EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO IBAIEN EGOERA BIOLOGIKOA ... · Hala, beraz, 2007 eta 2008ko...

Euskal Autonomia erkidegoko ibaien egoera biologikoa jarraitzeko sarea Sintesi-dokumentua. 2008ko kanpaina

1/16 orrialdea ANBIOTEK S.L.-k egina Uraren Euskal Agentziarako

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO IBAIEN EGOERA BIOLOGIKOA

JARRAITZEKO SAREA Sintesi-dokumentua

2008ko kanpaina

Bilbo, 2009ko maiatza



1. AURKEZPENA, MATERIALA ETA METODOLOGIA ........................................................................................................................................3 2. EMAITZEN ANALISIA. 2008KO KANPAINIA ................................................................................................................................................6 3. EGOERA EKOLOGIKOAREN BILAKAERA (2004-2008) ..............................................................................................................................12 4. EGOERA EKOLOGIKOAREN BILAKAERAREN JOERAK................................................................................................................................16



1. AURKEZPENA, MATERIALA ETA METODOLOGIA

AURREKARIAK

Uraren Euskal Agentziaren Estatutuak onartzen dituen abenduaren 18ko 240/2007 Dekretuaren arabera, baliabide eta aprobetxamendu hidraulikoen plangintza eta kudeaketa alorreko eskuduntzak gauzatzerakoan, Uraren Euskal Agentziari dagozkio uren kalitateari nahiz kantitateari loturiko helburuen eta programen analisia eta kontrola, eta jarraipena, bai eta uren kalitatearen helburu eta programak proposatzea eta horien jarraipena egitea plangintza hidrologikoa betez, zerikusia duten gainerako sailekin koordinaturik.

Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Hidrauliko honek urteak daramatza EAEko ibai-ekosistemen egoerari buruzko informazio garrantzitsua jasotzen. 90. hamarkadaren lehen urteetan garaiko Hirigintza, Etxebizitza eta Ingurumen Sailak "Euskal Autonomia Erkidegoko ibaietako uren kalitatea eta ingurunearen egoera zaintzeko sarea"-ren finkatze eta abiatze lanei heldu zienetik, proiektu hori mantendu egin da gaur egun arte hainbat aldaketarekin Espainiako eta Europako legediaren kontrol eskakizunei moldatu ahal izateko.

Hasiera-hasieratik sare honen kontrol planteamendua eta gero 2000ko urriaren 23ko Europar Parlamentuko eta Kontseiluko 2000/60/EE Zuzentarauak exijitu zuena antzekoak ziren. 2000ko abenduaren 22an, Europako Aldizkari Ofizialean argitaratzean, indarrean sartu zen Zuzentarau horrek, Uraren Esparru Zuzentarau izenez ere ezagutzen denak, erkidegoko ekintza esparru bat ezarri zuen uraren politikaren eremuan.

Abiapuntu gisa, Uraren Esparru Zuzentarauak 5. artikuluan zioenez, mugape bakoitzari zegozkion ingurumen- eta sozioekonomia-ezaugarrien eta egoeraren irudi gaurkotu bat lortu behar zen, 6. artikuluan aurreikusiriko gune babestuen erregistroa barnean hartuz. Irudi hori, txosten batean gauzatua, erkidegoko administrazioaren esku utzi beharra zegoen 2005eko martxoaren 23a baino lehen.

Horretarako, Uraren Esparru Zuzentaraua Inplementatzeko Estrategia Komuna abiarazi zen; hala, gida sail bat idatzi zen zenbait aditu-taldeen lanari esker, 5. artikuluan jasotako ikuspegien betetze homogeneoari begira, baita geroagoko aldietarako aurreikusiriko beste hainbat ikuspegiri begira ere.

Gida horien argitan, Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Hidrauliko honek 2004ko abenduan “2000/60/EE Uraren Esparru Zuzentarauaren 5. eta 6. artikuluei buruzko txostena” idatzi zuen Barne Arroen Mugape esparrurako, lurralde mailan administrazio autonomikoaren eskumen esklusiboaren eremua –ur gaietan– definitu zenez eskumen transferentziaren unean, 1994ko uztailaren 1ean (www.uragentzia.euskadi.net).

EAEko gainerako lurraldea ere, kantabriarra zein mediterranearra, bere administrazioan Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Hidraulikoaren partaidetza dute, Euskadiren eta Estatuaren artean sinaturiko kudeaketa hitzarmenaz baliatzerakoan. Esparru bietan, kantabriarra eta Ebro aldekoa, eta 2004ko abenduko dagozkien txostenetarako, informazio ugaria eta landua gauzatu eta ekarri ziren dokumentu banandu eta desberdinetan, Euskadiko Barne Arroen Mugapea gauzatzeko, “2000/60/EE Uraren Esparru Zuzentauaren 5. eta 6. Artikuluei buruzko Txostenean” erabilitako iritzi eta metodologiei jarraituz egin ziren.

Bestalde, 2000/60/EE Zuzentarauaren 8. artikuluak dioenez, “2000/60/EE Uraren Esparru Zuzentauaren 5. eta 6. Artikuluei buruzko Txostenean” lorturiko informazioarekin era koherentean, Estatu kideek uraren egoeraren jarraipen-programak finkatu behar zituzten ikuspegi orokorra koherente eta osoa lortzeko mugape hidrologiko bakoitzean, eta programa horiek eraginkorrak izan beharra zuten 2006ko abenduaren 22a baino lehen; eta 15. artikuluaren arabera, 2007ko martxoaren 22a baino lehen horien berri eman behar zitzaion Batzordeari.

2006 urtearen amaieran, informazioa erabilgarri izanik eta Uren Esparru Zuzentarauaren 8. eta 15. artikuluak betez, 2006an “EAEko lur gaineko ur-masen kalitatea zaintzeko sarea” berriz diseinatu zen.

