ῦντες ἐπὶ Κορινθίοις τὰ πράγματα τῶν Σι-κελιωτῶν γενέσθαι καὶ φοβούμενοι τὴντῶν βαρβάρων γειτνίασιν. διὸ συνῆγον ἐκ-κλησίαν καὶ τὰς πύλας ἀπέκλειον, ὡς μὴπρὸς ἄλλο τι τρέπεσθαι τοὺς πολίτας, καὶπαρελθόντες εἰς τὸ πλῆθος ἐχρῶντο μήκειλόγων, ἕτερος ἑτέρῳ παραδιδοὺς τὴναὐτὴν ὑπόθεσιν πρὸς οὐδὲν τέλος, ἀλλὰδιάγοντες ἄλλως τὸν χρόνον, ἕως <ἂν>ἀναχθῶσιν αἱ τῶν Κορινθίων τριήρεις, καὶΚαρχηδονίους ἐπὶ τῆς ἐκκλησίας κατέχο-ντες ἀνυπόπτως, ἅτε καὶ τοῦ Τιμολέοντοςπαρόντος καὶ παρέχοντος δόκησιν ὅσονοὔπω πρὸς τὸν λόγον ἀνίστασθαι καὶ δημη-γορεῖν. ὡς δ' ἀπήγγειλέ τις αὐτῷ κρύφατὰς μὲν ἄλλας τριήρεις ἀνῆχθαι, μίαν δὲτὴν ἐκείνου περιμένειν ὑπολελειμμένην,διεκδὺς τὸν ὄχλον, ἅμα τῶν περὶ τὸ βῆμαῬηγίνων συνεπικρυπτόντων, καὶ καταβὰςἐπὶ θάλασσαν ἐξέπλευσε διὰ ταχέων. καὶκατήχθησαν εἰς Ταυρομένιον τῆς Σικελίας,

20

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ

Η

ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

ΤΙΜΟΛΕΩΝΚΑΙ

ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ

1

πολλῶν καὶ σωμάτων ἀκμαζόντων ἐμπε-πληκώς, ἐσωμάσκει τὸν πόλεμον καὶ συνε-ῖχεν ὥσπερ ἐγκεκρυμμένον ἀδήλως. ὅπλωνμὲν γὰρ ἀργούντων ἀπέκειντο τρεῖς μυ-ριάδες, ὀκτακόσιαι δὲ σίτου μεδίμνωνἦσαν ἐγκατῳκοδομημένου τοῖς τείχεσι,χρημάτων δὲ πλῆθος ὅσον ἤρκει μισθο-φόρους ἔτη δέκα μυρίους τρέφειν προπολε-μοῦντας τῆς χώρας. ἀλλ’ ἐκεῖνος μὲν οὐκἔφθη ταῦτα κινῆσαι καὶ προαγαγεῖν εἰς ἔρ-γον, ὑπὸ λύπης καὶ δυσθυμίας προέμενοςτὸν βίον· ἔγνω γὰρ ἀδίκως τὸν ἕτερον τῶνυἱῶν Δημήτριον ἐκ διαβολῆς τοῦ χείρονοςἀνῃρηκώς. Ὁ δ’ ὑπολειπόμενος υἱὸς αὐτοῦΠερσεὺς ἅμα τῇ βασιλείᾳ διεδέξατο τὴνπρὸς Ῥωμαίους ἔχθραν, οὐκ ὢν ἐχέγγυος<δι>ενεγκεῖν διὰ μικρότητα καὶ μοχθηρίανἤθους, ἐν ᾧ παθῶν τε παντοδαπῶν καὶ νο-σημάτων ἐνόντων ἐπρώτευεν ἡ φιλαργυ-ρία. λέγεται δὲ μηδὲ γνήσιος φῦναι, λαβεῖνδ’ αὐτὸν ἡ συνοικοῦσα τῷ Φιλίππῳ νεο-

96

[3] Πρώτην γοῦν τῶν ἐπιφανῶν ἀρχῶνἀγορανομίαν μετελθών, προεκρίθη δεκαδυ-εῖν ἀνδρῶν συναπογραψαμένων, οὓς ὕστε-ρον ἅπαντας ὑπατεῦσαι λέγουσι. γενόμενοςδ’ ἱερεὺς τῶν αὐγούρων προσαγορευο-μένων, οὓς τῆς ἀπ’ ὀρνίθων καὶ διοσημει-ῶν ἀποδεικνύουσι Ῥωμαῖοι μαντικῆς ἐπι-σκόπους καὶ φύλακας, οὕτω προσέσχε τοῖςπατρίοις ἔθεσι καὶ κατενόησε τὴν τῶν πα-λαιῶν περὶ τὸ θεῖον εὐλάβειαν, ὥστε τιμήντινα δοκοῦσαν εἶναι καὶ ζηλουμένην ἄλλωςἕνεκα δόξης τὴν ἱερωσύνην τῶν ἀκροτάτωνμίαν ἀποφῆναι τεχνῶν, καὶ μαρτυρῆσαιτοῖς φιλοσόφοις ὅσοι τὴν εὐσέβειαν ὡρίσα-ντο θεραπείας θεῶν ἐπιστήμην εἶναι.πάντα γὰρ ἐδρᾶτο μετ’ ἐμπειρίας ὑπ’αὐτοῦ καὶ σπουδῆς, σχολὴν τῶν ἄλλωνἄγοντος ὅτε γίγνοιτο πρὸς τούτῳ, καὶ πα-ραλείποντος οὐδὲν οὐδὲ καινοτομοῦντος,ἀλλὰ καὶ τοῖς συνιερεῦσιν ἀεὶ καὶ περὶ τῶνμικρῶν διαφερομένου, καὶ διδάσκοντος, ὡς

85

2

ὑπὲρ Σικελιωτῶν, οὓς σαφῶς ἑώρων ἆθλαλειπομένους καὶ μισθόν, Ἱκέτῃ μὲν προδο-σίας, Καρχηδονίοις δὲ τυραννίδος· ἐδόκειδ' ἀμήχανον ὑπερβαλέσθαι καὶ τὰς αὐτόθιτῶν βαρβάρων ναῦς διπλασίας ἐφορμού-σας, καὶ τὴν ἐκεῖ μεθ' Ἱκέτου δύναμιν ᾗ<συ>στρατεύσοντες ἥκοιεν.[10] Οὐ μὴν ἀλλ' ὁ Τιμολέων τοῖς πρε-σβευταῖς καὶ τοῖς ἄρχουσι τῶν Καρχηδονί-ων ἐντυχὼν ἐπιεικῶς, ἔφη πείθεσθαι μὲνοἷς κελεύουσι (τί γὰρ ἂν καὶ περαίνεινἀπειθῶν), ἐθέλειν δὲ ταῦτα πόλεως Ἑλλη-νίδος καὶ φίλης κοινῆς τῆς Ῥηγίνων ἐνα-ντίον ἀκούσας καὶ εἰπὼν ἀπαλλάττεσθαι·καὶ γὰρ αὐτῷ τοῦτο πρὸς ἀσφάλειαν δια-φέρειν, κἀκείνους ἐμμενεῖν βεβαιότερον οἷςἐπαγγέλλονται περὶ Συρακοσίων, δήμῳμάρτυρι τὰς ὁμολογίας παρακαταθεμένους.ταῦτα δ' ὑπέτεινεν αὐτοῖς ἀπάτην ἐπὶ τῇδιαβάσει τεχνάζων, καὶ συνετέχναζον οἱτῶν Ῥηγίνων στρατηγοὶ πάντες, ἐπιθυμο-

19

εἰ τὸ θεῖον εὔκολόν τις ἡγεῖται καὶ ἀμεμ-φὲς εἶναι τῶν ἀμελειῶν, ἀλλὰ τῇ γε πόλειχαλεπὸν ἡ περὶ ταῦτα συγγνώμη καὶ πα-ρόρασις· οὐδεὶς γὰρ ἐξ ἀρχῆς εὐθὺς με-γάλῳ παρανομήματι κινεῖ πολιτείαν, ἀλλὰκαὶ τὴν τῶν μειζόνων φρουρὰν καταλύου-σιν οἱ προϊέμενοι τὴν ἐν τοῖς μικροῖς ἀκρί-βειαν. ὅμοιον δὲ καὶ τῶν στρατιωτικῶνἐθῶν τε καὶ πατρίων ἐξεταστὴν καὶ φύλα-κα παρεῖχεν ἑαυτόν, οὐ δημαγωγῶν ἐν τῷστρατηγεῖν, οὐδ’ ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τότεδευτέρας ἀρχὰς ταῖς πρώταις μνώμενοςδιὰ τοῦ χαρίζεσθαι καὶ πρᾷος εἶναι τοῖς ἀρ-χομένοις, ἀλλ’ ὥσπερ ἱερεὺς † ἄλλων ὀργί-ων δεινῶν τῶν περὶ τὰς † θυσίας ἐθῶν ἐξη-γούμενος ἕκαστα, καὶ φοβερὸς ὢν τοῖςἀπειθοῦσι καὶ παραβαίνουσιν, ὤρθου τὴνπατρίδα, μικροῦ δεῖν πάρεργον ἡγούμενοςτὸ νικᾶν τοὺς πολεμίους τοῦ παιδεύειντοὺς πολίτας.[4] Συστάντος δὲ τοῦ πρὸς Ἀντίοχον τὸν

86

τῶν ὑποσχέσεων. μετὰ τοῦτον βασιλεύσαςὁ Φίλιππος ἤνθησεν ἐν τοῖς μάλιστα τῶνβασιλέων ἔτι μειράκιον ὤν, καὶ δόξανἔσχεν ὡς ἀναστήσων Μακεδονίαν εἰς τὸπαλαιὸν ἀξίωμα, καὶ μόνος ἐπὶ πάντας ἤδητὴν Ῥωμαίων δύναμιν αἰρομένην καθέξων.ἡττηθεὶς δὲ μεγάλῃ μάχῃ περὶ Σκοτοῦσ-σαν ὑπὸ Τίτου Φλαμινίνου, τότε μὲν ἔπτη-ξε καὶ πάντα τὰ καθ’ ἑαυτὸν ἐπέτρεψε Ῥω-μαίοις, καὶ τυχὼν ἐπιτιμήσεως μετρίαςἠγάπησεν. ὕστερον δὲ βαρέως φέρων, καὶτὸ βασιλεύειν χάριτι Ῥωμαίων ἡγούμενοςαἰχμαλώτου τρυφὴν ἀγαπῶντος εἶναι μᾶλ-λον ἢ φρόνημα καὶ θυμὸν ἔχοντος ἀνδρός,ἐπεῖχε τῷ πολέμῳ τὴν γνώμην καὶ συνε-τάττετο λάθρα καὶ πανούργως. τῶν γὰρπόλεων τὰς ἐνοδίους καὶ παραθαλαττίουςἀσθενεῖς γενομένας περιορῶν καὶ ὑπερή-μους ὡς καταφρονεῖσθαι, πολλὴν ἄνω συ-νῆγε δύναμιν, καὶ τὰ μεσόγεια χωρία καὶφρούρια καὶ πόλεις ὅπλων καὶ χρημάτων

95

ἀλλ' ἀπωσθέντων ἐκείνων αὐτοὶ καθ' ἡσυ-χίαν διανεμοῦνται πρὸς ἀλλήλους τὴννῆσον. οἱ δὲ πέμπουσιν εἴκοσι τριήρεις εἰςῬήγιον, ἐφ' ὧν ἐπέπλεον πρεσβευταὶ παρ'αὐτοῦ πρὸς τὸν Τιμολέοντα, κομίζοντεςλόγους τοῖς πραττομένοις ὁμοίους. παρα-γωγαὶ γὰρ εὐπρεπεῖς καὶ <προ>φάσειςἦσαν ἐπὶ μοχθηροῖς βουλεύμασιν, ἀξιού-ντων αὐτὸν μὲν εἰ βούλοιτο Τιμολέοντασύμβουλον ἥκειν παρ' Ἱκέτην καὶ κοινωνὸνεὖ διαπεπραγμένων ἁπάντων, τὰς δὲ ναῦςκαὶ τοὺς στρατιώτας ἀποστέλλειν εἰςΚόρινθον, ὡς τοῦ πολέμου μικρὸν ἀπολεί-ποντος συνῃρῆσθαι, Καρχηδονίων δὲ κωλύ-ειν τὴν διάβασιν καὶ μάχεσθαι πρὸς βιαζο-μένους ἑτοίμων ὄντων. ὡς οὖν καταπλεύ-σαντες εἰς τὸ Ῥήγιον οἱ Κορίνθιοι τοῖς τεπρεσβεύμασι τούτοις ἐνέτυχον καὶ τοὺςΦοίνικας οὐ πρόσω ναυλοχοῦντας κατε-ῖδον, ἤχθοντο μὲν ὑβρισμένοι, καὶ παρίστα-το πᾶσιν ὀργὴ πρὸς τὸν Ἱκέτην καὶ δέος

18

ΤΙΜΟΛΕΩΝ

[1] Τὰ δὲ Συρακοσίων πράγματα πρὸ τῆςΤιμολέοντος εἰς Σικελίαν ἀποστολῆςοὕτως εἶχεν. ἐπεὶ Δίων μὲν ἐξελάσας Διο-νύσιον τὸν τύραννον εὐθὺς ἀνῃρέθη δόλῳ,καὶ διέστησαν οἱ σὺν Δίωνι Συρακοσίουςἐλευθερώσαντες, ἡ δὲ πόλις ἄλλον ἐξ ἄλλουμεταβάλλουσα συνεχῶς τύραννον ὑπὸ πλή-θους κακῶν μικρὸν ἀπέλειπεν ἔρημοςεἶναι, τῆς δ' ἄλλης Σικελίας ἡ μὲν ἀνάστα-τος καὶ ἄπολις παντάπασιν ἤδη διὰ τοὺςπολέμους ὑπῆρχεν, αἱ δὲ πλεῖσται πόλειςὑπὸ βαρβάρων μιγάδων καὶ στρατιωτῶν

3

τρῴας ἥττης πολεμοῦντι πρὸς αὐτούς,ἀγνοοῦντες ὅτι πολλῷ τὴν Μακεδόνων δύ-ναμιν ἡττηθεὶς Φίλιππος ἐρρωμενεστέρανκαὶ μαχιμωτέραν ἐποίησε. περὶ ὧν δίειμιβραχέως ἄνωθεν ἀρξάμενος.[8] Ἀντίγονος μέγιστον δυνηθεὶς τῶν Ἀλε-ξάνδρου διαδόχων καὶ στρατηγῶν, κτη-σάμενος ἑαυτῷ καὶ γένει τὴν τοῦ βασιλέωςπροσηγορίαν, υἱὸν ἔσχε Δημήτριον, οὗπαῖς Ἀντίγονος ἦν ὁ Γονατᾶς ἐπονομα-σθείς· τούτου δὲ Δημήτριος, ὃς αὐτός τεβασιλεύσας χρόνον οὐ πολύν, υἱόν τε παῖδατὴν ἡλικίαν ἀπολιπὼν Φίλιππον, ἐτελεύτη-σε. δείσαντες δὲ τὴν ἀναρχίαν οἱ πρῶτοιΜακεδόνων Ἀντίγονον ἐπάγονται, τοῦ τε-θνηκότος ἀνεψιὸν ὄντα, καὶ συνοικίσαντεςαὐτῷ τὴν μητέρα τοῦ Φιλίππου, πρῶτονμὲν ἐπίτροπον καὶ στρατηγόν, εἶτα πει-ρώμενοι μετρίου καὶ κοινωφελοῦς βασιλέαπροσηγόρευσαν· ἐπεκλήθη δὲ Δώσων ὡςἐπαγγελτικὸς <μέν>, οὐ τελεσιουργὸς δὲ

94

μέγαν πολέμου τοῖς Ῥωμαίοις, καὶ τῶνἡγεμονικωτάτων ἀνδρῶν τετραμμένωνπρὸς ἐκεῖνον, ἄλλος ἀπὸ τῆς ἑσπέραςἐνέστη πόλεμος, ἐν Ἰβηρίᾳ κινημάτων με-γάλων γενομένων. ἐπὶ τοῦτον ὁ Αἰμίλιοςἐξεπέμφθη στρατηγός, οὐχ ἓξ ἔχων πε-λέκεις, ὅσους ἔχουσιν οἱ στρατηγοῦντες,ἀλλὰ προσλαβὼν ἑτέρους τοσούτους, ὥστετῆς ἀρχῆς ὑπατικὸν γενέσθαι τὸ ἀξίωμα.μάχῃ μὲν οὖν δὶς ἐκ παρατάξεως ἐνίκησετοὺς βαρβάρους, περὶ τρισμυρίους ἀνελών—καὶ δοκεῖ τὸ κατόρθωμα τῆς στρατηγίαςπεριφανῶς γενέσθαι, χωρίων εὐφυΐᾳ καὶποταμοῦ τινος διαβάσει ῥᾳστώνην παρα-σχόντος αὐτοῦ πρὸς τὸ νίκημα τοῖς στρα-τιώταις—, πόλεις δὲ πεντήκοντα καὶ δια-κοσίας ἐχειρώσατο, δεξαμένας αὐτὸν ἑκου-σίως. εἰρήνῃ δὲ καὶ πίστει συνηρμοσμένηνἀπολιπὼν τὴν ἐπαρχίαν, εἰς Ῥώμην ἐπα-νῆλθεν, οὐδὲ δραχμῇ μιᾷ γεγονὼς εὐπο-ρώτερος ἀπὸ τῆς στρατείας. ἦν δὲ καὶ περὶ

87

ἀμίσθων κατείχοντο, ῥᾳδίως προσιεμένωντὰς μεταβολὰς τῶν δυναστειῶν, Διονύσιοςἔτει δεκάτῳ ξένους συναγαγὼν καὶ τὸντότε κρατοῦντα τῶν Συρακοσίων Νυσαῖονἐξελάσας ἀνέλαβε τὰ πράγματα πάλιν καὶκαθειστήκει τύραννος ἐξ ἀρχῆς, παρα-λόγως μὲν ὑπὸ μικρᾶς δυνάμεως τὴν μεγί-στην τῶν πώποτε τυραννίδων ἀπολέσας,παραλογώτερον δ' αὖθις ἐκ φυγάδος καὶταπεινοῦ τῶν ἐκβαλόντων κύριος γενόμε-νος. οἱ μὲν οὖν ὑπομείναντες ἐν τῇ πόλειτῶν Συρακοσίων ἐδούλευον οὔτ' ἄλλωςἐπιεικεῖ τυράννῳ καὶ τότε παντάπασιν ὑπὸσυμφορῶν ἀπηγριωμένῳ τὴν ψυχήν, οἱ δὲβέλτιστοι καὶ γνωριμώτατοι πρὸς Ἱκέτηντραπέντες τὸν δυναστεύοντα τῶν Λεοντί-νων, ἐπέτρεψαν αὑτοὺς ἐκείνῳ καὶ στρατη-γὸν εἵλοντο τοῦ πολέμου, βελτίω μὲν οὐδε-νὸς ὄντα τῶν ὁμολογουμένως τυράννων,ἑτέραν δ' οὐκ ἔχοντες ἀποστροφὴν καὶ πι-στεύσαντες Συρακοσίῳ τὸ γένος ὄντι καὶ

4

δὲ μάντεις τὸ φάσμα τοῖς ὀνείρασι τῶν ἱε-ρειῶν μαρτυρεῖν ἀπεφαίνοντο καὶ τὰς θεὰςσυνεφαπτομένας τῆς στρατείας προφαίνεινἐξ οὐρανοῦ τὸ σέλας· εἶναι γὰρ ἱερὰν τῆςΚόρης τὴν Σικελίαν, ἐπεὶ καὶ τὰ περὶ τὴνἁρπαγὴν αὐτόθι μυθολογοῦσι γενέσθαι, καὶτὴν νῆσον ἐν τοῖς γάμοις ἀνακαλυπτήριοναὐτῇ δοθῆναι.[9] Τὰ μὲν οὖν παρὰ τῶν θεῶν οὕτω τὸνστόλον ἐθάρρυνε· καὶ σπεύδοντες ὡς Τὸπέλαγος διαπλέοντες, ἐκομίζοντο παρὰ τὴνἸταλίαν. τὰ δ' ἀπὸ τῆς Σικελίας ἀγγελ-λόμενα πολλὴν ἀπορίαν τῷ Τιμολέοντι καὶδυσθυμίαν τοῖς στρατιώταις παρεῖχεν. ὁγὰρ Ἱκέτης μάχῃ νενικηκὼς Διονύσιον καὶτὰ πλεῖστα μέρη τῶν Συρακουσῶν κατει-ληφώς, ἐκεῖνον μὲν εἰς τὴν ἀκρόπολιν [καὶ]τὴν καλουμένην Νῆσον συνεσταλμένοναὐτὸς συνεπολιόρκει καὶ συμπεριετείχιζε,Καρχηδονίους δὲ φροντίζειν ἐκέλευεν,ὅπως οὐκ ἐπιβήσοιτο Τιμολέων Σικελίας,

17

τἆλλα χρηματιστὴς ἀργότερος, εὐδάπανοςδὲ καὶ ἀφειδὴς ἐκ τῶν ὑπαρχόντων· οὐπολλὰ δ’ ἦν, ἀλλὰ καὶ φερνῆς ὀφειλομένηςτῇ γυναικὶ μετὰ τὸν θάνατον αὐτοῦ γλί-σχρως ἐξήρκεσεν.[5] Ἔγημε δὲ Παπιρίαν, ἀνδρὸς ὑπατικοῦΜάσωνος θυγατέρα, καὶ χρόνον συνοική-σας πολύν, ἀφῆκε τὸν γάμον, καίπερ ἐξαὐτῆς καλλιτεκνότατος γενόμενος· αὕτηγὰρ ἦν ἡ τὸν κλεινότατον αὐτῷ Σκιπίωνατεκοῦσα καὶ Μάξιμον Φάβιον. αἰτία δὲ γε-γραμμένη τῆς διαστάσεως οὐκ ἦλθεν εἰςἡμᾶς, ἀλλ’ ἔοικεν ἀληθής τις εἶναι λόγοςπερὶ γάμου λύσεως λεγόμενος, ὡς ἀνὴρῬωμαῖος ἀπεπέμπετο γυναῖκα, τῶν δὲ φί-λων νουθετούντων αὐτόν, „οὐχὶ σώφρων;οὐκ εὔμορφος; οὐχὶ παιδοποιός;“ προτεί-νας τὸ ὑπόδημα (κάλτιον αὐτὸ Ῥωμαῖοικαλοῦσιν), εἶπεν· „οὐκ εὐπρεπὴς οὗτος; οὐνεουργής; ἀλλ’ οὐκ ἂν εἰδείη τις ὑμῶν,καθ’ ὅ τι θλίβεται μέρος οὑμὸς πούς.“ τῷ

88

γενόμενος.[7] Τῶν δὲ δημοσίων πράξεων καιρὸς ἦνἐκεῖνος τότε καθ’ ὃν Περσεῖ τῷ Μακε-δόνων βασιλεῖ πολεμοῦντες, ἐν αἰτίᾳ τοὺςστρατηγοὺς εἶχον ὡς δι’ ἀπειρίαν καὶἀτολμίαν αἰσχρῶς καὶ καταγελάστως τοῖςπράγμασι χρωμένους, καὶ πάσχοντας κα-κῶς μᾶλλον ἢ ποιοῦντας. ἄρτι μὲν γὰρἈντίοχον τὸν ἐπικληθέντα μέγαν εἴξαντατῆς ἄλλης Ἀσίας ὑπὲρ τὸν Ταῦρον ἐκβα-λόντες καὶ κατακλείσαντες εἰς Συρίαν, ἐπὶμυρίοις καὶ πεντακισχιλίοις ταλάντοιςἀγαπήσαντα τὰς διαλύσεις, ὀλίγῳ δὲπρόσθεν ἐν Θεσσαλίᾳ συντρίψαντες Φίλιπ-πον, καὶ τοὺς Ἕλληνας ἀπὸ Μακεδόνωνἐλευθερώσαντες, ᾧ τε βασιλεὺς οὐδεὶς πα-ραβλητὸς <ἦν> εἰς τόλμαν ἢ δύναμιν, Ἀν-νίβαν καταπολεμήσαντες, οὐκ ἀνεκτὸνἡγοῦντο Περσεῖ καθάπερ ἀντιπάλῳ τῆςῬώμης ἴσον φερόμενοι συμπεπλέχθαι πο-λὺν ἤδη χρόνον, ἀπὸ τῶν λειψάνων τῆς πα-

93

μπλεῖν εἰς Σικελίαν. διὸ καὶ τριήρη κατα-σκευάσαντες ἱερὰν οἱ Κορίνθιοι ταῖν θεαῖνἐπωνόμασαν. αὐτὸς δ' ἐκεῖνος εἰς Δελφοὺςπορευθεὶς ἔθυσε τῷ θεῷ, καὶ καταβαίνο-ντος εἰς τὸ μαντεῖον αὐτοῦ γίνεται σημε-ῖον. ἐκ γὰρ τῶν κρεμαμένων ἀναθημάτωνταινία τις ἀπορρυεῖσα καὶ φερομένη, στε-φάνους ἔχουσα καὶ Νίκας ἐμπεποικιλ-μένας, περιέπεσε τῇ κεφαλῇ τοῦ Τιμολέο-ντος, ὡς δοκεῖν αὐτὸν ὑπὸ τοῦ θεοῦ στεφα-νούμενον ἐπὶ τὰς πράξεις προπέμπεσθαι.ναῦς δὲ Κορινθίας μὲν ἔχων ἑπτά, Κερκυ-ραίας δὲ δύο, καὶ τὴν δεκάτην Λευκαδίωνπροσπαρασχόντων, ἀνήχθη. καὶ νυκτὸς ἐμ-βαλὼν εἰς τὸ πέλαγος καὶ πνεύματι καλῷχρώμενος, ἔδοξεν αἰφνιδίως ῥαγέντα τὸνοὐρανὸν ὑπὲρ τῆς νεὼς ἐκχέαι πολὺ καὶ πε-ριφανὲς πῦρ. ἐκ δὲ τούτου λαμπὰς ἀρθεῖσαταῖς μυστικαῖς ἐμφερὴς καὶ συμπαραθέου-σα τὸν αὐτὸν δρόμον, ᾗ μάλιστα τῆς Ἰταλί-ας ἐπεῖχον οἱ κυβερνῆται, κατέσκηψεν. οἱ

16

κεκτημένῳ δύναμιν ἀξιόμαχον πρὸς τὸντύραννον.[2] Ἐν τούτῳ δὲ Καρχηδονίων στόλῳ με-γάλῳ παραγενομένων εἰς Σικελίαν καὶ τοῖςπράγμασιν ἐπαιωρουμένων, φοβηθέντες οἱΣικελιῶται πρεσβείαν ἐβουλεύοντο πέμ-πειν εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ παρὰ Κορινθίωνβοήθειαν αἰτεῖν, οὐ μόνον διὰ τὴν συγ-γένειαν οὐδ' ἀφ' ὧν ἤδη πολλάκις εὐερ-γέτηντο πιστεύοντες ἐκείνοις, ἀλλὰ καὶ κα-θόλου τὴν πόλιν ὁρῶντες φιλελεύθερον καὶμισοτύραννον οὖσαν ἀεί, καὶ τῶν πολέμωντοὺς πλείστους καὶ μεγίστους πεπολεμη-κυῖαν οὐχ ὑπὲρ ἡγεμονίας καὶ πλεονεξίας,ἀλλ' ὑπὲρ τῆς τῶν Ἑλλήνων ἐλευθερίας. ὁδ' Ἱκέτης, ἅτε δὴ τῆς στρατηγίας ὑπόθεσιντὴν τυραννίδα πεποιημένος, οὐ τὴν Συρα-κοσίων ἐλευθερίαν, κρύφα μὲν ἤδη πρὸςτοὺς Καρχηδονίους διείλεκτο, φανερῶς δὲτοὺς Συρακοσίους ἐπῄνει καὶ τοὺςπρέσβεις εἰς Πελοπόννησον συνεξέπεμψεν,

5

κε, τὰς δὲ ναῦς ἁπάσας ἀφείλετο, καὶ πλο-ῖον οὐδὲν αὐτοῖς τρισκάλμου μεῖζον ἀπέλι-πε· τοὺς δ’ ἡλωκότας ὑπ’ αὐτῶν κατὰ γῆνἢ κατὰ θάλατταν ἀνεσώσατο πολλοὺς καὶξένους καὶ Ῥωμαίους εὑρεθέντας. ἐκείνημὲν οὖν ἡ ὑπατεία τὰς εἰρημένας πράξειςἐπιφανεῖς ἔσχεν. Ὕστερον δὲ πολλάκιςποιήσας φανερὸν αὑτὸν αὖθις ὑπατεῦσαιβουλόμενον, καί ποτε καὶ παραγγείλας, ὡςἀπέτυχε καὶ παρώφθη, τὸ λοιπὸν ἡσυχίανεἶχε, τῶν ἱερῶν ἐπιμελούμενος, καὶ τοὺςπαῖδας ἀσκῶν τὴν μὲν ἐπιχώριον παιδείανκαὶ πάτριον ὥσπερ αὐτὸς ἤσκητο, τὴν δ’Ἑλληνικὴν φιλοτιμότερον. οὐ γὰρ μόνονγραμματικοὶ καὶ σοφισταὶ καὶ ῥήτορες,ἀλλὰ καὶ πλάσται καὶ ζωγράφοι καὶπώλων καὶ σκυλάκων ἐπιστάται καὶ δι-δάσκαλοι θήρας Ἕλληνες ἦσαν περὶ τοὺςνεανίσκους. ὁ δὲ πατήρ, εἰ μή τι δημόσιονἐμποδὼν εἴη, παρῆν ἀεὶ μελετῶσι καὶ γυ-μναζομένοις, φιλοτεκνότατος Ῥωμαίων

92

γὰρ ὄντι μεγάλαι μὲν ἁμαρτίαι <καὶ> ἀνα-πεπταμέναι γυναῖκας ἀνδρῶν † ἄλλαςἀπήλλαξαν, τὰ δ’ ἔκ τινος ἀηδίας καὶ δυ-σαρμοστίας ἠθῶν μικρὰ καὶ πυκνὰ προ-σκρούσματα, λανθάνοντα τοὺς ἄλλους,ἀπεργάζεται τὰς ἀνηκέστους ἐν ταῖς συμ-βιώσεσιν ἀλλοτριότητας. ὁ δ’ οὖν Αἰμίλιοςἀπαλλαγεὶς τῆς Παπιρίας ἑτέραν ἠγάγετο,καὶ δύο παῖδας ἄρρενας τεκούσης, τούτουςμὲν ἐπὶ τῆς οἰκίας εἶχε, τοὺς δὲ προτέρουςεἰσεποίησεν οἴκοις τοῖς μεγίστοις καὶ γένε-σι τοῖς ἐπιφανεστάτοις, τὸν μὲν πρεσβύτε-ρον τῷ Μαξίμου Φαβίου τοῦ πεντάκιςὑπατεύσαντος, τὸν δὲ νεώτερον ἈφρικανοῦΣκιπίωνος υἱὸς ἀνεψιὸν ὄντα θέμενος Σκι-πίωνα προσηγόρευσε. τῶν δὲ θυγατέρωντῶν Αἰμιλίου τὴν μὲν ὁ Κάτωνος υἱὸς ἔγη-με, τὴν δ’ Αἴλιος Τουβέρων, ἀνὴρ ἄριστοςκαὶ μεγαλοπρεπέστατα Ῥωμαίων πενίᾳχρησάμενος. ἦσαν γὰρ ἑκκαίδεκα συγγενε-ῖς, Αἴλιοι πάντες, οἰκίδιον δὲ πάνυ μικρὸν

89

οὐ βουλόμενος ἐλθεῖν συμμαχίαν ἐκεῖθεν,ἀλλ' ἐάν, ὅπερ εἰκὸς ἦν, οἱ Κορίνθιοι διὰτὰς Ἑλληνικὰς ταραχὰς καὶ ἀσχολίαςἀπείπωσι τὴν βοήθειαν, ἐλπίζων ῥᾷον ἐπὶτοὺς Καρχηδονίους τὰ πράγματα μετάξεινκαὶ χρήσεσθαι συμμάχοις καὶ συναγωνι-σταῖς ἐκείνοις ἐπὶ τοὺς Συρακοσίους ἢκατὰ τοῦ τυράννου. ταῦτα μὲν οὖν ὀλίγονὕστερον ἐξηλέγχθη.[3] Τῶν δὲ πρέσβεων παραγενομένων οἱΚορίνθιοι, κήδεσθαι μὲν ἀεὶ τῶν ἀποικίδωνπόλεων καὶ μάλιστα τῆς Συρακοσίων εἰω-θότες, οὐδενὸς δ' αὐτοὺς τότε τῶν Ἑλληνι-κῶν κατὰ τύχην παρενοχλοῦντος, ἀλλ' ἐνεἰρήνῃ καὶ σχολῇ διάγοντες, ἐψηφίσαντοπροθύμως βοηθεῖν. ζητουμένου δὲ στρατη-γοῦ, καὶ τῶν ἀρχόντων γραφόντων καὶπροβαλλομένων τοὺς εὐδοκιμεῖν ἐν τῇπόλει σπουδάζοντας, εἷς ἐκ τῶν πολλῶνἀναστὰς ὠνόμασε Τιμολέοντα τὸν Τιμοδή-μου, μήτε προσιόντα τοῖς κοινοῖς ἔτι μήτ'

6

νάμεως καὶ στρατηγοῦ διαφύγωσιν αἱπράξεις αὐτόν, ἔπεμψεν ἐπιστολὴν τοῖςΚορινθίοις φράζουσαν, ὡς οὐδὲν δέοι πράγ-ματα καὶ δαπάνας ἔχειν αὐτούς, πλέονταςεἰς Σικελίαν καὶ κινδυνεύοντας, ἄλλως τεκαὶ Καρχηδονίων ἀπαγορευόντων καὶ πα-ραφυλαττόντων ναυσὶ πολλαῖς τὸν στόλον,οὓς αὐτὸς ἀναγκασθεὶς ἐκείνων βραδυ-νόντων ποιήσαιτο συμμάχους ἐπὶ τὸν τύ-ραννον. τούτων δὲ τῶν γραμμάτων ἀνα-γνωσθέντων, εἰ καί τις ἠπίως εἶχε πρότε-ρον τῶν Κορινθίων πρὸς τὴν στρατείαν,τότε πάντας ἡ πρὸς τὸν Ἱκέτην ὀργὴ πα-ρώξυνεν, ὥστε συγχορηγῆσαι προθύμωςτῷ Τιμολέοντι καὶ συμπαρασκευάσαι τὸνἔκπλουν.[8] Γενομένων δὲ τῶν νεῶν ἑτοίμων καὶτοῖς στρατιώταις ὧν ἔδει πορισθέντων, αἱμὲν ἱέρειαι τῆς Κόρης ὄναρ ἔδοξαν ἰδεῖντὰς θεὰς πρὸς ἀποδημίαν τινὰ στελλομέναςκαὶ λεγούσας ὡς Τιμολέοντι μέλλουσι συ-

15

ἦν αὐτοῖς καὶ χωρίδιον ἓν ἤρκει πᾶσι, μίανἑστίαν νέμουσι μετὰ παίδων πολλῶν καὶγυναικῶν. ἐν αἷς καὶ ἡ Αἰμιλίου τοῦδε θυ-γάτηρ ἦν, δὶς ὑπατεύσαντος καὶ δὶς θριαμ-βεύσαντος, οὐκ αἰσχυνομένη τὴν πενίαντοῦ ἀνδρός, ἀλλὰ θαυμάζουσα τὴν ἀρετὴνδι’ ἣν πένης ἦν. οἱ δὲ νῦν ἀδελφοὶ καὶ συγ-γενεῖς, ἂν μὴ κλίμασι καὶ ποταμοῖς καὶδιατειχίσμασιν ὁρίσωσι τὰ κοινά, καὶ πολ-λὴν εὐρυχωρίαν ἐν μέσῳ λάβωσιν ἀπ’ ἀλ-λήλων, οὐ παύονται διαφερόμενοι. ταῦταμὲν οὖν ἡ ἱστορία λογίζεσθαι καὶ παρεπι-σκοπεῖν δίδωσι τοῖς σῴζεσθαι βουλο-μένοις.[6] Ὁ δ’ Αἰμίλιος ὕπατος ἀποδειχθεὶςἐστράτευσεν ἐπὶ τοὺς παραλπίους Λίγυας,οὓς ἔνιοι καὶ Λιγυστίνους ὀνομάζουσι,μάχιμον καὶ θυμοειδὲς ἔθνος, ἐμπείρως δὲπολεμεῖν διδασκόμενον ὑπὸ Ῥωμαίων διὰτὴν γειτνίασιν. τὰ γὰρ ἔσχατα τῆς Ἰταλίαςκαὶ καταλήγοντα πρὸς τὰς Ἄλπεις αὐτῶν

