evropis komisia

evropis samezoblo da partniorobis instrumenti

saqarTvelo

qveynis strategiuli dokumenti 2007-2013

sarCevi:

mokle mimoxilva

5

1. evrokavSiris/evrokomisiis (EU/EC) saqarTvelosTan TanamSromlobis miznebi

1.1. evrokavSiris zogadi sagareopolitikuri miznebi 1.2. evrokavSiris/evrokomisiis (EU/EC) saqarTvelosTan

TanamSromlobis strategiuli miznebi 2.

saqarTvelos politikuri programis struqtura

2.1. zogadi aspeqtebi 2.2. saSinao politika 2.3. sagareo politika 3.

politikuri, ekonomikuri da socialuri mdgomareoba

3.1. politikuri movlenebi 2003 w. „vardebis revoluciis“ Semdgom 3.2. adamianTaA uflebebis dacvis mdgomareoba 3.3. ekonomikuri perspeqtiva 3.4. socialuri movlenebis analizi 4.

EC-is warsuli da mimdinare daxmarebis mimoxilva 4.1. EC-is mier saqarTvelosTvis 1991-2005 w.w. gaweuli daxmareba 4.2. dagegmvis axali ciklisTvis miRebuli gamocdileba 4.3. urTierTSevseba da urTierTkoordinacia sxva donorebTan 4.4. EC-is TanamSromlobis politikis Sesabamisoba evrokavSiris

sxva ZiriTad politikur kursebTan („politikis Sereva“) 5.

EC-is reagirebis strategia 5.1. ZiriTadi miznebi 5.2. EC-is daxmarebis prioritetebi 5.3. instrumentebi da saSualebebi 6.

danarTebi

6.1. danarTi 1 CSP sakonsultacio procesi 6.2. danarTi 2 garemos dacvis mdgomareoba saqarTveloSi 6.3. danarTi 3 evrokavSiris grantebis saqarTveloSi 1992-2006 w.w.

periodSi 6.4. danarTi 4 EC-is mier saqarTvelosTvis warsulSi gaweuli

daxmareba 6.5. danarTi 5 saerTaSoriso donorebis saqmianoba saqarTveloSi 6.6. danarTi 6 „politikis Serevis“ sakiTxebi saqarTvelos СSP-Si 6.7. danarTi 7 MDG–ebi saqarTvelosTvis 6.8. danarTi 8 monacemebi saqarTvelos Sesaxeb

abreviaturebi BDD saqarTvelos mTavrobis „sabaziso monacemebi da

mimarTulebebi 2007-2010 w.w.“ BSEC Savi zRvis ekonomikuri TanamSromloba BTC baqo-Tbilisi-jeihanis navTobsadeni BTE baqo-Tbilisi-erzrumis gazsadeni CBC saerTaSoriso TanamSromloba CFSP erToblivi sagareo da uSiSroebis politika CoE evropis sabWo CPT wamebis winaaRmdeg brZolis komiteti CSP qveynis strategiuli dokumenti DAC ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis

organizaciis ganviTarebis xelSemwyobi komiteti DFID gaerTianebuli samefos saerTaSoriso ganviTarebis

departamenti ECHO evrokavSiris humanitaruli ofisi EDPRP ekonomikuri ganviTarebisa da siRaribis daZlevis

programa EIB evropis sainvesticio banki EIDHR demokratiisa da adamianTa uflebebis dacvis evropis

iniciativa ENP evropis samezoblo politika ENP AP samoqmedo gegma ENPI evropis samezoblo da partniorobis instrumenti ESDP evropis uSiSroebisa da Tavdacvis politika EUSR evrikavSiris sagangebo warmomadgeneli FSP sakvebiT uzrunvelyofis programa GDP mTliani Sida produqti GRECO GRENA saqarTvelos kvlevisa da ganaTlebis erovnuli qseli GSP+ EC-is ganzogadoebuli sistema preferens-plusi IDPs qveynis SigniT iZulebiT gadaadgilebuli pirebi IFIs saerTaSoriso safinanso organizaciebi IMF saerTaSoriso savaluto fondi INOGATE navTobisa da gazis saxelmwifoTaSorisi tranziti

evropaSi IPAP NATO-s „individualuri partniorobis samoqmedo gegma“ IPSAS saxelmwifo seqtoris sabuRaltro standartebi JAA erToblivi saaviacio administracia JCC kontrolis erToblivi komisia samxreT oseTSi JHA iusticia da saSinao saqmeebi MCC korporacia „aTaswleulis gamowveva“ MDGs aTaswleulis ganviTarebis miznebi MFA makro-safinanso daxmareba MoF finansTa saministro MoU urTierTgagebis memorandumi MTEF saSualovadiani xarjebis struqtura NIP erovnuli indikatiuri programa NL niderlandebi

NPP samezoblo da partniorobis programebi PACE evrosabWos saparlamento asamblea PCA partniorobisa da TanamSromlobis xelSekruleba REC kavkasiis regionaluri garemosdacviTi centri RRM swrafi reagirebis meqanizmi SCAD samxreT kavkasiaSi narkotikebis winaaRmdeg brZolis

programa SIDA SvedeTis saerTaSoriso ganviTarebis saagento SMEs mcire da saSualo sawarmoebi SPS sanitaria da fito-sanitaria TA teqnikuri daxmareba TACIS teqnikuri daxmareba dsT-s TRACECA satransporto koridori evropa-kavkasia-azia UNECE gaeros evropis ekonomikuri komisia USAID aSS-s saerTaSoriso ganviTarebis saagento VET profesionalur-teqnikuri swavleba WB msoflio banki WCO msoflio sabaJo organizacia WHO janmrTelobis dacvis msoflio organizacia WTO msoflio savaWro organizacia

mokle mimoxilva qveynis strategiuli dokumenti (CSP) moicavs EC-is finansur daxmarebas saqarTvelosTvis 2007-2013 w.w. am periodis ganmavlobaSi saqarTvelo pirvelad iqneba SerCeuli axali „evropis samezoblo da partniorobis instrumentisTvis“ (ENPI)1, romelic Seiqmna EC-is sagareo instrumentebis reviziis Sedegad da gaaCnia ori umTavresi mizani: I. EC-is daxmarebis biujetis ramdenime arsebuli muxlis konsolidacia da racionalizacia; da II. EC-is mier mezobeli qveynebisTvis finansuri daxmarebis farglebis gafarToeba TACIS-is adrindeli instrumentidan - teqnikuri daxmarebis (TA) midgomidan, raTa moxdes gadasvla TanamSromlobis ufro srulyofil instrumentze, romelic intervenciebis reJimebis farTo speqtrs moicavs. evropis samezoblo politikis (ENP) da INPI-is umTavres mizans warmoadgens ekonomikuri keTildReobis aspeqtebis xelSewyoba da keTilmezobluri urTierTobebis ganviTareba evrokavSirsa da ENP–Si Sesul partnior qveynebs Soris. 2003 w. bolos „vardebis revoluciis“ gamomwvevi movlenebis da 2004 w. dasawyisSi axali saprezidento da sakanonmdeblo arCevnebis Semdeg, saqarTvelos mTvaroba axorcielebs ambiciur programas, romelic iTvaliswinebs adgilobrivi korufciis winaaRmdeg brZolas da demokratiis, marTlwesrigis, kargi mmarTvelobis da sabazro ekonomikis ganviTarebas. mTavrobis mier 2004 w. dawyebuli reformebis programa axla konsolidaciis etapze gadadis, saqarTvelos mosaxleobaSi cxovrebis standartebis swrafi gaumjobesebis molodinis pirobebSi. imavdroulad, ruseTTan politikuri da savaWro urTierTobebis gauaresebiT gamowveuli zaralis miuxedavad, saqarTvelo miiswrafis sruli teritoriuli mTlianobisken afxaxeTisa da samxreT oseTis saSinao konfliqtebis mogvarebis gziT. qveynis umniSvnelovanes sagareo prioritetebs Sorisaa mokle droSi evrokavSirisa da NATO-s wevrobasTan saqarTvelos miaxloeba. EC-sa da saqarTvelos ormxriv urTierTobebSi bolo periodis mniSvnelovan movlenas warmoadgens ENP-is samoqmedo gegmis (ENP AP) SemuSaveba, romelic damtkicebul iqna evrokavSir-saqarTvelos TanamSromlobis sabWos mier 2006 w. 14 noembers. ENP-is samoqmedo gegmis mizania ufro mWidro ormxrivi urTierTobebis damyareba, romelic gascdeba 1999 w. partniorobisa da TanamSromlobis xelSekrulebis (PCA) farglebSi TanamSromlobas. ENP-is samoqmedo gegmis SeTanxmebiT, saqarTvelom da evrokavSirma ikisres ufro Rrma ekonomikuri integraciis da ormxrivi politikuri TanamSromlobis ganmtkicebis valdebuleba, maT Soris sagareo da uSiSroebis politikasTan mimarTebaSi. ENP-is samoqmedo gegmis farglebSi ormxriv urTierTobaTa mosalodneli intensifikacia ganxilul unda iqnas im rTuli ekonomikuri da

1 2006 w. 26 oqtombris 1638/2006 dadgenileba. saqarTvelo aseve isargeblebs evrokavSiris daxmarebiT evrokavSiris safinanso instrumentebis farglebSi, rogorc Sesabamisi da Sesaferisi

socialuri problemebis konteqstSi, romlebic, miuxedavad bolo sami wlis manZilze mniSvnelovani ekonomikuri zrdisa, jer isev dgas saqarTveloSi, rogorc dabali saSualo Semosavlebis qveyanaSi. amgvarad, saqarTvelosTvis umniSvnelovanesi prioritetia siRaribis mkveTri daZleva – gansakuTrebiT soflad – da, saerTod, aTaswleulis ganviTarebis miznebis (MDGs) ganxorcielebisken swrafva. EC-is daxmareba CSP–s mier mocul periodSi upirveles yovlisa mimarTuli iqneba ENP-is samoqmedo gegmiT gaTvaliswinebuli saqarTvelos valdebulebebis Sesrulebisken da MDG–ebis miRwevis saqmeSi wvlilis Setanisken. CSP-is farglebSi evrokavSiris daxmarebis prioritetebi emyareba EC-saqarTvelos ENP samoqmedo gegmis Svid mimarTulebas. maTi ganxorcieleba moxdeba umTavresad ENPI-s ormxrivi finansuri daxmarebis saSualebiT, agreTve saqarTvelosTvis xelmisawvdomi EC-is sxva sagareo instrumentebis saSualebiT. TandarTuli ENPI-s erovnuli indikatiuri programa, romelic moicavs 2007-2010 w.w. periods, iTvaliswinebs evrokavSiris daxmarebas am strategiis pirveli oTxi wlis manZilze Semdegi oTxi prioritetuli mimarTulebiT: prioritetuli mimarTuleba 1: daxmareba demokratiuli ganviTarebis, marTlwesrigisa da mmarTvelobis sferoSi; prioritetuli mimarTuleba 2: daxmareba ekonomikuri ganviTarebis da ENP–is samoqmedo gegmis ganxorcielebis saqmeSi; prioritetuli mimarTuleba 3: daxmareba siRaribis daZlevisa da socialuri reformebis sferoSi; prioritetuli mimarTuleba 4: daxmareba saqarTvelos Sonagani konfliqtebis mSvidobiani mogvarebis saqmeSi. es CSP SemuSavebul iqna saqarTvelos xelisuflebasTan mWidro konsultaciebis pirobebSi da sruls asaxavs saqarTvelos erovnul prioritetebs. konsultaciebi dokumentis SemuSavebis procesSi gavlil iqna wevr saxelmwifoebTan, sxva donorebTan da sazogadoebriv organizaciebTan. 1-l danarTSi mocemulia detaluri informecia am sakonsultacio procesis Sedegebis Sesaxeb. 1. evrokavSiris/ evrokomisiis (EU/EC) saqarTvelosTan TanamSromlobis miznebi 1.1 evrokavSiris saerTo sagareo-politikuri miznebi evrokavSiri Tavisi Rirebulebebisa da interesebis dacva-gavrcelebas axorcielebs globaluri ekonomikuri da politikuri moTamaSis rolis Sesrulebis gziT, iyenebs ra sxvadasxva sagareo-politikur instrumentebs, maT Soris erToblis sagareo da uSiSroebis politikas (CFSP), finansur daxmarebas da preferenciul savaWro RonisZiebebs, aseve evrokavSiris saSinao politikis sagareo parametrebisTvis misadagebas. evrokavSiri gansakuTrebiT xels uwyobs keTildReobas, solidarobas, uSiSroebasa da stabilur ganviTarebas mTels msoflioSi.

am CSP-is SemuSavebis mizani iyo saqarTvelosTvis yvelaze Sesaferisi “politikis Serevis” gansazRvra, rac gulisxmobs srul Sesabamisobas EC-is yvela im sagareo instrumentebs Soris, romlebic gamoiyeneba saqarTvelosTan mimarTebaSi, evrokavSiris sagareo urTierTobebis strategiuli miznebis gaTvaliswinebiT. 1.2 evrokavSiris/ evrokomisiis (EU/EC) saqarTvelosTan TanamSromlobis strategiuli miznebi saqarTvelosTan EU/EC-s TanamSromlobis safuZvels warmoadgens rogorc globaluri strategiuli miznebi, aseve regionaluri da konkretuli qveynis mimarT arsebuli miznebi:

• ormxriv sasargeblo partnioroba saqarTvelosTvis gardamaval periodSi daxmarebis aRmoCenis procesSi

1999 w. partniorobisa da TanamSromlobis xelSekruleba (PCA) evrokavSirsa da saqarTvelos Soris ormxrivi urTierTobebis iuridiul safuZvlad rCeba. am xelSekrulebiT evrokavSirma da saqarTvelom aiRes iseTi partnioruli urTierTobis damyarebis valdebuleba, romelic iTvaliswinebda ormxriv sasargeblo savaWro da sainvesticio urTierTobebs, agreTve TanamSromlobas ekonomikis, socialur, finansur, mecnierebis, teqnologiisa da kulturis sferoSi. kerZod, partniorobis mizania saqarTvelos srulyofili demokratiasa da sabazro ekonomikaze gadasvlis xelSewyoba.

• ENP-isa da evrokavSir/saqarTvelos ENP–is samoqmedo gegmis ganxorcieleba

2004 w. gafarToebis raundis konteqstSi dawyebuli ENP-is mizania evrokavSiris stabilurobis, uSiSroebisa da keTildReobis gaziareba mezobeli qveynebisTvis, maT Soris saqarTvelosTvis, evrokavSiris wevrobisgan gansxvavebuli meTodiT. ENP–is mizania evropaSi axali gamyofi sazRvrebis warmoSobis Tavidan acileba mezolebi qveynebisTvis ufro mWidro TanamSromlobis SeTavazebis gziT politikis, uSiSroebis, ekonomikisa da kulturis sferoebSi. igi aseve miesadageba evrokavSiris erTerT strategiul amocanas, romelic 2003 wlis dekembris evropuli uSiSroebis strategiaSia dayenebuli, kerZod, evrokavSiris samezobloSi uSiSroebis ganmtkicebas. ENP-is partniorebi moelian evrokavSirTan TanamSromlobis kidev ufro ganmtkicebas, evrokavSiris programebSi monawileobis da evrokavSiris Sida bazarze Sesvlis SesaZleblobas, mniSvnelovani mxardaWeris miRebas politikuri da ekonomikuri reformebis ganxorcielebis saqmeSi. saqarTvelos SemTxvevaSi, ENP-is farglebSi ormxrivi urTierTobebis ganmtkicebis konkretuli amocanebi Camoyalibebulia ENP–is samoqmedo gegmaSi.

• problemebi uSiSroebis sferoSi

2003 w. 12 dekembris evropuli uSiSroebis strategiaSi evrokavSiri aRiarebs, rom igi, rogorc 25 saxelmwifos gaerTianeba, 450 mln mosaxleobiT, romelic msoflios mTliani Sida produqtis (GDP) meoTxeds awarmoebs, gardauvlad warmoadgens globalur moTamaSes. evropis uSiSroebis strategiis umniSvnelovanesi politikuri Sedegia is, rom evrokavSirma “xeli unda Seuwyos evrokavSiris aRmosavleTiT da xmelTaSua zRvis mosazRvred kargi mmarTvelobis mqone qveynebis wris Seqmnas, romlebTanac SeeZleba mWidro urTierTTanamSromlobis damyareba”. garda amisa, strategiaSi mkafiodaa aRniSnuli saerTaSoriso wesrigis xelSewyobis aucilebloba yoveli mxaris mier qmediTi RonisZiebebis gatarebis safuZvelze. am konteqstSi evrokavSiri udides mniSvnelobas aniWebs konfliqtebis mogvarebas saqarTvelos or regionSi – afsazeTsa da samxreT oseTSi da aqtiurad monawileobs maTi mSvidobiani mogvarebisken mimarTul mimdinare RonisZiebebSi – nawilobriv EUSR-is samxreT kavkasiis ofisebis saSualebiT, nawilobriv ki saqarTvelos konfliqtur zonebSi rekonstruqciisa da reabilitaciis proeqtebisTvis finansuri daxmarebis gawevis gziT. agreTve, evrokavSiri exmareba saqarTvelos sazRvrebis marTvis gaumjobesebaSi, saqarTvelos sagareo sazRvrebis uSiSroebis amaRlebis mizniT.

• energomomaragebis saimedooba da gamravalferovneba evropuli uSiSroebis strategia da evrokavSiris mimdinare debatebi energetikis sakiTxebze, komisiis mwvane dokumentTan dakavSirebiT, Seexeba evrokavSiris problemebs energetikis saimedoobasTan mimarTebaSi. saqarTvelo sul ufro da ufro mniSvnelovani satranszito qveyana xdeba kaspiispireTis navTobisa da gazisTvis, rac aseve xels aZlevs evrokavSirs. baqo-Tbilisi-jeihanis (BTC) navTobsadeni da baqo-Tbilisi erzrumis (BTE) gazis milsadeni, romelic kaspiis zRvis auzs TurqeTTan akavSirebs saqarTvelos gavliT, gaxdeba strategiuli alternatiuli energetikuli koridori.

• ganviTarebis politikis miznebi evrokavSiris ganviTarebis politikis umTavresi mamoZravebeli mizani, rogorc naTqvamia ganviTarebis evropul konsensusSi, aris siRaribis daZleva; damatebiTi miznebia kargi mmarTvelobis xelSewyoba da adamianTa uflebebis meti pativiscema, raTa uzrunvelyofil iqnas qveynebis stabiluroba da uSiSroeba regionalur konteqstSi. imavdroulad, es xazs usvams diferencirebuli midgomis aucileblobas konkretul qveynebSi arsebuli konteqstisa da konkretuli saWiroebebis mixedviT. es miasadageba saqarTvelosac, raTa ganxorcieldes xelSewyoba MDG-ebis miRwevis saqmeSi. saqarTvelo, sadac erT sulze mSp saSualod 1350 aSS dolars2 Seadgens, OECD-is ganviTarebis mxardaWeris komitetis (DAC) daxmarebis mimRebTa nusxaSi klasificirdeba, rogorc saSualoze dabali Semosavlebis mqone qveyana. miuxedavad mniSvnelovani ekonomikuri zrdisa bolo sami wlis ganmavlobaSi, siRaribe kvlav farTodaa gavrcelebuli; mosaxleobis

2 msoflio bankis 2005 w. Sefaseba, aSS dolaris arsebuli kursiT, atlasis meTodiT.

daaxloebiT erTi mesamedi saarsebo minimumis zRvars qvemoT imyofeba. saqarTvelosTan evrokavSiris TanamSromlobis miznebis gansazRvrisas srulad unda iqnas gaTvaliswinebuli ganviTarebis politikis miznebi, gansakuTrebiT – saqarTvelos mxardaWera MDG–ebis miRwevis saqmeSi.

