EUSKADIKO ERKIDEGO AUTONOMIKOKO … baliagaien... II...Kolorea Gorria, baina ez hain oso intentsua,...

ERANSKINA II

EUSKADIKO ERKIDEGO AUTONOMIKOKO NEKAZARITZA BARIETATEAK

EAEko landare baliagaien prospekzioa eta ebaluaketa Euskal Herriko hazien Sarea, 2006-2007

SOLANAZEOAKSolanaceae familia

TOMATEALycopersicon esculentum Mill.

Bi metrotako altuera izan dezakeen urteko landarea da, baina egoera faboragarrietan 2 urte ere bizi daiteke. Bere zurtoina berdea, iletsua, zurruna, eta barrualdetik hutsa da. Adartsua da eta bere hostoak, triangelu itxurako segmentuetan ebakita daude, ertzetan zerratuak izan ohi direlarik. Loreak horiak dira eta luku erako loreak dira. Fruitua baia itxurakoa da, tomatea, barruan haziak dituztelarik, horixkak. Landarearen atal begetatiboak solanina konposatua dauka eta pozoitsuak dira.

Jatorri amerikarra du, Peru, Ekuador eta Bolibiatik dator hain zuzen ere. Europa eta EEBBetan hedatua izan arren ez zen kontsumitu, XIX.mendearen erdialderaino. Gaur egun bere kontsumoa oso hedatua dago Amerikako iparraldean eta Europan.

Bizi den tokietara ondo moldatuta dagoen espezie da, baina tenperatura hotzegiak (0ºC) ez ditu jasaten, bai ordea tenperatura handiak. Hezetasuna beharrezkoa du, bestela loreak erori eta ez du fruiturik ematen. Lorearen hazkundea eta fruituaren eraketa tenperaturaren menpe dago. Edozein lurzorutan hazi daiteke, baina lurzoru solte, sakon eta drainatze altua daukaten lurzoruetan hobeto.

Tomatea bitaminetan oso aberatsa da eta propietate sendagarriak ere badituela ikertu da azken urteetan, minbiziaren gaitzetan hain zuzen ere.

B arietateak - Entsalada tomatea- Esekitzeko tomatea- Limoi tomatea- Puntaluze tomatea/pikoluze tomatea (Bizkaian peraduna ere)- Pera tomatea - Tomate nanoa /tomate txikia- Tomate morea/lila tomatea- Tomate kizkurra/rizado - Tomate zapala/tomate planoa- Aretxabaletako mozkorra tomatea /arrosa tomatea

2


3

Entsalada Esekitzeko Limoi tomatea/limonero

Puntaluze/pikoluze/peradun Tomate

Tomate

Tomate Tomate


PIPERRA Capsicum annuum L.

Metro bateko luzera eta zurtoin zurrun eta adartsua duen urteroko landarea urteroko landarea. Beste hostoak obalak eta lantzeolatuak dira, osoak, bere loreak zuriak eta fruitua, piperra, baia formakoa da, hasieran berdea eta gero gorritu egiten dena. Haziak, disko itxurakoak dira eta horixkak.

Piperraren jatorria Hego Amerikan eta Ertamerikan dago. Europan sartu eta ortuari garrantzitsuenetariko bat kontsideratu zen berehala. Gure dietan asko kontsumitzen dugun barazkia dugu. Klima epel, lurzoru sakon eta ongarrituetan landatzen da.

Forma botaniko eta kolore anitzak dituen espeziea da. Capsicina deritzon gai kimikoa dauka, piper batzuei mina (azkurea) ematen dienak. Tenperatura hotzegiak ematen badira, fruitu txikiak eta hazi gutxikoak aterako dira. Barietateak hiru taldetan sailka daitezke:

- piper gozoak: fruitu handia eta mamitsua daukate.- piper mindunak: fruitu txikia, fina eta luzea daukate.- lehortzeko eta birrintzeko piperrak: fruitu borobilak dituzte.

A eta C bitaminan ugariak dira, baina B, K eta P bitaminak ere baditu. Mineraletan ere aberatsa da, hala nola, zinka, kuprea, fosforoa, burdina, potasioa,…

B arietateak - Erretzeko piperra/ piper morroa/ piper lodia - Ibarrako piperra- Kristal piperra - Cuernocabra piperra - Pikillo piperra - Piper txorizeroa/Gernikako piperra - Pipermina- Piper italiarra/piper berdea

Piper txorizeroa/Gernikako

Erretezeko

Tokiko

Piper Ibarrako

4


BERENJENAKSolanum melogena L.

Zurtoin berde, iletsu, zurrun eta adartsua daukan urteko landarea. 30-60 zentimetrotako altuera har dezake. Hostoak peziolatuak dira, txandakatuak, obalak. Loreak, handiak, urdin-bioleta kolorekoak. Fruitua, berenjena, baia itxurakoa da eta bakarrik hazten dira. Leonard Rauwolfek 1575an aurkitu zuen espezie hau, Aleppon, botanika lan bat egiten ari zenean. Bere jatorria India da, baina Txinan eta Afrikan ere urte askotan landatu izan ohi da. Italian, XIV.mendean, herria batzuetan ere landatzen zen, baina, Ingalaterrara, 1500 urtean heldu zen. Herrialde honetara iritsi ziren lehenengo barietateak arrautzaren tamaina eta antza zeukan eta hortik datorkio ingelesez ematen zaion izena”eggplant”. Europan, asko landatzen ez den espeziea da, nahiz eta barietate eta kolore anitzetako berenjenak dauden. Gure lurraldean, landarea urtekoa den arren, herrialde beroagoetan, landare bizikorra da.

B arietatea - Tokiko berenjena

Tokiko berenjena

5


Entsalada tomatea

-Barietate izena: Entsalada tomatea-Tokiko izena :Tomate entsalada-Izen zientifikoa: Lycopersicon esculentum Mill.-Familia: Solanazeoak

Haziak lortzeko erakHautaketa Hoberenak eta ahal bada, hasieran ematen dituen

fruituak aukeratzea.Hazia nola kendu Tomateak usteltzen utzi eta gero hazia kendu.

Landarearen ezaugarriak Altuera 3-3,5 m.Fruitu/hazi kantitatea Asko batez ere goialdean.Hotza/bero erresistentzia Hotzari ez dio ondo eusten.Hezetasun/lehorte erresistentzia .

Ur asko behar dute.

Garapen denbora Behe lautadetan nahiko arin heltzen da, baina mendian edo 400 metrotatik gorako lurretan gehiago kostatzen zaio.

Ingurunera moldatuta Inguruetan gehien ikusten den tomatea.Ongarriak behar Normalean satsa botatzen zaio, tomate landareak landatu

aurretik.Landaketa-markoa 50-80 cm inguru.Garapenean behar dituen tratamenduak

Hazten doazen heinean makilak jarri landarea ez erortzeko.

Izurriteei gogortasuna Zirimiri egiten duenean gorrinak (mildiu) eraso egiten dio eta orduan tratamenduak behar ditu: nekazari konbentzionalek gorrinaren kontrako botika botatzen diote.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Borobila eta handia.Kolorea Gorria, baina ez hain oso intentsua, pixka bat laranja da.Zaporea Gozoa, entsaladarako aproposa.Noiz heltzen den Uztailaren erdirako helduta dago, mendian edo altueran

abuztuaren hasierarako. Negutegian egonez gero, ekainaren bukaeran heltzen da.

Uztaroa Uztaila –abuztua.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat inguru.

Kontserbatzeko beste modu batzuk

Ontziraketa.

Ematen duen hazi kantitatea

Asko goialdean batez ere300-400 hazi/gr.

Tratamendu beharra Ez.

Haziaren ezaugarriak Neurria Txikia.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Handia.Iraupena 2 urte nahiko ondo. Urtetik urtera galtzen doa.Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan, tenperatura epeltzen doan

heinean.

6


Nola lehortu EguzkitanNola gorde Kristalezko pote edo paperean baina beti ere iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu

Ezin da jakin, baina landareak landatzerakoan, bi tomate barietate ez dira jartzen elkarren ondoan

Erabilerak

Erabilera arruntena entsaladatarako da baina batzuk ontziratzeko ere erabiltzen dute.

Non aurkitu dugu barietate hau?

BizkaiaPlentzia-Mungia Bilbo HandiaArratia-NerbioiDurangaldea Gernika-BermeoMarkina –Ondarroa

Gipuzkoa Debagoiena Deba behera Urola Kosta Tolosaldea Goierri Donostialdea Bidasoa behera

Araba Gorbeialdea Arabako Ibarrak Kantauri Arabarra Arabako Mendialdea

7


Esekitzeko tomatea

-Barietate izena: Esekitzeko tomatea -Tokiko izena: Esekitzeko tomatea -Izen zientifikoa: Lycopersicon esculentum Mill.-Familia: Solanazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera 2,00 m.Fruitu/hazi kantitatea Fruitu asko eta hazitsuak.Hotza/bero erresistentzia Hotzari ondo eusten dio eta beroari ere bai.Hezetasun/lehorte erresistentzia Hezetasunari eta lehorteari ondo eusten die.Garapen denbora 3-4 hilabete (gabonetaraino egoten da).Ingurunera moldatuta BaiOngarriak behar Normalean satsa botatzen diote tomate

landareak landatu aurretik.Landaketa-markoa 80-100 cm inguru.Garapenean behar dituen tratamenduak

Hasten doazen heinean makilak jarri behar dira landarea ez erortzeko.

Izurriteei gogortasuna Gorrina (mildiu) ondo jasaten dute.

Haziaren ezaugarriakNeurria Ertaina-handia.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua (%90-100).Iraupena 2 urte ondo, urtetik urtera galtzen baitoazNoiz ereiten den Apirilean


fruituak aukeratu behar da.Hazia nola kendu Tomateak usteltzen utzi eta gero hazia kendu behar

da. Beste batzuek gelatina kendu eta egun batzuk pasatuta, haziak ateratzen dute.

Nola lehortu Eguzkitan.Nola gorde Kristalezko pote, edo paperean baina beti ere

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Borobila baina txikia.Kolorea GorriaZaporea Ez oso gozoaNoiz heltzen den Asko kostatzen zaio heltzea; ganbaretan eskegitzen da

eta kontsumitzen da udazken eta neguan zehar.Uztaroa Abuztuaren azkenetan edo negutegian abuztuaren

hasieran.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete asko.

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea

Asko, 300-400 hazi/gr hazi.

Tratamendu beharra Ez.

8


iluntasunean.Nola jakin ez direla hibridatu

Ezin da jakin, baina landareak landatzerakoan, bi tomate barietate ez dira jartzen elkarren ondoan.

Erabilerak

Barietate hau berandurakoa denez, gabonetan entsaladak jateko aproposa da, baina normalean ontziratzeko eta saltsak egiteko aproposagoa da.


BizkaiaPlentzia –Mungia

Gipuzkoa Deba behera

Araba Arabako ibarrak

9


Limoi tomatea

-Barietate izena: Limoi tomatea/tomate limonero -Tokiko izena: Limoi tomatea -Izen zientifikoa : Lycopersicon esculentum Mill. -Familia : Solanazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera 3 m.Fruitu/hazi kantitatea Fruitu asko izaten ditu baina hazi gutxi.Hotza/bero erresistentzia Hotzarekiko erresistentziarik ez, hotza egiten

duenean, tomate barietatetatik sentikorrena da. Haranetarako aproposa da baina ez mendirakoa.

Hezetasun/lehorte erresistentzia Ur asko behar du, baina beroa ere bai, lehortea ondo jasaten du.

Garapen denbora Uztailaren erdialderako hotza egiten ez badu.Ingurunera moldatuta Negutegietan oso ondo hazten da.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 80- 100 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak

Ez erortzeko makilak jarri eta adar sekundarioak kendu behar dira.

Izurriteei gogortasuna Zirimiri egiten duenean gorrina (mildiu) jasaten dute.

Haziaren ezaugarriakNeurria Txikia.Itxura Borobila baino pixka bat luzexkagoa eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua, normalean denak ateratzen dira ( %95-

100).IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoan, tenperatura epeltzen hasten

denean.

Haziak lortzeko erak Hautaketa Handienak eta hoberenak eta ahal bada

landarearen lehenengoak.Hazia nola kendu Tomatea usteltzen utzi eta gero haziak kendu edo

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Handia eta luzexka, madari formakoa eta nerbio

asko markatuak ditu, peziolotik tomate puntaraino.

Kolorea Gorri iluna eta goialdean horia.Zaporea Haragi asko eta gozoa.Noiz heltzen den Uztailaren erdialdean edo abuztuaren hasieran,

baina negutegian uztailaren hasieran.Uztaroa Uztaila-abuztua.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

3-5 egun, oso arin heltzen da.


Ontziratzeko balio du.

Ematen duen hazi kantitatea Oso gutxiTratamendu beharra

10


gelatina kenduta eta egun batzuk utzita gero haziak kendu.

Nola lehortu Eguzkitan jarrita.Nola gorde Kristalezko boteetan eta paperetan baina beti

iluntasunean.Nola jakin ez direla hibridatu Ezin daiteke ikusi begi bistaz

Erabilerak Entsaladarako edo ontziratzeko oso aproposa, ez duelako hazi askorik izaten.


BizkaiaDurangaldea Gernika-Bermeo Markina –Ondarroa

Gipuzkoa

Araba Arabako lautada

11


Puntaluze tomatea

-Barietate izena: Peradun tomatea edo punta luze tomatea edo pikoluze tomatea-Tokiko izena: Peradun tomatea, punta luze tomatea edo pikoluze tomatea -Izen zientifikoa : Lycopersicon esculentum Mill. -Familia : Solanazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria TxikiaItxura Borobila baino pixka bat luzexkagoa eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua, normalean denak ateratzen dira.IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoan, tenperatura epeltzen denean.

Haziak lortzeko erak Hautaketa Handienak eta hoberenak eta al bada landarearen

lehengoak.Hazia nola kendu Tomatea usteltzen utzi eta gero haziak kendu egiten

dira.Nola lehortu Eguzkitan jarrita.Nola gorde Kristalezko boteetan eta paperetan baina beti

iluntasunean.

Landarearen ezaugarriak Altuera 2m. edo 3m. ere izan dezake.Fruitu/hazi kantitatea Fruitu asko izaten ditu baina hazi gutxikoak dira.Hotza/bero erresistentzia

Hotzarekiko erresistentziarik ez du, hotza egiten duenean, tomate barietateetatik sentikorrena da. Haranetarako aproposa baina ez mendirakoa.

Hezetasun/lehorte erresistentzia

Ur asko behar du, baina beroa ere bai.

Garapen denbora Uztailaren erdialderako hotza egiten ez badu.Ingurunera moldatuta Negutegietan oso ondo hasten da.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 80- 100 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak

Makilak jarri behar dira landarea ez erortzeko.

Izurriteei gogortasuna zirimiri euria egiten duenean gorrina (mildiu) jasaten dute

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Handia eta luzexka, madari formakoa da.Kolorea Laranja- arrosa argiaZaporea Haragi asko eta gozoa.Noiz heltzen den Uztailaren erdialdean edo abuztuaren hasieran heltzen da

baina negutegian uztailaren hasieran.Uztaroa Uztaila-abuztua.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

3-5 egun, oso arin heltzen baita.




Oso gutxi.

Tratamendu beharra

12


Nola jakin ez direla hibridatu

Ezin daiteke ikusi begi-bistaz.

Erabilerak Entsaladatan jateko oso gozoa da, baina normalean ontziratzeko eta saltsak egiteko erabiltzen da.


BizkaiaPlentzia –Mungia Bilbo Handia Gernika-BermeoMarkina-OndarroDurangaldea

Gipuzkoa Deba behera Donostialdea

Araba Kantauri arabarra vErrioxa Arabarra Arabako mendialdea

13


Pera tomatea

-Barietate izena: Pera tomatea -Tokiko izena: pera tomatea -Izen zientifikoa : Lycopersicon esculentum Mill. -Familia : Solanazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria TxikiaItxura Borobila baino pixka bat luzexkagoa eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua, normalean denak ateratzen dira.IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoan, tenperatura epeltzen denean.


lehengoak.Hazia nola kendu Tomatea usteltzen utzi eta gero haziak kendu egiten dira.Nola lehortu Eguzkitan jarrita.Nola gorde Kristalezko boteetan eta paperetan baina beti



Landarearen ezaugarriak Altuera 2m. edo 3m. ere izan dezake.Fruitu/hazi kantitatea Fruitu gutxi izaten eta hazi gutxikoak .Hotza/bero erresistentzia

Hotzarekiko erresistentziarik ez du, hotza egiten duenean, tomate barietateetatik sentikorrena da. Haranetarako aproposa baina ez mendirakoa.


Ur asko behar du, baina beroa ere bai.

Garapen denbora Abuztuaren erdialderako hotza egiten ez badu.Ingurunera moldatuta Negutegietan oso ondo hasten da.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 80- 100 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak


Izurriteei gogortasuna zirimiri euria egiten duenean gorrina (mildiu) jasaten dute

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Txikia eta luzexka da.Kolorea Gorria Zaporea Haragi asko eta gozoa.Noiz heltzen den Abuztuaren erdialdean bukaeran heltzen da baina

negutegian hasieran.Uztaroa Abuztua .Fresko dagoenean kontserbazio denbora

3-5 egun, oso arin heltzen baita.




Oso gutxi.

Tratamendu beharra

14


Erabilerak Saltsak egiteko oso aproposa


Bizkaia

Gipuzkoa

Araba Kantauri arabarra vErrioxa Arabarra Arabako mendialdea

15


Tomate nanoa

-Barietate izena: Tomate nano edo tomate txikia -Tokiko izena :Tomate txikia edo nanoa -Izen zientifikoa: Lycopersicon esculentum Mill.-Familia: Solanazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria Txikia.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua (% 90-100).Iraupena 2 urte , urtetik urtera galtzen doaz.Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan, tenperatura epeltzen doan

heinean.


fruituak aukeratu behar dira.Hazia nola kendu Tomateak usteltzen utzi eta gero hazia kendu

behar da.Nola lehortu Eguzkitan.

Landarearen ezaugarriak Altuera 1-1,5 m inguru.Fruitu/hazi kantitatea Fruitu asko eta hazi askorekin.Hotza/bero erresistentzia Hotza ez du ondo jasaten.Hezetasun/lehorte erresistentzia Hezetasuna eta beroa behar dute.Garapen denbora 3 hilabete.Ingurunera moldatuta BaiOngarriak behar Normalean satsa botatzen diote, tomate landareak

landatu aurretik.Landaketa-markoa 50-80 cm inguru.Garapenean behar dituen tratamenduak

Hasten doazen heinean makilak jarri ohi dira landarea ez erortzeko.

Izurriteei gogortasuna Gorrina (mildiu) oso azkar hartzen du.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Borobila eta txikiaKolorea Gorria, oso intentsuaZaporea Gozoa.Noiz heltzen den Uztailaren bukaerarako helduta dago.Uztaroa Uztaila-abuztua.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Ertaina.

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Nahikoa.Tratamendu beharra Ez.

16


Nola gorde Kristalezko pote, edo paperean baina beti ere iluntasunean.

Nola jakin ez direla hibridatu Ezin da jakin, baina landareak landatzerakoa, bi tomate barietate ez dira jartzen elkarren ondoan.

Erabilerak Entsaladarako batik bat.


BizkaiaEnkarterriak

Gipuzkoa

Araba Gorbeialdea Kantauri Arabarra

17


Tomate morea/lila

-Barietate izena: Tomate morea edo tomate lila-Tokiko izena :Tomate morea edo lila -Izen zientifikoa: Lycopersicon esculentum Mill. -Familia: Solanazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera 2,30 m eta 2,40 m inguru.Fruitu/hazi kantitatea Oso hazi gutxi izaten dute.Hotza/bero erresistentzia Hotzari ez dio ondo eusten.Hezetasun/lehorte erresistentzia Ura behar dute baina lehortea ere jasaten

dute.Garapen denbora Beranduko tomatea da.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Normalean satsa botatzen diote, tomate

landareak landatu aurretik. Landaketa-markoa 50-80 cm inguru.Garapenean behar dituen tratamenduak

Hazten doazen heinean makilak jarri behar dira landarea ez erortzeko.

Izurriteei gogortasuna Zirimiri egiten duenean gorrina (mildiu) agertzen zaio eta orduan tratamenduak behar ditu: nekazari konbentzionalek gorrinaren kontrako botika botatzen diote.

Haziaren ezaugarriakNeurria TxikiaItxura Borobila eta horixkaErnetasun tasa (%) Ertaina (% 70-75).Iraupena 2 urte, urtetik urtera galtzen doaz.Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan, tenperatura epeltzen doan

heinean.

