aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes,...

16
Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò Un Counsèu permanènt pèr la lengo Lou Felibrige, lou Mouvamen Parlaren e lou CREO-Prouvènço an decidi de liga sis esfort e si mejan pèr crea un Counsèu permanènt di mouvamen de proumoucioun de la lengo e de la culturo regiounalo. (p. 2) Acioun nostro Prouvènço Prouvènço Poulucioun Cansoun a ro a ro Lou massacre dis abiho Quand lis abiho moron, li jour de l’ome soun coumta… Sai-que, sarié l’apoucalùssi… (p. 8 e 9) Festenau Festenau di Lengo e Culturo Minourisado à “l’Intermédiaire” de Marsiho. (p. 6) Cènt cinquanto an Cènt cinquanto manifestacioun dins tout lou païs d’oc emai dins de païs fourestié fin qu’en Suèdo pèr celebra la foundacioun dóu Felibrige. (p. 3) Felibrige

Transcript of aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes,...

Page 1: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aron° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Un Counsèupermanènt pèr la lengoLou Felibrige, lou Mouvamen Parlaren e lou CREO-Prouvènçoan decidi de liga sis esforte si mejan pèr crea unCounsèu permanènt dimouvamen deproumoucioun de la lengoe de la culturo regiounalo.(p. 2)

Acioun nostro

ProuvènçoProuvènço

Poulucioun

Cansoun

aroaro

Lou massacredis abihoQuand lis abiho moron, lijour de l’ome souncoumta…Sai-que, sariél’apoucalùssi…(p. 8 e 9)

FestenauFestenau di Lengo eCulturo Minourisado à “l’Intermédiaire” deMarsiho.(p. 6)

Cèntcinquanto anCènt cinquantomanifestacioun dinstout lou païs d’oc emai dins de païsfourestié fin qu’enSuèdo pèr celebra lafoundacioun dóuFelibrige.(p. 3)

Felibrige

Page 2: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

L’urgènci de crea uno estruturo per-manènto de proupousicioun ed’acioun pèr proumòure la lengo ela culturo regiounalo dins nostoregioun escapara de segur endegun.En coumparesoun, d’àutri regioun pla-çado dins li mèmi coundicioun, taloque Bretagno, Lengadò-Roussihounvo Miejour-Pirenèu, lou retard de laregioun Prouvènço-Aup-Coustierod’Azur en la matèri crèmo au lume.Mau-grat d’initiativo embelinarello e endespièi de l’estacamen de la majo-partde nòstis eligi, la situacioun rèsto forçodesavantajouso sus lou plan di mejane de l’ensèn de la poulitico culturalo.Es pèr acò que li tres assouciaciounque recampon la toutalita dis acioun vodi militant estaca à nosto lengo e nostoculturo, Lou Felibrige, lou CèntreRegiounau d’Estùdi Óucitan deProuvènço e lou Mouvamen Parla-ren, an decidi de liga sis esfort e simejan pèr crea un Counsèu perma-nènt di mouvamen de proumouciounde la lengo e de la culturo regiounalo.Un Coumitat de peirinage acampara àl’entour dóu Counsèu li persounalita dela culturo, de l’ensignamen, dóu mitanpouliti, ecounoumi e souciau que par-tejon sis óujeitièu.Lou Counsèu a pèr toco d’estigançaun proujèt fort, vertadié e realiste pèr

assegura la sauvo-gàrdi e la proumou-cioun de la lengo e de la culturoregiounalo dins uno acioun couërèntoe countinuouso fin que siègue mes enplaço, dins un segound tèms, lis istànçicourrespoundènto à si toco. Travaiaraen acourdanço ’mé l’ensèn di partenàricouncerni sènso esclusivo.Pèr lis assouciacioun que coumpausonlou Counsèu, la lengo regiounalo eslou bèn coumun de tóuti lis estajan denosto regioun, qualo que siègon sisóurigino. Fai referènci i chausido deFrederi Mistral, partejado pèr la quàsitoutalita di linguisto vo pratician en lamatèri, coume la lengo d’O dins sisespressioun prouvençalo, aupino eniçardo.Lou respèt toutau de si biais d’espres-sioun dèu cauciouna l’autenticita dóulengage que sara proumu pèr l’acioundóu Counsèu. L’unita de la lengo d’Odins sa diversita coustitutivo dèu asse-gura uno difusioun alargado de laprouducioun regiounalo devers lis àutriregioun dóu païs d’O, dis escàmbicoustant e aprefoundi en visto d’unenrichimen mutuau, e, tambèn unolarjo duberturo sus li regioun éurou-pènco de l’Arc Latin coume la Mieter-rano dins soun ensèn, que la culturod’O n’es un elemen foundamentaudespièi sa flourisoun de l’Age Mejanen jusqu’à sis àudaci countempourano.

Lou Counsèu s’enebira escrupulousa-men touto formo d’atitudo seleitivo vonourmativo, mai s’estacara au countrà-ri à defèndre e proumòure touto liprouducioun de la culturo d’O, tradi-cioun poupulàri, classico, mouderno,en jusqu’au rock e rap óucitan quecapiton dins li gràndi ciéuta. Pèr çoque toco l’ourtougràfi de nosto lengo,luen de s’embarra dins uno marridodraio, lou Counsèu adóutara uno atitu-do de toutau respèt di diferènt sistèmoourtougrafi couneigu e usita. Sara lougarant de la duberturo en tóuti li prou-ducioun escricho de la lengo d’O, eméla liberta de chausido en la matèri.S’apielant, en l’atualisant, sus lou remi-rable pres-fa coumpli en 1999 pèr lacoumessioun messo en plaço pèr louCounsèu Regiounau, malurousamenresta dins li tiradou, lou Counsèu per-manènt di mouvamen de proumou-cioun de la lengo e de la culturoregiounalo fara espeli dins gaire unoproumiero redacioun de soun proujètque sara prepausa i partenàri e is eligi.

Lou Capoulié dóu Felibrige Pèire Fabre

Lou Presidènt dóu Mouvamen ParlarenMarc Audibert

Lou Presidènt dóu Cèntre Regiounaud’Estùdi Óucitan de Prouvènço

Pèire Brechet

2

Creacioun d’un Counsèu permanènt di mouvamen de proumoucioun

de la lengo e de la culturo regiounalo en Prouvènço-Aup-Coustiero d’Azur

E d i t o u r i a uE d i t o u r i a u

N’I’APROUN !Davans la marrido fe d’uno pougna-do de reboussié, que se dison prou-vençau, mai que soun pas mai que lipiroumane de ço que rèsto de nostolengo e de nosto culturo, avèn loudevé, emai l’óubligacioun, de seliga bord que parlan la memo lengodins sa diversita e dins lou respèt dechascun.Poudèn pas aceta que quaùquinèsci (pulèu entrefouiraire) aguès-son troumpa lou mounde e subre-tout lis eligi pèr aguè uno recouneis-sènço óuficialo mai tambèn artificia-lo. Poudèn plus aceta la lengo debos. Fau crida. Es belèu lou darriébadai.Sian à la crousiero di camin emédos generacioun d’un tèms e d’unbiais diferènt. Lou valat es prefounde la coumprenènço mau-eisado.Fau pas leissa à nòsti felen un eiri-tage nebulous mai ié douna la clauque duerb tóuti li porto pèr entretenie moudernisa uno lengo e uno cultu-ro qu’an quaùqui siècle d’eisistènci. Vaqui en seguido, lou tèste dóuproujèt de creacioun d’un Counsèude la lengo.

Marc Audibert Presidènt dóu Mouvamen Parlaren

Page 3: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Mes d’abriéu:

17-27 - Brignolo: espousiciounsus Mistral, La literaturo prouven-çalo e lou Felibrige, pèr l’Escolo deCaràmi, dóu tèms de la Fiero deBrignolo.17 – Foucauquié: Salo dóu Coulè-ge, 3 ouro de tantost, J.-LuDomenge fara uno counferènci susLa lengo e la literaturo en païsgavot. À 5 ouro, councert dins la Catedra-lo emé Li gabian (tambourin).18 – Foucauquié: salo dóu Coulè-ge, 11 ouro e mié, inaguraciound’uno espousicioun sus lou Felibri-ge. À miejour, taulejado de l’Athénée(se faire marca).18 - Perigus: Tiatre de l’Oudissèioà 9 ouro e 3 ouro: journado cultu-ralo dóu Bourant dau Perigord.Coulòqui sus Mistral e lou Felibri-ge, espetacle, danso, conte e tiatreemé Patric Delmas.18-30 – Seloun de Prouvènço: auMuseon Grévin de Prouvènço,espousicioun de souveni mistralen.23-24 – Arle: Museon arlaten à 6ouro: Lou printèms dóu Felibrigeemé li jóuini felibre que legiran sisautour preferi.24 – Gravesoun: Salo poulivalèn-to, 2 ouro: taulo redouno animadopèr Frederi Soulié: Que représentepour vous le Felibrige?. Presènci d’Alino Samouillan, rèinodóu Felibrige.24 – Lou Bignosc: Salo di fèsto,espousicioun sus lou Felibrige,counferènci sus Mistral e PauArène, councert de tambourin (LiGabian).25 – Mountoliéu: rescontre de lei-turo emé de libraire. 11 ouro, Mis-tral en héritage, counferènci pèrPèire Fabre; 3 ouro, espetacle.27 - Noves: Salo municipalo, 6ouro: Mistral en héritage, counfe-rènci pèr Pèire Fabre.30 – Noves: Cinema l’Eden: 8ouro e mié, proujeicioun dóu filmeMireille, tourna à Maussano en1930.

Mes de mai:

1er - Noves: duberturo dóu Prou-mié Festenau dóu libre prouven-çau.2 – Noves: 10 ouro: messo enprouvençau; 11 ouro e mié: receip-cioun dis autourita; 7 ouro e mié: soupa prouvençauemé balèti.3-31 – Marsiho: 27 emissioun de13 mn tóuti li jour à 11 ouro 45 surradiò Dialogue (88,4 MHz) eméMarioun Nazet e si counvida.6 - Marsiho: la Couqueto (carrierode la Bibloutèco) à 2 ouro e mié:Cous de cousino counsacra à lacousino de Mistral.7 – Ventabren: 6 ouro: Assoucia-cioun culturalo: coulòqui e debat:La fondation du Félibrige et sonaction (P. Fabre); L’œuvre littérairede F. Mistral (T. Dupuy); Le mou-vement occitaniste et le Felibrige,collaboration des deux mouve-ments (A. Barthélémy-Vigouroux).9 ouro, repas (se faire marca) aurestaurant Arquier ounte Mistralprounounciè soun Discours susl’Ilusioun en 1880. Leituro dóu discours.8 – Sant Gaudens – Lou Felibrigeen Cominges. 9 ouro e mié: oume-nage à Bernat Sarrieu; 11 ouro,coulòqui sus B. Sarrieu. À l’óuca-sioun di 100 an de la foundaciounde l’Escolo deras Pireneos, coun-ferènci e debat: le Félibrige, quelavenir pour le mouvement?

4 ouro: espetacle, couralo, trouba-dour e countaire 9 – Grimaud: salo municipalo à 3ouro: espetacle pèr l’Escandihadode Grimaud.12 – Touloun: La Targo (CoursLafayette) Lou felibrige e si capou-lié, Counferènci pèr Pèire Fabre.13 – Carcassouno: Acadèmi disArt e Sciènci (89 carriero de Ver-dun) à 5 ouro: Istòri, amiro, ourga-nisacioun e deveni dóu Felibrige,pèr Jan Fourié.14 – Ais de Prouvènço: Oustaude Prouvènço, Parc Jourdan,espousicioun sus lei 4 Santo Estel-lo de z-Ais.14 – La Cadiero (Var): Salo muni-cipalo, 6 ouro: Mistral en héritage,counferènci pèr Pèire Fabre.14 – La Grando Motte: CèntreCulturau, 7 ouro de vèspre, inagu-racioun d’espousicioun; 9 ouro,balèti.15 – La Grando Motte: Tiatre deverduro à de 2 à 5 ouro: jo langue-doucian; 6 ouro au Cèntre cultu-rau: F. Mistral e lou Felibrige pèrFelipe Martel. Cèntre Culturau à 8ouro: counmemouresoun de laremeso dóu Pres Nobel à Mistral,evoucacioun pèr P. fabre. À 9 ouroCouncert emé li troubadour.15 - Nime: Salo Alberic (25 carrie-ro J. Reboul) à 3 ouro: Alentourdóu Felibrige pèr Simoun Calamel.

Lou Felibrige - Oustau de Prou-vènço - Av. J. Ferry - 13100 Ais.

3

Manifestacioun dóu Cinquantenàride la creacioun dóu Felibrige

A t u a l i t aA t u a l i t a

Cènt-cinquantenàri dóu Felibrige

dins la N’auto Coumtat e la Droumo prouvençaloCènt cinquanto manifestacioun dins tout lou païs d’Oemai dins de païs fourestié fin qu’en Suèdo pèr celebrala foundacioun dóu Felibrige.Uno di manifestacioun li mai marcanto d’aquesto anna-do 2004 se debanara dins lou nord de la Vauclusoemai dins la Droumo prouvençalo.Aquéli journado soun ourganisado pèr l’Escolo MariusAndré de Santo Cèio (li vigno), l’Escolo di lavando deMount-segur sus Lauzoun, la Coumandarié di Costodóu Rose, li felibre de Vaurias, Nioun, Tuleto. Avèsçai-souto lou prougramo, mèfi que lou prougramopareigu dins lou librihoun difusi pèr lou Felibrige pòuagué de deco !. Belèu sias felibre, belèu lou sias pas,mai acò a pas gaire d’impourtanço, au bout dóu comtesias tóuti mai o mens lis eiretié de Mistral e dóu Felibri-ge. Alor vous counvidan à veni emé nautre manifestavoste estacamen à nosto lengo, à nosto culturo, ànoste biais de viéure. Vous counvidan à veni partejaquàuqui moumen de counvivènço e d’estrambord. Debana :- Dissate 29 de mai :** Castèu de Suso la Rousso (Droumo) - Universitatdóu vin.14 ouro à 18 ouro : Coulòqui, presida pèr lou CapouliéPèire Fabre, sus “Atualita e deveni dóu Felibrige enpaïs d’O» em’ uno intervencioun d’un representant decado Mantenènço dóu Felibrige.Chapitre eicepciounau de la Coumandarié di Costodóu Rose emé introunisacioun di representant di sètMantenènço. Manjo-dre e animacioun musicalo pèr lou«Trio Arundo»** Santo Cèio (Ste Cécile les vignes - Vaucluse)19 ouro : Rejauchoun pèr li persounalita - Inaguraciounde l’espousicioun sus lou Majourau Marius André,enfant dóu païs. Animacioun musicalo pèr lou «TrioArundo»20 ouro 30 : Grand espetacle de cansoun prouvençalopèr Hombeline e J-Bernat Plantevin. Intrado : 5 éurò.