2. saqarTvelos politikuri programis struqtura 2.1 zogadi aspeqtebi im movlenebis, romlebsac 2003 w. bolos “vardebis revolucia” mohyva, da prezident mixeil saakaSvilis xelisuflebis saTaveSi Semdeg, saqarTvelo axorcielebs ambiciuri politikuri da ekonomikuri reformebis programas adgilobriv korufciasTan brZolisa da Tanamedrove saxelmwifos Senebis mizniT, romlis safuZvels warmoadgens demokratia, marTlwesrigi, karg mmarTvelobisa da sabazro ekonomikis principebi. bolo sami wlis manZilze saqarTvelom mniSvnelovani winsvla ganaxorciela am ambiciuri miznebis miRwevis gzaze. dawyebulia farTomasStabiani reformebi, maT Soris vaWrobis liberalizacia, mcire da saSualo sawarmoebis (SMEs) privatizacia, sabanko sistemis reforma, subsidiebisa da fasebis kontrolis aRmofxvra, miwis privatizacia da iseTi kanonebis miReba, romelTa mizania investiciebis xelZewyoba da xelsayreli biznes-klimatis Seqmna. es reformebi amJamad konsolidaciis etapze gadadis. mTAvrobam politikuri programis erTerT upirveles sakiTxad daayena teritoriuli erTianobis aRdgena afxazeTsa da samxreT oseTSi arsebuli konfliqtebis mogvarebis gziT, da gaaZliera Zalisxmeva saqarTvelos evrokavSirSi da Crdilo-atlantikur strusturebSi integraciis daCqarebisTvis. gaZlierda urTierToba evropis sabWosa (CoE) da veneciis komisiasTan im saerTaSoriso instrumentebis xelmowerisa da ratificirebis mizniT, romlebic uzrunvelyofen saqarTvelos Sesabamisobas demokratiis, marTlwesrigisa da adamianTa uflebebis dacvis evropul standartebTan. 2006 w. ianvris dadgenilebaSi evropis sabWos saparlamento asambleam aRiara saqarTvelos xelisuflebis miswrafeba stabiluri da Tanamedrove evropuli demokratiis Senebisken da evrokavSirSi da Crdilo-atlantikur strusturebSi integraciis daCqarebisken. Tumca PACE-m aRniSna, rom reformebis didi nawili axla iwyeba da mTavari sirTuleebi jer kidev winaa. kanonmdeblobis evropus standartebTan SesabamisobaSi mosayvanad Catarebul did samuSaoebs jer kidev ar gamouRia konkretuli Sedegebi bevr sferoSi. 2003 w. ivlisSi mTavrobam miiRo ekonomikuri ganviTarebisa da siRaribis daZlevis programa (EDPRP) 2003-2006 w.w. periodisTvis. saqarTvelos EDPRP-s ori mizani aqvs: I. swrafi da stabiluri ekonomikuri zrda, wliuri 5-8% zrdiT; da II. ukiduresi siRaribis Semcireba, dawyebuli

14%-dan 4-5%-mde 2015 w da sayovelTao siRaribis Semcireba 52%-dan 20-25%-mde igive droisTvis. EDPRP Seesabameba aTaswleulis ganviTarebis miznebs (MDGs) da drois periodi da amocanebi aseve SesabamisobaSia MDG-s amocanebTan. ukanaskneli sami wlis manZilze, saxelmwifo struqturebis daSlisa da gabankrotebis zewolis qveS, saqarTvelos mTavrobam SeimuSava “ekonomikuri zrdis, grZelvadiani stabilurobisa da evropaSi integraciis gziT erTiani da Zlieri qveynis mSeneblobis 2004-2009 w.w. programa”, romelmac moicva reformebis saerTo miznebi. urTierTkavSirSia reformebis programis miznebi da finansuri aspeqtebi. rac Seexeba ENP–is samoqmedo gegmas, 2005 w. noemberSi dawyebuli sakonsultacio procesiT saqarTvelom daamtkica, rom ukeT esmis Tu ra didi mniSvneloba SeiZleba hqondes ENP–is samoqmedo gegmis ganxorcielebas reformebis programis mxardaWerisa da saqarTvelos ganmtkicebisTvis evropis politikur, ekonomikur da sakanonmdeblo struqturebSi. 2.2 saSinao politika saqarTvelos amJamindeli saSinao-politikuri miznebi, mTavrobis strategiuli gegmis mixedviT da EC-is daxmarebis strategiis ganxorcielebis Sesabamisad, SeiZleba mokled Camoyalibdes Semdegi saxiT: Sida konfliqtebis mogvareba: sruli teritoriuli erTianobis miRweva afxazeTsa da samxreT oseTSi konfliqtebis mogvarebis gziT kvlav mTavrobis saSinao politikis dRis wesrigis umniSvnelovanes sakiTxad rCeba. mSvidobiani gegmebi warmodgenilia, xorcieldeba diplomatiuri RonisZiebebi konfliqtis mogvarebis daCqarebis mizniT. Tumca, negatiuri regionaluri da saerTaSoriso konteqsti ar iZleva mniSvnelovani winsvlis saSualebas da politikuri/usafrTxoebis mdgomareoba kvlav Zalian daZabuli rCeba. 2005 w. dekemberSi ministrTa liublianas deklaraciam daamtkica saqarTvelos mier warmodgenili mSvidobiani gegma. Tumca, arsebulma mSvidobianma meqanizmebma, kerZod samxreT oseTis erToblivi kontrolis komisiam, romelsac, rogorc saqarTvelo Tvlis, mikerZoebuli interesebi gaaCnia, ver miaRwia mniSvnelovan Sedegebs 2006 wlis ganmavlobaSi. 2006 w. seqtemberSi gaeros generalur asambleaze prezidentma mixeil saakaSvilma xelaxla wamoyena Txovna konfliqtis zonebSi dsT-s (umetesad rusuli) samSvidobo Zalebis Canacvlebis Sesaxeb da daadastura saqarTvelos teritoriuli erTianobis mSidobiani gziT aRdgenis ganzraxva. demokratiis ganmtkiceba, adamianTa uflebebis da fundamenturi Tavisuflebebis dacva: Sesabamisi saerTaSoriso da evropis sabWos instrumentebTan mierTebiTYsaqarTvelod erTmniSvnelovnad aiRo valdebuleba im struqturebis stabilurobisa da efeqturobis ganmtkicebasTan mimarTebaSi, romlebic warmoadgenen demokratiis garants, icaven adamianTa uflebebs da fundamentur Tavisuflebebs, rac zogadad marTlwesrigis konsolidaciis safuZvelia.

marTlmsajulebis sistemis ganmtkiceba: mTavroba mtkiced axorcielebs radikalur reformebs sisxlis samarTlis marTlmsajulebis seqtorSi. didi avtoritetis mqone EUJUST THEMIS–is programis farglebSi miRebuli daxmarebiT 2005 w. SemuSavebul iqna marTlmsajulebis sistemis reforma marTlmsajulebis damoukideblobis uzrunvelyofis, administraciuli potencialis gaZlierebis, sasamarTlo devnis miukerZoeblobisa da efeqturobis uzrunvelyofis da sasjelaRsrulebis sistemis saerTaSoriso standartebamde ayvanis mizniT. es strategia oficialurad daamtkica prezidentma mixeil saakaSvilma 2005 w. 13 ivliss. am strategiis gansaxorcieleblad 2006 w. maisSi Seiqmna saministroTaSoriso komisia premier-ministris zurab noRaidelis xelmZRvanelobiT da SemuSavda samoqmedo gegma, romelic moicavs miznobriv TariRebsa da miaxloebiT danaxarjebs, mTavrobis saSualovadiani xarjebis struqturasTan kavSirSi. makroekonomikuri politika: 2006-2010 w.w. periodSi mTavrobis mizans warmoadgens saSualo wliuri mSp-s zrda 5-7%-mde, inflaciis SenarCuneba daaxloebiT 5%-ze da stabiluri savaluto kursis SenarCuneba. umuSevroba, amJamindeli 13.8%-dan an 16%-dan (gaaCnia Sefasebis kriteriums) unda Semcirdes 3%-iT. saerTaSoriso savaluto fondis (IMF) prognosis Sesabamisad, sagadasaxado Semosavlebi, rogorc mSp-s procentuli wili, 2006 w. bolosTvis gaizrdeboda 20.2%-mde. ruseTTan arsebuli politikuri da ekonomikuri krizisi, eleqtroenergiis fasis mosalodnel mkveTr zrdasTan erTad, da saqarTvelos mTliani eqsportis 17%-iani klebis da inflaciis donesTan erTad, mniSvnelovnad gaarTulebs am makroekonomikuri miznebis miRwevas. efeqturi brZola danaSaulisa da korufciis winaaRmdeg: saqarTvelos axalma xelisuflebam Tavidanve ganacxada, rom korufciasTan brZoba umniSvnelovanes prioritets warmoadgens. anti-korufciuli programa, romelmac ukve moitana mniSvnelovani Sedegebi, gansakuTrebiT samarTaldacvis seqtorSi, mihyveba dadgenil kurss saqarTvelos moqalaqeebis da samiani wreebis cxovrebaSi mTavrobis rolis Semcirebis gziT. damoukidebelma damkvirveblebma aRniSnes Zlieri anti-korufciuli RonisZiebebi mTavrobis umaRles wreebSi. saqarTvelos axalma mTavrobam memkvidreobiT miiRo GRECO-s Sefasebis pirveli raundis Sesabamisobis procedura, romlis damTavreba dagegmili iyo 2003 w., sadac aRiniSna, rom ocdaxuTi rekomendaciidan Sesrulda mxolod ori. am dagvianebis Sedegad ganxorcielda Seusruleblobis procedura. GRECO-s 2006 w. seqtembris saboloo mTliani Sefasebis mixedviT, amJamad saqarTvelos, srulad an nawilobriv, Sesrulebuli aqvs danarCeni rekomendaciebi. Sesabamisad, GRECO-m daxura Seusruleblobis procedura, Tumca sTxova saqarTvelos xelisuflebas, rom aqtiurad gaagrZelos anto-korufciuli RonisZiebebi da, garda amisa, ganaxorcielos anti-korufciuli strategia da Sesabamisi samoqmedo gegma. GRECO-m aseve xazgasmiT aRniSna am procesSi samoqalaqo sazogadoebis aqtiuri monawileobis aucilebloba. amJamad saqarTvelos dawyvebuli aqvs Sefasebis meore angariSis SemuSavebis procedura.

saxelmwifo seqtoris reforma: mTavrobam ganacxada Tavisi gadawyvetilebis Sesaxeb, rom xeli Seuwyos saxelmwifo seqtoris yovlismomcvel reformas - rogorc administraciul, aseve sakanonmdeblo reformebs, romlebic saWiroa saxelmwifo mmarTvelobis gaumjobesebisTvis. siRaribis daZleva: 2006 w. msoflio bankis (WB) daxmarebiT Seicvala saarsebo minimumis Sefasebis meTodika. gadaangariSebuli monacemebis Sesabamisad3, statistikis departamenti Tvlis, rom 2004-2005 w.w. saarsebo minimumi gaizarda 35.7%-dan 39.4%-mde, xolo 2006 w. pirvel kvartalSi Semcirda 33.6%-mde rogorc qalaqad, aseve soflad. siRaribis maCveneblebi SedarebiT dabali iyo rogorc qalaqad, aseve soflad. msoflio bankis erToblivi Semadgenlobis sakonsultacio baraTis rekomendaciebis Sesabamisad, xdeba EDPRP-s etapobrivi Setana mTavrobis strategiuli dagegmvis instrumentebSi, rogoricaa MTEF da 2007-2010 w.w. ZiriTadi monacemebi da mimarTulebebi (BDD), imis gaTvaliswinebiT, rom siRaribis daZlevis strategia ukeTesad ganxorcieldeba zogad strategiul dagegmvasTan urTierTkavSirSi. dagegmvis am instrumentebSi Setanili siRaribis daZlevasTan dakavSirebuli prioritetebis ganxilva moxdeba yovelwliurad, miRweuli progresisa da saerTo socialur-ekonomikuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT. es axali midgoma warmoadgens win gadadgmul nabijs siRaribis daZlevis da socialurad yvelaze daucveli jgufebis sacxovrebeli standartebis ufro srulyofili politikis SemuSavebisken. sabiujeto da politikuri dagegmvis gaumjobeseba: saerTaSoriso donorebTan TanamSromlobiT saqarTvelom gaaZliera Zalisxmeva strategiuli dagegmvis potencialis gasaumjobeseblad, raTa gaZlierdes mTavrobis reformebis programis marTva. samwliani samoqmedo gegma, warmodgenili 2005 w. EDPRP-s mimdinareobis angariSSi, iTvaliswinebda dargobrivi strategiebis etapobriv SemuSavebas da MTEF–isa da BDD–is miReba swori mimarTulebiT gadadgmul mniSvnelovan nabijebs warmoadgens. BDD TandaTanobiT mTavrobis saxelmZRvanelo sagegmo dokumenti xdeba, gansazRvravs reformis programis umTavres politikur miznebs da imavdroulad – makroekonomikis politikis, biujetis Semosavlebisa da xarjebis, deficitisa da saxelmwifo valis sagegmo niSnulebs. BDD gansazRvravs qveynis socialuri da ekonomikuri politikis ZiriTAd mimarTulebebs, MTEF ki am mimarTulebebs dargobriv biujets miesadagebs. sabiujeto procesSi MTEF-is sruli integracia da institucionalizacia dagegmilia uaxloes momavalSi. sainvesticio klimatis gaumjobeseba: momavali ekonomikuri zrdisadmi mTavrobis midgomis umTavresi komponentis im problemebis aqtiuri mogvareba, romlebic zemoqmedebas axdenen sainvesticio klimatze. investorTa ndobis ganmtkicebis mizniT. ukve miRweulia garkveuli

3 saerTaSoriso savaluto fondi (IMF), 2006 w. oqtomberi: siRaribis daZlevis strategiis mimdinareobis angariSi

dadebiTi Sedegebi. saerTaSoriso safinanso korporaciis “vakeToT biznesi erTad – 2007”-is mixedviT saqarTvelo pirvel adgilzea biznes garemoSi ganxorcielebuli reformebis intensiurobiTa da mdgomareobis gaumjobesebiT, gadaadgilda ra 112-dan 37 adgilze 170 Sefasebuli qveynis zogad klasifikaciaSi. mosalodnelia, rom marTlmsajulebis sistemis dagegmili reforma aseve dadebiTad imoqmedebs biznes-klimatze.

2.3 sagareo politika evrokavSirSi integracia saqarTvelos mTavrobis umniSvnelovanesi prioritetia. ENP–is samoqmedo gegmasTan dakavSirebuli konsultaciebis procesSi saqarTvelos xazgasmiT aRniSna evropuli arCevani da miswrafebebi. saqarTvelo acnobierebs, rom evrokavSiri ar aris mzad evrokavSiris SesaZlo momavali wevrobis perspeqtivis gasamxelad, da pragmatuli pozicia ukavia ENP-is samoqmedo gegmis srulad gamoyenebisadmi, raTa maqsimalur ekonomikur da sakanonmdeblo integracias miaRwios da kidev ufro ganaviTaros ormxrivi vaWroba da ekonomikuri urTierTobebi evrokavSirTan. rac Seexeba ormxrivi urTierTobebis grZelvadian perspeqtivas, ENP-is samoqmedo gegma iTvaliswinebs, rom rodesac evrokavSiri-saqarTvelos PCA miaRwevs sawyisi aTwliani periodis dasasruls 2009 w., SesaZlebeli iqneba axali, ufro yovlismomcveli xelSekrulebis dadeba, romelic asaxavs ormxrivi urTierTobebis saerTo evolucias ENP-is samoqmedo gegmis ganxorcielebis Sedegad. NATO-Si Sesvla: NATO-s wevroba, rasac mxars uWers saqarTvelos sazogadoebis umetesi nawili, saqarTvelos mTavrobis sagareo-politikuri da uSiSroebis politikis umTavresi prioritetia. 2004 w. saqarTvelo iyo pirveli qveyana, romelmac daiwyo NATO-sTan individualuri partniorobis samoqmedo gegmis (IPAP) ganxorcieleba. IPAP-iT gaTvaliswinebuli reformebis ganxorcielebis saqmeSi miRweulma warmatebam ganapiroba is, rom NATO-m saqarTvelos IPAP gadaiyvana gawevrianebis sakiTxebze intensiuri dialogis safexurze. es NATO-Si integraciis xarisxobrivad axal safexurs warmoadgens, romlis mizania saqarTvelos momzadeba NATO-s wevrobis samoqmedo gegmisTvis. urTierTobebi ruseTTan, romlebic ganuwyvetliv uaresdeba putin-saakaSvilis ourveli Sexvedris Semdeg 2004 w., amJamad yvelaze dabal donezea, rac gamoiwvia ruseTis mier saqarTvelosTan savaWro, sakomunikacio da diplomatiuri kavSirebis Sewyvetam da ruseTSi mcxovrebi asobiT qarTvelis gamodevnam. saqarTvelo amtkicebs, rom ormxrivi urTierTobis gafuWebis ZiriTadi mizezia is, rom ruseTi ewinaaRmdegeba saqarTvelos miswrafebas NATO-Si gawevrianebisken. saqarTvelo brals sdebs ruseTs afxazeTisa da samxreT oseTis separatistuli reJimebisTvis ekonomikuri da politikuri daxmarebis aRmoCenaSi, da mouwodebs konfliqtis zonebSi umetesad rusebiT dakompleqtebuli samSvidobo Zalebis saerTaSoriso samSvidobo ZalebiT Canacvlebisken. ruseTis mier kosovos saboloo statussa da ori separatistuli regionis miswrafebebs Soris paralelis gavlebam kidev

ufro gazarda Tbilissa da moskovs Soris arsebuli politikuri daZabuloba. 2005 w. ruseTis gazsa da navTobze fasebis amaRlebam, rasac mohyva 2006 w. ruseTidan energoresursebis mowodebis mkveTri Semcireba, da 2006 w. dasawyisSi saqarTvelodan ruseTSi eqsportis (ZiriTadad Rvinis da sasoflo-sameurneo produqtebis) srulma akrZalvam warmoaCina energoresursebis sxva wyaroebis da eqsportisTvis alternatiuli nazrebis mokvlevis aucilebloba. aseTi rTuli mdgomareobis miuxedavad, saqarTvelo mouwodebs dialogisa da urTierTobebis normalizaciisken. aSS saqarTveloTi dainteresda 90-ian wlebSi, energetikul interesebTan dakavSirebiT. 2001 w. 11 seqtembris movlenebis da erayis omis Semdeg saqarTvelos geopolitikuri mdebareoba kidev ufro saintereso gaxda. mosaxleobis suladobaze gaangariSebiT saqarTvelo mokavSireTa jarebis erTerTi umsxvilesi mimwodebelia erayis omSi. aSS saqarTvelos mTavrobas mniSvnelovan samxedro daxmarebas da konsultaciebs uwevs da mxars uWers saqarTvelos miswrafebebs teritoriuli erTianobisadmi da NATO–Si gawevrianebisadmi. aSS-s mier saqarTvelos mxardaWeras xeli Seuwyo agreTve prezident saakaSvilisa da aSS-s prezidents jorj buss Soris Sexdevrebma da saqarTvelos CarTvam aTaswleulis gamowvevis programaSi, 295 mln aSS dolaris biujetiT 2006-2010 w.w. periodSi. aSS saqarTvelos strategiul mniSvnelobas aniWebs NATO-s zogierTi momavali gamowvevebisTvis da mniSvnelovan satranszito qveynad miiCnevs energoresursebis uSiSroebisa da gamravalferovnebis TvalsazrisiT. TurqeTs ekonomikuri interesebi gaaCnia saqarTvelos mimarT, rac ukavSirdeba kaspiis zRvis auzidan momavali hidrokarbonatebis alternatiuli arxebis ganviTarebas. igi saqarTvelos sididiT meore savaWro partnioria evrokavSiris Semdeg. ruseTis mier importis akrZalvis Semdeg saqarTvelo aqtiurad cdilobs TurqeTis bazarze wvdomis gafarToebas. sagareo vaWroba: saqarTvelo msoflio savaWro organizaciis (WTO) wevria da sargeblobs evrokavSiris ganzogadebuli sistemis preferens-plus (GSP+) sqemiT. saeqsporto bazrebis gamravalferovnebis mizniT, risi aucileblobac gamoiwvia ruseTis mier saqarTvelodan produqciis importis akrZalvam, saqarTvelo da evrokavSiri erToblivad Seiswavlian opciebs ENP-is samoqmedo gegmis farglebSi, raTa kidev ufro gaZlierdes ormxrivi savaWro urTierTobebi – maT Soris, SesaZlo Tavisufali vaWrobis xelSekrulebis dadebis gziT. aseT konteqstSi komisia ganaxorcielebs ganxorcielebadobis analizs, romelic aseve yuradRebas miaqcevs savaWro da ekonomikuri integraciis regionalur aspeqtebs. saqarTvelos TurqeTTan Tavisufali savaWro xelSekrulebis dadebis didi survili aqvs. regionaluri roli: saqarTvelo aqtiurad uwyobs xels regionalur TanamSromlobas rogorc samxreT kavkasiis regionaSi, aseve mis farglebs gareT, kerZod, Savi zRvis, GUAM-is4, da kaspiispireTis farglebSi. regionaluri TanamSromlobis sferoebi moicavs garemos

4 GUAM wamoadgens regionalur organizacias, romlis SemadgenlobaSic Sedian saqarTvelo, ukraina, Azerbaijani da moldova.

dacvas, ganaTlebas, sazRvrebis marTvas, transports, energoresursebs, mecnierebas da teqnologiur ganviTarebas, agreTve saparlamento TanamSrommlobas. 3. politikuri, ekonomikuri da socialuri situacia5

3.1 politikuri movlenebi 2003 w. “vardebis revoluciis Semdeg saqarTvelom yofili sabWoTa kavSiris respublikebs Soris erTerTma pirvelma gamoacxada damoukidebloba 1991 w. damoukideblobamde qveyanas SedarebiT Zlieri ekonomika gaaCnda warmatebuli soflis meurneobis seqtoriT, romelic specializirebuli iyo sasoflo-sameurneo produqtebis (TiTqmis mxolod sabWoTa kavSiris sxva respublikebSi) da energotevadi samrewvelo produqtebis eqsportze. damoukideblobis gamocxadebis Semdeg adgili hqonda ramdenime SeiaraRebul Sida konfliqts, romelic gaaCaRa separatistulma moZraobam afxazeTsa da samxreT oseTSi. Ria brZolebis zemoqmedebiT, agreTve yofili sabWoTa kavSiris bazrebze preferenciuli wvdomisa da moskovidan msxvili sabiujeto gadmoricxvebis dakargvis Sedegad ekonomika daingra. konfliqtebi Sesustda 1993 w., rodesac ZalaSi Sevida xelSekruleba cecxlis Sewyvetis Sesaxeb. miuxedavad amisa, konfliqti TbilisSi ganTavsebul mTavrobasa da or CamoSorebul regions Soris dResac grZeldeba. 2003 w. noemberSi gayalbebuli saparlamento arCevnebis winaaRmdeg gamoTqmul protests prezidenti SevardnaZis gadadgoma mohyva. 4 ianvris saprezidento arCevnebze 80%-iani monawileobis pirobebSi xmaTa absoluturi umravlesobiT - 96.27%-iT gaimarjva mixeil saakaSvilma, romelic noembris saprotesto moZraobis saTaveSi idga. TebervalSi parlamentis mier saswrafod iqna miRebul sakonstitucio cvlilebebi, romlebic iTvaliswinebda prezidentis Zalauflebis ganmtkicebas sakanonmdeblo organos xarjze. aw gardacvlili zurab Jvania – opoziciis liderebis tiumviratis meore wevri – dainiSna premier-ministrad. triumvirates mesame wevri – nino burjanaZe, prezidentis movaleobis Semsrulebeli arCevnebamde – gaxda parlamentis spikeri. 2004 w. 28 marts ganmeorebiT Catarda sakanonmdeblo arCevnebi 150 adgilis dasakaveblad 235-adgilian parlamentSi; arCevnebni Catarda proporciuli warmomadgenlobiT (danarCeni 85 arCeuli iyo maJoritaruli sistemiT). am kenWisyris Sedegad nacionaluri moZraobis (romelic Sedgeba saakaSvilis, Jvaniasa da burjanaZis partiebisgan) saarCevno bloks didi umravlesoba ukavia (153 adgili 235-dan), xolo erTaderTi sxva partia, romelmac 7%-iani barieri galaxala, aris memarjvene opoziciis koalicia. saparlamento opozicia saqarTveloSi danawevrebulia da bolo TveebSi boikoti gamoicxada parlamentis muSaobas, brals sdebs ra mmarTvel umravlesobas mikerZoebaSi.

