Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr...

12
Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro En Catalougno Prouvènço aro Setèmbre 2007 n° 225 2,10 3 Sèmblo pas de bon… aquelo empego ! Es forço istrutiéu de s’ana permena sus lou site dóu CIRDOC, lou Cèntre Internaciounau de Doucumentacioun Óucitano. Sèmblo bèn que pèr aquel ourganisme, l’Oucitanìo se counfoun- de emé la regioun Lengadò-Roussihoun. Es bèn l’idèio que se fasian, mai aro poudèn que n’èstre counvincu. D’efèt, ié coustatan, dins li pajo sus lou “CIRDOC nouvèu”, que tóuti li proujèt se raporton à- n-aquelo regioun. E, cerieso sus la pastissarié, ié legissèn que l’Oucitanìo es la 3° regioun de Franço pèr lou tourisme (leva de Paris) après li Regioun Rose-Aup e Prouvènço-Aup-Costo d’Azur. E vo, avès bèn legi; es éli que lou dison. Prouvènço es à despart… P. B. MAJOURALAT Lou pouèto Reinié Raybaud Tricìo Dupuy es ana rescountra lou nouvèu Majourau, lou pouèto di 146 guierdoun, que vèn de se vèire atribuï pèr lou Counsistòri la Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. pajo 12. La Poujado 900 afouga pèr la cuturo d’oc e catalano se soun acampa dins l’amista. Pajo 2 Gramatico Plan-planet, tournan à l’es- colo aprene li particularita de nosto lengage. Pajo 10 Parlaresc Enquèsto sus li cous de lengo baia pèr lis adute dins li Païs d’oc Pajo 3 Lou Cercle d’Agermanament Óucitanò-Catalan Uno entita singulàri Lou Cercle d’Agermanament Occitano-Català (CAOC) vai naisse en 1978, voulié rampli lou vueje que la ditaturo franquisto avié prouvouca en supremissènt l'Oficina de Relacions Meridionals, qu’èro souto la tutelo de la Generalitat e s'óucupavo di relacioun emé l’Óuci- tanìo e de la proumoucioun de la siéuno culturo. Maugrat li bon prepaus dóu CAOC, li cir- counstànci e li priourita noun soun estado gaire favourablo à l’idèio d’encouraja la culturo cata- lanò-óucitano dins lou grand espàci que s’es- tènd dis Aup fin qu’à l’Atlantico e fin qu’à Guardamar. Maugrat tout, lou CAOC a countinuï la toco de difusioun dóu fach óucitan en Catalougno e dóu fa catalan en Óucitanìo. Poudèn dire que la couneissènço atualo, cado cop mai souvènt, es degudo principalamen au CAOC, estènt qu’eisistis pas d’autro entita que se ié counsacro ni toutalamen nimai parciala- men. Cresèn qu’aquesto singularita dóu CAOC aurié d’èstre valourisado pèr lis istitucioun catalano fàci à la siéuno incourpouracioun, coume uno assouciacioun especialisado dins tóuti li proujèt que fan referènci à l’Óucitanìo. Tre 1978 la nostro assouciacioun, lou Cercle d'Agermanament Occitano-Català (CAOC), tra- vaio intensamen dins li relacioun catalanò-óuci- tano, perqué entendèn qu’es lou chapitre lou mai impourtant de la proujeicioun esteriouro catala- no. Aquesto afiermacioun es estado avalisado pèr tout un milierat d’istòri, senoun tambèn pèr la coustatacioun di resultat óutengu pèr lou CAOC aquésti darniéris annado. Aquesto proujeicioun esteriouro catalano, en aquest cas, se n’es retourna en formo de freire- neta, d’estimo, e d’interès vers un coumun prou- jèt futur, que l’ecounoumìo, la culturo e lou tou- risme n’en formon si pilié principau. Nous proujeta en Óucitanìo, es agrandi noste espàci culturau, tout en ajudant lis interès de touto meno de Catalougno. Em’ uno grando dife- rènci à respèt di vesin, que soun courdialamen forço bèn aculi. Óucitanìo, brèsso de nosto culturo, lengo e istò- ri, aro es uno esperanço pèr li Catalan dins la novo Éuropo de la liberta di pople. Catalougno pèr lis Óucitan es l’ideau e lou mou- dèle unique de la siéuno futuro eisistènci. Nous- àutri Catalan noun poudèn pas èstre absènt d’aquéu nouvèu sourgènt dis Óucitan, pèr ço que nous sauvaren pas soulet se leisèn mouri la part la mai impourtanto de nosto propro culturo. Enric Garriga Trullols Presidènt dóu CAOC

Transcript of Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr...

Page 1: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro

En Catalougno

Prouvènço aroSetèmbre 2007 n° 225 2,10 3

Sèmblo pas de bon… aquelo empego !Es forço istrutiéu de s’ana permena sus lou site dóu CIRDOC, lou Cèntre Internaciounau deDoucumentacioun Óucitano. Sèmblo bèn que pèr aquel ourganisme, l’Oucitanìo se counfoun-de emé la regioun Lengadò-Roussihoun. Es bèn l’idèio que se fasian, mai aro poudèn quen’èstre counvincu.D’efèt, ié coustatan, dins li pajo sus lou “CIRDOC nouvèu”, que tóuti li proujèt se raporton à-n-aquelo regioun. E, cerieso sus la pastissarié, ié legissèn que l’Oucitanìo es la 3° regioun deFranço pèr lou tourisme (leva de Paris) après li Regioun Rose-Aup e Prouvènço-Aup-Costod’Azur. E vo, avès bèn legi; es éli que lou dison. Prouvènço es à despart…

P. B.

MAJOURALAT

Lou pouèto Reinié RaybaudTricìo Dupuy es ana rescountra lou nouvèu Majourau,lou pouèto di 146 guierdoun, que vèn de se vèire atribuï pèr lou Counsistòri laCigalo de Camargo en simbèu de soun grade. pajo 12.

La Poujado900 afouga pèr la cuturod’oc e catalano se sounacampa dins l’amista.

Pajo 2

Gramatico Plan-planet, tournan à l’es-colo aprene li particularitade nosto lengage.

Pajo 10

ParlarescEnquèsto sus li cous delengo baia pèr lis adutedins li Païs d’oc

Pajo 3

Lou Cercled’AgermanamentÓucitanò-Catalan

Uno entita singulàri

Lou Cercle d’Agermanament Occitano-Català(CAOC) vai naisse en 1978, voulié rampli louvueje que la ditaturo franquisto avié prouvoucaen supremissènt l'Oficina de RelacionsMeridionals, qu’èro souto la tutelo de laGeneralitat e s'óucupavo di relacioun emé l’Óuci-tanìo e de la proumoucioun de la siéuno culturo.Maugrat li bon prepaus dóu CAOC, li cir-counstànci e li priourita noun soun estado gairefavourablo à l’idèio d’encouraja la culturo cata-lanò-óucitano dins lou grand espàci que s’es-tènd dis Aup fin qu’à l’Atlantico e fin qu’àGuardamar.Maugrat tout, lou CAOC a countinuï la toco dedifusioun dóu fach óucitan en Catalougno e dóufa catalan en Óucitanìo. Poudèn dire que la couneissènço atualo, cadocop mai souvènt, es degudo principalamen auCAOC, estènt qu’eisistis pas d’autro entita quese ié counsacro ni toutalamen nimai parciala-men.Cresèn qu’aquesto singularita dóu CAOC auriéd’èstre valourisado pèr lis istitucioun catalanofàci à la siéuno incourpouracioun, coume unoassouciacioun especialisado dins tóuti li proujètque fan referènci à l’Óucitanìo.Tre 1978 la nostro assouciacioun, lou Cercled'Agermanament Occitano-Català (CAOC), tra-vaio intensamen dins li relacioun catalanò-óuci-tano, perqué entendèn qu’es lou chapitre lou maiimpourtant de la proujeicioun esteriouro catala-no. Aquesto afiermacioun es estado avalisadopèr tout un milierat d’istòri, senoun tambèn pèrla coustatacioun di resultat óutengu pèr louCAOC aquésti darniéris annado. Aquesto proujeicioun esteriouro catalano, enaquest cas, se n’es retourna en formo de freire-neta, d’estimo, e d’interès vers un coumun prou-jèt futur, que l’ecounoumìo, la culturo e lou tou-risme n’en formon si pilié principau.Nous proujeta en Óucitanìo, es agrandi nosteespàci culturau, tout en ajudant lis interès detouto meno de Catalougno. Em’ uno grando dife-rènci à respèt di vesin, que soun courdialamenforço bèn aculi.Óucitanìo, brèsso de nosto culturo, lengo e istò-ri, aro es uno esperanço pèr li Catalan dins lanovo Éuropo de la liberta di pople.Catalougno pèr lis Óucitan es l’ideau e lou mou-dèle unique de la siéuno futuro eisistènci. Nous-àutri Catalan noun poudèn pas èstre absèntd’aquéu nouvèu sourgènt dis Óucitan, pèr ço quenous sauvaren pas soulet se leisèn mouri la partla mai impourtanto de nosto propro culturo.

Enric Garriga TrullolsPresidènt dóu CAOC

Page 2: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Catalan, de luen, O fraire !900 persouno an participa à laXXenco Poujado au Port de Salau

Lou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, àl’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à Port deSalau, lou bon tèms a afavouri la presènci de mai de 900persouno à Port de Salau que durant vint an lou CAOC aourganisa ambé la coulabouracioun d’àutris entita d’Oc ecatalano. Mai pèr arriba à-n-aquest noumbre d’assistant,fuguè la dificulta d’acès, que pèr lou coustat catalan faliépouja quasimen uno ouro e pèr lou coustat francés tresouro.Acò se faguè ambé la mountado di bandiero óucitano ecatalano pèr li dous presidènt dóu CAOC, Pèire Pessemessee Enric Garriga Trullols acoumpagna di cant dis inne respec-tiéu. Au finau de cade cant li Trabucaire de Gràci fasien degràndi salvo ambé si trabuc.Enric Garriga legiguè lou message dóu Presidènt dóuParlamen de Catalougno, Ernest Benach. Es de nouta tambèn d’àutri participant coume tres di vala-do óucitano d'Itàli.Dounèron la benvengudo lou conse de l’Alt Àneu, JosepConstansa, e pèr la partido óucitano Julian Souquet, consed’Erce e counseié generau de l’Ariejo.Pièi an parla Jòrdi Carrera pèr li Catalan e Annie Rieu quefaguèron un oumenage poustume à Crestian Duthil quepoujè à Salau durant 19 an e que partiguè au mes demai,escracha pèr uno veituro.Li 7 trabucaire de Gràci faguèron sèt salvo en soun ounour,que representavon li sèt païs d’Oc, que defendié tant equ’estimavo.En seguido, parlèron Pèire Pessemesse presidènt de CAOCóucitan e Enric Garriga Trullols presidènt de CAOC catalan.Se partagè pièi pèr tóuti lou froumage óucitan e lou vincatalan.I’avié 10 musician mescla qu’acompagnèron li cant dis innee d’àutri cansoun coume l’Immourtalo (camina).Après lou dina se faguè li danso amb uno grando participa-cioun à l’entour di bandiero plantado sus de grand pau aumitan dóu Port.Se faguè, pièi, uno grando fotò de famiho ambé la majou-rita dis assistant que quàuquis-un pamens s’èron adejaesparpaia e que douno l’idèio de la grando presènci coum-parado amb lis annado passado.Lou Cant dis Adiéu fourmè un ciéucle grand jamai mai vist.

Lou soulèu e la calour marquèron un grand countraste ambl’an d’avans que faguè forço fre.La fèsto de l’amista de Salau faguè veni de gènt d’en per-tout. Subre-tout la presènci araneso se noutè.Es esta tout uno sourtido sènso ges de comparesoun, atipice sènso parié.

Enric Garriga TrullolsPresidènt dóu CAOC

Tros dóu discours dóu presidènt Trullols :Sian, óucitan e catalan, en situacioun diferènto maitóuti sian amenaça pèr un proucès de destruciounimplacablo que menon lis estat espagnòu e francés,qu’an un alia pouderous, qu’avèn pas: lou tèms.Acò es vrai. Acò es uno grando verita. Lou tèmsjogo contro nousautre. Sabès tóuti que l’Estatut d’Autonoumìo deCatalougno de 1979 tardè 27 an pèr la siéuno apli-cacioun coumplèto e, avans d’acaba, n’avèn fa unnouvèu qu’aura tambèn de passa un periode de 25an pèr èstre aplica en la siéuno toutalita.Sabès tóuti que l’Estat francés signè la Charto diLengo Minoritàri mai jamai l’a ratificado. Passo loutèms.

Sabès que la lèi Deixonne fuguè aprouvado lou 11de janvié de 1951 e coumencè de s'aplica 24 anaprès, en 1975. L’Estat francés es pas preissa.Sabès que lou nouvèl Estatut d’Autounoumìo deCatalougno dis que l’óucitan es óuficiau enCatalougno touto. Mai l’aplicacioun metra un mini-mun de 4 an.Sabès tóuti qu’un remèdi aplica rapidamen pòusauva la vido. Lou meme remèdi aplica vint, tren-to, quaranto an après sèr de res. Lou malaut esmort.Lucha contro lou tèms e contro l’Estat en memetèms es forço dificile.Lou camin de la liberta passo pèr avé un Estatpropre dins Europo. Passo pas pèr Madrid ni pèrParis.Sabès tóuti que lou camin de la liberta dis omespassavo pèr li port d’aquésti mountagno.Voulèn aro que lou Port de Salau siegue lou Pòrt dela salvacioun di pople, lou nouvèu camin de la liber-ta.

CAOC - Cercle d'Agermanament Occitano Català - Hoteld'Entitats - Providència, 42 08024 Barcilouno- Tel.93.284.36.34 - www.caoc.cat

Poujado au Port de SalauS’entourna à l’escolo

Es ço que se dis la tradiciounala-men la rintrado. Emai intressianplus, pèr la maje-part de nous-autre dins lis escolo, rèsto la findi vacanço d’estiéu, s’anan tour-na bouta au travai.Pèr li militant que volon sauva lalengo, l’obro es toujour aqui.Lou pan sus la cledo es vengu unpau dur, mai lou fau bèn enfour-na.Nous fau reprene la moubilisa-cioun que faguè flòri au mes demars.Se sabian pas en quau s’adreissaà Beziés fàci à-n-un gouvèr finis-sant, aro couneissèn li nouvèumèstre dóu païs.S’es pas parié, es lou reciproque,mai que fai!Avèn, amoundaut, un presidèntde la Republico tout nòu e unfube de deputa frescamen re-elegi.Li fau avisa que sian toujouraqui. Li Gouvèr passon, lis elegitviron camiso, mai nautre boule-gan pas.Adounc anan coumença pèr iéramenta nòsti revendicaciounpriouritàri.

- La moudificacioun de l’article 2de la Coustitucioun, aquel articlequ’a escafa li lengo regiounalopèr recounèisse qu’uno souletolengo en Franço, lou franchimandrèsto uno vergougno.- La meso en aplicacioun de laCharto Éuroupenco di lengo e cul-turo minouritàri. Emai siguèsseestado signado lou 7 de mai1999, l’Estat francés se garçobèn de la rèndre efeitivo.Empacho pas lou nouvèu presi-dènt de brama que fau èstreéuroupen, sauva l’istituciounéuroupenco, quand pèr darrié,cauco dóu pèd li decisioun presopèr lou Counsèu de l’Éuropo pèrsauva li lengo regiounalo.- Un estatut óuficiau pèr li lengoregiounalo de Franço dins unencastre bèn defini de sauvo-gardo d’aquéu patrimòni len-guisti.- Lou soustèn à l’ensignamen dilengo regiounalo is escolo.- Lou soustèn à la creaciounsouto tóuti si formo en lengoregiounalo.

À l’ouro d’aro, semblarié que louvice-presidènt dóu CounsèuRegiounau di Pirenèu-Atlanti,Mas Brisson, qu’es tambèn à latèsto de l’Oufice Publi de laLengo Basco, siguèsse à mand defaire presenta pèr de deputa untèste sus li lengo regiounaloreprenènt d’en proumié lis articlede la Charto Éuroupenco counfor-me à la Coustitucioun. Lou depu-ta éuroupen Alan Lamassourebutarié tambèn à la rodo.Saupre se lou nouvèu presidèntde la Republico e sa Court aceta-ran, estènt que lou rèire-candidatse disié contre la ratificacioun dela Charto Éuroupenco di lengoregiounalo.Basto ! Sian mai parti pèr rena…

Bernat Giély

FREIRENETA

2

Page 3: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Estat di lioc e aveni

Es un travai coumença en 2004 en coulabora-cioun emé l’IEO e li Cèntre de Fourmaciounproufessiounello d’Oc (CFPO). Un acamp de proufessour en 2005 travaiè sus lameso en plaço d’un labèl de cous pèr lis adulte.Un acord es esta signa e lou noum de PAR-LESC (PARla, LEgi, ESCriéure) fuguè baia auproujèt.Pièi, un caièr di cargo fuguè dubert au segoundcoungrès à Beziés, lou 11 de febrié 2006.Fuguè decidi de durbi uno enquèsto generalosus l’ensignamen de la lengo is adulte pèr miéscounèisse lis estruturo, lis ensignaire e lis apre-nènt. L’IEO fuguè carga de l’enquèsto.Dous questiounàri fuguèron adouba, en avoustde 2006, un pèr lis aprenènt, l’autre pèr lisensignaire, asata à chasque grand dialèite. L’enquèsto coumencè en nouvèmbre 2006 el’analiso di resulto en debuto d’annado 2007.Lou raport espeliguè aqueste estiéu.Es un proumier estat di lioc e lou travai restantà faire pèr la meso en plaço de PARLESC.Aquest proujèt es finança pèr la Delegacioun àla Lengo Franceso e di Lengo de Franço, liCounsèu Regiounau d’Aquitàni, Limousin,Miejour-Pirinèus, Lengadò-Roussihoun eRose-Aup (… e Prouvènço, nàni ?)

