ZER DA ENERGIA?

ENERGIA MOTAKHainbat energia motak daude, adibidez:

Energia mekanikoa: mogitzen dagoan objetuek daukien energia da, adibidez, olatuek edo haizeak daukiena.

Argi energia: hainbat gorputzek

argi moduan igorten dabena da, bi mota argi mota dagoz: argi naturala (adibidez, Eguzkia) eta argi artifiziala (adibidez, bonbilea).

Bero energia: gorputzek bero

moduan igortzen dabena da, adibidez, sua. Gorputz batek tenperatura altuagoa izan eskero, gero eta energia termiko gehiago izango dau.

Energia kimikoa: hainbat sustantzitan batzen dan energia da. Pilek eta bateriek ere energia kimikoa gordetzen dabe eta energia hori energia elektrikoa bihurtzen dabe.

Energia nuklearra: hainbat sustantzitik lortzen da eta oso arriskutsuak dira, adibidez, uranioa.

Energia elektrikoa: etxeetan gehien erabiltzen dan energia da eta errez lortzen da, adibidez, airearen higidurearen bidez.

ENERGIA ALDATU EGITEN DAEnergia ez da sortzen, ezta suntsitzen ere, aldatu egiten da. Energiak, beste mota energia bihurtzen dira, adibidez, eskuak igurtziz, energia mekanikoa, bero energia bihurtzen dogu.

Energia elektrikoa errez lortzen da, hainbat motatako energia bihurtu daiteke eta horregatik gehien erabilten dogun energia motea da.Adibidez, zentral hidroelektrikoetan, energia elektrikoa lortzen da uraren mogimenduari esker.

ENERGIA ITURRIAK Bi motatako energi iturri dagoz: energia iturri barriztagarriak eta energia iturri ez-barriztagarriak.ENERGIA ITURRI BARRIZTAGARRIAKEnergia iturri barriztagarriari esker, energia garbia lortzen

da, hau da, ingurumena ez dauana kutsatzen eta nagusianak, Eguzkia, haizea, ura eta biomasea dira. Energia iturri barriztagarriak ez dira agortzen.

Eguzki panelen bidez, eguzki energia aprobetxatu daiteke.

Aerosorgailuen bidez, haize energia edo energia eolikoa

ustiatzen dogu.

Presak eta urtegiak eraikiz, ura batzen da, gero, garaiera jakin batetik isurten da, uraren mogimendua aprobetxatzeko.

Instalazino mareomotrizen bidez, itsasgorako eta

itsasbeherako ur masen mogimendua eta itsasoko olatuena erabili daiteke.

Materia organikoa errez, energia lortzen da, adibidez,

landara hondakinak edo zaborrak; energia iturri hori biomasa deitzen jako.

ENERGIA ITURRI EZ-BARRIZTAGARRIAKEnergia iturri ez-barriztagarriak oso arin kontsumitzen dira,

oso mantso birsortzen dira, ingurumena kutsatzen dau eta agortu ahal daitekez. Nagusienak dira: petrolioa, ikatza, gas naturala, substantzia erradioaktiboak eta Lurraren barruko beroa.

Petrolioa munduan gehien erabilten dan energi iturria da. Petroliotik abiatuta, hainbat erregai lortzen dira, adibidez, gasolinea edo gasolioa, eta hortik aparte, plastikoak fabrikatzen dira.

Ikatza erabiliz, zentral termikoek energia elektrikoa

lortzen dabe.

Gas naturala etxeetako sukaldeetan eta berokuntzan

erabilten da.

Zentral nuklearretan, substantzia erradioaktiboetatik

abiatuta, energia nuklearra lortzen da.

Lurraren barrualdeko beroaren bidez, energia

geotermikoa lortzen da.

ENERGIA ITURRIEI LOTUTAKO ARAZOAK GAUR EGUNGO MUNDUA ETA ENERGIA ITURRIAKHerrialde garatuek eta garapen bidean dagozan herrialdeek

energia asko kontsumitzen dabe. Energia hori iturri ez-barriztagarrietatik lortzen da, eta energia konbentzional-a deitzen da. Energia ez-barriztagarriak, Lurreko hainbat zonaldetan kontzentratuta dagoz.

Gaur egun, energia barriztagarrien kontsumoa sustatzeko neurriak hartzen dabilz, adibidez, eguzki edo haize energien kontsumoa sustatzeko. Mota horretako energiei, energia alternatiboa deitzen jake. Energia barriztagarriak ez dira agortzen, baina horreek baliatzeko gaitasun mugatua dogu oraindik. Energia konbentzionala agortzen danean, energia alternatiboek ordezkatzea da bere helburua; horregaitik, teknologia barriak garatzea beharrezkoa da, iturri horretatik datorren energia aprobetxatzeko.

OZONO GERUZEAREN SUNTSIKETEAOzono geruzea, estratosferan dagoz eta izaki bizidunentzat kaltegarriak diran eguzki izpiak iragazten dauz. Hozte aparatuek eta aerosolak erabiltearen eraginez, geruzea

suntsitzen doa, eta gaur egun hori da ingurumen arazo nagusienetakoa.

ENERGIAK INGURUMENEAN SORTZEN DAUZAN ONDORIOAK Gasa, petrolioa edo ikatza lortzeko, paisaia hondatzen

da; energia barriztagarria lortzeko ere, paisaia hondatzen da. (Adibidez, urtegiak eraikiz)

Energia lortzeko instalazinoek arriskuan jarten dabez animali espeziek, adibidez, aerosorgailuek hegaztiak arriskuan jarten dabez, edo urtegiek, arrain espeziek.

Erregaiak erreterakoan, hainbat motatan kutsatu ahal daiteke ingurumena, adibidez:

- Atmosferan karbono dioxido asko igorten da, horren ondorioz, Lurreko tenperaturea igoten da eta aldaketa kezkagarriak sortu daitekez.

- Erregaiak erretean, atmosferako ura kutsatzen da, gas batzuk askatzean; kutsatutako ur horri, euri azido deitzen jako.

Zentral nuklearrek karbono dioxido oso gitxi askatzen

dabe, baina hondakin nuklearraksortzen dabez. Hondakin horreek lurperatu egiten dabe, horren ondorioz lurzorua, ura eta airea kutsatzen da, horregaitik gatxa da hondakin nuklarrak deuseztatzea.

ENERGIA ARDURAZ ERABILTEA Energiaren kontsumoa eta kutsadurea murrizteko, neurri kolektiboak zein banakakoak hartu behar

dira.EKINTZA KOLEKTIBOAKHerrialde gehienetako gobernuak, energia murrizteko, planak eta estrategiak proposatu dabe. Adibidez: Energia garbia lortzeko, energia

alternatiboa erabili.

Energia eraginkortasuna hobetu, hau da, energia hobeto aprobetxatu; horretarako energia gitxiago kontsumitu behar da.

Energia aurreztea sustatzen dabe, informazino

kanpainen bidez. Erakunde txikiagoek ere energia aurrezteko neurriak zabaltzen dabez. Adibidez, ez daben ibilgailuak kutsatzzen edo berziklapena.

BANAKAKO EKINTZAKGuk lagundu daikegu energia aurrezteko neurri errezen

bidez. Adibidez: Kontsumo gitxiko bonbilak erabili.

Argiak edo makinak, erabilten ez dogunean, amatatzea.

Berokuntza edo aire girotua beharrezkoa ez danean, ez erabili.

Garbigailua erabili bakarrik erropaz beteta dagoanean.

Bide laburrak egiteko autoa ez erabili.

Energia aurrezteko kanpainetan parte hartu.

EGILEA: DAYANNARA