Ibaiek eta errekek hiri eta herrien garapenari gauza asko eman izan dizkiote: garraioa, urarenmugimenduaren indarra, elikagaiak, ureztapena, hustubideak... baita ura bera ere. Bainazein eragin izan dute hiri eta herriek ibai eta erreketan? Azter ezazu zure herrian egoeranola dagoen. Arazoa identifikatzea da lehen pausoa irtenbideak aurkitzeko.

Herriko errekak eta ibaiak azter ditzagun!!IKASTURTEA

DBH

Izena:

1

AURRELANA

Etxean, liburutegian, artxibategian... herriko ibaiaren inguruko argazki zaharrakba ote dituzten galdetu, kopia bat ekarri eta ondorengo multzoetan ipini:

2

Zenbat?

Zer ikusten da?(multzo bakoitzekoargazki pare bataukeratu)

Gaur egunhorretarakoaukerarik ba aldago?

Zergatik?

Garbiketarako Aisiarako Lanerako Edateko

Bai

Ez

Bai

Ez

Bai

Ez

Bai

Ez

TESTUAK IRAKURRI

“Soinujolearen semea” Bernardo Atxaga - Pamiela argitaletxea

136 orrialdea

“Erreka jaio berria. Ur xirripa bat bezala azaltzen zen basoko pago-lizarren artean,, eta haraneanbehera abiatzen zen kizkurka, bizkor, “itsasora lehenbailehen iristeko erabakia hartu izan balubezala”, Redinen hitzetan, edo “azelerazio optimoarekin”, Cesarrenetan. Berehala, ordea, egokituaurrez aurre harkaitz handi batekin, eta guk Sansonen putzua deitzen genion ur-bildua sortzenzuen haren oinean, txikia eta sakona, igeri egiteko baino gehiago bainua hartzeko baliatzenzitzaiguna.

Putzuaren jarraian urak beste ehun bat metro egiten zituen sastraka eta ihi artean, bizi-bizi orduanere, zaplaztaka ildo harritsuan, harik eta haraneko errepidearen hasierara iristen zen arte. Puntuhartan, zabaldu eta lasaitu egiten zen. Kilometro bat beherago, mendi maldetatik iristen zitzaionur guztia bildu eta gero, beste erreka bate ematen zuen, indartsua eta zabala. Halaxe pasatzenzen zerrategiaren paretik, eta halaxe jarraitzen zuen istorioaren bila. Urtza izeneko presa hartangeldiune bat egin ondoren.”

AURRELANA

Bai

Ez

Bai

Ez

Bai

Ez

Bai

Ez

1

2

1

2

1

2

Uholdeei buruz, ba zenekien … ?

• Uholdeak dira hondamendi natural ohikoenak eta zabalduenak..

• Datozen urteetan, klima aldaketaren eraginez, uholdeak maizago gertatu daitezkeela dioteikertzaileek.

• Uholdeetako urek zuhaitzak erauzi, zubiak suntsitu eta arrokak mugitu ditzakete.

• Uholdeetako urek isurtegi eta estolderien tapak mugitu ditzakete, ezusteko arriskuak sortuz.

• Egunkari bateko berria uholdeei buruz (euskaraz):

http://eu.wikipedia.org/wiki/1983ko_uholdeak

http://eu.wikipedia.org/wiki/1953ko_Gipuzkoako_uholdeak

“El Jarama” Rafael Sánchez Ferlosio. Premio Nadal 1955

Ediciones Destino. Volumen 16. - Pag.272

“Miró Paulina detrás de Sebastian: río arriba, la sombra del puente, los grandes arcos en tinieblas; ya una raya deluna revelaba el pretil y los ladrillos. Sebas estaba vuelto en el otro sentido. Sonaba la compuerta, aguas abajo, juntoa las luces de los merenderos. Paulina se volvió.

- Lucita. ¿Qué haces tú sola por ahí? Ven acá con nosotros. ¡Luci!

- Si está ahí, ¿no la ves ahí delante? ¡Lucita!

Calló en un sobresalto repentino.

- ¡¡Lucita … !!

Se oía un débil debatirse en el agua, diez, quince metros más allá, y un hipo angosto, como un grito estrangulado,en medio de un jadeo sofocado en borbollas.

- ¡Se ahoga …! ¡¡Lucita se ahoga!! ¡¡Sebastián!! ¡¡Grita, grita …!!

Sebas quiso avanzar, pero las uñas de Paulina se clavaban en sus carnes, sujetándolo.

- ¡Tú, no!, ¡tú no, Sebastián! - le decía sordamente-; ¡tú, no; tú, no; tú, no … !

