Monopolio Fiskalen bidez biltzen direnak izan ezik. Lan hori lurralde historikoaren barruan egingo du foru-aldundi bakoitzak, esta-

30



tuarekiko lankidetzaren eta haren goi-ikuskapenaren kalterik gabe; iii� Lurralde Historikoetako era-kunde eskudunek dagozkien erabakiak hartuko dituzte, Estatuak lurralde erkiderako erabakitako salbuespenezko eta unean uneko zerga-arauak zeinek bere lurralde historikoan aplikatzeko.

Eskumen horiek guztiak, lehen esan bezala, muin ukiezina dira Euskadiko legegilearentzat. Konstituzio Auzitegiak apirilaren 26ko 76/1988 epaian aztertu zuen, hain zuzen ere, Lurralde Historikoen Legearen kontra aurkeztutako inkonstituzionaltasun-errekurtsoa, eta foraltasunaren ber-me instituzional deitu zien. Horien �atorria dago Konstituzioko lehen xedapen gehigarrian eta fo-ru-lurraldeen eskubide historikoen aitortzan. Horregatik, Autonomia Estatutuaren 37.2 artikuluak dioenez, bertan xedatutakoak ez ditu aldatzen berariazko foru-araubidea edo lurralde historiko bakoitzeko araubide pribatiboen eskumenak.

Nolanahi ere, Gernikako Autonomia Estatutuan ez zen eskumen-banaketa zorrotzik arautu era-kunde erkideen eta lurralde historikoen artean. Aldiz, mekanismo ireki eta malgu bat diseinatu zen, lurralde historikoen eskumenak zabaldu ahal izateko, ziur asko une hartan beste lehentasun batzuk zeudelako, eta guztiz argi ez zegoelako zein izango zen etorkizuneko barne egitura. Horregatik, Edorta Cobreros irakasleak esandako moduan, lurralde historikoei eskumenak aitortzen dizkieten estatutu-arauak sakabanaturik daude estatutuaren testuan zehar, eta bertan ez da aurreikusten es-kumenen barne banaketa oro har arautzeko berariazko legerik.

Estatutuan ez da agertzen eskumen banaketa xehe eta zehatzik erakunde erkideen eta lurralde historikoetako erakundeen artean, eta ez du berariaz aipatzen erakunde horien arteko eskumenak banatzeko legerik. Horregatik, sistemak funtzionatu ahal izateko, banaketa hori egin behar izan zen Eusko Legebiltzarraren lege arrunt baten bidez. Izan ere, Estatutuak ez du aurreikusten lege berezirik edo gehiengo kalifikatuko legerik, beste autonomia-estatutuetan ez bezala. Eusko Lege-biltzarraren lege arrunt horrek hogeita bost urtetik gora ditu, eta 27/1983 legea da, azaroaren 25ekoa, EAEko erakunde erkideen eta Lurralde Historikoetako foru-erakundeen arteko harremanei buruzkoa �ezagunagoa da lurralde historikoen Legea edo LHL gisa, eta horrela deituko diogu au-rrerantzean�. Lege horixe arduratzen da Autonomia Estatutuaren garapenaz EAEko erakunde erki-deen eta bertako lurralde historikoen artean eskumenak banatzeari dagokionez. Hain zuzen ere, bere 1. artikuluak dioenez, “EAEko erakunde erkideen eta bertako lurralde historikoetako foru-era-kundeen arteko eskumen-banaketa, horien jabegoari eta egiturari dagokionez, Konstituzioan eta Autonomia Estatutuan aurreikusitakoari jarraituz arautuko da lege honen bidez”.

LHLaren 2. artikuluan datoz EAEko erakunde erkideen eta bertako lurralde historikoetako era-kundeen arteko harremanen printzipioak �lankidetza eta elkartasuna�, eta EAEko administrazio bakoitzaren eskumenak erabiltzearen printzipioak �eraginkortasuna eta koordinazioa�. LHLaren lehen tituluan zehatz banatzen dira eskumenak EAEko erakunde erkideen eta bertako lurralde his-torikoetako foru-erakundeen artean. Bertan garatzen dira foraltasunaren muin ukiezinaren eskume-nak gehi EAEren eskumenak, Eusko Legebiltzarrak lurralde historikoetara transferitu dituenak. Hain zuzen ere, 7. artikuluan aipatzen dira lurralde historikoen eskumen diren arloak, eta 8. artikuluan zehazten dira arlo horietan dagozkien ahalak, itxiera-klausula batekin, 6.1 artikulukoa, erakunde erkideen aldeko hondar-klausula bat ezartzen duena (“Autonomia Estatutuaren arabera EAEri da-gozkion baina Estatutu horretan, lege honetan edo ondorengoetan lurralde historikoetako foru-era-kundeei aitortzen edo esleitzen ez zaizkien arlo guztiak legislatzearen eta betearaztearen eskume-na EAEko erakunde erkideena da”). Azkenik, 6.2 artikuluak Eusko Legebiltzarrari soilik ematen dio lege-mailako arauak egiteko gaitasuna, eta horrek eztabaida sortu du, lurralde historikoetako Ba-tzar Nagusietatik datozen foru-arauen izaera �uridikoaren eta mailaren inguruan.

Izan ere, aldeetako batek, Eusko Legebiltzarrak —lege-mailako xedapenak arautzeko eskume-nak dituen bakarrak— bere gogora eta bere aldetik alda dezake erakunde erkideen eta lurralde historikoen arteko eskumen-banaketa. Horretarako, aski du LHLa aldatzea —berariazko gehiengo-rik eskatzen ez duen lege arrunta baita—, baldin eta aldaketak ez badio eragiten foraltasunaren muin ukiezinari. Horrela, Eusko Legebiltzarraren beste edozein legeren aurrean, LHLa ez da «im-munea” edo “ukiezina”: Euskadiko legegileak noiznahi alda dezake, gehiengo soilez, eta horrek segurtasun-falta �uridikoa sortu du. Izan ere, LHLaren ondorengo Eusko Legebiltzarraren beste lege batzuek indargabetu egin dituzte —ez esanbidez baina bai isilbidez— LHLaren artikulu batzuk �lege berriak lege zaharra indargabetzearen irizpide orokorra aplikatuz�. Lege berriek LHLa esan-

31



bidez edo isilbidez aldatu edo indargabetu ez dezaten, gertatu izan den bezala, Arbitra�e Batzor-deak, segurtasun �uridikoagatik, muga hau bakarrik �arri du bere azaroaren 3ko 5/2003 eraba-kian: Eusko Legebiltzarrak eskumen-banaketa aldatu nahi badu, LHLa bera aldatu behar du —eta, ondoren, arazoa zehatz arautu, ordura arte ez bezala eta LHLaren testu berriari �arraituz—; edo, bestela, lege berezi edo sektorial bat egin behar du, hau da, espresuki mugatu zein den egin asmo den eskumen-banaketa berria, bai eta LHLaren eskumen-banaketaren aldaketa ere.

3.2. Lurralde Historikoetako eskumen-motak eta haien gaineko ahalak

Erakunde erkideen eta lurralde historikoen arteko eskumen-banaketa arautzen da LHLaren 6-8 artikuluetan. Espainiako Konstituzioak egiten duen Estatuaren eta autonomia-erkidegoen arteko es-kumen-banaketa ez bezala, legeak ez ditu erakunde erkideen eta lurralde historikoen eskumenak zerrendatzen. Besterik gabe, lurralde historikoen eskumenak aipatzen ditu, eta dioenez, eskumen horiek izan daitezke esklusiboak �7 a art.�, arauak egin eta betearaztekoak �7 b art.�, edo soilik betearaztekoak �7 c art.�, eta gainerako eskumenak erakunde erkideei egozten dizkie. Hau da, 7. artikuluko zerrendan ez dauden gai guztiak erakunde erkideei dagozkie, non eta ez zaizkien transferitu lurralde historikoei. Laburbilduz: boterearen funtsa erakunde erkideetan dago, eta ez lu-rralde historikoetan. Horregatik, LHLaren 6.1 artikuluaren hondar-klausulak dioenez, «Autonomia Estatutuaren arabera EAEri dagozkion baina Estatutu horretan, lege honetan edo ondorengoetan lurralde historikoetako foru-erakundeei aitortzen edo esleitzen ez zaizkien arlo guztiak legislatzea-ren eta betearaztearen eskumena EAEko erakunde erkideena da».

Lehenik eta behin, Lurralde Historikoen eskumen esklusiboak daude. LHLaren 8.1 artikuluak dioenez, Lurralde Historikoen eskumen esklusibo diren gaietan, lau ahal-mota daude:

a� Arautzeko ahala. Arautzeko ahalaz hitz egiten da, eta ez legeak egiteko ahalaz, eskumen esklusiboetan gertatzen den ez bezala. Izan ere, LHLaren 6.1 artikuluak erakunde erkide bati ba-karrik uzten dio, Eusko Legebiltzarrari, lege-mailako arau formalak egiten. LHLak Batzar Nagusien foru-arauak ditu gogoan, eta bere testutik honako hau ondorioztatzen da: foru-arauak ez direla lege formalak, baina bai erregelamendu-arauak baino zerbait gehiago. Izan ere, arautzeko ahala aipatzen da b� idazpuruan, baina ez a� idazpuruan eta, bertan dioenez, lurralde historikoen esku-men esklusibo diren gaietan, bere foru-arauak nagusitu egiten dira lege-mailako arauen gainetik. Arautzeko ahal esklusiboaren adibide ezagun bat zergen gaineko foru-araua da: esate baterako, sozietateen gaineko zerga.

b� Erregelamenduak egiteko ahala. Jakina, handia egin dezakeenak txikia ere egin dezake, eta eskumen esklusiboko gai hauetan, foru-aldundiek foru-arauak garatzeko erregelamendu-arauak egin ditzakete. Adibidez, zergei buruzko foru-dekretu bat.

c� Administrazio-ahala, ikuskatzea barne. Foru-aldundietako administrazio-organoen edozein administrazio-�arduerari buruz ari gara, baita ikuskatzeaz ere. Zergen adibidearekin �arraituz, foru-ogasun baten edozein �arduera.

d� Ikuskatzeko ahala, administrazio-bidean. Foru-administrazioak agindutako administrazio-e-gintzen kontrako edozein administrazio-errekurtso ebazteko eskumena da. Adibidearekin �arraituz, errekurtso baten ebazpena foru-administrazioko ekonomia-auzitegiaren aurrean.

Bigarrenik, lurralde historikoek arauak garatzeko eta betearazteko eskumenak daude. LHLaren 8.2 artikuluan daude finkatuta lurralde historikoek arauak garatzeko eta betearazteko dituzten ahal-motak. Eskumen esklusiboetan baino esparru txikiagoa da, beraz. Izan ere, hemen ez dago arau-tzeko ahal berezkorik, baizik eta arauak garatzeko ahala bakarrik, eta gainerako ahalak manten-du egiten dira. Honako hauek dira:

a� Arauak garatzeko ahala. Hemen, lurralde historikoaren eskumena ez da erabatekoa: ezin du agindu beste edozein arauren gainetik aplikatzen den araurik, eta erakunde erkideetatik dato-zen beste arau batzuk garatzeko arauak bakarrik agin ditzake. Beraz, foru-erakundeek agindutako arauak garatzeko arauak ezin dira �oan erakunde erkideetatik datozen arauen aurka.

b� Erregelamenduak egiteko ahala.

32



32

c� Administrazio-ahala, ikuskatzea barne.d� Ikuskatzeko ahala, administrazio-bidean.

Argi dago lurralde historikoen arauak garatzeko eta betearazteko eskumenak1 ez diela uzten erakunde erkidegoko arauen gainetik dauden arauak egiten: erakunde erkideek agindutako arauei men egin behar diete, eta haiek garatu eta betearazi. EAEren baitan, eskumen-mota honetan, era-kunde erkideek oinarrizko arauak egiteko eskumena dute, eta lurralde historikoek, berriz, haiek ga-ratzeko eskumena. Erakunde erkideen arautzeko ahalak oinarrizkoa erregulatzera mugatu behar du. Bestela, hustu egingo litzateke lurralde historikoek duten arauak garatzeko eta betearazteko eskumena, eta betearazte hutsa izango litzateke beren eskumena. Atal hau amaitzeko, LHLaren 7 d� artikuluak dioenez, lurralde historikoei dagokie Estatuaren oinarrizko legeria arauen bidez gara-tzea eta betearaztea, haien eskumen esklusibo diren gaietan.

Hirugarrenik, lurralde historikoek dituzten betearazte-eskumen esklusiboak daude. LHLaren 8.3 artikuluak dioenez, lurralde historikoek betearazte-eskumena duten gaietan, ondoren aipatzen di-ren ahalak izango dituzte, EAEko erakunde erkideek beren legeria garatzeko agindutako xedapen orokorrei �arraituz. Bestalde, LHLaren 11. artikuluak dioenez, Eusko Legebiltzarraren lege batek erregulatuko du Eusko Jaurlaritzak egin beharreko goi-ikuskaritza, 7 c� artikuluak lurralde histori-koei ematen dizkien gaiak betearazteko �ardueretan. Lurralde historikoek ahal hauek izango dituz-te, betearaztea dagokien gaietan:

a� Erregelamenduak egiteko ahala, beren zerbitzuak antolatzeko.c� Administrazio-ahala, ikuskatzea barne.d� Ikuskatzeko ahala, administrazio-bidean.

Amaitzeko, LHLaren 12. artikuluak dioenez, EAE gai da, Eusko Legebiltzarraren legez, Lurralde Historikoetako foru-erakundeei transferitzeko edo eskuordetzeko LHLak ematen ez dizkien eskume-nak. Horretaz gainera, 13. artikuluak dioenez, Eusko Jaurlaritza gai da, bere ekimenez edo lurral-de historikoetako foru-erakundeek hala eskatuta, foru-aldundien esku uzteko EAEren eskumen diren zerbitzuen kudeaketa eta prestazioa, dagokion dekretuan finkatutako maila eta iraupenarekin. No-lanahi ere, Eusko Jaurlaritzak beretzat gordeko ditu ahal hauek: betearazte-erregelamenduak arau-tzea, kudeaketaren lerro nagusiak finkatzea eta programak prestatzea, kudeaketari buruzko infor-mazioa biltzea eta antzemandako gabeziak konpontzeko errekerimenduak egitea. Nolanahi ere, Eusko Jaurlaritzak honako ahalmen hauek gordetzen ditu beretzat: betearazte-erregelamenduak arautzea, kudeaketaren lerro nagusiak finkatzea eta programak prestatzea, kudeaketari buruzko informazioa biltzea eta antzemandako gabeziak konpontzeko errekerimenduak egitea.

1 Eduki horiek ez errepikatzeko, eskumen esklusiboei dagokien zatian aipatzen direnez besteko alderdiak ere aipa-tuko dira.

33

Unibertsitatez kanpoko hezkuntza-administrazioa: printzipio orokorrak. Ikastetxeen antolaketa


3Unibertsitatez kanpoko hezkuntza administrazioa:

printzipio orokorrak. Ikastetxeen antolaketa.

aurkibidea: 1. Sarrera. – 2. Hezkuntza Administrazioa: printzipio orokorrak. 2.1. Hez-kuntza Administrazioa eta hezkuntzaren programazio orokorra. 2.2. Laguntza-zerbitzuak eta ikuskapenekoak. 2.3. Ikastetxeen autonomia eta autonomia hori gauzatzeko bitartekoak. 2.4. Hizkuntza-ereduak. – 3. Ikastetxeen antolaketa. 3.1. Ordezkaritza-organo gorena. 3.2. Zuzendaria. 3.3. Zuzendariordea. 3.4. Irakasleen klaustroa. 3.5. Zuzendaritza-taldea. 3.6. Gurasoen batzarra. 3.7. Ikasleen partaidetza. 3.8. Ikasketa-burua. 3.9. Ikastetxeko idaz-karia. 3.10. Administratzailea.

1. SArrErA

Unibertsitatez kanpoko Hezkuntza Administrazioa aztertuko dugu ikasgai honetan. Gaia bere testuinguruan kokatzeko, hezkuntzarako eskubideari buruzko zenbait alderdi argitzea eta hezkun-tza-sistemaren egiturari buruzko zenbait ideia nabarmentzea komeni zaigu.

Estatuak eta Euskal Autonomia Erkidegoak konpartitutako eskumena da hezkuntzarena. Hori ho-rrela, estatuari dagokio, batetik, hezkuntzarako eskubideari buruzko oinarrizko arauak ematea, eta, bestetik, Euskal Autonomia Erkidegoaren eskumena da oinarrizko arau horiek garatu eta betetzeko arauak ematea, hezkuntzaren zerbitzu publikoa arautzeko eskumena baitu. Euskal Autonomia Erki-degoari dagokio hezkuntza-sektorearen gaineko funtzioak betetzea, harena baita ikastetxe publikoen titulartasuna eta haren mendekoak baitira ikastetxe publikoetan lan egiten duten irakasleak.

Eskumenen banaketa bitariko horren ondorioz, estatuak eta autonomia-erkidegoek ematen dituzte, bakoitza bere eskumen-eremuan, hezkuntza-alorreko arauak. Oinarrizko arau bat bai-no gehiago eman du estatuak hezkuntza-alorra arautzeko, baina, gaur egun, maiatzaren 3ko 2/2006 Lege Organikoak, hezkuntzari buruzkoak, arautzen ditu hezkuntza-alorreko hainbat alder-diren oinarriak; besteak beste, irakaskuntzaren antolamendua, irakasleen lan-erregimena, ikaste-txeen araubidea eta horien barne-antolamendua, eta hezkuntza-sistemaren ebaluazio-erregimena.

Hau da hezkuntza-alorreko oinarrizko araua Euskal Autonomia Erkidegoan: 1/1993 Legea, otsailaren 19koa, Euskal Eskola Publikoari buruzkoa. Lege horrek aldaketa bat baino gehiago izan ditu, eta bere osagarri da beste arau hau: 2/1993 Legea, otsailaren 19koa, Euskal Herriko Au-tonomi Elkarteko Unibertsitatekoez kanpoko Irakaskuntzako Irakasleek Kidegoei buruzkoa. Azken lege hori hezkuntza administrazioarentzat lan egiten duten langileen egoera arautzen du.

Hezkuntzarako eskubidea oinarrizko eskubidea da, eta hala aitortzen du Espainiako Konstitu-zioko 27. artikuluak. Oinarrizko eskubidea izateak esan nahi du, besteak beste, eskubide hori era-biltzeko eskubidea urratzen bada, �urisdikzio-prozedura berezi baten bidez babes daitekeela esku-bide horren erabilera. Babes berezi horren baitan, babes-errekurtso bat aurkez daiteke Konstituzio Auzitegian �ikus Espainiako Konstituzioko 53.2. artikulua�.

Irakaskuntzen antolamendu erkidea arautzen du, egitura honi �arraiki:

– Haur Hezkuntza. Ez da derrigorrezkoa.– Oinarrizko hezkuntza, eta, haren baitan:

* Lehen Hezkuntza. * Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza.

34



– Batxilergoa.– Lanbide Heziketa.– Hizkuntzen Irakaskuntza.– Arte Irakaskuntzak.– Kirol Irakaskuntzak.– Helduen Hezkuntza.– Unibertsitate Irakaskuntzak. Bere arau propioak ditu.

Lehen hezkuntzak eta derrigorrezko bigarren hezkuntzak oinarrizko hezkuntza osatzen dute. Derrigorrezko eta doako hezkuntza-mailak dira.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzak eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzaren ondokoak osa-tzen dute Bigarren Hezkuntza. Derrigorrezko bigarren hezkuntzaren ondokoak honako hauek har-tzen ditu barnean: batxilergoa, erdi-mailako lanbide-heziketa, arte plastikoetako eta diseinuko erdi-mailako lanbide-irakaskuntzak eta erdi-mailako kirol-irakaskuntzak.

Goi-mailako hezkuntza osatzen dute, unibertsitate irakaskuntzez gain, goi-mailako arte-irakas-kuntzek, goi-mailako lanbide-heziketak, arte plastiko eta diseinuko irakaskuntza profesionalek, eta goi-mailako kirol-irakaskuntzak.

Hizkuntzen, arteen eta kirolen irakaskuntzak erregimen bereziko irakaskuntzak dira.Ikastetxe-motak aztertuko ditugu �arraian. Ikastetxeak publikoak edo pribatuak izan daitezke:

– Ikastetxe publikoak dira Administrazio publikoen titulartasunpean daudenak.– Pertsona fisiko edo �uridiko pribatuen titulartasunpeko ikastetxeak dira pribatuak. Ikastetxe

pribatuen artean, hauek bereizi behar dira:

* Itunpeko ikastetxe pribatuak: legez araututako itun-erregimenari atxikitako ikastetxe pri-batuak dira. Hezkuntza-itunen erregimenera atxikitzeko, doako izaera duten irakas-kuntzak eman behar dituzte ikastetxeek eta Administrazioak bermatu beharreko esko-latze-premiak ase behar dituzte. Itunpeko erregimenari atxikitzeko, kontratu bat egiten da ikastetxe pribatuaren eta hezkuntza administrazioaren artean, eta kontratu horretan zehazten dira alderdi biek izango dituzten eskubide eta obligazioak. Oro har, itunpeko ikastetxeek funts publikoak �asotzen dituzte, irakaskuntzaren doakotasuna bermatzeko �eta horren baitan sartzen dira irakasleen soldatak, Administrazio eta zerbitzuetako lan-gileenak, etab.�, eta, horren ordainetan, itunpeko ikastetxeek konpromiso hau hartzen dute: eskolatze-premiei erantzutea, irakasleen erregimenetan zenbait baldintza betetzea, ikastetxean eskola-kontseilu bat eratzea, eta zuzendaria hautatzeko prozeduran baldin-tza batzuk betetzea.

* Itunpekoak ez diren ikastetxe pribatuak: hezkuntza-askatasunaren baitan hezkuntza-fun-tzioak betetzen dituzten ikastetxe pribatuak dira, eta hezkuntza administrazioak kontrol mugatu bat egiten du haien irakaskuntza-edukiekiko �kontrol hori titulu akademikoen baliozkotasuna bermatzeko egiten da�, instalazioekiko eta irakasleen titulazioarekiko. Ikastetxe pribatuetako titularrek ikastetxe horietan ematen den irakaskuntzaren izaera propioa erabaki dezakete, eta horren berri eman behar diete hezkuntza-komunitateko sektoreei eta irakaskuntza horiek �asotzeko interesa izan dezakeen orori. Ikasle bat matri-kulatzeak ikastetxearen izaera propioa errespetatu behar dela esan nahi du. Ikastetxeak, bere aldetik, Konstituzioan eta legeetan ikasleei eta horien familiei aitortutako eskubi-deak errespetatu behar ditu.

Legediak arautzen duenarekin bat, hezkuntzaren zerbitzu publikoa ikastetxe publikoen eta itun-peko ikastetxe pribatuen bidez emango da.

Hezkuntza administrazioari dagokio ikastetxe publikoak sortzea, aldatzea eta kentzea eta ikas-tetxe pribatuetako irakaskuntzak baimentzea.

Euskal Autonomia Erkidegoan, 1993. urtera arte, hiru ikastetxe sare zeuden: sare publikoa, pri-batua eta ikastolen sarea. Euskal Eskola Publikoaren Legeak, 7. xedapen gehigarriaren bidez, ikas-tolak sare publikoan sartzeko aukerako prozedura arautu zuen. Horren ondorioz, ikastola batzuk ikastetxe publiko bihurtu ziren eta beste batzuk, berriz, sare publikoan ez sartzea erabaki zuten.

35



2. HEZKUN�ZA ADMINIS�rAZIOA: PrIN�ZIPIO OrOKOrrAK

2.1. Hezkuntza administrazioa eta hezkuntzaren programazio orokorra

Eusko Jaurlaritzari dagokio Euskal Autonomia Erkidegoko hezkuntza administrazioaz ardura-tzea, hezkuntza-alorreko eskumenak betetzen dituen sailaren bidez �Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila�.

Euskal Eskola Publikoaren Legeak eta lege hori garatzeko arauek xedatutakoarekin bat, toki-e-rakundeek ere bete ditzakete zenbait hezkuntza-eskumen. Berariaz, udalerriei dagokie Hezkuntza Administrazioarekin lankidetzan �ardutea, ikastetxe publikoak sortu, eraiki eta haien mantentze-la-nak egiteko, baita derrigorrezko eskolaldia betetzen dela ziurtatzeko zaintza-lanak egiteko ere. Udalerriek ikastetxeen antolamendu-lanetan parte hartzen dute, eskola-kontseiluetan dituzten ordez-karien bitartez �aurrerago �orratuko da gai hori�. Hezkuntza Administrazioak lankidetza-hitzarme-nak izenpetu ditzake toki-korporazioekin, erregimen bereziko irakaskuntzen alorrean.

Hezkuntza Administrazioak, plangintza-neurrien bidez, irakaskuntzaren programazio orokorra erabakitzen du, herritarren hezkuntza-premiak asetzeko. Irakaskuntzaren programazio orokorrak hezkuntza-alorreko lehentasunezko premiak adierazten ditu, eskola-postu berrien plangintza egite-ko irizpideak erabakitzen ditu eta postu horiek �artzeko eremuak eta udalerriak zehazten ditu.

Ikastetxe publikoen lurralde-antolaketa “eskola-barrutien” bidez egiten da. Eskola-barrutiak lu-rralde-antolamendurako oinarrizko unitateak dira, eta horien bidez egiten da irakaskuntza-zerbi-tzuen antolamendua eta plangintza. Eskola-barrutiak dira ikastetxeen eraginpeko lurralde-eremuak zehazteko erreferentzia-esparrua, eta ikasleen eskolatzea bermatzeko baliatzen dira. Barruti ho-rietan egiten dira, halaber, behe-mailako ikasketak irakasten dituzten ikastetxeen eta goi-mailako ikasketak irakasten dituztenen arteko konexioak. Hau da, ikastetxeak eta zerbitzuak izaten dituzte barrutiek, eta horien bidez erantuten zaio hezkuntza-eskaerari, unibertsitatez kanpoko irakaskun-tza-maila guztietan. Eusko Jaurlaritzak sortzen, aldatzen edo ezabatzen ditu eskola-barrutiak, de-kretuen bidez.

Dekretu horiek finkatzen dute “eskola-mapa”, hezkuntza-eskaintza osoaren plangintza egiteko oinarrizko tresna. Eskola-mapak alderdi hauek zehazten ditu: eskola-eremu edo -barrutiak zehazten ditu; ikastetxeen kopurua, tipologia eta neurriak adierazten ditu; eskola-plazen eskaintza zehazten du hezkuntza-etapa eta -modalitate guztietan; hezkuntza-ibilbideak finkatzen ditu; ikastetxeek elka-rren artean izango duten adskripzioa azaltzen du; laguntza-zerbitzuak eta horien �ardun-eremuak adierazten ditu; ikastetxe berriak non ireki zehazten du… �egungo eskola-maparen indarreko arau-xedapena da 21/2009 Dekretua, Euskal Autonomia Erkidegoan unibertsitateaz besteko ikaste-txeen sarea antolatzeko eta planifikatzeko irizpideak ezartzen dituena�

Hezkuntza Administrazioari dagokio hezkuntza-�ardunaren programazio orokorra egitea, eta programazio horrek legediak araututako hezkuntzarako eskubidearen ezaugarriak bermatu behar ditu. Jarraian, guzti-guztiak aipatu gabe, ezaugarri horietako batzuk nabarmenduko ditugu:

– Hiru urtetik aurrerako pertsonen doako eskolatzea bermatu behar dute ikastetxeek, unibertsi-tatez besteko eta erregimen orokorreko irakaskuntza-maila guztietan. Helburutzat hartu da arian-arian 0 urtetik aurrerako haurren eskolatzea bermatzeko modua egitea �eskatzen duten ororentzat�.

– Herri Administrazioek etengabe zaindu behar dute hezkuntzaren kalitatea.– Diskriminazio-egoera desagerrarazteko neurriak hartu behar dira.– Ikastetxeetan ikasteko eskubidea bermatuko da, aurrez ezarritako plangintzaren baitan. Ikas-

tetxea askatasunez hautatzeko eskubidea aitortzen zaie guraso eta tutoreei. Hala ere, hez-kuntza-eskaintzaren arrazoiak direla eta, eskubide hori mugatu egin daiteke. Ikastetxeren batean nahikoa plazarik ez balego, ikasleak onartzeko irizpideak aplikatuko dira �familiaren urteko errenta, norberaren helbidearekiko gertutasuna eta ikastetxean neba-arrebak izatea�.

– Hezkuntza-komunitateko kide guztiei bermatu behar zaie ikastetxeko gobernuan parte hartze-ko eskubidea, baita ikasleei ere.

36



– Eskola-errendimendua ob�ektibotasun osoko irizpideak baliatuz ebaluatu behar da, eta eba-luazio horren xedea izango da ikasleei eta irakasleei orientazioa ematea, eskolatze-proze-sua nola egin behar den �akiteko.

– Ikasleen eskubidea da arbitrariotasunik ez �asatea diziplina-arloan, eta, zehapenak ezar-tzean, prozedura-bermeak izatea. Eusko Jaurlaritzak emandako dekretuen bidez arautzen dira ikasleen eskubideak eta betebeharrak.

2.2. Laguntza-zerbitzuak eta ikuskapenekoak

Hezkuntza-laguntzarako zerbitzuak ematen dira, irakaskuntzaren kalitatea handitzen laguntze-ko ikastetxeei. Eskola-barrutietan lan egiten dute laguntza-zerbitzuek, eta hauek dira, besteak bes-te, beren egitekoak:

– Ikastetxeen premiei erantzuteko ekintzak gauzatzea, haien proiektu eta programa didakti-koak betetzeko laguntza, orientazioa eta aholkularitza ematea, eta, beharrezkoa badute, be-ren hezkuntza-programak edo hezkuntza-alorreko aldaketak edo Administrazioak proposatu-takoak eguneroko lanean txertatzeko laguntza ematea.

– Baliabideen kokagune izatea. Baliabide horiek ikastetxeen eskura izaten dira, baina, beren izaera edo tamainagatik, ezin dituzte ikastetxeek berek izan beren kokalekuetan.

– Irakasleen prestakuntzarako zonaldeko planak egiten eta kudeatzen laguntzea, eta eskola-ba-rrutiak koordinatzen laguntzea, ikastetxeek egiten dituzten eskaerak aintzat hartuz.

– Irakaskuntza-esperientziak truka daitezen bultzatzea. – Dokumentazio-zentroa eta baliabide pedagogikoak eta material didaktikoak mailegatzeko

zentroa izatea. – Ikastetxeetako irakasleak euskalduntzeko planak sustatzea.

Euskal eskola publikoan, Hezkuntzako Ikuskaritza �eknikoari eta Zerbitzuen Administrazio Ikus-karitzari dagokie ikuskapen-funtzioa betetzea. Hezkuntzako Ikuskaritza �eknikoak eginkizun ugari baditu ere, hauek dira nabarmenenak:

– Ikastetxe bakoitzaren, ikastetxe guztien eta haiei laguntzeko sistemaren ebaluazio teknikoa eta pedagogikoa egitea.

– Hezkuntza-araubidea betetzen dela kontrolatzea, eta ikastetxeen nahiz haiei laguntza emate-ko sistemen funtzionamendu-baldintzak zaintzea, hezkuntza-sistemaren oinarrizko helburuak bete daitezen.

– Ikastetxeek beren autonomia pedagogikoaren baitan egiten dituzten proiektuei eta programei buruz Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak eman behar dituen erabakien aurreko txos-tenak egitea eta proiektu eta programa horien �arraipena eta ikuskapena egitea.

– Oro har, ikastetxeei, irakasleei eta Administrazioari orientazioa eta aholkularitza ematea, hezkuntzaren kalitatea hobetzeko.

– Bere eginkizunak betetzean, informazio eta laguntza teknikoa ematen die eskola-kontseiluei eta ikastetxeei.

– Ikasleen eskubide eta betebeharrei buruzko arauek bere gain utzitako diziplina-eskumenak betetzea.

2.3. ikastetxeen autonomia eta autonomia hori gauzatzeko bitartekoak

Hezkuntza Administrazioaren oinarrizko eginkizunetako bat da esparru �uridiko bat ematea, ikastetxeek behar bezala gauza dezaten haiei aitortu zaien autonomia-printzipioa. Euskal Eskola Publikoaren legeak antolaketa, pedagogia eta kudeaketarako autonomia �3. artikulua� aitortzen die euskal eskola publikoko ikastetxeei. Legediak aitortutako autonomia hiru alderdi horietan gara-tzeko, ikastetxeek tresna hauek onartu eta balia ditzakete:

37



– Ikastetxeko hezkuntza-proiektua: eskola-komunitateko sektoreek egindako hezkuntza-aukera-ren adierazpena da, eta ikastetxeko �ardueren bidez eskuratu nahi diren oinarrizko balioak eta horien bidez lortu nahi diren helburuak adierazten ditu. Ikastetxe bakoitzak izan behar du bere hezkuntza-proiektua. Ikastetxeen autonomia pedagogikoa adierazten du hezkuntza-proiektuak, eta, horrenbestez, ikastetxe bakoitzak bere nortasun propio berezia izango du. Hezkuntza-komunitateak bere egiten dituen balio eta printzipioak adierazten dira agiri horre-tan. Ikastetxeko hezkuntza-proiektuak integratzailea izan behar du, eta bere oinarrizko ba-lioak izango dira diskriminaziorik eza eta hezkuntza-integrazioa.

– Curriculum-proiektua: curriculum-proiektuak irakaskuntzaren alderditik garatzen du hezkun-tza-proiektua. Ikastetxeek, legeak ematen dizkien aukerak baliatuz, maila, ziklo, gradu eta modalitate guztietako curriculumak osa ditzakete; betiere, estatuko Administrazioak finkatzen dituen gutxieneko irakaskuntzak eta Eusko Jaurlaritzak dekretu bidez hezkuntza-etapa bakoi-tzerako onartzen dituen curriculum-edukiak �ikastetxe guztiek bete beharrekoak� aintzat hartu-ta. Ikastetxeek beren curriculum-proiektuen bidez egiten dute hori guztia.

– Kudeaketa-proiektua: Ikastetxe publikoek beren baliabideak kudeatzeko autonomia dute, Eus-kal Eskola Publikoaren Legeak adierazitako moduan. Ikastetxeen autonomiaren beste adie-razpide bat da kudeaketa-proiektua; izan ere, ikastetxe bakoitzak bere kudeaketa-proiektua onartu behar du, eskola-komunitateak eta Administrazioak ikastetxearen �arduera ekonomi-koa kontrola dezaten. Ikastetxeak bere hezkuntza-proiektua egiteko eskura dituen baliabi-deen antolamendua eta erabilera-modua azaltzen du kudeaketa-proiektuak. Ikastetxeak esku-ra dituen baliabideen zerrenda eta irakaskuntza-taldeak antolatzeko oinarrizko printzipioak adierazi behar ditu, gutxienez.

– Antolamendu- eta funtzionamendu-araudia: Euskal Eskola Publikoaren legeak ikastetxe publi-koei aitortzen dien antolamendurako autonomia baliatuz, ikastetxeek beren antolamendu eta funtzionamendurako araudia onar dezakete. Ikastetxeek agiri horretan adieraziko dute beren organoek zer osaera eta eskumen izango dituzten eta nola hautatuko diren organo horietako kideak. Horrez gain, egoki irizten dituzten xedapen oro �aso ditzakete, ikastetxeak behar be-zalako funtzionamendua izan dezan, ikastetxeko �arduera akademikoak egokitasunez beteko direla ziurtatzeko, eta ikastetxearen antolamendu administratiboa eta ekonomikoa berma-tzeko. Antolamendu- eta funtzionamendu-araudiak, halaber, hezkuntza-komunitateko kideen arteko bizikidetza eta errespetua bermatzeko neurriak eta ikastetxeko gelen eta instalazioen erabilera egokia egiteko arauak �aso behar ditu.

Ikastetxeko ordezkaritza-organo gorenak onartzen, eta, komeni bada, aldatzen du ikastetxea-ren antolamenduko eta funtzionamenduko araudia �ondoren hitz egingo dugu horri buruz�. Araudi hori, onartu ondoren, Hezkuntza Administrazioari igorri behar zaio, bere eraginpekoak izan dai-tezkeen gaiak arautzen dituzten arauekin bat datorren edo ez erabaki dezan.

2.4. Hizkuntza-ereduak

Euskal hezkuntza-sistemaren antolakuntzako beste antolamendu-printzipioetako bat landuko dugu �arraian: hizkuntza-normalizazioa. Euskal Eskola Publikoaren Legeko 12. artikuluak arautzen du ikasle guztiek dutela irakaskuntza euskaraz nahiz gaztelaniaz �asotzeko eskubidea, hezkuntza-maila guztietan. Irakaskuntzaren programazio orokorraren baitan, edo, bestela esanda, hezkun-tza-eskaintzaren baitan, norberak �asoko duen irakaskuntzaren hizkuntza aukeratzeko eskubidea aitortzen du legeak. Hezkuntzaren alorrean eskumenak dituen Eusko Jaurlaritzako sailak erabaki-tzen du zer hizkuntza-eredu eskainiko diren ikastetxeetan; hala ere, gurasoen edo tutoreen nahia eta zonaldearen gizarte- eta hizkuntza-egoera kontutan izan behar du �21.1. artikulua�.Legearen helburua da ikasleek bi hizkuntzen ahozko zein idatzizko ulermen- eta adierazpen-gaitasun bene-takoak eskuratzea, eta, gutxienez, ohiko harremanetarako eta erabilerako hizkuntza gisa erabili ahal izan daitezen �18. artikulua�.

Hezkuntzarako hizkuntza aukeratzeko eskubidea aitortzen du legeak, baina ez ditu berariaz arautzen hizkuntza-ereduak. Euskal Eskola Publikoaren Legeko 20. artikuluak xedatzen du Eusko

38



Jaurlaritzak dekretuz onartuko duela, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren proposamena �aso ondoren, hizkuntza-ereduen araudia. Hala ere, Euskal Eskola Publikoaren Legeko 10. xeda-pen gehigarriak gidatu egiten du arau-garapen hori, eta berariaz esaten du Legeko 20. artikuluak aipatzen dituen hizkuntza-ereduak irakaskuntza-sistema osoan, publiko nahiz pribatuan, aplikatuko direla. Hauek izango dira, halaber, hizkuntza-ereduak:

a� A eredua; ikasgaiak batik bat gaztelaniaz emango dira, eta zenbait ekintza edo gai euska-raz eman ahal izango dira.

b� B eredua; ikasgaiak euskaraz eta gaztelaniaz emango dirac� D eredua; ikasgaiak euskaraz emango dira.

Hiru ereduetan, gaztelania eta gaztelaniazko literatura, euskara eta euskal literatura eta hiz-kuntza modernoak irakatsiko dira, beren �atorrizko hizkuntzetan.

Nabarmendu behar da, azkenik, A, B eta D hizkuntza-ereduak Haur Hezkuntzan eta Oinarriz-ko Hezkuntzan �Lehen eta Bigarren Hezkuntzan� eskaintzen direla, eta, hortik gorako irakaskuntze-tan, soilik A eta D hizkuntza-ereduak eskaintzen direla.

3. IKAS�E�XEEN AN�OLAKE�A

Ikastetxe publikoek antolamendu propioa dute, eta antolamendu hori baliatzen dute beren esku-menak erabiltzeko. Antolamendu horren elementu nagusiak dira, batetik, kide anitzeko organoak, eta, bestetik, kide bakarrekoak, pertsona fisiko bakar batez osatuak.

Hauek dira kide anitzeko organoak:

– Ordezkaritza-organo gorena, eskola-kontseilu deiturikoa �hala ere, Batzarra edo beste izen batzuk ere har ditzake�.

– Irakasleen klaustroa.– Zuzendaritza-taldea.– Gurasoen batzarra.– Eta ikasleek ikastetxearen kudeaketan izango duten berariazko partaidetza bideratuko duen

organoa.

Hauek dira kide edo pertsona bakarreko organoak:

– Zuzendaria.– Ikasketa-burua.– Idazkaria. – Administratzailea.

Ikastetxe publiko guztiek izan behar dituzte organo horiek; beraz, beharrezko organoak dira. Hala ere, beste organo batzuk eratzeko aukera ematen die Euskal Eskola Publikoaren Legeak ikas-tetxeei. Organo horiek osagarriak edo aukerakoak dira, eta ikastetxe bakoitzaren antolamendu- eta funtzionamendu-araudian �aso behar dira. Jarraian, beharrezko organoak aztertuko ditugu.

3.1. ordezkaritza-organo gorena

Hauxe da ordezkaritza-organo gorena edo eskola-kontseilua: eskola-komunitateko kideek eus-kal eskola publikoko ikastetxeen gidaritzan parte hartzeko arautua duten organoa. Partaidetza-rako organoa eta gobernu-organoa da, beraz. Ikastetxeen �ardunari buruzko funtsezko erabakiak hartzen dituzte eskola-kontseiluek, eta organo hori da, ikastetxearen autonomia-eremuaren baitan, ikastetxearen funtzionamenduaren azken arduraduna.

Kide hauek osatzen dute ordezkaritza-organo gorena:

– Ikastetxeko zuzendaria, eskola-kontseiluko burua izango da. – Ikasketa-burua.

39



– Ikastetxea kokatuta dagoen udalerriko udaleko zinegotzi edo ordezkari bat. – Irakasleen ordezkariak, klaustroak hautatuak. – Ikasleen gurasoen ordezkariak. – Ikasleen ordezkariak �Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako lehen ziklotik aurrera eratzen da

ordezkaritza hori�.– Administrazio eta zerbitzuetako langileen ordezkari bat. – Ikastetxeko idazkaria. Azken kide hori, organoko idazkaria izango da, eta hitz egiteko esku-

bidea izango badu ere, ezingo du botorik eman.

Ikastetxeko antolamendu- eta funtzionamendu-araudiak erabaki behar du, besteak beste, zen-bat kide izango dituen ordezkaritza-organo gorenak eta zer kide-banaketa izango den �betiere, Euskal Eskola Publikoaren Legeak agintzen dituen mugen barruan�. Araudi horrek finkatuko ditu, halaber, organo gorenaren bilera-arauak eta gainerako funtzionamendu-arauak.

Euskal Eskola Publikoaren Legeko 31.2. artikuluak adierazten ditu ikastetxe publikoetan ordez-karitza-organo gorenen edo eskola-kontseiluen eginkizunak. Garrantzi handiko eginkizunak dira guztiak, baina, horien artean, nabarmentzekoak dira: ikastetxearen �arduera antolatzeko, urte anitzetarako ezartzen diren agiriak onartzea, hala nola, ikastetxearen hezkuntza-proiektua, anto-lamendu- eta funtzionamendu-araudia eta kudeaketa proiektua, eta horiek guztiak betetzen direla zaintzea eta horien ebaluazioa egitea.

3.2. Zuzendaria

Zuzendaria da ikastetxeko funtzionamenduaren ardatzetako bat. Zuzendaria da ikastetxearen kudeaketa orokorraren eta funtzionamenduaren arduraduna, eta, berariaz, ikastetxeko irakaskun-tza-�ardueraren arduraduna. Hala ere, beti bete behar ditu ordezkaritza-organo gorenak erabaki-tako �ardun-irizpideak.

Ikastetxe publikoetako zuzendaria aukeratzeko indarreko sistema 2008an ezarri zen �3/2008 Legea, ekainaren 13koa, Euskal Eskola Publikoari buruzko legea bigarrenez aldatzekoa� eta 2009an eman zen horren arauzko garapena �22/2009 Dekretua, otsailaren 3koa. Honen bitartez, prozedu-ra arautzen da Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren mendeko Euskal Autonomia Erkide-goko unibertsitatez kanpoko ikastetxeetako zuzendaria aukeratzeko, eta pertsona bakarreko beste gobernu-organoak izendatzeko eta kargua uzteko�. Ikastetxeko zuzendaria aukeratzeko, merezimen-du-lehiaketa bat egiten da karrerako funtzionario diren irakasleen artean, baldin eta haiei esleitzen zaizkien irakaskuntzak ematen badituzte dagokion ikastetxean. Berdintasunaren, publizitatearen, me-rezimenduaren eta gaitasunaren printzipioei erreparatuta egiten da aukeraketa.

Merezimendu-lehiaketak bi fase ditu:

– Lehen fasean, ikastetxeko zuzendaritzarako izangai direnek aurkezten dituzten merezimen-duak baloratzen dira.

– Bigarren fasean, izangai bakoitzak aurkeztu behar duen zuzendaritza-proiektua baloratzen da. Ikastetxeko hezkuntza-proiektuarekiko duten zuzendaritza-proposamena adierazi behar dute zuzendaritza-proiektuek.

Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Saileko ordezkariek eta ikastetxe bakoitzeko ordezkariek osatu-tako batzorde batek hautatzen du zuzendaria �ikastetxeko irakasleen ordezkariak, eta, ordezkari-tza-organo gorenetik, irakasle ez diren kideen ordezkariak izaten dira ikastetxearen ordezkari ba-tzorde horretan�. Hezkuntza Sailak antolatutako hasierako prestakuntza-programa bat egin behar dute hautatutako pertsonek, eta, hura egin ondoren, zuzendari izendatzen dituzte, lau urterako. Epe hori berritzeko aukera dago.

Zuzendariek eginkizun ugari dituzte, eta honela zerrenda daitezke, multzoka:

– Ordezkaritza-eginkizunak �ikastetxea bera ordezkatzen du eta Hezkuntza Administrazioaren ordezkari da ikastetxean�

– Zuzendaritza- eta koordinazio-eginkizunak �ikastetxeko �arduera guztiak zuzentzen eta koor-dinatzen ditu; zuzendaritza pedagogikoa egikaritzen du; hezkuntza-berrikuntza bultzatzen

40



du; hezkuntza-proiektuko helburuak betetzeko planak sustatzen ditu; ordezkaritza-organo goreneko eta irakasleen klaustroko bilerak deitzen ditu eta organo horien buru da, haien �ar-dun-esparruan; hezkuntza-alorrean eskudun den sailari proposatzen dio ikastetxeko zuzenda-ritza-taldeko gainerako kideen izendapena eta ezespena, aurrez irakasleen klaustroari eta ikastetxeko ordezkaritza-organo gorenari informazioa eman ondoren; etab.�

– Legezkotasuna betetzen dela bermatzeko eginkizunak.– Langileak zuzentzeko eginkizunak �ikastetxera atxikitako langile guztien burua da�.– Bizikidetzarekin eta zehapen-erregimenarekin lotutako eginkizunak �gatazkak konpontzeko

bitartekaritza bermatzen du; indarreko legediak agintzen duenari �arraituz, ikasleek bete beharreko neurri zuzentzaileak ezartzen ditu, gai horretan ikastetxeko ordezkaritza-organo gorenak izan ditzakeen eskumenak errespetatuz; etab.�

– Kudeaketa-eginkizunak �beste organoen eskumenekoak ez diren obrak, zerbitzuak eta hor-nidurak kontratatzen ditu; gastuak baimentzen ditu ikastetxeko urteko kudeaketa-programak adierazten duenari �arraituz; ordainketak egitea agintzen du; ikastetxeko ziurtagiriak eta agi-ri ofizialak ikus-onesten ditu, etab.�.

3.3. Zuzendariordea

Ikastetxeak ez du, nahitaez, kargu hau izan beharrik, baina ikastetxeko antolamendu- eta fun-tzionamendu-araudiak sor dezake kargu hori. Ikastetxeak kargu hori balu, zuzendaritza-taldeko ki-dea izango da zuzendariordea, eta haren eginkizun izango dira, besteak beste, zuzendariaren or-dez �ardutea zuzendariaren gaixotasuna, absentzia, kargu-etendura edo kargugabetzea gertatzen bada. Azken bi kasu horietan, legez araututako prozeduraz ordeztu arte beteko du zuzendariaren lekua. Zuzendariorderik ez duten ikastetxeetan, ikastetxeko ikasketa-burua izango da zuzendaria ordeztuko duena.

3.4. irakasleen klaustroa

Ikastetxean lan egiten duten irakasle guztiek osatzen dute irakasleen klaustroa, eta zuzendaria da kide anitzeko organo horren burua.

Irakaskuntza-alderdiak �orratzen dira klaustroan, hau da, ikastetxean ematen diren eskolekin lotutakoak. Klaustroak, oro har, eginkizun hauek ditu: ikastetxeko curriculum proiektua eta irakas-kuntza-�ardueren programa egin eta onartzea; ikasleen ebaluazioak eta errekuperazioak egiteko irizpideak zehaztea eta koordinatzea; ikasleen orientazio- eta tutoretza-funtzioak planifikatzea eta zuzentzea; etab.

Irakasleen klaustroak berak aukeratzen ditu zer ordezkari izango dituen ikastetxeko ordezkari-tza-organo gorenean.

3.5. Zuzendaritza-taldea

Kide hauek osatzen dute zuzendaritza-taldea: zuzendariak, ikasketa-buruak, idazkariak, eta, ikastetxeak kargu hori balu, administratzaileak.

Zuzendaritza-taldearen eginkizun nagusia da zuzendariari laguntzea zuzendaritza- eta koor-dinazio-eginkizunak betetzen, eta ikastetxearen funtzionamendurako garrantzi handiena duten erabakiak hartzen. Zuzendaritza-taldeak, halaber, ikastetxeko kudeaketa-proiektua, prestakuntza-�ardueren programa, eskolaz kanpoko �ardueren eta �arduera osagarrien programa eta urteko ku-deaketa-programa egiten ditu. Zuzendaritza-taldeak prestatzen ditu agiri horiek guztiak, eta ikas-tetxeko ordezkaritza-organo gorenak onartu behar ditu. Agiriok onartzean, zuzendaritza-taldeak zaintzen du agiri horiek esandakoa betetzen dela. Irakasle-taldeak antolatzea da zuzendaritza-tal-dearen beste eginkizun nabarmenetako bat, eta, zehazki, lan hori ikasturte-hasieran egiten da, ira-kasleei ikasle-taldeak esleitzen zaizkienean.

41



3.6. gurasoen batzarra

Gurasoen batzarra da gurasoek ikastetxearen kudeaketa parte hartzeko duten berariazko or-ganoa. Guraso guztiek, eta, kasuan-kasuan, ikasleen tutoreek osatzen dute batzarra.

Batzarraren eginkizunak, batik bat, gaiak hausnartu eta proposatzekoak dira, hau da, propo-samenak egiten dizkiete ikastetxeko gainerako organoei. Batzarra harremanetan izaten da zuzen-daritza-taldearekin eta irakasleen klaustroarekin, ikastetxeko hezkuntza-proiektua elkarrekin ga-ratzeko. Batzarraren egitekoetako bat da, halaber, gurasoen ekimenak bultzatzea ikastetxearen eguneroko �ardunean.

Derrigorrezkoa ez bada ere, gurasoen batzarrak barne-organo bat era dezake, organoaren bi-lerak prestatu eta hartutako erabakiak beteko direla zaintzeko.

3.7. ikasleen partaidetza

Ikasleek ordezkarien bidez parte hartzen dute ikastetxearen kudeaketan, eta parte-hartze hori, batik bat, ordezkaritza-organo gorenean zertzen da. Dena den, litekeena da ikastetxeko antola-mendu- eta funtzionamendu-araudiak berariazko partaidetza-bideak ezartzea ikasleentzat: gelako ordezkariak, ordezkarien batzarrak, helburu edo �arduera berezietarako batzordeak eta antze-koak. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzatik aurrera, gutxienez, ikasleen ordezkariak izaten dira maila eta gela bakoitzean, eta kide anitzeko organo batek biltzen ditu ordezkari horiek guztiak.

3.8. ikasketa-burua

Ikasketa-burutza organo garrantzitsua da ikastetxeetan, eta irakaskuntza-gaiak lantzen ditu. Oro har, curriculum-proiektua eta irakaskuntza-�ardueren programa betetzeko modua koordinatzen eta kontrolatzen duela esan dezakegu. Lan-�ardun horren baitan, irakaskuntza-�arduerak koordina-tzen ditu, irakasleen ordutegiak prestatzen ditu, taldeak esleitzen dizkie irakasleei, �arduera horiek guztiak betetzen direla kontrolatzen du, etab.

Hezkuntza Administrazioak �Eusko Jaurlaritzak� izendatzen du ikasketa-burua, ikastetxeko zu-zendariaren proposamena entzun ondoren. Ikastetxeko irakasleen artetik aukeratzen da ikasketa-burua, azken horren izendapena proposatu duen zuzendariaren agintaldi-epe bererako.

Ikasketa-buruak kasu hauetan utziko dio karguari �zuzendariaren kasuan izan ezik, zuzenda-ritza-taldeko gainerako kideek ere kasu hauetan utziko diote beren karguari�: izendatu zirenerako epea amaitzen denean; ikastetxeko zuzendariak karguari uzten dionean; ikastetxeko zuzendaria-ren proposamenari �arraituz, hezkuntza-arloko ardura daraman sailak kargutik kentzen duenean; karguari borondatez eta modu arrazoituan uko egin eta hezkuntza-alorreko sailak uko hori onar-tzen duenean; kargua hartu ondoren eratorritako ezintasun fisikoren edo psikikoren bat izaten badu; edo hezkuntza-alorreko ardura daraman sailak, arrazoitutako erabaki baten bidez, kargutik kentzen duenean, sailaren beraren ekimenez edo ikastetxeko ordezkaritza-organo gorenak eginda-ko proposamen arrazoitu baten ondoren, bere karguari datxezkion eginkizunak ez dituelako bete, modu larrian. Kargua utzi beharraren arrazoia azken hori bada, kargutik kentzeko erabakia eman aurretik, espediente kontra�arri bat izapidetu behar da, eta espediente horretan, interesatuari bera-ri, ikastetxeko zuzendariari eta ordezkaritza-organo gorenari entzun behar zaie.

3.9. ikastetxeko idazkaria

Idazkaritza akademikoko lanak Hezkuntza Sailak izendatutako organo baten bidez egiten dira. Ikastetxeko zuzendariak proposatzen du idazkaria, ikastetxeko irakasleen artetik aukeratuta.

Ordezkaritza-organo goreneko, ikastetxeko zuzendaritza-taldeko eta klaustroko bileren gai-ze-rrenda prestatzen du idazkari akademikoak eta organo horietako bileren aktak idazten ditu. Horrez

42



gain, ikastetxeko aktak, espedienteak, agiriak eta material didaktikoak zaintzen ditu. Azkenik, idaz-kariak ematen ditu, zuzendariak ikusi eta onetsi ondoren, ikastetxean egindako ekitaldi edo hartuta-ko erabakien ziurtagiriak, eta ikastetxeko liburu eta agirietako oharpenei buruzko ziurtagiriak

3.10. administratzailea

Ikastetxeko administratzailearen egitekoa da zuzendariari laguntzea aurrekontua betetzen eta kudeaketa ekonomikoaren gainerako alderdi guztiak gauzatzen. Eginkizun ekonomikoak ditu ad-ministratzaileak; hala nola, ikastetxeko kontabilitatea eramatea, aurrekontu-proposamena egitea, kontratuak prestatzea, materiala eskuratzeko proposamenak egitea, ondasunen inbentarioa egitea, ikastetxeko instalazioen mantentze-lanak ikuskatzea, etab.

Ikastetxearen tamainari erreparatuta, administratzaileak ikastetxeari atxikitako organoak izan daitezke, edo eskola-barrutian hainbat ikastetxetan bete aldi berean beren eginkizunak, hau da, eskola-barrutia osatzen duen lurralde-eremuko hainbat ikastetxetan.

43

Otsailaren 18ko 4/2005 Legea, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoa: printzipio orokorrak


4Otsailaren 18ko 4/2005 Legea, Emakumeen eta Gizonen

Berdintasunerakoa: printzipio orokorrak.

aurkibidea: xedapenaren aurretiazko azterketa. – �estuingurua-aurrekariak. – Printzipio nagusiak �3. artikulua�. 1.�ratu berdina. 2.Aukera-berdintasunerako printzipioa. 3.Aniztasu-na eta ezberdintasuna errespetatzea. 4.Genero-ikuspegiaren integrazioa. 5.Ekintza positiboa. 6.Sexuaren araberako rolak eta estereotipoak desagerraraztea. 7.Ordezkaritza orekatua. 8.Lankidetza eta koordinazioa.

XEDAPENArEN AUrrE�IAZKO AZ�ErKE�A

Xedapena: Lege arrunta.Zenbakia: 4/2005�itulua: Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako LegeaOnespena: 18.02.2005

�ES�UINGUrUA-AUrrEKArIAK

Emakumeen eta gizonen berdintasun-printzipioa biltzen duten hainbat arau �uridiko daude, lege hau EAEn lantzeko eta onartzeko testuingurua markatzen duten funtsezko aurrekari direnak.

1979ko abenduan nazioartean, NBEren Biltzar Nagusian emakumearen aurkako bereizkeria-era guztiak ezabatzeari buruzko konbentzioa onartu zen �CEDAW siglekin da ezaguna�, mundu-ko toki askotan emakumeen eta gizonen berdintasunaren alorrean oinarritzat hartu zen dokumen-tua, ondoren araudia, erreforma �uridikoak, politikoak eta kulturalak garatzeko.

Konbentzio horretan Estatu guztiek konpromisoa hartzen dute “beren konstituzio nazionaletan eta beste edozein legeriatan gizonaren eta emakumearen berdintasunaren printzipioa bultzatzea, oraindik ez badute egin behintzat, eta printzipio horren gauzatze praktikoa legez edo beste bitar-teko egoki batzuen bidez ziurtatzea”. �2. artikulua�

1978ko espainiako konstituzioak nahiz 1979ko euskadiko autonomia estatutuak berdintasun-printzipio hori adierazten dute. Horrela, lehenengoak Legearen aurreko berdintasun-eskubidea eta sexuagatik diskriminatua ez izateko eskubidea biltzen ditu �14. artikulua�. Eta bigarrenak, eskubi-de horiek beraiek aldarrikatzen ditu Euskal Herriko herritarrentzat, Konstituziora �ota �9. artikulua�. “Gizakien eta gizataldeen askatasuna eta berdintasuna zinezko eta benetako izan daitezen bal-dintzak eragitera eta oztopoak desagerraraztera bideratutako neurri oro hartuko dute”, Konstitu-zioak 9.2 artikuluan egiten duen bezala.

Europar Batasunean, funtsezko ituna amsterdamgo ituna da �1999an �arri zen indarrean�, ber-tan emakumeen eta gizonen berdintasuna funtsezko printzipiotzat hartzen baita. Bertan adierazten da Europar Batasunaren eta horren kideen politika eta ekintza guztietan emakumeen eta gizonen arteko ezberdintasunak ezabatzeko helburua barne hartu behar dela, eta baita egiazko berdinta-suna sustatzeko helburua ere �3.2 artikulua�.

Erreferentzia horietan, beraz, emakumeen eta gizonen berdintasuna onartzen da, baina aldi berean legerian egiten den berdintasunaren errekonozimendu formal hori ez da nahikoa berdinta-

44



sun benetakoa eta eraginkorra lortzeko, eta horregatik beharrezkotzat �otzen da oztopoak kentzea eta hori lortzeko baldintzak eta ekintzak sustatzea.

EAEn aspaldidanik dihardugu emakumeen eta gizonen berdintasuna lortzeko ahaleginean. Ber-dintasun-politikak garatzeko bide horretan 4/2005 Legea funtsezkoa izan da.

Helburua eta xedea:

Legearen helburua da “emakumeen eta gizonen berdintasunaren arloan herri-aginteen jarduna zuzendu behar duten printzipio orokorrak ezartzea, eta zenbait neurri ere arautzen ditu. Neurrion xedea da emakumeek eta gizonek bizitzaren arlo guztietan aukera eta tratu berdinak1 izan ditza-ten bultzatzea eta bermatzea, eta, bereziki, emakumeen autonomia sustatzea eta gizartean, eko-nomian zein politikan duten posizioa sendotzea”.

Emakumeen desberdintasun-egoerak ezabatzea da helburua, aurreko idatz-zatian dagoeneko aipatu den berdintasun formala benetako berdintasun bihurtuz.

Horren guztiaren helburua honako hau da: “berdintasunezko gizartea lortzea dela, non pertso-na oro libre izango den, hala eremu publikoan nola pribatuan, bere gaitasun pertsonalak garatu eta erabakiak hartzeko, ohiko rolek sexuaren arabera ezartzen dituzten mugak izan gabe; gizarte bat non berdin aintzat hartu, baloratu eta bultzatuko diren emakumeek eta gizonek dituzten portae-ra, jomuga eta beharrizanak.”

PrIN�ZIPIO NAGUSIAK �3. Ar�IKULUA�

Legeak 8 printzipio orokor biltzen ditu, eta berdintasunaren alorrean euskal aginte publikoen2 �arduna orientatuko dute; honako hauek dira printzipio horiek:

1. Tratu berdina

“Debeku da pertsonen sexuan oinarritzen den bereizkeria oro, zuzenekoa zein zeharkakoa, edozein delarik ere hartarako erabilitako era”.

Bi kontzeptu horiek zer aipatzen duten argitzeko, legeak bion definizioa biltzen du:

– Zuzeneko bereizkeria gertatzen da “pertsona bat sexuaren zioz edo sexuarekin zuzenean lo-turik dauden inguruabarrak direla-eta –haurdun egonda edo ama izanda, esaterako– beste pertsona bat baino modu txarragoan tratatzen denean”. Eta gaineratzen da laneko sexu-�a-zarpena sexuaren ziozko zuzeneko bereizkeriatzat �oko dela. Beraz, nahita egiten den tratu desberdina eta txarragoa da.

Adibide bat: enpresa batek pertsona bat kontratatu nahi du lanpostu bat betetzeko, eta ho-nako hau dioen iragarki bat argitaratzen du: “Salmenta-zuzendaria behar dugu. Bidaiatzeko prest dagoen gizona behar dugu…”. Adibide hau bereizkeria zuzeneko kasu nabarmena da, zuzen-zuzenean baztertzen baititu emakumeak.

– Zeharkako bereizkeria egongo da “itxuraz neutroa den ekintza juridiko, irizpide edo prak-tika batek sexu bereko kideen proportzio askoz handiagoari kalte egiten dionean, ekintza juridiko, irizpide edo praktika hori egokia eta beharrezkoa denean, eta sexuarekin lotuta ez dauden irizpide objektiboekin justifikatu daitekeenean”.

1 Aukera-berdintasunaren eta tratu-berdintasunaren printzipioak hurrengo idatz-zatian azaltzen den printzipio oroko-rren atalean bilduta daude.

2 Euskal aginte publikoen kontzeptuak Euskal Autonomia Erkidegoko organo eta erakundeen multzoa biltzen du, foru- eta toki-eremua ere barnean hartuz, hala nola: Eusko Legebiltzarra, Eusko Jaurlaritza, aldundiak, udalak, organismo auto-nomoak, eta abar.

45



Adibide bat: enpresa batean lanaldi osoko kontratu bat edukitzea barne-promoziorako pun-tuak emateko irizpide gisa erabiltzeak aldez aurretik ez dirudi bereizkeria-neurri bat denik, enpresa horretako emakumeek nahiz gizonek lanaldi osoko kontratu bat eduki dezaketelako. Hala eta guztiz ere, errealitatean bereizle izan daiteke, lanaldi osoko kontratua duten gehie-nak gizonak direlako eta lanaldi partzialeko kontratua duten gehienak emakumeak direlako3, eta beraz emakumeak barne-promozioko aukera horretatik kanpo geratuko lirateke.

Legeak, dena dela, hainbat salbuespen biltzen ditu. izan ere, sexuaren ziozko bereizkeria kon-tsideratuko dira �ustifikazio ob�ektiboa eta zentzuzkoa duten neurriak, emakumeei eta gizonei tra-tamendu ezberdina ematea badakarte ere. Honako hauek dira aipatutakoak:

– Emakumeentzako ekintza positibotan oinarritutako neurriak.– Sexuei arrazoi biologikoengatik babes berezia eman beharrean oinarritutako neurriak.– Gizonek etxeko lanetan eta pertsonen zainketan parte har dezaten sustatzean oinarritutako

neurriak.

Euskal aginte publikoek zuzeneko nahiz zeharkako bereizkeria eragozteko neurri gisa, legeak adierazten du aginte horiek ezin izango dutela:

“inolako diru-laguntza edo laguntzarik eman sexuaren ziozko bereizkeria eragiten duen edo-nolako jardueretarako. Sexuaren ziozko bereizkeria dela-eta Administrazio-zehapena edo zigor penala jaso duten pertsona fisiko edo juridikoak ere egoera berean geratuko dira, dena delako zehapen edo zigorrak dirauen denboran”.

Neurri horrek bermatu nahi du diru publikoarekin ez gauzatzea sexuaren ziozko bereizkeria dakarten �arduerak. Gainera eragozten du arrazoi horrengatik zigortuak izan diren �arduerak bu-rutzen dituzten pertsonek, erakundeek, enpresek eta abar inolako laguntzarik edo diru-laguntzarik lortzea, baina kontuan izan behar da denbora-epe �akin baterako dela hori, hain zuzen ere zigo-rrak dirauen bitartean.

Gainera, bereizkeriaz hitz egiterakoan, kontuan izan behar da emakume guztiak ez daudela egoera berean gure gizartean. Bilduta geratu da emakumeak gizonekiko desberdintasun-egoeran daudela, baina hala eta guztiz ere, sexuaz gain beste alderdi batzuk daude emakumeentzat be-reizkeria-egoerak ekar ditzaketenak. Alderdi horiek, ondoren adierazten direnak, kontuan izan behar dira, emakumeek gizonekiko duten hasierako bereizkeria-egoerari beste hainbat bereizkeria-zirkunstantzia gaineratzen dizkiolako, soil-soilik emakumeak izateagatik. Horregatik, honako hau dio legeak:

“Euskal herri-aginteek bermatu behar dute ezen bereizkeria-egoerak eragin ditzaketen beste inguruabar batzuk ere tartean direla-eta bereizkeria anizkoitza jasaten duten emakumeek nahiz emakume-taldeek benetan baliatzen dituztela beren oinarrizko eskubideak. Inguruabarrok honako hauek izan daitezke: arraza, kolorea, jatorri etnikoa, hizkuntza, erlijioa, politikari edo bestelako gaiei buruzko iritziak, gutxiengo nazional baten kide izatea, ondarea, jaioterria, ezintasuna, adi-na, sexu-joera, edo beste edozein baldintza edo inguruabar pertsonal edo sozial”.

2. aukera-berdintasunerako printzipioa

“Euskal herri-aginteek neurri egokiak hartu behar dituzte emakumeek eta gizonek eskubide po-litikoak, zibilak, ekonomikoak, sozialak eta kulturalak, eta arauetan aitortu lekizkiekeen gainerako oinarrizko eskubideak, aukera berdinekin baliatzen dituztela bermatzeko, boterea eta baliabide eta etekin ekonomikoak eta sozialak eskuratu eta kontrolatzea barne”.

Pertsona guztiek, emakumeek nahiz gizonek, esparru publikoaren nahiz pribatuaren arlo guz-tietan modu aktiboan eta ekitatez parte hartzeko duten eskubidea bermatu nahi da.

3 Eustaten datuen arabera, Euskadin, 2008an lana zuten 16 urtetik gorako biztanleak aztertuta, lanaldi partzialeko kontratua zutenen % 83,6 emakumeak ziren, estatuko batez bestekoa gaindituz.

46



Legeak aukera-berdintasuna aipatzen duenean, zera esan nahi da: “agintea eta baliabide eta onura sozial eta ekonomikoak eskuratzeko abiagune edo hasierako baldintzak ez ezik, horiek guz-tiak gauzatzeko eta behar den moduan kontrolatzeko baldintzez ere ari garela”.

Beraz, legeak berdintasuna zentzu zabalean sustatzen du, ez da soilik berdintasun formala, benetako berdintasuna baizik. Horrez gain, eskubide horiek erabili ahal izatea eta baliabideak es-kuratu ahal izatea bermatuko dela gaineratzen du, eta, horretarako, pertsonek eskubide horiek ba-liatzea eragozten duten hesiak, fisikoak nahiz komunikaziozkoak, kendu egingo dira.

3. aniztasuna eta ezberdintasuna errespetatzea

“Herri-aginteek beharrezko diren neurri guztiak abiarazi behar dituzte sexuen berdintasunera-ko prozesuan errespetatu daitezen bai Emakumeen eta gizonen artean biologiari, bizi-baldintzei, jomugei eta beharrizanei dagozkienez dauden ezberdintasunak eta aniztasuna, baita emakumeen eta gizonen kolektiboen euren barruan dauden ezberdintasunak eta aniztasuna ere”.

Pertsonak elkarren artean desberdinak gara. Emakume guztiak eta gizon guztiak ez gara ber-dinak. Kontuan izan behar da emakumeen eta gizonen artean desberdintasunak daudela, baina era berean desberdintasunak daudela emakumeen artean eta gizonen artean.

Hau da, pertsona guztiak desberdinak eta askotarikoak gara, eta horregatik beharrezkoa da pertsona bakoitza desberdina dela onartzea eta errespetatzea, gizona nahiz emakumea izan, bai-na ahaztu gabe desberdintasunak ez dakarrela alderik. Horrenbestez, honako hau da helburua: emakumeak eta gizonak, ezberdinak izanik ere, berdinak izatea.

4. genero-ikuspegiaren integrazioa

“Euskal herri-aginteek genero-ikuspegia txertatu behar dute beren politika eta ekintza guztietan, halako moduz non horietan guztietan ezberdintasunak ezabatzeko eta berdintasuna sustatzeko hel-buru orokorra ezarriko duten”.

Baiespen horrekin zalantzan �artzen da aginte publikoek gauzatzen dituzten politika publikoak eta ekintzak neutralak ote diren. Genero-ikuspegiaren inkorporazioarekin gure gizartean gizonen eta emakumeen abiapuntuetan, aukeretan eta posibilitateetan dauden desberdintasunak benetan eta zehatz-mehatz ezagutzea lor daiteke.

Legeak genero-ikuspegiaren inkorporazioari buruz �asotzen duen definizioa honako hau da: “Emakumeen eta gizonen egoera, baldintza, jomuga eta beharrizan ezberdinak modu sistemati-koan aintzat hartzea, eta, horretarako, politika eta ekintza guztietan, maila guztietan, eta horien plangintza-, egikaritze- eta ebaluazio-fase guztietan, ezberdintasunak ezabatzeko eta berdintasuna sustatzeko xedea duten helburu eta jarduera zehatzak txertatzea”.

5. ekintza positiboa

Errealitateak erakusten du legeetan berdintasun-printzipioa biltzea ez dela nahikoa emakumeek bizi izan dituzten eta bizi dituzten bereizkeria-egoerekin amaitzeko; horregatik beharrezkoak dira ekintza eta estrategia desberdinak abian �artzea, berdintasun formal hori benetakoa eta eraginko-rra izan dadin lortzeko.

Hori lortzeko, Legeak honako hau biltzen du: “herri-aginteek denboran ondo mugatutako bera-riazko neurriak abiarazi behar dituzte, bizitzaren eremu guztietan sexuaren zioz gertatzen diren egitatezko ezberdintasunak ezabatzeko edo murrizteko”.

Ekintza positiboko neurriak Estatu Batuetan hasi ziren garatzen gutxiengo etnikoen eta arraza-gutxiengoen bereizkeria-egoera arintzeko. Haien helburua zen arraza zuriko pertsonekiko desa-bantaila-egoeran zeuden beste arraza eta gutxiengo etnikoetako pertsonei aldi baterako konpen-tsazioa ematea.

47



Ondoren, ekintza positiboko neurri horiek beste errealitate batzuetan garatu dira, adibidez emakumeen eta gizonen kasuan. Horrela, kasu honetan talde �akin bati denbora �akin batez zu-zendutako neurri zuzentzaileak dira, beste taldearekin alderatuta gizarte-desabantailako egoera konpentsatzeko. Konpentsazio-neurriak dira, bi sexuen arteko oreka berrezarri nahi dutenak.

Adibide bat: enpresa batek hautespen-prozesu bat abiarazi du salmenta-zuzendaritzako lan-postu bat betetzeko. Prozesura 20 hautagai aurkeztu dira, baina bik bakarrik betetzen dituzte bal-dintza guztiak. Hautagai bat gizonezkoa da eta bestea emakumezkoa. Bi pertsonek baldintza guz-tiak betetzen dituzte: prestakuntza, hizkuntzak, esperientzia profesionala, eskuragarritasuna, eta abar. Ekintza positibo bat izango litzateke azkenik emakumea kontratatzea, enpresako zuzendari-tzako 5 karguak orain arte gizonek betetzen dituztelako. Beraz emakumea kontratatu behar da en-presetako zuzendaritza-karguetan bi sexuen arteko oreka bilatzeko.

6. Sexuaren araberako rolak eta estereotipoak desagerraraztea

“Euskal aginte publikoek, inola ere, sexuaren araberako rol sozial eta estereotipo batzuk desa-gerraraztea sustatu behar dute, emakumeen eta gizonen arteko desberdintasunaren oinarri baitira eta horien arabera emakumeei etxeko eremuaren ardura eta gizonei eremu publikoaren ardura izendatzen baitzaizkie, eta hori, gainera, balorazio eta aitorpen ekonomiko eta sozial oso ezber-dina eginez”.

Estereotipoak gure gizartean alde batetik gizonei eta bestetik emakumeei esleitzen zaizkien �o-kabide eta ezaugarrien multzoa dira. Estereotipo horiek emakumeen eta gizonen hautatzeko auke-rak identifikatzen, esleitzen eta mugatzen dituzten etiketak bezala dihardute, eta oso zaila da ho-riek aldatzea eta ezabatzea.

Estereotipo horien eraginez, pertsonak gizonen edo emakumeen berezkotzat �otzen diren zere-ginak eta funtzioak betetzera bultzatuta ikusten dira, pertsona bakoitzari dagokion sexuaren ara-bera. Zeregin eta funtzio horiek gizarte-rolak dira, gure gizartean pertsonen sexuen arabera berez-kotzat esleitzen diren �okabideak edo �arduerak.

Horrela, gure gizartean tradizionalki emakumeei esleitu zaie etxearekin zerikusia duen guztia, pertsonak zaintzea, etxeko lanak eta abar, eta gizonei, berriz, eremu publikoarekin erlazionatuta-ko guztia esleitu zaie, bizitza politiko, ekonomiko eta sozialarekin eta boterearen eta erabaki-har-tzearen eremuekin erlazionatutako zeregin guztiak, alegia.

Kontuan izan behar da, gainera, zatiketa horrek era berean balorazio desberdina duela maila ekonomikoaren eta maila sozialaren arabera; gure gizartean, etxeko eremua okerrago baloratua dago eremu publikoa baino.

Hori dela medio, eta azken urteotan aurrerapen handiak lortu diren arren, rolek eta estereoti-poek oraindik ere indarrean �arraitzen dute, eta beraz ezberdintasunek ere �arraitzen dute, eta ho-rregatik adierazten du legeak euskal herri-aginteek horiek ezabatu egin behar dituztela.

7. ordezkaritza orekatua

“Euskal aginte publikoek neurri egokiak hartu behar dituzte emakumeen eta gizonen presentzia orekatua lor dadin erabakiak hartzeko eremu guztietan”.

Ordezkaritza orekatuaz ari garenean, bi sexuak ordezkaturik egoteaz ari gara, gutxienez % 40ko ordezkaritza behar da. Kide anitzeko administrazio-organoei aplikatu behar zaie, hau da, pertsona batek baino gehiagok osatzen duten batzorde, kontseilu, epaitegi eta abarrei.

8. Lankidetza eta koordinazioa

“Euskal herri-aginteek, emakumeen eta gizonen berdintasunari dagokionez, elkarrekin lankide-tzan aritzeko eta beren jarduketak koordinatzeko betebeharra dute, esku-hartze eraginkorragoak eta baliabideen erabilera arrazionalarekin bat datozenak egin ahal izan daitezen”.

48



Emakumeen eta gizonen berdintasuna lortzeak gizartearen egitura-aldaketa dakar, eta horre-gatik berdintasunaren alorrean egin beharreko �ardun guztiak koordinatuta eta EAEko instituzio guztien, erakunde guztien eta herritarren lankidetzarekin egin behar dira, lehen adierazi dugun bezala emakumeen eta gizonen arteko desberdintasun-egoerak bizitzaren esparru guztietan gerta-tzen baitira.

Alde horretatik, lege honek, aurreragoko artikuluetan, Eusko Jaurlaritzarentzat eta Euskal Auto-nomia Erkidegoko Administrazioaren maila batzuentzat eta besteentzat koordinazio-egiturak sortza sustatzen du

49

11/2007 Legea, ekainaren 22koa, Herritarrek Zerbitzu Publikoetan Sarbide Elektronikoa izateari buruzkoa


511/2007 Legea, ekainaren 22koa, Herritarrek Zerbitzu Publikoetan

Sarbide Elektronikoa izateari buruzkoa: herri-administrazioekin harremanak bitarteko elektronikoz izateko eskubidea.

aurkibidea: xedapenaren azterketa. – Aurrekariak. – Legearen helburuak. – Aplikazio-ere-mua. – Printzipio orokorrak. – Eskubideak. – Zerbitzu elektronikoak. Egoitza elektronikoa. He-rri-administrazioetako erregistro elektronikoak. Komunikazio eta �akinarazpen elektronikoak.

XEDAPENArEN AZ�ErKE�A

– Xedapena: Lege arrunta.– Zenbakia: 11/2007.– Izenburua: Herritarrek Zerbitzu Publikoetan Sarbide Elektronikoa izateari buruzko Legea.– Noiz onartu zen: 2007ko ekainaren 22an– Noiz argitaratu zen BOEn: 2007ko ekainaren 23an– Noiz �arri zen indarrean: BOEn argitaratu eta hurrengo egunean. – Herri-Administrazioen egokitzapena, eskubideak gauzatze aldera:

1. 2009ko abenduaren 31tik aurrera, Estatuko Administrazioak prozedura guztiak egokituta izango ditu, legean aitortutako eskubideak gauzatzea egon dadin.

2. 2009ko abenduaren 31tik aurrera, autonomia-erkidegoek eta toki-erakundeek prozedurak legeari egokituta izango dituzte, aurrekontuetan horretarako behar beste diru-atalik izanez gero.

AUrrEKArIAK

Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen azaroa-ren 26ko 30/1992 Legeak Administrazioek teknikak, bide elektronikoak, informatikoak eta telema-tikoak erabiltzea bultzatu zuen, eta, orobat, herritarrei haiekin harremanak izateko aukera eman zien, Administrazioek horretarako behar diren baliabide teknikoak dituztenean. Azaroaren 26ko 30/1992 Legeari egindako elkarren segidako aldaketei esker, erregistro telematikoak sortzea egon zen; erregistrook eskabide, idatzi eta komunikazioei sarrera edo irteera emateko edo �akina-razpen telematikoa egiteko erabiltzekoak dira.

Dena den, ekainaren 22ko 11/2007 Legearen aurretiko arau guztiek Administrazioen beraien esku utzi zuten erabakitzea ea, haiekin harremanak izateko, herritarrek baliabide elektronikoak baliatu zitzaketen ala ez.

Ekainaren 22ko 11/2007 Legearen bidez aurreneko aldiz onartu zen herritarrek, izapide ad-ministratiboak egiterakoan, baliabide elektronikoak erabiltzeko eskubidea dutela. Eskubide hori onartu izanak esan nahi du, herritarrek eskubidea gauzatzea izan dezaten, bitarteko informatikoz eta sistema elektronikoz hornitzeko betebeharra dutela Administrazioek.

Legearen gainerako xedapenak eskubide horren inguruan dabiltza. Hala, Administrazio-iza-pideak baliabide elektronikoz egiteko eskubidearen mende daude, hain zuzen, �arraitu beharreko printzipioak, baliabide elektronikoak, informatikoak eta telematikoak erabiltzeko bermeak, erregis-tro elektronikoak eta �akinarazpen elektronikoa.

50



LEGEArEN HELBUrUAK

Hona legearen helburuak, 3. artikuluan ezarriak:

Eskubideak eta obligazioak bitarteko elektronikoz gauzatzen laguntzea.1. Herritarrek informazioa eta Administrazio-prozedura baliabide elektronikoz irispidean izan 2. dezaten laguntzea.Bitarteko elektronikoak erabiltzeko behar diren konfiantza-baldintzak erabiltzea3. Herritarrarekiko hurbiltasuna eta herri-Administrazioaren �ardueraren gardentasuna susta-4. tzea.Herri-Administrazioen barne-funtzionamendua hobetzen laguntzea.5. Administrazio-prozedurak soiltzea.6. Informazio-gizartea garatzen laguntzea 7.

APLIKAZIO-ErEMUA

Euskal Autonomia Erkidegoa ekainaren 22ko 22/2007 Legearen aplikazio-eremuaren barruan dago.

PrIN�ZIPIO OrOKOrrAK

Ekainaren 22ko 11/2007 Legearen 4. artikuluak Administrazio elektronikoari aplikatu beharre-ko printzipioak �asotzen ditu.

Hona legearen printzipio orokorrak:

Herritarren bermeak oso-osorik gordetzearen printzipioa. 1. Prozeduren kudeaketa elektroni-koak berdin balio behar du, paperez zein euskarri elektronikoz izapidetuta ere. Legezkotasunaren eta lege-erreserbaren printzipioa. 2. Printzipio orokor horrek esan nahi du lege bidez arautu beharko dela herritarrek Administrazio-kudeaketak egiteko nahitaez ba-liabide elektronikoak erabili beharra, salbuespenak salbuespen. Berdintasun-printzipioa eta proportzionaltasun-printzipioa. 3. Berdintasun-printzipioaren hel-burua da, hain zuzen, Administrazioekin harremanak baliabide ez elektronikoz dituzten pertsonak ez diskriminatzea. Proportzionaltasun-printzipioak izapidetze elektronikoa erraztu nahi du, behar-beharrezkoa 4. dena soilik eskatuta. neutraltasun teknologikoaren printzipioa. 5. Administrazioak baliabide elektronikoak ezar-tzen baditu herritarrekin dituen harremanetan, ziurtatu beharko du erabiltzaileek gehien erabiltzen dituzten ekipo informatikoekin bateragarriak izan daitezela. Baliabide elektronikoz informazioa eta zerbitzuak eskuratu ahal izateko printzipioa. 6. Prin-tzipio horren bidez saihestu nahi da Administrazio elektronikoa ezartzeak ezgaitasunen bat duten pertsonei desberdintasun gehiago ekartzea.

ESKUBIDEAK

Herritarrek zerbitzu publikoetan sarbide elektronikoa izateari buruzko Legeak �ekainaren 22ko 11/2007� herritarren eskubideak biltzen ditu, �arduera administratiboan baliabide elektronikoak erabiltzeari dagokionez.

Hona zelan definitzen duen ekainaren 22ko 11/2007 Legearen eranskinak baliabide elektro-nikoa: agiriak, datuak eta informazioak sortu, gorde edo transmititu ditzakeen mekanismo, instala-

51



zio, ekipo edo sistema; horien artean daude komunikazio-sare ireki edo mugatuak, esate baterako, Internet, telefonia finkoa eta mugikorra edo beste batzuk.

Ekainaren 22ko 11/2007 Legearen 6. artikuluan, honako eskubide hauek aitortzen dira:

1. Herritarrek herri-administrazioekin harremanak baliabide elektronikoz izateko eskubidea Legean aitortzen den eskubiderik inportanteena da. Honako hauek dakartza berarekin batera eskubide horrek:

a. informazioak lortzea. Herritarren esku �arri behar dira baliabide elektronikoak, Administra-zioaren bulegoetara �oan beharrik gabe behar duten informazioa lortzea izan dezaten.

Adibidez: Enplegu Publikoaren Eskaintzaren deialdia egiten duen Administrazioak Inter-net, telefonoa eta darabilen beste edozein baliabide baliatuta emango du horren berri.

b. kontsultak eta alegazioak egitea. Espediente batean interesdunak diren pertsonek ba-liabide elektronikoz aurkeztu ahalko dituzte alegazioak eta kontsultak espediente horri dagokionez.

Aurreko adibideari �arraiki, Administrazio batek deitutako hautaketa-prozesu batean parte hartzen ari denak izango du baliabide elektronikoz �esaterako, internetez� proze-suaren nondik norakoak eta bere kalifikazioak kontsultatzea.

c. eskabideak aurkeztea. Administrazioek beren prozedurak egokituko dituzte, herritarrek prozedurok baliabide elektronikoz hastea izan dezaten. Administrazio guztietan erre-gistro elektronikoak sortuko dira, eskabide elektronikoei sarrera emateko. Erregistro ho-riek sarrera-ziurtagiriak emango dituzte baliabide elektronikoz.

Hautaketa-prozesuan parte hartu nahi duen pertsonak eskabide elektronikoa aurkeztu ahalko du hautaketarako deialdia egin duen Administrazioaren web-orriaren bidez. Aurkeztu izanaren froga herritarrak �asotzen duen erreziboa izango da, eta berton sa-rrera-eguna eta ordua �asoko dira.

d. ordainketak egitea eta transakzioak egitea. Administrazioek aplikazioak sortuko di-tuzte herritarrek kasuan kasu egin behar dituzten ordainketak bide elektronikoz egiterik izan dezaten.

Adibidez, hautaketa-prozesu batean baliabide elektronikoz parte hartzeari buruzko adibidean, parte hartzen ari denak parte hartzeagatik ordaindu beharreko kopurua kanal elektroniko baten bidez ordaindu ahalko du, bankura edo aurrezki-kutxara �oan beharrik gabe.

e. errekurtsoak jartzea administrazio-ebazpenen eta -egintzen kontra. Eskabideekin ger-tatzen den lez, Administrazio-egintzen kontrako errekurtsoak ere baliabide elektronikoz aurkeztu ahalko dira.

Aurreko adibidea amaitzearren: hautaketa-prozesu batean parte hartzen duen pertsona bat ez badago ados emaitzarekin, horretarako erabilgarri dagoen kanal elektronikoa-ren bidez errekurritu ahalko du. Errekurtsoa aurkeztu duela frogatzen duen egiaztagiri bat lortuko du, eta Administrazioak idatzirik aurkeztu izan balu bezala izapidetuko du.

2. Zerbitzu publikoetara sarbidea izateko zein kanal erabili aukeratzeko eskubidea. Hona zer den kanala, ekainaren 22ko 11/2007 Legearen eranskinean emandako defini-

zioaren arabera: eduki eta zerbitzuak hedatzeko bitartekoak edo egiturak; aurrez aurreko kanala, telefono bidezko kanala eta kanal elektronikoa barne, bai eta gaur egun dauden beste batzuk edo etorkizunean izan daitezkeenak �gailu mugikorrak, �D�, etab.�.

Herritarrek hainbat kanaletako sistema baten bidez izan behar dute zerbitzu publikoetara-ko sarbidea, erabilgarriena egiten zaiena aukera dezaten. Pertsona bakoitzak dituen ba-liabideen, adinaren, ezagupenen arabera, besteak beste, aukeratuko du.

3. Herri-administrazioen esku dauden datu eta agiriak ez ekartzeko eskubidea. Ekainaren 22ko 11/2007 Legean herri-Administrazioetan �asota dauden datuak eta agi-

riak ez aurkezteko eskubidea onartu da. Horrek esan nahi du interesdunei buruz euskarri elektronikoan dituen datuetarako irispidea eman behar diela Administrazio bakoitzak gai-nerako Administrazioei.

52



Datu pertsonalak bidali ahal izateko, interesdunen baimena beharko da edo, bestela, lege-mailako arau batean �asota egon beharko du.

Arestian aipatutako eskubidea aplikatzearen adibide bat aurki daiteke apirilaren 28ko 522/2006 errege dekretuan. Izan ere, xedapen horretan Estatuko Administrazio Orokorra-ren Administrazio-prozeduretan nortasun-agirien fotokopiak aurkezteko beharra kendu da. Dekretu horri esker, bada, Nortasun Agiri Nazionalaren kopiak aurkeztu beharrean, nahi-koa da Estatuko Administrazio Orokorreko artxibo edo datu-baseetan dauden nortasun-da-tuak egiaztatzea.

4. Herritarrek, administrazio-prozeduretan interesdun izanez gero, eskubidea dute bitarteko elektronikoz prozeduren izapideak zertan diren jakiteko.

Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen aza-roaren 26ko 30/1992 Legearen 35 a� artikuluan xedatutakoaren arabera, interesdunak eskubidea du edozein unetan �akiteko prozeduren izapideak zertan diren, eta prozedura horietako agirien kopiak lortzeko.

Herritarrek zerbitzu publikoetara duten sarbide elektronikoari buruzko ekainaren 22ko 11/2007 Legeak eskubide hori bera aitortu du, baina eskubidea bitarteko elektronikoen bidez baliatzeko aukera gehituta.

Interesdunari bere espedienteen tramitazioa zertan den �akiteko behar duen informazioa emateko moduan antolatu behar dituzte Administrazioek euren zerbitzuak.

5. Herritarrek, administrazio-prozeduretan interesdun izanez gero, eskubidea dute prozedura horietako agiri elektronikoen kopia elektronikoak lortzeko.

Administrazio Publikoen Araubide Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruz-ko azaroaren 26ko 30/1992 Legearen 35 a� artikuluan aitortutako eskubide bera da, bai-na bitarteko elektronikoetara ekarria.

6. identifikazio elektronikorako bitartekoak eskuratzeko eskubidea. nanaren sinadura elek-tronikoko sistemak erabili ahal izango dira herri-administrazio guztietan edozein izapide elektroniko egiteko.

Administrazio bakoitzak berarekin harremanetan �artzeko sinadura elektronikoko zer sistema onartzen dituen argitaratuko du. Sistema horien artean egon beharko du NAN elektronikoak.

Legean �asotako definizioaren arabera, sinadura elektronikoa da modu elektronikoan da-goen datu-multzoa; beste batzuekin batera edo haiei lotuta �asotako datuak dira, eta sina-tzailea identifikatzeko erabil daitezke.

7. Herritarrek eskubidea dute herri-administrazioek erabiltzen dituzten aplikazio, sistema edo-ta fitxategietan jasotako datuak isilpean eta seguru gordeko direlako bermea edukitzeko.

Administrazio elektronikoak zerbitzu publikoetarako sarbidea bera errazten du. Ondorioz, datuak —datu pertsonalak, besteak beste— azkarrago eta maizago bidaltzeko bide ema-ten du. Erraztasun horiek ezin dute, baina, datu pertsonalak babesteko eskubidea urratu. Izan ere, ezinbestekoa da eskubide hori bermatzea Administrazio-ekintza orotan.

8. Bitarteko elektronikoen bidez emandako zerbitzu publikoak kalitatezkoak izateko eskubi-dea.

Eskubide hori ekainaren 22ko 11/2007 Legean �aso izanaren helburua da: herritarren es-kaerari erantzutea eta kalitatezko zerbitzu publikoa eskaintzea, hau da, herritarrek dituzten benetako beharrei erantzuten diena.

9. Berdintasunerako eskubidea, herri-administrazioen zerbitzuetara bitarteko elektronikoen bidez iristeko orduan. administrazioek sarbide unibertsala bermatuko dute, pertsona guz-tiek izan dezaten beren eskubideak berdintasunez baliatzeko modua.

Gerta liteke ordenagailurik edo Internetarako konexiorik ez duen pertsona batek bitarteko horien bidez egin nahi izatea izapideren bat. Kasu horretan, pertsona horiei izapideak egi-ten lagunduko dieten bulegoak eta langileak eskaini beharko ditu Administrazioak.

10. Herritarrek eskubidea dute espediente bat osatzen duten agiri elektronikoak euskarri elek-tronikoan gorde ditzaten herri-administrazioek.

Administrazioek euskarri elektronikoetan gorde behar dituzte agiri elektronikoak, �atorrizko formatuan edo beste batean.

53



Demagun interesdunak beka bat eskuratzeko ebazpena �formatu elektronikoan dago� erabili nahi duela curriculumean sartzeko, ebazpena eman zenetik urte batzuetara. Administrazioak ebazpen horren edukia gorde behar izan du, baina ez nahitaez �atorrizko formatuan.

11. Herritarrek eskubidea dute herri-administrazioekiko harremanetarako nahi duten aplika-zioa edo sistema aukeratzeko; betiere, estandar irekikoa izan behar du, edo, behintzat, he-rritarren artean zabalduenetako bat.

estandar irekiak honako baldintza hauek bete behar ditu:

a. Publikoa izatea eta doan erabiltzeko modukoa, edo kosturik badauka, ez du irispidea eragozteko modukoa izan beharko,

b. Erabiltzeko eta aplikatzeko ez da �abetza intelektual edo industrialeko eskubiderik or-daindu beharko.

Administrazioak ezin du estandar irekien erabilerarekin bat ez datozen programa eta apli-kazioen bateragarritasun ezan oinarritutako oztopo teknikorik �arri.

ZErBI�ZU ELEK�rONIKOAK

egoitza elektronikoa

Herritarrek balia dezaketen helbide elektroniko bat da. Herri-administrazio bati dagozkio ha-ren titularitatea, kudeaketa eta Administrazioa.

Legearen arabera, helbide elektronikoa hau da: ekipo edo sistema elektroniko baten identifika-tzailea; bertatik, komunikazio-sare batean informazioa edo zerbitzuak eskaintzen dira.

Egoitzan informazio osoa, egiazkoa eta eguneratua eman behar da. Halaber, ezgaituek esku-ratzeko modukoa izan behar du informazioak. Egoitzaren titularra ere identifikatu behar da.

Azkenik, egoitza guztiek eskaini behar diete herritarrei kexak eta iradokizunak bidaltzeko pos-tontzi bat. Mota horretako postontzia Administrazio askotan egon badago �ada. Haren helburua da herritarrek �arduera administratiboari buruz duten iritzia ezagutzea, eta iritzi hori kontuan har-tzea. Azken batean, Administrazioa administratuei hurbiltzea du xede.

Herri-administrazioetako erregistro elektronikoak

Herri-administrazio bakoitzean, hari zuzendutako era guztietako eskabideak, idatziak eta ko-munikazioak �asotzeko erregistro elektroniko bat, gutxienez, izango da.

Erregistroak idatzia �aso izanaren egiaztagiria sortuko du modu automatikoan. Egiaztagiri ho-rretan aurkezpen-eguna eta -ordua eta erregistro-sarreraren zenbakia agertuko dira.

Erregistro elektronikoen abantailetako bat da agiriak eguneko 24 orduetan eta asteko 7 egune-tan aurkez daitezkeela.

komunikazio eta jakinarazpen elektronikoak

Herri-administrazioek bitarteko elektronikoak erabiliko dituzte herritarrei zuzendutako komuni-kazio eta �akinarazpenetan, betiere, interesdunak aldez aurretik horretarako baimena ematen ba-die beren-beregi. Dena den, interesdunak baimena emateko erabakia atzera bota dezake edozein unetan.

Aitzitik, garapen eta Berrikuntzarako �G+B� beka bat eskatu duten pertsonak eskabide hori iza-pidetzeko bitarteko elektronikoak soilik erabiltzera behar ditzake Administrazioak. Arrazoia da mota horretako bekak teknologia berriak gertu-gertutik ezagutzen dituzten pertsonei zuzenduta daudela, eta, hortaz, ez dutela ahalegin berezirik egin beharko bitarteko elektronikoak erabiltzeko.

IIAdministrazio-prozedura eta datuen babesa

57

Administrazio-prozedura


6


aurkibidea: I. Administrazio-prozeduraren esanahia eta helburua. – 1. Administrazio-egin-tza. A� Kontzeptua. B� Egitea. B.1. Egintza emateko eskumena duen administrazio-organoa. B.2. Administrazio-egintza eta prozedura. C� Edukia. D� Arrazoitzea. E� Forma. Administra-zio-egintzaren eraginkortasuna. A� Denbora-eraginkortasuna. B� Administrazio-egintzen atze-raeragina. C� Administrazio-egintzak etetea. – 5. Administrazioaren isiltasuna. A� Epearen barruan ebazteko eta �akinarazteko betebeharra. B� Epearen barruan ez ebaztea eta ez �aki-naraztea; administrazioaren isiltasuna: motak, ondorioak eta izaera. – II. “Interesdun” kontzep-tua. II.1. Interesdunen eskubideak. Prozeduran ez parte hartzea eta errefusatzea. Prozeduran parte ez hartzeko betebeharra eta errefusatzeko eskubidea ezartzen dituzten arrazoiak. 3.2. Prozeduran parte ez hartzeko betebeharra �30/92 Legearen 28. artikulua�. 3.3. Errefusatzeko eskubidea �30/92 Legearen 29. artikulua�. – I. Herritarrek Administrazioarekiko harremanetan dituzten eskubide orokorrak. A� Norberaren Autonomia Erkidegoko lurraldean ofizialak diren hizkuntzak erabiltzeko eskubidea. B� Informazioa lortzeko eta administrazio-dokumentuak es-kuragarri izateko eskubideak. C� Agintarien eta langile publikoen aldetik errespetuzko eta be-girunezko tratua �asotzeko eskubidea. – II. Administrazio-erregistroak. Administrazio-egintzen berrikuspena administrazio-bidean. Administrazio egintzen berrikuspenaren printzipio oroko-rrak – V. Administrazio-errekurtsoak. V.1. Administrazio-errekurtsoak: kontzeptua eta helburua. V.2. Administrazio-errekurtsoak �artzean, izapidetzean eta ebaztean aplikatu beharreko prin-tzipio orokorrak. V.2.1. Elementu sub�ektiboak. V.2.2. Elementu ob�ektiboak. V.2.3. Elementu formalak. V.3. Errekurtso motak. V.3.1. Administrazio-errekurtso arruntak. V.3.2. Administrazio-errekurtso bereziak: berrikusteko errekurtso berezia. Herri-Administrazioen eta Herri-Adminis-trazioetako agintarien eta langileen erantzukizuna.

I. ADMINIS�rAZIO-PrOZEDUrArEN ESANAHIA E�A HELBUrUA

Administrazioak hainbat izapidek osatzen duten prozedura �akin bati �arraiki dihardu norma-lean. Administrazio-�arduna, beraz, formala da, araudi aplikagarriak kasu bakoitzean ezartzen duen prozedurari �arraitzen baitio.

Administrazioak egintzak emateko erabiltzen duen bideari administrazio-prozedura deitzen zaio. Administrazio-prozedurak idatzizko forma izaten du normalean. Horrela, beraz, �ardun ba-koitzean hainbat dokumentu sortzen dira, eta horiek guztiek administrazio-espediente izenekoa osatzen dute.

1. ADMINIS�rAZIO-EGIN�ZA

a) Kontzeptua

Administrazio-egintza administrazio zuzenbidearen instituzio nagusietako bat da. Dena dela, administrazio-egintzaren legezko kontzepturik ez dago. GArCIA DE EN�ErrIA legelariak honela definitzen du: “Administrazioak erregelamendu-ahalaz bestelako administrazio-ahal bat baliatuta egindako borondatezko, �udiziozko, �akintzazko edo desirazko deklarazioa”. “Administrazio-egin-tza” kontzeptu horretatik hainbat elementu bereizgarri ondoriozta daitezke:

1. Herri-administrazioaren deklarazio bat da. Pertsona partikularrek administrazio-prozedura baten barruan egiten dituzten �ardunak �eskaerak, alegazioak, erreklamazioak, errekurtsoak eta abar� ez dira administrazio-egintzak.

58



2. Herri-administrazioaren aldebakarreko deklarazio bat da. Hortaz, administrazio-kontratu, administrazio-itun edo administrazio–hitzarmenetatik bereizten da, horiek aldebiko izaera edo izaera negoziatua baitute �Administrazioaren eta partikularren artean�. Hala ere, alde-bakarreko administrazio-egintza batzuek hartzailearen onarpena eskatzen dute erabat era-ginkorrak izateko �adibidez, funtzionario baten izendapenak ondorioak izateko, funtzionario horrek karguaz �abetu behar du�.

3. Administrazioaren deklarazio hori hainbat motatakoa izan daiteke: borondatezkoa �obra-li-zentzia bat ukatzea, adibidez�, desirazkoa �zehatzeko ebazpen baterako proposamen bat�, �akintzazkoa �erroldatze-ziurtagiria egitea� edo �udiziozkoa �Udaleko idazkariaren txosten �uridiko bat�. Nolanahi ere, deklarazio horren ezaugarri bereizgarria �eduki zehatza aparte utzi gabe� zera da, ondorio �uridikoak sortzen dituela, ez baita �ardun material soila �adibi-dez, udal-zerbitzuek espaloi bat konpontzea �ardun material soila da; Udalaren obra-proiektu bat onartzea, berriz, administrazio-egintza da�.

4. Administrazioak administrazio-ahal bat baliatzearen ondorioz sortzen da deklarazioa, eta ahal horrek erregelamendu-ahalaz bestelakoa izan behar du; izan ere, erregelamendu-ahalaren ka-suan, Herri-administrazioak ez du administrazio-egintza bat egiten, erregelamendu bat �hau da, arau �uridiko mota bat� baizik. Administrazioari administrazio-egintzak egitea ahalbidetzen dion administrazio-ahala �baimentzeko ahala, zehatzekoa, des�abetzekoa eta abar� ordena-mendu �uridikoak ematen du, Administrazioaren legezkotasun-printzipioari �arraiki�.

5. Administrazio-egintza administrazio-ahal �akin bat erabiltzea denez gero, Administrazio Zu-zenbideari lotuta dago. Horixe da Zuzenbidearen beste adar batzuei lotuta dauden Herri Administrazioaren beste �ardun batzuetatik bereizten duena �hala nola lan-kontratua duen pertsona baten iraizpenetik –Lan Zuzenbideari lotua– edo �araunspen baten onarpenetik –Zu-zenbide Zibilari lotua–�.

B� egitea

Legearen arabera, herri-administrazioek ofizioz edo interesdunak eskatuta eman beharreko ad-ministrazio-egintzak organo eskudunak egingo ditu, ezarritako prozedurari �arraiki. Hori dela-eta, administrazio-egintzaren figura osatzen duten bi elementu hauek bereiz aztertu behar dira:

B.1. eGintza eMateko eskuMena duen adMinistrazio-orGanoa

Administrazio-egintza herri-administrazio eskudunak eman behar du �Estatukoak, Autonomia Erkidegokoak, foru-administrazioak edo udal-administrazioak�, eta, horren barruan, emateko es-kumena esleituta duen administrazio-organoak. Eskumena administrazio-organo bakoitzari dago-kion ahalaren neurria dela esan ohi da. Arauek finkatzen dute administrazio-organo bakoitzaren eskumen zehatza. Eskumena herri-administrazio bati esleitzen badiote, baina zer organok baliatu behar duen zehazten ez badute, espedienteak bideratzeko eta ebazteko ahalmena arloa eta lurral-dea kontuan hartuta eskumena duten mailaz beheragoko organoei �eta bat baino gehiago izanez gero, hierarkian mailarik handiena duenari� dagokiela ulertuko da.