Haziak lortzeko erak Hautaketa Hoberenak eta ahal bada, hasieran ematen dituen

fruituak aukeratu behar dira.Hazia nola kendu Tomateak usteltzen utzi eta gero hazia kendu behar

zaie.Nola lehortu Eguzkitan.Nola gorde Kristalezko pote, edo paperean baina beti ere

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Borobila baina pixka bat luzexkagoa eta handia.Kolorea Gorria oso intentsua ia moreaZaporea Gozoa.Noiz heltzen den Abuztuaren erdirako helduta dago. Negutegian, uztailaren

erdialderako.Uztaroa Uztaila-abuztua.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Oso gutxi, oso arin heltzen da.


Oso gutxi.

Tratamendu beharra Ez

18



Ezin da jakin, baina landareak landatzerakoan, bi tomate barietate ez dira elkarren ondoan jartzen.

Erabilerak

Ontziratzeko oso aproposa da.


Bizkaia Bilbo HandiaMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa Donostialdea

Araba Kantauri Arabarra

19


Tomate kizkurra

-Barietate izena: Tomate rizado edo kizkurra-Tokiko izena :Tomate rizado -Izen zientifikoa: Lycopersicon esculentum Mill. -Familia: Solanazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera 2,30 m eta 2,40 m inguru.Fruitu/hazi kantitatea Fruitu asko eta hazi askorekin.Hotza/bero erresistentzia Hotz-beroarekiko erresistentzia handia du.Hezetasun/lehorte erresistentzia Biei erresistentzia du.Garapen denbora 3 hilabete.Ingurunera moldatuta Ondo egokitua eta negutegira hobeto. Ongarriak behar Normalean satsa botatzen diote, tomate

landareak landatu aurretik.Landaketa-markoa 50-80 cm inguru.Garapenean behar dituen tratamenduak

Hazten doazen heinean makilak jarri behar dira landarea ez erortzeko eta adar sekundarioak ere kendu behar zaizkie.

Izurriteei gogortasuna

Haziaren ezaugarriakNeurria Txikia.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua (% 90-100).Iraupena 2 urte , urtetik urtera galtzen doaz.Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan, tenperatura epeltzen doan

heinean.

Haziak lortzeko erak Hautaketa Hoberenak eta ahal bada, hasieran ematen dituen

fruituak aukeratu.Hazia nola kendu Tomateak usteltzen utzi eta gero hazia kendu.Nola lehortu Eguzkitan.Nola gorde Kristalezko pote, edo paperean baina beti ere

iluntasunean.Nola jakin ez direla hibridatu Ezin da jakin, baina landareak landatzerakoan, bi

Fruituaren ezaugarriakNeurria eta forma Zapala eta nerbio markatuekin pezioloan,

tomatearen beheraino.Kolorea Gorria erdi laranja.Zaporea Gozoa.Noiz heltzen den Abuztuaren erdirako helduta dago. Negutegian,

uztailaren erdialderako.Uztaroa Uztaila-abuztua.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Ertaina.

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Nahikoa.Tratamendu beharra Ez.

20


tomate barietate ez dira jartzen elkarren ondoan.

Erabilerak Entsaladarako oso aproposa.

N on aurkitu dugu barietate hau?

Bizkaia Markina –Ondarroa

Gipuzkoa Debagoiena

Araba Gorbeialdea

.

21


Tomate zapala

-Barietate izena: Tomate zapala edo tomate planoa-Tokiko izena :Tomate zapala edo tomate planoa-Izen zientifikoa: Lycopersicon esculentum Mill. -Familia: Solanazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera 2-2,5 m.Fruitu/hazi kantitatea Asko batez ere goialdean.Hotza/bero erresistentzia Hotzari ez dio ondo eusten.Hezetasun/lehorte erresistentzia Ur asko behar dute.Garapen denbora Behe lautadetan nahiko arin heltzen da, baina toki

altuetan gehiago kostatzen zaio.Ingurunera moldatuta Normalean satsa botatzen diote, tomate landareak

landatu aurretik.Ongarriak beharLandaketa-markoa 50-80 cm inguru.Garapenean behar dituen tratamenduak



Haziaren ezaugarriakNeurria Txikia.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Handia.Iraupena 2 urte , urtetik urtera galtzen doaz.Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan, tenperatura epeltzen doan heinean.

Haziak lortzeko erak Hautaketa Hoberenak eta ahal bada, hasieran ematen dituen fruituak

aukeratu.Hazia nola kendu Tomateak usteltzen utzi eta gero hazia kendu.Nola lehortu Eguzkitan.Nola gorde Kristalezko pote edo paperean, baina beti ere iluntasunean.Nola jakin ez direla Ezin da jakin, baina landareak landatzerakoan, bi tomate

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Borobila eta handia.Kolorea Gorria, baina ez oso intentsua, pixka bat laranja.Zaporea Gozoa eta entsaladarako aproposa. Heltzen

denean, ontziratzeko aproposaNoiz heltzen den Uztailaren erdirako helduta dago, mendian edo

altueran abuztuaren hasierarako. Negutegian egonez gero, ekainaren bukaerarako.

Uztaroa Uztaila-abuztua.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat inguru.

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko, goialdean batez ere.Tratamendu beharra Ez.

22


hibridatu barietate ez dira jartzen elkarren ondoan.

Erabilerak Ontziratzeko eta saltsak egiteko aproposa .


BizkaiaPlentzia-MungiaBilbo Handia Durangaldea Gernika-BermeoMarkina –Ondarroa

GipuzkoaDebagoiena

Araba

23


Aretxabaletako mozkorra tomatea /tomate arrosa

-Barietate izena: Tomate arrosa -Tokiko izena : Aretxabaletako mozkorra tomatea -Izen zientifikoa: Lycopersicon esculentum Mill. -Familia: Solanazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera 2-3 m.Fruitu/hazi kantitatea Asko batez ere goialdean.Hotza/bero erresistentzia Hotzari ez dio ondo eusten.Hezetasun/lehorte erresistentzia Ur asko behar dute.Garapen denbora Behe lautadetan nahiko arin heltzen da, baina toki

altuetan gehiago kostatzen zaio.Ingurunera moldatuta Normalean satsa botatzen diote, tomate landareak

landatu aurretik.Ongarriak beharLandaketa-markoa 50-80 cm inguru.Garapenean behar dituen tratamenduak



Haziaren ezaugarriakNeurria Txikia.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Handia.Iraupena 2 urte , urtetik urtera galtzen doaz.Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan, tenperatura epeltzen doan heinean.

Haziak lortzeko erak Hautaketa Hoberenak eta ahal bada, hasieran ematen dituen fruituak

aukeratu.Hazia nola kendu Tomateak usteltzen utzi eta gero hazia kendu.Nola lehortu Eguzkitan.Nola gorde Kristalezko pote edo paperean, baina beti ere iluntasunean.Nola jakin ez direla hibridatu

Ezin da jakin, baina landareak landatzerakoan, bi tomate barietate ez dira jartzen elkarren ondoan.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Puntaduna, borobila eta handia .Kolorea arrosa, baina ez oso intentsua..Zaporea Gozoa eta entsaladarako aproposa. Heltzen

denean, ontziratzeko aproposa.Noiz heltzen den Uztailaren erdirako helduta dago, mendian edo

altueran abuztuaren hasierarako. Negutegian egonez gero, ekainaren bukaerarako.

Uztaroa Uztaila-abuztua.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat inguru.

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko, goialdean batez ere.Tratamendu beharra Ez.

24


Erabilerak Ontziratzeko eta saltsak egiteko aproposa .


Bizkaia

GipuzkoaDebagoiena

Araba

25


Piper txorizeroa/Gernikako piperra

-Barietate izena: Piper txorizeroa edo Gernikako piperra-Tokiko izena.: Piper txorizeroa edo Gernikako piperra-Izen zientifikoa: Capsicum annuum L.-Familia : Solanazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria 2-3 mm. bitartekoak.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua ( 100%).IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoa.

Haziak lortzeko erak Hautaketa Lehenik ateratzen diren fruituak, landarean uzten dira

gorritzen.Hazia nola kendu Piperrak lehortzen direnean, piperra erdibitu eta hazia

atera behar da.Nola lehortu Eguzkitan lehortzeko eskegi egiten dira soka baten

Landarearen ezaugarriak Altuera 50- 60 cm.Itxura/formaFruitu/hazi kantitatea Tenperatura baxuak badira, fruitu gutxiago eta

ondorioz hazi gutxiago emango dute.Hotza/bero erresistentzia Hotza ez dute ondo jasaten.Hezetasun/lehorte erresistentzia

Beroa behar du eta lehortea jasaten dute.

Garapen denbora Uztaila-urria.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Landatu aurretik, satsa, eta lurzorua oso azidoa

bada karea botatzen zaio.Landaketa-markoa 50-60 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak

Ez du behar.

Izurriteei gogortasuna Ez.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Luzexka eta punta pixka bat okertuta izaten dute.Kolorea Berdea eta gero gorritu egiten da.Zaporea Gozoa eta azal fina, denbora utziz gero azala loditu

egiten da eta “gabardina” ateratzen zaio.Noiz heltzen den Abuztuan berdeak eta iraila-urrian gorrituta jartzen

dira.Uztaroa Abuztua-urria.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi inguru


Asko.

Tratamendu beharra

26


bidez. Nola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasunean gorde

behar dira. Batzuk piperraren barruan uzten dituzte hurrengo urteraino.


Fruituak “gabardina” izaten badu esaten dute hibridoa dela.

Erabilerak Frijituta jateko edota gorrituta edo lehortuta daudenean. Txorizoari, barraskiloei edo beste edozein produkturi kolore gorria ematen diete.


Bizkaia Plentzia –Mungia Bilbo HandiaArratia NerbioiDurangaldea Gernika-BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa Urola Kosta Deba Behera Tolosaldea Goierri Donostialdea Bidasoa Behera

Araba Arabako IbarrakKantauri ArabarraArabako Lautada Arabako Mendialdea

27


Erretzeko piperra/piper lodia/piper morroa

-Barietate izena: Erretzeko piperra edo piper lodia edo piper morroa -Tokiko izena.: Erreteko piperra edo piper lodia edo piper morroa -Izen zientifikoa: Capsicum annuum L.-Familia : Solanazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria 2-3 mm bitartekoak.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua ( 100%).IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoa.

Haziak lortzeko erak HautaketaHazia nola kendu Piperrak lehortzen direnean, erdibitu eta

hazia ateratzen da.Nola lehortu Eguzkitan lehortzeko eskegi egiten dira

soka baten bidez.Nola gorde Kristalezko bote edo paperean eta

Landarearen ezaugarriak Altuera 50- 60 cm.Itxura/formaFruitu/hazi kantitatea Tenperatura baxuak badira, fruitu gutxiago eta ondorioz

hazi gutxiago emango dute.Hotza/bero erresistentzia Hotza ez dute ondo jasaten.Hezetasun/lehorte erresistentzia

Beroa behar du eta lehortea jasaten dute ondo.

Garapen denbora Uztaila-urria.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Landatu aurretik satsa bota behar da, eta lurzorua oso

azidoa bada karea botatzen zaio.Landaketa-markoa 70-80 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak

Ez du behar.


Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Luzexka eta zuzena, nerbioak markatuak ditu.Kolorea Berdea eta gero gorritu egiten da.Zaporea Gozoa eta mamitsua.Noiz heltzen den Abuztuan berdeak eta iraila-urrian gorrituta jartzen dira.Uztaroa Abuztua- urria.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi inguru.


Asko.

Tratamendu beharra

28


iluntasunean. Batzuk piper eta guzti utzi eskegita hurrengo urteraino.


Erabilerak Erretzeko erabiltzen da oso mamitsua delako.

Non aurkitu dugu barietate hau ?

Bizkaia Plentzia –Mungia Bilbo –HandiaArratia NerbioiEnkarterriak Durangaldea Gernika-BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa DebagoienaDeba Behera Urola KostaTolosaldea Goierri Bidasoa behera

Araba GorbeialdeaArabako Ibarrak Kantauri ArabarraArabako Lautada Arabako Mendialdea

29


Tokiko Pipermina

-Barietate izena: Tokiko Pipermina -Tokiko izena.: Tokiko Pipermina -Izen zientifikoa: Capsicum annuum L.-Familia : Solanazeoak

Haziaren ezaugarriak Neurria 2- 3 mm bitartekoak.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua ( 100%).IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoa.

Haziak lortzeko erak HautaketaHazia nola kendu Piperrak lehortzen direnean, erdibitu eta

hazia ateraNola lehortu Eguzkitan lehortzeko eskegi egiten dira

soka baten bidez.Nola gorde Kristalezko bote edo paperean eta

iluntasunean. Batzuk piper eta guzti utzi




Garapen denbora Uztaila-urria.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Landatu aurretik, satsa bota behar zaie eta lurzorua

oso azidoa bada karea botatzen zaio.Landaketa-markoa 50-60 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak

Ez du behar.


Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Luzexka eta punta bakarra izaten dute,10 zmKolorea Berdea eta gero gorritu egiten da.Zaporea Mina dauka barruan.Noiz heltzen den Abuztuan berdeak eta iraila-urrian gorrituta.Uztaroa Abuztua-urria.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi inguru.


Asko.

Tratamendu beharra

30


egiten dute eskegita hurrengo urteraino.Nola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak Mina daukanez, mina emateko elikagai batzuei.


Bizkaia Plentzia –MungiaEnkarterriak Gernika-Bermeo

Gipuzkoa

Araba Gorbeialdea

31


Pipermina txikia

-Barietate izena: Pipermina txikia -Tokiko izena.:Pipermina txikia -Izen zientifikoa: Capsicum annuum L.-Familia : Solanazeoak

Haziaren ezaugarriak Neurria 2- 3 mm bitartekoak.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua ( 100%).IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoa.

Haziak lortzeko erak HautaketaHazia nola kendu Piperrak lehortzen direnean, erdibitu eta hazia

ateraNola lehortu Eguzkitan lehortzeko eskegi egiten dira soka baten

bidez.Nola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasunean.

Batzuk piper eta guzti utzi egiten dute eskegita




Garapen denbora Uztaila-urria.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Landatu aurretik, satsa bota behar zaie eta lurzorua


Ez du behar.


Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Luzexka eta punta bakarra izaten dute.Kolorea Berdea eta gero gorritu egiten da.Zaporea Mina dauka barruan.Noiz heltzen den Abuztuan berdeak eta iraila-urrian gorrituta.Uztaroa Abuztua-urria.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi inguru.


Asko.

Tratamendu beharra

32


hurrengo urteraino.Nola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak Mina daukanez, mina emateko elikagai batzuei.


Bizkaia


Araba GorbeialdeaArabako mendialdea

33


Pikillo piperra

-Barietate izena: Pikillo piperra-Tokiko izena.: Pikillo piperra-Izen zientifikoa: Capsicum annuum L.-Familia : Solanazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria 2-3 mm bitartekoak.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua ( 100%).IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoan.

Haziak lortzeko erak Hautaketa Piperra gorritzen uzten da landarean. Beti utzi behar

dira lehenik ateratze diren fruituak.Hazia nola kendu Piperrak lehortzen direnean, . erdibitu eta hazia atera.Nola lehortu Eguzkitan lehortzeko eskegi egiten dira soka baten

bidez.Nola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasunean gorde




Garapen denbora Uztaila-urria.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Landatu aurretik, satsa bota behar da, eta lurzorua

oso azidoa bada karea botatzen zaioLandaketa-markoa 50-60 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak

Ez du behar.


Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Bihotz formakoa eta punta batean bukatzen dena.Kolorea Berdea eta gero gorritu egiten da.Zaporea Gozoa eta azal fina.Noiz heltzen den Abuztuan berdeak eta iraila -urrian gorrituta.Uztaroa Abuztu-urria.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi inguru.

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko.Tratamendu beharra

34


behar dira. Batzuek piper eta guzti uzten dute eskegita hurrengo urteraino.



Erabilerak Barrualdea okela zein arrainaz betetzeko balio dute edo erreta hutsik jateko ere.


Bizkaia Plentzia –Mungia Enkarterriak Durangaldea

Gipuzkoa

Araba Kantauri ArabarraErrioxa Arabarra Arabako Mendialdea

35


Ibarrako piperra

-Barietate izena: Ibarrako piperra-Tokiko izena.:Ibarrako piperra -Izen zientifikoa: Capsicum annuum L.-Familia : Solanazeoak

Haziak lortzeko erak Hautaketa Piperra gorritzen utzi ohi da landarean. Beti utzi behar

dira lehenik ateratze diren fruituak. Hazia nola kendu Piperrak lehortzen direnean, erdibitu eta hazia

ateratzen da.Nola lehortu Eguzkitan lehorretan eskegi egiten dira soka baten



Beroa behar du eta lehortea ondo jasaten dute.

Garapen denbora Uztaila-urria.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Landatu aurretik satsa bota ohi zaio, eta lurzorua


Ez du behar.


Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Txikia (5-10 cm), zuzena eta punta zorrotza.Kolorea Berdea eta gero gorritu egiten da.Zaporea Mina handia dauka eta azal fina.Noiz heltzen den Abuztuan berdeak eta iraila -urrian gorrituta

jartzen da.Uztaroa Abuztu-urria.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi inguru.


Haziaren ezaugarriakNeurria 2-3 mm bitartekoak.Itxura Borobila eta horixkaErnetasun tasa (%) altua ( 100%).IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoan

36


bidez.Nola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasunean

gordetzen dira. Batzuk piper eta guzti uzten dituzte eskegita hurrengo urteraino.



Erabilerak Elikagaiei kolorea emateko eta mina emateko..Non aurkitu dugu barietate hau?

Bizkaia Gernika-Bermeo

Gipuzkoa Debagoiena Tolosaldea


Cuernocabra piperra

-Barietate izena: Cuernocabra piperra -Tokiko izena.:Cuernocabra piperra -Izen zientifikoa: Capsicum annuum L.-Familia : Solanazeoak

37




dira lehenik ateratze diren fruituak.Hazia nola kendu Piperrak lehortzen direnean, erdibitu eta hazia atera.Nola lehortu Eguzkitan lehorretan eskegi egiten dira soka baten

bidez.Nola gorde Kristalezko bote edo paperean gordetzen dira eta

iluntasunean. Batzuk piperraren barruan uzten dute hurrengo urteraino.



Erabilerak




Garapen denbora Uztaila-urria.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Landatu aurretik, satsa bota ohi zaio eta lurzorua


Ez du behar.


Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Handia, luzea (15-20 cm) eta punta okertuta

daukate.Kolorea Berdea eta gero gorritu egiten da.Zaporea Gozoa.Noiz heltzen den Abuztuan berdeak eta iraila -urrian gorrituta.Uztaroa Abuztu-urria.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi inguru.


38


Berdeak direnean frijituta jateko erabiltzen dira.

.Non aurkitu dugu barietate hau?

Bizkaia Bilbo handia

Gipuzkoa

Araba Gorbeialdea Arabako Ibarrak Kantauri Arabarrak Errioxa Arabarra Arabako Mendialdea

39


Piper italiarra

-Barietate izena: piper italiarra -Tokiko izena.: piper italiarra -Izen zientifikoa: Capsicum annuum L.-Familia : Solanazeoak



dira lehenik ateratze diren fruituak.Hazia nola kendu Piperrak lehortzen direnean, erdibitu eta hazia atera.Nola lehortu Eguzkitan lehorretan eskegi egiten dira soka baten

bidez.Nola gorde Kristalezko bote edo paperean gordetzen dira eta




Garapen denbora Uztaila-urria.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Landatu aurretik, satsa bota ohi zaio eta lurzorua


Ez du behar.


Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Handia, luzea (10-15) eta punta zuzena duteKolorea Berdea eta gero gorritu egiten da.Zaporea Gozoa eta mamitsua.Noiz heltzen den Abuztuan berdeak eta iraila -urrian gorrituta.Uztaroa Abuztu-urria.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi inguru.


40


iluntasunean. Batzuk piperraren barruan uzten dute hurrengo urteraino.



Erabilerak Berdeak direnean frijituta jateko erabiltzen dira.

.Non aurkitu dugu barietate hau?

Bizkaia

Gipuzkoa Urola kosta

Araba Errioxa Arabarra Arabako Mendialdea

41


Tokiko berenjena

-Barietate izena: Tokiko berenjena -Tokiko izena.:Tokiko berenjena -Izen zientifikoa: Solanum melongena L.-Familia : Solanazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria 2-3 mm bitartekoak.Itxura Borobila eta horixka.Ernetasun tasa (%) Altua ( 100%).IraupenaNoiz ereiten den Otsaila-martxoan

Haziak lortzeko erak Hautaketa Berenjena helduta dagoenean haziak kendu egiten

zaizkio Hazia nola kenduNola lehortu Eguzkitan jartzen dira.Nola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasunean

gordetzen dira. Batzuk piperraren barruan uzten dute hurrengo urteraino

Landarearen ezaugarriak Altuera 50- 60 cm.Itxura/forma Landare igokaria.Fruitu/hazi kantitatea Tenperatura baxuak badira, fruitu gutxiago eta



Garapen denbora Uztaila-urria.Ingurunera moldatutaOngarriak behar Landatu aurretik satsa bota ohi zaie eta lurzorua oso

azidoa bada karea botatzen zaio.Landaketa-markoa 50-60 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak

Ez du behar.


Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Handia, luzea (15-20 cm), eta zilindrikoa. Kolorea Berdea eta gero more bihurtzen da, barrualdetik

zuria-horizka.Zaporea Gozoa.Noiz heltzen den Abuztuan berdeak eta iraila-urrian moreak.Uztaroa Abuztu-urria.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi inguru.


42



Erabilerak

Frijituta jaten dira edo pistoan .Non aurkitu dugu barietate hau?

Bizkaia Gernika-BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa

Araba

43


LEKADUNAKLeguminosae familia

BAINAK- LEKAK ETA INDABAKPhaseolus vulgaris L.

Hego Ameriketan jatorria daukate barazki hauek. Baratzeetan betidanik, landatu izan dira, artoa eta kalabazarekin batera. Hiru elikagaiok aminoazidoen oreka eman eta konbinazio egokia dira elikaduran. Lekak, onurei dagokionez, antidiabetiko, garbitzaile, diuretiko eta freskagarriak dira eta A, B5 ,B6 ,C eta E bitaminetan eta kaltzio, burdina, nikela, magnesio eta iodo mineraletan aberatsak dira. Normalean, egosita jaten dira, patatekin eta olioarekin edo arrautzarekin.

Indabak, lekak lehortzean sortzen dira. Proteinatan oso aberatsak dira eta lehortuta daudenean urte askotan zehar kontsumitu daitezke. Propietateei dagokionez, leken bezalako propietate berdinak dituzte.

Orokorrean, bero asko behar dute, 10-12ºCtik beherako tenperaturek fruktifikazioan eta landareen garapenean anomaliak sor ditzakete, baina 28-30ºCtik gorako tenperaturek hezetasun gutxirekin lore eta leken erortzea ekar dezake.

Subespezie bi daude, landarea igokaria edo baxua den arabera:Phaseolus vulgaris nannus: landare baxuaPhaseolus vulgaris volubilis: landare igokaria

I ndaba eta leka barietateak

Phaseolus vulgaris nannus- Beherako lekak - Gernikako indaba beherakoa- Indaba zuri beherakoa- Tolosako indaba baxua - Indaba gorria baxua -

Phaseolus vulgaris volubilis- Leka igokariak - Gernikako indaba- Indaba zuria- Arroz indaba - Guriezoko indaba - Indaba txiki arabarra- Indaba marroia- Fabada indaba - Indaba erraldoi asturiarra- Tolosako indaba - Indaba gorria- Indaba gorri iluna- Leongo indaba- Indaba Genevilla

44


Beheko lekak Gorazko lekak

Ama birjina Gernikako

Indaba

Arroz indaba

Indaba marroia

Guriezoko indaba

Indaba pinta

Indaba

Tolosako indaba

45


BABAK Vicia faba L.

Urte askotan kultibatu izan den barazkia da, bere zapore gozoa delako eta proteina eta bitaminetan aberatsa delako. Mediterraneoko herrietako elikagai garrantzitsuena izan da gariarekin batera mendeetan zehar. Egosita edo gordinik jan daiteke; berdetan edo lehortuta daudenean. Berdetan daudenean, C eta PP bitaminetan aberatsa da eta lehortuta daudenean, A, B1 ,B2 ,E ,K eta PP bitaminetan.

Barietateak Baba ertaina Baba handiaBaba txikia

Baba Baba handia Baba

46


ILARRAK Pisum sativum L.

Garrantzi handiko elikagaia da ilarra, azukretan edo karbohidrato eta proteinetan aberatsa da. Indabak baino errazago liseritu egiten dira. Baratzean aurkitzen dugun udaberriko lehen barazkia da eta lekadun guztiek bezala lurzorua asko aberasten dute. A, B1, B2, C, E eta PP bitaminetan aberatsak dira eta kaltzioa, burdina, manganesoa, fosforoa eta potasio bezalako mineralak dituzte.

Barietateak Tokiko ilarra

47


Leka beherakoa

-Barietate izena: Baina edo lekak -Tokiko izena: Bainak edo lekak beheranzkoak-Izen zientifikoa: Phaseolus vulgaris nanus L.. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete, eta zapalak

dira.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea: Gozoa.Noiz heltzen den Uztailerako, asko heltzen utziz gero indaba moduan

ere batu daitezke.Uztaroa Uda guztian zehar.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat inguru.


Izoztuta.

Ematen duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 10 -15 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak.

Haziaren ezaugarriakNeurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila eta zapala eta zuria.Ernetasun tasa (%): Altua ( %90-100).Iraupena 2 urte( urtetik urtera ernetasuna jaisten doa)Noiz ereiten den: Maiatzean .


lehengoak.Hazia nola kendu Lekak eguzkitan lehortzen utzi eta lehortuta

daudenean, zaku baten barruan sartu eta kolpeak ematen zaizkio, hazi guztiak ateratzen diren arte.

Nola lehortu Eguzkitan jarrita.

Landarearen ezaugarriak Altuera 2m edo 3 m ere izan dezake. Fruitu/hazi kantitatea Landare bakoitzak 100-200 leka eman ditzake, uda

guztian lekak ematen dituztelako.Hotza/bero erresistentzia Beroa behar dute hasteko . Hezetasun/lehorte erresistentzia

Hezetasuna behar dute, hezetasunik gabe ez dute lorerik eta fruiturik ematen.

Garapen denbora Maiatza – iraila.Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira 20 ºC-tik gorako

tenperaturetara.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak


Izurriteei gogortasuna Landare-zorriak berdeak zein beltzak izaten dituzte ur asko botatzen bazaie.

48


Nola gorde Kristalezko boteetan eta paperetan baina beti iluntasunean.

Nola jakin ez direla hibridatu:

Ezin daiteke ikusi begi bistaz.

Erabilerak

Egosita jaten dira, patatekin nahastuta batez ere.



Gipuzkoa


49


Leka igokaria

-Barietate izena: Baina edo leka igokaria-Tokiko izena: Baina edo lekak goranzkoak, makiladunak -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris voluvilis L. -Familia : Lekadunak

Haziaren ezaugarriakNeurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila eta zapala eta marroi argia, kanela kolorea. Ernetasun tasa (%): Altua (%90-100).Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernegarritasuna erortzen doa).Noiz ereiten den: Maiatzean.

Haziak lortzeko erak Hautaketa Handienak eta hoberenak eta ahal bada landarearen

lehengoak.Hazia nola kendu Lekak eguzkitan lehortzen utzi eta lehortuta daudenean,

zaku baten barruan sartu eta kolpeak ematen zaizkio, hazi guztiak ateratzen diren arte.

Landarearen ezaugarriak Altuera 0,5 edo 1m ere izan dezake. Fruitu/hazi kantitatea Landare bakoitzak 50 -100 leka eman ditzake, uda

guztian lekak ematen dituztelako.Hotza/bero erresistentzia Beroa behar dute hasteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia

Hezetasuna behar dute, hezetasunik gabe ez dute lorerik , fruiturik ematen.

Garapen denbora Maiatza –iraila.Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira 20 ºC tik gorako tenperaturetara.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak


Izurriteei gogortasuna Landare-zorriak, berdeak zein beltzak, izaten dituzte ur asko botatzen bazaie.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 10 -15 cm. izan dezakete eta zapalak

dira.Kolorea Berde iluna kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea: Gozoa.Noiz heltzen den Uztailerako, asko heltzen utziz gero indaba moduan ere

batu daiteke.Uztaroa Uda guztian zehar.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat inguru.


Izoztuta .


Leka bakoitzeko 10 -15 hazi.

Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak.

50



iluntasunean.Nola jakin ez direla hibridatu:


Erabilerak Egosita jaten da, batez ere patatekin.


Bizkaia Plentzia-MungiaBilbo-HandiaArratia –NerbioiEnkarterriakGernika-BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa Deba behera Urola KostaGoierri Donostialdea Bidasoa behera

Araba Gorbeialdea Arabako Ibarrak Kantauri Arabarra Arabako Lautada Araba Errioxa Arabako Mendialdea

51


Ama birjina indaba

-Barietate izena: Ama birjina indaba -Tokiko izena: Ama birjina indaba -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriak Altuera Altuak dira eta 2 m izan ditzakete. Makila behar

dute.Fruitu/hazi kantitatea Asko.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia Hezetasuna altua behar dute hazteko.Garapen denbora Udan.Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira, freskotasuna eta

hezetasuna dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak, berdeak zein beltzak, izaten

dituzte ur asko botatzen bazaie., eta garapenean daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den: Udarako.Uztaroa Udan.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte asko.

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta

barraskilo kontrako botikak.

Haziaren ezaugarriak Neurria: 0,5 cm-1 cm.Itxura eta kolorea Borobilak, lodiak , zuriak eta mantxa marroi bat daukate.Ernetasun tasa (%): Altua ( %90-100).Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernetasuna erortzen doa).Noiz ereiten den: Maiatzean.




52


Nola lehortu: Eguzkitan jarrita.Nola gorde Kristalezko boteetan eta paperetan baina beti

iluntasunean. Nola jakin ez direla hibridatu


Erabilerak Leka bezala jaten bazen ere aldi batean, indaba bezala ere kontsumitzen da gaur egun.


Bizkaia Enkarterriak

Gipu zkoa

Araba

53


Gernikako indaba

-Barietate izena: Gernikako indaba-Tokiko izena: Gernikako indaba (Bizkaian indaba tolosarra edo tolosana deitzen zaio)-Izen zientifikoa : Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriak Altuera 2 m inguru eta makila behar dute.Fruitu/hazi kantitatea Asko.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hasteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia

Hezetasun handia behar dute hazteko.

Garapen denbora Udan.Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira, freskotasuna eta hezetasuna

dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak berdeak zein beltzak izaten dituzte ur

asko botatzen bazaie., eta garapenean daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte.

Fruituaren ezaugarriakNeurria eta forma Leka forma eta 5-10 zm izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte asko.


Leka bakoitzeko 5-10 hazi.

Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta barraskilo kontrako botikak.




Haziaren ezaugarriak Neurria: 1 cm.Itxura eta kolorea Giltzurrun formakoa, zapala eta gorria orban zuriekin. Ernetasun tasa (%): Altua (%90-100).Iraupena : 2 urte (urtetik urtera ernegarritasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Maiatzean.

54





Erabilerak

Egosita jaten dira. Non aurkitu dugu barietate hau?

BizkaiaPlentzia –MungiaBilbo HandiaArratia –NerbioiEnkarterriakDurangaldeaGernika- BermeoMarkina- Ondarroa

Gipuzkoa Deba Behera Deba Goiena Urola Kosta

Araba Gorbeialdea Kantauri Arabarra

55


Gernikako indaba behekoa

-Barietate izena: Gernikako indaba beherazkoa, Gernikako indaba behekoa-Tokiko izena: Gernikako indaba beheranzkoa (Bizkaian, tolosana beheranzkoa)-Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris nanus L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezaketeKolorea : Berdea eta arrosa artean, mota arrosekin kanpoaldetik

eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jatenNoiz heltzen den UdarakoUztaroa Udan.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte asko.






Landarearen ezaugarriak Altuera 30-50 cm inguru. Fruitu/hazi kantitatea 30-50 leka inguru. Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia

Hezetasuna altua behar dute hazteko.

Garapen denbora Udan. Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira, freskotasuna eta hezetasuna

dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak, berdeak zein beltzak, izaten dituzte

ur asko botatzen bazaie. Garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte.

Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila eta gorria orban zuritxoekin.Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100).

Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernetasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Maiatzean.

56





Erabilerak Egosita jaten da.



Gipuzkoa

Araba

57


Indaba zuria

-Barietate izena: Indaba zuria -Tokiko izena: Indaba zuria -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriakAltuera: 2 m inguru eta makila behar dute, igokariak baitira.Fruitu/hazi kantitatea Asko. Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Udan.Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira, freskotasuna eta hezetasuna

dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak

Makilak jartzea ez erortzeko.

Izurriteei gogortasuna Landare-zorriak berdeak zein beltzak izaten dituzte ur asko botatzen bazaie., eta garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria, lehortzerakoan

horia .Zaporea:. Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako.Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte asko.



Haziak lortzeko erakHautaketa Handienak eta hoberenak eta ahal bada landarearen



Nola lehortu eguzkitan jarritaNola gorde kristalezko boteetan eta paperetan baina beti

Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila, lodia eta zuria.Ernetasun tasa (%): Altua ( %90-100)Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernetasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Maiatzean.

58


iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu

ezin daiteke ikusi begi-bistaz

Erabilerak Egosita jaten dira.

Non aurkitu dugu barietate hau?.

Bizkaia Plentzia -MungiaBilbo HandiaArratia-NerbioiEnkarterriakGernika-BermeoMarkina-Ondarroa

GipuzkoaDebagoiena Urola Kosta

Araba GorbeialdeaArabako Ibarrak Arabako Lautada Kantauri Arabarra

59


Indaba zuria behekoa

-Barietate izena: Indaba zuria beherazkoa edo behekoa-Tokiko izena: Indaba zuria beherazkoa -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris nanus L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriakAltuera: 30-40 cm izaten dute eta ez dute makilarik behar,

berez sostengatzen dira. Fruitu/hazi kantitatea Asko. Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hasteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia

Hezetasuna altua behar dute hazteko.


dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak, berdeak zein beltzak, izaten

dituzte ur asko botatzen bazaie, eta garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria,

lehortzerakoan horia. Zaporea:. Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte asko.



Haziak lortzeko erakHautaketa Handienak eta hoberenak eta al bada landarearen




Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila, lodia eta zuria.Ernetasun tasa (%): Altua (%90-100)Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernetasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Maiatzean.

60





Erabilerak

Egosita jaten dira.

Non aurkitu dugu barietate hau?.

Bizkaia Bilbo handia Arratia-NerbioiEnkarterriak Durangaldea Gernika-BermeoMarkina-Ondarroa

GipuzkoaDebagoiena

Araba

61


Arroz indaba

-Barietate izena: Indaba arrozera edo arroz indaba-Tokiko izena: Indaba arrozera edo arroz indaba-Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriak Altuera 30- 50 cm, txikiak dira eta ez dute makilarik behar.Fruitu/hazi kantitatea askoHotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia



dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak, berdeak zein beltzak, izaten dituzte

ur asko botatzen bazaie, eta garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea: Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako.Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea



Haziak lortzeko erak Hautaketa : Handienak eta hoberenak eta ahal bada landarearen

lehengoak .Hazia nola kendu Lekak eguzkitan lehortzen utzi eta lehortuta daudenean, zaku

baten barruan sartu eta kolpeak ematen zaizkio, hazi guztiak ateratzen diren arte.


Haziaren ezaugarriak Neurria: 0,5 cm-1 cm.Itxura eta kolorea Borobilak, lodiak eta txikiak.Ernetasun tasa (%): Altua (%90-100).Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernetasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Maiatzean.

62


Nola gorde Kristalezko boteetan eta paperetan baina beti iluntasunean.Nola jakin ez direla hibridatu


Erabilerak

Egosita jaten da.


BizkaiaPlentzia-Mungia

Gipuzkoa

Araba Kantauri ArabarraArabako Mendialdea

63


Guriezoko indaba

-Barietate izena: Guriezoko indaba-Tokiko izena: Guriezoko indaba-Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriak Altuera Oso luzeak, 2 m ingurukoak. Fruitu/hazi kantitatea Asko.Hotza/bero erresistentzia

Freskura behar dute hazteko.


Hezetasun handia altua behar dute hazteko.


dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak, berdeak zein beltzak, izaten dituzte ur

asko botatzen bazaie. Garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete, suabeak eta azala

finagoa dute.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako.Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea







Haziaren ezaugarriak Neurria: 1 cm.Itxura eta kolorea Borobilak, txikiak eta marroi argiak.Ernetasun tasa (%) Altua (%90-100)Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernetasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Maiatzean.

64




Ezin daiteke ikusi begibistaz.

Erabilera

Egosita jaten da.


Bizkaia Enkarterriak

Gipuzkoa

Araba

65


Indaba pinta arabarra

-Barietate izena: Indaba pinta arabarra/indaba enana arabarra -Tokiko izena: Indaba pintai arabarra/ indaba enana arabarra -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris nanus L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriak Altuera 30-50 cm izaten dute eta ez dute behar

makilarik.Fruitu/hazi kantitatea Asko.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia Hezetasuna altua behar dute hazteko.Garapen denbora Udan. Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira, freskotasuna eta


dituzte ur asko botatzen bazaie. Garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte.

Fruituaren ezaugarriakNeurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta


Haziak lortzeko erak Hautaketa Handienak eta hoberenak eta ahal bada

landarearen lehengoak.Hazia nola kendu Lekak eguzkitan lehortzen utzi eta lehortuta


Haziaren ezaugarriak Neurria: 1 cm.Itxura eta kolorea Borobilak, txikiak, eta mantxa zuri txikiekin. Ernetasun tasa (%): Altua (%90-100).Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernetasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Maiatzean.

66





Erabilerak Egosita jaten da batez ere.


BizkaiaEnkarterriak

Gipuzkoa

Araba GorbeialdeaArabako IbarrakKantauri ArabarraArabako Lautada Errioxa Arabarra Arabako Mendialdea

67


Indaba marroia

-Barietate izena: Indaba marroia -Tokiko izena: Indaba marroia /Burgosko indaba -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris nanus L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriakAltuera Baxuak, 25-30 cm. hasten dira. Fruitu/hazi kantitatea Asko.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia

Hezetasun handia altua behar dute hazteko.


dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak, berdeak zein beltzak, izaten

dituzte ur asko botatzen bazaie. Garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte asko.







Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Giltzurrun forma, zapalak eta marroi argiak. Ernetasun tasa (%) Altua (%90-100).Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernetasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Maiatzean.

68






BizkaiaEnkarterriakGernika-Bermeo

Gipuzkoa

Araba

69


Fabada indaba

-Barietate izena: Fabada indaba -Tokiko izena: Fabada indaba -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 10-15 cm dituzte.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako.Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte asko.







Landarearen ezaugarriak Altuera: Oso altuak 3 m inguru eta makila behar dute.Fruitu/hazi kantitatea Asko. Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia



dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak berdeak zein beltzak izaten dituzte


Haziaren ezaugarriak Neurria 1 eta 2 cm. Inguruan.Itxura eta kolorea Giltzurrun formakoa, zapalak, handiak eta zuriak. Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100).


70


Nola gorde Kristalezko boteetan eta paperetan baina beti iluntasunean





Bizkaia EnkarterriakGernika –Bermeo

Gipuzkoa

Araba

71


Indaba erraldoi asturiarra

-Barietate izena: Indaba erraldoi asturiarra -Tokiko izena: Indaba erraldoi asturiarra-Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 10-15 cm dituzte.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte asko.







Landarearen ezaugarriak Altuera Oso altuak dira, 3 m inguru eta makila behar dute.Fruitu/hazi kantitatea Asko. Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hasteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia





Haziaren ezaugarriak Neurria 1 eta 2 cm. Inguruan.Itxura eta kolorea Giltzurrun formakoa, zapalak, handiak eta zuriak. Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100)


72





Erabilerak Egosita jaten dira


Bizkaia Markina –Ondarroa

Gipuzkoa

Araba

73


Tolosako indaba

-Barietate izena: Tolosako indaba -Tokiko izena: Tolosako indaba (Bizkaian, Gernika edo Beltza)-Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea : Berdea eta arrosa artean, mota arrosekin

kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta






Landarearen ezaugarriak Altuera Oso luzeak, 2 m ingurukoak. Fruitu/hazi kantitatea 100 leka edo gehiago izaten dituzte.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia





Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila eta beltza. Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100).


74





Erabilerak

Egosita jaten da.


Bizkaia Plentzia- Mungia Bilbo Handia EnkarterriakArratia -NerbioiGernika-BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa Urola Kosta DebagoienaDeba Behera Tolosaldea Goierri Donostialdea Bidasoa Behera


75


Tolosako indaba baxua

-Barietate izena: Tolosako indaba baxua -Tokiko izena: Tolosako indaba (Bizkaian, Gernika edo Beltza)-Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris nanus L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea : Berdea eta arrosa artean, mota arrosekin

kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta






Landarearen ezaugarriak Altuera 50 cm- 1 m. Fruitu/hazi kantitatea 20-50 leka izaten dituzte.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia





Haziaren ezaugarriak Neurria 1 zm.Itxura eta kolorea Borobila eta beltza. Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100).


