GAIAK: ADMINISTRAZIO KIDEGOA · legegintza-ahala soilik herri-ordezkaritzari esleitu zitzaion,...

GAIAK:

ADMINISTRAZIO KIDEGOA

Eusko Jaurlaritza, 2010

Erakunde Autonomiaduna

Organismo Autónomo del

GAIAK: ADMINISTRAZIO KIDEGOA

Eusko Jaurlaritza, 2010

Oñati, 2010

Erakunde Autonomiaduna

Organismo Autónomo del

© Euskadiko Autonomia Elkarteko Administrazioa

Argitaldaria: Herri-Arduralaritzaren Euskal Erakundea

ISBN: 978-84-7777-360-3Legezko gordailua: SS - 602-2010

Inprimaketa: Itxaropena S.A. Araba kalea, 45, 20800 Zarautz.

TEMARIO: CUERPO ADMINISTRATIVO - IVAP

5

Aurkezpena

Eusko Jaurlaritzak, 2010. urtean, deialdia egin du lan publikoaren eskaintzaren bidez Adminis-trarien Kidegoetako lanpostuak betetzeko. Eskuliburu honetan, deialdi horretako gai-zerrendetako gaiak aurkituko dituzu garaturik.

Eskuliburu hau egin dugu hautaketa-prozesurako izena eman dutenek errazago prestatu eta ikasi ahal izan ditzaten gai-zerrendetako edukiak.

Eskuliburu honek gerora ere irautea nahi dugu, Euskal Autonomia Erkidegoko herri-administra-zioaren kidego horretan sartu nahi dutenek erreferentzia bat izan dezaten; betiere, egin beharreko hobekuntza eta ekarpen logikoekin

Lan publikoaren eskaintzarako deialdia baino harago iraun behar du eskuliburu honen egite-koak; dagoeneko Euskal Autonomia Erkidegoko herri-administrazioetan zerbitzuak ematen dituz-tenentzako kontsulta-liburutarako ere balio behar du, behin baino gehiagotan izango baitzaie oso lagungarri.

Azkenik, berariaz eskertu nahi dizkizuet IVAPekin eta Funtzio Publikoko Zuzendaritzarekin gaiak idazten eta prestatzen lankidetzan aritu zareten guztioi zuen ekarpena eta ardura.

Ez ditut ahaztu nahi eskuliburua itzultzen, berrikusten, diseinatzen eta kudeatzen parte hartu du-ten guztiak ere.

Benetan espero dut argitalpen honek geure buruari ezarri dizkiogun helburuak betetzea.

Vitoria-Gasteiz, 2010eko apirila

Encar Echazarra HuguetIVAPeko zuzendaria

GAIAK: ADMINISTRAZIO KIDEGOA - IVAP

7

Aurkibidea

I. ANTOLAKETA POLITIKO ETA ADMINISTRATIBOA

1. 1978ko Espainiako Konstituzioa. Egitura eta edukia. Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak. Es-kubide eta eginbeharren bermea eta etetea. Konstituzio Auzitegia eta Herri Defendatzailea . . . . 13

2. Estatu-buruzagitza. Gorte Nagusiak. Kongresuaren eta Senatuaren osaera, atribuzioak eta fun-tzionamendua. Gobernua eta Administrazioa. Botere Judiziala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

3. Estatuaren lurralde-antolaketa Konstituzioan. Toki-administrazioa: probintzia eta udalerria. Auto-nomia-erkidegoak: edukia eta eskumenak. Autonomia-estatutuak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

4. Europar Batasuneko erakunde-sistema: Parlamentua, Kontseilua, Batzordea, Europako Erkide-goen Justizia Auzitegia eta Europako Kontu Auzitegia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

5. EAEko antolaketa politiko eta administratiboa: Euskal Herriaren Autonomia Estatutuaren printzi-pio orokorrak. Estatuaren eta EAEren arteko eskumen-banaketaren alderdi orokorrak. Eusko Le-gebiltzarra. Eusko Jaurlaritza eta Lehendakaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

6. EAEko erakunde erkideen eta lurralde historikoetako foru-erakundeen arteko eskumen-banaketa-ren alderdi orokorrak. Ekonomia-ituna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

7. Otsailaren 18ko 4/2005 Legea, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoa: printzipio oroko-rrak. Administrazioaren araudian eta jardueran berdintasuna sustatzeko neurriak. . . . . . . . . . . . 107

8. 11/2007 Legea, ekainaren 22koa, Herritarrek Zerbitzu Publikoetan Sarbide Elektronikoa izateari buruzkoa: herri-administrazioekiko harremana bitarteko elektronikoen bidez izateko eskubideak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

II. ADMINISTRAZIO-ZUZENBIDEAREN ITURRIAK ETA ADMINISTRAZIO-PROZEDURA

9. Administrazio-Zuzenbidearen iturriak: Legea: kontzeptua eta motak. Erregelamendua: Erregela-menduak egiteko ahalaren titulartasuna eta mugak. Arauen arteko hierarkia. Legezkotasunaren printzipioa herri-administrazioan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

10. Antolaketa administratiboa: administrazioko organoak. Kide anitzeko organoak. Antolamendu-printzipioak: hierarkia eta eskumena. Eskuordetza, goragokoak eskumenak bereganatzea eta ordezkotza. Kudeatzeko gomendioa. Kontzentrazioa eta deskontzentrazioa. Zentralizazioa eta deszentralizazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

11. Administrazio-egintza: egitea, edukia, arrazoitzea eta forma. Administrazio-egintzen legezkota-sunaren presuntzioa. Administrazio-egintzaren eraginkortasuna. Administrazio-egintzen eraba-teko deuseztasuna, deuseztagarritasuna eta ezeztapena. Administrazioaren isiltasuna . . . . . . . . 153

12. Administrazio-prozedura: 30/92 Legea, Herri Administrazioen Araubide Juridikoarena: printzi-pio orokorrak. Interesdunak. Prozeduran parte ez hartzea eta errefusatzea . . . . . . . . . . . . . . . . 171

13. Administrazio-prozedura: 30/92 Legea, Herri Administrazioen Araubide Juridikoarena: herrita-rren eskubideak. Administrazio-erregistroak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

8


Aurkibidea

14. Administrazio-prozedura: 30/92 Legea, Herri Administrazioen Araubide Juridikoarena: adminis-trazio-prozeduraren aldiak. Prozeduraren hasiera, antolamendua, instrukzioa eta amaiera . . . . . 193

15. Administrazio-egintzak administrazio-bidetik berrikustea: printzipio orokorrak. Errakuntza mate-rialak zuzentzea. Egintzak errebokatzea. Administrazio-errekurtsoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

16. Herri-administrazioen eta herri-administrazioetako agintari eta langileen erantzukizuna: eran-tzukizun-motak; herri-administrazioaren ondarezko erantzukizunaren kontzeptua eta printzipio orokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

17. Administrazio-lizentziak: printzipio orokorrak. Zehapenak: zuzenbide zehatzailearen printzipio orokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

18. Administrazio-kontratuak: kontratuak egiteko gaitasuna, esleitzeko prozedurak. Administrazio-kontratuen motak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

19. Datu pertsonalen babesari buruzko oinarrizko alderdiak: kontzeptuak, printzipioak eta es-kubideak; bereziki, informazio-eskubidea datuak biltzean, sekretu-eginbeharra eta datuen komunikazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

III. HERRI-ADMINISTRAZIOKO LANGILEAK

20. Enplegu publikoaren egitura eta antolaketa: lanpostu-zerrendak eta aurrekontu-plantillak. En-plegu publikora iristea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

21. Enplegatu publikoen eskubideak eta eginbeharrak. Bateraezintasunak. Ordainsariak. Diziplina-araubidea. Negoziazio kolektiboa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

22. Euskararen erabileraren normalizazioa herri-administrazioan. Printzipio orokorrak. Hizkuntza-es-kakizunak. Hizkuntza-eskakizunen derrigortasuna. Hizkuntza-normalizazioko planak . . . . . . . . . 297

23. Funtzionarioak: funtzionario-izaera hartzea eta galtzea. Tipologia. Hautaketa eta lanpostuak be-tetzea. Administrazio-egoerak. Funtzionarioak kidego eta eskaletan sailkatzea . . . . . . . . . . . . . 309

24. Behin-behineko langileak eta goi-kargudunak. Lanpostuan izendatzea eta kentzea. Ordainsariak. Kargua uzteagatiko kalte-ordainak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

25. Lan-kontratuko langileak: lan-kontratua, iraupen jakineko kontratuak, txanda-kontratuak. Lan-kate-goriak. Mugigarritasun funtzional eta geografikoa. Lan-harremana etetea eta ezeztatzea . . . . . . 329

IV. ANTOLAKETA ETA KUDEAKETA ADMINISTRATIBOA

26. Euskal Autonomia Erkidegoko herri-administrazioko artxibo-sistema. Dokumentazioa kudeatzea eta artxibatzea bulegoko artxiboetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

27. Dokumentuen sarrera- eta irteera-erregistroen antolaketa eta funtzionamendua EAEn. . . . . . . . . . 357

28. Dokumentuen kopiak, ziurtagiriak eta sinadura-legeztapenak egitea herri-administrazioetan . . . . 375

29. Kalitatearen kudeaketa-sistemak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

30. Bulegoko makinen erabilera: ordenagailua, inprimagailua, fotokopiagailua, eskanerra, faxa, proiektorea, koadernagailua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

V. HERRITARRENGANAKO KOMUNIKAZIOA ETA ARRETA

31. Herritarrak, zerbitzu eta prestazio publikoen hartzaile. Jendearentzako informazioa eta arreta. Kexuak eta erreklamazioak kudeatzeko teknikak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

32. Komunikazioa Administrazioan: administrazio-hizkeraren erabilera zuzena, administrazio-hiz-kera ez-sexista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443

33. Dokumentu idatzien edukia eta aurkezpena: korrespondentzia, komunikazioak, baimenak, jaki-narazpenak, eskabide-orriak, ziurtapenak, konpultsatzeak, eskariak, etab. . . . . . . . . . . . . . . . . 457


9

Aurkibidea

VI. KONTABILITATEA ETA AURREKONTUAK

34. Aurrekontua eta aurrekontu-aldaketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477

35. Gastuen aurrekontua gauzatzea. Betearazpen-faseak. Kontabilitateko agiriak . . . . . . . . . . . . . . 491

36. Diru-sarreren aurrekontua gauzatzea. Betearazpen-faseak. Kontabilitateko agiriak . . . . . . . . . . . 515

37. Aurrekontuaren kitapena eta urteko kontuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527

VII. LIBURUTEGIAK ETA DOKUMENTAZIO-ZENTROAK

38. Liburutegi Espezializatua eta Dokumentazio Zentroa kontzeptuak. Liburutegi Espezializatuetako oinarrizko prozesu teknikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539

39. Liburutegi-sistemak eta sareak. Euskadiko Liburutegi Sistema. Estatuko eta EAEko liburutegi-sare nagusiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549

VIII. LAN-ARRISKUEN PREBENTZIOA

40. 31/1995 Legea, azaroaren 8koa, lan-arriskuen prebentzioari buruzkoa: xedea, aplikazio-ere-mua, eskubideak eta betebeharrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559

41. Datuak bistaratzeko pantailei lotutako lan-arloko arriskuen prebentzioa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575

42. Eraikinak ebakuatzeari buruzko oinarrizko alderdiak: larrialdiei aurre egiteko planak. . . . . . . . . 589

43. Lehen laguntzak: oinarrizko nozioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617

I.Antolaketa politiko eta administratiboa


13

1

1978ko Espainiako Konstituzioa. Egitura eta edukia. Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak. Eskubide eta eginbeharren bermea eta etetea.

Konstituzio Auzitegia eta Herri Defendatzailea

Aurkibidea: 1. 1978ko Espainiako Konstituzioa (1978 EK). 1.1 Aurrekariak. 1.2. 1978ko EKren oinarrizko aukera politikoak. 1.3. Beste ezaugarri batzuk.—2. EKren egitura eta edukia. 2.1. Zati “dogmatikoa” (Hitzaurrea, Atariko Titulua eta I. titulua). 2.2. Zati “organikoa” (II-X ti-tuluak). 2.3. “Amaierako” zatia.—3. Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak. 3.1. Oinarrizko Eskubideak. 3.2. Konstituzio-eginbeharrak.—4. Oinarrizko eskubideak etetea eta bermatzea. 4.1. Berme ez-jurisdikzionalak. 4.2. Berme jurisdikzionalak. 4.3. Eskubide eta askatasunak etetea.—5. Konstituzio Auzitegia (KA). 5.1. Osaera eta izendapenak. 5.2. Konstituzio-proze-suak. 5.2.1. Lege-indarreko arauen konstituzionaltasuna kontrolatzea. 5.2.2. Babes-errekur-tsoa KAn. 5.2.3. Eskumen-gatazkak. 5.2.4. Eskudantzia-gatazkak. 5.2.5. Tokiko autonomia defendatzeko gatazkak. 5.2.6. EKren 161.2 artikulua aurkaratzea.—6. Herri-defendatzailea. 6.1. Kontzeptua. 6.2. Izendapena eta estatutu pertsonala. 6.3. Eginkizunak.