5 saqarTveloSi arsebul garemosdacviT situaciasTan dakavSirebuli detaluri informacia ix. danarTi 2 (qveynis garemosdacviTi mimoxilva)

2005 w. TebervalSi, premier-minist zurab Jvanias tragikuli sikvdilis Semdeg, mis adgilze dainiSna yofili finansTa ministri zurab noRaideli. adgilobrivi mmarTvelobis arCevnebi, romlebic saerTaSoriso damkvirveblebma samarTlianad scnes, pirvelad Catarda 2006 w. 5 oqtombers. axali saprezidento da sakanonmdeblo arCevnebi dagegmilia 2008 w. prezident mixeil saakaSvilis administraciis mier ganxorcielebulma politikurma da ekonomikurma reformebma safuZveli Cauyara saqarTveloSi ganviTarebuli demokratiisa da bazarze orientriebeli ekonomikis Camoyalibebas. brZola farTod gavrcelebuli korufciis winaaRmdeg, ekonomikis kargi winsvla 2004 wlidan, saqarTvelos saerTaSoriso reitingis amaRleba, SedarebiT xelsayreli sainvesticio klimati da evrokavSirsa da aSS-sTan sagareo urTierTobaTa intentensifikacia – yovelive es mowmobs, rom moxda mimarTulebis mkveTri, pozitiuri cvlileba wina administraciasTan SedarebiT. Tumca, saqarTvelo jer kidev miRweuli kargi Sedegebis konsolidaciis procesSia. saqarTveloSi arsebobs demokratiuli instituciebi, magram saWiroa Semdgomi RonisZiebebis ganxorcieleba imisTvis, rom saqarTveloSi garantirebul iqnas demokratiuli da adamianTa uflebebis ganmtkiceba. qmediTi saparlamento opoziciis formireba, institucionaluri kontrolisa da balansis efeqturi sistemis daweseba – romelic samoqalaqo sazogadoebas ganviTarebis SesaZleblobas miscems, da adgilobrivi mmarTvelobis waxaliseba axlad Camoyalibebuli adgilobrivi organoebis saSualebiT – ai is mniSvnelovani gamowvevebi, romlebic jer kidev dgas saqarTvelos winaSe, da romeTa mogvarebac saWiroa post-revoluciuri qveynidan Tanamedrove, demokratiuli, bazarze orientirebul qveynad formirebis gardamavali periodis dasrulebisTvis. 3.2 adamianTa uflebebi dacvis mdgomareoba vardebis revoluciis Semdeg, saqarTvelos mTavroba gadadga garkveuli nabijebi saqarTveloSi adamianis uflebaTa dacvis evropul standartebTan SesabamisobaSi moyvanisTvis. 2004 w. ivnisSi miRebul iqna kanoni sityvis da azris gamoTqmis Tavisuflebis Sesaxeb da saxelmwifo televizia gardaiqmna sazogadoebriv mauwyeblobad. Tumca, saqarTvelos da saerTaSoriso arasamTavrobo organizaciebi, saqarTvelos ombudsmeni da saerTaSoriso sazogadoeba xSirad saubrobs sasjelaRsrulebisa da samarTaldacvis sistemaSi wamebasa da cud mopyrobasTan dakavSirebul problemebze. sapatimroebis gadatvirTuloba, winaswar dakavebaSi myof patimarTa simravle da Zalian cudi sacxovrebeli pirobebi saqarTveloSi arsebul Tavisuflebis aRkveTis dawesebulebebSi mravali wlis manZilze dokumenturad dasturdeba adgilobrivi arasamTavrobo organizaciebis, evropis sabWos, wamebis prevenciis komitetis (CPT) da gaeros wamebis sawinaaRmdego komitetis mier. adamianTa uflebebis dargSi damkvirvebeli organizaciebi

sistematurad acxadeben wamebis, araadamianuri da damamcirebeli mopyrobis – gansakuTrebiT samarTaldamcavi organoebis mier – da samarTaldamrRvevTa dausjelobis faqtebis Sesaxeb. evrokavSir-saqarTvelos TanamSromlobis komitetis sxdomaze 2006 w. 24 oqtombers, saqarTvelos mTavrobam, aRiara ra sasjelaRsrulebis sistemaSi adamianTa uflebebis srulad dacvis sirTule, ganacxada, rom Sinagan saqmeTa saministros adamianTa uflebebis dacvisa da monitoringis departamentis mier gadadgmulia mniSvnelovani nabijebi patimrebis wamebisa da araadamianuri mopyrobis aRmosafxvrelad da maTi janmrTelobis dacvisa da kvebis gasaumjobeseblad. saqarTveloSi mravalerovnuli sazogadoebaa da arsebobs umciresobebis saqarTvelos ZiriTad politikur, ekonomikur da kulturul cxovrebaSi sruli integraciis saSiSroeba. mTavrobam ikisra samoqalaqo integraciis strategiis SemuSavebis valdebuleba da saxelisuflebo organoebi TanamSromloben euTo-s erovnul umciresobaTa mTavar komisarTan samcxe-javaxeTSi – saqarTvelos regionSi, romelic umeteswilad somxurenovani mosaxleobiTaa dasaxlebuli – konfliqtis prevenciisa da integraciis programis ganxorcielebis mizniT. saqarTvelom aseve unda Seasrulos valdebuleba, romelic ikisra evropis sabWoSi Sesvlisas, raTa uzrunvelyos mesxeTis mosaxleobis repatriacia da integracia, romelic saqarTvelodan centralur aziaSi stalinis periodSi iqna gasaxlebuli. afxazeTisa da samxreT oseTis “gayinuli” konfliqtebis arseboba aseve qmnis erovnuli motivebiT adamianTa uflebebis darRvevis saSiSroebas. 3.3 ekonomikuri mimoxilva6 winaswari Sefasebis safuZvelze, faqtiuri mSp-s zrda daCqarda 9.3%-mde 2005 w., 2004 w. 5.9%-Tan SedarebiT. gansakuTrebiT kargi maCveneblebia mSeneblobasa da mrewvelobaSi (Sesabamisad 22.3% da 14.3%), aseve gamokeTda mdgomareoba sofli meurneobaSi 2004 w. araxelsayreli meteorologiuri pirobebis Semdeg (12%-iani zrda). msxili navTobisa da gazis milsadenebis gverdiTi efeqtebic grZeldeba momsaxurebis seqtorSi, romelic, miuxedavad amisa, SedarebiT mcirea. amJamad swrafi tempebiT izrdeba finansuri Suamavloba, romelic Zalian dabali maCveneblebidan daiwyo. zrdis mamoZravebeli Zalaa Sida moTxovna (ZiriTadad kerZo moxmareba, magram sul ufro da ufro metad – investicia), maSin rodesac sufTa eqsporti kvlav uaryofiTia. miuxedavad msoflio savaWro organizaciis (WTO) wevrobisa 2000 wlidan da GSP+–iT sargeblobisa, saqarTvelos sagareo vaWroba, gansakuTrebiT eqsporti, Zalian SezRudulia da ara-mravalferovani; am mimarTulebiT mdgomareobis gaumjobeseba prioritetuli sakiTxia. evrokavSiri saqarTvelos umTavresi savaWro partnioria. masze modis saqarTvelos mTliani sagareo vaWrobis 28.4%, eqsportis 25.7% da

6 evrokomisiis (ECFIN) “saqarTvelos ekonomikis mimoxilvis” (2006 w. ivnisi) safuZvelze

importis 29.8%. evrokavSirisa da saqarTvelos vaWroba bolo sami wlis manZilze izrdeba, Tumca, iseve rogorc saqarTvelos vaWroba zogadad msofliosTan, mainc umniSvneloa da ara-mravalferovani, gansakuTrebiTYes Seexeba saqarTvelos eqports evrokavSirSi. 2005 w. saqarTvelo-evrokavSiris ormxrivma vaWrobam Seadgina 757 mln evro, aqedan evrokavSiridan eqsportma – 493 mln evro da evrokavSirSi importma – 264 mln evro. eqsporti saqarTvelodan ZiriTadad warmodgenili iyo mineraluri sawvaviT (evrokavSirSi mTliani eqsportis daaxloebiT 40%) da sasoflo-sameurneo produqtebiT (TiTqmis 30%). miuxedavad Zlieri ekonomikuri zrdisa, umuSevroba 2005 w. ianvar-seqtemberSi gaizarda 13.8%-mde 2004 wlis igive periodTan SedarebiT, rodesac igi 12.7% Seadgenda (ILO meTodika). es metwilad ganpirobebuli iyo saxelmwifo seqtoris SemcirebiT, rac gamoiwvia mTavrobis politikam saxelmwifos rolis SemcirebasTan, rogorc korufciasTan brZolis saSualebasTan mimarTebaSi. oficialuri monacemebis mixedviT, ekonomikuri saqmianobis daaxloebiT 30% Crdilovan ekonomikad rCeba. 2005 w. xelisuflebam gaaumjobesa fiskaluri mdgomareoba sagadasaxado Semosavlebis stabiluri zrdis da gauTvaliswinebeli saprivatizacio Semosavlebis fonze. sagadasaxado Semosavlebi, mSp-s procentuli wilis gamosaxulebaSi, agrZelebs zrdas, daaxloebiT 19.7%-mde, miuxedavad 2005 w. ianvarSi amoqmedebuli axali sagadasaxado kodeqsiT SemoRebuli SedarebiT dabali sagadasaxado ganakveTebisa. korufcia. saqarTvelos qula “saerTaSoriso gamWvirvaloba – 2005 w. korufciis maCveneblebi”-s mixedviT odnav gaumjobesda - 2.0-dan 2.3-mde (SedarebisTvis, saukeTeso qveynebis maCvenebelia 9.5-9.7). sxva bolodroindeli maCveneblebi, mag. EBRD – msoflio bankis biznes-garemos da sawarmoTa mdgomareobis mimoxilva (BEEPS 2005) gviCvenebs, rom saqarTvelo, gardamaval etapze myof sxva qveynebTan SedarebiT, aRwevs korufciis ufro mniSvnelovan Semcirebas. saxelmwifo organizaciebi da saxelmwifo finansebis marTva. xazinis reformis procesSi mniSvnelovani samizne niSnuli iqna miRweuli 2006 w. ianvarSi, rodesac eqspluataciaSi Sevida gamarTulad momuSave erTiani saxazino angariSi. Zveli sabWoTa saRricxvo sistemis “saxelmwifo sabuRaltro aRrixcvis saerTaSoriso standartebis” (IPSAS) Sesabamis salaroze orientirebul sistemad gardaqmnis mizniT SemuSavebul iqna sabuRaltro aRricxvis reformis strategia. bolo ori wlias manZilze mSp-s 14.5%-dan TiTqmis 20%-mde zrdis pirobebSi, mTavrobam 2005 w. miiRo zomebi MTEF instrumentis dasanergad, raTa gaumjobesdes fuladi saxsrebis gamoyofa dargobrivi danaxarjebis strategiis safuZvelze. aseve daiwyo gareSe da Sida auditis funqciebis reformebis procesi. 3.4 socialuri movlenebis analizi stabiluri ekonomikuri zrdis miuxedavad, maRali saarsebo minimumi kvlav seriozul problemad rCeba, radgan saqarTvelos mosaxleobis TiTqmis erTi mesamedi siRaribis zRvars qvemoT imyofeba. didi gansxvavebaa sacxovrebel standartebSi regionebis mixedviT. dedaqalaqSi

- TbilisSi gacilebiT ukeTesi mdgomareobaa vidre sxva regionebSi, siRaribis yvelaze maRali wili ki meorexarisxovan qalaqebze modis. ekonomikuri zrdis miuxedavad farTod gavrcelebuli siRaribis mizezebs Sorisaa samuSao adgilebis SezRuduli raodenoba da sasoflo-sameurneo warmoebis stagnacia. siRaribis riskis ganmapirobebeli mniSvnelovani faqtorebia aseve arasruli dasaqmeba, Semcirebebi saxelmwifo da privatizebul sawarmoebSi, miwisa da pirutyvis miuwvdomloba. im seqtorebSi, romlebzec modis zrdis umniSvnelovanesi wili, Seqmnes SezRuduli raodenobis samuSao adgilebi, xolo dasaqmebis udidesi potencialis mqone dargebi kvlav stagnaciis mdgomareobaSia. socialuri daxmarebebi jer kidev Zalian dabal donezea da araa sakmarisi pirveladi moTxovnebis dasakmayofileblad. metic – wina mTavroba sistematurad ver asrulebda socialuri daxmarebebis da saxelmwifo seqtoris xelfasebis gacemis valdebulebas, ramac kidev ufro daamZima siRaribe. arc Tu ise didi xnis win Seicvala saarsebo minimumis gaangariSebis meTodebi, raTa asaxul iqnas siRaribis ufro realisturi suraTi da da uzrunvelyofil iqnas Sesabamisoba miRebul saerTaSoriso standartebTan. saqarTvelos statistikis departamentma gamoiyena siRaribis sami maCvenebeli: - saarsebo minimumi: udris mTliani mosaxleobis procentul wils, romelic siRaribis zRvars qvemoTaa; - siRaribis siRrme: garda Raribi adamianebis raodenobisa, gviCvenebs, Tu saSualod ramdenad Sorsaa pirovnebis socialuri uzrunvelyofis maCvenebeli siRaribis zRvridan; - siRaribis simZime: aris maCvenebeli, romelic met yuradRebas uTmobs SedarebiT Rarib adamianebs, vidre RaribTa siSores siRaribis zRvarTan mimarTebaSi: am maCveneblis cvlileba gviCvenebs gaumjobesda Tu gauaresda yvelaze Raribebis cxovreba. saarsebo minimumi 2004-2005 w.w. – mTliani mosaxleobis % saarsebo minimumi siRaribis siRrme siRaribis simZime

2004 w. qalaqi sasoflo-sameurneo Temi sofeli

34.3 37.1 35.7

10.9 13.5 12.2

5.0 7.1 6.1

2005 w. qalaqi sasoflo-sameurneo Temi sofeli

37.1 41.7 39.4

12.1 14.8 13.5

5.7 7.5 6.6

wyaro: saerTaSoriso savaluto fondi – saqarTvelo: siRaribis daZlevis strategiis mimdinareobis angariSi, 2006 w. oqtomberi axali meTodikis ganxorcielebuli oficialuri saxelmwifo statistikis Tanaxmad, 2004 w-dan 2005 w-mde saarsebo minimumi gaizarda. maCvenebeli gaizarda 3.7 procentiT qalaqad da 4.6 procentiT soflad. Tumca, 2006 w.

pirvel kvartalSi saarsebo minimumi Sefasda rogorc 33.6%, rac 6.1 procentiT naklebia 2005 wlis pirveli kvartlis Sesabamis maCvenebelze (39.7%). saarsebo minimumis maCveneblebma daiklo rogorc qalaqad, aseve soflad. uaxloes momavalSi mosalodnelia am situaciis Semdgomi gaumjobeseba, radgan ukanasknel periodSi moxda pensiebis gaormageba, gastumrebul iqna davalianebis mniSvnelovani nawili, uzrunvelyofilia socialuri gadaricxvebis drouli gadaxda, da dagegmilia ukiduresad RaribebisTvis fuladi daxmarebebis SemoReba. 4. EC-is warsuli da amJamindeli daxmarebis mimoxilva

4.1 EC-is mier saqarTvelosTvis 1991-2005 w.w. gaweuli daxmareba. 1992-2005 w.w. periodSi evrokavSirma saqarTvelos grantebis saxiT, rogorc naCvenebia me-3 danarTSi, misca 505 mln evro. daxmarebis gaweva xdeboda instrumentebis farTo diapazonis saSualebiT, maT Soris yvelaze mniSvnelovani iyo TACIS, sakvebiT uzrunvelyofis programa (FSP), EC-is humanitaruli ofisi (ECHO), demokratiisa da adamianTa uflebebis dacvis evropuli iniciativa (EIDHR), reabilitaciisa da makro-safinanso daxmareba (MFA). EC-is mier warsulSi gaweuli daxmarebis ufro sruli aRwera ix. danarT 4-Si. qveyanaSi mmarTvelobis dargSi mzardi problemebisa da uSiSroebis mdgomareobis gauaresebis fonze, 2003 w. seqtemberSi damtkicda 2004-2005 w.w. CSP/IP-is revizirebuli versia. 2003 w. vardebis revoluciis Semdeg xelmisawvdomi gaxda swrafi reagirebis meqanizmis (RRM) saxsrebi, raTa momxdariyo daxmarebis aRmoCena vardebis revoluciis Semdgom saprezidento da saparlamento arCevnebis momzadebis saqmeSi. 2004 w. dasawyisSi zamTris TveebSi mTavrobis mxardasaWerad Tanxebi gamoyo FSP–m. 2004 w. ivnisSi evropis komisia, msoflio bankTan erTad iyo TanaTanmjdomare konferenciisa, romelzec Sepirdnen 2004-2006 w.w. periodisTvis sul 850 mln evros gamoyofas. aqedan EC Tavis mxriv, Sepirda 125 mln evros, rac, wina periodTan SedarebiT, EC-is daxmarebis gaormagebas niSnavs. 4.2 dagegmvis axali ciklisTvis miRebuli gamocdileba 2003 w. movlenebisa da saqarTvelos xelisuflebis Secvlis Semdeg, 2004 w. saqarTvelosTvis EC-is finansuri daxmarebis revizia warmoadgenda 2003 w. wina periodSi miRebuli gamocdilebis CarTvis SesaZleblobas 2004-2006 w.w. TACIS CSP-Si. am “miRebuli gakveTilebis” umetesoba aqtualuria am axali strategiuli dokumentisTvisac.

warsulSi EC-is daxmarebis efeqturobas aferxebda institucionaluri da politikuri arastabiluroba, farTod gavrcelebuli korufcia, gadasaxadebis mokrebis dabali doniT ganpirobebuli sabiujeto SezRudvebi da saxelmwifoebrivi finansebis cudi marTva, agreTve mmarTvelobis mkveTri gauareseba. es negatiuri faqtorebi, sust saxelmwifobriv marTvasa da samoqalaqo samsaxurSi motivacis sisustis gamo, Zlier zRudavdnen saqarTvelos mier daxmarebis aTvisebis unars. Tumca 2004 wlidan situacia gamosworda, vinaidan axali mTavroba ganuxrelad iswrafvis demokratiuli instituciebis Seqmnisken, korufciasTan brZolisken da marTlwesrigis gaumjobesebisken. es garemoebebi dadebiTad imoqmedebs aTvisebis unarze. ruseTTan bolo periodis politikurma da savaWro krizisma warmoaCina saqarTvelos EU-sTan meti ekonomikuri integraciis mniSvneloba EC-s erTian bazarze adgilis dasamkvidreblad, rac kidev erTi wamaxalisebeli faqtoria EC-is daxmarebis ukeT gamoyenebisTvis. saukeTeso Sedegebi miiRweoda, rodesac aRiniSneboda evrokavSir-saqarTvelos prioritetebis sruli damTxveva da sakuTrebis Zlieri grZnoba mTavrobis mxridan. gamovTqvamY imeds, rom ENP-is samoqmedo gegma axal stimuls miscems reformis process da saqarTvelosTan EC-is momavali TanamSromlobis procesSi saxelmZRvanelo principebis rols Seasrulebs. imavdroulad, mTavrobis mier saxelmwifo finansebis swori marTvis da dagegmvis praqtikis – rogoricaa MTEF - da ufro sistematuri dargobrivi dagegmvis etapobrivi SemoReba, uzrunvelyofs sakuTrebis grZnobis ufro maRal doneze ayvanas da xels Seuwyobs donorTa efeqtur urTierT-koordinacias. 2005 w. TACIS-is Sefasebis angariSSi7 moyvanili erTerTi zogadi daskvnis mixedviT, TACIS-is warsuli Carevebis efeqturobas zRudavda miwodebis ara-adeqvaturi meqanizmebi da yuradRebis gamaxvileba calkeul proeqtebze, nacvlad programebisa. rogorc gamocdileba gviCvenebs, saqarTveloSi EC-is daxmarebis efeqturoba da xilvadoba gaizarda mas Semdeg, rac EC-m gaaerTiana daxmarebis sxvadasxva instrumentebi ufro farTomasStabiani programis strategiuli midgomiT ganxorcielebis mizniT. aseTi SemTxveva iyo, magaliTad, iseTi instrumentebis gaerTianeba sisxlis samarTlis marTlmsajulebis reformis strategiis formirebisTvis, rogoricaa TACIS, RRM, evropis uSiSroebisa da Tavdacvis politika (ESDP) da EIDHR. metic – institucionaluri, iuridiuli da administraciuli reformebis mxardaWera mtkiced unda emyarebodes saqarTvelos reformebis strategias da dakavSirebuli iyos ENP-is samoqmedo gegmasa da MDG–ebis miRwevasTan8. proeqtis gansazRvridan misi ganxorcielebis faqtiur dawyebamde drois gawelva xSirad zRudavda TACIS-is SesaZleblobebs moexdina adeqvaturi reagireba beneficiarebis cvlad moTxovnebze. meores mxriv, “politikuri konsultaciebis meqanizmi” sakmaod moqnili aRmoCnda, romelmac EC-s 7 TACIS-is Sefasebis sinTezuri angariSi, 2005 w. 8 ix: daskvnebi da rekomendaciebi TACIS-is Sefasebis sinTezur angariSSi, tomi I, 2005 w. 28 oqtomberi