- Dimenche 30 de mai : ** Vaurias (Valréas - Vaucluse) :10 ouro : Messo en lengo nostro celebrado pèr l’abatTressol11 ouro : Danso tradiciounalo sus la plaço de la Cou-muno pèr lou group «La Restanco» vengu de Veisoun.Inaguracioun de l’espousicioun sus li Felibre vaurias-sen e aperitiéu pourgi pèr la Coumuno. Tastage de latinado especialo «Cènt-cinquantenàri dóu Felibrige»** Mount-segur sus Lauzoun (Droumo)13 ouro : Cadun adurra sa biasso e manjaren tóutisensèn à la bono apoustoulico, en plen èr, e se fai mar-rit tèms, dedins la salo di fèsto.Roumavage à l’Estello di Felibre e desvelamen d’unolauso en l’ounour dóu Cènt-cinquantenàri e dóu flamepouèto Eugèni Martin, enfant dóu païs, lis enfant disescolo recitaran si pouèmo.15 ouro : espetacle de cansoun prouvençalo pèrAndriéu Chiron e lou trio I’anen. A gratis.** Tuleto (Droumo)18 ouro : Oumenage au Majourau Pau Ruat, enfantdóu païs, signaduro de sa biougrafìo pèr l’autourSegne Roubert Maumet. Repas pourgi pèr la Coumu-no. Recitau de musico prouvençalo pèr AndriéuGabriel. A gratis.

- Dilun 31 de mai :** Nioun (Nyons - Droumo) : Es la vilo mounte JóusèRoumanille aguè la proumiero idèio de groupa lis escri-van prouvençau, ce que devendra pièi lou Felibrige.9 ouro : Coulòqui «Ecounoumìo e tradicioun» : “lavigno” pèr Segne Patrick Galant, direitour de l’Universi-tat dóu vin; “l’óulivié” pèr Segne Crestian Teulade direi-tour de la cououperativo de Nioun; “li planto aroumati-co” pèr Segne Lamy de la chambro d’agriculturo deDroumo»11 ouro : animacioun pèr «l’Harmonie nyonsaise» quejougaran d’èr dóu repertòri prouvençau.12 ouro 30 : Taulejado en presènci dóu Capoulié PèireFabre e de la Coupo Santo. Manjaren l’Aiòli, e … bènd’àutri causo. Pres 23 éurò.16 ouro 30 : Rougié Pasturel (Leoun Morgon dins loufilme Malaterra) countara si Conte vougnu (d’òli !)

Entre-signe coumplementàri vers : Jacques Avril – Uni-versité du vin – 26790 Suze la rousse - Christian Bar-theye – Cellier des dauphins – 26790 Tulette - J-MarcCourbet - camin de la rèino - 84500 Bollène - courriel :[email protected] o : [email protected]

Escolo de la Sedo de LiounLioun ? Luenchenco e brumouso, belèu, mai toujour procho dóu Felibrige, bonòdi l'Escolo de laSedo. Pèr l'annado de 2004 soun prougramo es dins la draìo dis anniversàri Mistralen.Tres meno d'acioun que se debanaran dins lou tèms, lis acamp, lou cous de prouvençau e uno espou-sicioun. Pamens.1 - Pèr ço qu'es dis acamp lou quatren dissate de chasque mes (16 ouro, 233 carriero Vendome -Lioun 3en ardt.), n'en vaqui la seguido:- Nouvèmbre "15 annado de felibrejado de Santo Estello : li coustumo, li beloïo, la musico e li jo".(tóuti li regioun dóu terraire d'O).- Febrié : Segne H. Niggeler, Sòci souïsse dóu Felibrige presèntara "À l'entour de la proumièro ilustra-cioun de Mirèio", charradisso emé forço diapousitivo sus l'obro dóu pintre E. Burnand.- Mars : Dito. B. Horiot (Proufessour dis Universita de Lioun - Direitour dóu Centre d'Estùdi de Len-guistico ) fara uno dicho: "Fredéri Mistral e li paria Francò-Prouvençau"- Abriéu : escouregudo (diapousitivo) dins l'obro dóu Mèstre, di Primadié e de Mariéton (sara tambènlou cènt-vintènc aniversàri de la coustitucloun de l'Escolo de la Sedo).2 - Oubliden-pas lou cous de prouvençau (quinge sesiho chasque an) qu'a debuta despièi 2003 unorevisto di Primadié, de sis obro, piéi, per 2004, vido e obro de F. Mistral.3 - Outobre (proubablamen dóu 4 fin qu'au 15) : Coummuno dóu tresen Aroundimen de Lioun, espou-sicioun sus lou tèmo "Mistral - l50tenàri dóu Felibrige/ l00tenàri dóu Près Nobel" (emai un oumenageà Mariéton pèr li 120 annado de l'Escolo de la Sedo). Presentara uno revisto enlusido de quingepanèu.4 - Un numéro especiau dóu Magnan crebara l'iòu à l'autouno.Es de dire que l'obro manco pas ! E subre-tout que touto l'Escolo sara moubilisado pèr acò sara sussa draio.

Gl. TourniaireCabiscòu, Mèstre d'obro dóu Felibrige

Page 4: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Au mitan de la plano,entrournejado de si bàrri ede si palun, vaqui la poulidoviloto d’Aigo Morto emé satourre que testejo dins loucèu blu à 33 mètre de aut.Lis aigo mortau ié dison lapounchudo. Perqué ?Belèu, pèr soun lanternauque pounchejo coume undet au cimèu.Soun noum vertadié esConstance. D’ounte vènaquéu noum ? Mant’ uno defi-nicioun soun estado baiado.Aquelo, generalamen reten-gudo se justifico pèr lou sensque lou mot Constance avié àl’age mejan. En aquestoepoco Constance pourtavo lasignificacioun, de courage, deresistènci de forço. Èro latourre forto imprenablo pèreicelènci. À sa baso, sismuraio que fan 6 mètre delargo soun bastido coume lipalais de Veniso, sus pilotque s’en van cerca lou roucasà 22 mètre de founs.Poudèn pas parla d’AigoMorto sènso prounouncia lounoum de Sant Louvis qu’eséu qu’a fa basti la vilo e simuraio pèr ana en crousadoen Palestino assegura ladefènso dóu mounde cres-tian. Dóu poun de visto diguerro s’es pas toujour bènpassa dins la vilo. En 1421,es la guerro civilo, entre lisArmagnac e li Bourguignoun.La poupulacioun se revòutocontro l i Bourguignounqu’óucupon la vilo, sagaton ligardo e fan intra li troupo disArmagnac qu’acabon labesoungno. Li cadabre sounjita dins uno tourre ques’apelo despuei la tourre diBourguignoun e pèr evita lapourrisoun soun sala coumede merlusso. Aquéu tratamendounè à la pèu di sourdatdesfunta la coulour bluio.

Despièi aqueste moumen lisAigo-Mourten soun apela li«Vèntre blu ».À-n-aquesto epoco, li gènt del’encountrado parlavon tóuti lalengo d’O. Aro n’en rèstoqu’an fourma uno assoucia-ciou : Lou ciéucle de Lengod’O dóu cantoun d’AigoMorto. Avèn rescountra un dimèmbre d’aquelo assoucia-cioun, Moussu Louvis d’Ande-cie, qu’es tambèn, soutosendi de la Mantenènço dóuLengadò.P.A.Quau es qu’a mounta

l’assouciacioun?L.D’A. L’assouciacioun esestado creado pèr un prou-fessour d’aleman aro defuntaEliane Laporte, qu’èro dóupaïs, porto lou noum de«Ciéucle de lengo d’O dóucantoun d’Aigo Morto».P.A. De que fasés dins aquelencastre ?L.A. Tóuti li dimècre i’a untrentenau de persouno que serecampon pèr assista à decous de lengo à la Mediatècod’Aigo Morto. Es iéu qu’asse-gure li cous emé pèr la gra-

matico l’ajudo de MoussuGimet.P.A. Dequé fasés de mai?L.A. En desèmbre, avèn fajouga la pastouralo Riboun auGrau dóu Rèi que dins loumemo tèms avèn fa uno char-radisso sus la plaço en oume-nage i grands ome de lapichoto camargo.P.A. De qu’avès en poujèt ?L.A. Nòsti gèns voudrienqu’uno carriero d’Aigo Mortopourtèsse lou noum dóu Mar-qués. Avèn pres lengo emé lamunicipalita pèr acò. Esperanla responso.Avèn tambèn en proujèt pèrfesteja li cènt cinquanto andóu Felibrige, li cènt an dóuprèmi Nobel de literaturo deFrederi Mistral emai li cènt ande la Nacioun gardiano dedouna lou 24 dóu mesd’abriéu 2004 à 15 ouro saloMarcèu Pagnol carriero VitourHugo, uno charradisso queparlara de la vido e l’obro demestre Nicolas Lasserre1862-1947, felibre de trìo eistourian loucau. Avèn tam-bèn, en poujèt l’edicioun d’unde si libre «Escasso mounpeirin».P.A. M’avés pas parla devostre journau.L.A. Vo, voulés parla de laPounchudo, es un buletin tri-mestriau ounte poudés legi decascareleto e autre conteescri pèr li gèns dóu relarg.Avèn óutengu, tambèn de lamunicipalita graulenco dinslou buletin municipau unopajo escricho en lengo d’O.P.A. Aquelo chourmo de bravigènt, afougado de noste vièiparla tèn forço bèn la draiotraçado pèr nòsti davancié.Poudèn que li benastruga pèrlou presfa acoumpli dins lajoio, sènso laqualo rèn de bonse pòu faire.

G. Jean

4

La Pounchudo, li vèntre blu, e lou ciéucle de Lengo d’O

A t u a l i t aA t u a l i t a

Óumage de la Nacioun Gardiano à Andriéu DupuisMe vaqui coume Decan, mandata pèr la Nacioun Gardiano pèr veni rèndre óumage à noste Capitàni, un Capitàni de trìo queleissara au sen de la Nacioun, un remèmbre grava dins li memòri !De que pode dire, iéu soun cambarado de jouvènço, di qualita d’un Ome eicepciounau, i couneissènço e i sabiènço estraour-dinàri. Se sian couneigu escoulan au coulège de l’Assoumcioun à Nime. Se sian segui, Ai ! las, de liuen, dóu tèms de nostovido proufessiounalo e de proche dóu jour de ma retirado i Santo. Es éu que m’a endraia dins li piado de la Nacioun Gardianoe, desempièi, l’ai segui dins li roumavage di Santo e tambèn de Lourdo, coume dins tóuti li manifestacioun tradiciounalo deProuvènço e dóu Lengadò, de Bouvino e de Roussatino. Es aqui, dins soun oumbro qu’ai descurbi l’Ome de Cor, l’Ome deBèn, lou saberu de trìo, que sa persounalita esrambourdanto n’avié d’egalo que sa moudestìo !Recouneigu de tóuti coume l’un di Grand Mèstre de noste tèms, a reçaupu en recouneissènço, tóuti li titre ounourifi acourdapèr li Poudé Publi, i servitour dóu Païs, e tambèn pèr si fraire gardian coume lou Capitàni, e pèr lou Felibrige, coume Majourauemé la Cigalo de la «Patrìo». Nàutri, li gènt de la Nacioun Gardiano nous countentaren d’avoua umblamen, qu’es esta nosteourguei, nosto fierta, nosto referènci dins lou mounde d’aquéli que servon lou Mesié de Glòri ! Lou vesèn en aut de l’escalas-soun camarguen, au coustat de si grand davancié : Lou Marqués de Baroncelli, lou pouèto-gardian Jóusè d’Arbaud, Misè Fan-fonne Guillierme, Enri Aubanel, Marcèu Mailhan e àutri servitour de la Prouvènço e dóu Lengadò, li Catau de nosto raço !Vuei, sian aqui, ablasiga, desvaria, coume d’ourfanèu que vènon de perdre soun paire ! Mai deja, deman soun souveni nousrecampara darrié lou drapèu Blu-Rouge de la Nacioun Gardiano e de soun cros nous pourgira la Fe e l’Alen pèr persegui sounobro de Reneissènço e de Mantenènço.Crestian de Cor e fidèu à si Rèire, a toujour acoumpagna à chivau coume à Pèd, li jour de Roumavage di Gràndi Patrouno: LiSanti Marìo de Camargo, despièi la Glèiso Miraclouso jusqu’à la mar ! En recouneissènço, soun vengudo l’espera à la Portodóu Paradis pèr ié reserva la plaço que s’amerito.Moun car Andriéu, voudriéu assegura ta caro mouié, ta gènto chato Oudilo, rèire Rèino dóu Felibrige, ti tres drolo e si mouié,toun gèndre e si grand e pichot enfant, touto ta famiho e tis ami que deja, d’amoundaut, as repres ta plaço de Capitàni dinslou Cor Celèsto. Toun eisèmple nous durbira lou camin dóu Devé e de l’Ounour. Touto ta vido, emé toun cor plen d’amour ede perdoun, as prega pèr ti fraire gardian e li gènt de Bouvino. Es pèr acò qu’as escri uno meravihouso prègo que n’aviésreserva la primour lou 26 de mai 1989 en davans lou cros dóu Marqués. Vuei, es nàutri qu’anan te la dedica, lou cor esmougue plen de tristesso : La Preguiero Gardiano !.

L.AymeLa Preguiero Gardiano es estado publicado dins lou nunmerò passa.

Un evèsqueque

bretounejoUno plaqueto de 16 pajo vènde parèisse que fai plasé. LeRenouveau de la culture bre-tonne: un défi pour l'Eglise, esuno letro pastouralo de moun-segne Francés-Mathurin Gour-vès, evèsque de Vanno.

Aquel evèsque, qu'a lou bre-toun pèr lengo meirenalo, faiaqui l'istouri de la lengo bre-touno dins la vido-vidanto edins la vido de la Glèiso.Regreto qu'après uno pounta-nado flòri, la lengo bretounoague dispareigu de la Glèisoen meme tèms que dis àutri liòde vido. N'en fai lou reproche àl'escolo tant publico quecatoulico e recounèis que lijóuini prèire èron plus assa-benta dóu bretoun dins liseminàri. Segur que l'idèio defaire avans e de se pousquéfaire uno plaço au soulèu enBretagno coume aiours ajudèl'abandoun de la lengo qu'èropas la dis gènt d'elèi deParis… L'esvèsque de Vannosaup tout acò e recounèis lafauto partejado. En s'apielant pièi sus Vatican IIe sus lis enciclico de Jan-PauII, acabo sa letro en catoulimissiounàri e en bretoun mili-tant. Demando en tóuti li servi-ce de la Glèiso de Vanno deteni comte d'aquéli questioun(lengo e culturo bretouno) e detrouba de soulucioun pèr fairemiés. Demando mai que mai iprèire e i diacre di parròqui, icounsèu pastourau i colo litur-gico e i couralo de douna à lalengo e à la culturo bretouno laplaço que ié revèn dins liceremòni religious: messo dóudimenche, enterramen, marri-dage, batisme, etc. pèr tóuti lique lou souveton. Empuro loubilenguisme vertadié e deman-do à l'escolo catoulico d'ajudatóuti lis escoulan que loudemandon à aprendre salengo. Pèr acò ié demandod'aplica li reglamen mai tam-bèn d'ana plus liuen se n'es debesoun!Au nostre, sabèn tóuti dequant li capelan prouvençali-sant soun gaire dru e sabèntrop de quant es dificile, emaiaguessian lou prèire, de sefaire aceta pèr lou curat de laparròqui e encaro mai pèr lou"counsèu". Aquéli "counsèu"que ié caup subre-tout "d'es-trangié dóu deforo" que sabonrèn dóu païs que lis aculis eaurien bèn besoun que nòstisevèsque coume aquéu deVanno, ié "counseièsse" tam-bèn de leissa li Prouvençauprega en… prouvençau quandié fai plasé.

Quau vous a pas di qu'aqueloplaqueto es bilengo, toutoacoulourido e pimpado depoulìdi fotò. La poudès deman-da à l'Evescat (Le Petit Tohan-nic, BP3, 56002 Vannes cedex)o bèn la retrouba sus Internet( h t t p : / / c a t h o l i q u e -vannes.cef.fr.).