1. 1978KO ESPAINIAKO KONSTITUZIOA (1978 EK)

1.1. Aurrekariak

1978ko Konstituzioa prozesu baten ondorioa da; hain zuzen ere, Franco jeneralaren erre-gimen politikoak ezarritako sistema autoritariotik sistema konstituzional batera modu baketsuan igarotzea ahalbidetu zuen prozesuaren ondorioa. 1975eko azaroaren 20an Franco jenerala hil zenean, Juan Carlos I.a errege izendatu zuten eta Gobernua osatu zuten, Adolfo Suárez presiden-te zela. Gobernu horrek Erreforma Politikorako Lege Proiektua bidali zuen Gorteetara; Gorteetan onartu egin zuten eta erreferenduma egin zen. Erreforma Politikorako Legea (EPL) trantsizio politi-koaren oinarria izan zen, baita Konstituzio demokratikoa onartzeko ere. Lege horretan xedatutako aldaketetatik abiatuta (legean, norbanakoaren oinarrizko eskubideak urraezintzat hartu ziren eta legegintza-ahala soilik herri-ordezkaritzari esleitu zitzaion, legegintza-boterea bi ganberetako Gor-teetan oinarrituta, eta Gorteak sufragio unibertsal, zuzen eta isilpekoaz hautatuta…), hauteskunde libre eta demokratikoak izan ziren 1977ko ekainean; hauteskunde horietatik sortu ziren 1978ko Konstituzioa idatzi zuten Gorteak. Kongresuak zazpi diputatuko batzorde txostengile bat izendatu zuen eta Konstituzioaren aurreproiektua osatu zuten. Aurreproiektua Kongresuan eztabaidatu eta onartu zuten, eta gero, baita Senatuan ere. Bien arteko aldeak zirela-eta, Kongresua-Senatua Ba-tzorde Mistoaren esku-hartzea ezinbestekoa izan zen; behin betiko testua idatzi zuen batzordeak. Bi Ganberek onartu zuten, erreferenduma egin zen eta 1978. urteko abenduaren 6an berretsi zen.

1.2. 1978ko Espainako Konstituziaren oinarrizko aukera politikoak

ESPAINIA ZUZENBIDEKO ESTATU SOZIAL ETA DEMOKRATIKOTZAT DEFINITZEA.

1978ko EKn honako hau aldarrikatzen da: “Nazioaren subiranotasuna Espainiako herrian da-tza, eta hortik sortzen dira estatuaren botereak” (1.2 art.), baina horretaz gain, aldarrikapen hori

14


1978ko Espainiako Konstituzioa. Egitura eta edukia. Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak.

eraginkor bihurtzeko mekanismoak ere egituratzen ditu. Hori horrela izanik, erabakiak hartzeko garaian herritarrek parte hartuko dutela bermatzen du, dela zuzenean edo demokrazia zuzenaren bidez (hainbat mekanismoren bitartez, hala nola, legegintzako herri-ekimena, erreferenduma, herri-epaimahaia...), dela herritarrek hautatutako ordezkarien edo demokrazia ordezkatzailearen bidez (sufragio aktiboaren eta pasiboaren eskubidea onartuta, baita gai publikoetan parte hartzeko esku-bidea ere). Espainiako Estatua Zuzenbideko Estatutzat hartzeko oinarrizko hainbat elementu aurki ditzakegu; besteak beste: botereen banaketa, legezkotasun-printzipioa, konstituzionaltasun-printzi-pioa, oinarrizko eskubideak eta askatasun publikoak aitortzea. Horrez gain, EKn eskubide sozial eta ekonomikoak onartzen dira, baita Estatuaren esku-hartzea ere ekonomia nazionalean, berdinta-sun formalaren (legearen aurrean eta legea aplikatzeko garaian) kontzeptua herritarren berdintasun materialaren edo berdintasun errealaren kontzeptu (Estatu Soziala) bihurtzeko ahalegina eginez.

PARLAMENTUZKO MONARKIA DA ESTATUAREN FORMA POLITIKOA.

Erregea da estatuburu. Postu hori jarauntsi egiten da eta biziartekoa da. Alabaina, ez du bo-tere efektiborik, eta bere eginkizuna moderatzailea eta sinbolikoa da, “Estatuaren batasunari eta iraupenari” dagokionez (EK 56.1 art.). Gobernu-sistema parlamentarioa da. Gorteen eta Gober-nuaren arteko konfiantza-harremanean oinarritzen da, eta Gorteek Gobernuari erantzukizun politi-koa eskatzen diote.

ESPAINIA LURRALDE-AUTONOMIEN ESTATUA DA.

Espainiako nazioaren batasuna berretsi ostean, EKn Espainia osatzen duten nazionalitate eta herrialdeen autonomia-eskubidea aitortu eta bermatzen da.

1.3. Beste ezaugarri batzuk

EKren edukiari buruzko adostasun konstituzionala lortzeko premiak eragindako ondorioen ar-tetik, honako hauek nabarmenduko ditugu: arautzen diren gaien zabaltasuna, araudia ezartzeko garaian askotariko zehaztasun-maila (zehatzago eta intentsitate handiagoz arautu zen adostasun-maila handieneko gaietan), eta adostasuna lortzea zailagoa den gaietan, formula irekiagoak era-biltzea, egiazko zentzua finkatu ahal izateko interpretazio zehaztuagoa behar izanik.

KONSTITUZIOA BALIO-SISTEMATZAT

Konstituzioa, erakundeak antolatzeko eta eskubideak bermatzeko araua ez ezik, balio-sistema bat ere bada, komunitate politikoaren helburuak eta bizikidetzaren oinarri izan behar duten prin-tzipioak esanbidez aldarrikatuz. Hori horrela izanik, EKn antolamendu juridikoaren ‘balio nagusi-tzat’ aldarrikatzen dira “askatasuna, justizia, berdintasuna eta aniztasun politikoa” (1.1 art.), eta ‘printzipiotzat’, aurrekoak baino zehatzagoak direla, besteak beste, legezkotasuna, arauen arteko hierarkia, arauen publizitatea, deszentralizazioa eta deskontzentrazioa.

LOTESLEA ETA ARAUEMAILEA

Bestalde, Konstituzioko aginduak lotesleak izatea lortu nahi da, bai herritarrentzat, baita bote-re publikoentzat ere; hartara, agindu horiek betetzea eska daiteke juridikoki. Ildo beretik, eraba-kigarria izan da erakunde jurisdikzionalak (Konstituzio Auzitegia) sortzea, baita hori guztia ahal-bidetzeko prozedurak ere. Horrela, bada, Konstituzio Zuzenbidea egiazko Zuzenbide bihurtu da,


15


egiaz arauemaile baita eta ez da, besteetan bezala, erregimen politiko autoritarioei legezkotasun-itxura emateko aitzakia.

ERABATEKO ERAGINKORTASUN INDARGABETZAILEA

Gainera, EK-k lotura juridikoa izateko asmo hori agerian geratu da klausula indargabetzaile zabala txertatzearekin; klausula hori aurretiazko xedapen guztiei aplikatuko zaie, baldin eta Kons-tituzioaren aginduei kontra egiten badiete (kontrakoa esaten dutenak ez dira eraginkorrak edo aplikagarriak izango). Indargabetze horri esker, EK-k zuzeneko efektua izango du indarrean sartuz geroztik, lege-garapenik behar izan gabe, eta herritarrek arrazoitzat aipa dezakete eta Adminis-trazioak nahiz auzitegiek nahitaez aplikatu behar dute.

ARAU-NAGUSITASUNA

Esan gabe doa, beraz, EK-k antolamenduaren funtsezko araua izan nahi duela. Legez gaindi-koa dela esan daiteke, ezin baita aldatu beste arauak aldatzeko prozedura arrunten bidez; pro-zedura bereziak eskatzen ditu, legegintza-prozedura arrunta baino konplexuago edo zailagoak. Legeak ezin du Konstituzioa aldatu. Era berean, botere publikoek ezin dituzte Konstituzioaren agin-duak aldatu, ezin diete kontra egin, ezta alde batera utzi ere; horrelakorik egingo balute, konstitu-ziokontrako jardunean arituko lirateke eta, beraz, baliogabetzat jo ahal izango litzateke. Horrela, bada, Konstituzioak Estatuaren botereei mugak jartzen dizkiela esan daiteke. Muga horiek forma-lak dira batzuetan (erabaki bat baleko izateko prozedura jakin batzuk eskatzen direnean,...), ma-terialak beste batzuetan (erakunde edo eskubide bati buruzko eduki ukiezina finkatzen denean).

2. ESPAINAKO KONSTITUZIOAREN EGITURA ETA EDUKIA

1978ko Espainiako Konstituzioaren testua honela osatua dago: Hitzaurrea, Atariko Titulua (1-9 art.), hamar titulu (10-169 art.), lau Xedapen Gehigarri, bederatzi Xedapen Iragankor, Xedapen In-dargabetzailea eta Azken Xedapena. Edukia, aldiz, honela antola dezakegu:

2.1. Zati “dogmatikoa” (Hitzaurrea, Atariko Titulua eta I. titulua)

Zati honetan honako hauek daude:

— Printzipioen deklarazioa; honako hauek aipatzen dira:

berdintasunaren eta aniztasun politikoaren balio nagusiak)-

biranotasuna Espainiako herrian datza, parlamentuzko monarkia, nazionalitate eta he-rrialdeen autonomia-eskubidea)

— Herritarren oinarrizko eskubide eta askatasunak (I. titulua)

2.2. Zati “organikoa” (II-X tituluak)

Zati honetan botere publikoaren organoen antolamendua, osaera, eginkizunak eta mugak defi-nitzen dira. Egitura hori honelakoa da:

16



— Horizontala: botere legegilearen, botere betearazlearen eta botere judizialaren antolamen-dua aurreikusten da.

— Bertikala: eginkizunak eta eskumenak Estatu zentralaren eta autonomia politikoa duten era-kundeen (Autonomia Erkidegoak) artean banatzen dira; banaketa hori gehiago zehaztu eta garatuko da Autonomia Estatutuen bidez.

2.3. “Amaierako” zatia

— Xedapen Gehigarriak (lau): eduki oso berezia izaki, aurreko bi zatietan txertatu ezin izan diren agindu edo aurreikuspenak bildu dira xedapen gehigarrietan. Adibidez, Lehenengoan dioenez, “Konstituzioak lurralde forudunetako eskubide historikoak babestu eta errespetatzen ditu”.

— Xedapen Iragankorrak (bederatzi): aplikazio iragankorreko araubidea finkatzen dute, hau da, denbora-aldetik mugatua; Konstituzioa indarrean hasitakoan hasiko da araubide hori ere indarrean, eta xedapenak erabat aplikatu arte iraungo du. Hori horrela, nazionalitate eta herrialdeek autonomia lortzeko aukera aipatzen da (1-7 Xed. Irag.), Gorte Konstituziogileen eginkizuna Gorte berriak hautatu bitartean (8. Xed. Irag.) edo Konstituzio Auzitegiko kideen aukeraketa (9. Xed. Irag.).

— Xedapen Indargabetzailea (bakarra): Konstituzioa indarrean hasi ostean indargabe geratu-tako arauei buruzkoa.

— Azken Xedapena (bakarra): Konstituzioaren testua argitaratzeari buruzkoa (BOEn eta Es-painiako hizkuntza guztietan) eta indarrean sartzeko uneari buruzkoa (testu ofiziala BOEn argitaratzen den egunean bertan).

3. OINARRIZKO ESKUBIDE ETA EGINBEHARRAK

3.1. Oinarrizko Eskubideak

Oinarrizko Eskubideak Zuzenbideko Estatuaren egiturazko elementu dira. Bi kontzeptu horiek elkarren mendekoak dira; izan ere, Zuzenbideko Estatu batean baino ez dira erabat eraginkor izango eskubideak, eta oinarrizko eskubideak onartu eta bermatzen direnean soilik esan dezake-gu Zuzenbideko Estatua dela. Hortaz, ezinezkoa da demokraziaz mintzatzea oinarrizko eskubi-deak aipatu gabe.