mTavrobis konkretul moTxovnebze swrafi reagirebis SesaZlebloba misca. SesaZlebelia misi gamoyenebis Semdgomi kvleva iusticiis, Tavisuflebisa da uSiSroebis sferoebSi. zogierT SemTxvevaSi, politikuri konsultaciis saxis mciremasStabiani proeqtebi ufro metad moqmedebs politikur reformebze, vidre msxvilmasStabiani momsaxurebis kontraqtebi TACIS-is Cveulebrivi procedurebiT. amitom rekomendebulia, rom mzard sabiujeto mxardaWerisken svlis process Tan axldes politikuri konsultaciebis moqnili instrumenti. FSP-isa da MFA–is pozitiurma gamocdilebam gviCvena, rom saqarTvelo sruliad Sesaferisia sabiujeto daxmarebis operaciisTvis. mTavrobas kargad esmis es sistema da praqtikam daadastura, rom sabiujeto daxmareba mZlavri instrumentia sakuTrebis grZnobis amaRlebis, dagegmili saxsrebis drouli gadaxdis da programebisTvis gamoyofili administraciuli xarjebis SezRudvisTvis. amgvarad, saqarTvelo mzadaa imisTvis, rom Carevis es forma ganavrcos sxva sferoebze, gansakuTrebiT iq, sadac, politikuri mxardaWeris fonze, SemuSavebulia konkretuli reformebis strategia. garda amisa, gamocdilebam gviCvena, rom Tavi unda avaridoT “asignirebul” sabiujeto mxardaWeras (e.i. dagegmili dargobrivi xarjis damatebiT), raTa dacul iqnas mTavrobis mier MTEF-is farglebSi xarjebis dagegmvis xelSeuxebloba. miuxedavad garkveuli winsvlisa ukanasknel periodSi, susti administraciuli potenciali, saministroebis xelmZRvanel Tanamdebobebze xSiri cvla da dabalanazRaurebadi samoqalaqo samsaxuri kvlav riskis faqtorebs warmoadgens EC-is daxmarebebis axali ciklis dagegmvisTvis. am konteqstSi, daxmarebebis saSualebiT – ganurCevlad instrumentebisa (dawyvileba, sabiujeto mxardaWera an TA) - xanrgZlivi da Sors mimavali Sedegebis misaRebad udidesi mniSvneloba eniWeba saxelmwifo mmarTvelobis da samoqalaqo samsaxurebis reformebs. 2005 w. TACIS-is Sefasebis angariSebSi mocemuli rekomendaciebis Tanaxmad, potencialis ganviTarebisTvis saWiroa sistematuri RonisZiebebis gatareba yvela doneze partniorTa konsultirebisa da monawileobis, an arsebuli Sesabamisi erovnuli programebis farglebSi Carevebis uzrunvelsayofad. metic - EC-is finansuri daxmarebis strategia mimarTuli unda iyos institucionaluri partnioruli urTierTobebis Camoyalibebisken saSualo-vadiani dargobrivi an Tematuri erToblivi qmedebebisTvis. es unda ganxorcieldes iseTi monawile mxareebis CarTvis saSualebiT, rogorebicaa sazogadoebrivi organizaciebi, profesiuli asociaciebi, kerZo seqtoris organizaciebi da a.S., im pirobiT, rom isini iCenen moTxovnilebas da miswrafebas. rac Seexeba TACIS-is regionalur proeqtebs, maTi gansazRvra da ganxorcieleba xdeba centralizebuli, zemodan qvemoT mimarTuli midgomiT, rac uaryofiT zemoqmedebas axdens beneficiari qveynis sakuTrebis SegrZnebaze. 2007-2013 w.w. daxmarebebis periodSi unda gaZlierdes Sesabamisoba erovnul politikur kursTan da urTierTSevseba sxva erovnuli indikatiuri programebis mimarT.

4.3 urTierTSevseba da urTierTkoordinacia sxva donorebTan EC-s garda, saqarTvelos umTavresi saerTaSoriso donorebi arian aSS-s mTavroba, msoflio banki, saerTaSoriso savaluto fondi, germania, niderlandebi, gaerTianebuli samefo, SvedeTis mTavroba da gaeros saagentoebi. saqarTveloSi donorebis saqmianoba fokusirebulia mmarTvelobasTan, ekonomikur reformebTan, ganviTarebasa da da siRAribis daZlevasTan dakavSirebul sakiTxebze. konkretuli donorebis daxmarebasTan dakavSirebuli detaluri informacia moyvanilia me-5 danarTSi. miuxedavad donorebis aqtiuri monawileobisa TiTqmis yvela seqtorSi, oficialuri mTavrobis mier donorTa koordinacia saqarTveloSi tradiciulad sustia. Tumca, mdgomareobis gamosasworeblad gatarebulia rigi RonisZiebebi. ministrTa kabinetis 2005 w. Tebervlis gadawyvetilebis Tanaxmad, finansTa saministros daekisra saqarTvelos mTavrobis donorebTan urTierTobis koordinaciis sruli pasuxismgebloba. saqarTvelos wliur biujetSi saerTaSoriso donorebisa da saerTaSoriso safinanso organizaciebisgan sainvesticio portfelis, sabiujeto daxmarebis operaciebis, grantebis da sesxebis CarTva sakmaod yovlismomcvelia. finansTa saministro awarmoebs yvela mniSvnelovan sesxTan dakavSirebul molaparakebas saerTaSiroso safinanso organizaciebTan (IFIs). mniSvnelovani nabijebia gadadgmuli grantebis, konsultaciebis, treningebisa da a.S. saxiT miRebuli naturaluri daxmarebis biujetSi SesaZleblobisamebr srulad asaxvis mizniT. finansTa saministro xelmZRvanelobs profesionalur monacemTa bazebs (DMFAS da DM-NAT), romlebic Seicavs detalur informacias saqarTveloSi donorebis mier dafinansebuli proeqtebis mniSvnelovan nawilze. monacemTa bazaSi aseve arsebobs detaluri Canawerebi saqarTvelosTvis gaweuli humanitaruli da teqnikuri daxmarebebis, aseve uSualod saqarTvelos saxelmwifo organizaciebisTvis gadacemuli grantebis Sesaxeb. evrogaerTianeba maspinZlobs sistematur Sexvedrebs wevri saxelmwifoebis saelCoebisTvis, raTa ganxorcieldes maT mier saqarTveloSi ganxorcielebuli RonisZiebebis koordinacia da informaciis urTierTgacvla. dargobriv doneze, Cveulebriv, kargi uerTierTkoordinaciaa donorTa Soris. soflis meurneobis dargSi donorebis sakoordinacio Sexvedrebs, romlebic kvartalSi erTxel tardeba, Tavmjdomareobas uwevs EC-is delegacia. jandacvis sferoSi umsxvilesma donorebma (WB, DFID da EC), jandacvis sistemis reformis saqmeSi TanamSromlobisa da daxmarebis urTierTkoordinaciisTvis, 2003 w. xeli moaweres urTierTgagebis memorandums (MoU) Sromis, janmrTelobis dacvisa da socialur saqmeTa saministrosTan. 2006 w. es urTierTgagebis memorandumi aseve gaixsneba aSS-s saerTaSoriso ganviTarebis saagentosTvis (USAID) da janmrTelobis dacvis msoflio organizaciisTvis (WHO). kargi urTierTkoordinaciaa sxva sferoebSic, rogoricaa marTlwesrigi, sabaJo, da sazRvrebis marTva.

saxelmwifo finansebis marTvis dargSi evropis komisiam mWirdo urTierTkoordinacia unda ganaxorcielos am dargSi CarTul sxva donorebTan, umTavresad WB–sTan, DFID-sTan, NL-sTan da SvedeTis saerTaSoriso ganviTarebis saagentosTan (SIDA), romlebic erToblivad axorcieleben „saxelmwifo seqtoris finansuri marTvis reformis mxardaWeris proeqts“. EC gegmavs am sqemasTan ufro mWidro urTierTkavSiris damyarebas momavali sabiujeto mxardaWeris operaciebis konteqstSi „jvaredini pirobebis“ gamoyenebis gziT. imavdroulad, EC gegmavs damatebiT RonisZiebebs finansuri marTvis da kontrolis, Sida auditis, gare auditis, finansuri decentralizaciisa da saxelmwifo Sesyidvebis sferoebSi. 4.4 EC-is TanamSromlobis politikis Sesabamisoba evrokavSiris sxva ZiriTad politikur kursebTan („politikis Sereva“) saqarTvelosTan urTierTobaze zemoqmedebas axdens sxva sazogadoebrivi politikuri mimarTulebebi – kerZod, GFSP, iusticiisa da Sinagan saqmeTa (JHA) sakiTxebi, vaWroba, energetika, transportireba da garemos dacva. didi mniSvneloba eniWeba agreTve informaciul da sakomunikacio teqnologiebsac. amgvarad, saWiroa yvelaze racionaluri „politikis Serevis“ gansazRvra, rac saSualebas miscems EC-is sagareo instrumentebs, rom maqsimalurad miuaxlovdes saqarTvelos winaSe arsebul gamowvevebs da imavdroulad, mxedvelobaSi miiRos sxva saerTaSoriso donorebis saqmianoba. „politikis Serevis“ sakiTxebze ufro detaluri mimoxilva ix. me-6 danarTSi. 5 EC-is reagirebis strategia 5.1 ZiriTadi miznebi EC-is daxmarebis prioritetebi dagegmvis 2007-10 w.w. ciklis farglebSi gansazRvrul iqna am dokumentis 1 TavSi miTiTebuli zogadi strategiuli miznebis, aseve qvemoT CamoTvlili mosazrebebisa da moTxovnebis safuZvelze, romeldic aseve miesadageba am CSP-is farglebSi Seqmnil Sesabamis erovnul indikatiur programebs. saqarTvelosTvis EC-is daxmarebis prioritetebi:

• xels unda uwyobdes PCA-is ganxorcielebas;

• xels unda uwyobdes ENP-is samoqmedo gegmis miznebis miRwevas. Tu sxva donorebis daxmarebis programebi saqarTveloSi ganviTarebis ramdenime aspeqts moicavs, evrokavSir-saqarTvelos ufro mWidro ekonomikuri da socialuri integraciis urTierTSeTanxmebuli procesi ENP-is farglebSi evrokavSiris damaxasiaTebel sagareo politikas wamoadgens da amgvarad, misi ganxorcielebis xelSewyoba EC-is daxmarebis gansakuTrebuli yuradRebis sagans unda warmoadgendes;

• unda Seesabamebodes mTavrobis mier SemuSavebul reformebis strategias;

• xels unda uwyobdes saqarTvelos mier aTaswleulis ganviTarebis miznebis (MDGs) miRwevas;

• unda Seesabamebodes EC-is arsebul resursebs (mag. gamoricxavdes msxvil kapitaldabandebebs);

• unda iZleodes EC-is SezRuduli resursebis koncentraciis saSualebas umTavresi prioritetebis Semcirebul raodenobaze;

• maqsimalurad unda uwyobdes xels teqnikuri daxmarebidan sabiujeto mxardaWeraze gadasvlas;

• SesaZleblobisamebr, unda avsebdes sxva donorebisa da saerTaSoriso safinanso organizaciebis Carevebs.

evrokavSir-saqarTvelos ENP-is samoqmedo gegma evrokavSirsa da saqarTvelos Soris urTierTobis Semdgomi ganmtkicebis winapirobas warmoadgens.; EC-is mier saqarTvelosTvis daxmarebis gawevis momavali prioritetebi, am strategiuli dokumentis miznebisTvis, warmodgenilia samoqmedo gegmis Svili Tavis saTaurebis saxiT. EC-is daxmarebis prioritetebi miesadageba EC-is daxmarebis yvela instruments da programas, romlebic xelmisawvdomi iqneba - an SeiZleba iyos – saqarTvelosTvis. genderuli Tanasworoba, rogorc sakvanZo sakiTxi, rac SeiZleba metad unda iqnas gaTvaliswinebuli programebSi yvela qvemoT CamoTvlili prioritetisTvis. 5.2 EC-is daxmarebis prioritetebi politikuri dialogi da reforma (ENP AP-is Tavi 4.1)

• am sferoSi EC–is daxmareba koncentrirebuli iqneba demokratiisa da kargi mmarTvelobis, marTlwesrigis, adamianTa uflebebis da fundamenturi Tavisuflebebis ganmtkicebaze. igi aseve moicavs danaSaulis winaaRmdeg brZolas da samoqalaqo sazogadoebis ganviTarebis xelSewyobas, socialuri da ekonomikuri sferoebis CaTvliT.

• sagareo da uSiSroebis politikis sferoSi gaZlierebul TanamSromlobasTan mimarTebaSi gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces terorizmis winaaRmdeg brZolis, masobrivi ganadgurebis iaraRis gavrcelebis aRkveTis da ganiaraRebis – maT Soris pirobiTi ganiaraRebis – da konfliqtebis prevenciisa da krizisis marTvis sakiTxebs.

• EC aseve xels Seuwyobs regionaluri TanamSromlobis axali mimarTulebebis ganviTarebas Savi zRvis auzsa da samxreT kavkasiaSi (mag. samecniero-kvleviTi mimarTuleba).

TanamSromloba saqarTvelos Sida konfliqtebis mogvarebis mizniT (ENP AP-is Tavi 4.2)

• EC gaagrZelebs afxazeTsa da samxreT oseTSi arsebuli konfliqtebis mSvidobiani gziT mogvarebisa da saqarTvelos teritoriuli erTianobis aRdgenisken mimarTul daxmarebas.

• evrokavSiris specialuri warmomadgenlis (EUSR) diplomatiuri da

politikuri moRvaweobis Sesavsebad evrokavSiri uzrunvelyofs daxmarebas konfliqtebis zonebSi reabilitaciisa da rekonstruqciisTvis, rac xels Seuwyobs konfliqtis mxareebs Soris ndobis aRdgenas da gaaumjobesebs dazaralebuli mosaxleobisa da iZulebiT gadaadgilebul pirTa (IDPs) sacxovrebel pirobebs.

• konfliqtis or zonaSi samSvidobo procesebis mimdinareobidan

gamomdinare, evrokavSiris Semdgomi daxmareba SeiZleba gaTvaliswinebul iqnas konfliqtis mogvarebisa da konsolidaciis yvela aspeqtSi, maT Soris Cveulebrivi saxis iaraRis – rogoricaa ukanono SALW (sasroli iaraRi da msubuqi kalibris iaraRi) da ERW (omis feTqebadi narCenebi) - Warbi dagrovebis aRmofxvris aspeqtSi.

TanamSromloba marTlmsajulebis, Tavisuflebisa da uSiSroebis sferoSi (ENP AP-is Tavi 4.3) evrokavSir-saqarTvelos samoqmedo gegmis prioritetebis Sesabamisad, am sferoSi daxmarebis fokusirebis sferoebs warmoadgens:

• marTlmsajulebis sistemis reforma, 2005 w. EUJUST-Themis-is misiis daxmarebiT SemuSavebuli sisxlis samarTlis marTlmsajulebis sistemisa da sasjelaRsrulebis sistemis strategiis ganxorcielebis CaTvliT;

• sazRvrebis marTva, treningebis gagrZelebis, agreTve sazRvrebis marTvis erToblivi sistemis strategiis ganxorcielebasa da Sesabamisi saministroebis/ saagentoebis reformaSi daxmarebis CaTvliT;

• Semarbilebeli RonisZiebebi (maT Soris xelaxla daSveba, viza, dokumentebis usafrTxoeba/ biometrika da TavSesafari);

• brZola organizebuli danaSaulis winaaRmdeg, maT Soris adamianebis, narkotikebis kontrabanda, fulis gaTeTreba da korufcia;

• TanamSromloba policiisa da marTlmsajulebis sferoSi. ekonomikuri da sicoaluri reforma, siRaribis daZleva da stabiluri ganviTareba (ENP AP-is Tavi 4.4) EC-is daxmareba mimarTuli iqneba siRaribis daZlevis, ekonomikuri zrdis, samuSao adgilebis Seqmnis da socialuri uTanasworobis umTavres prioritetebze, da konkretulad daxmarebas gauwevs:

• socialuri uzrunvelyofis sistemis mimdinare reformas, gansakuTrebiT socialur dacvas, bavSvebze zrunvas da janmrTelobis dacvas;

• veneruli daavadebebis prevenciasa da kontrols, kerZod, sazogadoebrivi janmrTelobis dacvis sferoSi saerTaSoriso xeTanxmebebis ganxorcielebis xelSewyobis gziT;

• 2006-2009 w.w. soflis meurneobis ganviTarebis strategiis ganxorcielebas, kerZod, sasoflo-sameurneo miwebis privatizacias, soflad saqmianobis gamravalferovnebas da turizms;

• sasoflo-sameurneo produqtebis xarisxis jaumjobesebas da dacvas;

• adgilobrivi saxelmwifo organoebis potencialis ganviTarebas; • biznes- da sainvesticio garemos gaumjobesebas; • stabiluri ganviTarebis strategiis Seqmnas.

vaWrobasTan dakavSirebuli sakiTxebi, sabazro da regulirebis reformebi (ENP AP-is Tavi 4.5) EC-is daxmareba, zogadad, mimarTuli iqneba administraciuli potencialis gaZlierebisken iseTi dargobrivi strategiebisa da politikuri kursis SemuSavebasa da ganxorcielebasTan mimarTebaSi, romelic SesabamisobaSi iqneba evrokavSiris politikasa da kanonmdeblobasTan; agreTve sabazro da regulirebis reformisken, raTa misces saqarTvelos PCA–sa da WTO-s winaSe aRebuli valdebulebebis Sesrulebis da ENP-is samoqmedo gegmis Sesabamisi debulebebis ganxorcielebis SesaZlebloba. am seqtorisTvis gaweuli daxmareba aseve asaxavs msoflio bankis mier 2003 w. vaWrobis ganviTarebis detalur erTian kvlevaSi (saqarTvelosTvis) warmodgenil rekomendaciebs. daxmareba Seexeba regulirebis daaxlovebas mraval sferoSi, maT Sorisaa:

• reformebi sabaJo sistemasa da kanonmdeblobaSi, romelTa mizania: vaWrobis xelSewyoba9, saqonlis importze, eqsportze da tranzitze sabaJo kontrolis gaZliereba da sazRvrebis erToblivi marTvis SemuSaveba;

• teqnikuri debulebebis, standartebisa da Sesabamisobis Sefaseba;

• sanitaruli da fito-sanitaruli (SPS) sakiTxebi;

• kompaniis daarsebis ufleba da kanoni, finansuri samsaxurebi da bazrebi;

• sagadasaxado sistemis da kanonmdeblobis reforma saerTaSoriso da evrokavSiris standartebis Sesabamisad;

• konkurenciis politika;

9 evrokavSiris (sabaJo gegmebi) da saerTaSoriso standartebis (msoflio savaWro organizaciis (TWO) standartebis sistema) safuZvelze

• mcire da saSualo sawarmoebis (SMEs) ganviTarebisTvis xelsayreli garemos Seqmna;

• inteleqtualuri da samrewvelo sakuTrebis uflebis dacva;

• saxelmwifo Sesyidvebi;

• statistika; • saxelmwifo finansebis marTva.

imavdroulad, daxmareba gaweuli iqneba administraciuli potencialis zrdis saqmeSi yvela zemoT CamoTvlil sferoSi, gansakuTrebiT vaWrobisa da ekonomikis saministroebsa da sabaJo da sagadasaxado organoebSi. EC-is daxmareba aseve moagvarebs GPS+-is (romlis beneficiaricaa saqarTvelo) ganxorcielebidan gamomdinare specifiur savaWro da sabaJo sakiTxebs, agreTve sxva SesaZlo momaval sakiTxebs, romlebic SeiZleba warmoiSvas evrokavSir-saqarTvelos ormxriv savaWro urTierTobebs. TanamSromloba specifiur seqtorebSi: transporti, energetika, garemos dacva, informaciis dacva da sainformacio saSualebebi, R&D (ENP AP-is Tavi 4.6) transportis sferoSi, daxmarebis miznebi iqneba:

• sakanonmdeblo da saregulacio sistemis evropul da saerTaSoriso standartebTan daaxlovebis procesi;

• satransporto infrastruqturis strategiis SemuSaveba;

• TanamSromloba Tanamgzavruli navigaciis sferoSi;

• sagzao moZraobisa da satransporto debulebebis srulyofa;

• portebis seqtoris restruqturizacia da daxmareba Sesabamisi IMO konvenciebis ganxorcielebis saqmeSi.

daxmareba xelmisawvdomi iqneba prioritetuli RonisZiebebisTvis SemdegTan SesabamisobaSi:

• umaRlesi donis jgufis rekomendaciebi umTavresi trans-evropuli satransporto arteriebis mezobel qveynebsa da regionebSi gayvanis Sesaxeb;

• baqos muSa jgufebis farglebSi gansazRvruli prioritetebi, romlebic damtkicebul iqna transportis ministrTa baqos konferenciis mier 2006 w. maisSi, sofiaSi, agreTve TRACECA-s sxva strategiebis prioritetebi.