P. Berengier

8ans)er

Page 5: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

L’óumage à Pau Pons fuguè digrand, dins la Capello de la Caritade Pertus.Lou tantost coumencè emé unocharradisso à l’Oustau coumunau. Lidous drole dóu rèire capoulié Pons,Nouvè e Miquèu, (fotò) nous ansaluda emé de paraulo amistadousomai forço cargado d’esmóugudo.Dono Oudilo Coronel, secretairis del’Escolo de la Mountagno, avié menade panèu pèr presenta soun travaique faguè emé Pau Pons. Nousfaguè uno presentacioun d’aquestetravai: Les Mystères provençauxhaut-alpins à la fin du XVème siècle(*). Fuguè uno meraviho de l’escou-ta. Segne Costantini faguè de leiturodi tèste óuriginau emé un bèu parlaroucaious de la mountagno… e tam-bèn avèn pas vist passa l’ouro…Pièi sian tóuti ana à la Capello pèrdurbi l’espousicioun engimbrado pèrLi Reguignaire dóu Leberoun. Lisautourita, noumbrouso, coume àl’acoustumado an segui la vesitocoumentado pèr Glaudeto Occelli,oustesso de la journado.Partié de la neissènço, emé de salod’oustau aupen, emé sis eisino,l’escoulan e lou mèstre que dèvonmarcha pèr ana à l’escolo, lou jouve-nome e soun tèms souto li drapèu,emé lis equipamen de patrouio:d‘esqui que datavon de sabe pasquand, emé li soulié tacha, li camié eli braieto. De manequin presentavonli vèsti d’ome, de femo e uno delega-cioun de penitènt gris, vous espera-von dins un cantoun, emé sa cagou-lo que leissavo vèire soulamen lisiue…La famiho Pau Pons èro bèn repre-sentado emé de fotò, d’eisino per-sounau, de libre…À proumiero visto, acò semblavocoustumié, que tóuti avèn agu àl’oustau la sartan, lou peiròu, li tian,de vièii revisto… mai, pièi, en detai,i’avié un mouloun de causo quefalié regarda de proche: aficho, veiri-no emé de pichot óutis, de medaio…(*) Li Mistèri : entre 1865 e 1926,fuguèron descubert de tèste ancian,en parla naut-aupen, en vers quecountavon la vido di sant. D’ùnifuguèron retrouba dins soun estatóuriginau religa de cuer, d’autre èronrecoupia, d’autre encaro avien unoreviraduro.

Sanct Poncz (Saint Pons - fin siècleXVen), descubert en 1864, trascritpèr l’abat Guillaume; Sancti Petri etPauli (Saint Pierre et Saint Paul – finXVen) descubert en 1865; SaintAndré (1512) descubert en 1878;Saint Eustache (1504), retrouba en1871; Sant Anthoni de Viennès(Saint Antoine – 1503) trouba en1881; Saint Martin (fin moitié XVen)trouba en 1909; Sant Beltramiou(Saint Barthélémy – siècle XVen)trouba en 1913 e Les Rampans(1529) trouba en Embrun en 1926.lou Sant Jaque fuguè perdu.Tóuti fuguèron retrouba dins louBriançounés e aro soun counservais Archiéu de Gap.Aquésti sant èron de sant proutegèi-re de l’endré. La vido di sant èro jou-gado sus la plaço di vilage e duravo2 o 3 jour. Èron de scene religiousoe fuguèron jougado proun de tèmsdins li vilage. En 1988, i’aguè encarouno representacioun publico.Soun pas proun couneigudo quefuguèron soulamen editado pèr desoucieta saberudu. Mai la lengo

escricho èro toujour lou patoues. Secoumpausavon chascun de 2000 à3000 vers, sènso pountuacioun, eemé de prouvèrbi pacan de l’endré.Lou tèmo es toujour l’acioun dóudiable que vòu rauba lis amo, lalucho entre lou bèn e lou mau. Èrotoujour lou bèn que gagnavo e louDiable èro bacela pèr sis ajounqu’avié pas pouscu rauba d’amo.Se jougavon li peço i bèu jour, enplen èr, pèr se proutegi de la pèstoo d’àutri malautié, o bèn pèr grama-cia lou bon Diéu. Tóuti lis estajan jougavon, meme lifemo, au contro di Pastouralo. Limarrit èron toujour bèn representa(pèr marca lou grand poudé dóuBanaru) souto li persounage d’usu-rié, de raubaire, de renegat, di 7pecat capitau. Lou parla èro simplepèr èstre coumprés de tóuti. Le provençal haut-alpin de Pau Pons(reedita en 1982) – Edita pèr LaSociété d’Etudes des Hautes Alpese de coumanda à l’Escolo de laMountagno.

Tricìo Dupuy

5

Descuberto de la GavoutinoLou capoulié Pau Pons

A t u a l i t aA t u a l i t a

Paumarés dóu councours deLengo d’oc 2004Councours de PouësìoLou Courbo dono es esta atribuï à:- Jean Bosch, de Toulouso (Auto Garouno)Pèr 4 sounet en catalan: « La clavellina, Invitació ala migdiada, El darrer dia d’estiu, Després de plou-re».Uno medaio d’argènt es estado atribuïdo à:- Gineto Fiore Florens, de Brignolo (Var) pèr sounpouèmo libre en prouvençau « Tu ».- Renié Raybaud, Seillons Source d’Argens (Var)pèr soun pouèmo en prouvençau «Niue de Nouvè».

Councours de Proso.Lou Pres Joseph Salvat es esta atribuï à:- Marceau Esquieu, de Hautefage-La-Tour, (Lot eGarouno) pèr soun rouman « Dels camins bartas-sièrs, 2003 ».Lou Pres Camille Pujol es esta atribuï à:- Claude Achard, de Pezenas (Herault) pèr sounlibre « Les uns et les autres, dictionnaire satiriquepour le département de l’Hérault et quelquescontrées d’Occitanie, 2003).Un Pres d’Acadèmi es esta atribuï à:- Jean-Luc Domenge, de Draguignan (Var) pèr sounlibre «Contes merveilleux de Provence, 2003 ».Councours de la cansoun pouetico.

Un pres es esta atribuï à la cansoun óucitano :Sòmni de vent, paraulo de Philippe Carbonne,d’Aureville (Auto Garouno), musico de Philippe Via-lard, de Mount-Pelié (Herault).

Roumavage d’Óucitanìo à LourdoDimenche 25 d’abriéu 2004.Despièi 47 an lis óucitanisto amon se retrouba àLourdo pèr canta e prega dins la lengo que parlèNostro Dono Bernadeto : « Que soi èra immaculadaConcèpcion ».Tóutis aquéli que volon veni nous ajuda soun coun-vida à partaja emé nautre aquel evenimen e tastal’aigo que rajo i pèd de la roco santo.Prougramo.Beure a la font que reviscòla l’èime óucitan- 10 ouro: Messo oucitano, Baselico Superiouro pèrl’abat Jòrdi Passerat e animado pèr Gadaloc.- 11 ouro 15 : Acampado di roumièu, escambi,enfourmacioun à l’« Hémicycle ».- 14 ouro 15 : Camin de crous.Pèr mai d’entresigne:Jòrdi Passerat – Coulège d’Oucitanìo, 31 rue de laFonderie – 31068 Toulouse Cedex 7Tel/Fax: 05.62.26.07.42.

Nulasso la FNACde MarsihoÈre à la FNAC de Marsiho, vuei, e fuguèri pulèuurousamen sousprés pèr la presènci dóu nouvèudisque de la Talvera.Fuguèri pamens sousprés pèr la presènci dóu nou-vèu disque dóu Còr de la Plana ambé la sessiounEspagno. Pensant qu'acò èro uno errour, anèridemanda au respounsable de la sessioun Musicodóu mounde se l'avié uno sessioun Prouvènço, oOucitanìo. Me respoundeguè que noun, o quàsipas, perqué … Vous savez, il n'y a pas grandchose.— Certes, li diguèri, surtout si vous classez lesdisques en occitan dans la section espagnole. Li espliquèri qu'èron de Prouvençau de Marsiho.— Je sais, faguè, mais je les range avec l'espagnol.Fin de la counversacioun...Sabiéu deja que la FNAC de Marsiho èro nulasso,uno dei pièjo que jamai ai visto, mai aro pòdi èstresegur que li croumparai pus jamai que que siegue!

Jaume Costa

Li fiéu de Pau Pons

EN FRANÇOSoun esta noumbrous de presènt i diferènti journado our-ganisado pèr la Couourdinacioun di Berbère fin de 2003.Noumbrous e dounc pouderous. An capita, dóu mens enpartido.Demandavon:- uno frequènci FM pèr uno radio berbère,- la preso en cargo de l'ensignamen de la lengo berbèropèr l'Educacioun Naciounalo,- l'evoucacioun de l'eisistènci e de l'istòri di Berbère dinsli libre d'istòri di coulège e licèu,- la creacioun d'espàci culturau especialisa,- la creacioun d'un despartamen de civilisacioun berbèrodins lis universita,- la prougramacioun d'evenimen culturau e artisti dins litiatre e lis Oustau de la Culturo.Proumiero vitòri: lou gouvèr s'es engaja óuficialamen àmetre en plaço l'ensignamen dóu berbère dins li classode l'Educacioun Naciounalo.Espèron qu'en estènt noumbrous de crida sa voulounta,capitaran encaro sus d'àutri poun. Un bèl eisèmple.

AU MARRÒAu Marrò, lou Ministèri de l'Educacioun Naciounalo adecida d'entroudurre la lengo amazighe dins lou cursusescoulàri.Fau pamens pas crèire à-n-uno avançado. Assajon sou-lamen de s'aproupria lengo e culturo pèr li miés mestrejae miés denatura, li vueja de soun èime. Sufis de vèire limejan umiliant e derisòri à dispousicioun d'aquelo acioundicho "istourico". De milenàri de lengo e de culturo risconde s'avali dins uno catastrofo sènso pariero bord que limèstre carga de l'ensigna es d'istitutour d'arabe e defrancés que sabon rèn d'aquelo lengo! E ié baion que 12jour de fourmacioun… e un alfabet nouvèu que rèn i'esjamai esta escri.Segur que li pichot saran pas fièr de sa lengo de naturo eque l'abandounaran lèu. Diran pièi que dins aquéli coun-dicioun es pas utile de countunia de l'ensigna. Vousrapello rèn acò?* Infourmacioun dóu Burèu de la Counfederacioun Tadadis Assouciacioun Culturalo Amazighe dóu Marò(Ogmios)

P. Berengier

Li Berbère se boulegon

Page 6: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

En ribo de Mieterrano,sian abitua de vèire denivo roujasso emé unvènt caud venènt de lamer. Se dis qu’es unvènt vengu dóu Saha-ra, es pèr acò qu’escaud. Mai vesèn acòsubre-tout en estiéu,un o dous cop l’an.

Mai aquesto fin de semanodóu mes de febrié, fugue-rian sousprés de vèire, loumatin dóu dissate 20, li nivomita roujo mita aurenjo endessus de nosto tèsto,coume un cèu d’apoucalùs-si…De que se passè? loudivèndrede vèspre, lou vènts’aubourè, vióulènt. Moun-tavo, plan planet, à flour e àmesuro que la niue toumba-vo. Meteò-Franço avié pre-vengu que falié faire mèfi :anounciavo uno broufouniéemé de rafalo de vènt d’Est(en principe lou vènt de lapluio) de mai de 120km/ouro. Fuguerian pasdeçaupu. Lou vènt boufètouto la niue. Li poumpié deMarsiho s’arrestèron pas detravessa la vilo emé lougirofare: d’aubre desracina,la téulisso d’un calabertenvoulado, d’aubre toumba

sus d’oustau, mai urousa-men i’aguè ges de vitimo.Mai aquelo empego aupichot matin: coume se lavilo fuguèsse abandouna-do. La sablo roujo aviécubert la ciéuta fouceano: licarriero, lis oustau, li veituroèron peliculado de póussoroujo, coume après unoplueio de terro fino, roujo. Liveituro semblavon morto,inmoubil isado despièid’annado souto uno espes-

so coucho de póusso, plusdegun dins li carriero. À 8ouro, lou matin, Marsihosemblavo macado, coumese uno guerro imaginàriavié fa fugi lis abitant, mutodins soun linçòu de póussocoume quand la nèu des-pauso soun blanc mantéu.Pièi pau à cha pau, li Marsi-hés se bouleguèron. Lislavo-vitro se desrevihèronpèr durbi lis iue i paro-briso,coume se tóuti lis autou-

moubil isto revenien dóuParis-Dakar, après la tra-vessado dóu desert…Fin f inalo, la plueio semeteguè à toumba fasèntuno fango pegouso, roujo.Tout lou mounde sedebaussavon pèr lava saveituro. De lòngui cos’espandiguèron davans lilavadou autoumati que pèrun cop, faguèron fourtuno.

Tricìo Dupuy

6

Uno tempèsto de sablo en Prouvènço

A t u a l i t aA t u a l i t a

- Ma veituro es de coulour negro coume lou bitum de la carriero, an pres la sablo

UniversitaÓucitanod’Estiéu de Nime

Coume cado annado, la Marpòc ourgani-so soun universita d’estiéu. Mai avisas-vous qu’aquest an, es à la coumençançode juliet (dóu 5 au 9) que se debanara epas à la fin d’avoust coume de coustu-mo.Acò di, avèn pancaro lou prougramo defi-nitiéu amé la partido rescontre e confe-rènci qu’es en cours d’elabouracioun eque vous dounaren tre couneissudo.Pamens es de bon saupre lou programodeis estàgi:1/ Cours de lengo (laboratòri, lengo escri-cho, lengo ouralo: counversacioun)2/ Animacioun culturalo (danso, segounlou noumbre de participant)3/ Pratico de la lengo (cant, counvivialita)4/ L’UOE de 2004 es tambèn de counfe-rènci à 5 ouro - de taulo redouno - unosourtido descuberto - de serado,d’espectacle - uno animacioun radiò.Lei coundicioun materialo: iscripcioun de65 éurò (loujamen e repas assegura perMarpoc/IEO, viage noun coumprés)Mèfi! lou noumbre de plaço es limita à25. Se faire marca lèu lèu!Leis estàgis soun reserva en priourita isestudiant de mens de 27 an, noun sala-ria.

Entre-signe e demando de doursier àM.A.R.P.OC – IEO Gard - 4, carriera Fer-nand Pelloutier - 30900 Nimes - Tel:04.66.76.19.09 - Fax: 04.66.36.71.01 -Courriel: [email protected]

Lo Liame presènto lou 4en Festenau diLengo e Culturo Minourisado à l’Intermédiaire, 63, Plaço Jean Jaures (laPlaine, Marsiho) - 04.91.47.01.25

- Dimècre 28 d’abriéu: Officina Zoe(Salentu): Pizzicata Salentina HotEs lou group d’aro lou mai representatiéude pizzica-pizzica, couneigu un pau d’enpertout dins lou mounde entié, bono-ditambèn i filme de Edoardo Winspeare. Licansoun de si dous proumié CD Terra eSangue Vivo soun devengu de referèncipèr li nouvèlli generacioun, ajudant coumeacò à la reneissènço de la tradicioun musi-calo dóu Salento.