KONTZEPTUA

“Oinarrizko eskubideak” esamoldean bertan argi ikusten da zein bereziak diren, eta antola-menduaren oinarrizko eta lehentasunezko elementutzat hartzen direla, beste eskubide subjektibo “arrunt” batzuekin alderatuta. EKren I. tituluan aitortutako oinarrizko eskubideek dimentsio bikoi-tza dute: dimentsio objektibo edo axiologikoa, Estatuaren egitura politikoa eta juridikoa definitzen duen elementutzat; eta dimentsio subjektibo edo indibiduala, herritarren eskubide subjektibotzat.

Hala ere, honako zehaztapen hauek egin behar dira. I. tituluan (10-55 art.) “Oinarrizko esku-bideak eta eginbeharrak” zentzu hertsian lantzen diren arren, I. tituluko eskubide guztiak ez dira benetako oinarrizko eskubide. Benetako oinarrizko eskubide esaten zaie EKn gizabanakoaren es-tatus juridikoaren nukleo nagusitzat hartzen direnei, alegia, 14-29 artikuluetan aipatzen diren es-kubideei (berdintasuna, bizitzeko eskubidea, askatasuna, eta abar). Eskubide horien estatus juridi-koa indartua dago EKn; horren adierazgarri dira aldatzeko aurreikusitako sistema zurrunagoa edo larriagotua, eta horietarako aurreikusitako bestelako bermeak (lege organikoz arautzea, eta abar).


17


OINARRIZKO ESKUBIDEEN ERAGINKORTASUNA

Oinarrizko eskubideak erabat galdagarriak dira botere publikoen aurrean; bestela esateko, eskubide horietako baten titular den heinean, edonork eska dezake eskubide hori errespetatzea le-gez garatu behar izan gabe. 14-29 artikuluetan aipatutako eskubideei ez ezik, beste konstituzio-es-kubide batzuei ere aplika dakieke hori; izan ere, Konstituzioak onartutako eskubide subjektibo iza-ki, horiek ere zuzenean galda baitaitezke (nahiz eta horien babes-sistema ez den hain zurruna).

Oinarrizko eskubideak galdagarriak edo lotesleak direla esan dugu, baina botere publikoen-tzat ez ezik (lotura zuzena), partikularrentzat ere. Hala ere, kasu horretan lotura zeharkakoa izan-go da, botere publikoek erabaki behar baitute oinarrizko eskubideen norainokoa partikularren edo alderdi pribatuen arteko harremanetan: botere legegilea partikularren arteko harreman horiek arautzeko garaian (esate baterako, lan-harremanak arautzen dituenean honako eskubide hauek errespetatu eta edukiz bete beharko ditu: berdintasuna, sindikazioa, greba…), eta botere judiziala partikularren arteko eztabaidak ebazterakoan.

OINARRIZKO ESKUBIDEEN MUGAK

Oinarrizko eskubideak —edozein eskubide subjektibo bezala— ez dira eskubide absolutuak, inolako mugarik gabe balia daitezkeenak. Oinarrizko eskubideek mugak izan ditzakete, Konstitu-zioak berak ezarritako mugak, dela modu generikoan edo espezifikoan, dela esanbidez edo inpli-zituki.

Zehazki, EKn hainbat muga aipatzen dira oinarrizko eskubideak baliatzerako: batzuk muga orokorrak dira (adibidez, besteen eskubideak baliatzea errespetatzea), eta beste batzuk eskubide jakin bati buruzkoak (adibidez, ordena publikoa da muga ideologia-, erlijio- eta kultu-askatasu-nak baliatzeko; egoitza bortxaezina da, baina ageri-ageriko delitua da muga; ...). Horretaz gain, Konstituzio Auzitegiak (KA) beste muga batzuk ere onartu ditu eta, esanbidez jasota ez dauden arren, eskubideak baliatzearen berezko logikak ezartzen ditu. Nolanahi ere, muga inplizitu ho-riek Konstituzioan babestutako beste ondasun batzuetan baino ezin dira oinarritu. Ondasun horiek zehaztu edo identifikatzea operadore juridikoei dagokie (besterik ezean, Konstituzio Auzitegiari), baina oinarrizko eskubideen indar zabaltzailea kontuan izanik beti; hori dela-eta, mugak modu murriztailean interpretatu behar dira, baina proportzionalak eta egokiak izan beharko dute, lortu nahi duten helburua erdiesteko.

BALIATZEKO BALDINTZAK

Eskubideak baliatzeko baldintzetako bat, oro har (salbuespenak salbuespen), adin-nagusitasu-na da; EKn 18 urterekin lortzen da adin-nagusitasuna. Erabat baliatzeko beste baldintza bat na-zionalitatea izatea da. Kode Zibilean arautua dago, baina EKn ere ezartzen dira horrekin loturiko oinarrizko hainbat printzipio, 11. artikuluan. Horrela, bada, nazionalitatea arautzea geroagoko lege bati atxikitzeaz gain, honako hau ere ezartzen du: sorterriz espainiarra denari ezin zaio bere nazionalitatea kendu; eta nazionalitate bikoitza aitortzeko aukera ere jasotzen du: herrialde jakin batzuen kasuan, espainiarrak bertako egin daitezke, sorterriko nazionalitatea galdu gabe.

Aurreko bi baldintzak ezinbestekoak dira oinarrizko eskubideak erabat baliatu ahal izateko, baina bi baldintza horiek ez dira nahikoa pertsona bat eskubide baten titular den edo ez den era-bakitzeko. Oinarrizko eskubidearen titular nor den zehazteko garaian, badira eragiten duten bes-te hainbat elementu ere. Besteak beste, garrantzitsuenetako bat nortasuna da. Printzipioz, pertso-na naturalak eskubide guztien titular dira. Alabaina, eskubide horietako batzuen nondik norakoak kontuan izanik, ezinezkoa da pertsona juridikoak horien titular izatea (adibidez, osotasun fisikora-ko edo askatasun pertsonalerako eskubidea).

Atzerritarrei dagokienez, ideia nagusia hauxe da: edozein pertsona oinarrizko eskubideen titu-lar da, pertsonaren duintasunari atxikitako eskubide diren heinean (EK 10.1 art.), baina eskubide horiek baliatzeko aukera mugatuta egon daiteke zenbait kasutan, Estatuarekiko loturaren arabera.

18



EKren 13. artikuluan dioenez, atzerritarrak ezin dira eskubide sorta baten titular izan: parte-hartze politikoa izateko eskubidea, eta funtzio nahiz kargu publikoak lortzeko eskubidea (egoera jakin batzuetan, udal-hauteskundeetan sufragio aktiboaren eta sufragio pasiboaren eskubidea balia dai-teke). Beste eskubide batzuk, berez, pertsona orori —nazionala edo atzerritarra— aldarrika dakiz-kioke (adibidez, bizitzeko eskubidea, askatasun pertsonala edo babes juridiko eraginkorra). Azke-nik, eskubideen hirugarren multzo bat lege bidez edo tratatu bidez arautu behar da, atzerritarrek baliatzeari dagokionez. Testuinguru horretan, aipatu behar da Erkidegoko ordenamendua Europar Batasuneko kide diren Estatuetako nazionalak berdintzea bultzatzen ari dela.

OINARRIZKO ESKUBIDEEN SAILKAPENA

KEren I. tituluaren (10-55 art.) izenburua “Oinarrizko eskubide eta eginbeharrak” da. 10.1 ar-tikuluan, sarrera gisa, zera aipatzen da, eskubide horiek bortxaezinak direla eta pertsonaren duin-tasunari datxezkiola. Bestalde, 10.2 artikuluan Konstituzioa giza eskubideei buruzko Nazioarteko Zuzenbidearekin lotzen da; dioenez, Konstituzioan aitortutako askatasun eta eskubideak interpre-tatzeko “kontuan hartuko da Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, bai eta gai berberen ingu-ruan Espainiak berretsi dituen nazioarteko tratatuak eta itunak ere”.

Artikulu horren segidan, Titulua 5 kapitulutan egituratzen da:

— I. kapitulua: nazionalitateari eta atzerritarren araubideari buruzkoa.

— II. kapitulua: 14. artikuluan klausula orokor bat ezartzen da; horren arabera, espainiarrak le-gearen arabera berdinak dira, eta ezin da inolako bereizkeriarik egin, jaiotza, arraza, sexu, erlijio, iritzi nahiz bestelako inguruabar edo egoera pertsonal zein sozialak aintzat hartuta.

hartzen da, babes berezia dutelako. Zentzu hertsian hartuta, “oinarrizko eskubideak” dira, eta bermeen sistema konplexu eta indartua dute (lege organikoz arautzea, aldatzeko prozedura larriagotua, Auzitegi arruntetan lehentasun- eta sumariotasun-printzipioetan oi-narritutako prozedura erabiliko da, eta, hala dagokionean, babes-errekurtsoa ere jar dai-teke Konstituzio Auzitegian).

Hona hemen eskubide horietako batzuk: bizitzeko eskubidea, ideologia- eta erli-jio-askatasuna, askatasun pertsonalerako eskubidea, intimitaterako eskubidea, egoitza bortxaezina izatea, nonahi bizitzeko eta ibiltzeko askatasuna, adierazpen-askatasuna, biltzeko eskubidea, elkartzeko eskubidea, parte-hartzeko eskubidea, sindikatuko kide izateko eskubidea, greba-eskubidea, hezkuntza-eskubidea, irakaskuntza-askatasuna, uni-bertsitate-autonomia...

-kubidea, negoziazio kolektiborako eskubidea, gatazka kolektiboko neurriak hartzekoa, enpresa-askatasuna...) eta eginbeharrak (betebehar militarrak, zerga-arlokoak eta lan egi-teko eginbeharra).

— III. kapitulua: “Politika sozial eta ekonomikoaren gida-oinarriak”. Ez dira eskubide subjekti-boak, botere publikoen jarduna bideratzeko aginduak baizik. Beraz, ezin dira zuzenean arrazoitzat aipatu auzitegi arruntetan. Eskubideren bat biltzen bada, auzitegietan gauzatu eta argudiatu ahal izango da, baina eskubide hori garatzeko legearen arabera soilik. He-men sartzen dira, besteak beste, honako hauei buruzko printzipioak: familia eta haurrak ba-besteari, osasunari, kirola sustatzeari, etxebizitza-eskubideari, kultura eskuratzeari, gazteen parte-hartzeari, zahartzaroari, elbarri fisikoei, eta kontsumitzaileen defentsari buruzkoak.

— IV. kapitulua: askatasunen eta oinarrizko eskubideen gaineko bermeak aipatzen dira.

— V. kapitulua: eskubideak eta askatasunak eteteari buruzkoa.


19


3.2. Konstituzio-eginbeharrak

Herritarrak eta botere publikoak Konstituzioaren menpe daude (EK 9.1 art.). Dena den, Konsti-tuzioak, oro har, eginbehar generikoak ezartzen dizkie, eta eginbehar horiek garatu eta herritarrei betebehar zehatzak ezartzen dizkieten legeei atxikitzen zaie. Orduan bai, portaera zehatz eta ju-ridikoki galdagarriak bete beharko dituzte.

EGINBEHAR MILITARRAK ETA KONTZIENTZIA-OBJEKZIOA

30. artikuluaren arabera, espainiarrek Espainia defendatzeko “eskubidea” eta “eginbeharra” dute; alegia, Espainia defendatzen parte hartu behar dute. Bi kasuetan, espainiarren betebehar mi-litarrak legez arautuko dira. Gaur egun, betebehar garrantzitsuena soldadutzara joateari buruzkoa da, gerra-egoera edo gerra-arrisku larria dela-eta, Gobernuak une horretan zerbitzu aktiboan dau-denak baino militar gehiago mobilizatu behar baditu. Konstituzioa idatzi zen garaian soldadutza nahitaezkoa zenez, nahitaezko soldadutza horretatik salbuesteko arrazoien artean kontzientzia-objekzioa esanbidez jasota dago. Legegileak kontzientzia-objektoreei soldadutzaren ordezko gi-zarte-prestazioa egiteko betebeharra ezartzeko aukera ere aurreikusi zen, eta bete egin zen. Sol-dadutza nahitaez egin beharra eten egin zenez, gai hori konponduta dago.

ZERGA-EGINBEHARRAK

EKren arabera, “guztion” betebeharra da gastu publikoei aurre egiten laguntzea (31. art). Hor sartzen dira Espainian bizi diren pertsona fisiko eta juridiko guztiak, nazionalitatea edozein izanik ere, eta herrialdean aldi baterako daudenak ere barne hartuta. Nolanahi ere, eginbehar hori zer-ga-legeen bidez bihurtzen da betebehar zehatz.