76




Erabilerak

Egosita jaten da.


Bizkaia

Gipuzkoa Urola Kosta Tolosaldea

Araba Kantauri Arabarra

77


Indaba gorria

-Barietate izena: indaba gorria -Tokiko izena: indaba gorria -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea : Berdea -morea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta











Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila, zapala eta gorria Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100).


78




Erabilerak

Egosita jaten da.


Bizkaia Plentzia- Mungia Bilbo Handia EnkarterriakArratia -NerbioiGernika-BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa Urola Kosta DebagoienaDeba Behera Goierri

Araba Gorbeialdea Arabako ibarrak Arabako lautada Arabako Mendialdea

79


Indaba gorria baxua-txikia

-Barietate izena: indaba gorria baxua-txikia -Tokiko izena: indaba gorria baxua-Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris nanus L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea : Berdea- morea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta






Landarearen ezaugarriak Altuera 50 cm-1 m. Fruitu/hazi kantitatea 25-50 leka edo gehiago izaten dituzte.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia





Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila,zapala eta gorria . Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100).


80




Erabilerak

Egosita jaten da.


Bizkaia EnkarterriakDurangaldea Markina-Ondarroa

Gipuzkoa

Araba Gorbeialdea Arabako Ibarrak Arabako Lautada

81


Indaba gorri iluna

-Barietate izena: indaba gorri iluna -Tokiko izena: indaba gorri iluna -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea : Berdea- morea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta











Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila eta gorri iluna, morea Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100).


82





Erabilerak

Egosita jaten da.


Bizkaia Plentzia- Mungia Durangaldea

Gipuzkoa Deba Behera


83


Leongo indaba

-Barietate izena: Leongo indaba -Tokiko izena: Leongo indaba, Leoneko indaba -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea : Berde argia -zurizka kanpoaldetik eta barrutik

zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta










Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila eta zuria, mantxa gorri batekin Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100).


84





Erabilerak

Egosita jaten da.


Bizkaia

Gipuzkoa

Araba Arabako Mendialdea

85


Genevilla indaba

-Barietate izena: Genevilla indaba -Tokiko izena: Genevilla indaba -Izen zientifikoa :Phaseolus vulgaris volubilis L. -Familia : Lekadunak

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea : Berde argia -zurizka kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Udarako. Uztaroa Udan. Fresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta











Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Borobila eta berde argia, pistatxo kolorea. Ernetasun tasa (%)

Altua (%90-100).


86





Erabilerak

Egosita jaten da.


Bizkaia

Gipuzkoa


87


Baba ertaina

-Barietate izena: Baba ertaina -Tokiko izena: Baba ertaina -Izen zientifikoa :Vicia faba L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriak Altuera 50 cm -1 m ingurukoa. Fruitu/hazi kantitatea Landare bakoitzak 50 leka-fruitu eman ditzake.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia Hezetasun handia behar dute haztekoGarapen denbora Abendua-apirila. Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira, freskotasuna eta


dituzte ur asko botatzen bazaie. Garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea:. Fruitua oraindik haziak sortu ez direnean jaten

dira eta gozoak dira.Noiz heltzen den Martxoa –apirilerako.Uztaroa Udaberrian. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat inguru.


Izoztuta .

Ematen duen hazi kantitatea Leka bakoitzeko 5-10 hazi.Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta


Haziak lortzeko erakHautaketa Handienak eta hoberenak eta ahal bada landarearen



Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Giltzurrun formakoa eta berde argia berdetan, helduta

daudenean marroiak.Ernetasun tasa (%) Altua (%90-100).Iraupena 2 urte (urtetik urtera ernetasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Urrian edo otsailean ere.

88





Erabilera

Egosita jaten dira, bai fruituk eta bai haziak.



Gipuzkoa

Araba

89


Baba handia

-Barietate izena: Baba handia -Tokiko izena: Baba handia -Izen zientifikoa :Vicia faba L. -Familia : Lekadunak

Haziak lortzeko erak Hautaketa Handienak eta hoberenak eta ahal bada lehengo landareak.Hazia nola kendu Lekak eguzkitan lehortzen utzi eta lehortuta daudenean, zaku

baten barruan sartu eta kolpeak ematen zaizkio, hazi guztiak ateratzen diren arte.

Landarearen ezaugarriak Altuera 50 cm -1 m inguru Fruitu/hazi kantitatea Landare bakoitzak 50 leka-fruitu eman ditzake.Hotza/bero erresistentzia

Freskura behar dute hazteko.



Garapen denbora Abendua –apirila. Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira, freskotasuna eta hezetasuna

dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaioLandaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak berdeak zein beltzak izaten dituzte ur

asko botatzen bazaie. Garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 15-20 cm. izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua oraindik haziak sortu ez direnean jaten dira eta

gozoak dira.Noiz heltzen den Martxoa –apirilerako.Uztaroa Udaberrian. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat inguru.


Izoztuta.



Tratamendu beharra Landare-zorrien kontrako botikak eta bare eta barraskilo kontrako botikak .

Haziaren ezaugarriak Neurria 2-3 cm.Itxura eta kolorea Giltzurrun formakoa eta berde argia berdetan, helduta


90


Nola lehortu Eguzkitan jarrita.Nola gorde Kristalezko boteetan eta paperetan baina beti iluntasunean.Nola jakin ez direla hibridatu


Erabilerak

Egosita jaten dira bai lekak eta bai haziak.


Bizkaia Bilbo Handia Arratia –NerbioiGernika- BermeoMarkina- Ondarroa

Gipuzkoa Deba Behera Tolosaldea Goierri

Araba Gorbeialdea Errioxa Arabarra

91


Baba txikia

-Barietate izena: Baba txikia -Tokiko izena: Baba txikia -Izen zientifikoa :Vicia faba L. -Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriak Altuera 50 cm -1 m ingurukoa. Fruitu/hazi kantitatea Landare bakoitzak 50 leka-fruitu eman ditzake.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Abendua-apirila. Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira, freskotasuna eta

hezetasuna dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaio.Landaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak berdeak zein beltzak izaten

dituzte ur asko botatzen bazaie. garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 zm izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua oraindik haziak sortu ez direnean jaten

dira eta gozoak dira.Noiz heltzen den Martxoa –apirilerako.Uztaroa Udaberrian. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat inguru.


Izoztuta.



Haziak lortzeko erakHautaketa Handienak eta hoberenak eta ahal bada lehengo

landarearenak.Hazia nola kendu Lekak eguzkitan lehortzen utzi eta lehortuta

Haziaren ezaugarriak Neurria 1 cm.Itxura eta kolorea Giltzurrun formakoa eta berde argia berdetan, helduta


92






Erabilerak

Egosita jaten dira bai lekak eta bai haziak.


BizkaiaArratia –NerbioiDurangaldea Gernika-Bermeo

Gipuzkoa

Araba

Tokiko ilarra

-Barietate izena: Tokiko ilarra -Tokiko izena: Tokiko ilarra -Izen zientifikoa :Pisum sativum L.-Familia : Lekadunak

Landarearen ezaugarriak Altuera 50 cm -1 m ingurukoak. Fruitu/hazi kantitatea Landare bakoitzak 50 leka-fruitu eman ditzake.Hotza/bero erresistentzia Freskura behar dute hazteko. Hezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Abendua-apirila. Ingurunera moldatuta Ondo moldatzen dira, freskotasuna eta hezetasuna

dagoenean.Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaioLandaketa-markoa 40-50 cm.Garapenean behar dituen

93


tratamenduakIzurriteei gogortasuna Landare-zorriak berdeak zein beltzak izaten dituzte ur

asko botatzen bazaie. Garatuta daudenean, bare eta barraskiloak ere izaten dituzte.

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Leka forma eta 5-10 cm. izan dezakete.Kolorea Berdea kanpoaldetik eta barrutik zuria.Zaporea Fruitua ez da jaten.Noiz heltzen den Martxoa –apirilerako.Uztaroa Udaberrian.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat inguru.


Izoztuta.



Haziaren ezaugarriak Neurria 0,5 cm.Itxura eta kolorea Borobila eta berdea eta lehortuta daudenean marroi

argia ia zuria.Ernetasun tasa (%) Altua (%90-100).Iraupena 2 urte( urtetik urtera ernegarritasuna erortzen doa).Noiz ereiten den Urrian edo otsailean ere.







Erabilerak Egosita jaten dira, entsaladetan edo beste elikagaiekin.


BizkaiaPlentzia –MungiaBilbo –HandiaEnkarterriakGernika-BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa Debagoiena Urola Kosta

94


ArabaArabako Ibarrak Kantauri ArabarraArabako Lautada Arabako Mendialdea

95


KRUZIFEROAKCruciferae familia

AZABrassica oleracea

Bere jatorria argi ez dagoen arren, kostaldeko herrietan aurkitu izan da lehen aldiz, itxura denez. Egiptiarrek eta grekoek ere ezagutzen zuten 2.500 urtean K.A.

Zurtoin zabal, eta hosto zabalak dituen landare bienala da. 50 cm. izan ditzake. Loreak handiak eta horiak dira eta fruituk silikua itxura dauka, barruan hazi leun eta txikiak dituelarik. Lehen urtean, landarearen organo batzuetan, erretserba substantziak metatzen ditu, bigarren urtean, eskarpo loreak sortzeko.

Landarearen organoetan erretserba substantziak metatzen dituen arabera, barietate desberdinak bereizten dira.

Giza kontsumorako erabili izan ohi direnak, erretserba substantziak, hostoetan metatzen dituzte eta animalien kontsumorako erabili izan ohi direnak, hosto eta zurtoinean metatzen dituzte erretserbak. Erreboiloa edo burua sortzen duten barietateetan, erretserba substantziak, begi begetal terminalean egoten dira, hostoez babestua. Azken barietate honen barruan, hainbat azpi barietate daude, hostoaren itxuraren arabera.

Azak, kontsumitzen den barazki zaharrenetariko bat da, Europan orain dela 6.000 urte ingurutik aurrera kontsumitzen baita. Erromatarrek asko kontsumitzen zuten, propietate terapeutikoak zituelako.

Neguan baratzeetan dagoen barazki bakarretarikoa dugu eta antzina giza kontsumorako ez ezik, animalientzako ere erabiltzen zen.

Barietateak “Corazon de buey” azaHolanda azaNapar aza

Napar aza/neguko Holanda

Aza corazon de

96


ARBIABrassica napus L

Sustrai lodidun eta 50-60 cm.ko altuerako enborra daukan landarea. Behekaldeko hostoak, glaukoak dira eta latzak dira, eta erditik ebakita daude eta goialdekoak, glabrak, lantzeolatuak eta osoak. Lore horiak luku luze eran eratuta daude. Fruituak silikua itxura dauka.

Arbiak bi barietate nagusitan sailka daitezke, alde batetik, bazka arbiak, ganadua elikatzeko erabiltzen dena eta bestetik, giza-kontsumorako arbia. Bazka arbia, ganaduak neguan elikatzeko erabiltzen da, belarrik ez dagoenean. Giza kontsumorako arbia, Historia aurretik kontsumitu izan den barazkia izan arren, jende guztiak ez du preziatzen bere zaporea ez delako hain gozoa eta normalean, beste barazki batzuekin batera jaten da, adibidez indabak. Bere propietateen artean, kaltzio ugari daukate eta bitaminetan aberatsak dira.

Barietateak - Bazka arbia - Bazka arbi frantsesa- Giza kontsumo arbia zuria- Giza kontsumo arbi beltza

Bazka arbi

Bazka arbia

97


Napar aza

-Barietate izena: Napar aza edo udako aza edo udaberriko aza-Tokiko izena: Napar aza edo udako aza edo udaberriko aza-Izen zientifikoa : Brassica oleracea L.-Familia : Kruziferoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Hosto zabal eta gogorrak eta luzeak.Kolorea Kolore berde argia eta erreboilo barnerantz zuriak.Zaporea Gozoa.Noiz heltzen den Udarako.Uztaroa Udan eta udazkenean.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete batzuk.


Haziaren ezaugarriakNeurria Oso txikia.Itxura Borobila eta marroi iluna – ia beltza.Ernetasun tasa (%) Altua ( %100).Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi.Noiz ereiten den Neguan (urtarril-otsaila).

Haziak lortzeko erakHautaketa Aza handienak aukeratu eta baratzean utzi lorea

atera arte. Lorea lehortuta dagoenena, zaku batean sartu.

Hazia nola kendu Zaku barruan egonik, kolpeak eman eta lekak apurtu egiten dira, haziak zakuaren barruan geraturik.

Nola lehortu Eskegita ganbaretan zakuaren barruan.Nola gorde: Iluntasunean, paperean edo kristalezko poteetan.

Landarearen ezaugarriak Altuera 30- 50 cm.Itxura/forma Hostoak erroseta forman hazten dira eta gorantz

egiten dute, ez dute erreboiloa osatzen. Fruitu/hazi kantitatea Asko.Hotza/bero erresistentzia Hotzarekiko erresistentea eta beroarekiko ere bai.Hezetasun/lehorte erresistentzia

Hezetasuna behar du.

Garapen denbora Erein eta 2-3 hilabetera.Ingurunera moldatuta Bai.Ongarriak behar Satsa erein aurretik.Landaketa-markoa 40-60 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Bare eta barraskiloek jaten dituzte.

98



Erabilerak

Egosita jaten da, lekariekin edo patatekin edo bakarrik.


Bizkaia Durangaldea

Gipuzkoa Tolosaldea Donostialdea

Araba

99


Holanda aza

-Barietate izena: Neguko aza edo Gabonetako aza edo Holanda aza -Tokiko izena: Neguko aza edo Gabonetako aza edo Holanda aza -Izen zientifikoa : Brassica oleracea L. -Familia : Kruziferoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriakNeurria eta forma Hosto zabal eta gogorrak.Kolorea Kolore berde argia eta erreboilo barnerantz zuriak.Zaporea Gozoa.Noiz heltzen den Gabonetarako edo udazken azkenerako.Uztaroa Neguan.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete batzuk.


Haziaren ezaugarriakNeurria Oso txikia.Itxura Borobila eta marroi iluna – ia beltza.Ernetasun tasa (%) Altua ( %100).Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi.Noiz ereiten den Ekainean-uztailean .

Landarearen ezaugarriak Altuera 20- 30 cm.Itxura/forma Hostoak erroseta forman hasten dira eta erreboilo

bat osatzen dute.Fruitu/hazi kantitatea Asko.Hotza/bero erresistentzia Hotzarekiko erresistentea.Hezetasun/lehorte erresistentzia

Beroa ez du ondo jasaten.


Haziak lortzeko erak Hautaketa Aza handienak aukeratu eta baratzean utzi lorea atera

arte. Lorea lehortuta dagoenena, zaku batean sartu.Hazia nola kendu Zaku barruan egonik, kolpeak eman eta lekak apurtu

egiten dira, haziak zakuaren barruan geraturik.Nola lehortu Eskegita ganbaretan zakuaren barruan.Nola gorde Iluntasunean, paperean edo kristalezko poteetan.Nola jakin ez direla hibridatu

100


Erabilera

Egosita jaten da, lekariekin edo patatekin, aza-olioa ere deitzen zaio jateko moduari.


Bizkaia Plentzia –Mungia Arratia –NerbioiDurangaldea Gernika-Bermeo Markina-Ondarroa

Gipuzkoa DebagoienaDeba beheraTolosaldea Goierri Donostialdea

Araba Gorbeialdea Arabako ibarrak Kantauri arabarra

101


“Corazon de buey” aza

-Barietate izena: “Corazon de buey” aza -Tokiko izena: “Corazon de buey “aza-Izen zientifikoa : Brassica oleracea L. -Familia : Kruziferoak

Haziaren ezaugarriakNeurria Oso txikia.Itxura Borobila eta marroi iluna – ia beltza.Ernetasun tasa (%) Altua ( %100).Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi.Noiz ereiten den Neguan ( urtarrila-otsaila).

Haziak lortzeko erakHautaketa Aza handienak aukeratu eta baratzean utzi lorea

atera arte. Lorea lehortuta dagoenena, zaku batean sartu egiten da.

Hazia nola kendu Zakuaren barruan egonik, kolpeka eman eta lekak apurtu egiten dira, haziak zakuaren barruan geraturik.

Nola lehortu Eskegita ganbaretan zakuaren barruan.

Landarearen ezaugarriak Altuera 30- 50 cm.Itxura/forma Hostoak erroseta forman hasten dira eta erreboiloa

osatzen dutenean, bihotz itxura dauka.Fruitu/hazi kantitateaHotza/bero erresistentzia Hotzarekiko erresistentea eta beroarekiko ere.Hezetasun/lehorte erresistentzia



Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Hosto zabal eta gogorrak.Kolorea Kolore berde argia eta erreboilo barnerantz zuriak

eta hostoak leunak dira.Zaporea Gozoa .Noiz heltzen den Udarako.Uztaroa Udaneta udazkenean.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete batzuk.

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea 300-400 hazi/gr. Tratamendu beharra

102


Nola gorde: Iluntasunean, paperean edo kristalezko poteetan.Nola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Egosita jaten da, lekariekin edo patatekin edo bakarrik.


Bizkaia Markina-Ondarroa.

Gipuzkoa

Araba

103


Bazka-arbi frantsesa

-Barietate izena: Bazka arbi frantsesa-Tokiko izena: Bazka arbi frantsesa edo animalientzako arbia frantsesa-Izen zientifikoa : Brassica napus L.-Familia : Kruziferoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Erraboila luzea eta zurtoin zurruna. Kolorea Erraboila arrosa eta zurtoina berdea.ZaporeaNoiz heltzen den Negurako. Uztaroa Neguan.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete batzuk.

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea 300 hazi/gr.Tratamendu beharra

Haziak lortzeko erakHautaketa Arbi handienak aukeratu eta baratzean utzi lorea atera

arte. Lorea lehortuta dagoenean, lekak atera zaizkionean, zaku batean sartu.

Hazia nola kendu Zakuaren barruan egonik, kolpeak eman eta lekak apurtu egiten dira, haziak zakuaren barruan geratzen dira.

Landarearen ezaugarriak Altuera 30 -50 cm.Itxura/forma Erraboila zilindriko eta luzexka lur azpian egoten da

eta enborrik ez dauka eta hostoak ateratzen dira.Fruitu/hazi kantitateaHotza/bero erresistentzia Hotzarekiko erresistentea.Hezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Erein eta 2-3 hilabetera.Ingurunera moldatuta Bai.Ongarriak behar Satsa erein aurretik.Landaketa-markoa 35-40 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Zorriak.

Haziaren ezaugarriak Neurria Txikia (3-5mm).Itxura Borobila eta marroi – gorrizka.Ernetasun tasa (%) Altua ( %100).Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi.Noiz ereiten den Neguan ( urtarril-otsaila).

104


Nola lehortu Eskegita ganbaretan zakuaren barruan.Nola gorde: Iluntasunean, paperean edo kristalezko poteetan.Nola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Animaliei jaten emateko.



Gipuzkoa

Araba

105


Bazka-arbia

-Barietate izena: Bazka arbia -Tokiko izena: Bazka arbia edo animalientzako arbia -Izen zientifikoa : Brassica napus L. -Familia : Kruziferoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Erraboila borobila eta zurtoin zurruna. Kolorea Erraboila arrosa eta zurtoina berdea.ZaporeaNoiz heltzen den Negurako. Uztaroa Neguan.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete batzuk.


Haziaren ezaugarriakNeurria Oso txikia.Itxura Borobila eta marroi iluna – gorrizka.Ernetasun tasa (%) Altua ( %100).Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi.Noiz ereiten den Neguan ( urtarril-otsaila).



Hazia nola kendu Zakuaren barruan egonik, kolpeak eman eta lekak

Landarearen ezaugarriak Altuera 50 cm -1 m.Itxura/forma Erraboila borobila lur azpian egoten da eta enborra

zuzena dauka. Loreak, horiak dira. Fruitu/hazi kantitateaHotza/bero erresistentzia Hotzarekiko erresistentea.Hezetasun/lehorte erresistentzia



106


apurtu egiten dira, haziak zakuaren barnean geratzen dira.

Nola lehortu Eskegita ganbaretan zakuaren barruan.Nola gorde: Iluntasunean, paperean edo kristalezko poteetan.Nola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Animaliei jaten emateko


Bizkaia Arratia –NerbioiGernika-BermeoEnkarterriak Durangaldea Markina-Ondarroa

Gipuzkoa Tolosaldea

Araba Gorbeialdea

Giza kontsumorako arbi zuria

-Barietate izena: Giza kontsumorako arbi zuria-Tokiko izena: Arbia zuria, Nabarnizko arbia-Izen zientifikoa : Brassica napus L.-Familia : Kruziferoak

107


Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Erraboila zilindrikoa eta zurtoin zurruna. Kolorea Erraboila zuria eta zurtoina berdea. ZaporeaNoiz heltzen den Negurako. Uztaroa Neguan. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete batzuk.