B.2. adMinistrazio-eGintza eta prozedura

Oro har, ezarritako prozedura bati �arraiki egin behar dira administrazio-egintzak.Prozeduraren ikuspegitik, bi administrazio-egintza mota bereiz daitezke argi eta garbi: behin

betiko egintzak eta izapide-egintzak.Behin betiko egintzei ebazpen edo ebazpen-egintza ere esaten zaie. Egintza horietan, amaiera

ematen zaio administrazio-prozedura bati, eta interesdunek planteatutako gai guztiei eta prozedu-raren ondoriozko beste gai batzuei buruzko erabakiak hartzen dira. Behin betiko egintzen artean, horien aurkako errekurtsoak �ar daitezkeela kontuan hartuta, bi kategoria bereiz daitezke:

– Administrazio-bideari amaiera ematen dioten egintzak. Egintza horien aurka zuzenean �o ahal izango da administrazioarekiko auzietako organo �udizialetan. Halaber, nahi izanez

59



gero �hau da, nahitaezko izaerarik gabe�, berraztertzeko administrazio-errekurtsoa �arri ahal izango da aldez aurretik, egintza eman duen administrazio-organoan bertan.

Zer egintzak ematen diote amaiera administrazio-bideari? Oro har, legeak honako hauek ezartzen ditu:

a� Gora �otzeko errekurtsoak ebazten dituztenak,

b� Gora �otzeko errekurtsoa legez ordezkatzen duten aurka egiteko prozedurei buruzko ebazpenak,

c� Mailaz goragokorik ez duten administrazio-organoen ebazpenak, legeren batean aurka-koa ezartzen denean izan ezik,

d� Administrazio-organoen gainerako ebazpenak, legezko edo erregelamenduzko xedapen batek hala ezartzen duenean,

e� Prozeduraren amaitzailetzat hartzen diren akordioak, itunak, hitzarmenak edo kontra-tuak.

– Administrazio-bideari amaiera ematen ez dioten egintzak. Administrazioarekiko auzietako organo �udizialetan aurka egin aurretik, gora �otzeko administrazio-errekurtso bat �arri behar da nahitaez �edo legez ordezkatzen duen beste bat�, egintza eman duen organoaren mailaz goragoko organoan.

Izapide-egintzak, berriz, gaiaren funtsari buruzko behin betiko ebazpenaz bestelako adminis-trazio-prozedura baten barruan �hasiera-fasean zein instrukzioan� izaera instrumentalarekin ematen direnak dira. Funtsean, ezin da izapide-egintzen aurka era autonomoan eta zuzenean egin. Izapi-de-egintza baten legezkotasunik eza ezartzeko modu bakarra prozeduran emandako behin betiko ebazpenaren aurka egitea da.

Kontuan hartu behar dira, halaber, egintza irmo izenekoak. Egintza horien aurka ezin da ez administrazio-errekurtsorik ez errekurtso �udizialik �arri, berrikusteko errekurtso berezi bat �artzen denean izan ezik �partikularrak bidezko errekurtsoa �artzeko epeak igarotzen utzi dituelako edota epailearen erabaki irmo batek –hau da, errekurtsoa �artzeko aukera ematen ez duen erabaki batek– edukia berretsi duelako�.

C� edukia

30/92 Legeak ezartzen duenez, egintzen edukia bat etorriko da ordenamendu �uridikoan xe-datutakoarekin, eta haren helburuak kontuan hartuta finkatu eta egokituko da.

Administrazio-egintzek bat etorri behar dute ordenamendu �uridikoan xedatutakoarekin. Oro har, ordenamenduaren sektore bakoitzaren �polizia, ingurumena, hirigintza, osasuna, ondasun pu-blikoak eta abar� berezko administrazio-arauek finkatu ohi dute eremu horretan ematen diren admi-nistrazio-egintzen edukia.

Legeak egintzen edukiak helburuekin bat etorri behar duela ezartzen duenean, honako hau esan nahi du: administrazio-egintza bat ematea arauak Administrazioari esleitutako ahal bat era-biltzea da. Eta arauek Administrazioari ahalak esleitzen dizkiotenean, helburu �akin batzuk lor-tzeko esleitzen dizkiote �adibidez, des�abetzea onura publikoko edo gizarte-intereseko helburuekin baino ezin da egin, eta poliziari esleitutako ahalmen guztiek herritarren segurtasuna babesteko helburua dute�. Horrela, beraz, ahal horiek baliatuta ematen diren administrazio-egintzek, arauan berariazko ahal bakoitzerako finkatutako helburura bideratuta egon behar dute. Adibidez, ezin da des�abetze-egintzarik eman onura publiko edo gizarte-interesekoez bestelako helburuetarako. Ad-ministrazio-egintza ordenamenduan aurreikusitakoaz besteko helburu batekin ematen bada, botere-desbideratzea gertatzen da, eta egintzaren legezkotasunik eza ezartzeko arrazoia da.

Administrazio-egintzen edukiak zehatza izan behar du.Egintzen edukia kontuan hartuta, honako hauek bereiz ditzakegu: aldeko egintzak, hots, har-

tzaileen aldeko ondorioak dakartzatenak �baimenak, emakidak, lekapenak, laguntzak, diru-lagun-tzak eta abar�, eta kargak ezartzen dituzten edo inoren kalterako diren egintzak, hots, eraginpean hartutako pertsonaren eskubideak, interesak edo egoera �uridikoak mugatzen edo murrizten dituz-tenak �zehapenak, des�abetzeak, aginduak eta abar�.

60



D� arrazoitzea

Administrazio-egintzak arrazoitzea ez da eskakizun formal hutsa, administrazio-gardentasuna-ren printzipioa gauzatzea baizik. Herritarrek eskubidea dute eraginpean hartzen dituzten adminis-trazio-erabakien arrazoiak zein diren �akiteko. Hala, �uridikoki kontrasta ditzakete, eta, hala bada-gokio, horien aurka bidezkoak diren errekurtsoak �ar ditzakete.

Legez, ez dira administrazio-egintza guztiak arrazoitu behar, egintza mota �akin batzuk baizik. Nolanahi ere, kasuak asko eta asko dira. Legearen arabera, honako administrazio-egintza hauek arrazoitu behar dira, gertakariak eta zuzenbideko oinarriak labur aipatuta:

a� Eskubide sub�ektiboak edo bidezko interesak mugatzen dituzten egintzak.

b� Administrazio-xedapen edo -egintzak, administrazio-errekurtsoak, auzibidera �o aurreko erreklamazioak eta arbitra�e-prozedurak ofizioz berrikusteko prozedurak ebazteko egin-tzak.

c� Aurreko �ardunetan �arraitutako irizpidetik edo kontsulta-organoen irizpenetik urruntzen diren egintzak.

d� Egintzak eteteko erabakiak, arrazoia edozein izanik ere, eta administrazio-prozeduran �zehatzeko prozedura barne� behin-behineko neurriak hartzeko erabakiak.

e� Premiazko izapideak aplikatzeko edo epeak luzatzeko erabakiak.

f� Diskrezio-ahalak baliatuta ematen diren egintzak, eta esanbidezko lege-xedapen edo erre-gelamendu-xedapen bati �arraiki eman behar direnak.

E� Forma

Legeak adierazten duenez, egintzak idazki bidez egingo dira, egintzen izaerak adierazteko eta �asoarazteko beste modu egokiago bat eskatzen edo baimentzen duenean izan ezik.

Administrazio-organoek beren eskumena hitzez baliatzen duten kasuetan �mailaz goragokoa-ren agindu baten kasuan, adibidez�, egintza idazki bidez �aso behar bada, mailaz beheragoko organoko titularrak edo egintza hitzez �asotzen duen funtzionarioak egin eta sinatuko du idazkia; egintzaren komunikazioan, zer agintaritzarena den adieraziko da. Ebazpenen kasuan, eskumena-ren titularrak hitzez emandako ebazpenen zerrenda bat baimendu beharko du, edukia adierazita. Kide anitzeko organoek emandako egintzen kasuan, erabakiak edo akordioak hitzez hartu ohi dira �zenbaitetan aldez aurretik eztabaidatu eta bozketa egin ondoren�, eta erabakiak bilkuraren idatzizko aktan islatuta geratu behar dira.

ADMINIS�rAZIO-EGIN�ZArEN ErAGINKOr�ASUNA

A� denbora-eraginkortasuna

Herri-administrazioen egintzek ematen diren egunetik sortzen dituzte ondorioak, aurkakoa xe-datzen denean izan ezik. Eraginkortasuna geroratuta geratuko da egintzaren edukiak hala eska-tzen duenean �adibidez, ondorioak sortzeko ondorengo data bat finkatzen duenean: egintza eman eta hurrengo hilabetetik aurrera �asoko den beka bat ematen da�, edo �akinarazpenaren, argitalpe-naren edo goragoko maila batean onartzearen baldintzapean dagoenean.

B� administrazio-egintzen atzeraeragina

Oro har, administrazio-egintzek ez dute atzeraeraginezko eraginkortasunik, hau da, ezin dute ondoriorik sortu ematen diren dataren aurretik. Hala ere, salbuespen gisa, honako kasu hauetan atzeraeraginezko eraginkortasuna eman dakieke egintzei:

61



a� deuseztatutako egintzen ordez ematen direnean, eta

b� interesdunari ondorio mesedegarriak dakarzkiotenean, betiere egintzak eraginkortasuna izateko �arri den data berrian egitatezko kasuak �adanik baldin bazeuden, eta eraginkor-tasunak kalterik ekartzen ez badie beste inoren eskubideei edo bidezko interesei.

C� administrazio-egintzak etetea

Administrazioak administrazio-egintza baten eraginkortasuna inguruabar �akin batzuetan aldi baterako eteteko aukera aurreikusten dute arau �uridikoek sarritan �adibidez, Administrazioak parti-kular bati akuifero bat ustiatzeko emandako baimena eten dezake ezohiko lehorte-egoera batean�.

Nolanahi ere, etetearen kasurik ohikoena da egintzaren aurkako administrazio-errekurtso bat edo errekurtso �udizial bat planteatzean edo emandako egintza ofizioz berrikusteko prozedura iza-pidetzean gertatzen dena. Etendura errekurtsoa edo berrikusteko prozedura izapidetzen duen or-ganoak har dezakeen kautelazko neurri bat da. Oro har aurka egin zaion egintza eteten ez bada ere, errekurtsoa ebazteko eskumena duen organoak, etendurak interes orokorrari edo hirugarrenei eragingo liekeen kaltea eta aurka egin zaion egintzaren berehalako eraginkortasunaren ondorioz errekurtso-egileari eragiten zaion kaltea aldez aurretik behar bezala konparatu ondoren, aurka egin zaion egintzaren betearazpena ofizioz edo errekurtso-egileak eskatuta eten ahal izango du, honako inguruabar hauetako bat agertzen denean:

a� Betearazpenak konpondu ezin diren edo nekez konpon daitezkeen kalteak eragin ahal izatea.

b� aurka egitearen funtsa aurreikusitako erabateko deuseztasunaren arrazoiren bat izatea.

Bestalde, aurka egin zaion egintzaren betearazpena automatikoki etenda dagoela ulertuko da baldin eta, egintza eteteko eskaera, egintza ebazteko eskumena duen organoaren erregistroan �aso eta hogeita hamar egunetan organoak esanbidezko ebazpenik eman ez badu.

5. ADMINIS�rAZIOArEN ISIL�ASUNA

A� epearen barruan ebazteko eta jakinarazteko betebeharra

Administrazioa behartuta dago prozedura guztietan esanbidezko ebazpena ematera eta �aki-naraztera, prozedura horiek hasteko modua edozein dela ere.

Esanbidezko ebazpena �akinarazteko gehienezko epea dagokion prozeduraren arau erregula-tzaileak finkatuko du. Kontuan izan behar da legeak �akinarazpena egiteko epea aipatzen duela, ez, ordea, ebazpena emateko epea. Epe hori sei hilabetekoa izango da gehienez, lege-mailako arau batek epe handiagoa ezartzen duenean edo Europar Batasuneko araudian hala aurreikusita dagoenean izan ezik. Prozeduren arau erregulatzaileek �akinarazpena �asotzeko gehieneko epea finkatzen ez dutenean, epe hori hiru hilabetekoa izango da. Epe horrek, beraz, ordezko izaera izango du.

Nola zenbatzen dira epe horiek? 30/92 Legearen arabera:

a� Ofizioz hasten diren prozeduretan, hasteko erabakiaren datatik aurrera �erabaki hori inte-resdunari �akinarazten zaionetik aurrera ez�.

b� Interesdunak eskatuta hasitako prozeduretan, eskaera izapidetzeko eskumena duen orga-noaren erregistroan �aso den egunetik aurrera.

Prozedura bat ebazteko eta ebazpena �akinarazteko legezko gehieneko epea honako kasu hauetan eten daiteke:

a� Edozein interesduni akatsak zuzentzeko eta beharrezkoak diren dokumentuak eta beste-lako datuak aurkezteko errekerimendua egiten zaionean, errekerimendua �akinarazten

62



denetik hartzaileak hori betetzen duenera bitartean �edo, bestela, zuzenketa hori egiteko emandako epea�.

b� Europako Erkidegoetako organo baten aldez aurreko eta aginduzko erabakia lortzeko prozeduren kasuan, eskaera egiten denetik �eskaera interesdunei �akinarazi beharko zaie� erabakia Administrazio instrukzio-egileari �akinarazten zaionera bitartean �hori ere �aki-narazi beharko zaie�.

c� Ebazpenaren nondik norakoak zehazteko beharrezkoak izanik administrazio bereko zein beste bateko organo bati txostenak eskatu behar zaizkionean, eskaera egiten denetik �inte-resdunei horren berri eman beharko zaie� txostena �asotzen denera bitartean �horren berri ere eman beharko zaie�. Epe hori hiru hilabetekoa izango da gehienez.

d� Interesdunek proposatuta proba teknikoak edo azterketa erabakigarriak edo kontraesa-nezkoak egin behar direnean, emaitzak espedientean txertatzeko behar den beste den-boran.

e� Prozedurari amaiera konbentzionala edo itundua emateko balio duen itun edo hitzarmen bat amaitzeko negoziazioak hasten direnean, horren deklarazio formala egiten denetik negoziazio horiek ondoriorik gabe amaitzen direnera bitartean, hala badagokio �hori guztia Administrazioak edo interesdunek egindako deklarazioaren bidez �asoko da�.

Kasu �akin batzuetan, epeak luzatu egin daitezke. Egindako eskaeren edo eraginpean hartu-tako pertsonen kopuruak ebazteko gehieneko epea ez betetzea ekar dezakeenean, ebazteko esku-mena duen organoak –organo instrukzio-egilearen proposamen arrazoitu bidez– edota ebazteko eskumena duen organoko mailaz goragokoak –organoaren proposamen bidez– eginkizuna behar bezala eta epearen barruan betetzeko baliabide pertsonalak eta materialak gaitu ahal izango ditu. Izapidetzean saturaziora iristeko aukeraren aurrean, ebazteko eta �akinarazteko gehieneko epea luzatzea erabaki ahal izango da salbuespen gisa, betiere inguruabarrak argi eta garbi arra-zoitu eta eskuragarri dauden baliabide guztiak agortu ondoren. Azkenean gehieneko epea luza-tzea erabakitzen bada, ezin izango du prozedura izapidetzeko ezarritakoa gainditu �epe hori, beraz, bikoitza izan daiteke gehienez�. Epeak luzatzeko aukeraren inguruko erabakia interesdunei �akinarazi beharko zaie, eta haren aurka ezin izango da errekurtsorik �arri.

B� epearen barruan ez ebaztea eta ez jakinaraztea; administrazioaren isiltasuna: motak, ondorioak eta izaera

Herri-administrazioek, informazio-ondorioetarako, prozeduren zerrendak argitaratu eta egune-ratuta eduki behar dituzte, prozedura horien gehieneko iraupen-epeak eta administrazioaren isilta-sunaren ondorioak adierazita.

Nolanahi ere, prozedurak ebazteko eta �akinarazteko arauz ezarritako gehieneko epearen eta administrazioaren isiltasunak izan ditzakeen ondorioen berri eman beharko diete herri-administra-zioek interesdunei. Aipamen hori, ofizioz hasteko erabakiaren �akinarazpenean edo argitalpenean edota eskaera izapidetzeko eskumena duen organoaren erregistroan �aso eta hurrengo hamar egu-nen barruan zuzenduko zaien komunikazioan sartuko da. Azken kasu horretan, komunikazioak, gainera, organo eskudunak eskaera noiz �aso duen adieraziko du.

II. “IN�ErESDUN” KON�ZEP�UA

30/92 Legeak honako hauek hartzen ditu administrazio-prozedura bateko interesdun:

1� Prozedura norbanakoen nahiz taldeen eskubide edo bidezko interesen titular modura sus-tatzen dutenak. Prozedura bat eskaera bat aurkeztuz hasten denean, adibidez, eskaera aurkezten duena interesdun bihurtzen da, eskubide edo bidezko interes baten titularra den kontuan hartu gabe.

63



2� Prozedurari hasiera eman gabe ere, prozedura horretan hartzen den erabakiak eragin-pean har ditzakeen eskubideak dituztenak. Administrazioak dagokion prozeduran hartzen duen erabakiak eraginpean har dezakeen eskubide baten titulartasunak pertsona horiek automatikoki interesduntzat hartzea dakar. Adibidez, oposizio batzuetan pertsona bati plaza bat esleitu ondoren beste batek erabakiaren aurkako errekurtsoa �artzen duen ka-suan errekurtsoak aurrera egiten badu, plaza lortu duen pertsonak galdu egingo du plaza hori. Beraz, horrek eragina izango du pertsona horrek plaza lortzeko duen eskubidean.

3� Ebazpenak eraginpean har ditzakeen norbanakoen nahiz taldeen bidezko interesak dituz-tenak eta prozeduran aurkezten direnak, behin betiko ebazpena eman arte. Kasu horre-tan, administrazio-erabakiak pertsona horiengan eragina izateaz gain, beharrezkoa da pertsona horiek prozeduran agertzea, hau da, Administrazioari prozeduran parte hartu nahi dutela �akinaraztea.

II.1. interesdunen eskubideak

Administrazio-prozedura batean pertsona bati interesdun-izaera aitortzeak pertsona horiek pro-zeduraren garapenean aktiboki parte hartzea dakar. Ildo horretan, 30/92 Legeak, “Herritarren eskubideak” atalean, nagusiki prozedura �akin batean interesdun-izaera duten pertsonei dagoz-kien eskubideen zerrenda bat �asotzen du. Zerrenda hori 30/92 Legearen artikuluetan agertzen diren beste eskubide batzuekin �administrazio-organoak osatzen dituzten pertsonak errefusatzeko eskubidearekin, adibidez� eta Konstituzioak eta legeek aitortutako beste eskubide batzuekin osatu beharko da.

30/92 Legearen atal horren izenburua gorabehera, herritarren eskubide gutxi aipatzen dira bertan. Zehazki, Autonomia Erkidegoko lurraldean hizkuntza ofizialak erabiltzeko eskubidea eta herri-administrazioen erregistroak eta artxiboak eskuragarri izateko eskubidea aipa daitezke. Gai-nerako eskubideak erabiltzeko, ezinbestekoa da aldez aurretik administrazio-prozedura batean in-teresdun-izaera edukitzea. Izaera hori edukita, honako eskubide hauek izango ditu pertsonak:

1� Edozein unetan prozeduraren izapidetze-egoeraren berri izateko eskubidea.

2� Prozeduraren ardura daramaten herri-administrazioen zerbitzuan diharduten agintariak eta langileak identifikatzeko eskubidea.

3� Aurkeztutako dokumentuen kopia zigilatua lortzeko �kopia hori �atorrizkoekin batera eka-rrita�, eta �atorrizko dokumentuak itzultzeko �prozeduran �atorrizkoak �aso behar direnean izan ezik� eskubidea.

4� Prozeduraren edozein fasetan �betiere entzunaldiaren izapidearen aurretik� alegazioak egiteko eta dokumentuak aurkezteko eskubidea. Organo eskudunak kontuan hartu behar ditu alegazio eta dokumentu horiek ebazpen-proposamena idazterakoan.

5� Dagokion prozedurari aplika dakizkiokeen arauetan eskatzen ez den agiririk eta �ardu-neko administrazioak dagoeneko bere esku duen agiririk ez aurkezteko eskubidea.

6� Indarrean dauden xedapenek egin nahi diren proiektuei, �ardunei edo eskaerei ezartzen dizkieten baldintza �uridikoei eta teknikoei buruzko informazioa eta orientazioa lortzeko eskubidea.

7� Agintarien eta funtzionarioen aldetik errespetuzko eta begirunezko tratua �asotzeko esku-bidea. Izan ere, eskubideak erabiltzeko eta betebeharrak betetzeko aukera erraztu behar diete herritarrei.

8� Herri-administrazioen eta bertako langileen erantzukizuna eskatzeko eskubidea, legez hala behar duenean. Eskatu beharreko erantzukizuna ondare-erantzukizuna, diziplina-e-rantzukizuna edo zigor-erantzukizuna izan daiteke.

Bestalde, herritarren zerbitzu publikoetarako sarbide elektronikoari buruzko 11/2007 Legeak kasu eta baldintza �akin batzuetan Administrazioarekin baliabide elektronikoen bidez harremane-tan �artzeko eskubidea aitortzen du.

64



PrOZEDUrAN EZ PAr�E HAr�ZEA E�A ErrEFUSA�ZEA

Konstituzioaren arabera, herri-administrazioek interes orokorrak babesten dituzte ob�ektibo-tasunez. Ob�ektibotasun horrek eskatzen du administrazio-erabakiak inpartzialtasunez hartzea, besteak beste. Prozedura zehatz bakoitzean inpartzialtasuna bermatzeko, arrazoi �akin batzuk agertzen direnean erabakia hartzeko prozesuan ez esku hartzera behartzen ditu araudiak admi-nistrazio-organoen titularrak eta bertan diharduten langileak. Berme hori prozeduran parte ez har-tzeko eta errefusatzeko tekniken bidez gauzatzen da.

PrOZEDUrAN PAr�E EZ HAr�ZEKO BE�EBEHArrA E�A ErrEFUSA�ZEKO ESKUBIDEA EZAr�ZEN DI�UZ�EN ArrAZOIAK

30/92 Legeak zerrendatzen dituen kasu batzuetan, administrazio-organoak osatzen dituzten pertsonen inpartzialtasuna zalantzan geratuko litzateke prozedura �akin batean parte hartuz gero. Hona hemen kasu horiek:

1� Aztergai den kasuan edo beste kasu batean �ebazpenak eragina duenean� interes pertso-nala edukitzea, sozietate edo erakunde interesdun bateko administratzailea izatea, edo interesdunen batekin ebatzi gabe dagoen auziren bat edukitzea.

2� Laugarren mailaren barruko odol-ahaidetasuna edo bigarren mailaren barruko ezkontza-ahaidetasuna izatea interesdunetako edozeinekin, erakunde edo sozietate interesdunen bateko administratzaileekin eta prozeduran esku hartzen duten aholkulari, legezko ordez-kari edo mandatariekin, eta horien bulego berekoa izatea edo horiekin elkartuta egotea aholkularitzan, ordezkaritzan edo mandataritzan.

3� Aurreko idatz-zatian aipatutako pertsonetako baten lagun mina edo arerio nabarmena izatea.

4� Prozeduran aditu edo lekuko moduan aritu izana.

5� Gaian zuzeneko interesa duen pertsona fisiko edo �uridiko batekin zerbitzu-harremanak izatea, edo pertsona horri azken bi urteetan edozein motatako lanbide-zerbitzuak egin izana edozein inguruabar eta lekutan.

3.2. prozeduran parte ez hartzeko betebeharra (30/92 Legearen 28. artikulua)

Aurreko puntuan adierazitako arrazoiren bat betetzen duten herri-administrazioetako aginta-riek eta langileek uko egingo diote prozeduran esku hartzeari, eta nagusi hurrenari horren berri emango diote.

Halaber, mailaz goragoko karguek egiazta dezakete prozeduran parte ez hartzeko arrazoiren bat dagoela. Kasu horretan, eraginpean hartutako pertsonak parte ez hartzera behartuko dituzte.

3.3. errefusatzeko eskubidea (30/92 Legearen 29. artikulua)

30/92 Legean aurreikusitako arrazoiren bat izanik ere administrazio-organoa osatzen duen pertsonak ez badio parte hartzeari uko egiten, prozedura izapidetzen den bitartean pertsona ho-rren errefusatzea sustatzeko eskubidea aitortzen die Legeak interesdunei.

65



I. HErrI�ArrEK ADMINIS�rAZIOArEKIKO HArrEMANE�AN DI�UZ�EN ESKUBIDE OrOKOrrAK.

A� norberaren autonomia erkidegoko lurraldean ofizialak diren hizkuntzak erabiltzeko eskubidea.

Konstituzioaren 3.2 artikuluak hizkuntzen koofizialtasuna ezartzen du. Horren arabera, gaz-telania eta Autonomia Estatutu bakoitzean ofizialtzat hartutako hizkuntza propioak maila barean daude. Aurreikuspen horretan oinarrituta, 35. artikuluaren d� idatz-zatian honako eskubide hau ai-tortzen da: herritarrek herri-administrazioarekiko harremanetan “norberaren Autonomia Erkidegoko lurraldean ofizialak diren hizkuntzak erabiltzeko duten eskubidea, lege honetan eta ordenamendu juridikoan aurreikusitakoari jarraiki”.

Horrek esan nahi du eskubidea dutela eskaerak aurkezteko, adierazpenak edo komunikazioak egiteko, eta arreta eta �akinarazpena norberaren Autonomia Erkidegoko lurraldean ofizialak diren bi hizkuntzetako edozeinetan �herritarren aukeran� �asotzeko. Beraz, ez dago erabilitako hizkun-tzari lotutako diskriminazio-traturik onartzerik.

Euskal Autonomia Erkidegoko eremuan, arlo hori Euskararen erabilera normalizatzeko azaroa-ren 24ko 10/1982 Oinarrizko Legean araututa dago.

B� informazioa lortzeko eta administrazio-dokumentuak eskuragarri izateko eskubideak.

Administrazioak ematen digun informazioari dagokionez, batetik administrazio-informazioa eta artxibo eta erregistro publikoak eskuragarri izateko eskubidea –herritarren eskubidea–, eta bes-tetik administrazio-gardentasunaren printzipioa –botere publikoen bizitza gidatu behar duena– lotu behar dira.

Legeak honako hau argitaratzea eskatzen du: “kolektibotasun osoa eraginpean hartzeaga-tik publikotasun-erregimen berezi bati lotuta dauden herri-administrazioen esku dauden dokumen-tuen eta partikularrek kontsulta ditzaketen beste guztien zerrenda”. Halaber, Legean xedatutakoa aplikatuta, partikularrek edo beste administrazio-organo batzuek egiten dituzten kontsultei ematen zaizkien eta indarreko arauen interpretazio bat dakarten erantzunak eta aginduak erregulartasu-nez argitaratzen dira.

35. artikuluaren g� idatz-zatiak betebehar hau ezartzen die enplegatu publikoei: “indarrean dauden xedapenek egin nahi diren proiektu, jardun edo eskaeretarako ezartzen dituzten baldintza juridikoei edo teknikoei” buruzko erantzun bat ematea. Beraz, herritarrei eskubidez dagokien infor-mazioa da, legitimaziorik egiaztatu beharrik gabe denei ematen zaiena.

37. artikuluan “administrazioaren artxibo eta erregistroetarako” sarbidea aipatzen bada ere, eskubide horren benetako xedea espediente batean �asota dauden administrazio-dokumentuak dira, artxibo batean daudenak zein besteak. Sarbidea informazioa biltzeko egokia den euskarri material orotarako eta kontsultatu beharreko egintza orotarako emango da: “adierazteko modua –grafikoa, akustikoa edo irudia– edo euskarri materiala edozein izanik ere”.

Eskubidea erabiltzeko legitimazioari dagokionez, gaia desberdina da, eta legitimazioa muga-tuagoa, herritarrek, oro har, amaituta dauden prozedurei buruzko dokumentuak baino ez baitituzte eskuragarri. Amaitu gabe dauden prozeduren kasuan, interesdun-izaera duten partikularrentzat erreserbatuta dago sarbidea.

Era berean, azpimarratu beharra dago dokumentuak eskuragarri izateko eskubidea, beste edo-zein eskubide bezala, ez dela erabatekoa, muga batzuei lotutakoa baizik. Horrela, beraz, sarbi-dea ukatu ahal izango da “interes publikoko arrazoiak gailentzen direnean, babesa neurri han-diagoan behar duten hirugarrenen interesengatik, edo Lege batek hori xedatzen duenean; kasu horietan, ebazpen arrazoitua eman beharko du organo eskudunak”.

C� agintarien eta langile publikoen aldetik errespetuzko eta begirunezko tratua jasotzeko eskubidea.

Eskubide hori 35. artikuluaren i� idatz-zatian aitortuta dago, eta haren inguruan ez dago azal-pen luzerik eman beharrik. Nolanahi ere, adierazi beharra dago kasu horretan ez dela eskubide berri bat aldarrikatzen; aitzitik, Konstituzioan esplizituki onartuta dagoen zerbait adierazten da.

66



Izan ere, Konstituzioaren 10.1 artikuluan azpimarratzen denez, pertsona, pertsonalitaterako esku-bide librea eta beste pertsona batzuen eskubideekiko errespetua ordena politikoaren eta bake so-zialaren funtsak dira.

Bestalde, eskubide orokorra denez gero, urratzen bada diziplina-zehapena ezarri ahal izango da, betiere funtzionarioaren edo agintariaren �okabidea edo �arduna eskubide horren aurkakoa bada.

II. ADMINIS�rAZIO-ErrEGIS�rOAK

38. artikuluak erregistro publikoen inguruan planteatzen duen oinarrizko erregulaziotik azpi-marratu beharreko lehen gauza erregistro-unitatearen printzipioa da �artikulu horrek erregistro oro-korrak eta erregistro osagarriak bereizten ditu�. Printzipio horren arabera, erregistro orokor bat egongo da administrazio-organo bakoitzeko, eta kasuz kasu finkatuko da herri-administrazio ba-koitzaren garapen-arauetan. Zehazki, Euskal Autonomia Erkidegoko eremuan, Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorraren eta bere erakunde autonomiadunen erregistroen sorrera, antolaketa eta funtzionamenduari buruzko apirilaren 29ko 72/2008 Dekretuan araututa dago.

38.2 artikuluan, administrazio-organoa osatzen duten administrazio-unitateetan erregistro osa-garriak sortzeko aukera hartzen da kontuan. Hori baliagarria izan daiteke herritarrei dokumentuak administrazio-organoaren egoitza nagusiarenaz besteko herrietan �ministerio, sail edo erakunde publiko bakoitzaren lurralde-ordezkaritzetan edo lurralde-bulegoetan� aurkezteko zeregina erraz-teko. Erregistro horiek etengabe komunikatuta egon behar dute erregistro orokorrarekin, eta egiten duten oharpen oro erregistro orokorrari �akinarazi beharko diote. Halaber, administrazio-organoa-ren gainerako erregistroetan egindako oharpenak erregistro orokorrean informatikoki txertatuko di-rela bermatuko du sistemak.

Gainera, erregistroetarako sarbidea errazteko bi neurri biltzen ditu agindu horrek. Lehena da zer egunetan eta ordutan egon behar duten zabalik ezartzea. Bigarrena, berriz, honako hauek ar-gitaratzea: a� erregistro-bulego propioen edo itunduen zerrenda eguneratua; b� sarbide- eta komu-nikazio-sistemak; c� funtzionamendu-ordutegiak.

Herri-administrazioek partikularren edo administrazio-organoen idazkiak eta komunikazioak �a-sotzeko ezartzen dituzten erregistro guztiak euskarri informatikoan instalatu izana funtsezkoa izan da �arduera horretarako. Izan ere, teknologia berriak pixkanaka txertatu dira �arduera horretan.

Aurkezteko lekuari dagokionez, 38.4 artikuluak xedatzen du herritarrek herri-administrazioen organoei zuzendutako eskaerak, idazkiak eta komunikazioak honako leku hauetan aurkeztu ahal izango direla: a� administrazio-organoen erregistroetan; b� Estatuko Administrazio Orokorraren eta Autonomia Erkidegoetako beste edozein administrazio-organo baten erregistroetan, eta horre-tarako hitzarmen bat izenpetu duten erakundeen erregistroetan; c� posta-bulegoetan; d� Espainiak atzerrian dituen ordezkaritza diplomatikoetan edo kontsularen bulegoetan; e� indarrean dauden xedapenek ezartzen duten beste edozein lekutan.

Azkenik, kontuan hartu behar da erregistro elektronikoak herritarren zerbitzu publikoetarako sar-bide elektronikoari buruzko 11/2007 Legean aurreikusita daudela. Erregistro horiek gero eta ugaria-goak dira, eta eskaerak urteko egun guztietan eta ordu guztietan aurkezteko aukera ematen dute.

ADMINIS�rAZIO EGIN�ZEN BErrIKUSPENA ADMINIS�rAZIO BIDEAN

30/92 Legeak VII. �ituluan arautzen du egintzen berrikuspena administrazio-bidean. Horreta-rako, bi kapitulutan banatzen du titulu hori: I. kapitulua �ofiziozko berrikuspenaren erregulazioa biltzen duena� eta II. kapitulua �administrazio-errekurtsoei buruzkoa�. Ondoren, erregulazio horren alderdirik azpimarragarrienak azalduko ditugu.

Administrazioak bere egintzak eta xedapenak zuzenbidearekin bat datozen ala ez berrikusi ahal izango du. Barne-berrikuspen horrek bi ezaugarri nagusi ditu: behin-behinekoa da, eta aldez aurreko izaera du.

Behin-behinekotasunak esan nahi du Administrazioak berak emandako egintza edo xedapen bat berrikusteko erabakia, aldi berean, organo �udizialek berrikus dezaketela. Kasu horretan, or-gano horiek erabakia berretsi edo baliogabetu egingo dute.

67



Barne-berrikuspena, salbuespenak salbuespen, gatazka auzitegietan planteatzeko aldez au-rreko eta beharrezko baldintzatzat hartzen da, eta horregatik esaten da aldez aurreko izaera duela.

Gaur egun, oinarrizko hiru sistema mota daude administrazio-egintzen eta administrazio-xeda-penen barne-kontrolerako:

a� Administrazioak bere egintzen gainean motu propio erabil dezakeen kontrol-teknika; ofi-ziozko berrikuspen deitzen zaio.

b� Kontrol arrunta, hau da, Administrazioaren egintzek eta xedapenek eraginpean hartutako sub�ektuek egiten dituzten aurkaratzeak. Aurkaratze horiek gatazka administrazioarekiko auzien auzitegietan planteatu aurreko izapideak dira, eta administrazio-errekurtso deitzen zaie.

c� Aldez aurreko erreklamazioak; horiek ere gatazka bat auzitegi zibiletan edo sozialetan �beren eskumeneko arloetan� planteatu aurreko baldintza gisa eskatzen diren aurkara-tzeak dira.

ADMINIS�rAZIO EGIN�ZEN BErrIKUSPENArEN PrIN�ZIPIO OrOKOrrAK

Hasteko, komeni da zer egintza berrikus daitezkeen finkatzea. 30/92 Legeak, lehenik eta behin, Administrazioaren �ardunak erabateko deuseztasuna �aso izana eskatzen du. Hau da, Ad-ministrazioak honako hauek berrikus ditzake:

a� 30/92 Legean �asotako deuseztasun-kasuren batean dauden administrazio-egintzak.

Dagokion artikuluaren arabera, herri-administrazioen honako egintza hauek izango dira erabat deusezak:

1. Konstituzioaren babesean egon daitezkeen eskubideak eta askatasunak kaltetzen dituztenak.

2. Gaia edo lurraldea dela-eta argi eta garbi ezgauzak diren organoek ematen dituz-tenak.

3. Bete ezinezko edukia dutenak.

4. Arau-hauste penala dakartenak edo arau-hauste baten ondorioz ematen direnak.

5. Legez ezarritako prozedura, edo kide anitzeko organoen borondatea osatzeko fun-tsezko erregelak biltzen dituzten arauak erabat alde batera utziz ematen direnak.

6. Ordenamendu �uridikoaren aurkakoak diren egintza adieraziak eta presuntziozkoak, horietaz �abetzeko oinarrizko baldintzarik ez egotean ahalmenak eta eskubideak es-kuratzen direnean.

7. Legezko xedapenen batean esanbidez ezarritako beste edozein.

b� Erregelamenduak, deuseztasun-akats bera izanez gero. Kasu hori 30/92 Legearen 62.2 artikuluan araututa dago.

Artikulu horren arabera, erabat deusezak dira Konstituzioa, legeak edo mailaz goragoko beste administrazio-xedapen batzuk urratzen dituzten erregelamenduak, Legearen gaiak arautzen dituztenak, eta eskubide indibidualekin bat ez datozen edo eskubide horiek mu-gatzen dituzten zehapen-xedapenen atzeraeragina ezartzen dutenak.

30/92 Legearen 102.1 artikuluak, lehen baldintza horretaz gain, honako hauek eskatzen ditu administrazio-egintzen kasuan:

a� Egintza horiek administrazio-bideari amaiera ematea, hau da, horien aurka gora �otzeko errekurtsorik �artzerik ez izatea,

b� Irmoak izatea, epearen barruan horien aurkako errekurtsorik �arri ez izanagatik.

68



Administrazioak administrazio-egintzak berriz aztertzeko eskatzen den bigarren baldintza ho-rrek erakusten digunez, ofiziozko berrikuspenak administrazio-errekurtsoaren ordezko izaera du. Hau da, berrikuspena bideragarria izateko, beharrezkoa da errekurtsoa bidezkoa ez izatea �egin-tzak administrazio-bideari amaiera ematen diolako�, edo, bidezkoa izanez gero, epean �arri ez izana �eta egintza irmoa izatea�.

Azaldu denez, administrazio-egintza bat ofizioz berrikusteko eskatzen den lehen baldintza ti-pifikatutako deuseztasun-arrazoiren bat izatea da. Dena dela, galdetu beharra dago Administra-zioak egintza deuseztagarriak, hau da, “ordenamendu juridikoaren edozein arau-hauste –botere-desbideratzea barne– eragiten dutenak” �30/92 Legearen 63. artikulua� ofizioz berrikus ditzakeen ala ez. Kasu horretan, erantzuna ezezkoa da, hau da, egintza deuseztagarriak ezin dira ofizioz berrikusi.

Administrazioak egintza deuseztagarri baten aurka �ardun nahi badu, 30/92 Legearen 103.1 artikuluan adierazitako bideari �arraitu beharko dio, hau da, egintzaren kaltegarritasuna deklaratu eta, horren ondoren, egintza Administrazioarekiko auzien �urisdikzioan aurkaratu. Kaltegarritasu-naren deklarazioaren prozedura eraginpean hartzen duten ezinbesteko bi baldintza daude:

a� Kaltegarritasunaren deklarazioak gutxienez interesdunen ikustaldia eta entzunaldia �asoko dituen espediente baten ondorioa izan behar du.

b� Kaltegarritasuna deklaratzen duen espedientearen ebazpena honako epe hauetan egin behar da:

1. Administrazio-egintza eman eta lau urtean beranduenez;

2. Prozedura hasi eta hiru hilabetean beranduenez.

V. ADMINIS�rAZIO-ErrEKUr�SOAK

V.1. adMiniSTRaZio-eRRekURTSoak: konTZepTUa eTa HeLBURUa

Administrazioak egintza bat eman ondoren, hartzaileak horren aurka egin ahal izango du �hau da, errekurtso bat �arri ahal izango du� Zuzenbidearen aurkakoa dela irizten badio.

Zehaztu beharra dago administrazio-xedapen orokorren �erregelamenduen� aurka ezin dela administrazio-errekurtsorik �arri.

Administrazio-errekurtsoen helburua partikularrentzako bermea izatea da, kalteak eragiten di-tuzten eta zuzenbidearen aurkakoak diren egintzen aurrean erreakzionatzeko eta erantzuteko au-kera ematen baitiete. Administrazio-errekurtsoek eskaintzen duten berme hori administrazio-bideari amaiera ematen ez dioten egintza mota orotara iristen da, baina, hala ere, hedadura mugatua du. Administrazio-errekurtsoak errekurtsoaren xede den egintza eman zuen Administrazioan �ar-tzen dira, eta Administrazio horrek berak ebazten ditu, epaile eta alderdi gisa �ardunez. Zalantza-rik gabe, alde handia dago Administrazioak planteatu zaion errekurtso bat ebatzi behar duenean hartzen duen �arreraren eta �urisdikzio-organo batek hartzen duenaren artean.

Hori dela-eta, administrazio-errekurtsoek partikularrei eskaintzen dieten bermeari garrantzia kendu gabe, zehaztu beharra dago berme hori ez dela termino absolutuetan ulertu behar.

V.2. adMiniSTRaZio-eRRekURTSoak JaRTZean, iZapideTZean eTa eBaZTean apLikaTU BeHaRReko pRinTZipio oRokoRRak

30/92 Legearen 107-113. artikuluetan, errekurtsoak ebazteko helburua duten prozeduretan aplikatu beharreko hainbat alderdi berezi daude araututa.

69



V.2.1. elementu subjeKtiboaK

A. errekurtsoak ebazteko eskumena duen agintaritza

Administrazio-errekurtsoen berezko izaera dela-eta, Administrazioan bertan planteatzen dira, eta Administrazioak berak ebazten ditu.

B. errekurtsogilea

Eraginpean hartutako partikularrek �ar dezakete administrazio-egintza baten aurkako errekur-tsoa. Kasu horretan, legitimazio-arau orokorrak aplikatu behar dira. Arau horien arabera, errekur-tsoa �artzen duenak interesduna izan behar du.

V.2.2. elementu objeKtiboaK

Administrazio-errekurtsoen xedeak aurkaratutako administrazio-egintza baliogabetzeko edo be-rritzeko uzia du oinarri.

Gainera, administrazio-errekurtso baten xede diren egintzak behin betikoak izatea eskatzen da. Hortaz, oro har, izapide-egintzen aurka ezin da errekurtsorik �arri era autonomoan. Hala ere, zehaztu beharra dago izapide-egintza kualifikatuen aurka �ar daitekeela errekurtsoa. Egintza ho-rien artean, honako hauek daude:

a� Gaiaren funtsari buruz zuzenean edo zeharka erabakitzen dutenak, edo

b� Prozedurarekin �arraitzeko ezintasuna finkatzen dutenak, edo

c� Defentsa-gabezia sortu edo bidezko eskubide edo interesetan kalte konponezina eragiten dutenak.

V.2.3. elementu formalaK

A. Forma-askatasunaren printzipioa

Administrazio-errekurtso bat �artzeko, honako alderdi hauek �asoko dituen idazki bat baino ez da behar:

– Errekurtsoa �artzen duenaren izena, abizenak eta identifikazio pertsonala.

– Errekurtsoaren xede den egintza eta aurka egiteko arrazoiak.

– �okia, data, errekurtsogilearen sinadura, eta, hala badagokio, �akinarazpenak egiteko mo-dua eta tokia.

– Administrazioaren zer organo, zentro edo unitateri zuzentzen zaion.

B. epeen izaera preklusiboa

Aurka egiteko epeen arloan, lege- eta �urisprudentzia-zorroztasun handia dagoela ikus daiteke. Errekurtso motaren arabera aurka egiteko bidezkoa den epea igaro eta errekurtsoa �arri ez bada, irmo eta baimendu bihurtzen da egintza, hau da, etorkizunean errekurtsoa �artzeko aukera galtzen da.

C. errekurtsoen ondorio ez-etendurazkoa

Administrazio-errekurtso arrunt bat epearen barruan �artzearen ondorio nagusia errekurtsoaren xede den egintzaren irmotasuna eskuratzeko prozesuaren etendura da. Horrela, beraz, prozesu

70



hori berrikuspen edo azterketa berri bati lotuta geratzen da, eta Administrazioak horren legezkota-sunari buruzko esanbidezko erabakia hartu behar du.

Hala ere, errekurtsoa �artzeak ez du berez eteten aurka egin zaion egintzaren eraginkorta-suna, xedapen batek salbuespen gisa esanbidez hori ezartzen duen kasu zehatzetan izan ezik.

D. entzunaldi-izapidea

“Jatorrizko espedientean jaso gabeko gertakari edo dokumentu berriak kontuan hartu behar di-ren” kasuetan, interesdunek hamar egunetik hamabostera bitarteko epea izango dute alegazioak egiteko eta bidezkotzat hartzen dituzten dokumentuak eta egiaztagiriak aurkezteko.

Entzunaldi-izapidea, halaber, eskakizun bat da hirugarren interesdunak daudenean. Horiei, no-lanahi ere, errekurtsoaren berri emango zaie, arestian adierazitako epean bidezkotzat hartzen di-tuzten alegazioak egin ditzaten.

E. errekurtso-bidean dagoen prozeduraren amaiera

Errekurtso-bidean dagoen prozedura amaitzeko, honako era hauek daude aurreikusita 30/92 Legearen 87. artikuluan: ebazpen bat ematea, atzera egitea, eskaeraren oinarri den eskubideari uko egitea �betiere ordenamendu �uridikoak uko egitea debekatzen ez badu�, iraungipen-deklara-zioa, eta gerora agertutako arrazoiengatik prozedurarekin �arraitzeko ezintasun materiala.

Administrazio-errekurtsoaren esanbidezko ebazpenak honako hauek ezar ditzake:

a� Errekurtsoa osorik edo zati batean baiestea, errekurtsoa ezestea, edota ez onartzea.

b� Halaber, baliteke ebazpenak bidezkotzat ez hartzea gaiaren funtsari buruzko erabaki bat hartzeko aukera, eta �ardunen deuseztasuna deklaratzera eta prozedura akatsa egin zen unera eraman dadin agintzera mugatzea.

V.3. eRRekURTSo MoTak

V.3.1. administrazio-erreKurtso arruntaK.

a� Gora �otzeko errekurtsoa: egintza eman duenaren mailaz goragoko organoan �artzen da. Adibidez, Eusko Jaurlaritzako sailburuorde batek emandako egintza baten aurkako errekurtsoa sailburuaren aurrean �artzen da, eta hark ebatzi egiten du.

b� Berraztertzeko errekurtsoa: egintza eman duen organoan �artzen da �mailaz goragoko kargurik ez dagoelako, adibidez�. Errekurtso hori hautazkoa da, hau da, borondatezko izaera du.

V.3.2. administrazio-erreKurtso bereziaK: berriKusteKo erreKurtso berezia

Berrikusteko errekurtso berezia egintza eman duen administrazio-organoan �artzen da �organo horrek berak izango du ebazteko eskumena�, eta Legeak �30/92 Legearen 118.1 artikuluak� esan-bidez balioetsitako honako arrazoi hauek agertzen direnean soilik �ar daiteke:

1. Administrazio-egintza ematean espedientean txertatutako dokumentuen ondoriozko egita-tezko okerren bat egin izana.

2. Gaia ebazteko funtsezko balioa duten eta, ondorengoak izanik ere, ebazpenaren okerra agerian uzten duten dokumentuak agertzea.

3. Errekurtsoaren xede den ebazpenaren aurreko zein ondorengo epai �udizial irmo bidez faltsutzat hartutako dokumentuek edo testigantzek funtsezko eragina izatea ebazpenean.

71



4. Ebazpena prebarikazioaren, funtzionario-eroskeriaren, indarkeriaren, iruzurrezko azpi�o-koaren edo zehatzeko moduko beste �arrera baten ondorioz eman izana, eta epai �udizial irmo batek hori deklaratu izana.

HErrI ADMINIS�rAZIOEN E�A HErrI ADMINIS�rAZIOE�AKO AGIN�ArIEN E�A LANGILEEN ErAN�ZUKIZUNA

30/92 Legearen 139.1 artikuluak ezartzen duenez, “ezinbesteko kasuetan izan ezik, herri-ad-ministrazioek ordaindu egin behar dizkiete herritarrei beren ondasun eta eskubideetan eragindako kalteak, ezinbesteko kasuetan izan ezik, betiere izandako kaltea herri-zerbitzuen funtzionamendu normal edo anormalaren ondorioz sortu bada”.

Administrazioaren ondare-erantzukizunaren funtsa ez da Administrazioaren edota kaltea era-gin duen �arduera gauzatzen duen funtzionarioaren errua edo zabarkeria, partikularrak �asan beharrik ez duen kalte anti�uridikoa pairatzea baizik. Ondasun erkideari zuzendutako administra-zio-�arduerak pertsona indibidualizatu bati edo gehiagori �asan beharrik ez duten kalterik eragiten badie, pertsona horiek beren ondarearen murrizketa �asan beharrak ez dirudi bidezkoa, baldin eta murrizketa hori eragin duen �arduera berez gizarte osoaren mesederako bada.

Administrazioaren ondare-erantzukizunean, interes nagusia partikularrari eragindako kal-tea da. Eraginpeko partikularrak �asan beharrik ez duen kalteengatiko, edo beste modu batean esanda, kalte anti�uridikoengatiko kalte-ordaina eman behar dio Administrazioak partikular horri. Anti�uridikotasuna “kalte” kontzeptuaren elementu bat da. Horrek zera esan nahi du, Administra-zioak ordenamendu �uridikoarekin bat datozen kalte guztiak sor ditzakeela eta partikularrak ho-rrelakoak �asan behar dituela �zehapenak, eraispen-aginduak, establezimenduak ixtea eta abar�, baina Administrazioak ezin du ordenamendu �uridikoarekin bat ez datorren kalterik sortu, eta on-dorioz, horiengatiko kalte-ordainak eman behar ditu �okerreko osasun-tratamenduak, gaizki egika-ritutako herri-lanak eta abar�.

Administrazioaren ondare-erantzukizunaren helburu ob�ektiboak berme nabarmena dakarkie partikularrei, ez baitute zertan frogatu Administrazioak errurik izan duela edo zabarkeriaz �okatu duela edota enplegatu publikoren batek falta pertsonalik egin duela; horren ordez, �asan beharrik ez zuten kalteren bat eragin dietela eta kalte hori administrazio-�ardueraren baten ondoriozkoa dela frogatu behar dute soilik.

Administrazioaren erantzukizun �uridikoa ondare-arlokoa da soilik, hots, Administrazioak bere ondarearekin erantzun behar du �herritar guztiek ondare horretarako zergak ordaintzen dituzte�. Herri-administrazioaren zerbitzura lan egiten duten pertsonek, berriz, beste hainbat motatako eran-tzukizun �uridikoak izan ditzakete beren �ardueraren esparruan eragindako kalteengatik: ondare-e-rantzukizuna ez ezik, zehapen-erantzukizuna edo diziplina-erantzukizuna ere bai.

73

Datu pertsonalen babesari buruzko oinarrizko alderdiak


7Datu pertsonalen babesari buruzko oinarrizko alderdiak:

kontzeptuak, printzipioak eta eskubideak.

aurkibidea: Sarrera. Datu pertsonalen babesari buruzko oinarrizko alderdiak: A. Kontzep-tuak. Datu pertsonalak. Fitxategia. Datuen tratamendua. Fitxategiaren edo tratamenduaren arduraduna. Ukitua edo interesduna. Disoziazio-prozedura. �ratamenduaren eragilea. Interes-dunaren adostasuna. Datuak lagatzea edo komunikatzea. Jendearen esku dauden iturriak. B. Printzipioak. Datuen kalitateari buruzko printzipioa. Proportzionaltasuna. Xedea. Zehaztasu-na eta egiazkotasuna. Ezereztea. Datuak lege-iruzurrean biltzea. Informazioaren printzipioa. Adostasunaren printzipioa. Modu berezian babestutako datuak. Datuen segurtasunaren prin-tzipioa. Sekretu-betebeharra. Datuen lagapenaren edo komunikazioaren printzipioa. Hiruga-rren bat datuetan sartzea. C. SZEA eskubideak. Datuetan sartzeko eskubidea. Datuak zuzen-tzeko eskubidea. Datuak ezerezteko eskubidea. Datuen aurka egiteko eskubidea. III. sekretu eginbeharrarekin eta datuen komunikazioarekin zerikusia duten alderdiak. Sekretu eginbeha-rra. Datuen komunikazioa.

I. SArrErA

Datu pertsonalak babestea funtsezko eskubidea da, eta Espainiako Konstituzioak bermatzen du 18.4 artikuluan.

Espainiako Konstituzioaren 18.4 artikuluak ezartzen duenez, “legeak informatikaren erabilera mugatuko du, herritarren ohorea, eta norberaren nahiz senitartekoen bizitza pribatua, eta horien guztien eskubideen egikaritza osoa bermatzeko”.

Konstituzio-agindu hori betez, eta, aldi berean, 95/46 Zuzentaraua aintzat hartuz, abendua-ren 13ko 15/1999 Lege Organikoa eman zen, Izaera Pertsonaleko Datuak Babesteari buruzkoa �DBLO�, gaur egun indarrean dagoena.

Orobat, DBLO legea garatzeko, abenduaren 21eko 1720/2007 Errege Dekretua eman da.Euskal Autonomia Erkidegoaren esparruan, Otsailaren 25eko 2/2004 Legea, �itulartasun Pu-

blikoko Datu Pertsonalen Fitxategiei eta Datuak babesteko Euskal Bulegoa sortzeari buruzkoa.

II. DA�U PEr�SONALEN BABESArI BUrUZKO OINArrIZKO ALDErDIAK:

A. kontzeptuak

Kontuan hartu beharreko oinarrizko kontzeptu edo definizioak DBLOaren 3. artikuluan eta 1720/2007 Errege Dekretuan bildu dira. Guk DBLOaren edukiak �asoko ditugu bakarrik.

1. Izaera pertsonaleko datua.- “Identifikatutako edo identifikatzeko moduko pertsona fisikoen gaineko edozein informazio.” �DBLOaren 3.a artikulua�.

Informazio hori zenbait modutara aurkitu edo bil daiteke: zenbakitan �NAN�, euskarri grafi-koan �bideoa�, argazkitan edo soinutan �audioa�.

Informazio �akin bat izaera pertsonaleko datu bat dela egiaztatzeko, garrantzitsuena da infor-mazio horrek, aurreko euskarrietako edozeinetan bildutakoak, identifikatutako pertsona �akin baten

74



datuak ezagutzeko aukera ematea �esaterako, argazkiak edo bideoak pertsona hori identifikatzeko aukera ematen duelako� edo identifikatzen erraza den batena �zuzenean ezagutzen ez baina eza-gutzen erraza den batena; esaterako, ibilgailu baten matrikulak ez du berez aukerarik ematen haren �abea identifikatzeko, baina ibilgailuen erregistroaren bitartez identifikatzeko ez da prozedura edo epe neurrigabekorik behar�.

2. Fitxategia.- “Izaera pertsonaleko datuen inguruan antolatutako multzo oro, multzo hori sor-tu, biltegiratu, antolatu eta multzo horretara sartzeko modua edo modalitatea edozein dela ere” �DBLOaren 3. b artikulua�

DBLO legea aplikatzen zaie ez soilik euskarri elektroniko edo informatikoetan biltegiratutako datuei, baita paperean bildutako datuei ere, betiere informazioa egituratu bada identifikatutako edo identifikatzeko moduko pertsonei buruzko irizpideei �arraiki.

Informatizatutako fitxategiak, informatizatu gabeko fitxategiak �edo eskuzko fitxategiak pape-rezko formatuan� eta partzialki automatizatutako fitxategiak �zati bat informatizatuta eta beste zati bat informatizatu gabe dauzkatenak� bereiz ditzakegu.

3. Datuak tratatzea. - �3 c artikulua� DBLO�.Datuak tratatzea, azken batean, datuak biltzea �izaera pertsonaleko datuak dituzten inprima-

kiak biltzea, esaterako�, aldatzea �adibidez, datu-base batean sar gaitezke, eta datuak aldatu, kendu edo ezereztu�, lagatzea �datuen titularra ez den beste pertsona bati helarazten badizkiogu datuak� eta abar dakarren edozein eragiketa egitea da.

Datuen bilgune fisikoa da fitxategia �programa informatikoa, espediente multzoa eta abar�; tra-tamendua, berriz, datu horiekin egiten den eragiketa multzoa da.

4. Fitxategiaren edo tratamenduaren arduraduna: “�ratamenduaren helburu, eduki eta erabile-raren gainean erabakiak hartzen dituen pertsona fisiko edo �uridikoa, izaera publikoa zein priba-tua duena, edo administrazio-organoa” �DBLOaren 3.d artikulua�.

Azkenean, erabakiak hartzen dituen pertsona, erakundea, enpresa edo administrazio-organoa da fitxategian dauden datuekin zer egingo den erabakiko duena. Berak erantzungo du, orobat, Datuak Babesteko Agentziaren aurrean datuokin gertatutako edozein gorabeherarengatik.

5. Ukitua edo interesduna: “Tratatzen diren datuen gaineko titulartasuna duen pertsona fisikoa �DBLOaren 3.e artikulua�.

Informazioaren xede den eta informazio horren �abe bakarra den pertsona da titularra.Pertsona fisikoak bakarrik izan daitezke datu pertsonalen titularrak, eta, hortaz, ukituak edo in-

teresdunak. Pertsona �uridikoak �enpresak, administrazioak, elkarteak eta abar� ez dira izaera per-tsonaleko datuen titularrak.

Hildako pertsonak ere ezin daitezke datu pertsonalen titularrak izan; hortaz, datuak babesteko oinarrizko eskubidearen gaineko titulartasuna ezin dute eduki.

6. Disoziazio-prozedura.- “Datu pertsonalen tratamendu oro, baldin eta ezin badira uztartu lor-tutako informazioa eta identifikatutako edo identifikatzeko moduko pertsona”

Hortaz, datua tratatzearen ondoriozko emaitzak ez du inolako informaziorik emango pertsona-ren inguruan.

Honako adibide hauen bitartez ikus dezakegu oso argi: dokumentu batean ageri den pertsona baten izen-abizenak zenbait letrarekin ordeztea, D, X,Y eta Z letrekin esaterako; edo bestela bideo bateko irudia lausotzea edo pertsona baten ahotsa distortsionatzea audio batean.

7. �ratamenduaren eragilea.- “Fitxategiaren arduradunarentzat datu pertsonalak tratatzen di-tuen pertsona fisiko zein �uridikoa, agintaritza publikoa, zerbitzua edo bakarrik nahiz beste ba-tzuekin batera �ardun dezakeen beste edozein erakunde”.

Lehen aipatu dugu fitxategiaren arduraduna dela fitxategiaren erabilera, helburu eta edukiari buruzko erabakiak hartzen dituena, eta erabaki horietako bat izan daiteke, hain zuzen ere, ardu-raduna ez den beste pertsona batek eta pertsona horren langileek beren gain hartzea datuekin eragiketa �akin batzuk egitea, arduradunak ezarritako helburua betetzeko. Hirugarren pertsona hori, arduradunaren aginduz �arduten duena, “tratamenduaren eragilea” da.

75



Informatika-enpresak dira “tratamendu-eragilearen” ohiko adibide bat, fitxategiaren arduradu-nak kontratatzen baititu, arduradun horrek eta haren mendeko langileek erabilitako informatika-eki-poen mantentze eta laguntza teknikorako. Beren «ardurapean» ez dauden fitxategietako datuak di-tuzte eskuragarri kontratatutako enpresa horiek, eta haien lana egiteko tratatu eta erabil ditzakete datu horiek, betiere arduradunak ezarritako baldintzak eta betekizunak betez, horretarako sinatu beharreko kontratu idatzian �aso behar direnak.

8. Interesdunaren adostasuna.- “Interesdunaren borondate-adierazpen aske, zalantzarik gabe, zehatz eta arrazoitua, bera ukitzen duten datu pertsonalak tratatzeko adostasuna emateko” �DBLOaren 3.h artikulua�.

9. Datuak lagatzea edo komunikatzea.- “Interesduna ez den beste pertsona bati datuen berri ematea” �DBLOaren 3.i�.

10. Jendearen esku dauden iturriak “Edozein pertsonak kontsulta ditzakeen fitxategiak, baldin eta arau murriztaileren batek eragozten ez badio, edo, hala denean, kontsulta egiteko betekizun bakar gisa ezarritako kontraprestazioa ordaintzen badu” �DBLOaren 3.� artikulua�.

Gaur egun, Datuak Babesteko Agentzien eta Justizia Auzitegien doktrinaren arabera, hona-ko hauek dira �endearen esku dauden iturri bakarrak: promozio-errolda �hauteskunde-erroldan �a-sotako izen, abizen eta bizilekuen inguruko datuekin osatuko den zerrenda, Estatistikako Institutu Nazionalak prestatutakoa eta helbideak �asotzen, agiriak banatzen, publizitatea egiten, urrutiko salmentan, merkataritza-prospekzioan edo antzeko beste �arduera batzuetan dihardutenek eska de-zaketena. Estatuko Institutu Nazionalak oraindik ez du prestatu zerrenda hori�; telefono-zerrendak �telefono-gidak�; profesional taldeetako kideen zerrendak, baldin eta izenaren tituluaren, lanbidea-ren, �ardueraren, maila akademikoaren eta helbidearen informazioa baino biltzen ez badute eta taldeko kidetza egiaztatzen badute �esaterako, abokatu edo mediku kolegiatuen zerrenda, dago-kion Lanbide Elkargoak editatu eta argitaratu ohi duena�; Egunkari eta Aldizkari Ofizialak �BOE, EHAA, Lurralde Historikoaren Aldizkaria eta abar� eta gizarte-hedabideak.

Iturri horietan �asotako datuen berezitasuna da titularren baimenik gabe trata daitezkeela.

B. datuen babesari buruzko printzipioak.

Datuak babesteko printzipioak DBLOren II. tituluan daude �asota datuak babesteari buruzko printzipioak �4. artikulutik 12.era�. Nahitaez bete behar dira, eta ez-betetzeak arau-hauste adie-razpena ekar dezake berekin, baita, hala badagokio, zehapena ere, ez-betetze horrek oinarrizko eskubide bat hausten duen neurrian.

1. 5. datuen seGurtasunaren printzipioa. (dBloaren 4. artikulua)

Funtsean, printzipio horrek zera eskatzen du, izaera pertsonaleko ahalik eta datu gutxien bildu eta tratatu behar direla, edo, bestela esanda, fitxategiaren arduradunak bere eginkizuna betetzeko beharrezko dituen datuak baino ez direla bildu edo erabili behar.

Printzipio horrek zenbait baldintza betetzea eskatzen du:Proportzionaltasuna �DBLOaren 4.1 artikulua�Izaera pertsonaleko datuak tratatzeko bil daitezke bakarrik, baita tratamendu horren mende

�artzeko ere, datu horiek egoki eta bidezkoak izateaz gain, gehiegizkoak ez direnean, datu horiek zein xederekin lortu eta halakoei begira.

Adib.: Diru-laguntza bat emateko eskatzaileen osasun-egoera aintzat hartzen ez bada, eska-tzaile baten minusbaliotasun-datua biltzea neurrigabea litzateke eta ez luke kalitate-printzipioa be-teko. Diru-laguntzak minusbaliatuak baditu xedetzat, aldiz, datu hori biltzea neurrizkoa litzateke, eta ez litzateke printzipio horren aurka �oango.

Xedea. �DBLOaren 4.2 artikulua�.

76



Bildutako datu pertsonalak, bilketa eragin duen xedearekin erabil daitezke soilik, eta ez beste edozein xedetarako, titularraren adostasunik edo Legearen baimenik gabe. Alabaina, datuak beste xede baterako erabili ahal izango dira baldin eta xede hori estatistikoa, historikoa edo zientifikoa bada.

Datuaren zehaztasuna eta egiazkotasuna �DBLOaren 4.3 eta 4.4 artikuluak�.Izaera pertsonaleko datuak zehatzak eta eguneratuak izango dira, titularrak une bakoitzean

duen egoerarekin benetan bat etor daitezen. Erregistratutako izaera pertsonaleko datuak okerrak edo osatugabeak badira, horrek ezereztu eta, ofizioz, halakoen ordez kasuan kasuko datuak erre-gistratuko dira, zuzenduta edo osatuta.

Ezereztea �DBLOaren 4.5 artikulua�Izaera pertsonaleko datuak ezereztu egingo dira, �aso edo erregistratu ziren xederako beha-

rrezko edo egoki ez direnean.

2. inforMazioaren printzipioa. (dBloaren 5 artikulua)

Artikulu horren arabera, datu pertsonalak eskatzen zaizkien interesdunei informazioa eman behar die fitxategiaren arduradunak, honako hauen inguruan:

a.- Izaera pertsonaleko datuen gaineko fitxategi edo tratamendua, baita datu horiek biltzeko xedea eta informazio horren �asotzaileak ere.

b.- Egingo zaizkien galderei erantzutea nahitaezkoa edo borondatezkoa den.c.- Datuak lortzearen ondorioak edo datu horiek ez ematearen ondorioak.d.- Datuetan sartzeko, datuak zuzentzeko, datuak ezerezteko edo datuen aurka egiteko eskubi-

deak egikaritzea. e.- Fitxategiaren arduradunaren identitatea eta helbidea.

Zenbait kanalen bitartez eskain daiteke informazioa �idatzia, kartelak, ahoz�, datuak biltze-ko erabilitako kanalaren arabera, gehienetan �esaterako, bideozaintzaren inguruko informazioa bada, informazio-kartel bat nahikoa izango da; web-orri baten bitartez emandako informazioa bada, ordea, orri berean �aso beharko da�.

Datuak inprimakiak betez edo inprimakiak betetzeko biltzen badira, informazioa datu horietan �asoko da.

3. adostasunaren printzipioa (dBloaren 6. artikulua)

Oro har, DBLOaren 6. artikuluko 1 idatz-zatiak datuen titularraren adostasuna eskatzen du, datuak tratatu ahal izateko. Adostasuna definitzean ikusi dugun bezala �3 h artikulua�, adostasun horrek askea, zalantzarik gabea, zehatza eta arrazoitua izan behar du. Gainera, 6. artikuluak tra-tamenduaren aurrekoa izan behar duela eskatzen du. Fitxategiaren arduradunari dagokio adosta-suna badagoela egiaztatzea.

DBLOaren 6. artikuluko 2-idatz-zatiak aurreikusi dituen zenbait kasutan, interesdunaren adosta-suna ez da beharrezkoa.

a.- izaera pertsonaleko datuak herri-administrazioek euren eskumenen esparruan dagozkien eginkizunak gauzatzeko biltzen direnean. Esaterako, udaltzain batek trafiko-salaketa bat egiten duenean, gidariaren edo ibilgailuaren datuak �asotzen ditu, gidariaren edo ibilgailuaren titularra-ren adostasunik gabe

b.- datuak negozioen, lanaren edo administrazioen harremanen kontratu edo aurrekontratueta-ko alderdiei buruzkoak izan eta harreman horiei eusteko zein halako harremanak betetzeko beha-rrezkoak direnean. Esaterako, langile baten datuak nomina ordaintzeko �izen-abizenak, lanpostua, banku-kontua, �aso beharreko diru-kopurua eta abar� zein fitxatzeko txartel bat egiteko erabiltzen direnean. Kasu batean zein bestean datuak erabiltzen dira bi alderdien eskubide eta betebeharrak

77



betetzeko, enpresaburuaren �edo administrazioaren� eta langilearen edo enplegatu publikoaren ar-tean ezarritako harremanean.

c.- datuen tratamendua beharrezkoa denean prebentziorako edo medikuaren diagnostikorako, osasun-laguntza emateko edo tratamendu medikorako, edo osasun-zerbitzuak kudeatzeko, baldin eta datu horiek tratatzen baditu lanbide-isiltasuna duen osasun-arloko profesional batek, edo lanbi-de-isiltasunaren pareko betebeharra duen beste pertsonaren batek.

d.- datuak �endearen eskura dauden iturrietan �asota badaude. Gogora ekarri behar da �en-dearen eskura dauden iturriak tasatuta daudela �3.� artikuluan zerrendatutako iturriak soilik�.

e - Lege batek hori ezartzen duenean.

4. Modu Berezian BaBestutako datuak (dBloaren 7. artikulua)

DBLOak modu berezian babestutako bi datu mota bereizten ditu 7. artikuluko 2. eta 3. idatz-zatietan. Batetik, ideologiari, sindikatu-afiliazioari, erli�ioari eta sinesmenei buruzko datuak daude �7.2 artikulua�, eta, bestetik, arrazari, osasunari eta sexu-bizitzari buruzkoak �7.3 artikulua�.

Lehen multzoko datuak, titularraren eSanBideZko eTa idaTZiZko adostasunarekin SoiLik bil-du eta tratatuko dira.

Bigarren multzoko datuei dagokienez, titularraren esanbidezko �idatzizkoa ez da beharrezkoa� adostasuna nahitaezkoa izango da datu horiek tratatzeko, edo bestela Legeak baimena eman beharko du horretarako.

5. datuen seGurtasunaren printzipioa. (dBloaren 9 artikulua).

9. artikuluak ezartzen duenez, fitxategiaren arduradunak eta, hala denean, tratamendu-era-gileak, izaera pertsonaleko datuen segurtasuna bermatzeko eta baimenik gabe datu horiek alda-tzea, galtzea, tratatzea edo horietan sartzea saihesteko beharrezko neurri tekniko eta antolakun-tzakoak hartuko ditu.

Fitxategien segurtasun-neurriak fitxategi horietan bildutako datu motaren arabera sailkatzen dira; datuak zenbat eta sentigarriagoak izan, segurtasun-maila orduan eta handiagoa izango da. Hala, honako segurtasun-maila hauek bereiz ditzakegu:

– Oinarrizkoa: Fitxategi eta tratamendu guztiek oinarrizko mailako segurtasun-neurriak izan behar dituzte.

– Erdikoa: arau-hauste, kaudimengabeziari buruzko fitxategi, zerga-administrazioaren erantzu-kizun eta abarrei buruzko datuak dituzten fitxategiei aplikatu ahal zaizkienak.

– Altua: Datu bereziki babestuak dituzten fitxategiei aplikatu ahal zaizkienak �lehen aipatutako 7. artikulukoak�.

6. sekretu BeteBeHarra. (10. artikulua)

Fitxategiaren arduradunak eta izaera pertsonaleko datuen tratamenduan esku hartzen dutenek lanbide-sekretua izan behar dute beren eginkizunak betetzean �asotzen dituzten informazioen gai-nean. Datuen berri izatea ahalbidetu duen harremana amaitu izanagatik ere eutsi beharko zaio eginbehar horri. Aurrerago garatuko dugu printzipio hori.

7. datuen koMunikazioaren printzipioa (dBloaren 11. eta 21. artikuluak)

Oro har, hirugarren bati datuak komunikatzeko, titularraren adostasuna behar dugu �DBLOaren 11.1 artikulua�. Aurrerago ere garatuko dugu printzipio hori; oraingoan aipatu egingo dugu, beste-rik ez.

78



8. HiruGarren Bat (trataMenduaren eraGilea) datuetan sartzea. (dBloaren 12, artikulua)

Puntu honetan, tratamenduaren eragileari buruzko kontzeptuetan horri buruz adierazitakoa har-tuko dugu aintzat.

C. pertsonen eskubideak (szea —sartzearen, zuzentzearen, ezereztearen eta aurka egitearen akronimoa— eskubideak).

Datuen titularrek, haien lege ordezkariek —titularrak adingabeak edo desgaituak badira— edo borondatezko ordezkariek egikaritu behar dituzte eskubide horiek; azken kasu horretan, ordezkari-tza hori behar bezala egiaztatu beharko da, eta bestela ez da onartuko eskatutako eskubidea egi-karitzea.

Eskubideak independenteak dira elkarren artean, eta, beraz, ez da eskakizuna lehenbizi bat baliatu beharra gero bestea baliatzeko.

Eskubide hauen erabilerak ezin du diru-sarrera gehigarria izan fitxategiaren arduradunaren-tzat.

Eskubide hauetakoren bat baliatzen denean, fitxategiaren arduradunak, edo eskubide horiek zein langileren aurrean baliatu behar diren, harexek, beti erantzun beharko dute, nahiz eta eska-tzaileari buruzko daturik ez izan, eta, kasu horretan, �akinarazi egingo diote.

1. datuetan sartzeko eskuBidea

Datuen titular orok doako informazioa eskatzeko eta lortzeko eskubidea du, tratamenduaren eraginpean �arritako bere datuei buruz, datu horien �atorriari buruz eta egindako edo aurreikusita-ko lagapenei buruz. 30/1992 Legearen 37. artikuluan aurreikusitako sarbide-eskubidetik indepen-dentea da, eta ezberdina.

Fitxategiaren arduradunak HILABE�EKO epean ebatzi behar du datuetan sartzeko egindako eskaera, eta, epe hori amaiturik, Datuak Babesteko eskumeneko Agentzia baten tutoretza eska de-zake titularrak. Datuetan sartzeko eskaera uka daiteke baldin eta titularrak eskubide hori egikaritu badu aurreko hamabi hilabeteko epean, salbu eta titularrak eskubide hori berriz egikaritzeko le-gezko interesa egiaztatzen badu. Ukatze oro arrazoitu behar da, eta titularrari ohartarazi behar zaio dagokion Datuak Babesteko Agentziara �o dezakeela.

2. zuzentzeko eskuBidea

Datuen titularrak okerreko edo osatu gabeko datuak aldaraz ditzake, eta horri datuak zuzen-tzeko eskubidea deritzo.

Datuak zuzentzeko egiten den eskaeran, zein datuz ari den eta zer zuzendu behar den adiera-ziko da, eta eskatzen den hori �ustifikatzeko agiriak aurkeztu beharko dira.

Arduradunak HAMAr EGUNeko epea izango du eskabidea ebazteko, eta, ebatzi ezean, titu-larrak tutoretza eskatu ahal izango dio Datuak Babesteko eskumena duen Agentziari.

3. ezerezteko eskuBidea

�ituluak bere datuak ezaba ditzake, desegokitzat edo gehiegizkotzat �otzen dituenean, edo bil-du diren xederako baliagarri ez badira; horri, datuak ezerezteko eskubidea esaten zaio.

Datuak ezerezteko eskabidean, zein daturi buruz ari den adieraziko du interesdunak, eta hori �ustifikatzeko agiriak aurkeztuko ditu, hala behar duenean. Esaterako, polizia-aurrekari bat ezerez-tu nahi duen pertsona batek, eragin duen prozesuari amaiera emango dion epaia aurkeztu beharko du. Eta epaia aurkeztu beharko du Poliziak ezin duelako eskuratu, prozesu horren parte ez delako.

79



Arduradunak HAMAr EGUNeko epea izango du eskabidea ebazteko, eta, ebatzi ezean, titu-larrak tutoretza eskatu ahal izango dio Datuak Babesteko eskumena duen Agentziari.

4. aurka eGiteko eskuBidea

Bere datuen tratamendua saihesteko eskubidea du titularrak, betiere horretarako bidezko arra-zoia badago. Hau da, eskaera onartzen bada, arduradunak ez ditu datuak ezabatzen, baina ezin ditu inondik inora tratatu.

Eskubide hori honako kasu hauetan egikari daiteke: Datuak titularraren adostasunik gabe �beharrezkoa ez zelako� bilduta egonik, titularrak, hori

�ustifikatzeko, bidezko arrazoi legitimo bat badauka bere egoera pertsonalari dagokionez. Esa-terako, etxeko indarkeriaren biktima batek, bere datuak Aldizkari Ofizial batean argitaratzearen aurka egin dezake.

Datuak publizitate-xedea duten fitxategietan bilduta badaude.

III. SEKrE�U-BE�EBEHArrArEKIN E�A DA�UEN KOMUNIKAZIOArEKIN ZErIKUSIA DU�EN ALDErDIAK

A. Sekretu-betebeharra

Sekretu-betebeharra da datuak babesteko funtsezko eskubidearen oinarrizko pirntzipioetako bat, eta Lege Organikoaren 10. artikuluan arautzen da:

“Fitxategiaren arduradunak eta izaera pertsonaleko datuen tratamenduaren edozein fasetan parte hartzen dutenek lanbide-sekretua izan behar dute nahitaez datu horien gainean, eta datu ho-riek gordetzeko eginbeharra ere izango dute. Betebehar horiek bere horretan iraungo dute, nahiz eta fitxategiaren titularrarekin edo, hala denean, arduradunarekin dituzten harremanak amaituta izan”.

Bestetik, Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuari buruzko apirilaren 12ko 7/2007 Le-geak, 53.12 artikuluan, enplegatu publikoen eginbeharren barruan, eta zehazkiago printzipio eti-koen barruan, 12. idatz-zatian hain zuzen, honako hau dio:

“Sekretupean gordeko dituzte sailkatuta dauden gaiak edo legez zabalkundea debekatuta du-tenak, eta behar besteko zuhurtasunez jokatuko dute beren kargua dela-eta dakizkiten gaiei buruz; eta eskuratu duten informazio hori ezin izango dute erabili ez beren mesederako ez hirugarren ba-tzuenerako, ezta interes publikoaren kalterako ere”.

Horrez gain, Zigor Kodeak ere aipatzen du sekretu-betebeharraren urratzea 197. artikuluan.Sekretu-betebehar horrekin zera lortu nahi da, hirugarrenek datu horien berri izateko aukera-

rik ez izatea, DBLOaren 11. artikuluan �Datuen komunikazioa� �asotako salbuespen-kasuetan izan ezik.

Sekretu-betebeharra eta proportzionaltasuna:

Sekretu-betebeharra ez betetzeagatiko zehapena aldatu egin daiteke, ukitutako datuen arabe-ra. Sekretu-betebeharra arintzat, larritzat edo oso larritzat �otzeko, fitxategi baten segurtasun-maila ebazteko erabilitako datu kategoriak hartuko ditugu aintzat.

Hala, kasu gehienetan, Sekretu-betebeharra haustea arintzat �oko da, normalean hauste horrek oinarrizko babes-maila duten datuei eragingo dielako. Ertaintzat sailkatutako datuei eragiten ba-die, arau-haustea larritzat �oko da; goi-mailako datuei eragiten badie, berriz, Sekretu-betebeharra-ren arau-haustea oso larritzat �oko da.

80



80

B. datuen komunikazioa

DBLOaren 3. artikuluan, datuak lagatzea honela definitu da: “interesduna ez den beste pertso-na bati datuen berri ematea”. Definizio horren arabera, zalantza sor daiteke, �okabide �akin ba-tek adostasunik gabeko datu-lagapena edo sekretu-betebeharraren arau-haustea ote dakarren be-reizteko.

Sekretu-betebeharra haustea edo datuak baimenik gabe komunikatzea, bi jokabide desberdin:

Auzitegi Nazionalak, 2005eko azaroaren 9ko Epaian, zera ebatzi zuen, datu-lagapenak, isilpeko datuak emateaz gain, honako hau ere badakarrela berekin: tratamenduaren arduradunak baimendu eta aurreikusi izana hirugarren batek edo batzuek jakinarazitako informazioa helburu jakin baterako erabil dezaketela. Sekretu-betebeharra haustean ez dago horrelako borondaterik, hartzaileari datuak erabiltzeko aukera ematen dionik.

Horregatik, datuak adostasunik gabe lagatzea betiere oso arau-hauste larritzat �otzen da. Hala, DBLOaren 44.4.b� artikuluaren arabera, honako �okabide hau oso arau-hauste larritzat �otzen da:

“Izaera pertsonaleko datuak komunikatu edo lagatzea, hori onartzen den kasuetatik kanpo”.

Arau orokorra eta salbuespenak:

DBLOaren 11.1 artikuluan, datuen komunikazioari buruzko arau orokorra �aso da, interesduna-ren aldez aurreko baimena eskatzen baita: Hala ere, 11.2 artikuluan arau orokorraren sei salbues-penak daude �asota.

a� Legeak baimentzen duenean lagapena. b� Jendearen esku dauden iturrietatik �asotako datuak direnean �telefono-errepertorioak, aldiz-

kari ofizialak, komunikabideak eta abar�.c� �ratamendua askatasunez eta modu legitimoan onartutako harreman �uridikoen ondorio

izan eta harreman horiek garatzeko, betetzeko zein kontrolatzeko nahitaezkoa denean tra-tamendua hirugarrenen fitxategiekin konektatzea. Esaterako, enplegatu publiko baten da-tu-lagapena, enplegatu horrek aurretiaz �ardun zuen organoak beste lanpostu bat beteko duen beste administrazio-organo bati egindakoa.

d� Egin beharreko komunikazioaren �asotzailea herri-defentsaria, fiskaltza edo epaileak zein auzitegiak edo kontu-auzitegia direnean, halakoek dituzten eginkizunak gauzatzean. Modu berean, ez da behar izango adostasunik komunikazioaren �asotzailea herri-defentsariaren edo kontu-auzitegiaren antzeko eginkizunak dituzten autonomia-erkidegoetako erakundeak direnean.

e� Lagapena Administrazio Publikoen artean egiten denean. Salbuespenak ez du edozein da-tu-komunikazio babesten. Datuak helburu historiko, estatistiko edo zientifikorekin tratatzea izan behar du helburutzat komunikazio horrek.

f� Osasunari buruzko izaera pertsonaleko datuak lagatzea beharrezkoa denean, fitxategira �otzea eskatzen duen larrialdiari aurre egiteko edo ikerketa epidemiologikoak egiteko.

Jarraian, Lege Organikoak artikulu oso bat, 21. artikulua, eskaintzen dio Administrazio Publi-koen arteko datuen komunikazioari. Xede historiko, estatistiko eta zientifikoetarako lagapenaren salbuespena errepikatzeaz gain, beste bi salbuespen �asotzen ditu:

a. lagapena eskumen berberak egikaritzeko egiten bada. Esaterako, gizarte-laguntza bat �a-sotzen duen eta beste administrazio batek �Udalak eta Foru Aldundiak, esaterako� ematen duen beste bat ere �aso dezakeen pertsona baten datuen lagapena.

b. Administrazio batek beste administrazio batentzat lortzen edo lantzen dituen izaera pertso-naleko datuak direnean. Esaterako, administrazio baten erregistroan aurkezten badira ere, beste administrazio batentzat diren idazkiak �30/1992 Legearen 38.4 artikulua�.

IIIHerri-administrazioko langileak

83

Herri-administrazioetako langileak


8

Herri-administrazioetako langileak: tipologia. Funtzionario publikoen eskubideak eta betebeharrak. Ordainsariak. Diziplina-araubidea

aurkibidea: 1. Arau-esparru orokorra. – 2. Enplegatu publikoak: Kontzeptua eta motak – 3. administrazio publikoetako langileen eskubide eta betebeharrak – 3.1. Administrazio publikoetan lan egiten duten langileen eskubideak – 3.2. Administrazio publikoetan lan egi-ten duten langileen eskubideak – 4. Langile funtzionarioen ordainsariak – 5. Administrazio publikoetan lan egiten duten langileen diziplina-araubidea – 5.1. Diziplinako arau-hausteak – 5.2. Erantzuleak – 5.3. Diziplinako zehapenak – 5.4. Arau-hausteak eta zehapenak pres-kribatzea – 5.5. Diziplina-prozedura

1. ArAU ESPArrU OrOKOrrA

Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutua �EPOE, 7/2007 Legea, apirilaren 12koa�. Enple-gatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuak �EPOE�, enplegu publikoaren zerrenda guztiei aplikatu beharreko printzipio orokorrak ezartzeaz gain, administrazio publiko guztietako funtzionario guztiei aplikatzekoa dena era biltzen du, gehi administrazio publikoen zerbitzura diharduten lan-kontratuko langileei aplikatzekoak diren arau espezifikoak.

q Euskal Funtzio Publikoari buruzko Legea �EFPL, 6/1989 Legea, uztailaren 6koa�. Lege horrek, Autonomia Estatutuko 10.4. artikuluan �asotako aurreikuspenak garatze aldera, euskal funtzio publikoaren lerro estrukturalak ezartzen ditu eta funtzionarioen estatutu-araubidea finkatzen du, bai eta lan-kontratuko eta behin-behineko langileenak ere.

q Langileen estatutua �Legegintzako Errege-Dekretua, 1/19965, martxoaren 24koa�. Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuan ezarritako berezitasunak dituzten administrazio publikoen zerbitzuko lan-kontratuko langileei da aplikatzekoa; berezitasun horiek enplegu-emailea publi-koa izatearen ondorio dira: Administrazio publikoetako lan-kontratuko lanpostuen zerrendak zenbait berezitasun ditu, eta horregatik zenbait printzipio �esaterako, enplegu publikora iris-teko merezimendua eta gaitasuna kontuan hartzea� eta beste gai batzuk �esaterako, baterae-zintasunaren araubidea� funtzionarioei zein lan-kontratuko langileei aplikatu behar zaizkie.

Arau horiez gain, enplegu publikoa taxutzen duten bestelako aspektuak garatzen dituzten beste arauak ere hartu behar dira kontuan.

2. ENPLEGA�U PUBLIKOAK: KON�ZEP�UA E�A MO�AK

Enplegatu publikoak dira beren lan-zereginak administrazio publikoetan betetzen dituztenak, ordainsari baten truke eta interes orokorren zerbitzura.

Honela sailkatzen dira Enplegatu Publikoak:

a� Karrerako funtzionarioak: Karrerako funtzionarioak dira legezko izendapenaren bidez adminis-trazio publiko bati lotuta daudenak, Administrazio Zuzenbideak araututako estatutu-harreman baten bidez, zerbitzu profesional ordainduak emateko, iraunkortasunez.

84



b� Bitarteko funtzionarioak. Bitarteko funtzionarioak dira, urgentziak eta beharrak hala aginduta, berariaz �ustifikatutako arrazoiak direla-eta izendatutako langileak, karrerako funtzionarioei dagozkien zereginak betetzeko, hauetako bat gertatuz gero:

q Lanpostu hutsak egotea, karrerako funtzionarioek lanpostu horiek bete ditzaten modurik ez dagoelako.

q �itularrak aldi baterako ordezkatu behar izatea.

q Aldi baterako programak betetzea.

q Lanak pilatuta egotea, gehienez sei hilabetez, hamabi hileko aldiaren barruan.

c� Lan-kontratuko langile finkoak. Lan-kontratuko langile finkoak dira, hain zuzen, lan-kontratu ba-ten bidez, lanpostuen zerrendan gordetako mota horretako lanpostuak betetzen dituztenak.

d� Aldi baterako lan-kontratuko langileak. Aldi baterako lan-kontratua daukaten langileak dira, lan-kontratu baten bidez, iraupen �akina duten zereginetarako kontratatutakoak, aldi baterako kontratuei dagokienez indarrean dauden modalitateen arabera.

e� Behin-behineko langileak. Behin-behineko langileak dira izendapenaren bidez ez karrerako funtzionarioentzat ez lan-kontratuko langileentzat gordeta ez dauden lanpostuak, iraunkorrak ez direnak, betetzen dituztenak, konfiantzazkotzat edo aholkularitza berezikotzat �otakoak, eta lanpostuen zerrendetan halakotzat ageri direnak.

f� Zuzendari profesionalak. Administrazio publikoetan zuzendaritzako eginkizun profesionalak gauzatzen dituztenak dira zuzendariak; eginkizun horiek administrazio bakoitzaren berariazko arauetan definitzen dira. Figura berria da zuzendari profesionalarena, Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuak gure legerian sartua. Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuak haren araudiaren oso printzipio orokorrak baino ez ditu ezartzen eta autonomiaren garapen-legeen-tzat uzten du behin betiko konfigurazioa. Horrenbestez, figura hori oraindik behin betiko eratu ez bada ere, aurreratu daiteke goi-mailako funtzio publikoaren eta administrazioko goi-mailako kargudunen �zuzendariak, sailburuordeak� arteko figura bezala ezarriko dela, eta administra-zioaren modernizazioaren faktore erabakigarria izango dela etorkizunean.

Konstituzioak zehazten du funtzionarioen araudia dela, izan ere, enplegu publikoaren araudi orokorra, egia bada ere administrazio publikoek gero eta gehiago �otzen dutela lan-kontratuak egitera.

Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuak ezartzen duenez, edonola ere, funtzionarioei baino ez dagokiela aginte publikoak gauzatzean edo Estatuaren eta administrazio publikoen inte-res orokorrak babestean partaidetza zuzena edo zeharkakoa barne hartzen duten eginkizunak be-tetzea.

Euskal Funtzio Publikoaren legea zehatzagoa da, eta agintzen du euskal administrazio publi-koko postuak, oro har, funtzionarioek bete behar dituztela. Hori argi utzita, adierazten du zein lan-postu mota diren lan-legepeko langileei gordetzeko modukoak.

3. ADMINIS�rAZIO PUBLIKOE�AKO LANGILEEN ESKUBIDE E�A BE�EBEHArrAK

3.1. adMiniSTRaZio pUBLikoeTan Lan egiTen dUTen LangiLeen eSkUBideak

Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuak �EPOE� denek dituzten eskubide oinarrizkoak ze-rrendatzen ditu. Aitortuta dauden eskubideen katalogoan, betikoen ondoan, duela gutxi aitortu di-ren eskubideak ere agertu dira, adibidez, ebaluazio-sistemen ob�ektibotasunari eta gardentasunari lotutakoak, �azarpen sexualari eta moralari aurre egiteko babesari buruzkoak, eta norberaren bizi-modua, familia eta lana uztartzeko eskubideak; administrazio publikoan lanean dabiltzan langile guztientzako berdinak dira eskubide horiek, bazter utzita karrerako funtzionarioek daukaten esku-bidea estatus hori aldaezina izateko, hori baita beren inpartzialtasunaren berme handiena.

85



Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuak �EPOE�, halere, ez ditu administrazioetan lan egi-ten duten langileen eskubide guztiak agortzen zerrenda horretan, eskubide horiek zabaldu egin baitaitezke, hiru modutan:

a� EPOE indarrean �arri ondoren ere, Euskal Funtzio Publikoaren Legetik oraindik irauten duten eskubideen bidez,

b� EPOE garatzeko emango diren arauen bidez,

c� Negoziazio kolektiboaren bidez,

Administrazioan lanean dabiltzanei aitortu zaizkien eskubideak, bi talde handitan zatituta da-toz EPOEn, eskubide horiek gauzatzeko moduaren arabera: norbanakoen eskubideak �14. artiku-luan datozenak, hamazazpi atal� eta taldean gauzatzeko norbanakoen eskubideak �15. artikuluan datozenak, bost atal�.

Edukiaren arabera, lau kategoria bereizten dira:

a� Funtsezko eskubide ez-bereziak, pertsona guztiei aitortzen zaizkienak, ez direnak lan-harreman baten berezitasunak. Adibidez:

• Grebaegitekoeskubidea.

• Intimitatea,joerasexuala,norberarenirudiaetalanekoduintasunaerrespetatzekoeskubi-dea; batez ere, sexuagatik, moralagatik eta lanagatik eragindako �azarpenetik babesteko eskubidea.

• Baztertuaezizatekoeskubidea,jaiotzagatik,arraza-jatorriagatik,edoetika,generoedo�oera sexual, erli�io edo sinismenegatik, iritziagatik, ezintasunagatik, adinagatik edo bakoi-tzaren egoera pertsonala edo sozialagatik.

• Adierazpen-askatasunaedukitzekoeskubidea,araubidejuridikoakjartzendituenmugarenbarruan beti.

• Profesionalenarteanaskatasunezelkartzekoeskubidea.

b� Lanpostuari eta egin beharreko ataza nahiz zereginei buruzko eskubideak.

• Karrerakofuntzionarioizaeraezaldatzekoeskubidea.

• Egoeraprofesionalaridagozkioneginkizunetaatazakbenetanbetetzekoeskubidea,be-tiere, bere lanbide-karreran izandako aurrerapen profesionalaren arabera.

• Karreraprofesionaleanaurreraegitekoetabarneanpromozionatzekoeskubidea,etakons-tituzioak ezartzen dituen berdintasuna, meritua eta gaitasuna printzipioen arabera eta eba-luatzeko sistema ob�ektibo eta gardenak ezarrita.

• Zerbitzuakzeinunitatetanematendituen,unitatehorrijarrizaizkionhelburuakgauzatzenparte hartzeko eskubidea, eta egin beharreko nagusiek esanda, zereginen berri izateko eskubidea.

c) Lan-baldintzei eta enpleguari buruzko eskubideak:

• Administrazio publikoaren defentsa juridikoa eta babesa jasotzeko eskubidea; zehazki,zeregin edo kargu publikoetan zilegitasunez �ardunik, edozein �urisdikzio-ordenatan egiten diren prozeduretan.

• Emandakozerbitzuaridagozkionordainsariaketakalte-ordainakjasotzekoeskubidea.

• Etengabekoprestakuntzaizatekoetajakintzanahizgaitasunprofesionalaetenikgabeegu-neratzen �arraitzeko eskubidea, ahal dela, lan-ordutegiaren barruan.

• Norberarenbizimodua, familiaeta lanauztartzeko lagungarri izangozaizkionneurriakhartzeko eskubidea.

• Lanekosegurtasunetaosasunkontutanbabesefikazajasotzekoeskubidea.

• Oporrak,atsedenak,baimenaketalizentziakjasotzekoeskubidea.

d� Gizarte-segurantzako eskubideak:

86



q Erretiroa izateko eskubidea, aplikatzekoak diren arauetan ezarritako baldintza eta gora-beheren arabera.

q Aplikatzekoa zaien araubidearen araberako gizarte-segurantzako prestazioak �asotzeko eskubidea.

3.2. adMiniSTRaZio pUBLikoeTan Lan egiTen dUTen LangiLeen eSkUBideak

Enplegatu publikoa izateak ez dakartza soilik eskubideak; herritarrekiko, administrazioarekiko eta zerbitzuaren premiekiko erantzukizun bereziak eta betebehar espezifikoak ere ekartzen ditu. Administrazio publikoetan lan egiten dutenen oinarrizko betebeharren araudia orokorra ezartzen du EPOEk, �okabide-kode funtsezkoa osatzen duten printzipio etikoetan eta �arrera-arauetan oina-rrituta. Helburu pedagogiko eta orientatzailea gogoan izanda �arri dira arau horiek, baina zile-gizko �ardueren muga markatzeko ere badira, mugak gaindituz gero diziplinako ondorioak egon daitezke-eta.

Administrazio publikoetan lan egiten dutenen oinarrizko betebeharrak, lan-legepekoek nahiz funtzionarioek bete behar dituztenak, honakoak dira:

• Agindutadauzkatenzereginakardurazegitea.

• Interesorokorrakzaintzea,Konstituzioarenaginduaketaordenamendujuridikoabetez.

Administrazioetan lan egiten dutenek EPOEk ezartzen dituen printzipio batzuen arabera taxutu behar dute beren �arduna, eta printzipio horiexek dira enplegatu publikoen Jokabide Kodea sortu dutenak, zehazki, EPOEk biltzen dituen �okabide-printzipioak eta printzipio etikoak oinarri hartuta �53. eta 54. artikuluak�. Printzipio horiek dira, gainera, administrazioaren zerbitzura lan egiten du-ten langileen diziplina-araubidea nola interpretatu eta nola aplikatu agintzen dutenak.

4. LANGILE FUN�ZIONArIOEN OrDAINSArIAK

Funtzionarioen ordainsariak bitan sailkatzen dira, oinarrizkoak eta osagarriak: Oinarrizko lansariak hauek dira:

a� �itulazio-talde bakoitzari dagokion ordainsaria.

b� Hirurtekoak, sailkapen-talde guztientzat berberak, hiru urteko zerbitzu-aldi bakoitzeko.

c� Aparteko ordainsariak, urtean bi, ekainean eta abenduan �asoko direnak.

Ordainsari osagarriak:

a� Lanpostu-mailaren osagarria, betetzen den postuaren mailaren araberakoa. Zenbatekoa urtero finkatuko da, autonomia-erkidegoko Aurrekontu Orokorretan. EAEko administrazio orokorreko eta bere organismo autonomoetako lanpostuak 30 mailatan banatzen dira, lana behar bezala egiteko beharrezko diren betekizunen arabera �titulazioa� eta egin beharreko zereginen arabera �zuzendaritzako eskakizunak, ekimena, autonomia, konplexutasuna�. Lanpostu bakoitzari dagokion lanpostu-mailaren osagarria, lanpostu-zerrendan �arri behar da zehaztuta.

b� Lanpostu-mailako osagarria bakarra izango da lanpostu bakoitzerako, eta emateko, lanpos-tuak zailtasun tekniko berezia badaukan, ardura berezia badaukan, ezintasunik badaukan, zenbateko dedikazioa daukan eta arriskua edo nekagarritasuna ote daukan hartuko da kontuan.

c� Produktibitatearen osagarria, hain zuzen, errendimendu berezia, aparteko lana eta funtzio-narioak lanean �artzen duen interesa edo ekimena ordaintzeko da, eta emateko, lanpostua betetzekoan dauzkan zirkunstantzia ob�ektiboak hartuko dira kontuan.

87



d� Lanaldi normaletik kanpo emandako aparteko zerbitzuen ordainak ezingo dira inola ere finkoak izan zenbatekoari dagokionez ez eta aldirokoak ere, ordainketari dagokionez. Ez da �asoko halako ordainik, baldin eta lanpostu-mailari dagokion osagarria zehazteko, dedikazio berezia haztatu behar izan bada dena delako lanpostuetan.

Ordainsariak hilabete oso bakoitzeko sortuko eta ordainduko dira, dena delako hilabetearen aurreneko lan-egunean funtzionarioak dauzkan egoera eta eskubideak aintzat hartuta. Alabaina, kasu hauetan, eguneko likidatuko dira:

a� Langilea zerbitzu aktiboan lehenengoz edo berriz hasi den hilean, soldata �asotzeko esku-biderik gabeko lizentziak amaitu eta gero berriz hasten den hilean, eta lanpostu berrirako atxikipena gauzatzen den hilean, betiere, ordainsariak ezberdinak izango badira aurreko lanpostuaren eta honen artean,

b� Soldata �asotzeko eskubiderik gabeko lizentziak gauzatzen hasten den hilean, eta zerbitzu aktiboa ez den bestelako egoera administratiboren batera pasatzea gauzatzen den hilean, eta

c� Zerbitzu aktiboan �arduteari uzten zaion hilean, aparte utzita eskubidea sortu eta hurrengo hilaren lehenengo egunetik hasita, hilabete osoka sortzen diren pentsio publikoen araubide-ren bati atxikitako funtzionarioaren heriotzagatik edo erretiroagatik izan diren kasuak.

Halatsu, aparteko ordainsaria sortzen den eguna arte zerbitzuan emandako denborak ez badu osatzen ekaina bitarteko edo abendua bitarteko sei hilabeteko epea osorik, kasu horretan, ordain-sariaren zenbatekoa gutxitu egingo da, proportzio berean. Kontu hori ateratzeko, ez da zerbi-tzuan emandako denboratzat hartuko funtzionarioa ordainsaririk gabeko lizentziak hartuta egon den denbora.

Arauzko lanaldiaren eta benetan lanean �ardundako aldiaren artean diferentziarik baldin ba-dago, benetan lan gutxiago egin bada, eta �ustifikaziorik ez badago, soldata proportzio berdi-nean murriztuko da eta, horrez gain, litekeena da diziplina-erantzukizuna ere ezartzea.

5. ADMINIS�rAZIOE�AN LAN EGI�EN DU�EN LANGILEEN DIZIPLINA-ArAUBIDEA

Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuan �EPOE� ezarritako diziplina-araubidearen men daude funtzionarioak eta lan-legepeko langileak ere, bai eta gai horren inguruan Euskal Funtzio Publikoaren legeak xedatzen duenaren men ere, betiere, funtzionarioen kasuan, legeak ez badu EPOEk agintzen duenaren eta lan-legediak agintzen duenaren kontra egiten.

Diziplina-ahalmena egokitzen zaion administrazio publikoak gauzatuko du, printzipio hauetan oinarrituta beti:

a� Arau-hausteen eta zehapenen legaltasunaren eta tipikotasunaren printzipioa, arauek zehaz-tuta daukatenaren bidez, edo, lan-legepeko langileen kasuan, hitzarmen kolektiboen bi-dez.

b� Usteko huts-egilearen aldeko ez diren xedapen zehatzaileek atzeraeraginik ez izateko prin-tzipioa, eta huts-egilearen kontrakoen atzeraeragintasunarena.

c� Proportzionaltasunaren printzipioa, arau-hausteen eta zehapenen sailkapenari ez ezik, apli-katzeko moduari ere aplikatzekoa.

d� Erruduntasun-printzipioa.

e� Errugabetasun-presuntzioaren printzipioa.

88



5.1. diZipLinako aRaU-HaUSTea

Gainetik begiratuta, oro har, esan dezakegu diziplinako arau-haustea dela, izan, administrazio publikoetan lan egiten duten langileek bakoitzari dagozkion betebeharrak ez betetzea.

Esandakoak esan, diziplina-ahalmenak berekin dakartzan legaltasun eta tipikotasunaren prin-tzipioa direla-eta, �okabide �akina arau-haustea izango da, soil-soilik, ordenamendu �uridikoak ha-lakorik espresuki �asota badauka arau-hausteen artean.

Diziplinazko arau-hausteak oso larriak, larriak eta arinak izan daitezke.

a� Arau-hauste oso larriak. EPOEk arau-hauste oso larritzat �otzen diren �okabideen katalogoa �asotzen du soilik �16 arau-hauste�, administrazio publikoan lanean dabiltzanek bere bete-beharretan egiten dituzten huts oso larriak egiteagatik sortzen direnak: Konstituzioarekiko edo Estatuarekiko dauzkaten betebeharrei huts egitea, arraza, erli�io, sinismen eta beste-lako egoera pertsonalengatik inor baztertzea, zerbitzuari kale egitea eta abar. Horrez gain, atea zabalik uzten du Funtzio Publikoaren Legeak, legea bera garatzeko xedapenetan, beste �okabide batzuk ere oso arau-hauste larritzat �o ditzan, bai eta lan-legepeko langileen hitzarmen kolektiboek ere.

b� Arau-hauste larriak eta arau-hauste arinak. Arau-hauste larriak eta arau-hauste arinak era-giten dituzten �okabideen katalogoa Euskal Funtzio Publikoaren Legean dago zehaztuta, eta administrazioaren sektore bakoitzean aplikatzekoak diren hitzarmen kolektiboetan. Jokabi-deak arau-hauste larritzat edo arau-hauste arintzat �otzeko arau honek kontuan hartu behar ditu zenbait gorabehera:

q Legea zenbateraino urratu den.

q Interes publikoari, ondareari edo administrazioaren nahiz pertsonen ondasunei zenba-teko kaltea eragin zaien.

q Administrazioaren irudi publikoa kaltetu den.

