Comercio y Merkataritza eta Globalización...

INSTITUTO DE ESTUDIOS SOBRE DESARROLLO Y COOPERACIÓN INTERNACIONALNAZIOARTEKO LANKIDETZA ETA GARAPENARI BURUZKO IKASKETA INSTITUTUAUNIVERSIDAD DEL PAIS VASCO - EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA

Material Didáctico para Ciencias Sociales, Geografía e Historia (ESO)

Comercio y Globalización

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historiarako material didaktikoa (DBH)

Merkataritza etaGlobalizazioa



297 x 424 Portada Comercio 2/10/06 07:49 Página 1

297 x 424 Portada 2/10/06 07:39 Página 2


Merkataritza etaGlobalizazioa

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historiarako material didaktikoa (DBH)

Comisión Europea

Lege-Zenbakia: BI-592-05Euskarazko itzulpena: Labayru IkastegiaDiseinua eta maketazioa: Marra, S.L.Inprimaketa: Lankopi, S.A.


Edizioa eta egokitzapena:

Ekonomi Zientzien Fakultatea (UPV/EHU)Lehendakari Aguirre etorbidea 83 • 48015 BilbaoTfnoa.: 94 601 70 91 • Faxa: 94 601 70 40E-mail: [email protected]

Campus-eko Liburutegia, 138 kutxatila (UPV/EHU)Nieves Cano, 33 • 01006 Vitoria-GasteizTfnoa.: 945 01 42 88 • Faxa: 945 01 42 87E-mail: [email protected]

www.hegoa.ehu.es

Jatorrizko edizioa:Trade and Globalisation. A resource for Geography.Trôcaire. Dublin 2003.

Gidaliburu hau EducAcción proiektuaren barruan dago.Programa honen bitartez, Hegoak bi helburu bete nahi ditu:batetik, heziketa komunitatearen eta beste erakunde batzuenesku jartzea prestakuntza lanetarako laguntza materialak etabaliabideak; eta, beste alde batetik, mundu globalizatuanGarapenerako Hezkuntzak dituen erronkei buruzko gogoeta etaeztabaida prozesuak bultzatzea eta horren ingurukoproposamenak egitea.

Proiektu hau babesten du:

Agiri hau Europako Erkidegoaren laguntza finantzarioare-kin egin da. Gidaliburu honen edukia egileen erantzuki-zunpekoa da, eta inolaz ere ez da ulertu behar EuroparBatasunaren jarrera islatzen duenik.

3

Sarrera 5

Curriculum-arekiko erlazioa 6

Aurretiazko informazioa eta irakaslearentzako glosarioa 7

Munduko mapa 8

I. sekzioaInterdependentzia eta Globalizazioa 9

1. ariketa: Interdependentzia 9

2. ariketa: Globalizazioa 10

3. ariketa: Protesta sozialak 13

II. sekzioaAukera berdintasunik gabeko jokalekua: merkataritza eta MMA 15

1. ariketa: Urrezko arauak 15

2. ariketa: Nork ezartzen ditu MMAren arauak? 16

3. ariketa: Katea komertziala 22

4. ariketa: Txirotasuna, Nekazaritza eta Merkataritza 24

III. sekzioaNazioz gaindiko konpainiak (TNC): nork irabazi, nork galdu, nork aukeratu? 27

1. ariketa: Nazioz gaindiko konpainiak (TNC): Haizea bezain askeak? 27

2. ariketa: Kirol oinetakoak –Nork ordaindu, nork irabazi?– 31

3. ariketa: Boterearen jokoa 32

4. ariketa: Jokabide kodeak 33

5. ariketa: Goazen idaztera! 35

Eranskina 36

Merkataritza-lotuak munduan 36

Materialak eta kontaktuak 37

Aurkibidea

Hegoaren aurkezpena

Hegoak eskerrak eman nahi dizkio Trôcaire elkarteari, material didaktiko interesgarri hauitzultzen uzteagatik. Gure iritziz, oso erabilgarria izango da, bai lantzen dituen gaiengatik,bai planteatzen dituen proposamen didaktikoen dinamismoagatik. Gida hau material malgugisa dago pentsatuta, eta curriculumera erraz moldatzeko modukoa da. Liburuanaurkeztutako ariketa guztiak edo ariketetariko batzuk landuz gero, ikasleek globalizazioarenezaugarriak ezagutuko dituzte, bai eta globalizazio horrek gure planetaren Iparraldekoeta Hegoaldeko hainbat pertsonarengan duen eragina ere.

Baina hori oso garrantzitsua izan arren, guretzat hori bezain garrantzitsua edo,beharbada, garrantzitsuagoa da argitalpeneko zenbait ariketaren bidez gazteek jokabideaktibo eta konprometitua hartzea eta aldaketa eragingo duten ekintza txikietan inplikatzea.

Zuentzat ere –Hegoako taldea osatzen dugunontzat den bezala– proposamen interesgarriaizatea espero dugu.

4

5

Nola erabili material hau

Material honetako ariketak beraiek bakarrik erabil daitezke, gai jakin bat lantzeko, edo beste mate-rial batzuekin batera, gai zehatz baten gainean sakontzeko.

Kontua ez da eskolan material guztia erabiltzea, baizik eta landu nahi dena kontuan hartuta, atalikgarrantzitsuenak aukeratzea.

Adibidea

◆ Gaia: Munduko Merkataritza Antolakundea (MMA) eta garapen bidean dauden herrialdeak.

◆ Ariketa nagusia: II. sekzioa: 2. ariketa.

◆ Aukerako ariketak: II. sekzioa: 1. ariketa (sarrerako ariketa gisa), 4. ariketa (ezagutza sakonagoaizateko).

Material hau Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloan DBHko irakasle eta ikasleei laguntzekoprestatu da, gaur egun ekonomiaren garapen globalarekin eta merkataritzarekin zerikusia duten gaiakezagutarazteko asmoz.

Material honen bidez, arlo honetan ikasleek egoerak aztertzea eta ekintzak garatzea nahi dugu. Eraberean, ikasleek herrialdeen artean, erregioen artean eta gizataldeen artean bereizkeria eragitenduten merkataritza globalaren joerak ikustea nahi dugu. Ikasleak munduko herritar gisa bereizkeriahorri aurre egiteko duten zereginaz konturatzea ere nahi dugu.

Gaurkotasunezko zenbait gaik merkataritza globala eta garapena hobeto ezagutzeko bidea eskainikodigute. Gaion artean honakoak ditugu: globalizazioa eta protesta sozialak (1. sekzioa), MundukoMerkataritza Antolakundearen (MMA) zeregina (II. sekzioa), Nazioz Gaindiko Konpainiak (TNC),sarritan eskulana esplotatzeagatik salatzen dituztenak (III. sekzioa).

Sarrera

Trôcaire elkarteak eskerrak eman nahi dizkie beheko hauei material hau egiten eskaini duten laguntasunagatik: Niamh Crowley, UrselineConvent, Waterford; Sandra Cullen, Maynooth; Clare Cuthbert & Stephen McCloskey, One World Centre for Northern Ireland; Jean Duffy,Sion Hill, Co. Dublin; Michael Grehan, Belvedere College, Dublin; Charlie Hayes, St Mary´s High School, Midleton, Co. Cork; PJ White,Loreto College Crumlin, Dublin.

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia

Material hau DBHko lehen eta bigarren zikloen helburuakbetetzen laguntzera dator, gazteei gure inguruan eraginadituzten prozesuak hobeto ezagutzeko baliabideak eskai-niz. Ikasleei, garrantzia duten gaietan sartzeko aukeraemango zaie, esate baterako, nazioarteko merkataritzaneta bereizkeria sozial eta ekonomikoan.

◆ Lan egiteko ideiak

◆ Bigarren mailako ekonomi jardueretan lehengaiak prozesa-tu egiten dira edo produktu prozesatuak berriro prozesa-tzen dira. (III. sekzioa: 3. ariketa).

◆ Industria modernoak “aske” izateko joera dauka.(III. sekzioa: 1. eta 2. ariketak).

◆ Interes gatazkak sor daitezke industria sektorearen etabeste sektoreen artean. (III. sekzioa: 1., 2. eta 3. arike-tak).

◆ Historikoki, estatu garatuek esplotatu egin dituzte hain gara-tuta ez daudenak. Gaur egun ere, estaturik aberatsenekmunduko merkatuak menperatzen dituzte eta, horrela, esta-turik pobreenek arazoak dituzte ekonomikoki garatzeko.(II. sekzioa: 3. eta 4. ariketak).

◆ Desberdintasun ekonomikoak nola konpondu beharko lira-tekeen erabakitzeko orduan zailtasunak daude.(II. sekzioa: 4. ariketa; III. sekzioa: 1. eta 2. ariketak).

◆ Gertakari, kontzeptuak eta printzipioak

◆ Interdependentzia. (I. sekzioa: 1. eta 2. ariketak).

◆ Parte-hartzea.(I. sekzioa: 3. ariketa; III. sekzioa: 4. eta 5. ariketak).

◆ Eskubideak eta erantzukizunak.(II. sekzioa: 1. eta 4. ariketak).

◆ Garapena.(II. sekzioa: 3. eta 4. ariketak; III. sekzioa: 1. ariketa).

◆ Zuzenbidea.(II. sekzioa: 1. eta 2. ariketak; III. sekzioa: 4. ariketa).

◆ Mundu garapena.

(II. sekzioa: 3. eta 4. ariketak; III. sekzioa: 1. ariketa.)

◆ Merkataritza harremanak dituzten nazioen arteko de-sorekak eta bizitza maila desberdinak.

◆ Euskadiren interdependentzia fisiko eta ekonomikoaEspainiako estatuaren barruan eta beste leku batzueidagokienez. (I. sekzioa: 1. ariketa)

◆ Ekintzarako proiektuak

◆ I. sekzioa: 3. ariketa: Globalizazioa eta protestak.

◆ II. sekzioa: 2. ariketa: MMA ikertu.

◆ III. sekzioa: 5. ariketa: Nazioz gaindiko enpresei idat-zi.

◆ Prozedurak

◆ Bigarren mailako iturrietatik informazio garrantzitsuaateratzea.

◆ Datuak modu egokian zehaztu eta aurkeztea.

◆ Datuak deskribatzea begi bistako eredu eta harrema-nak aztertuz.

◆ Jarrera, balio eta arauak

◆ Gizabanako, talde, erakunde eta gobernuek arloanduten jokabidea tokiko, nazio mailako eta nazioartemailako komunitateetan baloratzea. (II. sekzioa: 1., 2. eta 3. ariketak;III. sekzioa: 1. eta 3. ariketak).

◆ Nazioz gaindiko konpainiek ekonomia arloan dutenjokabidea baloratzea. (III. sekzioa: 1., 2. eta 3. ariketak).

◆ Beren jarduera ekonomikoen eta jokabidearen eragi-na ezagutzea. (III. sekzioa: 2. eta 5. ariketak).

◆ Ikusi nola neska-mutilek berenganatzen duten kulturaeta bizimodua inguruaren eta mundu osoaren eraginpe-an dagoen. (I. sekzioa: 1. ariketa).

◆ Garapen arloko gaien azterketaren bidez, erabakiakhartzeko prozesuak ezagutu eta esperimentatu, etanorbere erabaki eta jokabideen erantzukizuna har-

Curriculum-arekiko erlazioa

6

7

Zer da globalizazioa?

Norbanakoen, taldeen, enpresen eta herrialdeen artekoharremana eta trukea areagotzen duen prozesua da globali-zazioa, eta aldaketa teknologiko, ekonomiko eta politikoekeragindakoa da prozesu hori.

Globalizazioaren etekinak bidegabe banatu dira. Ahulenaketa txiroenak galtzaile ateratzen dira gehienetan. Esate bate-rako, garapen bidean dauden herrialdeetako nekazariak ezindira atzerriko inportazioekin lehiatu, eta, horrela, beren bizi-bidea galdu dute. Industriako langileak ere mehatxatutadaude, izan ere, konpainiak produkzio kostuak merkeagoakdiren lurraldeetara eta lan eskubideak errazago urratzendiren herrialdeetara joaten dira. Hala ere, globalizazioak, jus-tizia eta garapen iraunkorra sustatzeko, mundu osoko mugi-mendu sozialak batzeko aukera ere ematen du.

Zer da Munduko Merkataritza Antolakundea(MMA)?

Munduko Merkataritza Antolakundea (MMA) nazioartekomerkataritzaren arauak adosten dituen herrialdeen foroa da.MMA 1995eko urtarrilaren 1ean eratu zen. Erakunde horrekMerkataritzari eta Aduanako Tarifei buruzko Akordio Nagusia(GATT) ordeztu zuen. Akordio hori bigarren mundu gerrarenondoren egin zen herrialdeen arteko merkataritza hesiak gu-txitzeko asmoz.

Gaur egun, 142 herrialde dira MMA erakundearen kide. Teo-rian herrialde guztiek dute garrantzi bera MMAn, baina herrial-de aberatsek agintzen dute praktikan, izan ere, negoziazioahalmen eta botere handia dute eta merkataritza arloko adituasko kontratatu ditzakete beren interesen alde lan egiteko.Herrialde pobreek, ostera, ez dute ahalmenik beren onerakoizango liratekeen arauak proposatu eta defendatzeko.

Zergatik da garrantzitsua merkataritzagarapen bidean dauden herrialdeentzat?

Merkataritza oso garrantzitsua da herrialde pobreentzat, izanere, merkataritzaren bidez lortzen dituzte diru-sarrerarikgehienak eta motor garrantzitsua da beren ekonomien haz-kunderako. Eta hazkunde ekonomikoak ahalbidetu egiten duazpiegitura eta zerbitzuetan baliabide gehiago inbertitzea.Martxan jarritako politiken helburuak osasun eta hezkuntzasistema hobetzea eta mundu guztiarentzat lan aukera ego-kiak bultzatzea izango balira, jendearen bizi-kalitatea hobeaizango litzateke. Munduko hamar pobreetarik zazpiren bizibi-dea nekazaritza denez, nekazaritza arloko merkataritzanakordio eraginkorra lortuz gero, jende asko aterako litzatekepobreziatik mundo osoan.