EKn, zerga-sistemak bete beharreko hainbat ezaugarri zehazten dira:

— sistema zuzena izan behar du,— bakoitzaren ekonomia-ahalbidearen araberako ekarpenean oinarritutakoa,— berdintasun- eta progresibitate-printzipioan oinarriturik (errenta-mailarik handiena dutenek zerga gehiago ordaintzea, proportzioan),

— eta sistema hori ez da inoiz konfiskagarri izango, hau da, subjektu pasiboari ez zaizkio errentak eta jabetzak kenduko.

BESTE EGINBEHAR BATZUK

EKren arabera, herritarrei zerbitzu zibila ezarri ahal izango zaie, arrisku larriaren kasuan, hondamendi-kasuan edo herri-lazeriaren kasuan. Kasu horietan guztietan, lege bidez zehaztu eta arautu beharko dira betebehar zehatz horiek.

4. OINARRIZKO ESKUBIDEAK ETETEA ETA BERMATZEA

Konstituzioan aitortze hutsa ez da aski oinarrizko eskubideen egiazko eraginkortasuna berma-tzeko. Formalki aitortzeaz gain, EKn babes-sistema bat ezartzen da, oinarrizko eskubideen egiaz-ko eraginkortasuna bermatzeko.

20



4.1. Berme ez-jurisdikzionalak

Horien helburua prebentzioa da; hain zuzen ere, botere publikoen balizko jardunaren preben-tzioa, baldin eta, oro har eta abstraktuan, EKn oinarrizko eskubideei esleitzen zaien gutxieneko edukia urratu edo gutxietsi badezake.

ERAGINKORTASUN ZUZENA

I. tituluko II. kapituluko eskubide guztiak zuzenean aplika daitezke eta herritarrek balia ditzake-te EKn jasota dauden unetik bertatik, nahiz eta legez garatu gabe egon. Hartara, legegilea jardu-nean ez egoteak izan ditzakeen efektu murriztaileak saihesten dira.

LEGE-ERRESERBA

EKren arabera, oinarrizko eskubideak baliatzea (EKn eskubide horiei buruz aipatzen dena ga-ratzea) legez arautu behar da ezinbestean; bestela esateko, legegilea ez den beste organo batek ezin du arautu (Gobernuak I. tituluko eskubide eta askatasunak lege-dekretu bidez arautzea esan-bidez alde batera uzten da). Lege-erreserba hori orokorra da I. tituluko II. kapituluan aitortutako es-kubideentzat.

Erreserba hori indartu egiten da II. kapituluko 1. ataleko (14-29 art.) eskubideen kasuan, lege organiko bidez garatzea eskatzen baita. Hori onartu edo aldatzeko, Kongresuaren gehiengo osoa behar da.

OINARRIZKO ESKUBIDEEN FUNTSEZKO EDUKIA

EKren arabera, legegileak oinarrizko eskubideen “oinarrizko edukia errespetatu beharko du” horiei buruzko araudiak egiten ari denean, botere publiko guztientzako gutxieneko nukleo xe-daezina. Honako hauek egiaztatu beharko dira: a) eskubide bat ohiko moduan sailkatzen den kategoriakoa den edo ohiko moduan lotzen den ideiarekin loturik ote dagoen bereiztea ahalbi-detzen duten ezaugarriak betetzen ote diren, eta b) Konstituzioak babestu nahi dituen interes ju-ridiko zehatzak egiaz babestuta geratzen ote diren. Eskubidea garatzen duen arauak ez baditu bi baldintza horiek betetzen, horrek esan nahi du ez duela kontuan izan eskubidearen oinarrizko edukia.

HERRI DEFENDATZAILEA (IKUS 6. PUNTUA)

4.2. Berme jurisdikzionalak

BABES JUDIZIALA

Oinarrizko eskubide guztiak defendatu daitezke jurisdikzio arruntean; hala ere, EK-k (53.2 art.) babes berezia ematen die 14-29 artikuluetan aitortutako eskubideei eta kontzientzia-objekzioari (30.2 art.), lehentasun-printzipioan (izapidetzeko lehentasuna) eta sumariotasun-printzipioan (pro-zesu azeleratua edo bereziki bizkorra) oinarritutako prozedura aitortzen baitie auzitegi arruntetan, baita KAra jotzeko aukera ere, “konstituzio-babesaren errekurtsoaren” bidez.

Lehenengo kasuan, Botere Judizialean txertatutako epaitegi edo auzitegi arrunt batek emango luke babesa. Konstituzioan aipatzen den prozedura ez da prozedura bakar baten inguruan egitu-


21


ratu, baizik eta eskubide horiek babesteko mekanismo prozesalen sistema konplexu baten bidez. Prozesu horiek guztiak Konstituzio-babesaren aurrekoak dira.

Eskubide-urraketak botere publikoen aldetik gerta daitezke, baita partikularren aldetik ere.

BABES-ERREKURTSOA KONSTITUZIO AUZITEGIAN (IKUS 5. PUNTUA)

NAZIOARTEKO BABESA

Eskubideak babesteko mekanismo nazional guztiak alferrikakoak badira, nazioarteko instan-tzietan eska daiteke babesa. Nazio Batzuen Erakundearen barruan, Giza Eskubideen Batzordeak garrantzi handia du, partikularrek Estatuen kontra egindako kexak azter ditzakeelako. Alabaina, Batzorde horren erabakiak ez du balio jurisdikzionalik.

Barne-eragin handiagoa du Giza Eskubideen Europako Auzitegiaren (GEEA) lanak; egoitza Estrasburgon duen organo horrek Giza Eskubideen eta Oinarrizko Askatasunen Europako Hitzar-menean bildutako eskubideak babesten ditu. Hitzarmena sinatu duenez, Espainiak hitzarmenean jasotako eskubideak (hein handi batean, EKn aipatzen direnekin bat datoz) errespetatu behar ditu nahitaez, baita GEEAren jurisdikzioa ere. Izan ere, EKren arabera, Hitzarmen hori parametrotzat hartuko da Konstituzioaren bidez bermatutako oinarrizko eskubideak interpretatzeko (ikus lehen ai-patu dugun EK 10.2 art.).

GEEAra jo ahal izango dute bai pertsona fisikoek, bai pertsona juridikoek, betiere aldez aurre-tik barneko bide guztiak agortuz gero, baita Konstituzio Auzitegiarena ere. Auzitegi horren epai ir-moak lotesleak dira. Eta Espainian zuzenean betearaztekoak ez diren arren, edukia nahitaez bete behar da (adibidez, eskubide baten urraketa jasan duen partikular bati “konpontze ekitatiboa” emanez).

4.3. Eskubide eta askatasunak etetea

EKren 55.1-116 artikuluetan krisi-egoerei aurre egiteko mekanismoak aurreikusten dira, biziki-detasuna baketsua nabarmen eragotzi eta konstituzio-normaltasuna arriskuan jartzen bada. Kasu horietan, “salbuespen-zuzenbidea” esaten zaiona sortu da. EKn salbuespenezko hiru egoera au-rreikusi dira: a) –alarma-egoera: hondamendi natural handiei eta istripuei aurre egiteko ezartzen da, b) –salbuespen-egoera: ordena publikoa larriki asaldatzen den kasuetan, eta c) –setio-egoera: Estatuaren beraren, lurralde-osotasunaren eta konstituzio-antolamenduaren aurka zuzenean egin-dako erasoei aurre egiteko. Hiru egoera horiek lege organiko bidez arautu dira.

Oro har, hona hemen ezaugarri nagusiak:

— Oinarrizko zenbait eskubide mugatzea edo etetea dakarte (bereziki, askatasun publikoak: askatasun eta segurtasun pertsonala, egoitza bortxaezin izatea, komunikazio-sekretua, zirku-lazio-askatasuna, adierazpen-askatasuna, biltzeko eta manifestatzeko eskubideak...), eta Bo-tere Betearazlearen eskumenak areagotzen dira, bereziki, polizia-botereak.

— Ezinbestean aldi baterako izaten dira: krisi-egoerak irauten duen bitartean baino ezin dira aplikatu (epe jakinak aurreikusten dira).

— Helburu bakarra dute: krisi-egoera gainditzea eta normaltasunera itzultzea.— Salbuespenezko botereak ezin dira mugagabeak izan. Antolamendu juridikoak berak finkatu du zein eskubide eten daitezkeen eta Estatuko botereek zein eskumen izango dituzten, botere absolutu bihur ez dadin.

— Salbuespenezko botereen erabilera proportzionala izango da, gainditu nahi den krisiaren intentsitatearekiko proportzionala, alegia.

— Eskubideak murrizten dituen Zuzenbidea izaki, salbuespenezko Zuzenbidea modu murriztai-Eskubideak murrizten dituen Zuzenbidea izaki, salbuespenezko Zuzenbidea modu murriztai-lean interpretatu behar da beti.

22



Bestalde, EKren 55.2 artikuluan “gizabanakoen” oinarrizko eskubideak eten daitezkeela dio, terrorismoarekin loturiko jardunak ikertzen ari direnean. Zehazki, honako eskubide hauek: egoit-zaren bortxaezintasuna, komunikazio-sekretua eta prebentzioko gehieneko atxilotzealdia luzatzea (epailearen esku jarri gabe).

5. KONSTITUZIO AUZITEGIA (KA)

KAren eginkizun nagusia hauxe da: “Konstituzioaren interpretatzaile gorena” izatea (Konstitu-zio Auzitegiari buruzko Lege Organikoaren 1. artikulua). Ez da organo politikoa, jurisdikzionala baizik (baina ez dago Botere Judizialean txertatuta), eta, beraz, independentea da bere eginki-zuna betetzeko garaian, eta ez ditu bete behar Estatuko beste ezein Organoren aginduak edo ja-rraibideak. EKri eta bere Lege Organikoari (hau da, urriaren 3ko Konstituzio Auzitegiari buruzko 2/1979 Lege Organikoa —KALO—) baino ez dago atxikia.

5.1. Osaera eta izendapenak

12 magistratuk osatzen dute; Erregeak izendatzen ditu, 4 Diputatuen Kongresuak proposatuta, 4 Senatuak proposatuta, 2 Gobernuak proposatuta eta beste 2 Botere Judizialaren Kontseilu Nagu-siak proposatuta. Kongresuak eta Senatuak proposatutako hautagaiek Ganberaren 3/5aren alde-ko botoa lortu behar dute.

Horien guztien agintaldiak 9 urteko iraupena du, baina ez dira denak batera berritzen; heren bat berritzen da 3 urtean behin (3 urtetik behin 4 kide berritzen dira).

Magistratu izan daitezke jardun profesionalean hamabost urte baino gehiago daramaten juris-tak, betiere “gaitasun-sonaren jabe” badira.

EKren eta KALOren bidez euren independentzia bermatzeko ahalegina egin dute, eta horreta-rako hainbat mekanismo izan dituzte:

— Independentzia- eta mugiezintasun-printzipioei atxikita daude (ezin dituzte kargutik kendu agintaldia amaitu arte).

— Bateraezintasun-sistema zurrunaren eraginpean daude (ezin dute beste jarduerarik garatu politikaren, lanbidearen, administrazioaren edo merkataritzaren arloan).

— Ezin dituzte berriz hautatu.— Ezin jazarriko zaie, beren funtzioan dihardutela, adierazitako iritziengatik.— Foru berezia dute (Auzitegi Goreneko Zigor-arloko Salak baino ezin izango ditu epaitu zigor-arloan).

Magistratuek presidentea hautatu beharko dute euren artetik; hiru urterako izendatzen da eta behin berritu daiteke kargua; presidenteordea ere hautatu behar dute. KAk hiru modutan jardungo du: Sekzioetan, Salatan edo Osoko Bilkuran.

5.2. Konstituzio-prozesuak

5.2.1. LEGE-INDARREKO ARAUEN KONSTITUZIONALTASUNA KONTROLATZEA

KAk baino ezin du esan lege-indarreko arauak konstituziokontrakoak direnik: Autonomia Esta-tutuak; lege organikoak; lege arruntak; lege-dekretuak; legegintza-dekretuak; Nazioarteko Itunak; Kongresuaren, Senatuaren eta Gorte Nagusien araudiak; eta Autonomia Erkidegoek eman ditzake-ten antzeko beste arau guztiak. Erkidegoko Zuzenbideko arauei dagokienez, KAk esanbidez uko egin dio arau horiek kontrolatzeko eskumena izateari, Europako Erkidegoen Justizia Auzitegiari baitagokio eginkizun hori.