5.2. eRanTZULeak

Diziplinako erantzukizuna daukate honako hauek:

a� Administrazio publikoen zerbitzura lan egiten duten langileetatik, indarrean dagoen lege-dian tipifikatuta da+uden arau-hausteak eragin dituztenak.

b� Administrazio publikoen zerbitzura lan egiten duten langileetatik, beste batzuei arau-haus-tea eraginarazi diotenak.

c� Arau-hauste larriak edo oso larriak estaltzen ibili diren funtzionarioak eta lan-legepeko lan-gileak, administrazioari edo herritarrei kalte handia eragin baldin badie horrek.

5.3. diZipLinako ZeHapenak

Arau-hausteen arabera, honako zehapen hauek �arri daitezke:

a� Funtzionarioak zerbitzutik kenduko dira; bitarteko langile funtzionarioen kasuan, beren izendapena atzera botako da, eta falta oso larriak egiteagatik bakarrik �asoko dute zeha-pena.

b� Lan-legepeko langileei diziplinazko kaleratzea aplikatuko zaie; kasu horretan, arau-hauste oso larriak besterik ez dira zehatuko, eta ezin izango da izan arau-haustea egindako ga-raian betetzen zituen zereginen antzeko zereginak dauzkan lan-kontratu baten titularra.

89



c� Lan-legepeko langileen kasuan, zereginetatik erabat baztertzea, edo enplegua eta soldata kentzea, gehienez ere, 6 urtez.

d� Derrigorrezko lekualdatzea, bizilekua aldatuta edo aldatu gabe, kasu bakoitzean ezartzen den epean.

e� Gaitzespena, zigorra ekarriko duena lanbide-karreran, sustapenean edo borondatezko mu-gigarritasunean.

f� Ohartarazpena.

5.4. aRaU-HaUSTeak eTa ZeHapenak pReSkRiBaTZea

Arau-hauste oso larriak 3 urtera preskribatuko dira, larriak 2 urtera eta arinak 6 hilabetera. Arau-haustea noiz egin den, egun horretatik hasiko da kontatzen preskribatzeko epea. Behin eta berriz egiten diren arau-hausteen kasuan, lanpostutik kendu den egunetik.

Arau-hauste oso larrien ondorioz ezarritako zigorrak 3 urtera preskribatuko dira; arau-hasute larrien ondorioz ezarritakoak, 2 urtera, eta arau-hauste arinen ondorioz ezarritakoak, urtebetera. Preskibatzeko epea zehapen-ebazpena irmoa den unetik hasiko da kontatzen.

5.5. diZipLina-pRoZedURa

Arau-hauste oso larriak edo larriak zehatzeko, aurretik ezarritako prozedura erabili behar da, ezin dira beste inola zehatu. Prozedura horrek efikazia, azkartasuna eta prozesuaren ekonomiaren printzipioak bete behar ditu, eta ustez erantzule denaren eskubideak eta defentsa-bermeak erabat errespetatu.

Arau-hauste arinagatik zehapenak ezartzeko, prozedura sumarioetara �oko da, eta interesa-tuari hitz egiteko aukera emango zaio.

Diziplina-prozedura izapidetzen ari dela agerikoa egiten bada kriminalitatea ere egon daite-keela, bertan behera utziko da tramitazioa, eta Ministerio Fiskalari �akinaraziko zaio.

91

Euskararen erabileraren normalizazioa administrazio orokorrean eta hezkuntza-administrazioan


9Euskararen erabileraren normalizazioa administrazio orokorrean

eta hezkuntza administrazioan: printzipio orokorrak. Hizkuntza-eskakizunak. Hizkuntza-eskakizunen derrigortasuna.

Hizkuntza-normalizazioko planak.

aurkibidea: Oinarrizko legeak. – Hizkuntza eskakizuna. – Hizkuntza eskakizuna egiazta-tzea. – Salbuespenak. – Hizkuntza eskakizunen baliokidetasunak. – Hizkuntza normalizazioko planak. – Aplikazio eremua. – Indarraldia. – Helburu nagusia. – Komunikazio lehentasunak. – Metodologia. – Berariazko trebakuntza eta prestakuntzaren egitekoa.

OINArrIZKO LEGEAK

Euskal Autonomia Erkidegoaren autonomia estatutua abenduaren 18ko 3/1979 Lege Organi-koaren bidez onartu zen. 1978ko Konstituzioaren 3. artikuluan oinarrituta, Estatutu horren 6. arti-kuluan hauxe dio: euskara, Euskal Herriaren hizkuntza propioa, hizkuntza ofiziala izango da Eus-kadin, gaztelania bezala, eta bertako biztanle guztiek dute bi hizkuntzok �akiteko eta erabiltzeko eskubidea.

euskararen erabilera normalizatzeko oinarrizko Legean (10/1982 Legea, azaroaren 24koa), Autonomia Estatutuan xedatutakoa garatzen da eta, zenbait artikulutan �6-14�, Herri Administra-zioren eremua da aipagai. Beste hainbat eskubide eta betebeharren artean, Lege honetan, herri-tar guztiei aitortzen zaie, Autonomia Erkidegoaren lurraldean, herri-administrazioarekiko harre-manetan euskara zein gaztelania erabiltzeko eskubidea, eta beren aukerako hizkuntza ofizialean hartuak izatekoa. Halaber, Legearen arabera, Euskal Herriko Autonomia Erkidegoan kokatutako herri-aginteek emandako arau-xedapen zein ebazpen ofizial orok bi hizkuntzetan idatzita egon beharko du zabalkunde ofíziala egiteko; Administrazioaren �akinarazpen eta adierazpenek ere bi hizkuntzetan idatzita egon beharko dute, salbu eta interesdun partikularrek Autonomia Erkidegoko hizkuntza ofizialetako bat berariaz aukeratzen badute.

Herritarren eskubide horiek guztiak gauzatzeko, herri-aginteek Euskal Herriko Autonomia Erki-degoan herri-Administrazioari atxikitako langileria gero eta euskaldunagoa izateko neurriak har-tuko dituzte. Hala, herri-aginteek finkatuko dute zein lanpostutarako izango den derrigorrezko bi hizkuntzak �akitea, eta Euskal Herriko Autonomia Erkidegoaren lurralde-eremuko Administrazioko gainerako lanpostuetara sartzeko egiten diren hauta-probetan bi hizkuntza ofizialen ezagupen-maila hartuko da kontutan merezimendu gisa, besteak beste. 10/1982 Legeari �arraiki, Adminis-trazioak finkatuko du lanpostu-maila bakoitzerako zein pisu izango duten merezimenduek.

Bestalde, euskal Funtzio publikoari buruzko uztailaren 6ko 6/1989 Legearen bidez sakonago arautzen da hizkuntza-normalizazioa Administrazioaren eremuan. Legearen arabera, euskara eta gaztelania dira Euskal Administrazio Publikoetako hizkuntza ofizialak, eta bi hizkuntzok erabiltzea bermatu beharko dute Administrazio horiek beren barneko zein kanpoko harremanetan. Hori esan ostean, normalizaziorako oso garrantzitsuak diren hainbat kontzeptu aipatzen dira Legean lehen aldiz: hizkuntza-eskakizuna, eskakizun hori aginduzko izaten hasten den eguna eta euskara mere-zimendu gisa baloratzea hautaketa-prozesuetan.

Ildo beretik, Administrazioetan dauden lanpostuetako bakoitzak bere hizkuntza-eskakizuna �arria izango du eta, hala behar izanez gero, baita hori indarrean �artzeko eguna ere; lanpostu-zerrendetan nahitaez azaldu beharko luketen berariazkotasunen artean sartu beharko dira. Hiz-kuntza-eskakizunak zehaztuko ditu lanpostua betetzeko eta hor lan egiteko beharrezko diren eus-

92



karazko hizkuntz gaitasun-mailak. Hizkuntza-eskakizuna aginduzko izaten hasten den egunetik aurrera, lanpostu bakoitzera iritsi eta hori betetzeko, ezinbestekoa izango da hizkuntza-eskakizuna betetzea. Hizkuntza-eskakizuna, aginduzko ez den artean, euskaraz �akiteari, bai lanpostuak bete-tzeko eta kanpoko aukeraketak egiteko, merezimendu gisa eman beharko zaion balioa zehazteko soilik izango da. Funtzio Publikoari buruzko Legearen arabera, Hizkuntza Politikarako Sailburuor-detzak proposatuta, Eusko Jaurlaritzak zehaztuko ditu hizkuntza-eskakizunak, baita lanpostu bakoi-tzean aplikatzeko irizpideak ere.

Kontzeptu horiek guztiak sakonago garatu dira euskararen normalizazioari begira funtsezkoa den dekretu batean: hain zuzen ere, Euskal Autonomia Erkidegoko herri-Administrazioetan eus-kararen erabilera normalizatzeko prozesua arautzen duen apirilaren 15eko 86/1997 dekretuan. Esan dugunez, dekretu horren bidez garatu da Euskararen erabilera normalizatzeko oinarrizko Le-gean �10/1982 Legea, azaroaren 24koa� eta Euskal Funtzio Publikoari buruzko 6/1989 Legean xedatutakoa. Dekretu horren artikuluetan honako hauek arautzen dira, funtsean:

q Lanpostuei dagozkien hizkuntza-eskakizunak.q Hizkuntza-eskakizunak egiaztatzea eta lanpostuak betetzeko hautaketa-prozesuetan hizkun-

tza-eskakizunak baloratzeko modua.q Baliokidetasunak eta salbuespen-arauak.q Derrigortasun-datak zehaztea.

Hezkuntza Administrazioari dagokionez, bi arau funtsezko nabarmentzen dira: Euskal Eskola Publikoaren otsailaren 19ko 1/1993 Legea eta martxoaren 9ko 47/1993 Dekretua, irakasle-lan-postuen hizkuntza-eskakizunak eta derrigortasun-egunak zehazteko irizpideak ezartzen dituena.

euskal eskola publikoari buruzko Legean eskola horren helburuetako bat “derrigorrezko ira-kaskuntza-aldia bukatzean, ikasle guztiek, baldintza berdinetan, bi hizkuntza ofizialen ezagupen praktikoa izango dutela bermatzea da, erabilera bultzatuz eta euskararen normalizazioari lagun-duz”. Gainera, Hamargarren Xedapen Gehigarrian, irakaskuntza-sistema guztian, publikoan nahiz pribatuan, aplikatu behar diren hizkuntza ereduak zehazten dira:

q a eredua; ikasgaiak batik bat gaztelaniaz emango dira, eta zenbait ekintza edo gai euska-raz eman ahal izango dira.

q B eredua: ikasketak euskaraz eta gaztelaniaz izango dira.q d eredua; ikasgaiak euskaraz emango dira.

Hiru ereduetan, gaztelania eta gaztelaniazko literatura, euskara eta euskal literatura eta hiz-kuntza modernoak irakatsiko dira, beren �atorrizko hizkuntzetan.

Bestalde, lanpostuei dagozkien hizkuntza-eskakizunak eta derrigortasun-datak zehazteko iriz-pideak ezartzen dituen 47/1993 dekretuaren arabera, irakaskuntzako lanpostuei aplikatu behar zaizkien hizkuntza-eskakizunak bi dira: 1 Hizkuntza Eskakizuna eta 2 Hizkuntza Eskakizuna.

q 1 Hizkuntza Eskakizuna aplikatuko zaie euskara irakasten ez duten edo euskaraz irakasten ez duten irakasleek betetzen dituzten irakaskuntzako lanpostuei, eta, hala, euskara harre-manetarako hizkuntza gisa erabiltzeko behar den hizkuntza-gaitasuna bermatuko da.

q 2 Hizkuntza Eskakizuna aplikatuko zaie euskara irakasten duten edo euskaraz irakasten duten irakasleek betetzen dituzten irakaskuntzako lanpostuei, eta, hala, euskara harrema-netarako nahiz irakaskuntzarako hizkuntza gisa erabiltzeko behar den hizkuntza-gaitasuna bermatuko da.

Azter ditzagun sakonago orain arte agertu diren kontzeptuetako batzuk: hizkuntza gaitasuna, derrigortasun-data eta abar.

HIZKUN�ZA ESKAKIZUNA

Esan dugunez, hizkuntza-eskakizunak zehaztuko ditu lanpostua betetzeko eta bertan lan egi-teko beharrezko diren euskarazko hizkuntz gaitasun-mailak Euskal Autonomia Erkidegoan kokatu-

93



tako herri-Administrazioetan. Administrazioko lanpostu bakoitzari dagokion hizkuntza-eskakizuna zehaztua dago, eta handiagoa edo txikiagoa izango da lanpostu bakoitzaren komunikazio-beha-rren —ahozkoak nahiz idatzitakoak— arabera. Jar dezagun adibide bat: logikari �arraiki, garbi-ketan edo mantentze-lanetan bakarrik aritzen den langile batek bete behar duen euskara-maila ez da izango kabinete �uridiko bateko arduradunaren maila berdina, azken horrek txosten teknikoak egin behar dituela eta lan-bilerak maiz izaten dituela kontuan izanik. Aurrenekoari eskatuko zaion hizkuntza-gaitasuna txikiagoa izango da bigarrenarena baino.

Hortaz, maila ezberdin horiek abiapuntu hartuta, Administrazioan lau hizkuntza-eskakizun �HE� ditugu: 1. HE, 2. HE, 3. HE eta 4. HE. Administrazioko kidego �akin bati ezin zaio, besterik gabe, eskakizun �akin bat esleitu, baina egia da 1. HE mendekoen kidegoan izaten dela nagusi, 2. HE Administrazioko langileen artean, 3. HE teknikarien artean, eta azkenik, 4. HE zerbitzuetako ardu-radunen, itzultzaileen, normalizazio-teknikarien eta abarren artean.

Aipatu dugu lanpostu guztiei dagozkien hizkuntza-eskakizunak zehaztuta daudela, baina zen-bait kasutan, lanpostua lortzeko eskakizun hori betetzen dela egiaztatu behar da nahitaez, eta beste kasu batzuetan ez. Azken kasu horietan, euskara �akitea merezimendu edo meritutzat har-tzen da bai langileak aukeratzeko, bai lanpostuak betetzeko prozesuetan; baina hautaketa-pro-zesu osoan guztira eta gehienez �ota lor daitekeen puntuazioa aintzakotzat hartuta, euskararen ezagutzari emango zaizkion portzenta�eak ondorengo hauexek izango dira, ez txikiagoak, ez handiagoak:

q 1. eta 2. HE - % 5etik % 10era.q 3. eta 4. HE - % 11tik % 20ra.

Eskakizuna betetzea ezinbestekoa denean �ez meritu hutsa� eskakizuna aginduzkoa edo derrigorrezkoa dela esaten da, hau da, derrigortasun-data �akin bat finkatua duela, eta egun horretatik aurrera, derrigorrezkoa da euskara badakiela egiaztatzea lanpostu bat betetzeko. Hizkuntza-eskakizuna eta, hala badagokio, derrigortasun-data, herri-Administrazio bakoitzeko lanpostu-zerrendetan nahitaez eman beharreko zehaztapenetan agertuko dira.

Eta hona hemen galdera: zeren arabera erabakitzen da zenbat lanpostutan eskatu behar den derrigorrezko eskakizuna? Bestela esateko: zenbat lanpostutan da derrigorrezkoa euska-ra �akitea, eta zeren arabera? Galdera horiei erantzuteko, beste kontzeptu bat argitu behar dugu: derrigorrez bete beharreko indizea. Administrazio bakoitzean derrigorrez bete beha-rreko indizeak ezarriko du zein den derrigorrezko eskakizunen portzenta�ea, alegia, lanpostu kopuru osoa aintzat hartuta, zenbat lanpostuk izan behar duten izendatuta derrigorrezko hiz-kuntza-eskakizuna. Administrazio �akin hori kokatuta dagoen lurraldearen errealitate soziolin-guistikoaren arabera kalkulatzen da portzenta�e hori. Hartara, zenbat eta euskal hiztun gehia-go izan, orduan eta handiagoa izango da derrigorrez bete beharreko indizea, eta, beraz, euskara �akitea derrigorrezkoa den lanpostu kopurua ere handiagoa izango da. Adibide bat �artzearren, Azpeitian euskal hiztunen ehunekoa handia denez, Udalean eskakizuna derrigo-rrezkoa duten lanpostuen indizea % 91,24 da �2001eko datuak�; aitzitik, Guardian, zenba-teko hori % 20,54 baino ez da �2001eko datuak�. Ehuneko horiek honela kalkulatzen dira, zehatz-mehatz: euskaldunak + �ia euskaldunak/2�. Datu soziolinguistiko horiek guztiak Euskal Autonomia Erkidegoko Erroldatik edo Biztanleria eta Etxebizitza Estatistikatik ateratzen dira, eta bost urtean behin argitaratzen dira. Une honetan, Eusko Jaurlaritzari dagokion derrigorrez betetzeko indizea % 43,87 da.

HIZKUN�ZA ESKAKIZUNA EGIAZ�A�ZEA

Hizkuntza-eskakizun �akin bati dagokion euskara-maila egiaztatu behar dela esaten ari gara behin eta berriz; baina nola egiaztatzen da hori EAEko herri-Administrazioen zerbitzuan dihardu-ten langileen kasuan? Hiru prozedura nagusi daude:

q Administrazioan lanpostuak betetzeko hautaketa-prozesuetan edo barne-sustapenerako deialdietan, horretarako berariaz egiten diren probak.

94



q Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundeak edo edozein euskal herri-Administraziok, bera-riaz helburu horretarako egindako ohiko zein aldian aldiko deialdiak. Proba horiek, gutxie-nez, sei hilean behin izango dira.

q Ohiko deialdiez gainera, premia- eta salbuespen-kasuetan, berariaz horretarako egingo di-ren probak.

SALBUESPENAK

Euskal Funtzio Publikoari buruzko Legearen arabera, zenbait kasutan lanpostu bateko titularra lanpostu horretarako ezarritako hizkuntz eskakizunetik libre gera daiteke. Hona hemen salbuespen-kasu horiek:

q Plangintzaldietako bakoitza hasterakoan 45 urtetik gora dutenek, interesatuak eurak aurre-tiaz ados egonez gero.

q Oinarrizko Batxilerra edo Oinarrizko Heziketa Orokorra gainditu ez duten pertsonak.q Minusbaliotasun fisiko edo psikologikoak izanik, gaur egun helduen hizkuntz trebakuntza

eta gaitasuna lortzeko erabiltzen diren programen bidez euskaraz ikasteko eragozpenak edo ezintasunak dituzten pertsonak.

q Hizkuntzak ikasteko prozesuan ezinbestekoa den gutxieneko trebetasun-gaitasunik ez duten pertsonak, ezintasun hori ageri-agerikoa eta egiaztatua denean.

HIZKUN�ZA ESKAKIZUNEN BALIOKIDE�ASUNAK

Gure Autonomia Erkidegoan, IVAPek egiaztatu eta ziurtatzen du Herri Administrazioetako hiz-kuntza-eskakizunei dagokien euskara-maila betetzen dela; hori horrela izanik, ezin dugu aipatu gabe utzi hizkuntza-eskakizunak ez direla euskararen egiaztagiri bakarrak, eta IVAP ez dela era-kunde egiaztatzaile bakarra: Hezkuntza Saila arduratzen da irakasleen hizkuntza-mailaz, HABEk bere maila propioak egiaztatzen ditu, Hizkuntza Eskola Ofizialetan ere euren tituluak banatzen di-tuzte... �itulu horien arteko baliokidetzak finkatu eta Hizkuntzen Europako Erreferentzia Marko Ba-teratua esaten zaion horretako sei mailetara �A1, A2, B1, B2, C1, C2� egokitzearren, Eusko Jaurla-ritzak 64/2008 dekretua onartu zuen. Dekretua onartu zenetik, esate baterako, HABEko lehenengo maila edo Hizkuntza Eskola Ofizialeko hirugarren maila �ikasketa-plan zaharraren arabera� due-nak Administrazioaren lehenengo hizkuntza-eskakizunaren �1. HE� baliokidea izango du, beste azterketarik egin behar izan gabe; izan ere, Dekretua onartu aurretik beste azterketa bat gainditu behar zen. Datu horiek guztiak hobeto eta argiago ikusteko, hona hemen baliokidetza-taula.

95



96



HIZKUN�ZA NOrMALIZAZIOKO PLANAK

Orain arte azaldutakoaren arabera, ikusi dugu oso garrantzitsua dela lanpostu bakoitzari da-gokion hizkuntza-eskakizuna finkatzea, eta, hala dagokionean, baita derrigortasun-data ere, baina betiere Administrazio bakoitza kokatutako udalerriari dagokion derrigorrez betetzeko indizea kon-tuan izanik. Alabaina, mekanismo horietaz guztietaz gain, EAEko herri-Administrazioetan hizkun-tza-normalizazioko prozesua sendotzeko tresnarik eraginkorrena erakunde bakoitzaren Euskararen erabilera normalizatzeko plana da.

Planak bost urtekoak izaten dira, alegia, bost urteko plangintzaldietan antolatzen dira. Plan-gintzaldiaren lehenengo urtean, Administrazio bakoitzak �orokorra, forala, tokikoa… izan� plana onartu behar du nahitaez, edo bestela, plana baldin badauka, aldaketak egin beharko dizkio.

Errealitate soziolinguistikoaren arabera, helburuak aldatu egin dira denborak aurrera egin aha-la. i. plangintzaldiko (1990-1995) helburu nagusia hauxe zen: Administrazioko langileak arian-a-rian gaitzea bi hizkuntza ofizialetan lan egiteko, arreta berezia emanez hizkuntza-eskakizunak eta horien derrigortasun-data finkatzeari, baita langileak euskalduntzeari ere, euren euskara-maila ho-betuta.

ii. plangintzaldian (1997-2002) langileen euskalduntze- eta alfabetatze-prozesuan sakondu zen, baina ahaleginak ahalegin, euskararen erabilera ez zen nabarmen handitu. Horren aurrean, II. plangintzaldiko helburu nagusia hizkuntzaren erabilera erreal hori handitzea izan zen eta horre-tarako, herri-Administrazio guztietan erabilera-planak ezarri ziren.

iii. plangintzaldian (2003-2007) ahalegin berezia egin zen euskararen erabilera areagotzeko oinarri teoriko sendoak finkatzearren; hori horrela izanik, Administrazio-unitateak definitu eta sail-katu ziren, eta �endeari begira lan egiten duten unitateak eta unitate sozialago edo orokorragoak bereizi ziren. Horrekin batera, lanerako metodologia berria ere proposatu zen, eta normalizazio-ko beste hainbat neurri. Hala eta guztiz ere, aitortu behar da euskararen erabilera erreala ez zela handitu euskararen ezagutzaren erritmo eta proportzio berean; horren ondorioz, gaur egungo errealitatean, Administrazio Orokorreko langileek ez dute euskaraz gaztelaniaz bezainbesteko na-turaltasunez lan egiten.

Plangintzaldi horietan guztietan, normalizazioko �ardunen kontrola eta �arraipena egiten da. Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak bi txosten egin behar izaten ditu plangintzaldi bakoitzean: lehena, hirugarren urtea betetzean; eta bigarrena, plangintzaldiaren amaieran. �xosten horietan, Administrazioetako euskararen erabilerari buruzko datuak bildu behar dira eta Eusko Jaurlaritza-ren Kontseiluari helarazi behar zaizkio, hizkuntza normalizatzeko prozesuan herri-Administrazio bakoitzerako finkatutako helburuen betetze-maila ebaluatze aldera. Hain �ustu, Hizkuntza Politika-rako Sailburuordetzak egin duen azkeneko txostenean III. plangintzaldiko �2003-2007� datuen az-ken balioespena egin da. Egin dezagun datu horien laburpena, herri-Administrazioetan euskararen normalizazioaren egoera zein den ikustearren.

q Hizkuntza-eskakizunen egiaztatze-maila handia da. Derrigortasun-data gainditu duten lanpostuetako titularren % 55,58k egiaztatu du eskatutako hizkuntza-eskakizuna edo han-diagoa; eta % 5,69k txikiagoa egiaztatu du. Soilik % 5,64k ez du eskakizunik egiaztatu. Gainera, herri-Administrazio guztietako langileak kontuan hartuz gero —derrigorrezko es-kakizuna esleituta duten edo ez duten alde batera utzita—, euskararen ezagutza-maila han-dia da: ia % 58k egiaztatua du hizkuntza-eskakizunen bat.

q gutxi gorabehera, administrazioen erdiak finkatu du euskararen erabilera-plana. Planik finkatu ez duten Administrazioen artean, askok euskararen erabilera indartzeko neurriak hartu dituzte, nola edo hala, nahiz eta neurri horiek plan baten barruan ez antolatu. Gi-puzkoako herri handienetako udalek definitu dute euskararen erabilera-plan gehien. Udal txikiagoetan �kasu gehienetan, egoera soziolinguistikoa euskararen aldekoa izaten da� ez dute baliabiderik izaten planak diseinatu eta, bereziki, gauzatzeko.

q Ikusi ahal izan dugu arduradun politikoen euskara-maila, oro har, nahiko ona dela. Ardu-radun politikoen erdiak esan du euskaraz ulertu eta hitz egiteko, irakurri eta idazteko gai dela.

97



q Hizkuntza-paisaian euskararen presentzia oso nabarmena da. q Datuen arabera, aplikazio informatiko ugari daude euskaraz �gutxi gorabehera, % 40�.

Dena den, praktikan, aplikazio horiek gaztelaniaz erabiltzen dira. Kasurik onenean, euska-razko aplikazioen erabilera % 50 ingurukoa da.

q Oro har, euskararen presentzia bermatua dago Administrazioen kanpo-proiekzioan. Hu-tsunerik handiena argitalpenetan sumatu da; izan ere, argitaratzen denaren % 25 gaztela-niaz soilik argitaratzen da.

q Kanpo-proiekzioan euskararen erabilera nabarmena den arren, ezin dugu aipatu gabe utzi kasu gehienetan produzitzeko hizkuntza gaztelania izaten dela. Idatzitako testu gehienak itzuli egiten dira, baina testuen % 10-20 inguru baino ez da euskaraz sortzen; beraz, kan-po-irudian euskararen presentzia bermatzen den arren, lanerako hizkuntza gaztelania da oraindik ere. Euskarazko testu gehien sortzen dituzten Administrazioak Gipuzkoako udalak eta mankomunitateak dira, eta euskararen egoera soziolinguistiko baikorra dutenak.

q administrazioen arteko harremanetan �kanpoko/barneko harremanak eta ofizialak/ez-ofi-zialak�, euskara gehiago erabiltzen da idatzita, ahoz baino.

q Euskara honako harreman hauetan erabiltzen da, batez ere: idatzitakoak, kanpokoak eta ofizialak direnetan, eta, bereziki, herritarrei eta beste Administrazio batzuei zuzendutako idazkietan.

q Euskararen ahozko erabilera % 30-40 da.q Telefonozko harrera nagusiki euskaraz egiten da. Bizkaian eta Gipuzkoan lehenengo hi-

tza euskaraz izaten da kasuen % 80an, baina Araban % 20ra murrizten da. Dena dela, lehenengo kontaktua euskaraz izateak ez du esan nahi bermatuta dagoenik komunikazioak euskaraz �arraituko duela.

q kanpoko hizkuntza-eskariari dagokionez, EAEn 15 urtetik gorako euskal hiztunen kopurua % 30 ingurukoa dela kontuan izanik, euskal hiztun horien ehuneko handi batek euskara erabiltzen du Administraziora �otzen duenean. Euskararen presentzia herritarrek, bereziki, eskatzen dute; eskariaren maila % 26 ingurukoa da.

q Administrazioko dokumentazio gehiena euskaraz bideratzen den arren, itzulpenen indizea oso handia da; beraz, lan-hizkuntza gaztelania da oraindik ere.

q Udalen % 45ek ez du inolako planik euskararen erabilerari dagokionez, baina % 24k egin du plana definitzeko saiakera.

Datu horiek guztiak abiapuntu hartuta, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak berak egoera-ren balorazioa egin zuen. Hona hemen hainbat hausnarketa:

q II. plangintzalditik aurrera, hau da, 86/1997 Dekretua indarrean hasiz gero, helburu na-gusia euskararen erabilera bultzatzea izan da, eta esan behar da aurrerapauso handia egin dela ezagutzari dagokionez. Ildo beretik, derrigortasun-data gaindituta duten langi-le gehienek egiaztatu dute eskatutako hizkuntza-eskakizuna edo handiagoa. Egia da lan-gileen % 5,64k ez duela inolako hizkuntza-eskakizunik egiaztatu nahiz eta lanpostuaren derrigortasun-data gaindituta egon, baina, oro har, hizkuntza-eskakizunen egiaztatze-mai-la handia dela esan dezakegu. Nolanahi ere, hizkuntza-eskakizuna betetzen dela egiaz-tatzeak ez du bermatzen hizkuntza hori erabiliko denik, eta erabilerarik eza eragozpen izaten da lortutako mailari eusteko; horrek, bestalde, Administrazioetan eragiten du, euska-raren erabilera-planak finkatzeko garaian.

q euskararen erabilera-planek harrera ona izan dute Administrazioen aldetik, eta planen ko-purua nabarmen handitu da; hala ere, planen �arraipena ez dago guztiz bermatua.

q ingurunearen errealitate soziolinguistikoak administrazioetako euskararen erabilera bal-dintzatzen du; bestela esateko, euskararen aldeko ingurune soziolinguistikoan kokatuta dauden Administrazioetan lortu dira emaitzarik onenak. Beraz, euskararen erabilera estu-estu loturik dago lurralde-eremu bakoitzaren egoera soziolinguistikoarekin.

q Oro har, euskararen erabilera bermatuta dago Administrazioetan, bai hizkuntza-paisaian, bai kanpo-harremanetan. Eta, batez ere, idatzita. Hala eta guztiz ere, horrek ez du esan nahi euskara denik Administrazioaren lanerako hizkuntza; izan ere, askotan, testuak itzu-

98



li egiten baitira euskararen presentzia ziurtatzeko. Halaber, nabarmentzeko modukoa da barne-harremanetan gaztelania dela hizkuntza nagusia, nahiz eta kanpo-harremanetan euskararen erabilera handia dela esan daitekeen. Hein handi batean, hori horrela gerta-tzen da Administrazio gehienetan euskararen alde egin dutelako kanpo-harreman ofiziale-tarako. Oro har, euskararen ahozko erabilera idatzitakoarena baino txikiagoa da, egoera soziolinguistikoaren eragina agerian utziz, berriro ere.

Ikus daitekeenez, azken hogei urteotan aurrerapauso handiak egin dira hizkuntzaren norma-lizazioan. Administrazio Orokorreko langileen euskarazko hizkuntza-gaitasuna nabarmen hobetu da; hori horrela izanik, Administrazio horren zerbitzuan diharduten langileen ia % 60k egiaztatua du hizkuntza-eskakizunen bat. Dena dela, oraindik ere ez da “ohikoa eta arrunta” Administrazioan euskaraz ere lan egin daitekeela pentsatzea. Azken urteotan, langileen hizkuntza-gaitasunak ez du behar besteko isla izan eguneroko lanean eta, hori dela-eta, gaztelania da, oraindik ere, lanera-ko ohiko hizkuntza nagusia. Horrela, bada, zalantza hau sortzen zaigu: Nola lortu bi hizkuntzen arteko egiazko berdintasuna, parekatze formal hutsaz haratago? Bide bat hizkuntza-planifikazioa izan daiteke, baina ez pentsa, inolaz ere, planifikazioa egitea aski izango denik euskararen erabi-lera besterik gabe areagotzeko. Egia da plan bat behar-beharrezkoa dela, metodologia arinarekin eta baliabide egokiez hornituta, baina hori ez da nahikoa. Euskara Administrazioaren lanerako hizkuntza bihur dadin, langileek euskaraz ere lan egin behar dute; eta horretarako honako hauek zehaztu behar dira: euskara lan-hizkuntzatzat zein eremutan, nola, norekin, zein epetan eta, bere-ziki, zergatik erabiliko den. Horretaz gain, langileak motibatuta egotea ere oinarri-oinarrizkoa da; hartara, arian-arian, eta gaztelaniara �otzeko inertziak alde batera utzita, euskaraz hitz egiten eta lan egiten hasiko dira.

Horixe da, hain �ustu, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak IV. plangintzaldi �2008-2012� honetarako finkatu duen helburua: euskara laneko ohiko hizkuntza bihurtzea; alegia, oraingo pla-naren helburua ez da euskararen “presentzia” bermatzea, presentzia hori ziurtatua baitago, hein handi batean, itzulpenei esker. Oraingo plangintzaldi honetan zera lortu nahi da, Administrazioan bi hizkuntzak parekatzeko bidean aurrera egitea. Finean, uneoro eta gauza guztien gainetik, herri-tarren hizkuntza-aukerak errespetatzea da kontua, hau da, herritarrei eragozpenik ez sortzea kasu bakoitzean aukeratu duten hizkuntzan artatzeko gai ez izateagatik.

Helburu horiek guztiak erdiesteko, Eusko Jaurlaritzak Euskararen Erabilera Normalizatzeko Pla-na onartu du 2008. urtean. Ikus ditzagun planaren ezaugarri garrantzitsuenak.

APLIKAZIO ErEMUA

Eusko Jaurlaritzaren Euskararen Erabilera Normalizatzeko Planaren aplikazio-eremua Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorrak eta haren erakunde autonomoek osatzen dute.

INDArrALDIA

Euskararen Erabilera Normalizatzeko Planaren indarraldia 2008ko urtarrilaren 1ean hasi zen eta 2012ko abenduaren 31n amaituko da, hau da, IV. plangintzaldia amaitzen den egun berean.

HELBUrU NAGUSIA

IV. plangintzaldiaren helburu nagusia hauxe da: hizkuntzen arteko berdintasuna lortzea Ad-ministrazio Orokorrean eta haren erakunde autonomoetan; alegia, euskara lanerako hizkuntza “arrunta” bihur dadila, presentzia hutsa bermatzea gaindituta, eta, nolanahi ere, euskarazko sor-

99



kuntza areagotuta. Beraz, euskara erabilera integraleko hizkuntza izatea lortu nahi da, herritarre-kiko zerbitzu-hizkuntza izatea, gainerako Administrazioekiko harremanetarako hizkuntza, eta Eus-ko Jaurlaritzaren barruan bertan, lanerako hizkuntza.

Harreman-esparru hirukoitz hori euskararentzat ezinbestekoa izaki, lehenengo erronka herrita-rrei arreta ematea da. Kalitatezko Administrazioa izatea lortu nahi izanez gero, Administrazioak gai izan behar du zerbitzuak hizkuntza ofizialetako edozeinetan eskaintzeko, eta horretarako, Jaurlaritzaren sailetako erabilera-planak horretara bideratu behar dira. Beste Administrazio batzue-kiko harremanetarako hizkuntzei dagokienez, erakundeen arteko koordinazioa behar-beharrezkoa da. Azken batean, Eusko Jaurlaritzaren sailek euskararen erabilera areagotzeko ahalegina egin behar dute, prestakuntza-baliabide egokiak baliatuz eta euskaraz lan egin behar dutenen harre-man-sareak osatuz, lanerako hizkuntzatzat erabilita etengabe eta arian-arian.

Horren ondorioz, Planaren helburu nagusia zera izango da, bi hizkuntzen arteko parekatze formaletik egiazko berdintasunera igarotzea, betiere modu mailakatuan eta, gauza guztien gaine-tik, herritarren hizkuntza-aukerak errespetatuta.

KOMUNIKAZIO LEHEN�ASUNAK

Planari atxiki behar zaizkio, nahitaez, hizkuntza-eskakizuna derrigorrezkoa izanik eskakizun hori egiaztatua duten langileak; era berean, sail bakoitzak Planari borondatez atxikitzeko aukera emango die hizkuntza-eskakizuna egiaztatu dutenei, nahiz eta derrigortasun-datarik ez izan. Pla-nari nor atxikiko zaion erabakitakoan, Saileko Hizkuntza Ofizialen Kudeaketa Batzordearen bi-dez, sailak bere �ardun-eremuan euskaraz egingo diren zereginak zehaztuko ditu, eta, betiere, sai-laren barruan euskara ahalik eta gehien erabiltzea helburu izanik.

Euskaraz zein lan egingo diren erabakitze aldera, Saileko Hizkuntza Ofizialen Kudeaketa Ba-tzorde bakoitzak komunikazioen azterketa egingo du, Planari atxikitako pertsona guztiak aintzat hartuta; hortaz, Planari atxikitako langileek egiten dituzten zereginetako komunikazioen nondik norakoa aztertuko da, kontuan izanik komunikazio guztiek ez dutela garrantzi-maila berdina Eus-ko Jaurlaritzarentzat, komunikazioaren ikuspegitik begiratuta. Adibidez, sail batek herritar guztiei bidali behar dien informazio-oharrak askoz ere interes estrategiko handiagoa du teknikari batek bere zerbitzuburuari igorritako mezu elektronikoak baino; ohiko moduan idazten diren dokumen-tuek eta noizean behin idazten direnek ez dute balio berdina; eta herritarrei informazioa emateko telefonozko komunikazioen balioa askoz handiagoa da lankideen artean datuak eskatzeko tele-fono-komunikazioena baino. Planari nor atxikiko zaion erabakitakoan, Saileko Hizkuntza Ofizia-len Kudeaketa Batzordearen bidez, sailak bere �ardun-eremuan euskaraz egingo diren zereginak zehaztuko ditu, eta, betiere, sailaren barruan euskara ahalik eta gehien erabiltzea helburu izanik. Oro har, euskararen erabilera normalizatzeari begira, komunikazio bat �dela ahozkoa, dela ida-tzitakoa� lehentasunezkotzat hartuko da herritarrei zuzendutakoa bada, edo euskara lehenesten duten unitate edo Administrazioei zuzendutakoa, edo, bestela, maiztasunaren edo garrantziaren arabera, sail bakoitzeko Saileko Hizkuntza Ofizialen Kudeaketa Batzordearen ustez irismen handi-koa bada.

Saileko Hizkuntza Ofizialen Kudeaketa Batzordeen komunikazio-azterketan honako alderdi hauek ere argitu behar dira:

q Lehenik, honako hau zehaztu behar du: saileko zein langile atxikiko zaion lehentasunez erabilera-planari.

q Erabilera-planean lehenetsitako komunikazioak zein ordenaren arabera garatuko diren adierazi behar du.

q Sailean derrigortasun-datak finkatzeko proposamena egiteko balio izan behar du.q Komunikazio-azterketaren bidez, erabilera-planetan adostutako ekintzetan aurrera egiteko

bidea adierazi behar da: komunikazio-zirkuituak zehaztu; zuzendu eta eguneratu behar di-ren idazki-ereduak adierazi; eta langileen prestakuntza-premiak finkatu, hizkuntzari dago-kionez...

100



Laburbilduz, sailetako erabilera-planetan orain arte baino langile gehiagok parte hartuko dute, baina ez irizpiderik gabe, emaitza �akin bat lortzeko bidean, betiere: langileei prestakuntza ema-tea, IV. plangintzaldian �2008-2012� sailak lehentasunezkotzat �otako komunikazioak euskaraz egin ditzaten. Lehentasunezkotzat zer �o behar den zehazteko lagungarri izan behar du komuni-kazio-azterketak; azterketa hori modu errealistan egin behar da, helburu lortezinak definitu gabe, eta, nolanahi ere, �ardunak, harreman-sareak eta zeharkakotasuna osotasunean aztertuz, euska-razko komunikazioa eten ez dadin.

ME�ODOLOGIA

Euskara-planak diseinatu, ezarri eta horien �arraipena egiteko metodologiari buruzko proposa-mena egin du Sailburuordetzak, eta, laburbilduz, hona hemen proposamen horren faseak:

Lehenik, Sailean edo erakunde autonomoan euskarak duen egoeraren diagnostikoa egin behar da, bi zentzutan: erakundearekin loturik �hizkuntza-paisaia, itzulpenak, aplikazio informatikoak, Administrazio-kontratazioak…�, eta erakunde horretan lan egiten duten langileen trebakuntza eta erabilerarekin loturik.

Egoera aztertu ostean, Saileko Hizkuntza Ofizialen Kudeaketa Batzordeak plan estrategikoa egin behar du normalizazioaldirako. Plan Estrategiko horretan, eremu bakoitzerako helburu oro-korrak finkatu behar dira, eta helburu bakoitzarekin batera, betetze-maila neurtzeko adierazle bat edo batzuk.

Plan Estrategikoa erreferentzia izanik, Batzordeak kudeaketa planak egin behar ditu, Aldi Estrategikoaren bost urteetako bakoitzerako bat. Urteko Plan horretan helburuak finkatzen dira ��ardun-eremuen arabera antolatuta� eta helburuak betetzeko gauzatuko diren ekintza zehatzak zehazten dira �betetze-maila adierazleen bidez lortuko dugu beti�. Plana ezartzeko, normalizazio-ekintzak abiarazi behar dira; eta �arraipena egiteko, helburuen betetze-maila aldizka egiaztatu.

Berariazko treBakuntza eta prestakuntzaren eGitekoa

Erakundeari dagozkion normalizazioko ekintzak alde batera utziko ditugu eta erakundeko lan-gileei zuzendutako ekintzei erreparatuko diegu; abiapuntua beti bera da: egoeraren diagnostikoa; kasu horretan, komunikazio-azterketa. Aldez aurreko azterketa horren bidez, Planean finkatutako erabilera-helburuak egia bihurtzeko zer ekintza gauzatu behar diren �akingo dugu. Ekintza horien artean, Administrazio Orokorrean Euskararen Erabilera Normalizatzeko planean berebiziko ga-rrantzia duen bat nabarmendu dugu: berariazko hizkuntza-prestakuntza. Administrazioko langile gehienek prestakuntza orokorra �aso dute �alfabetatzeko edo euskalduntzeko ikastaroak�, eta pres-takuntza horri esker, edo norberaren ahaleginari esker, hizkuntza-gaitasun �akin bat lortu dute. Ildo beretik, dagokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatu izanak langilea gai dela frogatzen du; hala ere, bestelako baldintzatzaile batzuk ere kontuan izan behar dira: zenbat denbora igaro den hizkuntza-eskakizuna egiaztatu duenetik, zenbat erabili duen euskara aldi horretan, langilea zenbateraino identifikatzen den hizkuntzarekin, euskaraz aritzeko langileak duen motibazioa, eta abar. Arra-zoi bat edo beste dela medio, zenbait langile kezkatuta egon daitezke zeren, euskara ikasi duten arren, agian ez baitira gai euren lanpostuetako berariazko eginkizunak euskaraz garatzeko. Hori-xe da, hain �ustu, berariazko hizkuntza-prestakuntzaren egitekoa: prestakuntza orokorretik egunero-ko lanaren errealitatera igarotzen laguntzea. Horretarako, IVAPek Administrazio-hizkerari buruzko berariazko ikastaroak diseinatu, eskaini, koordinatu eta ematen ditu, ahozko eta idatzitako komu-nikazioari buruzkoak, Administrazioko dokumentuak idazteari buruzkoak, eta abarri buruzkoak.

Proiektu honetan, berariazko hizkuntza-prestakuntza gauzatzeko bi bide aurreikusten dira: ikastaroak eta trebakuntzako saioak. Ikastaroak presentzialak edo telematikoak izan daitezke; tre-bakuntza-saioak, aldiz, ikastaroetan ikasitakoa praktikan �artzeko izaten dira. Prozesua honetan datza: Sail bakoitzeko Saileko Hizkuntza Ofizialen Kudeaketa Batzordeak, atzemandako lehen-

101



tasunezko komunikazioen arabera, komunikazio horiek egiten dituzten pertsonak berariazko pres-takuntzako ikastaroetara bidaltzen ditu; hau da, Planari atxikitako eta komunikazio horiek egiten dituzten edo dokumentu horiek idazten dituzten langileek soilik parte hartzen dute ikastaroetan, eta bereziki horretarako prestatzen dira. Ikastaroa amaitutakoan, behar izanez gero, gaikuntza praktikoa edo trebakuntza egingo dute. Langile batek komunikazioak euskaraz gauzatzeko lagun-tza behar duela atzematen denean hasten da prestakuntzako aldi hori, eta prestakuntza egokia �asotzen duenean amaitzen da. Nolanahi ere, erabilera-plana erreferentziatzat hartuta, Saileko Hizkuntza Ofizialen Kudeaketa Batzordeak bermatu behar du lotura estu-estua egongo dela langi-leak Planaren barruan garatu behar dituen komunikazioen eta horretarako antolatutako ikastaroen artean �trebakuntzako saioak barnean hartuta�. Azken batean, ezin dugu ahantzi helburu nagusia langileari prestakuntza ematea dela, ez euskara ikasteko, baizik eta helburu �akin bat lortzeko; hau da, ahozko eta idatzitako komunikazioak euskaraz ere garatzeko. Beraz, prestakuntza mota horren eraginkortasuna neurtzeko adierazlea horixe izango da: prozesua amaitutakoan, langilea euskaraz lan egiten hasteko gai dela egiaztatzea.

IVHerritarrenganako komunikazioa eta arreta

105

Herritarrak, zerbitzu eta prestazio publikoen hartzaile


10

Herritarrak, zerbitzu eta prestazio publikoen hartzaile. Jendearentzako informazioa eta arreta. Intimitatearekiko errespetua. Hizkera

errespetuzkoa eta ez-sexista.

aurkibidea: 1.- Herritarrak, zerbitzu eta prestazio publikoen hartzaile. – 1.1. Administratua, interesduna, herritarra, bezeroa. – 2.- Jendearentzako informazioa eta arreta. – 2.1. Zerbitzu publikoa herritarrei zuzentzea. – 2.2. Informazioa. – 2.3. Informazio-motak. – 2.4. Jendearen-tzako arreta. – 2.5. Herritarrentzako arreta-bulegoak. – 3.- Intimitatearekiko errespetua. – 3.1. Intimitatearen aurkako esku-hartzeak. – 4.- Hizkera errespetuzkoa eta ez-sexista.

1. HErrI�ArrAK, ZErBI�ZU E�A PrES�AZIO PUBLIKOEN HAr�ZAILE

1.1. administratua, interesduna, herritarra, bezeroa.

Pertsona fisikoei eta �uridikoei zuzenduta daude �ardun publikoak. Horiek aipatzeko, terminologia �akin bat erabili da testu �uridikoetan eta administratiboetan,

eta terminologia horrek bilakaera bat izan du denboran zehar.Horrela, legeriak “administratu” terminoa erabili du herri-administrazioarekin harreman bat

hasten duen pertsonari erreferentzia egiteko.30/1992 Legeak, azaroaren 26koak, Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Admi-

nistrazio Prozedura Erkidearenak �aurrerantzean, HAAJ eta APEL�, arrazoien azalpenean, “herri-tar” terminoa erabiltzen du herri-administrazioarekin harremanetan �artzen den pertsona orori erre-ferentzia egiteko.

Gure gizartea etengabe aldatzen da, hau da, etengabe aldatzen dira gure balioak, pertzep-zioak eta beharrak.

Azken urteotan, modernizatu egin da administrazioa, eta zerbitzu-enpresatzat hartu da; testuin-guru berri horretan, gero eta neurri handiagoan hartzen da herritarra bezerotzat.

Ildo horretatik, gero eta eskari gehiago egiten dituzte herritarrek: gero eta zerbitzu aurreratua-goak eta konplexuagoak nahi dituzte. Oso garrantzitsua da herritarrek administrazioarekiko harre-manetan duten esperientzia. Pertsonak direnez administrazio-�ardunen ardatz, zerbitzu publikoak �arrera aktiboago eta zorrotzagoa izan behar du, eta, ondorioz, zerbitzua pertsonalizatu behar da.

Herritarrek administratu �sub�ektu pasibo� gisa �okatzeari uzten diote, eta bezero estrategiko, parte-hartzaile bihurtzen dira, aldaketak eragiten dituzte, gero eta zorrotzago bihurtzen dira, ez dituzte akatsak onartzen, eta kalitatea eskatzen dute zerbitzuetan; azken finean, eskubideak dituz-ten benetako bezeroak dira.

Zerbitzuari dagokionez, nahitaez aipatu behar dugu barne-bezeroa, garrantzi eta inplikazio handia baitauka kalitatezko zerbitzu bat emateko orduan.

Administrazioko sail batzuek zuzeneko harremana dute herritarrekin, eta beste batzuk, berriz, zuzeneko harremanik ez badute ere, funtsezkoak dira zerbitzu publikoak behar bezala funtziona dezan. Herritarrek eskatutako informazioa �aso dezaten eskatutako forman, funtsezkoa da sail ho-riek koordinatzea eta behar bezala funtzionatzea.

Ildo horretatik, herritarrekin zuzeneko harremana izan edo ez, administrazioko pertsona guz-tiek kontuan hartu behar dute bezeroentzat lan egiten dutela, eta horien lanak eragina izango duela emango duten zerbitzuan eta irudian.

106



2. JENDEArEN�ZAKO INFOrMAZIOA E�A ArrE�A

2.1. Zerbitzu publikoa herritarrei zuzentzea

Administrazioak, zerbitzu publikoak ematerakoan, bezeroei egokitutako zerbitzu bat eman behar du, hau da, herritarrei egokitutakoa. Ildo horretatik, une egokian eman behar da zerbitzua, eta forma eta eduki egokiak izan behar ditu. Erabilgarria, bizkorra eta eraginkorra izan behar du zerbitzuak, eta pertsona bakoitzaren beharretara egokitua.

Herritarrentzako informazioko eta arretako guneak izan ohi dira administrazioaren ageriko al-derdia, eta, beraz, eginkizun garrantzitsua dute, horien arabera hautemango baitute herritarrek administrazioak ematen duen zerbitzua.

Zerbitzua hobetzeko, herritarren eskariak ikusi, entzun, ezagutu eta aztertu behar dira, eta, on-doren, zenbait oinarri ezartzen dira herritarren arreta hobetzeko, bai eta zerbitzua bera ere.

Ildo horretatik, “erabateko kalitatearen printzipioetako” bat da “zerbitzuak bezeroari zuzen-tzea”. Bezeroa gustura gera dadin, espero duena baino gehiago eman behar zaio.

Ondorioz, administrazio-eredu moderno baten helburua izan behar da bezeroek espero dute-narekin bat datorren zerbitzua ematea.

Horregatik, gaur egun, beste modu batean ulertzen da �endearentzako arreta; hurbilekoa izan behar du, behar guztietara egokituko da, balioa erantsiko du, eta eraginkorra, hurbilekoa, berri-tzailea eta erreferentziazkoa izan behar du.

Horretarako, funtsezkoa da herritarra/bezeroa ezagutzea. Oro har, gauza asko espero dira:q Beharrak aseko dituen zerbitzu eraginkorra �asotzea, beharrezkoak ez diren izapideak

baztertuko dituena.q Zerbitzuak errazak, gardenak, argiak eta bizkorrak izatea.q Arreta koordinatua eta integratua izatea.q �ratu egokia eta hurbilekoa �asotzea.

Halere, kontuan hartu behar da bezero bakoitza desberdina dela, eta behar propioak edukiko dituela, denborarekin aldatu egingo direnak gainera.

Horregatik, beharrezkoak dira prozesu honetan:

1.- �eknologia berrien laguntza. Esate baterako:

q Bezeroak behar bezala identifikatzeko eta segmentutan banatzeko, horien beharrak azter-tzeko, eta eskaintza eta eskaria egokitzeko. Horretarako, oso garrantzitsuak dira zenbait tresna, hala nola, CrM sistema �bezeroekiko harremanak kudeatzeko sistema�.

q Komunikazioa sustatzeko eta kudeaketak errazteko, bezeroaren eskura �arri behar dira zenbait komunikazio-kanal: bertatik bertarakoa, telefonoa �contact-center bilakaera�, faxa, sakelakoa �SMS�, web-atariak, posta elektronikoa, L�D...

2.- Jendearentzako arretarako guneak, “auzoko antena” gisa �okatzen dutenak. Administra-zioaren lana hobetzeko, gero eta hobeto ezagutu behar ditugu herritarrak egunez egun. Horiek ongi ezagutuz gero, zehaztu ahal izango dugu zer behar eta lehentasun dituzten, eta prozesuak egokitu ahal izango ditugu horien igurikimenen eta ingurunearen bilakaeraren arabera.

Gure gizartea ingurune dinamiko eta aldakor batean mugitzen da, eta, testuinguru horretan, funtsezkoa da aktiboki entzutea eta proposamenak egitea eskatutako beharrei aurre hartzeko. Le-ge-betebeharra baino gehiago da, betebehar morala da.

Helburu nagusia izango da behar diren mekanismoak eta kanalak eskaintzea, herritarrei/bezeroei informazioa emateko, administrazioarekin dituzten harremanen inguruan; horientzat interesgarri den in-formazio guztia emango zaie, dokumentuak aurkezteko eta kudeaketak egiteko aukera emango zaie, parte hartzeko eta komunikatzeko kanal berriak irekiko dira horientzat, administrazio-kudeaketak erra-zak eta bizkorrak izan daitezen, eta behar ez den �oan-etorririk egin behar ez izateko.

2.2. informazioa

Hiritarrenganako arretako funtzio guztiak araututa daude administrazio-informazioko zerbitzua eta hiritarrenganako arreta-zerbitzua arautzen dituen 208/1996 Errege Dekretuak, otsailaren 9koak,

107



zehazten du administrazio-informazioa bide egokia dela herritarrek beren eskubideak eta betebeha-rrak zein diren �akin ahal izateko, bai eta ondasun eta zerbitzu publikoak erabiltzeko ere.

2.3. informazio-motak

Lehen sailkapen bat egiteko, informazioa zer gairi buruzkoa den hartuko dugu kontuan. Ho-nako mota hauek bereiziko ditugu:

q Administrazioari buruzko informazioa: informazio hori eskuratu ahal izango dute informa-zioa sortu duen administrazioak berak, herritarrek, oro har, bai eta beste administrazio ba-tzuek ere; betiere, edukiaren arabera, eta eginkizunen, eskumenen eta datuen babesaren araberako mugak kontuan hartuta.

q Herritarrei buruzko informazioa: informazio hori eskuratu ahal izango dute pertsona inte-resdunak, herritarrek, oro har, herri-administrazioak eta hori eskuratzeko ahalmena duten kolektiboek eta eragileek; betiere eginkizunen, eskumenen eta datuen babesaren arabera.

Bestalde, informazio orokorra eta partikularra ere bereiziko ditugu.1. Informazio orokorra da �208/1996 Errege Dekretua, otsailaren 9koa, 2. artikulua� hona-

koei buruzko administrazio-informazioa:

q Erakundeen eta administrazio-unitateen identifikazioari, helburuei, eskumenari, egiturari, funtzionamenduari eta kokapenari buruzkoa, bai eta herritarrek egin nahi dituzten proiek-tuei, �ardunei edo eskaerei xedapenek ezarritako baldintza �uridikoei eta teknikoei buruz-koa ere,

q Prozeduren izapideei, zerbitzu publikoei eta prestazioei buruzkoa,

q Bai eta horiek herri-administrazioekiko, oro har, edo horien �ardun-eremuren batekiko harre-manetan �akin behar duten beste edozein daturi buruzko informazioa ere.

2. Informazio partikularra da �208/1996 Errege Dekretua, otsailaren 9koa, 3. artikulua�:

q Izapideetan dauden prozeduren egoerari edo edukiari buruzko informazioa, bai eta ad-ministrazioaren zerbitzura dauden agintariak eta langileak identifikatzeko informazioa ere. Prozedura bakoitzean interesdun diren pertsonei edo horien legezko ordezkariei soilik emango zaie informazio hori.

q Pertsona fisikoen intimitatean edo pribatutasunean nolabait eragin dezaketen datu pertso-nalei buruzkoa ere izan daiteke. Dokumentu horietan aipatzen diren pertsonek soilik esku-ratu ahal izango dituzte horrelako datuak dauzkaten dokumentuak, indarrean dauden lege-riek ezartzen dituzten mugekin.

q Kudeaketa-unitateek emango dute informazio hori.

2.4. Jendearentzako arreta

208/1996 Errege Dekretuaren, otsailaren 9koaren, 4. artikuluan arautzen da �endearentzako arreta, eta honako eginkizun hauek barne hartuko ditu:

q Herritarrei harrera egitea, bisitaren hasieran behar duten orientazioa eta laguntza emateko batez ere, eta, bereziki, bulegoak eta funtzionarioak non dauden �akinarazteko.

Harrera-unea oso garrantzitsua da herritarren eta administrazioaren arteko harremanetan. Lehenengo hartu-eman horrek eragina izan dezake ondorengo harreman osoan zehar. Itxu-ra ona emateko ahaleginak egin behar dira.

Kalitatezko arretan, kontuan hartu behar dira honako faktore hauek: • Adeitasuna:pazientzia eduki beharda, etabegiruneaeta errespetua erakutsi behar

da pertsonarekiko eta horren arazoekiko. • Hurbiltasuna:garrantzihandiadaukaerabiltzendenhizkerak,etaenpatiaetaarreta

erakutsi behar dira arazoaren konponbideari dagokionez.

108



• Irisgarritasuna: erraza izan behar da arreta-guneetara iristea, eta horietara iristekonahikoa kanal irekiko dira �bertatik bertarakoa, weba, telefonoa, etab.�, pertsona guz-tientzat egoki izango diren arreta-ordutegiak eskaintzeko.

• Ordurakoiristea:zorrotzbetebehardazerbitzuairekitzekoordutegia,administrazioa-ren eta herritarren arteko kontratu gisa, eta, gainera, zerbitzu-karten bidez �akinarazi ahal izango da zein den ordutegi hori. Itxaron-denborak eragin oso negatiboa izan ohi du �asotako arretan. Denbora luzez itxaron behar bada, ahal den neurrian, komeni da adieraztea zenbat denboraz itxaron beharko den, gutxi gorabehera, arreta �asotze-ko, eta zein diren atzeraldiaren arrazoi posibleak, horiek ohiz kanpokoak badira.

• Irudia:faktoreugarikeragingoduteherritarrenpertzepzioan;adibidez,garbitasunak,argiztatzeak eta instalazioetako ordenak eragina izango dute zerbitzuaren pertzep-zioan. Norberaren itxurak ere eragin negatiboa izan dezake, eta asko zaindu behar da ��anzkera egokia, higiene pertsonala, etab.�; bezeroarekiko �arrerak ere garrantzi handia dauka, eta saihestu egin behar dira arrazoitu gabeko denbora-galtzeak.

• Eraginkortasunaeta fidagarritasuna:Etengabeeguneratubehardiraprestakuntzaeta�akintza, kalitatezko zerbitzu bat emateko. Gainera, modu zehatzean eta arreta handiz egin behar dira lanak.

• Komunikazioa:adietaarretazentzunbeharzaioherritarrari.Hizkeraegokiaerabilibehar da; ez dira erabili behar beharrezko ez diren termino teknikoak, ez eta esaldi arruntegiak ere. Behar den informazioa eman behar da: ez da inor aspertu behar, ez eta informazio gutxiegi eman ere.

• Ekimenaetamalgutasuna:aukerakbilatubehardira.Aurrehartubeharzaiearazoei.Enpatia eta interesa erakutsi behar dira, eta sor daitezkeen arazoak konpontzeko prest egon behar da.

• Sinesgarritasunaetafidagarritasuna:argietazuzenhitzeginbeharda,etahartutakokonpromisoak bete egin behar dira.

q orientazioa eta informazioa ematea; herritarrei argibide eta laguntza praktikoak ematea, kasuan kasuko proiektuak, �arduerak edo eskabideak egiteko edota zerbitzu publiko bat erabiltzeko edo prestazio bat �asotzeko bete behar dituzten prozeduren, izapideen, baldin-tzen eta dokumentazioaren gainean.

q Eredu normalizatuak erabiliz gero, erraztu egingo da informazio-eginkizuna, bai eta ondo-rengo eginkizunak ere. Administrazioak herritarren eskura �artzen dituen inprimakiak dira eredu normalizatuak, eskabideak, adierazpenak, alegazioak, errekurtsoak edo beste edo-zein asmo edo nahi-adierazpen aurkezteko horren aurrean.

Informazio-eginkizunak betetzean, honakoak gauzatu beharko dira:1.- Zehaztea: galdera espezifikoak egin behar dira, eta alderdi nahasiak argitu.2.- Informazioa ematea: herritarrak behar dituen datuak eman behar dira, eta hizkera

egokia eta ulergarria erabili.3.- Jardutea: behar bezala eta bizkortasunez �ardun behar da, eta dagokion sailari kon-

tsulta egingo zaio beharrezko denean.4.- Bermatzea: herritarrari �akinaraziko zaio zer egin den, bai eta �arraian zer pauso

eman behar dituen ere, pauso gehiago eman behar izanez gero.q kudeatzea, administrazio-prozedurei dagokienez; espediente baten hasierako dokumenta-

zioa �aso behar da, bai eta zenbait gairen izapide- eta ebazpen-�ardunak ere, horiek be-rehalako erantzuna eskatzen dutenean presakoak edo sinpleak direlako.

q Herritarren ekimenak edo proposamenak jasotzea, bai eta langile publikoenak ere. Horien hel-burua izango da zerbitzuen kalitatea hobetzea, errendimendua handiagotzea edo gastu publi-koa murriztea, izapideak erraztea edo beharrezko ez direnak desagerraraztea, edo gizarteak administrazioarekin daukan harremana hobetzea ekarriko duen beste edozein neurri ezartzea.

q Herritarren kexak eta erreklamazioak jasotzea, berandutzeengatik, arreta ez �asotzeagatik edo administrazio-bulegoen funtzionamenduan ikusitako beste �ardun ezegokiren bategatik aurkeztutakoak.

109



2.5. Herritarrentzako arreta-bulegoak

Herritarrentzako arreta-bulegoak espazio fisikoak dira, administrazioak herritarrekin zuzeneko harremanak izateko erabiltzen dituenak, laguntzei, zerbitzuei eta prozedurei buruzko informazioa, orientazioa eta aholkuak emateko; dokumentazioa, eskabideak eta komunikazioak �asotzeko; per-tsona interesdunak bertaratzeko; edo, azkenik, administrazioaren eskumenekin edo zerbitzuekin zuzenean lotutako gestioak gauzatzeko.

Herritarrentzako arreta-bulegoen irisgarritasunaAdministrazioarentzat herritar guztiak berdinak direnez tratuari dagokionez, zerbitzua egokitu

behar da zailtasun bereziak izan ditzaketen pertsonen premietara. Zentzu horretan, arreta-bulego guztien diseinua eta egitura integratzaileak izango dira erabat.

Espainiako Konstituzioak berak agintzen die botere publikoei minusbaliotasuna duten pertsonak in-tegratuko dituen politika bat ezartzeko.

366/2007 Errege Dekretuak, martxoaren 16koak, ezartzen ditu minusbaliotasunen bat duten pertsonen irisgarritasunezko eta bereizketarik ez egiteko baldintzak estatuko administrazio oroko-rrarekin dituzten harremanetarako.

Eremu horretan, neurri �akin batzuk aipatzen dira, eta horiek zehazten dute zer irisgarritasun-baldintza bete behar dituzten herritarrentzako arretarako bulegoek eta zerbitzuek.

Honako hauek dira neurriak:

1. HerritarrentzaKo arreta-bulegoen irisgarritasun-neurriaK:

q Herritarrentzako arreta-bulegoen kokapena: minusbaliotasuna duten pertsonak sartzeko mo-duko inguruneetan egongo dira. Bulego horiek non �arri erabakitzerakoan, kontuan hartuko dira honako gomendio hauek:• Lehentasunez,etaahalizanezgero,bidepublikoarenmailandagoensolairuanjarriko

da bulegoa. • Ezinbadahorrelaizan,sartzekoarrapalakedoigogailuakjarrikodira,minusbaliota-

suna duten pertsonak modu autonomoan eta seguruan erabiltzeko modukoak.• Kanpotik ikustekomoduko seinaleak jarriko dira bulegoan, erraza izan dadin hori

identifikatzea. Jarritako seinaleak ulergarriak izango dira adimen-minusbaliotasuna daukaten pertsonentzat.

• Bulegoabidepublikoarekin,albokozerbitzuekinedoeraikinekinetaaparkalekuekinlo-tzen duen bideetako bat, behintzat, irisgarria izango da, hiri-ibilbide irisgarri batentzat ezarritako baldintzei �arraiki.

• Aparkaleku-plazakegonezgero,kopurujakinbatmugikortasunmurriztuadutenpertso-nentzat gordeko da, eta behar bezala seinaleztatuko dira toki horiek.

q Arreta-bulegoetara sartzea: sarrerak diseinatzerakoan, kontuan hartu beharko da errazta-sunak eman behar zaizkiela minusbaliotasuna duten pertsonei, ateei, interkomunikazio-sis-temei eta ohar- eta dei-sistemei dagokienez batez ere. Bulegoetako sarrerak diseinatzean eta egitean, kontuan hartu beharko dira honako gomendio hauek:• Bulegora sartzeko atearen alboko espazioa, barrukoa nahiz kanpokoa, horizontala

izango da, eta ez da oztoporik egongo bertan. Horrela, erabiltzaile guztiek atera hur-bildu eta hori ireki ahal izango dute era autonomoan.

• Zoruajarraituaizangodakanpotikbarruraino.Zoladurarekinberdindutaegongodirazoruan egon daitezkeen elementu guztiak, hala nola, ura biltzeko kanaletak, lanpasak, eta abar.

• Sarrera nagusiaren alboan, ahal bada eskuineko aldean, horma-irudi bat jarriko daatariaren zenbakia eta hizkia adierazteko, egongo balira, eta, gainera, eraikinaren erabilera ere adieraziko da, interes orokorreko eraikinak badira.

• Horma-irudihoriekkontrasteona izangodute, testuraedokoloreaongibereizikodahorietan, eta garaiera egoki batean �arriko dira.

• Interkomunikazio-sistemaketaohar-edodei-sistemakirisgarriakizangodira,baihorienmodalitateari dagokionez �testua eta ahotsa�, bai eta horien kokapenari dagokionez ere.

110



• Sarrerakoateakirisgarriakizangodiraerabiltzaileentzat,baiirekitze-sistemagatik,gida-ridunak edo zabukariak, bai pasatzeko uzten duten tokiaren tamainagatik, bai eta horien irekitze- eta ixte-mekanismoengatik eta irekitzeko egin beharreko indarragatik ere.

• Ateautomatikoekaurrekopuntuanadierazitakobaldintzakbetekodituzte,baietaha-rrapatuta geratzeko edo kolpea hartzeko arriskurik egon ez dadin bete beharreko bal-dintzak ere.

• Haize-babesateakbadaude,dagoenespazioabeharbestekoaizangoda,erabiltzaileguztiek maniobrak egin, hurbildu eta ateak ireki ahal izateko.

• Ateak kristalezkoakedobeirazkoakbadira,babestuegingodira, ezdaitezenhautsitalken ondorioz, eta 20 zentimetroko zabalerako bi banda �arriko dira horizontalean horiek seinaleztatzeko, gainerako azalerarekin kontraste kromatikoa izango dutenak.

q Harrera arreta-bulegoetan: minusbaliotasuna duten pertsonek erabiltzeko moduan antola-tuko dira herritarrentzako arreta-bulegoetako harrera-guneak eta -sistemak, atondoak eta sarrerak kontrolatzeko eta segurtasuneko sistemak bereziki. Ildo horretatik, kontuan hartu beharko dira honako gomendio hauek:• Sarrerakontrolatzekosistemakezdiraoztopoizangonoraezeanibiltzekojoeradauka-

tenentzat edo gurpil-aulkian dabiltzan pertsonentzat, ez eta mugikortasunerako lagun-garri diren beste gailu batzuk erabiltzen dituzten pertsonentzat ere, hala nola, gida- edo laguntza-txakurrak edo mugikortasun-bastoia. Ez dute interferentziarik eragingo gailu elektromagnetiko pertsonaletan, hala nola, taupada-markagailuetan eta entzumen-protesietan.

• Segurtasunerakoedosarrerakontrolatzekosistemarentamainadelaeta,ezbadiraka-bitzen gurpil-aulkia erabiltzen duten pertsonak, kontrol hori pasatzeko beste neurri edo bitarteko batzuk aurreikusita egongo dira, pertsona horrek bere laguntza teknikoa man-ten dezan.

• Beharbezalaseinaleztatubehardirasegurtasun-sistemak,etaongiadierazikodazeregin behar den egoera berezi horietan, hau da, gurpil-aulkiak, entzumen-protesiak edo taupada-markagailuak dituzten pertsonak daudenean.

• Erabiltzaileenorientazioaerraztekomoduanantolatukodaharrera-atondoa.Horreta-rako, ikus- eta ukipen-seinaleak �arriko dira eraikineko gune eta erabilera guztietarako ibilbideetan, komunikazio bertikaleko nukleoetara doazenetan, bai eta eraikineko sa-rreretan eta irteeretan ere.

• Itxarotekogunebatbadagobulegoan,guztientzakodiseinu-irizpideei jarraikieginda-ko altzariak �arriko dira bertan.

q Barne-seinaleztapena bulegoetan. Sarreratik gertu egongo da barne-seinaleztapena, edo erraz aurki daitekeen toki batean, bulegoaren erabilerak eta ezaugarriak eta honako go-mendio hauek aintzat hartuta:• Informaziografikokotaulak,behinbetikoaknahizdenborabaterakoak,ibiltzekonora-

bidearekiko paraleloan egongo dira, eta, ahal den neurrian, horma edo azalera ba-tean �arrita, eta ezerk ez ditu estali behar.

• Informazioarenedukialaburraetaoinarrizkoaizangoda,sinboloerrazakdituena,errazulertzeko modukoa izango da, eta behar ez den informazio guztia saihestuko da.

• Informazio garrantzitsua hiru zentzumen-modalitateetan adieraziko da gutxienez: bi-sualki, akustikoki eta ukipenaren bidez �goi-erliebea edo braillea�; horrela, ikus- edo entzumen-minusbaliotasuna duten pertsonek ere informazio hori �aso ahal izango dute.

• Seinaleztapen bisualean, sinboloak eta karaktere grafikoak ere erabiliko dira, eta,ahal izanez gero, nazioarteko sinbolo estandarrak �arriko dira, hobeto ulertu ahal iza-teko. Seinalea ongi bereiziko da ingurunetik. Kontraste handiko koloreak erabiliko dira honakoen artean: irudiaren eta atzealdearen artean, testu eta euskarri moduko elemen-tuetan; euskarriaren eta hori kokatzen den parametroaren artean; ateen eta heldule-kuen artean; eta eskubanden eta mekanismoen artean. Hizkiak edo zenbakiak ez dira �arriko ilustrazioen edo argazkien gainean, kontrastea murriztuko delako, eta zailagoa izango delako horiek bereiztea.

111



• Entzumen-protesiakdituztenpertsoneiarretaemateko, entzutekomodukoetadesatse-gina ez den frekuentzia- eta intentsitate-gaman �arriko da seinaleztapen akustikoa, eta, mezua eman aurretik, seinale bisual eta akustiko baten bidez ohartaraziko da.

• Mezuakustikoensoinu-presioakingurunekosoinu-mailagainditukodugutxienez.• Megafonian,soinu-mailabaxuajarrikoda,bainagelaedoeraikinosoanongibana-

tua, ongi banatutako banda zabaleko entzungailuen bidez.• Mezuaemanaurretik,ohartaraztekoseinalebategingoda.• Indukziomagnetikoko begiztak eta eremumagnetikoko anplifikadoreak edukiko ditu

megafoniak, audiofonoak dituzten pertsonek ahalik eta hobekien entzun dezaten.• Megafoniarenbidezigorritakoinformazioguztiatestu-taulenbidezereadierazikoda,

ongi ikusteko moduan.• Ukipen-seinaleetarako, testura zimurtsuak eta goi-erliebearen edo braillearen bidez

adierazitako karaktereak edo sinboloak erabiliko dira.• Zenbakiahartzekosistemak,edotxandakezartzekobesteedozeinsistema,tokiirisga-

rrian egongo dira eta erabilerrazak izango dira, eta informazio-bitarteko bisualak eta akustikoak izango dituzte.

• Ohar-sistemak, alarmak edo arrisku-oharrak barne, bitarteko akustikoen eta bisualenbidez adieraziko dira aldi berean, eta erraza izango da horiek ulertzea eta nabarmen-tzea.

q Arreta-tokien egitura: erraza izan behar du arreta-tokiak ikustea, eta ez dituzte oztopatu behar eraikineko �oan-etorriak. Diseinua egokia izango da erabiltzaile guztiak horra hurbil-du eta hori erabili ahal izateko, nahiz arreta emateko langileak egon bertan, nahiz erabil-tzaileak autonomoki erabiltzeko moduko informazio-puntua izan. Horiek antolatzerakoan, kontuan hartuko dira honako gomendio hauek:• Mota guztietako erabiltzaileentzat egokia izango da erakusmahaien eta informazio

-puntuen garaiera. Erakusmahaiaren edo arreta-mahaiaren zati bat, behintzat, laneko mahai baten garaierakoa izango da, garaiera desberdinetako pertsonei, gurpil-aulkiak eta makuluak dituztenei edo, oro har, esertzeko beharra duten pertsonei arreta emate-ko.

• Erakusmahaien eta informazio-puntuen alboko zirkulazio-espazioan ez da oztoporikegongo, eta maniobrak egiteko behar adinako lekua egongo da gurpil-aulkiak erabil-tzen dituzten erabiltzaileak horietara hurbildu ahal izateko.

• Erakusmahaietanetaarreta-puntuetanezdabeirarikedobesteoztoporikegongo,era-biltzailearen eta langilearen artean soinuaren edo ikusmenaren bidezko komunikazioa zaildu dezaketelako.

• Indukziomagnetikokobegiztensistemakegongodiraerakusmahaietanetaarreta-pun-tuetan, behar bezala seinaleztatuta, entzumen-protesiak dituzten pertsonek hobeto en-tzuteko eta ulertzeko.

• Telefonobidezkoinformaziokopuntuetan,baietaherritarreiarretaematekotelefonobi-dezko gainerako zerbitzuetan ere, testu-telefoniako sistemak eta faxa egongo dira, eta, teknikoki posible bada, baita bideotelefonia ere, ezpainak irakurri ahal izateko. Era berean, langileek prestakuntza �asoko dute, horiek nola erabili �akiteko.

q Informazio-sistema elkarreragileak: informazio-puntu batzuetan, ez da langilerik egoten zu-zeneko informazioa emateko. Horietan, informazio osagarriko sistemak egongo dira, hala nola, taula grafikoak, ikus-entzunezko sistemak eta ukipen-pantailak. Kontuan hartuko dira honako gomendio hauek:• Errazaizangodahoriekikusteaetahorietarahurbiltzea.• Garaieraetaneurriegokiaizangodute,edozeinmotatakominusbaliotasunaduenper-

tsonak horiek erabili ahal izateko. Manipulazio-arazoak dituzten pertsonek erabil di-tzaketela bermatuko da.

• Testu-formatuandagoeninformazioguztiaakustikokiereadierazikoda.• Akustikokiadierazitakoinformazioguztiatestuanidatzitaereegongoda.

112



• Entzumen-seinaleaanplifikatzekoetahobetzekosistemakedukikodituzteikus-entzunez-ko gailuek.

• Aktibatutakoekintzaguztiakbaieztatukodirasoinu-mezuenbidez.• Aginteak, teklatuaketabotoiakegokitutaegongodirakontrastehandikoetiketenedo

ikonoen bidez, hizki handiekin, goi-erliebean eta braillez.• Pantailakanti-islatzaileakizangodira,etakontrasteonaizangodute.• Informaziogarbiaemangoda,pantailabakoitzeanezdiraaukeragehiegiemango,

eta ez da gehiegi itxaron beharko erantzuna �asotzeko.• Ukipen-pantailekinformazioajasotzekobestesistemabatereedukikodute,halabehar

duten pertsona guztientzat.

2. inprimaKiaK eta administrazio-doKumentuaK esKuratu aHal izateKo neurriak.

q Herritarrei zuzendutako dokumentu eta inprimaki guztiak eskuragarri egongo dira, minus-baliotasuna daukaten pertsonek eskuratzeko moduan; apaletan, banatzaileetan edo beste altzari batzuetan �arriko dira, pertsona horiek autonomia osoz hartu ahal izateko.

q Minusbaliotasuna duen pertsonaren eskariz, beste formatu batzuetan ere emango dira, hau da, tipografia handiak edo handituak erabiliko dira edo braillez emango dira; langile ba-ten laguntza ere eska dezakete horiek betetzeko.

q Gainera, dokumentuak eta inprimakiak eskuragarri egongo dira beti dagokien web-orrie-tan eta formatu elektroniko irisgarrian.

q Hizkera errazean eta zuzenean idatziko dira dokumentuak eta inprimakiak, eta ez dira erabiliko siglak eta laburtzapenak. Gehien erabiltzen diren oinarrizko informazio-dokumen-tuen bertsio errazagoak egingo dira, adimen-minusbaliotasuna edo idatzizko ulermenare-kin lotutako arazoak dituzten pertsonentzat.

q Herritarrek bete behar dituzten inprimakiei dagokienez, neurri egokiko espazioak gordeko dira horiek erosotasunez bete ahal izateko, eta ez dira erabiliko marrazkiak dituzten hon-doak, ez eta kontraste gutxiko tintak ere. Jarraibide garbiak eta laburrak izango dituzte.

3. HerritarrentzaKo arretaraKo zerbitzuen irisgarritasuna BerMatzeko neurriak.

q Herritarrei arreta emateko ahozko zerbitzuak ematean, bai bertatik bertarako elkarrizketa-ren bidez, bai eta telefonoaren edo antzeko beste bitarteko baten bidez ere, irisgarritasu-neko baldintza teknikoak beteko dira.

q Herritarrentzako arretarako zerbitzuak emateaz arduratuko diren administrazioko langileen prestakuntzan, bereziki landuko dira minusbaliotasun guztiak, bai eta horiek izan ditzake-ten ondorioak ere arretarako zerbitzuak ematean, minusbaliotasuna duten pertsonekiko tra-tuan eta elkarreraginean, eta tratu hori erraztuko duten laguntza-bitartekoen erabileran.

3. IN�IMI�A�EArEKIKO ErrESPE�UA

Pribatutasunerako eta intimitaterako eskubidea babesten dute legeek. Araudia aztertuz gero, ikus dezakegu, Espainiako Konstituzioari �arraiki �18.1. artikulua�, oinarrizko eskubide direla oho-rerako, norberaren eta familiaren intimitaterako, eta bakoitzaren irudirako eskubideak.

1/1982 Lege organikoak, maiatzaren 5ekoak, ohorerako, norberaren eta Familiaren intimita-terako, eta norberaren irudirako eskubidearen Babes Zibilari buruzkoak arautzen du, lehenengo artikuluan, Ohorerako, Norberaren eta Familiaren Intimitaterako, eta Norberaren Irudirako Eskubi-dearen Babes Zibila, bidegabeko esku-hartze guztien aurrean.

30/1992 Legeak, azaroaren 26koak, Herri administrazioen araubide Juridikoaren eta admi-nistrazio prozedura erkidearenak, 37. artikuluan, artxibo eta erregistroetara jotzeko eskubideari buruzkoan, xedatzen du pertsonen bizitza pribatuari buruzko datuak �asotzen dituzten agirietara pertsona horiek bakarrik izango dutela irispidea.

113



3.1. intimitatearen aurkako esku-hartzeak

1/1982 Lege Organikoak, maiatzaren 5ekoak, Ohorerako, Norberaren eta Familiaren Intimi-taterako, eta Norberaren Irudirako Eskubidearen Babes Zibilari buruzkoak xedatzen duenez, inti-mitatearen aurkako bidegabeko esku-hartzeak izango dira honako hauek:

• Edozeintokitanjartzea,erabiltzea,grabatzea,erregistratzeaedoerreproduzitzeaen-tzuteko edo filmatzeko aparatuak, gailu optikoak edo pertsonen intimitate-bizitza gra-batzeko, erreproduzitzeko nahiz ezagutzeko balio duten bideetatik beste edozein.

• Pertsonaedofamiliarenbizitzapribatuariburuzkoegitateakzabaltzea,egitatehoriekeragina badute pertsona edo familia horren entzute eta izen onean, bai eta gutunen, oroitzapenen edo intimitateari dagozkion beste idazki pertsonal batzuen berri ematea nahiz horiek argitaratzea ere.

• Pertsonaedofamiliarendatupribatuakezagutaraztea,baldinetadatuhoriekezagutubadira datuon berri ematen duen sub�ektuaren lanbide-�arduera edo �arduera ofiziala dela eta.

• Norbaiten irudiakhartzea,erreproduzitzeaedoargitaratzea,argazki, filmedobesteedozein prozeduraren bidez, pertsona horren bizitza pribatuko toki zein uneetan, edo horietatik kanpo.

• Norbaiten izena, ahotsa edo irudia erabiltzea, publizitate-xedeetarako,merkataritza-xedeetarako edo antzeko xedeetarako.

• Egitateakegozteaedoiritziakagertzea,bestepertsonabatenduintasunaedozeinmo-dutan urratzen duten ekintza edo adierazpenen bidez, pertsona horren ospeari kalte eginez edo beraren estimuaren aurka eginez.

Honako hauek dira salbuespenak: • Agintarieskudunaklegearenaraberabaimenduedoerabakitakojarduna.Gauzabera

gertatuko da, interes historiko, zientifiko edo kultural garrantzitsua nagusitzen denean.• Bereziki,norberarenirudirakoeskubideakezdueragotziko:

• Edozein bide erabilita pertsonen irudiak hartzea, erreproduzitzea edo argitara-tzea, pertsona horiek kargu publikoa edo entzute handiko lanbidea nahiz garran-tzi publikoa dutenean, eta irudiak �asotzen direnean ekitaldi publikoan edo �endau-rrean zabalik dauden tokietan.

• Pertsona horien karikaturak erabiltzea, gizarte-usadioekin bat etorriz, baldin etapertsona horrek gauzatzen dituen eginkizunen izaerak horren anonimatua eska-tzen ez badu.

• Gertaeraedojazoerapublikobatengainekoinformaziografikoa,pertsonajakinbaten irudia bigarren mailako gisa agertzen denean.

4. HIZKErA ErrESPE�UZKOA E�A EZ-SEXIS�A

Espainiako Konstituzioaren 14. artikuluak xedatzen du espainiarrak legearen arabera berdinak direla, eta ezin dela inolako bereizkeriarik egin, �aiotza, arraza, sexu, erli�io, iritzi nahiz bestelako inguruabar edo egoera pertsonal zein sozialak aintzat hartuta.

Gaztelania hizkuntza aberatsa da, eta aukera ugari ematen ditu sexuagatiko bereizkeria ekidi-teko horren erabileran. Beste formula batzuk erabiltzen baditugu, administrazio-hizkerara egokitu-takoak, eta hizkuntza horretako gramatika-arauak errespetatzen dituztenak, berdintasunaren ikus-pegia sartu ahal izango dugu herritarrekiko komunikazioan.

Hona hemen gomendio batzuk:• Komunikazioarihasieraemanaurretik,kontuanhartubehardazeredukiizangoduen

horrek, bai eta nori zuzenduko zaion ere.• Gaztelaniaz“mujer/hombre”erabilibeharkodasexu-bereizketabeharrezkoadenka-

suetan, eta ez “varón/hembra”.

114



• Gaztelaniazkarguak,postuak, lanbideak,etaabaraipatzerakoan, femeninoaerabilibehar da postu hori emakume batek betetzen badu.

Hezkuntza eta Zientzia Ministerioaren 1995eko martxoaren 22ko aginduak adierazten du, gaztelaniaz, titulua lortu duen pertsonaren sexua adierazi beharko litzatekeela titulu akademiko ofizialetan, eta baliokidetasun-taula bat proposatzen du.

Adibidez:

Maskulinoa FemeninoaDiplomado DiplomadaLicenciado LicenciadaIngeniero Ingeniera Arquitecto Arquitecta Doctor DoctoraEta abar

• Ezbadakiguzeinsexutakoadenpertsona,generikoakerabilibehardira,sexu-errefe-rentziarik egiten ez dutenak �adibidez: conce�alía, presidencia, �efatura, etab.�.

• Benetakogenerikoakerabiltzea

gaztelaniaz erabili behar ez liratekeen esamoldeak

aukera batzuk

Los ciudadanos La ciudadanía

Los funcionarios El funcionariado

• Ekintzenedoezaugarrienizenabstraktuakerabiltzea


aukera batzuk

Director Dirección

Jefe Jefatura

• Terminoakfemeninoanjartzea


aukera batzuk

Concejal Concejala

Jefe Jefa

• Perifrasiakerabiltzea(bihitzedogehiagobateraerabiltzea)


aukera batzuk

Solicitante Persona solicitante

Interesado Persona interesada

Los políticos La clase política

115



• Bigenerogramatikalaksimetrikokierabiltzea

Gaztelaniaz erabili behar ez liratekeen esamoldeak

Aukera batzuk

Adjudicatarios Adjudicatarios y adjudicatarias

Los ciudadanos Las ciudadanas y los ciudadanos

• Generoaadieraztendutendeterminatzaileaketaizenordainakkentzea


aukera batzuk

Los funcionarios Funcionariado

Los representantes se reunirán Representantes se reunirán

• Izenarilaguntzendiotendeterminatzaileakordezkatzeagenero-markarikezdutenekin


aukera batzuk

Los solicitantes deben Cada solicitante debe

• Egiturakordezkatzeagenero-markarikgabekoizenordainekin


aukera batzuk

Los solicitantes deben Quienes soliciten deben

• Subjektuaezjartzea


aukera batzuk

El solicitante deberá cumplir el impreso Se cumplimentará el impreso

• Barra erabiltzea dokumentuetan, hala nola inprimakietan, espazio gutxi dagoeneaneta izenburuetan eta sinaduretan, beti bi sexuak txandakatuz.


aukera batzuk

D. D/Dña.

• Erlatibozjarraitutakoizenordainakezerabiltzensaiatzea


aukera batzuk

Será el juez el que determine Quien juzgue será quien determine

116



• Ezda@sinboloaerabilibehar,ezbaitahizkuntza-zeinutzathartzen.

• Arretajarribehardaazaldukodirenirudietan.Irudihorietangizonezkoakzeinemaku-mezkoak agertuko dira gizarte errealitateak islatzen dituzten lanak egiten, eta ez dira genero-estereotipoak sustatuko.

Administrazio-terminologia egokitzea hizkera ez-sexistaraAurreko gomendioak aztertu ondoren, eta administrazio-testuetan bereizkeria oro desagerra-

razi behar dela aintzat hartuta, arau horiek aplikatuko ditugu, adibide gisa, gaztelaniazko admi-nistrazioko terminoetan eta tratamenduetan:

• Karguak:administrazio-dokumentuetan,orohar,izenabstraktuakerabiliohidirakargupublikoak aipatzeko.


aukera batzuk

Alcalde Alcaldía

Concejal Concejalía

Administrazio-arrazoiak direla eta, erabilera hori egokia ez bada, egokiagoa den irtenbide bat erabiliko dugu, aurretik ikusitako adibideei �arraiki.


aukera batzuk

Alcalde Alcalde – Alcaldesa

Concejal Concejal – Concejala

Pertsona bati erreferentzia egiten zaionean, horri dagokion generoa erabili behar da. Ema-kume batek kargu bat betetzen badu, horren titulua aipatzean femeninoa erabiliko da �conse�era, directora, etab.�. Horregatik, generoa bereizi behar da, adibidez, gutunetarako erabilitako etikete-tan, sinaduran, etab. Adibidez:

Sr. D. José Luis Maestro

Concejal de...

Sra. D.ª Belinda Larrea

Directora de...

•Ezdahonakohauerabiliko:

Sr./Sra. D./D.ª José Luis Maestro

Concejal de...

117

Komunikazioa eta arreta aurrez aurre eta telefonoz


11

Komunikazioa eta arreta aurrez aurre eta telefonoz: abisuak, informazioa, eskariak, pertsonei laguntzea, deiak

desbideratzea, etab. Irizpide orokorrak. Kexuei eta erreklamazioei erantzutea.

aurkibidea: 1.- Komunikazioa. – 2.- Zuzeneko arreta. – 3.- �elefono bidezko arre-ta. – 4.- Autozerbitzua. �eknologia berriak. – 5. Guztientzako arreta. – 6.- Kexuei eta erreklamazioei erantzutea. – 6.1. Ob�ekzioak. – 6.2. Kexuak eta erreklamazioak. – 6.3. Kexuei eta erreklamazioei erantzute. — 6.4. Herritarren profilak. – 6.5. Kexuak eta erre-klamazioak kudeatzeko prozesua.

1. KOMUNIKAZIOA

Herritarrentzako arretak erabakitzen du, neurri handi batean, administrazioak herritarrei irudi ona ala txarra ematen dien.

Komunikazioaren bidez izaten dituzte harremanak pertsonek. Beraz, komunikazioa funtsezko faktorea da herritarren eta administrazioaren arteko harremanetan.

Oro har, honako elementu hauek osatzen dute komunikazio-eskema:

q IGOrLEA: komunikatu nahi den informazioa igortzen duen pertsona da.q MEZUA: igorleak igorri nahi duen edukia da. Kode baten bidez osatzen da. Keinu- eta

arau-multzo bat da kodea, eta, horri esker, igorlea eta hartzailea terminologia berean �ar-tzen dira, eta, beraz, elkar uler dezakete.

q HAr�ZAILEA: mezua �asotzen duena da.q KANALA: mezua igorlearengandik hartzailearengana eramaten duen bitartekoa da. q ZArA�A: mezuari eragiten dioten interferentziak dira, hau da, mezua ongi �asotzea muga-

tzen duten faktoreak.

Prozesu teoriko horretan, eduki �akin bat duen informazioa igortzen du igorleak, eta hartzai-leak informazio hori �asotzen du, hainbat faktorek baldintzatuta. Oztopo sub�ektibo batzuk eragoz-pen izan daitezke mezuaren eduki osoa �asotzeko. Honako hauek dira faktore horiek:

q Entzumen hautakorra: nahi duguna entzun ohi dugu, eta kontrako ideiak, inkontzienteki, ez entzuteko �oera daukagu.

q Pertsona solaskidearen ezaugarriak; izan ere, horren esperientziek, sinesmenek, alder-di kulturalek, eta abarrek eragin erabakigarria izango dute mezua ulertzeko modu zeha-tzean.

q Aldez aurretik dauzkagun eskema mentalak. Aldez aurreko ideiak izan ohi ditugu guztiok parametro sub�ektiboei �arraiki; nola erantzungo duen herritarrak, zer esango duen, zer pentsatzen duen, etab.

Oztopo horiek guztiek komunikazio-degradazioa eragiten dute esaten denaren, esan nahi de-naren, entzuten denaren eta ulertzen denaren artean.

Esparru teoriko hori aplikatzen badugu administrazio-komunikazioan, garbi ikusiko dugu bide luzea dagoela mezua igortzen denetik hura �asotzen den arte, zailtasunez betetakoa, gainera; hori dela eta, askotan, mezua ez da heltzen nahi dugun eran.

118



Ildo horretatik, herritarrentzako arretan funtsezkoa izango da ahaleginak egitea mezuak behar bezala uler daitezen, eta kontuan hartu behar da igorritako mezua ez dela igorleak esan duena, hartzaileak ulertu duena baizik:

q Kodea: administrazio-hizkera ez da garbia eta hurbilekoa izaten askotan. Horrek eragin dezake igorritako mezua hartzaileak behar bezala ez ulertzea.

q Zarata: azkenean �asotako mezuan eragin handia izango dute zenbait alderdik, hala nola, itxura fisikoak, ordenak, irribarre bero batek, aurpegiera serios batek, etab.

q Komunikazioak berezia izan behar du egoera bakoitzean, pertsona guztiak desberdinak direlako: entzumen-arazoak dituzten pertsonak, hizkuntza-arazoak dituztenak, pertsona adinduak, gazteak, etab.

q Ez dute hitzek soilik komunikatzen. Horiek esateko era eta gure �ardunak ere garrantzitsuak dira.

Laburbilduz, aurretik dauzkagun ideien, aurretik bizi izandako esperientzien, komunikazio-tre-betasunen, �arreren, �akintzaren eta faktore soziokulturalen mende daude igorleak igortzen duen mezua eta hartzaileak ulertzen duena. Horregatik, praktikan, komunikazio-akatsak sortzen dira. Horiek eragiten dituzten arrazoiak desagerrarazi edo murriztu beharko ditugu; horretarako, komu-nikazio-prozesuan oztopo izan daitezkeen faktore guztiak kudeatu beharko ditugu.

2. ZUZENEKO ArrE�A

Zuzeneko arretan, etengabeko elkarreragina dago herritarraren eta administrazioaren artean, eta garrantzi handia hartzen dute hitzezko komunikazioak eta hitzik gabekoak �gorputz-adieraz-pena�. Eragina izan dezake bai esaten denak, bai eta esaten ez denak ere.

Zenbait fase bereiz ditzakegu:

1. Hasierako kontaktua: herritarrei iritzi �akin bat eragingo die administrazioarekiko tratuak, ona edo txarra izan daitekeena, hainbat faktoreren arabera; hurbiltasuna, pertsonaliza-zioa, konfiantza-sentsazioa, segurtasuna, arintasuna, koherentzia eta enpatia, etab. Beraz, lehen unetik sentsazio positiboak eragiteko ahaleginak egin behar ditugu.

Hasierako iritziak eragina izan dezake ondorengo harremanean. Horregatik, garrantzi handia dute itxura fisikoak, irudiak, keinuek, begiradek, benetako irribarre batek, hasiera-ko agurrak, etab.

Fase honetan, pertzepzioan eragin handia izango duten alderdi batzuk nabarmenduko di-tugu:

• Aurpegiko espresibitatea: lasaitasuna, konfiantza, segurtasuna, adeitasuna eta interesaerakutsi behar ditu.

• Jarreraegokia:gorputzaerekomunikabidegarrantzitsuada,etainformazioaskoadieraz-ten du inkontzienteki, �arrerei dagokienez batez ere. Jarrerak adierazi behar du arreta �ar-tzen eta entzuten ari garela. Ez gara aulkian etzanda egongo, ez eta mahaiaren gainean ere.

• Irudiegokia:administraziokoordezkarigisa,norberarengarbitasunaetajanzkerazaindubehar dira.

• Lanlekuatxukunedukitzea:bulegoetakoordenaketagarbitasunakeraginhandiadutehe-rritarren pertzepzioan, bai onerako �eragin positiboa�, bai eta txarrerako ere �eragin nega-tiboa�: paperak txukun edukitzea edo ez, mahaia zikina edo garbia edukitzea, etab.

• Irisgarritasuna:zerbitzuraerraziritsiahalizangoda(geografikoki,beharguztietaraegoki-tua, ordutegia, etab.�.

119



2. Beharrak identifikatzea: erantzun egoki bat eman ahal izateko, zehazki �akin behar dugu zer eskatzen diguten. Behar hainbat galdera egingo ditugu arazoak zertan datzan ulertze-ko. Ulertu dugula bermatzeko, ulertu dugunaren laburpen txiki bat egingo dugu, eta baiez-tapena eskatuko dugu, beharrak ongi identifikatu ditugula �akiteko.

Fase honetan, aurreko faseko alderdiez gainera, garrantzitsuak izango dira honako alder-di hauek:

q Hurbiltasuna: arreta eskatu duen pertsonarekiko hurbiltasuna erakutsi behar dugu, eta, ho-rretarako, funtsezkoa izango da herritarrak interesa ikustea gure aldetik.

q Jarrera egokia: aurkeztu diguten arazoaren aurrean proaktibo eta enpatiko azaldu behar dugu, interesatzen zaigula erakutsi behar dugu, eta tratua errespetuzkoa, atsegina eta he-ziera onekoa izango da beti.

q Entzute aktiboa eta kontzentrazioa: interesa erakutsiko dugu arazoa azaltzen diguten bi-tartean, eta ez dugu solaskidea etengo. Herritarrarengan �arriko dugu gure arreta, eta ez ilaran, ordularian edo lankidearengan. Beharrezkoa bada, azalpenak eskatuko ditugu, eta mezuaren oinarrizko edukia errepikatuko dugu herritarraren beharrak ongi ulertu ditugula egiaztatzeko.

q Enpatia eta tolerantzia: funtsezkoa da mezua �asotzeko prest egotea, pertsona bakoitzari behar duena eman ahal izateko. Pertsona bera eta bere �arrerak ulertzeko gai garela era-kutsi behar dugu, eta giro egoki bat mantentzen saiatuko gara.

q Adeitasuna: �okaera adeitsua, atsegina eta sotila izango dugu.

3. Beharra kudeatzea: zer behar den dakigunean, irtenbide bat bilatuko dugu. Hiru maila hartuko ditugu kontuan: orientazioa, tramitazioa eta beste unitate batera bideratzea.

a� Orientazioa Herritarrak arreta-gune batera �o badu, eta eskaria ezin badute bertan konpondu, informa-

zio erraza emango diote, bere arazoa nork eta non konpon dezakeen �akinarazteko.b� �ramitazioa

Arazoa ebatziko dugu zuzenean, eta kontuan hartuko ditugu honako hauek:

q Ongi pentsatu behar da erantzun bat eman aurretik, eskatutakoari hobekien egokitzen zaion irtenbidea eskaintzeko.

q Pertsonalizatu egin behar da: aurrean daukagun pertsonaren araberako irtenbidea eskaini-ko dugu.

q Irtenbidea eta zergatiak azalduko ditugu. Jarraitu beharreko pausoak azpimarratuko ditu-gu, argi utziko dugu dena, eta mezua ulertu dutela egiaztatuko dugu.

q Pluralean hitz egingo dugu, aurrean daukagun pertsonak �akin dezan gure egiten dugula bere arazoa; bestela, lehenengo pertsonan hitz egin dezakegu, solaskideak beste iritzi bat adieraz dezan nahi badu. “Nik aukeratu behar banu, honakoa aukeratuko nuke...”

q Baiezkoan hitz egingo dugu: ezezkoan hitz egiteak baino indar handiagoa dauka konben-tzitzeko eta motibazioa emateko.

q Erantzunaren fidagarritasuna sendotu behar dugu; horretarako, ea proposatutako irtenbi-dearekin ados dauden galdetuko diegu, hori beharretara egokitzen dela ziurtatzeko.

q Ados ez badaude, beste aukera batzuk proposatuko ditugu, eta malgutasunez eta enpatiaz �okatuko dugu.

c� Beste unitate batera bideratzea Herritarrak arreta-gune batera �o badu, eta bertan ezin badute eskaria berehala konpondu,

beste unitate batera bideratuko dute. Aukera posible guztiak azalduko dizkiote, eta infor-mazioa emango diote prozesu osoaren, esku hartuko duten unitateen eta bere eskaria tra-mitatzeko beharko den gutxi gorabeherako denboraren gainean. Nahitaezkoa da arazoa konpontzeko konpromisoa eta inplikazioa erakustea.

Fase honetan, aurreko faseetako alderdiez gainera, garrantzitsuak izango dira honako komuni-kazio-alderdi hauek:

120



q Komunikazio-trebetasunak eta ahotsa. Abiadura eta ahots-tonu egokia erabiliko dira, ete-naldiak egingo dira eta ahotsa modulatuko da alderdi garrantzitsuenak nabarmentzeko. Ez da erabiliko amaierako argibiderik, ez eta hizkera arruntegirik ere.

q Hurbileko hizkera: egokia izango da, hizkera arruntegia edo formalistegia erabili gabe. Administrazio-hizkera egokitu egin behar da, eta herritarrak ulertzeko moduko hitzak eta hizkera erabili behar dira, hurbilekoak eta ulerkorrak.

q Hizkera positiboa: herritarrak, inkontzienteki, gaizki hartuko ditu esamolde batzuk, eta arriskuan �arriko da komunikazio ona. Hau da, gauzak adierazteko modu batzuk akusa-ziotzat edo mehatxu estalitzat har daitezke �“ez dituzu �arraibideak �arraitu», «ez iezadazu eskatu...”�, edo exi�entziatzat �“bihar honakoa ekarri...”�. Beraz, ez dugu horrelakorik era-biliko.

q Bidezko tratua: gainerakoek �asotzen duten tratu bera �asotzea espero du �endeak.q Profesionaltasuna eta gaitasuna: herritarren eskariei emango diegun erantzuna gaiaren in-

guruko �akintzan oinarrituko da, bai eta administrazio-eginkizunetan eta �endearentzako arretako eginkizunetan daukagun esperientzian ere.

q Konfiantza eta segurtasuna.q Eraginkortasuna eta arintasuna arretan.

4. Amaiera. Arreta amaitutakoan, ez da erantzun gabeko alderdirik geldituko. Agurtzean, garbi geldituko da zer erabaki den, zer gelditzen den egiteko, zer egin behar duen herrita-rrak hurrengoan, nora �o behar duen, norekin �ar daitekeen harremanetan, etab.

Fase honetan, berebiziko garrantzia izango du sinesgarritasunak; horregatik, agindutakoa bete egin behar da, eta kontsekuente izan behar da esandakoarekin eta adostutakoarekin.

3. �ELEFONO BIDEZKO ArrE�A

�elefono bidezko arretan, hitzetan oinarritzen da komunikazioa. Ildo horretatik, funtsezko ga-rrantzia izango dute erabiliko den ahots-tonuak, abiadurak eta komunikazio-trebetasunek.

q Ahots-tonua: ez da ez altuegi hitz egin behar �nagusikeria edo agresibitatea transmititu de-zake�, ez eta baxuegi ere �segurtasunik eza edo lotsa transmititu dezake�.

q Abiadura: ez azkarregi �ez litzateke mezua ulertuko, eta arreta orokorra dela edo interes gutxi dugula pentsaraz dezake�, ez eta mantsoegi ere �aspertu egin daiteke hartzailea, edo urduri �ar daiteke�. Garrantzitsua den zerbait esan aurretik, etenaldi bat egiten badu-gu, arreta handiagoa �arriko dute elkarrizketan.

q Komunikazio-trebetasunak: Ez dira “bale”, “ehh” eta antzeko hizkunerik erabili behar; ongi ahoskatu behar da, eta ahaleginak egingo ditugu esaldiak ez laburtzeko eta monosilaboe-kin ez erantzuteko.

q Hizkera egokia erabili behar da, ez teknikoegia, ez eta arruntegia ere.