90

τε τῶν Ἄλπεων τὰ κλυζόμενα τῷ Τυρρηνι-κῷ πελάγει καὶ πρὸς τὴν Λιβύην ἀνταίρο-ντα νέμονται, μεμειγμένοι Γαλάταις καὶτοῖς παραλίοις Ἰβήρων. τότε δὲ καὶ τῆςθαλάσσης ἁψάμενοι, σκάφεσι πειρατικοῖςἀφῃροῦντο καὶ περιέκοπτον τὰς ἐμπορίας,ἄχρι στηλῶν Ἡρακλείων ἀναπλέοντες.ἐπιόντος οὖν τοῦ Αἰμιλίου, τετρακισμύριοιγενόμενοι τὸ πλῆθος ὑπέστησαν· ὁ δὲ τοὺςσύμπαντας ὀκτακισχιλίους ἔχων πεντα-πλασίοις οὖσιν αὐτοῖς συνέβαλε, καὶ τρε-ψάμενος καὶ κατακλείσας εἰς τὰ τείχη,διέδωκε λόγον φιλάνθρωπον καὶ συμβατι-κόν· οὐ γὰρ ἦν βουλομένοις τοῖς Ῥωμαίοιςπαντάπασιν ἐκκόψαι τὸ Λιγύων ἔθνος,ὥσπερ ἕρκος ἢ πρόβολον ἐμποδὼν κείμε-νον τοῖς Γαλατικοῖς κινήμασιν, ἐπαιωρου-μένοις ἀεὶ περὶ τὴν Ἰταλίαν. πιστεύσαντεςοὖν τῷ Αἰμιλίῳ τάς τε ναῦς καὶ τὰς πόλειςἐνεχείρισαν. ὁ δὲ τὰς μὲν πόλεις οὐδὲν ἀδι-κήσας, ἢ μόνον τὰ τείχη περιελών, ἀπέδω-

91

διάνοιαν, ὥστ' εἴκοσι σχεδὸν ἐτῶν διαγενο-μένων μηδεμιᾶς ἐπιφανοῦς μηδὲ πολιτικῆςἅψασθαι πράξεως. ἀναγορευθέντος οὖναὐτοῦ, καὶ τοῦ δήμου προθύμως δεξαμένουκαὶ χειροτονήσαντος, ἀναστὰς Τηλεκλεί-δης, ὁ τότε καὶ δυνάμει καὶ δόξῃ πρωτεύ-ων ἐν τῇ πόλει, παρεκάλει τὸν Τιμολέονταπερὶ τὰς πράξεις ἀγαθὸν ἄνδρα εἶναι καὶγενναῖον. "ἂν μὲν γὰρ νῦν" ἔφη "καλῶςἀγωνίσῃ, τύραννον ἀνῃρηκέναι <σε> δόξο-μεν, ἂν δὲ φαύλως, ἀδελφόν." παρασκευα-ζομένου δὲ τοῦ Τιμολέοντος <πρὸς> τὸνἔκπλουν καὶ στρατιώτας συνάγοντος, ἐκο-μίσθη γράμματα πρὸς τοὺς Κορινθίουςπαρ' Ἱκέτου, μηνύοντα τὴν μεταβολὴναὐτοῦ καὶ προδοσίαν. ὡς γὰρ τάχιστα τοὺςπρέσβεις ἐξέπεμψε, τοῖς Καρχηδονίοιςπροσθέμενος ἀναφανδὸν ἔπραττε μετ' ἐκεί-νων, ὅπως Διονύσιον ἐκβαλὼν Συρακου-σῶν αὐτὸς ἔσται τύραννος· καὶ δεδοικώς,μὴ πρότερον ἐλθούσης ἐκ Κορίνθου δυ-

14

ἐλπίδος τοιαύτης γενόμενον ἢ προαιρέσε-ως, ἀλλὰ θεοῦ τινος ὡς ἔοικεν εἰς νοῦν ἐμ-βαλόντος τῷ ἀνθρώπῳ· τοσαύτη καὶ περὶτὴν αἵρεσιν εὐθὺς <ἀν>έλαμψε τύχηςεὐμένεια, καὶ ταῖς ἄλλαις πράξεσιν ἐπηκο-λούθησε χάρις, ἐπικοσμοῦσα τὴν ἀρετὴντοῦ ἀνδρός.Ἦν μὲν οὖν γονέων ἐπιφανῶν ἐν τῇ πόλειΤιμοδήμου καὶ Δημαρέτης, φιλόπατρις δὲκαὶ πρᾷος διαφερόντως, ὅσα μὴ σφόδρα μι-σοτύραννος εἶναι καὶ μισοπόνηρος. ἐν δὲτοῖς πολέμοις οὕτω καλῶς καὶ ὁμαλῶςἐκέκρατο τὴν φύσιν, ὥστε πολλὴν μὲν ἐννέῳ σύνεσιν, οὐκ ἐλάττω δὲ γηρῶντος ἀν-δρείαν ἐπιφαίνεσθαι ταῖς πράξεσιν. ἀδελ-φὸν δ' εἶχε Τιμοφάνην πρεσβύτερον, οὐδὲναὐτῷ προσόμοιον, ἀλλ' ἔμπληκτον καὶ διε-φθαρμένον ἔρωτι μοναρχίας ὑπὸ φίλωνφαύλων καὶ ξένων στρατιωτικῶν ἀεὶ περὶαὐτὸν ὄντων, ἔχειν τι δοκοῦντα ῥαγδαῖονἐν ταῖς στρατείαις καὶ φιλοκίνδυνον. ᾧ καὶ

7

ἔκπληξις αὐτὸν ἔσχε καὶ δέος, ὡς οὐδὲνἰδόντα πώποτε θέαμα φοβερώτερον, καὶπολλάκις ὕστερον ἐμέμνητο τοῦ πάθουςἐκείνου καὶ τῆς ὄψεως. τότε δὲ πρὸς τοὺςμαχομένους ἐπιδεικνύμενος ἵλεω καὶ φαι-δρὸν ἑαυτόν, ἄνευ κράνους καὶ θώρακοςἵππῳ παρήλαυνεν. ὁ δὲ τῶν Μακεδόνωνβασιλεύς, ὥς φησι Πολύβιος, τῆς μάχηςἀρχὴν λαμβανούσης ἀποδειλιάσας εἰςπόλιν ἀφιππάσατο, σκηψάμενος Ἡρακλεῖθύσειν, δειλὰ παρὰ δειλῶν ἱερὰ μὴ δεχο-μένῳ μηδ’ εὐχὰς ἀθεμίτους ἐπιτελοῦντι.θεμιτὸν γὰρ οὐκ ἔστιν οὔτε τὸν μὴ βάλλο-ντα κατευστοχεῖν, οὔτε τὸν μὴ μένοντακρατεῖν, οὔθ’ ὅλως τὸν ἄπρακτον εὐπραγε-ῖν, οὔτε τὸν κακὸν εὐδαιμονεῖν. ἀλλὰ ταῖςΑἰμιλίου παρῆν εὐχαῖς ὁ θεός· εὔχετο γὰρκράτος πολέμου καὶ νίκην δόρυ κρατῶν,καὶ μαχόμενος παρεκάλει σύμμαχον τὸνθεόν. οὐ μὴν ἀλλὰ Ποσειδώνιός τις, ἐνἐκείνοις τοῖς χρόνοις καὶ ταῖς πράξεσι γε-

120

τείαν ἔφη μετελθεῖν αὐτὸς ἀρχῆς δεόμενος,τὴν δὲ δευτέραν ἐκείνων στρατηγοῦ δεο-μένων· δι’ ὃ μηδεμίαν αὐτοῖς χάριν ἔχειν,ἀλλ’ εἰ νομίζουσι δι’ ἑτέρου βέλτιον ἕξειντὰ κατὰ τὸν πόλεμον, ἐξίστασθαι τῆς ἡγε-μονίας, εἰ δὲ πιστεύουσιν αὐτῷ, μὴ παρα-στρατηγεῖν μηδὲ λογοποιεῖν, ἀλλ’ ὑπουργε-ῖν σιωπῇ τὰ δέοντα πρὸς τὸν πόλεμον, ὡςἐὰν ἄρχοντος ἄρχειν ζητῶσιν, ἔτι μᾶλλον ἢνῦν καταγελάστους ἐν ταῖς στρατείαις ἐσο-μένους. ἀπὸ τούτων τῶν λόγων πολλὴν μὲναἰδῶ πρὸς αὑτὸν ἐνεποίησε τοῖς πολίταις,μεγάλην δὲ προσδοκίαν τοῦ μέλλοντος,ἡδομένων ἁπάντων, ὅτι τοὺς κολακεύονταςπαρελθόντες εἵλοντο παρρησίαν ἔχοντα καὶφρόνημα στρατηγόν. οὕτως ἐπὶ τῷ κρατεῖνκαὶ μέγιστος εἶναι τῶν ἄλλων ἀρετῆς καὶτοῦ καλοῦ δοῦλος ἦν ὁ Ῥωμαίων δῆμος.[12] Αἰμίλιον δὲ Παῦλον, ὡς ἐξώρμησενἐπὶ στρατείαν, πλοῦ μὲν εὐτυχίᾳ καὶῥᾳστώνῃ χρήσασθαι πορείας κατὰ δαίμονα

101

τοὺς πολίτας προσαγόμενος ὡς ἀνὴρ πολε-μικὸς καὶ δραστήριος, ἐφ' ἡγεμονιῶν ἐτάτ-τετο, καὶ πρὸς ταῦτα Τιμολέων αὐτῷ συ-νήργει, τὰ μὲν ἁμαρτήματα παντάπασινἀποκρύπτων ἢ μικρὰ φαίνεσθαι ποιῶν, ἃ δ'ἡ φύσις ἐξέφερεν ἀστεῖα, <συγ>κατακο-σμῶν καὶ συναύξων.[4] Ἐν δὲ τῇ πρὸς Ἀργείους καὶ Κλεωναί-ους μάχῃ τῶν Κορινθίων ὁ μὲν Τιμολέωνἔτυχεν ἐν τοῖς ὁπλίταις τεταγμένος, τὸν δὲΤιμοφάνην τῶν ἱππέων ἡγούμενον κατα-λαμβάνει κίνδυνος ὀξύς. ὁ γὰρ ἵππος αὐτὸνἀπεσείσατο πληγῇ περιπεσὼν εἰς τοὺς πο-λεμίους, καὶ τῶν ἑταίρων οἱ μὲν εὐθὺςἐσκορπίσθησαν φοβηθέντες, οἱ δὲ παραμεί-ναντες ὀλίγοι πρὸς πολλοὺς μαχόμενοι χα-λεπῶς ἀντεῖχον. ὡς οὖν ὁ Τιμολέων κατε-ῖδε τὸ συμβεβηκός, δρόμῳ προσβοηθήσαςκαὶ τὴν ἀσπίδα τοῦ Τιμοφάνους κειμένουπροθέμενος, καὶ πολλὰ μὲν ἀκοντίσματα,πολλὰς δὲ πληγὰς ἐκ χειρὸς ἀναδεξάμενος

8

κατορθοῦν ἐκεῖνος ἐδόκει καὶ θύονταςἑώρα καὶ μεγαλαυχουμένους τῇ νίκῃ τοὺςἈθηναίους, εἶπεν ὡς ἐβούλετ' ἂν αὑτῷ τα-ῦτα μὲν πεπρᾶχθαι, βεβουλεῦσθαι δ' ἐκε-ῖνα. σφοδρότερον δ' Ἀριστείδης ὁ Λοκρός,εἷς ὢν τῶν Πλάτωνος ἑταίρων, αἰτοῦντοςμὲν αὐτὸν γυναῖκα Διονυσίου τοῦ πρεσβυ-τέρου μίαν τῶν θυγατέρων, ἥδιον ἂν ἔφηνεκρὰν ἰδεῖν τὴν κόρην ἢ τυράννῳ συνοικο-ῦσαν· ἀποκτείναντος δὲ τοὺς παῖδας αὐτοῦμετ' ὀλίγον χρόνον τοῦ Διονυσίου καὶ πυθο-μένου πρὸς ὕβριν, εἰ τὴν αὐτὴν ἔτι γνώμηνἔχοι περὶ τῆς ἐκδόσεως τῶν θυγατέρων,ἀπεκρίνατο τοῖς μὲν γεγενημένοις λυπε-ῖσθαι, τοῖς δ' εἰρημένοις μὴ μεταμελεῖσθαι.ταῦτα μὲν οὖν ἴσως μείζονος καὶ τελειο-τέρας ἀρετῆς ἐστι.[7] Τὸ δὲ Τιμολέοντος ἐπὶ τοῖς πεπραγ-μένοις πάθος, εἴτ' οἶκτος ἦν τοῦ τεθνη-κότος, εἴτε τῆς μητρὸς αἰδώς, οὕτω κα-τέκλασε καὶ συνέτριψεν αὐτοῦ τὴν

13

τίθημι, σὺν τάχει καὶ μετ’ ἀσφαλείας ἐπὶτὸ στρατόπεδον κομισθέντα· τοῦ δὲ πο-λέμου καὶ τῆς στρατηγίας αὐτοῦ τὸ μὲντόλμης ὀξύτητι, τὸ δὲ βουλεύμασι χρηστο-ῖς, τὸ δὲ φίλων ἐκθύμοις ὑπηρεσίαις, τὸ δὲτῷ παρὰ τὰ δεινὰ θαρρεῖν καὶ χρῆσθαι λο-γισμοῖς ἀραρόσιν ὁρῶν διαπεπραγμένον,οὐκ ἔχω τῇ λεγομένῃ τοῦ ἀνδρὸς εὐτυχίᾳλαμπρὸν ἀποδοῦναι καὶ διάσημον ἔργον,οἷον ἑτέρων στρατηγῶν, εἰ μή τις ἄρα τὴνΠερσέως φιλαργυρίαν Αἰμιλίῳ τύχην ἀγα-θὴν περὶ τὰ πράγματα γενέσθαι φησίν, ᾗλαμπρὰ καὶ μεγάλα πρὸς τὸν πόλεμον ἀρ-θέντα ταῖς ἐλπίσι τὰ Μακεδόνων ἀνέτρεψεκαὶ κατέβαλε, πρὸς ἀργύριον ἀποδει-λιάσας. ἧκον μὲν γὰρ αὐτῷ δεηθέντι Βα-στέρναι, μύριοι μὲν ἱππεῖς, μύριοι δὲ παρα-βάται, μισθοφόροι πάντες, ἄνδρες οὐ γεωρ-γεῖν εἰδότες, οὐ πλεῖν, οὐκ ἀπὸ ποιμνίωνζῆν νέμοντες, ἀλλ’ ἓν ἔργον καὶ μίαντέχνην μελετῶντες ἀεὶ μάχεσθαι καὶ κρα-

102

ρώτατον, ἀστράπτοντες ἐπιχρύσοις ὅπλοιςκαὶ νεουργοῖς φοινικίσιν. οἷς καθιστα-μένοις εἰς τάξιν αἱ τῶν χαλκασπίδων ἐπα-νατέλλουσαι φάλαγγες ἐκ τοῦ χάρακοςἐνέπλησαν αὐγῆς σιδήρου καὶ λαμπηδόνοςχαλκοῦ τὸ πεδίον, κραυγῆς δὲ καὶ θορύβουπαρακελευομένων τὴν ὀρεινήν. οὕτω δὲθρασέως καὶ μετὰ τάχους ἐπῄεσαν, ὥστετοὺς πρώτους νεκροὺς ἀπὸ δυεῖν σταδίωντοῦ Ῥωμαϊκοῦ χάρακος καταπεσεῖν.[19] Γιγνομένης δὲ τῆς ἐφόδου, παρῆν ὁΑἰμίλιος καὶ κατελάμβανεν ἤδη τοὺς ἐντοῖς ἀγήμασι Μακεδόνας ἄκρας τὰς σαρί-σας προσερηρεικότας τοῖς θυρεοῖς τῶνῬωμαίων καὶ μὴ προσιεμένους εἰς ἐφικτὸναὐτῶν τὰς μαχαίρας. ἐπεὶ δὲ καὶ τῶν ἄλ-λων Μακεδόνων τάς τε πέλτας ἐξ ὤμουπερισπασάντων καὶ ταῖς σαρίσαις ἀφ’ ἑνὸςσυνθήματος κλιθείσαις ὑποστάντων τοὺςθυρεοφόρους εἶδε τήν τε ῥώμην τοῦ συνα-σπισμοῦ καὶ τὴν τραχύτητα τῆς προβολῆς,

119

[6] Οὕτως αἱ κρίσεις, ἂν μὴ βεβαιότητακαὶ ῥώμην ἐκ λόγου καὶ φιλοσοφίας προ-σλάβωσιν, ἐπὶ τὰς πράξεις σείονται καὶπαραφέρονται, ῥᾳδίως ὑπὸ τῶν τυχόντωνἐπαίνων καὶ ψόγων ἐκκρουόμεναι τῶνοἰκείων λογισμῶν. δεῖ γὰρ οὐ μόνον ὡςἔοικε τὴν πρᾶξιν καλὴν εἶναι καὶ δικαίαν,ἀλλὰ καὶ τὴν δόξαν ἀφ' ἧς πράττεται μόνι-μον καὶ ἀμετάπτωτον, ἵνα πράττωμεν δο-κιμάσαντες, μηδ', ὥσπερ οἱ λίχνοι τὰ πλή-σμια τῶν ἐδεσμάτων ὀξυτάτῃ διώκοντεςἐπιθυμίᾳ τάχιστα δυσχεραίνουσιν ἐμπλη-σθέντες, οὕτως ἡμεῖς ἐπὶ ταῖς πράξεσι συ-ντελεσθείσαις ἀθυμῶμεν δι' ἀσθένειαν,ἀπομαραινομένης τῆς τοῦ καλοῦ φαντασί-ας. αἰσχρὸν γὰρ ἡ μετάνοια ποιεῖ καὶ τὸκαλῶς πεπραγμένον, ἡ δ' ἐξ ἐπιστήμης ὡρ-μημένη καὶ λογισμοῦ προαίρεσις οὐδ' ἂνπταίσωσιν αἱ πράξεις μεταβάλλεται. διὸΦωκίων μὲν ὁ Ἀθηναῖος τοῖς ὑπὸ Λεω-σθένους πραττομένοις ἐναντιωθείς, ἐπειδὴ

12

εἰς τὸ σῶμα καὶ τὰ ὅπλα, μόλις ἐώσατοτοὺς πολεμίους καὶ διέσωσε τὸν ἀδελφόν.ἐπεὶ δ' οἱ Κορίνθιοι δεδιότες, μὴ πάθοιενοἷα καὶ πρότερον ὑπὸ τῶν συμμάχων ἀπο-βαλόντες τὴν πόλιν, ἐψηφίσαντο τρέφεινξένους τετρακοσίους καὶ τούτων ἄρχονταΤιμοφάνην κατέστησαν, ὁ δὲ τῶν καλῶνκαὶ δικαίων ὑπεριδὼν εὐθὺς ἐπέραινεν ἐξὧν ποιήσεται τὴν πόλιν ὑφ' αὑτῷ, καὶ συ-χνοὺς ἀνελὼν ἀκρίτους τῶν πρώτων πολι-τῶν ἀνέδειξεν αὐτὸς ἑαυτὸν τύραννον, βα-ρέως φέρων ὁ Τιμολέων καὶ συμφορὰνποιούμενος ἑαυτοῦ τὴν ἐκείνου κακίαν,ἐπεχείρησε μὲν αὐτῷ διαλέγεσθαι καὶ πα-ρακαλεῖν ἀφέντα τὴν μανίαν καὶ δυστυχίαντῆς ἐπιθυμίας ἐκείνης ζητεῖν τινα τῶνἡμαρτημένων ἐπανόρθωσιν πρὸς τοὺς πολί-τας· ἀπωσαμένου δ' ἐκείνου καὶ καταφρο-νήσαντος, οὕτω παραλαβὼν τῶν μὲν οἰκεί-ων Αἰσχύλον, ἀδελφὸν ὄντα τῆς Τιμο-φάνους γυναικός, τῶν δὲ φίλων τὸν μάντιν

9

πλειόνων ἑκατέροις, οὕτω συνάπτεσθαιτὴν μάχην παρ’ ἀμφοτέρων. ὁ μὲν οὖνΑἰμίλιος, ὥσπερ κυβερνήτης τῷ παρόντισάλῳ καὶ κινήματι τῶν στρατοπέδων τεκ-μαιρόμενος τὸ μέγεθος τοῦ μέλλοντοςἀγῶνος, ἐκ τῆς σκηνῆς προῆλθε καὶ τὰτάγματα τῶν ὁπλιτῶν ἐπιὼν παρεθάρρυ-νεν· ὁ δὲ Νασικᾶς ἐξιππασάμενος πρὸςτοὺς ἀκροβολιζομένους, ὁρᾷ πάντας ὅσονοὔπω τοὺς πολεμίους ἐν χερσὶν ὄντας.πρῶτοι δ’ οἱ Θρᾷκες ἐχώρουν, ὧν μάλιστάφησιν ἐκπλαγῆναι τὴν ὄψιν, ἄνδρες ὑψηλοὶτὰ σώματα, λευκῷ καὶ περιλάμποντι θυρε-ῶν καὶ περικνημίδων ὁπλισμῷ μέλαναςὑπενδεδυμένοι χιτῶνας, ὀρθὰς δὲ ῥομφαίαςβαρυσιδήρους ἀπὸ τῶν δεξιῶν ὤμων ἐπι-σείοντες. παρὰ δὲ τοὺς Θρᾷκας οἱ μισθο-φόροι παρενέβαλλον, ὧν σκευαί τε παντο-δαπαὶ καὶ μεμειγμένοι Παίονες ἦσαν. ἐπὶδὲ τούτοις ἄγημα τρίτον οἱ λογάδες, αὐτῶνΜακεδόνων ἀρετῇ καὶ ἡλικίᾳ τὸ καθα-

118

τεῖν τῶν ἀντιταττομένων. ὡς δὲ περὶ τὴνΜαιδικὴν καταστρατοπεδεύσαντες ἐπεμεί-γνυντο τοῖς παρὰ τοῦ βασιλέως, ἄνδρεςὑψηλοὶ μὲν τὰ σώματα, θαυμαστοὶ δὲ τὰςμελέτας, μεγάλαυχοι δὲ καὶ λαμπροὶ ταῖςκατὰ τῶν πολεμίων ἀπειλαῖς, θάρσος πα-ρέστησαν τοῖς Μακεδόσι καὶ δόξαν, ὡςτῶν Ῥωμαίων οὐχ ὑπομενούντων, ἀλλ’ ἐκ-πλαγησομένων τὴν ὄψιν αὐτὴν καὶ τὴν κί-νησιν, ἔκφυλον οὖσαν καὶ δυσπρόσοπτον.οὕτω διαθεὶς τοὺς ἀνθρώπους ὁ Περσεύς,καὶ τοιούτων ἐμπλήσας ἐλπίδων, αἰτούμε-νος καθ’ ἕκαστον ἡγεμόνα χιλίους, πρὸς τὸγιγνόμενον τοῦ χρυσίου πλῆθος ἰλιγγιάσαςκαὶ παραφρονήσας ὑπὸ μικρολογίας, ἀπεί-πατο καὶ προήκατο τὴν συμμαχίαν, ὥσπεροἰκονομῶν, οὐ πολεμῶν Ῥωμαίοις, καὶ λο-γισμὸν ἀποδώσων ἀκριβῆ τῆς εἰς τὸν πόλε-μον δαπάνης οἷς ἐπολέμει· καίτοι διδα-σκάλους εἶχεν *** ἐκείνους, οἷς ἄνευ τῆςἄλλης παρασκευῆς *** τῶν δέκα μυριάδων

103

ὃν Σάτυρον μὲν Θεόπομπος, Ἔφορος δὲκαὶ Τίμαιος Ὀρθαγόραν ὀνομάζουσι, καὶδιαλιπὼν ἡμέρας ὀλίγας, αὖθις ἀνέβη πρὸςτὸν ἀδελφόν· καὶ περιστάντες αὐτὸν οἱ τρε-ῖς καθικέτευον ἀλλὰ νῦν γε χρησάμενον λο-γισμῷ μεταβαλέσθαι. τοῦ δὲ Τιμοφάνουςπρῶτον μὲν αὐτῶν καταγελῶντος, ἔπειταδὲ πρὸς ὀργὴν ἐκφερομένου καὶ χαλεπαίνο-ντος, ὁ μὲν Τιμολέων ἀποχωρήσας μικρὸναὐτοῦ καὶ συγκαλυψάμενος εἱστήκει δα-κρύων, ἐκεῖνοι δὲ τὰ ξίφη σπασάμενοι,ταχὺ διαφθείρουσιν αὐτόν.[5] Τῆς δὲ πράξεως διαβοηθείσης, οἱ μὲνκράτιστοι τῶν Κορινθίων ἐπῄνουν τὴν μι-σοπονηρίαν καὶ μεγαλοψυχίαν τοῦ Τιμο-λέοντος, ὅτι χρηστὸς ὢν καὶ φιλοίκειοςὅμως τὴν πατρίδα τῆς οἰκίας καὶ τὸ καλὸνκαὶ τὸ δίκαιον προετίμησε τοῦ συμφέρο-ντος, ἀριστεύοντα μὲν ὑπὲρ τῆς πατρίδοςδιασώσας τὸν ἀδελφόν, ἐπιβουλεύσαντα δ'αὐτῇ καὶ καταδουλωσάμενον ἀποκτείνας.

10

οἱ δὲ μὴ δυνάμενοι ζῆν ἐν τῇ δημοκρατίᾳκαὶ πρὸς τοὺς δυνάστας ἀποβλέπειν εἰω-θότες τῷ μὲν θανάτῳ τοῦ τυράννου προσε-ποιοῦντο χαίρειν, τὸν δὲ Τιμολέοντα λοιδο-ροῦντες, ὡς ἀσεβὲς ἐξειργασμένον καὶ μυ-σῶδες ἔργον, εἰς ἀθυμίαν περιέστησαν.ἐπεὶ δὲ καὶ τὴν μητέρα δυσφορεῖν πυθόμε-νος καὶ φωνάς τε δεινὰς καὶ κατάρας ἐπ'αὐτὸν ἀρᾶσθαι φρικώδεις ἐβάδιζε παραμυ-θησόμενος, ἡ δὲ προσιδεῖν οὐχ ὑπέμεινετὴν ὄψιν, ἀλλὰ τὴν οἰκίαν ἀπέκλεισε, τότεδὴ παντάπασι περίλυπος γενόμενος καὶ συ-νταραχθεὶς τὴν διάνοιαν, ὥρμησε μὲν ὡςδιαφθερῶν ἑαυτὸν ἀπέχεσθαι τροφῆς· τῶνδὲ φίλων οὐ περιϊδόντων, ἀλλὰ πᾶσαν δέη-σιν καὶ πᾶσαν ἀνάγκην προσενεγκαμένων,ἔγνω ζῆν καθ' ἑαυτὸν ἐκ μέσου γενόμενος,καὶ πολιτείαν μὲν ἅπασαν ἀφῆκε, τοὺς δὲπρώτους χρόνους οὐδὲ κατιὼν εἰς πόλιν,ἀλλ' ἀδημονῶν καὶ πλανώμενος ἐν τοῖςἐρημοτάτοις τῶν ἀγρῶν διέτριβεν.

11

ἦσαν ἠθροισμέναι καὶ παρεστῶσαι ταῖςχρείαις. ὁ δὲ πρὸς δύναμιν ἀνταίρων τηλι-καύτην καὶ πόλεμον, οὗ τοσοῦτον ἦν τὸ πα-ρατρεφόμενον, διεμέτρει καὶ παρεσημαίνε-το τὸ χρυσίον, ἅψασθαι δεδιὼς ὥσπερ ἀλ-λοτρίων. καὶ ταῦτ’ ἔπραττεν οὐ Λυδῶν τι-νος οὐδὲ Φοινίκων γεγονώς, ἀλλὰ τῆς Ἀλε-ξάνδρου καὶ Φιλίππου κατὰ συγγένειανἀρετῆς μεταποιούμενος, οἳ τῷ τὰ πράγμα-τα τῶν χρημάτων ὠνητά, μὴ τὰ χρήματατῶν πραγμάτων ἡγεῖσθαι, πάντων ἐκράτη-σαν. ἐρρέθη γοῦν ὅτι τὰς πόλεις αἱρεῖ τῶνἙλλήνων οὐ Φίλιππος, ἀλλὰ τὸ Φιλίππουχρυσίον. Ἀλέξανδρος δὲ τῆς ἐπ’ Ἰνδοὺςστρατείας ἁπτόμενος, καὶ βαρὺν ὁρῶν καὶδύσογκον ἤδη τὸν Περσικὸν ἐφελκομένουςπλοῦτον τοὺς Μακεδόνας, πρώτας ὑπέπρη-σε τὰς βασιλικὰς ἁμάξας, εἶτα τοὺς ἄλλουςἔπεισε ταὐτὸ ποιήσαντας ἐλαφροὺς ἀναζε-ῦξαι πρὸς τὸν πόλεμον ὥσπερ λελυμένους.Περσεὺς δὲ τὸν χρυσὸν αὐτὸς αὑτοῦ καὶ

104

εἰκοστῷ παρῆν τὰ σημεῖα, καὶ νίκην ἀμυ-νομένοις ἔφραζεν. εὐξάμενος οὖν κατὰβοῶν ἑκατὸν καὶ ἀγῶνος ἱεροῦ τῷ θεῷ,προσέταξε διακοσμεῖν τοῖς ἡγεμόσι τὸνστρατὸν εἰς μάχην· αὐτὸς δὲ τὴν ἀπόκλισινκαὶ περιφορὰν ἀναμένων τοῦ φωτός, ὅπωςμὴ κατὰ προσώπου μαχομένοις αὐτοῖς ἕω-θεν ὁ ἥλιος ἀντιλάμποι, παρῆγε τὸν χρόνονἐν τῇ σκηνῇ καθεζόμενος, ἀναπεπταμένῃπρὸς τὸ πεδίον καὶ τὴν στρατοπεδείαν τῶνπολεμίων.[18] Περὶ δὲ δείλην οἱ μὲν αὐτοῦ φασι τοῦΑἰμιλίου τεχνάζοντος ἐκ τῶν πολεμίων γε-νέσθαι τὴν ἐπιχείρησιν, ἀχάλινον ἵππονἐξελάσαντας ἐμβαλεῖν αὐτοῖς τοὺς Ῥωμαί-ους, καὶ τοῦτον ἀρχὴν μάχης διωκόμενονπαρασχεῖν· οἱ δὲ Ῥωμαϊκῶν ὑποζυγίωνχορτάσματα παρακομιζόντων ἅπτεσθαιΘρᾷκας ὧν Ἀλέξανδρος ἡγεῖτο, πρὸς δὲτούτους ἐκδρομὴν ὀξεῖαν ἑπτακοσίων Λι-γύων γενέσθαι· παραβοηθούντων δὲ

117

ἥκειν νενικηκὼς καὶ κεχειρωμένος, ἐν τῇθαλάττῃ λαβὼν διαπλέοντας, ὡς δή τιναδυσθυμίαν τοῖς πολιορκουμένοις παρέξων.ἐκείνου δὲ ταῦτα ληροῦντος καὶ φενακίζο-ντος, ἐκ τῶν Βρεττίων οἱ Κορίνθιοι κατα-βεβηκότες εἰς τὸ Ῥήγιον, ὡς οὐδεὶς παρε-φύλαττε καὶ τὸ πνεῦμα κατεσβεσμένον πα-ραλόγως ἀκύμονα τὸν πόρον ἰδεῖν καὶ λεῖονπαρεῖχε, ταχὺ πληρώσαντες τὰ πορθμεῖακαὶ τὰς ἁλιάδας τὰς παρούσας, ἀνήγοντοκαὶ διεκομίζοντο πρὸς τὴν Σικελίαν οὕτωςἀσφαλῶς καὶ διὰ τοσαύτης γαλήνης, ὥστετοὺς ἵππους παρὰ τὰ πλοῖα παρανηχο-μένους ἐκ ῥυτήρων ἐφέλκεσθαι.[20] Περαιωθέντων δὲ πάντων, ὁ Τιμο-λέων δεξάμενος αὐτοὺς τήν τε Μεσσήνηνεὐθὺς εἶχε, καὶ συνταξάμενος ἐβάδιζεν ἐπὶτὰς Συρακούσας, οἷς εὐτύχει καὶ κατώρθουμᾶλλον ἢ τῇ δυνάμει πεποιθώς· οὐ γὰρἦσαν οἱ σὺν αὐτῷ πλείους τετρακισχιλίων.ἀγγελλομένης δὲ τῆς ἐφόδου τῷ Μάγωνι,

40

ὑποδεχομένου καὶ καλοῦντος αὐτοὺς ἔκπα-λαι προθύμως Ἀνδρομάχου τοῦ τὴν πόλινἔχοντος καὶ δυναστεύοντος. οὗτος ἦν πα-τὴρ Τιμαίου τοῦ ἱστορικοῦ, καὶ πολὺκράτιστος τῶν τότε δυναστευόντων ἐν Σι-κελίᾳ γενόμενος, τῶν θ' ἑαυτοῦ πολιτῶνἡγεῖτο νομίμως καὶ δικαίως, καὶ πρὸς τοὺςτυράννους φανερὸς ἦν ἀεὶ διακείμενος ἀπε-χθῶς καὶ ἀλλοτρίως. διὸ καὶ Τιμολέοντιτότε τὴν πόλιν ὁρμητήριον παρέσχε, καὶτοὺς πολίτας ἔπεισε συναγωνίζεσθαι τοῖςΚορινθίοις καὶ συνελευθεροῦν τὴν Σικελί-αν.[11] Οἱ δ' ἐν τῷ Ῥηγίῳ Καρχηδόνιοι, τοῦΤιμολέοντος ἀνηγμένου καὶ τῆς ἐκκλησίαςδιαλυθείσης, χαλεπῶς φέροντες ἐπὶ τῷ κα-τεστρατηγῆσθαι, διατριβὴν τοῖς Ῥηγίνοιςπαρεῖχον, εἰ Φοίνικες ὄντες οὐκ ἀρέσκοι-ντο τοῖς δι' ἀπάτης πραττομένοις. πέμπου-σι δ' οὖν εἰς τὸ Ταυρομένιον πρεσβευτὴνἐπὶ τριήρους, ὃς πολλὰ διαλεχθεὶς πρὸς τὸν

21

σα παντοδαπὰς ἠφανίσθη. τῶν δὲ Ῥωμαί-ων, ὥσπερ ἐστὶ νενομισμένον, χαλκοῦ τεπατάγοις ἀνακαλουμένων τὸ φῶς αὐτῆςκαὶ πυρὰ πολλὰ δαλοῖς καὶ δᾳσὶν ἀνε-χόντων πρὸς τὸν οὐρανόν, οὐδὲν ὅμοιονἔπραττον οἱ Μακεδόνες, ἀλλὰ φρίκη καὶθάμβος τὸ στρατόπεδον κατεῖχε, καὶ λόγοςἡσυχῇ διὰ τῶν πολλῶν ἐχώρει, βασιλέωςτὸ φάσμα σημαίνειν ἔκλειψιν. ὁ δ’ Αἰμίλιοςοὐκ ἦν μὲν ἀνήκοος οὐδ’ ἄπειρος παντάπα-σι τῶν ἐκλειπτικῶν ἀνωμαλιῶν, αἳ τὴν σε-λήνην περιφερομένην εἰς τὸ σκίασμα τῆςγῆς ἐμβάλλουσι τεταγμέναις περιόδοις καὶἀποκρύπτουσιν, ἄχρι οὗ παρελθοῦσα τὴνἐπισκοτουμένην χώραν πάλιν ἀναλάμψῃπρὸς τὸν ἥλιον· οὐ μὴν ἀλλὰ τῷ θείῳ πολὺνέμων, καὶ φιλοθύτης ὢν καὶ μαντικός, ὡςεἶδε πρῶτον τὴν σελήνην ἀποκαθαιρο-μένην, ἕνδεκα μόσχους αὐτῇ κατέθυσεν.ἅμα δ’ ἡμέρᾳ τῷ Ἡρακλεῖ βουθυτῶν οὐκἐκαλλιέρει μέχρις εἴκοσι· τῷ δὲ πρώτῳ καὶ