- Dijòu 29 d’abriéu : Azar

- Divèndre 30 d’abriéu – Dissate 1é demai : L'Ourquèstro de Trinxera (Catalu-nya): Vesprado revouluciounàri.L’ourquèstro de Trinxera nasquè en 2003emé l’amiro d’interpreta de cant revoulu-ciounàri espagnòu. Demié lou repertòriacampa, la majo part soun de cansouninterpretado pèr li brigado antifacisto dóutèms de la guerro d’Espagno. Coume l’anfa li coumitat de desfènso, li miliço pou-pulàri e li brigado internaciounalo, l’Our-quèstro de Trinxera se plaço à coustat dimouvamen antifaciste que, en aquestodebuto dóu siècle XXIen, se retrobon d’enpertout dins lou mounde.

- Dimenche 2 de mai: KacophonicOrchestra (Oucitanìo): K-O O-K’citan"K.O" uno colo d'óurigino ruralo à l'inspira-cioun neò-urbano. Cinq musician (saxofo-ne, clarineto, tustarià, basso, guitaro evoues) en tres mot, l'energìo dóu rock, lacoulour dóu jazz, la liberta dóu free e laràbio en oc.

- Dilun 3 de mai: El Cali: DiscorientalEl Calife live, es touto l’energìo dóu Disco-riental. Uno counvidacioun à la fèsto, unoesperiènci marcado de ritme e de vibra-cioun mieterrano. Un pump électro que fai

lou liame entre la memòri d’Ouriènt d'ElCalife e soun goust pèr la Soul e lou Funk.Tout simplamen uno meno de maridageespetaclous entre Barry White e l'Or-chestre dóu Caire! De percussioun acous-tico jougado live, de samples marca desounourita vertadieramen aràbi e unosceno embelinado pèr li siuen luminous deSant Roumié…. Ansin vai la musico ded'El Calife, un pau coume éu, touto decountraste e d’eleganço.

- Dimècre 5 de mai : Rescontre Les Mal-peignées e Lo Còr dau Lamparò (Ouci-tanìo Lengadouciano e Prouvençalo):Crids e ChuchotiagisCouncert realisa en coulabouracioun emél’Ostau dau Païs Marselhès e MicMac

- Dijòu 6 de mai : M’Source: Oriental-FusionLa musico de M’Source es uno musico derescontre, d’escàmbi, de richesso dialeita-lo: rescontre de culturo diferènto, escàmbid’esperiènci, mousaïco di lengo:D un oumenage Nusrat Fateh Ali Khan escanta en urudu,D Santa fai referènci au Gazal en persane urudu,D Lou cant Youngo es un tèste tradu d’undialèite guinean: lou kissi. Aquesto lengoes parlado dins lou miejour de la Guinèio. D lou cant élégua envoco la divinita dóucamin pèr la santéria (culte d’óurigino afri-cano egalamen desveloupado à Cuba.

- Divèndre 7 e dissate 8 de mai: Ki Sap(Catalunya): Skadrenalina des de ValenciaUn di group nouvèu catalan de segui. Partidóu punk arribon aro d’estile autant dife-rènt que lou calypso jamaïcan o li rithmicobrasiliano emé un gros touca au ska/reg-gae. 12 musician e uno questioun: ountese li vai metre sus la sceno?

- Dimècre 12 e dijòu 13 de mai: Zambal-larana (Corso)Lou groupe Zamballarana, nascu en 1997,es coumpausa pèr de musician, amid’enfanço e d’autre rescountra à la CasaMusicale de Pigna o en viajant. Sa musicoes creacioun e renouvelamen. Mesclonistrumen vengu de la tradicioun corsocoume cetera ou pivana mai tambènd’istrumen countempouran o saberu(basso, violo de gambo, troumbone, per-cussioun, vióuloun …e voues). Zamballa-rana a adeja fa 2 disque: Lucia e Zambal-larana. Un autre arribo: Luna.

- Divèndre 14 e dissate 15 de mai:Amista (Kabylie) Groove Orientalo-GypsieAmista recampo 6 musician dins uno crea-cioun óuriginalo que s’acampo bèn emépassioun lou metissage mieterran. Lou tra-diciounau dóu Marrò se mesclo à la rumbaflamenco, lou groove de la ritmico se cou-louro d’acord jazzy, la richesso istrumenta-lo coustejo l’energìo scenico.

Marc Bonnet

Festenau di Lengo e Culturo Minourisadoà “l’Intermédiaire” de Marsiho

Page 7: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

N’i’a fosso d’aquéli gènt à la retiradoque trobon quicon, après sessanto an,pèr de dire de countunia de faire mar-cha si carnavello.Es verai que, quouro sias sènso tra-vai, es mai que mai recoumenda defaire coume lis aiet, vole dire de fairetravaia la tèsto.Podon ansin, nòsti brave retreta,entreteni sa closco e dóu meme tèmss’espaceja dóu biais que i’agrado.N’en counèisse mant’ un e mant’ uno,proche iéu que se bandiguèron d’àfouns dins d’obro de recerco. Se capi-ton coume acò cinq que soun deven-gu ansin cercaire, chascun dins sounespecialita. Piei l’idèio ié venguè de mounta unoassouciacioun: Lou Ciéucle di retretaafouga de recerco.Fan sa proumiero acampado pèrmetre au clar lis estatut d’aquestonouvello assouciacioun segound lafamouso lèi de 1901, tambèn pèrnouma li membre dóu burèu e elegilou presidènt.Fan à-de-rèng lou retra de l’óujèt desoun travai de cercaire e chascun dissoun biais de faire.Lou proumié que pren la paraulo esen bousco dis óurigino dóu vouca-bulàri de Lengo Nostro que se capitodins lou parla di gènt d’eici. Fai unestùdi lenguisti pèr descurbi de moun-te vènon li mot e lis espressioun epèr vèire coume vai que soun estatrasfourma pèr deveni ço que soun àl’ouro d’aro. N’i’a fosso que vènon dóulatin, mai se n’en trobo proun quesoun deriva de l’italian, de l’espagnòu,dóu turc, de l’aràbi, que sabe iéuencaro. Un autre es apassiouna de geou-lougìo emai d’agrounoumìo. Aquèud’aqui fai l’estùdi di coustituènt dóusòu, que soun pas jamai parié dinschasque terraire. Pèr un meme rode,s’entrevo de saupre la culturo que seié fasié dins lou tèms e ço que ié fanveni aro. Fin finalo n’en saup prounpèr assabenta li prouprietàri e ié dire limeno de vegetau que poudrien fairegreia dins chasque petas de terro. Lou tresen cercaire, éu, fai la tiero detóuti lis escais-noum o subre-noumqu’an espeli au fiéu dis an dins louvilage e li que perduron encaro àl’ouro d’aro. S’entrevo de sauprecoume vai que li gènt an agu l’idèio debateja quaucun d’un biais o d’unautre. Se dèu bandi chasque cop dinsuno vertadiero enquesto encò dis

estajan dóu vilage. Aquèu d’après fai uno recerco espepi-douso sus lis evenimen istouri que sedebanèron dins nosto regioun. Eisa-mino ço qu’an escri lis istourian echasco fes que n’i’a un que baio unoversioun diferènto s’en vai furna dinslis archiéu pèr de dire d’assaja defaire espeli la verita istourico.Enfin vèn lou tour dóu darnié di sou-cietàri dóu ciéucle. Aquèu d’aqui discoume acò: — Bravi coulègo, li recerco que fasèsvautre s’ameriton quauque interès,emai siegon, segound moun avejairepersounau, fosso segoundàri à respètdi miéuno. Es que fau vous dire quepèr quant à iéu s’agis de recercod’uno autro meno, fau de vertadierorecerco foundamentalo que me fanfosso travaia de la tèsto e me prenonla mage part de moun tèms.Un de si coulego ié vèn :— Quau se sarié pensa quefuguèsses tant saberu coume acò.Mai, digo me, dins quante doumenescientifi t’entreves e, fin finalo, de quecerques de tant foundamentau?Ço que cerque es proun chanjadis,depènd dóu moumen de la journado.Lou matin, quouro me dereviho loutravai coumenço, cerque moun dentié.

Pièi me fau barbeja, es aqui que furned’en pertout pèr destousca lou rasour,que me revèn jamai l’endré ounte l’aimes. De fes que i’a cerque mi clauque sabe pas ounte soun recatado.Ço que m’encagno lou mai es larecerco de mi luneto: un cop lis ai suslou nas e de segur pode pas li devis-ta, un autro fes lis ai pas sus lou nas eaqueste cop li trobe pas perqué livese pas. Quouro rescontre quaucunsiéu toujour en trin de cerca sounnoum. Se vole bricoula, siéu de longoen bousco de l’óutis que pamensl’aviéu dins la man i’a manco pas unominuto. Au moumen de m’entaulacerque li poutingo que me fau prene.Es ansin fin-qu’au vèspre. A-niuequouro siéu ajassa cerque mai qui-con: es la som que vau pas veni!Vesès que, fin finalo, vautre sias liuend’èstre tant cercaire coume iéu, quefau de recerco tout lou sanclame dóujour e meme la niue e pèr de causoque, fau lou dire, soun di mai founda-mentalo. Es pèr acò que me presènte,bràvis ami, pèr candidat coume presi-dènt de nosto assouciacioun de cer-caire .

Louis d’Andecy d’Aigo-Morto

7

Li saberu de la recerco

A t u a l i t aA t u a l i t a

La Buto-baloEmé la lengo d’Oc, tout sepòu espremi: li matematico ela filousoufìo, lou plasé e ladoulour, lou grèu e lou lóu-gié. Dóu meme biais, tout unvoucabulàri eisisto pèr poudéparla de l’esport e en particu-lié dóu Buto-balo…

Coumo acò, un bèu jour de la primo2003, uno chourmo de jóuinis espour-tiéu de Mount-Pelié e óucitanofone,aguèron l’idèio de mescla la lengo nos-tro e lou buto-balo. Pas gaire de tèms après, l’Assoucia-cioun Oucitano (A.O.B.) de Buto-baloèro nascudo.Dins aquelo draio, ourganisèron àMount-Pelié, à la salo Marcel Cerdan,lou dissate 21 de febrié, la proumierocoupo d’Oucitanìo de Buto-balo.Quatre colo, representant li quatre can-toun dóu Païs d’Oc, se devien retroubapèr uno coumpeticioun nouvatriço eambiciouso. De jougaire di Valadod’Itàli, de Prouvènço, de Lengadoc e deGascougno avien respoundu pousitiva-men au rampèu manda au mesd’óutobre 2003 per l’A.O.B. Malurousa-men, li Valado d’Itàli aguèron un empa-chamen de darriero minuto e nounpousquèron venir. Uno tempèsto de nèulis empachè de rejoungne l’autre cous-tat dis Aup. Fin finalo, es uno segoundocolo de Lengadò, coumpausado enmajourita de buto-balaire licencia à Gin-hac, que li remplacè.La coumpeticioun coumençavo emé unpau de retard à 3 ouro. Se debanèsouto la formo d’un champiounat ana-tourna que cado colo jouguè sièisrescontre de dès minuto. La coumpeti-cioun fuguè sarrado e de poulìdisacioun pousquèron èstre apreciado pèrlis espectatour. L’equivalènt d’uno vitòridesseparavo soulamen lou proumié dóusegound. Après cinq ouro de jo de qua-lita, soun fin finalo li counvida de darrie-ro minuto, li Lengadoucian de Ginhacque mountèron sus lou proumié mar-cho-pèd dóu podium davans Prouvèn-ço, Lengadoc e Gascougno que mau-grat sa quatrenco plaço aguè pèr soungardo-gàbio lou troufèu dóu meiour jou-gaire. La colo vitouriouso recebè à 7ouro e mié, di man de Segne Pages,secretàri de l’Assouciacioun di Conse edis Elegi d’Óucitanìo, uno forço poulidocoupo e de Segne Malet, direitour dóuCIRDOC, un sweat e un capèu pèr jou-gaire.La journado se perlounguè au restau-tant Le Rollin ounte l’A.O.B óufriguè unrepas cantant e dansant à cade partici-pant que se perlounguè tard dins laniue.

Li proujèt à veni :Aro que la coumpeticioun eisisto, latoco principalo sara de l’afourti en multi-plicant lou noumbre de colo óucitanofo-no. La causo sara relativamen eisadode faire, vist que li countat soun adejapres emé noutadamen de Niçard,d’Auvergnat e de Guianés.En esperant la coupo d’Oucitanìovenènto, anan basti la nostro seleiciounnaciounalo que participara à de tournésen Franço e à de rescontre amistousocontro d’àutri seleicioun d’aquelo meno.gramaci à l’Éurocoungrès 2000, sian enrelacioun emé Catalougno pèr ourgani-sa d’escàmbi transfrountalié. Dins unavenidou pròchi, se tendra pèr segur,un tournés óucitanò-catalan puèi unrescontre internaciounau entre Óuci-tanìo e Catalougno.

Pèire Costa

Ges de trascripcioun, d’asatacioun en grafìo classico: quent degai!Me siéu fa aquelo refleissioun emé la mort de Carle Galtier, en legissènt lou mouloun d’article consacra à soun obro dins lirevisto prouvençalo en grafìo mistralenco, e lou pau d’article dins aquélis en grafìo classico, subre-tout aquéli que soun pasprouvençalo.Èro-ti Carle Galtier counsidera pèr tóuti coume un escrivan de lengo d’o, vo sis obro escricho en grafìo mistralenco (e en fran-cès) l’an-ti embarra dins un ciéucle trop restren pèr soun gèni?Dise pas qu’aurié degu escriéure en grafìo classico! Dise soulamen qu’un gascoun o un limousin a pas un acès eisa à sounobro e que sarié pecat que pousquèsse pas counèisse aquéu grand escrivan e pouèto countemporan de lengo d’o dóu brès.Poudé legi sis obro trascricho en grafìo classico permetrié uno difusioun mai largo.E Carle Galtier es pas lou soul eisèmple, es verai tambèn pèr C. Riéu (qu’a revira en lengo nostro l’Oudissèio d’Oumèro),Farfantello, … e bessai Mistral que soun estùdi en aquelo annado dóu centenàri dóu Pres Nobel pourrié èstre enfrenado encauso de la grafìo.Se poudèn demanda à-n-un prouvençau de legi li dos grafìo, pènse pas que siegue necessàri de demanda à un bearnésd’aprene la grafìo mistralenco pèr li sóulis obro prouvençalo.I’a pas un tau mouloun d’escrivan en lengo nostro pèr se permetre de reduci soun noumbre pèr de garrouio de grafìo. Diriéumeme que coumprene pas perquè un escrivan d’aro coume J.P. Tennevin poudrié pas èstre legi en lengo nostro en deforode Prouvenço!Perqué l’alternativo sarié: legi en prouvençau, mai en grafìo mistralenco, o legi en francés!Pèr quant is incoundiciounau de la grafìo mistralenco, déurien asata, trascriéure en aquelo grafìo lis escrivan óucitan: perquépas poudé avé acès à de pouèto coume Rougié Lapassade pèr eisemple?Ametre li dos grafìo dèu pas èstre ametre l’uno vo l’autro, mai l’uno e l’autro en paralèle.