Resonaron los gritos de ambos, pidiendo socorro, una y otra vez, horadantes, acrecentados por el eco del agua.Se aglomeraban sombras en la orilla, con un revuelo de alarma y vocerío. Ahí cerca, el pequeño remolino de opacasconvulsiones, de rotos sonidos laríngeos, se iba alejando lentamente hacia el embalse. Luego sonaron zambullidas;algunas voces preguntaban: “¿Por dónde, por dónde?” Ya se oían las brazadas de tres o cuatros nadadores, ypalabras en el agua: “¡Vamos juntos, tú, Rafael, es peligroso acercarse uno solo!” Resonaban muy claras las vocesen el río. “¡Por aquí! ¡más arriba!”, les indicaba Sebastián. “

AURRELANA

BURDINOLA HIDRAULIKOEN AGERPENA ETAHEDAPENA

Burdinaren lanketan eta manipulazioan uraren indarraaplikatzea izan da industria honek ekin dion lehenbizikoiraultza tekniko handia, Erdi Aroaren eta Aro Modernoarenarteko denboran. Lehen unetako ekarpen nagusia gurpilhidrauliko bertikalaren erabilera izan zen; hura ardatz batibehar bezala doitzen zitzaion, burdinari ezpurutasunakkentzeko eta fintzeko erabiltzen zen gabiari eragitearren…XIII. mendearen amaiera aldetik XIV.aren hasiera bitartean,sistema berria sartu eta esperimentatu zuten Gipuzkoan,lurraldeko bi muturretan, biak baitziren meatoki onekinlotuak -Zerain, Zegama eta Mutiloarekin lehena eta Arditurrieta Aiako Harriarekin bigarrena.

BURDINOLA HIDRAULIKOA OSATZEN DUTENELEMENTUAK

Funtsean burdinolaren osagarriak hurrenak dira: presabat ura hartzeko, naza bat ura bideratzeko, antepara edour-biltegia, tunel hidraulikoa -honetan daude gurpilak- etaburdingintzako tailerra bera. Oinarrizko instalazio huraosatzeko, baziren labea edo mea aurrez xigortu etakaltzinatzeko ingurua, zelaigunea, beharbada teilapetxobatzuk bertan mea bildu eta zatitzeko, etab. Burdinolarenbarnealdean espazioaren antolaketa bitxia da. Han gabiaeta sua aurrez aurre daude.

BURDINOLA HIDRAULIKO BATEKO LANA

Oinarrizko lehengaiak egur-ikatza eta burdin mea dira ... Burdinolako barnelabea ikatz eta xehekatutako meageruzez kargatzen zuten, geruzak txandaka jarriz, eta suemanik hauspoetatik airea sartzen zioten. Burdin meaore itxura hartzen hasten zenean, eragin eta, behar izanezgero, zulo batetik zehar kentzen zizkioten ezpurutasunakedo zepak, izerdia aterako baliote bezala. Haga luzebatzuez masa hori atera eta gabipean jartzen zuten, etahonek ingudearen kontra ematen zituen kolpeez burdineta ikatz partikulak trinkotu egiten ziren, aldi bereanezpurutasunak sakabanatu eta rauziz. Lan horien guztienemaitza burdin metal gordina izaten zen, “totxo” esatenzioten horixe hain zuzen. Honetatik abiatuta erdi landutakoelementuak egiten zituzten, hala nola hagak, zumitzaketab. Ondoren, produktu hauek errementariek erabiltzenzituzten, beren lanak egiteko.

Burdinolako lanaldiak ere kontu garrantzitsua dira. Energiahidraulikoaren mendean egonik, aldi baterako ustiapensistema bat ezarri behar izan zuten, betiere erreketakoemariaren eta urte-sasoi euritsuen arabera. Normalean,urritik ekaina bitartean egiten zuten lan, urteko udazkenedo udaberriaren lehor mailaren araberako aldaketez.Edonola ere, lanik egin gabe pasatu beharreko hilabeteakpresa, hagun edo ziri, eraikin edo makinerian behar ziren konponketetarako erabiltzen zituzten, eta bide batez tratuonak lortzeko eta instalazioaren aldamenean lehengaiakbiltzeko.

3

Iturria: BERTAN, Burdinaren industria. Gipuzkoako Foru Kultura, Euskara, Gazteria eta Kirol Departamentua

BURDINOLAK

• Zein izan duzu gustukoena? Zergatik?

• Bertan azaltzen diren jardueretatik zein iruditzen zaizu harrigarriena?

• Zein erabilpen industrial eman zaio ibai eta erreketako urari?

Zeintzuk dira erabilpen honen ondorioak?

• Ze motatako fabriketan erabiltzen da ura gaur egun?

Ze ondorio ditu?

• Uholdeei aurre egiteko bururatzen zaizkizuen neurriak aipatu:

• Denak al dira ingurumenarekiko errespetagarriak?

4

AURRELANA