116

τέκνων καὶ βασιλείας καταχεάμενος, οὐκἠθέλησε δι’ ὀλίγων σωθῆναι χρημάτων,ἀλλὰ μετὰ πολλῶν κομισθεὶς ὁ πλούσιοςαἰχμάλωτος ἐπιδείξασθαι Ῥωμαίοις ὅσαφεισάμενος ἐτήρησεν αὐτοῖς.[13] Οὐ γὰρ μόνον ἀπέπεμψε τοὺς Γα-λάτας ψευσάμενος, ἀλλὰ καὶ Γένθιονἐπάρας τὸν Ἰλλυριὸν ἐπὶ τριακοσίοις τα-λάντοις συνεφάψασθαι τοῦ πολέμου, τὰ μὲνχρήματα τοῖς παρ’ αὐτοῦ πεμφθεῖσι προ-ὔθηκεν ἠριθμημένα, καὶ κατασημήνασθαιπαρέσχεν· ὡς δὲ πεισθεὶς ἔχειν ἃ ᾔτησεν ὁΓένθιος ἔργον ἀσεβὲς καὶ δεινὸν ἔδρασε—πρέσβεις γὰρ ἐλθόντας Ῥωμαίων πρὸςαὐτὸν συνέλαβε καὶ κατέδησεν—, ἡγούμε-νος ὁ Περσεὺς οὐδὲν ἔτι δεῖσθαι τῶν χρη-μάτων τὴν ἐκπολέμωσιν, ἄλυτα τοῦ Γενθί-ου προδεδωκότος ἔχθρας ἐνέχυρα καὶ διὰτηλικαύτης ἀδικίας ἐμβεβληκότος ἑαυτὸνεἰς τὸν πόλεμον, ἀπεστέρησε τὸν κακοδαί-μονα τῶν τριακοσίων ταλάντων, καὶ περιε-

105

Ἀνδρόμαχον, ἐπαχθῶς καὶ βαρβαρικῶςἀνατεινάμενος, εἰ μὴ τὴν ταχίστην ἐκβάλοιτοὺς Κορινθίους, τέλος ὑπτίαν τὴν χεῖραδείξας, εἶτ' αὖθις καταστρέψας, ἠπείλησετοιαύτην οὖσαν αὐτῷ τὴν πόλιν τοιαύτηνποιήσειν. γελάσας δ' ὁ Ἀνδρόμαχος ἄλλομὲν οὐδὲν ἀπεκρίνατο, τὴν δὲ χεῖρα νῦν μὲνὑπτίαν ὡς ἐκεῖνος, νῦν δὲ πρηνῆ προτείνας,ἐκέλευσεν ἀποπλεῖν αὐτόν, εἰ μὴ βούλοιτοτὴν ναῦν ἀντὶ τοιαύτης γενέσθαι τοιαύτην.Ὁ δ' Ἱκέτης πυθόμενος τὴν τοῦ Τιμολέο-ντος διάβασιν καὶ φοβηθείς, μετεπέμψατοπολλὰς τῶν Καρχηδονίων τριήρεις. ὅτε καὶπαντάπασι συνέβη τοὺς Συρακοσίους ἀπο-γνῶναι τὴν σωτηρίαν, ὁρῶντας τοῦ μὲν λι-μένος αὐτῶν Καρχηδονίους κρατοῦντας,τὴν δὲ πόλιν Ἱκέτην ἔχοντα, τῆς δ' ἄκραςκυριεύοντα Διονύσιον, Τιμολέοντα δ'ὥσπερ ἐκ κρασπέδου τινὸς λεπτοῦ τῆςΤαυρομενιτῶν πολίχνης τῇ Σικελίᾳ προ-σηρτημένον ἐπ' ἐλπίδος ἀσθενοῦς καὶ βρα-

22

σιν· τὸ δ' ἐπὶ τούτοις γενόμενον παντάπα-σιν ἔοικε συμβῆναι κατ' εὐτυχίαν. οἱ γὰρἐν τοῖς Θουρίοις διατρίβοντες στρατιῶταιτῶν Κορινθίων, ἅμα μὲν δεδιότες τὰς Καρ-χηδονίων τριήρεις, αἳ παρεφύλαττον αὐτο-ὺς μετ' Ἄννωνος, ἅμα δ' ἐφ' ἡμέρας πολ-λὰς ἐξηγριωμένης ὑπὸ πνεύματος τῆς θα-λάσσης, πεζῇ διὰ Βρεττίων ὥρμησαν πο-ρεύεσθαι· καὶ τὰ μὲν πείθοντες, τὰ δὲ βια-ζόμενοι τοὺς βαρβάρους, εἰς Ῥήγιον κα-τέβαινον, ἔτι πολὺν χειμῶνα τοῦ πελάγουςἔχοντος. ὁ δὲ τῶν Καρχηδονίων ναύαρχος,ὡς οὐ προσεδόκα τοὺς Κορινθίους καὶμάτην ᾤετο καθῆσθαι, πείσας αὐτὸς ἑαυ-τὸν <ἐν>νενοηκέναι τι τῶν σοφῶν καὶ πα-νούργων πρὸς ἀπάτην, στεφανώσασθαιτοὺς ναύτας κελεύσας καὶ κοσμήσας τὰςτριήρεις ἀσπίσιν Ἑλληνικαῖς καὶ φοινικί-σιν, ἔπλει πρὸς τὰς Συρακούσας, καὶ παρὰτὴν ἀκρόπολιν χρώμενος ῥοθίῳ μετὰκρότου καὶ γέλωτος, ἐβόα τοὺς Κορινθίους

39

ῖδεν ὀλίγῳ χρόνῳ μετὰ τέκνων καὶ γυναι-κὸς ὡς ἀπὸ νεοττιᾶς ἀρθέντα τῆς βασιλεί-ας ὑπὸ Λευκίου Ἀνικίου στρατηγοῦ, πεμ-φθέντος ἐπ’ αὐτὸν μετὰ δυνάμεως. Ἐπὶτοιοῦτον ἀντίπαλον ἐλθὼν ὁ Αἰμίλιος,αὐτοῦ μὲν κατεφρόνει, τὴν δ’ ὑπ’ αὐτῷ πα-ρασκευὴν καὶ δύναμιν ἐθαύμαζεν· ἦσανγὰρ ἱππεῖς μὲν τετρακισχίλιοι, πεζοὶ δ’ εἰςφάλαγγα τετρακισμυρίων οὐ πολλοῖς ἀπο-δέοντες. ἱδρυμένος δὲ πρὸ τῆς θαλάττηςπαρὰ τὴν Ὀλυμπικὴν ὑπώρειαν ἐπὶ χωρί-ων οὐδαμόθεν προσαγωγὴν ἐχόντων καὶπάντοθεν ὑπ’ αὐτοῦ διαπεφραγμένων ἐρύ-μασι καὶ προτειχίσμασι ξυλίνοις, πολλὴνἄδειαν ἦγεν, ἀποτρύσειν χρόνῳ καὶ χρη-μάτων δαπάνῃ τὸν Αἰμίλιον ἡγούμενος. ὁδὲ τῇ γνώμῃ μὲν ἦν ἐνεργός, ἐπὶ πᾶν βού-λευμα καὶ πᾶσαν τρεπόμενος πεῖραν, ὑπ’ἀδείας δὲ τῆς πρόσθεν τὸν στρατὸν ὁρῶνδυσανασχετοῦντα καὶ λόγῳ πολλὰ δια-στρατηγοῦντα τῶν ἀπράκτων, ἐπετίμησεν

106

νοντες ἐδέοντο μὴ μέλλειν, καὶ μάλισταπάντων ὁ Νασικᾶς, τῇ περὶ τὸν Ὄλυμπονεὐτυχίᾳ τεθαρρηκώς. ὁ δ’ Αἰμίλιος μει-διάσας· „εἴ γε τὴν σὴν“ εἶπεν „ἡλικίανεἶχον· αἱ δὲ πολλαί με νῖκαι διδάσκουσαιτὰ τῶν ἡττωμένων ἁμαρτήματα κωλύου-σιν ἐξ ὁδοῦ μάχην τίθεσθαι πρὸς φάλαγγασυντεταγμένην ἤδη καὶ συνεστῶσαν.“ ἐκτούτου τὰ μὲν πρῶτα καὶ καταφανῆ πρὸςτοὺς πολεμίους ἐκέλευσεν εἰς σπείρας κα-θιστάμενα ποιεῖν σχῆμα παρατάξεως, τοὺςδ’ ἀπ’ οὐρᾶς στραφέντας ἐν χώρᾳ χάρακαβαλέσθαι καὶ στρατοπεδεύειν. οὕτω δὲ τῶνσυνεχῶν τοῖς τελευταίοις καθ’ ὑπαγωγὴνἐξελιττομένων, ἔλαθε τὴν παράταξιν ἀνα-λύσας καὶ καταστήσας ἀθορύβως εἰς τὸνχάρακα πάντας. Ἐπεὶ δὲ νὺξ γεγόνει καὶμετὰ δεῖπνον ἐτράποντο πρὸς ὕπνον καὶἀνάπαυσιν, αἰφνίδιον ἡ σελήνη πλήρηςοὖσα καὶ μετέωρος ἐμελαίνετο, καὶ τοῦφωτὸς ἀπολείποντος αὐτὴν χρόας ἀμείψα-

115

πολεμίων ἀργῶς καὶ ἀμελῶς φυλάττοντας,ἐξαίφνης ἐπέπεσε διεσπαρμένοις αὐτοῖς,καὶ τοὺς μὲν ἀνελών, τοὺς δὲ τρεψάμενος,ἐκράτησε καὶ κατέσχε τὴν λεγομένηνἈχραδινήν, ὃ κράτιστον ἐδόκει καὶ ἀθραυ-στότατον ὑπάρχειν τῆς Συρακοσίων μέροςπόλεως, τρόπον τινὰ συγκειμένης καὶ συ-νηρμοσμένης ἐκ πλειόνων πόλεων. εὐπορή-σας δὲ καὶ σίτου καὶ χρημάτων, οὐκ ἀφῆκετὸν τόπον οὐδ' ἀνεχώρησε πάλιν ἐπὶ τὴνἄκραν, ἀλλὰ φραξάμενος τὸν περίβολοντῆς Ἀχραδινῆς καὶ συνάψας τοῖς ἐρύμασιπρὸς τὴν ἀκρόπολιν, διεφύλαττε. τοὺς δὲπερὶ τὸν Μάγωνα καὶ τὸν Ἱκέτην ἐγγὺςἤδη τῆς Κατάνης ὄντας ἱππεὺς ἐκ Συρα-κουσῶν καταλαβὼν ἀπήγγειλε τὴν ἅλωσιντῆς Ἀχραδινῆς, καὶ συνταραχθέντες ἀνε-χώρησαν διὰ ταχέων, οὔτε λαβόντες ἐφ' ἣνἐξῆλθον, οὔτε φυλάξαντες ἣν εἶχον.[19] Ταῦτα μὲν οὖν ἔτι τῇ προνοίᾳ καὶ ἀρε-τῇ δίδωσί τινα πρὸς τὴν τύχην ἀμφισβήτη-

38

χείας δυνάμεως· χιλίων γὰρ αὐτῷ στρα-τιωτῶν καὶ τροφῆς τούτοις ἀναγκαίαςπλέον οὐδὲν ὑπῆρχεν· οὐδ' ἐπίστευον αἱπόλεις, διάπλεαι κακῶν οὖσαι καὶ πρὸςἅπαντας ἀπηγριωμέναι τοὺς ἡγουμένουςστρατοπέδων, μάλιστα διὰ τὴν Καλλίππουκαὶ Φάρακος ἀπιστίαν, ὧν ὁ μὲν Ἀθηναῖοςὤν, ὁ δὲ Λακεδαιμόνιος, ἀμφότεροι δὲφάσκοντες ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἥκειν καὶ<τοῦ> καταλύειν τοὺς μονάρχους, χρυσὸν<ἀπέ>δειξαν τῇ Σικελίᾳ τὰς ἐν τῇ τυραννί-δι συμφοράς, καὶ μακαριωτέρους δοκεῖνἐποίησαν τοὺς καταστρέψαντας ἐν τῇ δου-λείᾳ τῶν ἐπιδόντων τὴν αὐτονομίαν.[12] Οὐδὲν οὖν ἐκείνων βελτίονα τὸν Κο-ρίνθιον ἔσεσθαι προσδοκῶντες, ἀλλὰ ταὐτὰπάλιν ἥκειν ἐπ' αὐτοὺς σοφίσματα καὶ δε-λεάσματα, μετ' ἐλπίδων χρηστῶν καὶ φι-λανθρώπων ὑποσχέσεων εἰς μεταβολὴν δε-σπότου καινοῦ τιθασευομένους, ὑπώπτευονκαὶ διεκρούοντο τὰς τῶν Κορινθίων προ-

23

κινδυνεύοντος. ἐκ τούτων ἐθάρσυνον οἱ φί-λοι τὸν Περσέα, καὶ βαλόμενος στρατόπε-δον συνετάττετο πρὸς μάχην, καὶ τὰ χωρίακατεσκοπεῖτο, καὶ διῄρει τὰς ἡγεμονίας,ὡς εὐθὺς ἐξ ἐφόδου τοῖς Ῥωμαίοις ἀπα-ντήσων. ὁ δὲ τόπος καὶ πεδίον ἦν τῇφάλαγγι, βάσεως ἐπιπέδου καὶ χωρίωνὁμαλῶν δεομένῃ, καὶ λόφοι συνεχεῖς ἄλλοςἐξ ἄλλου, τοῖς γυμνητεύουσι καὶ ψιλοῖςἀναφυγὰς καὶ περιδρομὰς ἔχοντες. διὰμέσου δὲ ποταμοὶ ῥέοντες Αἴσων καὶ Λε-ῦκος, οὐ μάλα βαθεῖς τότε (θέρους γὰρ ἦνὥρα φθίνοντος), ἐδόκουν τινὰ δυσεργίανὅμως τοῖς Ῥωμαίοις παρέξειν.[17] Ὁ δ’ Αἰμίλιος ὡς εἰς ταὐτὸν συνέμει-ξε τῷ Νασικᾷ, κατέβαινε συντεταγμένοςἐπὶ τοὺς πολεμίους. ὡς δ’ εἶδε τὴν παράτα-ξιν αὐτῶν καὶ τὸ πλῆθος, θαυμάσαςἐπέστησε τὴν πορείαν, αὐτός τι πρὸς ἑαυ-τὸν συλλογιζόμενος. οἱ δ’ ἡγεμονικοὶ νεα-νίσκοι προθυμούμενοι μάχεσθαι, παρελαύ-

114

αὐτοῖς καὶ παρήγγειλε μηδὲν πολυπραγμο-νεῖν μηδὲ φροντίζειν ἀλλ’ ἢ τὸ σῶμα τὸἑαυτοῦ καὶ τὴν πανοπλίαν ἕκαστον, ὅπωςἐνεργὸν παρέξει καὶ χρήσεται Ῥωμαϊκῶςτῇ μαχαίρᾳ, τὸν καιρὸν παραδόντος τοῦστρατηγοῦ. τὰς δὲ νυκτερινὰς ἐκέλευσε φυ-λακὰς ἄνευ λόγχης φυλάττειν, ὡς μᾶλλονπροσέξοντας καὶ διαμαχουμένους πρὸς τὸνὕπνον, ἂν ἀμύνασθαι τοὺς πολεμίους μὴδύνωνται προσιόντας.[14] Ἐνοχλουμένων δὲ τῶν ἀνθρώπωνμάλιστα περὶ τὴν τοῦ ποτοῦ χρείαν—καὶγὰρ ὀλίγον καὶ πονηρὸν ἐπίδυε καὶ συνελεί-βετο παρ’ αὐτὴν τὴν θάλατταν—, ὁρῶν ὁΑἰμίλιος μέγα καὶ κατηρεφὲς δένδρεσινὄρος τὸν Ὄλυμπον ἐπικείμενον, καὶ τεκ-μαιρόμενος τῇ χλωρότητι τῆς ὕλης να-μάτων ἔχειν ἀρχὰς διὰ βάθους ὑποφερο-μένων, ἀναπνοὰς αὐτοῖς καὶ φρέατα πολλὰπαρὰ τὴν ὑπώρειαν ὤρυττε. τὰ δ’ εὐθὺςἐπίμπλατο ῥευμάτων καθαρῶν, ἐπισυνδι-

107

κλήσεις, πλὴν Ἀδρανιτῶν· οἳ πόλιν μικρὰνμέν, ἱερὰν δ' οὖσαν Ἀδρανοῦ, θεοῦ τινος τι-μωμένου διαφερόντως ἐν ὅλῃ Σικελίᾳ, κα-τοικοῦντες, ἐστασίασαν πρὸς ἀλλήλους, οἱμὲν Ἱκέτην προσαγόμενοι καὶ Καρχηδονί-ους, οἱ δὲ πρὸς Τιμολέοντα διαπεμπόμενοι.καί πως ἀπ' αὐτομάτου συνέτυχε σπευ-δόντων ἀμφοτέρων εἰς ἕνα καιρὸν ἀμφο-τέροις γενέσθαι τὴν παρουσίαν. ἀλλ'Ἱκέτης μὲν ἧκε πεντακισχιλίους στρα-τιώτας ἔχων, Τιμολέοντι δ' οἱ σύμπαντεςἦσαν οὐ πλείους χιλίων διακοσίων· οὓςἀναλαβὼν ἐκ τοῦ Ταυρομενίου, σταδίωνπρὸς τὸ Ἀδρανὸν ὄντων τετταράκοντα καὶτριακοσίων, τῇ μὲν πρώτῃ τῶν ἡμερῶν οὐπολὺ μέρος τῆς ὁδοῦ προέλαβε καὶ κατηυ-λίσατο, τῇ δ' ὑστεραίᾳ συντόνως ὁδεύσαςκαὶ χαλεπὰ χωρία διελθών, ἤδη τῆςἡμέρας καταφερομένης ἤκουσεν ἄρτι προ-σμειγνύναι τὸν Ἱκέτην τῷ πολιχνίῳ καὶκαταστρατοπεδεύειν. οἱ μὲν οὖν λοχαγοὶ

24

ἀκρόπολιν τῶν Κορινθίων κατέχοντες ἐπι-σφαλῶς καὶ χαλεπῶς ἀπήλλαττον, τροφῆςμὲν ἱκανῆς οὐκέτι παρούσης, ἀλλ' ἐνδεόμε-νοι διὰ τὸ φρουρεῖσθαι τοὺς λιμένας, ἀεὶ<δ'> ἐν ἀγῶσι καὶ μάχαις περὶ τὰ τείχηκαὶ πρὸς πᾶν μηχάνημα καὶ πρὸς πᾶσανἰδέαν πολιορκίας μερίζοντες αὑτούς.[18] Οὐ μὴν ἀλλ' ὁ Τιμολέων παρεβοήθει,σῖτον ἐκ Κατάνης μικραῖς ἁλιάσι καὶ λε-πτοῖς ἀκατίοις ἀποστέλλων, ἃ μάλισταχειμῶνι παρεισέπιπτε διὰ τῶν βαρβαρικῶντριήρων ὑποπορευόμενα, πρὸς τὸν κλύδω-να καὶ τὸν σάλον ἐκείνων διϊσταμένων. ἃδὴ συνορῶντες οἱ περὶ τὸν Μάγωνα καὶτὸν Ἱκέτην ἐβουλεύοντο τὴν Κατάνην ἑλε-ῖν, ἐξ ἧς ἔπλει τὰ ἐπιτήδεια τοῖς πολιορ-κουμένοις, καὶ λαβόντες τῆς δυνάμεως τὴνμαχιμωτάτην, ἐξέπλευσαν ἐκ τῶν Συρα-κουσῶν. ὁ δὲ Κορίνθιος Νέων (οὗτος γὰρἦν ἄρχων τῶν πολιορκουμένων) κατιδὼνἀπὸ τῆς ἄκρας τοὺς ὑπολελειμμένους τῶν

37

δόντος ὁλκῇ καὶ φορᾷ τοῦ θλιβομένου πρὸςτὸ κενούμενον. Καίτοι τινὲς οὔ φασινὑδάτων ἑτοίμων κεκρυμμένων πηγὰς ἐνα-ποκεῖσθαι τοῖς τόποις ἐξ ὧν ῥέουσιν, οὐδ’ἀποκάλυψιν οὐδὲ ῥῆξιν εἶναι τὴν ἐκβολὴναὐτῶν, ἀλλὰ γένεσιν καὶ σύστασιν, ἐντα-ῦθα τῆς ὕλης ἐξυγραινομένης· ἐξυγραίνε-σθαι δὲ πυκνότητι καὶ ψυχρότητι τὴν νοτε-ρὰν ἀναθυμίασιν, ὅταν ἐν βάθει καταθλιβε-ῖσα ῥευστικὴ γένηται. καθάπερ γὰρ οἱ μα-στοὶ τῶν γυναικῶν οὐχ ὥσπερ ἀγγεῖα πλή-ρεις εἰσὶν ἐπιρρέοντος ἑτοίμου γάλακτος,ἀλλὰ μεταβάλλοντες τὴν τροφὴν ἐν αὑτοῖςἐργάζονται γάλα καὶ διηθοῦσιν, οὕτως οἱπερίψυκτοι καὶ πιδακώδεις τόποι τῆς γῆςὕδωρ μὲν οὐκ ἔχουσι καλυπτόμενον οὐδὲκόλπους ῥεύματα καὶ βάθη ποταμῶν το-σούτων ἐξ ἑτοίμης καὶ ὑποκειμένηςἀφιέντας ἀρχῆς, τὸ δὲ πνεῦμα καὶ τὸν ἀέρατῷ πιέζειν καὶ καταπυκνοῦν ἀποθλίβοντεςεἰς ὕδωρ τρέπουσι. τὰ γοῦν ὀρυττόμενα

108

μαίους, ὁ δὲ Νασικᾶς ὀξὺν ἀγῶνα περὶτοῖς ἄκροις γενέσθαι καὶ κίνδυνον, αὐτὸςδὲ Θρᾷκα μισθοφόρον εἰς χεῖρας συνδρα-μόντα τῷ ξυστῷ διὰ τοῦ στήθους πατάξαςκαταβαλεῖν, ἐκβιασθέντων δὲ τῶν πολεμί-ων, καὶ τοῦ Μίλωνος αἴσχιστα φεύγοντοςἄνευ τῶν ὅπλων μονοχίτωνος, ἀσφαλῶςἀκολουθεῖν ἅμα καταβιβάζων εἰς τὴνχώραν τὸ στράτευμα. τούτων δὲ τῷ Περ-σεῖ προσπεσόντων, κατὰ τάχος ἀναζεύξαςἦγεν ὀπίσω, περίφοβος γεγονὼς καὶ συ-γκεχυμένος ταῖς ἐλπίσιν. αὐτοῦ δ’ ὅμωςπρὸ τῆς Πύδνης ὑπομένοντα πειρᾶσθαιμάχης ἀναγκαῖον ἦν, ἢ τῷ στρατῷ σκεδα-σθέντι περὶ τὰς πόλεις δέχεσθαι τὸν πόλε-μον, ἐπείπερ ἅπαξ ἐμβεβήκει τῇ χώρᾳ,δίχα πολλοῦ φόνου καὶ νεκρῶν ἐκπεσεῖν μὴδυνάμενον. πλήθει μὲν οὖν ἀνδρῶν αὐτόθενπεριεῖναι, προθυμίαν δὲ πολλὴν ὑπάρχεινἀμυνομένοις περὶ τέκνων καὶ γυναικῶν,ἐφορῶντος ἕκαστα τοῦ βασιλέως καὶ προ-

113

[17] Ὡς δὲ ταύτης διήμαρτε τῆς πείρας ὁἹκέτης, καὶ πρὸς Τιμολέοντα πολλοὺςἑώρα συνισταμένους, μεμψάμενος αὐτὸςἑαυτόν, ὅτι, τηλικαύτης παρούσης τῆςΚαρχηδονίων δυνάμεως, ὥσπερ αἰσχυνόμε-νος αὐτῇ κατὰ μικρὰ χρῆται καὶ λάθρα,κλέπτων καὶ παρεισάγων τὴν συμμαχίαν,μετεπέμπετο Μάγωνα τὸν στρατηγὸναὐτῶν μετὰ τοῦ στόλου παντός. ὁ δ'εἰσέπλει φοβερός, ναυσὶ πεντήκοντα καὶἑκατὸν καταλαμβάνων τὸν λιμένα, πεζῶνδὲ μυριάδας ἓξ ἀποβιβάζων καὶ καταστρα-τοπεδεύων ἐν τῇ πόλει τῶν Συρακοσίων,ὥστε πάντας οἴεσθαι τὴν πάλαι λεγομένηνκαὶ προσδοκωμένην ἐκβαρβάρωσιν ἥκεινἐπὶ τὴν Σικελίαν. οὐδέποτε γὰρ Καρχηδο-νίοις ὑπῆρξε πρότερον, μυρίους πολεμήσα-σι πολέμους ἐν Σικελίᾳ, λαβεῖν τὰς Συρα-κούσας, ἀλλὰ τότε δεξαμένου τοῦ Ἱκέτουκαὶ παραδόντος ἦν ὁρᾶν τὴν πόλιν στρα-τόπεδον βαρβάρων οὖσαν. οἱ δὲ τὴν

36

καὶ ταξίαρχοι τοὺς πρώτους ἐπέστησαν,ὡς ἐμφαγοῦσι καὶ διαναπαυσαμένοις χρη-σόμενοι προθυμοτέροις, ὁ δὲ Τιμολέων ἐπι-πορευόμενος ἐδεῖτο ταῦτα μὴ ποιεῖν, ἀλλ'ἄγειν κατὰ τάχος καὶ συνάπτειν τοῖς πολε-μίοις ἀσυντάκτοις οὖσιν, ὡς εἰκὸς ἄρτιπαυομένοις ὁδοιπορίας καὶ περὶ σκηνὰςκαὶ δεῖπνον ἀσχόλοις οὖσιν. καὶ λέγων ἅματαῦτα, τὴν ἀσπίδα λαβὼν ἡγεῖτο πρῶτοςὥσπερ ἐπὶ νίκην πρόδηλον· οἱ δ' εἵποντοτεθαρρηκότες, ἔλαττον ἢ τριάκοντα σταδί-ους ἔτι τῶν πολεμίων ἀπέχοντες. ὡς δὲ καὶτούτους διῆλθον, ἐπιπίπτουσιν αὐτοῖς τα-ραττομένοις καὶ φεύγουσιν ὡς πρῶτονᾔσθοντο προσιόντας· ὅθεν ἀνῃρέθησαν μὲνοὐ πολλῷ πλείους τριακοσίων, ἑάλωσαν δὲδὶς τοσοῦτοι ζῶντες, ἐλήφθη δὲ <καὶ> τὸστρατόπεδον. οἱ δ' Ἀδρανῖται τὰς πύλαςἀνοίξαντες προσέθεντο τῷ Τιμολέοντι,μετὰ φρίκης καὶ θαύματος ἀπαγγέλλοντες,ὡς ἐνισταμένης τῆς μάχης οἱ μὲν ἱεροὶ τοῦ

25

μίαν, αὐτὰρ ἐπ’ αὐτῇ πλέθρον τετραπέδῳλειπόμενον μεγέθει. Εὐμήλου δέ μιν υἱὸςἐθήκατο μέτρα κελεύθου Ξειναγόρης· σὺ δ’ἄναξ χαῖρε καὶ ἐσθλὰ δίδου.καίτοι λέγουσιν οἱ γεωμετρικοὶ μήτ’ ὄρουςὕψος μήτε βάθος θαλάσσης ὑπερβάλλεινδέκα σταδίους. ὁ μέντοι Ξεναγόρας οὐ πα-ρέργως, ἀλλὰ μεθόδῳ καὶ δι’ ὀργάνωνεἰληφέναι δοκεῖ τὴν μέτρησιν.[16] Ὁ μὲν οὖν Νασικᾶς ἐνταῦθα διενυ-κτέρευσε· τῷ δὲ Περσεῖ, τὸν Αἰμίλιονἀτρεμοῦντα κατὰ χώραν ὁρῶντι καὶ μὴ λο-γιζομένῳ τὸ γινόμενον, ἀποδρὰς ἐκ τῆςὁδοῦ Κρὴς αὐτόμολος ἧκε μηνύων τὴν πε-ρίοδον τῶν Ῥωμαίων. ὁ δὲ συνταραχθείς,τὸ μὲν στρατόπεδον οὐκ ἐκίνησε, μυρίουςδὲ μισθοφόρους ξένους καὶ δισχιλίους Μα-κεδόνας Μίλωνι παραδοὺς ἐξαπέστειλε,παρακελευσάμενος ταχῦναι καὶ καταλαβεῖντὰς ὑπερβολάς. τούτοις ὁ μὲν Πολύβιόςφησιν ἔτι κοιμωμένοις ἐπιπεσεῖν τοὺς Ῥω-

112

τῶν χωρίων μᾶλλον ἀναπιδύει καὶ διανάειπρὸς τὴν τοιαύτην ψηλάφησιν, ὥσπερ οἱμαστοὶ τῶν γυναικῶν πρὸς τὸν θηλασμόν,ἀνυγραίνοντα καὶ μαλάττοντα τὴν ἀναθυμί-ασιν· ὅσα δ’ ἀργὰ τῆς γῆς συμπέφρακται,τυφλὰ πρὸς γένεσιν ὑδάτων ἐστίν, οὐκ ἔχο-ντα τὴν ἐργαζομένην τὸ ὑγρὸν κίνησιν. οἱδὲ ταῦτα λέγοντες ἐπιχειρεῖν δεδώκασιτοῖς ἀπορητικοῖς, ὡς οὐδὲ τὸ αἷμα τοῖςζῴοις ἔνεστιν, ἀλλὰ γεννᾶται πρὸς τὰτραύματα πνεύματός τινος ἢ σαρκῶν μετα-βολῇ, ῥύσιν ἀπεργασαμένῃ καὶ σύντηξιν.ἐλέγχονται δὲ τοῖς πρὸς τοὺς ὑπονόμουςκαὶ τὰς μεταλλείας ἀπαντῶσιν εἰς βάθηποταμοῖς, οὐ κατ’ ὀλίγον συλλεγομένοις,ὥσπερ εἰκός ἐστιν εἰ γένεσιν ἐκ τοῦ παρα-χρῆμα κινουμένης τῆς γῆς λαμβάνουσιν,ἀλλ’ ἀθρόοις ἀναχεομένοις. † ὀρῶν δὲ καὶπέτρας πληγῇ ῥαγείσης ἐξεπήδησε ῥεῦμαλάβρον ὕδατος, εἶτ’ ἐπέλιπε. ταῦτα μὲνπερὶ τούτων.

109

νεὼ πυλῶνες αὐτόματοι διανοιχθεῖεν,ὀφθείη δὲ τοῦ θεοῦ τὸ μὲν δόρυ σειόμενονἐκ τῆς αἰχμῆς ἄκρας, τὸ δὲ πρόσωπονἱδρῶτι πολλῷ ῥεόμενον.[13] Ταῦτα δ' ὡς ἔοικεν οὐ τὴν τότε νίκηνἐσήμαινε μόνον, ἀλλὰ καὶ τὰς μετὰ ταῦταπράξεις, αἷς ἐκεῖνος ὁ ἀγὼν ἀρχὴν εὐτυχῆπαρέσχε. καὶ γὰρ πόλεις εὐθὺς ἐπιπρε-σβευόμεναι προσετίθεντο τῷ Τιμολέοντι,καὶ Μάμερκος ὁ Κατάνης τύραννος, πολε-μιστὴς ἀνὴρ καὶ χρήμασιν ἐρρωμένος, ἔδω-κεν αὑτὸν εἰς συμμαχίαν. τὸ δὲ μέγιστον,αὐτὸς Διονύσιος, ἀπειρηκὼς ἤδη ταῖς ἐλπί-σι καὶ μικρὸν ἀπολείπων ἐκπολιορκεῖσθαι,τοῦ μὲν Ἱκέτου κατεφρόνησεν αἰσχρῶς ἡτ-τημένου, τὸν δὲ Τιμολέοντα θαυμάζων,ἔπεμψεν ἐκείνῳ καὶ Κορινθίοις παραδιδοὺςαὑτὸν καὶ τὴν ἀκρόπολιν. δεξάμενος δ' ὁΤιμολέων τὴν ἀνέλπιστον εὐτυχίαν, ἀπο-στέλλει τοὺς περὶ Εὐκλείδην καὶ Τηλέμα-χον, ἄνδρας Κορινθίους, εἰς τὴν ἀκρόπολιν

26

πον ὑπὲρ πατρὸς τεθνηκότος, ὃν ἐκεῖνοςἀπεκτονήκοι πρότερον ἐν Λεοντίνοις, καὶμαρτυροῦντας εἶχεν ἐνίους τῶν παρόντων,θαυμάζοντας ἅμα τῆς τύχης τὴν εὐμηχανί-αν, ὡς δι' ἑτέρων ἕτερα κινοῦσα καὶ συ-νάγουσα πάντα πόρρωθεν καὶ συγκατα-πλέκουσα τοῖς πλεῖστον διαφέρειν δοκοῦσικαὶ μηδὲν ἔχειν πρὸς ἄλληλα κοινόν, ἀεὶτοῖς ἀλλήλων χρῆται καὶ τέλεσι καὶ ἀρχα-ῖς. τὸν μὲν οὖν ἄνθρωπον ἐστεφάνωσαν οἱΚορίνθιοι δέκα μναῖς, ὅτι τῷ φυλάττοντιδαίμονι τὸν Τιμολέοντα πάθος ἔχρησε δί-καιον καὶ τὸν ἐκ πολλοῦ παρόντα θυμὸναὐτῷ πρότερον οὐ κατανάλωσεν, ἀλλὰ μετ'αἰτίας ἰδίας πρὸς τὴν ἐκείνου σωτηρίανἀπὸ τύχης διετήρησεν. ἡ δ' εἰς τὸν πα-ρόντα καιρὸν εὐτυχία καὶ πρὸς τὰ μέλλο-ντα ταῖς ἐλπίσιν ἐπῆρεν ὁρῶντας ὡς ἱερὸνἄνδρα καὶ σὺν θεῷ τιμωρὸν ἥκοντα τῇ Σι-κελίᾳ τὸν Τιμολέοντα σέβεσθαι καὶ φυλάτ-τειν.