Haziaren ezaugarriakNeurria Oso txikiak.Itxura Borobila eta marroi iluna – gorrizka.Ernetasun tasa (%) Altua ( %100).Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi.Noiz ereiten den Neguan ( urtarril-otsaila).



Hazia nola kendu Zakuaren barruan egonik, kolpeak eman eta lekak apurtu egiten dira, haziak zakuaren barruan geratzen dira.

Nola lehortu Eskegita ganbaretan zakuaren barruanNola gorde: Iluntasunean, paperean edo kristalezko poteetan.Nola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Landarearen ezaugarriak Altuera 50-70 cm.Itxura/forma Erraboila luzexka lur azpian egoten da eta enborra

zuzena dauka. Loreak, moreak dira.Fruitu/hazi kantitateaHotza/bero erresistentzia Hotzarekiko erresistentea.Hezetasun/lehorte erresistentzia



108


Egosita jaten da lekariekin.


Bizkaia Gernika-BermeoPlentzia –Mungia Bilbo Handia

Gipuzkoa Debagoiena

Araba

109


Giza kontsumorako arbi beltza

-Barietate izena: Giza kontsumorako arbi beltza-Tokiko izena: Arbia beltza -Izen zientifikoa : Brassica napus L.-Familia : Kruziferoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Erraboila zilindrikoa eta zurtoin zurruna. Kolorea Erraboila marroia eta zurtoina berdea. ZaporeaNoiz heltzen den Negurako. Uztaroa Neguan. Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete batzuk.


Haziaren ezaugarriakNeurria Oso txikiak.Itxura Borobila eta marroi iluna – gorrizka.Ernetasun tasa (%) Altua ( %100).Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi.Noiz ereiten den Neguan ( urtarrila-otsaila).



Hazia nola kendu Zakuaren barruan egonik, kolpeak eman eta lekak apurtu

Landarearen ezaugarriak Altuera 50-70 cm.Itxura/forma Erraboila luzexka lur azpian egoten da eta enborra

zuzena dauka. Loreak, moreak dira. Fruitu/hazi kantitateaHotza/bero erresistentzia Hotzarekiko erresistentea.Hezetasun/lehorte erresistentzia



110


egiten dira, haziak zakuaren barnean geratzen dira.Nola lehortu Eskegita ganbaretan zakuaren barruan.Nola gorde: Iluntasunean, paperean edo kristalezko poteetan.Nola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Egosita jaten da.


Bizkaia

Gipuzkoa Debagoiena

Araba

111


KENOPODIAZEOAKChenopodiaceae familia

ZERBABeta vulgaris L.forma cycla

V.mendean K.A.-tik grekoek erabiltzen zuten arren, Mediterraneotik eta Kanariar irletatik datorren barazkia da. Bi urterik behin ateratzen den landare honek, hosto zabal eta penkak deitzen diren zurtoinak ditu. Ondo hazteko hezetasuna behar du eta tenperatura freskoa, ez hotzegia. Egosita jaten dira, bai bere hostoak eta bai penkak. Bere propietateen artean, diuretikoak, laxanteak, eta freskagarriak dira, eta A, B1, B2, C eta K bitaminatan ugariak dira. Mineralen artean burdina da garrantzitsuena.

Barietateak - Tokiko zerba

Tokiko

112


ERREMOLATXABeta vulgaris L. forma rubra

Erremolatxa gorria, animalien erremolatxa eta azukre-erremolatxaren familiakoa da, baina hau gozoagoa eta zapore leunagoa izaten du, bai gordinik eta bai egosita. Kolore gorri bizia dauka, eta asko ez landatu arren propietate antianemiko eta bermineralizatzaileak ditu eta A,B1,B2, C, E eta PP bitaminetan aberatsa da. Giza kontsumorako erremolatxak Europan dauka jatorria, nahiz eta bere erabilera, XVI. mendean zabaldu zen. Anglosaxoi herrietan, barazki hau oso preziatua da, entsaladatarako.

Barietateak- Giza kontsumoa - Animalien kontsumoa

Giza kontsumo

Animalien kontsumorako

113


ESPINAKASpinacea oleracea L.

Asiako hego mendebaldean jatorria izan arren, Estatuan, Arabiarren hedatu zuten XI. mendean eta ondoren Europan barrena zabaldu zen.

Hostoek erroseta sortzen dute zurtoinaren inguruan. Zurtoina adartsua eta zurruna da. Luku erako lore arrak dituzte eta lore emeak glomerulu axilaretan daude.

Iranetik datorren ortuaria da eta mende askotan zehar Europan lantzen da, elikadura ezaugarri anitzak dituelako. Propietate antianemiko, laxante eta freskagarriak ditu. A,C,B1, B2, PP eta K bitaminetan aberatsak dira. Nitratoa metatzeko gaitasuna daukate, beraz, negutegi eta kultibo kimikoetan lantzen diren espinakak, nitrato gehiago metatzen dute. Hezetasuna eta tenperatuta baxuak dauden tokietan hobeto hazten dira eta barietate gehienak, izozteak ondo jasaten dituzte.

Barietateak - Espinaka frantsesa - Udako espinaka

Espinaka frantsesa

114


Giza kontsumo erremolatxa

-Barietate izena: Giza kontsumorako erremolatxa -Tokiko izena : Giza kontsumorako erremolatxa edo erremolatxa gorria edo erremolatxina -Izen zientifikoa: Beta vulgaris L.forma rubra -Familia : Kenopodiazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Marroi eta borobilaErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna galdu Noiz ereiten den Otsaila-martxoa eta apirila

Haziak lortzeko erak

Landarearen ezaugarriak Altuera eta Itxura/forma

Hosto zabalak eta enbordunak dituen landarea eta sustraian erraboila gorria dauka. Hostoak, obalatuak dira eta berde gorrixkak izan daitezke.

Fruitu/hazi kantitatea

Fruitu bakarra.

Hotza/bero erresistentzia

Bero handia ez du ondo jasaten, nahiago ditu klima epelak.


Lehortea ez du jasaten.

Garapen denbora Bi hilabete erein ondoren.Ingurunera moldatuta

Bai.

Ongarriak behar Materia organiko asko behar duenez, ongarria botatzen zaio.Landaketa-markoa 20x40 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Jaten dena erraboila da, borobila eta gorria eta lur

azpian dago.Kolorea Gorri intentsua.Zaporea Gozoa bai gordinik edo bai egosita.Noiz heltzen den Bi hilabete erein ondoren (apirila eta ekaina).Uztaroa Udaberria eta udan.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat.


Asko.

Tratamendu beharra

115


Hautaketa Lorea ateratzean, lehortzen utzi eta esku artean igurtzi

Hazia nola kendu Esku artean igurtzitaNola lehortu GerizpeanNola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko

poteetanNola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Normalean entsaladetan jaten da gordinik.


Bizkaia Bilbo –Handia

Gipuzkoa

Araba

116


Animalien kontsumorako erremolatxa

-Barietate izena: Animalien kontsumorako erremolatxa -Tokiko izena : Animalien- kontsumorako erremolatxa edo bazka erremolatxa -Izen zientifikoa: Beta vulgaris L.forma rubra -Familia : Kenopodiazeoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Jaten dena erraboila da, borobila eta gorria eta lur

azpian dagoKolorea Gorri intentsua edo laranja ilunaZaporea Gozoa Noiz heltzen den Iraila Uztaroa Neguan Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete batzuk

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko Tratamendu beharra

Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Marroi eta borobilaErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna galduNoiz ereiten den Otsaila -martxoa eta apirila

Haziak lortzeko erak Hautaketa Lorea ateratzean, lehortzen utzi eta esku artean

igurtziHazia nola kendu Esku artean igurtzitaNola lehortu Gerizpean Nola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko

poteetanNola jakin ez direla

Landarearen ezaugarriak Altuera eta Itxura/forma Hosto zabalak eta enbordunak dituen landarea eta

sustraia erraboila eta gorria, zilindrikoa eta handia. Hostoak berde argiak eta obalatuak dira.

Fruitu/hazi kantitatea Fruitu batHotza/bero erresistentzia Bero handia ez du ondo jasaten, nahiago ditu klima

epelakHezetasun/lehorte erresistentzia

Lehortea ez du jasaten

Garapen denbora Bi hilabete erein ondorenIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Materia organiko asko behar duenez, ongarria

botatzen zaioLandaketa-markoa 20x40 zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

117


hibridatu

Erabilerak Animaliei jaten emateko


Bizkaia Bilbo-Handia Durangaldea

Gipuzkoa

Araba

118


Espinaka frantsesa

-Barietate izena: Espinaka frantsesa -Tokiko izena : Espinaka frantsesa -Izen zientifikoa: Spinacea oleracea L. -Familia : Kenopodiazeoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriakNeurria eta forma Hostoak jaten dira, eta berde kolorekoak dira,

pinnatidak eta rizatuakKolorea berdeaZaporea gozoaNoiz heltzen den Bi hilabete erein ondoren ( ekaina eta urria )Uztaroa uda eta udazkeneanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat


Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Marroi txikia eta borobilaErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna galduNoiz ereiten den Otsaila -ekaina eta abuztua- iraila

Haziak lortzeko erakHautaketa Lorea ateratzean, lehortzen utzi eta esku artean

igurtziHazia nola kendu Esku artean igurtzitaNola lehortu Gerizpean Nola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko poteetanNola jakin ez direla

Landarearen ezaugarriak Altuera eta Itxura/forma Lurrean zabaltzen den eta hosto pinnatidak eta

rizatuak ditu, baina ez da adartsua, lore horia da eta ateratzen denean 50 cm izan ditzake.

Fruitu/hazi kantitateaHotza/bero erresistentzia Bero handia ez du ondo jasaten, nahiago ditu klima


lehortea ez du jasaten

Garapen denbora bi hilabete erein ondorenIngurunera moldatuta baiOngarriak behar ez du behar eta gainera ez du ondo toleratzenLandaketa-markoa 10-20 cmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna bare eta barraskiloek jaten dituzte

119


hibridatu

Erabilerak

Egosita jaten da tortillatan


Bizkaia Plentzia-Mungia

GipuzkoaUrola kosta

Araba

120


Udako espinaka

-Barietate izena: Udako espinaka -Tokiko izena : Udako espinaka -Izen zientifikoa: Spinacea oleracea L. -Familia : Kenopodiazeoak

Landarearen ezaugarriak Altuera eta Itxura/forma Errosetan hasten diren hosto zabal eta berde

ilunak dituen landarea. Hostoek peziolo txikia dute eta enborra nahiko handia izaten dute.

Fruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia Bero handia ez du ondo jasaten, nahiago ditu klima


Lehortea ez du jasaten

Garapen denbora bi hilabete erein ondorenIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar ez du behar eta gainera ez du ondo toleratzenLandaketa-markoa 10-20 cmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Bare eta barraskiloek jaten dituzte

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriakNeurria eta forma Hostoak jaten dira, eta berde kolorekoak dira,

zabalak baina eta nahiko handiakKolorea Berde ilunaZaporea Gozoa Noiz heltzen den Bi hilabete erein ondoren ( ekaina eta urria )Uztaroa Uda eta udazkeneanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat


Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Marroi txikia eta borobilaErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Urtetik urtera bideragarritasuna galduNoiz ereiten den Otsaila -ekaina eta abuztua- iraila

Haziak lortzeko erakHautaketa Lorea ateratzean, lehortzen utzi eta esku artean

igurtziHazia nola kendu Esku artean igurtzitaNola lehortu gerizpeanNola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko poteetanNola jakin ez direla

121


hibridatu

Erabilerak

Egosita jaten da tortillatan


Bizkaia Markina- Ondarroa

Gipuzkoa

Araba Arabako mendialdea

122


Tokiko zerba

-Barietate izena: Tokiko zerba edo azelga -Tokiko izena : Tokiko zerba edo azelga -Izen zientifikoa : Beta vulgaris L.forma cycla -Familia :Kenopodiazeoak

Haziak lortzeko erak Hautaketa Hosto handienak dituztena hautatu eta lore

kapsula marroia jarri denean kenduHazia nola kendu Esku artean igurtzitaNola lehortu Ez da beharNola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko

boteetan

Landarearen ezaugarriak Altuera: Lore eta guzti 1m-1,50 m izan ditzakete , hostoetan

daudenean, 50 cmItxura/forma Hosto zabal ,berde eta enbor zuri -horia eta zabala

daukate, penka deitzen zaiona eta lorea bi urterik behin ateratzen zaio, erroseta formakoa delarik

Fruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia Klima epela baina ez beroaHezetasun/lehorte erresistentzia

Hezetasuna behar dute

Garapen denbora Urte bat barazkia ateratzeko eta bi urte landarea ateratzeko

Ingurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Satsa botatzen zaie noizean behinLandaketa-markoa 30x40 zmGarapenean behar dituen tratamenduak

Loreak ateratzen zaizkionean makila jarri ez erortzeko

Izurriteei gogortasuna Bareak, barraskiloak, eta landare zorriak izan ditzake

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarria Neurria eta forma Hosto berde eta zabalak, eta zurtoin/penka zuri- horia,

zabala eta zurrunaKolorea Hostoa berdea eta zurtoina/penka zuriaZaporea Bai hostoa eta penkak gozoak, penkak zapore leunaNoiz heltzen den Neguan eta udaberriaUztaroa Negua -udaberriaFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bi- hilabete


Landare bakoizteko asko –milaka

Tratamendu beharra Bareak edo barraskiloak jaten dituenez, askok botikak botatzen dizkio

Haziaren ezaugarriak Neurria eta itxura Marroiak eta txikiak, borobilak eta arantzekinErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Oso altua 10 urteNoiz ereiten den Urteko edozein sasoitan hotz asko egiten ez badu, bestela

udaberrian

123


Nola jakin ez direla hibridatu Ezin daiteke jakin

Erabilerak

Egosita jaten da, bai hostoak eta bai zurtoina. Zurtoina tortillatan ere jan daiteke.


Bizkaia Plentzia -MungiaBilbo Handia Arratia- NerbioiMarkina- OndarroaGernika- Bermeo

Gipuzkoa Debagoiena Deba BeheraTolosaldea Goierri Donostialdea Bidasoa Behera

Araba GorbeialdeaKantauri ArabarraArabako ErrioxaArabako Mendialdea

124


UNBELIFEROAKUmbeliferae familia

PERREXILA Petroselium hortense Hoffman

Baratzeetan falta ez den landarea da, elikagai gehienetarako erabiltzen delarik.

B arietatea - Tokiko perrexila

TXIRIBIAPastinaca sativa L. Europatik datorren espeziea da, nahiz eta Euskal Herrian asko erabili ez, zapore berezia daukalako. Propietate antireumatiko, diuretiko eta nutritiboak ditu eta C, B1 eta PP bitaminetan aberatsa da.

Barietatea- Tokiko txiribia

Tokiko perrexila

Tokiko

125


Tokiko Perrexila

-Barietate izena: Perrexila -Tokiko izena : Perrexila -Izen zientifikoa : Petroselinum hortense Hoffmann -Familia : Unbeliferoak

Haziak lortzeko erakHautaketa lorea emateko uzten dira ale handienakHazia nola kendu lorea lehortuta dagoenean, zaku batean sartu eta

birrindu haziak askatzekoNola lehortu ganbaretan eskegitaNola gorde iluntasunean eta paperean edo kristalezko

Landarearen ezaugarriak Altuera 50 zm edo 1m izan dezaketeItxura/forma Hostoak errosetetan hasten dituen landarea, peziolo

luzeekinFruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia

Hotzarekiko sentikorra


Lehortea ondo jasaten du

Garapen denbora Bi urteroko landareaIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Ez du beharLandaketa-markoa 20x30 zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriakNeurria eta forma Hostoak lobulatuak ertainakKolorea Berdea Zaporea Gozoa Noiz heltzen den Urte guztian egoten daUztaroa Urte guztianFresko dagoenean kontserbazio denboraKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea

Asko

Tratamendu beharra

Haziaren ezaugarriak Neurria eta Itxura Marroiak eta oso txikiak eta borobilak Ernetasun tasa (%)

Altua (%100)

Iraupena Urte askotanNoiz ereiten den Apirilean

126


poteetanNola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Perrexilak erabilera anitzak ditu, ia janari guztietan erabiltzen da gozagarri bezala


Bizkaia Arratia-NerbioiGernika-BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa Deba goienaDonostialdea Bidasoa behera

ArabaGorbeialdeaArabako mendialdea

127


Tokiko Txiribia

-Barietate izena: Txiribia -Tokiko izena : Txiribia edo pastinaka -Izen zientifikoa: Pastinaca sativa L. -Familia: unbeliferoak

Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura grisak eta txikiak , borobilakErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Altua, baina urtetik urtera bideragarritasuna

galtzen joaten daNoiz ereiten den Urtarrila - apirila

Haziak lortzeko erak Hautaketa lorea ateratzen denean zaku batean sartu

lehortu arteHazia nola kendu zakuari kolpeak eman haziak askatzekoNola lehortu eskegita zaku barruanNola gorde iluntasunean eta paperean edo kristalezko

boteetanNola jakin ez direla hibridatu

Landarearen ezaugarriak Altuera 10 cm.Itxura/forma Sustrai lodia eta erraboil formakoa eta zurixka-

marroixka eta zurtoin oso finak eta berdeak, hostoetan bukatzen direnak, erroseta forman. lorea zuria da.

Fruitu/hazi kantitatea askoHotza/bero erresistentzia bai, nahiago ditu tenperatura epelakHezetasun/lehorte erresistentzia

bai

Garapen denbora 4 hilabetera erein eta geroIngurunera moldatuta baiOngarriak behar ez dute beharLandaketa-markoa 10-15 zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Forma zilindrikoa edo erraboil formakoa eta 5-10 cmKolorea Zuria-marroiazkaZaporea Gozoa.Noiz heltzen den Udarako.Uztaroa Udan.Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete bat.


Lore bakoitzeko asko.

Tratamendu beharra

128


Erabilerak Arbiaren antzera, egosita jaten da beste lekari batzuekin nahastuta


BizkaiaPlentzia -Mungia

Gipuzkoa

Araba

129


LILIAZEOAKLiliaceae

PORRUAAllium ampeloprasun var porrum

Erraboila eta zurtoin luzea daukan landare biurtekoa da. Hosto leun eta gogorrak ditu eta loreak, zuriak edo moreak dira, unbela eran eratzen direlarik.

Euskal Herrian neguan eta udaberrian zehar asko kontsumitzen den barazkia da, batez ere “porrusalda” bezala, izan ere, porruak zapore berezia ematen die, sopei, saltsei… Elikagaietan aberatsa den barazkia izanik, bitaminetan oso ugaria da eta propietate digestibo, toniko eta laxanteak ditu.

Kolorearen arabera bi barietate bereiz daitezke: berdea eta horia.

Barietateak - Tokiko Porrua- Porru berdea

Tokiko

130


KIPULAAllium cepa

Asiatik datorren barazkia da. Bere lantzea, milurteko askotan zehar eman da eta mediterraneo erriberako populazietako gizakientzako, batez ere Egiptiarrentzako, preziatua zen oso. Hauentzako, elikagaia ez ezik, sendagarria eta propietate magikoak zituen.

Globo itxurako erraboila daukan landarea eta segun barietatea, erraboila handiagoa edo zapalagoa da. Erraboila, eraldatu diren eta erretserba substantziak metatu dituzten hosto mamitsuez osatua dago. Erraboila barnean, lehen urtean, begi begetatiboa sortzen da, hurrengo urtean lorea sortuko duena. Erraboila estaltzen duten hostoak, zurtoina sortzen dute eta forma zilindrikoan eratzen dira. fruitua kapsula erakoa da, barruan hazi beltzak gordetzen dituelarik.

Etxeetan falta ez den barazki da eta lehenik landatu zen barazkietariko bat da. Bere jatorria Asian dago, nahiz eta orain mundu guztian landatu. Denetariko erabiltzen da, saltsak egiteko, entsaladetan, pateak, kroketak, tortilletan…Propietate terapeutikoak ere baditu, antiseptiko, antinfalmatorioa da eta askotan gripe eta eztularen gaitzak kentzeko erabiltzen da. Azido esentzial, entzima eta bitaminetan oso ugaria denez, elikagaietan aberatsa den barazkia da.