23


A. Konstituzionaltasun-errekurtsoa

Lege-indarreko arau bat zuzenean aurkaratzea esan nahi du. KAn errekurtsoa jar dezakete ho-nako hauek: Gobernuko presidenteak, herri-defendatzaileak, 50 diputatuk, 50 senatarik, eta Auto-nomia Erkidegoetako organo betearazle eta legegileek (azken horiek lege-mailako Estatuko arauen aurrean, beren autonomia-eremua eraginpean hartzen badute). Errekurtsoa jartzeko 3 hilabeteko epea dute, aurkaratutako araua argitaratzen denetik kontatzen hasita.

Balizko konstituziokontrakotasun-deklarazioak eraginpean hartutako aginduak deuseztatzea dakar (gerta daiteke arau osoa deuseztatu beharrean, agindu jakin batzuk soilik deuseztatzea, Konstituzioarekin bateragarriak ez direnak, alegia). Emandako epaiek erabateko ondoreak izango dituzte denen aurka eta botere publiko guztiak lotetsiko dituzte. Ezin da horien aurkako errekurtso-rik jarri ez barnean, ez Estatuko eremuan.

B. Konstituziokontrakotasunaren gaia

Epaile eta auzitegi arruntek baino ezin dute proposatu KAn, dela ofizioz, dela alderen batek eskatuta. Eta horixe gertatuko da organo judizial horrek daraman eta abian dagoen prozeduraren batean aplikatu beharreko lege-indarreko arau baten konstituzionaltasunari buruzko zalantza sortu denean; zalantza hori garrantzitsua izango da prozesua erabakitzeko.

Aurkaratutako arauari buruzko KAren epaiak ondore orokorrak izango ditu, baita konstituzion-kontrakotasun-errekurtsoan ere; epai hori gaia proposatu zuen epaileari edo auzitegiari jakinarazi-ko zaio, hark horren arabera ebatz dezan prozesua (kasu jakin horretan).

C. Nazioarteko Itunen aurretiazko kontrola

Kasu horretan, KAk kontrolatzen du Nazioarteko Itunen konstituzionaltasuna. Mekanismo ho-nen bereizgarria zera da, KAren kontrola Ituna indarrean hasi aurrekoa dela. Itunaren testuak behin betiko finkatuta egon behar du, baina Estatuak ez du onartu behar izan, ez oraindik. Harta-ra, Konstituzioaren kontrako nazioarteko konpromisoak hartzea saihesten da. KAren kontrola Go-bernuak edo Ganberetako batek soilik eska dezakete. KAk horri buruz egiten duen deklarazioa lo-teslea izango da Estatu osoan. KAk aitortzen badu Ituna EKren kontrakoa dela, orduan Estatuak bi aukera baino ez ditu:

— konstituzioaren kontrako edukia duen Ituna ez berrestea— edo Konstituzioa aldatzea, kontraesanik egon ez dadin, eta horren ondoren, Ituna berres-tea.

5.2.2. BABES-ERREKURTSOA KONSTITUZIO AUZITEGIAN

Botere publikoen jardunaren aurrean herritarren eskubide eta askatasunak defendatzeko oina-rrizko tresna da. Barneko edo Estatuaren azken errekurtsoa da, oinarrizko eskubideak defenda-tzeari dagokionez. Honako hauek jar dezakete: herri-defendatzaileak, Fiskaltzak, eta errekurrituta-ko egintzak edo ez-egiteak eraginpean hartutako pertsona fisiko edo juridiko orok.

Eskubideak eta askatasunak babesteari dagokionez, errekurtso hau “subsidiarioa” dela na-barmendu behar da. Alegia, KArako sarbidea ez da berehalakoa, baizik eta epaile eta auzitegi arruntak izango dira horien “bermatzaile naturalak”. Bermatzaile judizial nazional horien aurreko defentsa-tresna arruntak agortutakoan baino ezin izango da jo KAren babes bila.

Hala ere, oinarrizko eskubide guztiek ez dute konstituzio-babesaren aukera. Ikus dezagun zein eskubideren babesa eska dezakegun:

— EKren 53.2 artikuluaren arabera, babes-errekurtsoaren bidez, honako kasu hauetan (soilik hauetan) onartutako eskubide eta askatasunen aurka egiten duten botere publikoen edozein egintzaren aurrean babesa lortzen da:

24



EKren I. tituluaren II. kapituluko 1. atala: 15-29 artikuluetan jasotako oinarrizko eskubi-deak eta askatasun publikoak (bizitzeko eskubidea, ideologia-askatasuna, eta abar).30.2 art.: kontzientzia-objekziorako eskubidea.

Epaian oinarrizko eskubidearen urraketarekin loturiko gaiak ebatziko dira, prozesu arruntean erabakitako gaiaren funtsean sartu gabe. KAk babesa ezetsi edo baietsi ahal izango du, erabat edo partzialki. Babesa ematen badu, KALOn efektu hirukoitz posiblea aurreikusten da: aurkaratu-tako egintza edo ebazpena deusez deklaratzea, partikularrari urratutako eskubidea aitortzea, eta errekurtsogileari bere eskubidearen osotasuna itzultzea hartu beharreko neurriak hartuta.

5.2.3. ESKUMEN-GATAZKAK

KAk ebatziko ditu Estatuaren eta autonomia-erkidegoen arteko eskumen-gatazkak, eta azken horiek euren artean dituztenak. Honelakoak izan daitezke:

— Eskumen-gatazka positiboak: Estatuak edo Autonomia Erkidego batek uste badu besteak har-tutako erabaki edo ebazpen bat berari dagozkion eskumenetan sartzen dela. KAn honako hauek jar dezakete gatazka: Gobernu zentralak edo Autonomiako Gobernuek (“erasotua" nor den arabera).

— Eskumen-gatazka negatiboak: Administrazioek (Estatukoak eta Autonomikoek) pertsona fisiko edo juridiko batek egindako eskaera juridiko bat ebazteko eskumena ezetsi edo eskumenari uko egiten badiote. Kasu horretan, partikularrak gatazka negatiboa KAn aurkez dezake (le-gitimatua dago). Halaber, gatazka negatiboa sor daiteke Gobernu zentralak Autonomia Erki-dego bati eskatzen badio bere ustez hari dagokion eskumen bat gauzatzeko, eta Autonomia Erkidegoak uko egiten badio, kontrakoa uste duelako. Kasu horietan, gatazkaren xedea ez da xedapen edo egintza bat, baizik eta xedapen eta egintza horiek ez egitea.

Ebazpenerako, EK ez ezik, Estatuaren eta Autonomia Erkidegoen eskumen-eremuak zehazteko gainerako legeak eta Autonomia Estatutuak ere kontuan izan beharko ditu KAk (alegia, “konstitu-zionaltasun-blokea” esaten zaiona).

KAren epaian erabakiko da zein Administrazio den eskuduna, eta eskumenik gabe emandako xedapen, ebazpen edo egintzak baliogabetu egingo ditu; horretaz gain, eta hala badagokio, da-gokiona xedatuko du bere babespean sortutako izatezko edo zuzenbidezko egoerei buruz.

5.2.4. ESKUDANTZIA-GATAZKAK

Goian aipatutako eskumen-gatazkak “lurralde-gatazkatzat” har badaitezke (Konstituzioan eta Estatutuetan egiten diren boterearen lurralde-banaketaren ondorioz sortzen baitira), eskudantzia-gatazkak konstituzio-organoen artean sortzen dira, euren arteko eskumen-banaketa dela-eta. Izan ere, Estatuko organoen arteko gatazkatzat hartzen da organo horietakoren batek uste badu beste bat bere jardun-eremuan sartu dela, hau da, Konstituzioaren arabera berari dagozkion eskumene-tan. Estatuaren botereen antolamenduan parte hartzen duten konstituzio-organoek soilik proposa ditzakete, hau da, Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiak eta Gobernuaren, Kongresuaren nahiz Senatuaren osoko bilkurak.

5.2.5. TOKIKO AUTONOMIA DEFENDATZEKO GATAZKAK

Prozedura horren bidez, Estatuko edo Autonomia Erkidegoko lege-indarreko lege edo arauak aurkaratu daitezke KAn, baldin eta Konstituzioan bermatutako tokiko autonomia urratzen badu-te. Honako hauek jar dezakete KAn: udalerri edo probintzia batek, legea urratzen duen arauaren hartzaile bakarrak eta zuzenak direnean; edo eraginpean hartutako hainbat udalerrik edo probin-


25


tziak, KALOn xedatutako proportzioei jarraiki. KAk epaia emango du eta tokiko autonomia urratu ote den erabaki beharko du.

5.2.6. EKREN 161.2 ARTIKULUA AURKARATZEA

Legitimatu bakarra izaki, Estatuko Gobernuak KAn aurkaratu ahal izango ditu Autonomia Erki-degoetako legea baino maila txikiagoko egintza edo xedapenak, betiere Konstituzioaren kontra-koak direla uste badu eskumen-banaketarekin loturarik ez duten arrazoiak direla-eta (azken kasu horretarako daude eskumen-gatazkak). Aurkaratuz gero, errekurritutako egintza eten egingo da automatikoki.

6. HERRI-DEFENDATZAILEA

6.1. Konzeptua

EKren 54. artikuluan arautzen da figura hori, Gorte Nagusietako komisionatu goren bezala, haiek izendatuta, I. tituluan barneratzen diren eskubideak defendatzeko. Horretarako, herri-defen-datzaileak Administrazioaren jarduna gainbegiratu ahal izango du, Titulu honen barnean bilduta-ko eskubideen urraketa posibleak atzemateko, eta jokabide horiek zuzentzeko eskatuko du. EKn lege organiko batera jotzen da figura hori arautzeko, eta konstituzioaren agindu hori honako lege honekin betetzen da: herri-defendatzaileari buruzko apirilaren 6ko 3/81 Lege Organikoarekin.

Alabaina, erakunde honek ez du eskumen betearazlerik. Eragin juridikoa baino gehiago, era-gin politikoa edo iritzi publikoarena du; bere aginpidean oinarrituta, konbentzitzeko jarduten du, bai zuzenean, baita Gorte Nagusietara igorritako txostenen bidez ere. Izan ere, herri-defenda-tzaileak Gorteetan eman behar du aldizka bere jardunaren berri, bi Ganberen Osoko Bilkuren aurrean ahoz azaltzen dituen urteko txostenen bidez; txosten horiek argitaratu egiten dira. Hori horrela izanik, herri-defendatzailearen eraginkortasuna bere ikerketaren emaitzen publizitatearen araberakoa izango da, hein handi batean.

6.2. Izendapena eta estatutu pertsonala

Agintaldia 5 urtekoa da eta berriz hautatzeko aukera du. Kargua lortzeko baldintza bakarra hauxe da: adin-nagusiko espainiarra izatea eta eskubide zibil eta politikoak erabat baliatzeko mo-duan egotea. Gorteek izendatuko dute sistema konplexu baten bidez eta bi Ganberetan gehiengo kalifikatua lortu behar du. Herri-defendatzailea Kongresuaren eta Senatuaren arteko Batzorde Mis-toaren bidez jarriko da harremanetan Gorteekin.

Legez erabateko independentzia eta autonomia aitortzen zaio kargua baliatzeko. Legebiltzarki-deen antzera, honako prerrogatiba hauek ere esleitzen zaizkio: bortxaezintasuna (karguan dihar-dutela adierazitako iritziengatik edo egindako egintzengatik), immunitatea (ezin da atxilotu, ez badu ageri-ageriko delitua egiten) eta foru berezia.

6.3. Eginkizunak

Eskumen-eremua agintari, funtzionario edo Administrazio Publikoen –baita Administrazio Publi-ko autonomikoak ere– zerbitzura jarduten duen ororen jarduerara zabaltzen da, nahiz eta Autono-mia Erkidegoan ere antzeko figura bat sortua izan (EAEn, Arartekoa); kasu horretan, bigarren figu-ra horren jardun-eremua murritzagoa da, Autonomia Erkidego horretako Administrazio Publikoaren jardueretara mugatuta.

26



Ofizioz edo edozein pertsona natural edo juridikok eskatuta ekin diezaioke jardunari, baldin eta legezko interesa argudiatzen badu. Kexak sinatu egin behar dira, anonimoak izan ezik. Jardu-nak doan izaten dira, eta ez da ez ordezkaririk, ez abokatuen asistentziarik ere behar izaten.

Herri-defendatzaileak ikuskatzeko eta ikertzeko ahalmenak ditu; horrek esan nahi du botere publiko guztiek laguntza emateko legezko eginbeharra dutela ikerketak egiteko garaian (datuak egiaztatu, elkarrizketak egin, espedienteak aztertu...). Ikerketak eragoztea edo jarrera oztopatzai-lea izatea delitu izan daiteke, eta, horretaz gain, modu horretan jardun duten agintari eta funtzio-narioen izenak esanbidez aipatuko dira Gorteetan aurkezten den urteko txostenean.