saqarTvelom unda moaxdinos gaeros evropis ekonomikuri komisiis (UNECE) xelSekrulebis „ekipaJebis muSaoba saerTaSoriso saavtomobilo transportze“ (AETR) ratifikacia, ris Semdegac aRmoCenil iqneba daxmareba misi ganxorcielebis saqmeSi, gansakuTrebiT cifrul taqografTan mimarTebaSi. 2005 w. martSi komisiam aseve daamtkica komunike, romelic gvTavazobs 2010 wlisTvis evropis erTiani saaviacio sivrcis gafarToebas evrokavSriis mezobeli qveynebis Seyvanis gziT. amgvarad, daxmareba mosalodneli iqneba aviaciis seqtorSic, ramdenadac

saqarTvelo aviaciis evropuli konferenciis wevria da mosalodnelia, rom gaxdes JAA-s (erToblivi saaviacio administracia) wevri. energetikis seqtorSi, daxmareba gaweul iqneba:

• kaspiispireTis energo-resursebis ganviTarebasTan da maTi tranzitTan dakavSirebuli mravalmxrivi infrastruqturis Seqmna-ganviTarebis waxalisebisTvis;

• grZelvadiani erovnuli energo-politikis ganxorcielebisTvis;

• energo-infrastruqturis stabilurobisa da uSiSroebis maRali donis xelSewyobisTvis;

• energiis moxmarebis efeqturobis da energiis ekonomiis amaRleba, agreTve axali da ganaxlebadi energiis xelSewyobisTvis, gansakuTrebiT adgilobriv doneze;

• energetikasTan dakavSirebuli sakanonmdeblo/regulirebis sistemis, plus teqnikuri normebisa da standartebis harmonizacia evrokavSiris Sesabamis dokumentebTan.

saWiroebis mixedviT, daxmareba gaweul iqneba energetikis ministrTa baqos konferenciis muSa jgufebis mier SemuSavebuli rekomendaciebis ganxorcielebisTvis erovnul doneze. garemos dacvasTan mimarTebaSi, gansakuTrebuli yuradReba unda daeTmos Semdegis mxardaWeras:

• kanonmdeblobisa da ZiriTadi procedurebis SemuSaveba haerisa da wylis xarisxis, narCenebis marTvisa da bunebis dacvis adeqvaturi standatebis SemoRebis uzrunvelsayofad;

• multilateraluri garemosdacviTi xelSekrulebebis, gansakuTrebiT klimatis cvlilebis Taobaze gaeros CarCo konvenciis da misi kiotos protokolis da gaeros eek-is konvenciebis amoqmedeba;

• evrokavSiris wylis iniciativasTan da Savi zRvis dacvisken mimarTul sxva iniciativebTan dakavSirebuli samuSaoebi;

• samoqalaqo sazogadoebis, informaciis, monitoringisa da Sefasebis ganviTareba.

rac Seexeba sainformacio saSualebebs, daxmareba gaeweva erovnuli politikis damtkicebas eleqtronuli komunikaciebis seqtoris ganviTarebasTan mimarTebaSi da yovlismomcveli saregulacio sistemis Seqmnas, misi evrokavSiris sistemasTan Sesabamisobis gaTvaliswinebiT; es daxmareba aseve Seexeba erovnuli sakomunikacio komisiis potencialis ganmtkicebas. moxdeba kerZo seqtoris, administraciisa da moqalaqeebis mier on-lain momsaxurebis gamoyenebis xelSewyoba iseT sferoebSi, rogoricaa el-biznesi, el-mTavroba, el-jandacva da el-ganaTleba. R&D TanamSromlobis sferoSi gaweuli daxmareba mniSvnelovan wvlils Seitans saqarTvelos stabilur da obieqtur ekonomikur ganviTarebaSi da misi monawileobis gaaqtiurbaSi iseT samecniero-kvleviT saqmianobaSi, rogoricaa me-7 CarCo programa, erToblivi kvleviTi proeqtebi, maria kiuris saerTaSoriso mobilurobis sqema mecnierebisTvis da praqtikuli treningebi DG–is erToblivi kvleviTi centris (DG JRC) Svil

institutSi. me-7 CarCo programaSi saTanado monawileobis uzrunvelyofa SesaZlebelia saqarTvelos kvlevisa da ganaTlebis erovnuli qselis (GRENA) umTavres evropul struqturasTan - GEANT2-sTan dakavSirebis gziT. sistematurad moxdeba Savi zRvis regionSi sameqniero TanamSromlobisadmi regionaluri midgomis waxaliseba, maT Soris, Savi zRvis ekonomikuri TanamSromlobis (BSEC) saSualebiT. kontaqtebi adamianebs Soris (ENP AP-is Tavi 4.7) ganaTlebis sistemis reformisa da srulyofis mxardaWera evrokavSiris standartebTan da praqtikasTan maxlovebis mizniT mniSvnelovan rols Seasrulebs socialuri stabilurobis ganmtkicebisa da ekonomikuri zrdis xelSewyobis saqmeSi. am prioritetSi Sedis:

• iseT programebSi monawileobis gazrda, rogoricaa “Tempus” da “Youth in Action”;

• meti SesaZleblobis micema saqarTvelos moqalaqeebisTvis iseT gacvliT programebSi monawileobisTvis, rogoricaa “Erasmus Mundus”;

• ganaTlebis sistemis, maT Soris profteqnikuri swavlebis reformis mxardaWera;

• daxmarebis gaweva boloniis procesis (Bologna process) sruli ganxorcielebisTvis umaRlesi ganaTlebis seqtorSi;

• evropuli integraciis kvlevis xelSewyoba;

• kulturis sferoSi evrokavSiris programebis CarCoebSi TanamSromlobis masStabebis kvleva.

5.3 instrumentebi da saSualebebi 2007 wlidan EC-is daxmareba ganxorcieldeba rigi axali instrumentebis saSualebiT. ENPI, misi rogorc erovnuli, aseve transnacionaluri/ regionaluri, saerTaSoriso da Tematuri komponentebis CaTvliT, iqneba saqarTvelosTvis daxmarebis gawevis umTavresi axali instrumenti, Tumca stabilurobis instrumentis farglebSi SesaZloa garkveuli sxva RonisZiebebis mxardaWera, kerZod konfliqtis prevenciisa da krizisis marTvis da mogvarebis dargSi. sagareo daxmarebis axali instrumentebis SemoReba mniSvnelovnad gazrdis moqnilobas. teqnikuri daxmareba aRar iqneba saqarTvelosTvis komisiis sagareo daxmarebis programebis umTavresi arxi. daxmarebis sxva saxeebi, rogoricaa dawyvileba, TAIEX, sabiujeto mxardaWera – maT Soris dargobrivi midgomebis (SWARs) konteqstSi; infrastruqturisa da teqnikuri aRWurvilobis dafinanseba; da gaerTianebuli fondidan dafinanseba xelmisawvdomi iqneba da gamoiyeneba saWiroebisamebr. SesaZleblobisamebr, saqarTvelo miiRebs daxmarebas gaerTianebis programebSi (Community programs), saagentoebsa da qselebSi monawileobis

misaRebad, imdenad, ramdenadac isini Ria iqneba saqarTvelosTvis. ENP-is samoqmedo gegmaSi formirebuli mkafio struqtura xels Seuwyobs konkretul seqtorebSi evrokavSiris daxmarebis Tanmimdevrulobis uzrunvelyofas. damatebiTi daxmareba transportisa da energetikis infrastruqturaSi da garemos dacvaSi investiciebisTvis ganxorcieldeba umTavresad EIB sesxis gacemis gziT, rac damokidebuli iqneba 2007 wlidan samxreT kavkasiis regionSi bankis mandatis gagrZelebaze. saprocento ganakveTebis subsidiebi da grantebisa da sesxebis Serevis sxva meTodebi saerTaSoriso safinanso organizaciebis mier garemos dacvis, energetikisa da transportis sferoSi investiciebis regulirebis SesaZleblobas iZleva. rac Seexeba saprocento ganakveTebis subsidirebas – maTi relevanturoba unda Sefasdes yovel konkretul SemTxvevaSi da saWiroa yuradRebis miqceva, rom ar moxdes bazris mniSvnelovani darRveva. rac Seexeba garemos dacvas, umniSvnelovanes seqtorebs Sorisaa wylis menejmenti, narCenebis menejmenti da samrewvelo dabinZureba. energetikis mniSvnelovani seqtorebi moicavs energiis ganaxlebad resursebs, energiis racionalur moxmarebas da energiis dazogvas. investiciebi energetikul infrastruqturaSi/ qselSi principSi komerciuli operaciebi iqneba, Tu gaviTvaliswinebT maT finansur amonagebs. Tumca gamonaklis SemTxvevebSi, sadac CarTulia evrokavSiris specifiuri instrumentebi (gansakuTrebiT energomomaragebis saimedooba) da SedarebiT Znelia proeqtis dawyeba, SeiZleba ganxilul iqnas saprocento ganakveTis miznobrivi subsidirebis an grantebis da sesxebis kombinirebis sxva meTodebis gamoyeneba. transportTan mimarTebaSi saprocento ganakveTis subsidiebi an Serevis sxva sqemebi fokusirebuli unda iyos iseTi strategiuli mniSvnelobis mqone umniSvnelovanesi infrastruqturebis fondebis katalizirebaze, rogoricaa saerTaSoriso RonisZiebebi prioritetul satransporto arteriebis Seqmnis an maTi damTavrebis mizniT. im konkretul instrumentebs, romlebic xelmisawvdomi gazdeba saqarTvelosTvis am CSP-is farglebSi, gansazRvravs Semdegi dargebi: ENPI-is erovnuli asignebani saqarTvelosTvis saqarTvelosTvis erovnuli ENENPI-is farglebSi gasawevi daxmareba fokusirebuli iqneba orTxi ZiriTadi prioritetul mimarTulebaze: prioritetuli mimarTuleba 1: demokratiuli ganviTarebis, marTlwesrigisa da mmarTvelobis mxardaWera qve-prioriteti 1.1: demokratiis, adamianTa uflebebis, samoqalaqo sazogadoebis ganviTareba qve-prioriteti 1.2: marTlwesrigi da marTlmsajulebis sistemis reforma qve-prioriteti 1.3: kargi mmarTveloba, saxelmwifo finansuri reforma da administraciuli potencialis ganviTareba

prioritetuli mimarTuleba 2: ekonomikuri ganviTarebisa da ENP samoqmedo gegmis ganxorcielebis mxardaWera qve-prioriteti 2.1: sagareo vaWrobis ganviTareba da sainvesticio klimatis gaumjobeseba qve-prioriteti 2.2: PCA/ENP samoqmedo gegmis ganxorcielebisa da saregulacio reformebis mxardaWera qve-prioriteti 2.3: ganaTleba, profesiuli swavlebis CaTvliT, mecniereba da kontaqtebi/urTierTgacvla adamianebs Soris prioritetuli mimarTuleba 3: siRaribis daZlevisa da socialuri reformebis mxardaWera qve-prioriteti 3.1: socialuri reformebis ganmtkiceba janmrTelobis dacvisa da socialuri uzrunvelyofis dargSi qve-prioriteti 3.2: sasoflo da regionaluri ganviTareba prioritetuli mimarTuleba 4: saqarTvelos Sida konfliqtebis mSvidobiani mogvarebis xelSewyoba ENPI-is trans-nacionaluri/ regionaluri programa10 ENPI-is regionaluri komponenti xels Seuwyobs am strategiaSi Camoyalibebuli miznebis miRwevas saqarTvelosTvis mniSvnelovani prioritetebis garkveuli raodenobis ganxorcielebis gziT, Tumca realur regionalur ganzomilebaSi rogorc erToblivi ganxorcielebis, aseve zemoqmedebis TvalsazrisiT. dargobriv doneze es gansakuTrebiT miesadageba transports (transportis ministrTa baqos konferenciis bolo Sexvedraze baqos muSa jgufebis mier damtkicebuli rekomendaciebi, aseve TRACECA-s ministrTa konferenciis mier 2006 w. maisSi sofiaSi damtkicebuli TRACECA–s strategia), energetikas (moicavs, 2004 wlis 13 noembris energetikis ministrTa baqos konferenciis Sedegebis konteqstSi, am sferos yvela regionalur elements, gansakuTrebiT, energetikuli bazrebis harmonizaciasTan, navTobisa da gazis tranzitTan, eleqtroenergiasTan, energiis efeqtur gamoyenebasTan da energiis dazogvasTan da energiis ganaxlebad wyaroebTan mimarTebaSi, agreTve im energetikul proeqtebSi investirebasTan mimarTebaSi, romlebic erToblivi interesis sagans warmoadgenen) da garemos dacvas (gamiznulia, sxva Soris, evrokavSiris wylis iniciativis regionalur aspeqtebze, aseve tyeebis dacvis da racionaluri marTvis regionalur aspeqtebze, regionalur zRvebTan dakavSirebul regionalur TanamSromlobaze da multilateralur xelSekrulebebTan Sesabamisobaze). garda amisa, iq, sadac regionaluri donis RonisZiebebi moicaven erovnul doneze gasatarebel RonisZiebebs, ufro efeqturad mogvardeba

10 detalebi mocemulia dokumentSi ENPI-is 2007-2013 w.w. strategia samxreT regionSi da 2007-2010 w.w. regionaluri indikatiuri programa.

sazRvrebis da Semarbilebeli RonisZiebebis marTvis, saerTaSoriso organizebuli danaSaulis winaaRmdeg brZolis da sabaJos konkretuli aspeqtebi. es SesaZloa moicavdes RonisZiebebs sabaJosa da sazRvrebis marTvasTan, sazRvrebis erToblis marTvasTan, saerTaSoriso organizebuli danaSaulis winaaRmdeg brZolasTan, Serbilebisa da TavSesafris micemasTan mimarTebaSi. dabolos, aseve warmodgenili iqneba SME TanamSromlobisa samoqalaqo sazogadoebis TanamSromlobis sferoSi regionaluri RonisZiebebis garkveuli diapazoni. ENPI-is regionTSorisi programa11

ENPI-is regionaTSoris programaSi Seva is RonisZiebebi, romlebic, TvalsazrisiT saukeTesod da erTnairad xorcieldeba yvela mezobel qveyanaSi. magaliTad, TAIEX, TEMPUS da stipendiebis axali programa. ENPI-is sazRvrebis marTvis saqmeSi TanamSromlobis (CBC) / samezoblo da partniorobis programebi (NPP)12 NPP-ebis safuZveli iqneba ori saxis programebi: bilateraluri programebi (Cveulebriv or mosazRvre qveyanas Soris) da multilateraluri programebi (mag. Savi zRvis auzisTvis). ramdenadac saqarTvelos ara aqvs fizikuri sazRvrebi momaval gafarToebul evrokavSirTan, igi monawileobias miiRebs Savi zRvis irgvliv multilateralur TanamSromlobaSi. ENPI-is Tematuri programebi13 axali instrumentebis farglebSi xelmisawvdomi iqneba sul xuTi Tematuri programa. amaTgan, “Serbileba da TavSesafris micema”, “investireba adamianebSi”, “sakvebiT uzrunvelyofa” da “garemos dacva da bunebrivi resursebis, maT Soris energies stabiluri marTva” potenciurad relevanturia saqarTvelosTvis. ramdenadac es sakiTxebi erovnul/regionalur ENPI paketebiTac iqneba gaTvaliswinebuli, damatebiTi Tenaturi RonisZiebebi gatarebul iqneba mxolod im SemTxvevaSi, Tu isini aSkara Rirebulebas warmoadgenen. stabilurobis instrumenti stabilurobis instrumentis umTavresi mizania efeqturi, drouli, moqnili da erToblivi reagirebis moxdena kriziseble an politikur arastabilurobaze. saqarTvelos SemTxvevaSi gansakuTrebiT miesadageba afxazeTisa da samxreT oseTis konfliqtebs, romlebic kiTxvis niSnis qveS ayenebs saqarTvelos teritoriul erTianobas da safrTxes uqmnis

11 detalebi SemuSavdeba calke strategiul dokumentSi, ENPI-is regionTSorisi programisTvis 12 detalebi warmodgenili iqneba calke CBC strategiul dokumentSi/ indikatiur programaSi 13 yoveli Tematuri programisTvis finansuri resursebis gamoyofa daigegmeba erTiani strategiuli dokumentis safuZvelze. “politikis Serevis” SemuSavebisas CSP/RSP dokumentebma unda gansazRvros NIP/RIP-ebisTvis Rirebulebis damatebis SesaZleblobebi Tematuri programebis gamoyenebis gziT

saqarTvelos uSiSroebas. ganuwyveteli daZabulobisa da incidentebis miuxedavad, samSvidobo gegmebi 2005 w. da 2006 w. warmodgenilia konfliqtis monawile yvela mxaris mier, romlebSic Cans mniSvnelovani damTxvevebi Sualedur safexurebze, magram SesaZlebeliauTanxmoebebis prognozireba finalur etapze. stabilurobis instrumentis farglebSi SesaZlebelia Semdgomi daxmarebis gaweva samSidobo gegmebis ganxorcielebis saqmeSi saqarTvelos Sida konfliqtis mogvarebis mizniT. saqarTvelosTvis aseTive mniSvnelovani SeiZleba iyos qveiTsawinaaRmdego naRmebis, aufeTqebeli saartilerio amuniciis, Warbi cecslsasroli iaraRisa da sxva asafeTqebeli mowyobilobebis samoqalaqo sazogadoebaze zemoqmedebis mosagvarebeli RonisZiebebi. aseTi RonisZiebebi, saWiroebis SemTxvevaSi, SesaZloa ganxorcieldes stabilurobis instrumentis da ENPI-is erovnuli da regionaluri paketebis farglebSi. EIDHR II instrumenti saqarTvelo, garda adamianTa uflebebiTan/ demokratiasTan dakavSirebuli daxmarebisa, romelic xorcieldeba ENPI-is erovnuli programiT, EIDHR II instrumentis potencialuri beneficiaria. saqarTvelos monawileoba gaerTianebis (Community) programebSi SesaZleblobisamebr, saqarTvelo miiRebs daxmarebas gaerTianebis programebSi, saagentoebsa da qselebSi monawileobis misaRebad – Tu isini gaxsnili iqneba am qveynisTvis. ENP-is samoqmedo gegmiT gaTvaliswinebuli mkafio struqtura uzrunvelyofs evrokavSiris daxmarebis konkretul seqtorebTan Sesabamisobas.

6. danarTebi 6.1. danarTi 1: SCP-s sakonsultacio procesi 2006 w. 20/21 ivnisi: pirveli saprogramo misia – Tbilisi saministroebi, romlebsac daukavSirdnen: sagareo saqmeTa saministro finansTa evropuli da evro-atlantikuri integraciis economikuri ganviTarebis iusticiis Sinagan saqmeTa energetikis mecnierebisa da ganaTlebis soflis meurneobis janmrTelobis dacvis konfliqtebis mogvarebis erovnuli sakoordinacio organos direqtori saqarTvelos parlamenti: evrokavSirTan integraciis saparlamento komitetis Tavmjdomare saerTaSoriso safinanso organizaciebi da sxva donorebi: msoflio banki, saerTaSoriso savaluto fondi, USAID, korporacia “aTaswleulis gamowveva” mrgvali magida adgilobriv arasamTavrobo organizaciebTan Sexvedra wevri qveynebis adgilobrivi warmomadgenlobebis asistent oficrebTan 2006 w. seqtemberi CSP/NIP-is samuSao versiis wardgena NCU–sa da adgilobrivi xelisuflebis organoebisTvis TbilisSi komisiis delegacies mier 2006 w. 3-5 oqtomberi sagareo saqmeTa da evro-atlantikuri integraciis saministroebisTvis CSP/NIP-is samuSao versiis wardgena komentarebisTvis 2006 w. 24 oqtomberi saqarTvelom warmoadgina vrceli komentarebi CSP/NIP-is samuSao versiasTan dakavSirebiT 2006 w. 3 noemberi komisiis mier NIP–is meore versiis gadacema saqarTvelos xelisuflebisTvis 2006 w. 14 noemberi saqarTvelos mier revizirebul CSP–sa da NIP-ze Semdgomi komentarebis warmodgena