35

[15] Ὁ δ’ Αἰμίλιος ἡμέρας μέν τιναςἠρέμει, καί φασι μήποτε τηλικούτων στρα-τοπέδων ἐγγὺς οὕτω συνελθόντων ἡσυχίανγενέσθαι τοσαύτην. ἐπεὶ δὲ κινῶν ἅπαντακαὶ πειρώμενος ἐπυνθάνετο μίαν εἰσβολὴνἔτι μόνον ἄφρουρον ἀπολείπεσθαι τὴν διὰΠερραιβίας παρὰ τὸ Πύθιον καὶ τὴνΠέτραν, τῷ μὴ φυλάττεσθαι τὸν τόπον ἐλ-πίσας μᾶλλον ἢ δι’ ἣν οὐκ ἐφυλάττετο δυ-σχωρίαν καὶ τραχύτητα δείσας, ἐβουλεύε-το. πρῶτος δὲ τῶν παρόντων ὁ Νασικᾶςἐπικαλούμενος Σκιπίων, γαμβρὸς Ἀφρικα-νοῦ Σκιπίωνος, ὕστερον δὲ μέγιστον ἐν τῇσυγκλήτῳ δυνηθείς, ὑπεδέξατο τῆς κυ-κλώσεως ἡγεμὼν γενέσθαι. δεύτερος δὲΦάβιος Μάξιμος, ὁ πρεσβύτατος τῶνΑἰμιλίου παίδων, ἔτι μειράκιον ὤν, ἀνέστηπροθυμούμενος. ἡσθεὶς οὖν ὁ Αἰμίλιος δί-δωσιν αὐτοῖς, οὐχ ὅσους Πολύβιος εἴρηκεν,ἀλλ’ ὅσους αὐτὸς ὁ Νασικᾶς λαβεῖν φησι,γεγραφὼς περὶ τῶν πράξεων τούτων ἐπι-

110

στόλιον πρός τινα τῶν βασιλέων. οἱ μὲνἐκτὸς τάξεως Ἰταλικοὶ τρισχίλιοι τὸπλῆθος ἦσαν, τὸ δ’ εὐώνυμον κέρας εἰς πε-ντακισχιλίους. τούτοις προσλαβὼν ὁ Νασι-κᾶς ἱππεῖς ἑκατὸν εἴκοσι καὶ τῶν παρ’ Ἁρ-πάλῳ Θρᾳκῶν καὶ Κρητῶν ἀναμεμειγ-μένων διακοσίους, ἐξώρμησε τῇ πρὸςθάλασσαν ὁδῷ καὶ κατεστρατοπέδευσεπαρὰ τὸ Ἡράκλειον, ὡς δὴ ταῖς ναυσὶ μέλ-λων ἐκπεριπλεῖν καὶ κυκλοῦσθαι τὸ στρα-τόπεδον τῶν πολεμίων. Ἐπεὶ δ’ ἐδείπνη-σαν οἱ στρατιῶται καὶ σκότος ἐγένετο,τοῖς ἡγεμόσι φράσας τὸ ἀληθὲς ἦγε διὰ νυ-κτὸς τὴν ἐναντίαν ἀπὸ θαλάσσης, καὶ κα-ταλύσας ἀνέπαυε τὴν στρατιὰν ὑπὸ τὸ Πύ-θιον. ἐνταῦθα τοῦ Ὀλύμπου τὸ ὕψος ἀνα-τείνει πλέον ἢ δέκα σταδίους· σημαίνεταιδ’ ἐπιγράμματι τοῦ μετρήσαντος οὕτως.Οὐλύμπου κορυφῆς ἐπὶ Πυθίου Ἀπόλλω-νος ἱεροῦ ὕψος ἔχει (πρὸς τὴν κάθετον δ’ἐμετρήθη) πλήρη μὲν δεκάδα σταδίων

111

κήν, καὶ τότε παντάπασι διὰ τὸν θεὸν ἀνει-μένως καὶ ἀνυπόπτως σχολάζοντι μετὰτῶν Ἀδρανιτῶν. οἱ δὲ πεμφθέντες κατὰ τύ-χην πυθόμενοι μέλλοντα θύειν αὐτόν, ἧκονεἰς τὸ ἱερόν, ὑπὸ τοῖς ἱματίοις ἐγχειρίδιακομίζοντες, καὶ τοῖς περιεστῶσι τὸν βω-μὸν ἀναμειχθέντες, ἐγγυτέρω κατὰ μικρὸνἐπεχώρουν, καὶ ὅσον οὔπω παρακελευο-μένων ἀλλήλοις ἐνάρχεσθαι, παίει τιςαὐτῶν τὸν ἕτερον κατὰ τῆς κεφαλῆς ξίφει,καὶ πεσόντος οὔθ' ὁ παίσας ἔμεινεν οὔθ' ὁμετὰ τοῦ πληγέντος ἥκων, ἀλλ' ἐκεῖνος μὲνὥσπερ εἶχε τὸ ξίφος φεύγων πρός τιναπέτραν ὑψηλὴν ἀνεπήδησεν, ἅτερος δὲ τοῦβωμοῦ λαβόμενος ἄδειαν ᾐτεῖτο παρὰ τοῦΤιμολέοντος ἐπὶ τῷ πάντα μηνῦσαι, καὶλαβὼν ἐμήνυσε καθ' αὑτοῦ καὶ κατὰ τοῦτεθνηκότος, ὡς πεμφθεῖεν ἐκεῖνον ἀποκτε-νοῦντες. ἐν τούτῳ δὲ καὶ τὸν ἀπὸ τῆςπέτρας κατῆγον ἕτεροι, βοῶντα μηδὲν ἀδι-κεῖν, ἀλλ' ἀνῃρηκέναι δικαίως τὸν ἄνθρω-

34

καὶ στρατιώτας τετρακοσίους, οὐκ ὁμοῦπάντας οὐδὲ φανερῶς (ἀδύνατον γὰρ ἦνἐφορμούντων <τῶν> πολεμίων), ἀλλὰ κρύ-φα καὶ κατ' ὀλίγους παρεισπεσόντας. οἱμὲν οὖν στρατιῶται παρέλαβον τὴνἀκρόπολιν καὶ τὰ τυραννεῖα μετὰ τῆς πα-ρασκευῆς καὶ τῶν χρησίμων πρὸς τὸνπόλεμον· ἵπποι τε γὰρ ἐνῆσαν οὐκ ὀλίγοικαὶ πᾶσα μηχανημάτων ἰδέα καὶ βελῶνπλῆθος· ὅπλων δ' ἀπέκειντο μυριάδες ἑπτὰτεθησαυρισμένων ἐκ παλαιοῦ. στρατιῶταιδὲ δισχίλιοι τῷ Διονυσίῳ παρῆσαν, οὓςἐκεῖνος ὡς τἆλλα τῷ Τιμολέοντι παρέδω-κεν, αὐτὸς δὲ χρήματα λαβὼν καὶ φίλων οὐπολλοὺς ἔλαθεν ἐκπλεύσας τὸν Ἱκέτην. καὶκομισθεὶς εἰς τὸ τοῦ Τιμολέοντος στρα-τόπεδον, τότε πρῶτον ἰδιώτης καὶ ταπει-νὸς ὀφθείς, ἐπὶ μιᾶς νεὼς καὶ χρημάτωνὀλίγων εἰς Κόρινθον ἀπεστάλη, γεννηθεὶςμὲν καὶ τραφεὶς ἐν τυραννίδι τῇ πασῶν ἐπι-φανεστάτῃ καὶ μεγίστῃ, κατασχὼν δὲ ταύ-

27

ἀναφθέγξασθαί φασιν, ὡς τὸν Ὁμήρου ΔίαΦειδίας ἀποπλάσαιτο. τῶν δὲ δέκαπρέσβεων ἐκ Ῥώμης ἀφικομένων, Μακε-δόσι μὲν ἀπέδωκε τὴν χώραν καὶ τὰςπόλεις ἐλευθέρας οἰκεῖν καὶ αὐτονόμους,ἑκατὸν τάλαντα Ῥωμαίοις ὑποτελοῦσιν, οὗπλέον ἢ διπλάσιον τοῖς βασιλεῦσιν εἰσέφε-ρον. θέας δὲ παντοδαπῶν ἀγώνων καὶ θυσί-ας ἐπιτελῶν τοῖς θεοῖς, ἑστιάσεις καὶ δε-ῖπνα προὔθετο, χορηγίᾳ μὲν ἐκ τῶν βασιλι-κῶν ἀφθόνῳ χρώμενος, τάξιν δὲ καὶκόσμον καὶ κατακλίσεις καὶ δεξιώσεις καὶτὴν πρὸς ἕκαστον αὑτοῦ τῆς κατ’ ἀξίαν τι-μῆς καὶ φιλοφροσύνης αἴσθησιν οὕτωςἀκριβῆ καὶ πεφροντισμένην ἐνδεικνύμενος,ὥστε θαυμάζειν τοὺς Ἕλληνας, εἰ μηδὲτὴν παιδιὰν ἄμοιρον ἀπολείπει σπουδῆς,ἀλλὰ τηλικαῦτα πράττων ἀνὴρ πράγματακαὶ τοῖς μικροῖς τὸ πρέπον ἀποδίδωσιν. ὁδὲ καὶ τούτοις ἔχαιρε, καὶ ὅτι πολλῶν πα-ρεσκευασμένων καὶ λαμπρῶν τὸ ἥδιστον

140

γονέναι λέγων, ἱστορίαν δὲ γεγραφὼς περὶΠερσέως ἐν πλείοσι βιβλίοις, φησὶν αὐτὸνοὐχ ὑπὸ δειλίας οὐδὲ τὴν θυσίαν ποιησάμε-νον αἰτίαν ἀπελθεῖν, ἀλλὰ τῇ προτεραίᾳτῆς μάχης τυχεῖν λελακτισμένον ὑφ’ ἵππουτὸ σκέλος, ἐν δὲ τῇ μάχῃ, καίπερ ἔχονταδυσχρήστως καὶ κωλυόμενον ὑπὸ τῶν φί-λων, ἵππον αὑτῷ κελεῦσαι τῶν φορέωνπροσαγαγεῖν καὶ περιβάντα συμμεῖξαι τοῖςἐπὶ τῆς φάλαγγος ἀθωράκιστον· φερο-μένων δὲ παντοδαπῶν ἑκατέρωθεν βελῶν,παλτὸν ἐμπεσεῖν ὁλοσίδηρον αὐτῷ, καὶ τῇμὲν ἀκμῇ μὴ θιγεῖν, ἀλλὰ πλάγιον παρὰτὴν ἀριστερὰν πλευρὰν παραδραμεῖν, ῥύμῃδὲ τῆς παρόδου τόν τε χιτῶνα διακόψαικαὶ τὴν σάρκα φοινίξαι τυφλῷ μώλωπι,πολὺν χρόνον διαφυλάξαντι τὸν τύπον. τα-ῦτα μὲν οὖν ὁ Ποσειδώνιος ὑπὲρ τοῦ Περ-σέως ἀπολογεῖται.[20] Τῶν δὲ Ῥωμαίων, ὡς ἀντέστησαν τῇφάλαγγι, μὴ δυναμένων βιάζεσθαι,

121

την ἔτη δέκα, δώδεκα δ' ἄλλα μετὰ τὴν Δί-ωνος στρατείαν ἐν ἀγῶσι καὶ πολέμοις δια-φορηθείς, ἃ δ' ἔπραξε τυραννῶν οἷς ἔπαθενὑπερβαλόμενος. καὶ γὰρ υἱῶν ἐνηλίκων θα-νάτους καὶ θυγατέρων καταπορνεύσειςπαρθένων ἐπεῖδε, καὶ τὴν αὐτὴν ἀδελφὴνκαὶ γυναῖκα ζῶσαν μὲν εἰς τὸ σῶμα ταῖςἀσελγεστάταις ὑπὸ τῶν πολεμίων ἡδοναῖςπαρανομηθεῖσαν, βίᾳ δ' ἀποθανοῦσαν μετὰτῶν τέκνων, καταποντισθεῖσαν εἰς τὸπέλαγος. ταῦτα μὲν οὖν ἐν τοῖς περὶ Δίω-νος ἀκριβῶς γέγραπται.[14] Τοῦ δὲ Διονυσίου καταπλεύσαντος εἰςΚόρινθον, οὐδεὶς ἦν Ἑλλήνων ὃς οὐχὶ θε-άσασθαι καὶ προσειπεῖν ἐπόθησεν αὐτόν,ἀλλ' οἵ τε χαίροντες ἐπὶ ταῖς συμφοραῖςδιὰ μῖσος ἄσμενοι συνῆλθον, οἷον ἐρριμ-μένον ὑπὸ τῆς τύχης πατήσοντες, οἵ τεπρὸς τὴν μεταβολὴν τρεπόμενοι καὶ συ-μπαθοῦντες ἐθεῶντο πολλὴν ἐν ἀσθενέσιτοῖς ἀνθρωπίνοις καὶ προδήλοις τὴν τῶν

28

εὐτυχία τὸ θαυμαστὸν ἔσχεν. ἐπιβὰς γὰρΣικελίας, ἐν ἡμέραις πεντήκοντα τήν τ'ἀκρόπολιν τῶν Συρακοσίων παρέλαβε, καὶΔιονύσιον εἰς Πελοπόννησον ἐξέπεμψεν.ὅθεν ἐπιρρωσθέντες οἱ Κορίνθιοι πέμπου-σιν αὐτῷ δισχιλίους ὁπλίτας καὶ διακοσί-ους ἱππεῖς, οἳ κομισθέντες ἄχρι Θουρίων,τὴν ἐκεῖθεν περαίωσιν, ὑπὸ Καρχηδονίωνπολλαῖς ναυσὶ κατεχομένης τῆς θαλάσσης,ἄπορον ὁρῶντες, ὡς ἦν ἀνάγκη καιρὸν πε-ριμένοντας ἀτρεμεῖν αὐτόθι, πρὸς κάλλι-στον ἔργον ἀπεχρήσαντο τῇ σχολῇ. Θουρί-ων γὰρ <αὐ>τῶν ἐπὶ Βρεττίους στρα-τευόντων τὴν πόλιν παραλαβόντες, ὥσπερπατρίδα καθαρῶς καὶ πιστῶς διεφύλαξαν.Ὁ δ' Ἱκέτης τὴν μὲν ἀκρόπολιν τῶν Συρα-κουσῶν ἐπολιόρκει καὶ σῖτον ἐκώλυενεἰσπλεῖν τοῖς Κορινθίοις, Τιμολέοντι δὲδύο ξένους παρασκευάσας δολοφονήσονταςαὐτὸν ὑπέπεμψεν εἰς Ἀδρανόν, οὔτ' ἄλλωςπερὶ τὸ σῶμα συντεταγμένην ἔχοντι φυλα-

33

Σάλουιος ὁ τῶν Πελιγνῶν ἡγούμενος ἁρ-πάσας τὸ σημεῖον τῶν ὑφ’ αὑτὸν εἰς τοὺςπολεμίους ἔρριψε. τῶν δὲ Πελιγνῶν (οὐγάρ ἐστιν Ἰταλοῖς θεμιτὸν οὐδ’ ὅσιον ἐγκα-ταλιπεῖν σημεῖον) ἐπιδραμόντων πρὸς ἐκε-ῖνον τὸν τόπον, ἔργα δεινὰ καὶ πάθη παρ’ἀμφοτέρων ἀπήντα συμπεσόντων. οἱ μὲνγὰρ ἐκκρούειν τε τοῖς ξίφεσι τὰς σαρίσαςἐπειρῶντο καὶ πιέζειν τοῖς θυρεοῖς καὶ ταῖςχερσὶν αὐταῖς ἀντιλαμβανόμενοι παρα-φέρειν· οἱ δὲ τὴν προβολὴν κρατυνάμενοιδι’ ἀμφοτέρων, καὶ τοὺς προσπίπτονταςαὐτοῖς ὅπλοις διελαύνοντες, οὔτε θυρεοῦστέγοντος οὔτε θώρακος τὴν βίαν τῆς σα-ρίσης, ἀνερρίπτουν ὑπὲρ κεφαλῆς τὰσώματα τῶν Πελιγνῶν καὶ Μαρρουκινῶν,κατ’ οὐδένα λογισμὸν ἀλλὰ θυμῷ θηριώδειπρὸς ἐναντίας πληγὰς καὶ προὖπτον ὠθου-μένων θάνατον. οὕτω δὲ τῶν προμάχωνδιαφθαρέντων, ἀνεκόπησαν οἱ κατόπιναὐτῶν ἐπιτεταγμένοι, καὶ φυγὴ μὲν οὐκ

122

φασι πολλὰ διαλεχθέντα τὸν Αἰμίλιον ἀπο-πέμψαι τοὺς νέους, εὖ μάλα τὸ καύχημακαὶ τὴν ὕβριν ὥσπερ χαλινῷ τῷ λόγῳκόπτοντι κεκολασμένους.[28] Ἐκ τούτου τὴν μὲν στρατιὰν πρὸςἀνάπαυσιν, αὑτὸν δὲ πρὸς θέαν τῆς Ἑλ-λάδος ἔτρεψε καὶ διαγωγὴν ἔνδοξον ἅμακαὶ φιλάνθρωπον. ἐπιὼν γὰρ ἀνελάμβανετοὺς δήμους καὶ τὰ πολιτεύματα καθίστα-το, καὶ δωρεὰς ἐδίδου τοῖς μὲν σῖτον ἐκτοῦ βασιλικοῦ, τοῖς δ’ ἔλαιον. τοσοῦτονγὰρ εὑρεθῆναί φασιν ἀποκείμενον, ὥστετοὺς λαμβάνοντας καὶ δεομένους ἐπιλιπεῖνπρότερον ἢ καταναλωθῆναι τὸ πλῆθος τῶνεὑρεθέντων. ἐν δὲ Δελφοῖς ἰδὼν κίοναμέγαν τετράγωνον ἐκ λίθων λευκῶν συνηρ-μοσμένον, ἐφ’ οὗ Περσέως ἔμελλε χρυσοῦςἀνδριὰς τίθεσθαι, προσέταξε τὸν αὑτοῦ τε-θῆναι· τοὺς γὰρ ἡττημένους τοῖς νικῶσινἐξίστασθαι χώρας προσήκειν. ἐν δ’ Ὀλυ-μπίᾳ τοῦτο δὴ τὸ πολυθρύλητον ἐκεῖνον

139

Σινωπεὺς Διογένης ἀναντήσας αὐτῷπρῶτον, "ὡς ἀναξίως" ἔφη "Διονύσιε ζῇς."ἐπιστάντος δ' ἐκείνου καὶ εἰπόντος· "εὖποιεῖς ὦ Διόγενες συναχθόμενος ἡμῖν ἠτυ-χηκόσι," "τί γάρ;" εἶπεν ὁ Διογένης "οἴειμέ σοι συναλγεῖν, οὐ διαγανακτεῖν, ὅτιτοιοῦτον ἀνδράποδον ὤν, καὶ τοῖς τυραννεί-οις ὥσπερ ὁ πατὴρ ἐπιτήδειος ἐγγηράσαςἀποθανεῖν, ἐνταῦθα παίζων καὶ τρυφῶνδιάγεις μεθ' ἡμῶν;" ὥστε μοι παραβάλλο-ντι τούτοις τὰς Φιλίστου φωνάς, ἃς ἀφίησιπερὶ τῶν Λεπτίνου θυγατέρων ὀλοφυρόμε-νος, ὡς ἐκ μεγάλων ἀγαθῶν τῶν τῆς τυ-ραννίδος εἰς ταπεινὴν ἀφιγμένων δίαιταν,φαίνεσθαι θρήνους γυναικὸς ἀλαβάστουςκαὶ πορφύρας καὶ χρυσία ποθούσης. ταῦταμὲν οὖν οὐκ ἀλλότρια τῆς τῶν βίων ἀνα-γραφῆς οὐδ' ἄχρηστα δόξειν οἰόμεθα μὴσπεύδουσι μηδ' ἀσχολουμένοις ἀκροαταῖς.[16] Τῆς δὲ Διονυσίου δυστυχίας παρα-λόγου φανείσης, οὐχ ἧττον ἡ Τιμολέοντος

32

ἀδήλων αἰτιῶν καὶ θείων δύναμιν. οὐδὲνγὰρ οὔτε φύσεως ὁ τότε καιρὸς οὔτετέχνης ὅσον ἐκεῖνο τύχης ἔργον ἐπεδείξα-το, τὸν Σικελίας ὀλίγον ἔμπροσθεν τύραν-νον ἐν Κορίνθῳ διατρίβοντα περὶ τὸ ὀψο-πώλιον, ἢ καθήμενον ἐν μυροπωλίῳ, πίνο-ντα κεκραμένον ἀπὸ τῶν καπηλείων, καὶδιαπληκτιζόμενον ἐν μέσῳ τοῖς ἀφ' ὥραςἐργαζομένοις γυναίοις, τὰς δὲ μουσουργο-ὺς ἐν Δαῖς διδάσκοντα, < Λο>κρικῶνᾀσμάτων Σπουδάζοντα πρὸς ἐκείνας περὶμέλους <καὶ> ἁρμονίας. ταῦτα δ' οἱ μὲνἄλλως ἀλύοντα καὶ φύσει ῥᾴθυμον ὄντα καὶφιλακόλαστον ᾤοντο ποιεῖν τὸν Διονύσιον,οἱ δ' ὑπὲρ τοῦ καταφρονεῖσθαι καὶ μὴ φο-βερὸν εἶναι τοῖς Κορινθίοις μηδ' ὕποπτον,ὡς βαρυνόμενον τὴν μεταβολὴν τοῦ βίουκαὶ πραγμάτων ἐφιέμενον, ἐπιτηδεύειν καὶὑποκρίνεσθαι παρὰ φύσιν, πολλὴν ἀβελτε-ρίαν ἐπιδεικνύμενον ἐν τῷ σχολάζειν.

29

βέβαιον διανοεῖσθαι; ποῖος γὰρ ἀνθρώποιςτοῦ θαρρεῖν καιρός, ὅταν ὁ τοῦ κρατεῖνἑτέρων μάλιστα δεδοικέναι τὴν τύχην ἀνα-γκάζῃ, καὶ τῷ χαίροντι δυσθυμίαν ἐπάγῃτοσαύτην ὁ τῆς περιφερομένης καὶ προσι-σταμένης ἄλλοτ’ ἄλλοις εἱμαρμένης λογι-σμός; ἢ τὴν Ἀλεξάνδρου διαδοχήν, ὃς ἐπὶπλεῖστον ἤρθη δυνάμεως καὶ μέγιστονἔσχε κράτος, ὥρας μιᾶς μορίῳ πεσοῦσανὑπὸ πόδας θέμενοι, καὶ τοὺς ἄρτι μυριάσιπεζῶν καὶ χιλιάσιν ἱππέων τοσαύταιςὁπλοφορουμένους βασιλεῖς ὁρῶντες ἐκ χει-ρῶν τῶν πολεμίων ἐφήμερα σιτία καὶ ποτὰλαμβάνοντας, οἴεσθε τὰ καθ’ ἡμᾶς ἔχειντινὰ βεβαιότητα τύχης διαρκῆ πρὸς τὸνχρόνον; οὐ καταβαλόντες ὑμεῖς οἱ νέοι τὸκενὸν φρύαγμα τοῦτο καὶ γαυρίαμα τῆς νί-κης, ταπεινοὶ καταπτήξετε πρὸς τὸ μέλ-λον, ἀεὶ καραδοκοῦντες εἰς ὅ τι κατασκή-ψει τέλος ἑκάστῳ τὴν τῆς παρούσηςεὐπραγίας ὁ δαίμων νέμεσιν;“ τοιαῦτά

138

ἦν, ἀναχώρησις δὲ πρὸς ὄρος τὸ καλούμε-νον Ὀλόκρον, ὥστε καὶ τὸν Αἰμίλιονἰδόντα, φησὶν ὁ Ποσειδώνιος, καταρρήξα-σθαι τὸν χιτῶνα, τούτων μὲν ἐνδιδόντων,τῶν δ’ ἄλλων Ῥωμαίων διατρεπομένωντὴν φάλαγγα, προσβολὴν οὐκ ἔχουσαν,ἀλλ’ ὥσπερ χαρακώματι τῷ πυκνώματιτῶν σαρισῶν ὑπαντιάζουσαν πάντοθενἀπρόσμαχον. ἐπεὶ δὲ τῶν τε χωρίων ἀνω-μάλων ὄντων, καὶ διὰ τὸ μῆκος τῆς παρα-τάξεως οὐ φυλαττούσης ἀραρότα τὸν συνα-σπισμόν, κατεῖδε τὴν φάλαγγα τῶν Μακε-δόνων κλάσεις τε πολλὰς καὶ διασπάσματαλαμβάνουσαν, ὡς εἰκὸς ἐν μεγάλοις στρα-τοῖς καὶ ποικίλαις ὁρμαῖς τῶν μαχομένων,τοῖς μὲν ἐκθλιβομένην μέρεσι, τοῖς δὲ προ-πίπτουσαν, ἐπιὼν ὀξέως καὶ διαιρῶν τὰςσπείρας, ἐκέλευεν εἰς τὰ διαλείμματα καὶκενώματα τῆς τῶν πολεμίων τάξεως παρε-μπίπτοντας καὶ συμπλεκομένους, μὴ μίανπρὸς ἅπαντας, ἀλλὰ πολλὰς καὶ μεμειγ-

123

[15] Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ λόγοι τινὲς αὐτοῦμνημονεύονται, δι' ὧν ἐδόκει συμφέρεσθαιτοῖς παροῦσιν οὐκ ἀγεννῶς. τοῦτο μὲν γὰρεἰς Λευκάδα καταχθείς, πόλιν ἀπῳκι-σμένην ὑπὸ Κορινθίων ὥσπερ τὴν Συρακο-σίων, ταὐτὸν ἔφη πεπονθέναι τοῖς ἐν ἁμαρ-τήμασι γενομένοις τῶν νεανίσκων· ὡς γὰρἐκεῖνοι τοῖς μὲν ἀδελφοῖς ἱλαρῶς συνδια-τρίβουσι, τοὺς δὲ πατέρας αἰσχυνόμενοιφεύγουσιν, οὕτως αὐτὸς αἰδούμενος τὴνμητρόπολιν ἡδέως ἂν αὐτόθι μετ' ἐκείνωνκατοικεῖν. τοῦτο δ' ἐν Κορίνθῳ ξένου τινὸςἀγροικότερον εἰς τὰς μετὰ τῶν φιλοσόφωνδιατριβὰς αἷς τυραννῶν ἔχαιρε χλευάζο-ντος αὐτόν, καὶ τέλος ἐρωτῶντος τί δὴ τῆςΠλάτωνος ἀπολαύσειε σοφίας, "οὐδὲν" ἔφη"σοὶ δοκοῦμεν ὑπὸ Πλάτωνος ὠφελῆσθαι,τύχης μεταβολὴν οὕτω φέροντες;" πρὸς δὲτὸν μουσικὸν Ἀριστόξενον καί τινας ἄλ-λους πυνθανομένους, ὁπόθεν αὐτῷ καὶ τίςἡ πρὸς Πλάτωνα γένοιτο μέμψις, πολλῶν

30

ἔφη κακῶν τὴν τυραννίδα μεστὴν οὖσανοὐδὲν ἔχειν τηλικοῦτον ἡλίκον τὸ μηδένατῶν λεγομένων φίλων μετὰ παρρησίας δια-λέγεσθαι· καὶ γὰρ αὐτὸς ὑπ' ἐκείνων ἀπο-στερηθῆναι τῆς Πλάτωνος εὐνοίας. ἐπεὶ δὲτῶν βουλομένων τις εὐφυῶν εἶναι σκώπ-των τὸν Διονύσιον ἐξέσειε τὸ ἱμάτιον εἰσι-ὼν πρὸς αὐτὸν ὡς δὴ πρὸς τύραννον, ἀντι-σκώπτων ἐκεῖνος ἐκέλευε τοῦτο ποιεῖνὅταν ἐξίῃ παρ' αὐτοῦ, μή τι τῶν ἔνδονἔχων ἀπέλθῃ. Φιλίππου δὲ τοῦ Μακεδόνοςπαρὰ πότον τινὰ λόγον μετ' εἰρωνείας ἐμ-βαλόντος περὶ τῶν μελῶν καὶ τῶν τρα-γῳδιῶν ἃς ὁ πρεσβύτερος Διονύσιος κα-τέλιπε, καὶ προσποιουμένου διαπορεῖν ἐντίνι χρόνῳ ταῦτα ποιεῖν ἐκεῖνος ἐσχόλαζεν,οὐ φαύλως ἀπήντησεν ὁ Διονύσιος εἰπών·"ἐν ᾧ σὺ κἀγὼ καὶ πάντες οἱ μακάριοι δο-κοῦντες εἶναι περὶ κώθωνα διατρίβομεν."Πλάτων μὲν οὖν οὐκ ἐπεῖδεν ἐν ΚορίνθῳΔιονύσιον, ἀλλ' ἔτυχεν ἤδη τεθνηκώς, ὁ δὲ

31

μένας κατὰ μέρος τὰς μάχας τίθεσθαι. τα-ῦτα τοῦ μὲν Αἰμιλίου τοὺς ἡγεμόνας, τῶνδ’ ἡγεμόνων τοὺς στρατιώτας διδα-σκόντων, ὡς πρῶτον ὑπέδυσαν καὶ διέσχονεἴσω τῶν ὅπλων, τοῖς μὲν ἐκ πλαγίου κατὰγυμνὰ προσφερόμενοι, τοὺς δὲ ταῖς περι-δρομαῖς ἀπολαμβάνοντες, ἡ μὲν ἰσχὺς καὶτὸ κοινὸν ἔργον εὐθὺς ἀπωλώλει τῆςφάλαγγος ἀναρρηγνυμένης, ἐν δὲ ταῖς καθ’ἕνα καὶ κατ’ ὀλίγους συστάσεσιν οἱ Μακε-δόνες, μικροῖς μὲν ἐγχειριδίοις στερεοὺςκαὶ ποδήρεις θυρεοὺς νύσσοντες, ἐλαφροῖςδὲ πελταρίοις πρὸς τὰς ἐκείνων μαχαίρας,ὑπὸ βάρους καὶ καταφορᾶς διὰ παντὸςὅπλου χωρούσας ἐπὶ τὰ σώματα, κακῶςἀντέχοντες, ἐτράποντο.[21] Κατὰ τούτους δὲ μέγας ἦν ἀγών. ἔνθαδὴ καὶ Μᾶρκος ὁ Κάτωνος υἱός, Αἰμιλίουδὲ γαμβρός, πᾶσαν ἀλκὴν ἐπιδεικνύμενοςἀπέβαλε τὸ ξίφος. οἷα δὲ νεανίας ἐντεθραμ-μένος καλλίστοις παιδεύμασι, καὶ μεγάλῳ

124

τὸ κατόρθωμα ποιεῖς μικρόν, ἐπιδεικνύμε-νος ἑαυτὸν οὐ γενναῖον οὐδὲ πρέποντα Ῥω-μαίοις ἀνταγωνιστήν; ἀρετή τοι δυστυχο-ῦσι μεγάλην ἔχει μοῖραν αἰδοῦς καὶ παρὰπολεμίοις, δειλία δὲ Ῥωμαίοις κἂν εὐπο-τμῇ πάντων ἀτιμότατον.“[27] Οὐ μὴν ἀλλὰ τοῦτον μὲν ἀναστήσαςκαὶ δεξιωσάμενος Τουβέρωνι παρέδωκεν,αὐτὸς δὲ τοὺς παῖδας καὶ τοὺς γαμβροὺςκαὶ τῶν ἄλλων ἡγεμονικῶν μάλιστα τοὺςνεωτέρους ἔσω τῆς σκηνῆς ἐπισπασάμε-νος, πολὺν χρόνον ἦν πρὸς αὑτῷ σιωπῇ κα-θήμενος, ὥστε θαυμάζειν ἅπαντας· ὁρμή-σας δὲ περὶ τῆς τύχης καὶ τῶν ἀνθρωπίνωνδιαλέγεσθαι πραγμάτων, „ἆρά γ´“ εἶπεν„ἄξιον εὐπραγίας παρούσης ἄνθρωπονὄντα θρασύνεσθαι, καὶ μέγα φρονεῖν ἔθνοςἢ πόλιν ἢ βασιλείαν καταστρεψάμενον, ἢτὴν μεταβολὴν ταύτην ἡ τύχη παράδειγματῷ πολεμοῦντι τῆς κοινῆς ἀσθενείας προ-θεῖσα παιδεύει μηδὲν ὡς μόνιμον καὶ

137

ἄργυρος, ἄφθονος δὲ χρυσός. καὶ γὰρ τὸστρατόπεδον μετὰ τῶν ὑποζυγίων δια-βάντες ἔλαβον. τῶν δ' αἰχμαλώτων οἱ μὲνπολλοὶ διεκλάπησαν ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν,εἰς δὲ κοινὸν ἀπεδείχθησαν πεντακισχίλιοιτὸ πλῆθος· ἥλω δὲ καὶ διακόσια τῶν τε-θρίππων. καλλίστην δὲ καὶ μεγαλοπρεπε-στάτην ὄψιν ἡ Τιμολέοντος ἐπεδείκνυτοσκηνή, περισωρευθεῖσα παντοδαποῖς λαφύ-ροις, ἐν οἷς χίλιοι μὲν θώρακες ἐργασίᾳ καὶκάλλει διαφέροντες, μύριαι δ' ἀσπίδες προ-ετέθησαν. ὀλίγοι δὲ πολλοὺς σκυλεύοντεςκαὶ μεγάλαις ἐντυγχάνοντες ὠφελείαις,τρίτῃ μόλις ἡμέρᾳ μετὰ τὴν μάχην ἔστη-σαν τρόπαιον. ἅμα δὲ τῇ φήμῃ τῆς νίκης ὁΤιμολέων εἰς Κόρινθον ἔπεμψε τὰ κάλλι-στα τῶν αἰχμαλώτων ὅπλων, βουλόμενοςαὐτοῦ τὴν πατρίδα πᾶσιν ἀνθρώποις ζηλω-τὴν εἶναι, θεωμένοις ἐν ἐκείνῃ μόνῃ τῶνἙλληνικῶν πόλεων τοὺς ἐπιφανεστάτουςναοὺς οὐχ Ἑλληνικοῖς κεκοσμημένους λα-

60

θορυβούμενος καὶ δεδοικὼς ἔτι μᾶλλον εἰςὑποψίαν ἦλθεν ἐκ τοιαύτης προφάσεως. ἐντοῖς περὶ τὴν πόλιν τενάγεσι, πολὺ μὲν ἐκκρηνῶν πότιμον ὕδωρ, πολὺ δ' ἐξ ἑλῶν καὶποταμῶν καταρρεόντων εἰς τὴν θάλαττανδεχομένοις, πλῆθος ἐγχέλεων νέμεται, καὶδαψίλεια τῆς ἄγρας τοῖς βουλομένοις ἀεὶπάρεστι. ταύτας οἱ παρ' ἀμφοτέροις μι-σθοῦ στρατευόμενοι σχολῆς οὔσης καὶ ἀνο-χῶν συνεθήρευον. οἷα δ' Ἕλληνες ὄντεςκαὶ πρὸς ἀλλήλους οὐκ ἔχοντες ἰδίων ἀπε-χθειῶν πρόφασιν, ἐν μὲν ταῖς μάχαις διε-κινδύνευον εὐρώστως, ἐν δὲ ταῖς ἀνοχαῖςπροσφοιτῶντες ἀλλήλοις διελέγοντο, καὶτότε κοινὸν περὶ τὴν ἁλιείαν ἔχοντες ἔργονἐν λόγοις ἦσαν, θαυμάζοντες τῆς θαλάσσηςτὴν εὐφυΐαν καὶ τῶν χωρίων τὴν κατα-σκευήν. καί τις εἶπε τῶν παρὰ τοῖς Κοριν-θίοις στρατευομένων· "τοσαύτην μέντοιτὴν πόλιν τὸ μέγεθος καὶ τοσούτοις ἐξη-σκημένην καλοῖς ὑμεῖς Ἕλληνες ὄντες ἐκ-

41

ἀνάγκην περισκεψάμενος, ἔδωκεν αὑτὸνὑποχείριον τῷ Γναίῳ, τότε μάλιστα ποιή-σας φανερόν, ὅτι τῆς φιλαργυρίας ἦν ἐναὐτῷ τι κακὸν ἀγεννέστερον ἡ φιλοψυχία,δι’ ἥν, ὃ μόνον ἡ τύχη τῶν ἐπταικότων οὐκἀφαιρεῖται, τὸν ἔλεον ἀπεστέρησεν ἑαυτοῦ.δεηθεὶς γὰρ ἀχθῆναι πρὸς τὸν Αἰμίλιον, ὁμὲν ὡς ἀνδρὶ μεγάλῳ πεπτωκότι πτῶμανεμεσητὸν καὶ δυστυχὲς ἐξαναστὰς προ-ϋπήντα μετὰ τῶν φίλων δεδακρυμένος, ὁ δ´, αἴσχιστον θέαμα, προβαλὼν αὑτὸν ἐπὶστόμα, καὶ γονάτων δραξάμενος, ἀνεβάλ-λετο φωνὰς ἀγεννεῖς καὶ δεήσεις, ἃς οὐχὑπέμεινεν οὐδ’ ἤκουσεν ὁ Αἰμίλιος, ἀλλὰπροσβλέψας αὐτὸν ἀλγοῦντι καὶ λελυπη-μένῳ τῷ προσώπῳ· „τί τῆς τύχης“ εἶπεν„ὦ ταλαίπωρε τὸ μέγιστον ἀφαιρεῖς τῶνἐγκλημάτων, ταῦτα πράττων ἀφ’ ὧνδόξεις οὐ παρ’ ἀξίαν ἀτυχεῖν, οὐδὲ τοῦ νῦν,ἀλλὰ τοῦ πάλαι δαίμονος ἀνάξιος γεγο-νέναι; τί δέ μου καταβάλλεις τὴν νίκην καὶ

136

πατρὶ μεγάλης ἀρετῆς ἀποδείξεις ὀφείλων,οὐ βιωτὸν ἡγησάμενος εἶναι προεμένῳσκῦλον αὑτοῦ ζῶντος τοῖς πολεμίοις,ἐπέδραμε τὴν μάχην, εἴ τινά που φίλον καὶσυνήθη κατίδοι, φράζων τὸ συμπεσὸναὐτῷ καὶ δεόμενος βοηθεῖν. οἱ δὲ πολλοὶκαὶ ἀγαθοὶ γενόμενοι, καὶ διασχόντες ὁρμῇμιᾷ τοὺς ἄλλους περὶ αὐτὸν ὑφηγούμενον,ἐμβάλλουσι τοῖς ἐναντίοις. μεγάλῳ δ’ἀγῶνι καὶ φόνῳ πολλῷ καὶ τραύμασινὤσαντες ἐκ χώρας, καὶ τὸν τόπον ἔρημονκαὶ γυμνὸν κατασχόντες, ἐπὶ ζήτησινἐτράποντο τοῦ ξίφους. ὡς δὲ μόλις ἐν πολ-λοῖς ὅπλοις καὶ πτώμασι νεκρῶν κεκρυμ-μένον ἀνευρέθη, περιχαρεῖς γενόμενοι καὶπαιανίσαντες ἔτι λαμπρότερον ἐνέκειντοτοῖς συνεστῶσιν ἔτι τῶν πολεμίων. καὶτέλος οἱ τρισχίλιοι λογάδες ἐν τάξει μένο-ντες καὶ μαχόμενοι κατεκόπησαν ἅπαντες·τῶν δ’ ἄλλων φευγόντων πολὺς ἦν φόνος,ὥστε τὸ μὲν πεδίον καὶ τὴν ὑπώρειαν κα-

