TXINGUDI BHI DBH 4

hy

Formulazio ez Formulazio ez organikoaorganikoa

Kimika 3.ebaluaketa 2.helburua (3.2)Kimika 3.ebaluaketa 2.helburua (3.2)Txingudi BHITxingudi BHI

FISIKA-KIMIKA DBH 4FISIKA-KIMIKA DBH 4 Paz Garcia BehobidePaz Garcia Behobide

MATERIAREN SAILKAPENAMATERIAREN SAILKAPENA

MATERIARENSAILKAPENA

SUBSTANTZIAPURUAK NAHASKETAK

SINPLEAK EDOELEMENTUAK

(FORMULAZIOAN)He; O2;S8

KONPOSATUAK(FORMULAZIOAN)

H2O; NaCl

HOMOGENEOAK EDO

DISOLUZIOAKNaCl+ H2O

HETEROGENEOAKHondarra+ura

Metodo fisikoekinOsagaiak

separatzen dira.•Distilazioa

• kristalizazioa…

Metodo fisikoekinOsagaiak

separatzen dira.•Imanazioa

•Filtrazioa……

Ez da posible separatzea

Metodo kimikoekin Separatzen dira elementuak lortuz

•Elektrolisia

Formulazio ez organikoaFormulazio ez organikoa• Konposatu ez organikoak adierazten dira formulekin, bertan

parte hartzen dutenen sinboloak eta zer proportziotan dauden(zenbakiekin)konposatuan adierazten da.

• Adibidez: H2SO4 Azido sulfurikoa• Formulaz aparte jakin behar dugu nola izendatu. Horretarako nomenklatura desberdinak erabiltzen dira: TRADIZIONALA STOCK SISTEMATIKOA

• IUPAC: Kimika puru eta aplikatuaren ELKARTE internazionala. Hemen jartzen dira jarraitu behar ditugun arauak konposatuak izendatzeko eta formulatzeko.

• FORMULA ENPIRIKOA:Adierazpide honetan, sinbolo eta azpindizeen bidez, konposatu kimikoa osatzen duten elementuak eta bertan dauden atomoen arteko erlazio minimoa adierazten dira.

• ADIBIDEZ: N2O4 NO2

C4H10 C2H5

• OXIDAZIO ZENBAKIA: eratzen dagoen konposatu guztia ioi positibo eta

negatiboez osatuta balego elementu horren atomo batek izango lukeen karga elektrikoa da.

• Adibidez: Oxigenoa -2 Hidrogeno +1; -1 Metalak: positiboak ( elektroiak askatzeko joera)

• IUPAC-en arabera formuletan elektropositiboa aurrean kokatzen da eta elektronegatiboa atzean NaCl; CaO.

ELEMENTU KIMIKOEN OXIDAZIO ZENBAKIA SISTEMA PERIODIKOAN

1A 2A 3A 4A 5A 6 A 7A 8A

 Metalak

 •Ez metalak ( Negritan daudenak, eskaileratik gora daudenak•Metalak (*) ; Metaloideak (Ge; Sb; )

RaFr

RnAtPoBiPb*TlBaCs

XeITeSbSn*InSrRb

KrBrSeAsGeGaCaK

ArClSPSiAl*MgNa

NeFO (beti 2-)

NCBBeLi

0He

7+5+3+1+;-1

6+4+2+;-2

5+3+;-31+

4+; -4 2+

3+; -3

Transizioko metalak•Fe,Co,Ni:2+,3+•Cu,Hg: 1+,2+•Zn,Cd: 2+•Pd,Pt: 2+,4+•Ag: 1+•Au: 1+,3+Bereziak•Cr*: 2+,3+,6+•Mn*: 2+,4+, 6+,7+

2+1+ H(1+ eta 1-)

Elementuak egitura Elementuak egitura molekularrarekinmolekularrarekin

• KASU HONETAN MANTENTZEN DA ELEMENTUAREN IZENA

• S8 : sufrea• O2: oxigenoa• O3: ozonoa ( izen propioa,bereizteko

oxigenotik))

OXIGENOAREN KONPOSATUAKOXIGENOAREN KONPOSATUAK• OXIGENOA+METALA edo EZ METALA

• Bi kasuetan bai metalek bai ez metalek oxidazio zenbaki positiboak erabiltzen dituzte.Oxigenoak -2 erabiltzen du eta.