Merkataritzaren liberalizazioa. Filoso-fia politiko honen arabera, merkatu-ko indarrak arautzerakoan, ahal denneurrian, gobernuen interferentziaahalik eta txikiena izan behar da.

Nazioz gaindiko konpainiak (TNC).Nazioz gaindiko konpainiak diranegozioak herrialde baten bainogehiagotan ezartzen dituztenak.Merkataritzaren liberalizazioarenbidez, konpaini hauek etekin han-diagoak lortzen dituzte, izan ere,lana eta lehengaia lekurik merkee-netan lortzen dute eta produktuakmerkatu askotan saltzen dituzte.

Subentzioak. Subentzioak dira gober-nuak egiten dituen diru-laguntzaksektore baten produkzioaren kos-tuak gutxitzeko. Zenbait herrialde-tan, gobernuek nekazariei suben-tzioak ematen dizkiete, hazien,garraioaren, ongarrien eta abarrengastuak estaltzeko.

Dumping. Dumping gertatzen da pro-duktuak produkzio kostuaren azpitiksaltzen direnean merkatuan sal-tzean.

Segurtasuna jatekoetan. Honek esannahi du mundu guztiak eskura deza-keela jateko seguru eta nutritiboa,bizitza aktibo eta osasuntsua edukiahal izateko.

Aduana-zerga. Merkantzia inportatueta esportatuei jartzen zaien zergada; horrela, horien prezioak goraegiten du.

Merkataritza hesia. Gobernuek inpor-tazio eta esportazioak mugatzekoerabiltzen dituzten kuotak, bahitu-rak, aduana-zergak eta arau tekni-koak dira.

Glosarioa

Aurretiazko informazioaeta irakaslearentzako Glosarioa

Informazio koadroak

◆ MMAri buruz: 21. orrialdea ◆ Txirotasuna, nekazaritza eta merkataritza: 26. orrialdea◆ Nazioz gaindiko konpainiak: 30. orrialdea ◆ Jokabide kodeak: 34. orrialdea

8

Pet

ers-

en p

roie

kzio

ak b

enet

ako

tam

aina

eta

kok

apen

aren

ara

bera

isla

tzen

ditu

her

riald

eak

(Itur

ria: E

xplo

ring

our W

orld

, 200

1).

9

Helburuak

◆ Interdependentzia eta globalizazioa kontzeptuak aztertzea

◆ Ikasleeei nazioarteko merkataritzan honako eragileek jokatzen duten papera hobetoulertzen laguntzea: herrialde garatu eta garapen bidean daudenek; MundukoMerkataritza Antolakundeak (MMA), Nazioz gaindiko konpainiek eta kontsumitzaileek.

Helburu didaktikoa

Ariketa honen bidez, ikasleek eztabaidatu egin ahal izango dute merkataritzaren bidez besteherrialde batzuekin eta beste jende mota batekin konektatuta gauden modu desberdinei buruz,kultur trukeari buruz eta gai honen inguruko beste gai batzuei buruz. Era berean, ariketa honekbultzatu egin nahi ditu ikasleak gai honekin lotutako alderdi positiboei eta negatiboei buruz ezta-baidatzera. Ariketa honetan, irakasleak neurtu egin ahal izango du ikasleek interdependentziare-kin eta globalizazioarekin zerikusia duten gaien gainean duten kontzientziazio eta ulermen maila.

Prestaketa/Materialak

◆ Peters-en proiekzioaren munduko maparen fotokopia (8. orrialdea) talde bakoitzarentzat.

Bigarren fasea

◆ Irakurri ahots goran hurrengo testua eta eskatu talde bakoitzarigalderen gainean eztabaidatu dezaten. Eman 5-10 minutu ezta-baidatzeko.

◆ Erabili galdera horiek klasean eztabaida pizteko, talde desberdi-nen erantzunak jasoz.

◆ Munduko gizarte eta herrialdeen artean gero eta lotura eta inter-dependentzia handiagoa dagoela erakusten duten adibideakeman: merkataritzan, ideia eta informazio trukean, leku desberdi-netako pertsonen arteko harremanetan bidaien eta komunikazioelektronikoen bidez, kultur arloan, esaterako, musikan, kiroleaneta abar.

◆ Amaitzeko, eman ideia orokor bat: esan interdependentziak,mundu osoko gobernu eta herritar guztientzat, aukera askoeskaintzen dituela; bai eta zenbait arrisku eta ardura ere.

Lehenengo fasea

◆ Banatu klasea hiru edo lau taldetan.

◆ Banatu munduko maparen fotokopiak taldebakoitzari.

◆ Eskatu talde bakoitzari azal ditzan, besteherrialde batekoak izanik, jendeak normaleanerabiltzen dituen edo gustuko dituen gauzak,eta ez bakarrik ondasun materialak, ezpadagustuko dituzten musika motak edo kirolariakere.

◆ Talde bakoitzak mapan lerroak marraztuko ditunorberaren herrialdetik erabiltzen dituzten pro-duktuak produzitu edo egiten diren lekuetaraino,edo gustuko dituzten musika-moten edo kirola-rien herrialdeetaraino. Ikasleek koloretako arka-tzak erabil ditzakete lerro desberdinak bereizteko.

◆ Eskatu talde bakoitzari erakutsi diezaiola beremapa klase guztiari, eta azal ditzatela egin dituz-ten loturarik ohikoenak (esate baterako, kirol-oinetakoak Txinatik) eta loturarik bitxienak (adibi-dez, lagun batzuek Afrikatik, oporretatik, ekarridizkieten entsalada zerbitzatzeko tresnak).

◆ Eztabaidatu taldearekin munduan orokorreanditugun lotura eta konexioen inguruan. Galdetuikasleei ea oraintsuko fenomenoa den usteduten. Denborarekin gehiagora egin du?, etahorrela bada, zergatik?

◆ Pasatu bigarren fasera.

I. sekzioaInterdependentzia eta Globalizazioa

“Demagun, bat-batean, Euskadiko eta Espainiako portu eta aireportuguztiak itxi egiten direla; munduarekiko komunikabide guztiak, hauda, telefonoa, telebista, irratia, posta elektronikoa eta Internet, ebakiegin direla; herrialde honetan, bertan produzitzen denarekin eginbehar dela aurrera esaten duela gobernuak. Mundu guztia ados dago,izan ere, norbere buruaz arduratzea ideia ona dela uste dute”.

• Ze eragin izango luke egoera honek zugan?

• Zeri egin beharko zenioke uko?

• Ze eragin izango luke gizartean orokorrean?

• Ze arlotan aterako ginateke galtzaile?

1.Ariketa: Interdependentzia

10

Lehenengo fasea

◆ Ideia jasa – Eskatu ikasleei: “Esan munduko beste leku batetik datozen eta egunero erabiltzen ditu-zun gauzak”.

◆ Galdetu ikasleei: Zer uste duzue esan nahi duela jendeak “globalizazioa” aipatzen duenean.

◆ Eman globalizazioaren definizio hau:

◆ Azaldu globalizazioak modu desberdinean eragiten diola jendeari: batzuentzat ona da eta beste ba-tzuentzat, ordea, txarra. Esan globalizazioak aukerak eskaintzen dituela eta galdetu zeintzuk izan litez-keen aukera horiek (esate baterako: jendearen arteko komunikatzeko aukerak).

◆ Globalizazioak eragin negatiboak izan litzake? (esate baterako: konpainiak oztoporik gabe ibil daitezkemunduan zehar eta lan kostuak merkeagoak diren lekuetarantz jotzeko aukera dute).

2.Ariketa: Globalizazioa

Helburu didaktikoak

Ariketa honen helburua da ikasleek hobeto ulertzea, batetik, globalizaziokontzeptua, eta, bestetik, globalizazioan irabazleak eta galtzaileak iza-ten direla; indartsuenek ahulenen baliabideak esplotatzen dituzte, eta,horrela, azken batean, ahulenek ezin dituzte aprobetxatu merkataritzaketa komunikazioak eskaintzen dituzten aukerak.


◆ Orri handi bi edo arbela bat. Idatzi “Irabazleak” orrietako baten goial-dean edo arbelaren alde batean. Idatzi “Galtzaileak” beste orrian edoarbelaren beste aldean.

◆ Ohiko tamainako “Post-it” orriak.

◆ Koadroen fotokopiak: koadro bat taldeko.

Globalizazioak1 erakusten digu nola ondasunak, dirua eta ideiakinoiz baino arinago eta merkeago mugitzen diren munduan zehar.Hori, batez ere, garraioaren eta teknologiaren garapenaren ondo-rio dugu, bai eta herrialdeak beste herrialde batzuekin merkata-ritza harremanak izateko irekiago daudelako ere.

Adibidez: Gasteizen erositako kamiseta baliteke Estatu Batuetandiseinatu izana; kotoia, beharbada, Egiptokoa izangoda; agian, Bangladeshen ebakiko zen, Vietnamen josieta Londresera eramango zuten, gero, furgoneta bateanGasteizera eraman eta salgai jartzeko.

1 Hegoaren oharra: Globalizazioak produktu eta salgaien joan-etorria errazten du, pertsonen joan-etorri libreari, berriz, ostopoak jartzen dizkio.

Irabazleak Galtzaileak

11

Bigarren fasea

◆ Banatu ikasleak bikoteka.

◆ Eman bikote bakoitzari 12. orrialdeko 1 eta 6ra bitarteko koadro bat.

◆ Eman bikote bakoitzari 4-6 “Post-it”.

◆ Eskatu bikote bakoitzari koadroan daukana irakurtzeko, eta eztabaidatu dezatela ondoko galderen gainean:

◆ Ikasleak amaitutakoan, eskatu erantzunak “Post-it” orrietan idazteko –erantzun bat edo gehiago, balego,bai irabazleentzat bai galtzaileentzat-. Gero orri handietan edo arbelean itsatsiko dituzte.

◆ Bikote bakoitzak, bukatu duenean, ikaskideak hurbiltzera gonbidatuko ditu (taldeka errazagoa bada) eta“Post-it” orrietan jartzen duena irakurtzeko eskatuko diete.

◆ Ikasle guztiek erantzunak ikusi ondoren, eskatu bikote bati azaltzeko zer idatzi duten “irabazleak” epigra-fearen azpian eta zergatik. Galdetu koadro bera zuen beste bikote bati ados dauden edo ez. Galdetu bestebikote horri zer idatzi zuten “galtzaileak” epigrafearen azpian eta zergatik idatzi duten hori.

◆ Errepikatu prozesu bera koadro guztiekin.

◆ Amaitutakoan, azaldu globalizazioa ez dela berez “txarra” edo “ona”, baizik eta eskaintzen dituen aukerakaprobetxatzeko gaitasunaren menpe dagoela hori, hau da, pobreziak eta botere faltak probetxurik ezin ate-ratzea dakarte.

“Nortzuk dira irabazleak eta galtzaileak hemen deskribatutakoegoeran?”

Oharra: beharbada azaldu egin nahiko duzu irabazle eta gal-tzaile erlatiboak daudela. Hau da, batzuek beste batzuekbaino askoz gehiago aprobetxatzen duten globalizazioa. Glo-balizazioarekin pertsona batzuen bizi-kalitateak gora egitenduen bitartean beste batzuenak, aldiz, behera egiten du.

Irakaslearentzako oharra

Ikasleek interes berezia erakusten badute koadroetariko baten gainean, honako ariketa hauekin jarraidezakezu.

2. koadroa: “Mundu mailako publizitatea”: III. sekzioa, Nazioz gaindiko konpainiak (1. eta 3. ariketak).

3. koadroa: “Merkataritza haziz doa”: II. sekzioa (3. eta 4. ariketak).

4. koadroa: “Arau globalak”: II. sekzioa (1. eta 2. ariketak).

12

1. Komunikazio globalakGero eta merkeago eta errazagoa da komunikatzea.Jakek, New Yorketik, Tolosako lehengusuekin telefo-noz hitz egin dezake, ordua 35 dolar zentabo ordain-duta. Duela hamar urte, dei berak 3 dolar/ordua baliozuen. 1930ean, Jakeren aitita Tolosatik lehenengozAmerikara joan zenean, deitu izan balu 245 dolar/or-dua ordaindu behar izango zukeen. Bestetik, Kathyk,Estatu Batuetakoak, hilabeteko soldata aurreztenbadu, merkatura ateratako azken ordenagailua eroslezake. Bangladesheko langile batek, berriz, zortziurteko soldatak aurreztu beharko lituzke ordenagai-lua erosteko. Jakek eta Kathyk, interneten sartzean, 5web orritatik 4 uler ditzakete, ingelesez daudelako.Hala ere, munduko hamar pertsonetarik 9k ez duteingelesa ulertzen.

✂

4. Arau globalakMunduko Merkataritza Antolakundea (MMA) herrial-deen arteko merkataritza arauak ezartzeko etaherrialde guztiek beteko dituztela ziurtatzeko eratuzen. Hori oso ondo egongo litzateke, bidezko arauakizanez gero, mundu guztia aterako litzatekeelakoirabazle. Baina, hala ere, arauak herrialderik abera-tsenen onerako daude eginda. Hori horrela daherrialde aberatsek arau horiek idatzi eta defenda-tzeko abokaturik onenak ordain ditzaketelako etatxiroek, ostera, ezin dute horrelakorik egin. Esatebaterako, Japonek 25 merkataritza aditu ditu MMAerakundean. Bangladeshek bat baino ez dauka etaherrialde txiroetatik 29tik batere ez dauka. Eguneanhamar batzar ere izan daitezke, eta herrialde txiroakezin dira batzar guztietara joan; horrela, erabakirikgarrantzitsuenak herrialde horien interesak kontuanhartu barik hartzen dira.