L. B.

Page 8: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Alerto roujo sus lis abiho

Jamai lis empouisounamen d'abiho sounesta tant noumbrous. Despièi febrié 2002, quàuquis apicultouran vist malurousamen beissa lounoumbre d'aquélis insèite. La mourtalitaivernenco qu'es d'ourdinàri de 5% a des-passa li 30% l’an passa. Se fasèn rèn lisabiho podon desparèisse dins un dese-nau d'an, es ço que dis Ènri Clement,vice Presidènt de l'Unioun naciounalo disapicultour francés qu'abalis d'abiho dins liCeveno. Alor de que se passo ? Un pesticide esen acusacioun : “Lou Gauchò”, un proudu“phytosanitaire ” pesticide dóu groupeBayer firmo alemando utilisa pèr trata louviro-soulèu, lou blad, la beto-ravo, e l'òrdicontre li destrùssi. Aquéu pesticide envi-rouno li grano e s'en vai dins la sabo diplanto quouro crèisson.

Dos annado après, l is apicultour diregioun dóu Cèntre , dóu Pounènt e dóuLevant tiron la campano . Dins li champque coustituïsson la reservo d'agriero, lasustànci ativo dóu pesticide a moudificalou coumpourtamen dis abiho, e bènsegur n'en resulto uno baisso de proudu-cioun dóu mèu e un mourtalage d'abihoforço impourtant. Vuei tóuti li regioun de culturo endustrialosoun toucado, souleto l i regioun demountagno escapon encaro un pau audesastre. Lis abiho entoussicado se bou-ton sus lou bord de la flour, tremolon pièitoumbon e moron.

Mens de fru, de fourrage e de planto

La destrucioun dis abiho fai malurousa-men pesa uno menaço direito sus loumèu que sa prouducioun de 45.000 tounoen 1989, pièi de 20.000 en 1999 es àl'ouro d'aro de mens de 15.000 touno. Mai i'a encaro mai grèu, devèn à-n'aquéli“Imenoutère” uno bono part de ço que fainosto alimentacioun : en traspourtantd'uno planto l'autro l'agriero, permeton lapoulinisacioun e la fructificacioun de lamajo part dis aubre à fru, e tambèn diplanto pasturiero que servon de manja ibèsti. L'abiho jogo en mai un role ecou-lougi : pèr soun acioun capitalo dins loutrasport d'agriero di planto sóuvaujocountribuïs a preserva la biodiversita.

Pèr la sauva li proufessiounau se moubili-son. Dins lou Gers, dos grando couóupe-rativo agricolo soun estado meso en eisa-men despièi lou printèms passa. Lou“Gauchò” enebi despièi dos annado pèr liculturo de viro-soulèu devrié desparèissedi champ de barbarié.

Benlèuplus ges de mèuLa realita es brutalo, coume l'avès legi àla debuto d'aquel article , la prouduciounde mèu a foundu dins l'espàci d'un dese-nau d'an. E la recordo à l'ouro d'aro esinsufisènto pèr faire fàci à n-uno counsu-macioun establo de 40.000 touno pèr an.Curiousamen aquelo baisso s'endevènemé la mountado en puissanço dóu“Gauchò”, tuo-babau revouluciounàriqu'envirouno li grano pèr èstre libera planplanet dins la planto tout au long de sacreissènço e respondre ansin à l'ataco dilipo-assieto. Dins soun principe prefigu-ron lis OGM e si gèino tuo-babau. En evi-tant li tratamen pèr enfrouminamen lou“Gauchò” pren siuen di napo freatico e lasanta dis agricultour. Bayer aurié-ti meslou proudu trop lèu sus lou marcat ? Lacouncourdanço di baisso de prouducioundi brusc emé soun intrado en service amoubil isa apicultour e ecoulougistocontro éu.

Lou “Gauchò”manjo foutrau

D'estùdi countraditòri an desvela que ladurado de vido dóu proudu dins la plantoèro superiouro i seissanto jour anounçapèr l'industriau, e la matèri ativo es enca-ro aqui au moumen de la flourido dinsl'agriero di viro-soulèu. Saupre se Bayeraurié deliberadamen menti sus li desavè-ni dóu “Gauchò” ?Toujour n'es que la mesfisènço s'es ista-lado e lou Gauchò es devengu lou manjo-foutrau dis apicultour. Belèu à tort se n'enfalié crèire li noumbróusis espertige tous-sicoulougico menado pèr lou CNRS, l'Af-ssa (Agènço franceso de securita sanitàridis alimen) qu'an moustra que dins decoundicion nourmalo d'utilisacioun li resi-du dóu Gauchò èron pas sufisènt pèrimpouisouna lis abiho. Maugrat tout unosuspensioun prouvisòri dóu proudu suslou viro-soulèu es estado decidado en1999, renouvelado enjusqu'en janvié2001 pèr lou Menistre de l'agriculturo, pièiencaro un cop sa suspensioun es decida-do pèr dos annado enjusqu'en janvié2003.E aro, Ervé Gaymard, aquéu menistre afin-finalo fa arresta la coumercialisacioundis insèiticide à baso de fipronil, valènt-à-dire lou Gaucò emai lou RegèntTS, tantsoulamen autouriso li païsan de countu-nia d’acaba sis estoc e coundano encarode milioun d’abiho à la mort.

Troumpo couiounDins lou meme tèms, lou despoplamen dibrusc s’esperlongo, lou mèu de nòstiregioun s'en vai à cha pau e lis impourta-cioun d'Oungrìo e d'Asìo fan flòri, noun

sènso risque estènt que li darnié coun-tourrole an permes de trouva de residud'antibioutique dins de mèu vengu deChino. Adounc ? la fauto i marrìdi praticode l'agriculturo ? Proubablamen, car se lajustiço se n'en mesclo es que la coupo esen trin de desbourda.“Les pesticides ne sont pas des produitssans risques ils doivent donc être utilisésavec précaution. Trop souvent, les agri-culteurs ne respectent pas les calendriersd'application des produits, avant la florai-son et avant la récolte.” Declaro JacquesMy, lou secretàri generau de l'Uipp.Se la chimìo es indispensablo, es à l'ourod'aro talamen farlabicado qu'es pratica-men impoussible de la bouta en praticosènso uno soulido esperiènço teinico.Quand de meinagié istala sus de pichotoesplecho se soun mes à nivèu ? es laquestioun que se fau pausa.Joël Schiro es presidènt dóu sendicatd'apicultour proufessiounau en regiounMidi-Pyrénées. Dins sa famiho soun api-cultour de paire en fiéu. Es un ome encoulèro, en coulèro subre-tout contre l'Es-tat que s'es pas avisa proun lèu disempouisounamen di butinejarello”. Es encoulèro contro l'Unaf que fai de souncoumbat envers Bayer sa souleto resound'èstre - “L'hypothèse de l'empoisonne-ment des ruches par le Gaucho est unoânerie”. En coulèro mai contro li scientifi“ils s'empaillent sur des doses minimalesau lieu de mener une véritable enquêtepolicière sur les causes des chutes deproduction”. Joël Schiro a belèu unopichoto idèio: “Ce sont les plantes quisont nectarifères, pas les abeilles”. Çoque vòu dire que lou mau vendrié di plan-

to qu'aurien perdu aquelo qualita neitari-fèro. Particulieramen lou viro-soulèu quepermetié à un brusc de douna 60 kg demèu pèr an en Vendèio i'a quinga an, trescop ço que baio un brusc dins lou Gers.Pèr resumi, Joël Schiro dis que i'a urgèn-ci de pausa li questioun de founs is indus-triau coume is apicultour. Senoun loumèu francés vai deveni uno rareta foul-clourico !.

BoulegadissogouvernamentaloLa Menistre de l'Ecoulougìo pren pousi-cioun.Rousselino Bachelot menistro de l'Ecou-lougìo èro de-bon partido en guerrocontro lou Gauchò, aquel inseiticide quetuo lis abiho, aro es segur. “Il faut interdi-re le Gaucho sur toutes les cultures ” quedisié adeja l’an passa Rousselino Bache-lot dins uno entre-visto baiado à unoagènco de presso especialisado, “Seseffets sur les abeilles sont clairementdémontrés.” E souvetavo l'interdiciound'aquéu proudu “fitousanitaire” que setrovo forço dangeirous.Abouticàri de fourmacioun RousselinoBachelot avié mai que d'un cop demandade pas utilisa lou Gauchò rèn qu’en saqualita de deputa dóu Maine e Lèire. Maisaupre s’anavo pas un pau trop vite enbesougno en demandant soun interdi-cioun ? Soun oumoulogue dins l'Agricul-turo refusavo, éu, de prendre pousicioun:

8

Massacre dis abihoP o u l u c i o u nP o u l u c i o u n

Quan lis abiho moron, li jour de l’ome soun coumta.

A. Einstein

Page 9: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Nous n'avons aucune preuve de la toxici-té du Gaucho sur les abeilles ” disien liservice d'Ervé Gaymard “Une étude mul-tifactorielle sur les causes du problèmeapicole a été confiée à un comité d'api-culteurs, d'industriels et de vétérinairesainsi qu'à un groupe indépendant d'ex-perts en toxicologie. Nous ne bougeronspas avant d'avoir reçu leur compte-rendud'étape, fin septembre-début octobre.”.

Lis apicultour manquèron de paciènci tantla situacioun s’endeveni catastroufico: lamourtalita ivernalo es de mai en maigrando despièi des an de 300.000 à400.000 brusc soun decima chasco anna-do.

Vuei, es un óupousant dóu Gouvèr, Feli-pe de Villiers que vèn de bouta lou fioc isestoupo emé soun libre sus lou massacredis abiho, “Un scandale d’État”.Es de miliard d’abiho qu’an dispareigu ensoulamen 10 an. La cabussado se faisegound un ritme qu’aumento de mitachasco annado.En de mai de la mort dis abiho, es la fali-do coumercialo de centenau d’apicultour.Pièi, subre-tout es uno menaço sus lasanta umano.Lou deputa de Vendèio, Felipe de Villiers,acuso tout d’uno l’Estat de coumplicitadins lou massacre. Es de bon saupre que lou coumitatd’oumoulougacioun pèr la meso sus loumarcat di proudu chimi “est géré de faitpar une personne”, e mai “qu’il existe unecogestion de l’évaluation du risque avecles partenaires industriels”. En clar, es uncoumpeirage entre aquéu qu’autouriso eaquéu que proudu.

De la man d’eilade la mort dis abiho

“Quand les abeilles meurent, les jours del’homme sont comptés” disié Einstein.De-segur es la subre-vido de l’espèciumano qu’es aro menaçado.Un raport remes lou 12 de febrié au prou-mié menistre Jan-Pèire Raffarin coustatouno mountado de 35 %, en vint an, dicancer, à age egau: “La diffusion de cer-tains polluants … ne constitueraient-ellespas une des causes de cette inquiétanteévolution ?”Lou proufessour Doumenge Belpomme,canceroulogue egregi, l’afourtis dins sounlibre “Ces maladies créées par l’homme”.

Lou degai de noste envirounamen sariérespounsable de 80% à 90% di cancer enFranço. Poulucioun, dioussino e àutripesticide soun à la baso de la malautié.Dins tout, lis abiho, simbole de pureta,sarien pas à mand d’avisa lou mounde del’apouclùssi que fargon emé li flour dóumau que greion d’en pertout.

Rai de mèuE pamens tout es bon dins lou mèu, esdificile de trouva un proudu mai sanqu'éu. Despièi toujour couneissèn siprouprieta anti-enflamatòri e dinamisanto,e vaqui que li cirourgian se n'en servonpèr alisca li plago dóu precious neitar, depreferènci aquéu de farigoulo, de lavandovo d'éucalitus pèr fin de n'abriva l'assana-ge. Emé sucès se n'en cresèn lou prou-fessour Bernard Descottes, dóu CHU deLimoges.La revisto “Que choisir” de soun coustates categourico. Dins un tèst coumpara-tiéu sus un quingenau de pot d'óuriginodiferènto, lis especialisto de la counsuma-cioun an pas trouva d'escourriho pestici-de, d'antibiouti vo de metau lourd. Quiconde tras que rare dins l'alimentacioun devuei! “En fait l'abeille joue le rôle defusible. Intoxiquée par des produits phyto-sanitaires, elle meurt ou ne rentre pas àla ruche ”.Sai-que, ges de fraudo menaço nostepichot dejuna ? Malurousamen noun.“Que choisir” a trouva dins quàuqui chan-tihoun, de traço de sucre de barbarié debeto-ravo e de cano. Ço que vòu dire quepèr beissa lou pres, quàuqui proudutourintermediàri esiton pas d’alounga sounmèu emé de sirop. La pratico es enebido,mai a fali èstre autourisado pèr lou Parla-men Éuropen. La santa n'es pas amena-çado mai lou goust se n'en ressènt.

Apelacioun d'óurigino

Coume legi l'etiqueto sus un pot de mèu?Apelacioun e óurigino dos endicacioun àpas mescla.

- L'apelacioun es coudificado.Un mèu pòu èstre d'impourtacioun s'esproudu en foro de l'Unioun Éuropenco;d'óurigino diferènto s'es uno mescladissode mèu; touto flour, se lis abiho an buti-neja mai d'uno espèci flouralo; de neitars'an butineja lou neitar di flour.

Li mèu de Corso e de sapin di Vosge andre à n'uno apelacioun d'óurigino coun-tourroulado (AOC). Pòu èstre bio, butine-ja sus de planto noun tratado, vo benefi-cia d'un labèu rouge coume quàuquiproudu de mountagno o de lavando.

- Segound soun óurigino.Un mèu es lou proudu dóu butinejage dediferènto flour. Lis abiho que soun dins lisAup, l'Auvergno, lou Jura, li Pirenèu, liVosge vo la Corso an trouva sus souncamin d'acacia, de brusc, de pin o desapin. Dins li plano coume aquelo dóuGatinés rescontron de tihòu, de viro-sou-lèu e d'aubespin. Dins lou miejour, lalavando, lou roumanin, la ferigoulo enci-galon li butinarello.

Espressiound’abiho

- vièure d'acord coume lis abiho.- sage coume uno abiho.- carga coume uno abiho.- valènt coume uno abiho.- rous coume uno abiho.- t'a poun l'abiho ?- fau pas dire de mau davans lis abiho.

Prouvèrbi.

- Quau met soun argènt en abihoRisco de se grata l'auriho.

- Lis abiho e li fihoFan grata lis auriho.

- À la flour vai toustèms l'abiho.

- À Sant MiquèuEstoufo l'abiho e tasto lou mèu.

- Quand l'abiho rèsto de se retiraAcò 's uno provo que deman plóura.

Lou mèu en biaisso

Pastissarié au mèu.

Li plat soun previst pèr 4 persounoFau 4 cuierado à soupo de mèu - 220 grde farino - 100 gr d'amelo esfielandrado -3 iòu - 15 cl de la - un pessu de canelloen poudro.Mescla plan-planet lou mèu au burrecoupa en pichot moussèu, bacela coumefau , pièi esclapa lis iòu e bouta à despartlou rousset e li blanc. Encourpoura dousrousset à la mescladisso mèu/burre (lou

3en rousset sara pas utilisa). Pièi boutapau à cha pau la farino e lis amelo. Quou-ro lou melange es bèn boulega, apoundrelou la e lou pessu de canello. Bacela liblanc d' iòu en nèu bèn ferme e l isencourpoura delicadamen. Burra un moleà “cake” e vueja la preparacioun. Fairecouire uno ouro de tèms au four.

Tartiflo au mèu.

Croumpa 1 kg de tartiflo à car fermo -200 gr de cebo - 100 gr de lard fuma - 70gr de burre - 70 gr de mèu - sau, pèbre,un cuié à soulo d'òli.Burra un tian que vai au four, espeluca,lava, coupa en dous li tartiflo, li pausadins lou tian bèn sarra. Alisca la surfàci ditartif lo de mèu, e semena de pichotmoussèu de burre. Sala, pebra e boutaau four 45 mn (Th. 7).Dins lou tèms coupa pichot lou lard fuma,espeluca li cebo, li coupa e faire revenilou tout dins uno sartan em'un pau d'òli15 mn de tèms.Recurbi li tartiflo dóu mescladis lard/cebo,e li servi dins lou tian.