Herri-defendatzaileak demandak jar ditzake auzitegi arruntetan. KAn konstituziokontrakotasun-errekurtsoa eta babes-errekurtsoa jartzeko ahalmena ere badu. Era berean, Administrazioari eta Gorteei askotariko gomendioak eta iradokizunak egin diezazkieke (arau bat aldatzeko, neurri ja-kin batzuk hartzeko...).


27

2

Estatu Buruzagitza. Gorte Nagusiak. Kongresuaren eta Senatuaren osaera, atribuzioak eta funtzionamendua. Gobernua eta Administrazioa.

Botere Judiziala

Aurkibidea: Sarrera.—Estatu Buruzagitza.—Gorte Nagusiak.—Kongresuaren eta Senatua-ren osaera, atribuzioak eta funtzionamendua.—Gobernua eta Administrazioa.—Botere Judi-ziala.

SARRERA:

Konstituzioaren alderdi organikoa: Aurreko gaian, Konstituzioaren alderdi dogmatikoa aztertu dugu (oinarrizko eskubideak eta betebeharrak). Gai honetan, berriz, Konstituzioaren alderdi orga-nikoa aztertuko da, hau da, Estatuko botereak taxutzeko modua eta organoen arteko harreman- sistema.

Botere-banaketa estatu demokratikoan: Botere konstituziogileak Estatuak eragiketak gauza-tzeko behar dituen organoak eta prozedurak zehazten ditu. Konstituzionaltasunaren erreformaz eta kontrolaz gain, Estatuko organoen funtzioak agintzen ditu Konstituzioak juridikoki:

— Funtzio legegilea: Konstituzioa osatzen duten arau juridikoak egitea, hau da, errealitatea arautzeko xedapen orokorrak eta abstraktuak. Funtzio horrek Konstituzioan araututako eta erregelamendu parlamentario batean garatutako prozedura baten bitartez jardungo duen legegintza-organo bat eskatzen du.

— Funtzio betearazlea: Estatuko jarduerari lotuta dago. Legeak eta epaiak betearazteaz gain, Estatuko jardueraren zuzendaritza nagusiaren inguruko erabaki politiko orokorrak hartzea sartzen da funtzio horren barruan. Bestela esanda, botere judizialak eta Parlamentuak fun-tzio betearazlearen oinarrizko elementu diren zuzendaritza politikoa, administrazio zibila eta administrazio militarra kontrolatuko dituzte juridikoki eta politikoki. Nolanahi ere, funtzio betearazlea Gobernuari eta Administrazioari dagokie nagusiki.

— Funtzio judiziala: independentzia du ezaugarri bereizgarri, eta, beraz, beste bi funtzioetatik bereizita dago. Estatu demokratikoetan ere izaten dira tirabira juridikoak edo eskubide-kal-tetzeak. Horren ondorioz, legeen baliozkotasunaren eta gatazka juridikoen inguruan sortzen diren zalantza guztiak ebazpen behin betiko lotesleen bitartez ebatzi behar ditu botere judi-zialak. Epaileen independentzia eta legearekiko eta prozesu-formalitateekiko errespetua dira Estatu demokratikoko gatazkak konpontzeko berme ezagunik onenak.

Beste konstituzio-funtzio batzuk —hala nola funtzio konstituziogilea (hautesleekin lotua eta Ba-tzar Konstituziogilearen eta/edo Erreferendumaren bitartez adierazia) eta Estatuko funtzioen lurral-de-dimentsioa— aurreko gaian eta ondorengoan aztertzen ditugu.

Monarkia Parlamentarioa, Estatuko forma politikoa: 1978ko Konstituzioaren 1.3 artikuluaren arabera, “Estatuko forma politikoa Monarkia parlamentarioa da”. Termino horrek honako alderdi hauek adierazten ditu: eratutako botereen egitura, gobernu-forma eta, bereziki, erregea gobernu-funtziotik kanpo geratzea eta Gobernuak Parlamentuaren aurrean duen erantzukizuna.

28


Estatu-buruzagitza. Gorte nagusiak. Kongresuaren eta senatuaren osaera, atribuzioak eta funtzionamendua

Bestela esanda, Espainiako Konstituzioak sistema parlamentarioa ezartzen du, beste gobernu-sistema batzuk alde batera utzita (hala nola sistema presidentzialista eta erdipresidentzialista). Sis-tema parlamentarioaren oinarrizko ezaugarriak honako hauek dira: subiranotasuna Parlamentua-ren esku uzten da eta ez dago bereizketa zorrotzik Parlamentuaren eta Gobernuaren artean, eta Gobernuaren barruan bereizketa egin behar da adierazitako funtzioetako bat ere ez duen, baina Estatuko organo den Estatuko buruaren eta Gobernuko buruaren artean.

Sistema presidentzialista batean, berriz (hala nola AEBetako sisteman), hiru botereak zorro-tzago bereizita daude, eta presidenteak figura bakar batean biltzen ditu Estatuko burua eta Go-bernuko burua. Sistema erdipresidentzialista batean (hala nola Frantziakoan), botere-bereizketa konplexuagoa da. Estatuko burua herriak hautatzen du demokratikoki, eta botere betearazlea du, baina gehiengo parlamentarioak izendatutako Gobernuko buruarekin batera.

Espainiakoa bezalako sistema parlamentarioen ezaugarri nagusiak honako hauek dira: a) Go-bernuaren eta Parlamentuaren artean dagoen konfiantza-harremana (gehiengo parlamentarioa duen alderdiak osatzen du Gobernua) eta konfiantza-harreman hori gauzatzeko mekanismoak; b) Herriak Parlamentua hautatzen du, eta horrek izendatzen du Gobernua (gehiengo parlamentarioa duen alderdia izango da Gobernuaren titularra); c) botere betearazlea ez zaio Estatuko buruari esleitzen, Gobernuari baizik (Gobernua kide anitzeko organo bat izan ohi da); d) Estatuko burua Gobernutik bereizitako erakunde bat izan ohi da.

Gai honetan, honako hauek aztertuko ditugu: 1978ko Konstituzioan agertzen den botereen eta funtzioen banaketa (eta, bereziki, Gorte Nagusien —Kongresuaren eta Senatuaren— osaera, funtzionamendua eta atribuzioak), eta Gobernuak eta Botere Judizialak Espainiako ordenamendu konstituzionalean duten konfigurazioa. Edonola ere, lehen azalpena Estatu Buruzagitzari dagokio, hots, funtzio betearazlerik, legegintzakorik eta judizialik ez duen organo konstituzionalari.

ESTATU BURUZAGITZA:

Erregearen posizioa Konstituzioan: Parlamentuak, Gobernuak eta Botere Judizialak beren fun-tzioak dituzte. Botere-bereizketari buruzko teoriek, aldiz, ez diote ezein funtziorik ematen Estatu Buruzagitzari. Estatuko organo horrek oraindik bizirik irauteko justifikazio bakarra historikoa da: Europako herrialde askok monarkia absolutua izan zuten garai batean, eta zirkunstantzia historiko hori kontuan hartuta baino ezin da ulertu Estatu Buruzagitza. Estatuaren antolamenduari dagokio-nez arrazoiak historiak baino indar handiagoa hartu duen heinean, murriztu egin da erakunde horrek gaur egungo demokrazia parlamentarioen sistema politiko eta konstituzionalaren funtziona-mendurako duen garrantzia.

Espainiako konstituzionalismoaren kasuan, erregea Estatuko botereen parte izan da historikoki. Dena dela, 78ko Konstituzio egin zuen botere konstituziogileak Estatu Buruzagitza agindu juridi-koen bidez zehaztu bazuen ere, erregea Estatuko botereetatik kanpo kokatu zuen. Hortaz, prozesu politikotik kanpo geratu zen erregea.

Koroaren erregulazio konstituzionala: Espainiako Konstituzioaren II. Tituluan jasota dago (56.-65. artikuluak). Konstituzioan, Koroa ez da Estatuko botereen parte gisa agertzen, bai, ordea, sis-tema politikoaren premisa gisa, eztabaida orotatik kanpo geratu behar duen premisa gisa, alegia. Horren ondorioz, artikulu horiek eta arestian adierazitako 1.3 artikulua Konstituzioaren 168. arti-kuluaren zorroztasun bereziaren bidez babestuta daude, eta, beraz, aldatu nahi izanez gero, arti-kulu horretan aurreikusitako prozedurara jo beharra dago.

Arestian adierazi dugunez, organo konstituzional horren ezaugarri nagusia da Estatuko buruak funtzio betearazle tradizionalaz bestelako funtzioak dituela. 56.1, 62. eta 63. artikuluak aztertuz gero, organo horren ezaugarri eta funtzio nagusiak ondoriozta daitezke:

a) erregea Estatuko burutzat hartzen da, eta, beraz, organo konstituzionaltzat; b) Estatuko bu-ruak Estatuko egintzarik garrantzitsuenak (legeak eta izendapenik garrantzitsuenak) formalizatzen ditu; c) Estatuaren batasunaren eta iraunkortasunaren sinboloa da; d) erakundeen funtzionamendu erregularrari lotutako moderazio- eta arbitraje-funtzioak ditu, betiere neutraltasun politikoaren es-


29


kakizunetik abiatuta; e) nazioarteko harremanetan Estatuaren goi-ordezkaritza izatea dagokio; f) erregea Konstituzioaren bermatzailea da; izan ere, Estatuko egintza nagusiak gauzatzea dagokio, eta indar armatuen agintari gorena da.

Ezaugarri eta funtzio horietako batzuk II. Tituluaren artikuluetan eta Konstituzioaren beste arti-kulu batzuetan zehaztuta daude:

1) Funtzio sinbolikoa: Nazioarekiko eta nazioa osatzen duten autonomia-erkidegoekiko leialta-sun-sentimenduak mobilizatzeko gai izango den sinbolo izatea dagokio Koroari (61. artiku-lua).

2) Funtzio legegileak eta betearazleak: Honako hauek dagozkio erregeari:

— Estatuko egintzarik garrantzitsuenak formalizatzea, bai legegintza-izaerakoak (62.a eta 91. artikuluaren arabera, legeen argitalpena berretsi, aldarrikatu eta agintzen du), bai go-bernu-izaerakoak (62.f artikuluaren arabera, Ministro Kontseiluan erabakitako dekretuak igortzen ditu, enplegu zibilak eta militarrak ematen ditu, eta ohoreak eta sariak ematen ditu, betiere legeei jarraiki);

— legegintza-organoen eta gobernu-organoen titularrak berritzeko deialdiak eta izendape-nak (62.b, d eta e artikulua) eta erreferendumerako deialdiak (92. artikulua) egitea;

— Gobernuko presidente izateko hautagaia proposatzea (62.d eta 99. artikuluak), Gober-nuko presidentearen proposamenez ministroak izendatzea (62.e eta 100. artikuluak), eta Gorte Nagusiak formalki desegitea (99.5 eta 115.1 artikuluak).

Praktikan, erregeak, Estatuko buru gisa, ez du “botere propiorik” Parlamentua desegiteko, erreferendumetarako deialdiak egiteko, Gobernuko burua izendatzeko, ganberei mezuak zuzentzeko edo aparteko neurriak hartzeko (sistema presidentzialisten kasuan, kontrakoa gertatzen da). Bere moderazio- eta arbitraje-funtzioak sistema konstituzionalaren zerbitzura daude. Estatu Buruzagitza prest dago beti Gorte Nagusien eta Gobernuaren lehentasun po-litikoak nagusi izateko, horiek baitira funtzio legegileak eta betearazleak dituzten benetako botereak. Praktikan, erregeak ezin ditu ministroak askatasun osoz izendatu eta kargugabetu, aurrez Kongresuaren konfiantzarekin inbestitutako Gobernuko presidentearen proposamena behar baitu horretarako (99. eta 100. artikuluak). Era berean, ezin dio betorik jarri eta uko egin legeen berrespenari (91. artikulua).

3) Nazioarteko eremuko funtzioak: Erregeak enbaxadoreak eta diplomatikoak egiaztatzen ditu —legazio aktiboa eta pasiboa— (63.1 artikulua), eta Estatuak tratatuen bidez betebeharrak bere gain hartzeko baimena (63.2 artikulua) eta gerra deklaratzeko eta bakea egiteko (63.3 artikulua) emandako baimena adierazten ditu. Hala ere, ezin du gerra edo bakea erabaki eta ezin ditu tratatuak egin, Gorte Nagusien eta Gobernuaren zeregina baita hori (63., 94. eta 97. artikuluak). Azken batean, Estatuko atzerri-gaietako politika ez du erregeak finkatzen, Gobernuak baizik (Parlamentuaren beharrezko baimenekin).