✂

3. Merkataritza haziz doaGaur egun itsasontziz edo hegazkinez duela hogeiurte baino hiru bider merkantzia gehiago bidaltzenda. Merkataritzak lanpostuak sor ditzake herrialdetxiroetan, baina, sarritan, herrialde horietako lan bal-dintzak negargarriak izaten dira. Banana, kafe eta lan-dare sailetan, esate baterako, langileek soldata osotxikiak jasotzen dituzte, ordu asko lan egiten dute etapestizida eta produktu kimiko arriskutsuak erabilibehar dituzte. Herrialde batzuk merkataritzak ematenditzakeen onuretatik erabat kanpo geratzen dira: 48herrialderik pobreenak atzean geratzen ari dira etamerkataritzatik askoz diru gutxiago irabazten ari diraherrialderik aberatsenekin alderatuz gero.

✂

2. Mundu mailako publizitateaMundu guztian zehar ikus daitezke Coca-Cola eta Levi’smarken iragarkiak, hasi Madril edo Berlinen, etaBuenos Aires edo Pekineraino. Nike markak, esatebaterako, 1987an 25 milioi dolar gastatu zituen publizi-tatean eta 1997an, ordea, 500 milioi dolar. Tiger Woodsgolf jokalariak 55.555 dolar kobratzen ditu eguneanNike produktuen publizitatea egitearren. Nike produk-tuak egiten dituzten Indonesiako langileek 1,25 dolaringuru jasotzen dute egunean. Egun batzuetan hori ezda nahikoa bizi ahal izateko.

EROSI ORAIN!

✂5. Bidaiak eta turismoaOporretan atzerrira joatea interesgarria eta zirraraga-rria ere izan daiteke. Jendeak atzerriko herrialdeetakolagunak egiten ditu eta beste pertsona batzuen eta,orokorrean, munduaren gaineko gauza interesgarriasko deskubritu ditzake. Hala ere, askoren ustez,turismoak alde negatiboa ere izan dezake. Herrialdeaskotan, bertako jendeak jantzi eta bitxi ederrak janz-ten ditu, adibidez, Keniako Masai artzainak. Ba-tzuetan, turistek bertako jende hori objektu gisa hardezakete, hau da, argazkiak ateratzeko modeloakbalira bezala, sentitu eta hitz egiten duten gizaki gisahartu beharrean.

✂

6. KomunikabideakTelebista, pelikulak, irratia eta egunkariak lagungarriakizan daitezke jendeari beste herrialde batzuetan gerta-tzen ari dena eta hango bizimodua nolakoa izan daite-keen ikusten laguntzeko. Baina, bestetik, komunikabi-deek beste herrialde horien irudi faltsua ere eskaindezakete. Esate baterako, Indian, jende askok uste duEuropako eta Estatu Batuetako bizimodua pelikuletanagertzen den bezalakoa dela, hau da, denak direla abe-ratsak eta bizimodu zirraragarria daramatela. Bienbitartean, Afrikari buruzko berrietan sarritan agertzenda goseak hilik eta etsita dagoen jendea. Alabaina,aurreko guztia errealitatea bada, ez da errealitate txi-kiagoa Afrikako komunitate eta herri ugaritan berenbizi-baldintzak hobetzeko aurrera daramaten borroka.Hori ere erakutsi behar da, hainbat gogo eta asmo,hainbat grina eta borroka, hainbat alderdi baikor osogutxitan ikustarazten dena.

✂

13

Bigarren fasea◆ Hurrengo klasean talde bakoitzeko kideak batu egingo dira informazioa bateratzeko, eta, orri handi batean, protestaren gai-

neko posterra sortzeko. Ikasleek artikuluak, titularrak, irudiak, marrazkiak, etab. erabili ahal izango dituzte gaia ilustratze-ko.

◆ Talde bakoitzak posterra aurkez dezala. Eskatu ikasleei protestetatik gustatu zaizkien gauzak aipatzeko. Galdetu protestetan

◆ Banatu klasea 3 edo 4 talde txikitan. Eskatu talde bakoitzari adientzuteko zuk ahots goran irakurtzen duzun bitartean:“Justiziaren alde kanpaina egiten” (14. orrialdea).

◆ Eskatu talde bakoitzari aukeratzeko gehien interesatzen zaionprotesta, jar daitezela ados (beharbada gaia aztertu beharkodute, eta, gero, ados jarri).

◆ Azal iezaiezu ikerketaren bat egin beharko dutela protesten gai-nean, jarduera osagarri gisa.

◆ Esan informazio poster bat sortu beharko dutela aukeratzenduten proiektuaren gainean.

◆ Honako galdera hauek erantzuten ahalegindu beharko lirateke:

• Noiz izan zen protesta? Non? Zergatik?

• Zer nahi zuen protestaka zebilen jendeak?

• Zer lortu zuten?

◆ Taldeek ikerketa plan bat egin beharko dute eta tal-dekideen artean ardurak banatu, pertsona ba-koitzak zeregin bat izan dezan.

◆ Eman ikasleei jarraibide hauek informazioa etaideiak bila ditzaten:

• Eskatu gurasoei/neba-arrebei/lagunei lagungarriizan daitezkeen ideiak.

• Egunkariak eta aldizkariak.

• Hirian dauden kartelak (hiri-gune handietan).

• Web orriak (ikusi 37. orrialdea).

Lehenengo fasea

◆ Galdetu klasean ea gogoratzen diren, aspaldi edo oraintsu, berton inguruan edo atzerrian, jendea gai zehatz baten kontraprotesta egiteko batu den. Nortzuek egin zuten protesta? Zergatik?

Helburu didaktikoa

Ariketa honetan agerian geratzen da jendeak aldaketak eragin ditzakeela, bai bere inguruan bai mundu osoan, bidegabeke-rien kontra protesta egiteko batuz gero. Ikasleek sarritan pentsatzen dute aldarrikapen garrantzitsuen kasuan protestek azke-nean ez dutela arrakastarik izaten; kasu honetan, oso garrantzitsua da arrakasta izan duten protestak nabarmentzea, esatebaterako, Arma Arinen Kontrako Nazioarteko Sareak martxan jarritako “Agur armak” kanpaina (15. orrialdea) edo PertsonenAurkako Minak debekatzeko nazioarteko kanpaina (www.intermonoxfam.org).


◆ Orri handiak eta errotuladoreak klasearen bigarren saiorako.

◆ Aukerakoa: “Protesta arrakastatsuak” testuen kopiak (14. orrialdea).

AdibideakMundu mailako protestak: Genoa, 2001eko uztaila, G8 deritzon taldearen batzarra (Kanada, Frantzia, Alemania, Italia, Japonia,Errusia, Erresuma Batua eta Estatu Batuetako buruzagiak). 200.000 lagun baino gehiagok protesta egin zuten HirugarrenMunduak duen zorraren kontra, langileen eskubideen alde eta abar.

Tokian tokiko protestak: ingurumen gaiak, azpiegiturak garatzeko proiektuak (errepide eta presen eraikuntza, errauskai-luak...) eta abar. Eman ezazu zure inguruko adibide bat.

Iraganeko protestak: Milaka lagunek egin zuten protesta Garoñako zentral nuklearraren aurka, Estatu espainola NATOn sartzea-ren kontra, derrigorrezko soldadutzaren aurka...

3.Ariketa: Protesta sozialak

14

Justiziaren alde kanpaina egiten

Mundu osoko jendea batzen ari da aldaketaren aldeko kanpaina egiteko.

Brasilen lur barik gelditu diren milaka lagunek manifestazio erraldoiak egin dituztelurra izateko eskubidea aldarrikatzeko. Internet bidez jendeak protesta horien berriizan dezake, eta, horrela, elkartu eta justiziaren alde lan egin. Hogeita lau milioilagunek sinatu zuten Jubileo 2000 izeneko nazioarteko aldarrikapena, herrialde txi-roen zorra kentzeko eskatuz. Protesta erraldoiek, esate baterako MundukoMerkataritza Antolakundeak egindako bileren inguruan antolatzen direnek, mun-duko buruzagiek zenbait arazo kontuan hartzea eragin dute, esate baterako, kanpozorra, pobrezia, ingurumena, giza eskubideak edo bidezko merkataritza.

Mundu osorako antolatu diren hainbat kanpaina arrakastatsu izan da: herrialdeaberatsak herrialderik txiroenen zenbait zor kitatu dituzte eta minak mundu osoandebekatzea lortu da. Porto Alegren egindako Foru Mundialean bezalako jarduerakeztabaidarako eta herritarren partaidetzarako esparru oso aproposak dira.

✂

Protesta arrakastatsuak Kanpainak: “Agur armak” eta “sekretu batzuek hil egiten dute”

Intermon Oxfamek 1995etik hona beste erakunde batzuekin batera lan egiten duarma merkatuaren gaineko eta Espainiak egiten dituen arma esportazioen gai-neko gardentasuna eta kontrola eskatzeko kanpainetan. Hain zuzen ere, urtehorretan, Amnesty International, Greenpeace eta Mugarik Gabeko Medikuak era-kundeekin batera, “Sekretu batzuek hil egiten dute” kanpaina jarri zuten mar-txan. Kanpaina horren bidez, 1997an Diputatuen Kongresuan ez-legezko propo-samen bat onartu zen, Gobernuak sei hilabeterik behin Parlamentuari baimen-dutako armen transferentzien berri eman diezaion.

Hurrengo kanpaina, “Agur Armak”, 1999an hasi zen eta, nazioarte mailan, ArmaArinen kontrako Nazioarteko Sarearekin (IANSA) lotu zen. Kanpaina horrekesportazioen kontrol handiagoa bultzatu zuen, Europar Batasunak 1998an har-tutako Jokabide Kodeko irizpideen arabera. 2001eko abenduan, ez-legezko pro-posamen bat onartzea lortu zen. Proposamen horretan gobernuari armen trans-ferentziari buruzko informazioa jasotzen duten seihileko txostenak hobetzekoeta Europar Batasuneko Jokabide Kodea zehatz betetzeko eskatzen zaio.

Era berean, Intermon Oxfam, 1996tik hona, Minak Debekatzeko NazioartekoKanpainako (ICBL, ingelesezko siglak) partaidea da eta Estatu espainolean“Vidas Minadas” kanpaina bultzatu zuen. Nazioarteko kanpaina horri esker,Ottawako Prozesua jarri zen martxan eta prozesu horretatik, 1997an, PertsonenKontrako Minak Debekatzeko Tratatua atera zen.

✂

15

“Herrialde pobreek oinarrizko bi eskubidedituzte: merke saldu eta garesti erosi”

Julius Nyerere, Tanzaniako Lehenengo Presidentea

Helburuak:

◆ Herrialde garatuen eta garapen bidean dauden herrialdeen arteko merkataritza-negoziazioetan dagoen botere desberdintasunaren eraginez garapenerako daudeneragozpenak aztertzea.

◆ Kolonialismoaren eraginez dagoen injustizia eta aukera berdintasunik gabekomerkataritza aztertzea, eta Munduko Merkataritza Antolakundeak (MMA) daukaneraginaz jabetzea.

◆ Nekazaritzan arreta jartzea, merkataritzan dagoen aukera berdintasun gabeziaren eredugarbia baita.

II. sekzioaAukera berdintasunik gabeko jokalekua:Merkataritza eta MMA

Helburu didaktikoaArauak garrantzitsuak dira mundu guztiak jakin dezan nola jokatu behar duen eta zer itxaron dezakeenbesteengandik. Hala ere, arauak ez dira beti bidezkoak edo zuzenak, nork egin dituen da kontua.

Prestakuntza / Materialak

Ez da behar.

Ariketa

◆ Galdetu taldeari: Zertarako beharditugu arauak?

◆ Zer gertatuko litzateke ez balegoaraurik ikastetxean?

◆ Zer gertatuko litzateke talde batekegingo balitu guztiontzako arauak?Esate baterako, azken urteko ikasle-ek edo neskek ala mutilek bakarrik(ikastetxe misto batean).

◆ Nork irabaziko luke?, eta norkgaldu?

1.Ariketa: Urrezko arauak

16

◆ Zatitu eskola 6 taldetan.

◆ Utzi espazio bat eskolaren erdian eta eskatu talde bakoi-tzari mahai bat jartzeko taldearentzat. Sei mahaiek zirku-lu bat osatuko dute.

◆ Azaldu ikasleei talde bakoitzak herrialde bat ordezkatukoduela eta denek nahi dutela zerbait erosi eta saldu.

◆ Banatu talde bakoitzari 18. orrialdeko herrialde batiburuzko hainbat kopia eta eman denbora irakurri eta ulerdezaten.

◆ Eman talde bakoitzari orri bat, kartel bat egin eta ikuste-ko moduko lekuan jar dezaten, mahaiaren gainean.

◆ Azaldu prozesua:

• Helburua beste herrialde batzuei produktuak saltzeada.

• Tratua egin dezakezue beste herrialde batekin: haienproduktuak erosiko dituzuela adostu, baldin eta haiekzuenak erosten badituzte, edo komeni zaizuen besteedozer.

• Talde bakoitzeko lagun batek edozein unetan utz deza-ke mahaia. Lagun hori izango da negoziatuko duena.

• Irakasleak txilibitua edo kanpaia joko du bi minutu iga-rotzean. Negoziatzaileak “etxera” itzuli beharko du etaazaldu taldeari nola joan diren gauzak. Orduan, beste

negoziatzaile bat herri berberera edo beste baterajoango da, beste tratu bat egiten ahalegintzeko.

• Txilibitua edo kanpaia hirutan entzutean, jokoa amai-tu egingo da. Bakoitzak bere taldera itzuli behar du.

◆ Utzi taldeei negoziatzailea aldatzen eta gero gelditujokoa txilibitua hirutan joz.

◆ Eskatu komentarioak: Nork erosi edo saldu zituen pro-duktuak? Ze tratu egin ziren? Nork pentsatzen du tratuon bat egin zutela edo boterea zeukatela eta nork pen-tsatzen du kontrakoa? Nola jokatzen dute partaideek?Erregutu egin behar izan zuten? Kooperatu zuten?

◆ Eman taldeei 19. orrialdeko 2. taularen kopia bana etabete dezatela. Eman 1. taulako adibide batzuk hastenlaguntzeko. Beharbada, beste talde batzuei bisita eginbeharko diete informazio guztia lortzeko.