Xn+ + O-2 X2On

“Zenbakiak trukatzen dira eta azpindize moduan kokatzen dira ikurrik gabe”

• Posiblea bada sinplifikatzen dira

• ADIBIDEZ Fe3+ + O-2 Fe2O3

Cl7- + O-2 Cl2O7 Ca2+ + O-2 Ca2O2 CaO

OXIGENOAREN KONPOSATUAKOXIGENOAREN KONPOSATUAK• Nola izendatu?• Tradizionala: Metalak direnean OXIDO hitza eta

gero metalaren izenaren erroa + -oso( balentziarik txikiena) edo –iko atzizkiak (oxi.zenbakirik handiena edo bakarra duenean). ADIBIDEZ :

CaO oxido kaltzikoa Fe2O3 oxido ferrikoa• Ez Metalak:ANHIDRIDO hitza eta gero ez metalaren

izenaren erroa gehi hurrengo atzizkiak(oxidazio zenbakirik txikienetatik handienetara):

-Hipo……-oso -…………. -oso -………… -iko -Per ……-iko ADIBIDEZ: Cl2O7 Anhidrido perklorikoa

3,4

Taldeko-ak

5,6

Taldeko-ak

7 taldekoak

OXIGENOAREN KONPOSATUAKOXIGENOAREN KONPOSATUAK

• STOCK: metalentzat eta ez metalentzat berdina da:• Metala edo ez metalaren izena (metala edo ez metalaren

oxidazio zenbakia zenbaki erromatarrekin)oxido hitza.Adibidez: Fe2O3 burdina(III)oxidoa

Cl2O7 kloroa(VII)oxidoa

• Sistematikoa: Berriro berdina da bientzat, honetan kontuan hartzen da bakoitzetik zenbat atomo dauden molekulan.

• Aurrizki numerala+metala edo ez metalaren izena + aurrizki numerala+oxido hitza. Adibidez: Fe2O3 Diburdin trioxidoa eta Cl2O7 Dikloro heptaoxidoa; CaO(mono)kaltzio (mono)xidoa. ARIKETAK

Aurrizkiak:mono(1 opzionala da), di(2), tri(3), tetra(4) penta(5), hexa(6), hepta(7)……

Hidrogenoaren konposatuak: Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+metalakhidrogeno+metalak

• Hidrogenoa + metalak: oxidoekin bezala hiru nomenklatura erabiltzen dira baina oxido hitza erabili beharrean HIDRURO hitza jarriko dugu.

Ca+2 +H-1 CaH2

• CaH2 …… Hidruro kaltzikoa; Kaltzio hidruroa; Kaltzio dihidruroa.• CuH ........ Hidruro kuprosoa ;Kobrea (I) hidruroa; Kobre (mono)hidruroa.• CuH2 ......... Hidruro kuprikoa ; Kobrea (II) hidruroa; Kobre dihidruroa.

Hidrogenoaren konposatuak: Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+ez metalakhidrogeno+ez metalak

• Hidrogeno + ez metalak: Bereizten dira bi multzo ez metalaren arabera

a) .-6. eta 7. taldekoak: F,Cl,Br,I (-1); S,Se,Te (-2)Ez metalak erabiltzen du bere oxidazio zenbaki negatibo bakarra

HIDRAZIDOAK : H1+ + N -n HnN

Azido ez metala + hidrikoa (TRADIZIONALA)• HF ....... Azido fluorhidrikoa• HCl ...... Azido klorhidrikoa• H2S ...... Azido sulfhidrikoa• H2Se .... Azido selenhidrikoa

Hidrogeno + ez metala + uroa (SISTEMATIKOA)• HF ...... Hidrogeno fluoruroa• HCl ..... Hidrogeno kloruroa• H2S ..... Hidrogeno sulfuroa

Hidrogenoaren konposatuak: Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+ez metalakhidrogeno+ez metalak

b) .-3. eta 4.taldekoak:N,P,As,Sb,B (-3) ; C,Si (-4)• KONTUZ! HEMEN ORDENA ALDERANTZIZKOA DA eta izen

propioak hartzen dituzte normalean. Tradizionala Sistematikoa• NH3 ........ Amoniakoa Nitrogeno trihidruroa• BH3 ......... Boranoa Boro trihidruroa• AsH3 ....... Artsina Artseniko trihidruroa• CH4 ......... Metanoa Karbono tetrahidruroa • SbH3 ........Estibina Antimonio trihidruroa• SiH4 .........Silanoa Silizio tetrahidruroa • PH3 ......... Fosfina Fosforo trihidruroa (ARIKETAK)

HIDROXIDOAK:• Metala +hidroxido taldea : M n+ + (OH)1- M(OH)n

• Izendatzeko arauak, oxidoetan erabili genituenak baina, oxido hitzaren ordez HIDROXIDO hitza erabiliko dugu