Lou questiounàri fuguè manda à 75 assoucia-cioun, 1104 aprenènt e 111 ensignaire anrespoundu. D’ùni despartamen an jamairespoundu.

I - Lis ensignaire

56,7% d’ensignaire baion de cous pèr l’IEO,12,4 % dins lou CFPO de Besiés o d’Ourtez,30,9 % dins d’àutris estruturo.Li regioun Miejour-Pirenèus, Lengadò-Roussihoun e Aquitàni an lou mai de fourma-cioun pèr la lengo. L’Erau e li Pirenèus Atlantiqu’an lou mai grand noumbre d’ensignaire, anmanda lou mai de responso.

L’age de l’ensignaireL’age mejan dis ensignaire es de 53 an, 38 anpèr aquéli qu’an un countrat de travai, 27% anmai de 60 an, 12% mai de 70 an. La majouritasoun d’ome emé soulamen 30% d’ensignarello.

Lis ome d’abord La proumiero counclusioun es que la lengo essubre-tout trasmeso is ome, mai lou raportcàmbio encò di jouine de mens de 30 an quelou percentage s’equilibro.

Li retreta La majo part dis ensignaire soun de retreta(49%) e 33% soun d’ensignant. 76% baion licous à gratis e soulamen 14% an de rambour-semen pèr si desplaçaman.88% baion de cous regulié entre 1 à 2 ouro pèrsemano. I’a autant de debutant que de mejan,mai pamens 24% soun de counfierma qu’assis-ton i cous. La mejano es d’environ 10 aprenèntpèr cous.

La lengo à l’oustau77,5% dis ensignaire an aprés la lengo à l’ous-tau o dins d’estage pèr adulte.La trasmessioun familialo coumenço de dimi-nui mai lou desveloupamen pèr d’àutri mejan

(cous, universita) es en aumentacioun.Lis ensignaire (pèr 80%) an un nivèu d’estùdiproun eleva: Bac + 2, mai 31% an ges de diplo-mo d’ensignamen de la lengo, 36% an undiplomo universitàri, 16,5% de diplomo diversbaia pèr d’istitucioun (ex. Val d’Aran).Sarié belèu envisaja de faire uno validaciounpèr lis ensignaire sènso diplomo de lengo d’oc,souto la formo d’uno validacioun aquiso pèrl’esperiènci. Mai es pas eisa de la metre enplaço, qu’es carivènd pièi dèurié passa pèr loubiais de l’universita… Tant que i’a de foun-ciounàri, fai mestié de tout reglamenta…Mai de 70% dis ensignaire an 5 à 10 annadod’esperiènci, qu’acò es liga à soun age.Ço qu’es de remarca es que lis ensignaire disonagué de dificulta pèr l’ourau (18%) e à l’escrit(23%). An demanda se sarié poussible d’aguéuno fourmacioun pèr amioura aquésti dificulta.Uno questioun èro duberto pèr li besoun disensignaire sus la fourmacioun. D’ùni andemanda uno fourmacioun sus la pedagougìopèr lis adulte, d’estage e de rescontre entre lisensignaire pèr escambia sis esperiènci, si meto-do de travai.Lis ensignant en poste an demanda mai d’óutispedagougi coume de suport audiò-visuau, deBD, de libre de la literaturo moundialo revira-do en lengo d’oc. D’ùni an tambèn demandapèr proumòure la lengo d’oc, d’ourganisa unogrando campagno naciounalo pèr la proumou-cioun e lou desveloupamen de la lengo d’oc, endeforo di cous.

Es d’un grand besoun d’uno refleissioun verta-diero pèr defini li priourita de travai pèr metreen plaço lou labèl PARLESC.

CounclusiounLa reparticioun di fourmatour qu’an respounduà l’enquèsto es representativo di cous baia sustout lou territòri e en generau, d’ùni regiounmancon d’ensignaire.

II - Lis aprenènt

Mai de 1100 persouno an respoundu à l’en-quèsto. 61,5% seguisson li cous emé l’IEO,13,7% dins lou CFPO de Besiés o d’Ourtez.

De vièis escoulanL’age mejan dis aprenènt es de 54 an, 36,5% anmai de 60 an, 59% soun de femo. La mita disaprenènt a pas d’ativeta proufessiounalo e 87%soun retreta.Dins la poupulacioun que travaio, i’a autant decadre que d’emplega e tóuti li poupulacioun detravaiaire soun mesclado dins li cous.

Li BretounPamens en fasènt de coumparesoun emé loubretoun, e quasimen 30 % di Francés aprenonla lengo d’Oc! Li retreta di païs d’Oc soun 52%à aprene sa lengo alor que soulamen 16% diBretoun aprenon la siéuno, valènt-à-dire qu’enBretagno li gènt counèisson mai sa lengo e enpas besoun de l’ana aprene à l’escolo dóuvèspre.

Un cop la semanoLa majo part dis “escoulan” seguisson un cousla semano (79,5%). Un cous regulié es lou biaislou meiour pèr aprene uno lengo, franc disestage que rabaio pas lou meme publi.

Militant vo pito-sòuUno grando partido di cous soun à gratis (43%)mai 35,5% coston mai de 50 éurò l’annado,qu’es l’escoutissoun à l’estruturo.De l’estùdi, sort que sarié necite de paga lisintervenènt, que la gratuita pòu escoundre laqualita, e pèr evita uno councurrènci entre licous à gratis e aquéli baia pèr de salaria.

PublicitaLa majo part dis aprenènt an ausi parla di couspèr de coulègo, 18% pèr li journau, la radiò o latelevisioun, e 17% pèr la publicita de l’estrutu-ro. La proussimeta es forço impourtanto pèrana segui li cous.Faudrié faire encaro mai de publicita pèr atrivaun nouvèu publi. Es necite de visa un publicible e faire uno grando campagno de publicitasus tout lou territòri e belèu mena uno campa-gno sistematico dins li media: TV, radiò, jour-nau.

CountentamenTóuti lis age aprenon la lengo pèr lou plasé

(88%) pèr aprendre à legi e à coumunica emé licoulègo. Pèr li jouine es pulèu pèr travaiavalènt-à-dire emé uno dimensioun mai utiloqu’encò dis ancian.De tout biais quasimen tout lou mounde souncountènt de si cous de lengo (64%). Aparèispamens que li mens de 30 an demandon maid’inter-acioun e mai de mejan pedagougi.Sarié interessant de saupre se li mens de 30 anque seguisson pas li cous, aguèsson l’envejo deli segui se i‘avié d’ouràri diferènt, un nouvelundi cous, d’inter-acioun… e de que faudrié fairepèr lis interessa e lis atriva.

CounclusiounI’a autant de femo que d’ome qu’aprenon lalengo aleva d’encò di mens de 30 an que i’amai de jouvènto (66%). Acò es interessant que se saup qu’es la maireque trasmet la lengo.La poupulacioun franceso comto 30% de retre-ta e 55% d’aquéli retreta dóu païs prenon decous de lengo d’oc, uno lengo que forço cou-nèisson mai que sabon pas bèn legi e escriéure.

Counclusioun generalo

L’enquèsto fuguè un bèu sucès e es impourtantque li que seguisson li cous coume aquéli que libaion se sèntiguèsson councerni. Mau-gratqu’un mouloun d’assouciacioun aguèsson pasrespoundu, soun encaro sus la tiero en espèro.Pèr estre mai significativo, faudrié aproundre àl’enquèsto un soundage dins mai d’un despar-tamen vers un publi mai cibla.Aquesto enquèsto es la proumiero realisadodins diferènti regioun. A permés de durbi uno camin de refleissioun:- metre en plaço un sistèmo de validacioun pèrli foumatour qu’an pas de diplomo,- faire de fourmacioun sus la lengo dins loucadre éuroupen,- aumenta lou noumbre d’ensignant de la lengo- anticipa lou ramplaçamen di fourmatour ques’arrestaran dins quàuquis annado,- adóuta uno armounisacioun dóu pres di cous,- renouvela lou publi que seguisson li cous,- faire de campagno de coumunicacioun,- demanda li moutivacioun dis aprenènt pèr iéprepausa de cous asata à sis espèr,- favourisa la pratico de la lengo en deforo dicous.À parti d’acò, l’enquèsto fissara li priourita pèrtrata eficaçamen li questioun.En deforo di questiounàri manda, es previst derealisa un estùdi coumplementàri devers lisassouciacioun qu’engimbron de cous e d’ana lirescountra. Acò permetra d’evalua lou recruta-men dis ensignant, la gestioun dis aprenènt, sasatisfacioun, la legislacioun, lou desveloupa-men emé d’àutris estruturo d’ativeta autro e undesveloupamen geougrafi dis ativeta.Fin finalo tout aquest travai, dins quàuquisannado, permetra la meso en plaço dóu proujètPARLESC. Lou labèl “Parlesc” sara basti dins lou cadreéuroupen coumun de referènci pèr li lengo quegaire d’ensignant counèisson.

T. D.

Li cous de lengo pèr lis adulte

3

ENSIGNAMEN

PARLARESC

Enquèsto sus li cous delengo baia pèr lis adultedins li regioun

Paumarés dóu 9en Councous Escriéure en lengo d’OcS’es recampado lou 16 de jun à la Bouiadisso (B-de-R), la jurado dóu 9en councous Escriéure en Lengo d’Oc, ourganisa pèr Leis Amics de Mesclum e La Marseillaise,souto la beilié de noste coulègo Enric Didon. Aqui lou paumarés: Prèmi Victor Gelu (nouvello): 1er ex-aequo, Magali Bizot-Dargent (Rocovaire, B-de-R) e Crestian Chaumont (Narbouno); 2° Marineto Mazoyer (Sant-Privat-dels-Vièlhs,Gard); 3° Jan-Glàudi Puech (Menerbo, Vaucluso). Prèmi Jòrgi Reboul (pouèmo): Martino Loupiac (Grisolas, Tarn); 2° Marìo-Crestino Bourgade (Clarmount-d’Erau; 3° ex-aequo, Magueto Bernard-Castellan (Marsiho) eMagdaleno Gilles (Auruou, B-de-R). Prèmi Jòrgi Gibelin (conte): Jan-Glàudi Puech (Menerbo); 2° Louïso Esher (Birmingham, Angleterro); 3° Crestian Jourdan (Marignano).Prèmi Jóusè Roumanille (umour, galejado): Ive Roques (Clarmount-d’Erau); 2° ex-aequo, Marineto Mazoyer (Sant-Privat-dels-Vièlhs) e Magali Bizot-Dargent(Rocovaire, B-de-R); 3° Miquèu Pedussaud (Plasenço-de-Toch, Auto-Garouno). Prèmi Valèri Bernard (bendo dessinado): non atribui; 2° Loris Giusti (Aurenjo); prèmi especiau, Marìo Pons (Mount-pelié).Prèmi Max Rouquette (nouvello, licean-estudiant): Clemènço Delhon (Mount-pelié); 2° Englantino Azaïs (Lespinhan, Erau); 3° Guilhem Marty (Mount-pelié).Prèmi Robèrt Lafont (pouèmo, licean-estudiant): Faneto Suberroques (Mount-pelié); 2° Marion Brun (Mount-pelié); 3° ex-aequo Matildo Bousquet e Julian Barthélémy(Sant-Africo, Aveiroun); prèmi especiau, Justino Rivière (Mount-pelié). Prèmi Antòni Bigot (conte, licean-estudiant): Laetitia Roji (Frountignan, Erau); 2° Vincenç Gonzalès (Mount-pelié); 3° Armèlo Fauchard (Caus, Erau). Prèmi La Fara-Alais (umor, licean-estudiant): Emilìo Cabane (Florensac, Erau). Prèmi Antòni-Fortunat Marion (estùdi): Pauleto Oger-Michel (Caen, Calvados); 2° Tricìo Dupuy (Marsiho); 3° ex-aequo Gabi Mosna e Jaumeto Portalier (Auruou, B-de-R).Lei joio saran dounado lou dijòu 5 de juliet, à 11 ouro de matin, dins l’encastre de l’Universitat Oucitano d’Estiéu de Nimes, Coulègi de la Révolution, plaço de laRévolution ounte soun counvida lei laureat pèr lei recebre. Osco pèr élei! Li prèmi fuguèron destribui pèr l’Universita d’Estiéu de Nime.

Page 4: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Divèndre 21 de setèmbre

Jano Mellier, de soun noum d’escrivan, Janode Flandreysy es nascudo à Valènço en 1874.Soun paire, arqueoulogo ié fai embrassa lacarriero d’escrivan e de journalisto.Bono-di Jùli Charles-Roux, fai en 1900, lacounèissenço de Frederi Mistral e n’endevendra la preciouso coulabourarello.En 1908, rescontro en Arle, lou MarquésFolco de Baroncelli que s’enamouro d’elo evai, quàuquis annado de tèms, mena la vidogardiano e l’ajuda dins l’espandimen de sounobro pouëtico. Fai edita mant-un óubrage suslou Païs d’Arle e la Camargo mai tambènd’obro pouëtico.En 1918, croumpo lou Palais dóu Roure enAvignoun, pèr n’en faire un museon counsa-cra en partido à l’etnougrafìo de la Prouvènçoe de la Camargo.En 1936, se marido em’ un arqueoulogo, loucoumandant Espérandieu, e en 1944, fan dou-nacioun dóu palais e de la foundaciounqu’avié espeli, à la coumuno d’Avignoun.Jano fai sa despartido en 1959.Persounage roumanesc, de fes que i’a contro-versado, Jano de Flandreysy, entre soun obroe sa presènci au coustat dóu Marqués vaicountribuï à l’istòri de la Prouvènço e de laCamargo.Counferènçi pèr Jan-Jaume Buffat, presidèntdis Ami de Font Segugno, lou divèndre 21 desetèmbre de 2007 à 20 ouro 30, Salo dóuCounsèu de l’Oustau de coumuno deGravesoun.

Entre-signe – CREDDO - 12, avengudoAguste Chabaud - 13690 Gravesoun –04.32.61.94.06 e 06.87.31.11.03 - [email protected] o www.creddo.info.

Charradisso que vènon

Divèndre 19 d’óutobre

" La vido epico di Roubin de Gravesoun e deBarbentano " Istòri d'uno famiho prouvençalo Es de Pèire Roubin, medecin dóu Rèi Reiniéque de segur nous vèn aquelo lignado toujourrepresentado à l’ouro de vuei. En 1483, si dous fiéu eiretèron en indivisiounde la segnourié de Gravesoun en aquelo, un di

fiéu apoundeguè uno part de la segnourié deBarbentano. Tóuti li Roubin d’aquelo poun-tannado se batiguèron au coustat di Ligaire eabenèron si forço dins aquéli lucho crudello.Talamen que la branco de Gravesoun fuguèfourçado de vèndre si titre e soun patrimòni elou castèu que n’en fasié parti. D’aquéu tèms la branco de Barbentano esta-bliguè sa fourtuno, emé de persounage forodóu coumun, coume Pau-Antòni qu’is ordredóu Grand Condé se faguè remarca d’undrole de biais en Espagno au sèti de Lerida. Un mouloun de grand soudart espeliguèronde la famiho di Roubin, lou famous generaudis armado de Louïs XIV, Ènri de Roubin deGravesoun e Estève-Glaude de Roubin deBarbentano, marin au destin aventurous isordre dóu Comte de La Perouso e d’autre quefaguèron partido di catau de l’ordre de Maltoe ié tenguèron de poste d’elèi. Dóu tèms de la Revoulucioun, Ènri-Jóusèescalè soun calvàri e fuguè martirisa au cas-tèu de Tarascoun. Au siècle XIX en, es la persounalita arderou-so d’Estève-Leoun de Roubin que marquèl’istòri poulitico regiounalo. Soun bèu-drole,lou generau d’Andigné, eiritè dóu castèufamihau di “d’en aut“ à Barbentano.

Pèr Danis Martin, sòci de l’Acadèmi de Vau-Cluso 20 ouro 30 Salo dóu Counsèu Oustau de cou-muno Gravesoun

Divèndre 16 de nouvèmbre

" Óulivié de Serro, gentilome vivarès eagrounome " pèr Pèireto Berengier, Majouralo dóuFelibrige 20 ouro 30 Salo dóu Counsèu Oustau de cou-muno Gravesoun

À la lèsto* Lengo basco : lou gouvèr e l’Oufice de lalengo basco an signa un acord pèr empura larestauracioun d’aquelo lengo e ié counsacron1.450.000 éurò pèr 2007 !

* Païs de Gallo: 10.000 persouno an signauno peticioun depausado à l’Assemblado dóupaïs pèr demanda uno nouvello lèi pèr l’usagede la lengo galeso. Lou Counsèu del’Educacioun counsacro 5 milioun de liéuro pèrun nouvèu cèntre de recerco sus lou bilen-guisme!