◆ Eskatu komentarioak, herrialderik herrialde (kokatu 1.taula proiektorean nahi baduzu; ikasleek, beharbada,informazio gehiago izango dute beren tauletan).

◆ Utzi mahaiak lekuan eta ziurtatu jendeak ulertu duelanegoziazioen prozesua. Galdetu zergatik herrialde ba-tzuek nahi izan duten industria jakin batzuk babestuedo garatu.

Lehenengo saioa: Herrialdeen arteko merkataritza

Prestaketa / MaterialakLehenengo saiorako materialak

◆ Sei orri eta boligrafo bat talde bakoitzeko. Txilibitu bat, kanpai bat edobeste zerbait minutua pasatu dela adierazteko.

◆ Herrialdeetako egoeren gaineko hainbat kopia (18. orrialdea),ikasle kopuruaren arabera.

◆ 2. taularen kopia bat (19. orrialdea), ikasle bikote bakoitzeko.

Bigarren saiorako materialak

◆ Arauen kopia bat (20. orrialdea), proiektore batean edo arbelean.

◆ Herrialdeetako egoeren gaineko hainbat kopia (18. orrialdea), ikasle kopuruaren arabera.

◆ “MMAri buruz” testuaren kopia bat (21. orrialdea), proiektorean, edo ikasle bikote bakoitzeko bat.

Helburu didaktikoa

Atal honetan, ikasleen partaidetza bultzatzen duten ariketen bidez, MMA ezagutarazi nahi da. Helburua da ikasleek herrialdeboteretsuenen (merkataritza arloan) esku egoteak dakarren frustrazioa sentitzea. Ikasleek ikusi egin beharko lituzkete nolakozailtasunak dituzten herrialderik pobreenek, bai beste herrialde batzuekiko merkataritza harremanetan, bai MMAko arauakezartzen ahalegintzean, hor herrialderik boteretsuenek baitute indarra, negoziazioetarako dituzten baliabide ugariak direla eta.

Ariketa saio bitan bana dezakezu, Lehenengo saioa eta Bigarren saioa bereiziz. Zuzenean Bigarren saiora jotzeko aukeraere baduzu, eta, horrela, MMAren arauei dagokien arloa landu bakarrik.

2.Ariketa: Nork ezartzen ditu MMAren arauak?

PERTSONA TXIROEN AURKA

KARGATUAK

17

◆ Azaldu ikasleei munduko herrialde guztiek erabaki dute-la harremana errazagoa izango litzakeela merkataritza-rako arauak baleude. Horrela, ez lukete ez denborarikez indarrik galduko herrialde bakoitzarekin banan-banan arauak ezartzeko.

◆ Azaldu puntu hauek:

• Lau batzar egingo dira Genevan Munduko Mer-kataritza Antolakundearen (MMA) egoitza nagusian.

• Batzar bakoitzean, herrialdeek merkataritzari buruzkoarau baten alde edo kontra emango dute botoa.

• Batzarretara joan eta botoa eman ahal izateko, herrial-deek Genevarako hegaldi bat erosteko beste diru izanbeharko dute.

• Herrialdeek ez badute nahikoa dirurik hegaldiakordaintzeko, batzar batzuetara ezin izango dira joan,eta haien ustez benetan garrantzitsuak diren batzarre-tara bakarrik joango dira.

• “Herrialde” bakoitzeko lagun bat joango da.

◆ Eskatu boluntario bat batzarreko presidente izan dadin.Hona hemen pertsona horren zereginak: batzarrerakodeia egitea, proposatutako arauak irakurtzea, ordenagordetzea eta arauaren aldeko eta kontrako botoakzenbatzea.

◆ Irakurri zenbat hegaldi dagokion talde bakoitzari–horrek, nolabait, herrialde horren aberastasun mailaerakutsiko du–.

◆ Batzarra hasi aurretik, ikasleek beren herrialdearen gai-neko informazioa duen txartela (18. orria) eta dagokienarau zerrenda (20. orria) berrikusiko dituzte.

◆ Irakaslea taldeetara hurbilduko da talde guztiek arauakulertu eta arau horiek dakartena ulertzen dutela ziurta-tzeko (20. orriko 3. taula herrialdeek bozkatu behardituzten (alde edo kontra) arauen erreferentzia azkarbat izateko. Errealitatea konplexuagoa da, jakina).

◆ Presidenteak herrialde bakoitzari ordezkari bat bidaltze-ko agintzen dionean hasiko da lehenengo batzarra.Presidenteak ahots goran irakurriko du 1. araua etaherrialdeei beren botoa emateko eskatuko die.Presidenteak izango du erabakitzeko ahalmena gehien-gorik izan ezean. Bestela, presidenteak ez du botorikemango.

◆ Lau batzarrak egin ondoren, gelditu egingo da jokoa.Nork lortu du nahi zuena? Nork ez du lortu? Ze tratuegin dira? Nork izan du boterea eta nork ez? Zergatik?Nola sentitu dira botere gutxiago duten herrialdeak?Izan da bidegabekeriarik prozesuan zehar?

◆ Eman “MMAri buruz” (21. orria) koadroko informazioaikasleei, proiektore batean edo fotokopien bidez.Irakurri taldean eta ziurtatu denek ulertzen dutela edu-kia.

◆ Ikasleek bikoteka lan egin dezatela eta adieraz ditzate-la testutik punturik garrantzitsu, harrigarri edo interes-garrienak. Eztabaidatu ditzatela taldean.

◆ Kontuan izan galdera hauek: bidezkoa ala bidegabeada MMA zuzentzeko sistema? Norentzat da onuraga-rriagoa? Nork ateratzen du onurarik gutxien? Aldatuegin beharko litzateke prozedura? Ze aldaketa gomen-datuko lituzkete ikasleek? Idatzi arbelean eta berretsiikasleen lana.

Bigarren saioa: MMAren arauak ezartzea

Jarduera osagarria

Ikertu MMA. Begiratu 37. orrialdean weborri interesgarriak aurkitzeko.


Ikasleei, beharbada, honako terminoak gogorarazi beharko dizkiezu:

◆ Elaboratutako janariak (adibidez: kafea, laranja zukuak, txokolatea).

◆ Inportazio hesiak (herrialde batek produktu jakin baten inportazioak blokeatzen dituenean aduana-zergakedo inportazio-zergak ezarriz, edo, kuota baten bidez, merkatuan sar daitekeen produktu jakin baten kan-titatea mugatuz).

18

Boli KostaZuen helburua txokolatea saltzea da;kiloa dolar batean produzitzen duzue.

Zuen herrialdean kakao asko produzitzen da eta atzerri-ra saltzen duzue. Hala ere, txokolatea saldu ahal izangobazenute, askozaz diru gehiago irabaziko zenukete.Arazoa da herrialde aberatsek zerga bat kobratzen dute-la txokolate tabletetan. Hori dela eta, zuon txokolateagarestiagoa da kontsumitzailearentzat, eta, beraz, ezdute erosten. Herrialde aberatsek beren herrialdeetakotxokolate egileei kakao aleak saltzen uzten dizuete,baina horrela ez duzue diru gehiegirik lortzen.

Herrialde pobrea zarete eta ezin duzue beste herrialdebatzuetako produktu inportatuak erosi.

✂Europar BatasunaZuen helburua medizinak eta ordenagailuetarakotxipak saltzea da. Artoa erostea interesatzen zaizue.

Medizinak saldu nahi dituzue, eta ohiko gaixotasunaksendatzeko tratamendu bakoitza 20 dolarretan fabri-katzen duzue. Medizina horiek garapen bidean daudenherrialdeetan saldu nahi dituzue, baina ezin duzue,herrialde horiek bertako konpainiei medizinak kopia-tzen eta Europakoak baino merkeago saltzen uztendietelako, eta, gainera, marka berarekin. Ziurtatu eginnahi duzue herrialde horiek ez dietela enpresei medizi-nak kopiatzen utziko sekula ere.

Ordenagailuentzako txipak produzitzen dituzue; txipbakoitza 2 dolarretan. Ez diezue txip produktore atzerri-tarrei zuen merkatuan txipak saltzen utziko. Zuen pro-duktuak Estatu Batuetan saltzeko esperantza duzue.

Europarrak txokolate zale amorratuak dira. Txokolatekiloa 5 dolarretan fabrikatzen duzue. Garrantzitsua dabeste herrialde batzuetako txokolate merkeagoa ezsaltzea Europan, izan ere, jendeak lanpostuak galdukolituzke. Eta horien artean daude txokolaterako esneaproduzitzen duten abeltzainak. Abeltzain horiei lagun-tza ekonomikoak eskaintzen dizkiezue beren negozio-etan iraun dezaten.

✂

MozambikeArtoa saldu nahi duzue eta medizina merkeak erosibehar dituzue.

Zuen herrialdeko herritar gehienak nekazari txikiakdira, 10 kilo arte 2 dolarretan produzitzen dituztenak.Mozambike munduko herrialderik pobreenetatikoadenez, gobernuak ezin die inolaz ere lagundu.

Topatzen dituzuen medizinarik merkeenak bakarrik erosditzakezue. Europako edo Ameriketako medizinak erosibeharko bazenituzte, jende askok eta askok ezin izangolituzke eskuratu. Badakizue Indiako medizinak Europaedo Ameriketako medizinen kopia direla? Horrek, zueniritziz, ez dauka garrantzirik, izan ere, jendeak eskubideadauka gaixorik dagoenean medizinak izateko.

✂

Estatu BatuakArtoa eta medizinak saldu nahi dituzue.Ordenagailu txipak erostea gustatuko litzaizueke.

Estatu Batuetan 10 kilo arte dolar 1ean produzitu deza-kezue, hau da, oso merke. Hori lor daiteke gobernuaklaguntza asko eskaintzen dizkielako artoa produzitzenduten nekazariei.

Estatu Batuetan kamiseta bat fabrikatzeak 10 dolarbalio du. Arropak inportatzea merkeagoa izango balitzere, ez zaizue interesatzen, izan ere, jendeak bere lan-postua gal dezake Estatu Batuetan.

Estatu Batuetako konpainia farmazeutiko askok berenproduktuak garapen bidean dauden herrialdeetansaldu nahi dituzte, baina ezin dute, herrialde horietanbertako konpainiei medizinak kopiatzen uzten dietela-ko, eta, horrela, amerikarrek baino merkeago produzi-tzen dituzte, eta marka berarekin. Ziurtatu egin nahiduzue herrialdeek ez dietela enpresei medizinakkopiatzen utziko sekula ere.

✂

IndiaOrdenagailuetarako txipak eta medizinak saldu nahidituzue. Arropak erosi behar dituzue.

Zuen herrialdearen etorkizuna goi mailako teknologiafabrikatzean dagoela uste duzue. Ordenagailuetarakotxipak produzitzen dituzue, dolar batean txip bakoitza,eta horiek saltzeko merkatu berriak bilatzen ari zarete.

Medizina garestiak erosi ezin duen jende pobre askodago Indian. Bertako konpainiei medizina atzerritarrakkopiatzen uzten diezue. Medizina horiek Indian produ-zitzea oso merkea da: 10 dolar ohiko gaixotasunaksendatzeko tratamendu bakoitzeko. Indiar gehienekezin izango lituzkete sekula erosi Amerika edo EuroparBatasuneko markako medizinak.

✂

HondurasKotoizko alkandorak saldu nahi eta artoaerosi behar duzue.

Alkandora bakoitza 5 dolarretan produzitzen duzue,prezio oso txikian lan egiteko prest dagoen eskulanaduzuelako.

Estatu Batuetan sal ditzakezue, baina Estatu Batue-tako gobernuak ez ditu arropa inportazioak onartzen.

✂

19

Her

rial

dea

Hon

dura

s

Bol

i Kos

ta

Est

atu

Bat

uak

Moz

ambi

ke

Eur

opa

Indi

a

Kam

iset

ak

Txok

olat

ea

Arto

a

Med

izin

ak

Arto

a

Med

izin

ak

Ord

enag

ailu

txip

ak

Ord

enag

ailu

txip

ak

Est

atu

Bat

uak

Eur

opa

Eur

opa,

Hon

dura

s

Moz

ambi

ke

Eur

opa,

Hon

dura

s

Moz

ambi

ke

Est

atu

Bat

uak

Est

atu

Bat

uak

Est

atu

Bat

uek,

ber

en e

hung

intz

a in

dust

riaba

best

en b

aitu

te

Eur

opak

, ber

e tx

okol

ate

eta

neka

zarit

za b

abes

ten

baitu

Moz

ambi

kek,

lehi

akid

ea iz

an d

aite

ke e

ta

Indi

ak,

med

izin

ak

kopi

atu

eta

prez

io

mer

kean

saltz

en b

aitit

u

Est

atu

Bat

uen

lehi

akor

tasu

nak,

arto

a pr

oduz

itzen

dute

n am

erik

ar n

ekaz

arie

i lag

untz

en b

aitie

Indi

ak, m

ediz

inak

kop

iatu

eta

pre

zio

mer

keag

oeta

nsa

ltzen

bai

titu

Indi

ak, E

stat

u B

atue

n pr

ezio

aren

erdi

an p

rodu

zitu

ditz

aket

elak

o

Eur

opak

, Est

atu

Bat

ueki

n ak

ordi

oa lo

r bai

teza

ke

Arto

a...

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

Eze

r ez

Ord

enag

ailu

txip

ak

Med

izin

am

erke

ak

Arto

a

Arr

opa

Sal

duN

ori s

aldu

diez

aiok

een

Zein

her

rial

dek

blok

eatu

kom

ertz

ializ

azio

edo

lehi

akor

tasu

na?

Ero

siZe

inar

aure

n al

de?

1. ta

ula

Her

rial

dea

Hon

dura

s

Bol

i Kos

ta

Est

atu

Bat

uak

Moz

ambi

ke

Eur

opa

Indi

a

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

Sal

duN

ori s

aldu

diez

aiok

een

Zein

her

rial

dek

blok

eatu

kom

ertz

ializ

azio

edo

lehi

akor

tasu

na?