2007ko kanpainan, ur-masen egoera jarraitzeko estrategia berri hori abiatu zen, eta ibaien saileko ur-masen kasuan bi sare ekarri zituen: “Euskal Autonomia Erkidegoko ibaien egoera biologikoaren jarraipena egiteko Sarea” eta “Euskal Autonomia Erkidegoko ibaien egoera kimikoaren jarraipena egiteko Sarea”.



“EAEKO IBAIEN EGOERA BIOLOGIKOAREN JARRAIPEN SAREAREN” DISEINUA

Ibaien kontrolaren esparruan, 107 kontrol-estazio zituen sare bat finkatu zen:

• 94 kontrol-estazio nagusi, ordezkatzen duten masaren egoera edo potentzial ekologikoaren berri ematen dutenak

• beste 13 kontrol-estaziok informazio gehigarria ematen dute tamaina handiko masei buruz, eskakizun bereziak dituzten masei (hala nola arrainen babes tarteak), edo arazo bereziak dituztenei buruz ere (hala nola inpaktua eragiten duen presio baten ebaluazioa edo neurri zuzentzaile baten ebaluazioa).

Euskal Autonomia Erkidegoko ibaien egoera biologikoaren jarraipen sarean, honako hauen jarraipena eta kontrola egiten da:

• Adierazle biologikoak: ornogabeen fauna bentikoa, organismo fitobentikoak eta pigmentuak, fauna iktiologikoa eta makrofitoak.

• Adierazle biologikoei eragiten dieten adierazle hidromorfologikoak: ibai ertzeko basoa, ibai ertzaren egoera eta aldaketa hidromorfologikoak.

Euskal Autonomia Erkidegoko ibaien egoera biologikoaren jarraipen sareari dagokionez, honako hauen kontrol programak finkatu dira:

• Kontrol operatiboak, ingurumen helburuak ez betetzeko arriskua duten ur-masen egoera zehaztea du helburu. Era berean, masa horien egoeran gertatzen diren aldaketak ebaluatzea ahalbidetzen du, neurtzeko programen emaitzen arabera.

- Maximoen kontrol operatiborako programak (44 estazio) honako hau dakar: ornogabeen fauna bentikoaren, organismo fitobentikoen eta pigmentuen urteko bi kontrol egitea; fauna iktiologikoaren urteko kontrol bat egitea eta bi urtean makrofitoen urteko kontrol bat egitea. Ibaien sailean, hasiera batean egoera edo potentzial ekologiko moderatutzat hartutako ur-masei dagokie, hau da, ingurumen helburuak

betetzen ez dituzten arren, neurri zuzentzaileak aplikatuz gero helburuak lor ditzaketenei ibaiei.

- Minimoen kontrol operatiborako programak (28 estazio) honako hau dakar: ornogabeen fauna bentikoaren, organismo fitobentikoen eta pigmentuen urteko kontrol bat egitea; bi urtean makrofitoen urteko kontrol bat egitea eta hiru urtean fauna iktiologikoaren urteko bi kontrol egitea. Ibaien sailean, finkaturiko ingurumen helburuak inola ere (egoera edo potentzial ekologiko txarra edo eskasa) betetzen ez dituzten eta presio antropogeniko nabarmenak jasaten dituzten ur-masei aplikatzen zaie.

• Zaintza kontrolaren helburua ur-masen egoeraren ikuspegi orokorra eta osoa lortzea da. Horren emaitzak ahalbidetu egingo du etorkizunean kontrol-programa eraginkorrak eta eragileak sortzea, baita epe luzerako aldaketen ebaluazioa ere, dela berezko egoeran gertatutakoak dela jarduera antropogeniko oso hedatu baten ondoriozkoak.

- Maximoen zaintzarako kontrol programak (18 estazio) honako hau dakar: ornogabeen fauna bentikoaren, organismo fitobentikoen eta pigmentuen urteko bi kontrol egitea; fauna iktiologikoaren urteko kontrol bat egitea eta bi urtean makrofitoen urteko kontrol bat egitea. Ibaien sailean, finkaturiko ingurumen helburuak betez (egoera edo potentzial ekologiko ona edo oso ona), presio antropogeniko nabarmenak jasaten dituzten ur-masei aplikatzen zaie.

- Minimoen zaintzarako kontrol programak (17 estazio) honako hau dakar: ornogabeen fauna bentikoaren, organismo fitobentikoen eta pigmentuen urteko kontrol bat egitea; bi urtean makrofitoen urteko kontrol bat egitea, eta hiru urtean fauna iktiologikoaren urteko bi kontrol egitea. Ibaien sailean, finkaturiko ingurumen helburuak betez (egoera edo potentzial ekologiko ona edo oso ona), presio antropogeniko ez-nabarmenak jasaten dituzten ur-masei aplikatzen zaie.



1. Irudia EAEko ibaien egoera biologikoaren jarraipen sarea. Kontrol estazioen kokapena eta loturiko kontrol programa.

IBAIEN EGOERA EKOLOGIKOAREN EBALUAZIOA

Ibaien saileko EAEko ur-masei dagokienez, kalitate biologikoaren adierazleak ebaluatzeko sistemak garatu dira; horiei begira, interkalibrazioa gauzatzean balioztatu diren laginketa eta analisi teknikak finkatu dira; horien bidez EAEn dauden ibaien tipologietarako hurbilketa bat egin da erreferentziazko egoerak eta ingurumen helburuak egokitzeko:

• Ornogabeen fauna bentikoa. Indize multimetrikoa (MB1 indizea)

• Organismo fitobentikoak. Poluosentsibilitate indize espezifikoa (IPS2 indizea)

Bigarrenik, ibaien adierazle biologikoei loturiko egoerak kalifikatzeko metodoak daude, EAEko lur gaineko ur-masen egoera zaintzeko sarearen esparruan garatu direnak baina oraindik interkalibrazio jardunean

1 Uraren Euskal Agentzia (2008). Makroornogabe

bentikoei dagozkien kalitate helburuak finkatzea Euskal Autonomia Erkidegoko ibaietan. www.uragentzia.euskadi.net.