125

βαρβαρῶσαι προθυμεῖσθε, τοὺς κακίστουςκαὶ φονικωτάτους Καρχηδονίους ἐγγυτέρωκατοικίζοντες ἡμῶν, πρὸς οὓς ἔδει πολλὰςεὔχεσθαι Σικελίας προκεῖσθαι τῆς Ἑλ-λάδος. ἢ δοκεῖτε τούτους στρατὸν ἀγείρα-ντας ἀπὸ στηλῶν Ἡρακλείων καὶ τῆςἈτλαντικῆς ἥκειν θαλάττης δεῦρο κινδυ-νεύσοντας ὑπὲρ τῆς Ἱκέτου δυναστείας; ὃςεἰ λογισμὸν εἶχεν ἡγεμόνος, οὐκ ἂν ἐξέβαλ-λε τοὺς πατέρας οὐδ' ἐπῆγε τῇ πατρίδιτοὺς πολεμίους, ἀλλὰ καὶ τιμῆς καὶ δυ-νάμεως ἐτύγχανεν ὅσης πρέπει, Κορινθίουςκαὶ Τιμολέοντα πείσας." τούτους τοὺςλόγους οἱ μισθοφόροι διεθρόησαν ἐν τῷστρατοπέδῳ καὶ παρέσχον ὑποψίαν τῷΜάγωνι προδίδοσθαι, χρῄζοντι πάλαι προ-φάσεως. διὸ καί<περ> δεομένου τοῦἹκέτου παραμένειν, καὶ διδάσκοντος ὅσῳπλείονές εἰσι τῶν πολεμίων, μᾶλλον οἰόμε-νος ἀρετῇ καὶ τύχῃ λείπεσθαι Τιμολέοντοςἢ πλήθει δυνάμεως ὑπερβάλλειν, ἄρας

42

πρώτην τάξιν αὐτῶν ἄνδρας τετρακοσίουςκαταβαλόντων, ἐτράπη τὸ πλῆθος εἰς φυ-γήν, καὶ πολλοὶ μὲν ἐν τῷ πεδίῳ καταλαμ-βανόμενοι διεφθείροντο, πολλοὺς δ' ὁ ποτα-μὸς τοῖς ἔτι περαιουμένοις συμπίπτονταςἐμβάλλων καὶ παραφέρων ἀπώλλυε, πλεί-στους δὲ τῶν λόφων ἐφιεμένους ἐπιθέοντεςοἱ ψιλοὶ κατειργάσαντο. λέγονται γοῦν ἐνμυρίοις νεκροῖς τρισχίλιοι Καρχηδονίωνγενέσθαι, μέγα τῇ πόλει πένθος. οὔτε γὰργένεσιν οὔτε πλούτοις οὔτε δόξαις ἕτεροιβελτίονες ἦσαν ἐκείνων, οὔτ' ἀποθανόνταςποτὲ μιᾷ μάχῃ πρότερον ἐξ αὐτῶν Καρχη-δονίων τοσούτους μνημονεύουσιν, ἀλλὰ Λί-βυσι τὰ πολλὰ καὶ Ἴβηρσι καὶ Νομάσιχρώμενοι πρὸς τὰς μάχας, ἀλλοτρίαιςβλάβαις ἀνεδέχοντο τὰς ἥττας.[29] Ἐγνώσθη δὲ τοῖς Ἕλλησιν ἡ δόξατῶν πεσόντων ἀπὸ τῶν λαφύρων. ἐλάχι-στος γὰρ ἦν χαλκῶν καὶ σιδηρῶν τοῖς σκυ-λεύουσι λόγος· οὕτως ἄφθονος μὲν παρῆν

59

ταπεπλῆσθαι νεκρῶν, τοῦ δὲ Λεύκου ποτα-μοῦ τὸ ῥεῦμα τοὺς Ῥωμαίους τῇ μετὰ τὴνμάχην ἡμέρᾳ διελθεῖν ἔτι μεμειγμένοναἵματι. λέγονται γὰρ ὑπὲρ δισμυρίους πε-ντακισχιλίους ἀποθανεῖν. τῶν δὲ Ῥωμαίωνἔπεσον, ὡς μὲν Ποσειδώνιός φησιν, ἑκα-τόν, ὡς δὲ Νασικᾶς, ὀγδοήκοντα.[22] Καὶ κρίσιν μὲν ὀξυτάτην μέγιστος ὁἀγὼν οὗτος ἔσχεν· ἐνάτης γὰρ ὥρας ἀρ-ξάμενοι μάχεσθαι, πρὸ δεκάτης ἐνίκησαν·τῷ δὲ λειπομένῳ τῆς ἡμέρας χρησάμενοιπρὸς τὴν δίωξιν, καὶ μέχρι σταδίων ἑκατὸνκαὶ εἴκοσι διώξαντες, ἑσπέρας ἤδη βαθείαςἀπετράποντο. καὶ τοὺς μὲν ἄλλους οἱ θε-ράποντες ὑπὸ λαμπάδων ἀπαντῶντες μετὰχαρᾶς καὶ βοῆς ἀπῆγον ἐπὶ τὰς σκηνάς,φωτὶ λαμπομένας καὶ κεκοσμημένας κιτ-τοῦ καὶ δάφνης στεφάνοις. αὐτὸν δὲ τὸνστρατηγὸν μέγα πένθος εἶχε· δυεῖν γὰρυἱῶν αὐτοῦ στρατευομένων ὁ νεώτεροςοὐδαμοῦ φανερὸς ἦν, ὃν ἐφίλει τε μάλιστα

126

πείας ἀναγκαίας, εὐθὺς ἀφ’ ἑσπέραςἀπέπλευσεν. ὁ δὲ Περσεὺς οἰκτρὰ μὲν ἔπα-σχε, διὰ στενῆς θυρίδος παρὰ τὸ τεῖχος ἐκ-μηρυόμενος αὑτὸν καὶ παιδία καὶ γυναῖκα,πόνων καὶ πλάνης ἀπείρους, οἰκτρότερονδὲ στεναγμὸν ἀφῆκεν, ὥς τις αὐτῷ πλανω-μένῳ παρὰ τὸν αἰγιαλὸν ἤδη πελάγιον τὸνὈροάνδην θέοντα κατιδὼν ἔφρασεν.ὑπέλαμπε γὰρ ἡμέρα, καὶ πάσης ἐλπίδοςἔρημος ὑπεχώρει φυγῇ πρὸς τὸ τεῖχος, οὐλαθὼν μέν, ὑποφθάσας δὲ τοὺς Ῥωμαίουςμετὰ τῆς γυναικός. τὰ δὲ παιδία συλλαβὼναὐτοῖς Ἴων ἐνεχείρισεν, ὃς πάλαι μὲνἐρώμενος ἦν τοῦ Περσέως, τότε δὲ προ-δότης γενόμενος αἰτίαν παρέσχε τὴν μάλι-στα συναναγκάσασαν τὸν ἄνθρωπον ὡς θη-ρίον ἁλισκομένων τῶν τέκνων εἰς χεῖραςἐλθεῖν καὶ παραδοῦναι τὸ σῶμα τοῖς ἐκεί-νων κρατοῦσιν. ἐπίστευε μὲν οὖν μάλιστατῷ Νασικᾷ, κἀκεῖνον ἐκάλει· μὴ παρόντοςδὲ κατακλαύσας τὴν τύχην καὶ τὴν

135

καὶ μάλιστα τοὺς ἀπείρους, οὐχ ἥκιστα δὲβλάψαι δοκοῦσιν αἱ βρονταὶ καὶ τῶν ὅπλωνὁ πάταγος, κοπτομένων ὕδατι ῥαγδαίῳ καὶχαλάζῃ, κωλύων ἀκούεσθαι τὰ προστάγ-ματα τῶν ἡγεμόνων. τοῖς δὲ Καρχηδονίοις,οὐκ οὖσιν εὐζώνοις τὸν ὁπλισμόν, ἀλλ'ὥσπερ εἴρηται καταπεφραγμένοις, ὅ τε πη-λὸς ἐμπόδιος ἦν, οἵ τε κόλποι πληρούμενοιτῶν χιτώνων ὕδατος Αὑτοῖς μὲν εἰς τὸνἀγῶνα χρῆσθαι βαρεῖς ἦσαν καὶ δύσεργοι,ῥᾴδιοι δὲ τοῖς Ἕλλησι περιτρέπεσθαι, καὶπεσόντες ἀμήχανοι πάλιν ἐκ πηλοῦ μετὰτῶν ὅπλων ἀναστῆναι. καὶ γὰρ ὁ Κριμισὸςὑπὸ τῶν διαβαινόντων ἐκλύσθη, μέγας ἤδητοῖς ὄμβροις ηὐξημένος, καὶ τὸ πεδίον τὸπερὶ αὐτόν, ὑπὸ πολλὰς συναγκείας καὶφάραγγας ὑποκείμενον, ἐπίμπλατο ῥευ-μάτων οὐ κατὰ πόρον φερομένων, οἷς οἱΚαρχηδόνιοι καλινδούμενοι χαλεπῶςἀπήλλαττον. τέλος δὲ τοῦ <τε> χειμῶνοςἐπικειμένου, καὶ τῶν Ἑλλήνων τὴν

58

εὐθὺς ἀπέπλευσεν εἰς Λιβύην, αἰσχρῶςκατ' οὐδένα λογισμὸν ἀνθρώπινον ἐκ τῶνχειρῶν ἀφεὶς Σικελίαν.[21] Τῇ δ' ὑστεραίᾳ παρῆν ὁ Τιμολέων ἐπὶμάχην συντεταγμένος. ὡς δὲ τὴν φυγὴνἐπυνθάνοντο καὶ τὴν ἐρημίαν ἑώρων τῶννεωρίων, γελᾶν αὐτοῖς ἐπῄει τὴν ἀνανδρίαντοῦ Μάγωνος, καὶ περιϊόντες ἐκήρυττον ἐντῇ πόλει μήνυτρα τῷ φράσαντι τὸν Καρχη-δονίων στόλον ὅπῃ σφᾶς ἀποδέδρακεν. οὐμὴν ἀλλὰ τοῦ Ἱκέτου φιλομαχοῦντος ἔτικαὶ τὴν λαβὴν οὐ προϊεμένου τῆς πόλεως,ἀλλ' ἐμπεφυκότος οἷς κατεῖχε μέρεσι, καρ-τεροῖς οὖσι καὶ δυσπροσμάχοις, διελὼν ὁΤιμολέων τὴν δύναμιν, αὐτὸς μὲν ᾗβιαιότατον ἦν παρὰ τὸ ῥεῖθρον τοῦ Ἀνάπουπροσέβαλλεν· ἄλλους δ' ἐκ τῆς Ἀχραδινῆςἐκέλευεν ἐπιχειρεῖν, ὧν Ἰσίας ἡγεῖθ' ὁ Κο-ρίνθιος· τοὺς δὲ τρίτους ἐπῆγον ἐπὶ τὰςἘπιπολὰς Δείναρχος καὶ Δημάρετος οἱτὴν ὑστέραν ἀγαγόντες ἐκ Κορίνθου βοή-

43

ἄπειρον ὄχλον ἐφάνη μηδεμίαν ἀρχὴν ἔχωνβέβαιον, αὕτη μὲν ἡ φήμη ταχὺ τῆς πόλε-ως ἐξερρύη, πορευομένῳ δὲ τῷ Δομετιανῷμετὰ δυνάμεως ἐπὶ τὸν πόλεμον ἤδη καθ’ὁδὸν ἀγγελία καὶ γράμματα φράζοντα τὴννίκην ἀπήντησεν. ἡ δ’ αὐτὴ τοῦ τε κατορ-θώματος ἡμέρα καὶ τῆς φήμης ἐγίγνετο,ἐπὶ πλέον ἢ δισμυρίους σταδίους τῶντόπων διεστώτων. ταῦτα μὲν οὐδεὶς ἀγνοεῖτῶν καθ’ ἡμᾶς.[26] Γναῖος δ’ Ὀκτάβιος ὁ ναυαρχῶν Αἰμι-λίῳ προσορμισάμενος τῇ Σαμοθρᾴκῃ τὴνμὲν ἀσυλίαν παρεῖχε τῷ Περσεῖ διὰ τοὺςθεούς, ἔκπλου δὲ καὶ φυγῆς εἶργεν. οὐ μὴνἀλλὰ λανθάνει πως ὁ Περσεὺς Ὀροάνδηντινὰ Κρῆτα λέμβον ἔχοντα συμπείσας μετὰχρημάτων ἀναλαβεῖν αὐτόν. ὁ δὲ κρητισμῷχρησάμενος, τὰ μὲν χρήματα νύκτωρἀνέλαβεν, ἐκεῖνον δὲ τῆς ἑτέρας νυκτὸςἥκειν κελεύσας ἐπὶ τὸν πρὸς τῷ Δημη-τρείῳ λιμένα μετὰ τῶν τέκνων καὶ θερα-

134

καὶ πλεῖστον εἰς ἀρετὴν φύσει προὔχοντατῶν ἀδελφῶν ἑώρα. θυμοειδῆ δὲ καὶ φι-λότιμον ὄντα τὴν ψυχήν, ἔτι δ’ ἀντίπαιδατὴν ἡλικίαν, παντάπασιν ἀπολωλέναι κατε-δόξαζεν, ὑπ’ ἀπειρίας ἀναμειχθέντα τοῖςπολεμίοις μαχομένοις. ἀπορουμένου δ’αὐτοῦ καὶ περιπαθοῦντος ᾔσθετο πᾶν τὸστράτευμα, καὶ μεταξὺ δειπνοῦντες ἀνεπή-δων καὶ διέθεον μετὰ λαμπάδων, πολλοὶμὲν ἐπὶ τὴν σκηνὴν τοῦ Αἰμιλίου, πολλοὶδὲ πρὸ τοῦ χάρακος ἐν τοῖς πρώτοις νεκρο-ῖς ζητοῦντες. κατήφεια δὲ τὸ στρατόπεδονκαὶ κραυγὴ τὸ πεδίον κατεῖχεν ἀνακαλου-μένων τὸν Σκιπίωνα· πᾶσι γὰρ ἀγαστὸςἦν, εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς πρὸς ἡγεμονίαν καὶ πο-λιτείαν ὡς ἄλλος οὐδεὶς τῶν συγγενῶν κε-κραμένος τὸ ἦθος. ὀψὲ δ’ οὖν ἤδη σχεδὸνἀπεγνωσμένος ἐκ τῆς διώξεως προσῄειμετὰ δύο ἢ τριῶν ἑταίρων, αἵματος καὶφόνου πολεμίων ἀνάπλεως, ὥσπερ σκύλαξγενναῖος ὑφ’ ἡδονῆς ἀκρατῶς τῇ νίκῃ συνε-

127

θειαν. ἅμα δὲ καὶ πανταχόθεν τῆς ἐφόδουγενομένης, καὶ τῶν περὶ τὸν Ἱκέτην ἀνα-τραπέντων καὶ φυγόντων, τὸ μὲν ἁλῶναιτὴν πόλιν κατ' ἄκρας καὶ γενέσθαι ταχέωςὑποχείριον ἐκπεσόντων τῶν πολεμίων δί-καιον ἀναθεῖναι τῇ τῶν μαχομένων ἀνδρα-γαθίᾳ καὶ τῇ δεινότητι τοῦ στρατηγοῦ· τὸδὲ μήτ' ἀποθανεῖν τινα μήτε τρωθῆναι τῶνΚορινθίων ἴδιον ἔργον αὑτῆς ἡ Τιμολέο-ντος ἐπεδείξατο τύχη, καθάπερ διαμιλλω-μένη πρὸς τὴν ἀρετὴν τοῦ ἀνδρός, ἵνα τῶνἐπαινουμένων αὐτοῦ τὰ μακαριζόμενα μᾶλ-λον οἱ πυνθανόμενοι θαυμάζωσιν. οὐ γὰρμόνον Σικελίαν πᾶσαν οὐδ' Ἰταλίαν εὐθὺς ἡφήμη κατέσχεν, ἀλλ' ἡμερῶν ὀλίγων ἡ Ἑλ-λὰς διήχει τὸ μέγεθος τοῦ κατορθώματος,ὥστε τὴν τῶν Κορινθίων πόλιν ἀπιστο-ῦσαν, εἰ διαπέπλευκεν ὁ στόλος, ὁμοῦ καὶσεσῳσμένους καὶ νενικηκότας ἀκούειν τοὺςἄνδρας. οὕτως εὐρόησαν αἱ πράξεις, καὶτοσοῦ<το> τῷ κάλλει τῶν ἔργων τὸ τάχος

44

προμάχους πυκνώσας τῷ συνασπισμῷ, καὶτὴν σάλπιγγα κελεύσας ἐπιφθέγξασθαι,προσέβαλε τοῖς Καρχηδονίοις.[28] Οἱ δὲ τὴν μὲν πρώτην ἐπιδρομὴνὑπέστησαν ἐρρωμένως, καὶ τῷ καταπε-φράχθαι τὰ σώματα σιδηροῖς θώραξι καὶχαλκοῖς κράνεσιν ἀσπίδας τε μεγάλας προ-βεβλῆσθαι διεκρούοντο τὸν δορατισμόν.ἐπεὶ δ' εἰς ξίφη συνῆλθεν ὁ ἀγών, καὶτέχνης οὐχ ἧττον ἢ ῥώμης ἐγεγόνει τὸ ἔρ-γον, ἐξαίφνης ἀπὸ τῶν ὀρῶν βρονταί τε φο-βεραὶ κατερρήγνυντο καὶ πυρώδεις ἀστρα-παὶ συνεξέπιπτον. εἶθ' ὁ περὶ τοὺς λόφουςκαὶ τὰς ἀκρωρείας ζόφος ἐπὶ τὴν μάχηνκατιών, ὄμβρῳ καὶ πνεύματι καὶ χαλάζῃσυμμεμειγμένος, τοῖς μὲν Ἕλλησιν ἐξόπι-σθεν καὶ κατὰ νώτου περιεχεῖτο, τῶν δὲβαρβάρων ἔτυπτε τὰ πρόσωπα καὶ κατή-στραπτε τὰς ὄψεις, ἅμα λαίλαπος ὑγρᾶςκαὶ φλογὸς συνεχοῦς ἐκ τῶν νεφῶν φερο-μένης. ἐν οἷς πολλὰ μὲν ἦν τὰ λυποῦντα

57

ξενεχθείς. οὗτός ἐστι Σκιπίων ὁ τοῖς ἱκνου-μένοις χρό– νοις Καρχηδόνα καὶ Νομαντί-αν κατασκάψας, καὶ πολὺ πρῶτος ἀρετῇτῶν τότε Ῥωμαίων γενόμενος καὶ δυνηθεὶςμέγιστον. Αἰμιλίῳ μὲν οὖν τὴν τοῦ κατορ-θώματος νέμεσιν εἰς ἕτερον ἡ τύχη καιρὸνὑπερβαλλομένη, τότε παντελῆ τὴν ἡδονὴνἀπεδίδου τῆς νίκης.[23] Περσεὺς δὲ φυγῇ μὲν ἐκ Πύδνης εἰςΠέλλαν ἀπεχώρει, τῶν ἱππέων ἐπιεικῶςπάντων ἀπὸ τῆς μάχης διασεσῳσμένων.ἐπεὶ δὲ καταλαμβάνοντες οἱ πεζοὶ τοὺς ἱπ-πεῖς ὡς ἀνάνδρους καὶ προδεδωκότας λοι-δοροῦντες ἀπὸ τῶν ἵππων ὤθουν καὶ πλη-γὰς ἐδίδοσαν, δείσας τὸν θόρυβον ἐκ τῆςὁδοῦ παρέκλινε τὸν ἵππον, καὶ τὴν πορφύ-ραν ὡς μὴ διάσημος εἴη περισπάσας ἔθετοπρόσθεν αὑτοῦ, καὶ τὸ διάδημα διὰ χειρῶνεἶχεν. ὡς δὲ καὶ προσδιαλέγοιτο τοῖς ἑταί-ροις ἅμα βαδίζων, καταβὰς ἐφείλκετο τὸνἵππον. τῶν δ’ ὁ μέν τις ὑπόδημα προ-

128

κης λόγον. εἶθ’ οἱ μὲν ἐπιψαῦσαι λέγονταιτῆς ὑπήνης αὐτοῦ τοῖν χεροῖν ἀτρέμα μει-διῶντες· ἡ δ’ εὐθὺς ἐκ μελαίνης τριχὸς εἰςπυρρὰν μεταβαλοῦσα, τῷ μὲν λόγῳ πίστιν,τῷ δ’ ἀνδρὶ παρασχεῖν ἐπίκλησιν τὸν Ἀη-νόβαρβον, ὅπερ ἐστὶ χαλκοπώγωνα. πᾶσιδὲ τούτοις τὸ καθ’ ἡμᾶς γενόμενον πίστινπαρέσχεν. ὅτε γὰρ Ἀντώνιος ἀπέστη Δομε-τιανοῦ καὶ πολὺς πόλεμος ἀπὸ Γερμανίαςπροσεδοκᾶτο, τῆς Ῥώμης ταραττομένηςἄφνω καὶ αὐτομάτως ὁ δῆμος ἐξ αὑτοῦ φή-μην ἀνέδωκε νίκης, καὶ τὴν Ῥώμηνἐπέδραμε λόγος αὐτόν τε τὸν Ἀντώνιονἀνῃρῆσθαι, καὶ τοῦ σὺν αὐτῷ στρατεύμα-τος ἡττημένου μηδὲν μέρος λελεῖφθαι· το-σαύτην δὲ λαμπρότητα καὶ ῥύμην ἡ πίστιςἔσχεν, ὥστε καὶ θῦσαι τῶν ἐν τέλει πολ-λούς. ζητουμένου δὲ τοῦ πρώτου φράσα-ντος ὡς οὐδεὶς ἦν, ἀλλ’ ὁ λόγος εἰς ἄλλονἐξ ἄλλου διωκόμενος ἀνέφευγε καὶ τέλοςκαταδὺς ὥσπερ εἰς πέλαγος ἀχανὲς τὸν

133

περὶ αὑτὸν λαβὼν τοὺς Συρακοσίους καὶτοὺς μαχιμωτάτους τῶν μισθοφόρων, βρα-χὺν μὲν χρόνον ἐπέσχε, τὸ τῶν ἱππέωνἀποθεωρῶν ἔργον· ὡς δ' ἐκείνους εἶδεν ὑπὸτῶν ἁρμάτων πρὸ τῆς τάξεως διαθεόντωνεἰς χεῖρας ἐλθεῖν τοῖς Καρχηδονίοις οὐ δυ-ναμένους, ἀλλ' ὅπως μὴ συνταραχθεῖενἀναγκαζομένους ἐξελίττειν συνεχῶς καὶπυκνὰς ἐξ ἐπιστροφῆς ποιεῖσθαι τὰς ἐπε-λάσεις, ἀναλαβὼν τὴν ἀσπίδα καὶ βοήσαςἕπεσθαι καὶ θαρρεῖν τοῖς πεζοῖς, ἔδοξενὑπερφυεῖ φωνῇ καὶ μείζονι κεχρῆσθαι τῆςσυνήθους, εἴτε τῷ πάθει παρὰ τὸν ἀγῶνακαὶ τὸν ἐνθουσιασμὸν οὕτω διατεινάμενος,εἴτε δαιμονίου τινός, ὡς τοῖς πολλοῖς τότεπαρέστη, συνεπιφθεγξαμένου. ταχὺ δὲ τὴνκραυγὴν ἀνταποδόντων καὶ παρεγγυώντωνἄγειν καὶ μὴ μέλλειν, τοῖς μὲν ἱππόταιςἐσήμανεν ἔξω παρὰ τὴν τάξιν τῶν ἁρ-μάτων παρελάσαι, καὶ κατὰ κέρας προ-σφέρεσθαι τοῖς πολεμίοις, αὐτὸς δὲ τοὺς

56

ἡ τύχη προσέθηκεν.[22] Γενόμενος δὲ τῆς ἄκρας κύριος, οὐκἔπαθε Δίωνι ταὐτὸ πάθος, οὐδ' ἐφείσατοτοῦ τόπου διὰ τὸ κάλλος καὶ τὴν πολυ-τέλειαν τῆς κατασκευῆς, ἀλλὰ τὴν ἐκεῖνονδιαβαλοῦσαν, εἶτ' ἀπολέσασαν ὑποψίαν φυ-λαξάμενος, ἐκήρυξε τῶν Συρακοσίων τὸνβουλόμενον παρεῖναι μετὰ σιδήρου καὶ συ-νεφάπτεσθαι κατασκαπτομένων τῶν τυ-ραννικῶν ἐρυμάτων. ὡς δὲ πάντες ἀνέβη-σαν, ἀρχὴν ἐλευθερίας ποιησάμενοι βεβαιο-τάτην τὸ κήρυγμα καὶ τὴν ἡμέραν ἐκείνην,οὐ μόνον τὴν ἄκραν, ἀλλὰ καὶ τὰς οἰκίαςκαὶ τὰ μνήματα τῶν τυράννων ἀνέτρεψανκαὶ κατέσκαψαν. εὐθὺς δὲ τὸν τόπον συνο-μαλύνας, ἐνῳκοδόμησε τὰ δικαστήρια, χα-ριζόμενος τοῖς πολίταις καὶ τῆς τυραννίδοςὑπερτέραν ποιῶν τὴν δημοκρατίαν.Ἐπεὶ δὲ τὴν πόλιν ἑλὼν οὐκ εἶχε πολίτας,ἀλλὰ τῶν μὲν ἐν τοῖς πολέμοις καὶ ταῖςστάσεσι διαφθαρέντων, τῶν δὲ τὰς τυραν-

45

πλῆθος, ἐξέλαμψε χαρὰ μετὰ κρότου καὶβοῆς, τὴν ἡμέραν ἐκείνην κατασχοῦσα τὴνπόλιν. εἶθ’ ὡς ὁ λόγος οὐκ εἶχεν εἰς ἀρχὴνἀνελθεῖν βέβαιον, ἀλλ’ ἐν πᾶσιν ὁμοίωςἐφαίνετο πλανώμενος, τότε μὲν ἐσκεδάσθηκαὶ διερρύη τὰ τῆς φήμης· ὀλίγαις δ’ ὕστε-ρον ἡμέραις πυθόμενοι σαφῶς, ἐθαύμαζοντὴν προδραμοῦσαν ἀγγελίαν, ὡς ἐν τῷψεύδει τὸ ἀληθὲς εἶχε.[25] Λέγεται δὲ καὶ τῆς ἐπὶ Σάγρᾳ ποτα-μῷ μάχης Ἰταλιωτῶν αὐθημερὸν ἐν Πελο-ποννήσῳ λόγον γενέσθαι, καὶ Πλαταιᾶσιτῆς ἐν Μυκάλῃ πρὸς Μήδους. ἣν δὲ Ῥω-μαῖοι Ταρκυνίους μετὰ Λατίνων ἐπιστρα-τεύσαντας ἐνίκησαν, αὐτάγγελοι φράζο-ντες ὤφθησαν ἀπὸ στρατοῦ μικρὸν ὕστερονἄνδρες δύο καλοὶ καὶ μεγάλοι· τούτουςεἴκασαν εἶναι Διοσκούρους. ὁ δ’ ἐντυχὼνπρῶτος αὐτοῖς κατ’ ἀγορὰν πρὸ τῆς κρή-νης, ἀναψύχουσι τοὺς ἵππους ἱδρῶτι πολλῷπεριρρεομένους, ἐθαύμαζε τὸν περὶ τῆς νί-

132

σποιούμενος λελυμένον συνάπτειν, ὁ δ’ ἵπ-πον ἄρδειν, ὁ δὲ ποτοῦ χρῄζειν, ὑπολει-πόμενοι κατὰ μικρὸν ἀπεδίδρασκον, οὐχοὕτω τοὺς πολεμίους ὡς τὴν ἐκείνου χαλε-πότητα δεδοικότες. κεχαραγμένος γὰρ ὑπὸτῶν κακῶν, εἰς πάντας ἐζήτει τρέπειν ἀφ’αὑτοῦ τὴν αἰτίαν τῆς ἥττης. ἐπεὶ δὲ νυκτὸςεἰς Πέλλαν εἰσελθὼν Εὖκτον καὶ Εὔλαιοντοὺς ἐπὶ τοῦ νομίσματος ἀπαντήσανταςαὐτῷ, καὶ τὰ μὲν ἐγκαλοῦντας περὶ τῶνγεγονότων, τὰ δὲ παρρησιαζομένους ἀκαί-ρως καὶ συμβουλεύοντας, ὀργισθεὶς ἀπέκ-τεινεν αὐτὸς τῷ ξιφιδίῳ παίων ἀμφο-τέρους, οὐδεὶς παρέμεινεν αὐτῷ πάρεξΕὐάνδρου τε τοῦ Κρητὸς καὶ Ἀρχεδάμουτοῦ Αἰτωλοῦ καὶ τοῦ Βοιωτοῦ Νέωνος.τῶν δὲ στρατιωτῶν ἐπηκολούθησαν οἱΚρῆτες, οὐ δι’ εὔνοιαν, ἀλλὰ τοῖς χρήμασινὥσπερ κηρίοις μέλιτται προσλιπαροῦντες.πάμπολλα γὰρ ἐπήγετο, καὶ προὔθηκεν ἐξαὐτῶν διαρπάσαι τοῖς Κρησὶν ἐκπώματα

129

νίδας φυγόντων, ἡ μὲν ἐν Συρακούσαιςἀγορὰ δι' ἐρημίαν οὕτω πολλὴν καὶ βαθε-ῖαν ἐξέφυσεν ὕλην, ὥστε τοὺς ἵππους ἐναὐτῇ κατανέμεσθαι, τῶν ἱπποκόμων ἐν τῇχλόῃ κατακειμένων, αἱ δ' ἄλλαι πόλειςπλὴν παντελῶς ὀλίγων ἐλάφων ἐγένοντομεσταὶ καὶ συῶν ἀγρίων, ἐν δὲ τοῖς προα-στίοις καὶ περὶ τὰ τείχη πολλάκις οἱ σχο-λὴν ἄγοντες ἐκυνηγέτουν, ὑπήκουε δ' οὐδε-ὶς τῶν ἐν τοῖς ἐρύμασι καὶ φρουρίοις κατοι-κούντων, οὐδὲ κατέβαινον εἰς τὴν πόλιν,ἀλλὰ φρίκη καὶ μῖσος εἶχε πάντας ἀγορᾶςκαὶ πολιτείας καὶ βήματος, ἐξ ὧν ἀνέφυ-σαν αὐτοῖς οἱ πλεῖστοι τῶν τυράννων, ἔδο-ξε τῷ Τιμολέοντι καὶ τοῖς Συρακοσίοιςγράψαι πρὸς τοὺς Κορινθίους, ὅπως πέμ-ψωσιν οἰκήτορας εἰς τὰς Συρακούσας ἐκτῆς Ἑλλάδος. ἥ τε γὰρ χώρα σχολάζεινἔμελλε, καὶ πολὺν πόλεμον ἐκ Λιβύης προ-σεδέχοντο, πυνθανόμενοι τοὺς Καρχηδονί-ους τοῦ μὲν Μάγωνος ἑαυτὸν ἀνελόντος

46

θρίπποις ἐκπληκτικῶς πρὸς ἀγῶνα κατε-σκευασμένοις, κατόπιν δὲ τούτων μυρίοιςὁπλίταις λευκάσπισι. τούτους ἐτεκμαίρο-ντο Καρχηδονίους εἶναι τῇ λαμπρότητι τῆςσκευῆς καὶ τῇ βραδυτῆτι καὶ τάξει τῆς πο-ρείας. μετὰ δὲ τούτους τῶν λοιπῶν ἐθνῶνἐπιρρεόντων καὶ τὴν διάβασιν μετ' ὠθι-σμοῦ καὶ ταραχῆς ποιουμένων, συνιδὼν ὁΤιμολέων τὸν ποταμὸν αὐτοῖς ταμιεύοντατοῦ πλήθους τῶν πολεμίων ἀπολαβεῖνὅσοις ἐθέλοιεν αὐτοὶ μάχεσθαι, καὶ τοὺςστρατιώτας καθορᾶν κελεύσας τὴν φάλαγ-γα τῷ ῥείθρῳ διαλελυμένην καὶ τοὺς μὲνἤδη διαβεβηκότας, τοὺς δὲ μέλλοντας,προσέταξε Δημαρέτῳ λαβόντι τοὺς ἱππεῖςἐμβαλεῖν εἰς τοὺς Καρχηδονίους καὶ συντα-ράξαι τὸν διάκοσμον αὐτῶν τῆς παρατάξε-ως οὔπω καθεστώσης. αὐτὸς δὲ καταβὰςεἰς τὸ πεδίον, τὰ μὲν κέρατα τοῖς ἄλλοιςΣικελιώταις ἀπέδωκεν, ἀναμείξας ἑκα-τέρῳ τῶν ξένων οὐ πολλούς, ἐν μέσῳ δὲ

55

καὶ κρατῆρας καὶ τὴν ἄλλην ἐν ἀργύρῳ καὶχρυσῷ κατασκευὴν εἰς πεντήκοντα τα-λάντων λόγον. γενόμενος δ’ ἐν Ἀμφιπόλειπρῶτον, εἶτ’ ἐκεῖθεν ἐν Γαληψῷ, καὶ τοῦφόβου μικρὸν ὑπανέντος, εἰς τὸ συγγενὲςκαὶ πρεσβύτατον αὐτοῦ τῶν νοσημάτωντὴν μικρολογίαν αὖθις ὑπενεχθείς, ὠδύρε-το πρὸς τοὺς φίλους ὡς τῶν Ἀλεξάνδρουτοῦ μεγάλου χρυσωμάτων ἔνια τοῖς Κρησὶδιερριφὼς ὑπ’ ἀγνοίας, καὶ παρεκάλει τοὺςἔχοντας ἀντιβολῶν καὶ δακρύων ἀμείψα-σθαι πρὸς νόμισμα. τοὺς μὲν οὖν ἐπιστα-μένους ἀκριβῶς αὐτὸν οὐκ ἔλαθε κρητίζωνπρὸς Κρῆτας, οἱ δὲ πεισθέντες καὶ ἀπο-δόντες ἀπεστερήθησαν. οὐ γὰρ ἀπέδωκετἀργύριον, ἀλλὰ τριάκοντα τάλαντα κερ-δάνας ἀπὸ τῶν φίλων, ἃ μικρὸν ὕστερονἔμελλον οἱ πολέμιοι λήψεσθαι, μετ’ αὐτῶνδιέπλευσεν εἰς Σαμοθρᾴκην, καὶ διαφεύ-γων ἐπὶ τοὺς <Καβείρους κατέδυσενἱκέτευεν.