Ero

siZe

inar

aure

n al

de?

2. ta

ula

20

Arauak

1. Herrialde guztiek onartu behar dute beren merkatuan sartzen diren produktuguztiei zergarik ez jartzea.

2. Herrialde guztiek kendu behar dituzte elaboratutako janariei jartzen zaizkienhesiak.

3. Herrialde batek ere ez die diruz lagundu behar nekazariei.

4. Enpresek beren produktuak kopiatuak eta salduak ez izateko duten eskubi-dea zaindu behar dute herrialde guztiek.

Hegaldiak

• Estatu Batuak: Lau batzarretara joateko beste diru daukazue.

• Europa: Lau batzarretara joateko beste diru daukazue.

• India: Hiru batzarretara joateko beste diru daukazue.

• Honduras: Bi batzarretara joateko beste diru daukazue.

• Mozambike: Batzar bakarrera joateko beste diru daukazue.

• Boli Kosta: Batzar bakarrera joateko beste diru daukazue.

Arauak

1. Herrialde guztiek onartu behar dute berenmerkatuan sartzen diren produktu guztieizergarik ez jartzea.

2. Herrialde guztiek kendu behar dituzteelaboratutako janariei jartzen zaizkienhesiak.

3. Herrialde batek ere ez die diruz lagundubehar nekazariei.

4. Herrialde guztiek zaindu behar dutekonpainiek beren produktuak ez kopiatzekoeta ez saltzeko duten eskubidea.

Alde

Erantzunikgabe

Erantzunikgabe

Erantzunikgabe

Alde

Alde

Alde

Erantzunik gabe

Kontra

Erantzunikgabe

Kontra

Alde

Erantzunikgabe

Erantzunikgabe

Alde

Kontra

Kontra Alde

Erantzunikgabe

Erantzunikgabe

Kontra

Kontra

Kontra

Alde

Honduras Boli KostaEstatuBatuak

Mozambike Europa India

3. taula: MMAren arauak direla-eta herrialdeek dituzten jarreren laburpena

21

MMAri buruz

Munduko Merkataritza Antolakundea (MMA) merkataritzaren arauak adosten dituen herrialdeen foroa da. MMA1995eko urtarrilaren 1ean eratu zen. Erakunde horrek Merkataritzari eta Aduanako Tarifei buruzko Akordio Nagusia(GATT) ordeztu zuen. Akordio hori bigarren mundu gerraren ondoren egin zen herrialdeen arteko merkataritzahesiak gutxitzeko asmoz.

Gaur egun, 142 herrialde dira MMA erakundearen kide.

Garapen bidean dauden hainbat herrialdek bat egin zuten GATT/ MMA erakundearekin, herrialde aberatsak prestazaldu zirelako garapen bidean dauden herrialdeen bi esportazio garrantzitsuenei, hau da, ehungintzari eta neka-zaritzako produktuei, merkatuak zabaltzeko.

Hala ere, herrialde aberatsek arauetan zenbait hutsune uztea lortu zuten, horien bidez, herrialde pobreek arlo horie-tan egin zezaketen lehia saihestu ahal izateko. Esate baterako, herrialde aberatsek beren nekazariei dirulaguntzagutxiago emango zietela agindu zuten, baina, arauetako hutsune horiek direla bide, herrialde aberatsek orain1995ean baino diru gehiago gastatzen dute beren nekazariei laguntzen. Horrela, Estatu Batuetako gobernuak20.000 dolarreko diru-laguntza ematen die nekazaritza arloan jarduten dutenei, eta, esate baterako, Filipinetakomerkatuetan lehiatzen dira, non nekazariek 200 dolar irabazten dituzten urtean.

Urtean MMAren 3.000 bat batzar izaten dira; batzarrak Genevan egiten dira eta herrialde pobreak, sarritan, ezin dirabatzarretara joan. Bertan, adibidez, Japoniak 25 negoziatzaile ditu, Bangladeshek bakarra dauka eta mundukoherrialde pobreenetarikoetatik 29k bat ere ez dauka.

Arauak herrialde aberats eta boteretsuenek jartzen dituztenez, arau horiek, normalean, herrialde horien aldekoakizaten dira. Herrialde aberatsetako enpresek herrialde pobreetan sartu eta komertzializatzeko aukera lortzen dute,baina, bien bitartean herrialde pobreek ezin dituzte beren industriak babestu, eta industria horiek oso-oso garran-tzitsuak dira epe luzerako garapenean. Herrialde pobreen kezkak baztertu egiten dira, esate baterako, herrialdehoriek medizina merkeagoak eskuratzeko edo janari osasungarria eskuratzeko eskubidea.

22

Ariketa

◆ Zatitu klasea bi edo hiru taldetan.

◆ Banatu talde bakoitzari “Katea komertziala” txartelen sortabat.

◆ Azaldu txarteletan agertzen diren kontzeptu eta terminoak,esate baterako: lehen mailako produktuak, merkantziak,nekazaritza-produktuen prozesamendua, inportazioen zer-gak/aduana-zergak, nekazarientzako subentzioak, dumping,arau edo lege hutsuneak. (Ikusi glosarioa, 7 orrialdea).

◆ Azaldu ikasleei txartelek garapen bidean dauden herrialdeeneta herrialde garatuen arteko merkataritza deskribatzendutela, kolonialismoaren amaieratik gaur egunera arte.Txartelak ordenan jarri behar dituzte.

◆ Taldeetariko batek txartelak ordenan jarri dituela pentsatzenduenean, beste talde batekin konparatu behar du.

◆ Esan ikasleei lehen eta azken txartelak dagoeneko markatu-ta daudela.

◆ Irakurri ahots goran ondoko sarrera-testu hau:

“Herrialdeen arteko merkataritza askeaonuragarria da teorian. Nazioartekomerkataritzarik ez balego, herrialdeek berenmugen barruan produzitu beharko lituzkete behar

dituzten produktu guztiak. Herrialdeen arteanmerkataritza harremanak badaude, herrialdebakoitza onena den horretan espezializatuko da,eta, horrela, denek irabaziko dute. Ondo dagoarau argi batzuk izatea, inork ez dezan tranparikegin. Denak ados badaude merkataritzarakoarauekin, orduan denek irabaziko dute. Baina ikusdezagun zer gertatzen den praktikan...”.

◆ Talde guztiek sekuentzia aztertzeko nahikoa denbora izandutenean, eskatu talde bakoitzari ahots goran bere lehenhiru txartelak irakur ditzan, haien ustez, egokia den ordenan.Txartel guztiek dituzte letrak, erreferentzia errazagoa izandadin.

◆ Beste talde batek lehenengo taldeak txarto egin duela ustebadu, haien ordena egokia zein den esan dezake, eta zer-gatik den horrela azaldu behar du.

◆ Jarraitu txartel guztiak ordenan jarri arte. Hau da ordenazuzena: A, F, D, H, B, E, C, I, G.

◆ Galdetu ikasleei zein informazio izan den haien ustez inte-resgarria. Eztabaidatu ideia hauek eskolan.

◆ 2. ariketa egin ez baduzue, kopiatu 21. orrialdeko “MMAriburuz” taula proiektorean edo eman kopia bat bikote bakoi-tzari, eta irakurri denok batera MMAri buruzko kontzeptuaksendotzeko.

Helburu didaktikoa

Kolonialismoan, herrialde pobreetako baliabide eta herritarrak esplotatu egin ziren herrialde aberatsen onurarako. Gaur egun ere,egoera antzekoa da. Ikasleek jakin egin beharko lukete nola garatu izan den aukera berdintasunaren gabezia edo bereizkeria hau,eta nola mantentzen den gaur egun MMAren sistemaren azpian.

Prestaketa / Materialak

◆ Kopiatu eta ebaki zerrendetan “Katea komertziala” txartelen sorta bat (23. orrialdea) 2/3 ikasleko talde bakoitzarentzat.

◆ Aukerakoa: egin 37. orrialdeko “Merkataritza lotuak munduan” Eranskineko gardenki bat eta erabili kolonialismoak merkataritzabidegabeari dagokionez utzi duen ondarearen gaineko laburbilketa egiteko.

Jarduera osagarriak

Kolonizazioaren ondarea

Kolonizazioaren menpe eratu den aukera berdintasunik gabeko jokalekuaren eta gaur egun horrek utzi dituen ondorenengaineko edukiak berresteko, egin 37 orrialdeko Eranskineko gardenki bat, eskolan horri buruz hitz egiteko.

Komunikabideen ariketa

MMAk sarritan erakartzen izaten du prentsaren arreta, batez ere, MMAren arauek munduko pobrezian, ingurumenean etalan eskubideetan duten eragina dela-eta antolatzen diren protestek.

Bultzatu ikasleak MMAren gaineko ikuspuntu desberdinak aztertzera. Beharbada, ikasleek prentsako material asko topatu-ko dute MMAk Seattlen (1999), Qatarren (2001), Cancunen (2003) egindako ministerioen arteko batzarraren kontrako pro-testeei buruz. Begiratu 37. orrialdean web orri erabilgarriei buruzko informazioa aurkitzeko.

3.Ariketa: Katea komertziala

23

Katea komertziala

A Lehenengo txartelaKolonialismoa bukatu zenean, 50 eta 60ko hamarka-dan, garapen bidean zeuden herrialderik gehienekmetropoli ohiek eskatzen zieten produktuak produzi-tzen zituzten, esate baterako, tea, kafea, azukrea etakobrea, eta herrialde aberatsetara esportatzen zituztenproduktu horiek. Baina herrialde pobreak konturatuziren prezio hobea lor zezaketela produktu horiek ela-boratu eta gero esportatzen bazituzten.

✂EGero, 90eko hamarkadaren hasieran, arnasa apur bat hartu zutengarapen bidean dauden herrialdeek, edo hori pentsatu zutenhasiera batean. Munduko Merkataritza Antolakundea (MMA)1995ean ezarri zen herrialdeen arteko merkataritza librea areago-tzeko. Erakunde horrek Merkataritzari eta Aduanako Tarifei buruz-ko Akordio Nagusia (GATT) ordeztu zuen. Herrialde pobreek bategin zuten erakunde horrekin, arauak ezartzean zeresan bera izan-go zutela, aukera berdinak izango zituztela, pentsatu baitzuten.Beren nekazaritza eta ehungintza produktuak herrialde aberatse-tako merkatuetan saltzea espero zuten.

✂

CHala ere, laster deskubritu zuten aukera berdintasunik gabekomerkataritzaren sasoia ez zela bukatu, MMAren arauak herrialdeaberatsentzat eginak zeudelako. Herrialde pobreek onartu eginbehar izan zuten herrialde aberatsetako produktuak beren merka-tuan sartzea, baina Europak eta Estatu Batuek ihesbideak erabil-tzen zituzten herrialderik obreenetako produktuak beren merka-tuetan sar ez zitezen, eta, horrela, beren industriak babesten zituz-ten. Baina MMAren benetako irabazleak ez dira herrialdeak...

✂

I…Nazioz gaindiko konpainiak (TNC) dira. Nazioz gaindiko konpai-niek mundu mailan egiten dituzte negozioak. Beren herrialdeeta-ko gobernuak presionatzen dituzte MMAren arauak ezar ditzaten,eta, horrela, mundu osoan irabaz dezaten. Esate baterako, mun-duko arto konpainiarik handienak, Cargill izenekoak, EstatuBatuetako gobernua konbentzitu zuen mundu osoan artoa salduahal izango zutela ziurtatu zezan. Urtean 200 dolar irabaztendituzten nekazari txikien esperantza apur bat haztea eta diru-sarrera gehiago lortzea da, baina ezin dira inolaz ere arto konpai-nia handiekin lehiatu.

✂

G Azken txartelaNegoziazioen txanda berri bat hasi da MMAn. Garapen bideandauden herrialdeak herrialderik aberatsenei aurre egiteko prestdaude. 1999an Seattlen egindako MMAren batzarra hautsi eginzen, batez ere, garapen bidean dauden herrialdeek uko egin zio-telako Estatu Batuen, Europaren, Kanadaren eta Japoniarenarauak onartzeari. MMAren negoziazioetan garapen bideandauden herrialdeek honako hau eskatzen dute:

• Nazioz gaindiko konpainiak barik pobreak babestuko dituz-ten merkataritza arauak.

• Herrialde pobreek arauak eztabaidatuko diren batzar guz-tietan parte hartzeko aukera izan beharko dute.

• Herrialde aberatsek ateak ireki beharko dizkiete herrialdepobreen esportazioei.

✂

FAlabaina herrialde aberatsak konturatu egin zirenhorretaz, eta garapen bidean zeuden herrialdeetakolehengaiak beren merkatuetan zergarik gabe sartzeaonartu zuten, baina zerga handiak jarri zizkieten pro-duktu elaboratuei, esate baterako, laranja zukuari,kafe disolbagarria eta...

✂

D…kotoizko arropak edo larruzko zapatak. Herrialdeaberatsek, horrela, ziurtatu egin zuten herrialdepobreek lehengaiak produzitzen jarraituko zutela.Dena dela, 70eko hamarkadaren hasieran, egoera ezzen hain txarra, merkantzien prezioak nahikoaaltuak eta egonkorrak baitziren. Orduan hondamen-dia iritsi zen. Zenbait produkturen prezioak, esatebaterako, kafearena, tearena, kakaoarena eta mine-ralena, neurririk gabe jaisten hasi ziren...

✂

H…eta prezioek beherantz egin zuten gelditu barik.Horrela, 80ko hamarkadarako, herrialde pobreenarazoa areagotu egin zen, izan ere, herrialde abera-tsen merkatuetan sartu ahal izateko merkataritza-hesiei aurre egin behar izateaz gain, ordurakoherrialde aberatsek beteta zituzten herrialde pobre-etako merkatuak herrialde aberatsetan diruz lagun-duta produzitutako nekazaritza-produktuekin.