�elefono bidezko arretan, honako fase hauek bereiz ditzakegu:

q Aurkezpena. �elefono bidezko irribarrea: hasierako kontaktua funtsezkoa da komunikazio on baterako oinarriak ezartzeko. Ahal bezain laster erantzun behar diogu deiari, �endea zain eduki gabe, eta, oro har, hirugarren soinua baino lehenago. �elefonoa hartu bezain laster, zein unitate den �akinaraziko dugu, eta, �arraian, hasierako agurra eman, eta per-tsona identifikatuko dugu.

q Beharra identifikatzea. Honakoak erabiliko ditugu horretarako:• Entzuteaktiboa:arretazentzungodugugaldera,etenaldirikgabe,etaarretazentzuten

ari garela erakutsiko dugu �“bai, ulertzen dut”�.• Baieztapena:galderarenlaburpenmotzbategingodugu,arazoaulertudugulabaiez-

tatzeko.

121



• Azterketa:zalantzakedukizgero,egokiiritzitakogalderaguztiakegingoditugu,ara-zoa guztiz ulertu arte.

q Erantzuna. Hiru motatakoa izan daiteke:• Berehalakoa:erantzunzehatzaetalaburraemangodiogu,hizkerazehatzean,argian

eta errazean.• Oharbatidazteaetaberanduagodeitzea:izapiderenbatedobarne-kontsultarenbat

egin behar bada ebazpena emateko, gogoan hartuko dugu eta beranduago deituko diogu herritarrari.

• Beste unitate batera bideratua: ezin badiogu erantzun egoki bat eman, erantzunaeman diezaiokeen unitatearekin harremanetan �artzeko datuak emango dizkiogu. Ahal bada, deia bideratuko dugu.

q Amaiera: agurtzean, kontsulta konpondu dela edo bideratuta gelditu dela ziurtatuko dugu, eskerrak emango dizkiogu deitzeagatik, eta nahi duenean gurekin harremanetan �artzeko esango diogu.

abisuak

Une horretan bertan ez dagoen pertsonaren bati zuzendutako dei bati erantzuten badiogu, ez dugu azalduko zergatik ez dagoen edo zenbat denbora daraman kanpoan, eta deitu duenari galdetuko diogu ea lagun diezaiokegun. Ezin badiogu lagundu, galdetuko diogu ea itxaron nahi duen, pertsona hori bilatu arte.

Ezin bada horrelakorik egin, ohar batean idatziko dugu deitu egin dutela eta zergatik, eta da-gokion pertsonari helaraziko diogu oharra. Prozesu horretan, egokia da honelako esaldiren bat erabiltzea: “orain ez dago hemen”.

Beste pertsona bati dei bat igarotzen badiogu, nork eta zertarako deitzen duen esan beharko diogu.

Beste pertsona batentzako mezu bat �asotzen badugu, horretarako prestatutako inprimaki ba-tean �aso behar dugu, eta ez edonolako paper batean.

4. AU�OZErBI�ZUA. �EKNOLOGIA BErrIAK

�eknologia berriek aurrera egin ahala, gero eta gehiago erabiltzen dira autozerbitzu-makinak �bulego elektronikoak, web-atariak, etab.� administrazio-zerbitzuan.

Kanal horrek ere eragina dauka ematen den zerbitzuan eta administrazioaren irudian.

Hasiera batean, e-herritarrentzat pentsatuta daude zerbitzu horiek, hau da, beren eguneroko bizitzan teknologia berriak erabili ohi dituzten herritarrentzat.

Zentzu horretan, teknologiak erraztasunak eman behar ditu, zerbitzu on bat emateko bitarteko izan behar du. Gainera, administrazioaren irudi ere badira.

Horregatik, makina horiek ezaugarri �akin batzuk bete behar dituzte:

• Korporazio-irudia:atseginak izanbehardute, itxuraerakargarria izangoda,etaageriangeratuko da ordezkatzen duen erakundeko zerbitzu bat dela.

• Erabilerraztasuna:diseinuetafuntzionamenduerrazaizangodute,etaegokiakizangodirateknikan aditu ez diren erabiltzaileek erabiltzeko.

• Informazioosoa,zuzena,eguneratuaetairisgarria:zerbitzu-emailedirenheinean,informa-zio erabilgarria eman behar dute, eduki eta forma egokian.

122



5. GUZ�IEN�ZAKO ArrE�A

Komunikatzea ez da beharra soilik, eskubidea ere bada, eta minusbaliotasuna duten pertsonek askotan ezin izaten dute eskubide hori erabili.

Oro har, ez dago minusbaliotasuna duten pertsonei arreta emateko kultura handirik, eta ez da-kigu zer behar dauzkaten pertsona horiek; askotan, ikuspegi sinpleegiak edo estereotipoetan oina-rritutakoak dauzkagu.

Hala eta guztiz ere, minusbaliotasuna duten pertsonek autonomia eskatzen dute gero eta neurri handiagoan, eta beren kudeaketak gauzatzen dituzte laguntzarik gabe.

Horregatik, uste dugu komunikazio-oztopoak identifikatu egin behar direla �minusbaliotasun fisi-koarekin, adimenekoarekin, bisualarekin eta entzumenekoarekin lotutakoak�.

q Ez gaudenez ohituta minusbaliotasunen bat duten pertsonekin hitz egitera, harridura edo �akin-nahia eragin dezake, eta keinuen edo esamoldeen bidez adieraz daiteke hori.

q Minusbaliotasuna duten pertsonekiko tratuan kulturarik ez dugunez, babes gehiegi emateko edo haur gisa tratatzeko akatsa egin dezakegu.

q Gerta daiteke gorputz-keinurik edo -komunikaziorik ez egotea, baliteke ezagutzen ez ditu-gun keinu-adierazpenak egitea, edo gehiegi komunikatzea. Adierazpenek, begiradek, kei-nuek, etab. beste esanahi bat izan dezakete.

q Gainera, autismoa duten pertsonei oso zail egiten zaie hitzik gabeko mintzaira ulertzea.q Minusbaliotasun fisiko batzuek oztopatu edo zaildu egin dezakete hitzezko mintzaira uler-

tzea.q Ezin da telefono bidezko elkarrizketa luzerik izan goiko gorputz-adarretan mugikortasun-a-

razoak daudenean. q Hitz-moteltasuna ere komunikazio-oztopo handia da.q Adimen-atzerapena duten pertsonek zailtasunak dituzte gailu konplexuak erabiltzeko, eta

zail egiten zaie ohiko telefonoak erabiltzea, hitz egiteko gaitasun mugatua dutelako, eta hi-tzezko mezuak ez daukalako euskarri bisualik.

q Adimen-atzerapena duten pertsonek ulermen mugatua dute, eta, horregatik, askotan ez dute administrazio-hizkera ulertzen, teknizismoz beteta egoten delako, eta ez delako argia izaten. Arazo hori duten pertsonek zailtasunak izaten dituzte egitura konplexuak eta kon-tzeptu abstraktuak ulertzeko. Gainera, zailtasunak dituzte hitzen bidez gauzak adierazteko orduan, muga kognitiboak dituztelako.

q Minusbaliotasun bisuala duten pertsonek ez dituzte �asotzen hitzezkoak ez diren seinaleak komunikazioan. Horrelakoetan, funtsezkoa da hizkera garbia eta zehatza erabiltzea.

q Entzuteko desgaitasuna duten pertsonek zailtasun handiak izaten dituzte erlazionatzeko, izan ere, orokorrean, hitzetan oinarritzen dira harremanak. Gainera, ez dago zeinu-hiz-kuntza bakar bat, eta pertsona guztiek ez dakite zeinu-hizkuntza erabiltzen.

q Entzumen-arazoak dituzten pertsonek arriskua dute informazioaren zati bat soilik �asotzeko, edo gaizki-ulertuak sor daitezke.

q Ez da pentsatu behar komunikazio-arazoak dituen pertsona batek �akatsak hizkeran, entzu-men-galera, etab.� minusbaliotasun kognitiboa izan behar duenik, hala nola, adimen-atze-rapena.

Arreta irisgarriagoa izan dadin, honako �arraibide hauek bete beharko dira beste batzuen ar-tean:

q Garbi eta poliki hitz egin behar da, eta solaskidearen hitz egiteko erritmoa errespetatu. Arretaz entzun behar dugu zer dioen solaskideak.

q Behar den denbora guztia erabiliko dugu pertsona horri arreta emateko; egin beharreko gauzak bere kasa egin ditzan utziko diogu, guk egin beharrean, azkarrago egin ditzake-gulako.

q Dei-kopurua erregulatuko dugu erantzungailuak erantzun aurretik, arazo guztiak kontuan hartzeko.

123



q Azalpen-testu garbiak eta errazak idatziko ditugu, oinarrizko gramatika-egitura izango du-tenak, eta, ahal bada, modu indikatiboan erabiliko ditugu aditzak.

q Egitura errazak eta paragrafo garbiak eta laburrak erabiliko ditugu. q Saihestu egingo ditugu hizkera teknikoa, siglak, perifrasiak edo esaldi luzeegiak.q Adibideak erabiliko ditugu, testua argitzeko.q Beste modu batean konfigura daitezkeen hizki-neurriak eta -tipologiak erabiliko ditugu, mi-

nusbaliotasun bisuala duten pertsonek irakurri ahal izateko, edo hobeki irakurri ahal izate-ko.

q Minusbaliotasunak eragindako komunikazio-mugak arintzen saiatuko gara, komunikatzeko beste modu batzuen bidez.

q Gurpil-aulkian dagoen pertsona batekin hitz egiterakoan, eseri egingo gara, garaiera be-rean egoteko.

q Minusbaliotasun bisuala duten pertsonei dagokienez, hizkera deskribatzailea erabiliko dugu, eta mezu espezifikoak eta garbiak igorriko ditugu.

q Entzumen-minusbaliotasuna duten pertsonekin komunikatzeko, ongi ahoskatu behar dugu, poliki hitz egin behar dugu, eta bolumena igoko dugu pixka bat, baina garrasi egin gabe. Pertsona horiek oso ongi hautematen dute hitzezkoa ez den hizkera.

6. KEXUEI E�A ErrEKLAMAZIOEI ErAN�ZU�EA

6.1. objekzioak

Esan dugun eran, kexuen eta erreklamazioen bidez adierazten dute erabiltzaileek beren beha-rrari ez zaiola erantzun. Herritarren ahotsa entzuteko bideetako bat da. Jendearentzako arretari dagokionez, ob�ekziotzat hartuko ditugu.

Beraz, ob�ekzioa benetakoa bada, informazioa emango digu sortu den eta konpondu egin behar den arazo edo oztopo baten gainean. Arreta nola hobe daitekeen adierazten du. Laguntza emango digu administrazio-prozesuak egokitzeko, beharrei aurre hartzeko, eta, epe ertainera, he-rritarren gogoa hobeto betetzeko.

Edozein unetan aurkez daitezke ob�ekzioak, eta isiltasunaren, erabakiezintasunaren �zalantza�, protestaren, kexuaren edo erreklamazioaren bidez adieraz daitezke.

Aurkeztutako ob�ekzioei aurre egiteko, ahal den informazio guztia bildu beharko da, ahal be-zain laster konpontzen saiatzeko.

6.2. kexuak eta erreklamazioak

Kexuak eta erreklamazioak dira herritarrek emandako informazioak, administrazioari zerbi-tzuetako hutsuneak �akinarazteko: zuzena ez den informazioa edo erantzun okerra ematea, tratu egokia ez ematea, beranduegi erantzutea, azpiegiturak eskasak izatea, zirkulazio-seinaleztapen txarra egotea, etab.

Herritarra erantzunarekin bat ez datorrenean aurkezten dira �bai edukiagatik, bai formagatik�. Kontuan hartu behar da ez dela administrazio-espediente bat hasiko kexu edo erreklamazio bat aurkezteagatik.

Gainera, herritarrak iradokizunak edo abisuak ere aurkez ditzake, zerbitzu publikoak hobe-tzeko proposamenak egiteko. Idatziz edo ahoz aurkeztu ahal izango dira, eta ez da beharrezkoa izango aurkezten duen pertsona identifikatzea, pertsona horrek horri buruzko komunikazioa �aso nahi ez badu.

124



erreklamazioa: Herritarrek beren eskaerari emandako erantzunarekin ados ez daudela adie-razteko ematen dituzten informazioak dira erreklamazioak; adibidez, informazio okerra eman die-telako edo informazioa falta delako.

Ob�ektiboa da, eta, oro har, herritarren eskariari arreta ez �artzeagatik edo gaizki kudeatzea-gatik sor daitezke. Arretaz eta profesionaltasunez lan eginez gero, arazoa konpondu egingo da.

kexua: kexuak dira arreta eman dien langileak emandako tratuarekin �horien eskariari eman-dako erantzunaren “formarekin”� ados ez daudela adierazteko herritarrek emandako informa-zioak; adibidez, arreta atzeratzeagatik arrazoirik gabe, tratu adeigabea edo begirunerik gabea emateagatik, administrazioko langileek ongi �okatu ez dutelako, arazoari �aramonik egin ez diote-lako, bereizkeriagatik, konpromisoak ez betetzeagatik, etab.

Administrazioko langileen eta herritarren arteko harremanetan agertzen da. Pertzepzioak dira, alderdi sub�ektiboak, herritar bakoitzari desberdin eragiten diotenak, eta baliteke administrazioko langileek ez �akitea zergatik gertatu den. Herritarrarekiko adeitasunik ez dela egon sentitu ohi dute aurkezten dutenek.

6.3. kexuei eta erreklamazioei erantzutea

Zerbitzua kalitatezkoa izan dadin, langile onak behar dira, hurbileko tratu pertsonalizatua emango dutenak, itxura ona ematen dutenak, eta ahalegin handiak egiten dituztenak eskariei arreta emateko eta irtenbideak bilatzeko, asko balioetsiko baita hori, zalantzarik gabe.

Azken batean, edozein ob�ekziori erantzuteko �kexua, erreklamazioa, etab.�, honako puntu hauek hartu behar dira kontuan:

q Behar den �arrera hartu behar dugu: prest egon behar dugu egoera konpontzeko, eta �arre-ra positiboa hartu.

q Alde batera utzi behar dira pasibotasuna eta arazoekiko interes-falta. Lasai egon behar dugu.

q Entzun egin behar dugu; ob�ekzioaren arrazoia zein den �akin. Aurrean daukagun pertso-nari utziko diogu bere haserrea adierazten, eta enpatia erakutsiko dugu. Behin kexua edo erreklamazioa adierazi duenean, arazoa guri helarazteko baldintza egokiak sortuko dira.

q Arazoa konpontzeko, funtsezkoa izango da diagnosi on bat egitea, eta, horretarako, nahi-taezkoak dira behaketa, sena eta galdera egokiak egitea:

• Galderairekiak.Horiekematenduteinformaziogehien,etabizkorjakinarazikodigutearazoa zein den: “Zer proposatzen duzu zuk?”, “Nola lagun zaitzaket?”, “Esango al didazu zer gertatu den?”.

• Galderaitxiak.Sakontzekoetalaguntzekogogoadaukagulaadieraztekoerabilikodi-tugu.

q Esan duena laburbilduko dugu: ob�ekzioaren arrazoia ulertu dugula egiaztatzeko, eta en-patia erakusteko.

q Egoera aztertu behar dugu, eta kexuaren edo erreklamazioaren �atorria edo larritasuna ikertu: konpontzen erraza edo zaila den, beste pertsona batzuek esku hartu beharko duten, etab.

q Konponbidea bilatu behar dugu: irtenbide egokiak proposatu behar ditugu beti. Ez badu-gu irtenbiderik topatzen, beste aukera batzuk proposatu behar ditugu. Beharrezkoa bada, beste pertsona batengana eraman eta bideratu beharko dugu arazoa konpontzeko. Ahale-ginak egingo ditugu pertsonak parte hartu dezan irtenbide egoki bat bilatzeko orduan.

• Pertsonakarrazoirikezbadauka,azalpenobjektiboaketazehatzakemangodizkiogu.• Arrazoiabadauka,arazoa konpondubeharkoduguarin etaprofesionaltasunez, eta

barkamena eskatu erakundearen izenean. Inola ere ez zaie kritika egingo beste langile

125



batzuei, herritarrari berari, beste administrazio batzuei, beste sail batzuei, etab. Ez da komeni �ustifikazio gehiegi ematea ere, aitzakiatzat har daitezkeelako, edo �arrera al-datzeko prest ez gaudela pentsaraz dezakeelako.

q Bermatzea: arazoa konpontzeko bidean zer aurrerapen eta kudeaketa egin diren �akinara-ziko diogu, zer akats zuzendu diren eta hurrena zer pauso eman behar dituzten administra-zioak eta ob�ekzioa aurkeztu duen pertsonak.

6.4. Herritarren profilak

Pertsona bakoitza izaki berezi bat da, eta bere modu propioan hautemango du errealitatea. Horregatik, garrantzitsua da �endearentzako arretan lan egiten duten pertsonak ezaugarri komun batzuk identifikatzeko gai izatea, eta arreta arrakastatsua ematen lagunduko dieten teknikak �aki-tea.

• Gatazkati azaltzendenpertsona:altu hitz eginohi du, ezer ez zaiolagustatzendirudi,etengabeko eztabaida bilatzen du, eta beti arrazoia daukala uste du. Horrelako �okaeren aurrean, ez dugu eztabaidatuko, eta ez diogu erantzungo horren probokazioari. Pazien-tzia eduki beharko dugu; hitz egiten utziko diogu eta gu lasai egongo gara.

• Pertsonazalantzatia:ezduelaentzutendirudi,behinbainogehiagotangaldetzendugau-za bera, eta adigabe dagoela dirudi. Horrelakoetan, ahaleginak egingo ditugu arreta �ar dezan komunikazioko alderdi garrantzitsuenetan.

• Pertsonalotsatia:zailtasunakditukomunikatzeko,ezdituesaldiakbukatzen,baxuhitzegi-ten du, eta ez du garbi adierazten zer nahi duen. Horrelako pertsonekin, konfiantza-giro bat sortzen saiatuko gara, azalpen zabala emango diogu, eta ulertu gaituela egiaztatuko dugu, horrek ez baitigu esango zerbait ulertzen ez badu.

• Pertsonaazeleratua:ezdupazientziarikizaten,etaezdusentitunahiizatendenboragal-tzen duenik; azalpenak entzutean, ez dio �aramonik egiten garrantzitsutzat �otzen ez due-nari. Arretaz entzungo diogu, erantzun garbia eta laburra emateko, eta ahaleginak egingo ditugu oinarrizko puntuetan arreta �ar dezan.

• Pertsonapentsakorra:normalean,poliki komunikatuohida.Arretazentzungodiogu,etamodu desberdinetan errepikatuko dizkiogu azalpenak.

• Pertsonaharroa:inorkbainogehiagodakiguztiariburuz,etakonponbideakproposatuohiditu bere arazoentzat. Handiustekoa eta inposatzailea da. Arretaz entzun beharko diogu, eta garrantzia eman horren ideiei; aukera hoberena azalduko diogu berak proposatu izan balu bezala.

• Pertsonazorrotzaetaprestatutadagoena:garbiadieraztenduzernahiduen,etainforma-zio zehatza eta profesionala �aso nahi du. Horrelakoetan, bereziki erakutsi beharko dira eraginkortasuna eta profesionaltasuna.

Harremanean daukagun �arrerak ere eragina izango du herritarrekin elkarreragiteko moduan. Hau da, izapidearen arabera, arau edo ondasun erkide bat badago �okoan, �arrera gogorra izango dugu, eta ez gara laguntzeko prest agertuko.

Aldiz, herritarrak arrazoia badauka, lankidetza, konpromisoa eta guztientzako mesedea lor-tzen saiatuko gara.

6.5. kexuak eta erreklamazioak kudeatzeko prozesua.

Kexuek eta iradokizunek informazioa eman diezagukete zerbitzua hobetzeko. Hori horrela izan dadin, informazio ugari eman behar da prozesuko une guztietan:

• Zerbitzukoxehetasunakidentifikatzeaetajakinaraztea.

126



Behar bezala identifikatuko dira kexuak eta erreklamazioak aurkezteko kanalak, eta herritar guztiek �akin behar dute zein diren. Kexuak eta erreklamazioak non eta nola aurkeztu behar dituz-ten �akinaraziko zaie, garbi adierazi gainera.

Kexuak eta erreklamazioak aurkezteko tokiak irisgarriak izango dira, eta ordutegi argia eta zehatza izango dute. Modu garbi eta errazean aurkeztuko dira.

Irisgarri eta ongi adierazita egongo dira, beste batzuen artean, honako informazio hauek:

q Zein tokitan aurkez daitezkeen kexuak edo erreklamazioak.q Zer kanal erabil daitezkeen kexuak edo erreklamazioak aurkezteko.q Nola aurkeztu behar diren.q Zer tratamendu-prozesu izango duen kexuak edo erreklamazioak.q Eskubideak.q Gehieneko epeak.q Zer kanal erabil daitezkeen kexua edo erreklamazioa zer egoeratan dagoen �akiteko.

• Kexuaketaerreklamazioakonartzea.

Kexuak edo erreklamazioak �arri nahi dituzten pertsonek, erantzuna �asotzeko eskubidea izango badute, honako datu hauek eman beharko dituzte:

• Izen-abizenakedosozietatearenizena.

• NANedoIFK.

• Helbidea(kaleaetazenbakia,udalerriaetaposta-kodea).

• Kexuarenedoerreklamazioarenxedeazerargudiotanoinarritzendenarrazoitubeharkoda, eta egoki iritzitako dokumentazioa aurkeztu.

Oro har, idatziz aurkeztu ohi dira beti kexuak eta erreklamazioak, eta akreditazioa eskatu ohi zaio aurkezten duenari.

Kexuak eta erreklamazioak aurkezteko kanalak: horretarako prestatuta dauden guztiak, hala nola, aurrez aurrekoa, weba, etab.

• Erantzuna.

Bi motatako erantzunak bereizten dira prozesuko une desberdinen arabera:

1. Berehalako erantzuna �hartu-agiria�, kexua edo erreklamazioa �aso dela egiaztatzen duen abisuarekin.

2. Kexua tramitatu denean ematen den erantzuna, horri erantzuteko �tramitazio-fasearen on-doren�.

• Tramitazioa.

Identifikatzaile bat egotziko zaio kexuari edo erreklamazioari, eta, horren bidez, pertsona in-teresdunak identifikatu egin ahal izango du. Kategoriatan sailkatuko dira, larritasunaren eta zerbi-tzuan izango duten eraginaren arabera.

Ob�ektibotasunez ebaluatuko dira kexuak eta erreklamazioak, eta lehentasuna emango zaie la-rrienei. Behar hainbat txosten eskatuko dira, guztiz argitzeko zergatik aurkeztu dituzten.

• Ebazpenaetaerantzuna.Bizkortasunezebatzibeharkodira,etakexuarenegoerariburuzkoinformazioa emango diogu aurkeztu duenari. Gaiaren arabera, gehienezko denbora batzuk ezarriko dira ebazpena emateko. Behin konpondu denean, amaiera emango zaio, eta hala �akinaraziko diogu pertsona interesdunari; behar hainbat azalpen emango dizkiogu.

• Kexuaketaerreklamazioakebaluatukoditugu,horietanoinarritukodelakoetengabekoho-bekuntza-prozesua. Organo independente batek aztertuko ditu, �oerak aztertzeko, eta ara-zoen arrazoiak identifikatzeko eta desagerrarazteko.

127

Komunikazio idatzien eta dokumentu idatzien edukia eta aurkezpena


12

Komunikazio idatzien �abisuak, enkarguak, kartelak� eta dokumentu idatzien ��akinarazpenak, eskabideak, ziurtagiriak�

edukia eta aurkezpena

aurkibidea: 1.-Sarrera. – 2.-�estuinguru legala. – 3.-�estu motak. �estuaren helburua. – 4.-Idazkiak eta diseinua. Irizpide orokorrak. 4.1 Hartzailearen datuak. 4.2 Izenburuak. 4.3 Agurrak. 4.4 �ratamendua. 4.5 Noizbehinkako argibideak: Oin-oharrak. 4.6 Izenpea. 4.7 �o-ki-egunak. – 5.-Idazkiak. 5.1. Mezua. 5.2. Kartelak eta errotuluak. 5.3. Jakinarazpenak. 5.4. Eskabidea. 5.5 Ziurtagiria.

1. SArrErA

Administrazio-hizkerari egin zaion eta egiten zaion salaketa nagusienetako bat iluntasuna da. Arazoaz konturatuta, Administrazio askok ekin dio irtenbideak aurkitzeari, helburu hau gogoan: hizkera ulerterraza eta argia erabiltzea, herritarrak ulertzeko modukoa, azken batean, Administra-zioko produkzio nagusia herritarrentzat baita.

Gaur egungo Administrazioan idatzizko komunikazioak eraginkorra eta kalitatezkoa izan behar du. Baina, zertaz ari gara kalitatez ari gareanean? Bada, funtsean, testu argiak, egokiak eta zuzenak idazteaz. Hori lortzeko, bereziki, hiru faktore edo tasun dira kontuan hartzekoak:

v Zuzentasuna. �estuek zuzenak izan behar dute gramatika eta ortografiaren aldetik.

v Estiloa. Ahal dela, idazkiek argiak eta berehala ulertzeko modukoak izan behar dute. Ho-rretarako, irakurlearen ezaugarrietara egokituko ditugu gure testuak �arduradunak, lanki-deak, herritarrak, lagunak...�

v Diseinua. Gure idazkiek, kalitatezkoak izateko, erakargarriak izan behar dute; eta horreta-rako, ondo zaindu behar dugu diseinua. Ezin dugu ahaztu orrialdeak begientzako irudiak direla; horregatik da hain garrantzitsua idazkien itxura zaintzea, azken batean, hori baita irakurlearen eta paperaren arteko lehen kontaktua, erakarri edo atzera eragingo diona.

2. �ES�UINGUrU LEGALA

Estatuko legislazioan Administrazio-idazkiak egiteko arautegia zabal-zabala da. Horregatik, denak hemen aipatzea ezinezkoa denez, bakan batzuk baino ez ditugu ekarri lerro hauetara, hain zuzen agiri erabilienei eragiten dizkietenak.

Lehenik eta behin, duen garrantziagatik, Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Ad-ministrazio Prozedura Erkidearen 30/1992 Legea aipatuko dugu. Jakina denez, lege hori oinarriz-ko tresna da Administrazioaren �arduerarako, eta bertan, �asotzen dira Administrazio-prozedurari dagozkion zenbait idazkiren ezaugarriak edo beraiek idazteko arau orokorrak.

Estatuko legeen artean, beste aipamen bat egingo dugu: 772/1999, Errege-Dekretua, maiatza-ren 7koa. Bertan arautzen dira, besteak beste, eskabide, idazki eta komunikazioen aurkezpena Es-tatuko Administrazio orokorrean (Boe, 112. zk., 99-05-22).

128



Beste alde batetik, Euskadiko Autonomia Erkidegoan erakunde batek baino gehiagok bere egin du −zuzen nahiz zeharka− hizpide dugun kezka hori, eta komunikazio eraginkor eta kalitatezkoa lortzeko zenbait urrats eman ditu. Horren lekuko Jaurlaritzaren Kontseiluak hartutako akordio hau:

Akordioa, Jaurlaritzaren Kontseiluarena, 1993ko martxoaren 23koa, Lege Egitasmoak, Dekre-tuak, Aginduak eta Erabakiak lantzeko �okabideak onartzen dituena �1993ko apirilaren 6ko Agin-duaren bidez argitaratua. EHAA, 71. zk., 93-04-19�.

Lehenengo pasartean, honelaxe dio:

“�eknika �uridikoari buruzko esperientziak eta gai honetan espezialistak direnen dotrinak, xedapenen eta ekintzen kalitateak eta ulerterraztasunak duten garrantzia �arri dute nabar-men. �asun horiek betetzen badira, hartzaileek behar den bezala ulertuko dituzte xeda-penak eta formalki hobeto egituratutako ordenamendua lortuko da, hau da, segurtasuna �uridikoa hobeto bermatzen duen ordenamendua”.

Horrez gain, dokumentuak erregistratzeko eta kopia konpultsatuak egiteko prozedurak lege-a-rau honetan �asotzen dira:

72/2008 Dekretua, apirilaren 29koa, Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra-ren eta bere erakunde autonomiadunen erregistroen sorrera, antolaketa eta funtzionamenduari bu-ruzkoa �EHAA, 102. zk., 2008-05-30�.

Dekretu horren IV. eranskinean �asotzen da Administrazio Orokorraren eta bere Erakunde Auto-nomiadunen erregistroetan idazkiak aurkezteko eskabidearen eredu orokorra.

3. �ES�U MO�AK. �ES�UArEN HELBUrUA

1.- Administrazioan idazki mota asko daude. Batzuk “itxi-itxiak” izaten dira: egitura estandarra dute, eredu �akin bat, eta datu apur batzuk sartu baino ez dugu egin behar horrelakoetan �orduak kontrolatzeko orria, ziurtagiria…�.

2.- Beste muturrean testu “irekiak” daude. Horiek ez dute egitura �akinik; bide ematen dute, be-raz, norberaren sormena abian �artzeko �liburuak, artikuluak, txostenak…�.

3.- Bi mutur horien artean idazki mota asko geratzen dira �ofizioak, aktak…�. Dokumentu ho-riek, normalean, nolabaiteko egitura izaten dute, barne hezurdura bat, aurretiaz finkatua, baina testurik ez, eduki hori “asmatzea” gure lana baita.

Bestalde, argi eta garbi �akin behar dugu zer lortu nahi dugun komunikazioaren bidez �zerbait eskaini, zerbait eskatu, informazioa eman, zerbait �akinarazi...�, eta horren arabera moldatuko dugu testua.

�estuaren helburua Agiri motaEskatzea v EskabideaInformazioa ematea v Ofizioa

v Gutunav Jakinarazpenav Iragarkiav Foiletoav Zirkularrav Curriculumav Prentsarako oharra

Eginaraztea v Dekretuav Ebazpenav Agindua

129



Iritzia ematea v �xostenav Artikulua

Dei egitea v Agurrav Bilera-deiav Gonbita

Egiaztatzea v Ziurtagiriav Aktav Ordainagiria

Sailkapen hau ez da zurruna: ofizio batek, esaterako, informazioa emateko ez ezik, zerbait es-katzeko, eginarazteko... ere balio du.

4. IDAZKIAK E�A DISEINUA. IrIZPIDE OrOKOrrAK

Administrazio-idazkiak egiteko eredu orokor eta unibertsalak ematea lan nekagarri eta ia bu-kaezina izango litzateke, erakunde bakoitzak eta are erakunde horretako sail bakoitzak bere idaz-ki-ereduak baititu, errotik finkatuta, urteetako esperientzaren emaitza.

Hori egiten saiatu beharrean, eta idazkiak banan-banan aztertu baino lehen, idazki guztietan edo gehienetan errepikatzen diren zenbait osagai komun aztertuko ditugu hurrengo lerroetan. Ho-rretarako, IVAPek bere argitalpenetan emandako irizpidei �arraituko diegu, hauexek:

4.1 Hartzailearen datuak4.2 Izenburuak 4.3 Agurrak 4.4 �ratamendua4.5 Noizbehinkako argibideak 4.6 Izenpea 4.7 �oki-egunak

4.1. Hartzailearen datuak

Gure idazkietan honela �asoko ditugu hartzailearen datuak:

v izen-abizenak: abizen bakarra �arrita nahiko da; ez da beharrezkoa jaun edo andrea hi-tzak eranstea.

v kargua: kontuan izan letra xehez idatzi behar dugula.v erakundea: batzuetan, erakundearen aurretik, sailaren, atalaren edo zerbitzuaren berri ere

eman daiteke.v Helbidea: kalea, zenbakia, pisua, posta-kodea eta herria.

Garbi dago datu batzuk edo besteak �arriko ditugula kasuan kasu; esate baterako, herritar bati idazten badiogu kargua eta erakundea ez ditugu adieraziko; edo kargu baten izen-abizenak ez baditugu ezagutzen, ez ditugu zertan �aso.

4.2. izenburuak

Administrazioko idazkietan izenburua �artzea oso mesedegarria izaten da, irakurleak izenbu-rua irakurtzearekin batera, idazkia zeri buruzkoa den �akin dezan. Izenburuaren bidez, testua oso-

130



rik irakurri gabe, irakurleak azkar eta erraz aurki dezake informazioa. Izenburuak, egoki aukeratu badugu behintzat, mezu osoaren edukia eman behar du hitz gutxitan.

Zenbaitetan, izenburua bi zatitan banatzea lagungarri gerta daiteke. Horrelakoetan, lehen izenburuak �goikoak� idazki-motaren berri emango du �txostena, aurrekontua, ziurtagiria�; eta bi-garrenak edukiarekin izango du zerikusia �2. hizkuntza-eskakizuna, administrari laguntzaile baten aldi baterako kontratazioa…�.

ZIURTAGIRIA

Administrazioko hizkera argitzen ikastaroa

Izenburu bikoitza erabiltzen denean ez da beharrezkoa bi zatien arteko inolako lotura grama-tikalik egotea:

6BILERA-DEIA

Arkitektoen lan-poltsako epaimahaikideentzat

BILErA-DEIA

Arkitektoen lan-poltsako epaimahaikideak

4.3. agurrak

Idazkiaren hartzaileari nolako formaltasun-maila dagokion, halako agurra aukeratu behar dugu:

v Hasierako agurrak �formaltasun-mailaren arabera sailkatuta�:

Formalak:

Sailburu �aun/andre agurgarria:Jaun/Andre agurgarria:

Sailburu �aun/andre agurgarri hori:Jaun/Andre agurgarri hori:

Neutroak:

Sailburu �auna/andrea:Mendia �auna/andrea:Jauna/Andrea:

Sailburu �aun hori/andre hori:Mendia �aun/andre hori:Jaun/Andre hori:

Adiskidetsuak:

Laguna:Adiskidea:

Lagun hori:Adiskide hori:

Agurrari dagokion lerro hau bi puntuz itxi, eta hurrengo lerroko testuaren lehenengo hizkia le-tra larriz idatziko dugu:

Jaun hori:

Zure eskariari erantzuteko, honekin batera bidaltzen dizut…

Ez ahaztu errotik baztertu behar ditugula hauek gure komunikazioetan:

*Jaun/Andre txit prestua, argia, gorena…

v amaierako agurrak:

Formalak:

131



Adeitasunez, agur.Begirunez, agur.Esker mila eta agur.

Neutroak:

Horrenbestez, agur.Besterik gabe, agur.Jaso ezazu nire agurra.

Adiskidetsuak:

Agur, adiskide.Agur bero bat.Besarkada bat.Ez adiorik.

Ez nahastu agurrak. Esaterako, Sailburu andre agurgarria �hasi� eta ez adiorik �bukatu�.

4.4. Tratamendua

Norbaiten izenean idatzi behar ditugu gure testuak. Horretarako, hiru aukera-edo:

1. Erakundearen izenean: horrela eginez gero, halako urruntasuna eta ofizialtasuna ematen diogu idazkiari:

IVAPek 1998ko ekainean �arri zuen abian Duda-muda zerbitzua. Orduz geroztik, lau mila galdera baino gehiago �aso izan dira gure erakundean, eta gehienei, guztiei ez bada, erantzun egin zaie.

2. Pluralean �gu�: lankidetzaren garrantzia azpimarratzen dugu:

Zure eskaera luze-zabal aztertzen aritu gara, eta ontzat ematea erabaki dugu.

3. Singularrean �ni�: norberaren izenean hitz egiten dugu eta autoritate-kutsua gehitzen diogu testuari:

Honen bidez baimena ematen dizut ordainketak bideratzeko.

Azken biak, zer esanik ez, hurbilagoak dira eta naturaltasuna ematen diote komunikazioari; gainera, elkarrekin uztar daitezke:

Pozaren pozez �akin dut gurekin lan egingo duzula berriro.

Nolanahi ere, baztertzekoak dira beti gaztelaniazko ereduari �arraituz osotutako hirugarren pertsonako zenbait egitura:

6Jakinarazten daJakinarazten dizut

Hartzaileari dagokionez, egokiagoa da harekin bigarren pertsona erabiltzea �zu, zuek) honela deitzea baino: interesduna, hirugarren interesduna, parte hartzailea, azterketaria, etab.

4.5. noizbehinkako argibideak: oin-oharrak

�estua hain trinkoa izan ez dadin, informazio gehigarria �legeen aipamenak, zenbait argibide� idazkien behealdean �asoko dugu, oin-ohar modura. Oso erabilgarria da lege-aipamenak-eta testu-tik kentzeko:

132



6Hori guztia horrela izan dadin, erakundeen arteko hitzarmena egin nahi da liburutegie-tako langileentzako trebatze eta aholkularitza programa bat bideratzeko eta, hain zuzen ere, horretarako bidea ematen dute, alde batetik, azaroaren 26ko Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen 30/1992 Legearen 15. ar-tikuluak ezarritakoak eta, bestetik, Herri Administrazioen Kontratuen Legearen �estu Bate-gina onartu zuen ekainaren 16ko 2/2000 Legegintzako Errege Dekretuaren 3. artikuluko 1. puntuaren c� idatz-zatiak.

Begiratu orain legeen aipamenak idazkien behealdean, oin-ohar gisa, �asota. Honela, testua arinago eta ulergarriagoa da:

Hori guztia horrela izan dadin, erakundeen arteko hitzarmena egin nahi da liburutegietako langileentzako trebatze- eta aholkularitza-programa bat bideratzeko; horretarako bidea ematen dute, alde batetik, 30/1992 Legeak1, eta, bestetik, 2/2000 Legegintzako Errege Dekretuak2.

4.6. izenpea

Izenpean lau hauek �aso behar ditugu: sinadura, izen-abizenak, kargua �hartzailearen kasuan esandakoek igorlearentzat ere balio dute� eta gure erakundearen sigla. Kontuz: ez nabarmendu zure izenpea letra larria edo lodia erabiliz.

Iñaki ArgarateIñaki Argarate CuestaEuskalduntze Zerbitzuko teknikariaHABE

4.7. Toki-egunak

Bi modu; guk lehena gomendatzen dugu, errazagoa da-eta:

Vitoria-Gasteiz, 2009ko urtarrilaren 8aVitoria-Gasteizen, 2009ko urtarrilaren 8an

Adi:

v Izen ofiziala beti, eta gero koma.

v Urtea, tarteko punturik gabe �*2.010�, eta ondo deklinatuta �*2010ko�, hau da: 2010eko otsailaren 4an.

v Hilabetea, letra xehez.

v Eguna, behar bezala deklinatuta �2an, 4an, 5ean, 11n�.

1 Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen 30/1992 Legea, azaroaren 26koa �15. artikulua�.

2 Herri Administrazioen Kontratuen Legearen �estu Bategina onartu zuen 2/2000 Legegintzako Errege Dekretua, ekai-naren 16koa �3. artikulua, 1. puntua, c� idatz-zatia�.

133



5. IDAZKIAK

Ondoko orrialdeetan, Administrazioan erabiltzen diren zenbait idazki aztertuko ditugu. Horie-tako batzuk Administrazioak berak betetzekoak dira; beste batzuk, aldiz, herritarrek osatu behar dituzte. Batzuentzat zein besteentzat eskema berdinari �arraitu diogu:

v Idazkiaren definizioav Idazteko irizpideak v Eredua

Jakin badakigu ez dagoela egoera guztietarako balio izango duten eredu bakarra eskaintze-rik, idazkien helburuak, edukiak eta hartzaileak oso desberdinak baitira. Horrenbestez, ondoko le-rroetan ageri diren ereduak, abiapuntu bezala ulertu behar dira, testu bat idazterakoan nondik �o daitekeen �akiteko.

5.1. Mezua

definizioa

Ohar labur bat da, lankideren batek mahai gainean uzten dizuna, dei bat edo bisita bat izan duzula aditzera emateko.

idazteko irizpideak

Oro har, mezularia eta mezua �aso behar duena lankideak izaten dira, edo lan-harreman zuze-na izaten da bien artean. Mezuarekin batera datu �akingarri batzuk bildu behar dira:

v Deia edo bisita zein egunetan eta zein ordutan gertatu den. v Mezua nork �aso duen �mezularia�. v Norekin hitz egin edo egon nahi duen. v Deitu duenaren edo bisitan etorri denaren izen-abizenak, lanbidea eta telefonoa. v Deia edo bisita egin duenak zein asmo duen �berriro etortzekoa, deitzekoa…�.v Eman beharreko mezua.

Hori guztia labur eta ongi antolatua eman behar da, interesatua begi-itzuli batez �abe dadin denetaz.

�oki batzuetan eskura ematen zaio mezua lankideari, edo mahai gainean utzi. Horrelakoetan ez da beharrezkoa norentzat den zehaztea. Beste toki batzuetan �ikastetxeetan, adibidez�, berriz, beharrezkoa izango da zehaztea norentzat den, eta informazio hori orrialdearen goiko aldean idatziko dugu.

Hona hemen zenbait esaera erabilgarri:

Albait lasterren deitu behar diozu. Hauxe jakin nahi luke: zer egin behar du gure katalogoa eskuratzeko? Hutsik gabe deitu behar diozu gaur. Ahaztu gabe dei egin behar diozu arratsaldeko bostak baino lehen. Haren bila (…-ra) joan behar duzu.

134



eredua

M e z u a /N o t aeguna orduaFecha Hora

Mezua nork jasoReceptor del mensaje

noRenTZaT / paRa

noRena / de paRTe de

izen-abizenak Lantokia/erakundea Telefonoanombre y apellidos organismo Teléfono

ZeR / MoTiVo

dei egin du etorri daHa llamado Ha venidoBerriz deituko du Berriz etorriko daVolverá a llamar Regresarádeitzeko eskatu du Harengana joateko eskatu duQuiere que le/la llame Quiere que vaya a donde él/ella

MeZUa / MenSaJe

135



5.2. kartelak eta errotuluak

definizioa

Ohiko mezuak biltzen dituen idazkia da. �estu hauek ez dira �arduera �akin baterako soilik era-biltzen, izan ere, oso eremu ezberdinetan ageri dira.

�estua laburra eta zehatza izan ohi da eta helburua era askotakoa izan daiteke: herritarrei edo langileei zerbait gogoraraztea, arriskuren baten aurrean �endea �akinaren gainean ipintzea, argi-bideak ematea…

idazteko irizpideak

Kartelak eta errotuluak informazioa emateko erabiltzen dira, zerbait �akinarazteko, eta idazki guztietan bezala, argi komunikatzea da helburua.

Hona hemen kartelak eraginkorrak izateko kontuan hartu beharreko zenbait gomendio eta iriz-pide:

v egitura: kartela diseinatzen hasi aurretik, komeni da kartelaren mezu nagusia argi izatea: ideia nagusia, osagarriak, bigarren mailako ideiak... Barne egitura izatea ere komeni da: zer �izenburua� eta gero xehetasunak, irakurtzen �arraitu nahi duenarentzat

v idazkera: ahalik eta testurik gutxien idatzi behar da karteletan. Beraz, hitz gutxi eta esan-guratsuak erabili behar dira, ulerterrazak eta argiak. Izan ere, informazio gehiegi emateak ilundu edo eragotzi egin dezake komunikazioa, mezu nagusia ezkuta baitaiteke.

v diseinua: erakargarria izateko, komeni da diseinua zaintzea: paperaren tamaina eta kolo-rea, letra-tipoa eta -tamaina, lerroak, marrazkiak eta abar.

Komenigarria da kartela «bisuala» izatea, lehen begiratuaz mezuaz �abetzea eta ikuslearen-gan �akin-mina sortzea.

Ondo pentsatu zer nabarmendu nahi dugun eta nola, ahalik eta ulergarrien eman behar diogu irakurleari: letra larri askok azkenean nekatu egiten dute, dena beltzez �arriz gero kosta egiten da garrantzitsuena nabarmentzea...

ereduak

Ez dago eredu �akinik ematerik, kartelaren helburuak eta erabiltzen diren eremuak oso zabalak baitira. Horregatik, adibide gisa, hemen eredutzat har daitezkeen zenbait esaera eta eredu auke-ratu ditugu:

Datorren asteartean, hilak 9, 12:00etan irekiko dugu liburutegia

Datozen egun hauetan, IVAPeko liburutegia itxita egongo da arratsaldez �endearentzat, inbentarioa lanak direla-eta

Itzali eskuko telefonoa!

eredua1: eleBiduna

konTUZ!!!Obrak direla eta, 1. eta 2. pisuen arteko eskailera hau itxita dago.Mesedez, erabili barrenean dagoen eskailera �Enpresaritza Eskolaren ondokoa�.Barkatu eragozpenak.

Martxoak 3

136



¡¡¡aTenCion!!!Esta escalera está cerrada por obras entre los pisos 1º y 2º.Por favor, utilizar la escalera del fondo �al lado de Empresariales�.Disculpad las molestias.

3 Marzo

eredua2: euskaraz

JendaURReko oRdUTegiaastelehenetik ostegunera

9:00 – 13:0015:00 – 16:30

ostiraletan

9:00 – 14:00

5.3. Jakinarazpenak

definizioa

Zerbaiten berri emateko erakundeak edo sailak zabaltzen duen komunikazioa da. Jakinarazpe-naren helburua era askotakoa izan daiteke: izendapen berriak ezagutaraztea, langileei dagozkien albisteak zabaltzea, lege-arau baten berri ematea, eta abar.

idazteko irizpideak

Hauek dira �akinarazpenaren osagai nagusiak:

v izenburua

Izenburuan �akinarazpena zeri buruzkoa den zehaztea komeni da, irakurleak gaia berehala identifika dezan.

v Hasierako esaldia

Jakinarazpenari hasiera emateko ez dago formula bakarra:Esaldi formal bat erabil daiteke: Nik, Maite Imazek, Giza Baliabideetako idazkaria naizen honek JAKINArAZ�EN DIZU�Bestelako formularik ere erabil daiteke:Borondatezko epea amaituta, �akinarazten dizut Foru Aldundiko Zerga Bulegoak Koordinatze-

ko buruak premiamenduzko probidentzia eman duela zure aurka.Honez bidez �akinarazten dizut…

v Jakinarazpena

Ondoren, ezagutarazi behar den informazioa azalduko dugu.

v Bukaerako agurra

137



Idazkiaren hartzaileari nolako formaltasun-maila dagokion, halako agurra aukeratu behar dugu.

v Toki-egunak

Jakinarazpena sinatu den toki-egunak adierazi behar dira.

v igorlearen sinadura eta datuak

Dataren ostean sinatu eta, azkenik, sinatzailearen datuak idatzi behar dira.

v oharrak

Oharrik izanez gero, orriaren behealdean, Oh. laburduraren ondoren idazten dira.

v eranskinak

Gauza bera egin eranskinekin, hau da �akinarazpenaren amaierara eraman.

eredua

Jakinarazpenaazterketa medikoa

Honen bidez, honako hau �akinarazten dizut:

Aurtengo azterketa medikoak egiteari ekingo diogula datorren astetik aurrera; eta zuri txanda hau egokitu zaizula:

v Hilaren 12, asteazkena.

Horretarako, zerbitzu medikoaren egoitzan egon behar duzu goizeko 8:30ean. Gogoratu baraurik �oan behar duzula.

Adeitasunez, agur.

Donostia, 2010eko maiatzaren 3a

Jon Etxeberria BegiristainPertsonal burua

Oh.: Eskatu idazkaritzan gernu-analisietarako behar diren ontziak.

138



5.4. eskabidea

definizioa

Eskatzeko bidea zabaltzen du idazki honek, zer edo zer galdetzeko dugunean erabili beharre-koa.

Administrazioan eguneroko gauza da eskaera asko �asotzea. Barruko eskaerak dira horietako asko, esaterako: bidaia-sariak �asotzeko, prestakuntza-ekintzetan parte hartzeko, liburuak eroste-ko… Eskaera horiek bideratzeko berariaz sortzen dira eskabide-orriak; azken batean, eskakizun �akin batzuei erantzun behar diete-eta.

Beste eskaera asko, berriz, herritarrak egiten dizkio Administrazioari: batzuetan, herritarrak berak sortu behar izaten du idazkia; beste batzuetan, eskaera bideratzeko dagoen idazki-eredua bete behar izaten du.

idazteko irizpideak

Eskaera argi eta labur azaldu behar da, eta eskaerari buruzko azalpenek zehatzak izan behar dute, hartzaileak ongi ulertzeko modukoak. Honako osagai hauek izango ditu:

v izenburua.

v eskatzailearen datuak: �akina denez, bi bide nagusi ditugu eskabideetako datu horiek ema-teko: esaldi luzeen bidez edo zerrenda bidez. Esaldiak luzeegiak eta korapilatsuegiak ba-dira, hobe zerrenda bidez ematea, adibidez:

Izen-abizenak: Victoria Amatria LegarretaNAN: 35.376.235-WHelbidea: Aratz 15, 4.D

01034 Vitoria-Gasteiz

v azalpena: ongi antolatuta �ordena kronologikoan…�.

v eskaera.

v aurkeztutako agiriak.

v Orriaren beheko muturrean, azkenik, aukeran dugu eskertzeko edo agurtzeko esaldia idaz-tea izenpearen eta toki-egunen aurretik:

Eskaera hau onartuko duzulakoan, adeitasunez.

139



Eredua

eskabide-orria

gaia data

Jardunaldietako ziurtagiria egitea 2009ko apirilaren 18a

eSkaTZaiLeaRen daTUak

1. abizena 2. abizena izena

Martin Bizkarrondo Joxe

nan Helbidea Telefonoa posta elektronikoa

16.233.867-RSoroberrieta19,[email protected]

20420 Etxebarri

aZaLpena

IVAPeko Prestakuntza Zerbitzuak Herri Administrazioen Araubide Juridikoa arautzen duen Legeaz �ardunaldi batzuk egin zituen 2009ko urtarrilaren 19an eta 20an, eta nik hitzaldi bat eman nuen �ardunaldi horietan: “Administrazio-isiltasuna” izenekoa, alegia.

(Toki gehiago behar baduzu, idatzi eskabide-orri honen atzealdean)

eSkaeRa

“Administrazio-isiltasuna” izeneko hitzaldia eman nuela ziurtatzen duen agiria egitea, eta, ahal baldin bada, etxera bidaltzea ziurtagiri hori.

140



5.5. Ziurtagiria

definizioa

Ziurtagiria idatzizko aitorpen ofizial bat da, eta dena delako datu, ekintza, erabaki edo ger-taera egia dela baieztatzen du. Jakina, era askotako ziurtagiriak daude; esate baterako, ziurtagi-ria emango digute ikastaroren bat egin edo �ardunaldiren batera �oaten bagara.

idazteko irizpideak

Esan dugu ziurtagiriak era askotakoak direla; dena dela, ziurtagiriak forma aldetik atal hauek izango ditu:

v izenburua: Ziurtagiria �artzea ez da nahikoa, hobe da zehaztea Bertaratze-ziurtagiria edo Erroldatze-ziurtagiria �arrita; edo beste zenbaitetan Ziurtagiria paratu eta bigarren izenbu-ru batean �artzea: … ikastaroa, … hizkuntza-eskakizuna…:

BEr�ArA�ZE-ZIUr�AGIrIA

Euskara eta publizitatea ikastaroa

v egiaztapena: atal honetan bi datu �arri behar dira gutxienez: eskatzailearen datuak �izen-a-bizenak, NAN…� eta ziurtagiriak aitortzen duena. Azken hauxe da zatirik garrantzitsuena, eta argi, zehatz eta labur �arri behar da.

Jakina, argi, zehatz eta labur idatzi nahi badugu egiaztapena, ezin sartu ditugu datu ho-riek guztiak �izena, iraupena, antolatzailea…� denak batera hasi eta amaiera gabeko esaldi bakarrean. Askozaz hobe da zatituta �artzea. Horrela, bada, ahaleginduko gara eskatzailearen datuak testuan sartzen; eta gainerakoak, hau da, ikastaro edo �ardunaldiei dagozkienak �antolatzailea, tokia, eguna…� aparte eta zerrendatuta �artzen.

v amaierako esaldia: formula bat izango da. Badago bat asko erabili izan dena:

Eta horrela jasotzen dut ziurtagiri honetan.

Dena dela, badira hori esateko beste modu batzuk. Hona hemen zenbait:

Eta horrela jasota geratzeko eta dagozkion ondorioak izateko, ziurtagiri hau egiten dut. Eta ziurtagiri hau egiten dut hori guztia jasota gera dadin. Eta horrela jasotzen dut ziurtagiri honetan premiazkoa denerako. Eta premia denerako jasota gera dadin, ziurtagiri hau egiten dut.

v egiaztatzailearen datuak: lehenengo, sinadura; eta gero, azpi-azpian, izen-abizenak eta kargua.

v Toki-egunak: amaiera emateko ziurtagiriari.

141



Eredua

Ziurtagiria“administrazioko hizkera argitzen” ikastaroa

EDUrNE EGIA BEI�IA andreak �11.111.111� ikastaro honetan hartu du parte:

•Izena:“Administraziokohizkeraargitzen”

•Iraupena:20ordu

•Noiz:2008kourtarrilaren12tik15era

•Antolatzailea:IVAP

•Tokia:Gasteiz

Eta horrela �asotzen dut ziurtagiri honetan.

Josu UriarteJosu Uriarte ruiz

Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundeko zuzendaria

IVAP

Vitoria-Gasteiz, 2009ko urtarrilaren 19a

VZaintza, kontrola eta laguntza-lanak

145

Sarbideen kontrola eta bisitak kontrolatzeko sistemak �erregistroak, txartelak, eranskailuak, etab.�


13


aurkibidea: Definizioa eta motak. Sarbideak kontrolatzearen helburuak. Sarbideak kon-trolatzearen abantailarik azpimarragarrienak: Gune publiko batean sarbideak eta pertsonen mugimenduak kontrolatzea. Jarduera errazten duten baliabideak edo bitartekoak giza baliabi-deak. Baliabide fisikoak. Identifikazio automatikorako sistema elektronikoak. Akreditatzearen garrantzia. Kontrol- eta identifikazio-txartela. �xartela edo giltza magnetikoa. Hurbileko giltza edo txartela. Barra-kode bidezko txartela edo giltza. �xartel edo giltza azkarra edo txipduna. Infragorrizko txartela edo giltza. Wiegand txartela edo giltza. Mendekoak sarbideen kontro-lean: kontzeptua, helburuak eta eginkizun orokorrak. Funtzio eta ataza orokorrak. Eraikina zabaltzea. Argiak piztea eta ateak irekitzea. Langileentzako sarrerako atea. Solairuetarako sarbidea. Zerbitzukoentzako atea. Larrialdietarako ateak. Zerbitzua amaitzea. Pertsonen des-kribapena. Fardel edo pakete susmagarriak kontrolatzea. Berriak eta intzidentziak erregistra-tzea. Giltzak zaintzea eta kontrolatzea. Errondak. Arrisku handiko eremuak. Makina-gelak eta instalazioak. Larrialdia ~ ebakuazioa. Sarbideen kontrola eta bisitak kontrolatzeko sistemak. Herritarrentzako arreta. Jendearentzako arreta. Herritarrak bezero. Noiz hasten eta amaitzen da herritarrentzako arreta? Arreta pertsonalizatua. Bisitak hartzeko oinarrizko arauak. Harre-ra. Herritarrei ematen zaien erantzuna. Entzute aktiboa. Erreklamazioak. Kontsigna-zerbitzuak.

DEFINIZIOA E�A MO�AKSarbideak kontrolatzea segurtasuneko prebentzio-neurria da, pertsonek, ibilgailuek eta mer-

kantziek, leku �akin batean, instalazio batzuetan edo eraikin publiko edo pribatu batean, arriskuen prebentziorako eta babeserako segurutzat �otako zona, eremu edo gune batetik edo batzuetatik egiten dituzten �oan-etorriak ikuskatu eta arautzeko baliatzen dena. Sarbideetako kontrola esaten zaio, baita ere, �arduera horren berezko eragiketak gauzatzen diren esparru fisikoari, non ondasu-nak eta pertsonak babesteko segurtasun fisiko eta elektronikoko neurri teknikoak nahiz antolakun-tzakoak aurki ditzakegun.

Segurtasun-filtro den aldetik, sarbideetako kontrola kudeatu dezakete pertsona batek edo batek baino gehiagok. Pertsona horrek edo horiek sistema elektronikoen laguntza izan dezakete, eta au-kera emango diete bisitak nahiz merkantziak kontrolatzeko, horien administrazio-erregistroa egiteko, pertsonen identitatea ezagutzeko eta eraikineko areto nahiz area batetik edo batzuetatik ibili ote di-ren �akiteko.

Sailkapen bat ezarri da kontrol-sistemak bateratzeko, hartzaileak nortzuk diren kontuan hartuta:

o Pertsonak.o Ibilgailuak.o Ob�ektuak eta merkantziak.

Sarbideak kontrolatzearen helburuak

Hau da sarbideak kontrolatzeko sistema ezartzearen helburu nagusia:

o Pertsonak, ibilgailuak eta salgaiak fidagarritasunez identifikatzeko prozeduran ezarritako irizpideak aplikatzearen bidez, baimenik ez duten sartzeen edo ateratzeen ondorioz gerta daitezkeen segurtasun-arriskuak gutxitzea edo baztertzea.

146



Sarbideak kontrolatzearen abantailarik azpimarragarrienak

o Gora egiten du pertsonen eta ondasunen segurtasun- nahiz babes-mailak.o Behera egiten dute lapurretek, ebasketek, bidegabeko �abetzeek, erabilera okerrek, eta

abar. o Eskura izan dezakegu pertsonen, ibilgailuen eta merkantzien �oan-etorriei buruzko informa-

zio fidagarria.o Mantentze-lanen kostuak murrizten dira.o Segurtasuneko beste sistema batzuekin batera daitezke .

Justifikaturik dago giza baliabideez soilik kudeaturiko sarbideen kontrola, baldin eta instalazioe-tan ezin bada eraginkor mantendu giza baliabideen lekuan arituko den edo horien osagarri izango den babes-sistema elektronikoa, ebasketen, lapurreten, erasoen, atentatuen, bandalismoaren, sabota-�een, eta antzeko gertakarien sorburu izan ohi diren sartze bidegabeen kontra babesa eskainiko due-na. Sarbideak kontrolatzearen bidez igarotzea galaraz dakieke baimenik ez duten pertsonei nahiz ibilgailuei eta, horrez gain, hauteman daiteke salgai nahiz ob�ektu susmagarririk edo lapurtutakorik ba ote dagoen.

gune publiko batean sarbideak eta pertsonen mugimenduak kontrolatzea

prozesua

Prozesu hori eragiketa multzotzat hartzen dugu, eta helburua du pertsona baimendunei sartzen nahiz ateratzen uztea, eta sartzen nahiz ateratzen debekatzea gainerako norbanakoei nahiz horiek daramatzaten ob�ektuei. Bigarren xedea litzateke informazioa lortzea �identitatea, sartzeko ordua, ir-teteko ordua, norakoa, eta abar� eraikinera sartu diren, sartu nahi duten eta eraikinean diren pertso-na guztiei buruz.

Hizpide dugun prozesua garatzean, sarbideak kontrolatzen dituzten mendeko langileek ondo-ko urrats hauek egin beharko dituzte:

o Sartu nahi duen pertsonari eskatuko diote bere burua identifikatzea NAN erakutsiz. On-doren, haren NAN zenbakia �asoko dute erregistro-liburu ofizialean edo horretarako balio duen aplikazio informatikoan. Liburu edo aplikazio informatiko horretan, NAN zenbakiaz gainera, �asoko dira, baita ere, pertsonaren datu pertsonalak �izen-abizenak� eta nori da-torkion bisitan edo zer aretora doan. Ondoren, beharrezkoa bada, bisitariari identifikazio-txartela emango zaio, instalazioan den bitartean ikusgai eraman beharko duena. �xartel hori bueltan eman beharko du bisita amaitu eta eraikinetik atera aurretik.

o Instalazioan sartu edo instalazioetatik atera nahi diren ob�ektuen nahiz merkantzien identifika-zioa, �atorria eta xedea adierazteko eskatuko dute. Horrela, erregistro-liburuan edo aplikazio informatikoan �asoko dituzte garraiolaria, merkantzia eta hartzailea argi eta garbi identifika-tzeko datuak.

o Eraikinean X izpien bidezko detektagailurik �eskanerra� balego, fardela aztertuko dute segur-tasuneko langile homologatuek, egiaztatzeko haren barruan ez dela ob�ektu edo arma arris-kutsurik.

Jarduera errazten duten baliabideak edo bitartekoak

Sarbideak kontrolatzearen berezko eginkizunak egoki gauzatzeko, ezinbestekoa da ondoko baliabide hauek eskura izatea:

o Identifikazio-baliabideak: giza baliabideak nahiz baliabide elektronikoak. o Oharrak hartzeko eta erregistratzeko baliabideak: agiri edo ekipamendu informatikoak. o Akreditazio-baliabideak: elementu fisiko edo elektronikoak. o Ikuskatze-baliabideak: pasiboak, giza baliabideak, ekipamendu elektronikoak edo animaliak. o Igarotzea bideratzeko eta kontrolatzeko baliabideak: elementu fisikoak.

147



Giza BaliaBideak

Haien ardurapeko higiezinean sarbideak kontrolatzeaz arduratzen diren mendeko langileek ez dute legezko baimenik identitate-kontrolik gauzatzeko higiezin edo instalazio publiko nahiz priba-tuetarako sarbideetan edo horien barruan. Horrenbestez, ezin izango dituzte, inola ere ez, eskatu eta gorde bisitarien agiri pertsonalak. Hartuko dituzte pertsona interesdunak emandako datuei bu-ruzko oharrak, zehaztuko dute bisitaren xedea, bisitaria nora doan edo nori doakion bisitan eta, eraikineko berezko segurtasun-argibideetan hala zehaztu bada, bisitariari baimen-txartela emango diote, higiezinaren barrura sartzeko eta barrutik ibiltzeko baimena emango diona. Besterik ez dute egingo. Bisitariak baimen-txartel hori bueltan eman beharko du bisita amaitzean.

BaliaBide fisikoak

Baliabide fisikoen bidez, sarbidea kontrolatzen ari diren mendeko langileek ibilbide zehatzak sor ditzakete egoki bideratzeko eraikinera sartu nahi duten pertsonak, intereseko gune zehatzetara ordenan eramateko. Hizpide ditugun baliabideok izan daitezke:

o Arkitektonikoak: eraikinaren berezko egiturarenak, eraikuntzako elementuak erabiliz pertso-nak bideratzeko �hormak, hormatxoak, barandak, eta abar.�.

o Baliabide fisiko osagarriak: konfigurazioz malguak diren elementu eramangarriak �loka-rriak, zinta bilgarriak, loreontziak, panelak, loreontzi-euskarriak, eta abar�.

identifikazio autoMatikorako sisteMa elektronikoak.

Sarbideak kontrolatzeko guneetan, pertsonak automatikoki identifikatzeko sistema elektronikoak �tornuak, hesiak, fitxagailuak, eta abar� oso tresna eraginkorrak dira langileen mugimenduak kon-trolatzeko eraikin edo esparru batean. Hizpide ditugun sistemek uztartzen dituzte sistema elektro-mekanikoak eta software informatikoak, eta horien bidez posible da hesiak, ate birakariak nahiz ateak kontrolatzea, eta kontrolatu beharreko leku bakoitzean gauzatutako mugimenduei buruzko informazio guztia gordetzea.

Nagusiki, bi helbururekin aplikatzen dira:

1.- Pertsonak automatikoki identifikatzeko, aldean daramatzaten baliabide elektronikoen bi-dez, direla txartelak, giltza bereziak, edota ekipamendu biometrikoak: pertsonak identifika-tzeko besterendu ezin daitezkeen ezaugarri fisikoen bidez �hatz-marka, irisa, ahotsa,...�.

2.- Itxiera-elementuen �ateen nahiz itxituren� funtzioak osatzeko, automatismoen, mugimendu-sentsoreen, eragingailuen, eta abarren bidez.

Elementu horiek �hala giltza bereziek nola txartelek� pertsona baimenduari buruzko datu adie-razkorrak dituzte, eta pertsona horrek ezagutze automatikorako dispositiboetan �irakurgailuetan� erabili beharko ditu. Horrela, pertsonak sistema programatu nahiz automatizatuen bidez identifika-tu ahal izango dira, eta ez da beharrezkoa izango giza baliabideen laguntza sarbideak kontrola-tzeko.

akreditatzearen garrantzia

Akreditazioa segurtasuneko errekerimendua da, etenik gabeko zaintza eta arretaren beharra duena. Akreditazioa da irudizko, informaziorako, kontrolerako eta, batez ere, kontakturako ele-mentua, aukera ematen duena esparru �akin batean barrena mugitzeko baimena duten langileak identifikatzeko eta azken horiek baimenik ez dutenen aldean bereizteko. Akreditaziodunek txartela edo dena delakoa ikusgai eraman behar dute, akreditazioan ageriko direlarik hura eramaten duen pertsonaren datu pertsonalak eta argazkia, egon litekeen zeinahi nahaste saihesteko. Bisitarien ka-suan, akreditazioa izan daiteke korporazioaren irudia dakarren euskarria eta eduki ditzake pertso-

148



na azkar identifikatzeko beharrezkoak diren datu guztiak. Sistema erraza eta guztiz ikusizkoa izan behar du, kolpean bereizteko bisitariari esparrura sartzeko baimena eman zaion ala ez.

kontrol- eta identifikazio-txartela

Eraikineko esparru administratiboan identifikatzeko nahikoa izango da sail edo erakunde esku-dunak diseinatutako kontrol-txartela eramatea; betiere, honako datu hauek �aso behar ditu gutxie-nez: eramalearen izen-abizenak, NAN zenbakia, argazkia eta departamentua edo erakundea. Hori guztia, identifikazio- eta zirkulazio-prozesuan eraikineko administrazioak ezarritako beste se-gurtasun-neurri batzuk baztertu gabe.

Langileek —kanpotik datozenek nahiz eraikinean lan egiten dutenek— ikusgai eraman beharko dute identifikazio-txartela eraikinean diren bitartean. Identifikazio-txartelak pertsonalak eta bestere-nezinak dira.

Identifikazio- eta akreditazio-txartelak erabiltzen hasi ziren hirurogeigarren hamarkadaren amaieran. Hasierako txartelak orrialde edo kartoi mehe moztuak ziren; bertan, testua ageri zen �izena eta zenbakia�. Ondoren, txartel plastifikatuak erabiltzen hasi ziren, datu pertsonalez gain, pertsonaren argazkia itsatsirik zekartenak.

Azkenik, prozesua sinplifikatzeko beharraren eta instalazio asko nahiz askotarikoetan segurtasun-arrazoiengatik pertsonak identifikatzeko nahiz akreditatzeko asmoaren eraginez, plastikozko edo PVCzko txartelak agertu ziren; elementu fidagarria, erabilerraza, eramangarria eta merkea zen, eta enpresa txiki nahiz handietan, eraikinetan edo establezimendu publiko nahiz pribatuetan erabil zite-keen.

Hasiera batean, plastikozko txartelak ezin zitezkeen erabili segurtasun-dispositiboetan. No-lanahi ere, identifikazioak automatikoki eta modu pertsonalizatuan gauzatzeko beharrak eragin zuen hainbat metodo nahiz teknologia �barra-kodea, informazio magnetikoa, infragorriak, txipak, eta bar� aplikatzea; horiek erraztu egin zuten plastikozko txartelen erabilera sarbideak kontrolatze-ko sistemetan.

Ondoren, txartelen errendimendua handitu egin zen, eta area zehatz batzuetarako sartzeak mugatzeko eta instalazioetan diren pertsonak kontrolatzeko erabiltzen hasi ziren.

Denborak aurrera egin ahala, elementu horren prestazioak egokitu egin dira, eta posible da plastikozko txartelak erabiltzea sarbideetako kontrolarekin lotura duten beste aplikazio automatiko batzuetan ere. Horrez gain, eboluzioa izan da datuak edo kodeak inprimatzeko eta grabatzeko tekniketan, eta txartelak digitalizatu egin dira eta erabiltzaileen beharrei nahiz gustu bereziei ego-kitu �koloreak, logotipoak, testua, argazkiak, segurtasun-neurriak,...�.

txartela edo Giltza MaGnetikoa

Eskuarki, hainbat aplikaziotan erabiltzen da plastikozko formatuan. Informazioa kodeturik da-karte, elementuan itsatsiriko banda magnetikoan. Irakurlearen gainetik pasa edo haren barruan sar daiteke. Irakurgailuak txarteleko barra-kodea alderatu eta gainerakoetatik bereizten du. Horren arabera, sarbideko atea ireki egingo da, edo sartu nahi duenari sartzea galaraziko zaio.

HurBileko Giltza edo txartela

Irrati-frekuentziako uhinen igorgailua dakar barruan. Hartzaileak uhinok ezagutzen baditu sar-tzea utziko du eta ezagutzen ez baditu sartzea galaraziko. Hizpide ditugun gailuei “esku libreko” deritze, ez baita beharrezkoa horiek irakurgailuan sartzea edo lerratzea. �xartel horiek segurtasun-maila handia eskaintzen dute, aukera ematen baitute erabiltzaile oro identifikatzeko fabrikatzean txarteletan grabatu den eta aldatu, faltsutu edo bikoiztu ezin den kode bakar eta errepikaezinaren bidez.

149



Barra-kode Bidezko txartela edo Giltza

�xartelean barra-kodea inprimatzen da; ondoz ondo paraleloan �arritako barrez eta hutsartez osaturik dago. Irakurgailuek erreferentzia hori hartu, alderatu eta aztertuko dute sarbidea ireki edo ez agintzeko.

txartel edo Giltza azkarra edo txipduna

�xartel horrek informazioa �datuak, gakoak, eta abar� gordetzeko gai den mikrotxipa dakar. Irakurgailuak alderatzen ditu txipak dakartzan datuak aurretiaz definitutako kodeekin eta, horren arabera, sarbidea irekiko du edo ez. Hizpide dugun sistema egokia da segurtasun-maila handia beharrezkoa duten esparru edo pertsonentzako. Berme handiak eskaintzen ditu beste pertsona ba-tzuek hura kopiatzea edo behar ez bezala erabiltzea eragozteko, pasahitz edo gako pertsonaliza-tu edota sektorizatuak eskatzen baititu.

infraGorrizko txartela edo Giltza

Infragorri bidezko txartelek kode bat dute grabaturik; irakurle batek igorritako argi-sortaren bi-dez irakur daiteke eta ez du zertan irakurgailuarekin zuzenean kontaktuan egon. �xartel horiek oso fidagarriak eta seguruak dira, betiere, txartela daraman pertsonak horretarako baimena badu.

WieGand txartela edo Giltza

�eknologia horrek antz handia du txartel magnetikoetan erabiltzen denarekin. �xartel magne-tikoetan gertatu bezala, irakurgailuak banda magnetikoan gorderiko kodea identifikatu behar du. Wiegand txartelen kasuan, nolanahi ere, kodea banda magnetikoaren barruko kable batzuetan gordetzen da. Kable bakoitzak ezaugarri magnetiko bereziak ditu. Hori dela eta, aukera ematen du kableak aldatzeko, ezabatzeko eta kodea zifratzeko. �xartel hauek irakur daitezke irakurgai-luarekin zuzenean kontaktuan �arri gabe. Ondorioz, txartelak ez dira higatzen, eta irakurgailua nahiz txartela denbora gehiagoz izango dira erabilgarri.

MENDEKOAK SArBIDEEN KON�rOLEAN: KON�ZEP�UA, HELBUrUAK E�A EGINKIZUN OrOKOrrAK

Gune publiko bateko sarbideak kontrolatzean eta erabiltzaileei arreta eskaintzean, baliteke �eraikinaren administrazio orokorraren titularrak hala zehazten duenean� langileek sartzea zaindu behar izatea eta pertsonen nahiz ondasunen segurtasuna bermatu behar izatea. Horretarako, sar-bideak kontrolatzeko eginbeharra duten mendeko langileek �ardungo dute eraikineko administra-zio nagusiak ezarritako arauei eta protokoloei �arraiki.

Funtzio eta ataza orokorrak

– eraikinerako sarbidearen kanpo-perimetroko segurtasuna kontrolatzea• Segurtasun-errondaegiteaeraikinerakosarbideenkanpokoaldean,etxaurreankalterik

ez dela egiaztatzeko, ezta eraikinera egoki sartzea galarazten edo eragozten duten oztoporik ere. Egiaztatzea ez dagoela segurtasun-arreta berezia merezi duten pertso-na, ibilgailu, ob�ektu edo fardel susmagarririk.

150



– eraikinaren barruko segurtasuna kontrolatzea

• Segurtasun-errondaegiteaeraikinarenbarruan,eraikinekoadministrazionagusiakeza-rritako arau eta protokoloak betez.

• Arriskuhandikoareakkontrolatzea(ikusarriskuhandikoareak).• Eraikinarenbarruan,baimenikgabe,lanorduetatikkanpoetajendearentzakoordutegi-

tik kanpo dirauten pertsonak identifikatzea. Horrelakorik bada, intzidentzien liburu ofi-zialean �asoko dute gertatutakoa, eta eraikineko administrazio nagusiaren titularra �aki-naren gainean �arriko dute denbora eta modu egokian.

• Laneandihardutenkontratetakonahizkanpo-zerbitzuetakolangileekohikolanordueta-tik kanpo gauzatzen dituzten eraikinetiko sartu-irtenak eta �oan-etorriak kontrolatzea.

eraikina zabaltzea

Eraikina irekitzeko hainbat segurtasun-arau hartu behar dira kontuan. Begiz aztertu behar dira kanpoko sarbideetako egiturazko elementuak, eta aztertu egin behar da eskaileren, arrapalen, ateen, leihoen, eta abarren egoera.

Alarma-sistema deskonektatu egin behar da eta solairuz solairu aztertu behar da zer egoeratan diren lan-zonak eta erabilera publikoko eremuak. Zaindu behar da, baita ere, arreta berezia mere-zi duen �azoerarik ez egotea.

argiak piztea eta ateak irekitzea

Erronda amaitzean edo erronda egin bitartean, eraikineko argi nagusiak piztu behar dira. Sa-rrera-ateak, ordea, ordu adostuan ireki behar dira, eta zaindu behar da sartzea administratzaileak ezarritako arauei eta protokoloei �arraiki gauzatzen dela.

Langileentzako sarrerako atea

Eraikinean baldin badago langileentzako sarrera- eta irteera-atea edo, bestela ere, ordutegi ezberdina duen atea, sarbideak kontrolatzeaz arduratzen diren mendeko langileek zainduko dute sartzea eta irtetea administrazioak ezarritako arauekin eta protokoloekin ados gauzatzen direla. Segurtasuneko mendeko langileek ez diete igarotzen utziko administrazioak ezarritako sarbide-protokoloak bete gabe sartu edo atera nahi duten langileei.

Sarbideak kontrolatzen dituzten mendeko langileak baldin badira eraikineko ateak irekitzeko eta ixteko ardura duten bakarrak, zuzentasunez eta garaiz gauzatu beharko dituzte aipatutako eginbeharrak, eta erabiltzaileei ordu adostuan sartzeko aukera eman beharko diete.

Solairuetarako sarbidea

Mendeko langileak arduratu behar badira eraikinaren barruko solairuetarako sarbideak kontro-latzeaz �lan-eremuak, bulegoak, eta departamentuetako nahiz zerbitzuetako beste areto batzuk�, pertsona interesdunei eman beharko diete aipatutako solairuetara sartzeko akreditazio-txartela. Bisitariek azken hori ikusgai eraman beharko dute eraikinean diren bitartean. Mendeko langileek, beren aldetik, intereseko datuak �aso beharko dituzte erregistro-liburuan edo aplikazio informati-koan, betiere, administrazioak ezarritako arauekin eta protokoloekin ados.

Zerbitzukoentzako atea

Eraikinak mantentze-lanak, garbiketa-lanak eta bestelako zerbitzuak eskaintzen dituzten langi-leentzako ateak baldin baditu, sarbideak kontrolatzeaz arduratzen diren mendeko langileek zain-du beharko dituzte, baita pertsona baimenduak egoki sartzen direla ikuskatu ere.

151



Larrialdietarako ateak

Ate horiek erabiliko dira soilik eraikinaren barruan diren pertsonak ebakuatzeko larrialdi egoe-retan. Erabiliko dira, baita ere, eraikineko administrazioak segurtasun-arrazoiengatik hala eraba-kitzen duenean. Mendeko langileek, aldian aldiro, begiratuko dute zabaltze- eta ixte-elementuek ondo funtzionatzen dutela.

Zerbitzua amaitzea

Lanaldia amaitzean, mendeko langileek ikuskatze-erronda gauzatuko dute eraikin osoan. Erron-dan, eraikinaren egoera orokorra zainduko dute solairuz solairu, eta egiaztatuko dute ez dagoela arreta berezia merezi duen �azoerarik. Aipatutako �arduera gauzatuko dute eraikineko administra-zioak deskribatu protokoloarekin bat etorriz.

Behin ikuskatze-erronda amaituta, mendeko langileak eraikinetik aterako dira, alarma konekta-tuko dute eta sarrerako ate nagusiak itxi.

pertsonen deskribapena

Sarbideetako kontrola segurtasun filtro hutsa da, eraikin edo instalazio zehatz batera edo ba-tzuetara sartzen diren pertsonak kontrolatzeko baliatzen dena. Hortaz, sarbideak kontrolatzeaz arduratzen diren mendeko langileen ez beste inoren zaintzapean dira eraikin edo instalaziora sar-tzen diren erabiltzaile eta langile guztiak. Horregatik, norberaren abileziek garrantzi handia dute, dela zainketarako trebetasuna, dela pertsonak, esparruak edo gertakariak deskribatzeko abile-ziek.

Hauek dira pertsonak deskribatzean kontuan hartu behar diren ezaugarri garrantzitsuenak:ezaugarri nagusiak: sexua, arraza edo azalaren kolorea. Adina, gutxi gorabeherako altuera

eta pisua, �okabidea edo �arrera.ondoko hauen berezitasunak:

Burua. Sudurra Hankak.Aurpegia. Ahoa. Oinak.Ilea. Bibotea eta bizarra. Orbainak, tatuaiak edo bestelako marka adierazgarriak.Kopeta. Belarriak. Janzkera.Bekainak. Enborra. Begiak. Eskuak.

Eta gerora pertsona identifikatzeko interesgarriak izan daitezkeen datu guztiak.

Fardel edo pakete susmagarriak kontrolatzea

Pertsonen nahiz salgaien sartu-irtenak kontrolatzeaz arduratzen diren mendeko langileek egiazta dezakete —hala eskatzen zaienean eta ob�ektua eramaten duen pertsonaren baimenare-kin— eraikineko langileek edo erabiltzaileek lokaletatik atera edo lokaletara sartzen dituzten fardel susmagarrien edukia. Fardela eramaten duenak ez baditu eskatutako datuak eman nahi edota far-delaren, poltsaren, maletaren, eta abarren edukia erakutsi nahi, mendeko langileek laguntza eska diezaiekete segurtasun-langileei �halakorik balego� eta, segurtasun-langilerik ez badago, eraikine-ko administrazio titularrari, gatazka gertatutako lekura �oan eta �azoera ebatz dezaten.

Sarbidean ob�ektuak deklaratu behar dira, baldin eta zalantzarik suerta badaiteke ob�ektuok eraikinetik ateratzeko orduan horiek edukitzearen zilegitasunari buruz. Langile guztiek kolabora-tu behar dute zeregin horretan, eta adikor izan behar dute eraikineko administrazioak ezarritako arauak nahiz protokoloak bete behar dituzten mendeko langileekin.

152



Obren edo bestelakoen ondorioz aretoren batetik ob�ektu edo material ugari atera behar bada, sartu-irtenak kontrolatzeaz arduratzen diren langileei horren berri eman behar zaie, segurta-sun-ikuskatzeak gauza ditzaten.

Erakundean lanean diren pertsonen kasuan, goragoko nagusiari bertara dadila eska diezaio-kete, beharrezko egiaztatzeetan egon dadin edo horiei buruzko informazioa �aso dezan. Eta nagu-sia nahiz segurtasuneko langileak bertan daudela, pertsona interesdunak alde egin dezake ob�ektu edo fardel susmagarriak gordailuan utzita eta horiek hartu izana adierazita.

Berriak eta intzidentziak erregistratzea

Zerbitzua gauzatu bitartean gertatzen diren �azoerak eta berriak �asoko dira horretarako pres-tatu den erregistro-liburu ofizialean. Jaso behar dira �arraipen, trataera edo �arduera espezifikoa behar duten intzidentziak, baita hain larriak ez diren baina tipologia dela-eta erregistratzea eta gerora aztertzea, ebaluatzea eta horiei lotutako �arduerak zuzentzea behar duten �azoerak ere �alarmak konektatzea eta deskonektatzea, trataera eraginkorreko alarmak, pertsonekin gertatzen diren gorabeherak, mantentze-lanetako matxurak, galdutako ob�ektuak, eta abar�.

giltzak zaintzea eta kontrolatzea

Eraikineko administrazioak hala erabakitzen duenean, mendeko langileak arduratuko dira erai-kineko giltzak zaintzeaz eta kontrolatzeaz, diren zentroko langileek ez beste inork erabili behar di-tuzten giltzak, diren eskatzen dituzten kanpoko langileei uzteko giltzak. Azken kasu horretan, erre-gistro-liburu ofizialean edo aplikazio informatikoan �asoko dira kanpoko langileek eta kontratek eskatutako giltzen mugimenduak, entregak eta itzultzeak.

errondak

Segurtasun-ErrONDA gauzatu behar da eraikina irekitzean eta ixtean. Errondaren funtzio na-gusia da eraikinaren segurtasuna ikuskatzea eguneroko lanaldia hasi eta amaitzean. Haren bidez egiaztatu behar da eraikinen segurtasun-egoera orokorra, baita zaindu ere hautemate- eta alarma-ekipamenduek nahiz -sistemek egoki funtzionatzen dutela.

Erronda gauzatuko da langileak eta �endea sar dadin eraikina ireki aurretik, baita lanaldia amaitu eta langile guztiak eraikinetik kanpo direnean ere. Eraikina solairurik solairu ikuskatu behar da, eta ikuskatze horren bidez bermatu behar da eraikineko segurtasun orokorra eta �azoerak kon-trolpean direla.

Hizpide dugun egitekoa zuzen gauzatzeko, mendeko langileek zehaztasun handiz ezagutu behar dute eraikina, baita bertan diren segurtasun-sistemen nahiz -ekipamenduen funtzionamendua ere.

arrisku handiko eremuak

Arrisku handiko eremuak dira, zernahi arrazoirengatik, segurtasun-zaintza berezia behar duten eremuak, aretoak edo bulegoak. Hauek dira arrisku handiko eremurik azpimarragarrienak eta se-gurtasun-kontrol handiaren beharra dutenak:

zuzendariaren eta Goi-karGudunaren BuleGoa

Egunero ikuskatuko dira laneko ordutegi normalizatua amaitu ondotik, hain zuzen, zuzendaria edo goi-karguduna eta haren idazkaria eraikinetik kanpo �oan direnean.

153



Egiaztatuko da bulegoa nahiz haren ondoko gelak itxirik daudela. Zabalik badaude, ikusiko da barruan inor ba ote dagoen eta, hala izanez gero, identifikatu egingo da. Bulego eta gela ho-rietatik ateratzean, ateak itxi egin behar dira, eta gertatutakoaren berri �aso �azoeren liburu ofizia-lean edo egoki den aplikazio informatikoan.

Ikuskatzea gauzatu bitartean ez da beharrezkoa bulegoetara sartzea ateak itxirik egonez gero edo, kanpotik ikusita, ohiz kanpoko gauzarik hautematen ez bada. Bulego horietara sartu beharra dago soilik bistako segurtasun-arrazoiengatik beharrezkoa denean.

Makina-Gelak eta instalazioak

Gela tekniko horietan, zaindu beharra dago itxuraz oro ordenan egotea, horien barruan ez egotea baimenik ez duen inor, eta ateak itxirik egon edo gera daitezela.

Larrialdia ~ ebakuazioa

Larrialdi-abisua eman bada eta ebakuazioa gauzatu behar bada, segurtasuneko �agoleek hori edo laran�a koloreko peto bereizgarria eraman behar dute, eta bakoitzak bere eskumen-zonako ebakuazioa zuzenduko du. Hartara, Larrialdi eta Ebakuazioetarako Planarekin bat datozen eginki-zunak gauzatu beharko dituzte.

SArBIDEEN KON�rOLA E�A BISI�AK KON�rOLA�ZEKO SIS�EMAK. HErrI�ArrEN�ZAKO ArrE�A

Zentro publiko bateko sarbideetako kontrol-eginkizunetako mendekoen eginkizunak �sarrerak, irteerak, harrera egitea eta erabiltzaileei kasu egitea� berekin dakar herritarrek administrazioko langileekin eduki nahi dituzten harremanen iragazki moduko bat egitea, eta bisitariak arretaz eta adeitasunez hartzea, haien datu pertsonalak eta interesgarriak izan daitezkeen gainerakoak erre-gistro-liburu ofizialean edo aplikazio informatikoan erregistratuz eta bisitariei �oan nahi duten leku-ra �oateko behar bezalako argibideak emanez.

Zentroko zuzendaritzak hala agintzen duenean higiezineko gainerako bulegoetara eta sarbi-deetara ere hedatuko dira kontrol- eta zainketa-eginkizunak, eta egiaztatzeko errondak egingo dira, zentroko kudeatzaileak emandako �arraibideen arabera, instalazioak normal ote dauden adierazteko.

Eginkizun horiek goizeko, arratsaldeko eta gaueko hainbat txandetan egin daitezke, eta gora-beheren agiria egin beharko da; agiri hori zentroaren pertsona kudeatzaileari edo titularrari igorri-ko zaio zerbitzua amaitutakoan; txanda bitartean gertatutako edozein gorabehera edo inguruabar berehala eta zuzenean komunikatu beharra ere gerta liteke.

Jendearentzako arreta

Administrazioaren irudia hura ordezkatzen duten pertsonen bitartez ematen da; horien artean daude mendekoak edo ordenantzak, lehen-lehen lerroan. Herritarrei ematen zaien irudiaren, infor-mazioaren eta mezuaren kalitatea, gizarteak emandako zerbitzuaz hartzen den irudiaren arabera-koa izango da.

Bezeroei ematen zaien arreta, batetik, eta zerbitzuaren kalitatea, bestetik, erronka etengabeak dira sarbideetako harrera- eta kontrol-eginkizunak betetzen dituzten mendeko langileentzat; izan ere, kontua da herritarrek informazioa edo zerbitzua eskatzen dutenean, tratuan eta formetan adei-tsua den pertsona batek ematea, eta, ahal dela, denboraz eta dagokion moduan.

154



Herritarrak Bezero

Informazioa emateko orduan arreta pertsonala eskaintzea da herritarrek zerbitzu publiko baten bezero direnean nahi duten azken zerbitzua. �ratuan akatsak egitea edo gehiegikeria burokratikoz �okatzeak ekar dezake �endearen behar pertsonalak konpontzerakoan haien gogoa ez betetzea.

noiz Hasten eta aMaitzen da Herritarrentzako arreta?

Herritarrei zerbitzu publiko batean ematen zaien arreta �arduera etengabea da, bi alditan ba-natua: Hurbiltzea eta informazioa ematea.

a� Hurbiltzea. Herritarrek, bezero gisa, ez dute ezagutzen arazoa konpontzeko modua, eta, beraz, haiengana profesionaltasunez hurbildu eta beren arazoaren gaineko interesa era-kutsi beharko zaie, eta arazoak konpontzeko gaitasuna, zintzotasuna, adeitasuna eta tratu ona eskaini.

b� Informazioa ematea. Denbora tarte laburrean egin beharko da, behar ez den atzerapenik gabe eta informazioa ematen duenaren gaitasunaren eta eraginkortasunaren gaineko mes-fidantzarik eragin gabe.

arreta pertsonalizatua

Pertsona guztiak ez dira berdinak, eta guztiek ez dituzte zerbitzuak berdin �asotzen. Herrita-rrentzako zerbitzu ona da erantzun behar zaion espektatibarekin zerikusia duena, eta ez guk arre-ta emateko dugun moduarekin. Pertzeptzioa eta espektatiba ez dira kontzeptu berdinak:

• Pertzeptzioa: Informazioa hautatu, antolatu eta interpretatu eta hari esanahi bat emateko prozesu mentala da. Pertsona batek errealitateari buruz duen ikuspena da.

• Espektatiba: Pertsona batek gerta daitekeenari edo gertatu behar duenari buruz duen ustea da. Kanpoko erreferentziek edo aurreko esperientziek eragin ahal diote.

Hala bada, herritarrek Administrazioari buruz dituzten interesak ezagutu behar ditugu, eta tra-tu egoki eta pertsonalizatua eman haien arazoa konpontzeko Lehenbizi pertsona izango da, eta gero berak dakarren arazoa.

Oro har, bezero gisa datorren herritarrak espero du bere arazoei buruzko kezka agertzea Ad-ministrazioak, eta efikaziaz eta efizientziaz konpontzea.

Bisitak hartzeko oinarrizko arauak

Harrera

Herritarrei harrera beroa eskaintzea garrantzitsua da, batzuetan galduta edo noraezarekin egoten baitira erakina zein den ez dakitelako. Harrera egiteko, nor ikustera datorren eta zergatik �akiteko interesa agertu beharko da. Zuzenean arretarik eskaini ezin bazaio, segundo batzuk itxa-roteko gonbitea egingo zaio, interesatuari herritar bat bisitan etorri dela eta zergatik etorri den �a-kinarazten diogun bitartean. Harrerak lau zati ditu:

o Harrera; Agurra; Aurkezpena eta Eskaintzea.

Herritarrei eMaten zaien erantzuna

Bisitaren zergatia eta interesa zein den �akindakoan, arin emango zaio erantzuna herritarra-ri, eta informazio zehatza eta zuzena emango zaio, teknizismoak eta behar ez diren azalpenak eman gabe, konbentzituz eta gogatuz, baina inolaz ere ez negoziatuz.

155



entzute aktiBoa

Arretarik eza, arreta ezegokia edo beste inguruabar batzuek zentrora datozenekiko egoera tentsoak eta ezatseginak eragin ahal dituzte, eta aldarteari eragin ahal diote nerbioak galtzea era-giteraino. Behin honetara arte, bisitaren urduritasunak ez du zertan eragin, eta haren arazoari bu-ruz interesa agertu behar da, eta elkarrizketarako eta laguntzeko �arrera, espazio fisikoa kontrola-tuz baina haren espazio pertsonala inbaditu gabe.

erreklaMazioak

Erreklamazioaren �atorria edozein dela ere, helburua da bezeroaren gogoa betetzea. Beti ezin zaie erreklamazioei erantzun positiboa eman, baina beti egin behar zaio kasu �endeari zuzentasu-nez. Egoera honetan, �arraibidea, tentsioa gutxitxea da, ob�ektibotasunez entzutea eta konponbi-deak proposatzea. Ez da sekula erreklamazio bat erantzun gabe utzi behar, eta ez da hartu behar gauza pertsonaltzat.

Azkenerako, bisitariak gogoratu egingo du nola egin zaion harrera, eta eskertu egingo ditu bere gogoa betetzeko egindako ahaleginak. Ez da ahaztu behar ageriko suminkortasuna harrera egiten zaion lehenbizko pertsonarengana zuzenduko dela.

kontsigna-zerbitzuak

�ratuaren kalitatea eta eraikineko sarbideetako harrera- eta kontrol-eginkizunen ardura duten langileak irudi bat dira, eta zentroak �endea hartzeko duen estiloa baloratzen utziko du.

Zentrora bisitan datozen langileei ematen zaien arreta funtsezkoenetako bat da kontsigna-zer-bitzua; eraikinean egon behar duten bitartean behar izango ez dituzten eta bertara datozenen erosotasuna eragotziko duten �antziak eta gauzak gordailuan edukitzea eta zaintzea da. Gordailu hori egiteko, zentroaren administrazioaren ardura duten pertsonek leku bat prestatu behar dute �an-tzi eta ob�ektu guztiak behar bezala sailkaturik eta antolaturik gordailuan uzteko, ekitaldia amaitu-takoan �antzia gordailuan utzi dutenean eman zaien tikea edo fitxa entregatuz �aso ahal izateko.

157

Bilerako eta komunikazioko �arduerei laguntzea


14Bilerako eta komunikazioko jarduerei laguntzea: aretoak eta barrunbeak, altzariak (bilera-mahaiak, mahaiburukoak, aulkiak, etab.) eta bitarteko

materialak (arbelak, papelografoak, errotuladoreak) prestatzea. Ikus-entzunezko bitartekoak funtzionamenduan jartzea: proiektoreak,

audio-sistemak (bozgoragailuak eta mikrofonoak), etab.

aurkibidea: Altzariak baino ez dituzten aretoak. – Proiektorea eta/edo aldi bereko itzulpe-na duten aretoak. – Prentsaurrekoetako aretoak eta areto nagusia

Bilerako eta komunikazioko �ardueren aurretik, laguntza- eta mantentze-lan batzuk prestatu behar dira, funtsezkoak baitira bilerako eta komunikazioko �arduera horiek behar bezala egite-ko. Lan horien funtsezko helburua da horretarako prestatuta dauden aretoetan egiten diren bilera, prentsaurreko, hitzaldi, etab.etan beharrezko diren bitarteko material eta fisikoen hornidura eta erabilgarritasuna ziurtatzea.

Lan horiek aurrera eramateko, garrantzitsua da kontuan hartzea lantokian aurki ditzakegun areto eta barrunbe guztiak. Hori dela eta, hiru motatan bana ditzakegu areto eta barrunbe horiek:

q Altzariak baino ez dituzten aretoak q Proiektorea eta/edo aldi bereko itzulpena duten aretoakq Prentsaurrekoetako aretoak eta areto nagusia

Dela bitarteko fisikoen bidez �kartelak aretoetako ateetan, etab.�, dela bitarteko informatikoen bidez �salak erreserbatzeko aplikazioak�, ondorengo egunetarako egindako erreserba guztiei bu-ruzko informazioa lortzen dugunean hasten da prozedura.

AL�ZArIAK BAINO EZ DI�UZ�EN ArE�OAK

Horrelako aretoak prestatzeko eta mantentzeko prozedura gainerako aretoetarakoa bezalakoa da:

q Aldez aurretik egiaztatu aretoa erreserbatzeko eskabidean bertaratuko direnen kopurua eta eskatzen duten materiala, eta erabaki ea egokia den erreserbatutako aretorako; hau da, bertaratuko direnen kopurua aretoaren edukiera baino handiagoa bada edo eskatuta-ko bitartekoak ez badaitezke erabilgarri egon areto horretan, eskatzaileekin harremanetan �arri eta kokapen egokiagoa proposatu beharko litzateke.

q Egunean bertan, bilera egiteko ordua baino lehenago, arekoa ireki eta tokia gaingiroki ikuskatu:

• Altzariakegiaztatu:aulki-kopuruabertaratuenarabera,aulkienegoera(garbitasunaetafuntzionamendua�, mahaiak, mahai lagungarriak, etab.

• Aretoarenegoeraorokorra(argiztapena,tenperatura)egokiadelaegiaztatzea;ezda-dila bonbilla errerik, itoginik, etab. egon.

• Bitarteko gehigarriak: papelografoak nahikoa paper duela egiaztatu, errotuladoreakdaudela eta funtzionatzen dutela, nahikoa orri eta bolaluma daudela, etab.

Lehenengo egiaztapen horretan ikusiko balitz osagairen bat falta dela edo osagai horiek ez dutela behar bezala funtzionatzen, eraikineko mantentze-lanetako langile arduradunei eta biltegia-ri abisatu beharko litzaieke, falta diren osagaiak bir�atzeko.

158



Egiaztapen horretan aurreko bileretako materialik aurkituko balitz, gorde egin beharko lirateke eta aurretik bertaratuak aurkitu haiei emateko.

Kontuan izan behar da, gainera, bilera egiten den bitartean, prest egon behar dela, behar iza-nez gero, hainbat material ekartzeko: telebistak, bideoak,…

PrOIEK�OrEA E�A/EDO ALDI BErEKO I�ZULPENA DU�EN ArE�OAK

Horrelako materiala duten aretoetan, arestian aipatutako egiaztapenaz gain, aipatu diren apa-ratuak abian �arri behar dira, eta aparatuok behar bezala funtzionatzen dutela begiztatu.

v proiektoreak:

Merkatuan proiektore-eredu asko daude; atal honetan saiatuko gara azaltzen oro har nola gau-zatzen den aparatu horien egiaztapen orokorra.

Audio–Bideo konexiorako sarrera �telebista, DVD�

Abiarazteko/gelditzeko sakagailua

Abiarazteko pilotua

Sare elektrikoko kablearen sarrera

Abiarazteko/gelditzeko etengailu nagusia

Konexioak: periferikoak,, eramangarriak

Ob�ektiboa

159



PrOIEK�OrEA EGIAZ�A�ZEKO

Lehenengo, proiektorea piztuko dugu, abiarazteko eta gelditzeko etengailu nagusiarekin; gero, abiarazteko eta gelditzeko sakagailuarekin, egiaztatuko dugu abiarazteko pilotua berde dagoela.

Orduan egiaztatuko dugu zooma eta fokuratzea egokiak direla aretoko pantailarako; prozesu hori eskuzkoa izan daiteke, ob�ektiboa �iratuz, edo mekanikoa, zoomeko eta fokuratzeko botoiak sakatuz �sakagailu horiek proiektorean bertan edo urrutiko agintean egon daitezke�.

Egiaztapen hori egiteko, ez da beharrezkoa periferiko bat konektatuta edukitzea; behin berta-ratuak aretoan daudenean eta beren ordenagailu eramangarriak konektatzen dituztenean, agian beste egiaztapen bat egin beharko da, ez badakite nola funtzionatzen duten proiektoreek. Horre-tarako, ordenagailu eramangarriaren irteera gaitu behar dugu, irudia pantailan edo ordenagai-luan edo bietan proiekta dadin �“Fn” tekla sakatu behar dugu, eta aldi berean F5 edo F8 tekla, or-denagailu eramangarriaren ereduaren eta fabrikatzailearen arabera�.

Aldian behin, egiaztatu egin behar dugu, eta bir�arri, beharrezkoa bada:

v Urrutiko aginteen pilak

v Proiektore bakoitzaren lanpara eta iragazkiak �fabrikatzaileak zehazten dituen orduen ara-bera�

v aldi bereko itzulpeneko tresneria

Aldi baterako itzulpeneko tresnek honako hauek dauzkate:

v Haririk gabeko banakako audio-hargailuak. Kanal-hautagailua ere izango dute, zein hiz-kuntzatan entzun nahi den aukeratzeko, bai eta entzungailuak ere

v Itzulpen-�arduerako mahaiak; mahai bana itzultzaile guztientzat

v Mahai gaineko mikrofonoak bertaratu bakoitzarentzat

160



v Kanal anitzeko igorgailu infragorriak, aretoa soinu-harrera on batez hornitzeko. v Kabina bakartuak; interprete bakoitza hor �artzen da, eta dagokion hizkuntzan igortzen du

mezua

v Kamera eta bideo-monitoreak, interprete bakoitzak aretoa ikus dezanv Haririk gabeko mikrofonoak, bertaratuen parte-hartzeak �asotzeko.

�resneriak ondo funtzionatzen duela begiztatzeko, honako hau egin behar dugu:

v Banakako hargailuak eta entzungailuak egiaztatu; hargailuak berriz kargatzeko bateria-koak badira, egiaztatu karga nahikoa dutela eta, pilakoak badira, aldizka aldatu

v Mahai gaineko mikrofonoek behar den bezala funtzionatzen dutela egiaztatu v Haririk gabeko mikrofonoen pilak aldizka aldatu v Itzulpeneko mahaiek soinua modu egokian �asotzen eta igortzen dutela egiaztatuv Kamerak monitoreari aretotik irudi on bat igortzen diola egiaztatu.

PrEN�SAUrrEKOE�AKO ArE�OAK E�A ArE�O NAGUSIA

Areto horietan egin daitezkeen ekitaldiak honelakoak dira: hitzaldiak, sari-banaketak, prentsau-rrekoak, erakusketak, ekitaldien aurkezpenak, etab.

Horrelako ekitaldietan, probasaioak eta simulazioak egiten dira aldez aurretik, ekitaldi horien garrantzia dela eta.

Areto horietan, arestian aipatutako guztia egiaztatzen da, eta, gainera,

v Beharrezko apaingarriak �artzen didra: loreak, kartelak, etab.v Informazio-kartelak �artzen dira sarrerako korridoreetan, aretoa non dagoen erakustekov Mahaiburukoa: ekitaldiko, protokoloko eta prentsako arduradunen �arraibideei segitu

behar zaie, eta horretarako, kontuan izan behar dugu:

• Hizlaribakoitzariuraetaedontziakjarri• Hizlaribakoitzariburuzkoiragarpen-errotuluaordenaegokianjarrietaegiaztatu

Ekitaldian lunch edo otamenen bat zerbitzatzen bada, honako hau ere kontuan hartu beharko da:

v Bionboak �arri, aretoa otamena emango den aldetik bereiztekov Erabaki non eta nola gordeko den �anaria, ekitaldia baino lehenagov Erabaki nola sartuko den lantokira catering-enpresako taldea, ahal izanez gero, sarrera na-

gusiak ez buxatzeko

Horrelako ekitaldietan, bestalde, garrantzitsua da eraikineko segurtasun-zerbitzuari abisatzea, aldi horretan instalazioetara sartuko diren pertsonen kopurua zaindu dezan.