130

[24] Ἀεὶ μὲν οὖν λέγονται γεγονέναι φιλο-βασιλεῖς οἱ Μακεδόνες, τότε δ’ ὡς ἐρεί-σματι κεκλασμένῳ πάντων ἅμα συμπε-σόντων, ἐγχειρίζοντες αὑτοὺς τῷ Αἰμιλίῳδύο ἡμέραις ὅλης κύριον αὐτὸν κατέστησανΜακεδονίας. καὶ δοκεῖ τοῦτο μαρτυρεῖντοῖς εὐτυχίᾳ τινὶ τὰς πράξεις ἐκείνας γεγο-νέναι φάσκουσιν. ἔτι δὲ καὶ τὸ περὶ τὴν θυ-σίαν σύμπτωμα δαιμόνιον ἦν· ἐν Ἀμφι-πόλει γὰρ θύοντος τοῦ Αἰμιλίου καὶ τῶν ἱε-ρῶν ἐνηργμένων, κεραυνὸς ἐνσκήψας εἰςτὸν βωμὸν ἐπέφλεξε καὶ συγκαθήγισε τὴνἱερουργίαν. ὑπερβάλλει δὲ θειότητι πάντακαὶ τύχῃ τὰ τῆς φήμης. ἦν μὲν γὰρ ἡμέρατετάρτη νενικημένῳ Περσεῖ περὶ Πύδναν,ἐν δὲ τῇ Ῥώμῃ τοῦ δήμου θεωροῦντος ἱπ-πικοὺς ἀγῶνας, ἐξαίφνης ἐνέπεσε λόγος εἰςτὸ πρῶτον τοῦ θεάτρου μέρος, ὡς Αἰμίλιοςμεγάλῃ μάχῃ νενικηκὼς Περσέα κατα-στρέφοιτο σύμπασαν Μακεδονίαν. ἐκ δὲτούτου ταχὺ τῆς φήμης ἀναχεομένης εἰς τὸ

131

ραλέον, ἐπεδείκνυον τοῖς στρατιώταις, καὶπρὸς εὐχὰς θεῶν καὶ ἀνακλήσεις ἐτράπο-ντο πάντες.[27] Τὸ μὲν οὖν ἔτος ἱσταμένου θέρουςεἶχεν ὥραν καὶ λήγοντι μηνὶ Θαργηλιῶνιπρὸς τὰς τροπὰς ἤδη συνῆπτε τὸν καιρόν·ὁμίχλην δὲ τοῦ ποταμοῦ πολλὴν ἀναδι-δόντος, πρῶτον μὲν ἀπεκρύπτετο ζόφῳ τὸπεδίον, καὶ σύνοπτον οὐδὲν ἦν ἀπὸ τῶν πο-λεμίων, πλὴν ἠχή τις ἄκριτος καὶ συμμι-γὴς ἄνω πρὸς τὸν λόφον ἐχώρει πρόσωθεν,ἀνισταμένης στρατιᾶς τοσαύτης. ὡς δ'ἀναβάντες ἐπὶ τὸν λόφον ἔστησαν οἱ Κορίν-θιοι καὶ θέμενοι τὰς ἀσπίδας διανεπαύο-ντο, τοῦ ἡλίου παραφαινομένου καὶ μετεω-ρίζοντος τὴν ἀναθυμίασιν, ὁ μὲν θολερὸςἀὴρ ἀθροιζόμενος πρὸς τὰ ὑψηλὰ καὶ συνι-στάμενος κατενέφωσε τὰς ἀκρωρείας, τῶνδ' ὑπὸ πόδας τόπων ἀνακαθαιρομένων ὅ τεΚριμισὸς ἐξεφάνη καὶ διαβαίνοντες αὐτὸνὤφθησαν οἱ πολέμιοι, πρώτοις μὲν τοῖς τε-

54

ἀνεσταυρωκέναι τὸ σῶμα, διὰ τὴν στρατη-γίαν ὀργισθέντας, αὐτοὺς δὲ συνάγειν με-γάλην δύναμιν, ὡς ἔτους ὥρᾳ διαβησο-μένους εἰς Σικελίαν.[23] Τῶν δὲ γραμμάτων τούτων παρὰ τοῦΤιμολέοντος κομισθέντων, καὶ πρέσβεωνἅμα παρόντων Συρακοσίων καὶ δεομένωνἐπιμεληθῆναι τῆς πόλεως καὶ γενέσθαιπάλιν ἐξ ὑπαρχῆς οἰκιστάς, οὐχ ἥρπασανοἱ Κο ρίνθιοι τὴν πλεονεξίαν, οὐδὲ προσε-ποίησαν ἑαυτοῖς τὴν πόλιν, ἀλλὰ πρῶτονμὲν ἐπιόντες τοὺς ἱεροὺς ἀγῶνας ἐν τῇ Ἑλ-λάδι καὶ τὰς μεγίστας τῶν πανηγύρεων,ἀνηγόρευον ὑπὸ κηρύκων, ὅτι Κορίνθιοικαταλελυκότες τὴν ἐν Συρακούσαις τυραν-νίδα, καὶ τὸν τύραννον ἐξεληλακότες, καλο-ῦσι Συρακοσίους καὶ τῶν ἄλλων Σικελιω-τῶν τὸν βουλόμενον οἰκεῖν τὴν πόλιν ἐλευ-θέρους καὶ αὐτονόμους, ἐπ' ἴσοις καὶ δικαί-οις τὴν χώραν διαλαχόντας· ἔπειτα δια-πέμποντες ἀγγέλους εἰς τὴν Ἀσίαν καὶ τὰς

47

ῖναι προαιρέσεως καὶ μηδὲν εἰπεῖν μηδὲπρᾶξαι χάριτι τῶν πολλῶν, ἀλλὰ τοῖςπρώτοις καὶ κρατίστοις ἀεὶ συνεξετάζε-σθαι περὶ τὴν πολιτείαν. ὃ καὶ χρόνοιςὕστερον Ἄππιος ὠνείδισεν Ἀφρικανῷ Σκι-πίωνι. μέγιστοι γὰρ ὄντες ἐν τῇ πόλει τότετὴν τιμητικὴν ἀρχὴν μετῄεσαν, ὁ μὲν τὴνβουλὴν ἔχων καὶ τοὺς ἀρίστους περὶ αὑτόν(αὕτη γὰρ Ἀππίοις ἡ πολιτεία πάτριος), ὁδὲ μέγας μὲν ὢν ἐφ’ ἑαυτοῦ, μεγάλῃ δ’ ἀεὶτῇ παρὰ τοῦ δήμου χάριτι καὶ σπουδῇ κε-χρημένος. ὡς οὖν ἐμβάλλοντος εἰς ἀγορὰντοῦ Σκιπίωνος κατεῖδε παρὰ πλευρὰν ὁἌππιος ἀνθρώπους ἀγεννεῖς καὶ δεδουλευ-κότας, ἀγοραίους δὲ καὶ δυναμένους ὄχλονσυναγαγεῖν καὶ σπουδαρχίᾳ καὶ κραυγῇπάντα πράγματα βιάσασθαι, μέγα βοήσας„ὦ Παῦλε“ εἶπεν „Αἰμίλιε, στέναξον ὑπὸγῆς, αἰσθόμενος ὅτι σου τὸν υἱὸν Αἰμίλιοςὁ κῆρυξ καὶ Λικίννιος Φιλόνικος ἐπὶ τιμη-τείαν κατάγουσιν.“ ἀλλὰ Σκιπίων μὲν

160

αὐτὸς ἦν ἀπόλαυσμα καὶ θέαμα τοῖς παρο-ῦσι, καὶ πρὸς τοὺς θαυμάζοντας τὴν ἐπι-μέλειαν ἔλεγε, τῆς αὐτῆς εἶναι ψυχῆς πα-ρατάξεώς τε προστῆναι καλῶς καὶ συμπο-σίου, τῆς μὲν ὅπως φοβερωτάτη τοῖς πολε-μίοις, τοῦ δ’ ὡς εὐχαριστότατον ᾖ τοῖς συ-νοῦσιν. οὐδενὸς δ’ ἧττον αὐτοῦ τὴν ἐλευθε-ριότητα καὶ τὴν μεγαλοψυχίαν ἐπῄνουν οἱἄνθρωποι, πολὺ μὲν ἀργύριον πολὺ δὲ χρυ-σίον ἐκ τῶν βασιλικῶν ἠθροισμένον οὐδ’ἰδεῖν ἐθελήσαντος, ἀλλὰ τοῖς ταμίαις εἰς τὸδημόσιον παραδόντος. μόνα τὰ βιβλία τοῦβασιλέως φιλογραμματοῦσι τοῖς υἱέσινἐπέτρεψεν ἐξελέσθαι, καὶ διανέμων ἀριστε-ῖα τῆς μάχης Αἰλίῳ Τουβέρωνι τῷ γαμ-βρῷ φιάλην ἔδωκε πέντε λιτρῶν ὁλκήν.οὗτός ἐστι Τουβέρων, ὃν ἔφαμεν μετὰ συγ-γενῶν οἰκεῖν ἑκκαιδέκατον, ἀπὸ γηδίου μι-κροῦ διατρεφομένων ἁπάντων. καὶ πρῶτονἄργυρον ἐκεῖνόν φασιν εἰς τὸν Αἰλίωνοἶκον εἰσελθεῖν, ὑπὲρ ἀρετῆς καὶ τιμῆς

141

νήσους, ὅπου πλείστους ἐπυνθάνοντο τῶνφυγάδων διεσπαρμένους κατοικεῖν, παρε-κάλουν ἰέναι πάντας εἰς Κόρινθον, ὡς Κο-ρινθίων ἀσφαλῆ πομπὴν καὶ πλοῖα καὶστρατηγοὺς παρεξόντων ἰδίοις τέλεσιν εἰςΣυρακούσας. κηρυσσομένων δὲ τούτων, ἡμὲν πόλις τὸν δικαιότατον καὶ κάλλιστονἀπελάμβανεν ἔπαινον καὶ ζῆλον, ἐλευθερο-ῦσα μὲν ἀπὸ τῶν τυράννων, σῴζουσα δ'ἀπὸ τῶν βαρβάρων, ἀποδιδοῦσα δὲ τοῖςπολίταις τὴν χώραν. οἱ δὲ συνελθόντες εἰςΚόρινθον οὐκ ὄντες ἱκανοὶ τὸ πλῆθος, ἐδεή-θησαν ἐκ Κορίνθου καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδοςπαραλαβεῖν συνοίκους· καὶ γενόμενοι μυρί-ων οὐκ ἐλάττους, κατέπλευσαν εἰς Συρα-κούσας. ἤδη δὲ καὶ τῶν ἐξ Ἰταλίας καὶ Σι-κελίας πολλοὶ τῷ Τιμολέοντι συνεληλύθει-σαν, καὶ γενομένοις αὐτοῖς ἑξακισμυρίοιςτὸ πλῆθος, ὡς Ἄθανις εἴρηκε, τὴν μὲνχώραν διένειμε, τὰς δ' οἰκίας ἀπέδοτο χιλί-ων ταλάντων, ἅμα μὲν ὑπολειπόμενος τοῖς

48

νοις· καὶ παροιμία τις ἐκ τούτου γέγονε,τὸν ἐπισφαλῶς νοσοῦντα δεῖσθαι [τοῦτον]τοῦ σελίνου. βουλόμενος οὖν αὐτοὺς ἀπαλ-λάξαι τῆς δεισιδαιμονίας καὶ τὴν δυσελπι-στίαν ἀφελεῖν, ὁ Τιμολέων ἐπιστήσας τὴνπορείαν ἄλλα τε <πολλὰ> πρέποντα τῷκαιρῷ διελέχθη, καὶ τὸν στέφανον αὐτοῖςἔφη πρὸ τῆς νίκης κομιζόμενον αὐτομάτωςεἰς τὰς χεῖρας ἥκειν, ᾧπερ Κορίνθιοι στε-φανοῦσι τοὺς Ἴσθμια νικῶντας, ἱερὸν καὶπάτριον στέμμα <τὸ> τοῦ σελίνου νομίζο-ντες. ἔτι γὰρ τότε τῶν Ἰσθμίων, ὥσπερ νῦντῶν Νεμείων, τὸ σέλινον ἦν στέφανος, οὐπάλαι δ' ἡ πίτυς γέγονεν. ἐντυχὼν οὖν ὁΤιμολέων ὥσπερ εἴρηται τοῖς στρα-τιώταις, καὶ λαβὼν τῶν σελίνων, κατε-στέψατο πρῶτος αὐτός, εἶθ' οἱ περὶ αὐτὸνἡγεμόνες καὶ τὸ πλῆθος. οἱ δὲ μάντεις κα-τιδόντες ἀετοὺς δύο προσφερομένους, ὧν ὁμὲν δράκοντα τοῖς ὄνυξιν ἔφερε διαπεπαρ-μένον, ὁ δ' ἵπτατο κεκλαγὼς μέγα καὶ θαρ-

53

εἰσαγόμενον, τὸν δ’ ἄλλον χρόνον οὔτ’αὐτοὺς οὔτε γυναῖκας ἀργύρου χρῄζειν ἢχρυσοῦ.[29] Διῳκημένων δὲ πάντων αὐτῷ καλῶς,ἀσπασάμενος τοὺς Ἕλληνας, καὶ παρακα-λέσας τοὺς Μακεδόνας μεμνῆσθαι τῆς δε-δομένης ὑπὸ Ῥωμαίων ἐλευθερίας, σῴζο-ντας αὐτὴν δι’ εὐνομίας καὶ ὁμονοίας,ἀνέζευξεν ἐπὶ τὴν Ἤπειρον, ἔχων δόγμασυγκλήτου τοὺς συμμεμαχημένους αὐτῷτὴν πρὸς Περσέα μάχην στρατιώτας ἀπὸτῶν ἐκεῖ πόλεων ὠφελῆσαι. βουλόμενος δὲπᾶσιν ἅμα καὶ μηδενὸς προσδοκῶντος ἀλλ’ἐξαίφνης ἐπιπεσεῖν, μετεπέμψατο τοὺςπρώτους ἐξ ἑκάστης πόλεως ἄνδρας δέκα,καὶ προσέταξεν αὐτοῖς, ὅσος ἄργυρός ἐστικαὶ χρυσὸς ἐν οἰκίαις καὶ ἱεροῖς, ἡμέρᾳῥητῇ καταφέρειν. ἑκάστοις δὲ συνέπεμψενὡς ἐπ’ αὐτὸ δὴ τοῦτο φρουρὰν στρατιωτῶνκαὶ ταξίαρχον, προσποιούμενον ζητεῖν καὶπαραλαμβάνειν τὸ χρυσίον. ἐνστάσης δὲ

142

καταφοραῖς καὶ συνέχειν ἐγρηγορότα πάσῃμηχανῇ, μέχρι οὗ τοῦτον τὸν τρόπον ἐκπο-νηθεὶς ἐτελεύτησεν. ἐτελεύτησε δὲ καὶ τῶνπαιδίων τὰ δύο· τὸν δὲ τρίτον, Ἀλέξαν-δρον, εὐφυᾶ μὲν ἐν τῷ τορεύειν καὶ λε-πτουργεῖν γενέσθαι φασίν, ἐκμαθόντα δὲτὰ Ῥωμαϊκὰ γράμματα καὶ τὴν διάλεκτον,ὑπογραμματεύειν τοῖς ἄρχουσιν, ἐπιδέξιονκαὶ χαρίεντα περὶ ταύτην τὴν ὑπηρεσίανἐξεταζόμενον.[38] Ταῖς δὲ Μακεδονικαῖς πράξεσι τοῦΑἰμιλίου δημοτικωτάτην προσγράφουσιχάριν ὑπὲρ τῶν πολλῶν, ὡς τοσούτων εἰςτὸ δημόσιον τότε χρημάτων ὑπ’ αὐτοῦ τε-θέντων, ὥστε μηκέτι δεῆσαι τὸν δῆμονεἰσενεγκεῖν ἄχρι τῶν Ἱρτίου καὶ Πάνσαχρόνων, οἳ περὶ τὸν πρῶτον Ἀντωνίου καὶΚαίσαρος πόλεμον ὑπάτευσαν. κἀκεῖνο δ’ἴδιον καὶ περιττὸν τοῦ Αἰμιλίου, τὸ σπου-δαζόμενον ὑπὸ τοῦ δήμου καὶ τιμώμενονδιαφερόντως ἐπὶ τῆς ἀριστοκρατικῆς με-

159

ὁδὸν ἀποδειλιάσαντες ἀνεχώρησαν, ὡς οὐχὑγιαίνοντος τοῦ Τιμολέοντος, ἀλλὰ μαινο-μένου παρ' ἡλικίαν, [καὶ] πρὸς ἑπτὰ μυ-ριάδας πολεμίων μετὰ πεντακισχιλίων πε-ζῶν καὶ χιλίων ἱππέων βαδίζοντος, καὶδιαρτῶντος ὁδὸν ἡμερῶν ὀκτὼ τὴν δύναμινἀπὸ τῶν Συρακουσῶν, ὅθεν οὔτε σωθῆναιτοῖς φεύγουσιν οὔτε ταφῆναι τοῖς πεσοῦσιναὐτῶν ὑπάρξειν. τούτους μὲν οὖν Τιμο-λέων κέρδος ἡγεῖτο πρὸ τῆς μάχης φανερο-ὺς γεγονότας, τοὺς δ' ἄλλους ἐπιρρώσαςκατὰ τάχος ἦγε πρὸς τὸν Κριμισὸν ποτα-μόν, ὅπου καὶ τοὺς Καρχηδονίους ἤκουσεσυνάπτειν.[26] Ἀναβαίνοντι δ' αὐτῷ πρὸς λόφον, ὃνὑπερβαλόντες ἔμελλον κατόψεσθαι τὸστράτευμα καὶ τὴν δύναμιν τῶν πολεμίων,ἐμβάλλουσιν ἡμίονοι σέλινα κομίζοντες,καὶ τοῖς στρατιώταις εἰσῆλθε πονηρὸνεἶναι τὸ σημεῖον, ὅτι τὰ μνήματα τῶν νε-κρῶν εἰώθαμεν ἐπιεικῶς στεφανοῦν σελί-

52

ἀρχαίοις Συρακοσίοις ἐξωνεῖσθαι τὰςαὑτῶν, ἅμα δὲ χρημάτων εὐπορίαν τῷδήμῳ μηχανώμενος, οὕτως πενομένῳ καὶπρὸς τἆλλα καὶ πρὸς τὸν πόλεμον, ὥστεκαὶ τοὺς <τῶν τυράννων> ἀνδριάντας ἀπο-δόσθαι, ψήφου διαφερομένης ὑπὲρ ἑκάστουκαὶ γινομένης κατηγορίας, ὥσπερ ἀν-θρώπων εὐθύνας διδόντων· ὅτε δή φασι τὸνΓέλωνος ἀνδριάντα τοῦ παλαιοῦ τυράννουδιατηρῆσαι τοὺς Συρακοσίους, καταχειρο-τονουμένων τῶν ἄλλων, ἀγαμένους καὶ τι-μῶντας τὸν ἄνδρα τῆς νίκης ἣν πρὸς ἹμέρᾳΚαρχηδονίους ἐνίκησεν.[24] Οὕτω δὲ τῆς πόλεως ἀναζωπυρούσηςκαὶ πληρουμένης, ἐπιρρεόντων πανταχόθενεἰς αὐτὴν τῶν πολιτῶν, βουλόμενος ὁ Τι-μολέων καὶ τὰς ἄλλας πόλεις ἐλευθερῶσαικαὶ παντάπασιν ἐκκόψαι τῆς Σικελίας τὰςτυραννίδας, ἐπὶ τὰς χώρας αὐτῶν στρατεύ-ων, Ἱκέτην μὲν ἠνάγκασεν ἀποστάνταΚαρχηδονίων ὁμολογῆσαι τὰς ἀκροπόλεις

49

παράδειγμα τῆς ἀνθρωπίνης ἀσθενείας τοῦθριαμβευομένου τὸν θριαμβεύοντα· πλὴνὅτι Περσεὺς μὲν ἔχει καὶ νενικημένος τοὺςπαῖδας, Αἰμίλιος δὲ τοὺς αὑτοῦ νικήσαςἀπέβαλεν.“[37] Οὕτω μὲν εὐγενεῖς καὶ μεγάλουςλόγους τὸν Αἰμίλιον ἐξ ἀπλάστου καὶ ἀλη-θινοῦ φρονήματος ἐν τῷ δήμῳ διαλεχθῆναιλέγουσι. τῷ δὲ Περσεῖ, καίπερ οἰκτίραςτὴν μεταβολὴν καὶ μάλα βοηθῆσαι προθυ-μηθείς, οὐδὲν εὕρετο πλὴν μεταστάσεως ἐκτοῦ καλουμένου κάρκερε παρ’ αὐτοῖς εἰςτόπον καθαρὸν καὶ φιλανθρωποτέραν δίαι-ταν, ὅπου φρουρούμενος, ὡς μὲν οἱ πλε-ῖστοι γεγράφασιν, ἀπεκαρτέρησεν, ἔνιοι δὲτῆς τελευτῆς ἴδιόν τινα καὶ παρηλλαγμένοντρόπον ἱστοροῦσι. μεμψαμένους γάρ τι καὶθυμωθέντας αὐτῷ τοὺς περὶ τὸ σῶμα στρα-τιώτας, ὡς ἕτερον οὐδὲν ἠδύναντο λυπεῖνκαὶ κακοῦν αὐτόν, ἐξείργειν τῶν ὕπνων,καὶ προσέχοντας ἀκριβῶς ἐνίστασθαι ταῖς

158

τῆς ἡμέρας, ὑφ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν ἅμα και-ρὸν ὁρμήσαντες ἐτράποντο πρὸς καταδρο-μὴν καὶ διαρπαγὴν τῶν πόλεων, ὥσθ’ ὥρᾳμιᾷ πεντεκαίδεκα μὲν ἀνθρώπων ἐξανδρα-ποδισθῆναι μυριάδας, ἑβδομήκοντα δὲπόλεις πορθηθῆναι, γενέσθαι δ’ ἀπὸ τοσαύ-της φθορᾶς καὶ πανωλεθρίας ἑκάστῳ στρα-τιώτῃ τὴν δόσιν οὐ μείζον’ ἕνδεκα δραχ-μῶν, φρῖξαι δὲ πάντας ἀνθρώπους τὸ τοῦπολέμου τέλος, εἰς μικρὸν οὕτω τὸ καθ’ἕκαστον λῆμμα καὶ κέρδος ἔθνους ὅλου κα-τακερματισθέντος.[30] Αἰμίλιος μὲν οὖν τοῦτο πράξας μάλι-στα παρὰ τὴν αὑτοῦ φύσιν, ἐπιεικῆ καὶχρηστὴν οὖσαν, εἰς Ὠρικὸν κατέβη, κἀκε-ῖθεν εἰς Ἰταλίαν μετὰ τῶν δυνάμεων πε-ραιωθείς, ἀνέπλει τὸν Θύβριν ποταμὸν ἐπὶτῆς βασιλικῆς ἑκκαιδεκήρους, κατεσκευα-σμένης εἰς κόσμον ὅπλοις αἰχμαλώτοις καὶφοινικίσι καὶ πορφύραις ***ως καὶ πανη-γυρ*** ἔξωθεν, ὥστε τρόπον τινὰ θριαμβι-

143

κατασκάψειν καὶ βιοτεύσειν ἰδιώτην ἐν Λε-οντίνοις· Λεπτίνου δὲ τοῦ τυραννοῦντοςἈπολλωνίας καὶ συχνῶν ἄλλων πολιχνίων,ὡς ἐκινδύνευε κατὰ κράτος ἁλῶναι, παρα-δόντος αὑτόν, φεισάμενος εἰς Κόρινθονἀπέστειλε, καλὸν ἡγούμενος ἐν τῇ μητρο-πόλει τοὺς τῆς Σικελίας τυράννους ὑπὸτῶν Ἑλλήνων ἀποθεωρεῖσθαι φυγαδικῶςκαὶ ταπεινῶς ζῶντας. τοὺς δὲ μισθοφόρουςβουλόμενος ἐκ τῆς πολεμίας ὠφελεῖσθαικαὶ μὴ σχολάζειν, αὐτὸς μὲν εἰς τὰς Συρα-κούσας ἐπανῆλθε, τῇ καταστάσει τῆς πολι-τείας προσέξων, καὶ τοῖς ἥκουσιν ἐκ Κο-ρίνθου νομοθέταις Κεφάλῳ καὶ Διονυσίῳτὰ κυριώτατα καὶ κάλλιστα συνδιαθήσων,τοὺς δὲ περὶ Δείναρχον καὶ Δημάρετον εἰςτὴν τῶν Καρχηδονίων ἐξέπεμψεν ἐπι-κράτειαν, οἳ πόλεις πολλὰς ἀφιστάντεςτῶν βαρβάρων οὐ μόνον αὐτοὶ διῆγον ἐνἀφθόνοις, ἀλλὰ καὶ χρήματα παρεσκεύαζονεἰς τὸν πόλεμον ἀπὸ τῶν ἁλισκομένων.

50

[25] Ἐν τούτῳ δὲ Καρχηδόνιοι καταπλέου-σιν εἰς τὸ Λιλύβαιον, ἄγοντες ἑπτὰ μυ-ριάδας στρατοῦ καὶ τριήρεις διακοσίας καὶπλοῖα χίλια, κομίζοντα μηχανὰς καὶτέθριππα καὶ σῖτον ἄφθονον καὶ τὴν ἄλληνπαρασκευήν, ὡς οὐκέτι ποιησόμενοι κατὰμέρος τὸν πόλεμον, ἀλλ' ὁμοῦ πάσης Σικε-λίας ἐξελάσοντες τοὺς Ἕλληνας· ἦν γὰρ ἡδύναμις ἐξαρκοῦσα καὶ μὴ νοσοῦντας μηδὲδιεφθαρμένους ὑπ' ἀλλήλων συλλαβέσθαιΣικελιώτας. πυθόμενοι δὲ πορθεῖσθαι τὴνἐπικράτειαν αὐτῶν, εὐθὺς ὀργῇ πρὸς τοὺςΚορινθίους ἐχώρουν, Ἀσδρούβα καὶ Ἀμίλ-κα στρατηγούντων. τῆς δ' ἀγγελίας ὀξέωςεἰς Συρακούσας ἀφικομένης, οὕτω κατε-πλάγησαν οἱ Συρακόσιοι πρὸς τὸ μέγεθοςτῆς δυνάμεως, ὥστε μόλις τῷ Τιμολέοντιτρισχιλίους ἀπὸ τοσούτων μυριάδων ὅπλαλαβόντας τολμῆσαι συν<εξ>ελθεῖν. οἱ δὲμισθοφόροι τετρακισχίλιοι τὸ πλῆθοςἦσαν· καὶ τούτων αὖθις ὅσον χίλιοι καθ'

51

κῆς πομπῆς προαπολαύειν τοὺς Ῥωμαίους,τῷ ῥοθίῳ σχέδην ὑπάγοντι τὴν ναῦν ἀντι-παρεξάγοντας. Οἱ δὲ στρατιῶται τοῖς βα-σιλικοῖς χρήμασιν ἐποφθαλμίσαντες, ὡςοὐχ ὅσων ἠξίουν ἔτυχον, ὠργίζοντο μὲνἀδήλως διὰ τοῦτο καὶ χαλεπῶς εἶχον πρὸςτὸν Αἰμίλιον, αἰτιώμενοι δὲ φανερῶς ὅτιβαρὺς γένοιτο καὶ δεσποτικὸς αὐτοῖς ἄρ-χων, οὐ πάνυ προθύμως ἐπὶ τὴν ὑπὲρ τοῦθριάμβου σπουδὴν ἀπήντησαν. αἰσθόμενοςδὲ τοῦτο Σέρβιος Γάλβας, ἐχθρὸς Αἰμιλί-ου, γεγονὼς δὲ τῶν ὑπ’ αὐτὸν χιλιάρχων,ἐθάρρησεν ἀναφανδὸν εἰπεῖν ὡς οὐ δοτέονεἴη τὸν θρίαμβον. ἐνεὶς δὲ πολλὰς τῷ στρα-τιωτικῷ πλήθει διαβολὰς κατὰ τοῦ στρα-τηγοῦ, καὶ τὴν οὖσαν ὀργὴν ἔτι μᾶλλονἐξερεθίσας, ᾐτεῖτο παρὰ τῶν δημάρχωνἄλλην ἡμέραν· ἐκείνην γὰρ οὐκ ἐξαρκεῖν τῇκατηγορίᾳ, τέσσαρας ἔτι λοιπὰς ὥραςἔχουσαν. τῶν δὲ δημάρχων λέγειν αὐτὸν εἴτι βούλεται κελευόντων, ἀρξάμενος μακρῷ

144

κατὰ πλοῦν ἐδεδίειν τὴν μεταβολὴν τοῦδαίμονος ἐπ’ εὐτυχίᾳ τοσαύτῃ, τοσοῦτονστρατὸν νενικηκότα καὶ λάφυρα καὶ βασι-λεῖς αἰχμαλώτους κομίζων. οὐ μὴν ἀλλὰκαὶ σωθεὶς πρὸς ὑμᾶς, καὶ τὴν πόλιν ὁρῶνεὐφροσύνης καὶ ζήλου καὶ θυσιῶν γέμου-σαν, ἔτι τὴν Τύχην δι’ ὑποψίας εἶχον,εἰδὼς οὐδὲν εἰλικρινὲς οὐδ’ ἀνεμέσητον ἀν-θρώποις τῶν μεγάλων χαριζομένην. καὶτοῦτον οὐ πρότερον ἡ ψυχὴ τὸν φόβον ὠδί-νουσα καὶ περισκοπουμένη τὸ μέλλον ὑπὲρτῆς πόλεως ἀφῆκεν, ἢ τηλικαύτῃ με προ-σπταῖσαι δυστυχίᾳ περὶ τὸν οἶκον, υἱῶνἀρίστων, οὓς ἐμαυτῷ μόνους ἐλιπόμην δια-δόχους, ταφὰς ἐπαλλήλους ἐν ἡμέραις ἱε-ραῖς μεταχειρισάμενον. νῦν οὖν ἀκίνδυνόςεἰμι τὰ μέγιστα καὶ θαρρῶ, καὶ νομίζω τὴνΤύχην ὑμῖν παραμενεῖν ἀβλαβῆ καὶβέβαιον. ἱκανῶς γὰρ ἐμοὶ καὶ τοῖς ἐμοῖςκακοῖς εἰς τὴν τῶν κατωρθωμένων ἀπο-κέχρηται νέμεσιν, οὐκ ἀφανέστερον ἔχουσα

157

80

φύροις, οὐδ' ἀπὸ συγγενῶν φόνου καὶ ὁμο-φύλων [ ἀναθημάτων] μνήμας ἀτερπεῖςἔχοντας. ἀλλὰ βαρβαρικὰ σκῦλα, καλλί-σταις ἐπιγραφαῖς δηλοῦντα μετὰ τῆς ἀν-δρείας τῶν νενικηκότων τὴν δικαιοσύνην,ὅτι "Κορίνθιοι καὶ Τιμολέων ὁ στρατηγός,ἐλευθερώσαντες τοὺς Σικελίαν οἰκοῦνταςἝλληνας ἀπὸ Καρχηδονίων, χαριστήριαθεοῖς ἀνέθηκαν."[30] Ἐκ τούτου καταλιπὼν ἐν τῇ πολεμίᾳτοὺς μισθοφόρους, ἄγοντας καὶ φέρονταςτὴν τῶν Καρχηδονίων ἐπικράτειαν, αὐτὸςἧκεν εἰς Συρακούσας, καὶ τοὺς χιλίους μι-σθοφόρους ἐκείνους, ὑφ' ὧν ἐγκατελείφθηπρὸ τῆς μάχης, ἐξεκήρυξε τῆς Σικελίαςκαὶ πρὶν ἢ δῦναι τὸν ἥλιον ἠνάγκασεν ἐκΣυρακουσῶν ἀπελθεῖν. οὗτοι μὲν οὖν δια-πλεύσαντες εἰς Ἰταλίαν ἀπώλοντο παρα-σπονδηθέντες ὑπὸ Βρεττίων, καὶ δίκηνταύτην τὸ δαιμόνιον αὐτοῖς τῆς προδοσίαςἐπέθηκε.

61

ας, ἀλλὰ παραμυθουμένου τοὺς πολίτας,δυσπαθοῦντας ἐφ’ οἷς ἐκεῖνος ἐδυστύχησεν.ἔφη γάρ, ὅτι τῶν ἀνθρωπίνων οὐδὲνοὐδέποτε δείσας, τῶν δὲ θείων ὡς ἀπι-στότατον καὶ ποικιλώτατον πρᾶγμα τὴνΤύχην ἀεὶ φοβηθείς, μάλιστα περὶ τοῦτοναὐτῆς τὸν πόλεμον ὥσπερ πνεύματος λα-μπροῦ ταῖς πράξεσι παρούσης, διατελοίημεταβολήν τινα καὶ παλίρροιαν προσδε-χόμενος. „μιᾷ μὲν γὰρ“ εἶπεν „ἡμέρᾳ τὸνἸόνιον ἀπὸ Βρεντεσίου περάσας, εἰς Κέρ-κυραν κατήχθην· πεμπταῖος δ’ ἐκεῖθεν ἐνΔελφοῖς τῷ θεῷ θύσας, ἑτέραις αὖθις αὖπέντε τὴν δύναμιν ἐν Μακεδονίᾳ παρέλα-βον, καὶ τὸν εἰωθότα συντελέσας καθαρμὸναὐτῆς καὶ τῶν πράξεων εὐθὺς ἐναρξάμε-νος, ἐν ἡμέραις ἄλλαις πεντεκαίδεκα τὸκάλλιστον ἐπέθηκα τῷ πολέμῳ τέλος. ἀπι-στῶν δὲ τῇ Τύχῃ διὰ τὴν εὔροιαν τῶνπραγμάτων, ὡς ἄδεια πολλὴ καὶ κίνδυνοςοὐδεὶς ἦν ἀπὸ τῶν πολεμίων, μάλιστα

156

καὶ βλασφημίας ἔχοντι παντοδαπὰςχρῆσθαι λόγῳ, τὸν χρόνον ἀνήλωσε τῆςἡμέρας· καὶ γενομένου σκότους, οἱ μὲν δή-μαρχοι τὴν ἐκκλησίαν ἀφῆκαν, πρὸς δὲ τὸνΓάλβαν οἱ στρατιῶται συνέδραμον θρασύ-τεροι γεγονότες, καὶ συγκροτήσαντεςαὑτοὺς περὶ τὸν ὄρθρον αὖθις καταλαμ-βάνονται τὸ Καπετώλιον· ἐκεῖ γὰρ οἱ δή-μαρχοι τὴν ἐκκλησίαν ἔμελλον ἄξειν.[31] Ἅμα δ’ ἡμέρᾳ τῆς ψήφου δοθείσης, ἥτε πρώτη φυλὴ τὸν θρίαμβον ἀπεψηφίζετο,καὶ τοῦ πράγματος αἴσθησις εἰς τὸν ἄλλονδῆμον καὶ τὴν σύγκλητον κατῄει. καὶ τὸμὲν πλῆθος ὑπεραλγοῦν τῷ προπηλακίζε-σθαι τὸν Αἰμίλιον ἐν φωναῖς ἦν ἀπράκτοις,οἱ δὲ γνωριμώτατοι τῶν ἀπὸ βουλῆς, δει-νὸν εἶναι τὸ γινόμενον βοῶντες, ἀλλήλουςπαρεκάλουν ἐπιλαβέσθαι τῆς τῶν στρατιω-τῶν ἀσελγείας καὶ θρασύτητος, ἐπὶ πᾶνἀφιξομένης ἄνομον ἔργον καὶ βίαιον, εἰ μη-δὲν ἐμποδὼν αὐτοῖς γένοιτο *** Παῦλον

145

Τῶν δὲ περὶ [τὸν] Μάμερκον τὸν Κατάνηςτύραννον καὶ Ἱκέτην, εἴτε φθόνῳ τῶν κα-τορθουμένων ὑπὸ Τιμολέοντος, εἴτε φοβου-μένων αὐτὸν ὡς ἄπιστον καὶ ἄσπονδονπρὸς τοὺς τυράννους, συμμαχίαν ποιησα-μένων πρὸς τοὺς Καρχηδονίους καὶ κελευ-σάντων πέμπειν δύναμιν καὶ στρατηγόν, εἰμὴ παντάπασι βούλονται Σικελίας ἐκπεσε-ῖν, <ἐπ>έπλευσε Γέσκων, ναῦς μὲν ἔχωνἑβδομήκοντα, μισθοφόρους δὲ προσλαβὼνἝλληνας, οὔπω πρότερον Ἕλλησι χρησα-μένων Καρχηδονίων, ἀλλὰ τότε θαυμα-σάντων ὡς ἀνυποστάτους καὶ μαχιμω-τάτους ἀνθρώπων ἁπάντων. συστάντες δὲκοινῇ μετ' ἀλλήλων ἅπαντες, ἐν τῇ Μεσση-νίᾳ τετρακοσίους τῶν παρὰ Τιμολέοντοςξένων ἐπικούρους πεμφθέντας ἀπέκτειναν,ἐν δὲ τῇ Καρχηδονίων ἐπικρατείᾳ περὶ τὰςκαλουμένας Ἱερὰς ἐνεδρεύσαντες τοὺς μετ'Εὐθύμου τοῦ Λευκαδίου μισθοφόρουςδιέφθειραν. ἐξ ὧν καὶ μάλιστα τὴν Τιμο-

62

ντα Τιμοδήμου Κορίνθιον [τόνδε] θάπτειμὲν <ἀπὸ> διακοσίων μνῶν, ἐτίμησε δ' εἰςτὸν ἅπαντα χρόνον ἀγῶσι μουσικοῖς ἱππι-κοῖς γυμνικοῖς, ὅτι τοὺς τυράννους καταλύ-σας, καὶ τοὺς βαρβάρους καταπολεμήσας,καὶ τὰς μεγίστας τῶν ἀναστάτων πόλεων<ἀν>οικίσας, ἀπέδωκε τοὺς νόμους τοῖςΣικελιώταις." ἐποιήσαντο δὲ τὴν ταφὴντοῦ σώματος ἐν ἀγορᾷ, καὶ στοὰς ὕστερονπεριβαλόντες καὶ παλαίστρας ἐνοικοδομή-σαντες, γυμνάσιον τοῖς νέοις ἀνῆκαν καὶΤιμολεόντειον προσηγόρευσαν. αὐτοὶ δὲχρώμενοι πολιτείᾳ καὶ νόμοις οὓς ἐκεῖνοςκατέστησεν, ἐπὶ πολὺν χρόνον εὐδαιμονο-ῦντες διετέλεσαν.