2 Uraren Euskal Agentzia (2008). Ibaietako organismo fitobentikoen laginketa- eta analisi-protokoloak eta egoeraren balorazioa 2000/60/EE Zuzentarauaren arabera. www.uragentzia.euskadi.net.

balioztatu ez direnak, eta egoera sailkatzea adituen iritziaren arabera proposatzen da, besteak beste erreferentziazko egoerak erabiltzerik ez dagoelako:

• Fauna iktiologikoa. Arrain populazioen kontserbazio egoeraren indizea (ECP indizea).3

• Makrofitoak. Landareen bizitzan oinarrituriko ibaien kontserbazio egoeraren indizea (ECV indizea)3.

Adierazle hidromorfologiko eta fisiko-kimikoen kasuan eta EAEko lur gaineko ur-masen egoera zaintzeko sarearen esparruan, garatzeko ahaleginak egin dira eta, hala, egoera kalifikatzeko sistemak ditugu eskura:

• Adierazle hidromorfologikoak3. QBR indizea eta aldaketa hidromorfologikoen analisia.

• Egoera fisiko-kimiko orokorrak. IFQ-R indizea4.

3 Eusko Jaurlaritza (1993-2007). EAEko ibaien egoera

ekologikoaren jarraipena egiteko sarea. www.uragentzia.euskadi.net

4 Uraren Euskal Agentzia (2008). EAEko ibaien adierazle fisiko-kimiko orokorrei dagozkien kalitate helburuak finkatzea. www.uragentzia.euskadi.net.



2000/60/EE Zuzentarauaren arabera, egoera ekologikoaren balorazioa, lehenik eta behin, adierazle biologiko bakoitzerako egindako balorazioetatik txarrenari dagokio.

Lehenago adierazi den eran, adierazle biologiko guztientzako dagoen garapen metodologikoaren maila ez da berdina. 2008ko kanpainaren emaitza txosten honetan, komenigarri iruditu zaigu ponderazio bat egitea, halako eran non ornogabeen fauna bentikoak eta organismo fitobentikoek pisu bera izango duten, garapen metodologikoaren maila aurreratuarekin eta tipologiaren araberako erreferentziazko balioekin.

Egoera biologikoaren balorazioa, adierazle biologikoei -egoera fisiko-kimiko orokorraren aldetik- eragiten dieten adierazle fisiko-kimikoen egoera balorazioarekin osatuz lortzen da egoera ekologikoa zehaztea, eta “Euskal Autonomia Erkidegoko ibaien egoera kimikoaren jarraipen sarea” ematen du hori.

1. Taulan, egoera ekologikoaren bost motetako bakoitzeko, eskaturiko adierazleen balorazioak biltzen dira. Nabarmendu beharra dago kalitate fisiko-kimikoa kalitate biologikoa ona edo oso ona denean sartzen dela

soilik egoera ekologikoaren kalkuluan, eta kalitate hidromorfologikoa kalitate biologikoa eta fisiko-kimikoa oso onak direnean sartuko dela soilik.

Egoera ekologiko motak Egoera ekologikoaren adierazleak OO O M E T

Ornogabeen fauna bentikoa eta organismo fitobentikoak (CB1) OO ≥O ≥M ≥E ≥T

Fauna iktiologikoa OO ≥M ≥E ≥T -- Egoera fisiko-kimiko orokorra OO ≥O -- -- --

Ibai ertzeko basoa (QBR) OO -- -- -- -- Aldaketa hidromorfologikoak OO -- -- -- --

1. Taula Egoera / potentzial ekologiko motetako bakoitzeko eskaturiko adierazle biologikoen, fisiko-kimikoen eta hidromorfologikoen balorazio konbinazioak. Egoera ekologiko Oso Ona (OO), egoera Ona (O), egoera Moderatua (M), egoera Eskasa (E) eta egoera Txarra (T).

Oso aldaturik ageri diren ur-masen potentzial ekologikoaren diagnostikoari begira, masa naturalen metodologia orokorra aplikatuko da; nahiz, etorkizunari begira, zuzenketa motaren bat aurreikusten den kanalizaturiko masetarako, arrain eta makrofitoak ebaluatzeko sistemak organismo fitobentikoak eta ornogabeen fauna bentikoa ebaluatzekoen garapen maila beretsuan izango direnean eta egoeraren kalkuluan garrantzi bera izango dutenean.

2. EMAITZEN ANALISIA. 2008KO KANPAINIA

EAEn “2000/60/EE Uraren Esparru Zuzentarauaren 5. eta 6. artikuluei buruzko Txostenak” ibaien saileko 113 masa identifikatu zituen guztira, horietatik 93 naturaltzat jotzen zituen eta gainerako 19ak, behin-behinekoan, ur-masa oso aldatutzat hartzen zituen.

2006an, 2000/60/EE Zuzentarauaren 8. artikuluaren eskakizunei erantzutearren, “EAEko lur azaleko ur-masen egoeraren jarraipena egiteko Sarea” berriz diseinatu zen. Hala, kontrolaren beharrik ez zuten 14 masa identifikatu ziren guztira, ingurumen helburuak ez betetzeko arriskurik ez zutelako eta ez zen aurreikusten presio antropogenikoen maila areagotuko zenik. Masa horien egoera gutxienez ona izaten jarraitzen duela iritzi diote. Beste 5 masaren kasuan, kontrol zuzena egitea beharrezkoa ez zela iritzi zioten, eta horien egoeraren balorazioa zeharka egin zitekeela beste masa batean harturiko emaitzetan oinarriturik, hau da, kontrolaz den bezainbatean, masa elkartutzat hartu ziren.