4) Beste funtzio batzuk: justizia haren izenean administratzen da (117.1 artikulua); Auzitegi Go-reneko presidentea izendatzen du Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiaren proposamenez (123.2 artikulua); grazia-eskubidea erabiltzen du legeari jarraiki (62.i artikulua); eta Kons-tituzio Auzitegiko magistratuak (159.1 artikulua) eta autonomia-erkidegoetako presidenteak (152.1 artikulua) izendatzen ditu. Aurreko funtzioen kasuan bezala, horiek guztiak ez dira botere erreal edo efektibo baten atributuak, ohorezko atributuak baizik.

Berrespena: erregeak Estatuko buru gisa egiten dituen egintza guztiak berresteko, hau da, beste organo konstituzional batzuek baimentzeko beharrean datza berrespena. Oro har, Estatuko buruaren egintzak sinatzen direnean gauzatzen da. Nolanahi ere, Gobernuko presidenteari, mi-nistroei eta Diputatuen Kongresuko presidenteari dagokie sinatzea (56.3 eta 64. artikuluak). Be-rrespenik ezak egintza horien deuseztasuna dakar. Era berean, Gobernuak erregearen botereari egiten dion kontrola bigarren kontrol parlamentario bati lotuta dago, eta ministroak erregearen egintzen erantzule politikoak eta penalak dira. Gaur egungo konstituzionalismoan, berrespenak eta erregearen bortxaezintasunak beren zentzu politikoa galdu dute. Izan ere, erregea dagoeneko

30



ez da botere betearazlearen titularra, eta berrespena dagoeneko ez da erregearen egintza, erre-geak sinatzen duen Gobernuaren egintza baizik.

Koroaren ondorengotza: 1978ko Konstituzioak ez du dinastia berririk ezarri. Horren ordez, Juan Carlos I.a erregea eta haren ondorengoak hartzen ditu dinastia historikoaren oinordeko legi-timotzat (57.1 artikulua). Artikulu horretan bertan, Koroaren ondorengotzarako arauak daude fin-katuta: oinordetza- eta ordezkaritza-elementuak, erregearen ondorengoen arteko lehenak eta, hori hiltzen bada, horren ondorengoek duten lehentasuna zehazten dutenak. Arau horiek honako haue-kin osatzen dira: a) aurreko linearen lehentasuna ondorengo lineen aldean (betiere aurreko linea zuzeneko linea bat osatzen duten hainbat belaunalditako pertsonek osatzen dutela, eta ondorengo lineak adar komun baten ondorengoak diren zehar-lineak direla ulertuta); b) linea beraren ba-rruan, gradurik hurbilenaren lehentasuna urrunekoaren aldean (aurreko belaunaldien lehentasuna gazteen belaunaldien aldean); c) gradu beraren barruan, gizonezkoen lehentasuna emakumez-koen aldean (alderdi gatazkatsua da, 14. artikuluan agertzen den sexuen berdintasun juridikoaren printzipioaren salbuespena baita; gainera, Konstituzioaren etorkizuneko erreformetan landu beha-rreko lehentasunezko gaietako bat da); d) eta sexu beraren barruan, adin handiagokoen lehenta-suna adin txikiagokoen aldean.

Linea guztiak desagertzen badira, 57.3 artikuluaren arabera Gorte Nagusiek erabakiko dute Koroaren ondorengotza, betiere Espainiako interesetarako modurik komenigarrienean. Bestalde, 57.5 artikuluak adierazten duenez, Gorte Nagusiek abdikazioak eta ondorengotza-eskubideak onartu, eta sortzen diren zalantza edo gatazka dinastikoak ebatzi beharko dituzte.

Konstituzioak, halaber, erregeordetzaren ezohiko egoera aurreikusten du (59.1 eta 2. artiku-luak), hau da, erregeari dagozkion funtzioak haren aitak edo amak (erregea adingabea bada), edo, halakorik ezean, senide adindunik hurbilenak betetzen dituenean; erregea desgaituta dagoe-nean, berriz, printze oinordekoa izango da erregeordea, betiere adinduna bada (osterantzean, erregeordetzari buruzko arauak izango dira baliozkoak). Aipatu berri ditugun arauen arabera inor ez badago, Gorte Nagusiek erregeordea izendatuko dute. Erregeordetza hori indibiduala edo kide anitzekoa izan daiteke (azken kasu horretan, hiru edo bost pertsonak osatuko dute —59.3 ar-tikulua—).

GORTE NAGUSIAK:

Gorte Nagusien garrantzia: Gorte Nagusiak, politikoki eta juridikoki, 1978ko Konstituzioak defi-nitutako gobernu-formaren organo zentrala dira, Espainiako herria ordezkatzen baitute (66.1 artiku-lua). Estatuko gainerako botereek ez dute zuzeneko lotura hori herriaren borondatearekin. Horrega-tik, Gorte Nagusien bitartekotza behar dute eratzeko eta beren jardueren legitimazio demokratikoa lortzeko. Gorte Nagusien zentraltasun politikoa agerian geratzen da Gobernuaren eraketa eta zu-zendaritza politikoa haien mende daudela ikustean. Izan ere, Gorte Nagusiek izendatzen dute Go-bernuko presidentea, eta Gorte Nagusiek kontrolatzen dute Gobernuaren jarduera. Eta Gorte Na-gusien zentraltasun juridikoaren erakusgarri, esan beharra dago botere legegilearen monopolioa dutela eta arauak eman ditzaketela, Konstituzioaren muga bakarrarekin (kasu horretan, ohartarazi beharra dago gaur egun botere legegilearen monopolio hori autonomia-erkidegoetako parlamentue-kin eta ahalmen legegilea duten Europako Erkidegoko erakundeekin partekatzen dutela).

Bi ganberako sistema: 66.1 artikuluak bi ganberako sistema ezartzen du, Gorte Nagusiak Di-putatuen Kongresuak eta Senatuak osatzen dituztela xedatzen baitu. Botere konstituziogileak jarrai-pena eman dio bigarren ganbera bat ezartzen duen Europako tradizio liberalari. Historikoki, biga-rren ganbera horretan oinordetzako noblezia eta klase pribilegiatuak zeuden ordezkatuta, baina, Estatuaren demokratizazioarekin, Estatu Buruzagitzei gertatutakoaren antzekoa gertatu zaio gan-bera horri, hau da, bere funtzio politiko-konstituzionalak desagertu egin dira hein handi batean.

Gaur egun, bigarren ganbera hori deszentralizazio politiko eta administratiboko prozesuei lotuta dago, AEBetako tradizio demokratikoari jarraiki. Izan ere, AEBetan boterearen lurralde-ba-naketari lotuta agertzen da bigarren ganbera. Espainian, berriz, Senatuaren konfigurazio zeha-


31


tza polemiko samarra da, ez baita lurralde-ordezkaritzako ganbera gisa erabat konfiguratzen. 1978ko Konstituzioak AEBetako tradizio demokratiko horren elementuak eta historia konstituziona-laren beste elementu propio batzuk konbinatu ditu. Autonomia Erkidegoak ordezkatzeko ganbera-eredu bat hartu ordez, Senatua lurralde-ordezkaritzako ganberatzat hartzen duen (69.1 artikulua), baina izaera horrekin osatuta ez dagoen eredu baten alde egin da. Izan ere, autonomia-erkide-goak ordezkatzen dituzten Senatuko kideak gutxiengoa dira probintziako senatarien aldean, eta hautesleak Kongresurako berak dira.

1978ko Konstituzioari jarraiki Espainiak duen bi ganberako sistema “bi ganberako sistema in-perfektua” da, bi ganberak ez baitaude erabateko berdintasun-egoeran. Izan ere, oso nabarmena da Diputatuen Kongresuaren nagusitasuna Senatuaren aldean, batez ere Nazioko Gobernuarekiko harremanei dagokienez (Gobernuko presidentearen inbestidura, zentsura-mozioa eta konfiantza-a-razoa Diputatuen Kongresuari dagozkio soilik). Gainera, Senatuak mugatuta ditu legegintza-proze-duraren eremuko ahalak. Ezin ditu Kongresuak onartutako lege-proposamenak blokeatu, eta ez da beharrezkoa Senatuak lege-dekretuak baliozkotzea edo indargabetzea (Diputatuen Kongresuaren kasuan, berriz, ezinbestekoa da).

Ganberek bereiz eztabaidatzen dute, eta ganbera bakoitza independentea da barne-antola-menduari eta barne-funtzionamenduari dagokienez. Estatu Buruzagitzari lotuta dauden eta legegin-tzakoak ez diren egintza batzuetan baino ez dute elkarrekin jarduten. Horretarako, Erregelamendu propioa dute (erregearen izendapena oinordetza-linea desagertzen den kasuan —57.3 artikulua—; tronuaren ondorengotza lortzeko eskubidea duten pertsonak ezkontzeko debekua —57.4 artiku-lua—; erregearen desgaitzea —59.2 artikulua—; erregeordetzen izendapena —59.3 eta 60.1 arti-kuluak—; eta erregearen, erregeordeen eta printze oinordekoaren zina —61. artikulua—).

Gorte Nagusien oinarrizko erregulazioa: Konstituzioaren III. Tituluan jasota dago, 66-96. arti-kuluetan. Titulua hiru kapitulutan banatuta dago (I. Kapitulua-Ganberak —66-80. artikuluak—; II. Kapitulua-Legeak egitea —81-92. artikuluak-; eta III. Kapitulua-Nazioarteko itunak —93-96. artiku-luak-). Konstituzioaren 72.1 artikuluan ezartzen denez, ganberek beren erregelamendu propioak ezarriko dituzte (Diputatuen Kongresuaren Erregelamendua, 1982ko otsailaren 10ean onartua, eta Senatuaren Erregelamendua, 1994ko maiatzaren 3an onartua). Halaber, Hauteskunde Erregimen Orokorrari buruzko Lege Organikoa aipatu beharra dago, Kongresua eta Senatua hautatzeko sis-tema zehazten duen hauteskunde-lege nagusia baita.

Gorte Nagusiak hautatzea: Hauteskunde-sistema: Konstituzio-erregimenetako ordezkaritza-pro-zesua gauzatzeko mekanismoa da hauteskunde-sistema. Beraz, gizartea politikoki eratzeko eta ha-ren benetako borondatea adierazteko tresna dela esan daiteke. Zuzeneko demokrazia ezinezkoa da Estatu moderno handietan. Sistema politikoetan zuzeneko demokraziako tresna batzuk kontuan hartzen badira ere, estatu konstituzionaletako ohiko gobernu-forma demokrazia ordezkatzailea da. Alderdi politikoak borondate politiko hori arrazionalizatzen duten tresnak dira. Hautesleak, hau da, sufragio aktiborako eskubidea duten herritarren multzoak, lehiazko hauteskunde libreen bidez hautatzen dituzte beren ordezkariak (alderdi politikoetakoak, oro har), eta ordezkari horiek hartzen dituzte erabaki politikoak eta arau juridikoak.

Hauteskunde-sistemen tipologia: Hauteskunde-sistemetarako bi formula handi daude:

a) gehiengoan oinarritutako sistema. Horren bidez, dagokion barrutiko aulkia edo aulkiak boto gehien lortu dituen hautagaiari edo hautagaitzari esleitzen zai(zki)o (itzuli batean edo gehiengo soileko sistemaren bidez, edota bi itzulitan edo gehiengo osoko sistemaren bi-dez).

b) sistema proportzionala. Sistema horretan, lortutako botoen ehunekoarekiko proportzionala izango den aulki kopurua izango du alderdi politiko bakoitzak. Nolanahi ere, honako hauek bereizi behar dira: batez besteko handieneko sistemak, hau da, eragiketa matematikoen bidez zerrenda bakoitzeko boto kopurua bete beharreko aulki kopuruarekin zatitzen dute-nak (geratzen diren aulkiak hauteskunde-kozientetik hurbilen dauden “batez bestekoak” lortu dituzten zerrendentzat izango dira), eta hondar handieneko sistemak, hau da, soberako aul-kiak hondar handienak dituzten zerrendei esleitzen dizkietenak.

32



Kongresua eta Senatua hautatzeko sistema: Konstituzioak hauteskunde-formulari buruzko aipa-men puntual bat baino ez du egiten. Adierazten duenez, ordezkaritza proportzionaleko irizpideei jarraiki hautatu behar da Kongresua (68.3 artikulua). Hauteskunde Erregimen Orokorrari buruzko Lege Organikoak, proportzionaltasun-irizpidea hauteskundeetara zabaltzeaz gain (Senaturako hauteskundeetara izan ezik), Gorte Nagusiak hautatzeko sistemen beste alderdi batzuk zehaztu ditu. Zehazki, 1977ko martxoaren 18ko Errege Lege Dekretuaren bidez, D´Hondt Sistema ezarri da Kongresurako hauteskundeetarako (hau da, batez besteko handieneko sistema proportzionala-ren modalitateetako bat), eta hauteskundeei buruzko legeek beste zuzentzaile bat aplikatu diote proportzionaltasunari, aulkien esleipenetik kanpo utzi baitituzte hauteskunde-barruti bakoitzean emandako baliozko botoen gutxienez % 3 lortu ez duten hautagaitzak (Hauteskunde Erregimen Orokorrari buruzko Lege Organikoaren 163.1a artikulua).