* Éuropo: Dins soun nouvèu prougramo laCoumessioun Éuroupenco counfiermo sounengajamen pèr empura la diversita lenguisti-co…

* Anniversàri: Castil-Blaze defuntè à Paris i’a150 an e Clouvis Hugues i’a 100 an. I’a 50 antout bèu just que lou pouèto Pau Eyssavel,eros de la guerro de 14, nous quitavo. N’enreparlaren. I’a dès an, lou capoulié ReiniéJouveau defuntavo. Un ami de Prouvènçod’Aro nous quitavo.

* Festamb festejo si 20 an em’un DVD. 52minuto de testimòni dis atour d’aquelo mani-festacioun (18 éurò).Li Venturié, Oustau de Prouvènço, Av. J. Ferry,13100 Aix en Provence.

* Dictionnaire de noms propres de JanCoste : 937.000 noum de liò de Franço qu’anpourgi grand noumbre de noum d’oustau. Pèrnous douna soun óurigino e sa significaciounl’autour s’acountentè pas de se founda sus loudeja di mai reprenguè tóuti li baso. Un travaiserious, founs e nouvèu en plen. 700 pajo, Armand-Colin.

* L’agriculture limousine des origines aumilieu du XX° siècle, de Pèire Pouget: unoistòri di teinico e di realita que, d’uno regioun àl’autro, se sèmblon souvènt. Lou majourauJoudoux a douna la prefàci d’aquel oubrage,numerò especiau de la revisto Lemouzi, de300 pajo que costo 26 éurò.La revisto Lemouzi avié deja publica dóumeme autour, Les châtaigniers du Limousin(24 ¤)Lemouzi, 13 pl. Municipale, 19000 Tulle.

* Ataié de danso tradiciounalo - 2007.Prougramo pèr l’annado. CEC Les HeuresClaires en Istre. Nivèu 2: 20 ouro 15 à 21 ouro15. — Nivèu 1: 21 ouro 15 / à 22 ouro 15. —Animacioun balèti: 22 ouro 15 à 23 ouro 15.Dous divèndre dins lou mes: 14 e 28 desetèmbre – 12 e 26 d’óutobre – 9 e 30 de nou-vèmbre – 7 e 21 de decèmbre – Tel. 04.42.55.81.81.

* Uno aguïo, quàuqui fiéu… Tout un art.Es l’espousicioun di Venturié que s’inaguro lou6 de setèmbre à 18 ouro à l’Oustau deProuvènço de z-Ais.

* Prèmi de la voucacioun prouvençalo.Es lou divèndre 7 de setèmbre que FrederiVouland e li mèmbre de la jurado publicaranlou noum dóu laureat pèr 2007 à 6 ouro devèspre, au 17, carriero Vitour-Hugo, enAvignoun.

* Fèsto Mistralenco. Se debanara lou dis-sate 8 de setèmbre dins lou pargue Jourdan à-z-Ais. 12 ouro 30: Aiòli emé Lou Roudelet deiMielo. 15 ouro Danso e musico pèr louRoudelet dei Mielo. 16 ouro 15: Discoursd’usage prounoucia pèr Michèu Benedetto,sendi de la Mantenènço de Prouvènço dóuFelibrige. 16 ouro 30: Councert emé l’ensènOc’N Co. 17 ouro 30: aloucucioun de Madamola meiresso. Aperetiéu óufert pèr lou municipe.

* Anniversàri de la neissènço deMistral. Coume chasco annado, Maiano fes-tejara lou Mèstre.Lou dimenche 9 de setèmbre sara l’anniversà-ri 177en de la neissènço dóu pouèto.Prougramo: 10 ouro e miejo: Messo e proneen lengo nostro. Messo dicho, courtege aucementèri, pièi aculido au Museon. Miejour emiejo: Aperitiéu d’ounour au Cèntre FrederiMistral. 4 ouro: Cènt an de modo en païsd’Arle pèr l’Ataié dóu coustume de Maiano. 6ouro: La Muso Maianenco fara ausi, sus laplaço Frederi Mistral, soun councert que s’aca-bara pèr la “Coupo Santo”. Tout-de-long de lajournado, fiero di libre dins li carriero dóu vila-ge.

* Lou Grand Prèmi Literàri de Prouvènço2007 anara à l’escrivan Roubert Lafont pèrl’ensèn de soun obro. Se n’en parlara mai…Aquéu prèmi ié sara remés pèr lou proufes-sour Jan Chelini en sesiho publico loudimenche 23 de setèmbre à Ventabren.

Jano de FlandreysyCHARRADISSO

4

De Valènço i memòri roumano à laCamargo de Baroncelli, Jano deFlandreysy, la tant poulido.

Festenau dóu libre e di mestié de l’escrituroXIIIen Festivau dóu Libre e di mestié de l’Escrituro à Voulouno, lou dimenche 14 d’óutobre 2007

A Vouloune (04, (proche Sisteroun), se debanara lou 14 d’óutobre, lou XIIIen Festivau dóu Libre e di mestié de l’Escrituro emé vendo e dedicà-ci de libre de 10 ouro à 6 ouro, Espàci Notre Dame à Voulouno.Lou tèmo generau es “Naturo e Envirounamen“. Aquesto annado un nouvèu chapitre sara dubert: La Fauno e la Floro emé uno duberturo suslou chapitre “L’aigo e l’èr“, que se mantendra tres annado de tèms. Coume à l’acoustumado d’animacioun soun prévisto: ataié, conte, BD…Es poussible de manja sus plaço au Bar-Restaurant de Voulouno, “Chez César“ …Entre-signe :Marie-Christine Etienne – 04.92.64.05.58 - 04.92.64.58.25 - 06.19.51.59.96.Courriel: [email protected] ou [email protected].

Lou Prouvènço-Bus es ourfanèu

Venèn d’aprene la despartido de GlaudeBonifai. Ome d’uno grando discrecioun a partisènso faire de brut. Lou darrié cop, l’avèn vistà Caours, toujour amistadous. Sabiéu pas grand causo de sa vido, qu’aviédous enfant e que restavo à Touloun…Parlavo pas proun, mai sabié anima li tauleja-do emé si cascareleto en niçard. Quand arrivavian dins uno fèsto prouvençalo,un acamp festiéu, un acamp, i’avié toujour louProuvènço-Bus qu’èro arriva avans nautre…Glaude passavo en dessus de garrouio, epresentavo la literaturo nostro, que que fuguela grafìo. Jamai l’ai vist prendre pousiciounpèr l’un o pèr l’autre.Coume un cacalaus, emé sa mouié, traspour-tavo nosto culturo dins soun camioun, sustóuti li routo de Prouvènço. Adiéussias,Moussu Prouvènço-Bus.

*Counouissèri Ròsi e Glàudi Bonifai à Niça,qu’avíon la sieu libraria dins Niça-Vièlha.Devengueriam sus lou còup amics, à discutirde niçard e de prouvençau dins l’estrechnegòci. Mi souvèni encara de la serada quem’engimbrèron pèr la presentacioun dau mieu

proumier rouman, Lo Vièlh casteu. Mi renem-bri finda que Glaudi, un jorn, mi faguèt intrarau Felibrige.Après, la mieu routa m’alunhèt de Niça, es’encountreriam d’aquí en là, à l’oucasiound’una fèsta dau libre.À Niça, la pichina libraria èra devenguda unluèc important de la vida culturala niçarda, unfougau essencial de la lenga noastra.Despí la sieu libraria, l’amic Bonifai oubserva-va la vida niçarda, e mai especialament de laVila Vièlha. Vaquí un pichin tèsto qu’escriu-guèri d’après un racònte que mi faguèt unjorn:

La Peluènha

Lou mieu amic Bonifai, que fouguèt ben long-temps negociant au cour de Niça-Vièlha, estoutjorn estat un afougat defendèire daunoastre país. E s’es toutjorn pensat que ladefensa d’un país e de la sieu cultura passaper la prouteccion dau sieu envirounament.E dintre Niça-Vièlha, li a de que èstre servit!D’escupuènhas verdastri en souvenirs caninsflacament abandounats d’aquí d’aià, cau fairemèfi de noun s’acipar!Un jorn que Bonifai, desoubrat, si tenia sus lo

lindau dau sieu magasin e gaidava li gentsque passàvon per carriera, avisèt une fremaque passejava un enfant qu’aurà augut quatreò cinc ans.Lou pichoun èra à manjar una banana e,quoura l’auguèt acabada, mandèt au soual lapeluènha que l’embarrassava.La maire, ela, faguèt bus, e contunhèt tran-quillament la lieu passejada, sensa mingapensament per cen que venia de faire lo sieupelandroun mau educat.Bonifai, sensa si descouncertar, rabalhèt lapeluènha e, en la porgent à la maire, faguèt:— Madama, la voastra mounineta a perdutquauqua ren ...La frema, vertadierament counfusa, pilhèt lapeluènha e s’en anèt, sensa dire una parau-la...Mi dirètz que Bonifai a de manieras un paucduri e que saup pas gaire cen qu’es la cour-tesia.leu, di beu clar qu’auguèt rason d’agir ensin-da; la frema, ela, èra mau educada, e doubla-ment: en tant que ciutadana couma en tantque maire, perqué la proumiera dei courtesiases de respectar lou ben coumun (qu’es unafaçoun de respectar lu autres).

Reinat Toscano

Glaude Bonifai menara plus lou Prouvènço-Bus

Page 5: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

La tradicioun di Fèsto vierginenco

- Lou 17 de mai 1903, Mistral decidè pèr lou prou-mié cop, de faire li Fèsto Vierginenco en Arle, enl’ounour de 30 jouìnis Arlatenco, de 14 à 16 an,que prenié lou coustume dins l’annado, pèr louproumié cop. Ero un biais de defèndre li tradicioune empacha de se foundre dins l’unifourmita centra-lisatriço. Li chato recebèron di man dóu mèstre undiplomo dessina pèr Léo Lelée e uno brocho d’ar-gènt representant la tèsto de Mirèio. Mistral declarè qu’èro simplamen un assai.

- Lou 13 de mai 1904, fuguè la proumiero verta-diero Fèsto Vierginenco en Arle, dins lou Tiatreantique. Touto la Prouvènço èro acampado. Mistrallegiguè uno pichoto dicho. I’avié 350 chato. LiSantenco èron acoumpagnado pèr lou pintrePranichnikow. Folco de Baroncelli e Jóusè d’Arbaudmenavon lou cortège.

- Lou 7 mai 1905, coume lis ourganisaire de laFèsto Vierginenco de l’an d’avans, fuguèron ataca,e critica avien passa la man au Sindicat d'iniciati-vo de Prouvènço. Mai, éu-meme après l’anóuncio,faguè rèn, i’aguè pas de Fèsto Vierginenco aquestan. A Maiano, dono Mistral aguè l’idèio de pourgiaqueste jour un pichot goustaroun i 7 jouìniMaianenco qu’avien pres la couifo dins l’annado.Dono Mistral faguè l’acuiènço au mas en prouven-çau, en souvetant que dins chasque vilage quaucunprenguèsse la memo iniciativo pèr faire parié, maisoun idèio fuguè pas seguido.

Despièi 1903, tóuti lis an se debanon li FèstoVierginenco..

T. D.

Lou dimenche 29 de Juliet, i Santo, setanto-cinq chatouno de Prouvènço e dóu Lengadòsoun vengudo prendre lou Riban simbouli ereçaupre lou diplomo, au cours d'uno journa-do espetaclouso e majestouso, souto un cèuradious: espetaclouso pèr lou fube de moun-de qu'a segui tóuti li ceremòni tradiciounalode la Fèsto: lis areno estènt coucouluchadopèr la benedicioun di Biòu e di Rosso, majes-touso pèr que presidado pèr la Rèino d'Arle esi Misé d'Ounour, pèr lou Capoulié dóuFelibrige e pèr lou Conse primadié di Santo.Tre 10 ouro, la glèiso fourtaresso di Santo esestado trop pichoto pèr aculi lou mounde quevoulien assista à la messo prouvençalo,councelebrado pèr lou Paire BernatWauquier, archi-prèire de Sant-Trefume ecantado en prouvençau pèr la couralo LaCamarguenco di Santo. Après la messo, loupasso-carriero estrambourdant, a mena jus-qu'is areno, pas mens de dous cènt Mirèio eProuvençalo, entrina pèr uno dougeno detambourinaire.Après uno abrivado de manado santenco,menado pèr li cavalié de la NaciounGardiano, avèn agu la grando joio d'amiradins lis areno, nòsti chatouno, tant poulidodins si plus bèus ajust, tambèn que DonoAno-Marìo Theron-Erruz e Mèstre LaurènsAyme, noste decan, esplicavon au micrò,l'istòri de la Fèsto Vierginenco e lou sèns diceremòni tradiciounalo.Après la benedicioun di biòu de la manadosantenco e de l'escarrado di rosso de FrederiFourmaud pèr lou Paire Wauquier, tóuti li par-ticipant soun esta counvida à se refresca

autour d'un aperitiéu óufert pèr lou municipedi Santo.Lou Banquet servi au Relais Culturau, à maide tres cènt counvivo, a regala tout sounmounde en avans goust de la felibrejado qu'asegui.A quatre ouro dóu tantost, lou passo-carrieromajestous, a mena mai de cinquanto persou-no jusqu'à la plaço Mirèio, mounte un óuma-ge respetous es esta rendu à la fiho dóuMèstre de Maiano, simbèu di chato deProuvènço e de Lengadò.De cinq ouro à vuech ouro e miejo, dins lisareno, li jo di gardian, li danso, dóu groupMarqués de Baroncelli e dóu Riban deProuvènço, an anima la vesprado, au son digaloubet e di tambourin, tambèn que la cour-so de tres vaqueto qu'èron rasetado pèr lisescoulan rasetaire di Santo. Pièi, au cous dela ceremòni d'introunisacioun di chato,acoumpagnado de si meirino e de si famiho,s'es debanado la remeso di riban e di diplo-mo, pèr lou Capoulié e lou Capitàni de laNacioun Gardiano, alor qu'un ventoulet d'es-mai e de fervour ... fasié boulega dins lou cèu,la ramo e la frucho inmourtalo sus lis alo denosto lengo prouvençalo! La journado s'es acabado alor que lou soulèucabussavo dins li sansouiro de l'Estang diLono, dins uno farandoulo moustro e sus loucant de la Coupo, cantado pèr mai de milomantenèire qu'a reviha li bacarut, que la tèstosouto l'alo, pantaiavon sus la mantenènço denòsti tradicioun inmourtalo.A l'an que vèn. Osco e longo mai!

Laurèns Ayme.

Nòsti Fèsto Vierginenco 2007

5

ESPOUSICIOUN

Oumenage àMarcèu Bonnet

Defunta à la fin dóu mes de jun passa,lou majourau Marcèu Bonnet, acò sesaup, pourtavo pas dins soun cor lisÓucitan e tóuti li declinesoun que vira-von à l’entour d’aquéu mot. Abéura à lafont de Mistral e di primadié, disciplede Sully-Andriéu Peyre e coulaboura-tour de soun journau Marsyas, militantdóu Groupamen d’Estùdi Prouvençau(GEP) e menaire arderous de la colo del’Escolo dis Aupiho, Marcèu Bonnet,bèn enracina dins sa viloto de Sant-Roumié, èro un patrioto prouvençaud’uno intransigènci seguro e que mar-candejavo pas sis idèio.

Pamens, souto aquel aspèt esteriour unpau rufe, darrier un caratère entié esènso ges de councessioun, se devina-vo un ome dubert is autre e que s’in-teressavo à un fum de causo. D’efèt,Marcèu Bonnet avié vouda sa vidotouto à soun terraire, à sa lengo e à saculturo. Un amour esclusiéu e founs loumenavo, que l’entastardissié o lousecutavo segound lis óucasioun.

Pouèto dins l’amo, amavo lou secrèt dicauso. Èro tambèn un saberu e unflame escrivan, à la paraulo caudo,voulountouso, neto e preciso, quefugissié lis image de retourico. Pènsequ’uno meno d’ourguei escrèt lou teniéde cop que i’a engabia dins soun rodeprouvençau. Segur que Prouvènço èropèr éu un “Tout intangible” e, susaquéu sujèt, gardavo uno vesioun glou-balisto.

Se Marcèu Bonnet coumbatié lou mou-vamen óucitanisto e li que l’empura-von, acò l’empachavo pas de faire latrido, de cerca à coumprene e de se ligaemé d’Óucitan. Me remèmbre de lalongo amista que pourtè au majourauCrestian Mathieu, d’Albi, uno fraternitaativo vint an de tèms e que moulè dinsun bourboui de garrouio esterlo tre laSanto Estello de Perpignan.

Majourau desempièi quaranto-cinq an,Marcèu Bonnet avié de segur uno cou-neissènço founso dóu Felibrige maivouguè pas prene la seguido de ReiniéJouveau coume Capoulié e, après 1987,lou veguerian pus dins lis acamp feli-bren. D’ùni causo (e belèu d’ùnis ome)i’agradavon pas. E pièi, la malautié, ladespartido de soun amigo MarìoMauron, lou vieiounge, lou lassige…Que sabe?

Persounalamen, me fau un devé de tirama capelado au majourau MarcèuBonnet, à l’erudit, au pouèto, à l’omede counvicioun qu’encarnavo unovesioun de Prouvènço. Cade cop que iédemandère, me pourgiguè emé gentunsoun ajudo pèr coumpleta de noutiçode moun diciounàri. Se, à soun vejaire,ère un Óucitan, ère tambèn un felibre eme respetavo coume tau. De segur,i’aurié un mouloun de causo à counta eà destria toucant talo persounalitafacho de mesfisanço, d’óupousiciountenèco mai que suscitavo recouneis-sènço e remiracioun coume ome quelucho pèr un ideau coumun.