Nomenklaturak: Tradizionala/Stock/Sistematikoa

• Fe(OH)2 Hidroxido ferrosoa /Burdin(II) hidroxidoa/ (Mono) burdin dihidroxidoa

• Fe(OH)3 Hidroxido ferrikoa/ Burdin(III) hidroxidoa/ (Mono) burdin trihidroxidoa

• AgOH Hidroxido argentikoa /Zilar (I) hidroxidoa /Zilarra (mono)hidroxidoa

(NH4) +: Amonio ioia ( ioi positiboa da, bost atomoz osatuta, baina formulazioan alkalino bat izango balitz bezala funtziontzen du)

• NH4OH : hidroxido amonikoa edo amonio hidroxidoa (ARIKETAK)

GATZ BITARRAK• HCl: azido klorhidrikoa/ Hidrogeno kloruroa NaCl Sodio kloruroa

. Gatz bitarren jatorria azido-hidrikoa da. Hidrogenoaren ordez metala agertzen da , honen ondorioz, ez metalaren izena azidoan, gatzan ere, mantentzen da.Eta gainera, gogoratu ez metalaren balentzia negatibobakarra izango dela konposatu hauetan.

• Metala (M+n)+ ez metala (E-e) GATZ NEUTROAK (MeEn)

ADIBIDEZ: Na +1 + S -2 Na2S

• EZ METALAK (7) F,Cl,Br;I (-1); (6) S,Se,Te (-2); (5) N,P,As,Sb (-3); (4) C,Si (-4)

GATZ BITARRAK :TradizionalaEz metalaren izena-URO+metalaren izena (-oso edo iko)

• Metalaren oxidazio zenbaki bakarrarekin:• NaCl .......... kloruro sodikoa• Al4Si3 ........ Siluroa aluminikoa• Metalaren oxidazio zenbaki bikoitzarekin:• Fe2C.......... Karburo ferrosoa• Fe4C3. ...... Karburo ferrikoa

GATZ BITARRAK :STOCK

• Metala (balentzia) + ez metala + uroa• NaCl .......... Sodio kloruroa• AlN ........... Aluminio nitruroa• Al4Si3 ........ Aluminio siluroa• Fe2C.......... Burdina (II) karburoa• Fe4C3. ...... Burdina (III) karburoa

GATZ BITARRAK :SISTEMATIKOA

• Aurrizki numerala+Metala+ aurri+ez metala+uroa

• NaCl .......... Sodio kloruroa• AlN ........... Aluminio nitruroa• Al4Si3 ........ Tetraaluminio trisiluroa• Fe2C..........DiBurdin karburoa• Fe4C3. ...... Tetraburdin trikarburoa (ARIKETAK)

AZIDO OXOAZIDOAK:formulatzeko• Anhidridoak (ez metala+oxigenoa) +ura → azido oxoazidoa HxNyOz

• EZ METALAK: 7.-F,Cl,Br;I (1,3,5,7);6.-S,Se,Te (2,4,6); 5.-N (1,3,5); 4.-C,Si (4); Cr (6) ; Mn(6,7)

Adibidez: • Anhidrido bromosoa Br2O3 +H2O → Br2O4H2 →

HBrO2 → Azido bromosoa • N2O3 + H2O → H2N2O4 → HNO 2

Azido nitrosoa

AZIDO OXOAZIDOAKIZENDATZEKO:

• Anhidrido itzaren ordez azido hitza jartzen da eta gero ez metalaren izenaren erroa gehi dagokion atzizkia ( hipo-oso; -oso; -iko; per-iko).

• Ez metalaren balentzia kalkulatu, jakiteko jatorrian anhidridoa zein zen. Horretarako, kontuan hartuko dugu konposatua neutroa dela eta oxigenoaren eta hidrogenoaren oxidazio zenbakiak –2 eta +1 direla hurrenez hurren.

• Adibidez: 1+ x+ 2- HNO2 • Fosforoaren balentzia kalkulatzeko bi oxigeno daudenez 2x (-2)= -4; Hidrogeno bat dagoenez bere karga +1 ,

balantzea geratuko da -4+x+1=0 beraz, x= +3 honen ondorioz,” –oso” forma izango da. HNO2 Azido nitrosoa

(ARIKETAK)

XO +H2O ----- H2XO2 Az.hiposulfurosoa S,Se,Te XO2 +H2O --- H2XO3 Az.sulfurosoa (2+,4+,6+) XO3 +H2O --- H2XO4 Az. sulfuriko