Magret de canard au mèu.

Fau dous magret de canard- sau -pèbre - dos cuié à soupo de mèu - 5cl devinaigre de cidre vo de vin - 20 cl decremo fresco.Taia la pèu di magret enjusqu'à la car encrousihoun, sala, pebra li dous coustat.Dins uno sartan bèn caudo, faire daura limagret 8 mn, coustat pèu, pièi 4 mn,coustat car. Li teni au caud. Jita la grais-so de la sartan, mai fau pas lava aquelosartan, vueja dedins lou mèu, boulega em'un cuié de bos enjusqu'à sa caramelisa-cioun. Apoundre lou vinaigre, boulegaencaro e quouro lou vinaire s'es esvapou-ra, bouta la cremo e vira lou tout.Coupa en lesco li magret sus un plat e lirecurbi emé la sausso.Poudès servi emé de pero Bono Louisocaramelisado au mèu.

Un bon grog.

Pèr lucha contro la fre ! Fau : 1 cuié à soupo de mèu - 1 pichotvèire de roum - 1 lesco de citroun - unpau de sucre cristalisa e d'aigo caudo.Vueja lou mèu e lou roum dins un grandvèire vo uno bolo. Bagna lou bord d'aigofresco e lou vira sus un sietoun clafi desucre. Revira la bolo apoundre l'aigobouiènto, mescla coume fau e decourad'uno lesco de citroun.

Saupre aro se poudren encaro longtèmsse lipa li det emé de mèu !

R. Donnat

9

Li flour dóu mauP o u l u c i o u n

Li marrìdi grano tuiarello

Page 10: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

10

L i b r a r i éL i b r a r i é

Istrumen tradiciounauCouneissèn au nostre lou galou-bet-tambourin. Pèr la maje part diprouvençau, es acò noste istrumentradiciounau. Mai, èi pas verai d’enpertout, sus la costo trouban sou-vènt fifre e bachas, emai à l’ouca-sioun lou petadou, o pignato.Dins d’àutri regioun de Françosabèn qu’eisiston la cornemuso,lou vióuloun, l’auboues, la vielo ebelèu d’autre encaro.Justamen qùnti soun lis autre.Vaqui que Mèste Glaude Sarrailnous prepauso un poulit libre suslis istrumen tradiciounau de Fran-ço.Ansin poudèn aprene proun decauso sus li cournemuso, lisauboues, li flahuto, li fifre, li vielo eli vióuloun, li tambour e tambourin,lis acourdeoun. I’a peréu de pre-sentacioun d’istrumen particuiécoume li crecelo, li guimbardo, lisounaio, e àutri pichots istrumencouneigu souvènt rèn que dins depichot terraire.Pèr cade istrumen i’a d’esplico detouto meno, sa fabricacioun, sounescalo musicalo, sa matèri, sareparticioun geougrafico, sounistòri. Vai soulet que i’a proun defotò en coulour de cade istrumen,de detai, de dessin emé li dimen-sioun, li noum loucau dis istrumen.Tout acò èi forço bèn fa e, parèis,que pèr n’en arriba à la publica-cioun d’aquel oubrage, a faugusièis an d’obro, lou cresèn vou-lountié.Ce que sèmblo un pau curious, èique pèr Prouvènço, li soulets istru-men retengu soun lou galoubet-tambourin, lou bachas, lou fifre,lou tambour, lou petadou.Pamens quand legissèn li nouvède Saboly, pèr eisèmple, o li nouvèdi rèire, se parlo de museto,d’aubouès, de vióuloun, de clincle-to e meme de castagneto. Èi douncqu’èron emplega au nostre, àutrifes, e pèr de gènt dóu pople.Alor de qu’es un istrumen tradi-ciounau, un istrumen dóu terraire?Que d’istrumen siegon esta mai omens abandouna à n-uno epoco ouno autro, acò se pòu, pamens es-ti uno resoun pèr pas li counsideradóu terraire pèr la souleto resounque de gènt lis an plus vougu dinslis ourquèstre de musico tradiciou-nalo ?Enfin, acò ’s de refleissioun per-sounalo, lèvo rèn à la qualita dóulibre que vèn de parèisse, es unobello obro que n’interessera maique d’un, e pas soucamen li musi-cian.

- «Les instruments de musique denos terroirs» pèr Claude Sarrail,emé li foutougrafìo de J-PierreMoubinousEdicioun TME - 31683 Labège eConfédération Nationale desGroupes Folkloriques Français. Unlibre de 180 pajo au fourmat 21 x29,7 cm. religa em’uno cuberto encartoun fort. Pres : 30 éurò + 3éurò de mandadisDe paga em’un chèque à l’ordre de: CNGFF (Confédération Nationaledes Groupes …)De coumanda à : M. Claude Sarrail- 92 ch. Savit - 31100 Toulouse

J-M. Courbet

Buous, couneissès ? Es un vilage quiha quasimen aumitan dóu Luberoun, à la sourtido de la “coumbo deLourmarin” passage naturau desempièi de milenàrientre li valèio de la Durènço e la dóu Calavoun ; sus loucamin peréu que religo Marsiho e z’Ais à n-Ate .Adounc Buous sus un camin ansin èi devengu ‘no clau

essencialo sus lou passage dis ome, acò i’a baia unoistòri richo, de la preïstòri à nòsti jour.“Baumo di peirard”, vila galo-roumano, priéurat de StSifourian dóu siècle desen, pont rouman, fort de l’agemejan, castèu coumença au siècle tregen e acaba ausiècle … dès e vuechen !

Cade epoco a leissa sa marco e fai que lou rode esinteressant mai que mai.E pamens Buous sèmblo èstre esta toujour un pichotvilage. De la Revoulucioun à nòsti jour a jamai agu maide 250 estajan ; 80 à l’ouro d’aro. Mai coume èro un liòde passage impourtant a agu coume prouprietàri degrand segnour, li comte de Fourcauquié pièi la famihode Pontevès e finalamen li GalliffetA l’ouro d’aro lou vilage èi devengu un rode astra pèr lisescaladaire de paret, èi devengu un vilage qu’atrivo litouristo de l’uba luenchen que volon souvènt se i’istala.Urousamen li gènt dóu vilage sabon s’apara e fan mèfide pas perdre soun èime, soun identita.Aquelo istòri richo mai que mai èro estado publicado en1981 dins un librihoun. Mai lou librihoun èro pas sufi-sènt, mancavon un mouloun de detai, en particulié susla vido vidanto dis abitant i diferèntis epoco. Alorl’autour, à la demando dóu conse, a repres soun obro,l’a revisto e quasimen doublado.Aro avèn un libre requist, undoucumen de trìo, que baiopèr lou menut ce que s’èi debana dins aquéu cantounde Prouvènço, desempièi la preistòri fin qu’à nòsti jour.Aprenen ansin que lou rèire conse èro un que ié disonPèire Pessemesse, mai lou sabias deja, parai ?Ce qu’es interessant dins aquéu libre, coume dinsd’autre de la memo meno, èi de vèire li recoupamen quei’a entre l’istòri loucalo e l’istòri de la Prouvènço emaiaquelo de Franço. Acò nous adus uno vesioun diferèntode la grando istòri.Enfin avèn remarca que lou libre countèn un moulounde reprouducioun de doucumen ancian, de dessin, defoutougrafìo ouriginalo.L’autour èi lou saberu istourian dóu païs d’Ate, ReiniéBruni, qu’acabo jamai sis estùdi istouri tant sus li rodeque sus li gènt de soun païs luberounen. A l’ouro d’aroa degu deja escriéure uno trenteno d’oubrage sèmprecounsacra à soun païs, à la Prouvènço.

- «Buoux — clef du Luberon» pèr René Bruniedicioun coumuno de Buoux, un libre de 210 pajo aufourmat 15 x 21 cm., enlusi de foutougrafìo, dessin ereprouducioun de doucumen ancian pres 15 éurò + 3éurò de mandadis, de paga em’un chèque à l’ordre deMairie de Buoux de coumanda à : Mairie - 84480 Buoux

J-Marc Courbet

Tout saupre sus Buous

Noun i’a pas de que rire en legissènt lou darrié libre denoste ami Jan-Glaude Rey.Es un libre de pichot raconte d’aperaqui uno mié-pajochascun. La maje part sèmblon èstre d’istòri vertadie-ro, d’aquélis istòri que nous arribon à nousautre tóuti.Soucamen, en generau, un cop passado, ié pensanplus. Au contre L’ami Jan-Glaude, éu, li marco emésuen dins un casernet, se n’en souvèn e, au bout d’untèms, n’en fai un libre. Es ansin que vèn d’espeli lourecuei : «Brèves de conteur». Disian qu’aquélis istòri fan pas rire, pas precisamen,mai vous avisarés qu’en li legissènt avès quasimentout lou tèms un risoulet i bouco. Èi d’istòri que vouslèvon lou làngui, que vous fan pensa que fin finalo lavido a de bon coustat e qu’èi pas facho rèn que decatastrofo, de crime, e d’ourour de touto meno.Quand de vèspre, vous sentès tout estransina, legis-sès uno dougeno d’aquéli pichot raconte e veiréscoume acò vous fara de bèn !Disèn ansin perqué aquéu libre es un oubrage qu’ages de sèns, franc d’aquéu de la bono imour, poudèslou prendre dóu bout que voulès, legi quatre o cinqpajo à-de-rèng o noun, pita un raconte d’eici un autred’eila. Acò èi sènso impourtanço, la souleto causoseguro, èi que vous amusarés francamen mai en dou-çour, sènso gros cacalas. Èi d’imour à pichot cuié.

«Brèves de conteur» pèr Jean-Claude Reyedicioun Autres tempsun libre de 200 pajo au fourmat 15 x 24 cm.pres 18 éurò se trobo eisa dins li librarié emùai dins lagrando distribucioun.Poudès peréu lou coumanda à l’autour se voulès quevous lou signe, pèr vous o pèr de couneissènço.J-Claude Rey - BP 3 - 84530 Villelaure

J-Marc Courbet

Èi pas pèr rire!“Brèves de conteur”

Page 11: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

L’óulivié de A à Z ……o pulèu de Acebuche à Zutica.

Sabès ce qu’èi Acebuche, es unOléastre en espagnòu, de qu’es unOléastre, un óulivié sauvage, e Zuticauno varieta d’óulivo iougouslavo.Mounte se podon trouba aquéstisentre-signe ? Dins un nouvèu libre quevèn de parèisse vers Edisud.Un libre un pau curious, ouriginau. Esun diciounàri ounte troubarés tóuti limot de l’óulivié dins l’espàci mieterran,desempièi la Turquío fin qu’au Pourtu-gau, en passant pèr l’Africo dóu nord.D’article en article troubarés un mou-loun d’entre-signe sus lou biais de fatu-ra lis óulivié, de faire l’òli, de li garda eli cousina.Aprendrés pèr eisèmple que lis estour-nèu manjon 30 000 touno d’óulivo enTunisìo chasqu’an, que l’escandau(escri escandaou !) es uno mesuro quenous vèn di ligour, que la graissoumano a uno coumpousiciopun vesinode l’òli …Vous leissan lou plesi de barrula depajo en pajo à la descuberto de tout ceque toco à l’óulivié, is óulivo. Vous avi-sarés que noste terraire participo d’unomemo civilisacioun mieterrano, aquelode l’óulivié, uno civilisacioun de la pas,que la branco d’óulivié n’èi lou simbole.Aquéu diciounàri caup 650 mot el’autour dis pamens qu’a pas la preten-cioun d’avé tout di sus l’óulivié, l’òli elis óulivo. I’a pamens de que countentali mai curious.De segur se legis pas coume un rou-man, poudès coumença pèr la fin, pitaun mot d’eici, un autre d’eila, de tout

biais lou viage au travès d’aquel oubra-ge èi di mai agradiéu.Un pichot regrèt pamens, l’autour nousbaio li noum estrangié coume Cace-reña, Meski o Zrappola escri dóu biaisde la lengo que se ié raporto, mai limot prouvençau soun escri à la france-so coume “Faïsse”, “Restanque” o“Verdale”. Es un pau estounant emaiproun.De remarca qu’aqéu nouvèl oubragevèn en coumplemen d’uno tiero delibre sus l’óulivo e l’óulivié edita versEdisud coume : «l’Olivier, histoired’une plante méditérranéenne», «lelivre de l’olivier», «l’olivier en terrevaroise», «l’olivier en Hte Provence»,

«les olives de table», «Tresor de la cui-sine provençale», «l’huile d’olive aumenu» … li citan pas tóuti que n’i’a pasluen d’uno vinteno ; se n’en voulès maisaupre poudès toujour demanda loucatalogo à EDISUD que vous lou man-daran emé plesi.

- «Les mots de l’olivier de A à Z» pèrRobert Ledrole, enlusi de dessinun libre de 90 pajo au fourmat 16 x 25cm. Pres 13 éuròSe trobo dins li librarié e la grando dis-tribucioun e vers Edisud - RN 7 - LaCalade - 13090 Aix en Provence

J-M. Courbet

11

L’óulivié de A à Z…

L i b r a r i é

Pound’Istòri

Quant de cop avèn legi dins unlibre, dins un article de revisto, lafamouso fraso : «La Provences’unit à la France comme unprincipal à un autre principal,sans lui être aucunement subal-ternée», em’acò pas mai. Gene-ralamen res dis mounte s’atroboaquesto fraso. D’ùni creson ocresien qu’èro dins ce que iédison «La Constitution proven-çale».Vous souvenès belèu que louRèi Reinié, en mourènt, aviédeserita soun felen e baia louCoumtat de Prouvènço à sounnebout Carle dóu Maine, deven-gu Carle III, darrié comte deProuvènço. Darrié perqué èrotant fatiga, que mouriguè lou 11de desèmbre de 1481. Avié leissasis estat à soun cousin Louvislou Xien, rèi de Franço, que ligueiravo, coume uno aragnoespèro qu’uno mousco s’arrapeà sa telo.Palamède de Forbin, lio-tenèntgenerau dóu rèi en Prouvènçoacampè lis Estat lou 15 de janvié1482 à z-Ais. Aqui li representèntdi tres estat aduguèron 53demando escricho au Rèi deFranço. Se legiguè li sèt prou-miero, à cade cop aquéu marritreinard de Palamède diguè de O.Lou restant fuguè meme pas legie fuguè counsidera coume aceta.Pus tard aquéli 53 demandofuguèron counsiderado coume lifoundamento de l’autounoumìoprouvençalo. Aquéli 53 “article”fuguèron gaire respeta dins lisannado e li siècle d’après.Pamens dins aquéli 53 “article”i’a pas la fraso «La Provences’unit à la France comme unprincipal à un autre principal,sans lui être aucunement subal-ternée». Remarcas que i’a rènnimai sus la lengo ouficialo dóuCoumtat de Prouvènço.Ei soucamen quàuquis annadopus tard, en óutobre de 1486,que lis Estat de Prouvènçoacampa à z-Ais reçaupèron unoletro de la cancelarié dóu rèiCarle VIII de Franço (Comte deProuvènço) pèr counfiermal’unioun de la P¨rouvènço à laFranço. Aquelo disié entre autro: « …Les avons adjoicnts et unys,adjoignons et unissons (leComté et pays de Provence) ànous et à notre couronne, sansque à icelle couronne ne auroyaulme, ils soient pour ce aul-cunement subalternez.».E vaqui de mounte vèn la famou-so fraso.Avèn trouba aquéstis entre-signedins : «Documents de l’Histoirede Provence» publica souto ladireicioun d’E. Baratier - Ed. Pri-vat, 1971 ; emai dins «Histoire dela Provence» pèr R. Busquet e V.Bourrilly - Que sais-je N° 149 -Ed. P.U.F., 1948.De remarca que dins l’ediciounnouvello d’aquéu “Que sais-je”escricho emé la coulabouraciounde M. Agulhon, la precisioun tou-cant l’ourigino de la famousofraso a dispareigu, perqué ? Sequaucun lou saup, que vènguenous lou dire !