Uno grando figuro dóu prouvençalismee dóu Felibrige s’es enanado. Auraforço marca soun cantoun e soun tèms.Ié disèn un adiéussias esmóugu.

Jan Fourié

Li chatouno prouvençalo e lengadouciano soun vengudo prene lou riband’Arlatenco i Santo lou 29 de julietdins l’estrambord

Nòsti Fèsto vierginenco - Un triounfle !

Soun noumbrous li Prouvençau que faguè-ron la glòri de la Franço à l’estrangié. Deprèire prouvençau e saberu soun d’aquéli.Vuei vous ramentaren la memòrid’Alaissandre de Rhodes e dóu PaireAmyot.

ALEISSANDRE DE RHODES

Neissiguè en Avignoun, lou 15 de mars de 1591,dins uno famiho jusiolo que s’èro recatado dins lisEstat dóu Papo pèr fugi l’Enquisicioun enAragoun. Despièi lou papo Clemènt VI, li Jusiòunoun èron plus persecuta dins la Coumtat deVenisso. Vai ansin que nous rèsto de bèlli sinago-go à l’Islo, Cavaioun, Carpentras o un quartié de laJuiverie en Avignoun.Aleissandre de Rhodes seguiguè dounc lis estùdiau coulège di Jesuisto d’aquelo vilo e partiguè pièiau Coulège de Roumo en 1609. Acaba soun nou-viciat, se faguè prèire en 1613 e partiguè pèr louJapoun cinq an plus tard en passant pèr Lisbounoounte restè dous mes pèr aprene lou pourtugués.Fuguè la tresenco di douge lengo que parlavo!

En 1623, èro à Macao (dins l’empèri pourtugués)e lou Japoun en estènt enebi is Euroupen, s’enanèaprene lou japounés à Annam en Couchinchino.S’istalè pièi à Macao e faguè noumbre de viage. En1645 lou foro-bandiguèron de Couchinchino etournè à Lisbouno.

Partiguè pièi en missioun en Europo pèr pleideja laCauso di nouvèu crestian e menè uno messiounen Franço pèr predica uno crousado en favour dimessioun chineso. Menè uno campagno de tresan pèr recampa un clergié indigène e pèr desliéu-ra la Glèiso d’Asìo de l’empreso de Macao(Pourtugau) que s’èro apoudera de tout avans latoumbado de l’Empèri.

Aleissandre de Rhodes defuntè à Ispahan lou 16de nouvèmbre de 1660. Avié 69 an.Nous leissè uno obro impourtanto tant pèr laquantita que pèr la qualita. Es l’autour dóu prou-mié gloussàri franco-vietnamian e de la proumpie-ro gramatico anamito. Foundè lou quôc-ngu(lengo dóu pople) e sa trascricioun en caratèrerouman e participè ansin au raprouchamenFranço-Asìo.

LOU PAIRE AMYOT

Faguè sis estùdi de teoulougìo à Touloun, auseminàri de la Marino. En 1737, lou trouban quefasié soun nouviciat encò di Jesuisto d’Avignoun.Partiguè pièi, éu tambèn, pèr Macao en 1750 ePekin en 1751. Parlavo lou chinés e lou tartare-mandchou à ravi. Si couneissènço èron di maiespandido en musico, astroulougìo e matematicoe se gagnè ansin l’estimo de l’emperaire Kien-Long.Pousquè estudia l’istòri, li coustumo, li mounu-men e lis art de la Chino. Ié faguè rintra la tradi-cioun musicalo à la cour emé de moucèu de musi-co chinés e éuroupen. Travaiè à la trascricioun dimusico chineso, establiguè li proumié recuei.Es peréu l’autour d’un diciounàri tartare-mand-chou-francés dins l’alfabet d’aquesto lengo e encaratère rouman.Aleissandre de Rhodes, e lou Paire Amyot,Avignoun e Touloun, dous Prouvençau que n’endevèn garda, fièr, la memòri.

P. Berengier

De Prouvençau à l’estrangié

Page 6: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Li 2300 serp

Li 2300 espèci de serp couneigudo à l’ouro devuei, dins lou mounde, soun subre-tout istaladodins li regioun inter-troupicalo, mai n’i’a tambènen Éuropo, en Asìo e en Americo. Lou noumbrees mens grand à flour e mesuro qu’arriban à lalimito setentriounalo de si demouranço. Pèracò, l’Irlando, l’Islando e tambèn la Nouvello-Zelando soun privado de serp.

L’iòu de serp

Quàsi tóuti lis espèci de serp soun ouviparo.Valènt-à-dire que fan d’iòu. Dins acò, n’i’a quesoun ouviparo, coume li vipèro que dèvon sonnoum à-n-aquelo particularita (vipèro: abrevia-cioun de viviparo). Ço que vau dire que lipichoun viperin naisson coumpletamen cousti-tui e acoumençon aro-aro soun camin de lavido. D’autro, coume la majo-part di coulobro fan sa

poundudo pas gaire de tèms après sa fecoun-dacioun. Aquélis iòu soun la majo-part elipticemé sa coco touto percaminado La maire lis aescoundu dins un trau dóu sòu, ounte la tem-peraturo e lou degrad d’umidita fan souco pèrfaire espeli tóuti li pichoun couloubrin.

Li serp de Prouvènço

Lis Aup de Prouvènco Nauto, recaton tóuti lisespèci de serp de Franço, manco la Vipèropeliado, que s’espoumpis dins la mita nord el’ouest dóu païs, e la Vipèro secano d’Espagnoque se trobo sus quauque rode dins lou païsbasque.Li tres-quart dóu tèms, pamens endemouniadodins noste endré, li serp endraioun lou maiounmajourau de la cadeno alimentàri. Servon, nou-tamen pèr regula li poupulacioun di rousigaire.Malourousamen, aquéli bèsti patisson direita-men pèr la bravejado de l’ativita umano. Lou

barrulage di veituro, li cramaduro di fourèst, litratamen de l’agriculturo pèr sagata li mousidu-ro e li babau, empouisounon touto aquelo cade-no alimentàri.

La coulobro de Mount-Pelié

Sus li dès espèci de serp que s’espandissondins lou despartamen dis Aup de ProuvènçoNauto, dos soun de vipèro, e vue soun de cou-lobro, e la mai espetaclouso es sènso destour-be la Coulobro de Mount-Pelié (Malpolonmonspessulanus) que pòu agué l’engàmbid’ajougne de 160 à 180 cm e de cop que i’a,tambèn li dous mètre.Aquelo es lou serpatas lou mai grand d’Éuropo,e se destrìo pèr la presènci de gafet verinousdins lou founs de sa gargamello que li servon àtua li caturo qu’empasso sènso mastega.Aquésti crouchet soun pas marrit pèr l’ome,perqué tanca pousteriouramen, podon pas fairede mau, aleva d’enfounsa la man enjusqu’aucouide dins la goulo d’aquèu bestiàri. Sa cou-lour griso verdastro, de gris-rato à verd-boutiho,e soun èr marridun, soun lis àutri signe que sepodon vèire sus aquelo coulobro que se pòuleva coume un coubra, quouro se devino mena-çado ou acantounado. Aquèu biais es un coum-pourtamen que fai pourta crento e faire des-campa à la despacho lou barrulaire que fai pasmèfi dins li garrigo, bord qu’à-n-aquelo coulobroi’agrado subre-tout lou climat mieterran. La mitadóu miejour dis Aup de Prouvènco Nauto es de-segur soun terradou de preferènci.

La coulobro verdo e jauno

La mai coumuno de nòsti coulobro, souvènti fesmaumesclado emé la Coulobro de Mount-peliées la Coulobro verdo e jauno (Coluber veridifla-vus). Un pau mai pichouneto, de 120 à 150 cm,s’esbigno à la lèsto e de cop que i ‘a pòu cane-ja un 1,80 m. Aquesto serp es negro pigaia dejaune e de verd. A l’ouro de vuei es uno di prou-miéri vitimo di veituro. Sa mourdeduro es pasverinouso.

La coulobro viperino

Pamens, la serp la mai sagatado pèr lis agarri-do dirèito de l’ome, es de-segur la Coulobroviperino (Natrix viperinus). Coume ié dison, sèmblo forço à la vipèro,encauso sa coulour, sa taio e li dessin de sapèu. Fai ges de mau, mai espavènto li barrulai-re dóu campèstre, li pescaire e àutris inicia isesport de l’aigo, bord qu’aquelo coulobro serescontro dins l’aigo di lau e di ribiero perquébrafo quasimen que de pèis e de granouio. Espas dangeirouso, passo gaire un mètre, mai esmalourousamen counfoundudo emé la vipèro ees tuado. De signe distintiéu caraterison aquelo coulobroà respèt de la Vipèro aspic (Vipera aspic). Sa pupilo es roundo au contro d’aquelo de lavipèro qu’es fendudo de long coume lis uei d’ungat. Li coulobro an ges de crouchet verinous subrel’avans di maisso d’en aut, au contro li gafet dela vipèro soun long, e se podon vèire parfaita-men dins lou moumen que lou serpènt duerb lagoulo. Lou rostre de la coulobro valènt-à-direlou fin bout de la tèsto es acoudi. Lou bout dela goulo de la vipèro aspic es tout revessina. Laco di coulobro se restanglo pau à cha pau àcoumta dóu trau dóu cuou. Aquelo di vipèro aucontro, se restrechis bruscamen. De tóuti lisentre-signe lou mai vesible à distànci es de-segur la formo de la co.

La vipèro Aspic

La vipèro Aspic es trapudo, rabasseto e portolou nas en l’èr. Sa coulour chanjourlejo e pòuana dóu gris à l’ocre. Se radasso particuliera-men dins li rode se, caud, clafi de barto e debambueio, subre-tout en mountagno mejano.I’agrado pas l’aigo, aleva de cop que i’a pèrs’esbigna. Au contro di coulobro se despausoplan-planet. De-segur fau faire mèfi de se pasfaire denteja pèr aquéu bestiaire, e saupre quela mourdeduro es pas mourtalo, mai tambèn lafau sougna à la despacho.

La coulobro d’Esculape

Se pòu tambèn rescountra la Coulobrod’Esculape (Elaphe longissima) que se pòu

vèire sur lou caduciéu di farmacian. Se lou faipas dire dous cop, pèr escala lis aubre e saga-ta li nis dis aucèu. Rèsto subre-tout dins li bosclar, e pòu caneja dins li dous metre. Es pasdangierouso.

La coulobro à coulié

La Coulobro à coulié (Natrix natrix) es tambènuno coulobro grandasso que pòu mesura dousmètre. Se recato à l’orlo di ribiero e manjo rènque de granouio e de grapaud. Es pas marrido.

La Courounello bourdelaiso

La Courounello bourdelaiso es uno coulobropichoto que pòu mesura de 60 à 80 centimètre.Sa coulour es griso e souvènti-fes es maumes-clado emé la vipèro. Fai ges de mau.

La courounello lisso

N’i a mai uno autro pichouneto coulobro qu’esmanto-fes maumesclado emé la vipèro, laCourounello lisso (Couronello austria) quedouno forço d’èr à la bourdelaiso encauso desa taio e de sa coulour. Es pas dangeirouso.Fau dire tambèn, que la particularita di courou-nello es soun ouvouviviparita.

La Coulobro à escaloun

La Coulobro à escaloun, (Elaphe scalaris) esuno espèci mediterranenco, que se pòu vèiredins la mita dóu miejour de noste despartamen.I’agrado subre-tout li garrigo caudo e secadou-so de roure verd. Dos bando loungitudinalonegro subre sa pèu beige n’en fan sa distin-cioun. Aquelo coulobro es egalamen sènsodangié.

La vipèro d’Orsini

La vipèro la mai raro en Franço e tambèn enEuropo es sènso destourbe la Vipèro d’Orsini. Canejo de 35 à 50 centimètre e brafo esclusi-vamen de sautarello. Un quingenau de rode escouneigu dins lou miejour de la Franço, esubre-tout à la cimo de Ventour e la Mountagnode Luro. Es pèr acò que 80 % de sa poupula-cioun se trobo dins lou despartamen dis Aup deProuvènço Nauto. Poudèn dire qu’es la parierode la vipèro Aspic, mai soun nas es pas reves-sina. Pamens, sa mourdeduro es mai que maidangeirouso.

La prouteicioun di serp

Que que siegue, tóuti li serp soun proutegidopèr li lèi en Franço, franc de la vipèro Aspic quepòu coungreia de dangié poutenciau en barru-lant proche lis oustau. Pèr acò, es la souletoqu’avèn lou dre de sagata. Es subre-tout li mòssi e la chinaio que dèvonfaire mèfi, bord que lou verin de l’aspic es jamaifatau à-n-aquéli que peson mai de 40 kilò.

Uno espousicioun

La Reservo Geoulougico de Nauto Prouvènçoa engimbra uno espousicioun, que ié dison“Serpents sympa d’ici”. Adounc, enjusqu’à Febrié 2008, aquéuMuseum-Permenado, duerb lis uei di badairesus aquéli bèsti mal amado: li serpatas. Li reptile s’istalon ansin enjusqu’à la debuto del’an que vèn, au Museum Sant-Benezet àDigne-li-Ban. Aquelo espousicioun fai vèire dèsespèci de serpènt dóu despartamen subre lipanèu murau, mai tambèn d’espèci troupicaloempaiado que vènon dóu Museum de Digno-li-Ban.

Un doucumentàri sus lou biais de viéure di ser-pènt es tambèn moustra i visitaire e lou moun-de podon faire la descuberto d’esqueleto, detouto meno de crano, de mudo e de mai larecoustitucioun de quatre reptile en moulageque te sèmblon mai vertadié qu’en naturo.

À l’ouro d’aro, la counservacioun de la biodiver-sita es de mai en mai atualo. Avèn un devé àrespèt di generacioun que van arriba. Es pèr acò que la Reservo NaturaloGeoulougico de Prouvènço Nauto a fa la chau-sido de faire counèisse aquésti bèsti “mau-amado”, pèr-de-que “l’on aime ce que l’onconnaît et l’on protège ceux que l’on aime.”

Roso Pous

Ndlr: Ouvipare: bèsti que se reproudus eméd’iòu poundu avans o après fegoundacioun,mai avans soun espelido.Vivipare: bèsti que li pichot naisson coumpleta-

men desveloupa. La vipèro es ouvouviviparo, lacoulobro es ouviparo….

“Serpents sympa d’ici”. Espousicioun enjusqu’au 31 d’abriéu 2008 -Réserve Naturelle Géologique de HauteProvence – Digno-li-Ban - St Benoît –04.92.36.03.47.

Coulobro e Vipèro dis Aup

6

BESTIOLO D’AQUI

Lou mounde di serpatas

— La coulobro viperino —

— La vipèro Aspic —

— La coulobro à coulié —

Page 7: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Lavandula angustifolia.

La culturo de la lavando, aquelo planto milienà-ri, èro devengudo uno ativeta ecounoumico dóumounde prouvençau emai un image de laProuvènço.Se plantavo subre-tout dins li terraire se denòsti mountagno. Sa coulour esbléugissié louproumenaire e encantavo lou pouèto.Fau pas s’escoundre souto si mato, de que n’envai resta d’aquéu jouiéu boutani de noste païs?Fau tout revèire, lou passat, lou presènt e l’ave-ni.

Brèu d’istòriDins l’Antiqueta, li Grè coume li Roumanemplegavon la lavando pèr se neteja e perfu-ma. L’aigo d’espi remounto luen.Se saup que Dioscoride (40-90) un medecin,boutanisto e fisician grè, recoumandavo pèrbéure uno meno d’enfusioun de lavando.À l’age-mejan, lou Rèi Reinié croumpavo delavando en Prouvènço pèr la pourgi à sa Dono,mai es subre-tout coume planto medicinalo ques’empleguè.Dóu tèms de la pèsto en Prouvènço, unvinaigre de lavando servira de poutingo. ÀMarsiho, en 1720, au mitan di mort pestifera,quatre maufatan raubon dins lis oustau aban-douna sènso se soucita de la malautié, baiaranlou secrèt de soun inmunita: l’acetum antisep-tum, un vinaigre à baso d’aiet e de lavando.Au siècle XIXen, bono-di li mèstre-perfumairecoume à Grasso, emai d’erbouristo que fan d’òlid’espi, la prouducioun d’aquest òli essenciaude lavando sóuvajo fai que de crèisse.En 1900 es l’espandimen di badassiero e lamountado de la destilacioun emé lis alambic àfiò nus. Vendran pièi de meno d’usino emé dedistiladou à vapour.En 1929, la prouducioun de lavando cabussodins la criso moundialo.La culturo reprendra emé lou desvouloupamendóu lavandin, mai la lavandiculturo fara demounto-davalo.En 2007, es aro menaçado pèr lis espert espe-pinounaire d’alergène de Brusselo, pèr li bes-tiolo parasito e pèr l’empourtacioun de la lavan-do de Chino.

Li qualita de la lavando

La lavando fai partido de la famiho di labiadocoume la ferigoulo vo lou roumanin, es-à-direuno planto aroumatico emé touto meno deprouprieta.