✂

BEsate baterako, Europar Batasunak behi-okelaz betezituen Afrika hegoaldeko merkatuak. Europar Ba-tasunak behi-okela Europako abeltegietan erostenzuen prezio altuan, eta, gero, Hego Afrikan saltzenzuen prezio merkean. Prezio merke horiek hondatuegin zituzten Namibiako abeltzainak, horiek saltzenbaitzuten okela Hego Afrikako merkatuan.

✂

24

Ariketa

◆ Banatu eskola sei laguneko taldetan eta eman pertsonabakoitzari rol txartel bat.

◆ Azal ezazu Namibiako emakume nekazari bat konturatudela ezin duela bere esnea bertoko esnetegian saldu etajakin egin nahi duela zergatik gertatzen den hori.

◆ Emakume hori taldez talde joango da bere egoera azaltzeneta galdetu egingo die zer egin dezaketen laguntzeko.

◆ Talde bakoitzak rol jolasa egiteko denbora izan duenean,eskatu talde batek rol jolasa gainontzeko eskolakideenaurrean antzez dezan.

◆ Elkarrizketa bakoitzaren ondoren, eztabaidatu nola senti-tzen den emakumea.

◆ Azkenean, gaia ikasle guztiekin komentatu dezakezulabur-labur.

◆ Eskatu talde bakoitzari galdera hau eztabaidatu eta eran-tzun dezan: “Pertsonaia guztiak ados jarriko balira etamundu guztirako konponbide bat topatzen ahalegindukobalira, zer egin ahal izango litzateke?” Pertsonaia guztienkezkak eztabaidatu ditzatela.

◆ Eskatu taldeei eman dezatela eztabaidatutakoaren eta pro-posatutako irtenbideen gaineko iritzia.

◆ Astirik balego, aztertu “Txirotasuna, nekazaritza eta mer-kataritza” eta “Datuak” taulak eskolan, eta astirik ez badu-zue, bidali jarduera osagarri gisa, ondoko jarraibideakemanda.

Helburu didaktikoa

Rol jolas honen bidez, ikasleak konturatu egingo dira herrialde batean egindako politikek beste herrialde edo erregio bateko jendea-rengan duen eragina aztertu beharraz. Herrialde pobreetako jenderik gehiena nekazaritzatik bizi da. Hala ere, herrialde aberatseta-ko nekazariei laguntzeko hartzen diren erabaki politiko eta ekonomikoek ondorio negargarriak izan ditzakete herrialde pobreetakonekazariengan eta haien jatekoen segurtasunean (ikusi glosarioa, 7. orrialdea).


◆ Rol txartelen sorta bat sei ikasleko talde bakoitzarentzat.

◆ “Datuak” taula (26. orrialdea) proiektorean, edo kopia bat bikote bakoitzarentzat.

◆ “Txirotasuna, Nekazaritza eta Merkataritza” taulako kopiak (26. orrialdea); ikasle bakoitzarentzat edo ikasle bikote bakoitzarentzat.

Jarduera osagarriak• Eman ikasle bakoitzari “Txirotasuna, nekazaritza eta merkataritza” eta “Datuak” tauletako (26. orrialdea)

kopia bat.

• Eskatu koadroak irakurtzeko eta haien ustez interesgarria edo garrantzitsua den puntu bat aukeratzeko.

• Eskatu ikasleei idazlan laburtxo bat egiteko, eta, bertan, puntu hori haien ustez zergatik den garrantzitsuaazaltzeko.

4.Ariketa: Txirotasuna, Nekazaritza eta Merkataritza

25

Rol txartelak

Nekazaritza ministroa, Europako herrialde batekoaPresiopean zaude. Laster hauteskundeak izango dira eta nekazariek (talde handi eta garrantzitsua zure herrialdean) adierazidute ez diotela zure partiduari botorik emango, baldin eta nekazaritza produktuak prezio altuagoan saltzen laguntzen ez badie-zue. Arazoa da Europan janari gehiegi produzitzen dela. Sobran dagoen jatekoa Hirugarren Munduko herrialde bati saltzea era-baki duzu. Baina... herrialde pobreetako nekazariek Europakoek baino askoz merkeago produzitu dezakete janaria. Horrela,bada, herritarrek zergen bidez ordaindutako dirua nekazarien produktuak prezio altuagoan ordaintzeko erabiltzea erabaki duzu.Gero, produktu horiek prezio merkeagoetan saltzen dituzu Hirugarren Munduko herrialde batean. Herritarrak ez daki zertan arizaren haren diruarekin, nekazariak pozik geratzen dira eta berriro aukeratzen zaituzte, eta zu poz-pozik!

✂

Europako nekazariaZure granja aurrera ateratzeko borrokatzen ari zara, zure familiarena izan baita hainbat belaunalditan. Gero eta handiagoakdiren granjekin ari zara lehiatzen. Horrek esan nahi du zuk baino janari merkeagoa produzitu dezaketela. Lehiatzeko modubakarra ahal denik eta ongarri eta pestizida gehien erabiltzea da, horrela zure uztak azkarrago hazi daitezen. Gero eta gehia-go lan egiten duzu, baina, hala eta guztiz ere, zaila da aurrera egitea. Granja auzokoari saltzeko aukera planteatzen hasi zara,zuk baino handiagoa dauka eta. Dena dela, gobernuak zure uztengatik prezio altuagoa ordaintzea lortuko bazenu, aurreraegin ahal izango zenuke.

✂

Europako kontsumitzaileaEtxeko fakturek gora ez egitea nahi duzu, zure hiru seme-alabak hazten ari zaren bitartean. Seme-alabetarik nagusiena uni-bertsitatera joango da eta horrek diru asko balio du. Zuretzat garrantzitsua da janaria merkea izatea, eta Nekazaritza minis-troari ere idatzi diozu, berriro ere aukeratzen badute janariaren prezioa merkatuko duela agindu dezan bere hitza eman dezan.Baina batzuetan susmoak dituzu erosten duzun janariaren gainean; nola izan liteke tomate horiek guztiak hain perfektuak iza-tea eta, aldi berean, denak batera eta tamaina berarekin haztea? Dagoeneko tomate gustua ere galtzen hasiak dira. Zeureburuari galdetzen diozu ez ote ginatekeen hobeto ibiliko apur bat gehiago ordainduta janari osasuntsuagoa eskuratuz.

✂

Namibiako nekazari txikiaAfrika hegoaldean dagoen Namibiako emakume nekazaria zara. Lau seme-alaba dituzu eta urreneko leku batean bizi zarete:bost ordu daude oiez hurbilen dagoen merkatu-gunera. Behiak dituzu eta esnea hiriko esnetegian saltzen duzu, edo hori egi-ten zenuen, behintzat duela gutxira arte. Duela hilabeterik hona esnetegiak ez dizu esnerik erosten. Zuzendariarengana joateaerabaki duzu, esnea zergatik erosten ez dizun galdetzeko, izan ere, orain lehen irabazten zenuenaren bosten batekin bizi beharduzu. Semerik gazteena gosez negarrez ari da eta ez dakizu nola ordainduko dituzun gainontzeko hiruren ikastetxeko kuotak.

✂

Namibiako esnetegiko zuzendariaOndoko herriko emakume bat etorri zaizu. Esnea erosten zenion, baina orain Europatik inportatutako esnea eta okela pre-zio erdian eros zenezake. Bertokoek ezin zuten esnea eta okela prezio hain baxuetan saldu. Ez lukete ganadua elikatzekobeste irabaziko ere! Zure ustez oso tristea da emakume horrek esnea eta okela ezin saldu izatea, baina zuk ezin duzu ezeregin. Kale berean Hego Afrikako esnetegia erosi dute eta Europako esnea erosten ari dira. Negozioari eutsi nahi badiozu,gauza bera egin beharko duzu zeuk ere.

✂

26

Datuak

• Afrikako biztanleen %70 nekazaritzatik bizi da.

• Sahara azpiko Afrikako jenderik gehiena egunean dolar 1 baino gu-txiagorekin bizi da.

• Herrialde garatuetako merkatuetan sartu ahal izango balira,Afrikako diru-sarrerak nabarmen haziko lirateke: 6 dolar pertsonaeta urteko.

• Mundu osoan nekazaritza arloari ematen zaizkion subentzioen %85Europak ematen ditu. Horrek Europako nekazariei eta nekazaritzanegozioei abantaila bidegabea ematen die beste herrialde batzue-tako nekazari eta negozio batzuen aldean, eta Afrikako nekazariektxirotasunetik irteteko dituzten aukerak murrizten ditu.

• Sahara azpiko Afrikan, produktu guztien %70-75 emakumeek pro-duzitzen dute.

• Duela berrogeita hamar urte, Europan, kontsumitzaileak janariangastatutako euro bakoitzeko 50 eta 60 zentimo bitartean itzul-tzen zitzaion nekazariari. Gaur egun, 9 zentimo baino ez zaizkioitzultzen.

• Europan, gaur egun, 7 eta 12 urte bitarteko umeen %90ek badakinola erabili ordenagailua, baina %20k baino ez daki nola prestatzendiren patatak.

Txirotasuna, nekazaritza eta merkataritza

Munduko hamar pobretarik zazpi nekazaritzatik bizi dira. Garapen bidean dauden herrialdeek tratu hobeak egin balituztenekazaritza arloko merkataritzan, jende asko txirotasun edo pobreziatik aterako litzateke. Hala ere, herrialde aberatsekbeti babestu dituzte beren nekazaritza-industriak.

Herrialde aberatsek nekazariei janaria produzitzen laguntzen diete, eta prezio altuak ordaintzen dizkiete saldu ezin dutenjanariarengatik. Europak zergadunen dirua nekazarien produkzio soberakina erosteko erabiltzen du. Gero oso merke sal-tzen die beste herrialde batzuei. Europako zergadunak galdu egiten du eta granja handi eta aberatsenak dira irabaztendutenak.

Europako herrialdeetako merkatuetatik datorren janari merkearen eskaintza handia dagoenez, janarien prezioak beheraegiten du. Horrela, garapen bidean dauden herrialdeetako nekazariek beren negozioak gal ditzakete, izan ere, herrialdehorietako gobernuek ezin diete nekazariei lagundu jatekoa merkeago produzitu dezaten.

Urtero, herrialde aberatsek 300 mila milioi dolarretik gora gastatzen dituzte beren nekazariei laguntzen, janaria produzitueta esportatzeko. Bada, esate baterako, Sahara azpiko Afrikako gizon, emakume eta ume guztien diru-sarrerak bainogehiago da hori.

Sarritan, janaria ematen zaie herrialderik txiroenei, baina ez goseteak daudenean, ezpada mundu mailako prezioak osobaxuak direnean eta produktuak ezin direnean saldu. Horren eraginez, herrialde txiroetako nekazariek beren negozioak galditzakete eta epe luzera horrek kalte egiten dio herrialde horietako janari hornikuntzari. Etorkizunean janaria behar badu-te eta prezioak altuak badira, beharbada gobernuak ezin izango ditu produktu inportatuak erosi eta ez dute herrialdehorietan nekazaririk izango egoera horretan lagundu ahal izateko.

27

◆ Banatu klasea sei taldetan.

◆ Eman talde bakoitzari “Sáez Merino” izenburudun aztert-zeko kasu praktikoaren hainbat kopia (29. orrialdea) etairakur dezatela.

◆ Azaldu ulertzen ez dituzten puntuak.

◆ Azal iezaiezu epaiketa publiko bat izango dela, eta, bertan,egoera honetan zeresana duten guztiek arazoaren gaine-ko iritzia eta irtenbideak emateko aukera izango dutela.

◆ Eskatu talde bati “epaileak” izateko epaiketan (begiratu“Epaiketa” koadroan epaileen zeregina, 29. orrialdean).

◆ Eman paper bana (ikusi “Rolak” 28. orrialdea) gainontzekotaldeei.

◆ Eskatu talde bakoitzari irakur dezala berriro ere aztertzekokasua, baina oraingoan antzeztuko duten pertsonaiarenikuspuntutik.

Lehenengo fasea

◆ Eman taldeei denbora nahikoa, bakoitzak bere jarreraeztabaidatu dezan eta arazo nagusia identifikatzeko etairtenbidea bilatzeko astia izan dezaten.

◆ Antolatu ikasgela aurrealdean epaileentzako mahai batizan dadin eta albo batean lekukoentzako kabina bat jar-tzeko.

◆ Banatu “Epaiketa” koadroaren kopiak eta hitz egin proze-suari buruz.

◆ Egin epaiketa.

◆ Laburbildu taldeek planteatu dituzten arazoak eta proposa-tu dituzten irtenbideak.

Helburuak

◆ Nazioz gaindiko konpainiek (TNC) munduko langile eta giza taldeetan duten eragina aztertzea(ikusi glosarioa, 7. orrialdea).

◆ Ikasleek erantzukizun korporatiboa bultzatzeko egin ditzaketen ekintzak bideratzeko moduakidentifikatzea.

III. sekzioaNazioz gaindiko konpainiak (TNC):nork irabazi, nork galdu, nork aukeratu?

Helburu didaktikoa

Nazioz gaindiko konpainiek munduko merkataritzaren bi heren kontrolatzen dituzte eta urteetan zehar soldata txikiagoak daudenherrialdeetara eta lan eta ingurumen arloko legeria malguak dituzten herrialdeetara joateko joera izan dute. Horrela, presioa apalduegiten da lan eskubideen inguruan. Ariketa honen bidez, ikasleek aztertu egin ahal izango dute zein arrazoiren arabera aukeratzendituzten konpainiek produkzio leku jakin batzuk. Era berean, industria aske honek tokian tokiko giza taldeetan eta lan eskubideetanduen eragina aztertzeko bidea ere emango die ariketa honek.

Prestaketa/ Materialak

◆ Aztertzeko kasu praktiko bien sei kopia gutxienez, taldearen tamainaren arabera (29. orrialdea).

◆ “Epaiketa” koadroaren sei kopia edo gehiago, taldearen tamainaren arabera (29. orrialdea).

◆ Aukerakoa: “Nazioz gaindiko konpainien datuak” koadroaren kopia (30. orrialdea) proiektorean edo ikasle bakoitzarentzat, datuhorien gainean eztabaidatzeko.