79

Αἰμίλιον ἀφελέσθαι τῶν ἐπινικίων τιμῶν.ὠσάμενοι δὲ τὸν ὄχλον καὶ ἀναβάντεςἁθρόοι, τοῖς δημάρχοις ἔλεγον ἐπισχεῖντὴν ψηφοφορίαν, ἄχρι ἂν διαλεχθῶσιν ἃβούλονται πρὸς τὸ πλῆθος. ἐπισχόντων δ’αὐτῶν καὶ γενομένης σιωπῆς, ἀνελθὼνἀνὴρ ὑπατικὸς καὶ πολεμίους εἴκοσι καὶτρεῖς ἐκ προκλήσεως ἀνῃρηκώς, ΜᾶρκοςΣερβίλιος, Αἰμίλιον μὲν ἔφη Παῦλον ἡλί-κος αὐτοκράτωρ γένοιτο νῦν μάλιστα γι-νώσκειν, ὁρῶν ὅσης ἀπειθείας γέμοντι καὶκακίας στρατεύματι χρησάμενος οὕτω κα-λὰς κατώρθωσε καὶ μεγάλας πράξεις· θαυ-μάζειν δὲ τὸν δῆμον, εἰ τοῖς ἀπ’ Ἰλλυριῶνκαὶ Λιγύων ἀγαλλόμενος θριάμβοις αὑτῷφθονεῖ τὸν Μακεδόνων βασιλέα ζῶντα καὶτὴν Ἀλεξάνδρου καὶ Φιλίππου δόξαν ἐπι-δεῖν ὑπὸ τοῖς Ῥωμαίων ὅπλοις ἀγομένηναἰχμάλωτον. „πῶς γὰρ οὐ δεινὸν“ εἶπεν,„εἰ φήμης μὲν περὶ νίκης ἀβεβαίου πρότε-ρον εἰς τὴν πόλιν ἐμπεσούσης ἐθύσατε τοῖς

146

πάθους ἀνάλγητον, ἀλλὰ φρῖξαι τὴνὠμότητα τῆς τύχης ἅπαντας, ὡς οὐκᾐδέσατο πένθος τοσοῦτον εἰς οἰκίαν ζήλουκαὶ χαρᾶς καὶ θυσιῶν γέμουσαν εἰσάγου-σα, καὶ καταμειγνύουσα θρήνους καὶδάκρυα παιᾶσιν ἐπινικίοις καὶ θριάμβοις.[36] Οὐ μὴν ἀλλ’ ὁ Αἰμίλιος, ὀρθῶς λογι-ζόμενος ἀνδρείας καὶ θαρραλεότητος ἀν-θρώποις οὐ πρὸς ὅπλα καὶ σαρίσας χρῆσινεἶναι μόνον, ἀλλὰ πρὸς πᾶσαν ὁμαλῶς τύ-χης ἀντίστασιν, οὕτως ἡρμόσατο καὶ κατε-κόσμησε τὴν τῶν παρόντων σύγκρασιν,ὥστε τοῖς ἀγαθοῖς τὰ φαῦλα καὶ τὰ οἰκεῖατοῖς δημοσίοις ἐναφανισθέντα μὴ ταπει-νῶσαι τὸ μέγεθος μηδὲ καθυβρίσαι τὸ ἀξί-ωμα τῆς νίκης. τὸν μὲν γὰρ πρότερον τῶνπαίδων ἀποθανόντα θάψας εὐθὺς ἐθριάμ-βευσεν, ὡς λέλεκται· τοῦ δὲ δευτέρου μετὰτὸν θρίαμβον τελευτήσαντος, συναγαγὼνεἰς ἐκκλησίαν τὸν Ῥωμαίων δῆμον, ἐχρή-σατο λόγοις ἀνδρὸς οὐ δεομένου παραμυθί-

155

κρᾶς προφάσεως τῷ χρόνῳ συνεφαψα-μένης ἐτελεύτησεν. ἡμερῶν δὲ δοθεισῶν,τοῖς μὲν Συρακοσίοις εἰς τὸ παρασκευάσαιτὰ περὶ τὴν ταφήν, τοῖς δὲ περιοίκοις καὶξένοις εἰς τὸ συνελθεῖν, τά τ' ἄλλα λα-μπρᾶς χορηγίας ἔτυχε, καὶ τὸ λέχος οἱψήφῳ τῶν νεανίσκων προκριθέντες ἔφερονκεκοσμημένον διὰ τῶν Διονυσίου τυραννεί-ων τότε κατεσκαμμένων. προὔπεμπον δὲπολλαὶ μυριάδες ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν, ὧνὄψις μὲν ἦν ἑορτῇ πρέπουσα, πάντων ἐστε-φανωμένων καὶ καθαρὰς ἐσθῆτας φορού-ντων, φωναὶ δὲ καὶ δάκρυα, συγκεκραμένατῷ μακαρισμῷ τοῦ τεθνηκότος, οὐ τιμῆςἀφοσίωσιν οὐδὲ λειτουργίαν ἐκ προβουλεύ-ματος, ἀλλὰ πόθον δίκαιον ἐπεδείκνυντοκαὶ χάριν ἀληθινῆς εὐνοίας. τέλος δὲ τῆςκλίνης ἐπὶ τὴν πυρὰν τεθείσης, Δημήτριος,ὃς ἦν μεγαλοφωνότατος τῶν τότε κηρύ-κων, γεγραμμένον ἀνεῖπε κήρυγμα τοιο-ῦτον· "ὁ δῆμος τῶν Συρακοσίων Τιμολέο-

78

λέοντος εὐτυχίαν συνέβη γενέσθαι διώνυ-μον· ἦσαν μὲν γὰρ οὗτοι τῶν μετὰ Φιλομή-λου τοῦ Φωκέως καὶ Ὀνομάρχου Δελφοὺςκαταλαβόντων καὶ μετασχόντων ἐκείνοιςτῆς ἱεροσυλίας. μισούντων δὲ πάντωναὐτοὺς καὶ φυλαττομένων ἐπαράτους γεγο-νότας, πλανώμενοι περὶ τὴν Πελοπόννησονὑπὸ Τιμολέοντος ἐλήφθησαν, ἑτέρων στρα-τιωτῶν οὐκ εὐποροῦντος. ἀφικόμενοι δ' εἰςΣικελίαν, ὅσας μὲν ἐκείνῳ συνηγωνίσαντομάχας, πάσας ἐνίκων, τῶν δὲ πλείστων καὶμεγίστων ἀγώνων τέλος ἐχόντων, ἐκπε-μπόμενοι πρὸς ἑτέρας ὑπ' αὐτοῦ βοηθείαςἀπώλοντο καὶ καταναλώθησαν, οὐχ ὁμοῦπάντες, ἀλλὰ κατὰ μέρος τῆς δίκης αὐτοῖςἀπολογουμένης τῇ Τιμολέοντος εὐτυχίᾳἐπιτιθεμένης, ὅπως μηδεμία τοῖς ἀγαθοῖςἀπὸ τῆς τῶν κακῶν κολάσεως βλάβη γένη-ται. τὴν μὲν οὖν πρὸς Τιμολέοντα τῶνθεῶν εὐμένειαν οὐχ ἧττον ἐν αἷς προ-σέκρουσε πράξεσιν ἢ περὶ ἃς κατώρθου

63

μεμειγμένας γέλωτι, τὰ δὲ παιᾶνας ἐπινι-κίους καὶ τῶν διαπεπραγμένων ἐπαίνουςεἰς τὸν Αἰμίλιον, περίβλεπτον ὄντα καὶ ζη-λωτὸν ὑπὸ πάντων, οὐδενὶ δὲ τῶν ἀγαθῶνἐπίφθονον, πλὴν εἴ τι δαιμόνιον ἄρα τῶνμεγάλων καὶ ὑπερόγκων εἴληχεν εὐτυχιῶνἀπαρύτειν καὶ μειγνύναι τὸν ἀνθρώπινονβίον, ὅπως μηδενὶ κακῶν ἄκρατος εἴη καὶκαθαρός, ἀλλὰ καθ’ Ὅμηρον ἄριστα δο-κῶσι πράττειν, οἷς αἱ τύχαι ῥοπὴν ἐπ’ ἀμ-φότερα τῶν πραγμάτων ἔχουσιν.[35] Ἦσαν γὰρ αὐτῷ τέσσαρες υἱοί, δύομὲν εἰς ἑτέρας ἀπῳκισμένοι συγγενείας,ὡς ἤδη λέλεκται, Σκιπίων καὶ Φάβιος, δύοδὲ παῖδες ἔτι τὴν ἡλικίαν, οὓς ἐπὶ τῆς οἰκί-ας εἶχε τῆς ἑαυτοῦ, γεγονότας ἐξ ἑτέραςγυναικός. ὧν ὁ μὲν ἡμέραις πέντε πρὸ τοῦθριαμβεῦσαι τὸν Αἰμίλιον ἐτελεύτησε τεσ-σαρεσκαιδεκέτης, ὁ δὲ δωδεκέτης μετὰτρεῖς ἡμέρας θριαμβεύσαντος ἐπαπέθανεν,ὥστε μηδένα γενέσθαι Ῥωμαίων τοῦ

154

θεοῖς, εὐχόμενοι τοῦ λόγου τούτου ταχέωςἀπολαβεῖν τὴν ὄψιν, ἥκοντος δὲ τοῦ στρα-τηγοῦ μετὰ τῆς ἀληθινῆς νίκης ἀφαιρεῖσθετῶν μὲν θεῶν τὴν τιμήν, αὑτῶν δὲ τὴν χα-ράν, ὡς φοβούμενοι θεάσασθαι τὸ μέγεθοςτῶν κατορθωμάτων, ἢ φειδόμενοι τοῦ πο-λεμίου βασιλέως· καίτοι κρεῖττον ἦν τῷπρὸς ἐκεῖνον ἐλέῳ, μὴ τῷ πρὸς τὸν αὐτο-κράτορα φθόνῳ λυθῆναι τὸν θρίαμβον. ἀλλ’εἰς τοσαύτην“ ἔφη „τὸ κακόηθες ἐξουσίανπροάγεται δι’ ὑμῶν, ὥστε περὶ στρατηγίαςκαὶ θριάμβου τολμᾷ λέγειν ἄνθρωποςἄτρωτος καὶ τῷ σώματι στίλβων ὑπὸλειότητος καὶ σκιατραφίας πρὸς ἡμᾶς τοὺςτοσούτοις τραύμασι πεπαιδευμένους ἀρε-τὰς καὶ κακίας κρίνειν στρατηγῶν.“ ἅμαδὲ τῆς ἐσθῆτος διασχών, ἐξέφηνε κατὰ τῶνστέρνων ὠτειλὰς ἀπίστους τὸ πλῆθος. εἶταμεταστραφεὶς ἔνια τῶν οὐκ εὐπρεπῶς ἐνὄχλῳ γυμνοῦσθαι δοκούντων τοῦ σώματοςἀνεκάλυψε, καὶ πρὸς τὸν Γάλβαν ἐπι-

147

θαυμάζεσθαι συνέβαινεν.[31] Οἱ δὲ πολλοὶ τῶν Συρακοσίων ἐχα-λέπαινον, ὑπὸ τῶν τυράννων προπηλακι-ζόμενοι. καὶ γὰρ ὁ Μάμερκος, ἐπὶ τῷ ποι-ήματα γράφειν καὶ τραγῳδίας μέγα φρο-νῶν, ἐκόμπαζε νικήσας τοὺς μισθοφόρους,καὶ τὰς ἀσπίδας ἀναθεὶς τοῖς θεοῖς ἐλεγε-ῖον ὑβριστικὸν ἐπέγραψε

τάσδ' ὀστρειογραφεῖς καὶ χρυσελεφαντη-λέκτρουςἀσπίδας ἀσπιδίοις εἵλομεν εὐτελέσιν.

γενομένων δὲ τούτων καὶ τοῦ Τιμολέοντοςεἰς Γαλαρίαν στρατεύσαντος, ὁ Ἱκέτης ἐμ-βαλὼν εἰς τὴν Συρακοσίαν λείαν τε συχνὴνἔλαβε καὶ πολλὰ λυμηνάμενος καὶ καθυβρί-σας ἀπηλλάττετο παρ' αὐτὴν τὴν Γαλαρί-αν, καταφρονῶν τοῦ Τιμολέοντος ὀλίγουςστρατιώτας ἔχοντος. ἐκεῖνος δὲ προλαβεῖνἐάσας ἐδίωκεν, ἱππεῖς ἔχων καὶ ψιλούς·

64

δῆμον, ὁσάκις συμπέσοι πόλεμος αὐτοῖςπρὸς ἀλλοφύλους, Κορινθίῳ χρῆσθαι στρα-τηγῷ. καλὴν δὲ καὶ τὸ περὶ τὰς ἐκκλησίαςγινόμενον ὄψιν εἰς τιμὴν αὐτοῦ παρεῖχε· τὰγὰρ ἄλλα δι' αὑτῶν κρίνοντες, ἐπὶ τὰς μεί-ζονας διασκέψεις ἐκεῖνον ἐκάλουν. ὁ δὲ κο-μιζόμενος δι' ἀγορᾶς ἐπὶ ζεύγους πρὸς τὸθέατρον ἐπορεύετο, καὶ τῆς ἀπήνης <ἐφ'>ἧσπερ ἐτύγχανε καθήμενος εἰσαγομένης, ὁμὲν δῆμος ἠσπάζετο μιᾷ φωνῇ προσαγο-ρεύων αὐτόν, ὁ δ' ἀντασπασάμενος, καὶχρόνον τινὰ δοὺς ταῖς εὐφημίαις καὶ τοῖςἐπαίνοις, εἶτα διακούσας τὸ ζητούμενονἀπεφαίνετο γνώμην. ἐπιχειροτονηθείσης δὲταύτης, οἱ μὲν ὑπηρέται πάλιν ἀπῆγον διὰτοῦ θεάτρου τὸ ζεῦγος, οἱ δὲ πολῖται βοῇκαὶ κρότῳ προπέμψαντες ἐκεῖνον, ἤδη τὰλοιπὰ τῶν δημοσίων καθ' αὑτοὺς ἐχρη-μάτιζον.[39] Ἐν τοιαύτῃ δὲ γηροτροφούμενος τιμῇμετ' εὐνοίας ὥσπερ πατὴρ κοινός, ἐκ μι-

77

στρέψας· „σὺ μὲν“ ἔφη, „γελᾷς ἐπὶ τού-τοις, ἐγὼ δὲ σεμνύνομαι πρὸς τοὺς πολί-τας· ὑπὲρ τούτων γὰρ ἡμέραν καὶ νύκτασυνεχῶς ἱππασάμενος ταῦτ’ ἔσχον. ἀλλ’ἄγε λαβὼν αὐτοὺς ἐπὶ τὴν ψῆφον· ἐγὼ δὲκαταβὰς παρακολουθήσω πᾶσι, καὶ γνώσο-μαι τοὺς κακοὺς καὶ ἀχαρίστους καὶ δημα-γωγεῖσθαι μᾶλλον ἐν τοῖς πολέμοις ἢ στρα-τηγεῖσθαι βουλομένους.“[32] Οὕτω φασὶν ὑπὸ τῶν λόγων τούτωνἀνακοπῆναι καὶ μεταβαλεῖν τὸ στρατιωτι-κόν, ὥστε πάσαις ταῖς ἐπικυρωθῆναι τῷΑἰμιλίῳ τὸν θρίαμβον. Πεμφθῆναι δ’αὐτὸν οὕτω λέγουσιν. ὁ μὲν δῆμος ἔν τετοῖς ἱππικοῖς θεάτροις, ἃ κίρκους καλοῦσι,περί τε τὴν ἀγορὰν ἰκρία πηξάμενοι, καὶτἆλλα τῆς πόλεως μέρη καταλαβόντες, ὡςἕκαστα παρεῖχε τῆς πομπῆς ἔποψιν, ἐθε-ῶντο, καθαραῖς ἐσθῆσι κεκοσμημένοι. πᾶςδὲ ναὸς ἀνέῳκτο καὶ στεφάνων καὶ θυμια-μάτων ἦν πλήρης, ὑπηρέται τε πολλοὶ καὶ

148

ντες. Καίτοι προσέπεμψε τῷ Αἰμιλίῳ, δε-όμενος μὴ πομπευθῆναι καὶ παραιτούμενοςτὸν θρίαμβον. ὁ δὲ τῆς ἀνανδρίας αὐτοῦκαὶ φιλοψυχίας ὡς ἔοικε καταγελῶν,„ἀλλὰ τοῦτό γ´“ εἶπε „καὶ πρότερον ἦν ἐπ’αὐτῷ, καὶ νῦν ἐστιν ἂν βούληται,“ δηλῶντὸν πρὸ αἰσχύνης θάνατον, ὃν οὐχ ὑπομεί-νας ὁ δείλαιος, ἀλλ’ ὑπ’ ἐλπίδων τινῶνἀπομαλακισθείς, ἐγεγόνει μέρος τῶν αὑτοῦλαφύρων. Ἐφεξῆς δὲ τούτοις ἐκομίζοντοχρυσοῖ στέφανοι τετρακόσιοι τὸ πλῆθος,οὓς αἱ πόλεις ἀριστεῖα τῆς νίκης τῷ Αἰμι-λίῳ μετὰ πρεσβειῶν ἔπεμψαν· εἶτ’ αὐτὸςἐπέβαλλεν, ἅρματι κεκοσμημένῳ διαπρε-πῶς ἐπιβεβηκώς, ἀνὴρ καὶ δίχα τοσαύτηςἐξουσίας ἀξιοθέατος, ἁλουργίδα χρυσόπα-στον ἀμπεχόμενος καὶ δάφνης κλῶνα τῇδεξιᾷ προτείνων. ἐδαφνηφόρει δὲ καὶ σύ-μπας ὁ στρατός, τῷ μὲν ἅρματι τοῦ στρα-τηγοῦ κατὰ λόχους καὶ τάξεις ἑπόμενος,ᾄδων δὲ τὰ μὲν ᾠδάς τινας πατρίους ἀνα-

153

ας, ἀλλ' ἐμμείναντα τῷ πολέμῳ λαβεῖντοὺς τυράννους· ὡς δ' ἐπανῆλθεν εἰς Συρα-κούσας, εὐθὺς ἀποθέσθαι τὴν μοναρχίανκαὶ παραιτεῖσθαι τοὺς πολίτας, τῶν πραγ-μάτων εἰς τὸ κάλλιστον ἡκόντων τέλος.[38] Ἐκεῖνον μὲν οὖν αὐτὸν ὑπομείναντατὴν συμφορὰν ἀλύπως ἧττον ἄν τις θαυ-μάσειε· τῶν δὲ Συρακοσίων ἄξιον ἄγασθαιτὴν πρὸς τὸν ἄνδρα τιμὴν καὶ χάριν, ἣνἐπεδείξαντο πεπηρωμένῳ, φοιτῶντες ἐπὶθύρας αὐτοὶ καὶ τῶν ξένων τοὺς παρεπιδη-μοῦντας ἄγοντες εἰς τὴν οἰκίαν καὶ τὸ χω-ρίον, ὅπως θεάσαιντο τὸν εὐεργέτηναὐτῶν, ἀγαλλόμενοι καὶ μέγα φρονοῦντες,ὅτι παρ' αὐτοῖς εἵλετο καταζῆσαι τὸν βίον,οὕτω λαμπρᾶς ἐπανόδου τῆς εἰς τὴν Ἑλ-λάδα παρεσκευασμένης αὐτῷ διὰ τῶν εὐτυ-χημάτων καταφρονήσας. πολλῶν δὲ καὶμεγάλων εἰς τὴν ἐκείνου τιμὴν γραφο-μένων καὶ πραττομένων οὐδενὸς ἧττον ἦντὸ ψηφίσασθαι τὸν τῶν Συρακοσίων

76

αἰσθόμενος δ' ὁ Ἱκέτης, τὸν Δαμυρίαν ἤδηδιαβεβηκώς, ὑπέστη παρὰ τὸν ποταμὸν ὡςἀμυνούμενος· καὶ γὰρ αὐτῷ θάρσος ἥ τετοῦ πόρου χαλεπότης καὶ τὸ κρημνῶδεςτῆς ἑκατέρωθεν ὄχθης παρεῖχε. τοῖς δὲμετὰ τοῦ Τιμολέοντος ἰλάρχαις ἔρις ἐμπε-σοῦσα θαυμαστὴ καὶ φιλονικία διατριβὴνἐποίει τῆς μάχης. οὐδεὶς γὰρ ἦν ὁ βουλόμε-νος ἑτέρου διαβαίνειν ὕστερος ἐπὶ τοὺς πο-λεμίους, ἀλλ' αὐτὸς ἕκαστος ἠξίου πρωτα-γωνιστεῖν, καὶ κόσμον οὐκ εἶχεν ἡ διάβα-σις, ἐξωθούντων καὶ παρατρεχόντων ἀλλή-λους. βουλόμενος οὖν ὁ Τιμολέων κλη-ρῶσαι τοὺς ἡγεμόνας, ἔλαβε παρ' ἑκάστουδακτύλιον· ἐμβαλὼν δὲ πάντας εἰς τὴν ἑαυ-τοῦ χλαμύδα καὶ μείξας, ἔδειξε τὸνπρῶτον κατὰ τύχην γλυφὴν ἔχοντα τῆςσφραγῖδος τρόπαιον. ὡς δὲ τοῦτον εἶδον οἱνεανίσκοι, μετὰ χαρᾶς ἀνακραγόντεςοὐκέτι τὸν ἄλλον ὑπέμειναν κλῆρον, ἀλλ'ὡς ἕκαστος τάχους εἶχε τὸν ποταμὸν διεξε-

65

νοῦντα τῶν κακῶν τὸ μέγεθος διὰ τὴν ἡλι-κίαν· ᾗ καὶ μᾶλλον ἐλεεινὰ πρὸς τὴν μετα-βολὴν τῆς ἀναισθησίας ἦν, ὥστε μικροῦτὸν Περσέα βαδίζειν παρορώμενον· οὕτωςὑπ’ οἴκτου τοῖς νηπίοις προσεῖχον τὰςὄψεις οἱ Ῥωμαῖοι, καὶ δάκρυα πολλοῖς ἐκ-βάλλειν συνέβη, πᾶσι δὲ μεμειγμένην ἀλ-γηδόνι καὶ χάριτι τὴν θέαν εἶναι, μέχρι οὗτὰ παιδία παρῆλθεν.[34] Αὐτὸς δὲ τῶν τέκνων ὁ Περσεὺς καὶτῆς περὶ αὐτὰ θεραπείας κατόπιν ἐπορεύε-το, φαιὸν μὲν ἱμάτιον ἀμπεχόμενος καὶκρηπῖδας ἔχων ἐπιχωρίους, ὑπὸ δὲ με-γέθους τῶν κακῶν πάντα θαμβοῦντι καὶπαραπεπληγμένῳ μάλιστα τὸν λογισμὸνἐοικώς. καὶ τούτῳ δ’ εἵπετο χορὸς φίλωνκαὶ συνήθων, βεβαρημένων τὰ πρόσωπαπένθει, καὶ τῷ πρὸς Περσέα βλέπειν ἀεὶκαὶ δακρύειν ἔννοιαν παριστάντων τοῖς θε-ωμένοις, ὅτι τὴν ἐκείνου τύχην ὀλοφύρο-νται, τῶν καθ’ ἑαυτοὺς ἐλάχιστα φροντίζο-

152

ῥαβδονόμοι τοὺς ἀτάκτως συρρέοντας εἰςτὸ μέσον καὶ διαθέοντας ἐξείργοντες, ἀνα-πεπταμένας τὰς ὁδοὺς καὶ καθαρὰς παρε-ῖχον. τῆς δὲ πομπῆς εἰς ἡμέρας τρεῖς νενε-μημένης, ἡ μὲν πρώτη μόλις ἐξαρκέσασατοῖς αἰχμαλώτοις ἀνδριάσι καὶ γραφαῖςκαὶ κολοσσοῖς, ἐπὶ ζευγῶν πεντήκοντα καὶδιακοσίων κομιζομένοις, τούτων ἔσχεθέαν. τῇ δ’ ὑστεραίᾳ τὰ κάλλιστα καὶ πο-λυτελέστατα τῶν Μακεδονικῶν ὅπλωνἐπέμπετο πολλαῖς ἁμάξαις, αὐτά τε μαρ-μαίροντα χαλκῷ νεοσμήκτῳ καὶ σιδήρῳ,τήν τε θέσιν ἐκ τέχνης καὶ συναρμογῆς, ὡςἂν μάλιστα συμπεφορημένοις χύδην καὶαὐτομάτως ἐοίκοι, πεποιημένα, κράνηπρὸς ἀσπίσι, καὶ θώρακες ἐπὶ κνημῖσι, καὶΚρητικαὶ πέλται καὶ Θρᾴκια γέρρα καὶφαρέτραι μεθ’ ἱππικῶν ἀναμεμειγμέναι χα-λινῶν, καὶ ξίφη γυμνὰ διὰ τούτων παρανί-σχοντα καὶ σάρισαι παραπεπηγυῖαι, σύμ-μετρον ἐχόντων χάλασμα τῶν ὅπλων,

149

λάσαντες, ἐν χερσὶν ἦσαν τοῖς πολεμίοις.οἱ δ' οὐκ ἐδέξαντο τὴν βίαν αὐτῶν, ἀλλὰφεύγοντες τῶν μὲν ὅπλων ἅπαντες ὁμαλῶςἐστερήθησαν, χιλίους δ' ἀπέβαλον πε-σόντας.[32] Οὐ πολλῷ δ' ὕστερον εἰς τὴν Λεοντί-νων στρατεύσας ὁ Τιμολέων λαμβάνει τὸνἹκέτην ζῶντα καὶ τὸν υἱὸν Εὐπόλεμον καὶτὸν ἱππάρχην Εὔθυμον, ὑπὸ τῶν στρατιω-τῶν συνδεθέντας καὶ κομισθέντας πρὸςαὐτόν. ὁ μὲν οὖν Ἱκέτης καὶ τὸ μειράκιονὡς τύραννοι καὶ προδόται κολασθέντεςἀπέθνῃσκον, ὁ δ' Εὔθυμος, ἀνὴρ ἀγαθὸς ὢνπρὸς τοὺς ἀγῶνας καὶ τόλμῃ διαφέρων,οὐκ ἔτυχεν οἴκτου διὰ βλασφημίαν τινὰπρὸς τοὺς Κορινθίους κατηγορηθεῖσαναὐτοῦ. λέγεται γὰρ ὅτι τῶν Κορινθίων ἐκ-στρατευσαμένων ἐπ' αὐτούς, δημηγορῶν ἐντοῖς Λεοντίνοις οὐδὲν ἔφη γεγονέναι φοβε-ρὸν οὐδὲ δεινόν, εἰ Κορίνθιαι γυναῖκεςἐξῆλθον δόμων.

66

τυράννοις, δικαιοσύνην δὲ καὶ πρᾳότητατοῖς Ἕλλησι καὶ τοῖς φίλοις, τὰ δὲ πλε-ῖστα τρόπαια τῶν ἀγώνων ἀδάκρυτα καὶἀπενθῆ τοῖς πολίταις καταστήσας, καθα-ρὰν δὲ τὴν Σικελίαν ἐν οὐδ' ὅλοις ἔτεσινὀκτὼ <τῶν> ἀϊδίων καὶ συνοίκων κακῶνκαὶ νοσημάτων παραδοὺς τοῖς κατοικο-ῦσιν, ἤδη πρεσβύτερος ὢν ἀπημβλύνθη τὴνὄψιν, εἶτα τελέως ἐπηρώθη μετ' ὀλίγον,οὔτ' αὐτὸς ἑαυτῷ πρόφασιν παρασχών,οὔτε παροινηθεὶς ὑπὸ τῆς τύχης, ἀλλὰ συγ-γενικῆς τινος ὡς ἔοικεν αἰτίας καὶ καταβο-λῆς ἅμα τῷ χρόνῳ συνεπιθεμένης· λέγο-νται γὰρ οὐκ ὀλίγοι τῶν κατὰ γένος αὐτῷπροσηκόντων ὁμοίως ἀποβαλεῖν τὴν ὄψιν,ὑπὸ γήρως ἀπομαρανθεῖσαν. ὁ δ' Ἄθανιςἔτι συνεστῶτος τοῦ πρὸς Ἵππωνα πολέμουκαὶ Μάμερκον ἐν Μυλαῖς ἐπὶ στρατοπέδουφησὶν ἀπογλαυκωθῆναι τὴν ὄψιν αὐτοῦ,καὶ πᾶσι φανερὰν γενέσθαι τὴν πήρωσιν,οὐ μὴν ἀποστῆναι διὰ τοῦτο τῆς πολιορκί-

75

ὥστε τὴν πρὸς ἄλληλα κροῦσιν ἐν τῷ δια-φέρεσθαι τραχὺ καὶ φοβερὸν ὑπηχεῖν, καὶμηδὲ νενικημένων ἄφοβον εἶναι τὴν ὄψιν.μετὰ δὲ τὰς ὁπλοφόρους ἁμάξας ἄνδρεςἐπἐπορεύοντο τρισχίλιοι, νόμισμα φέρο-ντες ἀργυροῦν ἐν ἀγγείοις ἑπτακοσίοις πε-ντήκοντα τριταλάντοις, ὧν ἕκαστον ἀνὰτέσσαρες ἐκόμιζον· ἄλλοι δὲ κρατῆρας ἀρ-γυροῦς καὶ κέρατα καὶ φιάλας καὶ κύλικας,εὖ διακεκοσμημένα πρὸς θέαν ἕκαστα καὶπεριττὰ τῷ μεγέθει καὶ τῇ παχύτητι τῆςτορείας.[33] Τῆς δὲ τρίτης ἡμέρας ἕωθεν μὲν εὐθὺςἐπορεύοντο σαλπιγκταί, μέλος οὐ προ-σόδιον καὶ πομπικόν, ἀλλ’ οἵῳ μαχομένουςἐποτρύνουσιν αὑτοὺς Ῥωμαῖοι, προσεγκε-λευόμενοι. μετὰ δὲ τούτους ἤγοντο χρυ-σόκερῳ τροφίαι βοῦς ἑκατὸν εἴκοσι, μί-τραις ἠσκημένοι καὶ στέμμασιν· οἱ δ’ ἄγο-ντες αὐτοὺς νεανίσκοι περιζώμασιν εὐπα-ρύφοις ἐσταλμένοι πρὸς ἱερουργίαν

150

ἐχώρουν, καὶ παῖδες ἀργυρᾶ λοιβεῖα καὶχρυσᾶ κομίζοντες. εἶτα μετὰ τούτους οἱ τὸχρυσοῦν νόμισμα φέροντες, εἰς ἀγγεῖα τρι-ταλαντιαῖα μεμερισμένον ὁμοίως τῷ ἀργυ-ρῷ· τὸ δὲ πλῆθος ἦν τῶν ἀγγείων ὀγδοήκο-ντα τριῶν δέοντα. τούτοις ἐπέβαλλον οἵ τετὴν ἱερὰν φιάλην ἀνέχοντες, ἣν ὁ Αἰμίλιοςἐκ χρυσοῦ δέκα ταλάντων διάλιθον κατε-σκεύασεν, οἵ τε τὰς Ἀντιγονίδας καὶ Σε-λευκίδας καὶ Θηρικλείους καὶ ὅσα περὶ δε-ῖπνον χρυσώματα τοῦ Περσέως ἐπιδεικνύ-μενοι. τούτοις ἐπέβαλλε τὸ ἅρμα τοῦ Περ-σέως καὶ τὰ ὅπλα καὶ τὸ διάδημα τοῖςὅπλοις ἐπικείμενον. εἶτα μικροῦ διαλείμ-ματος ὄντος ἤδη τὰ τέκνα τοῦ βασιλέωςἤγετο δοῦλα, καὶ σὺν αὐτοῖς τροφέων καὶδιδασκάλων καὶ παιδαγωγῶν δεδακρυ-μένων ὄχλος, αὐτῶν τε τὰς χεῖρας ὀρε-γόντων εἰς τοὺς θεατάς, καὶ τὰ παιδία δε-ῖσθαι καὶ λιτανεύειν διδασκόντων. ἦν δ’ ἄρ-ρενα μὲν δύο, θῆλυ δ’ ἕν, οὐ πάνυ συμφρο-

151

τος. ὧν Λαφυστίου μὲν αὐτὸν πρός τινα δί-κην κατεγγυῶντος, οὐκ εἴα θορυβεῖν οὐδὲκωλύειν τοὺς πολίτας· ἑκὼν γὰρ αὐτὸςὑπομεῖναι τοσούτους πόνους καὶ κινδύνουςὑπὲρ τοῦ τοῖς νόμοις χρῆσθαι τὸν βουλόμε-νον Συρακοσίων· τοῦ δὲ Δημαινέτου πολλὰκατηγορήσαντος ἐν ἐκκλησίᾳ τῆς στρατη-γίας, πρὸς ἐκεῖνον μὲν οὐδὲν ἀντεῖπε, τοῖςδὲ θεοῖς ἔφη χάριν ὀφείλειν, οἷς εὔξατο Συ-ρακοσίους ἐπιδεῖν τῆς παρρησίας κυρίουςγενομένους.Μέγιστα δ' οὖν καὶ κάλλιστα τῶν καθ'αὑτὸν Ἑλλήνων ὁμολογουμένως διαπρα-ξάμενος ἔργα, καὶ μόνος, ἐφ' ἃς οἱ σοφι-σταὶ διὰ τῶν λόγων τῶν πανηγυρικῶν ἀεὶπαρεκάλουν πράξεις τοὺς Ἕλληνας, ἐνταύταις ἀριστεύσας, καὶ τῶν μὲν αὐτόθικακῶν, ἃ τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα κατέσχεν,ὑπὸ τῆς τύχης προεκκομισθεὶς ἀναίμακτοςκαὶ καθαρός, ἐπιδειξάμενος δὲ δεινότηταμὲν καὶ ἀνδρείαν τοῖς βαρβάροις καὶ τοῖς

74

οὕτως ὑπὸ λόγων μᾶλλον ἢ πράξεων πονη-ρῶν ἀνιᾶσθαι πεφύκασιν οἱ πολλοί· χαλε-πώτερον γὰρ ὕβριν ἢ βλάβην φέρουσι, καὶτὸ μὲν ἀμύνεσθαι δι' ἔργων ὡς ἀναγκαῖονδέδοται τοῖς πολεμοῦσιν, αἱ δὲ βλασφημίαιπεριουσίᾳ μίσους ἢ κακίας γίνεσθαι δοκο-ῦσιν.[33] Ἐπανελθόντος δὲ τοῦ Τιμολέοντος, οἱΣυρακόσιοι τὰς γυναῖκας τῶν περὶ τὸνἹκέτην καὶ τὰς θυγατέρας ἐν ἐκκλησίᾳ κα-ταστήσαντες εἰς κρίσιν ἀπέκτειναν. καὶ δο-κεῖ τοῦτο τῶν Τιμολέοντος ἔργων ἀχαρι-στότατον γενέσθαι· μὴ γὰρ ἂν ἐκείνου κω-λύοντος οὕτως τὰς ἀνθρώπους ἀποθανεῖν.δοκεῖ δ' αὐτὰς ὑπεριδεῖν καὶ προέσθαι τῷθυμῷ τῶν πολιτῶν, δίκην λαμβανόντωνὑπὲρ Δίωνος τοῦ Διονύσιον ἐκβαλόντος.Ἱκέτης γάρ ἐστιν ὁ τὴν γυναῖκα τοῦ Δίω-νος Ἀρετὴν καὶ τὴν ἀδελφὴν Ἀριστομάχηνκαὶ τὸν υἱὸν ἔτι παῖδα καταποντίσαςζῶντας, περὶ ὧν ἐν τῷ Δίωνος γέγραπται

67

αὔξων τὰ πλεῖστα τὸν δῆμον εὔνουν εἶχεν,Αἰμίλιος δὲ καίπερ ὢν ἀριστοκρατικὸςοὐδὲν ἧττον ὑπὸ τῶν πολλῶν ἠγαπᾶτο τοῦμάλιστα δημαγωγεῖν καὶ πρὸς χάριν ὁμιλε-ῖν τοῖς πολλοῖς δοκοῦντος. ἐδήλωσαν δὲμετὰ τῶν ἄλλων καλῶν καὶ τιμητείαςαὐτὸν ἀξιώσαντες, ἥτις ἐστὶν ἀρχὴ πασῶνἱερωτάτη καὶ δυναμένη μέγα πρός τε τἆλ-λα καὶ πρὸς ἐξέτασιν βίων. ἐκβαλεῖν τεγὰρ ἔξεστι συγκλήτου τὸν ἀπρεπῶς ζῶντατοῖς τιμηταῖς καὶ προγράψαι τὸν ἄριστον,ἵππου τ’ ἀφαιρέσει τῶν νέων ἀτιμάσαι τὸνἀκολασταίνοντα, καὶ τῶν οὐσιῶν οὗτοι τὰτιμήματα καὶ τὰς ἀπογραφὰς ἐπισκοπο-ῦσιν. ἀπεγράψαντο μὲν οὖν κατ’ αὐτὸν μυ-ριάδες ἀνθρώπων τριάκοντα τρεῖς, ἔτι δ’ἑπτακισχίλιοι τετρακόσιοι πεντήκονταδύο, τῆς δὲ βουλῆς προέγραψε μὲν ΜᾶρκονΑἰμίλιον Λέπιδον, ἤδη τετράκις καρπούμε-νον ταύτην τὴν προεδρίαν, ἐξέβαλε δὲ τρεῖςσυγκλητικοὺς οὐ τῶν ἐπιφανῶν, καὶ περὶ