La lavando perfumo e sougno.Es un calmant pèr lou sistèmo nervous, apasi-mo li mau de tèsto e es eficaço pèr sougna unodesprimo lóugiero.Soun òli essenciau, emplega en perfumarié esantiseptique. Eficaço tambèn dins li countusioun, li picadurode bèsti, li mourdeduro venenouso. La lavandopòu preveni la tensioun arterialo e apasima lipalpitacioun.Se voulès abandouna un mau de tèsto tenace,sufis de bouta 15 à 20 degout d’essènci delavando dins un ban caud de dès minuto, seguid’un repaus à la sousto dóu lum. Tres vo quatregouto dins l’aigo d’un ban, acò ajudo à leva fati-go.Apoundudo à l’aigo d’un umidificatour de radia-

tour, li gouto de lavando perfumon e purificonl’èr.Un degout d’aquelo essènci de lavando susl’aurihié di pichot, lis ajudara à dourmi.Recercado pèr soun perfum e si prouprietainseiticido, la lavando servié deja à purifica l’èrdis oustau à l’Age mejan.Agradivamen perfumado e poulido, es forçoapreciado despièi l’Antiqueta. Li Rouman l’anfacho counèisse dins soun vaste Empèri e l’uti-lisavon adeja coume proudu d’igièno que sounnoum en latin vòu dire « lava ».Frederi Mistral dins soun obro, « Mirèio », sèm-blo ié baia un poudé souto l’aurige :

Èron aqui: sa courounetoDe la proumiero fes que faguè soun bon jour; Un brout de lavando passido; Uno candeleto, gausido Quasimen touto, e benesidoPèr esvarta li tron dins la sourno liunchour.

Uno planto decourativoLi lavando van dóu vióulet au blanc. La varietaangleso Lavandula angustifolia baio d’aigo deteleto reputado e uno essènci de proumierochausido.Uno bastardo Lavandula intermedia d’usagemai courrènt es utilisado dins l’endustrìo de lacousmetico e la perfumarié, mai la trouban tam-bèn coume planto decourativo pèr li bourdadu-ro de camin e li massis di jardin.La lavando aspic, Lavandula latifolia aboundoà l’entour di costo de la mieterrano, despièi ligarrigo enjusco la mar. S’emplego en mai dinslou netejage de l’oustau e n’enlèvo li marrìdisóudour.

En cousinoEs belèu pas dins la grando tradicioun dóupaïs, mai, aro, s’utiliso li flour de lavando pèr lapastissarié e li sucrarié, pièi, dóu meme biaisque la ferigoulo, dins li civié e li fricot de viandoà la prouvençalo, adus uno nouvello sabour.Poudès tambèn decoura tout simplamen vòstipastissarié emé de flour de lavando cristalisa-do.

Assouciacioun Lavando-AbihoL’abiho es la coumpagno idealo de la lavando.D’un las, lou butinage de la lavando es favou-rable à la prouducioun de mèu pèr lis abeié,d’un autre las, aquelo culido dis abiho dins liflour aumento lou rendamen di lavando e lavan-din de pau o proun dès à quinge dóu cènt.La begudo dóu neitar pèr li abiho arrèsto sasecrecioun pèr li flour. La lavando ansin s’espargno uno quantita desucre que sara emplegado pèr la sintèso del’essènci.Es pèr acò que se vèi d’amountagnage de bres-

co, li lavandié aculisson lis abiho.Se comtavo i’a gaire, aperaqui 100.000 ruquiédans li campas de lavando.Sènso óublida que lou mèu de lavando es deli-cious.De toujour, lou mèu de lavando de Prouvènçoes esta renouma pèr sa bono qualita. Es decoulour claro, quàsi blanco, d’un goust agra-diéu dóu fa de sa fino cristalisacioun. Aquéumèu es forço bon pèr la santa, aurié de vertuanti-espaimoudico e anti-enflamatòri pèr livoues respiratòri.

Se n’en finirié pas de lausenja li merito de lalavando, mai, marco-mau se proumeno, lis ata-caire de touto meno soun aqui toujour lèst àsega nòsti pèd de lavando.

Li bestiouleto parasitàri

Aquéli lipo-lavando soun de mai en mai noum-brous à baia de malautié i culturo.

Lou jaunissamenLi lavandiero s’aganton aro la micouplasmòsi.Sarien de micrò-ourganisme que rousigon lipigmen de clouroufilo, ço que baio lou jaunis-samen. Li planto de lavando rèston en l’estatendemi maugrat li bòni coundicioun de cultiva-ge.

Lou deperimen burelousUn pichot mioussaloun tambèn es respoun-sable d’uno autro malautié, la cecidoumìo(Thomasissiana lavandula). Pauso sis iòu à lasousto de la rusco, e rèn qu’acò prouvoco unonecroso di rampau que plan-planet se desse-con e moron.

Lou pourridiéAquelo malautié criptougamico es degudo à-n-un champignoun (Armillaria melex). Éu, introdins li racino. Li plantacioun toucado an d’èstrelèu cremado.Pièi, i’a lis àutri bèsti, que se baion pas demalautié, fan de ravage coume lis arno vo litoro.

Li cerco-pesou éuroupen

Uno direitivo éuropenco n’es à limita l’usage dequàuqui mouleculo de lavando que sarien aler-genico dins la fabricacioun di perfum.Es verai l’annado 2006 fuguè pas aquelo de lalavando. Aquéli plantacioun soun aro counsi-derado coume alergèno pèr nòstis espert éuro-pen. Es pas questioun de lis enebi, mai li fabri-cant soun aro dins l’óubligacioun siegue de sen’en passa, siegue de marca sus l’embalage lapresènci souspèto d’aquéli mouleculo que soundins la lavando. S’es improubable que li noutiço

siegon autant vesiblo que lis avertimen sus lipaquet de cigaleto, sa presènci pòu, maugrattout, roumpre lou charme de l’óudour de lavan-do.Li proufessiounau an pòu que li counsumaireregardèsson sa prouducioun emé mesfisanço,un pau coume dins lis annado 1990 ounte unmouloun de gènt cercavon à regarda la coum-pousicioun di prouduch alimentàri emé tóuti licoulourant counservadou e àutri reaussaire degoust. La coumparesoun es crudèlo pèr li mar-chand de pantai oudourant. Urousamen pèr éli,la faturo d’aquelo nouvello reglamentacioun eslimitado. La majo-part se countentaran d’aloun-ja soulamen la listo deja eisistanto di coumpau-sant sus lis embalage.Bèn-segur, lis enventaire d’essènci pèr perfumque travaion pèr li grand noum de la cousmeti-co coume (L’Oréal, Guerlain, Procter-Gambleetc...) countèston toujour lis estùdi realisa pèrlis espert de Brussello.Encò de l’alemand Drom, un di proumié perfu-maire dóu mounde, s’estounon e FerdinandStorp lou presidènt de l’entre-presso se n’es-plico: — En cènt an d’eisistènci, avèn jamai res-countra encò de nòstis emplegat de proublèmoliga à la manipulacioun de nòsti matiero prou-miero. Verounico Epstein-Drouard, direitour disafaire reglamentàri e de la segureta di prouduencò de Givaudan, lou numerò un moundiaudóu seitour, fasié mai remarca que li tèst reali-sa pèr lou counsèu scientifi de la coumessioun,soun esta fa sus de gènt alergique, e noun susun chantihoun mai representatiéu de la poupu-lacioun éuroupenco. Or aquelo comto soula-men 1 à 2% d’alergique e demié éli mens de1% reagisson i tèst en perfumarié. Demai limesuro realisado pèr lis espert de Brussellosoun estado facho emé de «patche» subre-dousa en matèri «alergèno» pausado direita-men sus la pèu entre 24 e 48 ouro avans qued’isoula li 26 mouleculo jujado à proublèmo.Basto l’afaire coumenço de s’estoufa. La nou-vello estoufado es la vengudo de la lavandochineso à estrasso de marcat.

Lou marcat moundiau

Enjusco aro, mai de nounanto dóu cènt de laprouducioun franceso de lavando e de lavandinpèr la destilacioun venié de quatre desparta-men de Prouvènço: la Droumo, la Vau-cluso, lisÀutis Aup e lis Aup de Nauto Prouvènço.Aro, la lavando e lou lavandin arribon à bóudrede Chino, resquihant dins tóuti li filiero de laprouducioun e de la vèndo: flour en bouquet, òliessenciau, perfum. La man d’obro bon marcatd’aquéu païs risco de faire cabussa li pres.

Mai anan leissa un pau li grands endustriau e sipoulemico de coustat pèr parla un pau dóu biaisde dire.

Lou parla lavandié

Lou voucabulàri que viro à l’entour de la lavan-do es pas espés dins nosto literaturo.Frederi Mistral dins soun diciounàri cito l’espi,l’espiguet, l’etamous, lou queirelet vo lou bon-gàubi (lavandula stœchas), l’esperit de lavan-do, lou lavandié, la lavandiero, la badafo, loubadafié, la badafiero, la badasso, lou badassié,la badassiero.Lou Mèstre de Maiano èro pas un especialistod’aquelo planto, pamens, lou dis, à Sant-Michèu de Ferigoulet, li mourre d’alentour èroncubert de ferigoulo, de roumanin, d’alegue, debouis e de lavando.Nous dis dins lou Tresor dóu Felibrige que lalavando dins lou Gard porto lou noum de bada-fo, e pèr acò cito lou pouèto nimesen AnséumeMathiéu : — N’en trepejè de ferigoulo e de badafo.Tant soulamen óublido la badafo quand escriéuau gardounen Michèu Pons : — Touto la braveta de nòsti païsan es en flourdins aquéu libre, que sènt bon coume li ferigou-lo e li lavando dóu terraire de Bouiargue. Un que pren pas de risque es Fèlis Gras dins LiCarbounié: Alor couche Antounin subre un lié fa de brous E de lavando e de badasso…Es la memo planto mai pas culido au memeendré, que?Basto, tout acò passo dins l’alambic e laisso lapaio pèr dourmi.

U. Allet

Pèr ajuda li lavandicultour de Prouvènço :www.pluie-de-lavande.com

La lavando e lou lavandin

7

PLANTO D’AQUI

Page 8: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Li paire dóu Mounastèri our-toudòssi de Leitouro decesson pasde travaia.

Fai quàuqui mes, vous avian parla douMounastèri ourtoudosse de Sant Clar eMaurin de Leitouro en Gascougno. Nousavien manda un libret de 96 pajo,Ensenhamen e Pedagogia counsacra en grosau Fraire Savinian mai mounte retroubavianSavié de Fourviero e àutri Prouvençau. Detèste biougrafi, de repouducioun dis óurigi-nau (ço qu’asseguro lou respèt de la grafìo)nous avien encanta.

Vaqui que dins l’estiéu reçaupeguerian tresàutri voulume d’aquelo memo couleiciounLenga d’Oc ou langue d’Oc : « Gramarians,lenguistas, Filoulogues, lessicoulogues » e «Gramarians, lenguistas, istòrians e contaires».

Coume dins lou proumié voulume trouban depresentacioun, de reprouducioun de tèstebiougrafi e blibliougrafi, un grand noumbrede fotò dis autour councerni e de sis oubrageemé de fac-simila di principau. Acò’s unplasé de retrouba, ansin recampa dins d’ou-brage d’un centenau de pajo, lis eclesiasti detóuti li Païs d’O qu’oubrèron pèr nosto lengo.

Reflèt de la realita, li Gascoun ié tenon labono plaço emé li Louserian, li Rouergas, liProuvençau, etc. L’abat Leounço Couturodóu Biarn ié coustejo Fèlis Remize (LouGrelhet) de Mende, l’abat Jóusè Roux dóuLemousin, l’Abat Bessou o Cantalausa dóuRouergue, Nourbert Calmels de Sant Miquéude Ferigoulet e forço autre coume l’abat deSauvage o Jùli Ronjat e sa « Grammaire isto-rique (sic) de parlers provençaus modernes »qu’emai siguèsse pas esta capelan, un bèloumenage i’es fa, tira dóu Bulletin des Amisdu Vienne ( 2005), soun païs.

Plus proche de nautre, retrouban l’abatFroment que reviéudè la lengo e l’ensigna-men en Ardècho miejournalo emé la founda-cioun de La Faraça di Vans e l’abat JoannèsDuffaud que faguè lou diciounàri di parla dou

Nord, lis abat Gardette, Nauton celèbre pèr lisAtlas lenguisti dóu Massiéu Centrau o l’abatNègre emé si diciounàri de toupounimìo.

La Prouvènço i’es presènto emé Pau Roustane soun Istòri dóu Felibrige, l’abat Imbert de laVaucluso, lou canounge Aurouzed’Avignoun, Grabié Fare, Sully Maynard,Antòni Bonifay dóu Var, etc.

Lou tresen oubrage es pas numerouta, un «hors-série », counsacra à la Cansoun de SantoFe. Nous pourgisson ansin li tres tèste : loutèste óuriginau (fac-simila dóu maunuscri deLeide), la trascricioun e la reviraduro, enreprint de l’edicioun Champion de 1925,sènso óublida li noto e lou gloussàri. Un bèupresènt.

Ansin li prèire outoudosse de Leitouro nous

pourgisson d’edicioun simplo e pas carivèndoque remeton à l’ounour dóu mounde de prèi-re óublida e d’obro belèu pas óublidado maique se trobon pas eisa. Tout acò recampa eendrudi d’uno icounougrafìo meravihousa-men presentado.

Poudès pas manca de coumpleta ansin vostobiblioutèco. E, de nous anouncia un bèuprougramo de publicacioun pèr la rintrado,mai vous lou desvelaren pas…

Peireto Berengier

Chasque tome de 100 pajo, au fourmat15x21, es à 10 éurò. Li 2 tome: 15 éurò, litres à 18 éurò e 20 éurò emé La chanson deSainte Foi. A coumanda au Monastère Orthodoxe SaintsClair et Maurin – B.P. 65 – 32700 Lectoure.

BeluguetBeluguet e la peira amagada

Robert Perrotto-André

Après Beluguet e Beluguet e lou Drac,Roubert Perrotto-André acabo la trilougìodi Beluguet. Aqueste cop, Beluguet es encerco d’un tresor amaga au fins founs dela terro. Un mouloun d’auvàri e d’esprovol’espèron e rescontro de bèsti fabulouso(Pipistrela, Trauca-nue, Ufanous.) que iépauso d’enigmo. Capitara-ti ?Lou libre coumenço dins la santo Baumoemé un pople de nanet… La mita dóu libre, la proumiero partido esen francés, la segoundo partido en lengod’Oc. La partido en francés, a de pichòtinoto d’esplico pèr ajuda à la prounoun-ciacioun. Beluguet e la peira amagada de RobertPerrotto-André – Ed. Lacour – Fourmat14x20, emé 90 pajo - A coumanda encòde l’autour Robert Perrotto-André - 28carriero Gambetta - 13110 Port-de-Bouc– Entre-signe: 04.42.06.21.20.

RessorgénciaRessorgéncia dau riuAgamàs dins lo desèrt

Ressorgéncia dau riu Agamàs dins lodesèrt, es un recuei de pouèmo de NicoloDrano-Stamberg, vira en óucitan pèr Jan-Pau Creissac.Nicolo Drano-Stramber pantaio d’unrieusset jamai asseca de nòsti garrigoque sis aigo se perdrien entre li pèiro,esbegudo pèr la sablo pèr tourna gisclaen plen desert, dins lou Sahel, à de milie-rat de kiloumètre. Image trasparènt d’unretour esperitau à la font novo, aqueloresourgènci coumplis un autre miracle,engruno uno autro presoun, la ountenous embarro nosto lengo. Lou riéu len-gadoucian d’Agamas rajo en óucitan eaqui es en moore, lengo naciounalo dóuBurkina Faso, que se reviéudo de la mand’eila di mar. La voues pouëtico, à l’óuri-gino en francés, s’espremis tambèn dinsli dos parladuro milenàri qu’aseigon cadecap dóu viage, e es coume uno doublorespelido, à Arboras, à Bilanga, dousvilage que dialogon en dessus di distànciavalido. La voues tourno naisso dinscaduno d’aquéli dos lengo long-tèmsnegado e mespresado, mai que sa legiti-meta s’impauso coume uno evidènci pre-goundo e telurico. Elo ié douno enescàmbi verdour de vido. L’aigo enaigolou libre pèr sa quito absènci, coume limot vengu rare d’uno paraulo menaçado.Jan-Pau Creissac, l’ami, e JouaquinKabore Drano, lou fiéu, an cadun prestasi mot pèr faire poussiblo la miraculousotrasmudesoun. Rebeca Holtom duerb pèrsi gravaduro un territòri nòu à la paraulopouëtico, coume un quatren lengage.

« Résurgences du ruisseau Lagamasdans le désert – Ressorgéncia dau riuAgamàs dins lo desèrt – Lagamas ko-sorpuk we-raoogo puga ». Un libre de 110pajo, au fourmat 14x22. Costo 15 éurò.Se pòu coumanda à « Edicioun JORN »,38, carriero de la Dysse, 34130Montpeyroux.

Libre en vèndo Un de nòstis abouna, un cop de mai, atrouba en fasènt de renjamen dins soungranié un mouloun de revisto ancianoqu’avié en double. N’en vaqui la tiero:- Lou Felibrige – N° 147 à 164 - La Pignato – N° 142 (janv 1930) à 300(juliet 1944)- Lou Gau - quàuquis eisemplàri de laproumiero tiero (1906) pièi n° 11 à 28(1951 à 1953).- Le Feu - eisemplàri de 1935, 1936,1937…- Fe – n° 68 à 218 (1944 à 1967)- Calendau – couleicioun coumplèto 1933à 1944 ( siegue en numerò unitàri, siegueen religaduro pèr annado de 12 numerò).Pèr mai d’entre-signe souna lou08.71.23.03.91.