VIBulegoa - korrespondentzia jasotzea eta banatzea

163

Bulegoko laguntza-lanak


15Bulegoko laguntza-lanak

aurkibidea: Erabili beharreko materialak eta makinak. Fotokopiatzea. Eskanerra eta faxa erabiltzea. Koadernatzea. Ordenagailu bidez kartelak egitea. Makina suntsitzaileak. Etiketa-tzea. Gillotinatzea. Grapatzea. Zulatzea. Plastifikatzea.

ErABILI BEHArrEKO MA�ErIALAK E�A MAKINAK:

v FoTokopiaTZea v eSkaneRRa eTa FaXa eRaBiLTZea v koadeRnaTZea v oRdenagaiLU BideZ kaRTeLak egiTea v Makina SUnTSiTZaiLeak v eTikeTaTZea v giLLoTinaTZea v gRapaTZea v ZULaTZea v pLaSTiFikaTZea

FO�OKOPIA�ZEA

Agiri baten kopiak egiteko, hainbat fotokopiagailu mota ditugu:

3 Tamainaren eta kopiatze-ahalmenaren arabera:

a) pertsonalak

Merkatuan dagoen makina motarik txikiena dira. 1:1eko kopiak egiten dituzte; hau da, �ato-rrizkoaren tamaina berekoak. Batzuek elikatze-kaseterik ere ez daukate, eta, hori dela eta, papera banan-banan �arri behar zaie. Fotokopiagailu horietako askok, gainera, modulu bat daukate txer-taturik, eta hor egoten dira danborra, lanpara eta tonerra, pieza bakar batean. Uit deitu ohi zaio pieza horri, eta, husten denean, berri batekin ordezkatzen da, osorik. Makina horiek minutuko 10 kopia baino gutxiago egiten dituzte, eta, hori dela eta, kontsumo oso txikira, pertsonalera, zuzen-duta daude, izenak adierazten duenez.

b) Bulegokoak

Merkatuan dauden makina gehientsuenak mota horri dagozkio, eta, hori dela eta, modelo ho-riek fabrikatzen dituzten marka ugari dago, eta haietako bakoitzak osagai berdin batzuk eta osa-gai berezi batzuk sartzen ditu, sorta honetarako fabrikatzailearen arabera.

Osagai berdinen artean, honako hauek aipa ditzakegu: makina horiek �atorrizkoa handiago-tzeko edo txikiagotzeko sistemak edukitzen dituzte, finkoak edo zoomdunak; A-5etik A-3rainoko papera erabiltzen dute, batzuetan gutunazalak, eta aldizka biltegi batean bir�artzen den tonerra erabiltzen dute; aukera moduan, �atorrizko-sartzaile automatikoak dauzkate txertatuta, bai eta ko-pia-sailkatzaileak ere, eta kopiatze-abiadura, minutuko 12-40 kopia izaten da.

164



c) ekoizpen handikoak edo profesionalak

Makina horiek sorta handienekoak dira, fotokopiagailuen artean, ekoizpen-ahalmenagatik, fun-tzioak automatizatzeko aukerengatik eta tamainagatik.

Erdi-mailako makinen ezaugarriei, honako hauek erantsi behar zaizkie: �atorrizkoen kopia au-tomatikoa, bi aldeetatik, altxaera, paper-sortak grapatzea, kopiatze-irudiak bereiztea liburuetan, kalitateko diagnostiko automatikoak eta puntuan-�artzea eta, batez ere, ekoizpen-ahalmen handia �motaren batean, minutuko 120 kopiaraino iristen da�.

3 Toner motaren arabera:

�onerra laser fotokopiagailuen inprimaketan erabiltzen den pigmentua da, bai eta faxean eta tinta-in�ekziozko inprimagailuetan ere.

a) Hauts-tonerra

Hauts-tonerreko makinek depositu bat daukate, eta hor tonerra �artzen da edo hor tonerra duen kartutxoa ipintzen da, makinak pixkanaka-pixkanaka behar duen tonerra har dezan.

�onerra osagai bakarrekoa �zuzenean erabiltzen da, �atorrizko ontzian datorren bezala� edo osagai bikoa �makinan developer deritzan beste produktu batekin nahastua erabiltzen da; produk-tu horrek basearena egiten du, eta danborrean hedatzeko balio dio, baina bizitza mugatua du, eta aldian behin aldatu behar da, kopia-kopuru �akin batera iristean� izan daiteke.

b) Toner likidoa

�oner likidoa kubeta batzuetan egoten da bilduta, dispertsatzaile deritzan likido batean disol-batuta, eta hori kopia-kostu txikiagoa lortzeko erabiltzen da.

osagaiak

nahiz eta fabrikatzaile bakoitzak beharrezko irizten dizkion elementu osagarriak erantsi die-zazkiokeen, errentagarritasun komertzial handiagoa izan dezan, elementu batzuk oinarrizkoak eta ezinbestekoak dira fotokopia-makina guztietan. Hona elementuok:

a. Ukipeneko beira. Jatorrizko agiria goiko kristalean �arri beharko da, �atorrizko-etxean. Behin agiria han �artzen denean, goiko estalkia itxi egingo da, makina lanean hasten de-nean ez dezan oztopatu esposizio-argia.

b. paper-erretilua. Erretilu horretan egoten da bilduta �atorrizko agiria kopiatzeko erabiliko den papera. Kopiatze-tekla sakatzen duzunean, makina automatikoki hasiko da erretilu ho-rretan dagoen papera hartzen.

c. papera kargatzeko koroa. Kopiatze-tekla �COPY� sakatzen denean, papera kargatze-koroa-ren ondotik igarotzen da, eta hark elektrikoki bultzatzen du makinak hartzen du eta haren gainean kopiatze-lana egin ahal izan dezan.

d. danborra. Danborrak �atorrizko agiriaren irudia �asotzen dute, esposizioko lanparari eske-ra, eta argiarekiko material sentikor batez egina dagoenez, ukipeneko beiran dagoen iru-dia kopiatuko du.

e. esposizioko lanpara. Lanpara horren bitartez, �atorrizko irudia danborrera igortzen da, ko-piatze-lana egiteko.

f. Tonerra. �onerra danborretik gertu egoten da bilduta. Papera danborraren ondotik pasa-tzen denean, islatuta edukitzen du �atorrizko agiriaren irudia, eta elektrikoki kargatuta da-goenez, toner-partikulak erakartzen ditu, eta haren gainean �atorrizkoaren kopia zehatza osatuz �oaten dira.

g. Fusorea. Arrabol fusoreak itsatsi egiten ditu, beroaren bidez, paperaren gainean bildu di-ren toner-partikulak, eta �atorrizkoaren kopia egiten du, eta horrela saihesten da partikula horiek erortzea edo sakabanatzea, eta kopiatzea eragoztea.

h. paperaren hartze-erretilua. Fotokopiagailuaren kanpoaldean egoten da, eta haren zeregi-na da agiri fotokopiatua hartzea eta eragilearen eskueran �artzea.

165



kopiatzeko hasiera

�atorrizkoen kopiatze-lanari ekiteko, �atorrizkoak honako hauek kontuan izan behar dira:

v abian jartzea. Horretarako, etengailu nagusia abiarazi behar da. ON hitzarekin izenda-tzen da; itzaltzekoa, berriz, OFF hitzarekin.

v Berotze-denbora. Makina guztiek, abiarazten direnean, denbora-tarte bat hartzen dute au-todiagnostikatzeko eta kopiatze-lanerako prestatzeko. �arte horretan, ez daiteke kopiarik egin; hori dela eta, itxaron egin behar duzu, harik eta makinak, aurreko panelean, prest dagoela adierazten dizun arte. Erabil ezazu denbora hori �atorrizkoa pantailan �artzeko.

v Begiratu aurreko panelari. Panel horretan makinek adierazten dute ea eragozpenen bat dagoen funtzionamendu normalerako; begiratu eta zuzendu panel horrek adierazten dizun arazoa.

v paper-izakina. Begiratu behar duzu, funtsezkoa baita kopiak egin ahal izateko, ea kase-teak paperik duen eta ea behar den bezala sartuta dagoen makinan.

v estalkiak ixtea. Fotokopia-makinek estalkiak irekita dauden antzemateko sistema bat eduki-tzen dute. Antzemangailu horiek, estalkiren bat itxita ez dagoela aurkitzen badute, makina blokeatu egiten dute, eta ez daiteke kopiarik egin; egiaztatu guztiak itxita daudela.

v Jatorrizkoa goiko pantailan jartzea. Jar ezazu behar den bezala �atorrizkoa goiko kris-talean, �atorrizko-etxean, etxe horretan kopiatu beharreko �atorrizko-motari buruz agertu ohi diren �arraibideen arabera: �atorrizkoaren tamaina eta kopia mota zein den, modu

Ukipeneko erretilua

Paperaren hartze-erretiluaAurreko panela

Paper-erretiluak

166



batean edo bestean �arri beharko duzu. Jar ezazu �atorrizkoa, eta itxi goiko estalkia, ko-pia egiteko.

v kopia-kopurua eta tamaina hautatzea. Sar ezazu paneleko teklatuan �atorrizkotik nahi ditu-zun kopien kopurua, eta kopiatik nahi duzun tamaina, handiagotzea edo txikiagotzea, eta horren ondoren, sakatu kopiatze-botoia, panelean piztuta eta nabarmenduta egongo baita. Kopuru zehatzik adierazten ez bada, makinak kopia bakarra egingo du.

v Jatorrizko berriak eta kopiak erretiratzea. Lehenengo �atorrizkoa erretiratzeko, lanpararen argia itzal dadin itxaron behar da, eta �atorrizko berria esposizioko kristalaren gainean �a-rri; kopiak irteerako erretilutik kendu ditzakezu, eta, horretarako, segundo batzuk itxaron behar dituzu.

Fotokopiagailuak erabiltzean izaten diren arazo ohikoenak

v paper-hornidurako adierazlea pizten da. Adierazten du fotokopiagailuak ez duela paperik edo papera daukan erretilua ez dela behar den bezala sartu.

v Tonerra birjartzeko adierazlea pizten da. Kasu horretan, tonerra erantsi behar da. �onerra bir�artzeko, aurrealdeko estalkia ireki behar da, eta kartutxo berria astindu, tonerra bigun-tzeko; gero, kartutxoaren tapa kenduko dugu, eta kartutxoa unitate errebelatzaileko gida-e-rrailen barruan txertatuko, eta pixka bat bultzatu beharko da bere kokagunean seguru gera dadin. Azkenik, tapakia itxiko da, eta makina funtzionaraziko da.

v paper-buxadurako adierazlea pizten da. Papera buxatzen bada, kopiatze-lana eteten da, eta buxadura-adierazlea pizten da. Kasu horietan, etengailua piztuta utzi beharko da, eta pape-ra emeki atera, danborrari edo makinaren beste osagairen bati kalterik ez egiteko. Beharrez-koa da kontu pixka bat izatea arrabol fusorearekin, berotasun handia hartzen baitu. Buxatuta dagoen papera atera ondoren, beste kopia bat egin beharko da, kopiatze-tekla sakatuz.

v Buxadurak paper-horniduraren hautaketan. Kasu horretan, ohikoena da paper-buxadura-ren adierazlea piztea, eta, kasu horretan, paper-erretilua atera behar da, eta buxatu den paper-orria kendu. Eta hori egin ondoren, erretilua bere tokian �arriko da berriro, eta kopia-tze-lanari ekingo zaio.

v ez da irteten kopiarik. Kasu horietan, honako prozedura honi �arraitu beharko zaio: aurre-ko estalkia irekita ez dagoela egiaztatu; “erantsi papera” adierazlea piztuta ez dagoela begiratu; “paper-buxadura” adierazlea piztuta ez dagoela begiratu; “tonerra bir�artzea” adierazlea piztuta ez dagoela begiratu. Eragiketa horiek begiratuta, oraindik kopiarik ate-rako ez balitz, makinaren zerbitzu teknikoari abisatuko zaio.

v kopiak argi irteten dira. Posible da toner-ezagatik izatea, eta, kasu horretan, berriro �arri beharko litzateke. Edota, baliteke kopien argitasuna kontrolatzen duen tekla kokagune ar-giegian egotea �atorrizko horretarako. �ekla hori erregulatuta, arazoak bere horretan irau-ten badu, zerbitzu teknikoari deitu beharko zaio.

v kopiak ez dira bere tokian irteten. Kasu horretan, posible da �atorrizkoa behar den bezala kokatua ez egotea esposizioko kristalean; hori hala bada, kokapen hori egiaztatuko duzu, eta, behar izanez gero, zuzendu.

Fotokopiagailurako mantentze-lanak

fotokopiagailu bat modu egokian eta errendimendu osoan funtzionatzen edukitzeko, zerbitzu teknikoek hilean behin berrikusiko eta garbituko dute makina. Makina garbitzeko, aldez aurretik etengailu nagusia deskonektatu beharko da.

Fotokopiagailua luzaroan erabili behar ez bada, entxufea argindarretik atera beharko da. Izan ere, nahiz eta funtzionamenduko etengailua itzalirik egon �OFF�, posible da oraindik ere funtziona-tzea kondentsazioa prebenitzeko berogailuak.

167



Kopiagailuaren erabileraren arabera, honako mantentze-lan hauek egingo dira:

v Jatorrizkoetarako tapa. Garbi ezazu taparen beheko aldea zapi heze batekin; behar iza-nez gero, erantsi detergente leun bat urari.

v kristalezko plaka. Kristal-garbitzeko normal batekin garbituko da, marrarik utzi gabe.v paper-kaseteak. Noizean behin, kaseteen hautsa kendu.v kopiagailuaren estaldurak. Plastikoetarako detergente normal batekin garbituko dira.

ESKANErrA ErABIL�ZEA

Eskanerra da paperezko agiri batek daukan informazioa fitxategi digital bihurtzea ahalbide-tzen duen gailu bat. Prozesu horrek irudiak formatu digitalera bihurtzen ditu, eta orduan biltegira-tu, orraztu edo inprimatu egin daitezke, edo testu bat ilustratzeko erabili.

Eskanerrak dira karaktere idatziak –edo argazki edo marrazki moduko grafikoak, paper-orri batean inprimatuak– erregistratzeko diseinatutako periferikoak.

Eskaner baten funtzionamendua fotokopiagailu baten antzekoa da. Irudi bat daukan paper-orri bat kokatzen da kristal gardenezko gainazal baten gainean; kristalaren azpian, lente berezi bat dago, eta horrek paperean dagoen irudiaren ekortze bat egiten du.

Irudi bat atzitzeko prozesua ia berdina da edozein eskaneretarako: irudia argi-izpi baten bi-dez argiztatzen da; ispiluen bitartez argi islatua CCD deritzan gailu baterantz eroaten da, eta hark argia seinale elektriko bihurtzen du; seinale elektriko horiek formatu digitalera bihurtzen dira DAC batean �bihurgailu analogiko-digitala�, eta ondoriozko bit-emaria igortzen da.

Eskanerraren bidez, testuak �makinaz edo ordenagailuz idatziak� eta irudiak digitalizatu dai-tezke.

eskaner motak

v arrabolekoak. Hala nola fax baten eskanerra.v eskukoa. Oso kalitate txikikoa. Ia-ia iraungita daude.v Zenitalak. Elementu hauskorrak eskaneatzeko.v danborrekoak. Eskaneatze-kalitate oso ona lortzen dute, baina nahiko motelak dira.v Lauak. Hala nola fotokopiagailuak.

Azken horiek �lauak� dira gehien erabiltzen direnak, eta mahai gaineko eskanerrak edo funtzio anitzeko makinak dira.

168



Eskaner lauak beirazko gainazal lau batek osatzen ditu, eta eskaneatu beharreko agiria haren gainean �artzen da. Beira hori, eskuarki, opakua izaten da, eta haren azpian, beso bat mugitzen da atzitze-eremuan.

Eskaner gehienek neurri bereko irakurketa-eremua dute: 22 x 28 cm �DinA4� mahai gainekoe-tarako, eta 30 x 42 cm �DinA3�, funtzio anitzeko makinetarako, eta egokiak dira ob�ektu opaku lauak digitalizatzeko �hala nola argazkiak, agiriak edo ilustrazioak�.

Modelo batzuek, gainera, gardenkiak eskaneatzeko egokitzaile bereziak onartzen dituzte, eta beste batzuek dokumentu automatikoen eskukatzaileak �automatic document handler� dituzte. Esku-katzaile horiek errendimendua igo dezakete dokumentu-talde uniformeen kasuan, dokumentu ho-riek baldintza aski onetan badaude.

Dokumentu bat eskaneatzeko, lehenengo irudi-mota hautatu beharko dugu. Eta hor hautatu beharko dugu zer nahi dugun:

o Koloretako argazkiao Gris-eskalako argazkiao Zuri eta beltzeko argazkia

Horren ondoren aukeratuko dugu zer bereizmenetan egingo dugun prozesua. Balio oso ga-rrantzitsua da. Izan ere, ondoriozko irudia zein ingurunetan erabiliko den, bereizmen handiagoa edo txikiagoa beharko dugu, eta, horren ondorioz, biltegiratzen duen fitxategi grafikoak tamaina handiagoa edo txikiagoa izango du.

Irudi bat eskaneatzeko bereizmenik onena norakoaren araberakoa izango da. Pantailan ikus-teko, alferra da 72 dpi-tik gorako �hazbeteko irudi-puntuak� bereizmena aukeratzea; baina, asmoa kalitateko inprimaketa egitea bada, 300 dpi-ra edo gehiagora igo beharko da.

Behin dokumentua eskaneatzen dugunean, aukeratuko dugu non biltegiratu nahi dugun doku-mentu hori: karpetan, posta elektronikoz bidaliz edo USB/SD txartelean.

Irudi digitalizatuak hainbat formatutan gorde daitezke: GIF, �IF, BMP, JPG, etab.Gehien konprimatzen duen formatua JPG da; baina, horren ordainetan, kalitate pixka bat gal-

tzen du. Irudiari zenbat eta konpresio handiagoa aplikatu, kalitatea orduan eta txikiagoa izango da.

GIF formatua bereizmen onekoa da, eta, JPGen antzera, Interneteko html web-orrialdeetan era-bil daiteke, baina zertxobait gehiago okupatzen du.

�IF formatuak ematen du irudi-kalitate onena, eta bateragarria da Macintosh-ekin, baina gehien okupatzen duenetako bat da.

BMP formatua estandarrena da, eta edozein testu-editoretan txertatzen errazena; aldiz, espa-zio gehien okupatzen dutenetako bat da.

FAXA EDO �ELEFAXA ErABIL�ZEA

Urruneko gune batetik informazio-bolumen handia –eta batez ere, agiri �akin batuen kopia zehatzak– igorri edo �aso beharra, horixe izan da telefax, telefakzsimil edo faxaren �atorria. Hone-la definitu daiteke: agiri baten kopia berdin-berdin bat distantzia luzera bidaltzeko edo �asotzeko sistema.

Informazioaren bidalketa egiteko erabiltzen den kanala telefono-linea da, eta horretarako beharrezko tresnak bi fax-unitate dira, informazioa igortzeko edo �asotzeko prestatuta dauden aparatuak, telefono-linea horri konektatuak.

Hona hemen informazioa igortzeko mekanismoa:Igorri nahi den agiria fax bidaltzailean �artzen da, eta haren bidez, telefono-deia egiten da fax

hartzailea konektatuta dagoen zenbakira. Fax hartzaileak bidaltzailearen deia �asotzen du, eta ko-nektatu egiten dira, informazioa �asotzeko. Prozesu horretan, agiria irakurri egiten du fax bidaltzai-leak, eta, telefono bidez, fax hartzailera igortzen du, inprimatzeko. Behin agiria igortzen denean, fax bidaltzaileak igorpen-amaierako seinalea bidaliko du, eta, behin hartzaileak hartzen duenean,

169



prozesua amaitzen du. Une horretan fax hartzaileak kopia bat aurkituko du, fax bidaltzaileak ira-kurri eta bidali duenaren berdin-berdina.

Agiriak faxez igorri edo hartu ahal izateko, honako elementu hauek erabili behar dira:

o �elefax edo fax bat komunikazio-gune bakoitzean.o �elefono bat hartzailearen telefono-zenbakia markatzeko, informazioa zenbaki horretara

bidaltzeko. Aparatu batzuek txertatuta daukate teklatu bat markatzeko; beste batzuk, or-dea, telefonoa behar dute markatzeko.

o Bi faxen arteko komunikazioa egin ahal izateko telefono-linea.o Paper-euskarri bat, informazioa bidaltzen duen faxak igortzen duen informazioa �asotzeko.

Markatzeko teklatua txertatuta eramaten duten faxak ekoizpen handienekoak izaten dira agi-riak bidaltzerakoan, eta faxerako baino ez diren lineei konektatuta egoten dira; gainerakoak, be-rriz, maila pertsonalekoak edo izaten dira.

Fax gehienek informazioa inprimatzeko erabiltzen zuten papera termiko motakoa zeritzana zen. Baina, gaur egun badaude buru termikorik gabeko faxak, eta haien ordez, bulegoko edozein fotokopiagailuaren antzeko kopiatze-sistemak dituztenak, eta paper normalarekin funtzionatzen dute. Horiek erabiltzen dira gehien gaur egun.

Edozein agiri bidali baino lehen, ziurtatu behar duzu agiri horrek zure faxak onartzen dituen tamaina-eskakizunak betetzen dituela; kontuan izaten ez baduzu, ezinezkoa izango duzu agiria bidaltzea, eta, gainera, buxadurak eragin ditzake prozesuan, eta horrek aparatuaren osagaiak kaltetu. Agiria oso txikia bada, handiagotu egin beharko duzu fotokopiagailu batean; handiegia balitz, berriz, hainbat zatitan igorri beharko zenuke. Agiriak informazio lausoa edo karaktere oso txikikoa badauka, posible da informazio hori argi eta garbi ez iristea. Ez duzu bidali behar hone-lako agirik: izkinak tolestuta dituztenak, koadernatze-zuloak edo orri tolestuak dituztenak. Horrela-ko orri bereizitan kopiatu beharko dituzu, eta orduan bidali. Ez daitezke egon grapaz edo klipez lotuak. Ez erabili, ahal izanez gero, tamaina desberdineko agiririk aldi berean, ez eta agiri plasti-fikaturik edo likidoz zuzendu berririk ere.

KOADErNA�ZEA

Sortzen diren agiri guztiak modurik egokienean artxibatu edo aurkeztu behar dira. Prozesu hori errazteko, koadernatze-makinak erabiltzen dira. Makina horiek 3 motatan banatu ditzakegu:

170



a) papera zulatzen eta gailuren bat jartzen diotenak. Makina horiek paperean zulo batzuk egiten dituzten puntzoi batzuk izaten dituzte, eta gero plastiko edo metal batzuk �tututxoak, kiribilak, etab.� txertatzen dituzte haien bidez, eta koadernatu diren orrien multzoa taldeka-tzeko balio dute.

b) koadernatzeko termomakinak. Orri-sortaren ertz batean substantzia plastiko bat erantsiz funtzionatzen dute. Makina horrek ematen dion berotasunaren bitartez, urtu egiten da, eta orri horiei atxikirik geratzen da, eta horrek orriok batzea eragiten du.

c) kola beroko fresatzeko eta koadernatzeko makinak. Makina horiek fresatu bat egiten dute paperaren ertzetan, eta gero kola beroa txertatzen diote, eta, behin hozten denean, ertz horietara atxikitzen da, eta barruan sartzen da, fresatuak egiten dituen ebakien bidez.

Makina horiek guztiek azal-orri batzuk ere txertatu ditzakete agirietan, koadernatze-prozesua egiten den bitartean.

Koadernatze-lana eskuz ere egin daiteke. Honela definitu dezakegu prozesua: orri solte edo tolestu batzuk, eskuarki paper inprimatuzkoak, liburuki batean batzen dira. Kontua da orri horiek batzea, eta osotasun bat eratzea, hala nola liburu bat, koaderno bat edo argitalpen bat, oro har. Mendeko langileei ez zaie eskatuko liburu bat koadernatzeko, baina beren zereginen artean aur-kitu dezakete orriak taldekatzea, koadernotxo bat edo liburuxka bat osatzeko. Metodo bat baino gehiago dago koadernatze mota horretarako: oro har, zulo batzuk egiten dira koadernatu behar diren orrietan, eta gero, orri horiek hainbat osagarriren bidez batzen dira, hala nola errosetak, tor-lo�uak, hagaxkak, etab.

OrDENAGAILU BIDEZ KAr�ELAK EGI�EA

Kartelak ordenagailu bidez egiteko, Microsoft Word programa erabiliko dugu. Programa ire-kiko dugu, eta menu-barran Txertatu barra sakatuko dugu; gero, irudia, eta ondoren, Wordart irudia.

Ikono horretan klik egiten dugunean, goitibehera-koadro bat aterako da, hainbat estilo dituena.

Gogokoen duguna aukeratuko dugu, eta estilo horietako edozeinetan sakatzean, honako leiho hau agertuko da:

171



idatzi testua hemen �artzen duen koadroan, kartelean agertzea nahi dugun testua idatziko dugu. Letraren formatua eta tamaina alda daitezke, tamaina eta letra-tipo lehenetsiaren ondoan ageri den gezia sakatuta.

�estua idatzia dagoenean, ados hautatuko dugu. Idatzi den sekuentzia agertuko da, aukera-tzen diren estiloarekin eta tamainarekin, Word-eko orrian.

MAKINA SUNTSITZAILEAK

Makina suntsitzaile horiek erraz asko erabiltzen dira. Aski da papera sarrerako ahoan �artzea eta funtzionamenduko botoia sakatzea; makinak papera irentsiko du, eta zerrenda fin batzuk ate-rako dira, eta beheko aldean dagoen poltsa edo ontzi batean bilduko.

Makina horietako batzuek zelula fotoelektriko bat ere badute, eta, goiko aldean papera da-goela antzematen badute, prozesua abian �artzen dute, eta ez dago zertan hasteko botoia sakatu.

Bulegoetan egoten diren makina suntsitzaileek paper �arraitua edo ez-�arraitua onar dezakete, bata edo bestea. Eskuarki, minutuko 6 eta 15 metro bitarteko abiaduran funtzionatzen dute, eta makina horien potentzia 150 eta 900 watt bitartekoa izaten da.

Makina horietako batzuek adierazle batzuk izaten dituzte, poltsa beteta dagoela edo atea za-balik dagoela abisatzeko. Zenbait modelok, gainera, atzeramartxa automatikoa dute, eta horren bidez sarrerako ahotik sartzen ari den agiri bat berreskura daiteke.

Makina erabiltzearen ardura duen zerbitzuko langileak arduratu beharko dira poltsa husteaz, poltsa hori gehiegi bete ez dadin, eta paper gehiago sartzea eragotz ez dezan. Makina suntsitzai-le gehienek 30 eta 160 litro bitarteko edukierako poltsa edo ontziak izaten dituzte.

ETIKETATZEA

Etiketatzea da ob�ektu, gutun edo beste edozein materiali etiketak edo marbeteak �artzeko pro-zesua, dela material horiek bidaltzeko, dela artxibatzeko edo sailkatzeko.

172



172

PLAS�IFIKA�ZEA

Agiriak plastifikatzeko, makina plastifikatzaileak erabiliko dira, erraz asko erabiltzekoak bai-tira. Sistema oso erraza da: papera estutzen duten bi arraboleko makina bat da. Arrabol horiek berotasun handia hartzen dute, eta, hori dela eta, urtu egiten dute plastifikatze-orrietan �plastifikatu beharreko papera sartzeko gutunazal moduko batzuk� dagoen kola, eta bi aldeetatik agiriari itsa-tsita geratzen da, eta horrela sendotasun plastiko bat hartzen dute, hondatzen oso zaila.

GILLO�INA�ZEA

Bulegoko eragiketa bat da, hau da, papera gillotinaz moztea. Gillotinak paper-orriak mozteko erabiltzen diren makinak dira, dela banan-banan, dela orri-sorta pilatutan. Orri itxurako beste ma-terial bigun batzuk mozteko ere erabil daitezke: kartoia, gai plastiko biguna, etab.

Papererako gillotina mota asko daude, errazenetatik hasi, erabat eskuzkoak, eta sofistikatuen eta automatikoenak arte.

Eskuzko gillotinek base bat izaten dute, eta hor �artzen da ebaki beharreko papera. Gainera, bi erregela-gida edukitzen dituzte, bata horizontala eta bestea bertikala, eta horiek erabiliko dira ebakiek neurri eta orientazio egokia izan dezaten.

GrAPA�ZEA

Orri-sorta bat lotzea da, eskuarki burdinazko edo beste metal batezko grapa batekin. Beste tresna batzuk ere badaude, iltzatzeko makina deritzatenak, eta grapak beste gainazal batzuen gainean �artzeko erabiltzen dira.

ZULA�ZEA

Orri-sorta bat zulagailu batez edo beste tresna batez zulatzea da. Hainbat motatakoak daude, zulatu beharreko lodieraren –eta, �akina, tresnaren kalitatearen– arabera.

173

Korrespondentzia eta paketeak


16

Korrespondentzia eta paketeak: Posta-bidalketak. Frankeoa. Ziurtatuak. Telegramak. Igorpen telegrafikoak.

aurkibidea: Posta-zerbitzu unibertsala. –Posta-bidalketak eta -zerbitzuak sailkatzea. –Fran-keo-sistemak. –Sociedad estatal correos y telegráfos s.a. sozietatearen produktuak eta zer-bitzuak. –Nazioarteko presako posta. –Posta digitala. –�elegramak. –Burofax-a. –Paketeria. –Presako paketeria. –Estatuko paketeria. –Nazioarteko paketeria. –Igorpena: modalitateak eta ezaugarriak.

Europako Parlamentuak eta Kontseiluak, 1997ko abenduaren 15ean, 97/67/EE Zuzentaraua eman zuten, Erkidegoko posta-zerbitzuen barne-merkatua garatzeko eta zerbitzuaren kalitatea ho-betzeko arau erkideei buruzkoa. Hori oinarri izan da Espainian postaren gaineko araudi berri bat sortzeko.

Espainiako Konstituzioaren 149.1.21. artikuluak eskumen esklusiboa ematen dio estatuari pos-taren alorrean, eta hori oinarritzat hartu da Legea onartzerakoan.

Lege honen helburua da posta-zerbitzuak arautzea, herritar guztiei posta-zerbitzu unibertsala ematen zaiela bermatzeko, Espainiako posta-komunikazioko beharrak asetzeko, eta sektoreko lehia askea bermatzeko.

POS�A-ZErBI�ZU UNIBEr�SALA

Zerbitzu unibertsalak dira Legean eta hori garatzen duten araudietan zehaztutako kalitatezko posta-zerbitzu guztiak, etengabe ematen direnak nazio-lurralde osoan erabiltzaileentzako arra-zoizko prezio batean.

Posta-zerbitzu unibertsalaren alorrean sartzen dira honako zerbitzu hauek, araudian zehaztu-takoaren arabera eman behar direnak:

A� Igorpen-zerbitzua.

B� Nazioko eta mugaz haraindiko posta-zerbitzu arruntak, igorleak ob�ektuan bertan edo horren bilgarrian adierazitako helbidea duten posta-bidalketetarako. Honako hauek izan daitezke:

a� Gutunak edo txartelak, komunikazio idatziak dituztenak edozein euskarritan, 2 kg.-ra arte.

b� Posta-paketeak, merkataritza-balioa dutenak edo ez, 10 kg.-ra arte.

Posta-zerbitzu unibertsalaren erregimenean sartu ahal izango dira zuzeneko publizitatearen, liburuen, katalogoen, aldizkarien eta debekatuta ez dauden gainerakoen nazioko eta nazioz ha-raindiko bidalketak, betiere, aurreko atalean adierazitako modalitateetako bati �arraiki egiten ba-dira.

Ez dira zuzeneko publizitatetzat hartuko ordainagiriak, fakturak, finantza-egoerak eta berdin-berdinak ez diren beste mezu batzuk. Bilgarri berean, zuzeneko publizitatearekin batera, beste ob-�ektu batzuk sartzen dituzten komunikazioak ere ez dira zuzeneko publizitatetzat �oko.

Posta-zerbitzu unibertsalak barne hartuko ditu, baita ere, ziurtatzeko eta aitortutako balioko zer-bitzu osagarriak. Ziurtatzeko eta aitortutako balioko zerbitzuei esker, ohikoa baino babes handiagoa eskaintzen zaio erabiltzaileari hondatzeen, lapurreten edo galeren aurrean. Horretarako, lehenengo

174



kasuan, hainbesteko finkoko prezio baten arabera zehaztutako zenbateko bat eman behar zaio ope-radoreari, edo, bigarrenean, igorleak alde bakarrez ematen dien balioaren ehuneko bat.

Honako prestazio hauek barne hartuko dituzte, gutxienez, posta-zerbitzu unibertsalean barne hartutako zerbitzuek:

a� 2 kg.-ra arteko gutunak eta txartelak �asotzea, onartzea, sailkatzea, tratatzea, bideratzea, garraiatzea, banatzea eta ematea.

b� 10 kg.-ra arteko posta-paketeak �asotzea, onartzea, sailkatzea, tratatzea, bideratzea, ga-rraiatzea, banatzea eta ematea.

c� Bidalketa ziurtatuko eta aitortutako balioko bidalketetako zerbitzuak, atal honetako a� eta b� idatz-zatietan ezarritakoaren osagai direnean.

Posta-zerbitzu unibertsala emateko beharra egozten zaio Sociedad Estatal Correos y �elégra-fos, S. A. sozietateari, 24/1998 Legean, uztailaren 13koan, posta-zerbitzu unibertsalari eta posta-zerbitzuen liberalizazioari buruzkoan, ezarritako baldintzei �arraiki.

Posta-zerbitzu unibertsalaren kargura utzitako operadorearen esku geldituko dira esklusiboki honako hauek:

1. Igorpen-zerbitzua.

2. Hiri-arteko bidalketak, ziurtatuak edo ez, �asotzea, onartzea, sailkatzea, entregatzea, tra-tatzea, bideratzea, garraiatzea eta banatzea, horien pisua 100 gramokoa edo txikiagoa denean 2003ko urtarrilaren 1az geroztik, eta 50 gramokoa edo txikiagoa 2006ko urtarrila-ren 1az geroztik. 2003ko urtarrilaren 1az geroztik, ez dira aplikatuko muga horiek prezioa denean kategoria lasterreneko lehenengo pisu-eskalako postaren bidalketari dagokion tarifa publikoa halako hiru edo handiagoa denean, eta, 2006ko urtarrilaren 1az geroztik, tarifa hori 2,5ekin biderkatu eta prezioa zenbateko horretara iristen denean edo hori baina han-diagoa denean.

3. Gutunak eta posta-txartelak sartzeko eta ateratzeko mugaz haraindiko posta-zerbitzua, au-rreko atalean adierazitako pisu- eta prezio-muga berekin.

4. Posta-zerbitzu gisa �asotzea herritarrek herri-administrazioetako organoei zuzentzen dizkie-ten idatziak eta komunikazioak.

Posta-zerbitzu unibertsalaren kargura uzten den operadorearen eskubide berezia izango da honako hau, beste batzuen artean:

Eskubidea izango du administrazio-organoen eta organo �udizialen �akinarazpenak entrega-tzeko, horiek �aso direlako berri fede emanez �asota. Gainerako operadoreek mota horretako �aki-narazpenak egin ahalko dituzte erreserbatu gabeko eremuan, eta ondorioak zuzenbide pribatua-ren arauen mende egongo dira.

Posta-zerbitzu unibertsala ematen dela bermatzeko, zerbitzu hori ematen duen operadoreari honako eskubide berezi hauek aitortzen zaizkio:

1. Posta-kutxak ezarri ahal izango ditu posta entregatzeko, betiere, zerbitzu liberalizatuak barne hartzen ez badituzte.

2. Lehentasunez emango diote arreta aduana-kontrolean, PZUren esparruan barne hartutako bidalketetarako.

3. Posta-zigiluak banatu ahal izango ditu, bai eta hurrengo puntuan aipatutako beste frankeo-bi-tarteko batzuk ere; txikizkako salmenta gauzatu ahal izango du, posta-sare publikoaren edo hirugarrenen bitartez.

4. “Correos» izena erabili ahal izango du esklusiboki, bai eta gaztelaniazko «España» termi-noa edo beste edozein zeinu ere, posta-zerbitzu unibertsalaren kargura uzten den operado-rea bera identifikatzeko edo operadore horrek bere esparruan eskaintzen dituen zerbitzuen izaera identifikatzeko.

175



POS�A-BIDALKE�AK E�A -ZErBI�ZUAK SAILKA�ZEA

Erregelamendu horretan, posta-bidalketak izango dira �asotzaile bat duten bidalketak, posta-zerbitzu unibertsaleko operadoreak eramateko behar bezala prestatuta daudenak.

Edonola ere, posta-bidalketa dira gutunak, posta-txartelak, posta-paketeak, zuzeneko publizita-teko bidalketak, liburuak, katalogoak eta aldizkariak.

2. Erregelamenduaren aplikazio-eremuan, honako definizio hauek hartuko dira kontuan:

A� Gutuna: itxitako bidalketa oro, edukia adierazten ez denean eta zer den �akin ezin denean; edozein motatako euskarri fisikoan idatzitako komunikazio oro, egungoa eta pertsonala bada; bai eta beste edozein bidalketa ere, nahiz eta aurreko baldintzak ez bete, modalitate honetan onartua izateko araudi honek ezartzen dituen gainerako baldintzak betetzen ba-ditu.

Edonola ere, gutuntzat hartuko dira ordainagirien, fakturen, negozio-dokumentuen eta finan-tza-egoeren bidalketak, bai eta berdin-berdinak ez diren beste mezu batzuk ere.

B� Posta-txartela: kartoi mehe trinkozko edo antzeko material batez egindako zati angeluzuzen oro, posta-txartel izena eduki edo ez, estali gabe zirkulatzen duena, gaurkoa eta pertso-nala.

Banakako bidalketetan posta-txartel terminoa adierazten bada, automatikoki �asoko du posta-sailkapen hori, dagokion ob�ektuak gaurko testu pertsonalik ez badu ere.

C� Posta-paketeak: ob�ektuen, salgaien edo materien bidalketak, merkataritza-balioa dutenak edo ez, horien zirkulazioa ez badago posta-sarean debekatuta; bai eta zuzeneko publizi-tatearen, liburuen, katalogoen edo aldizkarien bidalketak ere, modalitate honetan onartuak izateko araudi honek ezartzen dituen gainerako baldintzak betetzen badituzte. Bidalketa ho-rietan egungo ob�ektu pertsonalak sartzen badira, berariaz adierazi beharko da estalkian.

Ez dira posta-pakete izango gutunen edo beste mota bateko posta gaurko eta pertsonalen loteak edo multzoak.

D� Zuzeneko publizitatea: ondasunak eta zerbitzuak sustatzera eta saltzera zuzendutako bidal-ketak dira, honako baldintza hauek betetzen dituztenak:

a� Iragarkiak, merkatu-azterketak edo publizitatea soilik dituen edozein komunikazioz osa-tuta egon behar du.

b� Antzeko mezu bat eduki behar du, �asotzaileei emandako izenak, helbideak eta identifi-kazio-zenbakiak desberdinak badira ere kasu bakoitzean.

c� Bostehun �asotzaileri baino gehiagori igorri behar zaie.

d� Igorleak ob�ektuan bertan edo horren bilgarrian adierazitako helbidera zuzenduta egon behar du.

e� Gutun irekian banatuko da, Z. P. esaera �artzeko, eta mota horretako bidalketak errazago identifikatu ahal izateko.

Zuzeneko publizitateaz gainera, estalki berean beste ob�ektu bat daukaten komunikazioek ob�ektu horri dagokion posta-izaera izango dute, tarifei dagokienez edozein tratamendu �a-sotzen dutela ere.

E� Liburuak: enpresa argitaratzaileek, banatzaileek, salmenta-establezimenduek eta baimendu-tako postadun ikastetxeek igorritako argitalpenak, edozein euskarritan daudela ere, koader-natutakoak edo faszikuluz osatutakoak, betiere, estalkian adierazitakoaz besteko publizitate-rik ez badute.

Material fonografiko eta bideografikoek liburuen tratamendu bera �asoko dute.

176



F� Katalogoak: ondasunak eta zerbitzuak sustatzera eta saltzera zuzendutako bidalketak dira, honako baldintza hauek betetzen dituztenak:

a� Helbideak, saltokiak edo salgaien eskaintzak adieraziko dituen edozein komunikazioz osatuta egon behar du.

b� Antzeko mezu bat eduki behar du, �asotzaileari emandako izena, helbidea eta identifika-zio-zenbakia desberdinak badira ere kasu bakoitzean.

c� Bostehun �asotzaileri baino gehiagori igorri behar zaie.

d� Igorleak ob�ektuan bertan edo horren bilgarrian adierazitako helbidera zuzenduta egon behar du.

e� Gutun-azal irekian banatu behar da, posta-ikuskatzea errazteko.

f� Katalogoak hitza �arri beharko da estalkian, mota horretako bidalketak errazago identifi-katu ahal izateko.

Katalogoaz gainera estalki berean beste ob�ektu bat daukaten komunikazioek ob�ektu horri dagokion posta-izaera izango dute, tarifei dagokienez edozein tratamendu �asotzen dutela ere.

G� Aldizkariak: aldizka argitaratzen diren ob�ektuak, ale guztietan izenburu bera dutenak; mota askotako testuak edo edukiak izan ditzakete, eta mota askotako esaldiak, lanak, informa-zioak edo berriak �asotzen dituztelako bereizten dira.

FrANKEO-SIS�EMAK

posta-ziGiluak

1. Posta-zigiluak zigiluaren zenbatekoaren ordainketaren balioa du, bertan adierazitako zen-batekoaren araberakoa.

2. Dagokion bidalketaren estalkian �arri behar da zigilua, itsatsita ahal bada, ilara horizontal bakarrean, helbidea �asotzen duen aldeko goiko eskuineko angeluan.

Bidalketen helbideak �artzen diren aldean, posta-zigiluak edo zerbitzu-etiketak soilik itsatsi ahal izango dira, eta inola ere ez ongintzako, publizitateko edo beste edonolako biñetarik edo etiketa-rik, posta-zerbitzu unibertsalaren ardura hartu duen operadoreak horretarako baimenik eman ez badu.

Ongintzako, publizitateko edo antzeko biñetetan edo etiketetan ezingo dira España edo Co-rreos hitzak �arri, eta ezingo da balioari buruzko edo bestelako adierazpenik �arri, frankeo-elemen-turen batekin nahastea eragin badezake.

ZIGILUAK EDO AUrrE�IK ES�ANPA�U�AKO BES�E ZEINU BErEIZGArrI BA�ZUK

Frankeo gisa erabili ahal izango dira ofizialki �aulkitako zigiluak edo zeinu bereizgarriak, pos-ta-bidalketaren estalkian daudenak. Estalkia �gutun-azalak, txartelak eta gutun-azal gisa ixten diren eskutitzak� saltzen den aldi berean gauzatuko da frankeoa.

177



FrANKEO-ZEINUAK JAULKI�ZEA

Frankeo-zeinuak dira posta-zigiluak, bai arruntak, bai oroitzapenezkoak, bai eta aurretik estan-patutako gutun-azalak, txartelak eta gutun-azal gisa ixten diren eskutitzak ere. Posta-zerbitzu uni-bertsalaren kargura utzi den eta Sustapen Ministerioak eta Ekonomia eta Ogasun Ministerioak ba-tera baimendutako operadoreak proposatuko du frankeo-zeinuen �aulkipena.

Posta-zerbitzu unibertsalaren ardura utzi zaion operadoreak erregistratu egingo ditu adostu-tako frankeo-zeinuen �aulkipen guztiak, �endeari �akinarazi ahal izateko ea horien bulegoetan gor-detako bidalketetan daudenak legezkoak diren eta indarrean dauden.

Posta-zerbitzu unibertsalaren ardura utzi zaion operadoreak erabakiko du zer hornitzailek egingo dituen frankeo-zeinuak.

OrDAIN�ZEKO BES�E BI�Ar�EKO BA�ZUK

1. Posta-zerbitzu unibertsalaren ardura utzi zaion operadorearen sarearen bitartez bideratu-tako posta-bidalketek frankeoaz besteko ordainketa-bitarteko batzuekin zirkulatu ahal izango dute; horien artean daude frankeatzeko makinen inprimatzeak, frankeoko zigilu-markak, ordainketa ge-roratuko frankeoa, helmugan frankeatzea eta aurreordainketa.

2. Posta-zerbitzu unibertsalaren ardura utzi zaion operadoreak baimena ematen badie era-kunde publikoei edo pribatuei eta pertsona fisikoei ordainketa-bitarteko alternatibo horietako edo-zein erabiltzeko, arrazoi teknikoak, operatiboak edo merkataritzari dagozkionak eman beharko dira. Baimenean ezarritako baldintzak edo �arraibideak betetzen ez badira, kendu egin daiteke.

FrANKEA�ZEKO MAKINEN INPrIMA�ZEAK

Posta-bidalketa bat frankeatzeko makinekin egindako inprimatzeen edo estanpatzeen bidez frankeatu daiteke, posta-zigiluak erabili beharrean edo horiekin batera, posta-zerbitzu unibertsala-ren ardura utzi zaion operadoreak baimendutako modeloekin egiten badira.

Posta-zerbitzu unibertsalaren ardura utzi zaion operadoreak zehaztutako hornitzaileak egingo ditu makinaren erabilera kontrolatzeko bitartekoak, hala nola, trokelak, txartela, berme-zigiluak etab.

Ob�ektuaren neurria dela eta, ezin bada zuzeneko estanpatzerik edo inprimatzerik egin, eti-keta edo zinta bat erabili ahal izango da horretarako; hor inprimatuko dira igorlearen eta �asotzai-learen izena eta helbidea, eta dagokion bidalketari itsatsita egon beharko du luzera guztian. Pro-zedura hori ez da inola ere aplikatuko aseguratutako postan.

FrANKEOKO ZIGILU-MArKAK

Frankeoko zigilu-marketan �asoko da zer tarifa edo prezio eskatzen den dagokion zerbitzua emateagatik. Bidalketen estalkian itsatsi beharko dira, posta-zerbitzu unibertsalaren ardura utzi zaion operadoreak ezarritako baldintzei �arraiki.

178



OrDAINKE�A GErOrA�UKO FrANKEOA

Igorlearekin kontratua egin ondoren, ordainketa-bitarteko hori identifikatzen duen elementu ba-tekin zirkulatuko dute bidalketek, eta posta-zerbitzu unibertsalaren ardura utzi zaion operadoreak ezarritako unean, tokian eta baldintzetan ordaindu beharko da dagokion zerbitzua.

,Sistema horrek, bere berezitasunen arabera, zenbait ordainketa-modalitate onar ditzake, hala nola, frankeo ordaindua, itundua eta operadore horrek adierazitako beste batzuk.

HELMUGAN FrANKEA�ZEA

Posta-zerbitzu unibertsalaren ardura utzi zaion operadoreak ezarritako egoeretan eta baldin-tzetan, helmugan ordaindu ahal izango da dagokion zerbitzua, �atorrian ordaindu beharrean.

AUrrEOrDAINKE�A

Aurreordainketa-sisteman, posta-bidalketak biltzen dituzten gutunetan edo enbala�eetan sar dai-teke posta-prestazioaren prezioa edo tarifa.

OrDAIN�ZEKO BES�E BI�Ar�EKO BA�ZUK

Posta-zerbitzu unibertsalaren ardura utzi zaion operadorearen esparruan sartzen ez diren zer-bitzuetarako, zuzenbideak onartutako beste edozein ordainketa-bitarteko ezarri ahal izango da.

SOCIEDAD ES�A�AL COrrEOS Y �ELEGrÁFOS S.A. SOZIE�A�EArEN PrODUK�UAK E�A ZErBI�ZUAK

GU�UN ArrUN�A: EZAUGArrIAK

EsparruaEstatuan �Espainia eta Andorra� eta nazioarteanEzaugarri fisikoakGehienezko neurriak:

– Gutun-azala edo kutxa: Luzera + Altuera + Zabalera = 90 cm, eta neurririk handiena ez da 60 cm baino gehiagokoa izango.

– Biribilkia/tutua: Luzera + bi aldiz diametroa = 104 cm, eta neurririk handiena ez da 90 cm baino gehiagokoa izango.

Gutxieneko neurriak:

– Gutun-azala edo kutxa: 14 x 9 cm

– Biribilkia/tutua: Luzera + bi aldiz diametroa = 17 cm, eta neurririk handiena ez da 10 cm baino gutxiagokoa izango.

179



Gutxieneko neurrietara heltzen ez diren bidalketek 10 x 7 cm-ko etiketa eramango dute eran-tsita, helbidea eta frankeoa adieraziko dituena.

POS�A-�XAr�ELA: EZAUGArrIAK

EsparruaEstatuan eta nazioarteanEzaugarri fisikoakGehienezko neurriak:

– 23,5cm x 12cmGutxieneko neurriak:

– 14 cm x 9 cm

GU�UN ZIUr�A�UA: EZAUGArrIAK

Entrega horietan, bidalketa �aso dela bermatzen da, �asotzailearen edo baimendutako per-tsona baten sinaduraren bidez. Ezin bada entregatu, �asotzaileari ohar baten bidez �akinaraziko zaio 15 egun dauzkala bidalketa Correoseko bulego batean �asotzeko.

EsparruaEstatuan �Espainia eta Andorra� eta nazioarteanEzaugarri fisikoakGehienezko neurriak:







Pisua:

– 2 Kg-ra arte.

Zerbitzu osagarriak

– Jaso-agiria.

– Aitortutako balioa �zerbitzu hori onartzen duten herrialdeak�.– Ordain-�asotzea.– Eskura ematea �herrialdearen arabera�.

180



PrESAKO GU�UN ZIUr�A�UA: EZAUGArrIAK

Presako bidalketetarako. Erregistratu eta kontrolatu egingo da dokumentazioa, entrega etxean egingo da 24 ordutan, eta �asotzaileak izenpetu egin beharko du.

esparruaEstatuan �Espainia, Andorra eta Gibraltar�.Nazioartean: 1. zona: Europa, Groenlandia barne. 2. zonaldea: gainerako herrialdeak �Ser-

bia eta Montenegro salbu�.ezaugarri fisikoakGehienezko neurriak:







Zerbitzu osagarriak

– Jaso-agiria �gutun ziurtatuak�.

– Aitortutako balioa.

PrESAKO GU�UNA: EZAUGArrIAK

Presako bidetik zirkulatzen du. Jatorrian entregatzeko epea egun baliodun batekoa da Espai-nian, eta hirukoa Europan.

Jasotzailearen etxean entregatzen da beti, eta ziurtatua izan daiteke; horrela bada, epe berdi-nean entregatuko da, eta �asotzean izenpetu egin beharko da.

EsparruaEstatuan �Espainia eta Andorra � eta nazioartean �Austria, AEB eta Frantzia salbu�.Ezaugarri fisikoakGomendatutako gehienezko neurriak:

– 235 x 120 mm Gehienezko lodiera: 10 mm



Pisua:

– 350 gramora arte.

Zerbitzu osagarriak

– Jaso-agiria �gutun ziurtatuak�.

181



POS�AL EXPrES: EZAUGArrIAK

Produktu honek tratamendu esklusiboa du. Bermatzen du, estatuan, dokumentuak 48 ordutan entregatuko direla, etxean eta sinadurapean. Nazioartean, epea bi egunekoa da Europako eta AEBtako hiri nagusietara zuzendutako bidalketetarako.

Bidalketaren �arraipena egin ahal izango da Correosen web-orriaren edo telefonoaren bidez, eta hori osatu ahal izango da �aso-agiriarekin, ordain-�asotzearekin edo aseguruarekin.

Esparrua

– Espainia eta Andorra.

Ezaugarri fisikoakGehienezko neurriak:


– Biribilkia/tutua: Luzera = 100 cm, Diametroa = 15 cmGutxieneko neurriak:




Bolumen handiko bidalketei pisu/bolumena irizpidea ezarriko zaie �167 kilogramo/metro ku-biko�, honako formularen arabera: Luzera x zabalera x altuera �zentimetrotan emana�/6.000

Pisua:

– 20 Kg-ra arte.

NAZIOAr�EKO PrESAKO POS�A

2 kilogramora arteko dokumentuak bidaltzeko zerbitzua, presakoa eta �arraipen informatiza-tuarekin, dokumentuak igortzeko Europako hiri nagusietara modu azkarrean eta merkean.

EsparruaHonako herrialde hauetara bidali daitezke dokumentuak: Alemaniara, Austriara, Belgikara,

Danimarkara, Eslovakiara, Finlandiara, Frantziara, Holandara, Hungariara, Irlandara, Islandiara, Luxenburgora, Norvegiara, Portugalera, Erresuma Batura, Suediara eta Suitzara.

Ezaugarri fisikoakGehienezko pisua: 2 KgGutun-azalean, kutxan edo tutuan bidal daitezke, eta honako neurri hauek izango dituzte horiek:Gehienezko neurriak:

– Gutun-azala, kutxa edo tutua: L + A + Z = 90 cm, eta neurririk handiena ez da 60 cm baino gehiagokoa izango.


– 14 x 9 cm

Aurrez ordaindutako gutun-azalak:

– Gutun-azal handia: 275 x 347 mm. 500 gramora arteko edukia onartzen du.

– Gutun-azal txikia: 185 x 250 mm. 200 gramora arteko edukia onartzen du.

182



POS�A DIGI�ALA

Posta digitalaren bidez, gutun edo posta txartel bat igor daiteke ordenagailutik. Ordenagailua-ren bidez, zure gutuna edo txartela itxura dezakezu; horretarako, zure dokumentuak �Word edo PDF� erabil ditzakezu, edo online osa dezakezu. Correosek zuri-beltzean inprimatuko du hori, gu-tun-azal batean sartu eta postontzira bota.

Zenbait �asotzaileri bidal diezaiekezu dokumentua, modu arruntean edo ziurtatuan, eta edo-zein helmugatara. Pertsonalizatutako irudi bat edo Correosek eskainitako irudiren bat daukan txar-tel bat ere igor dezakezu.

�ELEGrAMAK

�elegramatzat hartzen dira idatzitako mezuak, telekomunikazio-sarearen bidez transmititu beharrekoak.

Honako modalitate hauetakoak izan daitezke:Estatuko telegramak: presako mezu-igortzea, hartzailearen etxera egunean bertan iristen dena,

eta izenpetu beharrekoa. Eskuragarri dago Correosen bulego guztietan, telefono bidez edo online. Jaso-agiriarekin eta kopia ziurtatuarekin osa daiteke zerbitzu hori.

Nazioarteko telegrama: nazioarteko mezuak igortzeko, arruntak edo presakoak. �elefonoaren bidez bidera daitezke, Correosen bulegoetara �oan beharrik gabe, eta �aso-agiriare-kin eta kopia ziurtatuarekin osa daiteke zerbitzu hori.

Nazioarteko presako telegrama: transmititzeko lehentasuna du eta etxean entregatzen da; ho-riek dira zerbitzu horren berezitasun handienak.

Online telegramak: ordenagailutik bertatik, Interneten bidez, telegrama baten edukia presta daiteke, jasotzaileak adierazi eta igorri. Egun berean entregatzen da, eta ohiko telegrama batek dituen legezko balioa eta ezaugarri berak ditu. Espainiarako eta Andorrarako erabil daiteke zerbi-tzua.

radiotelegrama: estazio mugikor batetik �itsasontzia, hegazkina, plataforma, etab.� igortzen den edo hara zuzentzen den telegrama bat da; horregatik, dagokion itsas estazioko bitarteko ra-dioelektrikoak erabili behar dira.

BUrOFAX-A

Dokumentu garrantzitsuak igortzeko, presaz; izenpetu egin behar da, eta frogatzat erabil dai-teke beste pertsona batzuen aurrean. Legezko balio osoz egin daiteke bidalketa ordenagailutik bertatik, Correos online-ren bidez, bai eta Correosen edozein bulegotatik ere.

Zerbitzua osatu egin daiteke, �aso-agiriarekin, zerbitzu-oharrarekin edo kopia ziurtatuarekin; azken horren bidez, bidalitako burofaxaren kopia eskuetsia eskuratzen da.

PAKE�ErIA

Correosen paketeria-zerbitzuak zenbait produktu eskaintzen ditu, bezeroek bidalketak egin ahal izateko estatuko edo nazioarteko edozein helmugatara; ob�ektuak, produktuak edo materiak bidal ditzakete, merkataritza-balioa dutenak edo ez.

183



PrESAKO PAKE�ErIA

Postal Expres: paketeria-bidalketa horietan, entrega 48 ordutan egingo dela bermatzen da. Izenpetu egin behar da �asotzeko. Estatuaren lurralde osora iristen da zerbitzua, Estatuko lurral-deko edozein udalerritarako tarifek ez daukate birbidaltze-gehigarririk, trazabilitatea eskaintzen du eta bidalketaren �arraipena egin daiteke online.

Bidalketa osatu egin daiteke daiteke entrega-frogarekin, ordain-�asotzearekin edo aseguruare-kin; gainera, horren �arraipena egin daiteke Correosen web-orriaren edo telefonoaren bidez.

EMS Postal Expres: presako eta izenpetu beharreko paketeak nazioartera bidaltzeko erabiltzen da.

ES�A�UKO PAKE�ErIA

Pakete urdina: bolumen handiko paketeak edo dokumentuak Espainiara eta Andorrara igor-tzeko. Erregistratuta zirkulatzen dute eta �asotzailearen etxean entregatzen dira sinadurapean. Ezin bada entrega egin, �asotzailearen etxetik hurbilen dagoen Correosen bulegoan �aso ahal izango dira geroago.

Zenbait zerbitzu osagarri gehitu daitezke, hala nola, �aso-agiria, ordain-�asotzea �1.000 €-ra arte� edo aitortutako balioa �3.000 € gehienez�.

NAZIOAr�EKO PAKE�ErIA

EMS Postal Expres: presako eta izenpetu beharreko paketeak bidaltzeko erabiltzen da.Bidalketaren �arraipena egin ahal izango da Correosen web-orriaren edo telefonoaren bidez,

eta aseguruarekin osatu ahal izango da.Lehentasunezko nazioarteko paketea: salgaiak eta ob�ektuak lehentasunez igortzeko zerbitzua

da. Jasotzaileak izenpetu egin behar du horiek �asotzeko, eta berme osoa dauka galeren aurrean.Nazioarteko pakete merkea: salgaiak eta ob�ektuak modu merkeenean igortzeko. Izenpetu

egin behar da �asotzeko, eta berme finkoa dauka galeren kontra. Jaso-agiriarekin, ordain-�asotzea-rekin eta aitortutako balioarekin konbina daiteke.

Aurrez ordaindutako nazioarteko paketea: aurrez ordaindutako paketeak nazioartera bidal-tzeko, egindako bidalketaren ziurtagiriarekin.

IGOrPENA: MODALI�A�EAK E�A EZAUGArrIAK

Berehalako igorpena �Posta-bulegoan ordaindu beharrekoa� : zerbitzu honen bidez, dirua igor daiteke, eta �asotzaileak berehala eskuratu ahal izango du edozein posta-bulegotan.

Esparruak Espainia eta Andorra hartzen ditu. Jaso-agiriaren zerbitzu osagarria onartzen du. Diru hori berehala eskura daiteke Correosen estatuko edozein bulegotan, onartzean igorleari emandako identifikazio-zenbakiaren bidez. Gainera, 140 karaktere arteko komunikazio pribatu bat ere sar dai-teke, gehiago ordaindu beharrik gabe. Gehienezko zenbatekoa 3.000 €-koa da, eta gutxienekoa 0,10 €-koa. 0,10 €. Berehala eskuratu ahal izango da Correosen edozein bulegotan.

Estatuko igorpena: zerbitzu horren bidez, estatuko edozein helbidetara igor daiteke dirua. Bulego guztietan eskaintzen da zerbitzu hori, eta �asotzailearentzat erosoena izango den or-

dainketa-modalitatea aukera daiteke: esku-dirua, txekea �estatuko igorpena� edo kontu korrontean sartzea �estatuko igorpena�. Posta-txekearen bidez ordaindu beharreko igorpenak 3.000 €-koak izango dira gehienez ere, eta esku-dirutan ordaindu beharreko estatuko igorpenak 300 €-koak gehienez. Igorpen baten gutxieneko zenbatekoa 0,10 €-koa da. Etxean entregatu daiteke, eta 140 karaktere arteko komunikazio pribatu bat ere sar daiteke gehiago ordaindu beharrik gabe.

Nazioarteko igorpena: zerbitzu horren bidez nazioarteko edozein helbidetara igor daiteke dirua.

184



OrDAIN-JASO�ZEA: EZAUGArrIAK

Urrutiko salmenta bat salgaia entregatzean ordaintzea. Estatuan eta nazioartean erabil daiteke. Nazio-lurraldean, bidalketa honakoekin osa daiteke: gutun ziurtatua, posta-paketea, pakete

urdina, Postal Expres, Prisma posta eta posta bidezko salmentako posta-paketea. Nazioartean, be-rriz, nazioarteko gutun ziurtatuarekin eta nazioarteko pakete merkearekin osa daiteke.

Estatukoak edo nazioartekoak izan daitezke. Ordain-�asotze igorpenak honako modalitate hauetakoak izan daitezke: kontura sartu beharrekoak, posta-txekearen bidez ordaindu beharre-koak eta esku-dirutan ordaindu beharrekoak. Zerbitzu osagarri gisa, ordaintzeko modu egokiena aukera daiteke: esku-dirua, posta-txekea edo kontu korrontean sartzea. Correosen edozein bulego-tan ezar daiteke ordain-�asotzea. Salgaiak igortzeko, honakoekin konbina daiteke: gutun ziurtatua, Postal Expres, Prisma posta, posta-paketea eta pakete urdina.

POS�A-KU�XA

Jasotzeko kutxa bat da, edozein posta-ob�ektu �aso daiteke bertan, eta bulego-ordutegian �o behar da bertara. Horren bidez, nahi den udalerrian �aso daiteke posta, sozietate-egoitza bertan eduki beharrik gabe. Etxean entregatzeko zerbitzua ere kontrata daiteke.

Posta-kutxaren titularraren eskura dagoen kutxatilategian sartzen da �asotako posta. Konfiden-tzialtasuna bermatzen da posta-kutxan utzitako bidalketen edukiari dagokionez.

AI�Or�U�AKO BALIOA

Zerbitzu horren bidez, bidalketa asegura daiteke igorleak aitortutako balioaren arabera, gale-ren, lapurreten edo hondatzeen kontra.

Honako produktu hauetan aplika daiteke: gutun ziurtatuan, presako gutun ziurtatuan, pakete urdinean eta nazioarteko paketean.

JASO-AGIrIA

Jaso-agiria edo PC �Pour Confirmer) igorpen telegrafiko bat entregatu izanaren baieztapena da.Igorleak telegrama bat jasoko du etxean, entregari buruzko xehetasun guztiak jasoko dituena.

ZErBI�ZU-OHArrA

Horren bidez, igorleak �akin dezake nori entregatu zaion bidalketa eta zer egoeratan; horrela, legezko balioa duen froga bat eskuratuko du.

185

Dokumentazioa eta korrespondentzia artxibatzea, eramatea eta banatzea


185

17


aurkibidea: Sartzen den posta antolatzea. – Posta eta irteerako dokumentazioa. Mezulari-zerbitzua.

Mendekoen zeregin garrantzitsuenetako bat da posta eta dokumentazioa artxibatzea eta ba-natzea. Langile hauei dagokie agiriok �aso, eraman eta eraikineko Administrazio-unitateetara ba-natzea, horretarako �arritako kutxatila batzuen bitartez. Horrez gain, posta ofizial guztia frankea-tzeaz eta prestatzeaz ere arduratu behar dute.

SAr�ZEN DEN POS�A AN�OLA�ZEA.

Honako fase hauek dauzka postak sarreran:

o Harrera egino Sailkatuo Banatu

Jasotako posta eta pakete guztiek �barruko postatik, garraio- eta pakete-agentzietatik, Correo-setik, mezulari-zerbitzuetatik eta abarretik datozela ere� instalazio nagusietatik pasa behar dute ezinbestean, aurreneko kontrolak bertan egiteko, edo banatzen hasi aurretik bertan edukitzeko gordeta.

Langile hauei dagokie postari harrera egitea �posta normala, ziurtatua, presazkoa�, bai eta pa-kete eta materialak ere, baldin eta �asotzaileak zentro, Administrazio eta zuzendaritzako zerbitzu orokorrak badira.

Posta �asotzean, ohitura hartuta dago egunaren zigilua �artzeko gutunei eta dokumentuei, �aki-teko benetan noiz iritsi den, gutunaren goiburuan �artzen duena kontuan hartu gabe.

Sailen izenean edo sailen batekoren baten izenean datozen paketeak entregatzeko, garraio-lariari azalduko zaio non entregatu behar den, berak entrega dezan bertan. Sailean ez badago inor pakete hori edo material hori �asotzeko, zentroko atezaintzako langileren batek arduratuko da dena delakoaz, baina soilik kasu horretan.

Halakoetan, �arraipen berezia egin beharko diote langileok: albarana ondo dagoela begiratu, �asotzailea nor den, zenbat bulto diren, zein garraio-agentziak bidali duen eta abar. Datu hauek behar bezala �aso beharko dira, eta merkantzia dagokion kutxatilan gorde. Ezin badira bultoak kutxatilan gorde, armairuko behealdean utziko dira, eta kutxatilan ohar bat utziko da �akiteko bul-to batzuk egon behar zutela hor eta non dauden.

Hona hemen sailkapen bat �asotzen den posta multzokatzeko:

a� Eraikineko langileentzako gutun itxiakb� Fakturakc� Bankuaren komunikazioak d� Zirkularrak eta publizitate-iragarkiake� Argitalpenak �egunkariak, aldizkariak eta liburuak�.

Hasierako sailkapen honek aukera ematen du �akiteko zein sailetara eta zuzendaritzatara bi-dali behar den norbait �akinarentzako gutunak, argitalpenak eta publizitatea. Gainerako posta multzokatzeko, honako arauak hartu behar dira kontuan:

186



• Irakurribeharrekoakondoirakurtzea,horixedaegunerolehenengoeginbeharrekozeregi-netako bat. Batzuetan, esanda bezala, berandutzeak arazoak ekar ditzake ebazteko dau-den negozioetan.

• Klipbidezedobestela,bainagutunarinolabaitjositajarribehardirabetieranskinak.• Gutunenbateandata faltabaldinbada,egokienadaeskuinaldekogoialdeankoadrotxo

bat marraztea eta postako zigilu-markan agertzen den eguna �artzea bertan.

Eranskinen bat faltako balitz, adierazi egin behar da falta dela, testuan ohartxo bat �arrita.Dokumentu guztiak taldeka banatuko dira, zuzendaritzen eta zerbitzuen arabera.

POS�A E�A Ir�EErAKO DOKUMEN�AZIOA

Sailetatik Correosera edo mezulari-agentzia batera eramateko prestatzen den posta behar be-zala prestatuta dagoenean �asoko da, bestela ez; hau da, frankeatuta dagoenean, frankeoa or-daindu izanaren inprimakia daukanean, mezulari-enpresari deia eginda dagoenean eta abar. Ho-rregatik, posta horrela prestatzeko beharrezko izango dutena eskura �arri behar zaie erabiltzaileei �gutunak pisatzekoa, korreoko tarifak eta abar�.

Posta non banatu behar den adierazten duten oharrak eguneratuta eduki behar dira, eta edo-zein langileren bistan.

Jaso izanaren agiriak �asotzaileek berek sinatzea komeni da. Ezin bada, bidalketaren datuak azaltzen dituen agiri bana prestatu beharko da �aso izanaren agiria behar duen gutun bakoitzeko. Beste agiri hori ere sinatu egin beharko da, bai pertsona interesatuak bai baimenduak izenpetuta; ondoren, artxibatu egingo da, eta dagokion lekuan behar bezala gorde.

Kanpora bidaltzeko gutunen kasuan, beste lantxo batzuk ere egin behar dira. Hemen:

• Sinaduraetasinadura-aurrekoajarribeharditudokumentuetandagokionak.• Denadelakoeranskinakprestatuetajostea.• Postaguztiabildu,etagutunazalakprestatzea.• Postabidaltzea.

Posta ugaria izaten bada, komeni da tolesteko makinak, gutunazalak ixtekoak eta frankeatze-koak erabiltzea. Oso erraz ikusten da makinek abantaila asko dituztela, zifra hauei erreparatuta:

• Gutunazalakixtekomakinaautomatikobatekhogeimilagutunazalgomatuetaitsatsiditza-ke orduko.

• Gutunazalaktolestekoekhogeitahamarmilaorriprozesatzendituzteorduko.• Frankeatzekomakina automatikoek gutunazalean inprimatzen dute frankeoa zenbatekoa

den, eta gastuak erregistro-gailu batean batzen dituzte. Correos-ek baimena eman behar du halako makinak erabiltzeko.

• Erregistroaridagokionez,honako lanbatzukereeginbehardirapostabideratzeko.Fun-tsean, bi hauek:

a� Bidaltzen diren gutun guztiak erregistratub� Frankeoaren kontrola egin

Mezulari-zerbitzua

Zenbait kasutan, posta edo bestelako edozein material azkar eta seguru banatu nahi bada, au-kera egokia da mezulari-zerbitzua erabiltzea. Mezulari-zerbitzuek etxean bertan entregatzen dute bidalitakoa, �aso izanaren agiri eta guzti, eta karga aseguratuta.

VIIBiltegiratzea, izakinen kontrola eta materialen mugimendua

189

Materialen biltegiratzea: apalategiak, kakoak, espazioak, etab. Gai arriskutsuak biltegiratzea


18Materialen biltegiratzea:

apalategiak, kakoak, espazioak, etab.

aurkibidea: Material arriskutsuak biltegiratzea.

Biltegiak merkantziak gordetzeko lekuak dira. Biltegiak hainbat funtziotarako erabiltzen dira; helburuen artean hauek nabarmendu daitezke:

• Merkantziakkalte, lapurretaedosuteenaurkababestea.Biltegiakbertangordebehardi-ren produktuen ezaugarri fisikoen arabera egokituta egon daitezke.

• Baimenadutenpertsonekmoduerraz,azkaretaseguruansartzekoaukeraizatea.• Bertandauden izakineiburuzko informazio-sistemabatedukitzea,eta izakinakagortuez

direla egiaztatzea.• Sarreraketairteerak,hauda,materialenmugimendua,zehatzkontrolatzea.

Biltegi-sistema eraginkor batek materialak atzerapenik gabe eta eskatutako guztiak banatzeko aukera ematen du.Gainera, erosketak modu eraginkorrean kudeatzen laguntzen du, ekonomiari dagokionez, batetik, eta beharrei erantzuteko azkartasunari dagokionez, bestetik.

Eraginkortasuna eta biltegiratzeko malgutasuna areagotu ditzakeen faktore bat da ekipo ego-kiak erabiltzea leku bakoitzean. Apalategiak, kutxatilategiak, gorde beharreko materialentzat neu-rri egokiko kutxak aukeratzea ere garrantzitsua da.

Materialak biltegiratzeko sistema aukeratzeko orduan, hainbat faktore hartu behar dira kon-tuan:

1. Daukagun espazioa.2. Biltegiratu behar diren materialen mota eta neurriak.3. Biltegiratutako gai-kopurua.4. Enbala�e-mota5. Zenbat denbora daukagun eskaerari erantzuteko.

Hona hemen materialak biltegian gordetzeko zenbait teknika:

1. Paleta. Horrela deritzo karga bateratu bat biltegiratzeko eta garraiatzeko erabiltzen den egurrezko plataformari. Hainbat neurritakoa izan daiteke, baina patroi normali-zatuena 800 mm x 1200 mm da, nazioarteko garraiobide eta biltegiratze-sistemetara egokitzeko.

2. Kutxak edo tiraderak. Neurri txikiko materialetarako erabiltzen dira, hala nola torlo�uak, bulegoko materialak, etab. Hainbat neurri eta formatakoak izaten dira, eta merkantziak datozen ekoizpen-unitateetakoak bertakoak izan daitezke.

190



3. Apalategiak: Hainbat neurritako materialak eta kutxa eta tiradera estandarizatuak biltegira-tzeko teknika da. Egurrezkoak izan daitezke eta/edo profil metalikoak. Bertan gordetzen diren materialak identifikatuta egon behar dira eta erraz ikusteko moduan. Biltegiratzeko sistemarik sinpleena eta merkeena da.

4. Zutabeak: Pieza luze eta estuak �tutuak, barrak� �artzeko erabiltzen dira.

5. Pilaketak: Kutxak biltegiratzeko beste modu bat da, espazio bertikala ahalik eta ondoen aprobetxatzeko. Kutxak edo plataformak bata bestearen gainean pilatzen dira, zamak modu egokian banatuta. Horrela, apalategietako zatiketa-kopurua gutxitu egiten da, neurri handiko apal bakarra lortzen baitugu.

6. Edukiontzi malguak: �eknika berri honek ehun gogorrez egindako zaku bat erabiltzen du, solte datozen solidoak biltegiratzeko eta garraiatzeko.

1. Biltegiratze-prozesua arrazoizko eran antolatzeko, oro har, honako lekuak daude, egin behar den lanaren arabera:– Harrera-gunea: bertan beste gune �akin batzuk daude:– Materialak �asotzeko gunea.

191



– Merkantziak zain egoteko gunea, sarrera-onespena eman eta sisteman erregistratu aurre-tik.

– Produktuei enbala�ea kentzeko gunea, hori egitea beharrezkoa bada.

2. Biltegiratze-gunea.

Gauzak biltegiratzeko.

3. Entregak egiteko gunea:

Biltegiratze-gunetik hartu den merkantzia, modu mekaniko egokienaren bidez garraiatu ondo-ren, entregatu egiten da, sisteman irteera eman eta erregistratu ostean.

MA�ErIAL ArrISKU�SUAK BIL�EGIrA�ZEA

Badago araudi bat, industria-produktuak, lehengaiak izan zein produktu landuak, biltegiratze-ko eta erabiltzeko egon behar diren gutxieneko segurtasun-baldintzak arautzen dituena. Araudi hori zehatzagoa da produktuak arriskutsuak direnean.

Sustantzia arriskutsua honakoa da: substantzia berrien �akinarazpenari eta substantzia arrisku-tsuen sailkapen, ontziratze eta etiketatzeari buruzko 1995eko martxoko Erregelamenduak �asotzen duen deskribaketaren arabera arriskutsutzat sailka daitekeena.

Honako eratakoak aipatu eta deskribatzen dira:

– Lehergaiak– Erregarriak – Produktu sukoiak– Produktu toxikoak eta oso toxikoak– Produktu kaltegarriak, korrosiboak, narritagarriak, etab.

Gainera, �arraibide tekniko osagarri batzuk daude, araudia osatzen dutenak, eta produktu ho-riek biltegiratzeko orduan kontuan hartu beharreko zehaztapenak garatzen dituztenak. Adibidez, zenbait produktu, hala nola, kloroa, etileno-oxidoa, gas konprimituko edo likidotuko botilak, �arrai-bide horietan �asotako berariazko baldintzen arabera biltegiratu behar dira.

Jarraibide horiek Autonomia Erkidegoko Administrazioak, zehazkiago, industria-arloan esku-mena duen organoak, berrikuspenak eta ikuskapenak nola eta zein maiztasunez egin behar dituen zehazten dute.

Kontrol hori, normalean, kontrolatzeko baimena duten erakundeek egiten dute. Erakunde horiek instalazioak �arraibide tekniko osagarriek agintzen dutenarekin bat datozela egiaztatzen dute edo, hala badagokio, bat datozela emandako baimenaren baldintzekin.

193

Material-izakinen kontrola: erregistroak, fitxak, albaranak, etab.


19Material-izakinen kontrola. Erregistroak, fitxak, albaranak, etab.

aurkibidea: 1. Gaiak. – 2.Sarrerak eta irteerak.

Merkantzia-inbentarioa esaten zaio biltegiko materialak egon badaudela begiztatzeari edo egiaztatzeari, material-izakinen fitxategietako idazpenekin erkatzeko.

Inbentarioa aldian behin egiten da, normalean zerga-ekitaldiaren amaieran.Garrantzitsua da egitea. Hona hemen arrazoiak:

1. Benetan dauden kopuruak egiaztatu ahal dira.2. Izakinak balio monetarioetan doitu daitezke, eta kontabilitateko balantzea egin daiteke.3. Benetan zenbat kontsumitzen den �akin daiteke.4. Legeak hala eskatzen du, kasuan kasu.

Inbentarioaren kudeaketa orokor hori egin ahal izateko, nahitaezkoa da biltegiko eguneroko lana ondo antolatuta egotea. Biltegian arau batzuk ezarri beharko dira. Hona hemen gaiarekin ze-rikusia duten kontzeptu batzuk:

1. GAIAK

Biltegiko materialak ondo sailkatzeko eta erraz aurkitzeko, hona hemen lagungarri diren kon-tzeptu batzuk:

• Materialakkodifikatzea:materialakerrazaurkituahal izatekokodifikazio-sistemakerabilibehar dira. Garrantzitsua da, batez ere, era askotako gaien kopurua handia bada, izenen arabera identifikatzea ia ezinezkoa baita.

Kodifikatzea da gai bakoitza zenbakiz eta letraz osatutako kode �akin batekin lotzea. Kode horrek beharrezkoa eta nahikoa den informazioa izango du.

Sistema alfabetikoak letra multzo baten bitartez kodifikatzen ditu materialak, eta letra bakoitzak ezaugarri eta zehaztapen �akin batzuk identifikatzen ditu. Zenbaki-sistemak gaien kopurua murriztu egiten du, eta buruz ikasteko zaila da, eta horregatik ez da asko erabiltzen.

Sistema alfanumerikoak zenbakiak eta letrak ditu. Letrek material-mota adierazten dute, eta mota horretan dagokion taldea. Zenbakiek, berriz, gai-kodea adierazten dute.

• Katalogazioa:Ondokodifikatuahal izateko lehenengoetabehin katalogoaedukibeharda, sorta bateko gai guztien ikuspegi orokorra izateko.

• Sinplifikatzea:Normalizazioarenbidez,erabiltzendirengaienkopurua,ahaldenneurrian,gutxitu egin behar da, hau da, gai bakarra hautatu helburu bakoitzerako.

• Espezifikatzea:Materialakondozehaztutaetaazaldutaedukitzeaesannahidu,hauda,gaiei eta horien funtzionalitateei buruz, behar den informazio guztia �akitea.

• Estandarizatzea,normalizatzea:Taldekatzen,ordenatzenetaoptimizatzenlaguntzendutenkontzeptuak dira.

194

Material-izakinen kontrola: erregistroak, fitxak, albaranak, etab.


2. SArrErAK E�A Ir�EErAK

Oro har, biltegiaren funtzionamendua erosketa-sailarekin lotuta dagoen kudeaketa-sistema inte-gratua batean dago oinarrituta. Gaur egun, gehienetan, euskarria informatizatuta egoten da, datu-base baten bidez, eta bertan daude merkantzia guztien fitxategiak. Prozesuan parte hartzen duten guztien fitxategiak ere hortxe daude, hau da, sarrera eta irteera prozesuko partehartzaileak �horni-tzaileak eta �asotzaileak�, eta prozesu horrekin lotutako kontrol-fitxak.

Horien artean honako hauek daude: eskaera egitea, materiala �asotzea, hau da, materiala sar-tzea eta irtetea, kasu bakoitzean dagokion emate-agiriarekin, eta fakturatzea.

Aipatutako fase bakoitzak prozedura bat du, eta erakunde bakoitzak ahalik eta gehien zehaz-tu behar du hura, lanaren eraginkortasuna hobetzeko.

Oro har, prozedura batean parte hartzen duen pertsona bakoitzak bere aldetik egiten du lan, baina modu koordinatuan, eta arrakasta izateko guztiek egin behar dute lan ondo.

Bereziki, biltegiko sarrerak eta irteerak emate-agirien bidez erregistratzeak garrantzi handia du, horrela geratzen baita �asota fakturazioari eta inbentarioari euskarria ematen dien informa-zioa. Erregistroak beharrezkoak diren datu guztiak ditu, hala nola, eskaera-zenbakia, gai-kodea, ale-kopurua, entrega-data. Informazio hori, geroago, biltegiaren antolaketarekin, kodifikazioare-kin, kokapenarekin, sarrera-datekin eta abarrekin, baita fakturazioarekin ere, lotuko da.

Zenbait kasutan, eta horiek aipamen berezia behar dute, materialak biltegian sartu aurretik, dokumentazioaren egiaztatze hutsez gain, ezaugarri teknikoak eskaeraren baldintzekin bat dato-zela ikuskatu eta egiaztatu behar da.

195

Material eta ekipamenduen mugimenduak


20Material eta ekipamenduen mugimenduak:

erabili beharreko makinak eta beste tresna batzuk

aurkibidea: 1. Materialak biltegiratzeko arauak. – 2. Materialak mugitzeko arauak. – 3. Materialak mugitzea. 2.1 Mugimendu horizontalak. 2.2 Mugimendu bertikalak.

Biltegiratze-proiektu batek irtenbide onenak aurreikusi behar ditu, honako hauek kontuan hartu-ta: zer-nolako materialak eta merkantziak biltegiratu behar diren, zer-nolako mugimenduak egingo diren, eta zein makina erabiliko den kasu bakoitzean.

Lanerako eremuak antolatzerakoan eta garraiatzeko moduak eta baliabideak diseinatzera-koan, kontuan hartuko da lana ondo egitea dela helburua, baina betiere lan-segurtasunari lehenta-suna emanda.

Batetik, lanerako eremu seguruak diseinatu behar dira, gauzak lurraren gainean biltegiratzeko. Halaber, erabaki behar da gauzak nola pilatu euskarrietan, apalategietan, erretiluetan, egituretan eta abarretan.

Bestetik, garraiatzeko baliabideak zirkulazio-espazioetara, erabili beharreko makinetara, eta garraiatu behar den merkantzietara egokituta egongo dira.

Langileek beren ardurapeko makinak erabiltzeko prozedurak, eta produktu edo material bakoi-tzarekin egin beharreko ataza zehatzak, ondo baino hobeto ezagutu behar dituzte.

Materialak biltegiratzeko eta mugitzeko arau orokorrak, eta kasu bakoitzeko arau espezifi-koak, ezagutu behar dira.

1. MA�ErIALAK BIL�EGIrA�ZEKO ArAUAK

Markatuta dauden zirkulazio-pasabideetan ez da sekula oztoporik egon behar. Materialak airetik garraiatzen direnean, kaskoa erabili behar da.

Su-itzalgailuak eta suteen aurkako gainerako ekipoak eskuragarri eduki behar dira.

Balbulak, etengailuak, fusible-kutxak, ur-harguneak, seinaleak eta segurtasuneko instalazioak �botikina, esku-oheak, etab.� ez dira trasteekin edo material-pilaketarekin ezkutatuta gelditu behar.

Material-pilaketek ez dute pasabidea oztopatu behar, ikuspenari traba egin, edo argiak estali behar.

196



Langileentzako irteerak libre utzi behar dira, oztopo edo trabarik gabe.

Materialak berariaz horretarako �arritako lekuetan utzi behar dira. Apalategiek, solairuarteek eta garraio-ekipoek daukaten karga-ahalmena errespetatu behar da. Materialak hartzeko, ez da apalategietatik gora igo behar. Erabili beti esku-eskailera egokiak.

Materialak lurrean uztean, egiaztatu egonkor gelditu ote diren.

Ondo ziurtatu behar dira biraka hasi daitezkeen material-pilaketak, bidoiak, eta abar, horien mugimendua eragozten duten ziriak, takoak, edo beste zerbait erabilita.

Ez egin pilaketa altuegirik. Material-pilaketa batetik zerbait �aisteko, ez �arri pilaketaren aurrean, alboan baizik.

Materialak mugitzeko, ahal den guztietan, baliabide mekanikoak erabili.

Lurzoruak uniformea izan behar du, pilaketaren edo multzoren baten egonkortasuna arriskuan ez �artzeko.

Zoruak inklinatuta edo konkortuta badaude, kargak behar bezala blokeatu behar dira, irauli ez daitezen.

197



Korridoreak, ahal den heinean, zuzenak izan behar dira, eta zuzenean irteeretara begira egon behar dute.

Ahalik eta gurutzagune gutxien egon behar da. Istripu gehienak gurutzaguneetan gertatzen dira. Gurutzaguneak argitasun eta ikuspen handiena dagoen lekuetan �arri behar dira.

Materialak toxikoak, korrosiboak, sukoiak, lehergarriak, hautsez betetakoak edo usain txarre-koak baldin badira, ohartarazi egin behar da, eta material horiekin dabiltzan langileak babestu.

Zerbait aldi baterako biltegiratzen badugu, eta zirkulazioa oztopatzen bada, ohartarazteko ar-giak, banderak, zaintzaileak, hesiak eta abar �arri beharko dira.

Ontziratu gabeko produktuak �bihiak, produktu kimikoak, harea eta beste batzuk� biltegiratzen dituzten langileek horien azpian harrapatuta gelditzeko arriskua dute. Material pilaketa sakonetan erortzeko arriskua baldin badago, segurtasun-gerrikoa erabili behar da.

Hautsezko produktu asko, airean esekita gelditzen direnean, leherkorrak dira, eta horregatik sua eragin dezakeen edozer kendu behar da leku horretatik.

Material toxikoetatik hurbil lan egiten denean, babes-ekipamendu egokiak erabili behar dira.

Bidoiak zutik pilatu behar dira, tapoia gora begira. Bigarren ilararekin hasi baino lehen, egurrezko oholak �arri behar dira, eusteko eta babesteko. Ilara bakoitzean errepikatu behar da hori.

198



Kutxa-ilarak sestran �arri behar dira, maila berean. Kutxa-kopuru handi samarra pilatzen dugunean, gaineko kutxa baten lau angeluek ez dute bat egin behar bere azpiko kutxaren angeluekin. Ahal dela, komeni da kutxa bakoitza bere azpiko kutxaren laurdenaren gainean �artzea.

Kutxak kartoizkoak badira, plataformen gainean �arri behar dira, hezetasunetik babesteko eta eror ez daitezen.

Kartoizko kutxak gauza astunez beteta badaude, ez dira pilaketa altuak egin behar.

Fardelak oso beteta badaude, kutxak eta kutxa handiak bezala pilatu eta biltegiratu ahal dira. Hain beteta ez dauden fardelak egurrezko piezak �paletak� erabilita pilatu eta ziurtatu behar dira.

Produktuak zakuetan biltegiratu aurretik, ondo begiratu behar da zakuak utzi behar diren le-kua, horiek zulatu edo urratu dezaketen iltzerik edo ertzik edo horrelakorik badagoen ikusteko.

Zukuak ez dira modu baldarrean erabili edo bota behar.

Zakuetan sartutako produktuak pilatuta biltegiratu behar dira, zeharka �arritako geruzetan. Za-kuen ahoak pilaketaren barrualdera begira �arri behar dira.

�utuak eta barrak ez dira modu zakarrean erabili behar, apurtu egin daitezkeelako.

199



Barrak geruzetan biltegiratu behar dira, eta haien artean egurrezko edo metalezko bandak tartekatu behar dira, eta blokeatu, ez mugitzeko edo biraka has ez daitezen.

Barra arinak bertikalki biltegiratu ahal dira, euskarri berezietan. �xanbilak ez dira bata bestearen gainean pilatu behar, euskarri egokietan baizik, edo konpar-

timentu berezi batean.

2. MA�ErIALAK MUGI�ZEKO ArAUAK

Ezagut itzazu ondo erabiltzen ari zaren ekipoaren elementu nagusiak, eta nola funtzionatzen duen.

Ezagut itzazu ondo erabiltzen ari zaren ekipoaren elementu nagusiak, eta nola funtzionatzen duen.

Aztertu ondo, beti, orga �asotzailea, erabili aurretik. Begiratu ondo ea materiala hondatuta da-goen.

Azter itzazu ondo eusteko elementuak, hala nola, kableak, kateak, faxak, eta abar. Ez dute korapilorik, tolesturarik, bihurdurarik izan behar. Halaber, ez dute zapaldutako zatirik izan behar, edo diametroan aldaketa nabarmenik.

Ez kargatu gehiegi ekipoa; errespetatu gehienezko karga.

Eusteko elementuak ez dira lurretik, zoru latzetatik, arrastaka eraman behar, edo harea, loka-tza, oxidoa, produktu korrosiboak edo eragin diezaiekeen beste edozein substantzia egon daite-keen lekuetatik.

200



Zerbait hondatuta dagoela ikusten baduzu, eman ezazu horren berri berehala.

Gogoan izan, beti, nolakoa den erabiltzen ari zaren ekipoaren egitura. Areta berezia izan behar duzu baxu zintzilikatuta dauden tutuekin, hodiekin, argiekin, atariekin, alanbrearekin edo inguruan daukazun makineriarekin.

Zerbait garraiatu behar dugunean, karga orekatuta �arri behar da. Kontu handiz ibili behar da kargak edo piezak oso irregularrak badira; zama berdin banatu behar da, iraulketarik ez gertatze-ko edo materiala ez erortzeko.

Ez gidatu sekula abiadura handiegiz, eta ez egin bat-bateko maniobra zakarrik ekipoekin.

Kargak ez dira, inola ere, pertsonen gainetik garraiatu behar. Altxatzeko gailuetan ez dira kargak zintzilik utzi behar.

Kargak soseguz altxatu eta �aitsi behar dira; ez da bat-batean hasi behar, kontu handiz baizik. Gelditu ere, berdin. Kargak altxatzean eta �aistean, ahal den neurrian, modu bertikalean egin behar da, kulunkarik ez izateko.

Materialak garraiatzeko baliabide mekanikoren bat erabiltzen bada �altxatzeko kakoak, eskor-gak, orga �asotzaileak�, horietako bakoitza erabiltzeko arauak kontuan hartu behar dira.

Aurreko puntua berdin aplikatzen da kargak eskuz altxatzen direnean. Ahal den neurrian, ma-terialak mugitzeko baliabide mekanikoak erabili behar dira; ez ibili zamak eskuz kargatzen eta mugitzen.

201



Kargak, kakoak, eslingak, orga �asotzailearen urkilak edo eskorgak ez dira erabili behar haien gainean batetik bestera inor ibiltzeko.

Materialak bakarrik pilatu behar dira horretarako �arrita dauden lekuetan, sestran dagoen zoru egonkor eta lau batean.

Pilatutako materialak ondo lerrokatuta �arri behar dira, pasabideak oztopatu gabe.

Kargarik gabeko garraioetan, pertsonentzat eta gauzentzat arriskurik ez dagoen altuerara altxatu kakoa; orga �asotzailearen urkilak �aitsita eraman behar dira.

Erabil itzazu lan egiteko behar diren babes pertsonalerako ekipamenduak. Ez pilatu materialak oso altuera handian; pilatutako materialaren eta sabaiaren artean, gutxie-

nez, metro bateko tartea egon behar da.

Ez oztopatu inoiz oinarrizko zerbitzuak erabiltzeko bidea, argindarra, gasa, ura eta suteen aurkako ekipoak, besteak beste, irisgarri egon behar baitira beti.

Ez oztopatu inoiz sute edo larrialdietako irteerak. Maniobra bat amaitu ondoren, eusteko elementuak �aso egin behar dira: eslingak, estropuak,

barailak, portikoak, etab.

202



Erabili ondoren, eraman ekipoa bere lekura.

3. MA�ErIALAK MUGI�ZEA

Biltegietan materialak mugitzeko sistema asko daude; pisuak eta bolumenak txikiak direnean, eskuzko sistemak erabiltzen dira, eta behar duten mugimendu-kopurua handia bada, sistema auto-matikoak.

2.1. Mugimendu horizontalak

• Karga-motadesberdinetarakoplataforma-orgak.Gauzakeskuzgarraiatzeko tresnakdira,hainbat formatakoak eta babes-mota desberdinetakoak. Normalean, maniobratzeko gurpil pneumatikoak izaten dituzte, balaztarekin edo balaztarik gabe; plastikozkoak izaten dira, metalezkoak �poliamidez estalita�, eta abarretakoak.

Helburu askotarako balio dute eta diseinu aldetik era askotakoak dira. Osagarri eta ekipo lagungarri askotara egokitzen dira, funtzio desberdinak betetzeko.

• Garraiatzekoeskorgak.Batzuekpalafinkoaduteetabestebatzukpilatzekoakizatendira;tolesgarriak ere izan daitezke; karga eta forma askotarako erabiltzen dira, eta diseinu al-detik ugari daude.

203



• Eskuzko transpaletak.Oro har, 2.000Kg. arteko kargetarako izatendira.Oso sendoakdira, eta gutxi gorabehera 1.150 mm.ko urkilak dituzte, palet estandarizatuetara egoki-tuak.

�ranspalet batzuek �asotze-ahalmen handiagoa dute, baina karga mugatuagoa izaten da.

• Transpalet elektrikoak. Funtzionalitate bera duten orga elektrikoak ere badaude.Horiekgauzak mugitzeko eta �asotzeko ahalmenaz gain, plataforma batzuen bidez pertsonak ere garraiatu ditzakete. Normalean, transpalet elektrikoak esaten zaie, eta batzuek gidaria dute eta beste batzuek ez.

• Bestebaliabidebatzuk.

Arrabol-mahaiak

2.2. Mugimendu bertikalak

Biltegiko lan horiek egiteko gehien erabiltzen diren makinak pilatzaileak dira. Batzuek gidaria behar dute, beste batzuek ez; batzuk automatikoak dira, beste batzuk eskuzkoak; hainbat eragingailu izaten dituzte.

Kamioien euren garabiak ere erabiltzen dira, eta garabi autonomoak ere bai.

Oro har, materialak erabiltzearekin lotutako ekipo, makineria eta tresna guztiek CE markaketa izan beharko dute, eta erabilera-eskuliburua ere izango dute.

205

Hondakinak botatzea eta birziklatzea


21Hondakinak bildu eta birziklatzea.

aurkibidea: Ingurumenaren kudeaketa. Hondakinak. Papera eta kartoia. Ontziak. Informa-tikako hondakinak. Olioa. Motorreko olioa, makina-geletako tailerrak eta autoetako bateriak. Pilak. �onerra eta tinta-kartutxoak. Beira. �oxikoak eta arriskutsuak. Fluoreszenteak. Egurra.

Bai erakundeak eta enpresak, orokorrean, bai eta Administrazioa ere, zehazki, �abetuta dau-de beren lanean eragindako hondakinak ondo kudeatzeak zenbateko garrantzia daukan. Kezka hori, kasurik gehienetan, hondakinak kudeatzeko planetan gorpuzten da. Zentroak ondo nola an-tolatu, horretan zentratzen dira plan horiek bereziki, sortu diren hondakin solidoak gaika biltzeko modua egon dadin, hala bildutako hondakinak errazago tratatzen direlako, eta berriz erabiltzea edo birziklatzea ere errazagoa delako.

Administrazioko lanean, sortzen den “zabor-poltsa” gehien-gehiena papera eta kartoia da; zehazki, zabor guztiaren herena da papera eta zaborra. Bigarren zati ugariena materia organi-koa da, zabor guztiaren % 20 inguru. Eta ondoren, ontzi arinak, zabor guztiaren % 15. Gainera-ko hondakinak gutxixeago sortzen dira: beira, lorategiko eta kimatzeen hondakinak, ontzienak ez diren hondakinak, aparatu elektroniko eta elektrikoen hondakinak, erabilitako tresnak, etab.

Administrazioko �ardunean sortzen diren hondakinei buruzko zifra hauek gutxi gorabehera-koak dira, gainera, zentroz zentro ere aldatu egiten dira zifrak. Baina kontua da agerian uztea benetan garrantzitsua dela �akitea zer-nolako hondakinak sortzen diren �arduera-arlo bakoitzean, dena delako hondakinak �asotzea baita helburua, gero berriz erabiltzeko edo tratamenduren bat emateko.

Kudeaketa-sistemak lagungarri dira gauza bakoitzerako edukiontziak lekurik egokienean �artze-ko, eta erabiltzaileei, edukiontzi horien berri ez ezik, kudeaketaren berri emateko. Dena delako hondakina �aso osteko neurriak ere koordinatu behar dira, hala nola zaborrak �asotzen eta garbi-tzen, eta zaborrak tratatzen ibiltzen diren langileekin eta enpresa bereziekin. Horrez gain, mate-rial kantitateak eta fluxua kontabilizatuko dira, kudeaketaren bilakaera eta emaitzak neurtzeko.

Nolanahi ere, gogoan izan behar da gutxiago kontsumitzera eta zabor gutxiago sortzera �o behar dugula. Erabiltzaileei zuzendutako proiektu eta estrategia espezifikoak sortuko ditugu horre-tara iritsi ahal izateko. Produktuei dagokienez, gutxien kutsatzen dutenak eta fabrikatzeko proze-suan energia gutxien behar dutenak izango dira onenak.

Pertsona bakoitzak edo erakunde bakoitzak ingurumenari eragiten dion kaltea neurtzeko kon-tzeptu lagungarri bat ere bada: “urrats ekologikoa”.

INGUrUMENArEN KUDEAKE�A. HONDAKINAK

papera eta kartoia

Papera da Administrazioan gehien erabiltzen den materiala, hortaz, baita gehien sortzen den hondakina ere. Administrazioko hainbat arlotan erabiltzen da papera �erreprografietan, informa-tika-gelatan, sailetan, idazkaritzetan, eskoletan...� eta hainbatek botatzen dute �funtzionarioek, ikasleek, garbitasuneko langileek eta beste langileek...� papera eta kartoia �aso eta birziklatzeko, eraikinen barruan �arritako edukiontzietan. Papera eta kartoia biltzeko edukiontziak non �arri ondo aztertu behar da, eta komeni da zerrenda eta planoak eskuera izatea, erraz lokalizatzeko mo-

206



duan. Orokorrean, denentzako lekuetan egoten dira, hots, pa-silloetan, halletan, liburutegietan, fotokopiagailuaren ondoan, ikasteko geletan, sailetan eta abar.

Papera eta kartoia �asotzeko edukiontzien kolore normala urdina da. Honelakoxe itxura izaten dute edukiontziok:

Gero, paperontzi horietako edukia bildu, eta kanpoko edu-kiontzi urdinetan botako dute garbitzaileek. Edukiontzi urdin hauetakoa �asotzeaz Bilketa Zerbitzu aditua arduratzen da; Ba-tzuetan, edukia trinkotu egiten dute, garraioa optimizatzeko. En-presa errekuperatzailea izaten da paper- eta kartoi-hondakinen azkeneko geltokia.

Mapa bat egin behar da edukiontzi hauek non kokatuta dauden �akiteko. Hona hemen zenbait gako lagungarri:

o �olestu kaxak bota aurretik, askoz gehiago sartzeko le-kua geratzen da hala.

o Bota aurretik, erabili behin eta berriz papera ahal duzun guztietan.

o Ez bota paper edo kartoi zikin edo koipeztaturik. o Ez bota edukiontzira paperak eramateko erabili duzun

plastikozko zorroa. o Kortxo zuria eta bilgarrietako gainerako plastikozko ba-

besak ontzien edukiontzira bota behar dira.

Ba al zenekien birziklatutako paper tona bakoitzeko 12 zuhaitzen egurra aurrezten direla? Gai-nera, egur-orez papera egiteko behar den energia baino % 30 - % 50 gutxiago kontsumitzen da.

ontziak

Aluminioa oso-osorik birzikla daiteke, behin eta berriz, eta propietaterik galdu gabe. Edari-lata-tan, �akien ontzietan �adibidez, brick-etako barruko estalkian� eta abarretan egoten da aluminioa.

50 plastiko mota inguru erabiltzen ditugu egunero, denak ere petroliotik ateratakoak. Zenbat eta plastiko gehiago birziklatu, orduan eta material original gutxiago erabili beharko da ontzi berriak egiten. Ontziak erraustea saihestuko dugu hala, eta, hortaz, bi aldetatik gutxituko dugu kutsadura.

Honako ontziak biltzeko puntuak �arriko dira:

o Brickak o Metalezko txapak eta tapak o Kortxo zuria, poliexpana o Esnezko postreen ontziak o Plastikozko botilak o Plastikozko arrautza-etxeak o Erabili eta botatzeko mahai-tresnak o Poltsak o Garbitzeko produktuen potoak o Plastikozko bilgarriak o Kontserba-latak o Edarien potoak

Halako produktuak biltzeko, edukiontzi horiak erabiltzen dira ia beti:

Paperaren kasuan bezalaxe, lehen aipatutako mapa horre-tan, edukiontzi horiak non dauden adierazi behar da. Gogoan izan:

207



o Kartoizko ontziak papera eta kartoia biltzeko edukiontzitan bota behar dira.

o Disolbagarri, pintura edo antzekoak gorde dituzten plastikozko edo metalezko potoak edu-kiontzi espezifiko batera bota behar dira.

Ba al zenekien aluminio birziklatua fabrikatzeak % 95 gutxitzen duela atmosferako kutsadura eta % 95 energia gutxiago kontsumitzen duela, mineraletik eratorrita fabrikatzean baino?

informatikako hondakinak

Administrazioek informatikako hondakinak kudea-tzeko sistemaren bat edukitzen eta koordinatzen dute gehientsuenetan, ikusita zenbat informatika-ekipo ge-ratzen zaizkien zahartuta eta bota beharrean. Hon-dakin arriskutsuen inguruan gaur egun indarrean da-goen araudiak informatikako hondakinak arriskutsutzat �otzen dituenez, substantzia arriskutsuak dauzkaten osagaiak dauzkatelako �monitoreetako irudi-hodiak, CPUetako zirkuituak eta oinarri-plakak eta abar�, ezin-bestekoa dugu hondakin horiek modu berezian kudea-tzea, alegia, ezin dira hondakindegietara eraman.

Kudeaketa-sistema horren lehenengo urratsa da sortu diren lekuetatik kentzea informatikako aparatuen hondakinak. Legeak ekoizleei egozten die erabili eta botatzekoak diren ekipoak kentzeko ardura.

Bigarren urratsa da biltegian gortzea eta nola dau-den begiratzea, ikusteko berriro erabiltzeko moduko ekiporik badagoen, eta, hala bada, horreta-rako moduan �artzeko.

Azkenik, berriz erabili ez daitezkeen hondakinak halako hondakin arriskutsuak kudeatzeko baimena daukan kudeatzaile bati emango zaizkio, baimendutako enpresara garraiatu ditzan, han tratamendu egokia eman diezaioten.