161

βίῳ.[34] Μετὰ δὲ ταῦτα στρατεύσας ἐπὶΜάμερκον εἰς Κατάνην, καὶ περὶ τὸ ῥεῦματὴν Ἄβολον ἐκ παρατάξεως ὑποστάντα νι-κήσας καὶ τρεψάμενος, ὑπὲρ δισχιλίουςἀνεῖλεν, ὧν μέρος οὐκ ὀλίγον ἦσαν οἱ πεμ-φθέντες ὑπὸ Γέσκωνος ἐπίκουροι Φοίνικες.ἐκ δὲ τούτου Καρχηδόνιοι μὲν εἰρήνηνἐποιήσαντο πρὸς αὐτὸν δεηθέντες, ὥστετὴν ἐντὸς τοῦ Λύκου χώραν ἔχειν, [καὶ]τοῖς βουλομένοις ἐξ αὐτῆς μετοικεῖν πρὸςΣυρακοσίους χρήματα καὶ γενεὰς ἀποδι-δόντες, καὶ τοῖς τυράννοις ἀπειπάμενοι τὴνσυμμαχίαν. Μάμερκος δὲ δυσθυμῶν ταῖςἐλπίσιν, ἔπλει μὲν εἰς Ἰταλίαν, ὡς Λευκα-νοὺς ἐπάξων Τιμολέοντι καὶ Συρακοσίοις·ἐπεὶ δ' ἀποστρέψαντες οἱ σὺν αὐτῷ τὰς τρι-ήρεις καὶ πλεύσαντες εἰς Σικελίαν τῷ Τι-μολέοντι τὴν Κατάνην παρέδωκαν, ἀνα-γκασθεὶς καὶ αὐτὸς εἰς Μεσσήνην κατέφυ-γε πρὸς Ἵππωνα τὸν τυραννοῦντα τῆς

68

αὐτὴν δὲ τὴν οἰκίαν Ἱερῷ Δαίμονι κα-θιέρωσεν. ᾤκει δ' οἰκίαν ἣν ἐξεῖλον αὐτῷστρατηγίας ἀριστεῖον οἱ Συρακόσιοι, καὶτῶν ἀγρῶν τὸν ἥδιστον καὶ κάλλιστον· ἐνᾧ καὶ τὸν πλεῖστον τοῦ χρόνου κατεσχόλα-ζε, μεταπεμψάμενος οἴκοθεν τὴν γυναῖκακαὶ τοὺς παῖδας. οὐ γὰρ ἐπανῆλθεν εἰςΚόρινθον, οὐδὲ κατέμειξε τοῖς Ἑλληνικοῖςθορύβοις ἑαυτὸν οὐδὲ τῷ πολιτικῷ φθόνῳπαρέδωκεν, εἰς ὃν οἱ πλεῖστοι τῶν στρατη-γῶν ἀπληστίᾳ τιμῶν καὶ δυνάμεως ἐξοκέλ-λουσιν, ἀλλ' ἐκεῖ κατέμεινε, τοῖς ὑφ' ἑαυ-τοῦ μεμηχανημένοις ἀγαθοῖς χρώμενος· ὧνμέγιστον ἦν τὸ πόλεις τοσαύτας καὶ μυ-ριάδας ἀνθρώπων δι' ἑαυτὸν ἐφορᾶν εὐδαι-μονούσας.[37] Ἐπεὶ δὲ χρῆν ὡς ἔοικεν οὐ μόνον πᾶσικορυδαλλοῖς λόφον ἐγγίνεσθαι, κατὰ Σιμω-νίδην, ἀλλὰ καὶ πάσῃ δημοκρατίᾳ συκο-φάντην, ἐπεχείρησαν καὶ Τιμολέοντι δύοτῶν δημαγωγῶν, Λαφύστιος καὶ Δημαίνε-

73

τὴν τῶν ἱππέων ἐξέτασιν ὁμοίως ἐμετρία-σεν αὐτός τε καὶ Μάρκιος Φίλιππος ὁ συ-νάρχων αὐτοῦ.[39] Διῳκημένων δὲ τῶν πλείστων καὶ με-γίστων, ἐνόσησε νόσον ἐν ἀρχῇ μὲν ἐπι-σφαλῆ, χρόνῳ δ’ ἀκίνδυνον, ἐργώδη δὲ καὶδυσαπάλλακτον γενομένην. ἐπεὶ δὲ πεισθε-ὶς ὑπὸ τῶν ἰατρῶν ἔπλευσεν εἰς Ἐλέαν τῆςἸταλίας καὶ διέτριβεν αὐτόθι πλείω χρόνονἐν παραλίοις ἀγροῖς καὶ πολλὴν ἡσυχίανἔχουσιν, ἐπόθησαν αὐτὸν οἱ Ῥωμαῖοι, καὶφωνὰς πολλάκις ἐν θεάτροις οἷον εὐχόμενοικαὶ σπεύδοντες ἰδεῖν ἀφῆκαν. οὔσης δέ τι-νος ἱερουργίας ἀναγκαίας, ἤδη δὲ καὶ δοκο-ῦντος ἱκανῶς ἔχειν αὐτῷ τοῦ σώματος,ἐπανῆλθεν εἰς Ῥώμην. κἀκείνην μὲν ἔθυσεμετὰ τῶν ἄλλων τὴν θυσίαν ἱερέων, ἐπιφα-νῶς τοῦ δήμου περικεχυμένου καὶ χαίρο-ντος· τῇ δ’ ὑστεραίᾳ πάλιν ἔθυσεν αὐτὸςὑπὲρ αὑτοῦ σωτήρια τοῖς θεοῖς. καὶ συμπε-ρανθείσης ὡς προῄρητο τῆς θυσίας, ὑπο-

162

καθάπερ γὰρ ἡ μὲν Ἀντιμάχου ποίησις καὶτὰ Διονυσίου ζῳγραφήματα τῶν Κολοφω-νίων, ἰσχὺν ἔχοντα καὶ τόνον, ἐκβεβια-σμένοις καὶ καταπόνοις ἔοικε, ταῖς δὲ Νι-κομάχου γραφαῖς καὶ τοῖς Ὁμήρου στί-χοις μετὰ τῆς ἄλλης δυνάμεως καὶ χάριτοςπρόσεστι τὸ δοκεῖν εὐχερῶς καὶ ῥᾳδίωςἀπειργάσθαι, οὕτως παρὰ τὴν Ἐπαμεινών-δου στρατηγίαν καὶ τὴν Ἀγησιλάου, πολυ-πόνους γενομένας καὶ δυσάγωνας, ἡ Τιμο-λέοντος ἀντεξεταζομένη καὶ μετὰ τοῦ κα-λοῦ πολὺ τὸ ῥᾴδιον ἔχουσα, φαίνεται τοῖςεὖ καὶ δικαίως λογιζομένοις οὐ τύχης ἔρ-γον, ἀλλ' ἀρετῆς εὐτυχούσης. καίτοι πάνταγ' ἐκεῖνος εἰς τὴν τύχην ἀνῆπτε τὰ καταρ-θούμενα· καὶ γὰρ γράφων τοῖς οἴκοι φί-λοις, καὶ δημηγορῶν πρὸς τοὺς Συρακοσί-ους, πολλάκις ἔφη τῷ θεῷ χάριν ἔχειν, ὅτιβουλόμενος σῶσαι Σικελίαν ἐπεγράψατοτὴν αὐτοῦ προσηγορίαν. ἐπὶ δὲ τῆς οἰκίαςἱερὸν ἱδρυσάμενος Αὐτοματίας ἔθυεν,

72

πόλεως. ἐπελθόντος δὲ τοῦ Τιμολέοντοςαὐτοῖς καὶ πολιορκοῦντος ἔκ τε γῆς καὶ θα-λάττης, ὁ μὲν Ἵππων ἀποδιδράσκων ἐπὶνεὼς ἥλω, καὶ παραλαβόντες αὐτὸν οἱΜεσσήνιοι, καὶ τοὺς παῖδας ἐκ τῶν διδα-σκαλείων ὡς ἐπὶ θέαμα κάλλιστον τὴν τοῦτυράννου τιμωρίαν ἀγαγόντες εἰς θέατρον,ᾐκίσαντο καὶ διέφθειραν· ὁ δὲ Μάμερκοςἑαυτὸν Τιμολέοντι παρέδωκεν ἐπὶ τῷ δί-κην ὑποσχεῖν ἐν Συρακοσίοις μὴ κατηγορο-ῦντος Τιμολέοντος. ἀχθεὶς δ' εἰς τὰς Συρα-κούσας καὶ παρελθὼν εἰς τὸν δῆμον, ἐπε-χείρει μέν τινα συγκείμενον ἐκ παλαιοῦλόγον ὑπ' αὐτοῦ διεξιέναι, θορύβοις δὲ πε-ριπίπτων καὶ τὴν ἐκκλησίαν ὁρῶν ἀπαραί-τητον, ἔθει ῥίψας τὸ ἱμάτιον διὰ μέσου τοῦθεάτρου, καὶ πρός τι τῶν βάθρων δρόμῳφερόμενος, συνέρρηξε τὴν κεφαλὴν ὡςἀποθανούμενος. οὐ μὴν ἔτυχέ γε ταύτηςτῆς τελευτῆς, ἀλλ' ἔτι ζῶν ἀπαχθεὶς ἥνπεροἱ λῃσταὶ δίκην ἔδωκε.

69

στρέψας οἴκαδε καὶ κατακλιθείς, πρὶναἰσθέσθαι καὶ νοῆσαι τὴν μεταβολήν, ἐνἐκστάσει καὶ παραφορᾷ τῆς διανοίας γε-νόμενος, τριταῖος ἐτελεύτησεν, οὐδενὸς ἐν-δεὴς οὐδ’ ἀτελὴς τῶν πρὸς εὐδαιμονίαν νε-νομισμένων γενόμενος. καὶ γὰρ ἡ περὶ τὴνἐκφορὰν πομπὴ θαυμασμὸν ἔσχε καὶζῆλον, ἐπικοσμοῦντα τὴν ἀρετὴν τοῦ ἀν-δρὸς τοῖς ἀρίστοις καὶ μακαριωτάτοιςἐνταφίοις. ταῦτα δ’ ἦν οὐ χρυσὸς οὐδ’ἐλέφας οὐδ’ ἡ λοιπὴ πολυτέλεια καὶ φιλοτι-μία τῆς παρασκευῆς, ἀλλ’ εὔνοια καὶ τιμὴκαὶ χάρις οὐ μόνον παρὰ τῶν πολιτῶν,ἀλλὰ καὶ τῶν πολεμίων. ὅσοι γοῦν κατὰτύχην παρῆσαν Ἰβήρων καὶ Λιγύων καὶΜακεδόνων, οἱ μὲν ἰσχυροὶ τὰ σώματα καὶνέοι διαλαβόντες τὸ λέχος ὑπέδυσαν καὶπαρεκόμιζον, οἱ δὲ πρεσβύτεροι συνηκο-λούθουν, ἀνακαλούμενοι τὸν Αἰμίλιον εὐερ-γέτην καὶ σωτῆρα τῶν πατρίδων. οὐ γὰρμόνον ἐν οἷς ἐκράτησε καιροῖς ἠπίως πᾶσι

163

[35] Τὰς μὲν οὖν τυραννίδας ὁ Τιμολέωντοῦτον τὸν τρόπον ἐξέκοψε καὶ τοὺς πο-λέμους ἔλυσε· τὴν δ' ὅλην νῆσον, ἐξηγριω-μένην ὑπὸ κακῶν καὶ διαμεμισημένην ὑπὸτῶν οἰκητόρων παραλαβών, οὕτως ἐξη-μέρωσε καὶ ποθεινὴν ἐποίησε πᾶσιν, ὥστεπλεῖν οἰκήσοντας ἑτέρους ὅθεν οἱ πολῖταιπρότερον ἀπεδίδρασκον. καὶ γὰρ Ἀκράγα-ντα καὶ Γέλαν, πόλεις μεγάλας μετὰ τὸνἈττικὸν πόλεμον ὑπὸ Καρχηδονίων ἀνα-στάτους γεγενημένας, τότε κατῴκισαν,τὴν μὲν οἱ περὶ Μέγιλλον καὶ Φέριστον ἐξἘλέας, τὴν δ' οἱ περὶ Γόργον ἐκ Κέω[ἐκ]πλεύσαντες καὶ συναγαγόντες τοὺς ἀρ-χαίους πολίτας· οἷς οὐ μόνον ἀσφάλειαν ἐκπολέμου τοσούτου καὶ γαλήνην ἱδρυο-μένοις παρασχών, ἀλλὰ καὶ τἆλλα παρα-σκευάσας καὶ συμπροθυμηθείς, ὥσπεροἰκιστὴς ἠγαπᾶτο. καὶ τῶν ἄλλων δὲ δια-κειμένων ὁμοίως ἁπάντων πρὸς αὐτόν, οὐπολέμου τις λύσις, οὐ νόμων θέσις, οὐ

70

χώρας κατοικισμός, οὐ πολιτείας διάταξιςἐδόκει καλῶς ἔχειν, ἧς ἐκεῖνος μὴ προ-σάψαιτο μηδὲ κατακοσμήσειεν, ὥσπερἔργῳ συντελουμένῳ δημιουργὸς ἐπιθείςτινα χάριν θεοφιλῆ καὶ πρέπουσαν.[36] Πολλῶν γοῦν κατ' αὐτὸν Ἑλλήνων με-γάλων γενομένων καὶ μεγάλα κατεργασα-μένων, ὧν καὶ Τιμόθεος ἦν καὶ Ἀγησίλαοςκαὶ Πελοπίδας καὶ ὁ μάλιστα ζηλωθεὶςὑπὸ Τιμολέοντος Ἐπαμεινώνδας, αἱ μὲνἐκείνων πράξεις βίᾳ τινὶ καὶ πόνῳ τὸ λα-μπρὸν ἐξενηνόχασι μεμειγμένον, ὥστε καὶμέμψιν ἐνίαις ἐπιγίνεσθαι καὶ μετάνοιαν·τῶν δὲ Τιμολέοντος ἔργων, ἔξω λόγου θε-μένοις τὴν περὶ τὸν ἀδελφὸν ἀνάγκην,οὐδέν ἐστιν ᾧ μὴ τὰ τοῦ Σοφοκλέους, ὥςφησι Τίμαιος, ἐπιφωνεῖν ἔπρεπεν

ὦ θεοί, τις ἆρα Κύπρις ἢ τίς Ἵμερος τοῦδεξυνήψατο;

71

καὶ φιλανθρώπως ἀπηλλάγη χρησάμενος,ἀλλὰ καὶ παρὰ πάντα τὸν λοιπὸν βίον ἀείτι πράττων ἀγαθὸν αὐτοῖς καὶ κηδόμενοςὥσπερ οἰκείων καὶ συγγενῶν διετέλεσε.Τὴν δ’ οὐσίαν αὐτοῦ μόλις ἑπτὰ καὶτριάκοντα μυριάδων γενέσθαι λέγουσιν· ἧςαὐτὸς μὲν ἀμφοτέρους τοὺς υἱοὺς ἀπέλιπεκληρονόμους, ὁ δὲ νεώτερος Σκιπίων τῷἀδελφῷ πᾶσαν ἔχειν συνεχώρησεν, αὐτὸςεἰς οἶκον εὐπορώτερον τὸν Ἀφρικανοῦ δε-δομένος. τοιοῦτος μὲν ὁ Παύλου Αἰμιλίουτρόπος καὶ βίος λέγεται γενέσθαι.

Τιμολέοντος και Παύλου Αιμιλίου Σύγκρισις

[1] Τοιούτων δὲ τῶν κατὰ τὴν ἱστορίανὄντων, δῆλον ὡς οὐκ ἔχει πολλὰς διαφορὰςοὐδ' ἀνομοιότητας ἡ σύγκρισις. οἵ τε γὰρ

164 169

καθάπερ εἰώθει περὶ τῶν ἐπαρχιῶν, ἀλλ’εὐθὺς ἐκείνῳ ψηφισάμενοι τοῦ Μακεδονι-κοῦ πολέμου τὴν ἡγεμονίαν. λέγεται δ’αὐτόν, ὡς ἀνηγορεύθη κατὰ τοῦ Περσέωςστρατηγός, ὑπὸ τοῦ δήμου παντὸς οἴκαδεπροπεμφθέντα λαμπρῶς, εὑρεῖν τὸ θυ-γάτριον τὴν Τερτίαν δεδακρυμένην, ἔτιπαιδίον οὖσαν· ἀσπαζόμενον οὖν αὐτὴνἐρωτᾶν ἐφ’ ὅτῳ λελύπηται· τὴν δὲ περιβα-λοῦσαν καὶ καταφιλοῦσαν, „οὐ γὰρ οἶσθ´“εἰπεῖν „ὦ πάτερ ὅτι ἡμῖν ὁ Περσεὺς τέθνη-κε;“ λέγουσαν κυνίδιον σύντροφον οὕτωπροσαγορευόμενον· καὶ τὸν Αἰμίλιον „ἀγα-θῇ τύχῃ“ φάναι „ὦ θύγατερ, καὶ δέχομαιτὸν οἰωνόν.“ ταῦτα μὲν οὖν Κικέρων ὁ ῥή-τωρ ἐν τοῖς περὶ μαντικῆς ἱστόρηκεν.[11] Εἰωθότων δὲ τῶν ὑπατείαν λαβόντωνοἷον ἀνθομολογεῖσθαί τινα χάριν καὶ προ-σαγορεύειν φιλοφρόνως τὸν δῆμον ἀπὸ τοῦβήματος, Αἰμίλιος εἰς ἐκκλησίαν συναγα-γὼν τοὺς πολίτας, τὴν μὲν προτέραν ὑπα-

100

ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ

[1] Ἐμοὶ [μὲν] τῆς τῶν βίων ἅψασθαι μὲνγραφῆς συνέβη δι’ ἑτέρους, ἐπιμένειν δὲκαὶ φιλοχωρεῖν ἤδη καὶ δι’ ἐμαυτόν,ὥσπερ ἐν ἐσόπτρῳ τῇ ἱστορίᾳ πειρώμενονἁμῶς γέ πως κοσμεῖν καὶ ἀφομοιοῦν πρὸςτὰς ἐκείνων ἀρετὰς τὸν βίον. οὐδὲν γὰρἀλλ’ ἢ συνδιαιτήσει καὶ συμβιώσει τὸ γι-νόμενον ἔοικεν, ὅταν ὥσπερ ἐπιξενούμενονἕκαστον αὐτῶν ἐν μέρει διὰ τῆς ἱστορίαςὑποδεχόμενοι καὶ παραλαμβάνοντες ἀναθε-ωρῶμεν‘ὅσσος ἔην οἷός τε’,τὰ κυριώτατα καὶ κάλλιστα πρὸς γνῶσιν

81

κνυμένης τὸ μὴ δεόμενον. ἐπεὶ δ', ὡςσώματος ῥῖγος ἢ θάλπος φέρειν δυναμένουτὸ πρὸς ἀμφοτέρας εὖ πεφυκὸς ὁμοῦ τὰςμεταβολὰς ῥωμαλεώτερον, οὕτω ψυχῆςἄκρατος εὐρωστία καὶ ἰσχύς, ἣν οὔτε τὸεὐτυχεῖν ὕβρει θρύπτει καὶ ἀνίησιν οὔτεσυμφοραὶ ταπεινοῦσι, φαίνεται τελειότεροςὁ Αἰμίλιος, ἐν χαλεπῇ τύχῃ καὶ πάθει με-γάλῳ τῷ περὶ τοὺς παῖδας οὐδέν τι μι-κρότερος οὐδ' ἀσεμνότερος ἢ διὰ τῶν εὐτυ-χημάτων ὁραθείς. Τιμολέων δὲ γενναῖαπράξας περὶ τὸν ἀδελφὸν οὐκ ἀντέσχε τῷλογισμῷ πρὸς τὸ πάθος, ἀλλὰ μετανοίᾳκαὶ λύπῃ ταπεινωθεὶς ἐτῶν εἴκοσι τὸ βῆμακαὶ τὴν ἀγορὰν ἰδεῖν οὐχ ὑπέμεινε. δεῖ δὲτὰ αἰσχρὰ φεύγειν καὶ αἰδεῖσθαι· τὸ δὲπρὸς πᾶσαν ἀδοξίαν εὐλαβὲς ἐπιεικοῦς μὲνἤθους καὶ ἁπαλοῦ, μέγεθος δ' οὐκ ἔχοντος.

168

πόλεμοι πρὸς ἐνδόξους γεγόνασιν ἀμφο-τέροις ἀνταγωνιστάς, τῷ μὲν Μακεδόνας,τῷ δὲ Καρχηδονίους, αἵ τε νῖκαι περιβόη-τοι, τοῦ μὲν ἑλόντος Μακεδονίαν καὶ τὴνἀπ' Ἀντιγόνου διαδοχὴν ἐν ἑβδόμῳ βασιλεῖκαταπαύσαντος, τοῦ δὲ τὰς τυραννίδαςπάσας ἀνελόντος ἐκ Σικελίας καὶ τὴννῆσον ἐλευθερώσαντος· εἰ μὴ νὴ Δία βού-λοιτό τις παρεγχειρεῖν, ὡς Αἰμίλιος μὲνἐρρωμένῳ Περσεῖ καὶ Ῥωμαίους νενικη-κότι, Τιμολέων δὲ Διονυσίῳ παντάπασινἀπειρηκότι καὶ κατατετριμμένῳ συνέπεσε·καὶ πάλιν ὑπὲρ Τιμολέοντος, ὅτι πολλοὺςμὲν τυράννους, μεγάλην δὲ τὴν Καρχηδονί-ων δύναμιν ἀπὸ τῆς τυχούσης στρατιᾶςἐνίκησεν, οὐχ ὥσπερ Αἰμίλιος ἀνδράσινἐμπειροπολέμοις καὶ μεμαθηκόσιν ἄρχε-σθαι χρώμενος, ἀλλὰ μισθοφόροις οὖσι καὶστρατιώταις ἀτάκτοις, πρὸς ἡδονὴν εἰθι-σμένοις στρατεύεσθαι. τὰ γὰρ ἀπ' οὐκ ἴσηςπαρασκευῆς ἴσα κατορθώματα τῷ στρατη-

165

ἀπὸ τῶν πράξεων λαμβάνοντες.φεῦ φεῦ, τί τούτου χάρμα μεῖζον ἂν λάβοις<καὶ> πρὸς ἐπανόρθωσιν ἠθῶν ἐνεργότε-ρον; Δημόκριτος μὲν γὰρ εὔχεσθαί φησιδεῖν, ὅπως εὐλόγχων εἰδώλων τυγχάνω-μεν, καὶ τὰ σύμφυλα καὶ τὰ χρηστὰ μᾶλ-λον ἡμῖν ἐκ τοῦ περιέχοντος ἢ τὰ φαῦλακαὶ τὰ σκαιὰ συμφέρηται, λόγον οὔτ’ ἀλη-θῆ καὶ πρὸς ἀπεράντους ἐκφέροντα δεισι-δαιμονίας εἰς φιλοσοφίαν καταβάλλων·ἡμεῖς δὲ τῇ περὶ τὴν ἱστορίαν διατριβῇ καὶτῆς γραφῆς τῇ συνηθείᾳ παρασκευάζομενἑαυτούς, τὰς τῶν ἀρίστων καὶ δοκιμω-τάτων μνήμας ὑποδεχομένους ἀεὶ ταῖς ψυ-χαῖς, εἴ τι φαῦλον ἢ κακόηθες ἢ ἀγεννὲς αἱτῶν συνόντων ἐξ ἀνάγκης ὁμιλίαι προ-σβάλλουσιν, ἐκκρούειν καὶ διωθεῖσθαι,πρὸς τὰ κάλλιστα τῶν παραδειγμάτωνἵλεω καὶ πρᾳεῖαν ἀποστρέφοντες τὴνδιάνοιαν. ὧν ἐν τῷ παρόντι προκεχειρίσμε-θά σοι τὸν Τιμολέοντος τοῦ Κορινθίου καὶ

82

πράγμασι χρῆσθαι μεγάλοις ἐπιστάμενον.οὗτος ἦν Παῦλος Αἰμίλιος, ἡλικίας μὲνἤδη πρόσω καὶ περὶ ἑξήκοντα γεγονὼςἔτη, ῥώμῃ δὲ σώματος ἀκμάζων, πεφραγ-μένος δὲ κηδεσταῖς καὶ παισὶ νεανίαις καὶφίλων πλήθει καὶ συγγενῶν μέγα δυνα-μένων, οἳ πάντες αὐτὸν ὑπακοῦσαι καλο-ῦντι τῷ δήμῳ πρὸς τὴν ὑπατείαν ἔπειθον.ὁ δὲ κατ’ ἀρχὰς μὲν ἐθρύπτετο πρὸς τοὺςπολλούς, καὶ διέκλινε τὴν φιλοτιμίαναὐτῶν καὶ τὴν σπουδήν, ὡς μὴ δεόμενοςτοῦ ἄρχειν· φοιτώντων δὲ καθ’ ἡμέραν ἐπὶθύρας καὶ προκαλουμένων αὐτὸν εἰς ἀγο-ρὰν καὶ καταβοώντων, ἐπείσθη· καὶ φανεὶςεὐθὺς ἐν τοῖς μετιοῦσι τὴν ὑπατείαν, ἔδο-ξεν οὐκ ἀρχὴν ληψόμενος, ἀλλὰ νίκην καὶκράτος πολέμου κομίζων καὶ διδοὺς τοῖςπολίταις καταβαίνειν εἰς τὸ πεδίον· μετὰτοσαύτης ἐλπίδος καὶ προθυμίας ἐδέξαντοπάντες αὐτὸν καὶ κατέστησαν ὕπατον τὸδεύτερον, οὐκ ἐάσαντες κλῆρον γενέσθαι

99

γῷ τὴν αἰτίαν περιτίθησι.[2] Καθαρῶν οὖν καὶ δικαίων ἐν τοῖς πράγ-μασιν ἀμφοτέρων γεγονότων, Αἰμίλιος μὲνὑπὸ τῶν νόμων καὶ τῆς πατρίδος οὕτωςἔοικεν εὐθὺς ἀφικέσθαι παρεσκευασμένος,Τιμολέων δὲ τοιοῦτον αὐτὸς ἑαυτὸν πα-ρέσχε. τούτου τεκμήριον, ὅτι Ῥωμαῖοι μὲνὁμαλῶς ἐν τῷ τότε χρόνῳ πάντες ἦσανεὔτακτοι καὶ ὑποχείριοι τοῖς ἐθισμοῖς, καὶτοὺς νόμους δεδιότες καὶ τοὺς ἄρχοντας,Ἑλλήνων δ' οὐδεὶς ἡγεμών ἐστιν οὐδὲστρατηγός, ὃς οὐ διεφθάρη τότε Σικελίαςἁψάμενος, ἔξω Δίωνος. καίτοι καὶ Δίωναπολλοὶ μοναρχίας ὀρέγεσθαι καὶ βασιλείαντινὰ Λακωνικὴν ὀνειροπολεῖν ὑπενόουν.Τίμαιος δὲ καὶ Γύλιππον ἀκλεῶς φησι καὶἀτίμως ἀποπέμψαι Συρακοσίους, φιλο-πλουτίαν αὐτοῦ καὶ ἀπληστίαν ἐν τῇ στρα-τηγίᾳ κατεγνωκότας. ἃ δὲ Φάραξ ὁ Σπαρ-τιάτης καὶ Κάλλιππος ὁ Ἀθηναῖος ἐλπίσα-ντες ἄρξειν Σικελίας παρενόμησαν καὶ πα-

166

ρεσπόνδησαν, ὑπὸ πολλῶν ἀναγέγραπται.καίτοι τίνες ἢ πηλίκων κύριοι πραγμάτωνὄντες οὗτοι τοιαῦτ' ἤλπισαν; ὧν ὁ μὲν ἐκ-πεπτωκότα Συρακουσῶν ἐθεράπευε Διονύ-σιον, Κάλλιππος δ' εἷς ἦν τῶν περὶ Δίωναξεναγῶν. ἀλλὰ Τιμολέων αἰτησαμένοις καὶδεηθεῖσιν αὐτοκράτωρ πεμφθεὶς Συρακοσί-οις, καὶ δύναμιν οὐ ζητῶν, ἀλλ' ἔχειν ὀφεί-λων ἣν ἔλαβε βουλομένων καὶ διδόντων,πέρας ἐποιήσατο τῆς αὑτοῦ στρατηγίαςκαὶ ἀρχῆς τὴν τῶν παρὰ νόμον ἀρχόντωνκατάλυσιν. ἐκεῖνο μέντοι τοῦ Αἰμιλίουθαυμαστόν, ὅτι τηλικαύτην βασιλείαν κα-ταστρεψάμενος οὐδὲ δραχμῇ μείζονα τὴνοὐσίαν ἐποίησεν οὐδ' εἶδεν οὐδ' ἥψατο τῶνχρημάτων, καίτοι πολλὰ δοὺς ἑτέροις καὶδωρησάμενος. οὐ λέγω δ' ὅτι Τιμολέωνμεμπτός ἐστιν οἰκίαν τε καλὴν λαβὼν καὶχωρίον· οὐ γὰρ τὸ λαβεῖν ἐκ τοιούτωναἰσχρόν, ἀλλὰ τὸ μὴ λαβεῖν κρεῖττον, καὶπεριουσία τις ἀρετῆς ἐν οἷς ἔξεστιν ἐπιδει-

167

ντηρικὰ τέσσαρα. Καὶ μάχην ἐπολέμησεντὸ δεύτερον ἐν ᾗ τῶν ὑπατικῶν Ὁστίλιονἀπεκρούσατο καταβιαζόμενον κατὰ τὰςἘλιμίας· λάθρα δὲ διὰ Θεσσαλίας ἐμβα-λόντα προκαλούμενος εἰς μάχην ἐφόβησε.πάρεργον δὲ τοῦ πολέμου στρατείαν ἐπὶΔαρδανεῖς θέμενος, ὡς δὴ τοὺς Ῥωμαίουςὑπερορῶν καὶ σχολάζων, μυρίους τῶν βαρ-βάρων κατέκοψε καὶ λείαν ἠλάσατο πολ-λήν. ὑπεκίνει δὲ καὶ Γαλάτας τοὺς περὶ τὸνἼστρον ᾠκημένους, Βαστέρναι καλοῦνται,στρατὸν ἱππότην καὶ μάχιμον, Ἰλλυριούςτε διὰ Γενθίου τοῦ βασιλέως παρεκάλει συ-νεφάψασθαι τοῦ πολέμου. καὶ λόγος κα-τέσχεν ὡς τῶν βαρβάρων μισθῷ πεπει-σμένων ὑπ’ αὐτοῦ διὰ τῆς κάτω Γαλατίαςπαρὰ τὸν Ἀδρίαν ἐμβαλεῖν εἰς τὴν Ἰταλίαν.[10] Ταῦτα τοῖς Ῥωμαίοις πυνθανομένοιςἐδόκει τὰς τῶν στρατηγιώντων χάριταςκαὶ παραγγελίας ἐάσαντας [αὐτοὺς] καλεῖνἐπὶ τὴν ἡγεμονίαν ἄνδρα νοῦν ἔχοντα καὶ

98

Αἰμιλίου Παύλου βίον, ἀνδρῶν οὐ μόνονταῖς αἱρέσεσιν, ἀλλὰ καὶ ταῖς τύχαις ἀγα-θαῖς ὁμοίως κεχρημένων ἐπὶ τὰ πράγματα,καὶ διαμφισβήτησιν παρεξόντων, πότερονεὐποτμίᾳ μᾶλλον ἢ φρονήσει τὰ μέγιστατῶν πεπραγμένων κατώρθωσαν.[2] Τὸν Αἰμιλίων οἶκον ἐν Ῥώμῃ τῶνεὐπατριδῶν γεγονέναι καὶ παλαιῶν οἱ πλε-ῖστοι συγγραφεῖς ὁμολογοῦσιν. ὅτι δ’ ὁπρῶτος αὐτῶν καὶ τῷ γένει τὴν ἐπωνυμίανἀπολιπὼν Μάμερκος ἦν, Πυθαγόρου παῖςτοῦ σοφοῦ, δι’ αἱμυλίαν λόγου καὶ χάρινΑἰμίλιος προσαγορευθείς, εἰρήκασιν ἔνιοιτῶν Πυθαγόρᾳ τὴν Νομᾶ τοῦ βασιλέωςπαίδευσιν ἀναθέντων. οἱ μὲν οὖν πλεῖστοιτῶν εἰς δόξαν ἀπὸ τῆς οἰκίας ταύτης προ-ελθόντων δι’ ἀρετὴν ἣν ἐζήλωσαν εὐτύχη-σαν, Λευκίου δὲ Παύλου τὸ περὶ Κάνναςἀτύχημα τήν τε φρόνησιν ἅμα καὶ τὴν ἀν-δρείαν ἔδειξεν. ὡς γὰρ οὐκ ἔπεισε τὸν συ-νάρχοντα κωλύων μάχεσθαι, τοῦ μὲν

83

ἀγῶνος ἄκων μετέσχεν αὐτῷ, τῆς δὲ φυ-γῆς οὐκ ἐκοινώνησεν, ἀλλὰ τοῦ συνάψα-ντος τὸν κίνδυνον ἐγκαταλιπόντος, αὐτὸςἑστὼς καὶ μαχόμενος τοῖς πολεμίοις ἐτε-λεύτησε. Τούτου θυγάτηρ μὲν Αἰμιλία Σκι-πίωνι τῷ μεγάλῳ συνῴκησεν, υἱὸς δὲ Πα-ῦλος Αἰμίλιος, περὶ οὗ τάδε γράφεται, γε-γονὼς ἐν ἡλικίᾳ κατὰ καιρὸν ἀνθοῦνταδόξαις καὶ ἀρεταῖς ἐπιφανεστάτων ἀνδρῶνκαὶ μεγίστων, διέλαμψεν οὐ ταὐτὰ τοῖςεὐδοκιμοῦσι τότε νέοις ἐπιτηδεύματα ζη-λώσας, οὐδὲ τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἀπ’ ἀρχῆς πο-ρευθείς. οὔτε γὰρ λόγον ἤσκει περὶ δίκας,ἀσπασμούς τε καὶ δεξιώσεις καὶ φιλοφρο-σύνας, αἷς ὑποτρέχοντες οἱ πολλοὶ τὸνδῆμον ἐκτῶντο, θεραπευτικοὶ καὶ σπουδα-ῖοι γενόμενοι, παντάπασιν ἐξέλιπε, πρὸςοὐδέτερον ἀφυῶς ἔχων, ὡς δ’ ἑκατέρουκρείττονα τὴν ἀπ’ ἀνδρείας καὶ δικαιοσύ-νης καὶ πίστεως δόξαν αὑτῷ περιποιούμε-νος, οἷς εὐθὺς διέφερε τῶν καθ’ ἡλικίαν.

84

γνὸν ἀκεστρίας τινὸς Ἀργολικῆς Γναθαινί-ου τοὔνομα τεκούσης, καὶ λαθεῖν ὑποβαλο-μένη. δι’ ὃ καὶ μάλιστα δοκεῖ τὸν Δημή-τριον φοβηθεὶς ἀποκτεῖναι, μὴ γνήσιονἔχων ὁ οἶκος διάδοχον ἀποκαλύψῃ τὴνἐκείνου νοθείαν.[9] Οὐ μὴν ἀλλὰ καίπερ ὢν ἀγεννὴς καὶταπεινός, ὑπὸ ῥύμης τῶν πραγμάτων ἀνα-φερόμενος πρὸς τὸν πόλεμον, <ὑπ>έστηκαὶ διηρείσατο πολὺν χρόνον, ἡγεμόνας τεῬωμαίων ὑπατικοὺς καὶ στρατεύματα καὶστόλους μεγάλους ἀποτριψάμενος, ἐνίωνδὲ καὶ κρατήσας. Πόπλιόν τε γὰρ Λικίνιονἐμβαλόντα πρῶτον εἰς Μακεδονίαν τρε-ψάμενος ἱππομαχίᾳ, δισχιλίους πεντακοσί-ους ἄνδρας ἀγαθοὺς ἀπέκτεινε, καὶ ζῶνταςἄλλους ἑξακοσίους ἔλαβε, τοῦ τε ναυστάθ-μου περὶ Ὠρεὸν ὁρμοῦντος, ἀπροσδόκητονἐπίπλουν θέμενος εἴκοσι μὲν αὐτοφόρτουςὁλκάδας ἐχειρώσατο, τὰς δ’ ἄλλας σίτουγεμούσας κατέδυσεν εγκράτησε δὲ καὶ πε-

97