Hala, beraz, 2007 eta 2008ko kanpainetan egindako diseinu berriaren ondorioz, ibaien saileko 94 ur-masen kontrol zuzena egin zen guztira 107 kontrol-estazioren bidez.

2008ko kanpainan, EAEko ibaien saileko 113 ur-masetatik (2. Irudia):

• 42 masak (% 37), naturalak guztiak, ingurumen helburuak betetzen dituzte, gutxienez egoera ekologiko oneko diagnostiko bat erdiestean.

• 71 masak (% 63) ez dituzte ingurumen helburuak betetzen, horietatik 29k (% 26) egoera/potentzial ekologiko moderatua dute, eta gainerako 42 masek (% 37) egoera/potentzial ekologiko eskasa edo txarra.

2008ko kanpainan, EAEko ibaien saileko naturaltzat jotako 93 ur-masetatik (2. Irudia):

• 42 masak (% 45) ingurumen helburuak bete dituzte, gutxienez egoera ekologiko oneko diagnostiko bat erdiestean.



• 29 masaren (% 31) egoera ekologikoa eskas edo txartzat jo dute eta, hortaz, ez dituzte inola ere ingurumen helburuak betetzen.

• 22 masaren (% 24) egoera ekologikoa moderatutzat jo dute, eta ingurumen helburuak betetzen ez badituzte ere, betetzetik gertu daude.

Behin-behinekoan oso aldatutzat jotako 20 ur-masetatik ezeinek ez ditu ingurumen helburuak betetzen, nahiz eta 7 masak (% 35) potentzial ekologiko moderatua duten eta, hortaz, helburua betetzetik gertu dauden.

Ibaien saileko ur-masak

(2008ko kanpaina)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Egoera Ekologikoa (EE) Potentzial Ekologikoa(PE)

EE/PE

Oso Ona Ona Moderatua Eskasa Txarra 2. Irudia EAEko ibaien saileko ur-masen egoera ekologiko

motei buruzko portzentajeak. 2008ko Kanpaina. Naturalak (Egoera Ekologikoa EE), oso aldatuak (potentzial ekologikoa PE) eta guztizkoa (EE/PE)

3. Irudia EAEko ur-masen (ibaien saila) eta estazioen egoera / potentzial ekologikoa. 2008ko Kanpaina.

2008an egindako sarean, 94 ur-masen egoeraren berri era zuzenean ematen duten beste hainbeste estazioez gain, eta zeharka egiten duten (masa elkartuak) beste 5ez gainera, badira beste 13 estazio osagarri, honako helburu zehatz hauek dituztenak:

• Bi estaziok egoera ekologiko oneko arrain babeserako tarteen berri ematen dute: Artibai ibaiaren goialdeko tartea (Artibai-A masa) eta Oka ibaiaren erdialde-goialdeko tartea (Oka-A masa).

• Lau estaziok kalitate helburuak betetzen ez dituzten ur-hondakinen araztegien funtzionamenduaren berri ematen dute, horietako 3k litekeen kalitaterik txarrena dute (ZAD060, ZAD522 eta ZSE288); bestea, kalitate moderatukoa, helburuak lortzeko hurbilago dago (URO158).

• Tamaina handiko masetarako beste sei estaziotatik bik betetzen dituzte kalitate helburuak, hiruk neurri apalagoan betetzen dituzte (egoera moderatua) eta



kasu batean ingurumen helburuak ez dira inolaz ere betetzen.

• Bidasoaren mugaz gaindiko arroaren erdi-behealdeko tarteak, masa maila ez izaki baina iragan ezaguna duenak egoera ekologiko ona du.

Emaitzak arroen arabera analizatuz eta 3. Irudian agerturiko emaitzetan oinarriturik, honako hau nabarmentzen da:

• Ingurumen helburuak betetzen dira egoera ekologiko oneko kalifikazioa lortzen dutela, ibaien saileko honako ur-masa hauetan:

- Kantauriko isurialdea: Bizkaiko eskualdea: Aguera, Barbadun, Kadaguaren erdialdeko tartea eta haren adarra den Herrerias, eta Estepona, Artigas eta Mape kostaldeko ibai txikiak; eta Larrainazubi, Orobio eta Garatondo masak (kontrolik gabeko masak, gutxi gorabeherako datua). Gipuzkoako eskualdea: Urumea eta Bidasoa ibaien arroa; Deba ibaiaren adar batzuk (Arantzazu, Angiozar eta Kilimoi); Urolaren adar batzuk (Ibaieder, Altzoralatz eta Larrondoa); Oriaren goiko tartea eta haren adarrak Agauntza eta Leizaran.

- Mediterraneoko isurialdea: Baia, Ega eta Ayuda masak, Omecillo ibaiaren goi eta erdialdeko tarteak eta Puron, Zaiasen goialdea, Añarri eta Larrondoa masak (kontrolik gabeko masak, gutxi gorabeherako datua).

• ingurumen helburuak ez dira betetzen eta egoera edo potentzial ekologikoaren egoera moderatutzat jotzen dira ibaien saileko honako ur-mas a hauetan:

- Kantauriko isurialdea: Bizkaiko eskualdea: Ibaizabal ibaiaren goiko tartea eta Ibaizabal-Nerbioiren behealdeko tartea (Ibaizabal-A eta G) eta Arratia, Altube eta Zeberio ibai adarrak, Kadaguaren goi eta behealdeko tartea eta Lea ibaia, azken horrek oraingo kanpaina honetan bere ohiko egoera onari eutsi ez diolarik. Gipuzkoako eskualdea: Oiartzun ibaiaren arroa; Debaren adar batzuk (Oñatiren behealdeko tartea, Antzuola eta Ubera; Urola ardatzeko erdialdeko eta behealdeko tarteetako masak; Oriaren erdialdeko tarteko parte bat (Oria-C masa) eta horren adarrak diren Estanda, Zaldibia eta Asteasu.