6.2. danarTi 2: garemos dacvis mdgomareoba saqarTveloSi bunebrivi garemos mdgomareoba saqarTveloSi ZiriTadi ekologiuri problemebia haeris xarisxi, wylis xarisxi, narCenebis menejmenti, miwis gamoyeneba, sanapiroebisa da zRvis dabinZureba, qimikatebi da bunebriv dacva. haeris dabinZureba, gansakuTrebiT saavtomobilo moZraobisgan, romlis Semdeg energetikis seqtori da mrewveloba dganan, mniSvnelovani problema xdeba. saqarTvelos gaaCnia haeris damabinZurebeli daaxloebiT 3,000 statikuri wyaro, romelTagan sruli datvirTviT bevro ar muSaobs. haeris damabinZureblebis adgilobrivi gamonabolqvis wyaroebi Semoifargleba sami seqtoriT: energetika, mrewveloba da transporti. rac Seexeba wylis dabinZurebas, infrastruqtura, umetesad, arasakmarisi da moZvelebulia. miuxedavad amisa, saqarTvelos wylis mniSvnelovani resursebis gaaCnia, magram maTi ganawileba araTanabaria geografiuli pirobebis gamo. monacemebi zedapiruli da miwisqveSa wylebis Sesaxeb SezRuduli raodenobiTaa. sasmeli wylis xarisxi saeWvoa, radgan infrastruqturis ukmarisoba da Camonadeni wylebisgan dabinZureba problemebs qmnis. narCenebis menejmenti seriozuli gamowvevaa, maT Soris prevenciasTan, mogrovebasTan, damuSavebasTan, daxarisxebasa da saboloo ganadgurebasTan mimarTebaSi. mniSvnelovan problemas qmnis narCeni pesticidebis maragebi. ar arsebobs erTiani saxelmwifo strategia narCenebis menejmentTan mimarTebaSi. rac Seexeba bunebis dacvas, miwis degradacia da gaudabnoeba seriozuli problema xdeba. gauaresebuli saxcovrebeli pirobebisa da kontrolis ukmarisobis gamo, gaxSirda xe-tyis ukanono Wra. rac Seexeba sanapiroebisa da zRvis dabinZurebas, wyaroebs Sorisaa samrewvelo “cxeli wertilebi”, gaJonvebi navTobsadenebidan da navTobis satransporto saSualebebidan. miwis gamoyenebasTan mimarTebaSi, gansakuTrebuli yuradReba esaWiroeba administraciul struqturebs sivrcobrivi dagegmvis sistemisa da ekologiuri menejmentisTvis. samrewvelo dabinZureba umeteswilad gamowveulia metalurgiuli, navTobis gadamuSavebeli, qvanaxSirmompovebeli da qimiuri warmoebiT, rac sastik dabinZurebas iwvevs. arsebul trans-sasazRvro ekologiuri problemebs Sorisaa saziaro wylebiT sargebloba da maTi dacva, gansakuTrebiT mtkvari-araqsis auzisa da Savi zRvis. mtkvari-araqsis mdinareTa auzi sasmeli wylis mniSvnelovan wyaros warmoadgens regionSi da mdinare mtkvris auzSi arsebuli problemebi dakavSirebulia rogorc wylis raodenobasTan, aseve xarisxTan. wylis xarisxze uaryofiTad moqmedebs komunaluri da samrewvelo Camonadeni wylebis CaSveba da namuSevari sasoflo-sameurneo

wylis Cabruneba, sanapiro teritoriebis navTobiT dabinZureba da biomravalferovnebis – maT Soris Tevzis jiSebis raodenobis – daqveiTeba. rac Seexeba globalur ekologiur problemebs, kerZod klimatis cvlilebas, saqarTvelo 1999 w. miuerTda kiotos protokols, da, amgvarad, unda Seasrulos Sesabamisi debulebebi, da, SesaZleblobisamebr, ganaxorcielos konkretuli politika da RonisZiebebi saTburis airis SemcirebisTvis, gansakuTrebiT energetikisa da mZime mrewvelobis seqtorebSi. ekologiuri politika pirveli erovnuli ekologiuri samoqmedo gegma (NEAP) damtkicebul iqna 2000 wels da gaTvaliswinebuli iyo 5-wliani periodisTvis. misi eqvsi prioriteti moicavda: wyalmomaragebisa da kanalizaciis sistemebis reabilitaciasa da gaumjobesebas; komunaluri transportis wilis gazrdas da sawvavis xarisxis monitorings; dabinZuebis prevencias saukeTeso xelmisawvdomi teqnologiebis (BTA) darengvisa da warmoebis SedarebiT sufTa meTodebis danergvis gziT; narCenebis menejmentis gaumjobesebas ekonomikuri instrumentebis gamoyenebis gziT; sanapiro zolis erToblivi marTvis danergva Savi zRvis ekologiuri problemebis mogvarebis mizniT; da biomravalferovnebis, maT Soris tyis ekosistemebis dacva. Tumca, pirveli NEAP-is rekomendaciebis mxolod mcire nawili ganxorcielda, rac, umTavresad, resursebis simwirem ganapiroba. amjerad, mzadebis procesSia meore NEAP. aseve SemuSavebis procesSia adgilobrivi ekologiuri samoqmedo gegmebi SerCeul municipalitetebSi. ekologiuri kanonmdebloba da misi gamoyeneba saqarTvelos konstituciaSi Camiyalibebulia ZiriTadi wesebi garemos dacvasa da bunebrivi resursebis gamoyenebasTan mimarTebaSi. igi, agreTve, yvelas aZlevs samuSao da sacxovrebeli pirobebis Sesaxeb informaciis wvdomis uflebas. kanoni garemos dacvis Sesaxeb miRebul iqna 1996 w. igi qmnis zogad iuridiul struqturas da moicavs problemebis farTo diapazons, maT Soris ekologiuri standartebis dadgenas, bunebrivi resursebis gamoyenebasTan dakavSirebuli saqmianobis licenzirebas, ekologiuri licenziebis gacemas, ekologiuri informaciis saxelmwifo reestrebis warmoebas da monitorings. igi aseve iTvaliswinebs sagadasaxado SeRavaTebs maTTvis, vinc saukeTeso xelmisawvdom teqnikas da mcirenarCenian teqnologiebs iyenebs an awarmoebs ekologiurad sufTa produqcias. kanonSi aseve CamoTvlilia moqalaqeTa ekologiuri uflebebi, da Camoyalibebulia ZiriTadi ekologiuri moTxovnebi saqonlis warmoebisa da narCenebis dagrovebis mimarT, mocemulia safuZveli proeqtebis saxelmwifo ekologiuri eqspertizis Casatareblad. amasTan dakavSirebiT kanoni aseve 1996 wels iqna miRebuli.

kanoni ekologiuri nebarTvebis Sesaxeb, romelic moicavs ekologiuri zemoqmedebis Sefasebasac, miRebul iqna 1996 w. haeris xarisxis sferoSi saqarTvelom 1999 wels miiRo kanoni garemomcveli atmosferos dacvis Sesaxeb, romelSic gaTvaliswinebulia evrokavSiris ramdenime moTxovna. rac Seexeba narCenebis menejments, 1995 w. miRebul iqna kanoni saxifaTo narCenebis tranzitisa da importis Sesaxeb. amjerad ganxilvis etapze imyofeba kanoni komunaluri da saxifaTo narCenebis klasifikaciis, mogrovebis, transportirebis, gadamuSavebis da xelaxali gamoyenebis, agreTve ganadgurebis Sesaxeb. wylis xarisxis sferoSi umniSvnelovanesi kanonia kanoni wylis Sesaxeb, romelic ZalaSi 1997 w. Sevida, bolo Sesworeba ki 2000 wels iqna Setanili. bunebis dacvasTan dakavSirebiT kanonmdebloba mravalmxrivia (kanoni niadagis dacvis Taobaze (1994 w.), kanoni daculi teritoriebis sistemis Sesaxeb (1996), kanoni cocxali bunebis Taobaze (1996), satyeo kodeqsi (1999 w.) da kanoni safrTxis winaSe myofi jiSebis Taobaze (2003 w.). danarCeni kanonmdebloba moicavs kanons mineraluri resursebis Taobaze (1996 w.), kanons saxifaTo qimiuri nivTierebebis Sesaxeb (1998 w.), kanons zRvis Sesaxeb (1998 w.), kanons bunebrivi resursebis mosakreblebTan dakavSirebiT (2004 w.) da kanons licenziebisa da nebarTvebis Taobaze (2005 w.). saqarTvelom gamoaqveyna saangariSo moxsenebebi qveyanaSi bunebrivi garemos mdgomareobasTan dakavSirebiT. mTlianobaSi, ekologiuri kanonmdebloba ramdemine sferoSi arsebobs, Tumca saWiroebs Semdgom srulyofas, gansakuTrebiT kanonmdeblobis gamoyenebasTan mimarTebaSi. saqarTvelo garkveuli sirTuleebis winaSe dgas ekologiuri kanonmdeblobis gamoyenebasa da amoqmedebasTan dakavSirebiT, rasac ganapirobebs SezRuduli administraciuli potenciali da finansuri resursebi, gansakuTrebiT regionalur da adgilobriv doneebze. administraciuli potenciali bunebruvu garemosa da bunebrivi resursebis saministro Seiqmna 1991 w. 2004 w. ganxorcielebuli institucionaluri reformis Sedegad saministrom reogranizacia ganicada da axla garemos dacvis da bunebrivi resursebis saministro ewodeba. igi warmoadgens erovnul organos, romelic pasuxismgebelia garemos dacvis – maT Soris bunebis dacvisa da tyis marTvis – ganxorcielebaze, xelSewyobaze da politikis da strategiis gatarebaze. 2005 w., adgilobrivi da saerTaSoriso eqspertebis rekomendaciebis Sesabamisad, saministros daqvemdebarebaSi Seiqmna garemosdacviTi inspeqcia, romlic funqciaa garemosdacviTi kanonebisa da debulebebis sisruleSi moyvana. strategiuli dagegmvis gaumjobesebis, garemosdacviTi kanonmdeblobis ganxorcielebis da aRsrulebis saqmeSi saqarTvelosTvis mTavar

gamowvevas warmoadgens administraciuli potencialis gaZliereba, gansakuTrebiT regionalur da adgilobriv doneebze, Sesabamisi organoebis urTierTkoordinaciis CaTvliT. monawileoba regionalur da saerTaSoriso procesebSi saqarTvelom moaxdina im saerTaSoriso da regionaluri konvenciebis ratifikacia, romlebsac xeli moawera, garda transsasazRvro konteqstSi garemosdacviTi zemoqmedebis Sefasebis Taobaze gaeros eel-is konvenciis garemosdacviTi Sefasebis strategiuli protokolisa. saqarTvelos xeli ara aqvs mowerili gaeros eek-is konvenciaze transsasazRvro wylis resursebis da saerTaSoriso tbebis dacvisa da gamoyenebis Taobaze. saqarTvelo Savi zRvis dabinZurebisgan dacvis komisiis (Savi zRvis komisiis) wevria. es aris Savi zRvis dabinZurebisgan dacvis Taobaze konvenciisa da Savi zRvis strategiuli samoqmedo gegmis ganmaxorcielebeli organo. am komisiis mizania saxmeleTo wyaroebidan, sazRvao transportidan, mdinareebidan da a.S. dabinZurebasTan brZola, sazRvao saarsebo resursebis racionaluri marTva da wvlilis Setana stabilur socialur ganviTarebaSi. Semdgom, saqarTvelo aris dunai-Savi zRvis (DABLAS) specialuri komisiis wevri, romelic warmoadgens dumaisa da Savi zRvis wylis dacvasa da wyalTan dakavSirebul sakiTxebSi saerTaSoriso safinanso organizaciebs (IFIs), donorebsa da beneficiarebs Soris TanamSromlobis platformas. misi umTavresi mizania dafinansebis gamoyenebis strategiuli koncentrirebis xelSewyoba da am regionSi moqmedi yvela safinansi instrumentis saqmianobis ueTierTkoordinaciis uzrunvelyofa. saqarTvelo monawileobs procesSi “garemos dacva evropisTvis” romelic Seiqmna 1989 da warmoadgens multilateralur struqturas, romelic xelmZRvanelobs Zveli reJimebisgan warmoqmnili da evrokavSirisken mimavali centraluri da aRmosavleTevropuli qveynebis garemosdacviT sakiTxebze informirebulobis amaRlebis process. procesis umTavresi RonisZiebebi xorcieldeba specialuri komisiis mier, romlis Tana-Tavmjdomarea [evro]komisia da NIS-is garemos dacvis ministry. saqarTvelo monawileobs evrokavSiris wylis iniciativis aRmosavleT evropis, asmierkavkasiisa da centraluri aziis komponentSi – evrokavSiris wylis iniciativis regionalur komponentSi, romelic 2002 w. stabiluri ganviTarebis msoflio samitze gamocxadda. iniciativis mizania wylis ukeTesi marTvis xelSewyoba da dainteresebuli mxareebis urTierTkoordinacia. saqarTvelo aseve monawileobs Bevropasa da aziaSi satyeo kanonis dacvis marTvis (FLEG) procesSi, romelic Seexeba tyeebis marTvas da regionSi tyeebis dacvas da racionalur marTvas. saqarTvelos (somxeTTan, azerbaijanTan da evropis komisiasTan erTad) aris amierkavkasiis regionaluri garemosdacviTi centris (REC)

damfuZnebeli da maspinZeli qveyana. REC-amierkavkasiis - romlis Stab-bina TbilisSi mdebareobs – mizani aris samxreT kavkasiaSi arsebuli ekologiuri problemebis mogvareba yvela doneze dainteresebul mxareTa regionaluri TanamSromlobis xelSewyobis gziT, samoqalaqo pirebis, samTavrobo organoebis, adgilobrivi mosaxleobis da biznes-seqtoris CarTviT. REC-amierkavkasiis mizania aseve garemos dacvasTan dakavSirebuli gadawyvetilebebis miRebis procesSi sazogadoebis monawileobis xelSewyoba. ZiriTadi sferoebi, sadac saWiroa RonisZiebebis gatareba saqarTvelo garemos dacvis gaumjobesebis saqmeSi mniSvnelovani sirTuleebis winaSe dgas. umniSvnelovanesi sferoebia haeris xarisxi, wylis xarisxi, narCenebis marTva, miwaTsargebloba, sanapiroebisa da zRvis dabinZureba, qimikatebi da bunebis dacva. rac Seexeba klimatis cvlilebas, saqarTvelom unda ganaxorcielos klimatis cvlilebis Taobaze gaeros CarCo konvenciis kiotos protokolis Sesabamisi debulebebi. saqarTvelos mniSvnelovani SesaZleblobebi gaaCnia am protokoliT gaTvaliswinebuli moqnili meqanizmebis gamoyenebasTan mimarTebaSi. saWiroa institucionaluri da administraciuli potencialis ganmtkiceba, gansakuTrebiT strategiul dagegmvasTan, ganxorcielebasa da ZalaSi SeyvanasTan mimarTebaSi. sruli datvirTviT muSaobis pirobebSi REC–s SeuZlia garemosdacviTi informirebulobisa da dacvis xelSewyoba dainteresebuli mxareebis TanamSromlobis mizniT forumis mowyobis gziT. umniSvnelovanesi garemosdacviTi sferoebi, sadac saWiroa zomebis miReba, gansazRvrulia evrokavSir-saqarTvelos samoqmedo gegmis garemosdacviT nawilSi, romelic SemuSavebul iqna evropis samezoblos politikis CarCoebSi. igi gansazRvravs rig samoqmedo prioritetebs, romlebic ukavSirdeba rogorc garemosdacviT mmarTvelobas da konkretul problemebTan dakavSirebul RonisZiebebs, aseve saerTaSoriso da regionalur TanamSromlobas garemosdacviT sakiTxebze. samoqmedo gegmis ganxorcielebisTvis gadadgmuli nabijebi aseve garkveul wvliles Seitans partniorobisa da TanamSromlobis xelSekrulebis miznebis miRwevis saqmeSi.

6.3. danarTi 3: sul evrokavSiris mier saqarTveloze gacemuli grantebi 1992- 2006 w.w. sul evrokavSiris mier 1992- 2006 w.w. saqarTveloze gacemuli grantebi (garda qvemoT moyvanili ricxvebisa, saqarTvelo grantebs iRebs TACIS-is regionaluri programis farglebSi – TRACECA, INOGATE, bunebrivi resursebi) 1992

1993 19941995

19961997

19981999

20002001

2002 2003

2004

2005 2006 1992 2006

TACIS(*)

13 10 16 16 15 14 25 0 20 129

ECHO

12 45 16 13 4 4.2 4 2 2 102.2

daxmareba sakvebiT (DG AGRI fondebidan)

- 41 22 - - - - - 63

gansakuTrebuli humanitaruli daxmareba

6 - - - - - - - 0 6

sakvebiT uzrunvelyofis programa

- - 34 12 13 12 10 10 91

reabilitacis konfliqtebis zonebSi

- - 8 4 5 - 2 2 2 23

makro-finansuri daxmareba

- - - 19 6 - 7 33 65

daxmareba ruseTis finansuri krizisis zemoqmedebis Sesarbileblad

- - - 4 - - - 4

CFSP da RRM (**)

- - - - 2 2 5 9

demokratiisa da adamianTa uflebebi evropuli iniciativa

- - - - - 2 2 2 2 8

sxva (DC, PVD-NGO)

2 1 2 5

s u l

31 96 96 68 45 22.2 59 17 71 505.2

* 2-wliani daxmarebebi ** EC-is CFSP-is biujeti aseve gamoiyeneba samxreT kavkasiaSi evrokavSiris sagangebo warmomadgenlis da saqarTveloSi marTlwesrigis misiis – EUROJUST THEMIS-is saqmianobis dasafinanseblad

6.4. danarTi 4: EC-is mier saqarTvelosTvis warsulSi gaweuli daxmareba TACIS-is erovnuli programa. damoukideblobis miRebis Semdeg TACIS-is programam xeli Seuwyo sabazro ekonomikaze gadasvlas da demokratiuli instituciebis Seqmnas, gansakuTrebiT samarTlebrivi da saregulacio reformebis da saqarTvelos kanonmdeblobis evrokavSiris kanonmdeblobasTan daaxlovebis saqmeSi daxmarebis gawevis gziT. 2004/2006 w.w. TACIS-is revizirebuli NIP-is prioritetul sferoebs warmoadgenda:

1. daxmarebis gaweva institucionaluri, samarTlebrivi da administraciuli reformebis saqmeSi, umTavresad marTlwesrigis, PCA-is Sesrulebisa da sagadasaxado da sabaJo administraciis institucionaluri potencialis ganviTarebis sferoSi (24.5 mln evro)

2. daxmarebis gaweva gardamavali periodis socialuri Sedegebis mogvarebis saqmeSi, umTavresad janmrTelobis dacvis, socialuri daxmarebis da bavSvTa socialuri uzrunvelyofis reformaSi

sakvebiT uzrunvelyofis programa. 1996 wlidan evrokomisiam 91 milioni evro moaxmara saqarTvelos EC FSP-is farglebSi, maT Soris 78.3 mln evro 1997-2005 w.w. periodSi. programa mTlianobaSi warmatebuli iyo da mniSvnelovani roli Seasrula im politikis ganviTArebaSi, romlis mizanic iyo saqarTveloSi praqtikisa da kanonmdeblobis saerTaSoriso da evrokavSiris standartebTan SesabamisobaSi moyvana. daxmarebis gaweva moxda ucxouri savaluto meqanizmiT, romlis Sesabamisi (counter-value) Tanxebi Caedineboda erovnul saxelmwifo biujetSi im seqtorebSi reformis xelSewyobis mizniT, romlebic uSualod moqmedebdnen sakvebiT uzrunvelyofaze, siRaribis Semcirebaze da saxelmwifo danaxarjebis marTvaze, rogoricaa soflis meurneobisa da socialuri seqtori, statistikisa da saxelmwifo finansebis Sesabamis sferoebTan erTad. ECHO. 1993-2006 w.w. periodSi saqarTvelom ECHO-s saSualebiT 102.2 milioni evro miiRo, ZiriTadad pirdapir sagangebo daxmarebis saxiT, raTa daeZlia samoqalaqo omis zemoqmedeba da sabWoTa kavSiris daSlis Sedegebi. wlebis ganmavlobaSi yuradReba sakvebi produqtebiT momaragebidan gadatanil iq na sakvebiT uzrunvelyofisa da SemosavlisDmiRebis RonisZiebebze, ufro metad im mosaxleobis mimarT, romelic konfliqtis zemoqmedebis qveS imyofeboda. 2004-2006 w.w. ECHO-m daafinansa 6 mln evros Rirebulebis daxmarebis paketi saqarTveloSi iZulebiT gadaadgilebul pirTaTvis, agreTve daucveli jgufebisTvis afxazeTsa da dasavleT saqarTveloSi. Semosavlis gamomuSavebisken mimarTuli RonisZiebebi, romelic ECHO-m sakvebi produqtebiT momaragebis Canasacvleblad wamoiwyo da romlebic 2007 welsac gagrZeldeba 2006 wlis 2 mln evroiani biujetiT, dagegmilia rom TandaTanobiT gadavides ekonomikuri reabilitaciis programaze, rogorc daxmarebis reabilitaciasa da ganviTarebasTan dakavSirebis (LRRD) politikis nawili.