J-Marc Courbet

Toupounimìo deis isclo de la rado de Marsiho

Es un travai d’erudicien dei gros qu’a fa Felip Rigaud. Istourian arlatenc e óucitanisto, s’es especialisa dins un doumaine quese poudrié dire arqueoumaritime qu’à l’ouro d’aro, saup quàsi tout de la navigacien despuèi que lei Fenician e lei Grec an trevalou marage prouvençau.Es encarga de missien à l’INRAP (Istitut Naciounau de recerco Arqueoulogico de Prevencien) e s’es apassiouna pèr l’istòri desoun port dóu tèms que lei Rouman avien fa d’Arelate sa capitalo.Pamens a pas óublida Marsiho e sei 26 siècle d’istòri maritimo e vèn de nous óufri, dins un tira à part, leva dóu Bulletin Archéo-logique de Provence, un estùdi tras que doucumenta sus lei noum deis isclo que van dóu Frioul eis isclo de Lerins.Es pas eisa de n’en parla que, pèr chascuno, remounto à l’Àgi Mejan amé de citacien dóu Liber insularum Provinciæ, de pour-tulan genouvés, pisan o aràbi coumo lou Kitab i Bahriye, dóu Compasso da navigare quand fa pas referènci à l’Itineràrid’Antounin que dato dóu siècle quatren.Alor, just pèr vous metre en apètis, un escapouloun que dounara envejo ei groumand de tout saupre sus l’evoulun toupounimid’aquéleis isclo qu’ai trevado d’annado sènso imagina tóutei lei noum qu’an pourta despuèi l’Àgi Mejan.

Rèn que pèr Planier, que marco l’intrado de la rado de Marsiho d’ounte que venguessias, veirés qu’es deja pas mau: Planeta(Compasso), Planessa (E que cascun patron de barcha que andara en Planessa deia portar C. peiras e aquellas laissar per ladeffension de la torre, dins un archiéu de la segoundo mita dóu siècle tregen que se legis eisa!), Planesis, Planies (sus la mapode Pèire Jehan Bompar en 1591), Planesa, Planata, Palanata, Planaria, Planacia e enfin Jules Raimon de Soliers nous parlodei Torre de Planiers au siècle segen.Leis ilustracien, semenado demié lei 20 pajo d’aquel estùdi, soun tóutei remirablo.

Jan Fourestié

Aqueste Tira à despart es enseri dins un libre Des îles côte à côte (histoire du peuplement des îles de l’antiquité au MoyenAge – Provence, Alpes-Maritimes, Ligurie, Toscane), publica pèr Provence-Archéologie - Tel 03.80.48.98.60. www.librairie-archéologie.com (255 pajo pèr 33 éurò) - Felipe Rigaud, tel. 04.90.93.67.95. [email protected]

«Valentine e lo Garramiau»Veici lou darnié Bib’Oc pareigu is Edicioun IEO-IDECO destina à la jouvènçoEs un pichot libre de douge conte pèr li pré-adoulescèntt escrit pèr Maria-Odila Dumeaux que ié dison «Valentine e loGarramiau».«Un long courredou sourne travesso moun oustau. Pèr intra, sourti, ana ounte que siegue dins moun oustau fau tra-vessa lou courredou. Mai dins aquéu courredou, despièi toujour, s’escound lou Garramiau. Iéu l’ai jamai vist en fàciqu’aquéu vòu pas se faire vèire. Mai, mai que d’un cop, ai senti soun alen glaça, quouro èro pichoto, passave la tèstoà la porto entre-duberto de la cousino, pèr-fin de vèire soun iue lusènt dins lou sourne...»Lou libre fourmat 10,5x18,5 caup 88 pajo e costo 7 éurò de coumanda à IEO-IDECO – BP 6 81700 Puylaurens. Tel: 05.63.75.22.26

Page 12: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

LemousinUn oustau de Païs, un oustaupèr la lengo…

Un vilage: Sant-Auvens.Un majourau dóu Felibrige: Jan-Glaude Ducourtieux.Un patrimòni: nosto lengo enosto culturo.Un Oustau de Païs: La Lemosi-na.

Dins tóuti li païs d'O, la lengo lalengo es uno di foundamentovivènto de la culturo miejournaloe ço bonodi la voulounta de toutun pople que tenguè à pourta finqu'à vuei la civilisacioun óucita-no.Vuei, tout acò fai partido dóupatrimòni culturau de la Françomai la vido mouderno e ço quedison "civilisacioun mouderno"soun à man de tout faire peri.

La lengo, tout bèu just toulera-do, se demandan de que sarasoun aveni. Sèmblo proun ame-naçado dins la vido vidanto. LouLemousin, lou Païs dóu Pou-nènt e de la valèio de la Gorrose soun di de faire quicon e dese mounta d'un liò de referèncique recatèsse l'espressiound'aquelo culturo, lis escàmbi e lirescontre.

Vai ansin qu'un Oustau de Païs,La Lemosina, l' Escolo felibren-co, l'Auventésa, apielon toutaquéu poutenciau museougrafie fouclouri.Lou patrimòni mounumentau,artisanau e naturau, rebat de

touto la regioun, se capitosuport pedagougi e l'Oustau dePaïs empuro ansin lou tourismeculturau. Es lou soulet de toutlou Massiéu Centrau que per-mete l'animacioun/reanimacioundi diferènts aspèt de la culturoregiounalo.

Recerco d'identita de cadun e dijouine mai que mai. De se cou-nèisse e de saupre sa plaço

dins aquéu patrimòni soucio-cul-turau lemousin, pòu qu'ajudas'integra dins l'Europo de vuei.Desvouloupamen, ensignamen,aprendissage, trasmessioun epratico de la lengo, di saupre-faire e dóu saupre-viéure de laregioun, vaqui l i toco de LaLemosina.

L'Oustau es dounc uno escoloduberto en tóuti emé lou sous-

ten e l'ajudo financiero di poudépublic e dis estruturo pouliticode l 'endré qu'an sachu n'encoumprene l'utilita.

La Coumunauta de Coumunode la Valèio de Gorro (procheRochechouart) a un passaistouric e preïstouri di bèu,caire-four de vìo antico li pèirodreissado ié soun noumbrousocoume li castèu e li glèiso rou-mano e la naturo ié verdejo.Se recampon dins aquel Oustaude Païs, - lis assouciacioun culturalo(cous de lengo, de danso, demusico, de cant, etc.), - lis artisan (que remeton à l'ou-nour dóu mounde lou bos decastagnié, la broudarié o la den-tello, que travaion l'argilo o cou-sinon cepet, nose, pastis, etc.), - lou Pargue Naturau Regiouanude Peirigord-Lemousin, un reca-te pèr lou plantun, li bèsti e lisite d'eicepcioun. Es un liò defourmacioun, d'enfourmacioun ed'espousicioun.

La Lemousina fai partido de laFederacioun Regiounalo disOustau de Païs e vous avènparla, i'a gaire, de la Federa-cioun Éuroupenco dis Oustaude Païs. Vaqui un bèl eisèmplede ço que podon faire de moun-de voulountous e que plagnonpas sa peno.

Uno veirino de l'identita lemousi-no e óucitano.Vaqui ço que devon èstre tóuti liOustau de Païs e esperan quen'iaura lèu dins tóuti lis endré.

Un païs de meravihoLou Pargue Naturau RegiounauPeirigord-Lemousin se devinotout au cop:- lou pargue di castagnié emésoun counservatòri de Dourna-zac e si draiòu de descuberto, - lou planestèu d'Argentino, païscauquié di tresor escoundu(flour, bèsti, champignoun evilage quiha) - soun cratèro de meteourite (àRochochouart) que rescountrènosto terro fai 214 milioun d'an-nado e ié leissè un trau espeta-clous qu'esculta pièi pèr li vènt eli plueio douno vuei un païsmeravihous, uno vegetaciounsènso pariero e un microclimatdi mai presa. Aquéu cratèro esunique au mounde e li scientifiié venon estudia aquelo pèirode tron e aquéu mounde pive-lant. Li rèsto di civilisacioun preïstou-rico, gallo-roumano (terme deChassenoun), medievalo (glèisoroumano, pinturo), li carriero depèiro de bresco (aqui mountelou meteourite touquè terro) toutfai de l'endré un mounde à des-part.E se vous n'en parlan tant esque lou Pargue óublido pas(coume trop souvènt fan si cou-sin) que la lengo fai partido tam-bèn de la regioun e nosto lengoes presènto dins lou Pargue!

Peireto Berengier

12

Un oustau de Païs, un oustau pèr la lengo…

A t u a l i t a

En 1867, dins l’Armana, Mistral escrivié:

… Nòstis Aupiho, ounte la muso prouvençalo adeja culi tant de mèu, soun peréu richo que-noun-sai en planto aroumatico.Dóu mage Bautezar se saup qu’un descendèntEro vengu d’EtioupìoPlanta bourdoun sus lis Aupiho,E semena dins si clapihoLis erbo aroumatico emai lou sang ardènt.

(Calendau, Cant I)

Tambèn pèr erbeja dins si vau e sus si mourre, liboutanisto vènon de la part dóu loup.Or, un fiéu dóu païs, Bonein, de Sant Roumié,après avé loungamen estudia li vertu d’aquéliserbo, vèn de n’en destila, emé la savènto ajudodóu chimisto Turrier, un elissir esquist e ques’apello l’Elissir Vegetau dis Aupiho. Vès, es unbaume dins lou cor! De noumbrous medecin andeja coustata soun eiceilènci dins forço malautié,car, sèns parla dóu rèsto, escounjuro li fèbreemai lou colera; pèr li plago es soubeiran, es unfamous contro-verme, e es la man de Diéucontro lou mau de mar… E pièi, après dina, sevous sentias besoun d’un pichot vèire d’acò bon,rèn de meiour pèr l’estouma… Escoutas, misami, i’a proun tèms que li remèdi soun pire quelou mau; ve-n’eici un qu’es bon e agradiéu:arresten-nous, e tasten-lou.

En janvié 2004, dins lou Bulletin di Premountrade Ferigoulet, ai legi uno anóuncio que vai dinsla memo draio:

La nouvelle liquour di Premountra vèn de sourti:un goust riche de 39 planto e erbo di Prouvènço,mouderamen e delicatamen sucrado au mèu,43° e presenta dins un poulit paquetoun. Es la

resulto d’uno longo tradicioun dins la vido dimounge. Milo an passa dins la Mountagneto, liPaire Blanc de Sant Miquèu de Ferigoulet sesoun leissa empregne dis óudour e di sabour deProuvènço.Se soun aplica à de prouducioun artisanalo quela memòri gardo li souveni urous: cièri, sirop,choucoulat, òli d’óulivo e mèu rivalisavon emé livin e lis elissir dóu R.P. Herman, coume la Nor-bertine.Li poutingo magico dóu Paire Adrien soun resta-do celèbro.Lis archiéu gardon tambèn un countrat d’unliquour mai recènto que sa fabricacioun n’enfuguè fisado en 1933 à-n-un distilaire de laregioun.Mai la tradicioun gardo subre-tout la memòri deFraire Caliste (1826-1911), fraire clavaire del’abadié, respounsable de l’aciènço di paure e dimendicant que turtavon à la porto. Dins lousecret d’uno croto, lou fraire avié crea un elissirque reservavo jalousamen à si proutegi, pèr iéremounta lou mourau…Es aquesto liquour de Fraire Caliste, que la pre-paracioun s’èro arrestado dóu tèms dóu foro-bandi di la Coumunauta en 1880. Soun souletbouquet evoucara tóuti lis erbo de Prouvènço.Pèr agué uno garantido de qualita, la fabrica-cioun n’en fuguè fisado à-n-Eigobello dins laDroumo prouvençalo, que proudus li sirop deFerigoulet bèn couneigu.

Sara l’óucasioun, de legi mai la forço bello lettrode moun moulin d’Anfos Daudet: l’Elissir dóuR.P. Gaucher.Bono degustacioun…

Tricìo Dupuy

BelounetoDespuei quatre annado l’Assouciacien deis Ensegnaire deLengo d’Oc ourganiso pèr leis escoulan e coulegian de laregien PACA, uno virado teatralo en lengo d’Oc.Aquest an, soun vint e sèt escolo e coulègi de Bouco deRose, de Var, de Vaucluso e meme de Droumo qu’assista-ran i 20 representacien de Belouneto.Ensin soun 3000 pichoun prouvençau qu’anaran aquest anau rescontre dóu teatre en lengo nostro.Aquelo virado siguè poussiblo bono-di l’ajudo dóu CounsèuRegiounau PACA, dóu Counsèu Generau 13, de la vilod’Ais-de-Prouvènço, de l’I.E.O. 13 e dóu C.R.E.O-Provença.Un cop de mai, soun lei coumedian dóu T.I.O LA RAMPAque vendran counta leis aventuro d’un jouine e brave rèi querèsto emé sa reboursiero de maire. Lou rèi pantaivo de simarida emé la fremo qu’amarié.Uno jouino bouscatiero avié, elo, sounja de veni la fremodóu rèi e de ié douna dous bèu enfant…Si rescountrèron, s’amèron, mai soun bounur siguè entrepa-cha pèr la marridasso maire dóu rèi.L’espetacle es tira d’un conte tradiciounau meravihous.L’asatacien teatralo d’aquéu conte permet de basti un espe-tacle à l’entour de persounàgi e de situacien forto emé dedialogue riche e d’acien variado. Acò es uno necessita dóu teatre nostre. Lou dialogue es loufounciounamen de la lengo dins la nourmalita e l’acien crea-do pèr lou jue asseguro la coumprenesoun. Lei representacien coumençaran lou 2 d’abriéu e s’acabaranlou 6 de mai.