- Mediterraneoko isurialdea: Zadorraren parte handi bat eta haren adarrak, hala nola Barrundia, Undabe, Zaiaren beheko tartea

• Igurumen helburuak ez dira inolaz ere betetzen eta egoera edo potentzial ekologiko eskas edo txartzat jotzen dira ibaien saileko honako ur-masa hauek:

- Kantauriko isurialdea: Bizkaiko eskualdea: Ibaizabal-Nerbioi arroaren 9 masa; Karrantza, Butroe, Oka eta Artibai. Gipuzkoako eskualdea: Debaren ardatza, Ego, Urolaren ardatzeko Urola-B masa, Oriaren ardatzeko 3 masa eta haren adarrak diren Amezketa, Araxes eta Zelai; eta kostaldeko ibai txiki guztiak (3 masa).

- Mediterraneoko isurialdea: Zadorraren goialdeko tartea eta erdialdeko tarteko parte bat, Omecilloren behealdeko tartea eta Inglares, Arakil, Riomayor eta Mueraren arroak, Santa Engraziaren goialdeko tartea eta Alegria.

Egoera edo potentzial ekologikoaren kalkuluan adierazle nabarmenen araberako analisia eginez, 2008ko kanpainan honako emaitza hauek lortzen dira:

• Ornogabeen fauna bentikoa (MBi indizea). Ibaien saileko 94 masa analizatu dira guztira. Horien artean:

- % 37k ingurumen helburuak betetzen dituzte, hots, 35 masa; 19 masa oso egoera onean daude, eta 16 egoera onean.

- Gainerako % 63etatik, % 23k egoera moderatua erakusten dute, eta ez daude ingurumen helburuak betetzetik urrun; gainerako % 40 egoera eskasean edo txarrean daude, helburuak betetzetik urrun.

• Organismo fitobentikoak (IPS indizea). Ibaien saileko 92 masa analizatu dira. Horien artean:

- % 67k ingurumen helburuak betetzen dituzte, hau da, 35 masa; 29 masa egoera oso onean daude, eta 32 egoera onean.

- Gainerako % 33tik, % 21ek egoera moderatua dute eta ez daude ingurumen helburuak betetzetik urrun; gainerako % 12, egoera eskasean edo txarrean, helburuak betetzetik urrun daude. Esan beharra dago 2 masa bakarrik daudela egoera txarrean.

• Fauna iktiologikoa (ECP indizea). Guztira ibaien saileko 80 masa aztertu dira, horietatik:

- % 49k ingurumen helburuak betetzen dituzte, hots, 39 masa; horietatik 2 masa oso egoera onean daude, eta 37 egoera onean.

- Gainerako % 51tik, % 35ek egoera moderatua agertzen dute, eta ez daude ingurumen helburuak



betetzetik urrun; gainerako % 16, egoera eskasean edo txarrean, helburuak betetzetik urrun daude. Esan beharra dago 2 masa bakarrik aurkitzen direla egoera txarrean.

• Egoera fisiko-kimiko orokorra (IFQ-R indizea). Guztira, ibaien saileko 94 masa aztertu dira, horietatik:

- % 67k ingurumen helburuak betetzen dituzte, hots, 63 masa; horietatik 24 masa oso egoera onean daude, eta 39 egoera onean.

- Gainerako % 33tik, % 22k egoera moderatua dute, eta ez daude ingurumen helburuak betetzetik urrun; gainerako %11, egoera eskasean edo txarrean, helburuak betetzetik urrun daude. Esan beharra dago 2 masa bakarrik aurkitzen direla egoera txarrean.

Emaitza horiek ikusirik, nabarmendu beharra dago MBi indizea, ornogabeen fauna bentikoaren egoera ebaluatzeko sistema gisa balio duena, kasurik gehienetan egoera edo potentzial ekologikoaren adierazle erabakigarria da.

Organismo fitobentikoak ebaluatzen dituen IPS indizea eta egoera fisiko-kimiko orokorra ebaluatzen dituen IQFQ-R indizea dira emaitza optimistenak dakartzatenak, % 67ko betetze portzentajeak agertzen dituztelako, eta kalitaterik txarrena (egoera txarra) dutenak kasuen % 2 besterik ez baitira. Mediterraneoko isurialdea nabarmentzen da, bertan ez-betetze kopururik txikiena gertatzen delako.

Fauna iktiologikoa ebaluatzen duen ECP indizeak bitarteko egoera bat agertzen du, ingurumen helburuak betetze ez diren kasuen erdia baino gehixeagorekin. Nabarmentzekoa da kostaldeko ibai txikien saileko bi masek bakarrik (Estepona-A eta Mape-A) lortzen dutela egoera oso oneko kalifikazioa. Adierazle horri

dagokionez, fitobentoetarako eta egoera fisiko-kimiko orokorrerako gertatzen denaren aurka, emaitza txarrenak Mediterraneoko isurialdean gertatzen dira, hala espezie potentzialak ez izateagatik nola espezie aloktonoen presentziagatik. Era berean, esanguratsua da kanpaina honetan kontrolatu diren arrainak babesteko gunetzat harturiko lau tarteetako bik bete egin dituztela ingurumen helburuak (Artibai eta Ibaieder ibai tarteak), baina beste bietan ez dira bete (Oka eta Omecilloren tarteak).

Kalitate adierazleak. Ibaien saileko ur-masak(2008ko kanpaina)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Ornogabeen faunabentikoa (MBi)

Ornoganismofitobentikoak (IPS)

Fauna iktiologikoa(ECP)

Egoera fisiko-kimiko orokorrak

(IFQ)Oso Ona Ona Moderatua Eskasa Txarra

4. Irudia EAEko ibaien saileko ur-masetarako kalitate adierazleen araberako egoera ekologiko moten portzentajeak. 2008ko Kanpaina. OO: Oso ona, O: Ona; M: Moderatua; E: Eskasa eta T: Txarra.