Aparatu elektrikoek eta elektronikoek metal astunak eta substantzia halogenatuak dauzkate. Birziklatzeari esker, halako substantzia gutxiago pilatuko da ingurumenean, eta osasunerako kalte txarrak gutxitzen lagunduko dugu.

olioa

Erabilitako landare-olioa hondakin kutsakorra da eta oso zaila da desegiten, baina, saneamendu-sistematara isurtzen da, halere, askotan. Horrek, �akina, arazoak ekartzen ditu eta araz-teko prozesuaren gastua handitzen du; gainera, uretako ekosis-teman kalte latzak eragiten ditu.

Administrazioan, landare-olio erabiliak, batez ere, kafetegie-tan, eta eskola nahiz unibertsitateetako �angelatan sortzen dira.

Ba al zenekien olio litro bakar batek 1.000 litro ur kutsa di-tzakeela?

208



Motorreko olioa, makina-geletako tailerrak eta autoetako bateriak

Olio mineralak ez dira berez degradatzen �ez dira biode-gradagarriak�, eta ingurumenerako oso kaltegarri diren subs-tantziak dituzte. Oxigenoa oztopatzen duen geruza bat sortzen dute uretan, eta animaliak eta landareak hil egiten dira.

Autoetako bateriek, bataz beste, honako osagaiak dituzte: % 25-30 azido sulfuriko diluitua; % 60-65 beruna eta % 8-10 polipropilenoa. Oso kutsakorrak dira substantzia horiek, hortaz, errekuperatu beharrekoak.

Olioz bustitako trapuek, oliodun iragazkiak eta olioa dauka-ten ontzi eta ob�ektuek ere olioaren prozedura berdin-berdina bete behar dute.

pilak

Pilek metal astunak, azidoak eta abar dauzkate, eta kutsadu-ra-iturri handia dira. Litekeena da zaborrarekin batera botatako pila bat lehertzea, oxidazioagatik, eta barruko edukia kanpora botatzea. Azkenean, uraz lagunduta �euri-uraz, adibidez� edu-ki hori lurrean iragazten da, eta lurpeko urak kutsatzen ditu. Ur horiek gizakiek eta beste animaliek erabiltzen dituzte, hortaz, arriskua dago konposatu horiek or-ganismoan pilatzea, eta kontzen-trazio toxikoak eragitea.

Alabaina, gaika bilduz gero, substantzia horiek kendu egin daitezke piletatik, eta hor zehar zabal-tzea eragotzi. Enpresa aditua arduratuko da pilak bildu eta kudea-tzeaz. Gainerako kasuetan, pilak botatzeko ontzia non dagoen argi eta garbi adierazi behar da.

Ba al zenekien botoi-pila bakar bat nahikoa dela 600.000 litro ur kutsatzeko?

Tonerra eta tinta-kartutxoak

Inprimagailuetan edo faxetan erabiltzen diren zin-ta, tinta edo tonerraren bilgarrien fabrikazio-prozesua kostu handikoa da, eta ingurumenerako kaltegarri di-ren materialak erabiltzen ditu. Orain arte, erabili eta botatzeko material hau erre egiten zen, baina gas eta ke oso kutsagarriak eragiten ziren.

�inta- edo toner-kartutxo bat erabili eta gero, EZ BO�A, eta ahal baduzu, gorde bilgarri guztia �kaxa eta zorroa�.

Erreprografia-zentroen ondoan edukiontziak �a-rriko dira, hara botatzeko toner edo kartutxo hutsak. Kartoizko kaxak edo edukiontzi gris metalikoak iza-ten dira material horientzako edukiontziak. Produktu hauek ere enpresa egokiek �aso eta kudeatu behar dituzte.

209



Beira

Beira nahi adina aldiz birzikla daiteke, bere kualitateak gal-du gabe. Zenbat kilo beira �aso, hainbat kilo ontzi berri lortzen dira. Halere, beirak ezer nabarmentzekoa baldin badauka, da nahikoa duela ondo garbitzea eta desinfektatzea beiraz eginda-ko edozein ontzi edo produktu berriz erabiltzeko.

Edukiontzi BErDEAK �iglooak� biosanitarioa ez den edo be-rriz erabiltzekoa ez den beiratarako dira. Edukiontzi berdeetan bildutako beira ontzi berriak prestatzeko lehengaia izan daiteke berriz. Mapan begiratu edukiontzi berdeak non dauden ikuste-ko.

Ba al zenekin birziklatutako beira tona bakoitzeko 1200 kg lehengai eta 130 kg petrolio gutxiago kontsumitzen dela?

�OXIKOAK E�A ArrISKU�SUAK

Fluoreszenteak

Fluoreszenteak hondakin arriskutsuak dira, tratamendu ego-kia �aso behar dute, hortaz. Mantentze-lanen zerbitzua da fluo-reszenteak biltzeaz arduratzen dena, eta nahikoa bildu denean, enpresa baimenduari dei egiten dio �asotzera etor dadin.

BES�ELAKO HONDAKINAK

egurra

Eraldatu gabe dauden egur-hondakin txikiak �azal, txirbil, ezpal eta abar� konpostatzeko modukoak dira. Paletak, kaxak, taulak eta abar birrindu egiten dira, eta aglomeratuak sortzeko nahiz energia emateko erabil daitezke.

Altzari zaharrak

Bulego edo dependentziaren batean altzariak kentzen dire-nean, gorde egin behar dira, bai �aso eta norabait eramateko, bai beste nonbaiten �artzeko. Nahiko altzari bildu denean, en-presa bat kontratatu behar da, handik kentzeko eta tratatzeko.

VIIIEkipamendu eta instalazioen mantentze-lana eta konponketa

213

Sarrailagintza, iturgintza, saneamendua...


22Sarrailagintza, iturgintza, saneamendua, elektrizitatea, zurgintza,

igeltserotza, berokuntza eta aire girotua: oinarrizko nozioak. Mantentze-lanerako eta konponketa txiki eta/edo ordezkapenetarako

lanabesak eta tresnak.

aurkibidea: 1. Sarrailagintza. A. elementu eta termino elkartuen definizioak. B. mantentze-lanetarako eta konponketa txikietarako zeregin ohikoenak. C. sarrailagintzako �eta zurgin-tzako� erremintak eta tresnak. – 2. Iturgintza. A. elementu eta termino elkartuen definizioa. B/ mantentze-lanetarako eta konponketa txikietarako zeregin ohikoenak. C. iturgintzako �eta saneamenduko� erremintak eta tresnak. – 3. Saneamendua. A. elementu eta termino elkartuen definizioa. B. mantentze-lanetarako eta konponketa txikietarako zeregin ohikoenak. C. erre-mintak eta tresnak. – 4. Elektrizitatea. A. elementu eta termino elkartuen definizioa. B. manten-tze-lanetarako eta konponketa txikietarako zeregin ohikoenak. C. erremintak eta tresnak. – 5. Zurgintza. A. elementu eta termino elkartuen definizioa. B. mantentze-lanetarako eta konpon-keta txikietarako zeregin ohikoenak. C. erremintak eta tresnak. – 6. Igeltserotza. A. elementu eta termino elkartuen definizioa. B. mantentze-lanetarako eta konponketa txikietarako zeregin ohikoenak. C. erremintak eta tresnak. – 7. Berokuntza eta aire girotua. A. elementu eta termi-no elkartuen definizioa. 1. Aire girotuko eta/edo berokuntzako sistema zentralizatuak. 1.1. Galdara erregailua. 1.2. Hozte-plantak eta bero-ponpak. 1.3 Erradiadoreak, fancoilak, klima-tizagailuak. 1.3.1erradiadoreak. 1.3.2. Fancoilak. 1.3.3. Klimatizagailuak. 2. Sistema auto-nomoak.

1. SArrAILAGIN�ZA

A. elementu eta termino elkartuen definizioak

1. Landatzeko sarraila: ate baten ertzean egindako aho batean kokatuta dagoen sarraila.

2. Sarrailako atea: sarraila baten zati bat; kisketak eta kisketen gailuak, hain zuzen ere, zati horretan egoten dira.

3. kisketa: ate bat ixteko mekanismoa; zulo batean lerratzen edo erortzen den barra edo pie-za bat izaten da, batzuetan bi muturretatik ireki daitekeena.

KisketaSarrailako atea

214



4. Zilindroko sarraila: elkarren artean perpendikularrak diren bi zilindroren barruan txertatu-tako sarraila: batek atearen aurpegia zeharkatzen du; bestea, berriz, sarrailan ahokatuta dago.

5. Sagar-sarraila: barruko ateetan erabiltzen den sarraila; ez dauka giltzarik, eta morroilo moduko gailu txiki bat izaten du, sagarrean kokatuta dagoen botoi baten bidez eragiten dena. Sarraila tubularra ere deitzen zaio.

6. kaxa-sarraila: ate baten oholari erantsita dagoen sarraila, atearen ertzetako batean landa-tu gabea.

7. Babesa: sarraila baten buxadura metalikoa, sarrailarekin bat ez datorren giltza bat sartzea eragozten duena.

8. Sarraila-begia: sarraila baten zilindroko arteka, giltza sartzeko eta gidatzeko.

9. izuaren aurkako sarraila: morroiloa oro har “izuaren aurkako barraren” bitartez askatzea ahalbidetzen duen sarraila. Barra hori, hain zuzen ere, larrialdiko ate eta ebakuazioko ibil-bide baten barrualdean egoten da kokatuta.

10. Bisagra landatua: atearen eta ate-zangoaren ukipeneko gainazalean txertatuta dagoen bi-sagra. �opeko bisagra ere deitzen zaio.

11. Bisagra jarraitua: bisagra mota honen paletek aplikatuta dauden gainazal osoa okupatzen dute.

215



12. Sorbatz bikoitzeko malgukidun sarraila: barrualdetik kiribileko malgukiz hornituta dagoen bisagra, ate baten ixte-mugimendua bultzatzen duena; ate zabukarietan erabiltzen da.

13. Sagarra: ate bat irekitzeko edo ixteko heldulekua. Eskutokia, kirtena edo eskulekua ere dei-tzen zaio.

14. giltza: tresna metaliko horzduna edo hainbat metodoren bidez mekanizatua, sarrailan sar-tu eta sarrailaren kisketari eragiten diona.

B. Mantentze-lanetarako eta konponketa txikietarako zeregin ohikoenak

1. Bisagrak jartzea. Lehenik eta behin egiaztatu behar da ate-orriak lasaiera egokia duela, markoaren aldean �6 mm bisagrak �arri behar diren aldean, eta 3 mm, gainerako ertze-tan�. Horren ondoren, atea �artzen da, eta ziri batzuekin zoruan altxatzen da, eta bisagrak non �arriko diren markatzen da.

Bisagrak, betiere, lehenik atean �artzen dira, eta gero markoari egokitzen zaizkio. Bisagra-ren tamaina zuraren ertzaren gainean markatzen denean, ziurtatu behar da erabat para-lelo dagoela, atearen ertzaren aldean, eta mihia �zati artikulatua� pixka bat gailentzen da soslaitik. Behin tokia markatzen denean, trintxa batekin beheratze bat irekitzen da; trintxak lehenenik bisagraren perimetroa markatu behar du. Gero, alaka beherantz dagoela, zura ezkatatzen da. Azkenik, alaka gorantz dagoela, kaxa berdindu egiten da.

Behin bisagra ahokatuko den kaxa irekitzen denean, zulo batzuk egin behar dira; bisa-graren ainguratze-torlo�uak, hain zuzen ere, zulo horietan �oango dira. Eragiketa hori erre-pikatu egin behar da markoan. Behin ateari torlo�uak �artzen zaizkionean, ziriak kentzen zaizkio, eta ate-orriaren biraketa egiaztatzen da. Kaxa sakonegi geratzen bada, bisagra hondoratu egingo da kaxan, eta atea ez da ongi itxiko. Kartoizko edo zur finezko ziri txiki bat sartu beharko zaio. Kontrako ondorioa gertatzen bada, hau da, bisagra kaxaren sos-laitik gailentzen bada, sakondu egin beharko da, trintxa edo eskoprea erabiliz.

2. Sarrailak jartzea. Lehenik eta behin, sarrailaren diametroaren markaketa egiten da ate-o-rriaren gainean: sarrailaren –eta halakorik badu, sagarraren– soslaia orriaren barruko aur-pegitik markatzen da, eta puntzoi bat erabilita, sarrailaren begiaren kokagunea markatzen da. Horren ondoren, lerro bat marrazten da atearen ertzaren erditik, sarrailaren kaxa �arri-ko den parean.

Behin markak egiten direnean, kaxa irekitzen da zulagailu batekin, pala lauko barauts bat erabiliz. Gero, kaxaren ertzak puntzoi edo eskopre batekin lantzen dira. Kaxaren sakone-ra kontuan izan behar da, �ustu sarraila landatzeko beharrezko dena. Horren ondoren, sa-

216



rrailaren begirako eta sagarrerako zuloak irekitzen dira. Sarrailaren gorputza �ada koka-tuta dagoenean, torlo�uak �arrita, aurreko plaka ezarriko da, eta hura atearen markoaren gainean kokatzen da. Eragiketa hori bisagra bat �artzearen antzekoa da: kaxa markatzen da eta trintxa batekin irekitzen da.

Behin lana amaitzen denean, dagozkion edergarriak eta sagarra �artzen dira, torlo�uak �arrita.3. Sarrailagintzako mantentze-lanak, bisagrak. Marruskadurak. Bisagrei dagokienez, man-

tentze-lanak olio leunez koipeztatzea eskatuko du, bisagrek zaratarik atera ez dezaten. Nahikoa izango da urtean behin edo bitan koipeztatzea. Batzuetan, ateak beheratu egiten dira edo zorua edo atearen markoa marruskatzen dute. Marruskadurak zuzentzeko, zirrin-dola lodi batzuk sar daitezke bisagren artean, haien altuera milimetro 1 edo 2 igotzeko. Ateak markoa marruskatzen badu, atearen ertza leundu egin beharko da, arrabotaz leun-du beharko da, alegia. Eragiketa hori atea beheratuta eta etzanda egin beharko da, arra-botaz leundu beharreko ertza gorantz utzita.

Beste zeregin batzuk �hala nola altzarietako sarrailak irekitzea, giltzak ahaztu izanagatik, etab.� oso zeregin baliagarriak dira.

C. Sarrailagintzako (eta zurgintzako) erremintak eta tresnak

1. Mailua: oso erabilia hainbat ofiziotan, beste erreminta batzuekin batera, hala nola zizelak, trintxak, puntzoiak, etab. Burdinazko edo altzairuzko buru edo barra bat izaten du, hain-bat akaberakoa: mutur batean karratu formakoa eta bestean lantzerka, horzduna eta hain-bat zeregin egitea ahalbidetzen duten beste batzuk, hala nola iltze-burua eta puntak aingu-ratzea edo erauztea, etab.

2. Zerrak: hainbat forma izaten dituzte. Altzairuzko orri hozdun bat izaten dute aldeetako ba-tean, gainazalak eta materialak ebakitzea ahalbidetzeko.

3. Bihurkinak: torlo�uak sartzeko edo ateratzeko erremintak. Kirten bat eta altzairuzko gorputz bat izaten dute, eta haren muturrean zati aktiboa egoten da, torlo�uaren artekara edo buru-ra egokitzen den formakoa.

�amainak eta formak ergonomikoki egokitzen dira, zer zereginetarako diseinatu diren eta mailuen errendimendua optimizatze aldera. �orlo�uaren buruaren arabera dauden mota as-koren artean, besteak beste, artekatuak eta gurutze-formakoak daude.

4. ginbaleta eta puntzoia. Birabarkia: egurrean zulo txikiak irekitzeko edo lan bati ekiteko erabiltzen dira, gero lana beste erreminta batzuen bidez garatzeko.

217



5. Zulagailu elektrikoak: erreminta erabilienetako eta moldakorrenetako bat, eta zeregin as-kotarikoak dituzten osagarri askotara egokitzen da: zulatu, fresatu, zerratu, harriz landu, lixatu, etab.

6. arrabota: kaxa luzexka bat; beraren oinarri leun eta lautik metalezko orri bat gailentzen da, zurezko gainazal bat arbastatzeko hortzaren zeregina duena. Eginkizun espezializa-tuetara eta askotariko zereginetara egokitutako hainbat mota daude.

7. arraspa: arrabotaren antzekoa, baina erabilgarritasun xeheagoa duena; hainbat formata-koak eta maila-dentsitate askotakoak daude, zeregin konkretu bakoitzera egokitzeko.

8. Lima: lixatzeko eta beste erreminta batzuk zorrozteko erabiltzen da.9. Trintxa: ebaketako erreminta, doitasuneko lanetan erabiltzen dena, honako zeregin haue-

tan: beheratzeak, zulatzeak, ahokatzeak, etab.

10. eskuaira: trazatu eta neurketa mailan enkoadratzeak egiaztatzeko eta lanak prestatzeko erreminta.

11. Sarjenta: eusteko osagaia, piezak ibilgetzea ahalbidetzen duena, haien gainean lanak egi-teko.

2. I�UrGIN�ZA

A. elementu eta termino elkartuen definizioa

Hartunea: eraikineko instalazio orokorra hornidurako kanpoko sarearekin lotzen duen ho-dia.

gorako hodiak (edo muntagak): banatzaile nagusia barruko instalazio partikularrekin edo deribazio kolektiboekin lortzen dituzten hodi bertikalak.

emaria: denbora-unitateko banatutako ur-bolumena.

218



Banaketa-kontagailuak: abonatu bakoitzaren eta eraikinean horrela eskatzen duen zerbi-tzu bakoitzaren kontsumo partikularra neurtzen duen aparatua.

kontagailu orokorra: eraikinean izandako kontsumo guztiak neurtzen dituen aparatua. Metaketazko tanga: presio-multzoetan, batik bat, kasuan kasuko elektroponpek ura hurru-

patzeko balioko duen tanga, eta ez dute zuzenean hartzen kanpoko saretik; erreserbakoa, ohiko hornidura aldizkakoa edo ez-nahikoa denean.

aparatuko deribazioa: deribazio partikularra edo deribazioaren hodi-adarretako bat kon-tsumoko aparatu batekin lotzen duen hodia.

diametro izendatua: instalazio batean elkarren artean ahokatzen diren askotariko elemen-tuetarako erreferentziatzat erabiltzen den eta identifikazioari dagokion zenbaki konbentzio-nala, barruko diametroari edo kanpoko diametroari buruzkoa. Hodi mota bakoitzari da-gozkion UNE arauetan zehaztuta daude.

Lodiera izendatua: hodiaren lodierara hurbiltzen den zenbaki konbentzionala. Fluxorea: ixteko automatikoa daukan deskargatze-elementua; eragiten zaionean, emari

handi bat igarotzea ahalbidetzen du fluxoreak eraginda irauten duen denboran zehar. gainjasotzeko multzoa: banaketako sareak eskaintzen duen baino presio handiagoa eduki-

tzea ahalbidetzen duen tresna. Lokal hezea: ura kontsumitzen duten aparatuak dauden lekua, barruko instalazio partikular

batetik hartutako deribazioetatik hornitua. ixteko giltza: elikatze-hodian kokatutako giltza, eta aukera ematen du ura gainerako barru-

ko instalazioetara igarotzea mozteko. erregistro-giltza: hartunearen amaieran kokatutako giltza, ura gainerako barruko instala-

ziora igarotzea ixteko. Zerbitzuko presioa: ur-horniduraren presio manometrikoa, erregimen estazionarioan da-

goen instalaziora. purgatzea: instalazioko hodietatik airea ezabatzea edo hustea izaten da. eusteko balbula (erretentziokoa): fluido bat fluido horren funtzionamendu normaleko no-

ranzkoan igarotzea automatikoki eragozten duen gailua. Segurtasuneko balbula: zirkuituaren presioa tara-balioaren �aldez aurretik ezarritako ba-

lioaren� gainetik igotzen denean automatikoki irekitzen den gailua, presio-gehiegia atmos-ferara deskargatuz. Ihesa hustubidera birbideratuko da.

Mantentze-lanetarako eta konponketa txikietarako zereGin oHikoenak

1. Hodi izoztuak

Egoera hau prebenitu egin behar da aire libreko ur-hodietan, izozte-arriskua dagoenean. Hodian zehar ur-fluxu txiki bat mantenduz egingo da.

Behin izoztea gertatzen denean, fluxua desblokeatzeko modua bai kanpoko beroa ekarriz bai zapi beroak edo beste bero-iturri batzuk erabilita egingo da.

2. Hodietako ihesak eta hausturak konpontzea

Sor daitezkeen kalteak-eta ekidite aldera, ihesa edo haustura gertatu den hodi-adarra ba-kartuko da, hurbilen dagoen etete-balbula itxiz.

Behin behineko konponketak material egokiak erabiltzea eskatzen du, hala nola torlo�uko bridak, gomazko zintak edo piezak ordezkatzea, eta �unturak egitea, etab.

3. komuneko zisternako matxurak eta konponketa

1.- Estalkia 2.- Flotagailua 3.- �apoi edergarria 4.- �irante gida duen eragintzako eta deskargako mekanismoa 5.- Kubeta-hondoko �untura

219



6.- Mekanismoa ixteko azkoina 7.- Heldulekua 8.- Heldulekuaren zurtoina 9.- Elikatze-mekanismoa 10.- Gainezkabidea 11.- Balbularen bermea 12.- �anga-kubetaren estankotasun-�untura 13.- Komunontzi-tangaren finkatze-torlo�uak

Iturgintzaren arloko beste mantentze-lan ohikoenetako bat komunontzietako zisternak eta biltegiratze-tangak izaten dira. Labur esanda, matxurarik ohikoe-na flotagailuaren balbularen hutsa izan-go da, horrek eragotzi egiten baitu ura sartzen �arraitzea zisterna edo tanga beteta daudenean, edo txarnelaren bal-bularena, horrek tanga husteko meka-nismoari eragiten baitio.

Flotagailuaren balbulak txorrota baten antzera funtzionatzen du. Uraren irtee-ra zigilatuta dago, zapata baten bidez; flotagailuak maila igotzen duenean, ir-teera buxatzen du. �xorrota baten an-tzera ordezten da: balbularen estalkia askatzen da, eta zapata aizto batekin edo bihurkin batekin kentzen da. �xar-nelaren balbulari dagokionez, forma zabaleko zapata bat izan ohi da, eta hori sifoia askatuz alda daiteke. Ura etengabe ateratzen bada hustubidetik, hori sifoia zi-gilatzen duen zirrindolagatik izan daiteke; aldatu egin behar da, eta ziurtatu zirrindola be-rria zaharraren berdina dela, tanta-�arioak ekiditeko.

Komunontzietan ohikoa den beste matxura bat tangako ur-mailaren erregulazioa da. Ba-tzuetan, buia edo flotagailua hondatuta egoten da, edo, besterik gabe, ez du mekanismo-rik ura sarrerako hoditik igarotzea erregulatzeko. Nahiz eta sarrerako balbulak ongi fun-tzionatu, balbula hori ez da inoiz ixten denbora asko igarotzen den arte, flotagailua ez baita inoiz erabat igotzen. Arazo horretarako irtenbidea buiaren baldintzak egiaztatzea izaten da: egoera onean ez badago, buiaren zati bat ziur aski uretan murgilduta geratuko da. Beste buia bat �arri beharko da. Flotagailuari eusten dion hegaxka ere ukitu daiteke, gora edo behera, tanga lasterrago bete dadin. �anga zertxobait gorantz edo beherantz okertzeak ere tangako emaria erregulatuko du, sarrerako balbularen gainean erregulazio-mekanismorik ez daukagunean.

Komunontzien azken arazo bat estalkia konpontzea edo ordeztea izaten da. Estalki gehie-nak biribilkatuta egoten dira komunontziaren atzealdean. Aski izango da estalki zaharra askatzea eta berria lotzea. Azkoinak zaharrak badira, batzuetan blokeatuta geratuko dira, ez erabiltzeagatik eta hondakin txiki batzuk pilatzeagatik. Orduan beharrezko izango da deskoipeztatzaile edo desinkrustatzaile bat erabiltzea, hark mekanismoa garbi utziko bai-tu, pieza atera ahal izateko.

C. iturgintzako (eta saneamenduko) erremintak eta tresnak

1. aliketak: altzairuzko tenaza batzuk dira; haien puntu koniko edo lauek hainbat zeregin egin ditzakete laneko elementuen gainean, hala nola hodiak, puntak, burdinak, etab. Ze-

220



reginaren tipologiari egokitutako formak dituzten hainbat mota daude, hala nola aliketak, aho zabalgarrikoak eta hainbat zereginetako beste batzuk.

2. giltzak: buru hexagonaleko edo karratuko azkoinak estutzeko edo desmuntatzeko balio du-tenak dira. Mota ohikoenak dira giltza finkoa, zabalgarria, kate-giltza eta uhalekoa.

3. Hodi-ebakigailua: burdinurtuzko gorputz gotorra izaten dute, aldeetako batean hortz zirku-lar birakari bat daukana, eta beste muturrean, berriz, hodia lerratzea ahalbidetzen duten arrabol batzuk.

4. Zerrak: material metalikoetarako bereziak eta erabiltzen diren askotariko zereginetara er-gonomikoki egokitutako heldulekukoak.

5. Tolesgailuak: hodi metalikoak kurbatzea dute zeregintzat.

6. Soldagailuak: hodiak beroaren bidez batzeko eta kobrezko edo burdinazko piezak batze-ko materiala ekartzeko.

Gas butanoa edo beste nahasketa batzuk erabiltzen dira, soldatu beharreko piezen izaera-ren arabera.

7. Libragailuak: eskukoak, kimikoak, elektrikoak, hodiaren diametroaren eta materialaren ara-bera, bai eta inkrustazio aurreikusiaren izaeraren arabera ere.

221



3. SANEAMENDUA


Hartunea: eraikinaren mugetatik kanpo instalatuta dauden eroanbide, osagarri eta �unturen multzoa. Eraikinaren ebakuazioko sarea saneamenduko sare orokorrera edo arazketako sistemara lortzen dute.

euri-urak: prezipitazio naturaletik datozen urak; funtsean, kutsatu gabeak. Hondakin-urak; ur zikinak: eraikinetako aparatu sanitario komunen erabileratik datozen

hondakin-urak. aparatu sanitarioa: eraikinetako erabilera sanitariorako uraren tokiko hornidurarako erabi-

litako gailua, bai eta ur hori ebakuatzeko erabilia ere. Zorrotenak: estalkiko hustubide sifonikoetatik eta erretenetatik euri-urak eta ebakuazio txi-

kiko saretik eta komunontzietatik hondakin-urak bertikalki zorroten-oineko kutxetaraino edo kolektore esekiraino eramaten duten kanalizazioak.

kolektorea: zorrotenetatik urak estolderia publikoko sareraino eramaten dituen kanaliza-zioa.

eraikineko putzu nagusia: sare pribatuaren eta publikoaren arteko konexio-puntua; eraiki-netik datozen kolektoreek hari lotzen zaizkio eta sare nagusirako hartunea handik atera-tzen da.

ebakuazioko sarea: eraikin batetik hondakin-urak eta euri-urak �asotzeko eta ebakuatzeko eroanbide, osagarri eta �unturen multzoa.

errefluxua: uren fluxua, uren ebakuaziorako aurreikusitako noranzkoan aurkakoa. Hustubide-sistema: ebakuatu beharreko urak �asotzen eta eraikinen kanpoaldera eramaten

dituzten tresna eta osagaiek osatzen dutena da. Jasotzeko eta ponpatzeko sistema: ebakuazioko sare batetik eta sare horren zati batetik

datozen urak biltzeko eta automatikoki �asotzeko gailuen multzoa. Urak estolderiaren irtee-rari dagokion mailaraino �asotzen dira.

Bereizte-sistema: sistema honetan deribazioak, zorrotenak eta kolektoreak beregainak dira, hondakin-uretarako eta euri-uretarako.


1. Hustubideak, zorrotenak eta kolektorea libratzea. Gai gotorrak pilatuz �oaten dira konke-tetako eta komunontzietako uren irteerako zuloetan, eta hustubide-sistemetan tapoiak egi-ten dira. Arazo hauetarako irtenbidea bentosa moduko libragailuak erabiltzea izaten da, edota produktu kimikoen eta mota mekanikokoen bitartez. Irtenbide horien eraginkortasuna kasu partikular bakoitzaren araberakoa izango da; beharrezko izan daiteke aipatutako bat baino gehiago erabiltzea.

Gerta liteke butxadura kolektore mailakoa izatea edo are kutxetetan eta erregistroko pu-tzuetan. Libratzeko, estalkia kentzeko makilak erabiltzen dira, eta haiei hainbat eskuila edo errasketa ahokatzen zaizkie.

Eragiketa erraz horiek nahikoak ez badira, zerbitzu espezializatu batek �ardun beharko du, presioko sistemak eta makineria egokia erabiliz.

Komeni da aipatzea nolako garrantzia duen buxaduren prebentzioak, elementu higieni-koak eta garbiketakoak egoki erabiliz eta erabiltzaileei informazio-neurriak emanez.

2. Sifoietarako mantentze-lanak

Funtsezko elementuak dira hustubide-sistemetan, hondakin solidoen iragazki moduan �ardu-ten baitute hodietan, eta usain txarren, komunetan.

Material polimeriko edo metalikoetan egiten dira, eta aparatuen beren ebakuaziotik hurbil egoten dira.

222



Sifoien garbiketa 6 hilean behin egingo da �hori da garbiketaren aldizkakotasuna�, edo buxatzen direnean. Oro har, erregistroak dauzkate, gomazko tapoi eta �untaduren bitartez.

C. erremintak eta tresnak

Iturgintza atalekoak berak.

4. ELEK�rIZI�A�EA


1. instalazio elektrikoa: xede partikular bati begira ezarrita dauden aparatu eta zirkuitu elkar-tuen multzoa: energia elektrikoaren ekoizpena, konbertsioa, transformazioa, transmisioa, banaketa edo erabilera.

2. korronte alternoko tentsio nominal ohikoa:a. 230 V faseen artean, hiru eroaleko sare trifasikoetarako.b. 230 V fase eta neutro artean eta 400 V faseen artean, 4 eroaleko eta 50 Hz-ko sare trifasikoetarako.

3. Sarean erabilitako maiztasuna: 50 Hz.

4. Hartuneak: babes-kaxa elikatzen duen banaketa-sareko instalazioaren zatiari deitzen zaio hartunea. Enpresa hornitzailearen erantzukizuna da.

5. Loturako instalazioak: babes-kaxa nagusia barruko instalazioekin edo erabiltzailearen har-tzaileekin batzen dituztenak.

6. Babes-kaxa nagusia: elikadura-linea nagusien babeseko elementuak ostatatzen dituzte, eta erabiltzaileen instalazioen �abetzaren printzipioa adierazten dute.

7. aginte- eta babes-taula nagusia: zirkuituen gainintentsitateen eta lurrerako ihesen kontrako babes moduan erabiltzen diren tresnak ostatatzen dituzte, hau da, instalazioko tentsioko parteekin zeharka edo zuzenean gerta daitezkeen kontaktuak. Elementu nagusiak honako hauek dira: etengailua nagusia �PKE�, etengailu automatiko diferentziala �EAD� eta etengai-lu automatiko txikiak �EA��.

8. eroanbideak: oro har, material plastikozko eta metalikozko erretilu edo hodiak, kableatuak modu egokian eta seguruan trazatzeko eta euskarritzeko.

9. Larrialdiko seinaleztapena eta argiztapena: lokal-publikoek larrialdiko argiztapen-tresnak eduki behar dituzte. �resna horiek funtzionamenduko autonomia daukate, baterien bitartez, eta horniduraren huts arrunten aurrean, ebakuazioa ahalbidetzen duen gutxieneko argizta-pena ziurtatzen dute. Seinaleztapeneko pilotuak dauzkate. Oro har, ebakuazioko ibilbidee-tan eta larrialdiko irteeretan �artzen dira.

10. argiztapena: Lanpara mota ohikoenak, fluoreszenteak, goritasunekoak eta halogenoak dira.


Behe-�entsioko Erregelamendu Elektroteknikoak agintzen duenez, instalazio elektrikoak instala-tzaile baimenduek bakarrik egin beharko dituzte.

223



Instalazio elektriko guztiei erabilerako eta instalazioen mantentze-lanerako �arraibide orokor batzuk erantsi beharko zaizkie.

Jarraibide horien barruan, titularrari eman beharko zaion eranskinetako bat honako gomendio hauek izan daitezke:

Zure instalazioa hobeto erabiltzeko aholkuak

1. Konpainia hornitzailearekin abonamendu-poliza �kontratua� egin aurretik, eskatu aholkua instalatzaile elektrikari baimenduari, konpainiari berari edo profesional gaitu bati, zuretzat egokienak diren tarifa eta potentzia aukeratzeko.

2. Ez gainditu aldi berean energia-konpainia hornitzailearekin kontratatuta daukazun potentzia, PKEk �potentzia kontrolatzeko etengailua� saltatu egingo baitu, eta zu zerbitzurik gabe utziko zaitu etxebizitza edo lokal osoan. Deskonektatu aparaturen bat �potentzia handienekoak�, eta eragin berriz PKEri; deskonektatu etengailu nagusia, eta konektatu berriz PKE. Hala eta guztiz ere, saltatzen badu, abisatu konpainia hornitzaileari, matxura PKNn baitago.

3. EADk �etengailu automatiko diferentzialak� saltatzen badizu aginte- eta babes-taula nagusian, honela �okatu beharko duzu:

a� Deskonektatu etengailu automatiko txikia eta konektatu EAD. b� Joan zaitez konektatzen etengailu automatiko txiki guztiak, eta EAD berriz saltarazten

duzun zirkuituan dago matxura. Kasu horretan, deskonektatu aparatua eta lanparak zirkuitu horretatik, eta eragin berriz etengailu txikiei. Saltatzen ez badute, matxura aparatuena da. Berriz saltatzen badute matxura zirkuitu horretan duzu; hori dela eta, zure instalatzaile baimenduari abisatu beharko diozu.

4. Etengailu automatiko txiki batek saltatzen badu aginte- eta babes-taula nagusian, kasu hauetakoren batengatik izan daiteke:

a� Etengailu txiki hori babesten duen zirkuitua gainkargatuta dagoela; kasu horretan, aparatuak edo lanparak deskonektatzen �oan beharko zara, etengailu hori berriz �artzea lortu arte.

b� Zirkuituan edo hari konektatutako aparatu eta lanparetan, zirkuitulabur bat gertatua dela. Jokatu aurreko kasuan bezala �3b�, ikusteko ea matxura hori aparaturen batena edo instalazioarena den. Utzi deskonektatuta etengailu txiki hori, eta funtzionatu instalazioko gainerakoekin.

5. Egiaztatu aldian behin �urtean behin, gutxienez� eta zure instalatzaile baimenduaren bidez, zure etxebizitzaren edo lokalaren lurreko sarea.

6. Egiaztatu aldian behin �hilean behin, gutxienez� zure EAD. Sakatu probako botoia, eta saltatzen ez badu, matxuratuta dagoelako da; beraz, ez zaude babestuta deribazioen kontra. Abisatu zure instalatzaile baimenduari.

7. Eskuztatu aparatu elektrikoak, are telefonoa, BE�I eskuak lehor dauzkazula, eta ahal dela, ez egon oinutsik edo oinak bustita dauzkazula.

224



Eta EZ eskuztatu INOIZ lurrunetan edo dutxa pean. Ura elektrizitatearen eroalea da! Instalazioan edo erabilitako aparatuan huts elektrikoren bat badago, elektrokutatzeko arriskua izango duzu. Adi bainu-ontziaren ertzean �artzen dituzun irrati, ile-lehorgailu edo berogailuekin: uretara erortzen badira, elektrokuta zaitezke.

8. Pareta bat edo sabai bat zulatu aurretik, egiaztatu landatutako kanalizazio elektrikoak. Zulagailuarekin kanalizazio bat zeharkatzean, elektrokuta zaitezke.

9. Aparatu elektrikoren bat eskuztatzerakoan, deskonektatu aldez aurretik EAD taula nagusitik, eta egiaztatu BE�I ez dagoela tentsiorik.

10. Ez erabili inoiz kable zurituak, larako eta entxufe hautsiak, etab. dituen aparatu elektrikorik.

11. Ez egin konexio bat baino gehiago entxufe bakar batean �ez erabili lapurrik edo larako anizkoitzik�.

12. Ez utzi aparatu elektriko konektaturik haurren eskueran eta saiatu tapatzen haien irismenean dauden entxufeak.

13. Ez esku hartu zure instalazioan, instalazioa aldatzeko. Aldaketak beharrezko badira, aldaketok instalatzaile baimendu batek egin beharko ditu.

14. Hargailu batek �etxetresna elektrikoa, makineria, etab.� “elektrikara” ematen badizu, etxetresna elektrikoen hari eroaleetan edo elementuren batean korronte-deribazioa dagoelako da. Eskuarki, diferentzialak saltatzen du.

Aurkitu instalazioko zein aparatutan edo zatitan gertatzen den hori, eta isolatu behar den bezala zati metalikoarekiko kontaktua. Horretarako, instalatzaile baimenduari deitu behar diozu, ihesa aurkitzeko.

15. Aparatuak deskonektatzean, ez tiratu kordoi edo haritik, larakotik baizik.

16. Ez daiteke edozein aparatu entxufatu edozein korronte-hargunetan. Aparatu bakoitzak bere potentzia du. Eta korronte-hartune bakoitzak berea. Ikus ezazu Gida honetako “Zure Etxebizitzaren edo Lokalaren Barne Instalazioa”, eta egokitu entxufatu beharreko aparatuak harguneekin. Aparatuaren potentzia korronte-hargunera entxufatzea ahalbidetzen dituen anpereen gainetik badago, entxufearen oinarria, larakoa eta are instalazio erre daitezke.


1. aliketak: hainbat ofiziotako erreminta arrunta, nahiz eta berariazkoak dauden elektrizita-tearen ofiziorako; kable-ebaketak eta isolamendu-zuriketak egitea ahalbidetzen dute, ka-bleen lodierara egokitutako diametroekin.

225



2. Bihurkinak: argiketari-bihurkinek zurtoina estalita eramaten dute, estalki isolatzaile batekin. Era berean, kirtenak material plastiko isolatzaileekin fabrikatzen dira. Bihurkinen neurriak egokitu egiten dira zeregin bakoitzean lantzen diren materialetara, hala nola bornak, ko-nektoreak, doiketako torlo�uak babesetan, etab; oro har, neurri txikikoak.

3. Mailua: oro har, berariazko zeregin elektrikoetarako laguntza-zereginetarako.

4. Tentsio-egiaztagailuak: instalazioaren tentsioko zatiak eta zati horien tentsio zehaztea ahal-bidetzen dute. Segurtasuneko funtsezko erreminta da.

5. pintza elektrikoak: zirkuitu �akin bateko intentsitatea eta tentsioa neurtzeko.

6. Lotune-bornak: material plastikozko kaxak; zulo batzuk dituzte, eta horietan torlo�u babes-tuak estutuz, kableak lotzen dira.

5. ZUrGIN�ZA


1. Taula aglomeratua: zur aglutinatuzko partikulez osatuta daude, erretxina sintetikoen bitar-tez.

2. Taula kontratxapatuak: zurezko xaflak; zuraren hariak perpendikularki gurutzatzen dira.

226



DM deritzana aglomeratu mota bat da: azalak txikiagoak ditu; prentsatua, berriz, eragin-korragoa.

3. iltzea: iltze arruntak diamante-forman bukatutako punta dauka, fuste mehekoa eta buru laukoa, eta akabera garrantzitsua ez den lanetan erabiltzen da. Askotariko motak daude, aplikazioaren arabera. Aldagaiak, honako hauek dira: luzera, lodiera, buruaren forma eta fabrikatzeko erabiltzen diren materialak, besteak beste.

4. Torlojuak: loturako pieza metalikoa, fuste zuzenekoa. Mota asko daude, buruaren forma-ren eta zurtoinaren artekaren, luzeraren eta lodieraren, puntaren formaren, hari-neurriaren, etab.en arabera, bai eta fabrikatzeko erabiltzen den materialaren arabera ere. Normaliza-tuta hautatzea komeni da.

5. Burdinkiak: Eraikuntzan oro har eta zurgintzan bereziki erabilitako burdingintza metalikoz-ko produktuen multzoa. Azken horiek sailka daitezke xedearen arabera �zertarako erabil-tzen diren, horren arabera�, bai eta elkartuko den elementuaren eta xedearen arabera ere. Adibidez, mota bateko edo besteko ateak edo leihoak, metalezko plakak, artekatzaileak, hainbat formatakoak, bernoak, azkoinak, zirrindolak, txintxetak, grapak, etab. dira haieta-ko batzuk.


1. iltzatu: mailua erabiliz iltzeak edo puntak sartzea, iltzeen edo punten buruan perpendiku-larki kolpekatuz.

2. Torlojotu: torlo�uak sartzea bihurkina erabiliz, erlo�uaren orratzen norabidean biratuta; bihurkinaren motak bat etorri beharko du torlo�uaren buruarekin.

3. Zerratu: eskuzko erremintarekin edo eragintza automatikokoarekin egindako ebaketa, eba-kitzeko gairako egokia.

4. arrabotatu: gainazal baten akabera berdintzea izaten da.

5. Zulatu: eskuzkoa edo elektrikoa, diametro egokiko barautsen bidez. Behar izenez gero, zu-laketaren sakonera egokia kontrolatuko da, kasuan kasuko seinaleztapenaren bitartez.

6. Limatu: egiten den mugimendua eta presioa kontrolatu beharko dira, bai eta mugimendua-ren noranzkoa ere, zuraren hariarekiko.

7. oinarrizko beste zeregin batzuk: piezak leuntzea, kolatzea, oholeztatzea, bai eta mihizta-tzea ere.

8. Hautsitako pertsiana bat konpontzea.

Sarritan hautsi egiten da pertsianari eragiteko zinta, eta halakoetan ordeztu egin beharko da zinta hori. Pertsianaren bat ordeztu behar izanez gero, honako hau egin beharko da:

a� Goiko tiraderaren torlo�uak askatu.b� Azken xaflaren topeen torlo�uak askatu, leihoko errailetatik irtetea eragozten baitute.c� Xaflak atera, ordeztu behar denera iritsi arte.d� Urrats guztiak alderantziz berregin, pertsiana �atorrizko egoeran bir�atzeko.


Sarrailagintza atalekoak berak.

227



6. IGEL�SErO�ZA


1. Zementuzko morteroa: zementua, ura eta hondarra nahastuz egiten den morteroa. Zementuz-ko morteroaren inguruko ohiko izendapenak, betiere, erabilera-moduei edo aplikazio tekni-kei, gehigarri eta gehigarriok ematen dizkieten ezaugarriei, etab.i buruzkoak izaten dira.

2. Luzitua: igeltserotzako gainazala leuntzeko erabiltzen den zementuzko edo morterozko ge-ruza fina, geroago hezetasunaren kontra zigilatzeko; altzairuzko plaunkai baten bidez lor-tzen da; xedea apaingarria ere izan daiteke. Igeltsuz ere aplikatzen da.

3. igeltsadura: igeltsu, ur eta hondarrezko nahasketa, egoera plastikoan pareta eta sabaien gainazalean aplikatzen dena, eta lehortzen eta gogortzen uzten dena. Igeltsua ere deitzen zaio. Hainbat gehigarri aplika dakizkioke, eta ezaugarri gehigarriak ematen dizkiote, hala nola gogortasuna, erresistentzia termikoa, suarekiko erresistentzia, etab.

4. Baldosa zeramikoa: pieza esmaltatua, oro har forma lauzkoa, paretak, zoruak, etab. estal-tzeko erabiltzen dena.

5. estaldura: gainazal bati geruza edo akabera bat aplikatzea, hezetasunetik, narriaduratik eta korrosiotik babesteko edo arrazoi estetikoengatik. Ohikoenak honako hauek dira: pla-kadurak, xaflatuak, zurezko azalak, etab.


1. pintura-altxatuak konpontzea. Altxatu ez oso sakonetarako, nahikoa izango da igeltsadura bat aplikatzea eta aldez aurretik morteroarekin, tamaina handikoa bada.

2. Baldosak birjartzea.

Hautsita dagoen edo ordeztu nahi den baldosa kendu ondoren bir�arri behar da, eta ba-rrunbea zizelarekin eta mailuarekin garbitu ondoren. Horma-atalaren edo zoruaren plani-metria ziurtatu behar dira.

Baldosak gainazala bustita �arriko dira, horrekin handitu egingo baita itsasgarritasuna. Morteroa aplikatzen da, eta baldosa kolpe txiki batzuen bitartez instalatzen da, baldosari paramena emateko.

3. Hezetasunak: eskuarki, kondentsazioa dela eta, leiho eta ateen ondoan. Lehortuta dagoenean konpondu behar da, aplikazio horretarako osagai egokiak dituen masa zigilatzaile batekin.


espatulak eta plaunkaiak: hainbat forma eta tamainatako altzairuzko orriak dituzte, eta ze-regin bakoitzera ergonomikoki egokitutako heldulekuak.

Zizela: 20 - 30 cm luzeko erreminta, alaka bikoitzeko aho altzairatu eta zuzena duena; ha-rri eta metalak mailu-kolpez lantzeko erabiltzen da.

228



Mailua: ofizio ugaritako erreminta arrunta, nahiz eta gremio honetan tamaina askotakoak dauden. Eraispenetarako erabiltzen direnak nabarmentzen dira.

palak: karratuak edo bihotz-formakoak, uztai-itxurako edo �-erako kirtendun heldulekuak di-tuztenak.

eskorga: lurra, masa, etab. garraiatzeko.

7. BErOKUN�ZA E�A AIrE GIrO�UA


Gai honekin erlazionatuta dauden kontzeptuak aski konplexuak dira; izan ere, kontzeptuok argi ulertzeko Fisikaren eta Kimikaren arloko ezagutza teoriko berariazkoak behar dira, bai eta makinerian erabilitako teknologiarena ere.

Hemen bilatzen den zereginerako, nolabaiteko sinplifikazioa onartzen da: arazorik garrantzi-tsuenak �orratzen dira, eta gai honi buruzko irudi orokor bat ematen da, baliagarri izan daitekee-lakoan.

1. aire Girotuko eta/edo Berokuntzako sisteMa zentralizatuak

Oro har, instalazio zentralizatu horiek partekatzen dituzten tamaina handiko eraikin berezietan eta erkidegoetan erabiltzen diren sistemak izaten dira. Ondoren azaltzen diren azpisistemek osa-tzen dute sistema:

Beroa eta hotza ekoizteko zentralak.Kontua da fluido bat berotzea eta/edo hoztea, honelako makinen bitartez:

1.1. Galdara erregailua

Askotariko erregaiak erabiliz eta erregailuaren ekintzaren bitartez galdararen sutondoan errez, galdararen gorputza zeharkatzen duten ura berotzen da, ura ibiltzen den hodien bidez. Uraren zirkuituak birzi-kulazio-ponpa bat ere behar du; ponpa horrek ura mugitzen du zirkui-tuan zehar, eta biltegi edo kolektore batean uzten du, beste batean era-biltzeko. Zirkuitu horri, ur beroko zirkuitu primario deitzen zaio.

Etxeko galdarak hormakoak izaten dira; erkidego eta eraikinei zer-bitzua ematen dietenak, berriz, potentzia handiagokoak direnez, han-diagoak dira, eta bankadetan bermatzen dira.

Galdarek eta elementu elkartuek multzo bat osatzen dute, eta “galdara-ge-la” deritzan barrunbe batean biltzen da. Barrunbe horren eraikuntza berariazko araudi bati atxikita dago, eta segurtasuneko neurri zorrotz batzuk bete behar ditu. Gehien erabiltzen diren erregaiak, berriz, gas naturala eta gasolioa dira.

Horma-galdara

1.2. Hozte-plantak eta bero-ponpak

Aire girotuko instalazioetan, ur hotza ekoizten duten makina bat edo makina-multzo bat dago, beharrezko potentziaren eta diseinuaren arabera. Hau da, uraren zirkuitu bat dago, birzikulazio-ponpa duena; ponpa horrek ura mugitzen du makinan zehar, hozteko, eta biltegi edo kolektore

229



batean uzten du, beste batean erabiltzeko. Makinaren es-kema galdararen gainean azaldutakoaren antzekoa da, eta makina horri “hozte-planta” eta ur hotzaren zirkuitu prima-rioa deitzen zaio.

Mota honetako makina batzuek berezitasun bat daukate: oinarrian hozteko duten hozte-zikloa irauli dezakete, eta ura

berotzea lortu. “Ur-ponpa” deritzate, eta hainbat motatakoak daude. Kasu horretan, makina ba-karra erabil daiteke beroa eta hotza ekoizteko, eta funtzionamenduko modua eskariaren arabera hautatzen da: negu modua edo uda modua.

1.3. Erradiadoreak, fancoilak, klimatizagailuak

1.3.1. Erradiadoreak

Berokuntza-sistemek, oro har, ohiko erradiadoreak erabiltzen dituzte lokalak berotzeko. Al-tzairuzko txapakoak eta aluminiozkoak daude, eta modularrak izan daitezke, lokalaren eskarira egokitzeko. Balbula bat edukitzen dute �eskuzkoa edo automatikoa�, ura erradiadorera igarotzea ahalbidetzen duena. Azken kasu horretan, uraren igarobidea “termostatikoki” kontrolatzen da, ten-peratuaren arabera.

Paretetan erantsita kokatu ohi dira, leihoen ondoan.

1.3.2. Fancoilak

Aire girotuko sistemetan oso erabili da FANCOIL deritzana. Ur-bateria bat edo bi edukitzen di-tuzte, kobrezko eta aluminio hegasdunezko hodiz eratuak, eta haietatik ur beroa eta/edo hotza ibiltzen da, bateria 1ekoa edo 2koa den. Haizagailu batek klimatizatu nahi den barrunbeko airea ibilarazten du, eta airea hozten edo berotzen du, baterietatik pasatzerakoan. Bi balbula edukitzen dituzte, eta ur hotza edo beroa eskaintzen dute, termostato batek kontrolatzen duen eskariaren ara-bera.

Erradiadorearen antzeko egoeretan kokatzen dira, eta airearen abiadura kontrolatzeko eta ter-mostatoko tenperaturaren kontsigna doitzeko agintea dauka.

Fancoilak modu berezian diseinatzen dira, lokalaren instalazioko eta dekorazioko beharretara egokituz:

Hormakoak �mural ere deitzen zaie�.Zorukoak �kontsola ere deitzen zaie�Sabaikoak �kasete ere deitzen zaie�.

. Hormako francoila

Zoruko francoila

Sabaiko barne-unitatea

1.3.3. Klimatizagailuak

Aire girotuko instalazioetan eskuarki erabiltzen diren makinak dira. Barrunbe bateko edo ba-rrunbe-multzo bateko airea klimatizatzeko balio dute. Airea barrunbe horietatik hartzen dute, aspi-

230



razio-hodien eta zeregin horretarako haizagailuen bitartez. Airea berotzen, hozten, iragazten eta hezetzen dute, eta kanpoko airea-rekin nahasten dute, berritzeko.

Klimatizagailua

Prozesu horri, “airearen tratamendua” deitzen zaio. Aire tratatua beste haizagailu baten bitar-tez bultzatzen da barrunbeetara, bultzada-hodi batzuen bidez. Horrek guztiak sistema elektroniko eta elektriko konplexu batzuen bitartez kontrolatutako balbulak eta uhateak behar ditu.

2. sisteMa autonoMoak

Horrela deitzen zaie tresna zentralizatuak baino aire girotuko tresna sinpleago eta oro har neu-rri txikiagokoak direnei, lokal �akin baterako edo lokal-multzo txiki baterako modu autonomoan eta esklusiboan funtzionatzen dutenei.

Unitate edo subsistema bat izaten dute lokalaren kanpoaldean �aire zabalean�, eta beste unita-te bat edo unitate batzuk klimatizatu nahi den lokalean edo barne-lokaletan.

Funtzionamendua gas hozgarriaren bidezkoa da, lokal klimatizatuko beroa kanpora garraia-tzen baitu. Hozte-makinen eta bero-ponpen atalean aipatu dugun bezala, bakarrik hozten duten batzuk daude, bai eta hozte-zikloa irauliz beroa ere eman dezaketen beste batzuk ere. Azken ho-riek kontrako ondorioa sortzen dute, hau da, kanpoaldetik beroa garraiatzen dute berotu nahi den barrualdera. Bero-ponpa deritzenak dira.

Fancoilekin egiten den bezala, barneko unitateak honela diseinatzen dira: muralak, kontsolak edo kaseteak.

.

Hormako barne-unitatea Zoruko barne-unitatea

Sabaiko barne-unitatea Kanpoko unitatea

Nahi diren tenperaturen funtzionamendua doitzeko termostato batzuk ere instalatzen dira.

231

Segurtasun-gaien mantentze-laneko eta berrikuspeneko irizpideak: itzalgailuak, suebaki-ateak


23Segurtasun-gaien mantentze-laneko eta berrikuspeneko irizpideak:

itzalgailuak, suebaki-ateak.

aurkibidea: 1.Suteak detektatzeko sistema. 2.Su-itzaltzeko ura hornitzeko sistemak. 3.Su-teetarako kanpoko aho-sistemak. 4. Su-itzalgailuak. 4.1itzalgailu motak. 4.2. Itzalgailuak nola erabili. 5. Sute-aho hornituak.

Eraikinetako suteen aurkako babesaren baldintzak Eraikuntzako Kode �eknikoan ezarrita dau-de, kode horretako dagokion oinarrizko agirian.

Agiri hori, hain zuzen ere, honako atal hauetan antolatzen da: sute bat zabaltzea, dela erai-kinaren barrura, dela eraikinaren kanpora; eraikineko okupatzaileak segurtasun-baldintzetan eba-kuatzea; sua detektatzeko sistemak instalatzea; sute bat kontrolatzea eta iraungitzea, eta suhiltzai-leen esku-hartzea antolatzea.

Oinarrizko helburua honako hau da: eraikin bateko erabiltzaileek istripuzko sute baten eragi-nez kalteak �asateko arriskua murriztea, eraikin horren proiektuaren, eraikuntzaren, erabileraren eta mantentze-lanen ondorioz.

Eraikinak hainbat sute-sektoretan tokibanatuta egoten dira, eta suarekiko erresistentzia-ezauga-rri �akin batzuekin eraikiko dira, eta horrela eragotzi egin beharko da sutea sektore batetik bestera zabaltzea. Sektoreak zedarritzen dituzten horma, sabai eta ateei dagokie, bai eta eraikinaren egi-turari berari ere. Suarekiko esposizio-denborak gai izango dira eraikinaren ezaugarrien eta eraiki-naren zertarakoaren arabera behar den denboran irauteko. Bereziki kontuan hartzen dira �endea-rentzako lokal publikoak, pertsona askok erabiltzen dituztenez berariazko tratamendua baitute.

Bestalde, eraikinek arrisku bereziko lokal eta alde batzuk ere izaten dituzte eraikinetan sartu-ta, hala nola galdara-gelak edo makinak, instalazioetako pasabideak, taula elektrikoak, artxiboak, aparkalekuak, etab., eta haietarako tokibanatze-ezaugarri �akin batzuk zehazten dira.

Era berean, kontuan izan behar dira solairuko irteeretarantz, ebakuazioko eskaileretarantz eta eraikineko irteerarantz daramaten ebakuazioko ibilbideak, berariazko babesa izango baitute, ba-lizko ebakuazio batean duten garrantzia dela eta.

Ebakuazioko bitartekoak behar den bezala seinaleztatuta egon beharko dira, ibilbideen mai-lan, ebakuazioko �atorri guztietatik larrialdiko irteeraraino.

Eraikinek, betiere, dagozkien suteen aurkako babeseko tresnak eta instalazioak eduki beharko dituzte, eta Suteen Aurka Babesteko Instalazioen Araudiari atxikita daude, dela instalazio mailan, dela eraikinaren mantentze-lanen mailan.

Erreferentzia garrantzitsuenak honako hauek dira:

1. SU�EAK DE�EK�A�ZEKO SIS�EMA

Sute bat ahalik eta denborarik laburrenean detektatzea ahalbidetzen du, eta alarmako eta ko-kapeneko seinale egokiak igortzen ditu, neurri aproposak har daitezen. Suteen alarma-sistema-rekin integratuta egon daiteke.Hainbat motatako su-detektagailuen multzoa da, bai eta lokaletan dauden askotariko arriskue-tara egokitutako teknologiak eta alarma-sakagailuak ere. Haiek guztiek seinale bat eragiten dute sute-zentral deritzan gunean, alarma zein tokitan izan den �akinarazteko, eta horrek auke-ra ematen die suteen aurkako ardura duten langileei berehala �arduteko.

232



2. SU-I�ZAL�ZEKO UrA HOrNI�ZEKO SIS�EMAK

Eraikinek ur-erreserba batzuk eduki ditzakete, suterik izanez gero erabiltzeko, eta horrek esan nahi du ur-biltegi batzuk eduki behar direla, beste balizko hornidura batzuk alde batera utzita.Horniketa-sarea presurizatuta edukitzen da, horretarako �artzen diren ur-ponpen bidez. Sute baten inguruan kokatutako sute-aho hornitu bat edo gehiago erabiltzen badira, ponpaketa-sis-temek beharrezko ur-emaria eskaintzen dute, erreserbako biltegitik edo, behar izanez gero, su-teen aurkako udal-saretik.

3. SU�EE�ArAKO KANPOKO AHO-SIS�EMAK

Gainazaleko ahoak dira, eta suteen aurkako ur-sarera konektatuta egoten dira eraikinaren ondo-ko kanpoaldean, eta horrela mahukak konektatu daitezke, oro har suhiltzaileek erabil ditzaten.

4. SU-I�ZALGAILUAK

Aparatu autonomo bat da, kanpoko agente bat duena, eta hura su baten gainera proiektatu eta zuzendu daiteke, barne-presio baten eraginez. Presio hori barneko presurizazio iraunkor baten bidez, erreakzio kimiko baten bidez edo gas lagungarri baten �aregitearen bidez lor daiteke.

SU-I�ZALGAILU MO�AK

Honela sailkatzen dira: A, B, C eta D. Garrantzitsua da behar den bezala erabiltzea, su-itzal-gailu batek segundo batzuk baino ez baititu behar husteko; beraz, erabili baino lehenago, ongi antolatu beharko duzu non eta nola erabili. Su-itzalgailu mota asko daude: guztiek ez dute balio su guzietarako.

4.1. itzalgailu motak

“a” motako itzalgailuak:Ur presurizatua, aparra edo hauts kimiko lehorra daukaten itzalgailuak dira; suen aurka mate-

rial organiko gotorrekin borrokatzen dira, eta txingarrak eragiten dituzte. Zurak, paperak, plasti-koek, ehunek, etab.ek bezala, materialaren hozketaz eta materiala bustiz �arduten du, berriro piz-tu dadin eragozteko.

“B” motako itzalgailuak:Itzalgailu hauek dira aparra daukatenak, karbono-dioxidokoak, erabilera anitzekoak, hauts ki-

miko lehor arruntekoak eta halonezkoak, eta oso likido eta solido sukoiek eragindako suteetan era-biltzen dira: aguarrasa, alkohola, koipea, argizaria, gasolina, etab. Kate-erreakzio kimikoa era-gozten dute.

“C” motako itzalgailuak:

Hauek dira gas karbonikokoak edo karbono-dioxidokoak, kimiko lehor arruntekoak, halonezko su-itzalgailuak eta erabilera anitzeko hauts kimiko lehorrekoak; tresna elektrikoek eragindako suteetarako gomendatuak dira, hala nola etxetresna elektrikoak, etengailuak, fusible-kaxak eta lantresna elektrikoak. Karbono-dioxidokoak presio gutxirekin erabili behar dira, potentzia handiarekin sua sakabana baiteza-kete. Korronte elektrikoaren eroapena eragozten dute. gaRRanTZiTSUa: eZ eRaBiLi inoiZ UReZko iTZaLgaiLURik TReSna eneRgiZaTUek SoRTUTako SUTeen aURka BoRRokaTZeko.

233



“d” motako itzalgailuak:

Hauts lehor berezikoak dira, tenperatura altuan erretzen diren metal batzuek parte hartzen du-ten suteetan erabiltzeko; oxigeno asko behar dute errekuntzarako, eta urarekin edo hauts kimikoe-kin bortizki erreakzionatzen dute. Materiala errekuntza-tenperaturaren azpitik hozten dute.

4.2. itzalgailuak nola erabili

1.) Itzalgailua sugarraren oinarrirantz deskargatu behar da; itzalita egon arren, itzalgailu hus-tu, erabat itzali dela eta berriro pizteko arriskurik ez dagoela ziurtatu arte.

2.) Itzalgailu bat eraginkorra izan dadin, behar den bezala erabili behar da. Egoera oso kon-plikatua izan arren, �ardun aurretik pentsatu egin behar da: segundo batzuk baino ez ditu-zu izango, eta urdurikeriak itzalgailua husteko eta arazoa ez konpontzeko baino ez dizu balioko.

3.) Itzalgailuaren irteerako irekigunea sugarrerantz apuntatuz, sakatu katua, itzalgailua �arrera bertikalean edukita.

4.) Mugitu itzalgailuaren irteera ezker-eskuin suaren eremu guztia besarkatuz.

5.) Ez borrokatu sute baten aurka, suari bizkar emanda; beti begi-bistan izan behar duzu su-al-dea edo, bestela, inguratuta gera zaitezke.

6.) Hori nahikoa izango ez balitz, utz ezazu berehala sua dagoen tokia eta deitu suhiltzaileei.

5. SU�E-AHO HOrNI�UAK

Suteen aurkako babes-tresna oso bat da; modu finkoan instalatzen da paretaren gainean, eta ur-hornidurako sarera konektatuta dago. Armairu baten barruan, erabiltzeko beharrezko diren osa-gai guztiak daude: mahuka, hariltzeko makina, balbula eta lantza pita.

1. IrEKI ArMAIrUArEN A�EA EDO HAU�SI KrIS�ALA, MODELOArEN ArABErA2. IrEKI UrA IX�EKO GIL�ZA �BALBULA�3. DESBIrIBILKA�U MAHUKA4. EU�SI LAN�ZA PI�ArI E�A ZUZENDU Ur-ZOrrO�ADA SUArEN OINArrIrAN�Z

Suteen aurkako babeseko instalazioetarako gutxieneko mantentze-lanak Suteen Aurka Babeste-ko Instalazioen Araudiko 2. gehigarrian zehaztuta daude.

Eragiketa hauek bereizten ditu: alde batetik, tresnaren edo sistemaren fabrikatzailearen edo instalatzailearen langile espezializatuek edo mantentze-lanetako enpresako langileek nahitaez egin beharrekoak �2. gehigarria. 2. �AULA�, eta, bestetik, instalazioko erabiltzailearen edo titularraren langileek egin ditzaketenak �2. gehigarria. 1. �AULA�.

234



2. gehigarria. 1. �AULA

SU�EEN AUrKAKO BABESEKO INS�ALAZIOE�ArAKO GU�XIENEKO MAN�EN�ZE-LANAKBaimendutako mantentze-enpresa bateko langileek edo instalazioaren erabiltzailearen

edo titularraren zerbitzuko langileek egin beharreko eragiketak

Tresna edo sistema HiRU HiLeTik BeHin Sei HiLeTik BeHin

Suteak detektatu eta alarma �otzeko sistema automatikoak.

Instalazioen funtzionamendua egiaztatu �hornidura-iturri bakoitzarekin�.Gaizki dauden argiak, fusibleak, etab. aldatu.Metagailuak mantendu �bornak garbitu, ur destilatua bota, etab.�.

Sute-alarmen eskuzko sistema. Instalazioaren funtzionamendua egiaztatu �hornidura-iturri bakoitzarekin�.Metagailuak mantendu �bornak garbitu, ur destilatua bota, etab.�.

Su-itzalgailuak Eskuragarritasuna, seinaleztapena eta itxurazko artapen-egoera egiaztatu.Ikuskapena: aseguruak, prezintuak, inskripzioak, etab.Pisua eta presioa egiaztatu, behar denean.Atal mekanikoak ikuskatu: pita, balbula, mahuka, etab.

Su-itzaltzeko ura hornitzeko sistemak

Elementu guztiak ikuskatu: biltegiak, balbulak, agingailuak, motoponpa alarmak, osagarriak, seinaleak, etab.Instalazioa modu automatikoan eta eskuz fabrikatzaileak edo instalatzaileak emandako �arraibideetan adierazi bezala dabilen egiaztatu.Metagailuak mantendu �bornak garbitu, ur destilatua bota, etab.�.Mailak egiaztatu: erregaia, ura, olioa, etab.Ondokoak egiaztatu: elementuen eskuragarritasuna, garbitasun orokorra, ponpa-aretoen aireztapena, etab.

Balbulen eragingailuak eta koipeztaketa.Iztupa-prentsak egiaztatu eta doitu.Motorren abiadura egiaztatu zama desberdinekin.Elektrizitatearen hornidura, lineak eta babesak egiaztatu.

Suteetako ur-hartune hornituak �SUHH�.

�resnak eskuragarri eta ondo seinaleztatuta dauden egiaztatu.Osagai guztiak ikuskatu, mahuka oso-osorik desbiribilkatu eta pitari eragin, posizio bat baino gehiagokoa bada.

235



Zerbitzu-presioa egiaztatu manometroa ikusita.Multzoa garbitu eta armairuko ateetako itxiturak eta bisagrak koipeztatu.

Sute-ahoak Lurpeko sute-ahoen eskuragarritasuna eta seinaleztapena egiaztatu.Estankoak diren ikuskatu.Irteera-estalkiak kendu, hariak koipeztatu eta errakoreen �unturen egoera egiaztatu.

Eragiteko azkoina koipeztatu edo haren olio-ganbera bete.Sute-ahoak ireki eta itxi, eta balbula nagusia eta drainatze-sistema ondo dabiltzan egiaztatu.

�utu lehorrak. Kaleko sarreraren eta solairuetako hartuneen eskuragarritasuna egiaztatu.Seinaleztapena egiaztatu.Estalkiak eta itxiturak ondo dabiltzan egiaztatu �behar izanez gero, koipeztatu�.Siamdar konexioen giltzak itxita dauden egiaztatu.Eragiteko giltzak irekita dauden egiaztatu.Errakoreen estalkiak ondo doituta dauden egiaztatu.

Sua itzaltzeko sistema finkoak:•Ur-ihinztagailuak.•Urihinztatua.•Hautsa.•Aparra.•Suaitzaltzekoagentegaseosoak.

Su-itzaltzeko agentearen edo ihinztagailuen pitak ondo dauden eta funtzionamendua eragotz dezakeen oztoporik duten egiaztatu.Sistemaren osagaiak ondo dauden egiaztatu, batez ere ihinztatzeko sistemen proba-balbula, hauts-sistemen eskuzko agingailuak eta su-itzaltzeko agente gaseosoak.Hautsa, anhidrido karbonikoa edo hidrokarburo halogenatua darabilten sistemen instalazioetan, zamaren egoera egiaztatu, bai eta gas eragilearen botilak ere, egonez gero.Kontrol-adierazkariak dituzten sistemetan, seinaleztapen-zirkuituak, argiak etab. egiaztatu.Osagaien garbiketa orokorra.

236



2. gehigarria. 2. �AULA

Suteen aurka borrokatzeko bitarteko materialetarako mantentze-lanakTresnaren edo sistemaren fabrikatzailearen zerbitzuko langileek edo baimendutako

mantentze-enpresako langileek egin beharreko eragiketak

Tresna edo sistema URTean BeHin BoST URTean BeHin

Suteak detektatzeko eta alarma �otzeko sistema automatikoak.

Instalazioa goitik behera begiztatu.Zentralen tresna eta osagarriak garbitu.Lotune hariztatu edo soldatuak begiztatu.Erreleak garbitu eta doitu.�entsioak eta intentsitateak doitu.Instalazioaren azken proba elektrizitatearen hornidura-iturri guztiekin.Alarma emateko tresnak begiztatu.

Sute-alarmen eskuzko sistema. Instalazioa goitik behera begiztatu.Osagaiak garbitu.Lotune hariztatu edo soldatuak begiztatu.Instalazioaren azken proba elektrizitatearen hornidura-iturri guztiekin.

Su-itzalgailuak Pisua eta presioa egiaztatu, behar denean.Gas eragilea darabilten hautsezko itzalgailuetan, itzaltze-agentearen egoera eta gasaren botilatxoaren kanpoko itxura egiaztatu behar dira.Honako hauek ikuskatu: mahuka, pita, balbulak eta atal mekanikoak.Oharra: urtean behingo berrikusketan ez dago zertan ireki presio iraunkorreko hautsezko su-itzalgailu eramangarriak, aurrean aipatutako egiaztapenetan anomaliarik antzeman ezean.Su-itzalgailuren bat ireki behar izanez gero, mantentze-enpresak aparatua barrutik berrikusi dela adierazten duen sistema itsatsi behar dio kanpoaldean. Adibidez, su-itzalgailua ireki eta barrutik berrikusi dela adierazten duen etiketa kenezina, uztai itxurakoa, �ar daiteke botilaren lepoan, su-itzalgailua itxi baino lehen: horrela, argi dago ezin dela kendu hura ezabatu ezean.

Su-itzalgailuari tinbrea ezartzen zaionetik beste hiru aldiz berrituko zaio, presiozko tresnen araudiko su-itzalgailuei buruzko Mie-ap5 JTorekin bat etorriz.Baztertzea:Mantentze-enpresaren iritziz funtzionamendu egokia eta segurtasuna eragozten dituen akatsen bat duten su-itzalgailuak baztertuko ditu, bai eta �atorrizko piezaren falta zaienak ere, ez baitago bermatuta fabrikatu zirenean bezala daudela.

237



Su-itzaltzeko ura hornitzeko sistema

Jarraibideen arabera motor eta ponpetan egin beharreko mantentze-lan guztiak. Ur-hornidurako iragazkiak eta zikinkeria atxikitzeko elementuak garbitu.Baterien karga eta elektrolitoa probatu, �arraibideekin bat etorriz.Ur- eta energia-iturri guztiak probatu, �aso zireneko baldintzekin �hornidura-kurbak egin behar dira�.

Suteetako ur-hartune hornituak �SUHH�.

Mahuka desmuntatu eta leku egokian probatu.Pita ondo dabilen egiaztatu, posizio guztiak eta itxiera-sistema probatuta.Errakoreen eta mahukaren estankotasuna eta �unturen egoera egiaztatu.Manometroaren funtzionamendua egiaztatu beste bat erreferentziatzat hartuta, hain zuzen ere mahukaren konexio-errakorean ezarritako bat.

Mahukak 15 kg/cm2-ko proba-presioa �asan behar du.

Itzaltze-sistemak: -Ur-ihinztagailuak.-Ur ihinztatua.-Hautsa.-Aparra.Anhidrido karbonikoa.

Egiaztapen integrala fabrikatzailearen edo instalatzailearen �arraibideekin bat etorriz; nahitaez, honako hauek:Sistemaren osagaiak begiztatu, batez ere abiarazteko tresnak eta alarma-tresnak.Itzaltze-agentearen karga eta haren adierazkaria egiaztatu �pisuaren edo presioaren neurketa alternatiboa�.Itzaltze-agentearen egoera egiaztatu.Instalazioa probatu �aso zeneko baldintzekin.

IXLan-arriskuen prebentzioa

241

31/1995 Legea, azaroaren 8koa, Lan-arriskuen Prebentzioari buruzkoa


2431/1995 Legea, azaroaren 8koa, Lan-arriskuen Prebentzioari buruzkoa:

xedea, aplikazio-eremua, eskubideak eta betebeharrak

aurkibidea: Xedapenaren aurretiko azterketa. I.- Xedea. II.- Aplikazio-eremua. III..- Eskubi-deak eta betebeharrak. Lan-arriskuen aurrean babesa izateko eskubidea. Prebentzio-ekintza-ren printzipioak. Lan-arriskuak prebenitzeko plana, arriskuak ebaluatzea eta prebentzio-�ar-duera planifikatzea. Lan-ekipamenduak eta babes-tresnak. Langileen informazioa, kontsulta eta partaidetza. Langileen prestakuntza. Larrialdi-neurriak. Arrisku larri eta hur-hurrekoa. Osasuna zaintzea. Agiriak. Enpresaburu-�ardueren koordinazioa. Arrisku batzuen aurrean bereziki sen-tiberak diren langileak babestea. Amatasuna babestea. Aldi baterako, iraupen �akineko eta aldi baterako laneko enpresetako lan-harremanak. Langileen betebeharrak arriskuak prebeni-tzeko. Ondorioak.

XEDAPENArEN AUrrE�IKO AZ�ErKE�A

Xedapena: lege arruntaZenbakia: 31/1995Izenburua: Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legea

Honakoa ukitzen du:

1/1995 Errege Dekretua, martxoaren 24koa, Legegintzako Langileen Estatutuaren Legearen testu bategina onartzen duena.

Honakoek ukitzen dute:

o 39/1999 Legeak, azaroaren 5ekoak, langileen familia-bizitzaren eta lanaren uztartzea sustatzekoak. BOE, 266 zk., 1999ko azaroaren 6koa, larunbatekoa

o 3/2007 Lege Organikoak, martxoaren 22koak, emakume eta gizonen berdintasunari bu-ruzkoak. BOE, 71. zk., martxoaren 23koa

o 54/2003 LEGEAK, abenduaren 12koak, Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legea alda-tzen duenak.

o 5/2000 LEGEGIN�ZAKO ErrEGE DEKrE�UAK, lan-arloko arau-hausteei eta zigorrei bu-ruzko Legearen testu bategina onartzen duenak.

o 31/2006 LEGEAK, urriaren 18koak, langileak sozietate anonimoetan eta Europako koope-ratibetan inplikatzeari buruzkoak. BOE, 250. zk., urriaren 19koa


o 3/2007 Lege Organikoak, martxoaren 22koak, emakume eta gizonen berdintasunari bu-ruzkoak. BOE, 71. zk., martxoaren 23koa


o 5/2000 LEGEGIN�ZAKO ErrEGE DEKrE�UAK, lan-arloko arau-hausteei eta zigorrei bu-ruzko Legearen testu bategina onartzen duenak.

242



I. XEDEA

Espainiako Konstituzioaren 40.2. artikuluak botere publikoei ezarri die laneko segurtasun eta higienea zaintzea. Politika sozial eta ekonomikoaren gida-oinarrien artean kokatzen da mandatu hau, eta langileen osasunaz arduratuko den politika garatu beharra dakar, lanetik etorritako arris-kuak prebenituko dituena.

1996ko otsailaren 11n sartu zen indarrean 31/1995 Legea, azaroaren 8koa, lan-arriskuen prebentzioari buruzkoa. Gure ordenamendu �uridikoan, funtsezko lege-oinarria da lege hori langi-leen segurtasunaren eta higienearen babesari dagokionez. Arau honek, Konstituzioan adierazita-ko mandatua betetzeaz gainera, langileen osasunaren babesari buruzko Europako altxor �uridikoa �asotzen du. Horrela, 89/391/EEE Zuzentaraua bildu du, langileen segurtasuna eta osasuna la-nean hobetzeko neurri sustatzaileak aplikatzeari buruzkoa. Arean ere, zuzentarau horrexek ezarri du Europako Erkidegoko prebentzio-politikaren esparru �uridiko orokorra.

Era berean, 31/1995 Legeak Europako beste zuzentarau batzuk ere bildu ditu, ezinbestekoa baita horiek lege-lerruneko arau batera biltzea. Zuzentarau horiek dira 92/85/EEE, 94/33/EEE eta 91/383/EEE, amatasuna eta gazteak babesteari buruzkoak, eta aldi baterako, iraupen �akine-ko eta aldi baterako laneko enpresetako lan-harremanen tratamenduari buruzkoa.

Beraz, azpimarratzekoa da erkidegoko arauak �aso direla Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legean, horien edukia oso garrantzitsua baita langileen lan-baldintzen hobetzea sustatzeko. Zen-tzu horretan, nabarmentzekoa da Europar Batasunak lan-baldintzen hobetzea bultzatu duela. Ho-rren adibide izan zen Akta Bakarra deritzonak Europako Ekonomia Erkidegoaren �ratatu Eratzai-lea aldaraztea. Egin-eginean ere, �ratatuaren 118.A� artikuluaren ildotik, tratatua indarrean �arri zenetik, estatu kideek sustatu dute lan-baldintzak hobetzea, langileen segurtasun- eta osasun-baldin-tzetan aurrera egin ahala, baldintza horiek bateratzeko xedea lor dadin.

Horrez gain, 155. Hitzarmena, langileen segurtasunari eta osasunari zein lan-inguruneari bu-ruzkoa, berretsi ondoren, Espainiak Lanaren Nazioarteko Erakundearekin hartutako konpromisoek aberastu egin dute lege-testuaren edukia, horrek Lanaren Nazioarteko Erakundearen aginduak �a-sotzen baititu.

Arau honen �atorria ongi ulertzen badugu, hobeki ulertuko dugu horren xedea ere. Legearen 2. artikuluak argi eta garbi adierazten du. Honako hau da Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legea-ren xedea:

1. Langileen segurtasuna eta osasuna sustatzea, lanak eratorritako arriskuak prebenitzeko behar diren neurriak aplikatuz eta behar diren �arduerak gauzatuz.

2. Lanbide-arriskuen prebentzioaren inguruko printzipio orokorrak ezartzen ditu.3. Bermatzea, prebentzioaren arloan, langileei informazioa emango zaiela, kontsulta egingo

zaiela, ordezkaritza orekatuarekin parte hartuko dutela eta prestakuntza emango zaiela, xedapen honetan ezarritako baldintzen arabera.

Arauak berak zehaztutako xedeaz gainera, lege-xedapenak bazituen beste helburu hauek ere, ondo bete zituenak:

1. Ikuspegi bateratua eman zaio lan-arriskuak prebenitzeko politikari. Arlo horretan zegoen batasunik eza indarreko arautegi barreiatuaren ezaugarri zen.

2. Zaharkiturik zeuden arauketak eguneratu dira, eta aurretiaz aintzat hartu gabeko egoera berriak arautu.

II. APLIKAZIO-ErEMUA

31/95 Legearen aplikazio-eremua 3. artikuluan arautzen da. Artikulu horren �atorrizko idazketa aldatu zuen 31/2006 Legeak, urriaren 18koak, langileak sozietate anonimoetan eta Europako koo-peratibetan inplikatzeari buruzkoak. Jarraian ikusiko dugu zer aldaketa egin zituen lege horrek.

243



Baina, aldi berean, kontuan hartu behar dugu Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legeak be-rrikuntza garrantzitsu bat ezarri zuela, bere aplikazio-eremuan barne hartzen baititu Administrazio publikoak ere. Hori dela bide, aurrerago esan dugun eran, lege honek lan-legeriaren izaera du, eta, gainera, alderik funtsezkoenetan, Konstituzioaren 149.1.18 artikuluak xedatutakoaren arabe-ra aldarrikatutako funtzionario publikoen estatutu-araubidearen oinarrizko araua ere bada.

Hori guztia aztertu ondoren, ikus dezagun zein den arauaren aplikazio-eremua:

1. Langileen Estatutuaren testu bateginak araututako lan-harremanetan aplikatuko da, hau da, lan-harremanak, esangura hertsian, dituzten langileei aplikatuko zaie, hau da, Langileen Estatutuak araututako lan-harremanak dituzten langileei.

2. Administrazio publikoetako langileen Administrazio- zein estatutu-izaerako lan-harremane-tan aplikatuko da.

3. Orobat, lege hau eta berau garatzeko arauak aplikatuko zaizkie kooperatiba-sozietateei, horien arautegi bereziak dituen berezitasunak kontuan hartuta; kooperatiba horiek izango dira halakoei aplikatu beharreko legeriaren arabera eratutakoak, eta lan pertsonala egiten duten bazkideak dituztenak.

Baina, gainera, legeak zehazten du zer egoeratan ez den bere edukia aplikatuko. Hori horre-la, Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legea ez da aplikatuko honako egoera hauetan:

1. Poliziaren, segurtasunaren eta aduana-gordekinaren funtzio publikoen esparruan, �arduera horien berezitasunek lege hau aplikatzea eragozten dutenean.

2. Babes zibileko zerbitzu operatiboetan eta forenseen ikuskatzean, arrisku larriko egoeretan, hondamen-egoeretan eta zoritxar publikoko egoeretan.

3. Indar armatuen �ardueretan eta Guardia Zibilaren �arduera militarretan.4. Familia-etxeko zerbitzarien lan-harreman bereziei ere ez zaie aplikatuko lege hau. Hori go-

rabehera, etxe-zerbitzuen titularrak nahitaez zaindu behar du bere langileen lana segurta-sun- eta higiene-baldintza egokietan egiten dela.

Hala ere, 31/95 Legean oinarrituko da aipatu �arduera horietan lan egiten duten langileen se-gurtasunaren eta osasunaren babesa arautzeko ematen den arautegi berezia.

Zentro eta establezimendu militarretan ere lege honetan xedatutakoa aplikatuko da, beren arautegi zehatzean �asotako berezitasunekin.

Espetxeetan, lege honetara egokituko dira �arduera batzuk, beren ezaugarriek arauketa bere-zia behar badute. Egokitze hori gauzatuko da, uztailaren 19ko 7/1990 Legeak, enplegatu publi-koen negoziazio kolektiboari eta horiek lan-baldintzen zehaztapenetan parte hartzeari buruzkoak, ezarritakoaren arabera.

III. ESKUBIDEAK E�A BE�EBEHArrAK

Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legearen III. kapituluan �asotzen dira laneko segurtasuna-ren eta osasunaren arloko eskubideak eta betebeharrak. 14.etik 29.era bitarteko artikuluei �arrai-ki, langileek eskubidea dute benetako babesa izateko lanean sor daitezkeen arriskuen aurrean; era berean, betebehar �akin batzuk bete behar dituzte, enpresaburuari laguntzeko, hartuko diren neurriak eraginkorrak izango direla bermatzeko, eta, horrela, langileen segurtasuna eta osasuna babesteko.

III. kapituluak arautzen ditu, baita ere, larrialdi-egoeretan eta hur-hurreko arrisku larria dagoe-nean aplikatu beharreko neurriak. Bestalde, langileen osasuna zaintzearekin zerikusia duten ber-meak eta eskubideak ere definitzen ditu, aparteko garrantzia aitortuz isil-gordea babesteari eta �ardun horiek gauzatu bitartean intimitatea errespetatzeari; Arautzen ditu, baita ere, langile-kate-goria �akin batzuei begira hartu beharreko neurri bereziak, hala nola, gazteen, haurdun dauden langileen edo ume batez erditu berri diren langileen eta aldi baterako lan-harremanak dituzten lan-gileen inguruan hartu beharrekoak.

244



Legeak enpresaburuari ezarri dizkion betebeharren artean, nabarmentzekoa da, langileari ai-tortutako eskubideen bermeak modu inplizituan eratorritako betebeharrez gain, �arduerak lantoki berean gauzatzen dituzten enpresaburuei ezarritako koordinazio-betebeharra. Nabarmentzekoa da, berebat, beste pertsona batzuekin norberaren �arduerako obra edo zerbitzuak norberaren lan-tokietan egitea kontratatzen edo azpikontratatzen dutenen zaintza-betebeharra, kontratatzaileek eta azpikontratatzaileek prebentzioaren inguruko arautegia bete dezaten.

III. kapituluan aldaketa handiak egin zituen 54/2003 Legeak, lan-arriskuen prebentzioari bu-ruzko legea aldatzen duenak. 2002ko abenduaren 30ean lan-arriskuen prebentzioaren alorrean egindako Gizarte Elkarrizketarako Mahaian adostu ziren neurrietatik sortu zen erreforma hori. Mahai horretan adierazi zen ordura arte modu desegokian aplikatu zela Lan-arriskuen Preben-tzioari buruzko Legea. Ez zen lortu prebentzioa enpresako sektore guztietan sartzea, ez eta pre-bentzio-kultura hedatzea ere. Ezin dugu ahaztu ezbehar-tasaren bilakaera negatiboa zela, hau da, lan-istripuen tasa altua zela. Hori guztia aintzat hartuta, Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legean aldaketa sakonak egitea erabaki zen. III. kapituluari dagokionez, 14., 16., 23. eta 24. ar-tikuluak ukitu zituen aldaketa horrek.

III. kapituluaren barnean, aldaketa handiak egin ziren, baita ere, 26. artikuluan, amatasuna babesteari buruzkoan, baina ez zen 54/2003 Legea izan aldaketak egin zituena, honako hauek baizik: 39/1999 Legea, azaroaren 5ekoa, langileen familia-bizitza eta lana uztartzea sustatze-koa, eta 3/2007 Lege Organikoa, martxoaren 22koa, emakume eta gizonen berdintasunari bu-ruzkoa.

Beraz, esan dugun eran, legean aldaketak egin ziren bere aplikazioan urritasunak zeudelako, eta langileek beste behar batzuk zituztelako. Behin hori argi utzitakoan, Lan-arriskuen Prebentzioa-ri buruzko Legearen III. kapituluan �asotako eskubideak eta betebeharrak azalduko ditugu.

Lan-arriskuen aurrean babesa izateko eskubidea

Hamalaugarren artikuluaren 1. idatz-zatiak adierazten du langileek eskubidea dutela laneko segurtasun- eta osasun-arloan benetako babesa izateko. Eskubide horri dagokionez, langileek “be-netako” babesa izateko eskubidea dutela aipatzen da; horrek esan nahi du langileak era eraginko-rrean babestu behar direla, hau da, ez edozein modutan, lanean horien segurtasuna eta osasuna bermatuko dituen modu zehatzean baizik. Gainera, lehen aldiz adierazten da langileen oinarrizko eskubide horrek langileak lan-arriskuetatik babesteko eginbeharra dakarkiola enpresaburu publi-koari.

Hamalaugarren artikuluaren bigarren idatz-zatiak, 54/2003 Legeak aldatu zuenak, zehaz-ten du zertan datzan enpresaburuaren babes-eginbeharra, eta horren erantzukizunen artean aipatzen du lan-arriskuen prebentzioa enpresako esparru guztietan sartzeko beharra. Horrek esan nahi du lan-arriskuen prebentzioa kontuan hartuko dela enpresan gauzatuko diren �ardue-ra guztietan. Gainera, bertan lan egiten duten langile guztiek beren segurtasuna eta osasuna babestu beharko dituzte, bai eta gainerako langileenak eta beren �arduera gauzatzen duten tokian egon daitezkeen gainerako pertsonenak ere. Horretarako, zehatz-mehatz �arraitu behar-ko dituzte enpresaburuak emandako �arraibideak, lan-arriskuak desagerrarazteko edo minimi-zatzeko. Hau da, enpresako langile guztiak enpresaburuaren zuzendaritzaren eta erabakien mende daude. Enpresaburuak beharrezko neurriak hartuko ditu segurtasuna eta osasuna bene-tan babesteko.

1. Benetako babes hori emateko, enpresaburuak honako eginbehar hauek bete behar ditu:2. Enpresako prebentzio-plana egin behar du.3. Lanpostuetako arriskuak ebaluatu behar ditu. 4. Beharrezko neurriak hartuko ditu larrialdietan eta arrisku larri eta hur-hurrekoetan.5. Langileen osasun-egoera zaintzen dela bermatu beharko du, batzuetan, baita lan-harrema-

na bukatu eta gero ere.

Prebentzio-erakunde bat eratuko du, aurreko puntuetan ezarritako eginbeharrak bete ditzan.

245



prebentzio-ekintzaren printzipioak

Aurreko atalean ikusi dugunez, enpresaburuak/Administrazioak prebentzio-eginbehar orokorra dauka. Artikulu honetan adieraziko dugun era, prebentzio-eginbehar orokor hori betetzeko, printzi-pio orokor batzuk hartu behar dira kontuan, prebentzio-neurri zehatzei behar duten zentzua ema-teko beren helburua bete dezaten. Honako hauek dira printzipio horiek:

1. Saihesgarri diren arriskuak saihestea.2. Saihestezinak diren arriskuak ebaluatzea.3. Lana pertsonarentzat moldatzea, pertsona lanera moldatu beharrean. 4. �eknikaren bilakaera aintzat hartzea.5. Arriskutsua denaren ordez, arrisku gutxikoa edo arriskurik gabekoa dena ezartzea.6. Prebentzioa planifikatzea.7. Babes kolektiboari, banakako babesaren aldean, garrantzi handiagoa ematen dioten neu-

rriak hartzea.8. Langileei �arraibide egokiak ematea.9. Gainera, enpresaburuak/Administrazioak kontuan hartuko ditu, zereginak agintzeko

unean, langileek segurtasun- eta osasun-arloan dituzten lanbide-gaitasunak.10. Enpresaburuak neurri egokiak hartuko ditu, arrisku larri eta bereziko guneetara informazio

nahikoa eta egokia �aso duten langileak soil-soilik sar daitezkeela bermatzeko.11. Prebentzio-neurriak eragingarriak izan daitezen, aurreikusi behar dira langileek izan ditza-

keten distrakzioak eta egin ditzaketen zuhurtzia-gabekeria ez-ausartegiak. Neurri horiek hartzeko, kontuan hartuko dira prebentzio-neurri batzuek eragin ditzaketen arrisku gehiga-rriak; halako neurriak soil-soilik har daitezke, arrisku horiek askozaz arinagoak direnean kontrolatu nahi direnak baino, eta aukera ziurragorik ez dagoenean.

Lan-arriskuak prebenitzeko plana, arriskuak ebaluatzea eta prebentzio-jarduera planifikatzea

54/2003 Legeak, lan-arriskuen prebentzioari buruzko legea aldatzen duenak, Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legearen 16. artikulua aldatu zuen. Honako ideia honi erantzuten dio alda-keta horrek: 31/1995 Legearen aginduak behar bezala ezartzeko, lan-arriskuen prebentzioa en-presako kudeaketa-sistema nagusira aplikatu behar da, lan-arriskuak prebenitzeko plana ezarri eta aplikatuz.

54/2003 Legearen helburua da prebentzioa enpresan sartzea, eta, beraz, prebentzio-kultura egoki bat hedatzea, enpresaburu publikoak lan-arriskuak prebenitzeko plan egoki bat egin dezan. Legeak zehazten du zer eduki �aso behar duen plan horrek derrigorrez:

1. Enpresaren antolaketa-egitura.2. Lan-arriskuen prebentzioaren arloko erantzukizun, eginkizun, praktika, prozedura eta pro-

zesuak.3. Zer bitarteko behar diren lantokian arriskuak prebenitzeko.

Gainera, 54/2003 Legeak adierazten du enpresan arriskuen prebentziorako plana kudeatze-ko eta aplikatzeko beharrezkotzat jotzen dituela honako tresna hauek:

a) arriskuen hasierako ebaluazioa: ebaluazio horren bidez �akin nahi da zer arriskuri egiten dien aurre langileak bere lanean. Arriskuen ebaluazioa egiteko, oro har, honako alderdi hauek hartu behar dira kontuan: �ardueraren izaera, dauden lanpostuen ezaugarriak, eta lanpostu horiek bete behar dituzten langileen ezaugarriak.

b) prebentzio-jarduera planifikatzea: enpresaburuak prebentzio-�arduera planifikatuko du, bai eta prebentzio-�arduera bakoitza gauzatzeko epea, arduradunen izendapena eta �arduerak betea-razteko behar diren giza baliabideak zein baliabide materialak ere.

246



Lan-ekipamenduak eta babes-tresnak

Enpresaburuak neurri egokiak hartuko ditu, lan-ekipamenduak egin beharreko lanerako apro-posak izan eta horretarako egokituta egon daitezen; hortaz, neurri horiek langileen osasuna eta segurtasuna bermatuko dituzte lan-ekipamenduak erabiltzean.

Lan-ekipamendu baten erabilerak arrisku zehatza eragin dezakeenean erabiltzen duenaren se-gurtasunean edo osasunean, enpresaburuak neurri egokiak hartuko ditu lan-ekipamendua haren gaineko ardura dutenek bakarrik erabil dezaten, eta erabiltzeko beharrezko prestakuntza espezifi-koa emango die.

Enpresaburuak bere langileei eman beharko dizkie beren eginkizunak betetzeko banakako ba-bes-ekipamendu egokiak, eta zaindu beharko du beren babes-ekipamendu horiek benetan erabil-tzen diren, egin beharreko lanen izaera dela eta, ekipamendu horiek beharrezkoak direnean.

Banakako babes-ekipamenduak erabili behar dira, arriskuak ezin direnean saihestu edo behar beste murriztu, babes kolektiboko neurri teknikoen bidez edo lana antolatzeko neurri, metodo edo prozeduren bidez.

Langileen informazioa, kontsulta eta partaidetza

31/95 Legearen 14. artikuluan ezarri babes-eginbeharra betetzeko, enpresaburu publikoak neurri egokiak hartuko ditu, langileek beharrezko informazio guztia �aso dezaten langileen laneko segurtasun eta osasunerako arriskuen inguruan, hala enpresa osoan daudenen, nola lanpostu eta eginkizun bakoitzak dituenen inguruan. Era berean, enpresaburu publikoak larrialdi-egoeretan har-tu beharreko neurrien gaineko informazioa eman beharko die langileei.

Langileen ordezkariak dituzten enpresetan �prebentziorako eskuordea, edo, horrelakorik egon-go ez balitz, sindikatu-eskuordeak�, enpresaburu publikoak langileei emango die aipatu informa-zioa, ordezkarien bidez; hala ere, langile bakoitzari zuzenean eman beharko zaio informazioa, bere lanpostuak edo eginkizunak dituen arriskuez eta arrisku horiei aplikatu beharreko babes- eta prebentzio-neurriez.

Edonola ere, enpresaburuak kontsulta egin behar die langileei, eta langile horien partaidetza onartu, laneko segurtasunarekin eta osasunarekin zerikusia duten alderdi guztietan.

Langileen prestakuntza

Ikusi dugun eran, enpresaburuak �arduera �akin batzuk gauzatu behar ditu dagokion babes-e-ginbeharra betetzeko. Beste �arduera batzuen artean, enpresaburuak bermatu beharko du, langile bakoitzak prestakuntza teorikoa eta praktikoa izatea prebentzioaren alorrean, behar bestekoa eta egokia, kontratua egiteko unean, kontratu-modalitatea edo iraupena edozein dela; orobat langi-leak dituen eginkizunak aldatzen direnean edo lan-ekipamenduetan teknologia berriak aplikatu nahiz aldaketak egiten direnean.

Prestakuntza langile bakoitzaren lanpostu edo eginkizunaren araberakoa izan beharko da, eta arriskuen bilakaerari eta ager daitezkeen arrisku berriei egokitu beharko zaie, eta, hala behar iza-nez gero, aldian-aldian errepikatu beharko da.

31/95 Legeak garrantzi handia ematen dio prestakuntzari. Horregatik, zenbait neurri ezartzen ditu langilea ez dadin prestakuntzaren arduradun izan. Hau da, prestakuntza hori eman beharko da, ahal den neurrian, lanaldian edo, lanaldian ezin bada, beste ordu batzuetan, baina prestakun-tzako denbora lanaldiari deskontatuta. Langileek inoiz ez dituzte �asango prestakuntzaren kostuak.

Larrialdi-neurriak

Enpresaburuak larrialdi-egoerak aztertu eta neurri egokiak hartu beharko ditu, enpresaren ta-maina eta �arduera kontuan hartuta, bai eta enpresarekin zerikusirik ez duten pertsonak enpresan

247



izan daitezkeela ere, lehen sorospen, suteen aurkako borroka eta langileen ebaluazioari dagokio-nez. Horretarako, enpresaburuak neurri horiek praktikan �arriko dituzten langileak izendatu eta al-dian-aldian egiaztatuko du neurri horien �ardunbide egokia.

Langile horiek prestakuntza nahikoa izan beharko dute, behar beste izango dira eta material egokia izango dute, arestian aipatu inguruabarren arabera. Hartutako neurriak aplikatzeko, enpre-saburuak enpresatik kanpoko zerbitzuekin izan beharreko harremanak antolatu beharko ditu, bere-ziki lehen sorospen, medikuaren presako laguntza, salbamendu eta suteen aurkako borrokei dago-kienez, halakoen berehalakotasun eta eragingarritasuna berma dadin.

arrisku larri eta hur-hurrekoa

Batzuetan, arrisku larria, hur-hurrekoa eta saihestu ezina sor daiteke lan-�arduera gauzatzean. Argi eta garbi adieraziko dugu zer arrisku-motari buruz ari garen: arrisku larria izan behar du, hau da, langileen segurtasuna eta osasuna arrisku larrian �arriko duena, eta berehala gertatu-ko dena. Egoera hori gertatzen bada lantokian edo lan-�arduera gauzatzean, honako bi egoera hauek gerta daitezke:

a� Enpresaburuak berak �akinaraztea arriskua dagoela eta zer neurri hartu diren saihesteko, langileei ahal bezain laster �akinarazteko, bere eginbeharra baita hori. Lanean ari diren langileek beren �arduera eten ahal izango dute, eta, beharrezko balitz, dauden toki ho-rretatik alde egin berehala. Enpresaburuak ez dituenean neurri egokiak hartzen edo ez duenean uzten halakorik hartzen langileen segurtasuna eta osasuna bermatzeko, langile horien lege-ordezkariek erabaki dezakete, kideen gehiengoarekin, arrisku horrek ukitutako langileen �arduera geldiaraztea. Erabaki hori berehala �akinaraziko zaie enpresari eta lan-agintaritzari; lan-agintaritzak, hogeita lau orduko epean, deuseztatu edo berretsi egingo du langileen ordezkariek erabakitako geldiaraztea.

Langileek edo euren ordezkariek ezin izango dute inolako galerarik �asan, aurreko idatz-za-tiek aipatu neurriak hartzeagatik, salbu eta gaitzustez edo zabarkeria larriz �ardun direnean.

b� Edonola ere, langile bat ezin bada harremanetan �arri hierarkian gorago dagoen pertsona-rekin, bere segurtasunarentzat, beste langile batzuen segurtasunarentzat edo beste pertso-na batzuen segurtasunarentzat arrisku larri eta hur-hurrekoa dagoela �akinarazteko, lantoki-tik alde egin ahal izango du.

Edonola ere, langileei ezin zaie eskatu berriro lanean hastea arriskuak iraun bitartean, salbu eta segurtasun-neurriek �ustifikatzen dutenean, eta erregelamendu bidez halaxe ezarri denean.

osasuna zaintzea

Enpresak langileen osasuna zaindu beharko du aldian-aldian, lanari datxezkion arriskuak ain-tzat hartuta. Hala eta guztiz ere, zaintza hori borondatezkoa da, eta langileak adostasuna eman beharko du hori gauzatu ahal izateko.

Edozein kasutan ere, langileari ahalik kalterik gutxiena egiten dioten azterketak eta frogak au-keratu beharko dira, bai eta arriskuarekin proportzionalak direnak ere. Langileen osasuna zain-du eta kontrolatzeko neurriak hartzen direnean, beti errespetatuko da langileak intimitaterako eta duintasunerako duen eskubidea, eta haren osasun-egoerari buruzko informazio guztiak isilpean gordeko dira.

Borondatezko izaera horretatik at daude soil-soilik nahitaezko azterketak, eta honako hauek izango dira: lan-baldintzek langileen osasunean dituzten ondoreak ebaluatzeko nahitaezko azter-ketak, nahiz langilearen osasun-egoera langile horrentzat, gainerako langileentzat edo enpresari lotutako beste pertsona batzuentzat arriskutsua ote den egiaztatzekoak. Halaber, borondatezko izaera hori salbuetsiko da lege-xedapenen batean hala �aso denean, arrisku zehatzei eta arris-ku bereziko �arduerei dagokienez. Horrelakoetan, langileen ordezkariek horren inguruko txostena egin beharko dute aldez aurretik.

248



Edonola ere, osasunaren zaintzaren inguruko datuak ezin izango dira erabili bereizkeria egite-ko, ezta langileari kalte egiteko ere.

agiriak

Enpresaburuak egin eta gorde beharko ditu agiri �akin batzuk lan-agintaritzaren esku �artzeko. Honako hauek dira agiri horiek:

1. Lan-arriskuak prebenitzeko plana.2. Langileei egindako arrisku-ebaluazioak.3. Prebentzio-�ardueraren planifikazioa.4. Langileen osasun-egoeraren inguruan egindako kontrolak.5. Langileari lanegun bat baino gehiagoz lan egiteko ezintasuna eragin dioten lan-istripuen

eta lanbide-gaixotasunen zerrenda.

enpresaburu-jardueren koordinazioa

Lantoki berean bi enpresa edo gehiagoko langileek �arduerak gauzatzen dituztenean, enpresa horiek lankidetzan aritu beharko dira, lan-arriskuak prebenitzeko arautegia aplikatzeari dagokio-nez. Horretarako, enpresa horiek beharrezko koordinazio-bideak ezarriko dituzte, lan-arriskuak babestu eta prebenitzeari dagokionez, eta euren langileei horien gaineko informazioa emateari dagokionez.

Lantokiaren titular den enpresaburuak behar diren neurriak hartuko ditu, bere lantokian �ardue-rak gauzatzen dituzten gainerako enpresaburuek informazio eta �arraibide egokiak �aso ditzaten, lantokiko arriskuei eta kasuan kasuko babes-eta prebentzio-neurriei dagokienez, bai eta aplikatu beharreko larrialdi-neurriei dagokienez ere. Enpresaburu horiek euren langileei eman beharko die-te horren guztiorren berri.

arrisku batzuen aurrean bereziki sentiberak diren langileak babestea

Bereziki sentibera diren langiletzat hartuko dira ezaugarri pertsonalen edo egoera biologiko ezagunen ondorioz lanak eratorritako arriskuen aurrean bereziki sentiberak direnak, desgaitasun fisikoko, psikikoko edo zentzumenezkoaren egoera aitortu zaien langileak barne.

Horrelakoetan, espezifikoki bermatuko da horien segurtasunaren eta osasunaren babesa, eta, horretarako, inguruabar horiek aintzat hartuko dira arriskuak ebaluatzean, eta, ebaluazio horien arabera, prebentzio- eta babes-neurri egokiak hartuko dira.