EU-s daxmareba konfliqtis zonebSi reabilitaciisa da ndobis aRdgenis RonisZiebebisken. EC sarTvelos umsxvilesi donoria konfliqtis zonebSi, gamoyo ra daxmareba 1997 wlidan 25 mln evros odenobiT afxazeTisTvis da TiTqmis 8 mln evro samxreT oseTisTvis. EC-is reabilitaciis programa saqarTveloSi afinansebs socialuri da ekonomikuri reabilitaciis yovelismomcvel programebs samxreT oseTis (7.5 mln evro 1997 wlidan) da afxazeTis (2 mln evro 1997 wlidan) konfliqtis zonaSi. afxazeTsa da samxreT oseTSi sareabilitacio RonisZiebebisTvis 2004-2006 w.w. gamoyofil iqna kidev 4 mln evro. garda amisa, EC-m saqarTvelos 9.5 mln evro gadasca grantis saxiT enguris hidroeleqtrosadguris (HPP) saswrafo remontisTvis. proeqtebi warmatebiT ganxorcielda. axali generatori 260 megavat simZavres Sematebs enguris hess, romelic saqarTvelos mTliani energomomaragebis 10%-s gamoimuSavebs. sareabilitacio programebma evrokavSiris roli ndobis aRdgenis saqmeSi mniSvnelovnad aamaRla da 2001 wlidan EC monawileobs JCC-Si (samxreT oseTis erToblivi sakontrolo komisia). enguris proeqtma aseve cxadyo, rom ekonomikuri reabilitacia ori mxaris daaxloebis efeqturi saSualebaa. reabilitaciis programas daemata politikis Serevis instrumentebi, maT Soris humanitaruli daxmarebis, decentralizebuli TanamSromlobis da EIDHR proeqtebi, romelsac axorcielbdnen saerTaSoriso da adgilobrivi arasamTavrobo organizaciebi. delegacia da ECHO gansakuTrebul aqcents akeTebdnen regionisTvis daxmarebis reabilitaciasa da ganviTarebasTan dakavSirebis (LRRD) politikis Tanmimdevrulobis uzrunvelyofaze sxvadasxva xelmisawvdomi instrumentis gamoyenebis gziT. es midgoma unda gagrZeldes ENPI-is da 2007 wlidan gansaxorcielebeli momavali Tematuri programebis farglebSic. makro-finansuri daxmareba (MFA). MFA exmareba saqarTveloSi ekonomikuri reformebis ganxorcielebas da valis gadaxdis strategiis srulyofas. 1998 w. ivlisSi saqarTvelom gadaixada evrokavSirisadmi davalianebis darCenili nawili (131 mln evro). amis Sedegad qveyanam miiRo daxmarebaTa paketi (1998-2004 w.w.) romelic Sedgeboda 110 mln evros sesxisa da mTlianobaSi 65 mln evros odenobis grantebisgan. 2006 w. ianvarSi sabWom miiRo gadawyvetileba 33.5 mln evros odenobis grantis saxiT makro-finansuri daxmarebis axali paketis gamoyofis Taobaze. am daxmarebis mizania ekonomikuri reformebis mxardaWera da saqarTvelos xelSewyoba valis stabilurobis gaumjobesebis saqmeSi. es daxmareba saqarTvelosTvis saerTaSoriso safinanso organizaciebis da ormxrivi organizaciebis mier xelisuflebis ekonomikuri stabilizaciisa da reformis programis mxardasaWerad gamoyofili resursebis damatebiTi RonisZiebaa. demokratiisa da adamianTa uflebebis dacvis evropuli iniciativa. 2002 w. saqarTvelo Seyvanil iqna im 29 qveynis ricxvSi, romlebic

Sesaferisad iqnen miCneuli EIDHR programisTvis. mas Semdeg igi iRebs wliur biujets daaxloebiT 2 mln evros odenobiT. manmade EC-m garkveuli wvlili Seitana demokratizaciis RonisZiebebSi, daafinansa ra samoqalaqo sazogadoeba TACIS-is mciremasStabiani LIEN programis farglebSi. ukanasknel wlebSi EIGHR-ma mniSvnelovani wvlili Seitana saqarTveloSi samoqalaqo sazogadoebis ganmtkicebis saqmeSi adamianTa uflebebis dacvis propagandis, wamebis winaaRmdeg brZolis da eTnikuri umciresobis diskriminaciis winaaRmdeg brZolis gziT. TanamSromloba ganaTlebisa da mecnierebis sferoSi. 1995-2005 w.w. periodSi TACIS-is erovnuli programebis farglebSi saqarTveloSi daaxloebiT 6 mln evro iqna gamoyofili oci TEMPUS proeqtis (erToblivis-wina evropuli proeqtebi, erToblivi evropuli proeqtebi da individualuri mobilurobis grantebi) dasafinanseblad, raSic saqarTvelos 16 universiteti monawoleobda. am proeqtebis mizani iyo saqarTvelo umaRlesi ganaTlebis sistemis modernizaciisa da reformirebis xelSewyoba. garda amisa, TACIS-ma daafinansa politikuri konsultaciebis proeqti proateqnikuri swavlebisa da treningis (VET) reformasTan dakavSirebiT, raTa daxmareboda saqarTvelos ganaTlebis saministros grZelvadiani strategiisa da VET kanonis SemuSavebaSi (2005 w. agvisto - 2006 w. aprili). grZelvadiani strategia da VET kanoni amJamad (2006 w. ivlisi) mTavrobis mier ganxilvis procesSia. evropis komisia kidev ufro met yuradRebas uTmobs umaRles ganaTlebas mas Semdeg, rac saqarTvelo miuerTda boloniis process bergenSi 2005 w. maisSi. EC-ma gadawyvita Tbilisis saxelmwifo universitetis daxmareba TACIS–is calke proeqtiT “evropuli kvlevebis centris Seqmna” (1 mln evro plus 300 000 evro teqnikuri aRWurvilobisa da samuSaoebisTvis). proeqti daiwyo 2006 w. aprilSi. garda amisa, 2005 w. dekemberSi Seiqmna boloniis qarTvel mxardamWerTa jgufi (http://www.bologna-supporters.ge/index.htm). rac Seexeba kvlevisa da ganviTarebis me-6 CarCo programas, kvlevisa da ganaTlebis saqarTvelos erovnuli qseli (GRENA) monawileobs kavkasiisa da centraluri aziis kvlevisa da ganaTlebis qeselebisTvis internet-SeTavazebebis momsaxurebis gawevis proeqtSi (OCCASION, biujeti 1,3 mln evro, 2005-2007 w.w.). TACIS-is regionaluri programebi. evrokomisiis daxmareba transportis sferoSi xorcieldeba TACIS-is regionaluri programis “satransporto derefani evropa-kavkasia-azia” (TRACECA) saSualebiT. misi mizania vaWrobisa da investiciebis xelSewyoba TACIS-is regionSi arsebuli satransporto qselebis erTmaneTTan da evropis satransporto qselebTan dakavSirebis gziT. TACIS-is regionaluri programis farglebSi dafinansebuli INNOGATE-is programis “saxelmwifoTaSoris navTobisa da gazis tranziti evropisken” mizans warmoadgens evropisken energiis transportirebis usafrTxoebisa da stabilurobis amaRleba da energiis seqtorSi saerTaSoriso safinanso organizaciebisa da kerZo investiciebis xelSewyoba. INNOGATE kargad miesadageba saqarTvelos politikas energetikis dargSi, romelic mimarTulis saqarTveloSi

energomomaragebis stabilurobisa da satranszito potencialis amaRlebisken. saqarTveloSi ENNOGATE-m daxmareba gauwia gazsazomi sadguris mSeneblobas teqnikis mowodebis, mobiluri seminaris da mobiluri analitikuri laboratories mowyobis gziT. iusticiisa da saSinao saqmeTa sferoSi, evrokomisia muSaobs regionaluri programebis saSualebiT, romlebic mimarTulia sazRvrebis marTvis, Serbilebisa da TavSesafris micemis da organizebuli danaSaulis winaaRmdeg brZolis saqmeSi arsebuli problemebis daZlevisken. saqarTveloSi TACIS-is regionaluri programis JHA komponenti, samxreT kavkasiis narkomaniis sawinaaRmdego programis (SCAD) saSualebiT Zalisxmevas mimarTavs narkotikebis kontrabandis winaaRmdeg sabrZolvelad. SCAD xorcieldeba 2001 wlidan da misi mizania avRaneT-evropis narko-savaWro marSrutis gaswvriv narkotikebze moTxovnilebisa da maTi mowodebis Semcireba. CSFP-is farglebSi, evrokavSiris specialur warmomadgenels (EUSR) hyavs sasazRvro jgufi, romelic TbilisSia ganTavsebuli, raTa daxmareba gauwios saqarTvelos mTavrobas sazRvris erToblivi marTvis strategiis SeqmnaSi. komisia aseve xels uwyobs iusticiis saministrosa da Sinagan saqmeTa saministros Sida reformebs.

6.5. danarTi 5: saerTaSoriso donorebis saqmianoba saqarTveloSi 1993 w. saqarTvelo miuerTda msoflio banks da mas Semdeg qveyanas daaxloebiT 816 mln aSS dolari gadasca 40 sasesxo operaciis farglebSi. 2005 w. msoflio bankma daamtkica axali, 143 mln aSS dolaris Rirebulebis “qveyanasTan partniorobis strategia (CSP) saqarTvelosTvis, romelic 2006-2009 w.w. periods moicavs. CSP koncentrirebulia ekonomikur ganviTarebaze da siRaribis daZlevaze da mTavrobis strategiuli kursis Camoyalibebaze ganviTArebasTan mimarTebaSi. CSP-is umTavres komponents warmoadgens yovelwliuri sabiujeto dafinansebaTa seria – siRaribis daZlevaSi daxmarebis operaciebi (PRSOs), romelsac emateba sazelmwifo seqtoris reformis mxardaWeris programa. es operaciebi safuZvels uqmnis da avsebs msoflio bankis investiciebs infrastruqturasa da socialur seqtorSi. PRSO-s piveli gadmoricxva 2006 w. (20 mln aSS dolari) dakavSirebulia pirobaTa oTx jgufTan: saxelmwifo seqtoris angariSvaldebulebis, efeqturobisa da gamWvirvalobis amaRlebasTan; eleqtroenergiisa da gazis seqtorebis samsaxurebis gaumjobesebasTan; kerZo seqtoris ganviTarebisTvis xelsayreli garemos SeqmnasTan; da socialuri dacvis, ganaTlebisa da janmrTelobis dacvis samsaxurebis gaumjobesebasTan. donorTa gaerTianebis inovaciuri RonisZiebis farglebSi, msoflio bankma 3 mln aSS dolari gamoyo saxelmwifo seqtoris finansuri marTvis reformis mxardaWeris proeqtisTvis, DFID-Tan (4.5 mln aSS dolari), niderlandebis ganviTarebis sferoSi TanamSromlobis saministrosTan (1.8 mln evro) da SIDA-sTan (4.5 mln aSS dolari) TanamSromlobiT. resursebi mimarTuli iqneba saqarTvelos mTavrobisTvis daxmarebis gawevaze “saxelmwifo finansuri marTvis reformis strategiuli xedviT” gansazRvruli reformis umTavresi RonisZiebebis ganxorcielebis saqmeSi. proeqtis mizanis teqnikuri daxmarebis gaweva da investiciebis ganxorcieleba: (1) umniSvnelovanesi organoebis institucionaluri potencialis ganmtkicebisTvis, rom ufro efeqturad da racionalurad gamoiyenon sxelmwifo resursebi; MTEF-isTvis, kadrebis marTvis informaciuli sistemis SeqmnisTvis, saxazino sistemis modernizaciisTvis da (2) saxelmwifo resursebis gamoyenebaSi angariSvaldebulebis amaRlebisTvis. aSS-s mTavrobis daxmareba 2006 wels Semcirda 66 mln aSS dolaramde, maSin rodesac 2005 w. man 86 mln aSS dolari Seadgina, saidanac 43 mln aSS dolari gamoyofili iyo USAID-is proeqtebisTvis, romelic ZiriTadad mimarTuli iyo ekonomikis zrdaze, energetikisa da garemos dacvis, demokratiisa da mmarTvelobis, jandacvisa da socialur ganviTarebaze, da samoqalaqo sazogadoebis xelSewyobaze. garda amisa, aSS-s mTavroba axorcielebs xuTwliani, 295.3 mln aSS doaris odenobis grantis gamoyofas aTaswleulis gamowvevis korporaciis (MCC) saSualebiT. programa moicavs damatebiT RonisZiebebs regionaluri infrastruqturis reabilitaciisa da adgilobrivi sawarmoebis ganviTarebis xelSewyobisTvis. mimdinare 211.7 aSS dolari (“kompaqti”) moicavs samcxe-javaxeTSi gzebis reabilitacias,

energoseqtoris reabilitacias da regionaluri infrastruqturis ganviTarebis instruments. “kompaqtis” sawarmoebis ganviTarebis proeqtis gulisxmobs 47.5 mln aSS dolaris gamoyofas da moicavs saqarTvelos regionaluri ganviTarebis fondis da agrobiznesis ganviTarebis xelSewyobas. 2006 w. martSi saerTaSoriso savaluto fondis (IMF) aRmasrulebelma sabWom daasrula saqarTveloSi siRaribis daZlevisa da zrdis instrumentis (PRGF) farglebSi ganxorcielebuli RonisZiebebis mesame revizia da daamtkica 20.2 mln aSS dolaris gamoyofa, riTac am RonisZiebis farglebSi gamoyofilma Tanxebma daaxloebiT 80.7 mln dolari Seadgina. saerTaSoriso savaluto fondi umniSvnelovanes rols asrulebs saqarTvelosTvis makroekonomikuri stabilurobis gaumjobesebis da fiskaluri reformebisa da savaluto politikis SemuSavebis sakiTxebSi daxmarebis gawevis saqmeSi. saerTaSoris savaluto fondi yuradRebas amaxvilebs finansTa saministros xazinis reformaze. msoflio bankTan TanamSromlobiT, saerTaSoriso savaluto fonds didi wvlili Seaqvs saqarTveloSi finansuri seqtoris ganviTarebaSi, saxelmwifo danaxarjebis marTvaSi da samoqalaqo samsaxuris reformaSi. saqarTvelo warmoadgens EBRD-is “adreul gardamaval etapze myofi qveynebis” (ETC) iniciativis nawils, romlis mizania investiciebis gazrda bankis Svid uRaribes qveyanaSi. am iniciativis saSualebiT, EBRD Zalisxmevas mimarTavs kerZo seqtoris biznesis ganviTarebaze da SerCeul saxelmwifo seqtorebSi Carevebze. 2005 w. bolodan EBRD-m xeli moawera 49 sainvesticio sesxs saqarTveloSi, romelTa saerTo Tanxa 401.3 mln aSS dollars Seadgens. amJamindeli portfeli moicavs 33 proeqts kerZo seqtorSi (romelTagan 5 regionaluria). germaniis federaluri mTavrobam bolos wlebSi mniSvnelovani saqarTvelosTan ormxrivi TanamSromlobis programa SeimuSava. 1992 w. damoukideblobis mopovebis Semdeg germaniam 240 mln evroze meti gamoyo TanamSromlobis ganviTarebisTvis da warmoadgens umniSvnelovanes donors, romlis amJamindeli daxmareba mimarTulia demokratizaciisa da municipaluri ganviTrebis, ekonomikuri reformebis da sabazro ekonomikis da energetikuli seqtoris ganviTarebis xelSewyobisken. niderlandebi. saqarTvelosTan ganviTarebis sakiTxebSi TanamSromlobis zogadi mizania siRaribis daZleva. 2005 w. gamoyofilma grantebma Seadgina 4.9 mln evro da ZiriTadad mimarTulia siRaribis daZlevisken, kargi ekonomikuri mmarTvelobis, saxelmwifo seqtoris ganviTarebis, demokratizaciis da marTlwesrigis, adamianTa uflebebis dacviss da samSvidobo RonisZiebebis xelSewyobisken, aseve qmedunariani sabazro ekonomikaze Semdgomi gadasvlisken. garda amisa, holandiis saelCom 80 000 evro gamoyo samoqalaqo sazogadoebis iniciativebisTvis. ukanaskneli ori wlis ganmavlobaSi, SvedeTis saerTaSoriso ganviTarebis saagentom (SIDA) gaaaqtiura saqmianoba saqarTveloSi da 2005 w. saqarTvelosTvis gamoyofilma grantebma 4.5 mln evro Seadgina. isini mimarTuli iyo ZiriTadad demokratiuli mmarTvelobisa da soflis

meurneobis ganviTarebaze. SvedeTi gegmavs saqarTvelosTvis daxmarebis gaormagebas 2006-09 w.w. TanamSromlobis strategiis farglebSi. gaerTianebuli samefos saerTaSoriso ganviTarebis departamenti, saqarTveloSi misi programebis saSualebiT, miznad isaxavs daxmarebas aTaswleulis ganviTarebis miznebis ganxorcielebisa da siRaribis daZlevis saqmeSi. DFID afinansebs teqnikuri daxmarebis programebs jandacvisa da socialuri uzrunvelyofis, stabiluri saarsebo wyaros, kargi mmarTvelobisa da evrokavSirTan integraciis sferoebSi. safrangeTi. safrangeTi gansakuTrebiT aqtiuria ganaTlebisa da kulturis sferoSi. qarTvel studentebs safrangeTSi swavlisTvis daeniSnaT stipendia. safrangeTma aseve miavlina konsultanti premier-ministris ofisSi ENP-sTan dakavSirebul sakiTxebze konsultaciebis Casatareblad. safrangeTis regionaluri da municipaluri administraciebi axorcieleben daxmarebas adgilobriv doneze – mag. ioni-kaxeTis partnioroba meRvineobis sferoSi da nanti-Tbilisis da lioni-quTaisis TanamSromloba ganaTlebisa da mcire infrastruqturebis reabilitaciis sferoSi. litvam saqarTvelos 2005 wlidan teqnikuri gauwia evropasTan integraciis sferoSi, rac ZiriTidad aisaxa saxelmwifo ministris ofisis mxardaWeraSi evropuli da evro-atlantikuri integraciis saqmeSi. garda amisa. gaweul iqna daxmareba humanitaruli damxarebis, qarTveli maRalCinosnebis da litva-saqarTvelos saparlamenti TanamSromlobis xelSewyobis saxiT. poloneTma 2006 w. gamoyo 750.000 evros eqvivalenturi asignebani sxvadasxva proeqtebis dasafinanseblad, romelTa Sorisaa poloneTis gamocdilebis gaziareba adgilobrivi mmarTvelobis ganviTarebaSi, sasjelaRsrulebis sistemis reforma, yofili jariskacebis reintegracia samoqalaqo sazogadoebaSi, daxmareba erovnuli policiisTvis. 2004-2005 w.w. poloneTma daafinansa rigi proeqtebi saqarTvelos samoqalaqo sazogadoebis monawileobiT. 2007 wlidan rumineTi gegmavs saqarTvelos Seyvanas misi daxmarebis umTavres beneficiarTa ricxvSi. daxmareba gaeweva iseT seqtorebs, rogoricaa kargi mmarTveloba, demokratiis ganmtkiceba da marTlwesrigi, ekonomikuri ganviTareba, ganaTleba, jandacva, infrastruqturis ganviTareba da garemos dacva. UNDP saqarTveloSi Semovida 1993 wlidan, rodesac saqarTvelo oficialurad Sevida gaeroSi. UNDP uwevs miznobriv daxmarebas demokratiuli mmarTvelobis, garemos konservaciisa da marTvis, siRaribis daZlevis, krizisis prevenciis da aRdgenis sferoSi. UNDP monawileobs saxelmwifo administraciis reformebSi, daxmarebas uwevs ra saxelmwifo samsaxuris biuros. UNDP–is daxmareba institucionaluri potencialis ganviTarebis saqmeSi gaewia konkretul dawesebulebebsa da saagentoebs (saqarTvelos parlamenti, saxalso damcvelis ofisi, kontrolis palata, sakonstitucio sasamarTlo, iusticiis saministro, finansTa saministro da a.S.). UNDP yuradRebas amaxvilebs ekonomikuri

zrdisa da siRaribis daZlevis xelSewyobaze da daxmareba gauwia saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis da siRaribis daZlebis programis SemuSavebaSi. 6.6. danarTi 6: “politikis Serevis” sakiTxebi saqarTvelos CSP-Si CFSP - konfliqtebis mogvareba. evrokavSiris wvlili afxazeTisa da samxreT oseTis konfliqtebis mSvidobian mogvarebaSi xorcieldeba erToblivi RonisZiebebis saSualebiT erTiani sagareo da uSiSroebis politikis (CFSP) farglebSi:

- 2006 w. TebervalSi evrokavSirma daniSna axali EUSP davalebiT, rom wvlili Seetana (gansxvavebiT wina davalebisa, romelic daxmarebas iTvaliswinebda) samxreT kavkasiaSi arsebuli konfliqtebis mSvidobian mogvarebaSi;

- evrokavSirs wvlili Seaqvs samxreT oseTis erToblivi kontrolis komisiis – oTxmxrivi samSvidobo meqanizmis muSaobaSi, romelSic monawileoben saqarTvelo, ruseTi, samxreT da CrdiloeT oseTi, xolo EC da OSCE asruleben damkvirveblebis rols;

- OSCE-sTan urTierTkoordinaciiT, evrokavSiri gaagrZelebs saqarTvelosTvis daxmarebis gawevas saqarTvelos sazRvris dacvis reformis konsolidaciis saqmeSi, rac saqarTvelos sazRvrebis marTvis saerTo jaumjobesebis mniSvnelovan aspeqts warmoadgens.