Barietateak - Kipula gorria - Zallako Kipula gorria - Kipula zuria- Kipula horia

Kipula Kipula zuria

131


Kipulina Allium fistulosum Asiatik etorri den espeziea da eta Txinan urteetan zehar landatu izan den barazkia da. Erraboila sortzen duen landarea, baina kipula baino txikiagoa eta zerbait luzeagoa.

Barietatea- Bonbilla Kipulina

Kipulina

132


Tokiko porrua

-Barietate izena: tokiko porrua -Tokiko izena : tokiko porrua -Izen zientifikoa: Allium ampeloprasum var.porrum L . -Familia: Liliazeoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria, forma eta kolorea Forma zilindriko eta normalean jaten

dena alde zuria edo horia da; lur azpian dagoena, nahiz eta batzuek alde berdea ere jaten duten.

Zaporea Gozoa eta aromatikoaNoiz heltzen den Udazken –negurakoUztaroa Udazken -neguanFresko dagoenean kontserbazio denbora Aste bat- bi asteKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Altua Tratamendu beharra

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Txikia , borobila eta beltzaErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Baxua, 2. urtetik aurrera bideragarritasuna galduNoiz ereiten den Urtarriletik -martxora hazitegietan

Haziak lortzeko erakHautaketa Landare handienak eta lodienak aukeratu eta lorea

Landarearen ezaugarriak Altuera 30-50 zmItxura/forma Hostoak, bata bestearen barruan sartzen dira

zilindro bat osatuz, nahiko lodia dena, kolore zuria edo horirantz jotzen. Jaten den zatia zuria da eta handiago da zati berdea baino. Zati zuria lur azpian dago eta kolore berdea duena kanpoaldekoa da. Lorea bigarren urtean ateratzen da

Fruitu/hazi kantitatea Fruitu bakoitzeko hazi askoHotza/bero erresistentzia Hotzarekiko erresistentziaHezetasun/lehorte erresistentzia

Lehortearekiko sentikortasuna

Garapen denbora Erein eta 3 hilabeteraIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Ez du behar, baina landatu aurretik, satsa pixka

bat botatzen zaio lurrariLandaketa-markoa 10-30 zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

133


ematen dutenean, lorea zaku batean sartu eta lehortzen utzi

Hazia nola kendu Lehortuta dagoenean lorea, zakuari kolpeak eman eta hazia askatzen da

Nola lehortu Ganbaretan eskegita behera begiraNola gorde Iluntasunean, kristalezko boteetan edo papereanNola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Porruaren erabilera nagusia porrusalda da; porrua patatekin, baina beste barazki batzuekin ere jaten da, zapore ona ematen baitio. Saldak egiteko ere balio du.


Bizkaia Plentzia -Mungia Bilbo HandiaArratia-NerbioiEnkarterriak Durangaldea Markina-OndarroaGernika-Bermeo

Gipuzkoa Debagoiena Urola-Kosta

Araba Gorbeialdea

134


Porru berdea

-Barietate izena: Porru berdea -Tokiko izena : Porru berdea -Izen zientifikoa: Allium ampeloprasum var.porrum L . -Familia: Liliazeoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria, forma eta kolorea Forma zilindriko eta normalean jaten dena alde

zuria da; lur azpian dagoena, nahiz eta batzuek alde berdea ere jaten duten.

Zaporea Gozoa eta aromatikoaNoiz heltzen den Udazken –negurakoUztaroa Udazken-neguanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat-bi aste

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea AltuaTratamendu beharra

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Txikia, borobila eta beltzaErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Baxua, 2. urtetik aurrera bideragarritasuna galduNoiz ereiten den Urtarriletik -martxora hazitegietan


Landarearen ezaugarriak Altuera 30-50 zmItxura/forma Hostoak, bata bestearen barruan sartzen dira zilindro

bat osatuz, , kolore zuria duena eta jaten den zatia da. Zati zuria lur azpian dago eta kolore berdea duena kanpoaldekoa da. barietate honek, zati zuria meheagoa dauka tokiko barietateak baino. Lorea bigarren urtean ateratzen da

Fruitu/hazi kantitatea Fruitu bakoitzeko hazi askoHotza/bero erresistentzia

Hotzarekiko erresistentzia



Garapen denbora Erein eta 3 hilabeteraIngurunera moldatuta BaiOngarriak behar Ez du behar, baina landatu aurretik, sats pixka bat

botatzen zaio lurrariLandaketa-markoa 10-30 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

135


Hautaketa Landare handienak eta lodienak aukeratu eta lorea ematen dutenean, lorea zaku batean sartu eta lehortzen utzi

Hazia nola kendu Lehortura dagoenean lorea, zakuari kolpeak eman eta hazia askatzen da


Erabilerak



Bizkaia Durangaldea

Gipuzkoa Deba BeheraTolosaldea Goierri

Araba Arabako Ibarrako Kantauri ArabarraErrioxa Arabarra

136


Porru horia

-Barietate izena: Porru horia-Tokiko izena : Porru horia-Izen zientifikoa: Allium ampeloprasum var.porrum L . -Familia: Liliazeoak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria, forma eta kolorea Forma zilindriko eta normalean jaten dena alde

horia da; lur azpian dagoena, nahiz eta batzuek alde berdea ere jaten duten.

Zaporea Gozoa eta aromatikoaNoiz heltzen den Udazken –negurakoUztaroa Udazken-neguanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat-bi aste

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea AltuaTratamendu beharra

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Txikia, borobila eta beltzaErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Baxua, 2. urtetik aurrera bideragarritasuna galduNoiz ereiten den Urtarriletik -martxora hazitegietan


Landarearen ezaugarriak Altuera 30-50 zmItxura/forma Hostoak, bata bestearen barruan sartzen dira zilindro bat

osatuz, , kolore zuria duena eta jaten den zatia da. Zati zuria lur azpian dago eta kolore berdea duena kanpoaldekoa da. barietate honek, zati horia meheagoa dauka tokiko barietateak baino. Lorea bigarren urtean ateratzen da

Fruitu/hazi kantitatea Fruitu bakoitzeko hazi askoHotza/bero erresistentzia

Hotzarekiko erresistentzia



Garapen denbora Erein eta 3 hilabeteraIngurunera moldatuta BaiOngarriak behar Ez du behar, baina landatu aurretik, sats pixka bat

botatzen zaio lurrariLandaketa-markoa 10-30 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

137


Hautaketa Landare handienak eta lodienak aukeratu eta lorea ematen dutenean, lorea zaku batean sartu eta lehortzen utzi

Hazia nola kendu Lehortura dagoenean lorea, zakuari kolpeak eman eta hazia askatzen da


Erabilerak



Bizkaia

Gipuzkoa Tolosaldea

Araba Arabako Ibarrak

138


Kipula gorria

-Barietate izena: Kipula gorria edo kipula gorri-zuria -Tokiko izena : Kipula gorria edo kipula gorri-zuria -Izen zientifikoa: Allium cepa L. -Familia : Liliazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Borobila, oso txikia eta beltzaErnetasun tasa (%) Altua ( %90-%100)Iraupena Baxua, bideragarritasuna urte batetik bestera jaitsi Noiz ereiten den Otsaila-martxoa hazitegietan

Landarearen ezaugarriak Altuera 20-30 zmItxura/forma Hostoak bata bestearen gainean pilatuz doaz erraboila

borobila sortuz eta ondoren zurtoina sortuz. Lorea bigarren urtean ateratzen da.


Kipula bakoitzeko asko


Bai


Bai

Garapen denbora Erein eta 3 hilabeteraIngurunera moldatuta

Bai

Ongarriak behar Landatu aurretik satsa bota eta gero ez du beharLandaketa-markoa 10x15 zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Erraboila da jaten dena eta borobila edo elipse

formakoa da eta handia Kolorea Kanpoaldetik gorria-morea baina gero barnerantz

geruzak zurituz doaZaporea Gozoa eta sakonaNoiz heltzen den Abuzturako –irailerakoUztaroa Abuztuan-irailanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte guztian ganbaran gordeta


Asko lore bakoitzeko

Tratamendu beharra

139


Haziak lortzeko erakHautaketa Lorea ematen duenean, zaku batean sartu eta

lehortzen utzi landarean bertan edo eskegitaHazia nola kendu Lorea lehortuta dagoenean, zakua astindu eta haziak

askatzen diraNola lehortu EskegitaNola gorde Iluntasunean , kristalezko pote edo papereanNola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Bai entsaladatarako eta bai saltsak egiteko, zapore gozoa ematen baitiote.


Bizkaia Plentzia –MungiaBilbo HandiaArratia-NerbioiEnkarterriak Durangaldea Gernika-BermeoMarkina –Ondarroa

Gipuzkoa DebagoienaDeba behera TolosaldeaGoierri Donostialdea Bidasoa behera

Araba

140


Kipula zuria

-Barietate izena: Kipula zuria -Tokiko izena: Kipula zuria -Izen zientifikoa : Allium cepa L.-Familia : Liliazeoak


Haziak lortzeko erak Hautaketa Lorea ematen duenean, zaku batean sartu eta lehortzen

Landarearen ezaugarriakAltuera 20-30 cm.Itxura/forma Hostoak bata bestearen gainean pilatuz doaz erraboila borobila

sortuz eta ondoren zurtoina sortuz. Lorea bigarren urtean ateratzen da


Lore bakoitzeko asko


Bai


Bai

Garapen denbora Erein eta 3 hilabeteraIngurunera moldatuta

Bai

Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaioLandaketa-markoa 10x15zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Erraboila da jaten dena eta borobila edo elipse formakoa

da eta handia Kolorea Zuria horixkaZaporea GozoaNoiz heltzen den Azbutua-irailaUztaroa Abuztua-irailaFresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte osoa ganbaran gordeta


Altua

Tratamendu beharra

141


utzi landarean bertan edo eskegitaHazia nola kendu Lorea lehortuta dagoenean, zakua astindu eta haziak


Erabilerak

Erabilera ugariena entsaladatarako da, baina saltsak egiteko ere balio du.


Bizkaia Plentzia –Mungia Bilbo HandiaArratia-NerbioiDurangaldea Gernika-Bermeo

Gipuzkoa Debagoiena Urola KostaTolosaldea Goierri Donostialdea Bidasoa Behera

ArabaErrioxa Arabarra Arabako Mendialdea

142


Kipula horia

-Barietate izena: Kipula horia edo kipula larua -Tokiko izena: Kipula horia edo kipula larua -Izen zientifikoa : Allium cepa L.-Familia : Liliazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera 20-30 zmItxura/forma Hostoak bata bestearen gainean pilatuz doaz erraboila

borobila eta hori txikia sortuz eta ondoren zurtoina sortuz. Lorea bigarren urtean ateratzen da

Fruitu/hazi kantitatea Lore bakoitzeko askoHotza/bero erresistentzia BaiHezetasun/lehorte erresistentzia

Bai

Garapen denbora Erein eta 3 hilabeteraIngurunera moldatuta BaiOngarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaioLandaketa-markoa 10x15zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Erraboila da jaten dena eta borobila, zuria edo elipse

formakoa da eta handia Kolorea Horia eta txikia Zaporea GozoaNoiz heltzen den Abuztua -irailaUztaroa Abuztua -irailaFresko dagoenean kontserbazio denbora


Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Altua Tratamendu beharra

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Borobila, oso txikia eta beltzaErnetasun tasa (%) Altua ( %90-%100)Iraupena Baxua , bideragarritasuna urte batetik bestera jaitsi Noiz ereiten den Otsaila -martxoa hazitegietan

Haziak lortzeko erak Hautaketa Lorea ematen duenean, zaku batean sartu eta


askatzen diraNola lehortu Eskegita

143


Nola gorde Iluntasunean , kristalezko pote edo papereanNola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak

Entsaladatan jateko oso aproposa da



Gipuzkoa Debagoiena Urola kosta

Araba

144


Zallako kipula gorria

-Barietate izena: Zallako kipula gorria -Tokiko izena : Zallako kipula gorria -Izen zientifikoa: Allium cepa L. -Familia : Liliazeoak

Landarearen ezaugarriak Altuera: 20-30 cm.Itxura/forma Hostoak bata bestearen gainean pilatuz doaz

erraboila borobila sortuz eta ondoren zurtoina sortuz. Lorea bigarren urtean ateratzen da

Fruitu/hazi kantitatea Kipula bakoitzeko askoHotza/bero erresistentzia Bai Hezetasun/lehorte erresistentzia

Bai

Garapen denbora Erein eta 3 hilabetera

Ingurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Landatu aurretik satsa bota eta gero ez du beharLandaketa-markoa 10x15 zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriakNeurria eta forma Erraboila da jaten dena eta borobila edo elipse

formakoa da eta handia Kolorea Kanpoaldetik gorria-morea baina gero barnerantz

geruzak zurituz doaZaporea Gozoa eta sakonaNoiz heltzen den Abuzturako –irailerakoUztaroa Abuztuan -iraileanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Urte guztian ganbaran gordeta

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko lore bakoitzekoTratamendu beharra


Haziak lortzeko erak Hautaketa Lorea ematen duenean, zaku batean sartu eta lehortzen

145


utzi landarean bertan edo eskegitaHazia nola kendu Lorea lehortuta dagoenean, zakua astindu eta haziak


Erabilerak

Entsaladarako eta saltsak egiteko, tokiko kipula gorria bezala


Bizkaia Plentzia- Mungia Enkarterriak Gernika-Bermeo

Gipuzkoa

ArabaKantauri Arabarra

146


Kipulina

-Barietate izena: Bonbilla Kipulina -Tokiko izena : Bonbilla Kipulina-Izen zientifikoa : Allium fistulosum L..-Familia: Liliazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera 20-30 cm.Itxura/forma Hostoak bata bestearen gainean pilatuz doaz

erraboila borobila sortuz eta ondoren zurtoina sortuz. Lorea bigarren urtean ateratzen da

Fruitu/hazi kantitatea Lore bakoitzeko askoHotza/bero erresistentzia Bai Hezetasun/lehorte erresistentzia

Bai

Garapen denbora Erein eta 3 hilabeteraIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Landatu aurretik satsa botatzen zaioLandaketa-markoa 10x15zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Borobila, oso txikia eta beltzaErnetasun tasa (%) Altua ( %90-%100)Iraupena Baxua, bideragarritasuna urte batetik bestera jaitsi Noiz ereiten den Otsaila -martxoa hazitegietan

Haziak lortzeko erak Hautaketa Lorea ematen duenean, zaku batean sartu eta

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Erraboila da jaten dena eta borobila- luzatua da eta

txikia Kolorea Zuria horixkaZaporea Gozoa Noiz heltzen den Abuztua -irailaUztaroa Abuztua -irailaFresko dagoenean kontserbazio denbora


Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Altua Tratamendu beharra

147



askatzen diraNola lehortu Eskegita Nola gorde Iluntasunean , kristalezko pote edo paperean


Erabilerak

Entsaladarako oso aproposak


Bizkaia Plentzia-Mungia Durangaldea

Gipuzkoa

Araba

148


KUKURBITAZEOAKCucurbitaceae familia

KALABAZA Cucurcita maxima Duchesne

Cucurbita generoa, Mexiko, Ertamerikan eta Hego Amerikan dauka jatorria eta artoa eta indabekin batera, hezitu zen landare zaharrenetako bat da. Kalabazen generoa oso dibertsoa da, kolore, forma, tamaina desberdinekoak aurki daitezkeelarik. Hainbat barietate daude, batzuk giza kontsumorako kalabazak dira eta beste batzuk, bazka kalabazak. Giza kontsumokoen artean, ezagunena, “Cabello de angel” barietatea da, konfituretarako erabiltzen dena. Hasten eta heltzen doazen heinean, bere pulparen nitrato kantitatea desagertu eta azukrea eta proteinak emendatzen dira, horregatik, zapore gozoa izaten dute eta elikagaietan aberatsak dira. Normalean, potajeetan erabiltzen da. Uzta ostean, usteldu gabe iragan dezakeen denbora luzea da, hots, 6 hilabete egon daiteke inolako aldaketarik jaso gabe.

Neguko kalabazak eta udako kalabazak daude.

BarietateakKalabaza porrusalda Kalabaza poti marron Bazka-kalabaza Kalabaza “cabello de angel2

Kalabaza

Bazka

Kalabaza poti

Kalabaza cabello de

149


KALABAZINACucurbita pepo L.

Garapenaren lehen fasetan hautatu diren kalabazak dira. Elikagaietan aberatsa ez ezik, zaporetsua ere bada, baina nitratoetan aberatsa ere. Normalean, tortillatan edo potajeetan jaten da. Propietate depuratzaile, laxante, diuretiko eta lasaigarriak ditu. A, B, C eta PP bitaminetan aberatsak dira eta mineralen artean, kuprea, zinka, burdina, magnesioa dira garrantzitsuenak.

BarietateakKalabazin horia edo zuria Kalabazin berdea

Kalabazin

Kalabazin zuri horia

150


PEPINOA Cucumis sativus

Asko baloratzen ez den barazkia da, entsaladetan bakarrik kontsumitzen baita. Ur asko duen barazkia denez, propietate diuretiko, nutritibo eta freskagarriak ditu eta A, B1, B2, C eta PP bitaminetan aberatsak dira. Mineralen artean, kaltzioa, sufrea, fosforoa, magnesioa eta zinkan aberatsak dira.

Barietateak:Tokiko Pepinoa

Tokiko

151


Porrusalda kalabaza

-Barietate izena: Porrusalda kalabaza-Tokiko izena : Porrusalda kalabaza edo luzea edo barrugorria-Izen zientifikoa: Cucurbita maxima Duchesne-Familia : Kukurbitazeoak

Haziaren ezaugarriak Neurria: 1 zm eta 2 zm inguruItxura borobila, pepita formakoa eta zuri -horiaErnetasun tasa (%): altua (100%)IraupenaNoiz ereiten den Maiatzean

Landarearen ezaugarriak Altuera: Oso luzea, 2 m izan ditzake, baina landarea arrastaka hasten

da (landare harrestaria da)Itxura/forma Landare igokaria hosto handiekin eta hostoak ia trilobulatuak

dira eta nerbioak zuriak dituzte -Fruitu/hazi kantitatea Normalean landare bakoitzak fruitu bat edo bi.-Hotza/bero erresistentzia

Hotza ez dute ondo jasaten

-Hezetasun/lehorte erresistentzia

Lehortearekiko erresistentea da.

-Garapen denbora: Maiatza - iraila-Ingurunera moldatuta-Ongarriak behar: Satsa botatzen zaio, erein baino lehen-Landaketa-markoa: 1m eta 3 m bitartean eta normalean soroaren ertzetan

jartzen dira.-Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Zilindrikoa eta luzexkaKolorea Kanpoaldetik berdea eta barrualdea laranja dauka Zaporea GozoaNoiz heltzen den Abuztua -irailaUztaroa Abuztua -irailaFresko dagoenean kontserbazio denbora

Hilabete 1 edo gehiago


Asko (1g/3-4 hazi)

Tratamendu beharra

152


Haziak lortzeko erak Hautaketa kalabaza handienak eta hoberenak hautatuHazia nola kendu Kalabaza erditik ebaki eta haziak ateraNola lehortu eguzkitan lehortzen utziNola gorde kristalezko bote edo paperetan eta iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu

ezin daiteke jakin

Erabilerak

Erabilera arruntena, porrusalda edo lekariekin nahastuta jaten da, baina batzuk bera bakarrik ere jaten dute purea eginda.


Bizkaia Plentzia –MungiaEnkarterriak Arratia –NerbioiBilbo Handia Durangaldea Gernika- Bermeo Markina- Ondarroa

Gipuzkoa Urola-KostaGoierri Donostialdea Bidasoa Behera

Araba Arabako Ibarrak Kantauri ArabarraArabako Mendialdea

153


Potimarrron kalabaza

-Barietate izena: Potimarron kalabaza-Tokiko izena : Potimarron kalabaza-Izen zientifikoa: Cucurbita maxima Duschene -Familia : Kukurbitazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera 2-3m izan ditzake, baina landarea arrastaka hasten

da (landare igokaria da)Itxura/forma landare igokaria hosto handiekin; hostoak lobulatuak

dira.Fruitu/hazi kantitatea Landare bakoitzeko kalabaza batHotza/bero erresistentzia Hotza ez dute ondo jasatenHezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Maiatza - irailaIngurunera moldatutaOngarriak behar Satsa botatzen zaio, erein baino lehenLandaketa-markoa 1m eta 3 m bitartean eta normalean soroaren

ertzetan jartzen diraGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Haziak lortzeko erak Hautaketa kalabaza handienak eta hoberenak hautatuHazia nola kendu Kalabaza erditik ebaki eta haziak ateraNola lehortu eguzkitan lehortzen utziNola gorde kristalezko bote edo paperetan eta iluntasunean

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Borobila eta lodia eta azala ere nahiko lodia

daukate.Kolorea Kanpoaldetik laranja eta barrualdea laranja ere Zaporea GozoaNoiz heltzen den Abuztua -irailaUztaroa Abuztua -irailaFresko dagoenean kontserbazio denbora

Negu osoa iraun dezakete ganbaretan gordez gero

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko (3-4 hazi/1gr)Tratamendu beharra

Haziaren ezaugarriak Neurria 1 zm eta 2 zm inguruItxura: borobila, pepita formakoa eta zuri-horiaErnetasun tasa (%) altua (100%)IraupenaNoiz ereiten den Maiatzean

154


Nola jakin ez direla hibridatu ezin daiteke jakin

Erabilera

Erabilera ohikoena pureak egitea da; kalabaza patatekin egosten da, kalabazak duen zapore gozoegia kentzeko.