Era berean, enpresaburuak, ebaluazioetan, kontuan hartu behar ditu, prebentzio-neurri egokiak hartze aldera, langileen ugaltze-eginkizunean eragina izan dezaketen arriskuak, bereziki, agente fisiko, kimiko eta biologikoekin lan egiteagatik, ugalketari, ugalkortasunari nahiz ondorengoen ga-rapenari dagokienez, izan ditzakeen ondorio mutageniko edo toxikoak direla eta.

amatasuna babestea:

Pentsatzekoa denez, haurdun dauden emakume langileen lanpostuetako arrisku-ebaluazioa be-rrikusi behar da enpresari haurdun daudela �akinarazten dioten unean bertan, horien ezaugarri pertsonalak aldatu direlako, eta, beraz, horien osasunean edo fetuarenean eragina izan dezake-ten arriskuen aurrean egon daitezkeelako beren lan-�arduera gauzatzean.

Emakume eta gizonen berdintasunari buruzko 3/2007 Lege Organikoak ezarritakoari �arraiki, lan-baldintzak aldatzea nahikoa ez bada fetuaren edo amaren osasuna bermatzeko, eta hori bero-

249



ri ziurtatu dutenean Gizarte Segurantzako Institutu Nazionaleko edo mutuetako mediku-zerbitzuek, langileari mediku-zerbitzuak ematen dizkion Osasuneko Zerbitzu Nazionalaren mediku-txostenare-kin batera, langileak bere egoerarekin bat datorren beste lanpostu edo eginkizun bat bete beharko du. Lanpostu- edo eginkizun-aldaketa gauzatuko da, mugigarritasun funtzionalean aplikatzen diren erregela eta irizpideekin bat etorriz.

Lanpostu aldaketa hori, herri-Administrazioetako langileen kasuan, Langileen Estatutuan edo estatutu-araudian aurreikusitako mugikortasun funtzionaleko kasuetan aplikatzen diren arauen eta irizpideen arabera egingo da, eta langilearen osasun-egoerak aurreko lanpostura itzultzea uzten dion arte izango du eragina.

Orain arte xedatutakoa aplikatuko da, halaber, 9 hilabete baino gutxiagoko seme-alaben edos-kitze naturaleko aldian.

Haurdun dauden langileek lanetik irteteko eskubidea izango dute, ordainsariak �asota, seme-a-labak �aio aurreko azterketak eta erditzea prestatzeko teknikak lantzeko; horretarako, enpresabu-ruari aurreabisua emango zaio, eta �ustifikatu egingo da halakoak lanaldian gauzatu beharra.

aldi baterako, iraupen jakineko eta aldi baterako laneko enpresetako lan-harremanak

Horrela, aldi baterako edo iraupen �akineko lan-harremanak dituzten langileek, bai eta aldi ba-terako laneko enpresek kontratatutako langileek ere, enpresako gainerako langileen babes-maila izango dute segurtasun- eta osasun-arloan.

Enpresaburuak, gainera, neurri egokiak hartuko ditu, aurreko idatz-zatiak aipatu baldintzetan lan egiten duten langileek, beren �arduerari ekin aurretik, informazioa �asoko dutela bermatzeko; informazio horretara bilduko dira langile horiek izango dituzten arriskuak.

Hori horrela, langile horiek beti �asoko dute prestakuntza, behar bestekoa eta egokia, eta esku-bidea izango dute, aldian-aldian euren osasun-egoera zain dadin.

Langileen betebeharrak arriskuak prebenitzeko

Orain arte enpresaburuaren betebeharrei buruz hitz egin dugu, baina, orain, langileen bete-beharrak aztertuko ditugu.

Langile bakoitzaren ardura da, bere ahalmenen arabera, eta kasu bakoitzean hartutako pre-bentzio-neurrien bidez, laneko segurtasuna eta osasuna zaintzea, bereak zein bere lanbide-�ar-duerak uki ditzaketen pertsonena, bere prestakuntzaren eta enpresaburuak emandako �arraibideen arabera.

Horregatik, langileen ardura da, beren prestakuntzaren arabera eta enpresaburuaren �arraibi-deei �arraituz:

1. Makinak, lanabesak, substantzia arriskutsuak, garraio-ekipamenduak eta, orokorrean, lan egiteko osterantzeko tresnak modu egokian erabiltzea, horien izaera eta aurreikus daitez-keen arriskuak kontuan hartuta.

2. Enpresaburuak emandako babes-ekipamenduak modu egokian erabiltzea, enpresaburua-ren �arraibideekin bat etorriz.

3. Beren �arduerako tresnetan edo �arduera hori gauzatzeko lan-lekuetan dauden segurtasun-gailuak edo instala daitezkeenak �ardunbidetik ez kentzea eta modu egokian erabiltzea.

4. Hierarkian gainetik dagoen pertsona, eta babes- zein prebentzio-�arduerak gauzatzeko izendatutako langileak edo, hala denean, prebentzio-zerbitzua, berehala informatzea, be-ren ustez, zentzuzko arrazoiak direla eta, langileen segurtasun eta osasunerako arriskua dakarren edozein egoeraz.

5. Langileen laneko segurtasuna eta osasuna babesteko xedearekin, agintaritza eskudunak ezarritako betebeharrak betetzen laguntzea.

6. Enpresaburuarekin lankidetzan aritzea, lan-baldintza seguruak berma ditzan.

250



250

ondorioak

31/95 Legearen helburu nagusia da langileen segurtasuna eta osasuna babestea. Horreta-rako, neurri batzuk ezartzen ditu, langileek izan ditzaketen arrisku-egoerak hautemateko. Neurri horiek honako legezko betebehar zehatz hauek ezartzen dituzte enpresentzat: lanpostuetako arris-ku-ebaluazioak egin behar dituzte; langileei prestakuntza eta informazioa eman behar diete arris-ku horien gainean; lana modu seguruan egiteko behar den prestakuntza eman behar diete; behar diren banakako babes-ekipamenduak eman behar dizkiete langileei; eta langileen osasuna zaindu behar dute. Era berean, bereziki sentiberak diren langileak babestu behar ditu enpresak, bai eta haurdun edo edoskitzealdian dauden emakumeak, adingabeak eta aldi baterako lana egiten duten langileak ere.

Gainera, legeak ezartzen du enpresak zenbait pertsona izendatuko dituela prebentzioaz ar-duratzeko, eta dirua inbertituko duela arlo horretan. Hain zuzen ere, legearen IV. kapituluak ezar-tzen du zer prebentzio-modalitate gauzatu behar dituen enpresak, langileak benetan babesteko eginbeharra betetzeko behar diren neurri guztiak ezartzeko. Honako prebentzio-modalitate hauek ezar ditzake enpresak: berea izango den prebentzio-zerbitzu bat sor dezake, prebentzio-itun bat izenpetu dezake kanpoko prebentzio-zerbitzu batekin, edo, hala badagokio, eta legeak ezartzen dituen baldintzei �arraiki, enpresaburuak bere gain har dezake prebentzio-�arduera.

31/95 Legeak, halere, ez ditu enpresaren betebeharrak soilik zehazten. Eskubide garbi batzuk onartzen dizkie langileei, adibidez: kontsulta- eta partaidetza-eskubidea dute laneko segurtasuna-ren eta osasunaren alorreko organo espezializatuetan �segurtasun eta osasuneko batzordeak�, bai eta informazioa �asotzeko eskubidea ere; gainera, prebentziorako eskuordeak izendatuko direla ezartzen du, lan-arriskuen prebentzioaren alorrean espezializatutako lege-ordezkari izan daitezen. Legearen V. kapituluak �asotzen ditu xedapen horiek guztiak.

Gainera, legearen VII. kapituluak �asotzen ditu enpresa arduradunari ezar dakizkiokeen eran-tzukizunak eta zehapenak, legeriak ezarritako betebeharrak betetzen ez baditu. Beraz, Legearen helburua ez da asmo edo printzipio batzuk adieraztea, aitzitik, aplikatu beharreko neurriak ezar-tzen ditu, legearen xedapenak betetzen ez dituztenentzat ondorio �uridikoak ezartzen baititu.

Bukatzeko, gogorarazi nahi dugu gai honetan enpresa terminoa erabili dugunean, enpresa pri-batuei zein Administrazio publikoei egiten diegula erreferentzia, horien modalitate guztiak barne. Ez dugu ahaztu behar Lan-arriskuen Prebentzioari buruzko Legeak berariaz barne hartzen dituela Administrazio publikoak bere aplikazio-eremuan. Ondorioz, Administrazio publiko guztiek enpresa pribatu batek dituen betebehar berak dituzte lan-arriskuen prebentzioari dagokionez, eta langile publikoek enpresa pribatuetako langileek adinako babes-maila dute.

251

Gorputz-�arrerak: lesioak prebenitzea ekipamenduak eta materialak mugitzean


25

Gorputz-jarrerak: lesioak prebenitzea ekipamenduak eta materialak mugitzean.

aurkibidea: 1. Sarrera. – 2. Definizioak. – 3. Prebentzio-neurriak. – 4. Prestakun-tza eta informazioa. – 5. Kargak manipulatzea.

1. SArrErA

Kargak manipulatzea nahiko ohikoa da sektore askotan: bai industria astunaren sektorean, bai osasun-sektorean, bai beste industria- eta zerbitzu-sektore askotan.

kargak �ekipamendua, materialak, etab.� manipulatzearen ondorioz, neke fisikoa edo hainbat motatako lesioak izan ditzakegu. Lesio horiek manipulatze-lana amaitu eta berehala izan ditza-kegu, edo, mugimendu bera behin eta berriz egiten badugu sor dakiguke, traumatismo txiki asko-ren eraginez.

Besteak beste, hauek dira lesiorik ohikoenak: kontusioak, ebakiak, zauriak, hausturak eta, batez ere, eskeleto-muskuluetako lesioak. Edozein gorputz-ataletan izan ditzakegu lesioak, baina ohikoa-goak dira goiko gorputz-adarretan eta, bereziki, bizkarraldean eta gerrialdearen atzeko aldean.

Bizkarreko lesioen ondorioz, lunbalgia izan dezakegu, baina hernia diskala ere izan deza-kegu, edo are ornoetako hausturak, ahalegin handiegiak egiten baditugu.

Diotenez, kargak manipulatzea da lan-istripuak gertatzeko arrazoi nagusietako bat. Hain zu-zen ere, istripu guztien % 20 eta % 25 artean eragiten duela diote.

2. DEFINIZIOAK

Kargak manipulatzea da langile batek edo gehiagok kargak garraiatzea edo eustea. Lan ho-rrek arriskua dakarkio osasunari eta, bereziki, bizkarraldeari eta gerrialdeari.

araudiaren ikuspegitik, mugi dezakegun edozein gauza da karga. Pertsonak �adibidez, erietxe bateko gaixoak� eta materialak ere sartzen dira, nahiz eta, gizakiak manipulatu behar baditu, ga-rabien bidez izan.

Kargak manipulatzeko zer lanek dakartzate arrisku onartezinak langileen osasunaren ikuspegitik?Hiru kilo baino gehiago pisatzen duen karga orok arrisku onartezina dakarkie bizkarraldeari

eta gerrialdeari, haiek manipulatzeko baldintzak ergonomikoak ez badira. Hori dela eta, Kargak manipulatzearen ondoriozko arriskuak ebaluatzeko eta prebenitzeko gidaliburuaren aginduz, 3 kilo baino gehiago pisatzen duten kargen arriskuak ebaluatu egin behar ditugu, inguruneko baldin-tzak edo/eta ergonomia egokiak ez badira.

Hogeita bost kilo baino gehiago pisatzen duten kargak, berriz, berez dira arriskutsuak, ergo-nomia-baldintzak onak izan arren.

3. PrEBEN�ZIO-NEUrrIAK

Enpresarien betebeharrak 487/1997 Errege Dekretuak, kargak manipulatzeko gutxieneko segurtasun- eta osasun-xeda-

penei buruzkoak, berariaz xedatzen du kargak esku artean ez erabiltzeko neurri teknikoak eta an-tolaketa-neurriak hartu behar dituztela enpresaburuek.

252



Kargak manipulatzen ez badira, ez da beharrezkoa arriskuak ebaluatzea.Kargak eskuez manipulatzea ezinbestekoa bada, berriz, arriskua murrizteko ahal bezainbat

neurri �antolaketa-neurriak, baliabideei buruzkoak, etab.� hartu behar dituzte.Laburbilduz: enpresarien betebeharrak arriskurik izan ez dadin lortzea, edo arriskua murrizteaLanpostuak diseinatzeko fasean arazoari aurrea hartzea litzateke onena, eta, horretarako, pro-

zesuak automatizatzea edo mekanizatzea, gizakiak ahaleginik egin behar izan ez dezan. Hainbat bide daude horretarako:

Paletizazioa.Jasogailuak.Garraio-sistemak.Garabiak.Orga eta mahai �asotzaileak.………..

Horretarako guztirako, lana diseinatu eta antolatu behar da ekipamendu mekanikoa instalatu ahal izateko moduan. Konponbideek ez dute zertan garestiak edo konplexuak izan.

Kontuan izan behar da beste arrisku batzuk ekar ditzakeela laguntza mekanikoak erabiltzeak eta prozesuak automatizatzeak.

Esan bezala, lana antolatzeari eta prozesuak automatizatzeari esker lortzen badugu kargak eskuz ez manipulatzea, ez da beharrezkoa izango kargak eskuz manipulatzearen ondoriozko arriskuak ebaluatzea.

Nahitaezkoa izango da, dena den, ezartzen ditugun antolaketa-prozesu eta neurri mekaniko berrien arriskuak ebaluatzea, onargarriak diren ala ez zehazteko.

ezinbestekoa bada kargak eskuz manipulatzea, arriskuak ebaluatzeaz arduratu behar dute en-presaburuek eta, horretarako, kontuan izan behar dituzte 487/1997 errege dekretuaren eranski-nak aipatzen dituen arrisku-faktoreak eta arrisku horien ondorioz gerta daitezkeen ondorio konbi-natuak.

Arrisku-faktoreakHonelakoak izan daitezke: Pertsonalak. Lan-arlokoak.Arrisku-faktore pertsonalak:

• Berezkoak:gaitasun fisikorik ez izatea, aurrez patologiaren bat izatea bizkarraldean edo gerrialdean eta pisu handiegia izatea.

• Kanpokoak: �akintza edo prestakuntza nahikoak edota egokiak ez izatea.

• Bestelakoak:adinak, haurdun egoteak, lan- edo kirol-arloan beste �arduera batzuetan aritzeak, haurrak edo adinekoak zaindu beharrak eta antzeko faktoreek patologiak so-rraraz ditzakete, kargak eskuz manipulatzen badira.

Laneko arrisku-faktoreak:

• Kargarenezaugarriak:

– Karga astunegia edo handiegia izatea

– Karga mardulegia edo eusten zaila izatea

– Kargaren oreka ezegonkorra izatea

• Eginbeharrekoahaleginfisikoa.Arriskutsuadaahaleginfisikoakegitea,bizkarraldea-rentzat eta gerrialdearentzat batez ere, kasu hauetan:

– Egin beharreko ahalegina handiegia denean

253



– Soina bihurrituz edo makurtuz bakarrik egin dezakegunean ahalegina

– Gorputzaren �arrera ezegonkorra denean

– Ahalegina egitearen ondorioz, karga bat-batean mugi badaiteke

• Lantokiarenezaugarriak:

– Lurra gorabeheratsua edo labainkorra izatea

– Bertikalean dugun toki librea karga esku artean manipulatzeko nahikoa ez izatea

– Lurra edo bermalekua ezegonkorrak izatea

– Garaiera eta �arrera okerrak eta arriskutsuak izatea

– �enperatura, hezetasuna edo airearen zirkulazioa egokiak ez izatea

– Argiak egokiak ez izatea

• Jardunaren beharkizunak: Lana arriskutsua izan daiteke ezaugarri hauetako bat edo gehiago betetzen baditu:

Honako �arduera hauetako bat edo batzuk dakartzanean:

– Ahalegin fisikoa maizegi edo denbora luzeegian egitera behartzen bagaitu eta ahalegi-nak bizkarrezurraren bizkarraldeko eta gerrialdeko zatiari kalte egiten badio nagusiki.

– Atsedenaldiak edo indarberritzeko tarteak nahikoak ez badira.

– Prozesuak ezartzen badu erritmoa, eta langileak ezin badu erritmo hori moldatu.

Arriskuak ebaluatzea Laneko Arriskuen Prebentzioari buruzko Legeak agintzen du nahitaezkoa dela lan-arris-

kuak ebaluatzea. Kargak eskuz manipulatzeak dakartzan arriskuak ebaluatzeari dagokionez, Kargak eskuz manipulatzeak dakartzan arriskuak ebaluatzeko eta prebenitzeko gidaliburu tek-nikoa prestatu zuen INSH� institutuak �Laneko segurtasunaren eta higienearen institutu nazio-nalak�, horretarako metodo bat proposatzeko.

Azken ebaluazioak adierazten badu ArrISKUA ONAr�EZINA dela, arrisku hori desage-rrarazteko edo arrazoizkoa izan daitekeen arrisku-maila apalenera murrizteko neurriak propo-satu behar dira. Besteak beste, neurri hauek proposa daitezke:

1. Laguntza mekanikoak erabiltzea

2. Lana antolatzea

3. Kargaren tamaina txikiagotzea

4. Lan-ingurunea hobetzea.

Lan-baldintzak aldatzen badira, arriskuen ebaluazioa eguneratu behar dugu, eta, langileen osasuna okertzen ari dela sumatzen badugu, berrikusi.

Horretarako, kontuan izan behar ditugu hauek:

a� Osasun-zaintzaren �arraipena

b� Hautematen diren kalteen arrazoiei buruzko ikerketa

c� Kalteak murrizteko �arduerak

d� Arriskuak kontrolatzeko �arduerak.

254



4. PrES�AKUN�ZA E�A INFOrMAZIOA

Laneko Arriskuen Prebentzioari buruzko Legearekin bat, enpresaburuek ziurtatu behar dute lan-gileek eta haien ordezkariek prestakuntza eta informazio egokia dutela kargak eskuz manipula-tzeak dakartzan arriskuei buruz.

Zehazki, zera irakatsi eta �akinarazi behar diete langileei: nola manipulatu behar dituzten kar-gak eta zer arrisku dakartzan kargak behar bezala ez manipulatzeak.

Langileek ez badute prestakuntza eta informazio egokirik kargak modu seguruan manipula-tzeko moduari buruz, kargak eskuz manipulatzearen ondorioz min hartzeko arriskua handiagoa izango da .

“�rebatze-programen” bitartez, langileak prestatzeko baliabide egokiak antolatu behar dituzte enpresaburuek, eta, besteak beste, hauek �orratu behar dituzte programek:

• Laguntzamekanikoakerabiltzekomoduzuzena.

• Kargakmanipulatzeko lanaren faktoreei eta faktore horiekdakartzatenarriskuakprebeni-tzeari buruzko informazioa eta prestakuntza.

• Norkbereburuababestekoekipamenduaerabiltzekomoduzuzena.

• Kargakmoduseguruanmanipulatzekoteknikeiburuzkotrebakuntza.

• Kargenpisuarietagrabitate-zentroariburuzkoinformazioa.

Laneko Arriskuen Prebentzioari buruzko Legeko 18. artikuluarekin bat:langileen segurtasunarekin eta osasunarekin zerikusia duten gaietan, enpresaburuek langileei

galdetu behar diete eta parte hartzen utzi behar diete.Era berean, beren segurtasunaren eta osasunaren babes-maila hobetzeko proposamenak egi-

teko eskubidea dute langileek.

5. KArGAK MANIPULA�ZEA

Hiru kilo baino gehiago pisatzen duen karga orok arrisku onartezina dakarkie bizkarraldeari eta gerrialdeari, haiek manipulatzeko baldintzak txarrak badira �gorputzetik aldendurik, �arrera ezegokietan eta abar�.

Eskuarki, 25 kg. baino zama handiagoko zamak ez maneiatzea gomendatzen da.Emakume, gazte eta adinekoen kasuan, komeni da zama horiek ez izatea 15 kg. baino gehia-

gokoak.Ez dira inoiz ere 40 kg.-tik gorako kargak manipulatuko.

aRRiSkU oRokoRRak

Kargak manipulatzeko operazioak eskatzen dituzten lan-�arduerak hain askotarikoak izanik, langileen segurtasunerako eta osasunerako arrisku ugari ager daitezke:

• Manipulatutakoedobiltegiratutakoobjektuakerorietajoedoazpianhartzea.

• Pertsonakgaraieraberdinetikedoezberdinetikerortzea.

• Objektumugikorrenedofinkoenkontrakokolpeak.

• Tenperaturahandikozamakukitzea.

• Ertzzorrotzek,ezpaldurek,iltzeeketaabarrekeragindakoebakiaketaurradurak.

255



• Gehiegizkoahaleginak,gorputz-jarrerabehartueketamugimenduerrepikatuekeragin-dako neke fisikoa.

kaRgak ManipULaTZeko Teknikak

kUTXa BaT JaSoTZeko:

Kargak urrats hauek eginez �aso behar dira:

1. Nola �aso planifikatu:

– Karga ondo begiratu eta formaz eta tamainaz, izan dezakeen pisuaz eta heltzeko lekuez eta arriskutsuak izan daitezkeen lekuez �abetu.

– Garraiorako ibilbidea eta �aso ondoren azkenean non utzi behar den aurreikusi, igarobi-dea oztopatzen duten materialak kenduz.

– Janzki, oinetako eta ekipamendu egokiak erabili.

– Oinak behar bezala �arri: Oinak bereizi, zama �asotzeko �arrera egokia eta orekatua lor-tzeko, eta oin bat bestea baino aurrerago �arrri, mugimendua egin behar den norabide berean.

2. Oinak bereizi, zama �asotzeko �arrera egokia eta orekatua lortzeko, eta oin bat bestea baino aurrerago �arrri, mugimendua egin behar den norabide berean.

3. Karga �asotzeko postura egokian �arri norbera:

– Zangoak tolestuta, bizkarra zuzen, eta kokotsa barrura sartuta.

– Ez da gorputz-enborra biratu behar, eta gorputz-�arrera ere ezin da behartua izan.

1. �inko heldu: zamari tinko heldu behar zaio, bi eskuak erabiliz eta gorputzari itsatsirik. Heldulekua aldatu behar denetan, leunki egin behar da, edo zama nonbait bermatuz, bestela arriskua handiagoa izango baita.

256



2. Poliki, geldi, �aso: poliki �aso, zangoak luzatuta, bizkarrari zuzen eutsiz. Ez zaio zamari tira egin behar ez eta arin edo zakar mugitu behar.

3. Ez bira eragin gorputzari: saiatu bizkarrarekin ez birarik egiten; hobe da oinak mugitzea �arrera egokian kokatzeko.

4. Zama gorputzari itsatsita: zama gorputzari itsatsita eduki �asotzeko ekintzak irauten duen denbora guztian.

5. Karga utzi behar den lekuan utzi:

– Karga lurretik nahiko gora �aso behar bada, esate baterako soinburuetaraino edo gorago, karga bermatu egin behar da tarte horren erdialdera, heldulekua aldatu ahal izateko.

– Karga utzi eta ondoren egokitu, beharrezkoa bada.

– Ez aldi batean egin �asotzea; tarteka egin.

HiRU BeRMaLekURekin JaSoTZeko SiSTeMa:

Hormak estaltzeko oholak edo materialak erabili behar direnean, �asotzea hiru bermalekurekin egitea gomendatzen da:

1. Kokoriko �arri

2. Ohola makurtu eta ertz bat bermatu;

3. Jaso.

ZakU aSTUnak JaSoTZeko SiSTeMa:

1. Belaun bat lurrean �arri. 2. Zakua �aso bernaren gainetik irristaraziz. 3. Zakua beste belaunean bermatu. 4 Zakua gorputzera hurbildu eta zutik �arri.5. Zakua gerriraino �aso.

257



BLokeak edo adReiLUak MUgiTU eTa kokaTZeko:

Oinak eta gorputza norabide berean edukiz �aso blokeak.

Bira egiteko, oinak eta gorputz-enborra batera mugitu behar dira. Ez zaio bizkarrari bira eragin behar.

Bizkarrari zuzen eutsiz kokatu blokea.

Bi peRTSonen aRTean JaSoTZea:

• Kargajasotzendutenbipertsonekgutxigorabeheragaraieraberekoakizanbehardute,zama berdin banatuko bada.

• Jasotzenhasibainolehen,ibilbideaplanifikatubeharda.

• Kargagarraiatubehardenean,kontuzibilibeharda,etazamasaltokaezeramateko,zuloak eta beste oztopo batzuk eragotzi behar dira.

Zakuak bi pertsonaren artean �asotzeko, honako urrats hauek egin behar dira:

– Zakuari beheko ertzetik heldu esku batekin eta goiko ertzetik bestearekin.

– Zutik �arri hankei eta bizkarrari zuzen eutsiz.

259

Eraikinak ebakuatzeari buruzko oinarrizko alderdiak: larrialdiei aurre egiteko planak


26Eraikinak ebakuatzeari buruzko oinarrizko alderdiak:

larrialdiei aurre egiteko planak.

aurkibidea: 1.- Sarrera. Babes zibila. Erreakzio-ahalmena. Hondamendiak �katastrofeak�. Hondamendiekiko �katastrofeekiko� erantzuna. Hondamendien arriskua murriztea eta preben-tzioa. Larrialdia. Lehen laguntzak. Larrialdien kudeaketa. Arriskua edo galzoria. Arintzea. Prestatze-lanak. Prebentzioa. Jendea informatzea eta sentikortzea. Sorospena. Arriskua edo arrisku-probabilitatea. Arriskuen ebaluazioa. 2. Autobabeserako oinarrizko araua, larrialdi-e-goerak eragin ditzaketen �arduerak garatzen dituzten zentro, establezimendu eta aretoetara-koa �393/2007 errege dekretua, martxoaren 23koa�. 1. Xedapen orokorrak. 1.1 Jardueren ti-tularren obligazioak. 1.2 Jarduerak egiten dituen pertsonalaren obligazioak. 3. Autobabeseko plana. 3.1 Kontzeptua eta xedea. 3.2 Edukia. 3.3 Autobabeseko planak egiteko irizpideak. 3.4 Koordinazio eta �arduera operatiboa. 3.5 Autobabeseko planak ezartzeko irizpideak. 3.6 Zenbait irizpide, autobabeseko planek eraginkor izaten �arrai dezaten. 3.7 autobabeseko planaren indarraldia eta plana eguneratzeko eta berraztertzeko irizpideak. 4. Eraikinen eba-kuazioa. Prebentzio-neurriak. Jazoerari erantzuteko modua. Eraikin batean �azoera bat gertatu denean �arraitu beharreko gutxieneko �arraibideak. Okupazio handiko eraikinak. Zer egin la-rrialdia dela-eta eraikin bat ebakuatu behar denean. Zer egin larrialdi-egoera baten aurrean. Zer egin lantokian gure langunea ebakuatu behar bada. 5. Larrialdiei aurre egiteko planak. 1. Fasea. 2. Fasea. 3. Fasea. Larrialdi txikia. Larrialdi partziala. Larrialdi orokorra. Abian �arri beharreko ekintzak. 7. Larrialdi-planen operatibitatea. 1. – Kontzeptuen eta egoeren defini-zioa. 1.1. – Kontzeptua. 1.2. – Esku-hartze mailak �larrialdiaren faseak edo egoerak�. 1.2.1. – 0 Egoera. 1.2.2. – 1 Egoera. 1.2.3. – 2 Egoera. 1.2.4. – 3 Egoera. 2. – Larrialdi-plana ak-tibatzea. 2.1. – Kontzeptua. 2.2. – Aplikazio-modalitateak, larrialdi-egoera kontuan hartuta. Eranskina. Autobabeserako oinarrizko arauko definizioak. Ii. Eranskina. Seinaleak.

1. SArrErA

Babes zibila

Babes zibila termino zabala da: estatuak eta babes zibileko erakundeek egindako zenbait �ar-duera barne hartzen ditu, pertsonak informatzeko, babesteko eta haien �arduteko modua eta �a-rrera prestatzeko, naturaren kontrolik ezaren, arriskuen eta hondamendien �katastrofeen� aurrean. Hondamendi edo katastrofe baten aurrean erantzun eraginkorra eta koordinatua prestatzen du.

erreakzio-ahalmena

Pertsonek edo erakundeek eskura dituzten baliabideak eta ahalmenak erabiltzea, hondamen-dia eragin lezaketen ondorio kaltegarriei aurre egiteko. Oro har, horrek baliabideak kudeatzea dakar, bai egoera normaletan, bai eta krisi-egoeretan eta aurkako baldintzetan ere. Erreakzio-ahalmena sendotzeko, arrisku naturalen eta gizakiak eragindako arriskuen eraginei eusteko ahal-mena sendotzen da.

Hondamendiak (katastrofeak)

Gizakiaren ongizateari eta ingurumenari mehatxu egin eta kalte larriak eta orokorrak eragiten dizkion egoerari esaten zaio hondamendi. Oro har, �abetzak hondatzea dakar, lesioak eta herio-tza, eta �ende-multzo handi samarrari egiten dio kalte, “publikoa” da eta komunitate osoari sortzen dizkio eragozpenak.

260



Hondamendi naturalak naturako indarrek eragiten dituzte, eta, besteak beste, lurrikarak, uhol-deak, baso-suteak eta sumendien erupzioak izan daitezke. Gizakiek eragindakoak berriz, hon-damendi teknologikoak, kimikoak eta nuklearrak dira, besteak beste, eta gizakiaren zabarkeriaz, akatsez edo sistema teknologiko batek izandako akats baten ondorioz gerta daitezke.

Hondamendiekiko (katastrofeekiko) erantzuna

Hondamendia gertatzen ari denean eta ondoren hartzen diren erabakiak eta abian �artzen di-ren ekintzak, berehalako aringarriak, birgaitzea eta berreraikitzea barne.

Hondamendien arriskua murriztea eta prebentzioa

Norbanakoaren, komunitatearen edo gizartearen ahuleziak eta eragingarritasuna txikitzeko abian �arritako ekintzak, larrialdi edo hondamen baten ondorioei aurre egiteko ahalmena hobetzeko.

Larrialdia

Bat-bateko eta aurreikusi gabeko gertaera, berehalako neurriak hartzea eskatu ohi duena, ger-taera horren ondorio txarrak txikitzeko.

Lehen laguntzak

Berehala edo ahalik eta azkarren emandako osasun-arreta, aldi baterakoa eta lekuan bertan emandakoa istripu baten edo bat-bateko gaixotasun baten biktimari, konplikazioak izan ditzan eragozteko, sufrimendua arintzeko eta bizirik irauteko, larrialdiko osasun-zerbitzuak iritsi artean.

Larrialdien kudeaketa

Baliabideen eta arduren antolaketa eta kudeaketa, larrialdien alderdi guztiak lantzeko, eta, be-reziki, prestatzea, erantzutea eta birgaitzea. Planak, egiturak eta ezarritako mekanismoak izaten dira larrialdien kudeaketa; gobernuaren, erakunde pribatuen eta boluntarioen ahalegin arruntak modu integralean eta koordinatuan gauzatzekoak, larrialdiek dakartzaten behar-mota guztiei eran-tzuteko. Hondamenen kudeaketa ere esaten zaio.

arriskua edo galzoria

Kaltegarria izan daitekeen �azoera fisiko bat, fenomeno bat edo giza ekintza bat, heriotzak eta lesioak, kalte materialak, eragozpen sozialak edo ekonomikoak edo ingurumena hondatzea ekar dezakeena.

arintzea

Hondamendi bat gertatu aurretik hartutako neurriak, gizartean edo ingurumenean izango duen eragina murriztu edo ezabaraztekoak.

prestatze-lanak

Aurretik egindako �arduerak eta hartutako neurriak, arriskuen eraginei eraginkortasu-nez erantzungo zaiela bermatzeko, hauek barne: dagozkion alerta goiztiar eta eraginkorrak

261



adieraztea, eta mehatxupean dauden lekuetako pertsonak eta ondasunak aldi baterako eba - kuatzea.

prebentzioa

Hondamenekiko babes iraunkorra ematea helburu duten �arduerak. Horren baitan sartzen dira ingeniaritza eta babes fisikoko beste neurri batzuk, eta legegintza-neurriak, lurraren erabileraren kontrolari eta hiri-plangintzari buruzkoak.

Jendea informatzea eta sentikortzea

Komunitateari informazioa emateko eta hura sentikortzeko prozesua, bai arriskuaren ezauga-rriari buruz, bai eta bizitzak eta �abetzak salbatzeko egin beharreko �arduerei buruz, hondamenak gertatu aurretik eta gertatu ondoren.

Sorospena

Laguntzea edo/eta esku-hartzea hondamena gertatzen ari den unean edo geroago, bizitzarik ez galtzeko eta biziraupeneko oinarrizko beharrei erantzuteko. Larrialdikoa izan daiteke, edo irau-pen luzekoa.

arriskua edo arrisku-probabilitatea

Ondorio kaltegarriak edo espero litezkeen galerak �heriotzak, lesioak, ondasunak galtzea, bizi-bidea galtzea, �arduera ekonomikoa etetea edo ingurumen-kaltea� izateko probabilitatea, mehatxu naturalen edo gizakiak sustatutakoen eta baldintza ahulen arteko elkarrekintzen ondoriozkoak.

Konbentzioz, honela adierazten da arriskua: arriskua= Mehatxua x ahulezia. Zenbait dizi-plinatan, esposizio kontzeptua ere sartzen da, bereziki ahuleziaren alderdi fisikoa aipatzeko. Kalte fisikoa gertatzeko aukera adierazteaz gain, funtsezkoa da aitortzea arriskuak sistema sozia-len berezko ezaugarri direla, edo horiek sortzen duten edo horien baitako zerbait direla. Garran-tzitsua da kontuan hartzea zer gizarte-testuingurutan gertatzen diren arriskuak, eta pertsona guz-tiek ez dutela zertan izan arriskuen eta horien azpian dauden kausen pertzepzio berbera.

arriskuen ebaluazioa

Arriskuak zer ezaugarri dituen eta zenbaterakoa den zehazteko metodologia da. Arrisku po-tentzialen eta egungo ahulezia-baldintzen ebaluazioa egiten du, pertsonei, ondasunei, bizirauteko bitartekoei eta oinarrizko duten ingurumenari mehatxu potentziala edo kaltea dakarkienena, hain zuzen ere.

2. AU�OBABESErAKO OINArrIZKO ArAUA, LArrIALDI-EGOErAK ErAGIN DI�ZAKE�EN JArDUErAK GArA�ZEN DI�UZ�EN ZEN�rO, ES�ABLEZIMENDU E�A ArE�OE�ArAKOA �393/2007 ErrEGE DEKrE�UA, MAr�XOArEN 23KOA�

1. Xedapen orokorrak

Botere publikoek bizitza-eskubidea eta osotasun fisikoa bermatzeko betebeharra dute, funtsez-ko eskubideetan garrantzitsuena baita, eta Espainiako Konstituzioko 15. artikuluan �asota dago.

262



Betebehar horren planteamenduak ez du izan behar soilik herritarrek Administrazio publikoen bi-dez lortzea babesa; aitzitik, saiatu behar du arriskuen prebentziorako eta kontrolerako neurriak hartzen �atorrian bertan, eta hasierako esku-hartzea egiten, gerta litezkeen larrialdi-egoeretan.

Horren haritik, bai 1/1996 Legeak, apirilaren 3koak, larrialdiak kudeatzekoak, bai 2/1985 Legeak, Babes Zibilari buruzkoak, autobabesari buruzko alderdiak lantzen dituzte. Eta 2/1985 Le-geak, 5. eta 6. artikuluetan, xedatzen du Gobernuak larrialdi-egoeraren bat ekar lezaketen �ardue-ra guztien katalogo bat egin behar duela, eta �arduera horiek egiten diren zentro, establezimendu, areto edo antzeko guztien titularrek autobabeserako sistema eduki behar dutela, bere baliabideak dituen sistema, arriskuen prebentzioa egin, alarma �o, ebakuazioa egin eta sorospen-lanak egite-ko. Halaber, 6. artikuluan, zehazten du Gobernuak, Barne Ministerioak proposatuta, eta Babes Zibileko Batzorde Nazionalak aurretik txostena egin ondoren, autobabesa arautzeko oinarrizko �a-rraibideak ezarriko dituela.

Autobabeserako Oinarrizko Arauak autobabesa definitzen eta garatzen du, eta Administrazio publikoek kontrolerako zer mekanismo izango dituen ezartzen du. Autobabeseko betekizunak mai-latan banatzen ditu, eta arrisku potentzial handia, garrantzia, eta herritarren, ingurumenaren eta ondasunen gain izan ditzaketen ondorio kaltegarriak direla-eta tratamendu berezia behar duten sektoreetako araudia betetzen du.

Autobabeserako Oinarrizko Arauak ezartzen du autobabeseko planak egin, ezarri eta opera-tibo edukitzeko betebeharra dagoela, eta ezartzen du plan horiek zer eduki izan behar duen, gu-txienez, larrialdiak izan ditzaketen edo larrialdi-egoeren eraginpean egon daitezkeen �ardueretan, zentroetan, establezimenduetan, instalazioetan eta aretoetan. Egoera horien aurrean egin behar dena adierazteaz gain, esaten du arriskuen analisia eta ebaluazioa egin behar dela aurretik, arris-kuen prebentziorako eta kontrolerako neurriak hartu behar direla, eta larrialdiko �arduerak dago-kion Babes Zibilaren Larrialdietarako Planean sartu behar direla.

1.1. Jardueren titularren oBliGazioak

Jardueren titularrek obligazio hauek dituzte:

a� Bere �arduerari dagokion autobabeseko plana egitea, arau honen 3.3. paragrafoan ezarri-tako irizpideei �arraituz.

b� Autobabeseko plana aurkeztea Administrazio publikoaren baitan ustiapenerako edo �ardue-ra hasteko lizentzia edo baimena emateko eskuduna den organoari.

c� Autobabeseko plana ezarri eta horrek eraginkor izaten �arraitzeko �arduerak gauzatzea, Au-tobabeserako Oinarrizko Arau honek ezarritako irizpideak betez.

d� Dagokion erregistrora igortzea Autobabeserako Oinarrizko Arau honetako IV. eranskinean adierazitako datuak.

e� Bere zerbitzura dagoen pertsonalari �akinaraztea zer eduki duen autobabeseko planak, eta horri buruzko prestakuntza ematea.

f� Beharrezko informazioa ematea, egoki bada, autobabeseko plana eremu zabalagoko beste autobabeseko plan batzuetan txertatzeko eta Babes Zibilaren planetan sartzeko.

g� Ustiapenerako edo �arduera hasteko beharrezkoa den lizentzia edo baimena emateko esku-duna den organoari �akinaraztea �ardueran edo instalazioetan egindako funtsezko aldaketa oro, autobabesari eragiten dion alderdia bada.

h� Administrazio publikoetako agintari eskudunekin lankidetzan �ardutea, aplikagarriak zaiz-kion babes zibileko arauen alorrean.

i� Administrazio publikoetako babes zibileko agintari eskudunei behar besteko denboraz �aki-naraztea autobabeseko planean �asotako simulazioak egingo direla.

1.2. Jarduerak eGiten dituen pertsonalaren oBliGazioak

Pertsonalak, bakoitzak bere ahalmenen barruan, autobabeseko planean parte hartu beharko du eta plan horretan esleitzen zaizkion funtzioak bere gain hartu beharko ditu.

263



3. AU�OBABESEKO PLANA

3.1. kontzeptua eta xedea

Autobabeseko plana zentro, establezimendu, espazio, instalazio edo areto baterako esparru organiko funtzionala ezartzen duen agiria da, eta helburu hau du: �ardueraren titularraren ardu-rapeko eremuan, pertsonen eta ondasunen gaineko arriskuen prebentzioa eta kontrola egitea, eta gerta daitezkeen arrisku-egoerei egoki erantzun, eta �arduera horiek babes zibileko sistema publi-koan txertatzen direla bermatzea.

Autobabeseko planean, zer arrisku dauden ikusi eta ebaluatu egiten dira, eta arriskuen preben-tziorako eta kontrolerako zer ekintza egin eta zer neurri hartu behar diren zehazten da, bai eta la-rrialdi-egoeretan zer babes-neurri hartu behar diren eta zer ekintza egin behar diren ere.

3.2. edukia

Autobabeseko plana agiri bakarrean �asoko da.Agiri hori eta antzeko agiriak —aplikagarria zaion araudi sektorialari �arraituz titularrak egin

beharrekoak— agiri bakar batean bateratu ahal izango dira, bateratzea eginez lortzen bada in-formazioa alferrik birritan ez agertzea eta titularrak edo agintari eskudunak egin beharreko lana ez errepikatzea. Dena den, hori egiteko, agiri horrek arau honetako funtsezko betekizunak bete beharko ditu.

Prebentzio-ekintzak eta larrialdiari erantzuteko ekintzak adierazteko prozedura eta protokolo guztiak bilduko ditu autobabeseko planaren agiriak.

3.3. autobabeseko planak egiteko irizpideak.

Autobabeseko plana egiterakoan gutxieneko irizpide hauek bete behar dira:

1. Autobabeseko plana teknikari eskudun gaituak idatzi eta sinatuko du; hots, �arduerak izan ditzakeen arriskuekiko autobabesarekin lotutako alderdiez irizpena eman dezakeen teknikari ba-tek. Jardueraren titularrak ere sinatuko du, titularra pertsona fisikoa bada, edo haren ordezkari de-nak, pertsona �uridikoa bada.

2. Jardueraren titularrak pertsona bat izendatuko du, arriskuen prebentziorako eta kontrolerako egiten diren �arduera guztiak kudeatzearen arduradun izan dadin.

3. Ezartzen diren prebentzio-prozedurek eta arriskuak kontrolatzekoek kontuan edukiko dituzte, gutxienez, alderdi hauek:

a� Zer neurri, �arrera eta �ardunbide onen kode hartu behar diren, istripuak edo gertaera la-rriak sor ditzaketen kausak eragozteko.

b� Laneko baimen bereziak, arriskua dakarten operazioak edo lanak egiteko.c� Anomaliak edo �azoerak �ardueraren titularrari �akinaraztea.d� Prebentzio- edo mantentze-lanen programa, instalazio, ekipamendu, sistema eta beste

arrisku-elementu batzuena, horien kontrola bermatzeko.e� Babeseko eta segurtasuneko instalazio, ekipamendu, sistema eta beharrezko diren beste

elementuen mantentze-lanen programa, operatibo daudela bermatzeko.

4. Antolamendu-egitura hierarkizatua ezarriko da erakundean, haren langileak kontuan hartu-ta, eta larrialdi-egoeretan erakundeko kide guztiek izango dituzten funtzioak eta ardurak ezarriko dira.

5. Jardueraren titularrak arduradun bakar bat izendatuko du, agintea eta kudeaketa-ahalmena dituena, larrialdietako ekintza-planaren zuzendaria izateko da.

264



6. Larrialdietako ekintza-planaren zuzendariak aktibatuko du plana, bertan ezarritakoa betez, berak adieraziko du larrialdi-egoera dagoela, babes zibileko agintari eskudunei �akinaraziko die, langileei egoeraren berri emango die, eta istripuaren edo �azoeraren ondorioak murrizteko ego-kiak diren �arduerak abiaraziko ditu.

7. Larrialdietako ekintza-planak zehaztu behar du zer istripuk edo �azoerak eragin dezaketen larrialdia, eta planean ezarritako larrialdi-egoerekin lotu behar ditu, bai eta kasu bakoitzean apli-katu beharreko �arduera-prozedurekin ere.

8. Larrialdietako �arduera-prozedurek hau bermatu behar dute, gutxienez:

Hautematea eta alerta.Alarma.Esku-hartze koordinatua.Babesean �artzea, ebakuazioa eta laguntzea.Larrialdi-�akinarazpena egitea arriskupean egon litezkeen guztiei.Larrialdi-zerbitzuen kanpoko laguntza eskatu eta �asotzea.

3.4. koordinazio eta jarduera operatiboa.

Babes zibilean eskudunak diren erakundeek zainduko dute autobabeseko planek ahalmen ope-ratibo egokia dutela, sor daitezkeen arrisku-egoera guztietarako, eta plan horiek koordinatuta dau-dela —ezinbestekoa baita— babes zibileko aplikagarriak zaizkien planekin eta kanpoko aginte-u-nitatearekin, hori beharrezkoa denean.

Horretarako, organo horiek protokoloak ezarriko dituzte, bermatzeko, batetik, berehala �akina-razten direla autobabesean eragina duten edo izan dezaketen �azoerak, eta, bestetik, mobilizatu egiten direla kasuan-kasuan esku-hartu behar duten larrialdi-zerbitzuak. Horrez gain, ezarriko dute zer prozeduraren bidez koordinatuko diren larrialdi-zerbitzuak autobabeseko planekoekin, eta an-tolakuntzako zer betekizun bete behar diren bere agintaritza gauza ahal izan dezaten babes zibi-lean eskudunak diren agintariek.

3.5. autobabeseko planak ezartzeko irizpideak.

Hau egin beharko da, gutxienez, autobabeseko plan bat ezartzeko: pertsonala prestatu eta gaitu, �endeari �akinarazteko mekanismoak �arri, eta behar beste bitarteko eta baliabide �arri pla-na aplikatu ahal izateko.

Horretarako, autobabeseko planak irizpide hauei �arraituko die:Aurretiko informazioa. Jarduera egiteak langileei eta �endeari dakarzkion arriskuen berri ema-

teko mekanismoak ezarriko dira, bai eta autobabeseko plana �arduera egiten duten langileei �aki-narazteko ere.

Prestakuntza teorikoa eta praktikoa emango zaio autobabeseko planari atxikitako pertsonalari, eta, horretarako, prestakuntza-�ardueren programa egokia ezarriko da.

Beharrezko bitartekoak eta baliabide ekonomikoak zehaztu, eman eta kudeatuko dira.Planaren ezarpenari buruzko ziurtagiria egingo da; Administrazio publikoetako organo esku-

dunek ezarritako edukia izango du eta hark adierazitako moduan egingo da.

3.6. Zenbait irizpide, autobabeseko planek eraginkor izaten jarrai dezaten:

1. Zenbait �arduera egin behar dira autobabeseko planek eraginkorrak izaten �arrai dezaten, prestakuntza-prozesu baten atal izan behar dute. Prestakuntza-prozesuak �arraitua, ondoz ondokoa eta iteraziozkoa izan behar du, hartutako eskarmentuan oinarrituta, planaren operatibitate- eta era-ginkortasun-maila egokia lortu eta maila horri eutsi ahal izateko.

265



2. Aldian behingo prestakuntza-�ardueren programa egokia ezarriko da, autobabeseko plana-ri atxikitako pertsonalak bere prestakuntza teorikoari eta praktikoari eusten diola bermatzeko, eta ezagutza hori lortu dutela egiaztatzeko sistemak edo moduak ezarriko dira.

3. Beharrezkoak diren bitarteko eta baliabide materialen eta ekonomikoen mantentze-progra-ma bat egingo da.

4. Autobabeseko planak ebaluatzeko, eta larrialdietako �arduera-planen eraginkortasuna eta operatibitatea bermatzeko, larrialdi-simulazioak egingo dira. Planak ezartzen duen aldizkakotasu-nez egingo dira simulazioak, eta, betiere, gutxienez urtean behin. Simulazioen emaitzen ebalua-zioa egingo da.

5. Simulazioen helburua hau ikustea eta egiaztatzea izango da:

Larrialdi bati erantzuteko antolakuntza eraginkorra dela.Erantzuteko antolakuntzari atxikitako pertsonala gaituta dagoela.Jarduerako pertsonal guztia trebatuta dagoela larrialdi bati erantzuteko moduaz.Horretarako dauden bitartekoak eta baliabideak nahikoak eta egokiak direla.Jarduera-prozedurak egokiak direla.

6. Simulazioetan larrialdietako ekintza-planeko �arduera guztiak aktibatuko dira, edo horietako batzuk bakarrik.

7. Planak eraginkor �arraitzeko egiten diren �ardueren informazioa gordeko du enpresak, Ad-ministrazio publikoen eskura egon dadin, eta egiten diren ebaluazio-txostenak ere gordeko ditu, planaren arduradunak sinatuta.

3.7. autobabeseko planaren indarraldia eta plana eguneratzeko eta berraztertzeko irizpideak.

Autobabeseko planak ez dauka indarraldi-mugarik, behar bezala eguneratuta egongo da, eta gutxienez hiru urtean behin berraztertuko da.

4. ErAIKINEN EBAKUAZIOA

prebentzio-neurriak

Eraikinetan gertatutako ezbeharretako �azoeren azterketek eta analisiek agerian �artzen du-tenez, autobabeseko erantzuna �autobabes teknikoa eta gizakien autobabesa� hobetzea da oi-narria arrisku-maila Europako segurtasun-parametroetan onargarritzat hartzeko modukoa izan dadin.

Alderdi teknikoan, eraikinaren diseinuak kontuan hartu behar ditu, eraiki baino lehen, eraikun-tza-aurrerapen teknologikoak eta diseinukoak, eraiki behar den unean araudiak agintzen dituenak �aintzat hartu behar ditu inguruan gerta daitezkeen arrisku naturalak�. Eta eraikina zaharra bada, egokitzen �oan beharko du: hobekuntza teknologikoak egin beharko ditu �suteekiko babes pasi-boaren alorrean, bereziki�, bai eta eraikinaren autobabeseko plana ere, eta ebakuazio-guneak eta arrisku-guneak egokitu beharko ditu.

Gizakien babesaren alorrean, langile publikoek �akin eta ezarri egin behar dute eraikinaren autobabeseko plana. Alegia, plana zertan den �akiteaz gain, alarma gauzatzen eta eraikina se-gurtasunez ebakuatzen �akin behar dute. Suteen aurrean nola �okatu eta zer neurri hartu behar di-ren �akin behar dute, bai eta ebakuazioak nola egiten diren ere.

Eraikinean sutea dagoenean �okatzeko modua planifikatu behar da �esku-hartzeko �arraibi-deak� eta bitarteko operatiboak zein diren eta nola erabiltzen diren �akin �su-itzalgailuak, su-teetako ur-hargune ekipatuak, sute-alarmen zentrala�. Eraikinaren autobabeseko planean ezarri behar da nork egin behar dituen ekintzak eta nola egin behar dituen, eta hori egiteko ardura dutenak gaitu egin behar dira �prestakuntza teorikoa eta praktikoa eman behar zaie�. Horrez

266



gain, aldian-aldian simulazioak egin behar dira, urtean behin gutxienez. Simulazioetan, erai-kinaren sektorekako ebakuazioak, zati baten ebakuazioak edo eraikin osoaren ebakuazioak egin behar dira. Simulazioak ebaluatu egingo dira beti, �akiteko zer ekintza egin behar diren eraikinaren segurtasunaren alorrean eta eraikinaren langileen edo/eta erabiltzaileen presta-kuntzaren alorrean. Eta eraikinaren autobabeseko plana egokitu eta aldatu egingo da, hura berriro aztertuz.

Eraikin batean larrialdi bat adierazi bada, eskaileretatik atera behar da eraikinetik; alegia, ebakuazioa eskaileretatik egin behar da, eta ez dira inoiz igogailuak erabiliko, igogailuen egitu-ra dela-eta tximinia lana egiten baitute �kea, gas toxikoak eta beroa erraz lekualdatzen dira haie-tatik�, eta horrenbestez, heriotza-arriskua baitakar, dela asfixiaz dela sutean sortutako tenperatura handien ondorioz. Eskailerek seguruak izan eta indarreko araudia bete behar dute, eta eskudela eta larrialdiko argiak izan behar dituzte. Ateek suteen kontrakoak izan behar dute �rF araudia�, eraikinaren eraikuntza-sektoreak mugatzeko.

Jazoerari erantzuteko modua

Deitu berehala 112 SoS deiakera eta hau adierazi:

Zer gertatzen den. Non gertatu den.Noiz gertatu den.Nola gertatu den.Zenbat pertsonak izan duten istripua �zenbat kaltetu dauden�.Nork deitzen duenZer telefono-zenbakitatik deitzen duen.

eraikin batean jazoera bat gertatu denean jarraitu beharreko gutxieneko jarraibideak

Ez �ardun zure kontura, eskatu laguntza.Ez ezazu arriskurik hartu.Egin harrera larrialdi-zerbitzuei �suhiltzaileak, polizia, osasun-zerbitzuak� eta �arraitu haien esanei.Ordenari eutsi eta lasai egon.Egiaztatu ateak eta leihoak itxita daudela.Ordenan atera eta lasterka egin gabe.Saiatu �endea ez bultzatzen eta pilaketarik ez sortzen.Aurre egin izuari eta histeriari.Ez itzuli inoiz langunera, ez eraikinera, arrazoia edozein dela ere.Eraikin publiko, merkataritza-lokal, hotel batean edo antzekoren batean sartzen zarenean, erre-

paratu larrialdietarako ibilbideei eta irteerei eta ebakuazio-seinaleei.Inoiz ez da saiatu behar eraikina leihoetatik ebakuatzen, homologatutako erreskate-bitarteko-

rik ez badago horretarako. Erreskate-zerbitzuek ebakuaziorako emandako �arraibideei kasu egin behar zaie.

Ez erabili igogailurik, karga-�asogailurik edo eskailera mekanikorik irteteko. Eskailerak arin �ai-tsi behar dira, lasterka egin gabe eta oihu egin gabe.

Lagundu egin behar da beti mugikortasun urriko pertsonak ebakuatzen, eta behar diren taldeak sortu behar dira ebakuazio hori azkarra, segurua eta eraginkorra izan dadin.

Kerik badago, itxi ateak eta leihoak, �arri zapi bustiak ateen zirrikituetan, �arri zapi busti bat ahoan eta saiatu lau oinetan sua datorren aldearen aurkakora �oaten.

Arropak su hartzen badu, etzan lurrean eta eman birak, edo estali zeure burua manta batez, sua itzali arte.

267



OKUPAZIO HANDIKO ErAIKINAK

Zer egin larrialdia dela-eta eraikin bat ebakuatu behar denean

Ordenari eutsi eta lasai egon ebakuazioan �izu-egoerarik ez sortzen saiatu, ez lasterka egin eta ez oihu egin�.

Egin kasu segurtasuneko pertsonalaren, planta-arduradunen eta ebakuazio-arduradunen �arrai-bideei.

Lagundu haurrak, zaharrak eta mugikortasun urriko pertsonak ebakuatzen.Jarraitu ebakuazio-seinaleek adierazitako ibilbideei.Ez erabili igogailurik, karga-�asogailurik edo eskailera mekanikorik irteteko.Korridore eta eskaileretan, �oan oinez, hormatik hurbil �utzi erdialdea libre�.Joan larrialdi-irteeretarantz.Ez oztopatu irteerako bideak.Ez itzuli inoiz eraikinera edo langunera, arrazoia edozein dela ere. Itxaron larrialdi-zerbitzuek

edo eraikinaren segurtasun-arduradunak horretarako baimena eman arte.Itxi ateak eta leihoak.

Zer egin larrialdi-egoera baten aurrean

Alarma adierazi �azoera hautemandakoan, eta deitu 112 SOS DEIAKera.Egin kasu zauden area-sektore-solairu-pisuko arduradun den pertsonalaren �arraibideei.Erreparatu ebakuazio-seinaleei eta haiei �arraitu.Lagundu ebakuazioan.Lagundu haurrak, zaharrak eta mugikortasun urriko pertsonak ebakuatzen.Ez erabili igogailurik, karga-�asogailurik edo eskailera mekanikorik irteteko.Korridore eta eskaileretan, �oan oinez, hormatik hurbil �utzi erdialdea libre�.Saiatu ez bultzatzen, lasterka ez egiten, oihurik ez egiten eta pilaketarik ez sortzen.Joan kanpoko elkargunera, eta egon bertan larrialdi-zerbitzuetako arduradunek edo eraikina-

ren segurtasun-arduradunak adierazi arte.Ez itzuli inoiz langunera, arrazoia edozein dela ere.Ate bat ukitzean beroa sumatuz gero, ez ireki.Suak harrapatuta geratzen bazara, itxi ateak, �arri zapi bustiak zirrikituetan, eta bertan zaude-

la ohartarazi leiho, balkoi eta terrazetatik, larrialdi-zerbitzuetakoek ikusi eta erreskatatu zaitzaten.

Zer egin lantokian gure langunea ebakuatu behar bada

1.- Jakinarazi

Deitu 112 SoS deiakera eta hau adierazi:Zer gertatzen den.Non gertatu den.Zenbat zauritu dauden eta zenbat dauden harrapatuta.Zer-nolako �azoera den.Zer telefono-zenbakitatik deitzen den.

2.- ekin

Egin kasu 112 SoS deiakeko operadorearen �arraibideei.Egon lasai.Jarraitu segurtasuneko langileek emandako �arraibideei.

268



Bete lantokia ebakuatzeko �arraitu beharreko prozedurak �eraikinaren autobabeseko planean adierazita daude�.

Joan eraikinaren autobabeseko planean adierazitako elkargunera.Ateren bat ukitzean beroa sumatuz gero, ez ireki.Kea badago, urrundu ketatik, itxi ateak eta leihoak eta �arri zapi bustiak zirrikituetan. Jarri zapi

busti bat ahoan eta saiatu lau oinetan sua datorren aldearen aurkakora �oaten.Suak harrapatuta geratzen bazara, bertan zaudela ohartarazi leiho, balkoi eta terrazetatik, la-

rrialdi-zerbitzuetakoek ikusi eta erreskatatu zaitzaten.Haurrik, zaharrik edo mugikortasun urriko pertsonarik badago, lagundu eraikinetik ateratzen.Ez itzuli inoiz langunera, larrialdi-egoera amaitu dela adierazten den arte, eta larrialdi-zerbi-

tzuek edo segurtasun-arduradunak erabakitzen duten arte lantokia berriro ere segurua dela.

eRaikina eBakUaTZeko JaRRaiBideak

egon lasai.Hasi ebakuazioa larrialdia adierazten denean.Bete alarma- eta ebakuazio-taldearen eta koordinatzaileen aginduak eta jarraibideak.Ebakuatu lekua ordenan.isilik ebakuatu eraikina.Ebakuazio-bidea kez beteta badago, “zigilatu” bidea eta itxaron kanpoko laguntzari.Ebakuazio-seinaleak �otzean ez bazaude zure ohiko lekuan, elkartu ikusten duzun lehen jende

-taldearekin, eta jakinarazi elkargunean beste talde horrekin etorri zarela.adierazi lekua hutsik dagoela.Joan autobabeseko planean adierazitako elkargunera. Egon bertan, larrialdia amaitu arte.

eRaikin BaT eBakUaTZeRakoan egin BeHaR eZ diRenak

Ebakuatzen ari den taldetik banatu.Hutsuneak utzi ebakuazio-lerroetan.Paketeak edo antzekoak eraman.Lasterka eginelkarri bultza egin eta elkar zapaldu. gelditu.atzera egin zerbait edo norbait dela eta.Igogailuak erabili.elkarguneak utzi horretarako baimena eman baino lehen.

eRaikin BaT eBakUaTZeko aRaU oRokoRRak

elkarri lagundueraginkortasunez garraiatu ezinduak. gidatu eta lagundu, bereziki, haurrak, zaharrak eta mugikortasun urriko pertsonak. Jakinarazi alarma- eta ebakuazio-taldeari ebakuazioan hautemandako �azoera oro.gelditu eta deskonektatu erabiltzen ari zaren makinak.

269



5. LArrIALDIEI AUrrE EGI�EKO PLANAK.

emergentzia-planak argi eta garbi zehaztu behar ditu zer prebentzio- eta babes-neurri aurrei-kusten diren eta zer ekintza eta zer ordenatan egin behar diren bereziki arriskutsua den egoera bat behar bezala kontrolatzeko.

Enpresaburuak plangintza batean �asoko du antolamendua, zenbait bitarteko material eta giza bitartekok osatutakoa, sute-arriskuaren edo beste larrialdi-egoera batzuen aurrean prebentzio- eta babes-lanak egiteko. Antolamendu hori prest egongo dena une oro, eta bermatuko du berehala es-ku-hartzen dela eta beharrezkoa bada eraikina ebakuatuko dela.

Larrialdi-planaren helburuak:

Eraikinak eta haren instalazioak ezagutzea, arriskurik handieneko sektoreak zein diren ezar-tzeko.

Zer babes-neurri dauden aztertzea, �akiteko zer beharri erantzun behar zaien lehentasunez, eta bermatzeko behar bezala funtzionatzen dutela, dagoen arriskua kontuan hartuta.

Larrialdiak eragin ditzaketen kausak ekiditea.Antolatuta, prestatuta eta entrenatuta dagoen pertsonala edukitzea, bermatzeko berehala eta

eraginkortasunez egingo zaiola aurre edozein larrialdiri.Eraikinean dauden pertsonek �akitea nola �okatu behar den larrialdi batean aurrean.Ziurtatzea betetzen dela segurtasunari buruzko araudia �ebakuazioari, seinaleei eta abarri bu-

ruzkoa�, Administrazioaren ikuskatze-�arduerak erraztea, eta kanpoko zerbitzuen esku-hartzean la-guntzea �suhiltzaileak, osasun-zerbitzuak, polizia...�.

Larrialdi-planaren faseakLarrialdi-planeko helburuak betetzeko, plana lau fasetan egituratzen da. Fase horietako bakoi-

tzak �arraibide zehatzak bilduko dituen agiri bat behar du.

FaSea aZTeRkeTak agiRiak1 Larrialdia eragin dezaketen arriskuak identifikatu eta

aztertzea.1. agiriaaRRiSkUen eBaLUaZioa

2 Zehaztea prebentzioko eta babeseko zer giza baliabide eta bitarteko material edo tekniko behar diren larrialdi bati aurre egiteko. Horiek guztiak ezartzea.

2. agiriaBaBeSeko BiTaRTekoak

Zer egin larrialdi baten aurrean?

Nork egin behar du?

Nork egin behar du?

Non egin behar du?

270



3 Larrialdi-plan bat egitea. Zer larrialdi gerta daitezkeen zehaztea eta haiei aurre egiteko ekintza-planak. Instalazioen erabilera- eta mantentze-baldintzak zehaztuko dira, bai eta giza baliabideen eta bitarteko materialen antolakuntza ere.

3. agiriaLaRRiaLdi-pLana

4 Larrialdi-plana ezartzea. Jakinaraztea, prestakuntza espezifikoa, simulazioak eta berraztertzeak.

4. agiriaeZaRpena

1. FaSea

Sute-arriskua ebaluatzen da, eta dagozkion prebentzio-neurriak hartzen dira arriskua desage-rrarazteko edo, hori posible ez bada, eragindako kostuak gutxitzeko, direla kostu pertsonalak, di-rela ekonomikoak.

Hauek aztertzen dira, berariaz:Lokalaren zein zona diren arriskutsuenak batera daudelako substantzia erregaiak �erretzeko

gai direnak� eta erregarriak �errekuntza gertatzeko oxidazioa sortzeko gai direnak�.Bero-iturriak.Sua eta kea sortzea eta zabaltzea eragiten duten kate-erreakzioak.Zer segurtasun-neurri daudenEbakuazio-baldintzak, eta harrapatuta geratzeko arriskuak eta abar.

1. agiria. aRRiSkUen eBaLUaZioa

ZenTRo BaTean aRRiSkUaRen SaiLkapena, eRaBiLeRa konTUan HaRTUTa

eRaBiLeRa SaiLkapena- iRiZpideak

TaLdea aRRiSkU-MaiLa

Egoitzarakoa Eraikinaren altueraGela-kopurua

0: <7 m eta 100 gela Ertaina I: <29m eta 200 gela Ertaina II: <50 m eta 300 gela Handia III: <50 m eta 200 gela Handia

Administratiboa eta bulegoak

Eraikinaren altueraAzalera erabilgarria solairuko

0: <10 m eta 500 m2 �xikiaI: <28 m eta 1.000 m2 Ertaina II: <50 m eta 2.000 m2 Handia III: <50 m edo 2.000 m2 Handia

Osasun-zaintza Altuera eta azalera

0: Solairu bat, < 1.500 m2, ospitaleratzerik gabe. <750 m2, ospitaleratzea edo errehabilitazioa duela

�xikia

I: <28 m-ko altuera. Beste erabileraren bat duen solairua, baldin eta < 1.500 m2, ospitaleratzerik gabe edo >750 m2, ospitaleratzea edo errehabilitazioa duela

Ertaina

II: 28 m < altuera < 50 m Handia III: Altuera > 50 m Handia

Ikuskizunak eta bilera-lekuak

Pertsona-edukiera

0: <300 lagun Ertaina I: 300-700 lagun Ertaina

271



2. FaSea

Sutea gertatzen denean abian �arriko diren babes-neurriak aztertzen dira:

o Detekzio- eta alarma-sistemako Su-itzalgailu eramangarriako Sua itzaltzeko instalazio finkoak �sua itzaltzeko mahukadun ahoak, tutueria lehorra, sute

-ahoak, ihinztagailu automatikoak edo “splinkerrak”�o Egitura-babesak edo babes pasiboak �eraikinaren diseinuarekin eta eraikuntzarekin lotuta-

koak, hainbat alderdiri eragiten dietenak: sugarrak eta keak zabaltzeari, suarekiko erresis-tentziari eta egonkortasunari, eta suaren transmisioari eta beste sektore batzuetara zabal-tzeari�.

o Ebakuazio-programak, lokala azkar eta segurtasunez uzteko aukera ematen dutenak, �en-dea barruan harrapatuta geratzeko arriskurik gabe.

o Aurreikusita egon behar du zenbait pertsona egongo direla gainerako baliabideak ahalik eta eraginkortasun handienaz antolatzeko, eta pertsona horiek prestakuntza eta gaitasun egokia edukitzea eskatzen du horrek.

2. agiria. BaBeSeko BiTaRTekoak

3. FaSea

Agiri idatzi bat egin behar da, emergentzia-plana deritzona, eta bertan �aso behar dira zehatz-mehatz eta sekuentziatuta larrialdi-egoera baten aurrean abian �arri beharreko ekintza guztiak.

Ekintza horiek arrakasta izateko:Aldian behin simulazioak egin behar dira.Parte hartu behar duten pertsonek prestatuta egon behar dute.Kontrol-prozedura ezarri behar da, zuzentze-neurriak ezartzeko, akatsik hautematen bada.

3. agiria. LaRRiaLdi-pLana

6. LArrIALDI-PLANA

Gizakien �arduera antolatzeko eta planifikatzeko neurriak dira, larrialdietan gauzatzeko. Auke-ra eman behar dute aurreikusitako bitarteko teknikoak hobezin erabiltzeko, azken helburu honekin: istripu bat gertatzen bada, ahalik eta gehien murriztea hark gizakiengan izan ditzakeen ondorioak edo ondorio ekonomikoak.

Larrialdi baten hasierako kontrola gauzatzeko egin beharreko ekintzen sekuentzia adierazten duen prozedura da.

Giza antolamenduaren plangintza egiten du, eskura dauden bitarteko materialak oinarri hartu-ta, eta aginte-eskala edo hierarkia �akin bat ezartzen du.

Galdera hauei erantzun beharko lieke, garbi, zehatz eta labur: Zer egingo da? nork egingo du? noiz egingo du? nola egingo du? non egingo da?

Unean-unean dagoen pertsonala kontuan hartuta, eguneko, gaueko, �aiegunetako eta oporreta-ko ekintza-planak ezarri behar dira.

Larrialdien sailkapena. Larrialdiaren larritasuna, hura kontrolatzeko dauden zailtasunak eta izan ditzakeen ondorioak kontuan hartuta, honela sailkatzen dira larrialdi-egoerak, larritasun txi-kienetik handienerako hurrenkeran:

Larrialdi txikia

Lokaleko babeseko talde eta bitartekoen bidez erraz eta azkar kontrolatu eta menperatu daite-keen istripua. Alarma MUGA�UA deritzon alarma-mota sortzen du, larrialdietako buruari soilik �a-kinarazten zaiona.

272



Larrialdi partziala

Esku-hartzeko talde bereziek �lehenengo eta bigarren esku-hartzekoek� parte-hartzea eskatzen duen istripua, enpresako sektore �akin bati bakarrik eragiten diona, gainerako instalazioetan eragin gabe. SekToReko aLaRMa deritzona da. Alarma hori eragindako zonan daudenei �akinarazten zaie, eta, beharrezkoa bada, alboko zonakoei ere bai, larrialdietako buruaren ikuskaritzapean.

Larrialdi orokorra

Norberaren babes-talde eta -bitarteko guztien parte-hartzea eta kanpoko laguntza- eta -soros-pen bitartekoen laguntza eskatzen duen istripua. aLaRMa oRokoRRa eragiten du. Eraikin osoko pertsonal guztia mobilizatu eta alertan �artzea eragin dezake, bai eta eraikina ebakuaraztea ere, larrialdietako buruak erabakitzen badu.

abian jarri beharreko ekintzak

Honako ekintza hauek egiten direla bermatu behar da une oro:

o aLeRTao aLaRMao eSkU-HaRTZeao LagUnTZa

Lehenengo esku-hartzeko taldeak berehala funtzionamenduan �artzea dakar, eta gainerako tal-deei eta kanpoko laguntza-zerbitzuei jakinaraztea.

Eraikinean dauden pertsonak ebakuatzea dakarLarrialdiak kontrolatzekoKanpoko laguntzako zerbitzuei harrera egin eta egoeraren berri ematea.

Larrialdi-taldeen betekizunak

1. Eraikinaren �arduerak eragindako arrisku orokorren eta berezien �akitun izatea.2. Hautemandako anomalien berri ematea eta zuzendu egin direla egiaztatzea.3. Eskura dauden bitarteko materialak zein diren eta nola erabiltzen diren �akitea, eta haien

mantentze-lana egiten dela zaintzea.4. Zenbait ekintza egitea ahalik eta azkarren desagerrarazteko larrialdiko arriskuak, izan

zeharkako ekintzak �alarma �otzea�, izan zuzenak �korronte elektrikoa etetea, gasa ixteko giltzari ematea, sukoiak diren materialak isolatzea, etab.�.

5. Hasieratik egitea aurre suari �alarma �o, eta laguntza iritsi arte, sua itzaltzen saiatzea, lehe-nengo esku-hartzeko bitartekoak erabiliz�.

6. Lehen laguntzak ematea zaurituta daudenei.7. Beste talde batzuetako kideekin behar bezala koordinatzea, larrialdiak ondoriorik izan ez

dezan edo ahalik eta ondorio txikienak izan ditzan.

Larrialdi taldea lantokiko bertako pertsonek osatzen dute, prebentzioko �arduerak egiteko eta larrialdien aurrean esku-hartzeko bereziki prestatu, entrenatu eta antolatu direnak.

Prebentzio-ekintza istripua eragin dezaketen zirkunstantziak gerta daitezen eragoztean datza. Babes-ekintzan, eskura dituzten ekipo eta instalazioak erabiliko dituzte, larrialdi-egoera menpera-tzen edo kontrolatzen saiatzeko, kanpoko laguntza iritsi arte. Lan horretan, saiatuko dira kalte per-tsonalik edo ekonomikorik izan ez dadin edo kalteak ahalik txikienak izan daitezen.

Eginkizun hori betetzeko, larrialdi-taldeek betekizun hauek bete behar dituzte, zorrotz bete ere:

273



alarma- eta ebakuazio-taldeak

1. Eginkizun nagusia dagokien sektorea ordenan eta guztiz ebakuatzen dela bermatzea da, eta egiaztatzea alarma �o dela.

2. Alarma kontrol- eta komunikazio-zentrora igortzeko modua alarma sakagailuari eragitea izango da, baina hobe telefonoz edo interkomunikazio-sistemaz egiten bada. Larrialdia zehatz-mehatz non gertatu den adieraziko dute, eta �akinarazpenaren baieztapenaren eta �arraibideei zain egongo dira.

3. Ebakuazioa egoki egiteak hau esan nahi du: egiaztatzea ebakuazio-bideak libre daudela, pertsonen �oan-etorria zuzentzea �ate, eskailera-sarrera eta kanporako irteeretan pilaketarik gerta ez dadin zainduta�, suterik badago igogailuak erabil daitezen eragoztea, eta kanpo-ko elkarguneetan zer �ende falta den kontrolatzea.

4. Hona hemen alarma- eta ebakuazio-taldeko pertsonen profil egokia: pertsona lasaia, lasai-tasuna eman eta igortzen dakiena. Oro har, talde bakoitzak �solairu bakoitzean bat egon behar du� pertsona batetik lau pertsona bitartean izaten ditu.

Lehen laguntzako taldeak

1. Haien eginkizuna laguntza behar duten min hartutako pertsonei laguntzea da, eta osasun-zentro batera eraman ditzaten erraztea, lesioek txarrera egin ez dezaten.

2. prestakuntza eta trebakuntza jarraitua jaso behar dute larrialdi eta urgentzia medikoen alorrean, eta zaurituak immobilizatzearen eta garraiatzeko moduaren alorrean.

3. Egokiena osasun alorreko pertsonala edo/eta sorosle titulua duena izatea da, eta taldeko burua enpresako medikua izatea.

4. Lehen laguntzako talde bat egongo da eraikin osorako.

Lehenengo esku-hartzeko taldeak

1. Larrialdia gertatu den lekuan bertan kontrolatzen saiatzen dira larrialdia; esaterako, su-i-tzalgailu eramangarriak erabiliz, beraien lan-eremuan piztutako sua bada.

2. Horretarako prestakuntza eta entrenamendu egokia dute �suaren ezagutza, sua itzaltzeko metodo emangarriak eta finkoak, eta larrialdi-plana�, lantokiko berezko arriskuetara propio egokitua, eta prebentzio-lan handia egin behar dute, horrenbestez. Eskatzen bazaie, biga-rren esku-hartzeko taldeei lagunduko diete.

3. Solairu bakoitzak lehen esku-hartzeko talde bat izango du. Sua itzaltzeko taldeek adina kide izan ohi dituzte �bi eta sei lagun artean, oro har�.

4. Bikoteka �arduten dute beti, eta lehen esku-hartzeko beste talde batek laguntzen baditu tal-de horrek beheragoko solairu batekoa izan beharko du.

Bigarren esku-hartzeko taldeak

o Larrialdiaren larritasuna dela-eta lehen esku-hartzeko taldeek larrialdia kontrolatu ezin izan dutenean �ardungo dute. Eraikinean sua itzaltzeko gaitasun handiena dutenak dira, eta eraikineko edozein lekutan �ardun dezakete, eta beharrezkoa bada, kanpoko laguntza-zer-bitzukoekin ere lankidetzan �arduten dute.

o �aldeko kideek suaren aurkako borrokaren alorreko prestakuntza eta trebakuntza egokia dute, dela lehen mailako esku-hartzeko bitartekoen bidez egiteko �su-itzalgailu eramanga-rriak�, dela bigarren mailakoen bidez egiteko �mahukak�, dela ekipo berezien bidez egi-teko �sua itzaltzeko sistema finkoak, arnasketa-ekipo autonomoak, etab.�. Horrez gain, la-rrialdi-planaren ezagutza sakona dute.

274



o Egokiena bigarren esku-hartzeko taldeko kideak mantentze- edo zaintza-lanetako langileak izatea da, eraikina eta instalazioak hobeto ezagutzen dituzte eta.

o Gutxienez bi kidek osatuko dute, eta gehienez, hamarrek. Normalean talde bat egon ohi da eraikin osorako.

esku-hartzeko burua

Horri dagokio larrialdia aztertu, esku-hartzeko taldeak zuzendu eta koordinatzea eta larrialdie-tako buruari larrialdiaren berri ematea. Larrialdietako buruaren menpekoa da, baina bera da la-rrialdi-guneko agintari nagusia, sua itzaltzeko zerbitzu publikoa iritsi artean.

Bigarren esku-hartzeko taldekoak bezalaxe, erraz aurkitzeko moduan egon behar du lan-ordue-tan, eta komunikazio-bitarteko fidagarrien bidez. Esku-hartzeko buruak agintzeko dohaina duen pertsona behar du izan, ezagutza teoriko eta praktiko handiak dituena suteen aurkako segurtasu-nean eta autobabeseko planetan.

Larrialdietako burua

Larrialdietako agintari gorena da, eta hari dagokio esku-hartze guztia koordinatzea enpresako kontrol- eta komunikazio-zentrotik. Istripua gertatzen den lekura beharrezkoak diren barneko tal-deak zein kanpoko zerbitzuak bidaltzeaz arduratuko da, eta berak aginduko du noiz hasi behar den eraikina ebakuatzen.

Kontrol- eta komunikazio-zentrora iristen denean, bere gain hartuko du larrialdiaren idatzizko erregistroa egiteko eginkizuna, ordura arte komunikazio-operadoreak, zaintzaileak, �agoleak edo telefonistak egiten zuena; alegia, larrialdiko hasierak abisua �aso, benetakoa zela egiaztatu, eta suhiltzaileei, larrialdietako buruari, esku-hartzeko buruari eta beste talde batzuei �akinarazi ziena-ren eginkizuna.

Agintzeko dohainak dituen pertsona behar du izan eta ezagutza handiak dituena suteen aur-kako segurtasunean eta autobabeseko planetan. Erraz aurkitzeko moduan egon behar du eguneko 24 orduetan.

Larrialdietako buruak, esku-hartzeko buruak eta komunikazio-operadoreak aginTe-TaLdea osatzen dute.

Larrialdietako batzordea

Enpresako zuzendaritzak osatzen du.Larrialdietako buruak unean-unean eman behar dio egoeraren berri.Batzordeari dagokio kanpokoekiko harremanak koordinatu eta bideratzea larrialdiak irauten

duen bitartean, bai eta agintariei, senitartekoei, prentsari eta abarri informazioa ematea ere.

komunikazio-sistemak

Lantokiak komunikazio-sistema hauek izan ditzake: telefonoa, interfonoa, irrati-transmisoreak, pertsona-bilagailuak, megafonia eta alarma-sakagailuak.

1. Larrialdi-egoera bateko berezko komunikazio-motak:2. Larrialdi-abisua. Abisua igortzeko, telefonoa, alarma-sakagailuak edo interfonoak erabili

behar dira.3. Larrialdi-taldeen arteko barne-komunikazioak. �elefonoz, pertsona-bilagailuz, interfonoz

edo irrati-transmisorez egin behar dira.4. Kanpo-komunikazioak. �elefonoz egiten dira, edo distantziako alarma bidezko igorpenez.5. Alarma-abisua eta ebakuazio-agindua. Aurreikusita dago megafoniaz, edo ohartarazle

akustikoz edo ohartarazle optikoz egitea.

275



Larrialdi-planaren garapena

1. Larrialdiaren larritasuna kontuan hartuta, talde bakoitzak egin beharreko �ardueren sekuen-tzia ezarri behar da.

2. Larrialdi-taldeek egin beharreko operazioak, alerta, alarma, esku-hartzea eta laguntza dira, eta buruek koordinatuta egin behar dituzte.

3. Lan hori errazteko, fluxu-diagramak egin behar dira, eta konplexutasun handikoak badira, operazio-eskema partzialak egingo dira.

Larrialdi-plana ezartzea

1. Larrialdi baten aurrean planifikatutako �ardueraren azken fasea da, lan eta denbora gehien eskatzen duena. Plana operatiboki eraginkorra izango dela bermatzen duten neurriek osa-tzen dute.

2. Plantillako pertsonal guztiak �zuzendariek, teknikariek, erdi-mailako karguek eta langi-leek� hartu behar dute parte, nahitaez, enpresan egiten diren autobabeseko planetan; baina larrialdi-plana ezartzeak dakarren erantzukizuna �ardueraren titularra edo enpre-saburua da.

3. Horrek delegatu egin dezake autobabeseko plana ezarri eta mantentzeko beharrezkoak diren �arduerak koordinatzeko lana, eta larrialdietako buru bati eman diezaioke eginkizun hori.

4. LaRRiaLdieTako BaTZoRde bat ere sor daiteke, autobabeseko plana ezarri eta manten-tzeari buruzko aholkularitza-lana egin dezan. Batzordea larrialdietako buruak, esku-hartze-ko buruak eta esku-hartzeko taldeetako buruek osatuko dute.

5. Instalazioei dagokienez, indarreko legedi hau aplikatu behar da: sua itzaltzeko bitartekoak arautzen dituena �Eraikuntzako Oinarrizko Araua – Suteetatik Babesteko Baldintzak�, segur-tasuneko eta osasuneko seinaleak �485/1997 ED�, eta industria-instalazioei aplikagarria zaien araudia.

6. Instalazioetako sarreretan, suaren aurkako armairuetan sartuta, lokalen planoak �arriko dira, balio handiko laguntza baita larrialdi bati aurre egiteko esku hartu behar duten zerbi-tzu publikoentzat.

7. Aginte-taldea eta larrialdi-taldea sortze hutsak ez du bermatzen larrialdi-plana eraginkorra izatea. Horregatik, tartean dagoen pertsonal guztia informatu eta prestatzeko �arduerak egin behar dira.

prestakuntza eta trebakuntza 4 mailatan ezartzen da:

1. Eraikineko langile guztientzako prestakuntza-planaa. Informazio-bilerak egingo dira, larrialdi-plana azaltzeko, eta bertaratutakoei LIBUrUXKA

bat emango zaie, �arraibide garrantzitsuenak bilduko dituena. Bertan, idatzita agertuko da zer ardura hartu behar den larrialdirik ez gertatzeko, larrialdiren bat hautemanez gero nola �akinarazi behar den, nola �akinaraziko zaien alarma, eta larrialdiren bat gertatzen denean izan beharreko �okamoldeari buruzko oinarrizko informazioa eman-go zaie.

2. Larrialdi-taldeetako kideentzako eta buruentzako prestakuntza-plana.a. Urtean behin, gutxienez, PrES�AKUN�ZA- E�A �rEBAKUN�ZA-IKAS�ArOAK �aso behar

dituzte, larrialdi-planak esleitzen dizkieten eginkizunak gauza ditzaten gaitzeko.b. Batetik, ikaskuntza teorikoa izango dute. Horren bidez, zenbait ezagutza orokor eman-

go zaizkie: suaren ezaugarriak; suteen sailkapena eta horiei aurka egiteko moduak; suteei aurka egiteko bitartekoen funtzionamendua; sua itzaltzeko elementuen erabile-ra eraginkorrena; suteari aurre egiterakoan sortzen diren arriskuak eta egoera arris-

276



kutsuak; erabiltzea aurreikusita dauden alarma-kodeak; ebakuazio-aukerak, eta bide nagusiak eta bide alternatiboak bereiztea; pertsonen salbamendua eta lehen laguntzak �asfixia, erredurak, kontusioak edo hausturak�.

c. Beste alde batetik, irakaskuntza praktikoan, zenbait ariketa egingo dituzte: suteen aur-kako borroka, benetako suteekin praktikak eginez zenbait edukiera eta klaseko su-itzal-gailuak erabiliz; sua itzaltzeko instalazio finkoen erabilera, mahuken, lotuneen eta lan-tzen erabilera; larrialdiko seinaleekin eta argiekin trebatzea; salbamendu, sorospen eta lehen laguntzako praktikak �pertsonak erreskatatzea, torniketeak, arnasketa artifiziala eta abar�.

3. Komunikazio-operadoreentzako �zaindariak, telefonistak...� prestakuntza-plana.a. Honetan datza prestakuntza, funtsean: larrialdi bat dagoenean �arduteko moduari bu-

ruzko agindu zehatzak ematea, idatziz batez ere.

4. Instalazioetara bisitan datozenei edo kanpoko erabiltzaileei informazioa ematea.a. Informazio-kartelak �arri behar dira, larrialdien aurrean �arraitu beharreko kontsignak

dituztenak. Horren osagarri moduan, informazio-orri pertsonalak eman daitezke. Horre-lako orri bat ematen die, esaterako, Laneko Segurtasun eta Higieneko Institutu Naziona-lak bere instalazioak bisitatzera �oaten direnei.

Larrialdi-simulazioak

1. Urtean behin egiten dira, gutxienez, larrialdi-planaren ebaluazioa egiteko eta haren era-ginkortasuna handitzeko.

2. Helburu nagusi hauek lortu nahi dira simulazioekin:

o Larrialdi-planean egon daitezkeen akatsak HaUTeMaTea.o Eraikinean egoten direnak oHiTZea eraikina egoki ebakuatzen.o egiaZTaTZea egokiak eta nahikoak direla larrialdietako eta itzaltzeko ekipamenduak,

komunikazio-bitartekoak, alarmak, seinaleak eta argiak.o OHI�ZEA ekipamendu eta bitarteko teknikoak erabiltzen.o Pertsonalak pRakTika eTa konFianTZa izatea, benetako larrialdietan izu-egoerak

ahalik eta gehien murrizteko.o kaLkULaTZea zenbat denbora behar den eraikina ebakuatzeko eta bertako taldeek eta

kanpoko taldeek esku-hartzeko. Horretarako, zenbaitek kronometratze-lanak egingo di-tuzte.

3. Simulazioak zorrotz prestatuko dira, eta ez da inprobisaziorik dakarren faktorerik egongo.

4. Lehenengo saiakeretan, informazio osoa emango da �zer egun eta ordutan egingo den ere �akinaraziko da�, eta emaitzak hobetzen doazen heinean simulazioei buruzko informazio gutxiago emango da.

5. Simulazioak egiterakoan, komeni da benetako larrialdi-egoera baten simulazio osoa egi-tea, �azoerarik gertatzen denean esku-hartzen duten larrialdi-zerbitzuek ere parte hartzen dutela.

Larrialdi-simulazioaren txostena

Helburu zehatz hauek ditu:

o Larrialdia hautemateko eta �akinarazteko sistema.o Kanpoko larrialdi-plana aktibatzeko prozedura.o Larrialdi-taldeetako kideen �arduna: erreakzioa eta erantzuna.

277



o Arlo operatiboen integrazioa eta koordinazioa.o Larrialdian parte hartzen dutenek badakiten zer eginkizun eta ardura dituzten.o Eskura dauden autobabeseko bitartekoak egokiak diren.o Abisu- eta larrialdi-sistemak larrialdia gertatzen ari denean.o Abisu- eta larrialdi-sistemak larrialdia amaitu dela adierazi denean.o Eskudun diren agintariekin koordinatzea.o Gizarte-komunikabideekin koordinatzea eta haiek informatzea.

7. LArrIALDI-PLANEN OPErA�IBI�A�EA.

1. kontzeptuen eta egoeren definizioa

1.1. kontzeptua

Larrialdi-planen operatibitatea zenbait prozedura, estrategia eta neurrik egituratzen dute. Aurretik planifikatuta daude, eta plana abian �artzeko aukera ematen dute, larrialdiaren ere-mua eta larritasuna kontuan hartuta.

Horrenbestez, esku-hartze estrategiek eta prozedurek antolamendu malgua izan behar dute, kontuan hartu behar da zer egoeratan, zenbat denboraz eta zer lekutan ezarri behar di-ren. Horretarako, zenbait esku-hartze maila ezarri behar dira, larrialdi-egoeraren araberakoak.

Horrez gain, eta beharrezkoa denean euskadiko Herri Babeseko planean (LaBi-Larrialdiei aurregiteko Bidea) integratzeko, haren kontzeptuak eta mailak erabiltzen dira, larrialdira ego-kituta, �akina.

1.2. esku-Hartze Mailak (larrialdiaren faseak edo eGoerak)

1.2.1. 0 egoera

Zenbait egoera, txarrera egiten badute larrialdi-egoera ekar dezaketenak; eta kalterik ga-beko eta kalte mugatuko larrialdiak edo istripuak, kontrolatzeko nahikoak dituztenak bertako bitartekoak eta baliabideak, edo goragoko baliabide batzuk, lehenengo esku-hartzean.

Egoera horietan, hiru mota daude:

a� Larrialdi-aurrea edo alerta, oraindik gertatu gabeko larrialdi bat aurreikusi delako; egu-raldi-aurreikuspenak naturan kalteak gerta daitezkeela iragartzea izan ohi da, normalean.

b� Larrialdi kontrolatuak edo itxuraz gainditutakoak, txarrera egiten badute beste egoeraren bat adieraztea ekar lezaketenak. Planak, une honetan, jarraipena soilik egitea aurreikusten du.

c� Kalterik eragin ez duten edo kalte txikiak eragin dituzten alarmak, larrialdiak edo istri-puak, autobabeserako oinarrizko arauaren baitako larrialdi-planen bidez aurre egindakoak.

1.2.2. 1 egoera

Larrialdi-planek erantzun aktiboa ematea eskatzen duten egoerak dira, ezinbestekoa baita horrelakoak kudeatzeko eta kontrolatzeko. Izan ere, udal-sailei ere eragiten diete zati batean.

Larrialdiei aurre egiteko euskal sistemako ohiko zerbitzu operatiboetakoak �polizia, suhil-tzaileak eta osasun-zerbitzuak� ez diren baliabideak mobilizatzea eskatzen du, eta, beraz, la-rrialdi-planean ezarritako koordinazio-neurriak hartzea.

1.2.3. 2 egoera

Larrialdi-plana guztiz ezartzea eskatzen duten larrialdi-egoerak dira, larrialdiaren ezauga-rriak, larritasunak edo/eta arriskuaren hedapenak gainditu egiten duelako erantzun partzialak ematen dituen aukerak.

278



Larrialdien goragoko egoera bat da, 1. maila gainditzen duena, baina toki- eta udal-eremu-tik kontrola daitekeena. Dena den, plan bereziak badira �elurteak, uholdeak, gai arriskutsuak errepidez garraiatzea, baso-suteak eta abar� plan horiek ezarri behar dituzte beren larrialdi-fa-se edo egoera bereziak.

1.2.4. 3 egoera

euskadiko Herri Babeseko plana (LaBi) aktibatzea eskatzen duten larrialdi-egoerak dira, la-rrialdiaren ezaugarriak, larritasunak edo/eta arriskuaren hedapenak gainditu egiten duelako norberaren bitartekoekin erantzuteko aukera.

Egoera honetan sartzen dira autonomia-erkidegoak edo hortik goragoko Administrazio ba-tek planifikatu behar duen arrisku batetik datozen larrialdiak.

Ez da 3. egoeratik goragoko egoerarik planteatzen, uste baita 3. mailatik gora larrialdien kudeaketa beste sistema batzuen baitakoa dela, hari aplikagarriak zaizkion goragoko mailako planek ezartzen dutena betez.

2. Larrialdi-plana aktibatzea

2.1. kontzeptua

Eskudun den agintariak plana —osorik zein zati batean— abian �artzeko egiten duen ekin-tza da aktibatzea.

Planak operatiboa izateko malgua izan behar duenez, aplikazio-modalitateak ezarri behar dira, alderdi hauek kontuan hartuta:

o Larrialdi-egoera.o Gertaeraren bilakaera: dela larrialdia bat-batean gertatzea, dela arriskua poliki-poliki la-

rrialdi bilakatzea.o Behar zehatzak: eragin dezakete plana guztiz aktibatzea edo zati batean aplikatzea

�baliabide edo esku-hartzeko talde batzuk bakarrik mobilizatzea�.

2.2. aplikazio-Modalitateak, larrialdi-eGoera kontuan Hartuta

0 egoera

a� Larrialdi partzialak, ohiko erantzunaren bidez kontrolatuak �suteak eraikinetan, ebakua-zio txikiak...�. Kasu horietan ez da aktibatzen, formalki, larrialdi-plana, nahiz eta, berez, haren zenbait bitarteko mobilizatu esku-hartzeko, laguntzeko eta �arraipena egiteko. Kasu horretan, normalena da dagozkion taktika operatiboak aplikatzea eta enpresen eta erakundeen arteko lankidetza-prozedurak ezartzea.

Garrantzitsuak diren egoerak SMS bidez �akinarazi ahal izango zaizkie larrialdi-planean adierazitako pertsonei.

b� Larrialdi-aurrea edo alerta faseak, oraindik gertatu gabeko larrialdiak aurreikusita dau-delako. Alertak igortzen zaizkie talde operatiboei, enpresako zuzendaritzako kideei eta abarri, eta babes-neurriak prestatzen dira. Egoera horietan 0 egoera hainbat modutan aktiba daiteke: SMS bidez, enpresako edo instituzioko telefonogunearen bidez eta abar. Aurretik, planaren zu-zendaritzari kontsulta egin behar zaio.

Oraindik gertatu gabeko larrialdien aurreikuspenak horrela eskatzen badu, planaren zu-zendaritzak krisi-mahaia deitu ahal izango du, fase honetan aztertzeko zer prebentzio-neurri har daitezkeen eta zer �arduera �ar daitezkeen abian larrialdia gertatzen bada. Mahaia ego-kia irizten den moduan deituko da: telefonoz, faxez, SMS bidez eta abarrez.

279



Normaltasunera bueltatu dela adieraziko da egoera eragin duten faktoreak desagertu dire-nean eta haren ondorioek pertsona edo ondasunentzat arrisku izateari uzten diotenean.

1 egoera

1 egoera adieraztea planaren zuzendaritzari dagokio, bai eta egoera zuzentzea ere. Zu-zendaritzak krisi-mahaia deituko du berehala, plan bereziak beste zerbait ezartzen ez badu. Mahaia egokia irizten den moduan deituko da: telefonoz, faxez, SMS bidez eta abarrez.

Fase honetan beheragoko mailako planak ere sartuko dira, horren eraginaren pean daude-nak, hain zuzen ere.

Egoera eragin duten faktoreak desagertzen direnean, 0. maila adieraz daiteke, edo normal-tasunera bueltatu dela.

2 egoera

Planaren zuzendaritzak, egoera hori aktibatzean, larrialdi-plana osorik abian �artzea eska-tzen du, eta krisi-mahaia aktibatuko da, ezinbestean.

Egoera eragin duten faktoreak desagertzen direnean, 1. maila edo 0. maila adieraz daite-ke, edo normaltasunera bueltatu dela.

3 egoera

Egoera horretan, larrialdi-planaren zuzendaritzak plana Euskadiko Herri Babeseko Planean sartzea eskatuko du, eta Zuzendaritza Batzordean instituzioa edo enpresa ordezkatuko duen agintaria izendatuko du.

Egoera eragin duten faktoreak desagertzen direnean, 2. maila, 1. maila edo 0. maila adie-raz daiteke, edo normaltasunera bueltatu dela.

ErANSKINA

autobabeserako oinarrizko arauko definizioak.

larrialdi-egoerak eragin ditzaketen �arduerak egiten dituzten zentro, establezimendu eta aretoe-tako autobabeserako oinarrizko arauan erabiltzen diren funtsezko kontzeptuek eta terminoek defi-nizio hau dute:

Jarduera: larrialdia eragin dezaketen gertaerak edo istripuak sortu ditzaketen eragiketa edo la-nen multzoa.

edukiera: ikuskizun publikoetarako lokal batek edo eraikin batek har dezakeen �ende-kopurua.

alarma: abisua edo seinalea, pertsonei �akinarazteko zenbait �arraibide �akini kasu egin behar dietela larrialdi-egoera batean.

alerta: arreta-neurri batzuk hartzeko adierazitako egoera, laster gerta daitekeen �azoera edo ezbehar bat dela-eta.

ebakuazio-altuera: ebakuazioaren �atorriko mailaren eta kanpoko gune seguruaren arteko kota-aldea.

autobabesa: �ardueren titularrek —izan publikoak, izan pribatuak— beren eskumenen alo-rrean, beren bitartekoak eta baliabideak erabiliz abian �arritako ekintzen eta hartutako neurrien sistema, pertsonen eta ondasunen gaineko arriskuak prebenitu eta kontrolatzeko, gerta daitezkeen

280



larrialdi-egoerei erantzun egokia emateko, eta ekintza horiek babes zibileko sistema publikoan in-tegratzen direla bermatzeko.

Zentroa, establezimendua, espazioa, aretoa edo instalazioa: �arduera bat egiteko erabiltzen den eremua, titular baten kontrolpean dagoena.

konfinamendua: pertsonak babesteko neurria, istripu bat gertatu ondoren egiten dena; barruko espazio babestu batean, kanpotik isolatutakoan egotean datza.

domino-efektua: arriskua sorrarazten duten ondorioak kateatu eta eraginak aniztea, fenomeno arriskutsuek, kanpoko elementu ahulei eragiteaz gain, establezimendu bereko edo hurbileko beste bateko ontzi, hodi, ekipamendu edo instalazioei eragin diezaieketelako eta horiek, aldi berean, beste fenomeno arriskutsu batzuk sorrarazi.

ebakuazioa: larrialdi baten eraginpean dauden pertsonak planifikatuta lekualdatzea, behin-behingoz segurua den beste leku batera.

esku-hartzea: larrialdiari ematen zaion erantzuna, pertsonak eta ondasunak babestu eta soros-teko.

Uholdea: lehorrean egon ohi diren lurrak urpean geratzea aldi baterako, leku �akin batean ohi-koa den ur-kantitatea baino gehiago �ario delako bat-batean.

Bitartekoak: pertsona, makina, ekipamendu eta sistemen multzoa, arriskuak gutxitu edo desa-gerrarazteko edo sor daitezkeen larrialdiak kontrolatzeko.

okupazioa: eraikin, espazio, establezimendu, esparru, instalazio edo areto batek eduki deza-keen gehienezko pertsona kopurua, han egiten den �arduera edo erabilera kontuan hartuta. Oku-pazioaren kalkulua indarreko araudian adierazitako okupazio-dentsitateei erreparatuta egiten da. Dena den, benetako okupazioa kalkulu horretatik ateratzen dena baino handiagoa izango dela aurreikusten bada, benetako hori hartuko da erreferentzia-baliotzat. Halaber, legez ezartzen bada okupazioak kalkulu horretatik ateratzen dena baino txikiagoa izan behar duela, legezko balioa hartuko da erreferentziatzat.

Ustiapenerako edo jarduera hasteko lizentzia edo baimena emateko eskuduna den organoa: Administrazio publikoko organoa, �arduera egiteko titulua ematen duena, kasuan kasuko �arduera-ren alorreko legedi aplikagarriari �arraituz.

arriskua: substantzia batek duen berezko ahalmena edo egoera fisiko batek duen ahalmen po-tentziala, pertsonei, ondasunei edo ingurumenari kalteak sortzeko.

autobabeseko plana: Jarduera, zentro, establezimendu, espazio, instalazio edo areto bate-rako esparru organiko funtzionala ezartzen duen agiria da, �ardueraren titularraren ardurapeko eremuan, pertsonen eta ondasunen gaineko arriskuen prebentzioa eta kontrola egiteko, gerta dai-tezkeen arrisku-egoerei egoki erantzuteko, eta �arduera horiek babes zibileko sistema publikoan txertatzen direla bermatzeko.

Larrialdietako ekintza-plana: autobabeseko planaren baitako agiria. Zenbait gauza ezartzen dira bertan: sailkatutako larrialdien aurrean nola antolatuko den erantzuna, babeseko eta esku-har-tzeko zer neurri hartuko diren, eta zer prozedura �arriko diren abian eta zer sekuentziarekin, gerta daitezkeen larrialdiei erantzuteko.

plangintza: esku-hartze ildoak prestatzea, larrialdi-egoerei aurre egiteko.

arriskuen prebentzioa eta kontrola: arriskua eragin dezaketen egoerak eta horiek eragin ditza-keten kalteak behaketa pean edukitzeko, saihesteko edo murrizteko beharrezkoak eta egokiak di-ren neurriak aztertu eta ezartzea. Prebentzio-ekintzak �azoera, larrialdia edo istripua gertatu baino lehen ezarri behar dira, edo haiek aztertuta lortutako esperientziaren ondorioz.

Baliabideak: ohiko funtziotzat autobabesa ez duten elementu naturalak edo teknikoak, preben-tzio-lanak edo larrialdien aurreko esku-hartzeak posible egin edo hobetzen dituztenak.

281



Birgaitzea: normaltasunera bueltatzea eta �arduerari berrekitea.

arriskua: �azoera batek gizarte-, ingurumen- eta ekonomia-kalte balio �akin bat gainditzeko da-goen probabilitatea.

Jardueraren titularra: �arduerak egiten diren zentroa, establezimendua, espazioa, aretoa edo instalazioa ustiatzen duen edo haren �abe den pertsona fisikoa edo �uridikoa.

administrazio-erabilera: kudeaketa- edo zerbitzu-�arduerak —edozein modalitatetakoak— egi-ten diren eraikin, establezimendu edo gunea; esaterako, Administrazio publikoaren zentroak, ban-kuak, profesionalen despatxuak, bulegoak...

II. ErANSKINA

Seinaleak

Seinaleak informazioa dira, eta, horrenbestez, seinale gehiegi badago, nahasmena eragin daiteke.Seinalez adierazi behar dira, besteak beste:

o Jarduteko norbera babesteko ekipamendua behar duten gune edo lokaletarako sarrerak �obligazioa ez dagokio �arduera egiten duenari bakarrik, �arduera egiten ari den bitartean bertara sartzen den orori baizik. Debeku-seinalea�.

o Pertsona baimendua soilik sar daitekeen gunea edo lokala, han egiten den �arduera edo bertan dagoen ekipamendua edo instalazioa dela-eta �instalazioaren arriskua ohartarazte-ko seinalea, edo baimendutako pertsona ez direnei sarrera debekatzeko seinaleak�.

o Larrialdi-egoerak edo babesteko �arraibideak adierazteko seinaleak, lantoki guztian, langi-le guztiek horren berri izan dezaten �larrialdi-seinaleak hots-seinaleak edo ahozko komuni-kazioak izan daitezke; edo argi-seinaleen bidezkoak, giro-zarata handia delako edo entzu-teko ahalmen fisikoak mugatuta daudelako, besteak erabiltzea ezinezkoa bada�.

o Suteen aurkako ekipamenduak, ebakuaziorako irteerak eta ibilbideak eta lehen laguntzen kokapena seinalez adieraziko da �panel-itxurako seinaleak�, eta 485/1997 EDko III. erans-kineko 4. eta 5. puntuetan adierazitako modukoak izango dira. Suteen aurkako ekipamen-duak �su-itzalgailuak� bi arrazoi direla-eta adierazi behar dira seinalez: batetik, behar de-nean ikusi eta erabili ahal izateko; eta, bestetik, erabili ondoren, non zeuden �akin ahal izateko.

o Arriskuen ebaluazioaren eta ezarritako neurrien ondorioz �edo horrelakorik ez egitearen ondorioz� seinalez adieraztea beharrezkoa irizten den beste edozein egoera.