Gramarian e lenguisto, istourian e countaireLIBRE D’OC

8

Lis ate dóu Coulòqui sus Memòri e Raconte,an pareigu.Lou CREDDO qu’ourganisè l’an passa, loudissate 23 de setèmbre 2006 à Gravesoun uncoulòqui sus li Memòri e Raconte de FrederiMistral que se n’en festejavo lou centenàri dela parucioun (1906-2006) vèn de faire parèis-se li diferènti coumunicacioun d’aquesto obromajo, obro que Mistral a travaia e retravaiatout-de-long de sa vido e que n'a escudela detros d'eici d'eila avans la publicacioun definiti-vo de 1906, se vòu l'elucidàri d'uno espelido,valènt-à-dire lou raconte d'uno óurigino, l'es-

plicacioun d'uno persounalita de pouèto el'afourtimen d'un engajamen founs au serviced'un païs, d'uno culturo e d'uno lengo... Acò soulet n'en marco lou pes, sènso parla dela qualita d'uno lengo e d'uno proso que fanmirando...À-de-reng es lou proufessour Jan-IveCasanova emé pèr tèmo: Novalis, Mistral,Rimbaut, ço que li pouèto pantaion quouroparlon di flour, qu’espepidouno emé sa sensi-bilita touto meridiounalo e touto sa retouricolis obro d’aquéli tres autour.Pièi Rita Mazaudier, jouine proufessour deprouvençau, que presènto uno vesioun mai o

mens couneigudo o óublidado de l’obro eméLou viage dins Memòri e raconte, e que nousmeno d’à pèd, en carreto, meme en trin,d’Avignoun à Paris dins li piado de FrederiMistralEnri Moucadèu, eminènt especialisto dóuprouvençau ié destrìo emé siuen e clarta, dinslou fourniguié de la genealougìo dóu Pouèto,la vido de L’Ouncle Benòni, fraire d’AdelaïdoPoullinet.Jóusè Petit, presidènt dóu CREDDO despintoemé justesso touto l’envirouno dóu jouineescoulan, dóu tèms qu’èro à Sant Michèu deFerigoulet.Marjourìo Isouard, d’Eigaliero fai lou lume suslis amour d’enfanço dins li Memòri, amourd’enfanço que figuron d’avanço e nous dou-non l’idèio de ço que saran li noumbróusiaventuro dóu jouine estudiant e tambèn pustard de sis amour oundouso e aboundouso.Fin-finalo, es Reinié Moucadèu, sus lou tèmoAquéu drole... es pas coume lis autre, quenous fai la provo emé soun gàubi naturau, desoun talènt literàri e de sa couneissènço del’ome e de l’obro e dóu destin eicepciounaud’aquel enfant, de segur, nascu crespina emarca de l’estello tre sa neissènço.

Lis ate tira soulamen à un centenau d’eisèm-plàri pèr lou pres de 15 éurò soun de cou-manda o d’ana cerca au CREDDO - 12,avengudo Aguste Chabaud - 13690Gravesoun, dóu dimars au divèndre de 14ouro à 18 ouro e lou matin emé lou RV - Tel: 04.32.61.94.06 o 06.87.31.11.03 [email protected] - www.creddo.info.

Ate dóu coulòqui Memòri e raconte

Page 9: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Recuèi de pouèmo de Marc Dumas

Noste ami pouèto d’Ate vèn de sourti, is edi-cioun de l’Astrado, un libre bilingue de de sisnouvéllis obro.La dedicaço de l’oubrage es parlanto:La puësìo eisistis belèu que pèr elo e d’espe-relo ? De quant de legèie fidèu e passiounapòu se prevalé dins inmensita de la literaturode vuei ? E pamens, es estado, pièi es enca-ro e sara deman — demié tóuti lis “umanita”— la bello proumiero à franqui li distançoinasseciblo dóu coumos que la sciènci iémeno uno courso sènso relàmbi. Li pouètosoun tóuti de mèmbre d’uno glèiso universaloque si rite soun celebra pèr d’oundo dins lacoulour di mot e la musico di lengo, liturgìo detout coumunicacioun emé l’estrange e l’incou-neigu, l’indicible vo l’ilusioun. Aquélis oundocargado de chasco espressioun vengudo dimilenàri e de tóuti voues renouvelado dimountagno, dóu desert, di planuro, disoucean o di ciéuta dis ome dins soun trejitcoumique. Soun li proumié grand camin de la liberta.Penetron d’à travès champ e fourèst, dinsnòsti carriero e sus nòsti plaço, dins nòstidemoro, nòsti tèmple e nòsti palais, resquihondins tout ço que viéu e vesiton enfin li car dechascun d’entre nous pèr endrudi o trasfour-ma la valour de noste regard au travès diprismo. Nòsti “prisme d’èstre” soun de secrèt decounstruscioun que nous counvidon àreçaupre au cor d’aquéli d’aqui li frequènci demessage que finisson pèr nous apartene es’incarna dins aquéu filtre d’esperit. Podonalor, en touto simplicita, persegui sa vertadie-

ro resoulucioun d’oundo e de prisme versl’autro part de l’autre à l’escouto di musico edis esmóugudo universalo qu’espèron sountèms de celebra à soun tour lou printèms d’untoujour nouvèu mounde.

M. D.

Sufis de legi bèn plan lou proumié pouèmo,“Oundo proumiero”, pèr tout coumprene… ereculi d’à genoui l’oundo de la grandopouësìo.Marc Dumas nous adus dins aquéu recuei depouèmo lou plus bèu cant de soun amo.Mèstre dis artifice d’un lengage prouvençaucouladis s’endevèn aqui lou magician dóuverbe.Sian dins l’univers atriva pèr un invesiblemounde ounte libèro soun incounsciènt,belèu, coume dis, pèr soulaja sa fam d’uni-versau.Emé sa sensibilita universalo, trobo l’engènisubre-uman que baio lou poudé de descuber-to pèr lou biais di pensado que lou trèvon. Depensamen qu’espandis dins li mai bèlli formopouëtico.Marc Dumas a dubert lou castèu dóu cèu sinde la mai bello pouësìo prouvençalo, musicoesbignado d’un flahutet de pastre. Voudriandins sa draio d’un liò sènso counfin, d’un païssènso armado, ié basti la Ciéuta de l’Esperit.

P. A.

Leis oundo e lei prismo – Marc Dumas – 65pajo, fourmat 14x21- CouleiciounL’esparganèu de l’Astrado - De coumanda isedicioun de l’Astrado – 7, Les Fauvettes –13130 Berre l’estang.

Leis oundo e lei prismo

9

LIBRE D’OC

Ai tres òmea taula

Ai tres òmes a taula, a miègjornJoan Larsac

Publica emé l’ajudo dóu Counsèu Regiounaude Miejour-Pirenèus, aquéli pouèmo soun dedi-ca au Comte Eudes de Saint-Simon, que faguèpresènt à l’autour, dins sa librairié Jules Vernede la carriero de L’Odeon à Paris, dóu vièi libreque si gravaduro i’an ispira aquéli pouèmo. Ligravaduro presentado soun tirado d’uno edi-cioun de l’Histoire du Vieux et du NouveauTestament pèr lou sieur de Royaumont (1802). Lou centenau de pouèmo soun presenta un pèrpajo, emé lou tèste en francés, en dessouto lou

passage d’ounte vèn dins la Biblo (La genèsi,lou libre de Samuel, l’apoucalùssi…) en lengonostro e en francés, pièi en rgard, l’ilustracioune en dessouto lou pouèmo de Cantalausa : latourre de Babel, Goliat, Jerico…

Ai tres òmes a taula, a miègjorn de JoanLarsac – Letras d’Oc – 105 pajo, fourmat14x22, sus un bèu papié boufant, dins li bònilibrairié à 14 éurò. A coumanda à Letras d’oc –Bât. Poitou – Rés. La Palmeraie – 226 Av. deSaint-Exupéry – 31400 Toulouso.

SalveterreSalveterre, un nouvèu rouman en francés deReinat Toscano.

Dins un endré, quauco part en Oucitanìo, dinsun liò desert, en plen Age mejan… De destin secrouson, s’unisson, se destacon… Geoffroy arrivo de Terro Santo, ounte sounpaire èro parti emé Richard Cor de Lioun.Alor que cavauco dins li piado de soun paire endireicioun de soun vilage d’óurigino, sa routolou meno à s’arresta à Salveterre.Ié rescountrara l’amour e l’òdi, lou bonur e loudesespèr.

Salveterre, de Reinat Toscano: 12 éurò (+ 1,5éurò de port) - Coumando à faire à AubaNovèla – La Rouguière - 83143 Le Val.

El, Job Ives Roqueta

Sian quasimen à la rintrado, e li libre espelis-son autant coume la rintrado literàri.Ive Rouquette vèn de sourti un nouvèu libre depouèmo.Es un pichot librihoun d’un cinquantenau depajo emé de pouèmo courtet, sènso titre.Urousamen, i’a un pau de pountuacioun ço quenous permet de coumprene qu’es pas un grandpouèmo soulet. Job, un patriarche es lou eros d’un libre: loulibre de Job. Job represènto l'arquetipe dóuJuste que sa fe es meso à l'esprovo pèr Satan,emé la permessioun de Diéu… Job suportoemé resignacioun la perdo de si bèn, de sisenfant, coume li soufranço de la malautié.Suporto de meme li refleissioun de sis ami,sènso renega soun Diéu. Es coume se lou Jobavié escrich aquéli pouèmo…

El, Jòb – Yves Rouquette – Letras d’Oc – 55pajo, fourmat 14x22, sus un bèu papié boufant,dins li bòni librairié à 10 éurò. A coumanda àLetras d’oc – Bât. Poitou – Rés. La Palmeraie– 226 Av. de Saint-Exupéry – 31400 Toulouso.

[email protected] es lou titre dóunouvèu rouman de Flourian Vernet, pareigudins la couleicioun A Tots de l’IEO.

Dins la famiho, arrouinado aro, troubas d’enproumié l’einat, un afrous, capounas e mes-presable. Buta pèr uno espouso que sis escrupule l’ar-rèston pas gaire, vòu vèndre que que costelou patrimòni famihau. I’a tambèn lou paire, embarra gaire bèn delongo dins lou mudige e sepeli dins lou maipregound de sis apartamen refregeri que per-meton soulet de subre-viéure au pourridiéque l’agarris. La mameto, dins soun atahut de controplacate un papagai que s’espremis mai que plus enmorse. Enfin i’a la fiho, Lus? Es jouvenoto e mai o

mèns autisto, ço que dison. Aquesto saga escountado de pèr dintre dous narratour despie-tadous, dous foetus dins soun boucau defourmòu.

Flourian Vernet es nascut à Beziès en 1941.Ensignaire, ancian direitour dóu despartamenóucitan de l’Universita Paul Valery de Mount-Pelié. A couneigu un gros sucès emé sis darniéripublicacioun: Propre ficcion (Crimis, 2002),Suça-sang connexion (Crimis, 2002), Vidas &engranatges (A Tots, 2004) e Que dalle!(IEO, 2007).

[email protected] es un libre de 230pajo au fourmat 18x13,5. Costo 17,5 éurò. Sepòu coumanda à IDECO, B.P. 6, Z.A. plaineSt Martin, 81700 Puylaurens.

[email protected]

La France Latine - Revisto d’estùdi d’ocLa « France Latine » counsacro soun numerò 144 is estùdi medievau. Se ié trobo dous tèste counsequènt.« Le Cartulaire de Saint-Salvadou et de Lunac », que baio l’istòri de dous vilage, de si bastimen, de la vido-vidanto de sis estajan. Aquéu car-tulàri es esta counserva à la biblioutèco episcoupalo de Roudès e caup de doucumen toucant li glèiso de Lunac e Sant-Sauvadou, glèiso liga-do i priéurat de l’Abadié auvergnato de la Chaiso-Diéu, dins l’encountrado dóu Rouergue, ço qu’esplico lou dialèite dins quente soun esta escrili tèste óucitan. D’efèt, emai i’aguèsse forço latin dins li doucumen, es l’óucitan que doumino. S’apren forço causo sus lis bastimen ouspitalié,li fourtificacioun, li routo e camin, li culturo, e tambèn sus la justiço praticado sus lou terraire di dous prieurat.L’autre tèste edita pèr la « France latine » es l’Evangèli dis de Gamaliel, uno varianto de l’evangèli de Nicodème. Es lou recit de la Passioundóu Crist en lengo d’oc. Aquel evangèli de Gamaliel se trobo à la biblioutèco de Roudès. En mai d’aquéu se publico tambèn « Une traduction en occitan médiéval de Meditationes de la Passion », tèste reculi pèr Peter T. Ricketts.La revisto s’acabo en varia pèr un estùdi « Dreitat et pairetat dans le nouveau testament occitan de Lyon » et « Marco Polo, le narrateur de lamémoire et de la merveille ».« La France Latin » (à l’attention de Philippe Blanchet), CREDILIF-ERELLIF, Université Rennes 2 Haute Bretagne, C.S. 24307, 1, place duRecteur Henri Le Moal, 35043 Rennes Cedex. Adesioun à l’Union des Amis de la France Latine, baiant dré au mandadis de la revisto : 25 éuròl’an.

Crestian e sa pichouno femoEspetarrado en Prouvènço pèr Crestian e sa pichouno fremoL’Assouciacioun Cansouneto e Charradisso a pèr amiro de manteni la lengo dins d’animacioun culturalo, rescontre, councert… Assajo d’ou-bra emé de creacioun mouderno. Aquesto chourmo de cantaire, countaire, musician e coumedian, viron dins la regioun en presentant de prougramo e d’espetacle bilingue. Achasque espetacle courrespound un CD. Vaqui dounc lou pichot darrié que vèn d’espeli: Espetarrado en Prouvènço.Aqueste cop, nòstis ami, Crestian e Marìo-Paulo an capita, que la majo part di cansoun soun de reviraduro de cansoun dis annado yé-yé, queli mes de 20 an podon pas counèisse… coume Souveni, souveni (Johnny Halliday), Coume lei autrei (Cl. François ), lou pichot Itsi Bitsi biki-ni (Dalida), Kili Watch… poudès dansa lou twist, lou rock, en cantant prouvençau! Soun esta revirado pèr Marìo-paulo. La seguido di can-soun, mai tradiciounalo, soun de canson siéuno.Aquesto espetarrado, lou Big Boom di Papy Boom, coume dison, es acoumpagna d’un librihoun emé la reviraduro di cansoun.Lou CD Espetarrado es à 15 éurò + 2 éuro pèr lou port e 2 éurò pèr lou mandadis – A coumanda emé lou chèque à Association Cansounetoe Charradisso – 33 carriero Pau Rougiers – 83170 Tourves – 04.94.78.75.21 -

Page 10: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

L’abeçarolo

Li letro de l’alfabet courrentamen emplegadosoun au noumbre de 23:

a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r,s, t, u, v, z.

Li tres àutri letro, “w”, “x”, e “y”, s’utilison sou-lamen pèr escriéure li noum propre e li mot fou-restié.

Avié, estènt sóudard de Bonaparte,vist la bataio de Waterloo,

“Memòri e raconte” de Frederi Mistral.

En prouvençau, lou son “x” eisisto pas, se rèndpèr “ss” o “is” :

tausso, taxe. — eisato, exacte.

Escrivié sis afaire, si comte e si despènso,emai si refleissioun, sus un grand casernet.

“Memòri e raconte” de Frederi Mistral.

Lou “w” s’escriéu coume se prounouncio: “v”.

Li vagoun, dins de canestello,Carrejon tout, e lèu, lèu, lèu!Mai carrejon pas lou soulèu,Mai carrejon pas lis estello!

Adòufe Dóumas

Lou “y” dóu francés, dins sa founcioun simplo,devèn “i” :

tipe, type. — fisico, physique.

Lou bèu Gounod, pèr l’opera que n’en tirè eque se representè au Tiatre Liri de Paris…

“Discours e dicho” de Frederi Mistral.

La letro “y”, que represènto lou son [j] o [ij] enfrancés, es ramplaçado, dins quàuqui cas,

- pèr la counsono “g”:

emplega, employer. — eissuga, essuyer.

paga, payer. — nega, noyer.

- Alor, auriés pas fa coume tant d’autre, tesariés pas ana nega, pèr eisèmple?

“Lou Baile Anfos Daudet” de Batisto Bonnet

- vo pèr la counsono “j”:

neteja, nettoyer. — assaja, essayer.festeja, festoyer. — tuteja, tutoyer.

foudreja, foudroyer.

Es manda pèr lou viscomte de Beziés pèrana guerreja contro li Crousa.

“Toloza” de Fèlis Gras

Li voucalo

Li voucalo prouvençalo soun :

a, e, i, o, u.

Aquéli letro prenon souvènti-fes un acènt, nou-tamen dins la fourmacioun di ditongo e tritongovo pèr marca la tounico dins un mot.

à, é, è, ó, ò, ì, ù.

Vous-àutri, mi Sorre, quand voulès faire pèreisèmple uno raubo, anas i magasin, chau-sissès l’estofo que vous agrado, prenès pièilou dedau, de fiéu, d’aguïo, ùni cisèu, toutço que vous es necite, em’ acò metès en trinvosto raubo em’ uno matèri qu’eisisto deja.

“La Creacioun dóu mounde” de Savié de Fourvière

Tóuti li voucalo podon s’escriéure em’ un tremapèr bèn marca la separacioun dins la prounoun-ciacioun d’aquéli voucalo.