OO O M E T GUZTIRA

MBi indizea 20% 17% 23% 24% 15% IPS indizea 32% 35% 21% 11% 2% ECP indizea 3% 46% 35% 9% 8%

IFQ-R indizea 26% 41% 22% 9% 2%

MBi indizea 19 16 22 23 14 94 IPS indizea 29 32 19 10 2 92 ECP indizea 2 37 28 7 6 80

IFQ-R indizea 24 39 21 8 2 94

2. Taula EAEko ibaien saileko ur-masetarako kalitate adierazleen eta egoera ekologiko moten araberako portzentajeak eta estazio kopurua. 2008ko Kanpaina. OO: Oso ona, O: Ona; M: Moderatua; E: Eskasa eta T: Txarra.

Euskal Autonomia erkidegoko ibaien egoera biologikoa jarraitzeko sarea. Sintesi-dokumentua. 2008ko kanpaina.

10 de 16 orrialdea ANBIOTEK S.L.-k egina Uraren Euskal Agentziarako

5. Irudia Ornogabeen fauna bentikoa. 2008ko Kanpaina. EAEko ibaien saileko ur-masen balorazioa eta kontrol-estazioak.

6. Irudia Organismo fitobentonikoak. 2008ko Kanpaina. EAEko ibaien saileko ur masen balorazioa eta kontrol estazioak.



7. Irudia Fauna iktiologikoa. 2008ko Kanpaina. EAEko ibaien saileko ur masen balorazioa eta kontrol estazioak.

8. Irudia Egoera fisiko-kimiko orokorra. 2008ko Kanpaina. EAEko ibaien saileko ur masen balorazioa eta kontrol estazioak.



3. EGOERA EKOLOGIKOAREN BILAKAERA (2004-2008)

Jarraipen sareak kontrol estrategia aldaketa asko izan ditu hasi zenetik (90eko hamarkada); hala ere, 2007ko kanpainan berregituratze garrantzitsu bat gauzatu zen, 2000/60/EE Zuzentarauaren 8. artikuluaren eskakizunetara egokitzeko eta egonkortasun maila handia planteatzeko 107 kontrol-estazioren bidez.

2004-2008 aldiari dagokion egoera edo potentzial ekologikoa kalkulatzeko, aldi horretan adierazle bakoitzak lorturiko diagnostiko indibidualetatik abiatu gara.

2004-2008 aldian, ibaien saileko ur-masei dagozkien 145 kontrol-estaziotako adierazle biologikoei eta egoera fisiko-kimiko orokorrari buruzko informazioa daukagu. Horrek 98 ur-masaren egoera edo potentzial ekologikoaren diagnostiko zuzena egitea ahalbidetu du, baita, aurretiko datuez baliatuz, gainerako 15 masen egoera ekologikoaren zeharkako balioespena egitea (3. Taula eta 9. Irudia).

Egoera biologikoa

Egoera fisiko-kimiko orokorra

Egoera ekologikoa

Laginketa estazioak Oso ona 4 57 1

Ona 52 41 55 Moderatua 33 27 33

Eskasa 29 12 29 Txarra 27 8 27

Ur masak Oso ona 1 35 0

Ona 44 44 45 Moderatua 25 22 25

Eskasa 27 8 27 Txarra 16 2 16

3. Taula 2004-2008 aldian sailkaturiko kontrol-estazioen eta ibaien saileko ur masen kopurua

2004-2008 aldirako (3. Taula) ibai saileko ur-masen % 40k egoera ekologiko oneko ingurumen-helburuak bete dituela ondoriozta daiteke. % 22k ez du helburu hori betetzen; hala ere, diagnostikoa moderatua da, hots, bitarteko egoeran dago, ingurumen-helburua lortzeko nahiko hurbil. % 38 ingurumen-helburua lortzeko urrun dago eta horren egoeraren diagnostikoa eskasa (% 24) edo txarra (% 14) da.

Egoera edo potentzial ekologikoa zehazteko adierazle erabakigarrienak adierazle biologikoak dira, ornogabeen fauna bentikoari dagozkionak bereziki (10. Irudia).

Oro har, ingurumen-helburuak lortzeari dagokionez, egoera fisiko-kimiko orokorrari loturiko diagnostikoak adierazle biologikoena baino egoera hobea erakusten du (11. Irudia). Horrela, kontuan harturiko 145 estazioetatik, % 67k ingurumen-helburuak betetzen ditu; gainerako % 33tik soilik % 13 dago ingurumen-helburuak betetzetik urrun, eta horien egoeraren diagnostikoa eskasa (% 8) eta txarra (% 5) da.

Egoera fisiko-kimiko orokorrari loturiko egoera arazotsuenak honako tarte hauetan detektatu dira: Nerbioi, Butroe behea, Oka behea, Ego, Debako ardatza (burua izan ezik), Estanda, Zadorra, Gasteiztik beherako eta Agurainetik beherako urak, eta Baiaren azken tartea.

Begi-bistakoa da uraren lehengoratze fisiko-kimikoa eta horri loturiko ingurumen-helburuen lorpena, kasu askotan, lehen pauso bat besterik ez dela adierazle biologikoei loturiko ingurumena lehengoratzeko eta ingurumen-helburuak lortzeko ahaleginean. Lehengoratze horrek denboran zehar kalitate maila handiari ez eutsiz gero, komunitate biologikoak lehengoratzeko ez dira gai, batez ere degradazio handiko egoera batetik abiatzen bagara eta gordailu ekologiko ona ez duten arroak badira.

Aurrekoaz gainera, loturiko baldintza hidromorfologikoen -hala nola emari zirkulatzaileak eta ibaien ertz eta bazterren naturaltasuna- egoera ona lortzeak eta mantentzeak duen garrantzia erantsi beharra dago, izan ere, baldintza horien eragin sinergikoak adierazle biologikoei loturiko ingurumen-helburuak lortzea errazten baitute.