Non aurkitu d ugu barietate hau?

Bizkaia Bilbo- Handia

Gipuzkoa

Araba

155


Bazka kalabaza

-Barietate izena: Bazka-kalabaza -Tokiko izena : Bazka-kalabaza -Izen zientifikoa: Cucurbita maxima Duschene . -Familia : Kukurbitazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria: 1 zm eta 2 zm inguruItxura borobila, pepita formakoa eta zuri -horiaErnetasun tasa (%): altua (100%)IraupenaNoiz ereiten den Maiatzean

Landarearen ezaugarriak Altuera: Oso luzea, 5m izan ditzake, baina landarea arrastaka

hasten da (landare igokaria da)Itxura/forma: Landare igokaria hosto handi eta borobilekin eta enborra

eta hostoak ere iletsuak dira.Fruitu/hazi kantitatea Kalabaza erdian askoHotza/bero erresistentzia


Hezetasun/lehorte erresistentzia:


Garapen denbora: Maiatza – iraila Ingurunera moldatuta Satsa botatzen zaio erein baino lehen Ongarriak behar:Landaketa-markoa 1m eta 3 m bitartean eta normalean soroaren ertzetan

jartzen dira, arto eta indabekin batera.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma: Borobila eta lodia eta nahiko gogorraKolorea Kanpoaldetik berde argia, laranja, berdea, marraduna,

motaduna izan daiteke eta barrualdea laranja -horixka dauka

ZaporeaNoiz heltzen den Abuztua -irailaUztaroa: Abuztua -irailaFresko dagoenean kontserbazio denbora


Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea:

Asko

Tratamendu beharra

156


Haziak lortzeko erak Hautaketa Kalabaza handienak eta hoberenak hautatuHazia nola kendu Kalabaza erditik ebaki eta haziak ateraNola lehortu Eguzkitan lehortzen utziNola gorde Kristalezko bote edo paperetan eta iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu

ezin daiteke jakin

Erabilerak

Animalien janari bezala erabiltzen da.


Bizkaia Arratia –NerbioiGernika- Bermeo Bilbo –Handia

Gipuzkoa


157


“Cabello de angel” kalabaza

-Barietate izena: “Cabello de angel” Kalabaza -Tokiko izena : “Cabello de angel” Kalabaza -Izen zientifikoa: Cucurbita maxima Duschenne-Familia : Kukurbitazeoak

Landarearen ezaugarriakAltuera: Oso luzea, 5m izan ditzake, baina landarean arrastaka hasten

da (landare igokaria da). Itxura/forma Zurtoina nahiko iletsua da eta hostoak berdeak dira, mantxa

zuriekin.Fruitu/hazi kantitatea Kalabaza erdian askoHotza/bero erresistentzia




Garapen denbora Maiatza -irailaIngurunera moldatutaOngarriak behar Satsa botatzen zaio erein baino lehenLandaketa-markoa 1m eta 3 m bitartean eta normalean soroaren ertzetan

jartzen diraGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Borobila –luzexka eta lodiaKolorea Kanpoaldetik berdea mantxa zuriekin eta barrualdetik zuri

-horixkaZaporea GozoaNoiz heltzen den Abuztua -irailaUztaroa Abuztua -irailaFresko dagoenean kontserbazio denbora




Asko (4-5 hazi/1gr)

Tratamendu beharra

Haziaren ezaugarriak Neurria 1 zm eta 2 zm inguruItxura: borobila, pepita formakoa eta zuri-horiaErnetasun tasa (%) altua (100%)IraupenaNoiz ereiten den Maiatzean

158


Haziak lortzeko erak Hautaketa Kalabaza handienak eta hoberenak hautatuHazia nola kendu Kalabaza erditik ebaki eta haziak ateraNola lehortu Eguzkitan lehortzen utziNola gorde Kristalezko bote edo paperetan eta

iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu Ezin daiteke jakin

Erabilerak

Cabello de angel deritzona egiteko erabiltzen da batik bat.


Bizkaia Plentzia-MungiaEnkarterriak



159


Kalabazin horia

-Barietate izena: Kalabazin horia edo kalabazin zuria-Tokiko izena : Kalabazin horia edo kalabazin zuria-Izen zientifikoa: Cucurbita pepo L. -Familia : Kukurbitazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria: 1 zm eta 2 zm inguruItxura: borobila, pepita formakoa eta zuri -horiaErnetasun tasa (%): altua (100%)IraupenaNoiz ereiten den Maiatzean

Landarearen ezaugarriak -Altuera 1m izan dezake, arrastaka hasten da (landare igokaria da)-Itxura/forma: Landare igokaria hosto handiekin eta hosto berdeek

mantxa zuriak dituzte. Hostoak 5 lobulu ditu.Fruitu/hazi kantitatea Kalabazinaren punta batean askoHotza/bero erresistentzia




Garapen denbora Maiatza - irailaIngurunera moldatuta Satsa botatzen zaio erein baino lehen Ongarriak behar 1m eta 3 m bitartean eta normalean soroaren ertzetan

jartzen dira.Landaketa-markoa 1x 0,7 mGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak -Neurria eta forma luzexka eta txikia Kolorea: kanpoaldetik zuri -horixka eta barrualdea zuri

-horia daukaZaporea: GozoaNoiz heltzen den Abuztua -irailaUztaroa: Abuztua -iraila-Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste 2 inguru

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko (7-8 hazi/1gr)Tratamendu beharra

160


Haziak lortzeko erak Hautaketa Kalabaza handienak eta hoberenak hautatuHazia nola kendu Kalabaza erditik ebaki eta haziak ateraNola lehortu Eguzkitan lehortzen utziNola gorde Kristalezko bote edo paperetan eta iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu Ezin daiteke jakin

Erabilerak

Pistoa egiteko erabiltzen da batik bat.


Bizkaia Gernika –BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa

ArabaErrioxa ArabarraArabako Mendialdea

161


Kalabazin berdea

-Barietate izena: Kalabazin berdea -Tokiko izena : Kalabazin berdea -Izen zientifikoa: Cucurbita pepo L. . -Familia : Kukurbitazeoak

Landarearen ezaugarriak Altuera: 1m izan dezake, arrastaka hasten da (landare igokaria da)Itxura/forma Landare igokaria hosto handiekin eta hosto berdeek mantxa

zuriak dituzte. Hostoek, 5 edo 7 lobulu izan ditzakete. Fruitu/hazi kantitatea Kalabazinaren punta batean askoHotza/bero erresistentzia:



Lehortearekiko erresistentea da

Garapen denbora Maiatza -irailaIngurunera moldatutaOngarriak behar Satsa botatzen zaio erein baino lehen-Landaketa-markoa 1m eta 3 m bitartean eta normalean soroaren ertzetan

jartzen dira.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma luzexka eta txikia Kolorea: Kanpoaldetik berdea eta barrualdea zuri-horia dauka Zaporea GozoaNoiz heltzen den Abuztua -irailaUztaroa Abuztua -irailaFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste 2 inguru

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko (7-8 hazi/1gr.)Tratamendu beharra

Haziaren ezaugarriak -Neurria: 1 zm eta 2 zm inguruItxura: Borobila, pepita formakoa eta zuri -horia-Ernetasun tasa (%): Altua (100%)IraupenaNoiz ereiten den Maiatzean

162


Haziak lortzeko erak Hautaketa Kalabaza handienak eta hoberenak hautatuHazia nola kendu Kalabaza erditik ebaki eta haziak ateraNola lehortu Eguzkitan lehortzen utziNola gorde Kristalezko bote edo paperetan eta iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu

Ezin daiteke jakin

Erabilerak

Pistoa egiteko edo purea egiteko erabiltzen da.


Bizkaia Plentzia -MungiaBilbo HandiaArratia-NerbioiDurangaldea Gernika-BermeoMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa Deba Behera Debagoiena Bidasoa Behera

Araba GorbeialdeaArabako IbarrakKantauri ArabarraArabako Lautada Araba ErrioxaArabako Mendialdea

163


Tokiko pepinoa

-Barietate izena: Tokiko Pepinoa -Tokiko izena : Tokiko Pepinoa -Izen zientifikoa: Cucumis sativus L.-Familia : Kukurbitazeoak

Haziaren ezaugarriakNeurria: 0,5 cmItxura: Luzexka eta zuri -horia, txikiaErnetasun tasa (%) altua (100%)IraupenaNoiz ereiten den Maiatzean

Haziak lortzeko erak Hautaketa Kalabaza handienak eta hoberenak hautatuHazia nola kendu Kalabaza erditik ebaki eta haziak ateraNola lehortu Eguzkitan lehortzen utziNola gorde Kristalezko bote edo paperetan eta

iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu Ezin daiteke jakin

Landarearen ezaugarriak Altuera: Landarea igokaria da eta lurrean 1m har dezakeItxura/forma: Landare igokaria hosto berde, trilobulatu eta handiekin.Fruitu/hazi kantitatea pepinoaren alde batean askoHotza/bero erresistentzia hotza ez dute ondo jasatenHezetasun/lehorte erresistentzia

lehortearekiko erresistentea da

Garapen denbora Maiatza –iraila Ingurunera moldatutaOngarriak behar Satsa botatzen zaio erein baino lehenLandaketa-markoa 50 cm eta 1 m bitartean eta normalean soroaren

ertzetan jartzen dira.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Fruituaren ezaugarriak Neurria eta forma Luzea eta fina, zilindrikoaKolorea: Kanpoaldetik berde iluna eta barrualdea zuria dauka,

Kanpoaldeko azalak arantza lodiak eta txikiak dituZaporea GozoaNoiz heltzen den Abuztua -irailaUztaroa: Abuztua -irailaFresko dagoenean kontserbazio denbora

Negu osoa iraun dezakete Ganbaretan gordez gero


Asko

Tratamendu beharra

164


Erabilerak Entsaladetan jateko erabiltzen da.


Bizkaia Enkarterriak Durangaldea

Gipuzkoa Debagoiena Urola-KostaDeba Behera

Araba Gorbeialdea Arabako LautadaErrioxa Arabarra Arabako Mendialdea

165


KONPOSATUAKCompositae familia

LETXUGA Lactuca sativa

Hosto handi, zabal, bigun, obalez osatutako landarea. Azpialdeko hostoak erroseta forman daude eta errosetaren erditik, zurtoina jaiotzen da. Zurtoina zilindrikoa eta adartsua da eta 40-60 cm izan ditzake. Zurtoinaren puntan lore horiak daude, kapituluetan. Bere fruitua akenio erakoa da. Normalean entsaladetan jaten den barazkia da. Antzina, estatuan jaten ziren letxugak, Erromatik zetozenak ziren; handiak eta zuriak, baina azken urteetan hainbat barietate agertu dira. Letxuga, zapore gozoa daukan barazkia izan arrea, basa landareak zapore oso garratza dauka, eta letxugari kaso egiten ez badiogu, basa landare oso azkar bihurtzen da.

Barietateak - Letxuga gorria - Letxuga negukoa - Letxuga reina de mayo- Letxuga udaberria - Letxuga rizada - Letxuga lisoa- Haritz formako letxuga

Letxuga

Letxuga reina de

166


ESKAROLACichorium enduvia L.

Urteroko landare honek, zurtoin zurrun eta hutsa eta hosto erradikalak ditu. Loreak axilarrak dira, moreak eta fruitua akenio erakoa da. Letxugekin konparatuta, zapore garratzagoa izan ohi dute, baina garraztasun honek propietate nutritibo eta terapeutikoak ematen dizkie eskarolari. Propietate diuretiko, laxante, freskagarri, tonikoak ditu. A,B1,B2,C,K eta PP bitaminetan aberatsak dira.

Barietateak - Tokiko Eskarola

Tokiko

167


ALKATXOFACynara scolymus L.

Sustrai lodia eta erroseta forma hasten diren hostoak ditu. Hostoak, gainaldetik berdeak dira eta azpialdetik zuriak. Zurtoina zurruna eta luzea da eta puntan, lore more edo urdinak hasten dira, braktea mamitsuak dituelarik.

Neguko ortuari garrantzitsuenetariko bat da. propietate terapeutiko eta nutritbo garrantzitsuak ditu eta batez ere gibeleko gaitzetarako oso aproposa da. Tenperatura hotzetan oso ondo hasten da, baina izozteak ez ditu ondo jasaten.

Barietatea- Tokiko alkatxofa

Tokiko

168


TXIKORIA eta BRUSELAzKO TXIKORIA(ENDIBIA)Cichorium intybus

Zurtoin adartsua daukan landarea. Zurtoinaren puntan, kapituluetan hasten diren lore urdinak ditu. Kultibatzen denean, bere hosto eta sustraiak aprobetzatzen dira. Barietatea

- Tokiko txikoria- Endibia /Bruselazko txikoria

Tokiko

169


Tokiko letxuga

-Barietate izena: Tokiko letxuga -Tokiko izena : Tokiko letxuga -Izen zientifikoa : Lactuca sativa -Familia : Konposatuak

Landarearen ezaugarriak Altuera 5-10 cm.Itxura/forma Erroseta forman hasten dira hostoak eta berdeak eta

leunak dira, enbor txikia dutelarik.Fruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia Tenperatura epelak nahiago ditu beroegiak bainoHezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai , edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar baina botatzen bazaio ez dator gaizki,

ez larregi ere ez, nitratoak metatzen dituelako.Landaketa-markoa 20x30 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Bareak eta barraskiloak jan ditzakete

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriakNeurria eta forma Hosto zabal eta handiak eta leunak eta ertzak

pixka bat kizkurrak. Kolorea Berde iluna kanpoaldetik eta zuria barrualdetikZaporea Gozoa Noiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera (udarako)Uztaroa Udan Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko Tratamendu beharra Bare eta barraskiloen kontrako botika

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura grisak edo marroixkak eta luzeak eta txikiakErnetasun tasa (%) altua ( %100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi Noiz ereiten den otsailean edo martxoan hazitegian

Haziak lortzeko erak Hautaketa Landare handienak hasten utzi, lorea atera arteHazia nola kendu Loreak zaku baten barruan utzi lehortu arte eta

lehortuta daudenean zakua eragin haziak askatzeko.Nola lehortu Eskegita eta ganbaretan

170


Nola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak Entsaladarako oso egokia , baina pixka bat garratza da.


BizkaiaBilbo -handiaArratia –Nerbioi Enkarterriak Durangaldea Markina -Ondarroa

Gipuzkoa Debagoiena


171


Letxuga gorria

-Barietate izena: Letxuga gorria -Tokiko izena : Letxuga gorria -Izen zientifikoa : Lactuca sativa L. -Familia : Konposatuak

Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Bareak eta barraskiloak jan ditzakete

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Hosto zabal eta berde gorrixkak (puntan

gorriak)Kolorea Gorriak Zaporea Gozoa Noiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera (udarako)Uztaroa Udan Fresko dagoenean kontserbazio denbora Aste batKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko Tratamendu beharra Bare eta barraskiloen kontrako botika

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Grisak edo marroixkak eta luzeak eta txikiakErnetasun tasa (%): Altua ( %100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan hazitegian

Haziak lortzeko erak Hautaketa: Landare handienak hasten utzi, lorea atera arteHazia nola kendu Loreak zaku baten barruan utzi lehortu arte eta

lehortuta daudenean zakua eragin haziak askatzeko.Nola lehortu Eskegita eta ganbaretanNola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu

Landarearen ezaugarriak Altuera 5-10 zmItxura/forma Erroseta forman hasten dira hostoak gorriak dira eta

enbor txikia dute. .Fruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia Tenperatura epelak nahiago ditu beroegiak bainoHezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar baina botatzen bazaio ez dator gaizki, ez

larregi ere ez, nitratoak metatzen dituelako.Landaketa-markoa 20x30 zm

172


Erabilerak Entsaladatan jateko balio du


Bizkaia Bilbo –HandiaDurangaldea

Gipuzkoa Urola kosta

Araba Errioxa ArabarraArabako Mendialdea

173


“Reina de mayo” letxuga

-Barietate izena: “Reina de mayo” letxuga -Tokiko izena : “Reina de mayo” letxuga-Izen zientifikoa : Lactuca sativa -Familia : Konposatuak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Hosto zabal eta handiak eta pixka bat zimurrak Kolorea Berdea kanpoaldetik eta zuria barrualdetikZaporea Gozoa Noiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera (udarako)Uztaroa UdanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat


Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Grisak edo marroixka eta luzeak eta txikiakErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna

jaitsi Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan hazitegian


lehortuta daudenean zakua eragin haziak askatzeko.Nola lehortu Eskegita eta ganbaretanNola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasunean

Landarearen ezaugarriak Altuera 5-10 cm.Itxura/forma Erroseta forman hasten dira hostoak eta berdeak

dira, enbor txikia dutelarik.Fruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia Tenperatura epelak nahiago ditu beroegiak bainoHezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar baina botatzen bazaio ez dator

gaizki, ez larregi ere ez, nitratoak metatzen dituelako.

Landaketa-markoa 20x30 zmGarapenean behar dituen tratamenduak:Izurriteei gogortasuna Bareak eta barraskiloak jan ditzakete

174



Erabilerak Entsaladatan jateko erabiltzen da.


Bizkaia Durangaldea

Gipuzkoa

Araba

175


Neguko letxuga

-Barietate izena: Neguko letxuga -Tokiko izena : Neguko letxuga -Izen zientifikoa : Lactuca sativa -Familia : Konposatuak

Landarearen ezaugarriak Altuera 5-10 cm.Itxura/forma Erroseta forman hasten dira hostoak eta

berdea ilunak dira, enbor txikia dutelarik.Fruitu/hazi kantitatea Asko.Hotza/bero erresistentzia Tenperatura hotzak jasaten dituHezetasun/lehorte erresistentzia Hotzarekiko erresistenteaGarapen denbora Erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar baina botatzen bazaio ez dator


Landaketa-markoa 20x30 zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Bareak eta barraskiloak jan ditzakete

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Hosto zabal eta handiak eta leunakKolorea Berdea kanpoaldetik eta zuria barrualdetikZaporea Pixka bat garratza, egosita jatekoNoiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera negurakoUztaroa NeguanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat

Kontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea AskoTratamendu beharra Bare eta barraskiloen kontrako botika

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Grisak edo marroixka eta luzeak eta txikiakErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna

jaitsi Noiz ereiten den Urrian -azaroan hazitegian


lehortuta daudenean zakua eragin haziak askatzeko.

176


Nola lehortu Eskegita eta ganbaretanNola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu

Erabilerak Entsaladan jateko erabiltzen da, baita ere egosita jateko.


Bizkaia Plentzia-Mungia

Gipuzkoa Debagoiena


177


Udaberriko letxuga

-Barietate izena: Udaberriko letxuga -Tokiko izena : Udaberriko letxuga -Izen zientifikoa : Lactuca sativa -Familia : Konposatuak


dira, enbor txikia dutelarik.Fruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia Tenperatura epelak nahiago ditu beroegiak bainoHezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar baina botatzen bazaio ez dator


Landaketa-markoa 20x30 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Bareak eta barraskiloak jan ditzakete

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Hosto zabal eta handiak eta pixka bat ximurrak Kolorea Berdea kanpoaldetik eta zuria barrualdetikZaporea GozoaNoiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera (udaberrirako)Uztaroa UdanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat


Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Grisak edo marroixkak eta luzeak eta txikiakErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna

jaitsi Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan hazitegian

Haziak lortzeko erak Hautaketa Landare handienak hasten utzi, lorea atera arteHazia nola kendu Loreak zaku baten barruan utzi lehortu arte eta lehortuta

daudenean zakua eragin haziak askatzeko.Nola lehortu Eskegita eta ganbaretanNola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasunean

178



Erabilerak

Entsaladatan jateko oso egokia


Bizkaia Arratia- Nerbioi Gernika –Bermeo

Gipuzkoa Debagoiena

Araba Gorbeialdea

179


Letxuga kizkurra

-Barietate izena: Letxuga kizkurra edo rizada -Tokiko izena : Letxuga kizkurra edo rizada -Izen zientifikoa : Lactuca sativa L.-Familia : Konposatuak


dira eta hostoak zimurtuta daude eta enbor txikia dutelarik.

Fruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia Tenperatura epelak nahiago ditu beroegiak bainoHezetasun/lehorte erresistentzia Hotzarekiko sentikorraGarapen denbora erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar baina botatzen bazaio ez dator



Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Hosto zabal eta handiak eta zimurtuta daudeKolorea Berdea kanpoaldetik eta zuria barrualdetikZaporea GozoaNoiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera (udarako)Uztaroa Udan Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat


Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Grisak edo marroixka eta luzeak eta txikiakErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi Noiz ereiten den: Otsailean edo martxoan hazitegian



180



Erabilerak

Entsaladan jaten da


Bizkaia Gernika-BermeoMarkina-OndarroaArratia-Nerbioi

Gipuzkoa Bidasoa Behera

Araba Arabako IbarrakArabako Mendialdea

181


Letxuga lisoa

-Barietate izena: Letxuga lisoa -Tokiko izena : Letxuga lisoa -Izen zientifikoa : Lactuca sativa L. -Familia : Konposatuak

Landarearen ezaugarriak Altuera 5-10 cm.Itxura/forma Erroseta forman hasten dira hostoak eta berdeak eta

leunak dira, enbor txikia dutelarik.Fruitu/hazi kantitatea AskoHotza/bero erresistentzia Tenperatura epelak nahiago ditu beroegiak bainoHezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar baina botatzen bazaio ez dator gaizki,

ez larregi ere ez, nitratoak metatzen dituelako.Landaketa-markoa 20x30 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Bareak eta barraskiloak jan ditzakete

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriakNeurria eta forma Hosto zabal eta handiak eta leunakKolorea Berdea kanpoaldetik eta zuria barrualdetikZaporea GozoaNoiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera (udarako)Uztaroa UdanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat


Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Grisak edo marroixka eta luzeak eta txikiakErnetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan hazitegian


lehortuta daudenean zakua eragin haziak askatzeko.Nola lehortu Eskegita eta ganbaretanNola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasuneanNola jakin ez direla

182


hibridatu

Erabilerak Entsaladarako oso egokia


BizkaiaArratia –Nerbioi

Gipuzkoa

Araba

183


Haritz formako letxuga

-Barietate izena: haritz formako letxuga -Tokiko izena : haritz formako letxuga -Izen zientifikoa : Lactuca sativa L.-Familia : Konposatuak

Landarearen ezaugarriak Altuera 5-10 cm.Itxura/forma Erroseta forman hasten dira hostoak eta gorri-

moreak dira eta haritz hosto forma dute eta enbor txikia dutelarik.

Fruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia Tenperatura epelak nahiago ditu beroegiak bainoHezetasun/lehorte erresistentzia Hotzarekiko sentikorraGarapen denbora Erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar baina botatzen bazaio ez dator



Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Haritzaren hostoaren formako hosto

handiak Kolorea Gorria- morea Zaporea GozoaNoiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera (udarako)Uztaroa Udan Fresko dagoenean kontserbazio denbora Aste batKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko Tratamendu beharra Bare eta barraskiloen kontrako botika




184



Erabilerak

Entsaladan jaten da


Bizkaia

Gipuzkoa Deba behera

Araba

185


Tokiko eskarola

-Barietate izena: Tokiko eskarola, eskarola-Tokiko izena : Tokiko eskarola, eskarola -Izen zientifikoa : Cichorium endivia L. -Familia : Konposatuak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Hosto txikiak eta zimurrakKolorea Berde iluna kanpoaldetik eta barrualdetik zurixkaZaporea Garratza ( garraztasuna kentzeko, uztaroa aurretik,

hostoak soka batekin biltzen dira eta zuritu egiten da eta garraztasuna kentzen zaio)

Noiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera (udarako eta negurako)Uztaroa Udan eta neguanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat


Asko

Tratamendu beharra Bare eta barraskiloen kontrako botika

Landarearen ezaugarriak Altuera 5-10 cm.Itxura/forma Erroseta forman hasten dira hostoak eta berde argiak-

zurixkak eta zimurrak dira, enbor txikia duteFruitu/hazi kantitatea AskoHotza/bero erresistentzia Tenperatura epelak nahiago ditu beroegiak eta

hotzegiak bainoHezetasun/lehorte erresistentzia


Garapen denbora Erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar bainaLandaketa-markoa 20x30 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna Bareak eta barraskiloak jan ditzakete

Haziaren ezaugarriak Neurria eta itxura Marroixkak, zilindrikoak eta luzeak eta txikiakErnetasun tasa (%) altua ( %100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi Noiz ereiten den otsailean edo martxoan hazitegianHaziak lortzeko erak Hautaketa Landare handienak hasten utzi, lorea atera arteHazia nola kendu Loreak zaku baten barruan utzi lehortu arte eta

lehortuta daudenean zakua eragin haziak askatzeko.Nola lehortu Eskegita eta ganbaretanNola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasuneanNola jakin ez direla hibridatu

186


Erabilerak Egosita edo gordinik ere jan daiteke, baina gordina jateko oso garratza da.


BizkaiaBilbo -Handia

Gipuzkoa

Araba

187


Tokiko txikoria

-Barietate izena: Tokiko txikoria -Tokiko izena : Tokiko Txikoria -Izen zientifikoa : Cichorium intybus L.-Familia : Konposatuak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriakNeurria eta forma Zurtoina zurruna eta hostoak luzeak eta zerratuak Kolorea Berdea Zaporea GozoaNoiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabeteraUztaroa NeguanFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat


Asko

Tratamendu beharra


lehortuta daudenean zakua eragin haziak askatzeko.

Nola lehortu Eskegita eta ganbaretanNola gorde Kristalezko bote edo paperean eta iluntasunean

Landarearen ezaugarriak Altuera 30-50 cm.Itxura/forma Zurtoin zurruna eta hostoak zerratuak dituen landareaFruitu/hazi kantitatea askoHotza/bero erresistentziaHezetasun/lehorte erresistentziaGarapen denbora Erein eta 2-3 hilabete bitartean.Ingurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du beharLandaketa-markoa 20x30 cm.Garapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Grisak, zilindrikoak eta txikiakErnetasun tasa (%) Altua (%100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi Noiz ereiten den Otsailean edo martxoan hazitegian

188



Erabilerak Entsaladari botatzeko, egosita edo infusio bezala ere har daiteke.


BizkaiaPlentzia-Mungia Bilbo Handia

Gipuzkoa

Araba

189


Tokiko Endibia edo Bruselazko txikoria

-Barietate izena: Tokiko endibia edo Bruselazko endibia -Tokiko izena : Tokiko endibia -Izen zientifikoa : Cichorium intybus -Familia : Konposatuak

Landarearen ezaugarriak Altuera 5-10 cm.Itxura/forma Erroseta forman hasten dira hostoak eta berdea

argiak dira eta enbor txikia dutelarik.Fruitu/hazi kantitatea Asko Hotza/bero erresistentzia Tenperatura epelak nahiago ditu beroegiak bainoHezetasun/lehorte erresistentzia Hotzarekiko sentikorraGarapen denbora erein eta 2-3 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Ez du behar baina botatzen bazaio ez dator



Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Hosto estu eta luzeakKolorea Berdea kanpoaldetik eta zuria

barrualdetikZaporea GozoaNoiz heltzen den Erein eta 2-3 hilabetera (udarako)Uztaroa Udan Fresko dagoenean kontserbazio denbora Aste batKontserbatzeko beste modu batzukEmaten duen hazi kantitatea Asko Tratamendu beharra Bare eta barraskiloen kontrako botika




190



Erabilerak

Entsaladan jaten da


Bizkaia

Gipuzkoa


191


Tokiko alkatxofa

-Barietate izena: Tokiko alkatxofa -Tokiko izena : Alkatxofa -Izen zientifikoa : Cynara scolymus L.-Familia : Konposatuak

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Zurtoin zurruna, hosto handi zabalak eta puntan

loreaKolorea Berdea eta lorea gorrixka Zaporea GozoaNoiz heltzen den Erein eta 3-4 hilabeteraUztaroa Abuztua -iraila- urriaFresko dagoenean kontserbazio denbora

Aste bat


Haziaren ezaugarriakNeurria eta itxura Luzexkak eta zapalak eta marroi zuriak , 0,5 cm Ernetasun tasa (%) altua ( %100)Iraupena 3 urte baina urtetik urtera bideragarritasuna jaitsi Noiz ereiten den otsailean edo martxoan hazitegian

Haziak lortzeko erakHautaketa landare handienak hasten utzi, lorea atera arteHazia nola kendu loreak zaku baten barruan utzi lehortu arte eta lehortuta

daudenean zakua eragin haziak askatzekoNola lehortu eskegita eta ganbaretanNola gorde kristalezko bote edo paperean eta iluntasuneanNola jakin ez direla

Landarearen ezaugarriak Altuera 50-100 zmItxura/forma Zurtoin zurruna eta berde gris kolorekoa eta puntan

lore handia ateratzen zaio, berde-gris kolorekoaFruitu/hazi kantitatea AskoHotza/bero erresistentzia Tenperatura hotzak nahiago ditu, baina ez ditu

jasaten izozteakHezetasun/lehorte erresistentzia

Izoztearekiko sentikorra

Garapen denbora Erein eta 3-4 hilabete bitarteanIngurunera moldatuta Bai, edozein inguruneraOngarriak behar Satsa botatzen zaioLandaketa-markoa 80-100 zmGarapenean behar dituen tratamenduakIzurriteei gogortasuna

192


hibridatu

Erabilerak Egosita jaten dira, ozpinarekin eta ontziratzeko ere balio dute.


BizkaiaBilbo Handia

Gipuzkoa

Araba Errioxa Arabarra

193


GRAMINEOAKGramineae familia

ARTOAZea mays

Artoa kontsumitu izan da eta oraindik, Hegoamerika eta Ertamerikan kontsumitzen den barazkia da, orain dela 4.000 urtetik. Bere jatorria ezezaguna den arren 3 hipotesi nagusi daude jatorria adierazteko:

1- Zea diploperennis eta Trypsacum dactiloides espezieen arteko gurutzaketa da

2- Teosinte belarraren aldaketa genetiko baten ondorio sortu da3- Antzinako indigena amerikarrek eraldaketa genetikoak egin

zituzten, jangarria zen artoan eraldatzeko.

Euskal Herrian arto gehiena, animalien kontsumorako erabiltzen den arren, badago barietate bat, arto -irina egiteko aproposa dena. Arto honekin, urteetan zehar eta batez ere gerraostean, taloak egin izan dituzte baserrietan, naiz eta orain ohitura hori asko desagertu den.

Artoa, proteina eta lipidoetan urria den arren, karbohidratoetan aberatsa da, beraz, beste barazki batzuekin nahasten da jateko orduan.Azken urteetan, artoaren bertoko barietateak, barietate hibridoez ordezkatu dira. Arto hibridoek, ongarri eta ur asko behar du eta lehen belaunaldian, izugarrizko ekoizpena ematen dute baina hurrengo belaunaldietan ekoizpena murriztuz joaten da.

Barietateak - Txakin artoa - Irina egiteko artoa- Arto horia - Arto gozoa- Artotxikerra- Krispeta artoa

Arto

Txakin artoa

Irina egiteko

Arto

194


Txakin artoa

-Barietate izena: Txakin artoa -Tokiko izena : Txakin artoa -Izen zientifikoa: Zea mays -Familia: Gramineoak

Landarearen ezaugarriak Altuera 1,0-1,5 mItxura/forma Enbor zuzen eta zurruna duen landarea, hosto luze eta

zabalekin. Puntan lorea izaten du eta pixka bat beherago, artaburua.

Fruitu/hazi kantitatea Artaburu bat landare bakoitzeko Hotza/bero erresistentzia Nahiago ditu tenperatura epelakHezetasun/lehorte erresistentzia

Lehortearekiko erresistentzia

Garapen denbora 4 hilabetera erein eta geroIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Ez dute beharLandaketa-markoa 10-15 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak

Loreak kentzen zaizkie artaburua ateratzeko

Izurriteei gogortasuna Onddo bat ateratzen zaie, “arta-putza” deitzen zaiona

Haziak lortzeko erak Hautaketa Artaburu handienak eta hoberenak aukeratzen

dira. Hazia nola kendu Artaburua garandu eta garauak aske utziNola lehortu Artaburuak eskegita eta ganbaran

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriakNeurria eta forma Forma zilindrikoa, buru pixka bat lodiagoa eta punta

meheagoa eta 10-15 cm Kolorea Garau horiak edo laranja -gorrizkaZaporea Gozoa Noiz heltzen den Udarako Uztaroa Udan, abuztu -irailean Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Negu osoan


Ganbaretan eskegita


Artaburu bakoitzeko, 500 garau inguru

Tratamendu beharra

Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Garaua, zapala eta borobila Ernetasun tasa (%) altua ( %100)Iraupena altua, baina urtetik urtera bideragarritasuna galtzen

joaten daNoiz ereiten den Maiatzean

195


Nola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko boteetan


Erabilerak

Irina egiteko erabiltzen da arto barietate hau. Artoa labean erre eta gero errotara eramaten da ehotzeko eta irina ateratzeko


BizkaiaPlentzia- Mungia Bilbo handiaGernika –Bermeo

GipuzkoaGoierri

Araba

196


Irina egiteko artoa

-Barietate izena: Irina egiteko artoa -Tokiko izena : Irina egiteko artoa -Izen zientifikoa: Zea mays -Familia: Gramineoak

Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Garaua, zapala eta borobila Ernetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Altua, baina urtetik urtera bideragarritasuna galtzen


Landarearen ezaugarriak Altuera 1,5-2 mItxura/forma Enbor zuzen eta zurruna duen landarea, hosto luze eta


Fruitu/hazi kantitatea Artaburu bat landare bakoitzeko Hotza/bero erresistentzia

bai, nahiago ditu tenperatura epelak



Garapen denbora 4 hilabetera erein eta geroIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Ez dute behar.Landaketa-markoa 10-15 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak


Izurriteei gogortasuna Onddo bat ateratzen zaie, arta-putza deitzen zaiona

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Forma zilindrikoa eta 15-20cm Kolorea Garau horiak edo laranjak Zaporea Gozoa.Noiz heltzen den Udarako.Uztaroa Udan, abuztu irailean Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Negu osoan


Ganbaretan eskegita


Artaburu bakoitzeko, 400-500 garau inguru

Tratamendu beharra

197



dira. Hazia nola kendu Artaburua garandu Nola lehortu Artaburuak eskegita ganbaran Nola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko


Erabilerak



BizkaiaArratia-NerbioiEnkarterriakDurangaldea Markina-Ondarroa

GipuzkoaUrola kosta Deba behera

Araba Gorbeialdea

198


Arto horia

-Barietate izena: Arto horia -Tokiko izena : Arto horia -Izen zientifikoa: Zea mays -Familia: Gramineoak

Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Garaua, zapala eta borobila Ernetasun tasa (%) Altua (%100)Iraupena Altua, baina urtetik urtera bideragarritasuna galtzen



dira. Hazia nola kendu Artaburua garandu eta garauak aske izan Nola lehortu Artaburuak eskegita ganbaran Nola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko

Landarearen ezaugarriak Altuera 1,5-2 mItxura/forma Enbor zuzen eta zurruna duen landarea, hosto luze eta



Bai, nahiago ditu tenperatura epelak



Garapen denbora 4 hilabetera erein eta geroIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Ez dute beharLandaketa-markoa 10-15 cm.Garapenean behar dituen tratamenduak



Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Forma zilindrikoa eta 20-25 cm Kolorea Garau horiak Zaporea Gozoa Noiz heltzen den Udarako Uztaroa Udan, abuztu irailean Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Negu osoan


Ganbaretan eskegita



Tratamendu beharra

199



Erabilerak

Animaliei jaten emateko batez ere, oiloei.


BizkaiaGernika- BermeoMarkina- Ondarroa

GipuzkoaUrola kosta

Araba

200


Arto gozoa

-Barietate izena: Arto gozoa -Tokiko izena : Arto gozoa -Izen zientifikoa: Zea mays -Familia: Gramineoak

Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Garaua, zapala eta borobila Ernetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena altua, baina urtetik urtera bideragarritasuna galtzen



dira. Hazia nola kendu Artaburua garandu eta garauka aske utzi Nola lehortu Artaburuak eskegita ganbaran Nola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko

boteetan

Landarearen ezaugarriak Altuera 1,0 -1,30 mItxura/forma Enbor zuzen eta zurruna duen landarea, hosto luze eta



Bai, nahiago ditu tenperatura epelak



Garapen denbora 4 hilabetera erein eta geroIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Ez dute beharLandaketa-markoa 10-15 zmGarapenean behar dituen tratamenduak



Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma forma zilindrikoa eta 10-15 cm

Kolorea Garau horiak edo laranjak Zaporea Gozoa Noiz heltzen den Udarako Uztaroa Udan, abuztu irailean Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Negu osoan


Ganbaretan eskegita



Tratamendu beharra

201



Erabilerak

Egosita jaten da, lehortu gabe dagoenean


BizkaiaMarkina -Ondarroa

Gipuzkoa

Araba

202


Arto txikerra

-Barietate izena: Arto txikerra -Tokiko izena : Arto txikerra -Izen zientifikoa: Zea mays -Familia: Gramineoak

Landarearen ezaugarriak Altuera 1,0-1,5 mItxura/forma Enbor zuzen eta zurruna duen landarea, hosto luze eta


Fruitu/hazi kantitatea Artaburu bat landare bakoitzeko Hotza/bero erresistentzia Bai, nahiago ditu tenperatura epelakHezetasun/lehorte erresistentzia

Lehorte erresistentzia

Garapen denbora 4 hilabetera erein eta geroIngurunera moldatuta Bai Ongarriak behar Ez dute beharLandaketa-markoa 10-15 zmGarapenean behar dituen tratamenduak


Izurriteei gogortasuna Onddo bat ateratzen zaie, arta-putza deitzen zaiona

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma Forma zilindrikoa eta 5-10 cm Kolorea Garau horiak edo laranjak Zaporea Gozoa Noiz heltzen den Udarako Uztaroa Udan, abuztu irailean Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Negu osoan


Ganbaretan eskegita



Tratamendu beharra


dira. Hazia nola kendu Artaburua garandu Nola lehortu Artaburuak eskegita ganbaran Nola gorde Iluntasunean eta paperean edo kristalezko

boteetan

Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Garaua, zapala eta borobila Ernetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Altua, baina urtetik urtera bideragarritasuna galtzen


203



Erabilerak



BizkaiaBilbo-HandiaArratia –Nerbioi

Gipuzkoa

Araba

204


Krispeta artoa

-Barietate izena: Palomitak egiteko artoa, krispeta artoa -Tokiko izena : Palomitak egiteko artoa, krispeta artoa-Izen zientifikoa: Zea mays -Familia: Gramineoak


dira. Hazia nola kendu Artaburua garandu Nola lehortu Artaburuak eskegita ganbaran Nola gorde iluntasunean eta paperean edo kristalezko

Landarearen ezaugarriak Altuera 0,5 m-1,00 mItxura/forma Enbor zuzen eta zurruna duen landarea, hosto luze eta



Artaburu bat landare bakoitzeko


Bai , nahiago ditu tenperatura epelak


Lehorte erresistentzia

Garapen denbora 4 hilabetera erein eta geroIngurunera moldatuta

Bai

Ongarriak behar Ez dute beharLandaketa-markoa

10-15 zm

Garapenean behar dituen tratamenduak


Izurriteei gogortasuna

Onddo bat ateratzen zaie, arta-putza deitzen zaiona

Fruituaren ezaugarriak edo jaten den zatiaren ezaugarriak Neurria eta forma forma zilindrikoa eta 5-8 zmKolorea Garau horiak edo zurixkak Zaporea gozoaNoiz heltzen den udarakoUztaroa Udan, abuztu irailean Fresko dagoenean kontserbazio denbora

Negu osoan


Ganbaretan eskegita



Tratamendu beharra

Haziaren ezaugarriakNeurria eta Itxura Garaua, zapala eta borobila Ernetasun tasa (%) Altua ( %100)Iraupena Altua, baina urtetik urtera bideragarritasuna

galtzen joaten daNoiz ereiten den Maiatzean

205



Erabilerak

Palomitak egiteko


BizkaiaMarkina-Ondarroa

Gipuzkoa

Araba

206

EUSKADIKO ERKIDEGO AUTONOMIKOKO … baliagaien... II...Kolorea Gorria, baina ez hain oso intentsua,...

Documents

Transcript of EUSKADIKO ERKIDEGO AUTONOMIKOKO … baliagaien... II...Kolorea Gorria, baina ez hain oso intentsua,...