ä, ë, ï, ö, ü.

reünioun, réunion — pouësìo, poésiegrouün, couvain. — pïous, pieux.

ambiguämen, ambigument.

L’ase aussè la couëto… “Proso d’Armana” de Frederi Mistral

Quand tout se rejouïs, fas que te charpina? “Li Margarideto” de Jóusè Roumanille

La letro A

“a”, emé vo sènso acènt, soulet o dins lou corsd’un mot, gardo lou son [a] coume en francés :

Lou calignaire nouvelàriCountavo en risènt lis auvàriQue i’arribavon d’ourdinàri:

“Mirèio” de Frederi Mistral

La prounounciacioun dóu “a” pòu èstre mai omens duberto, mai es jamai tapado.

Adam ié faguè... Saras dounc toujour lamemo? Que noun me leissaves encaro unpau peneca! Siés bèn pressado!... Ve, mabello, dève, avans, saluda lou bon Diéu;senoun, se fachara mai.

“Li Cascareleto” de Jóusè Roumanille

Lou “à”, em’ un acènt grèu, dins lou cors d’unmot s’emplego soulamen dins li penultime dimot que s’acabon pèr un “i”, un “is”, o un “us”sourd pèr marca l’atounita d’aquelo voucalo:

auvàri, accident, incident. — gràci, grâce.bàrri, rempart. — hiàtus, hiatus.

bàssis obro, basses œuvres.

Ounour à nòstis àviTant sàvi, tant sàvi,Ounour à nòstis àvi

Qu’avèn pas couneigu!“Lis Óulivado” de Frederi Mistral

Lou “à” soulet, em’ un acènt grèu, es uno pre-pousicioun o un article qu’endico lou datiéu.

à la glèiso, à l’église.

d’à geinoui, à genoux.à cha un, un à un.

à bóudre, pêle et mêle.

Quand, gueirant lou troupèu, un loubatas gingoulo,

Lou pastre mai que mai viho e lou tèn d’à ment.

“Lou Rèire-soulèu” de Teoudor Aubanel

Es de nouta que la letro “a” s’emplego, de copque i’a, en liogo dóu “e”, lou mai souvènt dinsli souto-dialèite dóu prouvençau :

ferrat = farrat, seau. fielat = fialat, filet.

semena = samena, semer. cementèri = çamentèri, cimetière

Cadmus lou tueguè quand meme e, same-nant lèi dènt dóu mouestre pèr ordre deMinervo, viguè sourti lèu-lèu de la moutoautant d’ome arma…

“Lou Dragoun en Prouvènço” d’A. Conio

equipage = aquipage, équipage. ebeta = abeta, hébéter

evesque = avesque, évêque.

E lou mèstre d’aquipage: Hòu! crido, un ome à la mar!

“Li Fiho d’Avignoun” de T. Aubanel

La voucalo “a” pòu pourta un trema pèr fairesaupre que se dèu prounouncia bèn à despart dela voucalo de davans elo.

ambiguämen, ambigument.

Lou “a” finau es lou signe caracteristi de l’infini-tiéu e dóu participe passa au masculin di verbede la premiero counjugesoun.

canta, chanter. lou cèu estella, le ciel étoilé.

Benòni, toujour lèst, e toujour encanta deleissa soun araire, soun escaire e soun ous-tau pèr ana courre lou païs.

“Memòri e raconte” de F. MistralDe segui lou mes que vèn

La gramatico plan-planet

10

Li letro de l’alfabèt dins nosto lengo

Otzi es lou noum baia à-n-un cors coungela e desidrata des-cubert à l’asard, lou 19 de setèmbre 1991, à 3.200 m dins liDouloumito italiano, i raro d’Itàli e d’Autricho, pèr de cami-naire. Ensepeli despièi de milenàri souto la glaço, fuguèrevela à la foundo dóu glacié.Aquel ome moumifica naturalamen fuguè bateja Otzi dóu noum de l’endré ountedourmié despièi tant de tèms, Otzal.D’en proumié li saberu an pensa à-n-uno galejado, mai après tres annado derecerco, li proumiéri resulto de l’Istitut medicò-legau d’Innsbruck moustrèronqu’èro uno vertadiero descuberto antroupoulougico. Li darriéri resulto vènond’un cercaire suïsse en 2007.

Qu siés, Hibernatus?Es un ome, barbassu, tatoua, emé un pichot quicon pendoula au coui e … depesou. Es un homo sapiens sapiens. À parti de la destrau de couire qu’avié à soun coustat (que fuguè estimado à –4000 an), la datacioun au carbone 14, permeteguè de dire qu’Otzi avié 46 an,emé lis iue blu, qu’èro un balés, emé de péu brun. Mesuravo devers 1,60 m, fasiéenviroun 45 kg, e 38 de taio de caussuro. Sis articulacioun èron gausido pèr l’ar-troso, si bouiéu èron clafi de parasite, e avié de costo esclapado. Avié ges de carìo i dènt, mai èron blesido ço que sèmblo dire que lis avié utilisa-do pèr travaia.Èro blessa: uno roumpaduro dóu nas, de blessaduro à la man drecho, de bles-saduro au nivèu di póumoun e subre-tout uno sageto de silès souto l’omoplatogaucho. Aquelo armo aviéu prouvouca la paralisìo dóu bras e uno emourragìoqu’avié entrina la mort. Tout acò semblavo moustra uno agressioun umano…Soun biais d’èstre vesti proun elaboura, pèr s’assousta de la fre, mostro qu’èroun ome qu’èro lèst à viaja, mai lis óutis qu’avié, èron pas li d’un ome simple.

Li causo de la mortMai d’uno ipoutèsi fuguèron facho: trop vièi e à la cargo dóu group? jalousié?Èro-ti pastre, cap de tribu, guerrié, viajaire de passage?Fuguè descubert à plat vèntre, lou bras dre long dóu cors, lou bras gauche aloun-ga davans lou pitre.Sa mort brutalo es degudo à la sageto qu’aurié coupa uno artèro, prouvouca unoemourragìo e uno enfetacioun. L’aspèt de soun cors leissavo pensa que s’èroafeibli avans de mouri.Coume sa man avié de blessaduro e que soun pougnet èro peta, pènson quei’aguè coumbat.

Lis ipoutèsi

Un pastre perdu? Retroubèron pas de petoulo à soun entour.Un marchand-guerissèire? Esplico pas li blessaduro de la man. Un cassaire o un saberu dóu vilage en fugido?

Soun vèstiAvié uno bouneto de pèu d’ourse sus la tèsto, qu’èro nousado emé dos vetosouto lou mentoun. Cargavo uno jargo courto facho emé d’erbo di palun dis Aupque l’assoustavo de la plueio e de la nèu.Avié tambèn un mantèu de pèu de cabro, fa de tros courdura. Si braio de pèu decabro èron longo e estrecho, un pau coume aquéli di Galés, coustituï de doscambiero estacado à-n-uno centuro devers lou naut, e devers lou bos, emé doslengueto de pèu destinado à bouta dins de soulié pèr lis estaca. La centuro de pèu de vedèu, mantenié un pagne em’ uno pòchi, de pèu de cabrotambèn.Li caussaduro de pèu de cèrvi avien de semello de cuer d’ourse. Dedins, un fie-lat d’erbo trenado mantenien uno coucho de fen que servié d’isoulant e de dou-bluro. Aquest assemblage de vèsti caud, mostro qu’avié previst de faire un longviage en mountagno e travessa lis Aup d’Otzal.

Sis armo Avié un equipamen incoumplèt, belèu en seguido d’uno perdo o d’uno fugido àla lèsto… Avié un coutéu, un arc de bos de tuei, (un à mita esclapa, e un autreen cours de fabricacioun), 14 sageto dins un porto-flècho e la destrau, qu’esencaro un óutis proun rare pèr lou tèms. Dins lou porto-flècho, se capitavo uno longo cordo de 2 mètre facho eme de fibrovegetalo, un fiéu de tendroun d’uno bèsti…

Àutris óujètDos bouito cilindrico de rusco de bes. La presènci de carboun (braso), de cris-tau de pirite e d’un peirard à bate-fiò vòu dire que traspourtavo de braso, valènt-à-dire sabié faire de fiò.Un saquet de pèu de vedèu countenié 3 óutis en peirard: un gratadou, un trau-cadou, uno lamo bèn pounchudo. Avié pèr pourta tout acò, un sa d’esquino faemé de tros de bos, round e plat. Un boursoun de cuer countenié de piptospo-rus betulinus (enfiela sus un fiéu de cuer), qu’es lou champignoun parasite dóubes qu’a de prouprieta antibioutico, e d’òli tòssi pèr li vers di bouiéu.

Soun alimentaciounLi prelevamen fa dins soun vèntre moustrèron qu’avié manja de cerealo, de bou-quetin e de cèrvi. Es adounc pas mort de fam.D’estùdi mau pounchudo an moustra que li cerealo èron trissado e cuecho. Aviéuno pruno à soun coustat.

L’ome À parti dis agriero descuberto sus soun vèsti an pouscu dire qu’èro parti d’unvilage de la Valèio dóu miejour pèr mounta à 3.200 m d’autitudo. Belèu pèr fugid’ùni que lou perseguissien e en quau aurié bessai rauba la destrau…Soun cors avié uno seissantano de marco tatouado souto formo de crous o detrat.

CounclusiounAquel ome, óuriginàri de l’Eisach, sèmblo pas tant primitiéu qu’acò, emé si vèsti,sis armo e soun manja. Travaiavo lou cuer e li proumier óutis. Soun inteligèncièro pratico valènt-à-dire qu’avié la pensado pèr faire l’óujèt utile.Es coume uno moumìo naturalo que fuguè ensepelido souto la nèu tre que mou-riguè. Es la moumìo la mai vièio couneigudo qu’aurié viscudo avans la bastisounde la proumiero piramido de Kheops (- 2650 an av. J.-C.).Es lou proumié cop qu’un ome fuguè retrouba emé si vèsti de tóuti li jour. Aquel ome, tant vièi, Otzi, dor aro, d’un som tranquile dins un coungeladou d’unmuseon italian.

Tricìo Dupuy

Iéu, Otzi, aviéu 46 an… i’a mai de 3.000 an!

Page 11: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Un viage emé lis escoulan de prouvençaudóu Vièi Marsiho nous dounè lou plasé deretrouba lou Rouergue e si cantoun li mairequist. Fuguè l’óucasioun de quàuqui mou-men fort que vous li voulèn faire parteja.

Espalioun d’Out

Proumié aquelo viloto rèsto toujour encanta-disso emé soun Vièi Pont e soun Vièi Palais.La jouineto que noun menè tras si carriero esoun istòri, sachè nous la faire ama. Espamens au Museon Vaylet, que s’arrestaren.

Segur qu’es plus dins lou Vièi Palais mountelou majourau l’avié crea. Oucupo vuei unoanciano glèiso goutico, au cèntre de la vilo eié dison Museon Vaylet dis Art e TradiciounPoupulàri. L’esperit dóu proumié museonfuguè respeta e ié retrouban l’èime dóumajourau. Soulamen un pau mai d’ordre, unpau mai de clarta. La presentacioun es lis-queto e pedagougico. La richesso d’aquéumuseon nous laisso pantaiaire.

Segur que retendren la salo de cousino emési moble, soun lié e sa famouso camiso trau-cado… mai devèn pas óublida tout ço quetoco au travai de la terro, e mai que mai l’ufa-nouso couleicioun de benechié. Un tresorvertadié.

Lou Museon Vaylet a presta si couleiciountoucant l’artisanat (couire, escloupié, rodo decarreto, etc…) au Museon dóu Rouergue qu’auno anteno en Espalioun. Poudèn regretaque li couleicioun dóu majourau Vaylet sie-guon esparpaiado mai es belèu miés derecampa li tèmo, subre-tout que soun toujourdins sa vilo.

Ço que souspren belèu lou mai es d’èstreaculi davans lou museon pèr un escafandre!Eh, o, acò s’esplico bord que lou proumierescafandre autounome fuguè inventa en1864 pèr lis Espaliounés Roucayrol eDenayrouze. Lou retrouban dins 20.000 legosouto li mar. Autambèn lou plan-pèd es reser-va à un museon bèn particulié que l’aurianpas espera aqui. D’escafandre, d’esplico ed’esperiènci de touto meno soun presentadespièi l’escafandre imagina pèr Leounard deVinci que pèr aluencha li marrits esperit s’èroispira dóu pèis-luno… fin qu’is eisino li maimouderno. De peço unico que pivelon lisespecialisto dóu mounde entié. Quau auriépensa que vendrien en Rouergue pèr acò ?…

Espalioun recato dous àutri tresor. La Glèisoroumano de Perso (siècle XI), bastido en gresrose coume touto la vilo. Soun pourtau escul-ta de la Pandecousto, de l’Apoucalùssi e dóuJujamen darrié e si fresco interiouro tantacoulourido. Se devino dins lou cementèriounte repauso lou majourau Vaylet souto…uno pèiro levado. La Capello di Penitènt(siècle XVIIen, art baroque) qu’uno colo d’amibountous se soun groupa à la restaura e iécounsacron tout soun tèms. Aprenguèrontóuti li teinico pèr neteja li pinturo, pèr daura àl’or, etc. Tout acò pèr remetre la capello à l’ou-

nour dóu mounde. Un eisèmple rare dedevouamen.

La naturo

Tóuti aquéli que participèron i Santo-Estellorouergato se ramenton de segur la bèuta dipaïsage d’Aubrac. La doumarié d’Aubrac, licoutèu e li froumage de Laguiollo e subre-toutlis erbage enflouri de courbo-dono, de joun-quiho, de margarido, etc.

Aqueste cop, li laus de tourbiero nous aculi-guèron emé lou vènt, la plueio, li nivo, tout çoque falié pèr aumenta lou mistèri e la bèutad’aquéu païs estraourdinàri, entre cèu e terro.Les Hauts de Hurle-vent, i’erian en plen, eméZefir Bosc. Dequ’espera de miés ?

Proche Espalioun, un vièi voulcan avié escu-pi tout ço que poudié e nous leissè lou Clapasde Roco-Lauro. Un flume vertadié de tuiéud’orgo amountela, coume n’en vesèn pas deparié en liòc e que se vai perdre dins la séuvoentre li fau, li roure e li castagnié. Un endréunique, uno caussado de gigant en plen Païsd’O.

Roudès, la vilo e l’istòri

De Roudès, couneissèn tóuti la catedralo maiavèn agu lou plasé rare de pousqué vesita lisArchiéu Despartamentau emé soun counser-vatour Jaque Delmas. Coume s’aguèsse rènà faire de miés, fuguè brave à nous counsa-cra sa tantoustado e nous faguè rintra dinslou cor sant. Au mitan di vièi manuscrit enlu-mina de l’Age-mejan (dequé pantaia long-tèms !), au mitan di doursié mouderne emé limanuscrit de Jan-Enri Fabre, pèr eisèmple,avian un pau óublida qu’erian dins un basti-

men talamen mouderne. D’efèt, lis archiéusoun recata dins un bastimen de ferre e devèire, integra à l’anciano gendarmarié. Unmouderne bèu coume lou sabon faire quandvolon bèn. E fau ausi segne Delmas qu’a loubonur de ié resta en plen, vous counta li jourd’ivèr quand la nèu toumbo sus li vitro e agou-loupo tout dins de coutoun. Un bonur… e àRoudès, toumbo de nèu mai souvènt qu’àMarsiho.

Mountrousié

Uno darriero pauso dins lou vilajoun deMountrousié ounte de jouine afouga e saberunous presentèron li couleicioun d’uno autroanteno dóu museon dóu Rouergue: aquelo dela paleountoulougìo e de l’arqueoulougìo.Touto l’istòri dóu vièi Rouergue. Nous menè-ron vèire uno pèiro levado grandarasso emésoun roure que ié segnourejo dessus. Un frai-re digne de la Pèiro di Fado de Draguignan.

A l’estànci, presentavon uno espousiciounvengudo de Genevo e que fai lou tour di vilo.Nous mostro, serious, ço que lis arqueoulogode l’an 4.000 pensaran quand destaparantnòsti rafataio, (dedins d’ourdinatour, canetode biero, luneto, estilò, casseirolo, dedins demoutour, etc…) Lou cartabèu es un plasé e lou fau garda dinsli biblioutèco. Acò douno à perpensa, susnosto civilisacioun e sus li counclusioun disarqueoulogo de vuei e la fisanço que ié pou-dèn faire…

Faudrié encaro parla de Conco, de laVinzello, d’Estain, etc. Mai dóu Rouergue se n’en lassarian jamai.

Peireto Berengier

11

Mot crousade Pau Lacoste

Mes de setèmbre

OurizountalamenI – Autambèn margarideto. II – Aro.III – Degun – Debuto d’emissioun.IV – Frucho d’Americo troupicalo – Inicialo de l’au-tour de “Mistral , poète de France“ e tradusèire de“Bagatóuni“, de Valèri Bernard.V – Persounage de “ Li Quatre Sèt“ de Carle Galtier– Nàni en lengadoucian. VI – Pas forço – Quiha.VII – Indefini – (de dr. à g.) Sa partènço dins louCosmos à bèn fa parla d’elo.VIII – (de dr. à g.) Un canèu n’en pòu servi – Jito.IX – Doumajous e mau-fasènt.