9. Irudia 2004-2008 bosturtekorako EAEko ur-masen (ibaien saila) eta estazioen egoera/potentzial ekologikoa.

10. Irudia 2004-2008 bosturtekorako EAEko ur-masen (ibaien saila) eta estazioen kalitate biologikoen diagnostikoa.



11. Irudia 2004-2008 bosturtekorako EAEko ur-masen (ibaien saila) eta estazioen egoera fisiko-kimiko orokorrari dagokien diagnostikoa.

2004-2008 aldi osoan izandako bilakaera aztertzerakoan kontrol zuzena soilik 50 masatan eta lotutako masen egoeraren erakusgarria den kontrol-estazio berdinaren bidez egin dela adierazi beharra dago.

50 masa horien urtetik urterako analisitik ondoriozta daiteke masa gehienen egoera nahiko egonkorra izan dela 2004-2008 aldian, eta egoera / potentzial ekologikoaren diagnostikoan urtetik urterako desberdintasunak ikusten diren arren, desberdintasun horiek egoera okertzeak (presio antropikoa areagotzeak ekarritako inpaktua) edo hobetzeak (presioa jaisteko neurri zuzentzaileen aplikazioa) baino gehiago, baldintza meteorologiko aldakorrek eragindakoak izan dira (4. Taula eta 12. Irudia).

2004 2005 2006 2007 2008 2004-08 Oso ona 0 0 0 0 0 0

Ona 17 19 17 11 13 15 Moderatua 8 7 13 13 16 13

Eskasa 9 11 7 13 14 13 Txarra 16 13 13 13 7 9

4. Taula 2004-2008 bosturtekoan modu zuzenean eta estazio kontrol berarekin kontrolaturiko 50 masen egoera/potentzial ekologikoaren kalifikazioa.

Egoera/potentzial ekologikoaren bilakaera

(2004-08 bosturtekoan kontrol homogeneoko ibaien saileko ur-masak)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2004-08

Oso Ona Ona Moderatua Eskasa Txarra 12. Irudia 2004-2008 bosturtekoan modu zuzenean eta

estazio kontrol berarekin kontrolaturiko masen egoera/potentzial ekologikoaren bilakaera.

2004-2008 bosturtekoan zehar kontrol zuzena eta estazio bera izan duten 50 masa horietatik:

- % 30ek (% 22-38, urtearen arabera) egoera ekologiko ona lortu dute, eta ondorioz, ingurumen-helburuak betetzen dituzte.

- % 26k (% 16-32, urtearen arabera) ez dituzte beren ingurumen-helburuak betetzen eta egoera/potentzial moderatuko diagnostikoa jaso dute, hau da, tarteko egoeran daude.



- % 44k (% 40-52, urtearen arabera) ez dituzte ingurumen-helburuak betetzen eta egoera/potentzial eskaseko edo txarreko diagnostikoa jaso dute, beren ingurumen-helburuak ez dituzte inolaz ere betetzen.

Egoera/potentzial ekologikoaren balorazioei dagokienez, 2007ko eta 2008ko kanpainetan lorturiko emaitzak aztertzerakoan (guztira 113 ur-masen diagnostikoa egin da, modu zuzenean edo estimazio bidez) ikus daiteke 2008ko kanpainaren emaitzek eta 2004-2008 bosturtekoan lorturikoek antzekotasun handiagoa dutela beren artean, 2007koek baino (13. Irudia), prezipitazioen kopuru eta banaketari dagokionez urte tipikoagoa izan baitzen hori.

2007. urteko udaberrian eta udan prezipitazioak ugari izan ziren eta emari handiak ekarri zituzten. Egoera horrek eragina du kalitate biologikoaren diagnostikoan: ornogabeen fauna bentikoaren komunitateko banakoak herrestan eramaten ditu eta komunitate hori era irregularragoan banatzen du ibai ibilguan zehar. Horrela, 2007an, ornogabeen fauna bentikoaren komunitaterako indizeak 2008koak eta 2004-2008 bosturtekoak baino txarragoak izan ziren argi eta garbi (14. Irudia), kalitate oneko masen portzentajea zertxobait txikiagoa (% 26, % 30en aldean) izan zen, eta kalitate txarreko masen portzentaje nabarmen handiagoa (% 30, % 15en aldean).

Egoera fisiko-kimiko orokorrari dagokionez, kalitate biologikoari buruz esandakoaren kontrakoa gertatzen da, 2007ko diagnostikoa 2008koa eta 2004-2008 bosturtekoa baino zertxobait hobea baita (15. Irudia). 2007. urtean, udaberrian nahiz udan eurite oparoak jaso zirenean eta emari txikien baldintzak erabakigarriak ez izanik, egoera fisiko-kimiko orokorrari dagokion ingurumen-helburuen betetze portzentajea kontrolaturiko ur-masa guztien % 75era iritsi zen. 2008an portzentaje hori % 67ra jaitsi zen, emaitza ohikoagoa, bosturtekoaren emaitzarekin bat dator eta.

Emaitzak ia berak dira baldin eta, egoera/potentzial ekologiko maila bakoitzeko masa kopurua aztertu ordez, EAEko ibai sarearen kilometroak edo estazio kopurua aztertzen baditugu.

Egoera/potentzial ekologikoaren bilakaera

(EAEko ibaien saileko ur-masak)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2007 2008 2004-08

Oso Ona Ona Moderatua Eskasa Txarra

13. Irudia Egoera/potentzial ekologiko moten portzentajeak. EAEko ibaien saileko ur-masak.. 2004-2008 kanpainak.

Kalitate biologikoaren bilakaera (EAEko ibaien saileko ur-m asak)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2007 2008 2004-08


14. Irudia Kalitate biologiko moten portzentajeak. EAEko ibaien saileko ur-masak. 2007-2008 kanpainak eta bosturteko laburpena.