Lantokiko seinale-motak

seinaleak

o PANEL-I�XUrAKO SEINALEAK: •OHARTARAZPENA •DEBEKUA •OBLIGAZIOA •SUTEENAURKAKOBORROKA •SALBAMENDUAEDOSOROSPENAo ArGI- E�A SOINU-SEINALEAK o HI�ZEZKO KOMUNIKAZIOAK o KEINU BIDEZKO SEINALEAK

282



SaLBaMendU- edo SoRoSpen-SeinaLeak:

283



deBekU-SeinaLeak:arriskua eragin dezakeen portaera debekatzen duten seinaleak

JA�EA ErrE�ZEA SUA EGI�EA ArGAZKIAK EGI�EA

SUaRen aURkako MaTeRiaLen eTa ekipaMendUen SeinaLeak

SU-I�ZALGAILUA SU-I�ZALGAILUA SAKAGAILUA Ur-HArGUNE EKIPA�UA

S.O.S. �ELEFONOA ESKAILErA

284



oBLigaZio-SeinaLeakportaera jakin bat izatera behartzen duten seinaleak.

285



oHaRTaRaZpen-SeinaLeak:arrisku batez ohartarazten duten seinaleak

ErrADIOAK�IBOAK BIOLOGIKOAK

ELEK�rIZI�A�EA

argi- eta soinu-seinaleak

1. arGi-seinaleen ezauGarriak eta Betekizunak

1. Seinaleak igortzen duen argiak argi-kontraste egokia eragin behar du ingurunerekiko, zer baldintzatan erabiliko den kontuan hartuta. Argi-intentsitateak argia ikusi egiten dela bermatuko du, baina itsualdirik eragin gabe.

2. Seinalea igortzen duen argi-azalera kolore uniformekoa izan daiteke, edo piktograma bat eduki hondo baten gainean.

3. Argi-gailu batek seinale �arraitua eta aldizkakoa egin badezake �keinukaria�, aldizkako seinaleak seinale �arraituak adierazten duen arriskua baino handiagoa adieraziko du, edo egin beharreko ekintza presakoagoa dela.

4. Ez dira aldi berean bi argi-seinale erabiliko, nahasmena eragin badezakete, ez eta argi-sei-nale bat antzeko beste argi-igorpen batetik hurbil.

Argi-seinale keinukaria erabiltzen bada, argi-keinuen iraupenak eta maiztasunak mezua behar bezala ulertzeko aukera eman behar du, eta ez du aukerarik eman behar argi �arraitu moduan ulertzeko edo beste argi-seinale batzuekin nahasteko.

5. Arrisku larrietan erabiltzeko argi-seinaleak igortzeko gailuei ikuskapen bereziak egingo zaizkie edo bonbilla osagarri bat edukiko dute.

2. soinu-seinaleen ezauGarriak eta Betekizunak

1. Soinu-seinaleak giro-zarata baino soinu-maila altuagoa izan beharko du, erraz entzun ahal izan dadin, baina desatseginegia izan gabe. Ez da soinu-seinalerik erabiliko giro-zarata handie-gia denean.

286



286

2. Soinu-seinalearen tonuak —edo aldizkako seinaleak badira, haien iraupenak, tarteak eta multzokatzeak— aukera emango du egoki eta argi bereizteko beste soinu-seinale batzuetatik edo giro-zaratatik.

Ez dira aldi berean bi soinu-seinale erabiliko.3. Soinu-gailu batek aukera badauka tonu edo intentsitate aldagarriak edo aldizkakoak igortze-

ko eta tonu edo intentsitate �arraituak igortzeko, aldagarriak edo aldizkakoak �arraituak adierazten duen arriskua baino handiagoa adieraziko du, edo egin beharreko ekintza presakoagoa dela.

Ebakuazio-seinale baten soinuak �arraitua izan behar du.

Hitzezko komunikazioak. Megafonia-sistema

Kasu hau hartuko dugu aintzat: larrialdiagatiko ebakuazio-plan bat egitea, megafonia-instala-zioa duen bulego-eraikin batean. Hitzezko komunikazio-sistema bat antolatuko dugu, kontrol-zentro batetik megafoniaz igorritako mezuen bidez.

Demagun mezuen grabazio eta erreprodukzio kodifikatua egiteko sistema bat daukagula eta bost mezu grabatu behar ditugula beste hainbat larrialdi-egoeratan erabiltzeko. Grabagailuak mezu ba-koitzerako 10 segundoko muga duela �oko dugu. Esaterako, honela edita genitzake mezuak:

1. ESALDIA: ADI! LaRRiaLdi-aBiSUa. aTeRa eRaikineTik HUrBILEN DUZUN EBAKUAZIO-BIDE�IK.2. ESALDIA: ADI! LaRRiaLdi-aBiSUa. aTeRa eRaikineTik HUrBILEN DUZUN EBAKUAZIO-BIDE�IK. Ir�EErA NAGUSIA BLOKEA�U�A DAGO.3. ESALDIA: ADI! LaRRiaLdi-aBiSUa. aTeRa eRaikineTik HUrBILEN DUZUN EBAKUAZIO-BIDE�IK. GArAJEKO Ir�EErA BLOKEA�U�A DAGO.4. ESALDIA: ADI! LaRRiaLdi-aBiSUa. aTeRa eRaikineTik HUrBILEN DUZUN EBAKUAZIO-BIDE�IK. KAFE�EGIKO Ir�EErA BLOKEA�U�A DAGO.5. ESALDIA: ADI! LaRRiaLdi-aBiSUa. aTeRa eRaikineTik HUrBILEN DUZUN EBAKUAZIO-BIDE�IK. ALBOKO ESKAILErA BLOKEA�U�A DAGO

III. ErANSKINA

pLano-eRedUa, eRaikinaRen aUToBaBeSeko pLaneRako

Hemen zaude

287



DIN A4 edo A3 erabiltzen da Hemen zaude planoetarako eta ebakuazio-bideak adierazten di-tuztenetarako.

ebakuazio-jarraibideak ere neurri horietako kartelak izan ohi dira. establezimenduko erabil-tzaile guztiek —izan ohikoek, izan noizbehinkakoek— irakur ditzaketen lekuan �arri beharko dira, ikas ditzaten.

establezimendua

Suteetako ur-hargune ekipatua

Su-itzalgailua

Suteen aurkako ekipamenduen noranzkoa

arrisku elektrikoa

ez itzali uraz

ez erre

ebakuaziorako noranzkoa

289

Lehen laguntzak: oinarrizko nozioak


27Lehen laguntzak: oinarrizko nozioak

aurkibidea: 1.- Sarrera. 2.-Zauriak baloratzea. 3.- Bihotz-biriketako bizkortzea �bbb�. 3.- Bihotz-biriketako bizkortzea ��arraipena�. - Odol�arioak. 4.- Odol�arioak ��arraipena�. Odol�a-rioak ��arraipena�. 5.- Erredurak. 5.- Erredurak ��arraipena�. 5.- Erredurak ��arraipena�. 6.-Haus-turak. 6.- Hausturak ��arraipena�. 6.- Hausturak ��arraipena�. 7.-Konortea galtzea. 7.- Konortea galtzea ��arraipena�.

1. SArrErA

Lehen laguntzak asistentzia-neurrien multzo bat dira, istripuren edo ondoezen bat izan duen norbait gertaeren lekuan artatzeko, osasun-zerbitzuak iritsi arte.

Helburu nagusia istripua izan duenari bizirik eustea da, eta haren lesioek okerrera ez egitea. Horretarako, lehen laguntza eman behar duenak ziur egiten dakiena soilik egingo du istripua izan duenari laguntzeko.

Sarritan, urduritasun-giroa sortzen da istripuetan, eta ondorioz, behar ez dena egiteko arris-kua. Horregatik, ezinbestekoa da egoerari kontrolpean eustea eta izua saihestea.

Horrelakoetan, istripuaren balorazio orokor bat egiteaz gain �zauritu-kopurua, lesioak, arris-kua...�, oinarrizko arau batzuei �arraitu behar zaie. BJL siglek gogorarazten dizkigute arau horiek.

B: gertaeren lekua BaBeSTea. Arrisku-egoerak iraun dezake istripua gertatu ondoren ere �sua, gas-isuria...�. Istripua izan duenak nahiz lehen laguntza eman behar duenak arrisku-egoeratik kan-po egon behar dute.

J: osasun zerbitzuei istripua JakinaRaZTea eta larrialdi-sistema aktibatzea. Bakarrik egon ezean, zaurituaren ondoan egon behar dugu, eta laguntza eske beste norbait bidali.

L: istripua izan dutenei LagUnTZea, zaurien larritasunaren arabera —sarritan , ez baita zauri-tu larriena gehien kexatzen dena—. Bizi-zeinuak aztertzea: konortea, arnasa eta pultsua —betiere, ordena horretan—.

2. ZAUrIAK BALOrA�ZEA

Lehen balorazioa

Identifikatu egin behar dira istripua izan duenari zuzenean kalte egin diezaioketen egoerak. Esan bezala, lehenik, konortea, arnasketa eta pultsua aztertu behar ditugu; eta gero, odol�ario la-rririk ba den ala ez ikusi.

Bigarren balorazioa

Behin istripua izan duena hiltzeko arriskurik ez dagoela egiaztatutakoan, hots, arnasa hartzen duela eta pultsua duela, gainerako lesioen bila hasiko gara. Horretarako, ordenan aztertuko dugu, burutik hasita oinetaraino.

290



Burua: buruko ile-larruan edo aurpegian zauririk duen begiratuko dugu. Sudurretik edo bela-rrietatik odol�ariorik duen begiratuko dugu, garezur-haustura adieraz baitezakete.

Lepoa: zauririk dagoen edo ez begiratuko dugu, eta karotidan pultsua hartuko. Arreta berezia �arriko dugu lepoa mugitzean, lesio zerbikalak izateko arriskua dela eta, batik bat istripua bortitza izan bada.

Bularraldea: deformazioak eta zauriak bilatuko ditugu; eta biktimak konortea badu, minik duen galdetuko diogu.

Sabelaldea: zauririk ba ote den begiratuko dugu. Minik ba duen galdetuko diogu biktimari. Kontuan hartu behar da, beti, barne-lesioak egon daitezkeela.

Gorputz-adarrak: besoak eta zangoak aztertuko ditugu. Horretarako, bi besoak eta bi zangoak alderatuko ditugu, hausturaren bat adieraz dezakeen deformaziorik ba den ikusteko. Zauririk edo odol�ariorik ba den ikusiko dugu. Horrez gain, sentikortasuna eta mugikortasun aztertuko ditugu, muineko lesiorik ba den �akiteko.

Lehen Laguntzak - Mendekoak

3. BIHO�Z-BIrIKE�AKO BIZKOr�ZEA �BBB�

Oxigenoa funtsezko osagai bat da bizi ahal izateko. Organismoak airetik hartzen du oxige-noa, arnasketaren bidez; eta ondoren, gorputz osoan banatzen, odol-zirkulazioaren bitartez. Per-tsonen bizia arriskuan egon daiteke ehunek behar adina oxigeno �asotzen ez badute �asfixia�. Hori dela eta, bizi-funtzioak esaten diegu arnasketari eta odol-zirkulazioari. Zelulek behin betiko kalteak izaten dituzte 3-5 minutuz oxigenorik �asotzen ez badute.

Asfixia-egoera horietan, ezinbestekoa da oxigeno-ekarpena berreskuratzeko lanak berehala hastea, biktima hil ez dadin edo behin betiko lesioak izan ez ditzan.

Behin BJL arauko lehen bi ekintzak egindakoan, bizkortze-eragiketak egiten hasiko gara, zauri-tuari Laguntzeko.

ArNASKE�A KON�rOLA�ZEA: Biktima lurrean etzango dugu, ahoz gora. Arreta �arri behar dugu biktima bere mingainarekin ito ez dadin, konorterik gabe eta ahoz gora etzanda dagoela. Horretarako, burua ahalik gehien luzatu behar da �guztiz eta atzerantz�: esku bat bekokian �arri eta behera bultzatu behar da; eta bestearekin, kokotsa behera eta aurrera mugitu, ahoa zabaltze-ko. Behin mugimendu hori egindakoan, geure aurpegia hurbilduko dugu biktimaren ahora eta su-durrera, arnasarik hartzen duen edo ez �akiteko.

Zaurituak arnasarik hartzen ez badu, lehen azaldu bezala, arnasketa artifiziala abiatu behar dugu lehenbailehen. Egokiena arnasa gelditu denetik minutu bat iragan baino lehen hastea da.

Arnasketa artifizialak hiru ezaugarri behar ditu eraginkorra izateko:

o Berehalakoa izan behar du. o Jarraitua, etenik gabea. o Iraunkorra, arnasa erabat berreskuratu artekoa.

Arnasketa artifiziala.ahoz ahokoa da metodo ohikoena. Abantaila hauek ditu:

o Kasu gehienetan erabil daiteke.o Eraginkorra den edo ez �akin daiteke, airea ematean biktimaren bularra puzten den edo ez

ikusita.o Bihotz-masa�earekin batera aplika daiteke, beharrezkoa bada.

Arnasketa artifizialak bi urrats ditu.

Ahoan egon daitezkeen gorputz arrotzak ateratzea, arnasketa oztopa ez dezaten: odola, hortzordeak, txikleak...

291



o Arnasketa artifiziala bera aplikatzea.

Istripua izan duena �arrera horretan dagoela, burua ahalik eta gehien luzatuta �atzerantz� eta kokotsari tirata, airea eman behar diogu, indarrez. Horretarako, biktimaren ezpainen kontra �arri behar dira norberarenak; eta haren sudurra estutu, aireak ihes egin ez dezan. �eknika eraginkorra dela egiaztatu behar dugu, airea ematean biktimaren bularra puzten den edo ez ikusita.

Airea biriketara iritsi dela eta biktimak pultsua duela egiaztatutakoan, airea ematen �arraituko dugu, minutuko 12 edo 16 aldiz.

Zenbait kasutan ahotik sudurrerakoa egin daiteke airea emateko; esaterako, biktimak ahoan kolpea badu edo ezbeharraren arrazoia pozoitzea izan bada. Horrelakoetan, biktimaren sudurre-tik putz egingo dugu, haren kokotsa eusten duen eskuaz ahoa itxita.

odol-zirkulazioa badela egiaztatzea

Airea bi bider eman orduko, zaurituak odol-zirkulazioa duen edo ez ikusi behar dugu. Horreta-rako, pultsua neurtuko diogu, karotida arterian. Karotida lepoan dago. Arteria hori aurkitzeko, zin-tzur-korapiloan �arri behar ditugu hatzak, lepoaren aurrealdean; eta kanpora mugitu, lepoko giha-rren tartera arte. Leku horretan konpresio txiki bat egingo dugu taupadak sumatzeko.


3. BIHO�Z-BIrIKE�AKO BIZKOr�ZEA �JArrAIPENA�

Biktimak pultsua badu, arnasketa artifiziala egiten �arraituko dugu osasun-zerbitzuak iritsi edo arnasa guztiz berreskuratu arte.

Biktimak pultsurik ez badu, aldiz, bihotz-masa�ea egin beharko zaio lehenbailehen, pultsu ezak bihotza gelditu dela adierazten baitu.

Bihotz-masa�ea: bihotzari kanpotik egindako konpresioen segida da, taupadaka has dadin, eta horrela, odola gorputz osora irits. Bihotza odolez beteko da hura konprimitzea utzitakoan. Horre-la, prest egongo da berriro konprimitu eta odola gorpuz guztira bidaltzeko. Xedea, beraz, zirkula-zio artifiziala sortzea da.

Konpresio eraginkorrak egiteko, biktima ahoz gora �arriko dugu gainazal lau eta gogor batean �gehienetan, zoruan�. Eskua zabalduta dugula, bularrezurraren beheko aldean �arriko dugu ahu-rraren atzeko aldea �urdailaren sarrera baino bi behatz gorago�. Ondoren, beste eskua lehenaren gainean �arri eta hatzak gurutzatuko ditugu. Sorosleak biktimaren ondoan �arri behar du, belauni-ko, eta harekiko zut. Eskuak bularrezurraren gainean �arri behar ditu, besoak luze eta zuzen, eta sorbaldak biktimaren gainean.

Konpresioak egitean bularraldeak 4 edo 5 zentimetro egin behar du behera. Minutuko 80-100 konpresio egin behar dira.

Gehienetan, aldi berean egin behar dira arnasketa artifiziala eta bihotz-masa�ea, biktimek ez baitute izaten ez arnasarik ez pultsurik. Bi lan horiek �arraituak izan behar dute, eta beraz, elkarre-kin egiteko moduan egin behar dira.

Bakarrik bagaude, estrategia honi �arraitu behar diogu: bularraldeko 30 konpresio egin, eta �arraian, ahoz ahoko bi aire-emate. Ziklo hori behin eta berriro errepikatu behar da, biktimak pul-tsua eta arnasa berreskuratu arte.

�rebatutako sorosleak bi badira, 15 konpresio eta bi aire-emate egingo dira sekuentzia bakoitzeko.Bi eragiketa horiek �arraituak izan behar dute, eta beraz, ahal den heinean, sorosleek txandak

egingo dituzte. Bi egoeratan soilik eten daitezke arnasketa artifiziala eta bihotz-masa�ea.

o Biktima bere onera itzuli bada, hots, konortea eta pultsua baditu, zurbil egoteari uzten ba-dio eta begi-niniek argiari erantzuten badiote.

292



o Pertsona edo talde kualifikatu batek haren ardura hartu badu.

Biktima suspertze-posizioan �arriko dugu bere onera etorri ostean.

4. ODOLJArIOAK

Odola �ariakin organiko bat da, eta organismo osora garraiatzen ditu oxigenoa eta beste eli-kagai batzuk. Gure gorputzeko bazter guztietara iristen da odol-hodietan barrena, hots, arterietan, zainetan eta kapilarretan barrena.

Odol-hodi horietako bat hautsen eta odola irteten bada, odoljario bat sortzen da.Lesioaren eta odol-hodiaren neurrien araberakoa izango da odol�arioaren intentsitatea. Hau-

tsi den odol-hodiaren neurriaren araberakoa izaten da galtzen den odol-kantitatea eta, ondorioz, odol�arioaren larritasuna. Arriskuan �ar dezakete pertsonen bizia.

Odol�arioak kanpokoak edo barrukoak izan daitezke. Kanpokoak dira odola organismotik ir-ten eta ikus badezakegu, eta barrukoak, irteten ez bada. Zailagoa da barruko odol�arioak diag-nostikatzea kanpokoak baino.

Istripu baten ondotik, barruko odol�ario bat dagoela pentsa daiteke biktimak sintoma hauek ba-ditu:

o Zurbiltasuna.o Izerdi hotza.o Berealdiko ahultasuna. o Pultsu ahula eta azkarra.o Egarria.


4. ODOLJArIOAK �JArrAIPENA�

Azalean edo mukosatan �asandako zauriak dira odol�ario gehienen arrazoia. Kanpoko odol�a-rioak dira, alabaina, barruko organoetan ere sor daitezke.

Hauek dira zauriak artatzeko oinarrizko �arraibideak:

o Odol�arioa etetea.o Konplikazioak saihestea, batik bat, infekzioak.o Sendaketa laguntzea.

Jarraian, odol�arioak eteteko egin beharrekoak azalduko ditugu.Odol�arioa arteria batean sortu bada, hau da, hautsitako odol-hodia arteria bat bada, odola

azkar, tarteka eta borborka isurtzen da, bihotz-taupadekin batera.Jarioa duen arteria lehenbailehen konprimitu behar da, odol gehiago gal ez dadin, hori egin

ezean arriskuan egon baitaitezke zaurituaren bizia edo haren gorputz-adarrak.

Zauritutako arterien konpresioa

Konpresioa zaurian bertan egin daiteke. Horretarako, gaza esterilak erabiliko ditugu. Halako-rik eskura ez badugu, edozein zapi edo oihal zati erabiliko dugu. Komeni da zapi horiek ahalik eta garbien egotea, infekziorik sor ez dadin. Zaurian presioa egingo dugu, gutxi gorabehera 10 minutuz, odol�arioa eten dela �abetzen garen arte. Behin odol�arioa etendakoan, zauria lotuko

293



dugu. Ondoren, hurbilen dagoen osasun-zentrora eramango dugu zauritua, edo etzanda edukiko, osasun-zerbitzuak iristen diren arte. Zauritua lasaitzen saiatu behar dugu beti.

Lehen konpresioa egin ostean, odol�arioa eten ez bada, apositu gehiago �arriko ditugu, au-rrez jarritakoak kendu gabe, hesgailu batekin lotuta, presioa handiagoa izan dadin. Izan ere, pre-sioa egiten ari garela bustitako aposituak kentzen baditugu, sortzen ari den odolbildua desegingo dugu, eta beraz, odol�arioa areagotuko.

Neurri horiek nahikoa izango ez balira, zauritik distantzia batera egindako konpresio batez lagun ditzakegu. Konpresio hori zauritutako eremuko arteria nagusian egingo dugu, zauriaren gai-netik, hots, bihotzetik hurbilen dagoen aldean. Konpresioari eutsi behar zaio anbulantzia iritsi arte edo zauritua ospitaleratu arte.

Odol�arioa gorputz-adar batean bada, bihotz-mailatik gora �asota edukiko dugu, odolak egiten duen presioa txikitzeko. Hori egitean, zaurituak min hartzen badu, lehen zuen posizio berean utzi-ko dugu gorputz-adarra, hausturaren bat izan baitezake.

Laburbilduz:

o Zauritua etzan eta lasaitu.o Eutsi goian zauritutako gorputz-adarrari.o Konpresioa egin zauriaren gainean.o Konpresioa egin zauriaren eta bihotzaren arteko arterian.o Jarri konpresioa egiten duen hesgailua.o Eraman zauritua osasun-zentrora.

Torniketea

Ez da ohiko metodoa, eta muturreko kasuetan soilik erabili behar da, aurrez azaldutako meto-doak eraginkorrak izan ez badira eta osasun-zentrora iristeak luze �oko badu.

�orniketea konpresio handia egiten duen hesgailu bat da. Normalean zirkularra da, eta arte-riak zauriaren gainetik konprimitzen ditu, odol�arioa eteteko.

Oso arriskutsua da, odol�arioa eteten badu ere beste lesio batzuk eragin baititzake; besteak beste, iskemia �odol-fluxua etetea� eta gangrena.

�orniketea egitean kontuan hartu beharrekoak: -Zaurituari ohar bat �arri behar zaio ikusteko moduko lekuan; esaterako, bekokian. Oharrean

odol�arioaren berri emango dugu, eta torniketea zer ordutan eta minutuan �arri den adieraziko.-�orniketea luzaroan eduki behar bada, komeni da gutxi gorabehera 20 minututik behin lasai-

tzea, �arioa berriro hasi gabe, gangrenarik sor ez dadin. -Osasun-langile kualifikatuen lana da torniketea kentzea, ez soroslearena, zauritua shock egoe-

rara irits baitaiteke.


ODOLJArIOAK �JArrAIPENA�

Shocka

Odol�arioa dela eta, zirkulazioa nahikoa ez bada, odola ez da behar bezala iristen gorpu-tzeko atal guztietara. Egoera horrek garrantzia berezia du garunari dagokionean, zauritua shock egoerara irits baitaiteke.

Egoera horren sintomak dira: zurbiltasuna, izerdi hotza, pultsu ahula eta azkarra, arnasketa asaldatua eta azalekoa, eta egarria. Egoera horretan daudenek konortea gal dezakete.

Zer egin shock-arriskua dagoenean?

294



o Zauritua lurrean etzango dugu odola garunera errazago iristeko.o Zangoak �asoko dizkiogu. Hori egitean min hartzen badu, horizontalean �arriko dizkiogu.o Hotz ez dadin saiatuko gara.o Ez diogu emango ez �aten ez edaten.o Odol�arioez gain, shock-egoera eragin dezakete:o Erredura larriek.o Bihotzeko gaixotasunek.o Haustura oso mingarriek.o Intoxikazioeko Erreakzio anafilaktikoek eta alergiek.o Deshidratazioek...

5. ErrEDUrAK

kontzeptua

Organismo bateko ehunak beroarekin kontaktuan egotean sortzen dira erredurak. Erredurak eragiten dituzte, batik bat, suak, irakitan dauden likidoek, goritutako solidoek, elektrizitateak, pro-duktu kimikoek eta erradiazioek.

Giza gorputzean erredurak sortzen dituzte 40º C-tik gorako tenperaturek. Erreduren arrazoiak dira, batetik, agenteen eragin zuzena eta, bestetik, beroak sortutako larruazal-iskemia �odol-fluxua etetea�.

Larruazala da giza gorputzeko organorik zabalena. Funtsean, bi geruza ditu:

o Epidermisa. Kanpoko geruza da eta, funtsean, babes-funtzioa du. o Dermisa. Dermisa suntsitzean, azala birsortzeko gaitasuna galtzen da.

Sailkapena

Erredurak sakoneraren eta hedaduraren arabera sailkatzen dira.Sakoneraren arabera, erredurak 1., 2. edo 3. mailakoak izan daitezke, azalekoenetik sakone-

nera.Erredurak hedaduraren arabera sailkatzeko bederatzien erregela erabiltzen da. Gorputza zen-

bait zatitan banatzen da. Zati bakoitza azalera osoaren %9 da, edo %9ren multiploa.Erreduren larritasuna neurtzeko, kontuan hartu behar dira erreduraren hedadura eta sakonera.Erredura larriak dira, hedadura nahiz sakonera edonolakoak direla ere, eskuetan, oinetan, aur-

pegian edo sexu-organoetan egiten direnak. Horrez gain, erreduraren pronostikoan erabakiorrak dira beste alderdi batzuk; esate baterako, adina, agente eragilea, eta biktimaren osasun-egoera.


5. ErrEDUrAK �JArrAIPENA�

arau orokorra

Zer egin erredurak daudenean

Lehen laguntza beste istripuetan eman beharrekoaren antzekoa da. Lehenik istripua izan duena Babestu behar dugu. Horretarako erredura geratu behar dugu, hots, erreduraren kausa, geure bu-rua arriskuan �arri gabe.

295



Zer egin erredurak daudenean?

1. Zauritua bero-iturritik aldendu. 2. Lehen ebaluazio bat egin eta bizi-funtzioei eutsi. Arnasketa eta pultsua. 3. Beste lesiorik ba den begiratu: odol�arioak, shocka, hausturak. 4. Erretako eremua hoztu. Horretarako, ur kantitate handiaz busti, zauritua hoztu gabe. 5. Erredura lotu, gazak edo zapi garbiak erabiliz. 6. Zauritua ospitalera eraman lehenbailehen. 7. �arteka, bizi-zeinuei erreparatu.

Zer eZ egin erredurak daudenean

1. Ez aplikatu pomadarik, ukendurik edo hortzetako pastarik erreduraren gainean. Ura baka-rrik.

2. Ez hoztu zauritua behar baino gehiago. Horretarako, saiatu ura erreduraren gainean baka-rrik botatzen.

3. Ez eman ez �aten ez edaten ahotik. 4. Ez lehertu anpuluak. Germenak errazago sartuko baitira. 5. Ez askatu larruazalari itsatsitako arropak. 6. Ez utzi biktima bakarrik. 7. Ez itxaron zauritua osasun-zentro espezializatura eramateko.

Suak eragindako erredurak

Zauritua oraindik sutan badago, eZ erabili ura garrak itzaltzeko. Eskatu zaurituari lurrean birak emateko, edo erabili burusi bat sua itzaltzeko. Behin garrak itzalitakoan, urez bustiko dugu, erreta-ko eremuak hozteko.

Suak eragindako erreduretan arau orokorrak aplikatuko ditugu. Arreta berezia �arri behar da arnasketarik ez badago. Suak eragindako erredura gehienak leku itxietan egiten dira. Horregatik, larruazaleko erredurez gain, arnas-bideetako erredurak egon ohi dira. Ohikoak dira karbono mo-noxidoak eragindako intoxikazioak; bai eta goiko aire-bideetako mukosen hantura ere, produktu kimikoen inhalazioak eraginda.

Substantzia kimikoek eragindako erredurak

Zenbait substantzia kimikok eragiten dituzte; esate baterako, azido edo alkali indartsuek, aza-larekin kontaktuan �artzean. Erredura kimikoak artatzeko ura erabili behar da, ur kantitate handia. 20-30 minutuz busti behar dira.

Busti ahala, azalarekin kontaktuan dauden ob�ektuak kendu behar dira. Ondoren, arau oroko-rrak aplikatu behar dira.

Begietako erredurak gutxienez 20 minutuz busti behar dira. Erredurak bustitzen �arraituko dugu biktima ebakuatzean ere, horretarako flaskoak erabiliz.


5. ErrEDUrAK �JArrAIPENA�

elektrizitateak eragindako erredurak.

Korronte elektrikoak mota askotako lesioak eragin ditzake giza gorputzean zehar iragatean. Is-tripu elektrikoek, lesio lokalez gain, bihotz- eta arnas-gelditzeak eragin ditzakete.

296



Gainerako istripuetan bezala, �arraibidea Babestea-Jakinaraztea-Laguntzea izango da. Horre-lakoetan, korronte elektrikoa moztu behar da lehenik, inor arriskuan �arri gabe, eta biktima eroriko dela kontuan hartuta.

azken hitzak

Erredurak beroak larruazalean eragindako lesioak dira. Hauek dira �arraitu beharreko urratsak:Erreduraren kausa deuseztatzea. Erretako eremua urez hoztea. Erretako eremua estaltzea. Istripua izan duena ebakuatzea.

6. HAUS�UrAK

definizioa eta sailkapena

Haustura bat hezur baten apurketa da, kolpe batek edo gertaera bortitz batek eragina. Sarri-tan, hausturaren larritasuna ez da istripuaren intentsitatearen araberakoa.

Hausturak bi motatakoak izan daitezke:

o Itxiak: hautsitako hezurraren gaineko azala eta giharrak osorik daude. o Irekiak: hezurra apurtzeaz gain, hura babesten duten azala, giharrak eta gainerako egitu-

ra anatomikoak hautsi dira. Lesio larriak dira eta erraz gaiztotu daitezke.

Sintomak

Hausturen sintomak dira:

o Min handia.o Ezintasun funtzionala, hots, mugitzekoa edo ohiko ekintzak egitekoa. o Haustura-eremuaren hantura eta deformazioa. Zauritu gabeko gorputz-adarrarekin aldera-

tuta hauteman daiteke.o Krepitazioa edo urratze-sentsazioa hautsitako zatietan �elurra zaplatzea bezalakoa�.o Hematoma

Haustura batek shock egoera eragin dezake, mina eta/edo odol�arioa direla eta.

Zer egin hausturak daudenean

Gainerako istripuetan bezala, BJL arauari �arraituko diogu. Horrela, lehenik istripua izan duena babestuko dugu, eta hura lasaitzen saiatuko gara osasun-zerbitzuak bidean direla esanda.

Beharrezkoa ez bada, ez dugu mugituko, nahi gabe bada ere, min egin baitiezaiokegu, le-sioak areagotu edo shock egoera eragin.


6. HAUSTURAK (JARRAIPENA)

Funtsezko araua haustura immobilizatzea da, dagoen posizio berean. inoiz ez dugu saiatu behar haustura zuzentzen, hots, hezurra berezko posiziora itzularazten.

297



Haustura gorputz-adar batean badago, hausturaren eremua immobilizatzeaz gain, handik gora eta behera dauden artikulazioak finkatuko ditugu �aurreko eta ondorengo artikulazioak�.

Haustura immobilizatzeko tutore bat erabiliko dugu —taulak, makilak edo ferulak erabil daitez-ke—. Aurrez oihal zatiez edo kotoiz inguratuko ditugu.

�utorerik eskura ez badugu eta haustura gorputz-adar batean badago, gorputzeko beste atal batzuk erabil ditzakegu. Esate baterako, zango bat bestearekin lot dezakegu, edo beso bat enbo-rrarekin eta lepoarekin, zapi baten bidez.

Immobilizatzearen helburuak dira:

o Mina arintzea.o Lesio gehiago �asateko aukerak murriztea.o Shock-arriskua murriztea.

Bereziki aipatu behar dira garezurreko eta bizkarrezurreko hausturak.

garezurreko hausturak oso larriak dira, kalte itzulezinak eragin baititzakete garunean. Gare-zurreko hausturen adierazle izan daitezke; besteak beste, zauritua noraezean ibiltzea, goragalea eta okadak —batzuetan, bortitzak—, ikusmenaren asaldura, konortea galtzea, eta bereziki, odol-�arioak nahiz likido zefalorrakideo �arioak —kolore horikoak— sudurretik edo belarrietatik.

Zer egin horrelako egoeretan

Zauritua babestuko dugu, segurtasuneko albo-posizioan �arrita, batik bat, konorterik gabe ba-dago edo oka ari bada.

Arnasketa eta pultsua kontrolatuko ditugu. Bizi-funtzio horiek ez badaude, bihotz-biriketako biz-kortzeari ekingo diogu �BBB�.

Istripuaren berri emango dugu, lehenbailehen, zauritua osasun-zentro batera eramateko.Kontu handiz ibili behar da, halaber, bizkarrezurreko hausturekin, arreta bereziz artatu behar

baitira. Bizkarrezurrak orno-muina babesten du. Orno-muineko lesioek kalte larriak izan ditzakete, eta batzuetan, itzulezinak. paralisia, hemiplegia edo heriotza.

Batzuetan, ez da erraza izaten bizkarrean hausturarik baden �akitea. Horretarako, istripuaren ezaugarriei nahiz sintoma batzuei erreparatu behar diegu.

Bizkarrezurreko hausturak eragin ditzakete:

o Altuera batetik oinen gainean edo bizkarrez erortzeak.o Ipurdiz erortzeak.o Bizkarrean zuzenean �asandako kolpeek.o Lepoaren mugimendu bortitzek �lepoko zartakoek�.

Bizkarrezurreko hausturen sintomak dira:

o kokoteko, sorbaldetako edo bizkarreko mina.o giharren kontraktura.o batez ere, sentikortasun-galeraren zantzuak, inurridura, gorputz-adarrak mugitzeko ezinta-

suna edo bizkarrezurra behar baino kurbatuago egotea.

Edozein kasutan, bizkarrezurreko hausturen susmoa badugu, haustura benetakoa balitz bezala artatuko dugu istripua izan duena.

Lehen Laguntzak – adMinistrari LaguntzaiLeak

6. HAUSTURAK (JARRAIPENA)

Oinarrizko hiru arau bete behar dira.

o Ez flexionatu biktimaren bizkarrezurra (biktima ez eseri!).

298



o Plano zurrun batean etzanda eduki, ahoz gora, burua, enborra eta gorputz-adarrak lerro zuzen bat osatzen dutela.

Biktima garraiatzean, buruak, enborrak eta gorputz-adarrek osatzen duten lerro zuzenari eutsi behar zaio —hiru lagun beharko dira horretarako—.

Istripua izan duena ebakuatu aurretik, lepoa immobilizatu behar diogu lepoko baten bidez, le-poan lesioa izan baitezake. Gogoratu istripua nolakoa izan den.

7. KONORTEA GALTZEA

Sinkopea

Konortea bat-batean eta aldi baterako galtzea da. Konortea berez berreskuratzen da une bat geroago. Sinkope bat izatean, lurrera erortzeko arriskua dago, tonu posturala galtzen baita. Ho-rrez gain, beste sintoma begetatibo batzuk ere izaten dira: goragalea, okadak, izerdi hotza, zur-biltasuna, zorabio sentsazioa...

Ohiko arazoa da, biztanleriaren %3ari eragiten dio. Pronostikoa sinkopea eragin duen arra-zoiaren araberako da. Normalean garrantzirik ez badute ere, batzuetan bat-bateko heriotza era-gin dezakete.

Sinkopeen kausak bi talde handitan bana daitezke:Bihotz-arazoek eragindako sinkopeak: arritmiak, balbulopatiak, kardiopatia iskemikoa.Beste arazoek eragindako sinkopeak: hipotentsio ortostatikoa, hipogluzemia, migraina, berti-

goa...etaeta, batez ere, sinkope parasinpatikoa —esate baterako, odola ikustean sortzen dena—.Deigarria izan arren, sinkopea ez da larria arrazoia hutsala bada; alabaina, medikuak baiez-

tatu behar du hori, biktima bere onera itzulitakoan. Biktima ahul sentitu ohi da, zurbildu egiten, eta ikusmena eta entzumena galtzen ditu —neurri batean edo erabat—. Horrez gain, pultsu ahula izango du, azaleko arnasketa, konbultsio laburrak baina arinak eta esfinterren inkontinentzia.

Norbaitek konortea galtzen badu, ezinbestekoa da bizi-funtzioei erreparatzea, hots, arnasa eta pultsua dituen edo ez ikustea, izango ez balitu, bihotz-biriketako bizkortzeari ekiteko.

Behin bizi-funtzioak egiaztatutakoan, nahikoa da gaixoa posizio egokian kokatzea: etzanda eta zangoak goian dituela, odola bihotzera errazago itzul dadin, eta horrela, behar bezala pon-patu dezan. Aldi berean, zirkulazioa oztopatzen duen guztia lasaituko dugu: gerrikoa, gorbata, galtzerdiak, botoiak...

Konortea azkar berreskuratzen badu, minutu batzuk itxarongo dugu, gaixoa bere onera itzuli arte. Ondoren, eseri egingo dugu, eta bukatzeko, zutitu. Konorterik berreskuratzen ez badu, aldiz, segurtasuneko albo-posizioan �arriko dugu biktima, eta osasun-zerbitzuei laguntza eskatuko diegu.

Nola aurre hartu zorabioei eta lipotimiei.

o Leku itxiak behar bezala aireztatu.o Ez egon denbora asko zutik, batez ere, beroa ari badu.o Denbora luzez �arrera berean egon ondoren —ohean etzanda edo bulegoan eserita—,

pixkanaka zutitu.o Ez egon denbora asko �an gabe, hipogluzemia �asateko arriskua baitago, hots, odoleko

azukre-maila �aistekoa.

Lehen Laguntzak – adMinistrari LaguntzaiLeak

7. KONORTEA GALTZEA (JARRAIPENA)

epilepsia

Gaixotasun neurologiko bat da, kronikoa, eta konbultsioak eragiten ditu. Konbultsioa bat-ba-teko gertaera labur bat da, ohikoa ez den garuneko neuronen gehiegizko �arduerak eragina. Kri-

299



si bat da, deigarria eta kezkagarria. Krisi epileptikoak iragankorrak dira, eta konortearen galera eragin dezakete.

Epilepsia hitza bera nahasgarria izan daiteke. Izan ere, kalean konbultsio bat izan duen edo-nor diagnostikatzeko erabiltzen da; alabaina, epilepsia ez diren arrazoi askok eragin ditzakete konbultsioak.

Asko izan daitezke epilepsiaren kausak. Batzuetan, garuneko gaixotasunek eragiten dute �trau-matismoek, infekzioek, tumoreek�. Besteetan, aldiz, ezin izaten da lesiorik identifikatu, eta aurre-�oera genetikoak edo beste arrazoi batzuek eragin dezakete.

Sintomak

Ohikoa ez den garunaren �arduerak sortzen ditu krisi epileptikoak edo konbultsioak, mugimen-duren, funtzioaren, sentsazioaren, erne egoteko gaitasunaren edo portaeraren oharkabeko aldake-tak eragitean. Krisiek segundoak edo minutuak iraun ditzakete, eta kaltetutako garuneko eremua-ren araberakoa izango da adierazpen klinikoa.

Biktima batzuek konortea galduko dute, zurrun �arriko dira, espasmoak eta esfinterren inkonti-nentzia izango dituzte, eta garrasi egingo. Besteek, aldiz, krisi partzial bat izango dute, aztoratuta egongo dira eta ez dira gai izango galderei erantzuteko nahiz aginduak betetzeko.

Lehen laguntzak

Sorosle garen aldetik, epilepsiak eragindako konbultsioen aurrean, gure egitekoa pertsona ba-bestea izango da, krisia duenean minik har ez dezan.

o Biktima zauritu dezakeen edozer kenduko dugu haren ingurutik. o Jantziren bat �arriko diogu buru azpian, burkoa balitz bezala. o Arropa lasaituko diogu. o ez saiatu biktimari eusten espasmoak dituela. o ez sartu objekturik ahoan.

Krisia gainditutakoan, biktima nahasita egongo da. Zer gertatu den azaldu behar diogu, eta lasaitzen saiatu. Krisi bat duen lehen aldia bada, osasun-zentrora eraman behar dugu.

XTrafikoa eta bide-segurtasuna

303

Bide-segurtasuna. Zirkulazioari buruzko funtsezko printzipioak


28Bide-segurtasuna. Zirkulazioari buruzko funtsezko printzipioak.

Ibilgailuen mantentze-lan oinarrizkoa

aurkibidea: Bide-segurtasuna. Sarrera. Bideko segurtasuna. Kontzeptua. Arazoaren tamai-na. Istripuak eta �azoerak. – Zirkulazioaren oinarrizko printzipioak. Gidaria. Definizioa. Gida-rien oinarrizko egitekoak. Zirkulazioaren oinarrizko printzipioen helburuak. – Ibilgailuak man-tentzeko oinarrizko lanak.

BIDE-SEGUr�ASUNA

Sarrera

Zirkulazio-istripuak, gaur egun, osasun-arazo larriak dira. Prebentzioa eraginkorra izango bada, zehatz-mehatz �akin behar dugu, lehenik eta behin, non, noiz eta nola gertatzen diren istri-pu edo ezbeharrak; zalantzarik gabe, �akintza da prebentzioaren gakoetako bat. Gizarteak as-korik hausnartu gabe onartu du motordun ibilgailuak erabiltzen badira ezinbestekoa izango dela hildakoen eta zaurituen kopuru handi bat izatea; beraz, ez du pentsatu heriotza horiei aurre har-tzeko modurik badela.

Jende askok uste du istripuak zoriaren, zorte txarraren eta patuaren ondorio direla. Istripuak, ordea, ez dira ustekabekoak. Gertatu aurretik �akin dezakegu noiz izango dugun istripu bat iza-teko arriskua, eta, horrenbestez, aurre hartzeko aukera dugu; alabaina, istripuei aurre hartzeko, neurri egokiak hartu behar ditugu, eta argi izan behar dugu istripuak non, noiz eta zergatik gerta-tzen diren.

Argi izan behar dugu istripu bat izateko arrisku handia izango dugula denbora luze batean �a-zoerak edo intzidenteak izaten baditugu, eta bidean �okabide arriskutsuak izaten baditugu.

Bideko segurtasuna. kontzeptua

Bidean seguru �oatea da zirkulazioaren oinarrizko helburuetako bat.Funtsean, hau da bide-segurtasuna: IS�rIPUrIK EZ GEr�A�ZEA. Hala ere, utopikoa da defi-

nizio hori, beti gerta baitaiteke istripuren bat; pertsonak dira zirkulazioaren elementua eta haiek dute erabakitzeko ahalmena; beraz, beti izango da huts egiteko arriskua, ezin baita pertsonen as-katasuna eta ekimena mugatu. Bestela esanda, bide-segurtasuna ez da izango inoiz erabatekoa, beti gertatuko direlako zirkulazio-istripuak. Hala ere, helburu hau erdietsi behar dugu: istripuen ko-puruak behera egin behar du eta istripuek ahalik eta kalte txikiena egin behar diete pertsonei eta gizarteari. Herritarren eskubidea da hori, eta herri-Administrazio guztien �estatu, autonomia-erkide-go, probintzia eta tokikoen� betebeharra.

Bide-segurtasunaren ezaugarri horiek nabarmentzen baditugu, agerikoa da beti izango dela, bidean, arrisku-mailaren bat; beraz, gizarteak arrazoizko eta neurriko arrisku bat izango dela onartu behar du. Hala ere, gizarteak argi izan behar du etengabeko ahalegina egin behar dela bide-segurtasunaren maila gero eta handiagoa izan dadin.

Hau izan daiteke, beraz, “bide-segurtasuna” kontzeptuaren definizioa, ikuspegi egingarri bati erreparatuta: jakintza eta abilezia egokiak dituzten eta egoera fisiko eta psikiko onean dauden gi-dariek behar bezala diseinatutako eta zaindutako ibilgailuak gidatzea, zuzentasunez planifikatuta-

304



ko, mantendutako eta seinalatutako bideetatik; eta, horrez gain, gizarteak arazoaren kontzientzia izatea eta irtenbiderik egokienak aurkitzen laguntzea.

arazoaren tamaina

Gaur egun, zirkulazio-istripuek eragin handia dute gizartean eta ekonomian, eta gizarte mo-dernoen kezka handietako bat dira. Mundua XX. mendean zigortu duten izurri handien �hala nola hiesaren, minbiziaren eta gaixotasun kardiobaskularren� ondorio lazgarriekin konparatzeko modu-koa da zirkulazio-istripuetako biktimen kopurua, eta horrexegatik dira istripuak osasun publikoko arazo handietako bat.

Atzera begirako azterlan bat egin zuen IN�rAS Zirkulazioaren eta Bide Segurtasunaren Institu-tuak, istripuen hainbat erregistro historiko ikertzeko, eta argi eta garbi adierazi zuen zenbateraino izan den larria ezbehar-kopurua historian. Kalkuluen arabera, XX. mendean 35 milioi pertsona-tik gora hil ziren mundu osoan zirkulazio-istripuen ondorioz; zaurituen kopurua, berriz, zaila da zehazten, baina oso litekeena da 1.500 milioi pertsonatik gorakoa izatea. Espainian, bestalde, 250.000 pertsona inguru hil ziren �oan den mendean zirkulazio-ezbeharren ondorioz, eta 15 mi-lioi pertsonatik gorakoa izan zen zaurituen kopurua.

Europar Batasunak egindako kalkuluen arabera, berriz, 45.000 pertsona inguru hiltzen dira urtean zirkulazioaren ondorioz, eta litekeena da 2.000.000 pertsonatik gorakoa izatea zaurituta-koen �larri zein arin zauritutakoen� kopurua.

Drama eta giza sufrimendu izugarria datza kopuru horien azpian, baina, gainera, gogoan izan behar dugu istripuek eragin ikaragarria dutela ekonomian ere. Esaterako, herrialde garatue-tan, barne-produktu gordinaren %2 ingurukoak dira istripuek dakartzaten gastuak, eta, Europar Ba-tasunean, kalkuluen arabera, 160.000 milioi euro ingurukoa da zirkulazio-istripuen urteko kostua.

Azkenean, zuzenean edo zeharka, gizarte osoak ordaintzen ditu gastu ikaragarri horiek, eta hauek dira gastuok nagusiki: zaurituak ospitaleratzeko eta birgaitzeko gastuak, istripuak kudeatze-koak, zaurituak eramatekoak, gastu pertsonalak, produktibitatea galtzeak gizartean eragiten di-tuen gastuak, kalte-ordainak, eta istripua izan duten ibilgailuak konpontzeko gastu materialak.

Bestalde, gogoan izan behar da zirkulazio-istripuek, neurri handi batean, biztanle-talderik ahu-lenei �bereziki, haurrei, nerabeei, gazteei eta adinekoei� erasaten dietela, eta, horregatik, ondorio fisiko eta psikosozial handiak dituztela; gehienetan, bizitza osoan �asan behar izaten dituzte kalte-tuek istripuen ondorioak. Ildo horretatik, gaur egun, herrialde garatu gehienetan, 16 eta 25 urte bi-tarteko gazteen heriotza eragiten duen lehen arrazoia da zirkulazio-istripuena, eta 50 urtetik behe-rako pertsonen heriotza-arrazoi nabarmenetako bat da. Hau da, osasun-arazo handienetako bat da zirkulazio-istripuena, galarazten dituen bizi-urteei erreparatuta.

Osasunaren Munduko Erakundeak 2020rako egin dituen aurreikuspenek diote zirkulazio-istri-puen ondoriozko traumatismoak izango direla munduan eritasunak eta traumatismoak izatea era-gingo duten hirugarren arrazoia; alde horretatik, ez da ahaztu behar arrazoi hori, 1990ean, be-deratzigarren arrazoia zela.

istripuak eta jazoerak

Istripu bakoitzaren atzean, hamaika faktore identifika dezakegu, eta, tartean, bereziki nabar-mentzekoak dira gidariaren beraren egoerarekin lotuak. Abiadurak, alkohola kontsumitu izanak, nekeak, logaleak, ingurunearen baldintzek edo giroak, eguneko orduak eta beste aldagai askok eta askok lotura zuzena dute zirkulazio-istripuekin.

Zirkulazio-gertakarietan istripuek garrantzi handia badute ere, ez dugu ahaztu behar jazoe-rek ere berebiziko garrantzia dutela, istripuen ataria baitira. Intzidente edo kuasi-istripu ere esaten diegu �azoerei, eta zera dira: segurua ez den ekintza edo baldintza baten ondorioz, gidatzen ari garen bitartean �azotzen diren gertakariak. Ez dute inolako kalte edo minik eragiten, baina istripu bat eragiteko arrisku handia dakarte. Jazoerek adierazten dute arrisku handia izan dugula gida-tzen ari ginen bitartean.

305



Bestalde, �azoerek eta istripuek lotura zuzena dute: �azoeraren bat izateak adierazten digu au-kera dagoela baldintza beretan benetako istripua izateko. Hau da, nolabaiteko �arraitasuna dago gidatzen ari garen bitartean �azotzen diren gertakarien larritasunean.

istripuen arrazoiak

Arrisku-faktore dira istripu bat gertatzeko aukerak areagotzen dituen elementu, fenomeno, bal-dintza, egoera edo giza ekintza oro. Zirkulazioan beti parte hartzen duten hiru elementu orokorren arabera sailkatzen ditugu faktoreok: ibilgailua, bidea eta ingurunea, eta gidaria bera.

Egoeraren zailtasunari erreparatuta, gidariek pentsa dezakete istripuak zorigaiztokoak direla edo ezin direla aurreikusi, baina, prozesuaren azterketa zientifikoa eta sistematikoa egiten badu-gu, istripuen oinarrian dauden faktoreak identifika ditzakegu. Hartara, faktoreok ulertu eta aldez aurretik ikus ditzakegu, eta, horrenbestez, aurre har diezaiekegu.

Istripu-faktoreek garrantzi ezberdina dute egoera bakoitzean; alegia, faktore batzuek besteek baino eragin handiagoa dute istriputik istripura. Esate baterako, gidatzen ari garen bitartean gur-pila bat-batean zulatzen bazaigu larriune batean, ibilgailua �o dezakegu azkenean huts egin duen faktoretzat; istripurik gertatzen bada oso laino sarria dagoela edo asfaltoa labainkor dagoela, be-rriz, bideari eta inguruneari egotz diezaiekegu istripua; azkenik, arazoa bada gidariak lo hartu duela gidatzen ari zen bitartean, ez dago zalantzarik giza faktoreak izan duela eragin handiena istripuan.

Istripua eragiten duten faktore batzuek beste batzuek baino garrantzi handiagoa izaten dute, bai, istriputik istripura; baina inolaz ere ezin ditugu hartu istripua eragiten duten faktore bakartzat. Izan ere, bidaia hasi aurretik pneumatikoak aztertu izan balitu gidariak, beharbada egoera txa-rrean zeudela ikusiko zuen; halaber, gidariak ikuspen eskasera edo bidearen egoera txarrera ego-kitu izan balu abiadura, igoal ez zen istripurik gertatuko; azkenik, gidariak �akin izan balu bide eta baldintza �akin batzuek logura eragiten dutela, beharbada aurrea hartuko zuen.

Azken batean, istripu �akin baten arrazoi nagusia zein izan den alde batera utzita, gidariak, kasu gehienetan, istripua ez gertatzeko edo haren kalteak ahalik eta txikienak izateko moduan �oka dezake. Horrexegatik, faktore horretan �arri behar dugu arreta, gizakiak askoz ere malguta-sun eta ahalmen handiagoa duelako egokitzeko beste bi faktoreek baino, eta, horri esker, modu egoki eta seguruan aurre egin diezaiekeelako egoerei; betiere, informazio, kontzientzia eta infor-mazio nahikoa badu.

Hau da, ibilgailuaren akats teknikoek �balaztetan, pneumatikoetan, esekiduran, direkzioan…� , faktore atmosferikoek �iluntasuna, lainoa, euria, kazkabarra, elurra, izotza…� eragindako hutsek eta bideen diseinuak eta kontserbazioak �kontserbazio orokorrak, ibilbideak, bihurguneen goragu-neak, zabalerak…� garrantzia izan, baduten arren, giza faktorea izaten da istripu gehienen arra-zoia. Datu horiek bat datoz erabat gidarien iritziarekin: inkesten arabera, bideen gainerako era-biltzaileen �okabidea dute gidariek arrisku-iturri nagusitzat, eta askoz ere neurri txikiagoan hartzen dituzte arriskutsutzat, batetik, bidearen baldintzak eta ingurunea eta, bestetik, ibilgailuaren ezau-garri teknikoak eta mekanikoak.

ibilgailua, istripuaren arrazoi

Automobilgintza-sektorearen etengabeko garapen- eta ikerketa-lanari esker, gero eta auto so-fistikatu, gidaerraz eta seguruagoak ditugu. Ibilgailuen segurtasun-baldintzak asko hobetu badira ere, estatistiken arabera, ibilgailuen akatsak dira istripuen arrazoi nagusietako bat, ezbeharren %4 eta %13 bitartean eragiten baitute. Edonola ere, gogoan izan behar dugu ibilgailu-faktoreak eta giza faktoreek elkarreragin etengabean �okatzen dutela, eta, hortaz, gidariarekin duten harrema-naren arabera aztertu behar direla ibilgailuekiko erabakitzen diren neurri guztiak.

Ibilgailuaren mantentze-lanak behar bezala egin ez direlako gertatu ohi dira ibilgailuen aka-tsen baten ondorioz gertatzen diren istripu gehienak. Ustez ustekabekoa eta aurrez ikusi ezinez-koa den gertakari baten atzean �hala nola gurpila zulatzearen edo balazta-sistemaren akats ba-

306



ten�, arrazoi hau izaten da: gidariak axolagabeki �okatu izana ibilgailuaren zirkulazio-baldintzak zaintzerakoan.

Oso onuragarria da ibilgailuen segurtasun-mekanismo guztiak sendotzea. Hala ere, teknologia horiek gidariaren �okaeran zer eragin duten aztertu behar dugu. Izan ere, hainbat azterketak fro-gatu dutenez, informazio egokia ez badugu, autoen hobekuntza teknologikoen ondorioa izan dai-teke istripuak izateko arriskua handitzeko �oera izatea: zenbait gidarik segurtasun handiagoa sen-titzen dute, eta sistemaren abantailak dakartzaten onurak deuseztatzen dituzte, modu arriskutsuan gidatzen baitute —“Nire autoak ABS sistema du, eta 180 km/h-ko abiaduran ibil naiteke batere arriskurik gabe”—.

Bistakoa da oso kontuan izan behar dugula ibilgailuen eta sistema osoaren arteko elkarreragi-nak eta elkarrekintzak. Garapen teknologiko berriek aurrez aztertu behar dute, ezinbestean, zer eragin izango duten gizarte osoan, eta zer eragin zuzen izango dituzten gidariarengan edo oi-nezkoengan. Esate baterako, autoek egiten duten zarata da oinezkoek duten erreferentzietako bat autoak non dauden �akiteko, baina auto elektrikoek betiko autoek baino zarata gutxiago egiten dute; horrenbestez, ibilgailu elektrikoen kopurua asko handitzen bada epe laburrean, herritarrei adierazi behar zaie zer segurtasun-neurri hartu behar dituzten errealitate berri hori arriskugarria izan ez dadin.

ZIrKULAZIOArEN OINArrIZKO PrIN�ZIPIOAK

gidaria. definizioa

Kalean dabilen ibilgailu orok gidaria behar du, eta gidaria da direkzio-mekanismoa goberna-tzen duen pertsona, edo agintean dagoena.

gidarien oinarrizko egitekoak

Ibilgailuak gidatzen ditugunean, alde batetik bestera mugitzen gara, etengabe aldatzen den bide eta ingurune batean, oso makina konplexu batean; perfektua da makina eta ondo dakigu nola erabili behar dugun eta nola �okatzen duen, baina, hainbatetan, ez du erantzuten espero du-gun bezala. Autoa gidatzea ez da lan erraza, gidariak etengabeko arreta izan behar du ibilgai-luan, ibilgailuaren ibilbidea bidera egokitzeko, bidetik ez ateratzeko, eta bidearen gainerako era-biltzaileekin talkarik ez egiteko. Gidatzen ari diren bitartean, bidearen eta ingurunearen egoerari buruzko informazioa heltzen zaie etengabe gidariei, eta, horri esker, modu seguruan gida deza-kete. Zenbat eta hobea izan informazioa eta zenbat eta baldintza hobeetan hartu informazio hori, orduan eta hobeto erantzuten dio pertsonak gidatzeko lanari.

Laburbilduz, funtsezko lau egiteko dituzte gidariek:

Hautematea.: Zentzumenen bitartez, inguruneak ematen dien informazio guztia hauteman behar dute gidariek:

* Bideari buruzko informazioa �bidearen egoera eta ezaugarriak, seinaleak, beste erabiltzaileen egoera eta kokalekua, unean uneko eguraldia…�.

* Gidatzen duten ibilgailuari buruzko informazioa �potentzia, abiadura, neurria, balaztatzeko ahalmena…�.

* Norberari buruzko informazioa �gidatzeko segurtasuna, egoera fisikoa, egoera psikikoa…�.

Aurreikustea. Heltzen zaien informazio guztia prozesatu ondoren, zer gertatuko den aurreikusi behar dute gidariek.

Erabakitzea Ondorioak aldez aurretik ikusi ostean, zer neurri hartuko duten erabaki behar dute.

307



Egitea. Gidarien �okaeraren azken fasea da egitea, eta erabakitakoa betetzean �azotzen da.

Ikusten dugunez, oso konplexua da gidatzea, eta faktore askoren mende dago. Hori dela eta, hainbat gaitasun eta baldintza fisiko izan behar dituzte gidariek, bide-segurtasuna egokia dela ziurtatzeko.

gidariek eta bideen gainerako erabiltzaileek bete behar dituzten oinarrizko printzipioak

Guztiontzat dira bide publikoak, eta guztiok erabili behar ditugu. Bideen erabiltzaile guztiok argi izan behar dugu hori, eta, ondorioz, bideak era seguruan, eroso eta arintasunez erabili behar ditugu.

Oinarrizko hainbat printzipiok gidatu behar dute �okaera hori, eta hauek dira printzipiook:

* Arduraren printzipioa

Gidari guztiek eta bideen gainerako erabiltzaileek beren gain hartu behar dute indarrean da-goen araudia betetzeko ardura, eta saiatu behar dute beste erabiltzaileak arriskuan ez �artzen eta haiei oztoporik ez egiten. Horretarako, �okabide egokia izan behar dute unean-unean, eta egiten dutenaren ondorioak onartu behar dituzte. Printzipio guztiak dira garrantzitsuak, baina hau izan daiteke garrantzitsuena. Izan ere, erantzukizun handiko �arduera da bideak erabiltzea, eta, eran-tzukizun horrek eskatzen duen arduraz �okatzen ez badugu, zirkulazioa kaotikoa eta oso arrisku-tsua izan daiteke guztiontzat.

* Zirkulazioaren normaltasunean fidatzeko printzipioa

Bideak arduraz eta zirkulazio-arauak betez erabiltzen dituzten pertsonek �okabide hori bera es-pero behar dute bideen gainerako erabiltzaileengandik; hau da, zirkulazio-arauak beteko dituztela, eta, ondorioz, bideak egokitasunez erabiliko dituztela. Finean, hau adierazten digu printzipioak: fida zaitez �endearekin, guztiek beteko baitute araututa dagoena. Alabaina, printzipioak hori badio ere, erabiltzaileek aurrez ikusi behar dute beste erabiltzaileek oker �oka dezaketen ala ez.

* Segurtasun- edo babes-printzipioa

Egoera �akin batzuetan, lehentasuna eman behar diogu segurtasun- edo defentsa-printzipioari, eta bigarren mailan utzi konfiantzaren printzipioa. Izan ere, inork ezin du espero gainerako era-biltzaileek uneoro eta zorroztasunez beteko dituztela arauak; aitzitik, ohiz kanpoko egoeretan, litekeena da bidearen erabiltzaileren batek ustekabeko �okabideak izatea edo arauen kontra �o-katzea. Hau da, printzipio hau betetzeko, gidariek bidearen gainerako erabiltzaileen �okabideak aurreikusi behar dituzte, kalterik gerta ez dadin, eta, ondorioz, beren buruak eta gainerako pertso-nak babesteko �okabidea izan behar dute �alegia, kontuan hartu behar dute gainerako bide-erabil-tzaileek zuhurtziarik gabe �oka dezaketela�. Printzipio honek, beraz, konfiantzaren printzipioa osa-tzen du, eta oinarrizko zirkulazio-arau baten sorburua da: zuhurtziarena.

* Zirkulazio gidatuaren printzipioa

Printzipio honek adierazten du gidariek uneoro izan behar dutela beren ibilgailuaren mugimen-duaren �abe. Beraz, printzipio hau betetzeko, gidatzeko lanean �arri behar dugu gure arreta eta kontzientzia guztia, entretenitu gabe, ibilgailuaren gaineko kontrola galdu gabe eta, ondorioz, bi-deen gainerako erabiltzaileei kalterik egin gabe.

* Gorputzaren osotasunaren printzipioa

Norberaren segurtasunaren printzipio ere esaten diogu printzipio honi Printzipio honek adie-razten du inor ez dagoela behartuta arau bat betetzera, araua betez arriskuan �artzen badu bere

308



buruaren segurtasuna. Izan ere, egoera �akin batzuetan, arauen kontra �okatu behar dugu, ezin-bestean, kalte handiagorik gerta ez daitezen. Adibidez, argi gorria duen semaforo baten aurrean geldituta bagaude, atzerako ispilutik ikusten badugu kamioi bat abiadura bizian hurbiltzen ari zai-gula ibilgailuaren atzetik eta guregana iritsi aurretik ikusten badugu, dena delakoagatik, ez dela geldituko, aurrera egin dezakegu, istripurik ez izateko.

* Seinaleztapenaren printzipioa

Bidean eskuinetik ibili behar dugula agintzen du zirkulazio-arau orokorrak. Printzipio honek dio pasatzea eragozten duen edo arau hori bortxatzen edo mugatzen duen oztoporen bat egonez gero bidean, seinale egokiak �arri behar direla, aldaketa horiek adierazteko. Ikusten denez, kon-fiantza-printzipioaren osagarri da printzipio hau; izan ere, gidariak pentsatu behar du, bestelako seinalerik ez badago, zirkulazio-baldintzak normalak direla, eta, hala ez balitz, seinaleak �arriko lituzketela.

Zirkulazioaren oinarrizko printzipioen helburuak

Zirkulazioa da pertsonak, animaliak eta ibilgailuak leku batetik bestera ibiltzea errepide, kale eta bideetatik. Joan-etorri horietan gidari guztiek bete beharrekoak dituzten printzipioen helburua da �oan-etorri horiek seguruak, arinak eta erosoak izatea, eta bidea ahalik eta gastu txikienaz eta kutsadurarik eragin gabe egitea.

* Segurtasuna

Hau izan daiteke zirkulazioaren helburu nagusia. Zirkulazioa segurua izan dadin, Administra-zio guztiek hartu behar dute esku, eta bide onak eraiki behar dituzte, egun daudenak zaindu, eta fabrikatzaileei agindu gero eta ibilgailu seguruagoak egin ditzaten. Halaber, neurriak hartu behar dituzte zirkulazioa ahalik eta seguruena izan dadin, eta segurtasun hori indartu dezaketen alderdi guztiak zaindu behar dituzte. Hala ere, Administrazioaren neurri oro alferrikakoa izango da zirku-lazioan parte hartzen duten pertsonak beren egitekoez �abetzen ez badira. Izan ere, zirkulazioa segurua izango bada, bide-erabiltzaileek seguru �okatu behar dute. Eta, seguru �okatzeko, hau egin behar dute gidariek:

• Zirkulazioaarautzendutenarauaketaseinaleakezagutubehardituzte,eta,bereziki, se-gurtasunean eragin handiena dutenak �abiadura egokiari, aurreratzeari, lehentasunei… buruzkoak�.

• Ibilgailuaegokiroetazuzenerabiltzen jakinbehardute, ibilgailuaegoeraoneanzaindubehar dute, eta Ibilgailuen Azterketa �eknikoa �IA�� egin.

• Gidatzekomoduabidearenezaugarrietaraetaeguraldiarenedoingurunekobaldintzetaraegokitu behar dute.

* Arintasuna

Arintasuna da zirkulazioaren abiadura nahikoa izatea, hau da, errepideetan, kaleetan eta bi-deetan dabiltzan pertsonen, animalien eta ibilgailuen abiadura egokia izatea. Alde horretatik, gi-dariek hainbat neurri hartu behar dituzte, arin ibiltzeko, baina, aldi berean, segurtasun-eskakizun guztiak betetzeko. Horrela �okatuko badute, bideak behar bezala erabiltzeko arauak eta seinaleak ezagutu behar dituzte gidariek, eta, besteak beste, galtzadako leku egokian �artzen �akin behar dute, kasuan-kasuan dagokien erreia garaiz aukeratzen, erreietako zirkulazioa mugatzen duten marrak gainditu edo zapaldu gabe ibiltzen, eta zirkulazioaren eta bidearen egoeraren araberako abiaduran gidatzen.

Ondo �akin behar dute zer ezaugarri dituzten beren ibilgailuek, eta elkarlanean aritu behar dute eta adeitsuak izan behar dute gainerako erabiltzaileekin: pasatzen utzi behar diete ibilgailu

309



azkarragoei, eta ez diete erantzun behar modu desegokian edo haiekin lehiatuz. Laburbilduz, gi-dariek bideak erabili behar dituzte kontuan izanik guztiontzat direla eta guztiok erabili behar di-tugula, eta ez diete egin behar traba gainerako erabiltzaileei; ulerkorrak eta eramankorrak izan behar dute haiekin; eta, inork zuhurtziarik gabe �okatu badu, ulertzen eta barkatzen saiatu behar dute, eta ez dute egin behar maniobra okerren baten ondorioak okertuko dituen maniobrarik. Izan ere, ziur asko beste norbaitek horixe bera egingo du gure alde.

* Erosotasuna

Gidariak seguru eta arin badabiltza, hasiera batean, eroso ere badabiltza. Bestalde, zenbat eta erosoagoak izan ibilgailuak, zenbat eta hobeto eraiki bideak eta zenbat eta prestakuntza ego-kiagoa izan gidariek, orduan eta erosoagoa da gidatzea. Nolanahi ere, gidariek lan egin dezake-te, beren aldetik, gidaritzeko �arduna erosoa izan dadin. Ibilgailuaren aginteak egokiro erabili eta eserlekua zuzen doitu behar dute; hartara, eroso egongo dira eta eroso eta seguru helduko dira ibilgailuko gailu guztietara.

* Ekonomia

Gure herria ez da petrolio-ekoizlea, eta garesti ordaindu behar dugu petrolioa. Gainera, ikus-pegi ekologikotik, ondasun eskasa da petrolioa, agortu egin daiteke, eta, horregatik, ez dugu al-ferrik galdu behar. Beraz, energia aurrezteko neurriak hartu behar ditugu. Neurri horietako batzuk dira, esaterako, autoaren gainaldean gauzarik ez eramatea, airearen kontrako erresistentzia txi-kiagotzeko; bat-batean ez azeleratzea, horretarako premiarik ez bada; eta motorraren funtziona-mendua doitzea.

* Ez kutsatzea

Zenbat eta zibilizatuagoak eta garatuagoak izan gizarteak, orduan eta ahalegin handiagoa egiten dute natura zaintzeko eta ahalik eta gutxien kutsatzeko. Alde horretatik, autoa lorpen han-dia izan da gizartearentzat, eta bizitza hobea izan dadin ekarri du, baina agerikoa da asko ku-tsatzen duela. Maiz, gidariok ezin dugu ezer egin ez kutsatzeko, baina, beste askotan, lan handia egin dezakegu kutsadurarik ez sortzeko. Adibidez, ibilgailua egokiro mantendu behar dugu, mo-torrak gasolina gaizki erre ez dezan; ez dugu oliorik bota behar zelai, parke eta lorategietara; ez dugu ibilgailurik abandonatu behar; eta ez ditugu kalean bota behar pneumatikoak eta ibilgailua-ren beste zati batzuk.

IBILGAILUAK MAN�EN�ZEKO OINArrIZKO LANAK

Ibilgailuak beti izaten dira, zuzenean edo zeharka, zirkulazio-istripuen arrazoietako bat. Hala-ber, begien bistakoa da zer-nolako garrantzia duen istripuaren ondorioetan ibilgailuaren eta haren segurtasun-mekanismoen egoerak.

Azken urteotan �bereziki, 1990eko hamarkadaren erdialdetik aurrera�, zorionez, ibilgailuen segurtasuna funtsezko eskakizun bihurtu da, oro har, gizartearen baitan eta, bereziki, kontsumitzai-leen artean.

Horren arrazoia da gero eta kontzientzia handiagoa dugula ibilgailuen segurtasunak bete-tzen duen funtsezko eginkizunaren inguruan: bai arriskua txikitzen —istripuak gertatzeko aukerak murrizten ditu—, bai, istripurik gertatzen bada, ibilgailuan doazenak babesten edo kalteak txikia-gotzen. �estuinguru horretan, garrantzi handia dute bi kontzeptu hauek: lehen mailako segurtasun edo segurtasun aktiboak eta bigarren mailako segurtasun edo segurtasun pasiboak. Funtsezkoak dira biak bide-segurtasunean.

Segurtasun aktibo esaten diogu istripurik gerta ez dadin lagun dezaketen elementu guztien mul-tzoari. Besteak beste, hauek osatzen dute segurtasun aktiboa: direkzioak, balaztek, esekidurek, pneumatikoek, trakzioaren eta egonkortasunaren kontrolagailuek...

310



Segurtasun pasibo edo bigarren mailako segurtasun esaten diegu, berriz, behin istripua gertatu eta gero, ibilgailuan doazenek edo hirugarrenek kalterik ez izateko edo istripuaren ondorioak aha-lik eta arinenak izateko elementu, gailu eta sistema guztiei. Besteak beste, hauek dira elementuok: xasis deformagarria, segurtasun-barnea, bidaiariei eusteko sistemak �segurtasun-uhalak, aire-pol-tsak eta buru-euskarriak�, alboetako barra babesgarriak, haurrei eusteko sistemak…

Ibilgailuak mantentzeko oinarrizko lanen nondik norakoak azaltzeko, segurtasunari erreparatu diogu, ibilgailuaren mekanikari eta iraupenari baino; hala ere, harreman estua dago bi kontzeptu horien artean.

Ibilgailuak arazorik sor ez ditzan, komeni da ibilgailua aldizka �astean behin, bi astean behin…� mantentzeko ohitura hartzea eta ibilgailuaren azterketa erraz bat egitea.

Kontuan hartu beharreko beste gomendio bat da ibilgailua mantentzeko liburua edo �arraibi-deen eskuliburua eskura izatea. Liburu horrek azaltzen du fabrikatzaileak zenbat kilometro egiten ditugun bakoitzean edo zenbatean behin �zenbat ordutan behin� egin behar ditugun azterketa eta aldaketa �akin batzuk.

Estatistikek adierazten dute istripuen %12 inguru gertatzen direla, batez beste, soilik ibilgailua-ri egozgarri zaizkion arrazoiengatik. Ehuneko handia da hori, eta adierazten du ibilgailua dela arrisku-faktore nagusietako bat, bidearekin eta giza faktorearekin batera. Halere, sarritan, istripuak gertatzeko arrazoi anitzetako bat izaten dira ibilgailuak, %25 eta %30 bitarteko zeharkako eragi-na izaten baitute ezbeharretan.

Jarraian, ibilgailuen segurtasuna osatzen duten elementu, mekanismo eta sistema nagusiak des-kribatuko eta aztertuko ditugu. Esan bezala, berebiziko garrantzia dute istripurik ez izateko edo, istripurik bada, bidaiarien bizia salbatzeko edo bidaiariek kalte larririk ez izateko. Horrexegatik, oso garrantzitsua da haiek ondo ezagutzea, egoera guztietan behar bezala erabiltzea eta, batez ere, haiek behar bezala zaintzea, ahalik eta zerbitzu onena egin dezaten kasuan-kasuan.

o Argiak

– Hilean behin egiaztatu behar dugu, gutxienez, lanpara guztiek ondo funtzionatzen dute-la eta argien �batez ere, xenonezkoen� altuera ez itsutzeko moduan doituta dagoela.

– Galibo-argiak dituzten ibilgailuen gidariek arreta berezia �arri behar dute argiotan. Ez da errepidean ibili behar galibo-argiak egoera txarrean daudela.

– Argietako kristala eta tulipa garbi mantendu behar ditugu, ahalik eta modu eraginkorre-nean argitu dezaten.

– Argi bat puskatzen bazaigu, lehenbailehen aldatu behar dugu tulipa. Esaterako, tulipa apurtuta duen atzeko argi batek argi zuria igortzen du argi gorria igorri ordez, eta, on-dorioz, gainerako gidariek oker identifika dezakete argia.

– Lanpara halogenoak ez ditugu zuzenean ukitu behar. Ez dira esku hutsez ukitu behar, zapi edo paper garbi bat erabili behar dugu horretarako.

– Xenonezko argiak ez ditugu eskuekin ukitu behar, elektrokutatzeko arrisku handia dagoe-lako. Are gehiago, halako argiek ez dakarte lanpararen ordezko piezarik.

Argien matxurak

– Ibilgailua argirik gabe gelditzen bada bat-batean, hauek izan daitezke matxuraren arra-zoiak: konexioa akastuna izatea, fusibleek huts egin izana edo lanpara erre izana.

– Gauez ez dugu ibili behar argirik gabe eta, ibilgailua argirik gabe gelditzen bada bat-batean, leku seguru batean gelditu behar dugu; txaleko islatzailea �antzi; ibilgailutik ate-ra; gure kokalekua egokiro seinalatu, arriskuaz ohartarazteko triangeluak eta larrialdie-tako argiak erabiliz beharrezkoa izanez gero; eta lanpara aldatu.

o Gurpilak

Pneumatikoen presio egokia zaintzea da gidari orok bere ibilgailuan egin beharreko oinarriz-ko lanetako bat. Alde horretatik, kontuan izan behar dugu hau:

– Presio txikia duten pneumatikoek presio egokikoek baino arrisku handiagoa dute zula-tzeko, azkarrago gastatzen dira, gehiago desbideratzen dira �ez dute norabidea zehaz-

311



tasunez �arraitzen eta biratze handiak egiteko arriskua dute� eta kontsumoa handitzen dute. Zaila da �akiten presioa noiz den handiegia, pneumatikoa zenbateraino puz deza-kegun �akin behar baitugu horretarako. Pneumatikoaren albo batean ageri da datu hori, eta honela ager daiteke: “gehieneko presioa: 300 edo 350 kPa” —kilopascalak bar bihurtzeko, zati 100 egin behar dugu—. Adituek diotenez, 3 edo 3,5 barretik gora da presioa handiegia. Presio handiegia duten pneumatikoek kalte handiak izan ditzakete autoak kolperik hartzen badu, normalean gehiago higatzen dira erdialdetik eta, gaine-ra, guk nahi izan gabe, boteak egin ditzakete.

– Garrantzitsua da fabrikatzaileak ibilgailuaren eskuliburuan gomendatzen dituen presioak errespetatzea. Oro har, bi presio adierazten dituzte fabrikatzaileek: bat, ibilgailuak karga arrunta daramanerako, eta bestea, eraman dezakeen gehieneko karga daramanerako.

– Hamabost egunean edo hilean behin gutxienez, pneumatikoen presioa zaindu behar dugu, eta ordezko gurpilaren presioa zaintzeaz ere gogoratu behar dugu.

– Pneumatikoak hotz daudela neurtu behar dugu presioa; izan ere, presioa handitzea da-kar pneumatikoen tenperatura igotzeak, hots, presioa handiarazten du beroak. Pneuma-tikoak hotz daude ordubete daramatenean geldi, edo gehienez ere 2 edo 3 km egin di-tuztenean abiadura motelean.

– Horrexegatik, pneumatikoak bero daudela neurtzen badugu presioa, fabrikatzaileak go-mendatutako presioa baino 0,2 edo 0,3 bar gehiago �arri behar dizkiogu pneumatiko bakoitzari.

– Inoiz ere ez dugu �aitsi behar pneumatikoen presioa bero daudela, pentsatzekoa baita igo egingo dela ibilian —orduan, berotu egiten da airea—.

– Bero-sasoietan, karga badaramagu edo azkar ibili behar badugu, komeni da 0,2 edo 0,3 bar gehitzea fabrikatzaileak egoera normaletarako gomendatutako presioari.

– Oso garrantzitsua da kontuan izatea ardatz bereko gurpilek presio bera izan behar du-tela beti.

– Alferrikakoa da presioa neurtzea neurgailua ez badabil ondo. Hori dela eta, manome-troak egoera onean daudela ziurtatu behar dugu.

– Errodadura-banda ere zaindu behar dugu aldiro, higadura irregularrak, ebakiak, de-formazioak edo elementu arrotzak �iltzeak, legarra, etab.� hautemateko. Era berean, al-boak ere zaindu behar ditugu, ebakiak, pitzadurak, kolpeen markak, urradurak edo kon-korrak hautemateko, baita pneumatikoek eta hagunek elkar ukitzen duten guneak ere, hagunen pitzadurak edo arrailak edo pneumatikoen kalteak hautemateko.

– Errodadura-bandako marrazkiaren ildoetako elementu arrotzak garaiz kendu behar ditu-gu; iltzeak eta errodadura-banda zeharkatzen duten elementuak dira salbuespen baka-rra, pneumatikoa hustu egingo bailitzateke bestela. Bestalde, koipez, olioz edo pneuma-tikoei kalte egin diezaieketen beste gai batzuez zikintzen badira, berehala garbitu behar ditugu gurpilen gainaldeak.

– Profesionalei galdetu behar diegu gauza arraroak sumatzen ditugunean: gurpilek alde batera tira egitea ustekabean, bibrazioa nabarmena izatea, etab.

– Ahal dela, ez ditugu igo behar zintarriak eta mailak, baliteke-eta deformazioak sortzea hagunetan, edo ebakiak eta hausturak pneumatikoetan.

– Ardatz bereko bi pneumatikoen higadura-mailak antzekoak izan ohi dira. Beraz, bi gur-pilak batera aldatzea komeni da.

– Komeni da, halaber, ardatz bereko bi pneumatikoak marka eta ezaugarri berekoak iza-tea. Izan ere, eusmen eta iraupen ezberdina dute modelo batzuek eta besteek, eta ho-rrek ibilgailua desoreka dezake lurra bustita badago, bortizki balaztatzen badugu, etab.

o Esekidura

Lehenik, kontuan izan behar da, erabilian, motelgailuak pixkana-pixkana hondatu egiten di-rela, eta, hortaz, aldatu egin behar ditugula kilometro-kopuru �akin bat egiten dutenean edo era-ginkortasun-maila �akin bat gainditzen dutenean. Ibilgailuen azterketa teknikoan egiaztatzen dute hori.

312



Badira hainbat estrategia motelgailuak zer egoeratan dauden �akiten laguntzeko, eta, besteak beste, hauek nabarmenduko ditugu:

– Balaztatzeko pedala bat-batean zapaldu eta ikusten badugu ibilgailuaren aurreko aldea gehiegi okertzen dela eta atzeko aldea goratu egiten dela, argi dago motelgailuren ba-tek eraginkortasuna galdu duela. Horren adierazgarri garbiak dira hauek ere: ibilgai-luak bortizkiegi xurgatzea lurreko gorabeherak eta, errepidea egoera onean egonda ere, boteak egitea edo/eta alde balantza egitea.

– Hots handiak entzuten baditugu aurreko edo atzeko aldean, litekeena da motelgailua edo haren inguruko elementu euskarriak puskatu izana. Halaber, baliteke silentblockak �metalezko bi piezaren arteko gomazko piezak� egoera txarrean egotea.

– Argiek gauez eta lur gorabeheratsuan gabiltzala dar-dar gehiegi egiten badute, aztertu egin behar ditugu motelgailuak.

– Haizeak albotik �otzen badu eta autoa zabuka badabil, aztertu egin behar ditugu motel-gailuak.

– Pneumatikoen higadura irregularra bada, aztertu egin behar ditugu motelgailuak.– Likido-ihesak sumatzen baditugu motelgailuetan, aldatu egin behar ditugu, eta kontuan

izan behar dugu, motelgailu bat aldatzen dugunean, haren ardatzeko beste motelgailua ere aldatu behar dugula.

Askotan, motelgailuei ez diegu ematen garrantzirik, baina egoera txarrean egotea arriskutsua da zinez segurtasunaren ikuspegitik, alterazio eta arazo larriak eragin baititzakete —�akin egin behar dugu zein diren alterazio eta arazook—. Hori dela eta, oro har, fabrikatzaileak dioena kontuan izanik, urtean behin aztertu behar dugu motelgailuen, malgukien eta finkagailuen egoe-ra. Oro har, komeni da 75.000 kilometro egiten dugun bakoitzean aldatzea motelgailuak, eta 15.000 kilometro egiten dugun bakoitzean aztertzea.

Hilean behin aztertu behar dugu esekidura hidropneumatikoaren likido-maila, eta mantentze-la-netarako liburuak adierazitako maiztasunez aldatu behar dugu likidoa.

o Direkzioa

�eknikari espezializatuen lana da direkzioa doitzea eta direkzio-sistema konpontzea.Direkzio-sistema osatzen duten elementuen artean lasaierak edo direkzio-�oko okerrak izateak

eragina du sistemaren doitasunean, gurpilen orientazioa aldatzen duelako horrek. Direkzio-siste-mak halakorik badu, bolanteak, normalak baino ibiltarte hil luzeagoak egiten ditu. Alde horretatik, nabarmentzekoa da direkzio-errotulen egitekoa.

Direkzioaren akatsak badaude, pneumatikoak modu irregularrean higatzen dira �errodadura-bandaren barnealdea edo kanpoaldea higatzen da�.

Direkzio-sisteman desorekak badaude �esaterako, direkzio-kotak akastunak badira�, errodadura-banda ohikoa ez den eran higatuko da, baina baliteke alderantzizkoa ere gertatzea, alegia, gur-pilen edo balazta-sistemaren matxurek direkzio-sisteman eragina izatea.

Akatsak direkzio-sistemari egotzi aurretik, komeni da ziurtatzea gurpilak oreka estatikoan eta dinamikoan daudela eta pneumatikoen presioa egokia dela.

Bada beste fenomeno bat gurpilak noranzko �akin batean mugitzea eragiten duena, angelu �a-kin bat �desbideratze-angelu izenekoa� eratuz. Zeharkako esfortzuen pean daudenean eta horrek martxaren norabidea aldatzen duenean, deformatu egiten dira errodadura-bandak eta pneumati-koen alboak, eta horixe da fenomeno horren arrazoia. Horren ondorioz, gurpil guztiak beren ibil-bidetik desbideratzen dira azkenean, eta gutxiegi biratzen dira �aurreko gurpilak desbideratzen dira� edo gehiegi biratzen dira �atzeko gurpilak desbideratzen dira�. Desbideratzearen balio erlati-boaren araberakoa da gurpilen noranzkoan ikusiko den emaitza.

Ibilgailua hutsik edo kargatuta egoteak ere badu eraginik direkzio-sisteman; batez ere, gurpil gidarien ardatzak �asaten duen masa aldatzen denean.

Direkzio lagundua �serbodirekzioa� behar bezala zaintzeko, ahal dela, ez dugu bortxatu behar inongo oztoporen aurka �zintarriak, harriak, zuloak…�.

Serbodirekzio hidraulikoa badugu, berriz, olioaren maila zaindu behar dugu.

313



Serbodirekzioak matxurarik badu, ibiltzen �arrai dezakegu, baina kontuan izan behar dugu larrialdi batean gaudela. Atal mekanikoa martxan �artzen da, baina direkzioak lagundua izateari uzten dio: oso gogor dago eta ahalegin handia egin behar dugu mugitzeko.

Oro har, anomaliarik badago pneumatikoen higaduran, berehala aztertu behar da aurreko ar-datzaren lerrokadura.

o Balazta-sistema

Ez da ohikoa balaztek arazoak izatea, baina, halakorik gertatzen bada, istripu larria izan de-zakegu. Alde horretatik, balazta-sistemak asko aldatu dira azken urteotan, gero eta hobeak dira eta seguruagoak dira, baina gogoan izan behar dugu haien zaintze- eta mantentze-lanak egin behar ditugula. Arriskuak ahalik eta gehien murrizteko, neurri orokor hauek bete behar ditugu:

– Astean behin, balazta-likidoaren maila aztertu behar dugu eta, bi urtean behin edo fabri-katzaileak zehazten duenean, likidoa aldatu behar dugu.

– MAX eta MIN marken artean egon behar du balazta-likidoak. Oro har, likidoa MIN mai-laraino �aistea izaten da aurreko pastillak higatzearen ondorio. Likidoa MIN markatik behera badago, berriz, zirkuitua aztertu behar dugu, baliteke-eta ihesen bat izatea.

– Deposituko maila baxua bada, hura berriz bete aurretik, aurreko pastillen higadura az-tertu behar dugu. Higatuta badaude, ez da beharrezkoa depositua betetzea, eta, higatu-ta ez badaude, berriz, ibilgailua lantegi espezializatu batera eramatea komeni da.

– Likidoa daramaten loturek ez dute izan behar pitzadurarik, orbanik edo ihesik.– Urtean behin gutxienez, balazta-diskoen eta -pastillen, loturen eta ponpatxoen egoera

aztertu behar dugu, baita esku-balaztaren tentsioaren doitasuna ere.

Jarraian, balazta-sistemen segurtasun-gailu batzuk deskribatuko ditugu, oso garrantzitsua baita ibilgailuaren segurtasun-elementuak eta -mekanismoak ezagutzea.

ABS: Anti Block System �blokeoaren kontrako sistema�

ABS sistema izan da segurtasun aktiboari ekarpenik handiena egin dioten asmakuntzetako bat, larrialdi batean balaztatzea baita edozein gidarik bizi dezakeen egoerarik kritikoenetako bat, bide labainkor batean balaztatzen badu batik bat. Egoera horretan, balazta-pedalari presio han-diegia egiteak eragiten du gurpilak blokeatzea eta, ezinbestean, irrist egitea. Horren ondorioz, ba-laztatzeko distantzia nabarmenki handiagoa da, eta litekeena da ibilgailuaren direkzioaren gaine-ko kontrola galtzea.

Bi arazo larri horiek konpontzeko, blokeoaren kontrako sistemak sortu ziren —oro har, ABS si-glez izendatzen ditugu—. Abiazioaren esparruan sortu ziren, eta errepideko garraiobideei aplika-tu zizkieten gero. Laburbilduz, ABS sistemak balio du, zuzen batean balaztatzen dugunean, gurpi-lak ez blokeatzeko, eta, gainera, badu beste erabilera bat, are garrantzitsuagoa agian: gidariak ibilgailuaren norabidea kontrolatzen �arrai dezake, oztopo bat saihesteko adibidez, balazta gogor zapalduta ere; izan ere, ibilgailua gidatzen duten gurpilak inoiz ere ez dira blokeatzen guztiz.

Sistemak gurpil bat edo gehiago blokeatu direla hautematean �artzen da martxan. Zehazki, sis-temak sumatzen badu gurpilak blokeatzen ari direla, berehala, irrist egitear dauden gurpilak ba-laztatzeko indarra txikiagotzen du, gurpilen itsaspena berreskuratzeko.

Bestela esanda, ABS sistemak automatikoki doitzen du balaztatzearen intentsitatea, gidariak balazta-pedalari presio handiegia egiten badio ere.

Muturreko balaztatze-egoeretan soilik sumatzen dugu ezberdintasunik ABS sistemaz balaztatze-ko teknikaren eta balaztatzeko sistema arruntaren artean. Gure ibilgailuak ABS sistema badu, ez dugu izan behar pedala gogor zapaltzearen beldur, gauden egoeran gaudela ere: bide lehorrean edo bustian, bihurgune batean edo zuzen batean, oztopo bat saihesten edo ez; hala ere, adi egon behar dugu, badaezpada ere, ibilgailuak mugimendu arraroak egin baititzake. ABS sistema-ren eraginkortasuna hainbat faktoreren mendean dago, eta, besteak beste, neurri handi batean, motelgailuen egoeraren mende: motelgailuen egiteko nagusia da pneumatikoak eta lurrak etenga-be elkar ukiaraztea, eta, motelgailuak egoera txarrean badaude, gurpilak salto txikiak egiten ditu etengabe, eta horrek bide ematen du, pisurik ez badaramagu, gurpila blokea dadin balaztatzen

314



dugunean; horren ondorioz, baliteke sistema behar baino lehenago �artzea abian, eta gelditzeko distantzia alferrik luzatzea. Halaber, garrantzitsua da �akitea, ABS sistema martxan dagoen bitar-tean, halako dardara edo erreboteak suma ditzakegula balazta-pedalean. Normala da hori era-bat, eta ez gaitu ikaratu behar, ez dugu tailer mekanikora �oan behar —horixe egiten dute horren berri ez duten gidari batzuek—.

BASS �larrialdietan balaztatzen laguntzeko sistema�

Azterlan ugarik diotenez, larrialdietan, gidari askok ez dute behar adina presio egiten balaz-tak zapaltzeko. BASS sistemari esker, hobetu egin daiteke egoera. Izan ere, hainbat sentsoreri es-ker, gailu elektroniko batek analizatzen du nola balaztatu duen gidariak eta, gidariak pedalari era-giteko egiten duen indarrari erreparatuta, larrialdiko egoerak edo balaztatzeak hauteman ditzake.

BASS eta ABS sistemak konbinatuz gero, behar bezala eraldatutako serbobalazta batek egin daitekeen presio handiena egiten du, gidariak pedalari behar adina eragin ez arren.

ESP: Electronic Stability Program �egonkortasun-programa elektronikoa�

Honela dabil ESP edo egonkortasun-programa elektronikoa deritzon balaztatze-sistema: sentsore-sistema bati esker, gune elektroniko batek �akin dezake, ibilgailua bihurgune batean sartzen denean, ea autoaren aurreko edo atzeko ardatzeko gurpilak irristatzen ari diren. Aurreko ardatzeko gurpilak irristatzen badira, bihurgunearen barnealdean dagoen atzeko gurpilari eragiten diote balaztek; atze-ko ardatzeko gurpilak irristatzen badira, berriz, bihurgunearen kanpoaldean dagoen aurreko gurpi-lari eragiten diote balaztek, ibilgailua ardatz bertikalaren inguruan biratzen da une batez, eta irrista-tzeko �oera mugatzen da. Hainbat azterlanek egiaztatu dute ESP sistema duten gidariek gainerakoek baino zirkulazio-istripu gutxiago izaten dituztela. Hau da, oso segurtasun-sistema eraginkorra da.

�CS: �raction Control System �trakzioa kontrolatzeko sistema�

Funtsean, sistema honek gailu elektroniko bat baliatzen du, ABS sistemaren sentsoreen bidez, gurpil eragileen eta eragile ez diren gurpilen biraketa konparatzeko, eta gurpil eragileek itsaspena galtzen ote duten aztertzen du. Gurpil eragileek itsaspena galtzen badute, seinale bat igortzen du, motorraren indarra gutxitzeko. Beste sistema batzuek, berriz, itsaspena galtzen duten gurpilak ba-laztatzen dituzte, eta beste batzuek �osoenek�, azkenik, bi gauzak batera egiten dituzte. Markatik markara izena aldatzen bada ere, sistema horien funtzionamendua berdina da funtsean.

EDS: Electronic Diferencial System �diferentziala blokeatzeko sistema elektronikoa, ez irristatzeko sistema�

Sistema hau ez da aurrekoak bezain ezaguna, eta ibilgailua lur irristakor edo labainkorretan abiarazteko balio du, gurpil eragileek irrist egitea galarazten baitu. Ibilgailua martxan �arri eta gurpilen batek irrist egiten badu, gurpila balaztatzen du sistemak, abioa hobetzeko.

ASr: Anti Slip regulation �ez irristatzeko sistema�

Aurrekoek bezala, sistema honek galarazten du gurpil eragileek irrist egin dezaten azeleratzen dugunean. Alde bakarra da balazta-motorrari bakarrik eragiten diola, potentzia txikiagotuz, gida-riak azeleragailua gogor zapaldu arren.

o Koipeztatze- edo lubrifikatze-sistema

Erabilitako olio-mota edozein dela ere, aldiro egin behar ditugu motor guztien mantentze-la-nak, labaintze-sistema ondo dabilela ziurtatzeko. Hauek dira motorren mantentze-lanak:

– Aldian-aldian, karterreko olioaren maila egiaztatu behar dugu. Horretarako, hagaxka adierazle bat erabili behar dugu, eta mutur bat motorretik kanpo utzi, eta bestea karte-rraren barnean sartu. Lur lauan neurtu behar dugu olioaren maila, eta �arraibideen libu-ruak adieraziko digu neurketa motorra hotzean edo �arduneko tenperaturan �bero� da-goela egin behar dugun. Olioak hagaxkako MAX eta MIN marken artean egon behar du. Aldian-aldian �astean behin� aztertu behar dugu olioaren maila eta, baxua bada, fal-ta dena bota behar dugu, ezaugarri bereko olioa erabiliz.

315



– Egungo ibilgailuetan, litekeena da aginte-panelean agertzea olioaren maila.– Aldiro, olioa aldatu behar dugu. Izan ere, oxidazio- eta degradazio-prozesuen ondo-

rioz, propietateak galtzen ditu olioak eta, hori dela eta, beharrezkoa da hura aldian-al-dian aldatzea. Olioa aldatzeko, kontuan izan behar dugu zer gomendio ematen dituen fabrikatzaileak mantentze-lanen liburuan. Esate baterako, funtzionamendua normala bada eta olio minerala erabiltzen badugu, 15.000 kilometro egiten ditugun bakoitzean aldatu behar dugu; olio sintetikoren bat erabiltzen badugu, berriz, 60.000 kilometro egi-ten ditugun bakoitzean ere alda dezakegu.

– Motorra zahartu ahala, komeni da maiztasun handiagoz aldatzea olioa. Izan ere, pie-zak higatu egiten dira erabilian, eta errekuntzaren hondakin gehiago sartzen dira karte-rrean.

– Erabilitako olioa ez dugu ez etxeko gainerako hondakinekin batera zakarretara bota behar, ez hustubidetik isuri behar, ez mendian bota behar, �arduera horiek kalte egiten baitiote ingurumenari. Gure udalera �o behar dugu, garbigune bat non dagoen �akiteko eta olioa hara eramateko.

– Aldian-aldian, olio-iragazkia aldatu behar dugu. Zikinkeriak metatzen dira iragazkian, eta buxatu egiten da azkenerako; hori gertatzen bada, aldatu egin behar dugu. Olioa aldatzen dugun bi alditik behin komeni da iragazkia aldatzea; olio sintetikoa erabiltzen badugu, berriz, olioa aldatzen dugun bakoitzean. Nolanahi ere, beti izan behar dugu kontuan zer gomendatzen duen fabrikatzaileak.

– Karterra garbitu behar dugu. Hain zuzen ere, kanpotik garbitu behar dugu, eta pilatuta-ko koipeak eta lohiak kendu behar dizkiogu, olioaren tenperatura ahalik eta errendimen-du onena emateko modukoa izan dadin. Izan ere, ibilgailuak ibilian eragiten duen hai-ze-lasterrak karterraren kanpoko aldean �otzen du, eta olioa hoztea eragiten du horrek neurri batean.

o Diesel motorra elikatzeko sistema

Ibilgailuaren fabrikatzaileak mantentze-lanak egiteko finkatutako programari �arraitzen badio-gu, airez elikatzeko sistemak ez luke izan beharko inolako matxurarik. Aire-ihesen ondorioz ger-ta daitezke matxurak, eta, horrela bada, egoera horietan entzuten den txistu bereziagatik �akingo dugu arazo hori dugula. Halaber, aire-iragazkia zikin egotearen ondorio izan daitezke arazoak, eta, horren ondorio badira, partikula �akin batzuk sar daitezke sisteman eta turbokonpresoreari eta motorrari kalte egin diezaiekete partikulek; gainera, ez litzateke behar adina aire igaroko motorre-ra, eta ke-laino beltz ugari sortuko lirateke, gehiegizko erregaiagatik.

Erregaiz elikatzeko sisteman, berriz, iragazkia buxa daiteke, ponparen batek oker funtziona dezake, edo hodiren bat puska daiteke.

In�ekzio-sistema gailu elektroniko batek doitzen badu, baliteke sentsoreren bat ondo ez ibiltzea, eta in�ektatzen den erregaia behar bezala ez nahastea.

Bereziki aipatzekoa da turbokonpresorea. Kontu handiz ibili behar dugu elementu horrekin, oso baldintza gogorretan lan egiten baitu. Horrexegatik, gidariak zorrotz �okatu behar du �arrai-bideen liburuak edo mantentze-lanen liburuak olioa eta iragazkiak �bai olio-iragazkia, bai aire-ira-gazkia� aldatzeko epeei buruz diotena betetzen.

Gidariek arretaz �okatu behar dute motorra abiaraztean eta geldiaraztean:

– Motorra abiarazten dutenean, ez dute zapaldu behar azeleragailuaren pedala, piezek ez dutelako oliorik oraindik eta lehorrean biratuko liratekeelako, abiadura handian.

– Erralentian eta egonkor biratzen ari denean gelditu behar da motorra. Hala egiten ez bada, turbokonpresorearen lubrifikazioa ezegokia izan daiteke.

o Hozte-sistema

– Aldian-aldian, espantsio-ontziko likido hoztailearen maila egiaztatu behar dugu, eta, li-kidorik falta bada, bota. Motorra hotz dagoela egin behar dugu hori, eta espantsio-de-posituko MAX eta MIN marken artean egon behar du likidoak. Depositua inolaz ere ez dugu bete behar guztiz.

316



– Fabrikatzailearen gomendioei �arraiki betiere, sistemaren barneko aldea garbitu behar dugu aldian-aldian, eta horrela �okatu behar dugu erradiadorearen kanpoaldearekin eta barrualdearekin ere.

– Likido hoztailea motorretik erradiadorera daramaten hodixka malguak aztertu eta aldatu behar ditugu. Bridek ere egoera onean egon behar dute, eta behar bezala estututa.

– Aztertu behar dugu korrosiorik, pitzadurarik edo bestelako kalterik dagoen ponparen kanpoaldean. Izan ere, halakorik ikusten badugu, litekeena da ixte-eraztunak eta erroda-menduak kaltetuta egotea. Oro har, ezin izaten dira ponpak konpondu.

– Ponparen uhala egoera onean mantendu behar dugu, eta tentsioa egokia izan behar du uneoro. Bi uhaleko motorra badugu, biak batera aldatu behar ditugu. Komeni da neur-gailua erabiltzea uhalaren tentsioa neurtzeko, baina, halakorik ez badugu, eskuz egiaz-ta dezakegu doitasuna, uhalari presio eginez. Motorra geldi dagoela egin behar dugu hori guztia.

– Uhalak behar adinako tentsiorik duen ala ez egiaztatzeko modu bat da tresna elektriko bat baino gehiago konektatzea motorra hotz baina abian dagoela: uhala lasaiegi bada-go, kirrinka entzungo dugu, uhala irristatzen ari denaren adierazgarri, eta, tresnak des-konektatzen baditugu, kirrinka entzuteari utziko diogu.

– �ermostatoaren funtzionamendua aztertu behar dugu, hura ez badabil, likidoa azkar eta gehiegi berotuko baita. Horretarako, nahikoa da motorretik erradiadorera doan hodixka ukitzea. Motorra abiarazi berritan hotza badago eta, denbora pasatu ahala, berotu egi-ten bada, termostatoa ondo dabil. Berotzen ez bada, termostatoa itxita dagoenaren eta akatsen bat gertatzen denaren seinale da; halakoetan, aldatu egin behar dugu termosta-toa, ezin baitira konpondu.

Agoues Mendizabal, CarmenAlba Zubizarreta, Mª �eresaAlberdi Bidaguren, JokinAlcalde Amutxategi, Joseba AndoniAlvarez Vazquez, InésAmatria Cuesta, XabierArrese Iriondo, NievesArzoz Santisteban, XabierBarreira Iglesias, IñigoCamino González, Mari CarmenCastelló Zamora, BelénCubero Marcos, José IgnacioDe la Hoz ruiz de Alda, Maria del CarmenEguiluz Aizpurua, NereaElizegi Mendizabal, LuisFernández Cagigas, Jose AntonioGallastegi Aranzabal, CésarGil Osoro, MartinGorostiza Fernández de Villarán, IsmaelGumucio Leguina, �eresaHernando Arranz, PedroIntxaurtieta Madariaga, románIribarren Goikoetxea, MaiteIrurzun Huici, PilarJiménez Herreros, Ana IsabelLarrazabal Basañez, SantiagoLazkano Brotons, IñigoLosa Ciganda, JavierLozano Santos, JosebaMonleón Fernández, IsabelPérez de las Heras, BeatrizPérez García de Amezaga, GoioPiquin Barruso, CristinaSaez de Arregui López de Muniain, AlfredoSan Miguel Osaba, AnaSantamaría Arinas, rené JavierSesmero Cutanda, EnriquetaUgartemendia Eceizabarrena, Juan Ignacio

Uriarte ricote, MaiteUriel Albaina, JavierUrqui�o Urrutia, ManuUrrutia Garro, CarmeloUrrutia Libarona, IñigoValcarlos Illarregui, JesúsZabaleta Alvarez, CarlosZumalde Igartua, Irune

Autoreak

Gai hauek idazten parte hartu dutenak:

ISBN: 978-84-7777-362-7

ga

iak

: me

np

ek

oe

n k

ide

go

aE

usk

o J

aurl

arit

za, 2

010


gaiak: menpekoen kidegoa

Eusko Jaurlaritza, 2010


gaiak: menpekoen kidegoa gaiak: menpekoen kidegoa Eusko ... · biranotasuna Espainiako herrian...

Documents

Transcript of gaiak: menpekoen kidegoa gaiak: menpekoen kidegoa Eusko ... · biranotasuna Espainiako herrian...