Verticalamen1 – Un flame pouèmo dis Oulivado, de F. Mistral.2 – Circounstànci que demenisson la gravita d’uneate criminau. 3 – Lou darrié linçòu – Es pasbon d’èstre pica subre.4 – Intrado de cabanoun – Uno rèio mal-engimbra-do. 5 – Es un biais de s’uni.6 – Se leisso metre en poudro, aro – Un ordre vengude Grèço. 7 – Prepousicioun – (de bas en aut) Ribiero quepasso à Minervo (Erau). 8 – Aurige en Lengadò.9 – Pèiro preciouso que se n’en fai de camaiéu –Trencado de païsan, facho au lichet.

Soulucioun dóu mes de juliet

OurizountalamenI – Arlatenco. II – Roumanié.III – Auno – Tudo. IV – Miauladis.V – Ost. VI – Indecis. VII – Nieao – Hop. VIII – Enri – Tau.IX – Nuoses (sesoun) – Se.

Verticalamen 1 – Aramounen. 2 – Rouis – Inu(man).3 – Lunatiero. 4 – Amou - Nais.5 – Ta - Ledo. 6 – Enta – T(re)s.7 – Niudocha (Niuchado).8 – Cedi – Ious. 9 – Osasp (Passo).

Periodicité : mensuelle. septembre 2007. N° 225

Prix à l’unité : 2, 10 2

Abonnement pour l’année : 23 2Date de parution : 3 septembre 2007. Dépôt légal : 21 décembre 2006.Inscription à la Commission paritaire des publica-tions et agences de presse: n° 0112G88861ISSN : 1144-8482Directeur de la publication : Bernard Giély.Editeur : Association “Prouvènço d’aro”Bât. D., 64, traverse Paul, 13008 Marseille.Représentant légal : Bernard Giély.Imprimeur: SA "La Provence"248, avenue Roger-Salengro, 13015 Marseille.Directeur administratif: Patricia Dupuy, 18, rue de Beyrouth, 13009 Marseille.Dessinateur: Gezou. Comité de rédaction: H. Allet,M. Audibert, P. Berengier, S. Emond, P. Dupuy, J.Garnier, B. Giély, S. Ginoux, G. Jean, R. Martin,L. Reynaud, F. Vallerian.

VIAGE

Abounamen — Secretariat — Edicioun — Redacioun

Prouvènço d’aro - Tricìo Dupuy, 18 carriero de Beyrouth - Mazargo -13009 Marsiho

Tel : 06 83 48 32 67 - mèl : [email protected]

* abounamen pèr l’annado, siegue 11 numerò: 23 éurò — ** abounamen de soustèn à “Prouvènço d’aro”: 30 éurò

Gramaci de faire lou chèque à l'ordre de : "Prouvènço d'aro"

- Cap de redacioun -Bernat Giély, “Flora pargue”, Bast.D 64, traverso Paul, 13008 Marsiho — mèl : [email protected]

MOUN ABOUNAMEN PÈR L’ANNADO

Noum et pichot noum : …………………………………………………………………….Adrèisso : ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Prouvènço aro

Un bèu tour en Rouergue

— Lou pont d’Espalioun —

Page 12: Cigalo de Camargo en simbèu de soun grade. Prouvènço aroLou dimenche 5 d’avoust, pèr l’amista óucitanò-catalano, à l’óucasioun dóu 20en anniversàri de la Poujado à

Reinié Raybaud, fuguè elegi àCaours, à la Cigalo de Camargo,véuso dóu regreta Reinié Jonnekin.Vigneiroun e ouliaire de soun mestiées nascu en 1934 dins lou GrandTenamen vinen de l'Istitut Pasteur,nouma à l'ouro d'aro lou “Château deSaint-Julien d'Aille” à Vidauban, dinslou Var.Soun paire, oubrié agricolo, avié larespounsablela de la croto.En 1942, plantè caviho à Sihouns-Font d'Argèns ounte si gènt aviencoungreia un vignarés sus li terroqu'avien croumpado. Sa vido d'omede la terro debutè après agué daveralou C.E.P.. Marida emé Rosie en1960 aguèron tres chato e, aro, annòu felen.Cabiscòu de l'Escolo de la Madelenode Sant-Meissimin-la-Santo-Baumo,fuguè elegi Mèstre en Gai-sabé en1991.Mant uno revisto, armana, semanié,antoulougìo di païs d'oc an publicade pouèmo de soun crèis. Sa fe,soun estrambord e soun biais demestreja la lengo soun autant detalènt à soun ounour.

Tricìo Dupuy: Segne Raybaud, louFelibrige s'ounouro aquest an devosto eleicioun au majouralat. Enfinun ome de literaturo, dins l'esperit deCharloun, vèn d'intra au Counsistòri.Coume prenès aquelo mountado quesara, n'en sian segur, proufichousopèr l'acioun felibrenco?Reinié Raybaud: D'avans que derespondre à vosto proumiero ques-tioun, dins lou titre, metès “L'ome di146 guierdoun”, adounc à prepausd'aqueste paumarés literàri, ai devous dire qu'acò s'esplico proun bèn,d'abord que i'a mai d'un quart desiècle que lou ditaire que siéu,mando d'obro dins quasimen tout li

councous literàri de Prouvènço e disàutri païs d'O. Voudriéu prouficha del'óucasioun pèr dire qu'es pas decrèire la moulounado que n'i'a! acòvai di Jo Flourau setenàri dóuFelibrige fin qu'à l'Acadèmi di JoFlourau de Toulouso qu'es, coumesabès, la plus vièio d'Éuropo, quefuguè istituïdo en 1323, pièi dins lamajo part di 32 despartamen mountelou Felibrige s'espandis, i'a de targoliteràri. Se vole n'en parla, es que mesiéu avisa que lou grand publi n'espas assabenta, que saup rèn de toutacò nimai se figuro pas lou tube degènt qu'en boustigant la Muso, i'arri-bo pièi de rimeja! I'a pas que lapouësìo, de prousatour peréu n'i'atant e pièi mai coume vesès, sound'entre-signe proun revelaire de ladrudesso de nosto lengo.Acò di, pèr respondre à la questioun,sias bèn gènto de dire que louFelibrige s'ounouro de moun elei-cioun au majouralat, e siéu forçosensible à l'astru que m'adreissas...Mai tout d'uno, apoundrai qu'es iéuque me sènte ounoura e flata dóutitre que m'an baia en me reçaupènt.Sabe pas se fau dire ome de literatu-ro, pouèto-païsan, pouèto-vignei-roun, coume me noumon proun sou-vènt, s'endevèn bessai miés, parai,avès apoundu ... dins l'esperit deCharloun. Acò m'agrado proun e mefai gau, car me ramento lou regretaGrabié Larose, de Brignolo, mèstreen Gai-sabé, que mancavo pas deme lou dire quouro lou rescountravedins li felibrejado. Charloun Riéu, unpouèto escrèt, cadun lou saup, e quem'encanto sèmpre fau dire peréu quel'ome èro letru bord qu'a reviraL'Oudissèio en lengo nostro.Me demandas coume prene aquelomountado?: proun bèn, mai sabequ'es uno cargo e qu'aurai de buta àla rodo sèmpre que mai, sèmpre quemai lucha pèr l'aparamen de nostolengo.

T. D.: La pouësìo es tambèn vosteproumié talènt, lou mantenès aut efort dins tóuti lis oubrage qu'avèspublica. N'en poudès ramenta un paulou comte?R. R.: Voulès que vous digue ço qu'aipublica?, n'en vaqui la tiero:- Quatre pouèmo (1983) sus papiéd'estrasso (300 g) caligrafia e enlusipèr Jan-Lu Myskowski, artisto-pintre,tira à 100 eisemplàri pèr cade pouè-

mo. Pres Armand Got 1983.- Vendemiado (1986), un recuei depouësìo prefacia pèr l'escrivanAndriéu Degioanni, mèstre en Gai-sabé, caligrafia e enlusi pèr Jan-LuMyskowski (300 eisemplàri).- Flourido Campèstro (1988), recueide 37 pouësìo. - Avé d'estello (1998, Ed. ParlarenVar) participacioun à uno obro coulei-tivo (8 pouèmo).- Participacioun emé 6 pouèmo musi-queja pèr lou soulisto-baritoun IveRebufat, publica dins lou recuei decansoun "Escourregudo en can-soun", segui d'uno casseto (Ed.Viéure, canta, parla). - Participacioun (1998) emé 12 pouè-mo musiqueja pèr Ive Rebufat, publi-ca dins lou recuei “Ma vido en can-soun", segui d'un casseto (Ed. Viéurecanta, parla). Es coume acò que siéusòci à vido de la SACEM.- Li tres glòri mieterrano: lou Blad, laVigno e l'Oulivié (1999, Ed. ParlarenVar), 1250 vers prefacia pèr damisel-lo Jano Blacas, roumanciero e mes-tresso en Gai-sabé. L'enlusido es dedono Luciano Gensollen e de GrabiéBlanc, escrivan e pouèto.- La Roso de tóuti li vènt prouvençau(2002), enlusi pèr Jan-JaqueBeaujon, escrivan-pintre.- L'Avalanco di Barbare (2004), publi-ca dins l'obro couleitivo "Garbeto detrobo" (Ed. Parlaren), enlusido dedono Luciano Gensollen.- Lou Trioulet di Vendemiaire (2004),libre d'art chabi devers de biblioufilo,enlusi e alesti de la man d'AlanGueguen artisto-pintre (35 eisemplà-ri).- Li tres sorre prouvençalo: lis abadiédóu Tourounet, de Séuvo-Cano e deSenanco, (2005, Ed. ProuvènçoEdic) plaqueto en francés, italian,espagnòu, l'enlusido es d'AndersJohnson, un Suèdes foutougrafod'art.

T. D.: En vosto qualita de majourau àvido, sarés tambèn, emé lis àutrimajourau de Var, un ferre de lançode l'acioun mistralenco, restarés tou-jour dispounible pèr countunia?R. R.: Èstre majourau à vido, acò 'spas lou tout e bouto! coume loucoumprenès encaro mai, me faudraèstre sus la brecado, valènt-à-direbaia d'ajudo is Escolo felibrenco demoun relarg, coutrìo, 'mé lis àutrimajourau de Var, segur que, bastod’èstre presènt pèr faire clanti lalengo dins li sesiho, dins lis acampa-do, coume l'ai sèmpre fa.

T. D.: Mai darrié lou militant mistra-len, lou majourau, i'a tambèn unsaberut, un ome d'escrituro, emé unvoucabulàri de la terro, proun dru.Ounte avès après voste biais tantgoustous de parla e escriéure lalengo?R. R.: Un saberut ? sabe pas, mai sesaberut vau dire autoudidate, volebèn.Vese que moun voucabulàri vousagrado, n'en siéu countènt! Ai aprèstout acò de milanto façoun, dins li

bèn, dins li bastido, au vilajoun. Entrevant peréu li pastre de noste relargque moun paire li reçaupié tras quevoulountié à la bastido mounte erian,en trevant lis escolo felibrenco, enaguènt de bon mèstre, en fasènt coloemé un fube de mounde que mestre-javon bèn la lengo e qu'ai gagna decounèisse. Bessai qu'en estènt unome de la terro, dins aqueste mitan,siéu esta à la bono escolo.Pamens, en apound de tout acò, faimestié d'avé un tant sié pau desabentiso libresco. Adounc pèr bèncapita fau forço legi qu'acò viro pièien bello pèr vous endrudi... Mai lousaupre, coume sabès, a ni pauso nifin, que fau de longo aclapa demanco

T. D.: Aro, coume vesès l'aveni dóuFelibrige? En estènt demié li catau,pensas que la draio se pòu chanja?Li chourmo capouliero que perduron,s'abenon touto souleto, sarié pastèms d'adurre de sang nòu e secomto, segur sus d'ome coume vousautre, pèr reviscoula lou Felibrige.R. R.: L'aveni dóu Felibrige, louregarde 'me fisanço, i'a tant de causopousitivo e la tiero es tras que longo:la literaturo defauto pas, sias bènplaçado pèr lou saupre 'mé lis edi-cioun Prouvènço d'Aro que beilejas.Coumes sabès, faudrié aguedre louboursoun bèn ferra pèr pousquécroumpa tóuti lis oubrage que crebonl'iòu d'un caire e de l'autre. La prèssoen lengo nostro es presènto 'mevoste mesadié. De revisto n'avès detras que chanudo: lis armana, lisemanié fan flòri. Avèn de bèu can-taire, de gènt de tiatre, de counferen-cié de trìo, de flàmi countaire, detambourinaire e de group foulclourique fan verdesco. Avèn pèr l'apara-men de la memòri lou COL'OC à z-Ais, lou CIEL d'Oc à Berro e unCèntre de Doucumentacioun àBouleno. E li felibre fan partido detout acò coutrìo emé de sòci dis àutrimouvimen de fes que i'a.Se n'es gaire parla, mai en 2004 pèrcoumemoura li dous anniversàri, loul50en dóu Felibrige e li 100 an dóupres Nobel de Literaturo davera pèrF. Mistral, li felibre faguèron fiò diquatre ferre. Es pas de crèire li mani-festacioun de toute meno que sedebanèron. De lauso fuguèron inagu-rado, de counferènci n'i'aguè quenoun sai. La fresco dóu caire dóucaire-fourc Mirèio à Brignolo esespetaclouso e fai mirando, espeli-guè pèr marca 'quéstis evenimen. Lasesiho prouvençalo en Estokolmcapitè tras que bèn.Pamens mau-grat aquelo flamo bèn-ananço, m'arribo coume tant d'autre,d'avé lou negre, de fes que i'a. Àmoun avejaire vèn dóu jacoubinismee n'en patissèn desempièi uno bravovòuto!Es pèr acò que devèn garda espèr esubre-tout l'estrambord coume l'an fanòsti davancié, car nous fau de-longo faire largo.Tant que batrai veno, farai mounproun pèr lucha e oubra dins li relarg

de mi couneissènço. Mai pèraguedre de cargo amenistrativo,nàni! que siéu pas apte pèr mestrejade tau pres-fa. Cadun es utile dinslou doumèni que mestrejo bèn.

T. D.: Fin finalo, vous lou pouèto,coume avès l'ispiracioun pèr fairevòsti pouèmo?R. R.: Estènt qu'ai viscu ma vido, aumié dóu vignarés e dis óuliveto, lanaturo d'esperelo m'ispiro de-longo ema Muso es campagnolo!Estrambourda pèr un sujèt, l'envejode faire dinda li mot me pren toutd'uno. Es coume acò, qu'uno rimoentrinant l'autro, escrive sènso tropm'avisa... Fin qu'à la cabussado dóupouèmo que fau pas manca, subre-tout dins li sounet. Adounc acò vèn,sènso escassamen alesti uno tramod'avanço e crese soulide, e lou disesèmpre, qu'es plus eisa d'escriéureen vers qu'en proso... car lis idile, lisounet, li sounetoun, li trioulet, quesabe iéu! soun proun vite acaba. I'aque li pantoun* que soun plus maleisa à basti, à courdura, pèr ma part,n'ai escri que dous. L'ispiracioun, àmoun avejaire, vèn de l'estrambord ede l'amour di motSe dis que li pouèmo se fan pas à lacoumando, bord qu'ansin l'ispira-cioun jogo pas. Pamens se quaucunme prego d'escriéure un pouèmo àl'óucasioun d'un anniversàri, d'unmaridage vo pèr benastruga de gènt,acò m'abelugo e sus lou cop m'agra-do de coungreia lou pouèmo e n'ai facoume acò uno cinquanteno.Es aqui que me dise qu'en capitant lalengo prouvençalo, qu'es, fau pasl'óublida, tant pouëtico d'esperelo.

Reinié Raybaud nous acourdè aquestoentrevisto emé soun gentun naturau.Anan pas reprene la tiero de sis obro,qu'es tras que longo, mai faren simpla-men un resumit de si guierdoun, que sounpaumarés es espetaclous- Jo Flourau de Toulouso (2000, Prèmi J.Salvat).- Jo Flourau de Laudun (Grand pres de laCabro d'or en 1995, Pres en 1997).- Jo Flourau de Cissac (1é pres en 1986,1988, 1990).- Mèstre ès Jo Flourau de Tarascoun en1994 (1é pres en 1992, 1993, 1991).- Laureat di Jo Flourau de Fouis (1é pres1989 e 1990), Mount-ferrié, Carcassouno(Pres en 1986), Narbouno (1é pres en1986, 1994), de Nime (1é pres en 1986,1987, 1990), dóu Païs Catare (1é pres en2005).- Pres de pouësìo d'Arle (1é pres en1991, 1993), de Marsiho (Pres de lalengo), de Sant-Martin de Crau, del'Eissame de Seloun (1é pres en 1990,Abiho d'or en 2004), dóu Bournat dóuPerigord (1é pres en 1985, 1986, 1987,1989, 1990, 1991, 1992), de Perigus(Grand pres en 1983, Pres divers en1985, 1986, 1989, 1991), de Sant-Giledóu Gard (Grand pres en 2005),d'Avignoun (Pres en 1985, 1986, 1987,1988, 1989, 1990, 1991, 1994, 1995),d'Agen (1é pres en 1997, 1991, 1998,...

Lou pouèto Reinié Raybaud MAJOURALAT

12

Journau publica emé lou councours

dóu Counsèu Regiounau Prouvènço-Aup-Costo d'Azur

e mai dóu Counsèu Generau di Bouco-dóu-Rose

e tambèn dela coumuno de Marsiho

Un rescontre emé lou nouvèuMajourau, lou pouèto di146 guierdoun.