1.Ariketa: Nazioz gaindiko konpainiak (TNC)–haizea bezain askeak?

28

Bigarren fasea

◆ Eman ikasleei “Nike” izenburudun kasu praktikoaren kopia (29. orrialdea) eta eskatu azaltze-ko zertan duen antza edo zertan desberdintzen den “Sáez Merino” izenburudun kasutik.

◆ Talde txikitan jarrita, eskatu ikasleei ondoko dilemaren gainean eztabaidatu dezaten:

Gobernu batek langileentzako bidezko soldatak, lan ordu egokiak eta lan baldintzaosasungarriak bultzatzen baditu, produkzio kostuek, beharbada, gora egingo dute.Baliteke konpainia beste herrialde batera joatea, langileen eskubideak errespeta-tzen ez diren eta, beraz, produkzio kostuak merkeagoak diren herrialde batera.Gobernuak langileen eskubideak defendatzen jarraitu beharko luke?

◆ Eztabaidatu ikasleekin dilema horren gainean eman dituzten erantzunak.

◆ Laburbilduz, esan ikasleei bai langileak bai gobernuak ahalegindu egin behar direla langileakesplotatuak izan ez daitezen, hau da, hori dela gobernu eta langileen ardura. Saihestezina dakonpainiak herrialderik herrialde ibiltzea, baina ez litzaieke langileak esplotatzen utzi beharkostuak merkeagoak izan daitezen.

Rolak

1. Sáez Merino konpainiako egoitza nagusiaren zuzendaria,Valentzian.

2. Estatu espainoleko langileak.

3. Marokoko langileak.

4. Estatu espainoleko gobernua.

5. Marokoko gobernua.

Jarduera osagarriakNazioz gaindiko konpainiengaineko informazioa eta datuak

Kopiatu eta banatu 30. orrialdea eta eskatuikasleei puntu interesgarri edo harrigarri bataukeratzeko. Egin eztabaida talde guztiekin.

29

Aztertzeko 1. kasu praktikoa: Sáez Merino (Lois, Cimarron, Caster eta Caroche)

Valentziako Sáez Merino jantzigintza enpresak, 2004. urtearen erdialdera, Espainian zituen hamaika produkzio zentroetatiklau itxi egingo zituela iragarri zuen, eta bere jantzigintza jarduerarik gehiena Maroko eta Tunezera eramango zuela. Ondorioz,Valentziako enpresak 548 langile kaleratu zituen, hau da, plantilla osoaren herena, eta gehienak 30 eta 40 urte bitartekoemakumeak izan ziren. Enpresaren zuzendari nagusiak, Vicente Sáez Merinok, esan zuenez, produkzio kostu handien eragi-nez egin behar izan zuten hori eta, adibide gisa, honako hau aipatu zuen: “Espainian, produkzio ordu baten prezioaMarokoko 8,7 orduko eskulanak balio duenaren parekoa da”. Bestetik, UGT eta CCOO sindikatuak neurri horren kontra azal-du ziren, izan ere, haien ustez, deslokalizazio prozesu bat baino ez da eta helburu bakarra dauka: marjina altuagoak lortzeadiru gehiago irabazteko.

ARROPA GARBIA KANPAINAk, Marokoko produkzio zentro txikiei buruz oraintsu egindako txosten batean, lan baldintzaknegargarriak eta onartezinak direla adierazi zuen. Horrela, esate betarako, langileek ez dute lan kontraturik, egunean 10 ordubaino gehiago lan egiten dute (batzuetan gau osoa epeak bete ahal izateko), soldatatik deskontatu egiten dizkiete gaixota-sunagatik lanera joan ez diren egunak, haurdunaldietan emakumeek lanpostua galtzen dute, sarritan ikusten dira 16 urtetikbeherako neskatoak tailerretan egun osoa eta besteen erritmoan lan egiten, baina askoz gutxiago kobratzen. Emakumezkolangileek tratu txarrak eta sexu jazarpena jasaten dute. Ez dago sindikaturik haien eskubideak defendatzeko eta zerbaiteskatuz gero, kaleratu egin zaitzakete.

✂

Aztertzeko 2. kasu praktikoa: Nike

2001eko urtarrilaren 11n, Indonesiako Nike fabrikako zuzendariak adierazi zuen Indonesiako produkzioaren %20 Vietnameraeramango zuela. Vietnameko lan kostuak merkeagoak zirela esan zuen eta langileak ez zirela elkartzen beren eskubideakdefendatzeko. Vietnameko gobernuak langileen kontrol zorrotza egiten du kanpoko konpainiak erakartzeko.

Nike enpresaren produkzioa lekuz aldatzeko mehatxua Indonesiako gobernuak gutxieneko soldatak igotzeko planen berrieman ondoren egin zen. Gobernuak adierazi zuenez, gutxieneko soldatak, eremu batzuetan, langile baten beharrizanen biherenak baino ez zituen estaltzen. Nikeko langileek kobratzen duten gutxieneko soldatak hileko 37 dolarretatik 46,25 dola-rretara egingo zukeen gora.

Indonesiako fabriketako langileak sindikatuak eratzen ahalegindu dira zuzendaritzarekin soldata duin bat adostu ahal iza-teko. Indonesian, oilasko batek Nikeko langile batek egun batean irabazten duen beste balio du. Hala ere, sindikatuetakoburuzagiek hiltzeko mehatxuei eta jipoiei egin behar izan diete aurre, langileei beren eskubideak defendatzeko eskatu die-tenean.

✂

Epaiketa

• Talde bakoitzak bozeramaile bat izendatuko du eta, txandaka, bozeramaile bakoitzak bere adierazpenak egingo dizkielekukoen kabinakoei eta berak planteatzen duen irtenbidea proposatuko du.

• Talde guztiek adierazpenak egin ondoren, edozein taldek eska diezaieke baimena epaileei, beste talde bati galderak egi-teko. Talde bakoitzak beste talde bakar bati egin ahal izango dizkio galderak.

• Epaileek irtenbiderik bidezkoena zein den erabaki behar dute.

• Epaileak denak ados dauden galdetuko du. Talderen bat ez badago ados, erabakia apelatu dezake eta, orduan, gehien-goaren botoak erabakiko du.

• Jenderik gehienak epaileen aldeko botoa emanez gero, epaiketa bukatu egingo da.

• Jenderik gehienak, berriz, kontrako botoa emanez gero, epaileek beste irtenbide bat bilatu beharko dute.

✂

30

Aldez aurreko informazioa:

Nazioz gaindiko konpainiak (TNC)

Zer da nazioz gaindiko konpainia bat? (TNC)

Konpainia hauek nazioarteko konpainiak dira, hau da, herrialde batean baino gehiagotan egiten dituzte negozio-ak. Batzuk munduko herrialde handienetariko batzuk baino boteretsuagoak dira.

Nazioz gaindiko konpainiek Hong Kong hirian izan ohi dituzte egoitza nagusiak, baina fabrikak Sligo eta Txinan.Beharbada, konpainia horien markak ezagutuko dituzue, baina, ziurrenik, ez duzue nazioz gaindiko konpainiahorren izena ezagutuko. Esate baterako:

Unilever

Besteak beste, marka hauek erabiltzen ditu: Artua, Tulipán, Ligeressa, Nocilla, Calvé, La Masía, Skip,Mimosín Pond´s, Sunsilk eta abar).

Nestlé

Hona hemen marketariko batzuk: Nescafé, Acuarel, Miko, Bonka, Buitoni, Nesquik, Maggi, Solis, Sveltesse.

Nazioz gaindiko konpainiei buruzko datuak

• Nazioz gaindiko konpainiek munduko merkataritzaren %70 kontrolatzen dute, munduko produkzioaren %25 pro-duzitzen dute, baina, ostera, munduko eskulanaren %5 baino ez dute erabiltzen.

• Munduko ekonomi entitaterik handienetarik, 51 nazioz gaindiko konpainiak dira eta 49, berriz, herrialdeak.

• Shell Oil konpainiaren salmentek Hego Afrikako ekonomiaren bolumen bera daukate.

• BP petrolio konpainiak 2001eko maiatza eta ekaina bitartean lortutako 4,53 mila milioi euroko etekinak nahikoadira munduko pertsona guztiei 0,87na euro emateko.

• Nike konpainiaren nazioarteko marketing aurrekontuaren %2 nahikoa izango litzateke Indonesian Nike markakozapatilak egiten dituzten langileen soldatak bikoizteko.

• Nazioz gaindiko bost konpainiak munduko arto merkataritzaren %75 kontrolatzen dute. Eta batek bakarrik,Cargill konpainiak hain zuzen ere, munduko arto merkataritzaren %45 kontrolatzen du.

• Nazioz gaindiko konpainiak teknologia guztiaren eta produktuen patenteen %90en jabe dira.

• Estatu espainolean ere badaude nazioz gaindiko konpainietako jabeak diren aberats batzuk: Amancio Ortegak,INDITEX Taldearen jabeak (Zara, Massimo Dutti, Stradivarius, Pull&Bear, Bershka, Kiddy´s, Oysho...) eta emazte-ak 12.000 milioi dolarretik gorako dirutza dute, March eta Botín bankariak baino askozaz gehiago, edo Koplowitzahizpak baino gehiago, “Fortune” aldizkariaren arabera. Bestetik, Jesús Polancok, PRISA Taldekoak (Cadena Ser,Los 40 Principales, Canal Plus, El País egunkaria, Santillana eta Alfaguara argitaletxeak eta abar), esate batera-ko, 1.216 milioi euroko etekinak ateratzen ditu Latinoamerikan bakarrik.

31

Langilea €

Tokian tokiko fabrika €

Garraioa eta zergak 5 €

Konpainiaren markaren izena 33 €

Denda 50 €

Guztira 100 €

Diru-sarreren benetako banaketa

Bidezkoa al da hau?

Nike konpainiaren Indonesiako fabrika batean lan egiten duen lan-gile batek 139 urtean lan egin beharko luke Golfeko izar batek,esate baterako Tiger Woodsek, egun bakar batean irabazten duenairabazteko. Jokalari honek 55.555 dolar irabazten ditu eguneanNike markaren publizitatea egiteagatik. Baina Nike zapatilak egitendiren Indonesiako herri txiki batean, 23 urteko Julianto gazteak 2dolar irabazten ditu egunean, hau da, ia bizitzeko beste ere ez.

◆ Eskatu ikasleei azken zutabea betetzeko; bertan, pertsonaedo talde guztiekiko tratua bidezkoa izan dadin, bakoitzakeskuratu beharko lukeena jarri beharko dute.

Langilea

Tokian tokiko fabrika

Garraioa eta zergak

Konpainiaren markaren izena

Dena

Guztira

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

100 €

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

100 €

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

100 €

EgokienaErrealitateaNorberaren kalkulua

4. taula: Kirol oinetakoak: nork ordaintzen du, nork irabazten du?

Ariketa◆ Banatu klasea 2-4 lagunetako talde txikitan.

◆ Azaldu ikasleei kirol oinetakoak munduko fabrika askotanegiten direla; garapen bidean dauden herrialdeetan, hainzuzen ere, esate baterako, Tailandian, Indonesian etaTxinan. Oinetako horietariko batzuek 100 libratik gorabalio dute gure dendetan.

◆ Esan ikasleei, ariketa honen bidez, honako hau kalkula-tzen ahaleginduko direla: 100 € horietatik zenbat diru gas-tatzen den kirol oinetako horiek egin eta saltzeko arduraduten bost talde nagusietako bakoitzean.

◆ Marraztu 4. taula arbelean edo jarri proiektore batean.Eskatu talde bakoitzari taula kopiatzeko.

◆ Eskatu ikasleei honako hau kalkulatzeko: kontsumitzaile-ak ordainduko dituen 100 € horiek nola banatzen direnlehen zutabean azaltzen diren pertsonen edo taldeenartean.

◆ Amaitzen dutenean, irakurri ahots goran benetako kopu-ruak, eta apuntatu ditzatela.

◆ Entzun ikasleen erreakzioak: harrituta daude ikasleak?Zerk harritzen ditu gehien?

Helburu didaktikoa

Kirol oinetakoak dira herrialderik pobreenek, batez ere Asiakoek, nazioz gaindiko konpainia han-dienentzat egiten dituzten produktuen adibide argia. Ariketa honetan argi utzi nahi dugu norainokoaldeak dauden, produktu hauek egiten dituzten langileek jasotzen dituzten soldaten, produktuhoriek erosteko kontsumitzaileek ordaintzen dituzten prezioen eta, azkenik, nazioz gaindiko kon-painiek eta beste sektore batzuek lortzen dituzten etekinen artean.


◆ Kopiatu behean agertzen den 4. taula arbelean edo jarri proiektorean.

2.Ariketa: Kirol oinetakoak – Nork ordaindu, nork irabazi?

32

Joko garbiajostailuak

egitendituztenentzat

Oharra: Trôcaireren arabera, boikotak bidegabekeria-ren ondorioz kalterik handiena jasotzen dutenekdeitzen badituzte bakarrik egin beharko lirateke(esate baterako, Hego Afrikan Apartheid edoBirmania garaian (gaur egun Myanmar), izan ere,demokratikoki aukeratutako gobernuari botereahartzea galarazi zion erregimen militarrak). Bestela,langileek, hau da, alderik ahulenak, beren lana galdezakete eta egoera are okerragoan geratu.

Ariketa

◆ Eskatu bikote bakoitzari MacDonaldseko kasu praktikoa ira-kurtzeko eta ondoko galderei erantzuteko:

1. Nork zeukan boterea egoera horretan?

2. Pertsona/Talde guztiek botere bera zeukaten?

3. Zer gertatu behar zen talde guztiek beren boterea era-biltzeko? (Esate baterako, beharrezkoa zen kon-tsumitzaileei informatzea eta abar).

4. Zein da kasu praktiko honetatik aterako zenukeenondoriorik garrantzitsuena?

◆ Galdera guztien gaineko iritziak eman ditzatela ikasleek.