ENP-is samoqmedo gegmis farglebSi evrokavSirma ikisra ndobis aRdgenisa da ekonomikuri ganviTarebis Semdgomi xelSewyobis valdebuleba procesis mSvidobiani daregulirebis mimdinareobis pirobebSi. mimdinare movlenebidan gamomdinare, am CSP-is gansakuTrebuli prioriteti iqneba gansakuTrebuli daxmarebis gaweva konfliqtis mogvarebis yvela aspeqtSi da mogvarebis konsolidaciaSi. ganiaraReba iaraRis Cveulebrivi saxeebTan mimarTebaSi. saqarTvelo mniSvnelovani gamowvevis winaSe dgas sasroli iaraRis TvalsazrisiT, romelTa umetesoba 1990-iani wlebis dasawyisis afxazeTisa da samxreT oseTis separatistuli konfliqtebidanaa SemorCenili. am konfliqtma gamoiwvia sasroli iaraRis gavrceleba, romelic jer isev cirkulirebs da amcirebs usafrTxoebas da aRvivebs danaSauls. amJamad cota RonisZiebebi Tu tardeba sasroli iaraRis problemis mosagvareblad. sasroli iaraRis gavrceleba rCeba sferod, romelic Semdgom yuradRebas moiTxovs. 2005 w. mTavrobam sasroli iaraRis sakiTxebze samuSaod Seqmna uwyebaTaSorisi jgufi. rac Seexeba energetikas saqarTvelo mniSvnelovani qveyanaa kaspiss auzidan navTobisa da gzis tranzitisTvis. BTC-is navTobsadeni da BTE-is gazisadeni, romlebic kaspiis auzs TurqeTTan aerTebs ruseTisa da iranis gverdis avliT, sul ufro da ufro metad mniSvnelovani strategiuli alternatiuli energo-derefani gaxdeba. rac Seexeba qveynis SigniT energiis moxmarebas, saqarTvelo TiTqmis mTlianad importzea damokidebuli, gansakuTrebiT ruseTidan importze, rac Cveulebriv sabazro fasze gacilebiT iafia. BTC-is navTobsadenis da BTE-is gazisadenis satranzito mosakreblebis naturiT - gaziT da navTobiT gadaxda Seamsubuqebs saqarTvelos ruseTze damokidebulebas 2007

wlidan. am CSP-iT mocul periodSi evrokavSiri gaaaqtiurebs saqarTvelosTan TanamSromlobas energetikis sferoSi ormagi mizniT – uzrunvelyofs evrokavSiris energomomaragebis stabilurobas da Tavidan aicilebs darRvevebs saqarTvelos energomomaragebaSi, rasac SeuZlia safrTxis winaSe daayenos ENP-is samoqmedo gegmis miznebis ganxorcieleba. JLS TanamSromloba. am sferoSi umniSvnelovanesi sakiTxebia marTlmsajulebisa da samarTaldamcavi organoebis Zirfesviani reforma, sazRvrebis marTvis gaZliereba, policiisa da marTlmsajulebis sferoSi TanamSromlobis ganmtkiceba da TavSesafris sistemis ganviTareba evropus standartebTan srul SesabamisobaSi. evropasa da centralur azias Soris geografiuli mdebareobis gamo saqarTvelo, Tu ar gaaZlierebs sazRvrebis dacvas, SeiZleba gaxdes satranzito qveyana ara marto energiisa da sawvavisTvis, aramed aralegaluri emigraciis, ukanono vaWrobis (trefikingis) da danaSaulebrivi qmedebebisTvis. EC am sakiTxebs momaval ENPI–Si kvlav prioritets mianiWebs. TanamSromloba ganviTarebis sferoSi. saqarTvelo saSualoze dabali Semosavlebis qveyanaa, sadac, miuxedavad bolo ori wlis ganmavlobaSi stabiluri ekonomikuri zrdisa da gaumjobesebuli sagadasaxado Semosavlebisa, mosaxleobis erTi mesamedi siRaribis zRvars qvemoT cxovrobs. amitom saqarTvelos miesadageba EC-is ganviTarebis politika. saqarTvelos mTavrobam 2003 w. ivlisSi miiRo ekonomikuri ganviTarebisa da siRaribis daZlevis programa da 2005 w. daamtkica aTaswleulis ganviTarebis miznebis (MDGs) pirveli erovnuli angariSi. saqarTvelosTvis SemuSavda aTaswleulis ganviTarebis konkretuli miznebi. amitom EC-is sagareo daxmarebis strategia saqarTvelosTvis koncentrirebulia siRaribis daZlevaze, gansakuTrebiT regionalur da adgilobriv doneze. savaWro politika: evrokavSiri saqarTvelos umTavresi savaWro partnioria da 2006 w. 1 ianvridan GSP+ sqemis Sesabamisi kvalifikacia gaaCnia. miuxedavad imisa, rom saqarTvelos eqsporti evrokavSirSi ar gamoirCeva didi mravalferovnebiT, 2005 wels igi 50%-iT gaizarda. PCA–sa da ENP-is samoqmedo gegmebSi gaTvaliswinebuli savaWro regulirebis problemebis mogvareba saqarTvelos daexmareba evrokavSirSi da danarCen msoflioSi eqsportis gamravalferovnebaSi. amasTan mimarTebaSi CSP iTvaliswinebs daxmarebis gawevas zemoT aRniSnuli vaWrobasTan dakavSirebuli problemebis regulirebis gadaWraSi, gansakuTrebiT teqnikur regulirebasTan, standartebTan da Sesabamisobis SefasebasTan, sanitarul da fito-sanitarul moTxovnebTan, sabaJo kanonmdeblobasa da procedurebTan, gadasaxadebis dakisrebasTan, inteleqtualuri da samrewvelo sakuTrebis uflebebTan, saxelmwifo SesyidvebTan da a.S. mimarTebaSi. ENP-is samoqmedo gegmis farglebSi evrokavSiri da saqarTvelo gamoikvleven SesaZlo opciebs ormxrivi savaWro urTierTobebis Semdgomi gaRrmavebisTvis, maT Soris FTA-s Seqmnis SesaZleblobas. am konteqstSi komisia Caatarebs ganxorcielebadobis kvlevas, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba regionaluri vaWrobisa da ekonomikuri ganviTarebis aspeqtebi.

transporti: am sferoSi saqarTvelom aqtiuri roli Seasrula evrokavSir-Savi zRvis auzis ministrTa konferenciaze baqoSi 2004 w. noemberSi da agrZelebs aqtiuri rolis Sesrulebas mis Semdgom Seqmnili muSa jgufebis saqmianobaSi. EC-isTvis strategiul interess warmoadgens daxmarebis gaweva im sferoebSi, romlebic am konteqstSi mniSvnelovnad iqna miCneuli da prioritetul RonisZiebebSi, umTavresi trans-evropuli satransporto arteriebis mezobel qveynebsa da regionebTan dakavSirebis Taobaze umaRlesi donis jgufis rekomendaciebis Sesabamisad. rac Seexeba sazRvao transports, evrokavSiris sazRvao politikis ganviTarebis kvalad SesaZlebelia axali erToblivi samTavrobo iniciativebis ganxilva ara marto sazRvao seqtorTan, aramed mTlianobaSi sazRvao saqmeebTan dakavSirebiT, raTa midgoma Savi zRvis marTvisadmi ufro koordinirebulad ganxorcieldes. 2005 w. martSi komisiam miiRo komunike, romelic iTvaliswinebs 2010 wlisTvis erToblivi evropuli saaviacio sivrcis gafarToebas evrokavSiris mezobeli qveynebis CarTvis gziT. globaluri da trans-sasazRvro garemosdacviTi problemebi: rac Seexeba garemos dacvas, ekologiuri safrTxeebi, rogoricaa klimatis cvlileba, moqmedebs rogorc saqarTveloze, aseve evrokavSirze. orive mxares aRebuli aqvs kiotos protokolis da klimatis cvlilebis Taobaze gaeros CarCo konvenciis pirobebis Sesrulebis valdebuleba. trans-sasazRvro ekologiur safrTxeebs Sorisaa saziaro wylebis, kerZod Savi zRvis gamoyeneba da dacva. amJamad evrokavSiri am sferoSi axorcielebs mxardaWeras ENPI-is regionaluri strategiis farglebSi da gegmavs Semdgom RonisZiebebs momavali daxmarebis programebis farglebSi. rac Seexeba informaciul teqnologiiT daxmarebis gawevas kvlevisa da ganaTlebis seqtorSi, saqarTvelo, “irmis naxtomis” saSualebiT, aumjobesebs ICT infrastruqturas skolebSi. kvlevisa da ganaTlebis saqarTvelos erovnuli qseli (GRENA) avtoritetuli organizaciaa, romelsac aRiarebs da mxars uWers Sesabamisi saministroebi. GRENA-s saTanadod dakavSireba GEANT2 struqturasTan ara marto uzrunvelyofs saqarTvelos kvleviTi da ganaTlebis seqtoris wvdomas evropis el-samecniero resursebze, aramed evropelebsac miscems qarTuli samecniero resursebis wvdomis saSualebas.

6.7. danarTi 7: aTaswleulis ganviTarebis miznebis saqarTvelosTvis ganmartebis misaRebad daawkapuneT parametrze

1990 1995 2001 2002 2003

1. ukiduresi siRaribisa da SimSilis aRmofxvra 2015 w. mizani=1990 w. arsebuli dReSi 1$ siRaribisa da arasakmarisi kvebis maCveneblebis ganaxevreba

mosaxleoba, romelsac dReSi 1$-ze naklebi aqvs .. .. 2.7 .. ..

gansxvaveba siRaribis zRvrisgan (siRrme) dReSi 1$-ze naklebis pirobebSi

.. .. 0.9 .. ..

uRaribesi 20%-is Semosavlis procentuli wili .. .. 6.4 .. .. bavSvTa arasakmarisi kvebis gavrceleba (5 wlamde bavSvebis %)

.. .. .. .. ..

kaloriebis moxmarebis minimums qvemoT myofi mosaxleoba (%)

.. 39.0 .. 27.0 ..

2. sayovelTao dawyebiTi ganaTlebis miRweva 2015 w. mizani= moswavleTa 100% moswavleTa saerTo raodenobis wili dawyebiT klasebSi (Sesabamisi asakobrivi jgufis %)

97.1 .. 90.7 88.8 ..

gamoSvebamde (5 klasamde) miRwevis done (%) .. .. .. .. .. wera-kiTxvis ucodinroba axalgazrdebSi (15-24 w.) .. .. .. .. .. 3. genderuli Tanasworobis gaumjobeseba 2015 w. mizani= ganaTlebis wili 100% biWebisa da gogonebis Tanafardoba dawyebiT da saSualo skolebSi (%)

98.2 .. 100.6 99.6 ..

wera-kiTxvis mcodne axalgazrda qalebisa da mamakacebis Tanafardoba (15-24 w.)

.. .. .. .. ..

ara-sasoflo-sameurneo seqtorSi dasaqmebul qalTa wili (%)

44.9 45.3 48.5 46.5 45.2

erovnul parlamentSi qalebis mier dakavebuli adgilebis wili (%)

.. .. 7.0 7.0 7.0

4. bavSvTa sikvdilianobis donis Semcireba 2015 w. mizani=1990 w. arsebuli 5-ze naklebi sikvdilianobis Semcireba ori mesamediT

5 wlamde bavSvTa sikvdilianobis done (1000-dan) 47.0 45.0 .. .. 45.0 Cvil bavSvTa sikvdilianobis done (1000 cocxlad dabadebulze)

43.0 41.0 .. .. 41.0

imunizacia, wiTela (12 Tvemde bavSvTa %) .. 61.0 73.0 73.0 73.0 5. dedaTa janmrTelobis gaumjobeseba 2015 w. mizani=1990 w. arsebuli

sikvdilianobis Semcireba sami meoTxediT

dedebis sikvdilianobis done (modelirebuli Sefaseba, 100,000 cocxal mSobiarobaze)

.. .. .. .. ..

mSobiarobaTa raodenoba, romelic miiRo kvalificirebulma samedicino personalma (mTliani raodenobis %)

.. .. .. .. ..

6. aiv/SidsTan, malariasTan da sxva daavadebebTan brZola

2015 w. mizani= Sidsis da sxv. SeCereba da Semcireba

aiv-is gavrceleba qalebSi (15-24 w. asakis %) .. .. 0.0 .. .. kontracepciis gavrcelebis done (15-49 w. qalebis %)

.. .. .. .. ..

aiv/Sidsis gamo daoblebul bavSvTa raodenoba .. .. .. .. .. tuberkulozis gavrceleba (100,00 sul mosaxleze) 38.2 54.2 83.7 83.2 82.8

DOTS-is farglebSi aRmoCenili tuberkulozis SemTxvevaTa raodenoba (%)

.. 17.0 51.7 51.0 51.9

7. garemosdacviTi stabilurobis uzrunvelyofa 2015 w. mizani=sxvadasxva (ix. SeniSvnebi)

tyis farTobi (mTliani farTobis %) .. .. .. .. .. saxelmwifos mier daculi teritoriebi (mTliani farTobis %)

.. .. .. .. 2.3

mSp energo-moxmarebis erTeulze (PPP $ 1 kg navTobis eqvivalentze)

.. 2.1 3.9 4.2 ..

CO2 gamonabolqvi (tona sulze) .. 0.5 .. .. ..

gaumjobesebuli wyalmomaragebis xelmisawvdomoba (mosaxleobis %)

.. .. .. 76.0 ..

gaumjobesebuli sanitarul-teqnikuri pirobebis xelmisawvdomoba (mosaxleobis %)

.. .. .. 83.0 ..

usafrTxo miwaTmflobelobis xelmisawvdomoba (mosaxleobis %)

.. .. .. .. ..

8. globaluri TanamSromlobis damyareba ganviTarebisTvis

2015 w. mizani=sxvadasxva (ix. SeniSvnebi)

umuSevrobis done axalgazrdebSi (15-24 w. muSaxelis %)

.. .. 20.1 .. ..

fiqsirebuli xazisa da mobiluri teleforebi (1,000 sulze)

98.9 102.3 174.9 233.5 239.7

personaluri kompiuterebi (1,000 sulze) .. .. 28.7 31.6 .. 9. zogadi maCveneblebi mosaxleoba 5.5 mln 5.0

mln 4.7 mln

4.6 mln

4.6 mln

mTliani erovnuli Semosavali ($) .. 2.6 mlrd

3.1 mlrd

3.3 mlrd

3.8 mlrd

mTliani erovnuli Semosavali (GNI) erT sulze ($)

.. 510.1 660.0 710.0 840.0

wera-kiTxvis codna mozrdilebSi (15 w. da meti asakis adamianTa %)

.. .. .. .. ..

Sobadobis done (mSobiaroba qalze) 2.2 1.4 .. 1.1 1.1 sicocxlis saSualo xangrZlivoba (weli) 72.3 .. .. 73.3 73.5

daxmareba (GNI-is %) .. 8.1 9.5 9.4 5.6

sagareo vali (mSp-s %) .. 48.2 54.7 55.1 49.2 investiciebi (mSp-s %) 30.7 4.0 21.9 22.1 24.4 vaWroba (mSp-s %) 85.6 67.8 63.3 69.8 78.2

wyaro: msoflios ganviTarebis maCveneblebis monacemTa baza, 2004 w. aprili SeniSvna: zogierT SemTxvevaSi monacemebi ufro adrindeli an gviandelia, vidre miTiTebulia. mizani 1-is gegmuri maCvenebeli: 1990-2015 w.w. periodSi im adamianTa wilis ganaxevreba, romelTa Semosavali dReSi erT dolarze naklebia. agreTve im adamianTa wilis Semcireba, romlebic SimSiloben. mizani 2-is gegmuri maCvenebeli: uzrunvelyofa, rom 2015 w. bavSvebs, rogorc biWebs, aseve gogonebs, SeeZloT sruli dawyebiTi ganaTlebis miReba. mizani 3-is gegmuri maCvenebeli: genderuli uTanasworobis aRmofxvra dawyebiT da saSualo ganaTlebaSi, sasurvelia 2005 wlisTvis da ganaTlebis yvela doneze araugvianes 2015 wlisTvis. mizani 4-is gegmuri maCvenebeli: 1990-2015 w.w. periodSi xuT wlamde bavSvTa sikvdilianobis ori mesamediT Semcireba. mizani 5-is gegmuri maCvenebeli: 1990-2015 w.w. periodSi fexmZimeTa sikvdilianobis sami meoTxediT Semcireba. mizani 6-is gegmuri maCvenebeli: 2015 wlisTvis aiv/ Sidsis SeCereba da ukuqceva. 2015 wlisTvis malariisa da sxva mniSvnelovani daavadebebis SeCereba da ukuqceva. mizani 7-is gegmuri maCvenebeli: q veynis politikasa da programebSi stabiluri ganviTarebis principebis CarTva da ekologiuri resursebis kargvis ukuqceva. 2015 wlisTvis im adamianTa wilis ganaxevreba, romlebisTvisac sistematurad araa xelmisawvdomi usafrTxo sasmeli wyali. 2020 wlisTvis sul cota 100 mln adamianis ukiduresad cudi sacxovrebeli pirobebis mniSvnelovani gaumjobeseba. mizani 8-is gegmuri maCvenebeli: Ria, mowesrigebuli, prognozirebadi da ara-diskriminaciuli savaWro da safinanso sistemis Semdgomi gaviTareba. yvelaze dabalganviTarebuli qveynebis gansakuTrebuli saWiroebebis dakmayofileba. daxuruli (landlocked) qveynebisa da mcire kunZulovani ganviTarebadi qveynebis gansakuTrebuli saWiroebebis dakmayofileba. ganviTarebadi qveynebis davalianebebTab dakavSirebuli

problemebis yovelmxrivi mogvareba adgilobrivi da saerTaSoriso RonisZiebebiT, raTa gaxangrZlivdes valis gadaxdis vada. ganviTarebad qveynebTan TanamSromlobiT, axalgazrdobis saTanado da produqtuli samuSaoTi uzrunvelyofis strategiis SemuSaveba da ganxorcieleba. farmacevtul kompaniebTan TanamSromlobiT, ganviTarebadi qveynebis xelmisawvdomi pirveladi moTxovnilebis wamlebiT uzrunvelyofa. kerZo seqtorTan TanamSromlobiT, axali – gansakuTrebiT informaciuli da sakomunikacio - teqnologiebis sikeTis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa. sayovelTao dawyebiTi ganaTlebis miRweva

1990 1995 2001 2002 2003

sul dawyebiTi skolis moswavleTa raodenoba (Sesabamisi asakobrivi jgufis %)

97.1 98.1 98.9 99.9 100.0

dawyebiTi skolis gamoSvebis procenti, romelic me-5 klass aRwevs (%)

- 85.4 95.5 95.0 93.7

axalgazrdebSi wera-kiTxvis condos done (15-24 asakis axalgazrdebis %)

98.7 97.4 97.7 99.8 99.9

gogonebisa da biWebis raodenobis urTierTSefardeba dawyebiT da saSualo skolaSi (%)

98.2 92.8 97.0 99.7 95.7

6.8. danarTi 8: monacemebi saqarTvelos Sesaxeb msoflio bankis jgufi msoflio siRaribis gareSe ganmartebis misaRebad daawkapuneT parametrze

2000 2004 2005

mosaxleoba, sul 4.7 mln 4.5 mln 4.5 mln mosaxleobis zrda (wliuri %) -1.1 -1.1 -1.0 siRaribis aRweris koeficienti siRaribis erovnul zRvarze (mosaxleobis %)

.. .. ..

sicocxlis savaraudo xangrZlivoba dabadebisas, sul (weli)

70.3 70.5 ..

Sobadobis done, sul (mSobiaroba erT qalze) 1.5 1.4 .. CvilTa sikvdilianobis done (1000 axalSobilze) 41.0 41.0 .. 5 wlamde bavSvTa sikvdilianobis done (1000 bavSvze)

45.0 45.0 ..

mSobiarobaTa raodenoba, romelsac eswreboda maRalkvalificiuri samedicino personali (%)

.. .. ..

arasakmarisi kvebis sixSire, wona asakze (5 wlamde bavSvebis %)

.. .. ..

imunizacia, wiTela (12-13 Tvis asakis bavSvTa %) 73.0 86.0 .. aiv-is sixSire, sul (15-45 wli asakis mosaxleobis %)

.. .. 0.2

sruli dawyebiTi ganaTlebis wili, sul (Sesabamisi asakis jgufis %)

101.3 85.6 ..

moswavleTa raodenoba, dawyebiTi (saerTo raodenobis %)

100.1 95.1 ..

moswavleTa raodenoba, saSualo (saerTo raodenobis %)

78.9 82.3 ..

moswavleTa raodenoba, umaRlesi (saerTo raodenobis %)

99.1 99.3 ..

bunebrivi garemo farTobi (kv.m) 69,700.0 69,700.0 69,700.0 tyis farTobi (kv.m) 27,600.0 .. 27,600.00 sasoflo-sameurneo miwa (mTliani farTobis %) 43.2 .. ..

CO2-is gamonabolqvi (tona sulze) 1.2 .. ..

gaumjobesebuli wyalmomarageba (mosaxleobis %, romelsac xeli miuwvdeba)

.. 82.0 ..

gaumjobesebuli sanitarul-teqnikuri pirobebi, qalaqad (qalaqis mosaxleobis %, romelsac xeli miuwvdeba)

.. 96.0

energoresursebis moxmareba (kg navTobis eqvivalenti erT sulze)

613.3 .. ..

energoresursebis importi, sufTa (moxmarebuli energoresursebis %)

54.2 .. ..

eleqtroenergiis moxmareba (kvt erT sulze) 1,359.9 .. .. ekonomika

mTliani erovnuli Semosavali (GNI), atlasis meTodiT (aSS dolari)

3.3 mlrd

4.8 mlrd

6.0 mlrd

mTliani erovnuli Semosavali (GNI) erT sulze, atlasis meTodiT (aSS dolari)

700.0 1,606.0 1,350.0

mSp (aSS dolari) 3.1 mlrd

5.1 mlrd

6.4 mlrd

mSp-s zrda (wliuri %) 1.8 5.9 9.3 inflacia, mSp-s zrdis deflatori (wliuri %) 4.7 8.4 8.0 sasoflo-sameurneo, damatebiTi RirebulebiT (mSp-s %)

21.9 17.9 16.7

mrewveloba, damatebiTi RirebulebiT (mSp-s %) 22.4 26.4 27.4

momsaxureba da a.S., damatebiTi RirebulebiT (mSp-s %)

55.7 55.7 55.9

saqonlisa da momsaxurebis eqsporti (mSp-s %) 23.0 42.8 38.4 saqonlisa da momsaxurebis importi (mSp-s %) 39.7 53.9 48.7 sul kapitalis dagroveba (mSp-s %) 21.6 28.3 26.8 Semosavali, grantebis garda (mSp-s %) 10.8 19.3 .. naRdi fulis siWarbe/deficiti (mSp-s %) -1.6 0.5 .. pirobebi da bazrebi biznesis wamosawyebad saWiro dro (dRe) .. 25.0 21.0 CamoTvlili kompaniebis sabazro kapitalizacia (mSp-s %)

0.8 4.0 5.5

samxedro xarjebi (mSp-s %) 0.6 1.4 3.1 fiqsirebuli xazisa da mobiluri teleforebis abonentebi (1,000 sulze)

149.0 337.3 ..

internetis momxmareblebi (1,000 sulze) 4.9 38.9 .. gzebi, mokirwyluli (sul gzebis %) .. .. .. uaxlesi teqnologiebis eqsporti (warmoebuli eqsportis %)

13.2 38.0 ..

globaluri kavSirebi saqonliT vaWroba (mSp-s %) 32.1 48.7 52.5 pirdapiri ucxouri investicia, sufTa Semodineba (BoP, aSS dolari)

131.0 mln

499.1 mln

..

grZelvadiani vali (DOD, aSS dolari) 1.3 mlrd

1.7 mlrd

..

mimdinare valis odenoba (GNI-is %) .. 36.9 ..

sul kapitaluri valis da procentebis gadaxda (saqonlis da momsaxurebis eqsportisa da Semosavlis %)

12.5 11.2 ..

oficialuri ganviTarebis daxmareba da oficialuri mxardaWera (aSS dolari)

169.4 mln

315.4 mln

..

mSromelTa fuladi gzavnilebi da TanamSromlebis anazRaureba, miRebuli (aSS dolari)

274.0 mln

303.0 mln

346.0 mln

wyaro: msoflios ganviTarebis maCveneblebis monacemTa baza, 2006 w. aprili