HF Az. Fluorhidrikoa (bakarrik) X2O+ H2O---- HXO Az.hipoklorosoa Cl,Br,I X2O3 +H2O--- -HXO2 Az.klorosoa (1+,3+,5+,7+) X2O5 +H2O-----HXO3 Az.klorikoa X2O7 +H2O-----HXO4 Az.perklorikoa

6.TALDEA (S,Se,Te)7. TALDEA ( F (1-) ; Cl,Br,I)

N2O ----- H2N2O2 --- HNO Az.hiponitrosoa N N2O3 + H2O ---- H2N2O4 --- HNO2 Az.nitrosoa N2O5 ---- H2N2O6 --- HNO3 Az.nitrikoa

5.TALDEA ( N*; P,As,Sb : 1+,3+,5+) eta 3. TALDEA ( B: 3+)

BEREZIAK DIRA, AURTEN EZ DITUGU AZTERTUKO +H2O ---- HPO Az.metahipofosforoso

P2O +2H2O --- H4P2O3 Az.pirohipofosforoso

+3 H20 --- H3PO2 Az.ortohipofosforoso

.-P,As, Sb +H2O ---- HPO2 Az.metafosforosoa

(1+,3+ P2O3 +2 H2O---- H4P2O5 Az.pirofosforosoa

5+) +3H2O --- H3PO3 Az. ortofosforosoa

.-B(3+) +H2O ----HPO3 Az.metafosforikoa

P2O5 +2H2O --- H4P2O7 Az. pirofosforikoa

+3H2O--- H3PO4 Az.ortofosforikoa

CO2 + H2O ----H2CO3 Az. Karbonikoa

♦Kromoren azidoak Cr 6+:CrO3 + H2O --- H2CrO4 Az.kromikoa2CrO3 +H2O --- H2Cr2O7 Az.dikromikoa.♦Manganesoren azidoak Mn 6+, Mn 7+

MnO3 +H2O --- --------- --- H2MnO4 Az.manganikoaMn2O7 + H2O --- H2Mn2O8 -- HMnO4 Az.permanganikoa

4. TALDEA (C,Si (4+) )

OXIGATZAK• OXIGATZAK ( TRADIZIONALA ETA ESTOCK)

AZIDO OXOAZIDOETAN METALEK HIDROGENOA ORDEZKATZEN DUTE

a)S6+→H2SO4 → (SO4)2- ⇒ Zn2(SO4)2 → ZnSO4 Zn → (Zn) 2+ • b)Cl5+→ HClO3 → (ClO3)1- ⇒ Pb(ClO3)2 Pb → (Pb)2+• AZIDOA GATZA• Azido hipo ..... osoa → Hipo ..... ito + metala + osoa edo ikoa• Azido ..... osoa → ..... ito + metala + osoa edo ikoa• Azido ..... ikoa → ..... ato + metala + osoa edo ikoa• Azido per ..... ikoa → Per..... ato + metala + osoa edo ikoa

• Goiko adibideak : ZnSO4 (Sulfato zinkikoa edo zink sulfatoa); Pb(ClO3)2 (Klorato plunbosoa)

OXIGATZAK:IZENDATZEKO• a) Formulatik zuzenean bereizten direnean ioi

bakoitzaren karga.(sinplifikatuta ez dagoenean)

• Ni2(SeO3)3: → Ni 3+ + (SeO3) 2-→ H2SeO3 → Se4+ → Selenito nikelikoa → jatorrian azidoa zein zen idatzi eta bertan ez metalaren balentzia kalkulatu.

→metalaren oxidazio zenbakia kontuan hartuta izena jarri (ARIKETAK)

•

OXIGATZAK:IZENDATZEKOb) Formulatik zuzenean bereizten ez direnean ioien kargak

aukera bat baino gehiago dagoelako sinplifikatuta dagoelako

• CuClO: Kasu honetan bi aukera ditugu kobreak bi oxidazio zenbaki dituelako (+1; +2), honen ondorioz, aztertu behar dugu zeinek balioko duen:

aukerak → CuClO edo Cu2 (ClO)2 • CuClO bada: (ClO)1- → HClO → Cl+1 Hipoklorito Cu → (Cu)1+ kuprosoab) Cu2 (ClO)2 bada:(ClO)2-→H2ClO → Cl0 ezinezkoa da. Cu → (Cu)2+ Beste adibide bat:• CuSO4 → (SO4

1+)→HSO4 → S7+ ezinezkoa S (2,4,6)• (Cu1+) CuSO4 → (SO4

2+) →H2SO4 →S6+ baiezkoa S (6) (Cu 2+) Sulfato kuprosoa (ARIKETAK)