◆ Azaldu honako hau ikasleei: jendeak, erosten dituen produk-tuak produzitzen diren fabriketako lan baldintza izugarriengaineko berriak entzutean, sarritan boikota egiten dio konpai-nia horri. Galdetu ikasleei zein izan litekeen boikot horrenondorioa.

Aztertzeko kasu praktikoa: McDonalds.

2000ko abuztuan, McDonalds konpainiaren Txinako fabrikako langileek 15 – 20 ordu inguru lan egin behar izan zuten, etalan-baldintza oso eskasetan gainera. Umeen eskulana ere erabili izan zen aurreko hilabete batzuetan. McDonalds konpai-niaren Hong Kongeko agenteak Happy Meal deritzen menuetan ematen diren jostailuak egiteko kontratatu zuen fabrika hori.

Informazio hau Hong Kongeko tiradarik handieneko egunkarian argitaratu zen, South China Morning Post egunkarian, hainzuzen ere. McDonaldsek adierazi zuenez, ez zeukaten baldintza horien berri eta berehala barne ikerketa bat ireki zuen.Txostenen arabera salaketa egiazkoa zela ikusi zutenean, Hong Kongeko agenteak fabrikarekin egindako kontratua bertanbehera uztea erabaki zuten. Milaka langilek beren lanpostuak galdu zituzten.

Orduan, kanpaina bat abiarazi zen McDonalds fabrikara itzul zedin, langileak berriro kontratatu eta lan baldintzak hobetu zi-tzan. Irlandan eta Ipar Irlandan, Trôcairek eta Sindikatuen Biltzar Irlandarrak jendeari eskatu zion MacDonalds enpresari gutu-nak idazteko. Kanpainak bere helburua lortu zuen: McDonaldsek hitz eman zuen fabrikarekin elkarrizketak izango zituela lanbaldintzak hobetzeko eta kontratuak berritzeko.

Helburu didaktikoa

Langileak esplotatzen dituzten fabrikei buruzko berrien ondorioz, sarritan, konpainiek fabrika lekuz aldatzen dute, arazoei irtenbide-ak bilatzen ahalegindu beharrean. Ariketa honen bidez, ikasleek ikusiko dute kontsumitzaileen jarrerak eragina izan dezakeela arlobatzuetan, eta, esate baterako, konpainiei idatziz gero, konpainiek hobetu egin dezaketela langileen egoera. Ikasleek, era berean,boikotek langileengan izan ditzaketen eraginaz gogoeta egin beharko lukete.


◆ Aztertzeko kasu praktikoaren kopia bana bikoteei.

◆ Eztabaidarako galderak proiektore batean edo kopia bana bikoteei.

3.Ariketa: Boterearen jokoa

33

Kodeei buruzko galdera giltzarriak

1. Kodea modu independentean kontrolatzen da?, hau da, kanpo ikerlari bat izatenda fabrikako baldintzak konpainiak dioen modukoak direla egiaztatzeko?

2. Argitaratu egiten dira modu independentean egindako kontrolen emaitzak?

3. Hornitzaile gatazkatsuekiko kontratuak eten beharrean, bermatuko al dukonpainiak haiekin batera lan egingo duela lan baldintzak hobetzeko?

◆ Banatu klasea bi taldetan:

◆ Azaldu konpainiarik gehienek, adibidez, Nike-k,Reebok-ek eta abarrek, herrialde pobreagoetako fabri-ketan egindako produktuak dituztela. Normalean, fabri-ka horiek ez dira konpainiaren jabetzapekoak. Halaere, bezero garrantzitsuak direnez, gauza asko exijituditzakete, eta besteak beste, langileen eskubideakerrespetatzeko eska dezakete.

◆ Klaseko ikasleen erdiak nazioz gaindiko konpainiabateko zuzendariak izango dira. Fabrika hornitzaileeieskatuko dizkieten baldintzen zerrenda idatzi beharkodute.

Adibidez:

• Ezin da umeen eskulana erabili.

• Langileek gutxienez ordu erdi izan beharkodute bazkaltzeko.

Ariketa

◆ Klaseko ikasleen beste erdiak nazioz gaindiko konpainia baten-tzat jostailuak, zapatak edo arropak egiten dituen fabrika bate-ko langileak izango dira. Ikasle horiek ere fabrikak errespetatubeharko lituzkeen baldintzak idatziko dituzte.

◆ Horrela, bi taldeek beren “kodeak” idatziko dituzte orri handibanatan.

◆ Talde biak prest daudenean, batu klasea eta konparatu “kodeak”.Badago alderik? Zergatik?

◆ Jarri “Jokabide kodea” koadroa proiektore batean eta komen-tatu ikasleekin. Zergatik dira baldintza horiek guztiak garran-tzitsuak?

◆ Aztertu kodeei buruzko galdera giltzarriak (beheko aldekoak):Zergatik dira garrantzitsuak?

◆ Goiko galderari erantzuteko, irakurri ondoko testu hau:“Jokabide kodeei buruzko puntu garrantzitsuak” (34. orrialdea).

◆ Joan 5. ariketara ekintza kanpaina bat garatzeko (35. orrial-dea).

Helburu didaktikoa

Konpainia bateko jokabide kodeek lanleku batean hornitzaileek bete beharreko lan baldintzak arautzen dituzte. Konpainia askok, esatebaterako, Nike-k, Levi’s-ek eta abarrek, jokabide kodeak ezarri dituzte kontsumitzaileek enpresa horien fabriketako lan baldintzei buruzegindako protesten ondorioz. Ikasleek kontuan izan beharko lukete, kodeak baliagarriak izan daitezen, kode horiek oinarrizko lan esku-bide guztiak arautu behar dituztela, zehatz-mehatz ezarri behar direla eta modu independentean kontrolatu behar direla.


◆ Prestatu “Jokabide kodeak” orriko gardenkiak (34. orrialdea).

◆ Orri handi batzuk, errotuladoreak eta blu-tack beharko dituzu.

4.Ariketa: Jokabide kodeak

34

Jokabide kodeak

1. Ez da bortxazko lanik egingo.

2. Langileek talde gisa antolatzeko eta negoziatzeko eskubidea izango dute, esate baterako, sindikatu batean.

3. Lan baldintzak seguruak eta osasungarriak izango dira.

4. Ez da umeen eskulanik erabiliko. Umeren bat lanean topatuz gero, hezkuntzara bideratuko da, eta ume horren fami-liako beste kide bat kontratatuko da familia horren diru-sarrerak bermatu ahal izateko.

5. Langileei bizitzeko beste ordaindu behar zaie; hau da, langilearen eta familiaren oinarrizko beharrizanak estaltzekoeta hain oinarrizkoak ez diren beste produktu batzuk erosi ahal izateko beste izan beharko dute.

6. Ez dute astean 48 ordu baino gehiago lan egingo; aparteko orduak ez dira astean 12 ordu baino gehiago izango etalangileek gutxienez egun bat izan beharko dute libre astean.

7. Ez da diskriminaziorik izango langileen artean eta langile guztiek aukera berdinak izango dituzte.

8. Enplegatuek legezko kontratuak izango dituzte eta nomina egokiak jasoko dituzte, hau da, zenbat ordu lan egin duteneta zenbat kobratzen duten erakusten dutenak.

9. Ez da onartuko tratu txar fisikorik ez psikologikorik.

Jokabide kodeei buruzko puntu garrantzitsuak

Sindikatuak

Kodeak baliabide erabilgarriak dira, izan ere, lagungarriak dira enpresek, kanpora begira, lan baldintza egokiak erres-petatzen dituztela erakusteko. Hala ere, luzera, garrantzitsua da langileek beren eskubideak defendatzeko aukera iza-tea. Horretarako, ezinbestekoa da talde gisa antolatzea, hau da, normalean, langile sindikatuak eratuz. Langileek bereneskubideak defendatzeko elkartzea baimendu beharko lukete konpainia guztiek. Hori azaldu egin beharko litzatekehaien kodeetan.

Kontrol independentea eta informazio publikoa

Konpainia batek bere fabriketan zer gertatzen ari den jakiten utziko ez balio jendeari, jendeak ez luke jakingo konpainialangileen eskubideak errespetatzen ari den edo konpainiaren kodeak zentzurik edo baliorik duen. Begirale edo kontro-latzaile independenteek fabrikak bisitatzea baimendu beharko litzateke, eta, era berean, begirale horien ikerketak argi-taratu egin beharko lirateke.

35

Ariketa◆ Eskatu ikasleei bikoteka edo talde txikitan lan egiteko eta pentsa deza-

tela zein enpresa gustatuko litzaieken ikertzea, horrela, enpresahorren produktuak egiten dituen jendea nola tratatzen den ikusteko.

◆ Eskatu ikasleei enpresaren web orria kontsultatzeko eta begiratzekoJokabide Koderik, Gizarte Erantzukizuneko Gidarik edo antzekorikduten.

◆ Ikasleek enpresari buruzko informazio gehiago Interneten bila deza-kete, “Materialak eta kontaktuak” (37. orria) izenburupean jarri ditugunweb orrietariko batzuetan kontsultatuz.

◆ Enpresak jokabide kodea badauka: ikasleek enpresari idatzi beharkoliokete eta beren kezka azaldu edo informazioa eskatu hornitzaileenfabrika edo lursailetan langileek dituzten lan baldintzei buruz.

◆ Enpresak ez badauka jokabide koderik: ikasleek idatzi egin beharko lio-kete enpresari eta jokabide koderik duten ala ez galdetu; era berean, 34.orrialdeko “Jokabide kodeak” eta “Jokabide kodeei buruzko puntugarrantzitsuak” izenburuen pean azaltzen diren puntuak betetzendituzten galdetu beharko liokete.

Helburu didaktikoa

Nazioz gaindiko konpainiek oso kontuan izaten dituzte kontsumitzaileen iritziak. Hala ere, ikasleek pentsa dezakete gazteegiak dire-la kontsumitzaile gisa aurkezteko. Ariketa honen bidez, eurek aukeratutako konpainia baten gainean eragina izaten ahaleginduko dira(beraientzat gauza garrantzitsuak egiten dituen konpainia aukeratuko dute). Ardurak eskatzeko jarrera era indartuko da ariketa hone-tan, izan ere, konpainiari idatzi egingo diote lan baldintzei buruzko galdera zehatzak eginez.


◆ Ariketa hau egiteko, ikasleek Interneten sartzeko aukera izan behar dute.

◆ Aukerakoa: gutun eredu bat ikasle bakoitzarentzat, www.ropalimpia.org (Sinaduren Maratoi Olinpikoa kanpaina) orritik aterata.

5.Ariketa: Goazen idaztera!


Ikasleek web orri honetan aurkituko dute langi-leen eskubideei eta Jokabide Kodeei buruzkoinformazio gehiago:www.setem.org(Begiratu 37. orrialdean gai honi buruzko besteweb orri batzuk aurkitzeko).

EranskinaMerkataritza-lotuak munduan

Herrialde kolonizatuek kolonizatzaileenproduktu manufakturatuak inportatzendituzte.

Herrialde kolonizatuek kolonizatzaileek behar dituztenlehengaiak sortzen dituzte, adibidez: azukrea, kotoia,kautxua eta kafea.

Mundu garatuakezarritako tasahandiek mugakdakarzkiete garapenbidean daudenherrialdeeiproduktuakfabrikatzeko etakomerzializatzekoorduan.Mundu garatuak

soberakinekin etamaila handiansubsidiatutakoproduktuekinbetetzen dumunduko merkatua.Ondorioz, garapenbidean daudenherrialdeetakonekazariak lanikgabe geratzen dira.

Lehengaien mundukomerkatua beherantz doaproduktu artifizialak horienlekua hartzen ari direnneurrian, esate baterako,nylona kotoia ordezkatzenari da eta edulkoratzaileakazukrea.

Herrialde garatuekprezio merkeakezartzen dizkietegarapen bideandauden herrialdeetakoproduktu etalehengaiei. Egoera haukaltegaria da garapenbidean daudenherrialdeentzako.

Herrialde garatuakitsas garraioaren,eraldaketaindustriaren etafabrikazioarendiruarekin aberastendira.

Garapen bideandaudenherrialdeeklehengaiakekoizten dituzte.

Kolonizazioa

Kolonizazioa amaitu egin da, bainabidegabekeriak eta

desberdintasunak oraindik diraute

36

37

Bibliografia eta material didaktikoak:

Albareda, L. et al: Guía educativa para el consumo crítico.Madril, Los Libros de la Catarata, 1998.

Cantos, E.: El porqué del comercio justo. Hacia unas relacionesnorte-sur más equitativas. Bartzelona, Icaria, 2001.

Crabbé, C.: La moda al desnudo. Doce preguntas sobre las con-diciones laborales en la confección textil. Bartzelona, Icaria,2001.

Deshaciendo la madeja: testimonios sobre la explotación en elsector textil. Bartzelona, Icaria, 1999.

Guillemad, E.; Peironguardia, M. (coord.): Guía para el consumoresponsable (de ropa). Bartzelona, Icaria, 2002.

Martín Villodres, F.: La moda, un tejido de injusticias. Bartzelona,Fundación Intermón, 2004.

Polo, F. et al.: Las trampas del comercio internacional. Cuadernode trabajo y Guía didáctica (ESO). Bartzelona, FundaciónIntermón. 2003.

Prieto, A.; Banda, B.: La ley del más fuerte: trampas e injusti-cias del comercio mundial. Bartzelona, Fundación Intermón,2003.

Vila, M.: Café amargo. Por un comercio norte-sur más justo.Bartzelona, Icaria, 1997.

Bideoak:

SETEM: Consumo responsable. Una responsabilidad detodos. 20 m.

Web orriak:

Erakunde, koordinakunde eta kanpainak:www.intermonoxfam.orgwww.setem.orgwww.gloobal.infowww.e-comerciojusto.orgwww.nodo50.org/espanica/ocj.htmlwww.nikebiz.comwww.forbes.comwww.wto.org/indexsp.htmwww.consumehastamorir.comwww.ropalimpia.org

Materialak eta kontaktuak

Comercio y Merkataritza eta Globalización...

Documents

Transcript of Comercio y Merkataritza eta Globalización...