UGALKETA FUNTZINOA

3.GAIA

BIZITZAREN ETAPAKHiru etapa dagoz: haurtzaroa, nerabezaroa eta helduaroa.

*Haurtzaroa: jaiotzetik hasi eta gitxi gorabehera 12 urtegaz amaitzen da. Aldi horretan asko hazten dira, denpora gitxitan. Gaitasun asko hartzen dabez eta horri esker independentzi maila handitzen da.

*Nerabezaroa: haurtzaroaren eta helduaroaren arteko trantsizinoa da eta gitxi gorabehera 12 urtetik 19 urterarte irauntzen dau. Aldi horretan aldaketa fisiko eta psikologiko asko eukiten dabez eta ez dabe onartzen esperientzia faltagaitik. Deprimituta dagoz eta lagungarri izan daiteke lagunekin berba egitea.

*Helduaroa: hiru etapa nagusitan banatzen da: gaztaroa, helduaroa eta zahartzaroa.

Gaztaroa: 25 urte gitxi gorabeherako aldia da eta aldi horretan nortasuna finkatzen da. Nerabezaroko aldaketa fisikoak onartzen dabez, erabagiak gai dira hartzeko eta behar egiteko trebatzen dira.

Helduaroa: etaparik luzeena da eta gitxi gorabehera 60 urtekin amaitzen da. Garapena burutu dabe, ez daukie aldaketa fisikorik eta gehienak familia bat osotzen dabe.

Zahartzaroa: bizitzako azkenengo etapea da, sistomak agertzen dira eta gehienak behar egitea izten dabe, orduan denbora gehiago daukie bizitzaz gozatzeko.

KARAKTERE SEXUALAKKaraktere primarioetan eta karaktere sekundarioetan sailkatzen da.

*Karaktere sexual primarioak: emakumeen eta gizonen ugalketa aparatuko sexu organoak dira eta jaiotzetik daukaguz.

*Karaktere sexuak sekundarioak: emakumen eta gizonen kanpoko aldaketa fisikoak dira eta pubertaroan gertatzen dira.

KARAKTERE SEXUAL SEKUNDARIOAK

*Emakumeak: bularrak hasten dira, aldakak zabaltzen dira eta pubisean eta besapeetan ulea hazten da.*Gizonak: ahotsa baxuago bihurtzen da, sorbaldak zabaltzen dira, muskulaturea sendotzen da eta aurpegian, besapeetan, pubisean, toraxean eta gorputz adarretan ulea hazten da.

UGALKETA APARATUAEMAKUMEZKOEN UGALKETA APARATUAObulutegiak, falopioren tronpak, umetokiak, bagineak eta bulbeak osotzen dabe.*Obulutegiak: obuluak sortzen dauz, sexu zelula femeninoak eta pubertaroan egiten dira.

*Falopioren tronpak: obulutegiak eta umetokia lotzen dabezan bi hodi dira.

*Umetokia: organo hutsa eta gihartsua da eta umetokian, izaki barria garatzen da.

*Baginea: umetokia kanpoaldeagaz lotzen dauan hodi gihartsua da.

*Bulbea: kanpoko organo bakarra da, ezpain izeneko azalera tolestura batzuk osotzen dabe eta ezpainak baginaren sarrerea babesten dau.

GIZONEZKOEN UGALKETA APARATUATestikuluak, hodi deferenteek, semen besikuleak, zakilak eta uretrea osotzen dabe.*Testikuluak: arrautz itxurako organo bi dira, pubertaroan espermatozoideak sortzen dira, sexu zelula maskulinoak, eta kanpoaldean eskroto izeneko azal batez babestuta dago.

*Hodi deferenteek: testikuluak eta uretrea lotzen dau.

*Semen besikulea: semen besikulea eta prostateagaz batera, zemen jariakina ekoizten dabe.

*Zakila: kanpoko organo gihartsua da eta barruan uretrea dago. Zakilaren zabalguneari gladea deitzen jako eta estaltzen dauan azalari prepuzioa deitzen jako.

*Uretrea: gernua eta semena kanporatzen dau.

GIZA UGALKETEAERNALTZEAErnaltzea, emakumeen gorputz barruan gertatzen da, ia beti falopioren tronpan. Ernaltzeak nahi dau esan, sexu zelula maskulinoa (espermatozoidea) eta sexu zelula femeninoa (obulua) alkartzea.Sexu zelula biak alkartzean, biak bat egiten dabe eta falopioren

tronpatik umetokira heltzen da. Obulu ernalduari zigotoa deitzen jako, zatitzen hasten da, umetokiren hormatan itsasten da,eta haurdunaldia hasten da.

HAURDUNALDIAHaurdunaldia, gitxi gorabehera bederatzi hilabeteko iraupena da. Haurdunaldian, zigotoa, enbrioia bihurtzen da eta enbrioia umeki.

Haurdunaldiaren lehenengo hiru hilabeteetan izaki barria, enbrioi deitzen jako; organoak garatzen dira baina oraindik ez dauka giza itxurarik.

Hiru hilabete aurretik, enbrioia umeki bihurtzen da; organo guztiak daukaz, birikiak izan ezik eta ume itxura handiagoa hartzen dau.

Haurdunaldian zehar, emakumearen gorputzak aldaketa fisikoak izaten dauz, adibidez: Umetokian karena eta boltsa amniotikoa sartzen dira.

Karena eta izaki barria lotuta dagoz zil hestearen bidez; eta horri esker behar dauzan mantenugaiak eta oxigenoa emoten deutsoz. Boltsa amniotikoa, likidoz beteta dago

eta umekia inguratzen dau.

Sabelea handitzen jako, karena, boltsa amniotikoa eta umekia handitzen dalakon.

Haurdunaldiaren amaieran, bularretan esnea ekoizten da, lehenengo hilabeteetan elikatzeko izaki barria.

ERDITZEAHiru etapa dagoz:

Boltsa amniotikoa haustea, umekia prest dago urteteko eta baginea dilatatu egiten umekia kanporatzeko.

Umekia gorputzetik kanporatzen da.

Erditzearen azkenengo fasean, zil hestea, karena eta boltsa amniotikoa kanporatzen da.

EGILEA: DAYANNARA