Ordezkaritza proportzionalaren irizpide horren salbuespena Senaturako hauteskundeen kasua da. Hauteskunde horiek gehiengoan oinarritutako formula bati jarraitzen diote, baina zuzentzaile batek gutxiengoaren ordezkaritza bermatzen du. Izan ere, hautesleek lehian dauden aulkiena baino hautagai kopuru txikiagoa aukeratzen dute.

Gainera, Diputatuen Kongresurako hauteskundeetan ez bezala (Kongresurako ordezkariak ze-rrenda itxiak eta blokeatuak dituzten boto-txartelen bidez aukeratzen dira), Senaturako hauteskun-deetan hautagai bakoitzari ematen zaio botoa. Praktikan, ordea, Senaturako hauteskunde-portae-ran Kongresurako hauteskundeetan nagusi diren jarraibide partidistak agertzen dira.

Konstituzioa argiagoa da hauteskunde-barrutiei, hots, botoak zenbatzeko eta aulkiak esleitzeko unitate geografikoei dagokienez. Kongresurako zein Senaturako hauteskunde-barrutiak probintziak izango dira (68.2 eta 69.2 artikuluak), Ceuta eta Melillaren (68.2 eta 69.4 artikuluak) eta uhar-teen edo uharte multzoen salbuespenak aparte utzi gabe, horiek hauteskunde-barrutitzat hartzen baitira Senaturako hauteskundeetan (69.3 artikulua).

KONGRESUAREN ETA SENATUAREN OSAERA, ATRIBUZIOAK ETA FUNTZIONAMENDUA:

Osaera: Senatuaren edo Goiko Ganberaren kasuan, probintzia bakoitzak zuzenean lau sena-tari izendatzea dago aurreikusita, honako salbuespen hauekin: uharte handi bakoitzak hiru sena-tari, Ceutak bi, Melillak bi eta uharte edo uharte multzo txiki bakoitzak bat (69. artikulua). Senata-rien kopurua milioi biztanleko senatari batekin osatuko da. Senatari hori autonomia-erkidegoetako legebiltzarrek izendatuko dute (69.5 artikulua).

Kongresuaren edo Beheko Ganberaren kasuan, berriz, probintzia bakoitzak hautatu beharreko diputatuen kopurua zeharka zehazten du Konstituzioak. Kongresuak gutxienez 300 diputatu eta gehienez 400 izan ditzake (68.1 artikulua). Hauteskunde-barruti guztiek gutxieneko ordezkaritza bat izango dute, eta gainerako diputatuak biztanleriaren arabera banatuko dira (68.2 artikulua). Hauteskunde Erregimen Orokorrari buruzko Lege Organikoak diputatu kopuru egonkor bat finkatu du Kongresuan (350 kide), eta gutxienez bi diputatu esleitu dizkio probintzia bakoitzari, Ceutari eta Melillari izan ezik (diputatu bana). Gainerako diputatuak (248) biztanleriari lotutako irizpidee-tan oinarrituta esleituko zaizkio hauteskunde-barruti bakoitzari, eta, jakina, irizpide horiek aldatu egin daiteke. Gainera, deialdiari buruzko Dekretuari lotuta daude, eta hauteskunde-barruti bakoi-tzean hautatu beharreko diputatuen kopurua zehazten da bertan (Hauteskunde Erregimen Oroko-rrari buruzko Lege Organikoaren 162.4 artikulua). Era berean, Dekretuak kontuan hartu beharko du Hauteskunde Erregimen Orokorrari buruzko Lege Organikoaren 162.3 artikuluan ezarritako ba-naketa-kuoten prozedura.

Kongresuaren eta Senatuaren atribuzioak: Gorte Nagusien funtzio generikoak Konstituzioaren 66. artikuluan adierazita daude: Espainiako herria ordezkatzea, Estatuaren ahalmen legegilea ba-liatzea, Estatuko Aurrekontu Orokorrak onartzea, Gobernuaren jarduna kontrolatzea eta Konstitu-zioak esleitzen dizkien gainerako eskumenak. Ordenamenduaren arau juridiko “zentralak” egiten, Estatuko gastuak baimentzen eta Gobernuaren jarduna kontrolatzen dutenez gero, sistema konstitu-zionalaren funtsezko zutabeetako bat dira Gorte Nagusiak.


33


66. artikuluan adierazitakoari dagokionez, organo konstituzional horren berariazko eskume-nak honela laburbil daitezke: a) legegintza-funtzioak; b) Gobernua kontrolatzeko funtzioak; c) fi-nantza-funtzioak; d) beste funtzio batzuk.

a) Legegintza-funtzioak. Arau juridikoak zuzenean egiteko xedea dutenak eta Estatuko ordena-mendu juridikoaren aldaketari eta eguneratzeari lotutakoak dira. 66.2 artikuluak ahalmen legegilea esleitzen die Gorteei, hau da, Estatuko legeak lantzea eta onartzea (lege organi-koak eta lege arruntak), Gobernuak egindako lege-mailako Estatuko arauak egiteko proze-suan esku hartzea (legegintzako dekretuak eta lege-dekretuak), nazioarteko itunak egiteko baimena ematea (94. artikulua), eta Konstituzioaren erreformak onartzeko prozesuan esku hartzea.

Gorte Nagusiek “lege-proposamenen” bidez sustatzen dute legeak egiteko prozesua. Le-gegintza-ekimena gauzatzeko, proposamena hamabost diputatuk edo talde politiko batek (Diputatuen Kongresuaren Erregelamenduko 126.1 artikulua) edota hogeita bost senatarik edo talde politiko batek (Senatuaren erregelamenduko 108.1 artikulua) aurkeztu behar dute. Dena dela, Gorte Nagusiek lege bat lantzea sustatzeko ahalmen hori ez da Kongresuarena eta Senatuarena soilik, Gobernuak ere (87.1 artikulua), Ministro Kontseiluaren bitartez, lege-proiektu izeneko testuak proposa baititzake (89.1 artikulua) Gorte Nagusiek onar ditzaten. Ganberek eta Gobernuak ez ezik, beste subjektu batzuek ere badute legegintza-ekimen hori, baina irismen mugatuagoarekin (adibidez, autonomia-erkidegoetako legebiltzarrak —87.2 artikulua— eta herri-ekimena —87.3 artikulua— aipa daitezke). 89.1 artikuluaren arabera, Gobernuaren lege-proiektuei lehentasuna eman behar zaie izapidetzean, betiere baimendu-tako gainerako subjektuen legegintza-ekimena gauzatzeko aukera eragotzi gabe.

Legegintza-prozedura arrunta (hau da, Ganbera bakoitzean lege-proposamenak edo lege-proiektuak aurkeztu ondoren egin beharreko izapideak) Konstituzioan eta ganberen erregela-menduetan araututa daude. Lehen fasean, zuzenketak aurkezten dira, bigarrenean batzorde txostengile batek zuzenketa horiek aztertu eta txosten bat egiten du, eta hirugarrenean, be-rriz, dagokion batzordeak edo Osoko Bilkurak txosten hori eta zuzenketak eztabaidatu eta bozkatu egiten ditu. Batzorde txostengilearen txostenak batzordean egin beharreko ezta-baidarako ardatz gisa balio du, eta batzorde horrek onartzen duen irizpenak betetzen du zeregin hori Osoko Bilkuran irakurtzean.

Eztabaida Diputatuen Kongresuaren Osoko Bilkuran hasten da. Osoko zuzenketen fasean, Gobernuaren proiektua edo Senatuaren proposamena guztiz baztertuta edo beste batez or-dezkatuta gera daiteke. Ondoren, proiektua edo proposamena batzorde-fasera eraman, eta dagokion batzordean aztertu eta bozkatzen da. Batzorde-fase horretan, lehenik eta behin testuari eta horren zuzenketei buruzko txosten bat egingo duen batzorde txostengile bat izen-datzen da, eta, eztabaidatu ondoren, Batzordeak testu bat (irizpena) ematen du, eta Osoko Bilkurara eramaten da bertan eztabaida dadin. Osoko Bilkuraren fasean, irizpen hori ezta-baidatu eta bozkatu egiten da. Fase horretan, Batzordeak onartu gabeko zuzenketak aurkez daitezke. Hori dela-eta, Osoko Bilkurak Batzordearen testua, zuzenketaren araberako testu alternatiboa edo transakzioko testu bat aukeratu beharko du.

Kongresuak lege-proiektua edo lege-proposamena onartu ondoren, Senatura igortzen da. Se-natuak, bi hilabeteko epean (edo hogei egunekoan, Gobernuak edo Kongresuak premiazko-tzat hartzen badu), betoa jarri edo zuzenketak proposatu ahal izango ditu. Goiko Ganberan, Beheko Ganberaren antzeko prozedurari jarraitzen zaio (irakurketa batzordean, irakurketa Osoko Bilkuran), eta betoak Ganberaren gehiengo osoa behar du onartzeko. Kongresuak bidalitako testuari betorik jartzen ez badio edo testu hori aldatzen ez badu, erregeak be-rresteko prest geratzen da testua. Senatuak betoa jartzen badu, testua Kongresura itzultzen da, eta Beheko Ganberak bi aukera ditu: betoa gainditu eta lege-proiektua edo lege-propo-samena gehiengo osoz onartu, edota bi hilabeteko epea igarotzen utzi eta Senatura igorri zuen hasierako testua gehiengo soilez berretsi. Senatuak zuzenketak egin baditu, Kongresua zuzenketa horien inguruko erabaki bat hartzera behartuta dago. Horrela, beraz, gehiengo soilez onartu edo atzera botako ditu.

34



Hori guztia legegintza-prozedura arrunta da, baina Konstituzioak eta erregelamenduek pro-zedura berezi batzuk ezarri dituzte. Prozedura bereziak bi motakoak izan daitezke: a) lege organikoen, lege-dekretuen, Konstituzioaren erreformaren, autonomia-estatutuen edo horien erreformaren, aurrekontuei buruzko legeen eta parlamentuetan onartzeko prozedura pro-pioak dituzten nazioarteko itunen onarpena; b) deskribatutako legegintza-prozedura arrun-taren aldaerak diren eta ezein arau mota bereziri lotuta ez dauden prozedura bereziak: b.1. Osoko Bilkurako irakurketa bakarreko prozedura (sinpleak direlako edo adostasun-maila handia dutelako besterik gabe Osoko Bilkuran irakurtzea, eztabaidatzea eta bozkatzea ahol-katzen duten lege-proiektu edo lege-proposamenetarako); b.2. Batzordean osorik onartzeko prozedura —75.2 artikulua— (Osoko Bilkurak salbuespen gisa Batzordearen alde egindako eskuordetzea, ezezta daitekeena eta erreserba material garrantzitsuak dituena), eta b.3. Premiazko prozedura (izapide-faseen epeak laburtzea baino ez dakar).

b) Gobernua kontrolatzeko funtzioa. Monarkia parlamentarioen berezkoak diren Parlamentua-ren eta Gobernuaren arteko konfiantza-harremanei lotuta dago (inbestidura-bozketa, Gober-nuko presidentearen eta Parlamentuaren arteko harreman fiduziarioa, zentsura-mozioa eta konfiantza-arazoa). Gorte Nagusiek Gobernua kontrolatzeko duten funtzio horren bidez, Gobernuaren erantzukizun politikoa etengabe konprometituta egoteko aukera eta gehiengo parlamentariorik ez izateak gobernu-ezegonkortasun larria ekartzeko aukera saihesten da.

Gorte Nagusiek Gobernuari ezartzen dioten kontrol hori Konstituzioaren honako artikulu hauetan zehaztuta dago: Gobernuko presidente izateko hautagaiari konfiantza ematea (99. artikulua); Gobernuari haren jardunari edo asmoei buruzko galderak eta interpretazioak egi-tea (111. artikulua); Kongresuak Gobernu

GAIAK: ADMINISTRAZIO KIDEGOA · legegintza-ahala soilik herri-ordezkaritzari esleitu zitzaion,...

Documents

Transcript of GAIAK: ADMINISTRAZIO KIDEGOA · legegintza-ahala soilik herri-ordezkaritzari esleitu zitzaion,...