Uraren kalitate fisiko-kimikoaren bilakaera

(EAEko ibaien saileko ur-masak)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2007 2008 2004-08


15. Irudia Egoera/potentzial ekologikoaren moten portzentajeak. EAEko ibaien saileko ur-masak. 2007-2008 kanpainak eta bosturteko laburpena.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2007 2008 2004-08



4. EGOERA EKOLOGIKOAREN BILAKAERAREN JOERAK

Aurretik egindako bilakaeraren analisitik ondorioztatzen denez, 2004-2008 aldian EAEko ibaien egoera ekologikoa egonkorra da eta oraindik ingurumen-helburuak betetzen ez dituen ur-masa kopurua handia da.

Adierazle biologikoak egoera edo potentzial ekologiko oneko ingurumen-helburu orokorrak betetzeko mugatzaileak dira argi eta garbi. Hala ere, baldintza abiotikoak dira azken batean egoera biologikoa mugatzen dutenak, hau da, adierazle fisiko-kimiko orokorrekin batera doan egoera ona lortu behar da, kutsadura organikoaren presio txikiagoa eta baldintza hidromorfologiko egokiak islatuko dituena; horiek ahalbidetuko dute, besteak beste, ur-emariek baldintza naturaletatik gertu dauden hidrogramak ematea, habitaten aniztasuna sortzea eta dagokion kutsatzaileen karga apaltzea, baita ibai ubidearen substratua eta ibai ertzak berezkoak izateak habitaten aniztasuna eta babes, haziera, errute, eta abar guneak ekartzea.

Esan daiteke ingurune hidrikoaren egoeran eragina duten presio nagusiak ez direla baliabidearen kopuruari dagozkionak, baizik eta uren kutsadurarekin eta, bereziki, ekosistemen suntsipen fisikoarekin zerikusia dutenak.

Dudarik gabe, litezkeen lehentasunezko neurri zuzentzaileek oraindik zerikusia dute hiriko nahiz industriako ur zikinen saneamendu eta arazketa lanekin. Neurri horiek gauzatzea gutxi-asko konplexua dela esan daiteke, baina beharrezkoak diren ahaleginak eginez gero, ekiteko modukoak.

Hala ere, EAEn dugun egoerari buruz jarraipen sareen bidez bildu dugun esperientziak kontuan harturik esan daiteke hobekuntza fisiko-kimikoa lortzeak egoera biologikoaren hobekuntza ekartzen duela. Azken hobekuntza hori kasu askotan urtetan atzeratzen da, ezinbestekoa baita arroan zehar gordailu biologikoak egotea, birpopulatzeak errazteko eta gutxieneko egoera fisiko-kimiko on eta egonkorra.

Beste neurri zuzentzaile multzo bat, orobat, ibaiertzak lehengoratzea izan daiteke, baina ingurumena era masiboan okupatu denean, hainbatetan eta hainbatetan ibai ibarretan ibilguak desbideratuz eta haietan bestelako jarduerak gauzatuz, ekosistemak jatorrizko ezaugarrietatik gutxi-asko hurbil izango liratekeenetara lehengoratzea nekez bideragarria gerta litekeen gauza da kasu askotan. Oroitu beharra dago ibaien saileko 20 masa behin-behineko Ur Masa Oso

Modifikatutzat jo direla, kontuan harturik izandako aldaketa fisikoek ibai horien izaera errotik aldatu dutela eta horiek lehengoratzea ezinezkoa dela edo gehiegizko kostua ekarriko lukeela. Etorkizunean, Ur Masa Oso Modifikatuen egoeraren ebaluazioa desberdina izan daiteke potentzial ekologikorako ebaluazio sistema bereziak izango direlako, eta seguruenik hemen, naturalak balira bezala trataturik, azaldutakoa baino egokiagoa.

Nabarmendu beharra dago emaria erregulatzeko edo emari kantitate handiak desbideratzeko azpiegiturak egokitzeko premia, ur-masa askoren kasuan eragin berezia izaten baitute ur-emari gutxiko aldietan. Gertaera hori, EAEn ibai batzuk berezko agorraldi gogorren mende izatearekin batera, faktore mugatzailea da komunitate biologikoak garatzeari begira, eta kutsadura jarraituaren presioek edo agorraldiak areagoturik gertatzen da.

Etorkizunari begira, erronka nagusia zera da, halako lurralde antolaketa bat lortu non urari, haren ekosistemei eta haien dinamikari errespetua babes elementu nagusiak izango diren, baita ezinbesteko faktorea ere zaindu beharreko elementu gisa definitzerakoan.

Beharrik, lehengo aldietan ikusitako hondatze horren aurrean, azken urteotan gutxienez, egoera lehengoratzeko gero eta ahalegin handiagoak nabarmendu dira. Ahalegin hori, gehienetan, arau eskakizun desberdinek ekarria izan da, nahiz ez den ahaztu behar gizartearen sektore batzuen kontzientziazio gero eta handiagoa. Ezinbestekoa da ahalegin hori etorkizunean iraunkorra izatea.

Etorkizuneko lana dugu, beraz, ingurumenaren, haren bilakaeraren eta gorabeheren ezagupenean sakontzea eta jarraitzea, horiek bateratzearen baitan izango baita neurri egoki eta eraginkorren programak zehaztea, zuzentarauaren helburu nagusia lortzea bermatuko dutenak, hau da, ur-masen egoera ona lortzea eta ura bezalako baliabidea hondatzea ekiditea, horren begiratzearen mende delako, era saihestezinean, gizartearen garapen harmonikoa ez ezik, haren biziraupena ere.

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO IBAIEN EGOERA BIOLOGIKOA ... · Hala, beraz, 2007 eta 2008ko...

Documents

Transcript of EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO IBAIEN EGOERA BIOLOGIKOA ... · Hala, beraz, 2007 eta 2008ko...