Calendié di representaciounDimars 13 abriéu : Aubagno - Ecole Jean Mermoz – 2representacioun – 9 ouro 30 de matin e 3 ouro de tantost.Dijòu 15 abriéu : Ceirèsto - Ecole Publique – 9 ouro 30- La Ciéutat - Ecole Paul Bert – 3 ouro.Divèndre 16 abriéu : Faïènço - Collège Marie Mauron – 9ouro 30 - Lou Bausset - Ecole André Malraux – 3 ouro.Dijòu 6 mai - Pèirolato 3 Collèges – 9 ouro 30- Mountelimar - Ecole Elémentaire – 3 ouro.Divèndre 7 mai : Li Peno-Mirabèu Ecole de la Gavotte – 9ouro 30 - Li Peno-Mirabèu - Ecole les Amandiers – 3 ouro

L’elissir dis Aupiho

Page 13: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Chapitre II

La pluralita di mounde

Prouclus: coumen-tàri sus lou Timiéu

Dins l'introuducioun de soun oubrage:La pluralité des Mondes habités,Camihe Flammarion escriéu:"Sèmblo que i 'enchau gaire à lafilousoufìo que li mounde de Mars ede Vènus pourtèsson uno naturo dimai drudo, siguèsson poupla demounde resounable e que tóuti sisestello que lusisson sus nòsti cap dinsla niue founso siguèsson autant defougau de famiho planetàri. Li que sepènson ansin - e sabèn que soun lamage part pèr pas dire la toutalita dilegèire - devran moula e cambiand'idèio, crèire tambèn que la Pluralitadi mounde es uno dóutrino tout aucop scientifico, filousoufico e reli-giouso de la mai grosso impourtanço.De crèire en la pluralita di moundeacò's tant vièi coume l'umanita; quàsitóuti li sabènt e li filousofe qu'anmarca dins l'istòri, soustenguèronaquelo tèsi e l'imaginacioun la mai fer-tilo decessè pas de treva lis esperit.Poudrian sus aquéu sujèt, faire noum-bre de citacioun de pouèto, de sabènto de filousoffe que, cadun de sounbiais, pintèron aquéli mounde misti vojustifiquèron "scientificamen" sa cer-sènço.N'en vaqui quàuquis-uno manlevadode l'oubrage de Flammarion:

PROUCLUS (Coumentàrisus lou Tim-iéu):"Diéu bastiguè uno Terro inmensoque lis inmourtau ié dison SELENE, eque lis ome ié dison LUNO, que sei'aubouron dessus forço abitacioun,mountagno e ciéuta".Plutarco raporto que Petroun d'Imèro,en Sicilo, escriguè un libre ountesoustenié que 183 mounde èronabita.Aquelo tèsi vendrié d'un filousofe bar-bare e lou noumbre 183 de ço que l'u-nivers èro un triangle que si coustat iécaupien 60 mounde, e un de mai àcade soumet.Aristote recounèis dins l'oubrage DóuCèu, que sa dóutrino de l'incourupt-abilita di cèu èro la souleto resounque ié faguèsse empache pèr crèire àl'eisistènci d'àutri mounde.Epicure ensignavo la pluralita dimounde e soun argumen èro que licauso qu'avien coungreia tant demounde en estènt infinido, sis efètdevien tambèn èstre infini.

Lucrèci (De naturarerum)

"Souto milo formo variado de trasl'Oucean de l'espàci infini, aurien-tienfanta dins sa lucho fecoundo quelou giro de la Terro e sa vòuto celès-to? Creirian-ti qu'en delai d'aquéumounde un tant grand mouloun d'ele-men se coundanèsse à-n-un repausde nàni? Noun, noun; se li principecoungreiaire dounèron neissènço ende masso d'ounte sourtiguèron loucèu, lis oundo, la terro e sis estajant,fau counveni que, dins lou rèsto dóu

vuege, lis elemen de matèri enfan-tèron tambèn d'èstre anima sènsnoumbre, de mar, de cèu, de terro eesparapièron dins l'espàci de moundeparié qu'aquéu se se balanço susnòsti piado dins li flot aerian".

Plutarco

"Voudriéu, dis Teoun, que la parladis-so pourtèsse sus l'oupinioun queplaço d'estajant sus la Luno… Se disque li que rèston en dessouto de laLuno an, coume autant de Tantalo,aquelo planèto penjado sus la tèsto; eque li que ié rèston dessus ié sounestaca coume d'àutris issioun e sounembarca em'elo pèr la revoulucioun lamai rapido. Se fau pas estouna se lavióulènci di mouvamen faguè toumbaun cop, de la Luno, un lioun dins louPeloupounese (Lou lioun de Nemiéu).Fau pulèu èstre sousprés de pasvèire cade jour de milié d'ome e d'ani-mau, proun brandussa, n'en toumbaen picant de tèsto. Car sarié ridiculede se disputa soun abitacioun sedegun poudié naisse o viéure susaquelo planèto. Se lis Egician e liTrougloudite, qu'an qu'un soulet jour isoulsiste, lou soulèu dre sus sa tèstoe que lou veson tant lèu s'aluncha,soun quàsi brula de la secaresso del'aire que respiron, coume lis estajantde la Luno poudrien sousteni cade anli calourasso de douge estiéu quourolou soulèu, à cado pleno Luno, ié picodre sus la tèsto?"

A moins qu'on ne dise que, commeMinerve donnait à Achille du nectar etde l'ambroisie quand ce héros ne pre-nait aucune nourriture,de même laLune ,qui s'appelle et qui est vérita-blement Minerve,nourrit ses habitants,en faisant croître tous les jours poureux l'ambroisie,cet aliment des dieux. . ......... Or les habitants de la Lune,

s'il y en a, doivent être d'une constitu-tion légère et faciles à nourrir des ali-ments les plus simples. Comme laLune ne ressemble en rien à la Terre,nous avons peine à croire qu'elle soithabitée. Pour moi ,je pense que seshabitants sont encore plus surpris quenous, lorsqu'ils aperçoivent la Terre,qui leur paraît comme la lie et la fangedu monde ,à travers tant denuages,de vapeurs et de brouillards,qui en font un séjour obscur et bas etla rendent immobile .Ils ont peine àcroire qu'un lieu pareil puisse produireet nourrir des animaux qui aient dumouvement ,de la respiration et de la

chaleur. Ils croient certainement quela Terre est un affreux séjour. Quoiqu'il en soit, il peut exister dansla Lune certains habitants; et ceux quiprétendent qu'il faut que ces êtresaient tout ce qui est nécessaire auxnôtres n'ont jamais fait attention auxvariétés que la nature nous offre ,etqui font que les animaux ont plus dedifférences entre eux qu'ils ne dif-fèrent eux-mêmes des substancesinanimées. »

Cirano de Brageira

Cirano conto que dóu tèms de sounviage sus la Luno, fuguè rauba pèr uncharlatan e bouta en representaciouncoume uno bèsti curiouso. Se chalavodins si tèms de lesé en charra em'undemoun que ié venié faire vesito evaqui coume s'imagino lou parla disestajant de la Luno:- Sauprés que dous idiome soulamensoun usita dins aquéu païs; l'un quesert i grand e l'autre mai que mai aupople. Lou di grand es rèn aurrequ'uno diferènci de ton articula, aper-aqui parié coume nosto musico quandan pas apoundu de paraulo sus l'èr, e,bouto, es uno invencioun tout au copproun utilo e proun agradivo, car, uncop n'agué soun proun de parla, oquand desdegnon de chabi sa gorgopèr acò, se prenon un lahut o un autreestrumen pèr coumunica si pensado.Ansin, de cop que i'a se rescontronquinge o vint de coumpagno, qu'em-puron un poun de teoulougìo, o li difi-culta d'un proucès, pèr un councert dimai armounious que se posque gatihalis auriho.Lou segound, usita encò dóu pople,s'eisecuto en fringouiant li membre,mai noun pas coume se lou figuranbelèu, car d'ùni parido dóu corps sig-nificon lou discours entié.L'agitacioun, pèr eisèmple, d'un det,d'uno labro, d'un bras, d'un iue, d'unogauto, faran caduno en particulié, unoouresoun o uno periodo, emé tóuti simembre. D'autre servon qu'à designali mot, coume uno barro sus lou fronto divers tremoulamen di muscle, louretournamen di man, li batamen depèd e l is estourseduro de bras;qu'ansin quand parlon, abitua quesoun d'ana denuda, si mèmbre,acoustuma de brasseja si councep-cioun, se boulegon talamen que sèm-blon pas d'ome que parlon mai decadabre que tremolon.

Reviraduro P. B.

13

Mitoulougìo dóu Cèupèr l’amirau Jorge Martin

E s t e l a n

Charradissoen Aigo-Morto

Dins l’encastre di manifestacioun que feste-jaran aquest an li 150 an dóu Felibrige, li 100an dóu Prèmi Nobel de Literaturo de FrederiMistral, emai li 100 an de la Nacioun Gardia-no se debanaran en Aigo-Morto uno charra-disso en prouvençau roudanen, lou dissate24 d’abriéu 2004 à 3 ouro dins la Salo Mar-cèu Pagnol, carriero Vitour Hugo (intrado àgratis).Se tratara de la vido e l’obro de MèsteNicoulau (Nicolas Lasserre) 1862-1947,felibre de trìo, escrivan, istourian loucau.L’animacioun de la charradisso sara beileja-do pèr Louis d’Andecy, souto-sendi de laMantenènço de Lengadò, emé la participa-cioun de mant un felibre de l’encountrado.Lou meme jour se fara l’enroutamen de lasouscripcioun pèr la nouvello edicioun d’unlibre de Nicoulau Lasserre, Escasso mounpeirin, aqueste cop em’ uno reviraduro equàuquis ilustracioun. Lou sujèt es louraconte dis evenimen de marco que sedebanèron dins nosto ciéuta dóu tèms de laRevoulucioun de 1789 e la vido vidanto disAigo Mourten dins aquelo pountannado.

Sant Martin de Castihoun

Lou dissate 24 d’Abriéu à parti de 21 ouro sevai debana à Sant Martin de Castihoun, lacoumuno vauclusenco procho dis Aup deAuto Prouvènço, fàci au Luberon que n’escouprouprietàri, l’ancestralo danso di fielarel-lo. Li mèmbre dóu Coumitat di Fèsto e dóuFougau rurau ajuda pèr la municipalita e pèrtóuti li counciéutadan an tengu à èstre liproumié dóu segound milenàri à redouna ladanso tradiciounalo que li gèns de Sant Mar-tin soun esta li mai fidèu à manteni. Forçod’entre éli, de tóuti lis age, drole vo chato,coustuma lis un e lis àutri dóu meme couti-houn d’à passa tèms, tenènt à la man si fie-larello en sagno vo en papié en formo defanau emé sa bougìo atubado, van s’entre-mescla e canta lou cant prouvençau tradi-ciounau. Uno fanfaro e li couristo dóu Castel-let lis acoumpagnaran tout lou tèms. Aguèntgarda lou souveni di pauso is anciano portodespareigudo, lou defila coumençara au Por-talet dóu Pue, davalara devers lou Pourtaude la Manne, anara sus la plaço de la Cou-muno e s’acabara au Pourau dóu Banquet. À Chasco estapo lis interprète d’un role jou-garan sa pantoumimo. D’ùni que i’a poudranse remembra li Fielarello de 1938, aquéli de1946, de 1956 que lou filme n’es counservaau Museon dis Art e Tradicioun poupulàri, de1980 vo li darnièri, i’a 12 an en 1992.Faudrié pas manca li Fielarello di Sant-Marti-nen, qu’un mouloun sabon encaro que sipaire, semenaire arderous, dins la niuecoumpliço, à traves li cant e li rire, celebra-von ansin de signe de fegoundita. D’autantmai qu’un pau plus tard dins la niue, se dan-sara souto lou capitèu.

Nacioun Gardiano

Acampado de la Nacioun Gardiano loudimenche 4 d’abriéu i Santo.Fèsto di gardian en Arle lou dissate 1ié demai. Roumavage di gitan i Santo lou dilun 24de mai. Roumavage i Sànti Marìo de la Marlou dimars 25 de mai. Journado Baroncelli iSanto lou dimècre 26 de mai.

IstreAu cafè Musico L’Usine balèti lou 8 de mai2004 emé Niamakak (Balkans) e lou trìo EricMontbel, Eric e Didier Champion (CèntreFranço).Pèr mai d’entresigne : Tel 04.42.56.02.21.

Page 14: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Seguido dóu mes passa

Mai fuguè lèu remés à l’aise quand l’Adelino se separantenfin di bras de Lazuli, se traguè à soun còu e lou pou-tounè longamen coume s’èro esta soun fraire.Enfin pousquèron se parla. E l’Adelino countè l’istòri desoun maridage manca emé l’orre Caliste, tóuti si transo,si pòu, tóuti lis entrigo e li menaço d’aquéu canoungeJausserand e ié diguè coume, pèr se derraba dis àrpiod’aquéu miserable, avié degu proumetre à Mounsegnourd’Avignoun, de prendre la raubo de Santo Ursulo lou jourdi Cèndre e se traguè mai dins li bras de Lazuli en iéfasènt:- E vaqui qu’ansin, ai las! reveirai plus jamai moun Pas-calet!Aqui, Vauclar pousquè plus se teni e li muraio benesidodóu couvènt e la santo vierge de gip qu’èro dins sa nichoe l’image de Santo Ursulo qu’èro dins soun tablèu, tre-moulèron en ausènt soun blasfème:- Sacre noum de pas Diéu! Sara di que desmamaren pasla terro d’aquelo pèsto d’ome? Ounte es lou miserable?Que lou vague querre, éu emé soun canounge de l’Infère que li boute en douliho!- Chut! Chut! Moun Vauclar, ié faguè Lazuli, parles pascoume acò dins lou couvènt!- Alor que me digue ounte es l’assassin!- Oh! Noun lou sabe! Mai éu, saup ounte siéu! E maugratli porto pestelado, e li nàuti muraio, e li grasiho que nousembarron de pertout, tremole de longo de la pòu e mesèmblo que rèn m’aparara miés de soun àrpio que laraubo de Santo Ursulo que prendrai dins la quingenadodavans l’autar de Nosto Damo de la Candelouso.- Paure Pascalet! souspirè Lazuli.- Me n’en parlas pas! Me n’en parlas pas! Que sentemoun cor que s’en vai, faguè l’Adelino en se tapant louvisage emé si man.- Sabes pas qu’a passa en Avignoun dóu tèms qu’èresescoundudo dins la baumo de Curnier e que nautre,s’escoundian à Malauceno?- De que me disès aqui? Es-ti poussible?- Es li vesin quenous l’an di.- Aquéli vesin que fuguèron tant michant pèr vautre?- O, moun enfant, mai desempièi, an recouneigu si tort.- E es éli qu’an revist moun Pascalet? - O, es éli. Vès-aqui: lou paure drole arribè de niue em’un bataioun qu’anavo rejougne lis armado de Buonaparteen Itàli, em’ acò coume faguèron pauso en Avignoun pèrla couchado, noste Pascalet, pecaire, liogo de s’anajaire, venguè lèu lèu à la Plaço dóu Grand Paradis cre-sènt de nous i’atrouba. Mai ai las! Trouvè porto de bos.Piquè! Sounè touto la niue:- Vauclar! Vauclar! Es iéu! Pascalet!Pièi quand èro las de souna Vauclar me sounavo iéu:- Lazuli! Lazuli! E vague de pica!... Ah! Lou paure enfant, te sounè pièitu:- Adelino! Adelino! Sabe que ié siés! fasié pecaire! Vèneme durbi! Siéu toun Pascalet!E quand èro las de crida e de pica, s’assetavo sus l’esca-lié e esperavo de long moumen. Cresié pecaire! quedourmian e se reboutavo à crida:- Vauclar! Vauclar! Lazuli! Lazuli! L’Adelino! Claret!...Ai las! Quand venguè la pouncho dóu jour, li vesin ausi-guèron un tambour dins la liuenchour que rampelavo:Rran! Rran! Rran! Alor, lou paure Pascalet, la vouesrauco di crid de touto la niue, nous sounè tóuti encaro uncop, e pièi ausiguèron lou brut de si pas sus lou caladat.Lou paure s’enanavo pèr toujour, bessai, quau saupmounte! E crese que lou reveiren jamai plus!...- Si! Si! Lou reveiren! s’escridè l’Adelino. Aro que me siéupèr sarramen vouado à demoura dins la clastro de SantoUrsulo, farai tóuti li matin uno preguiero à nosto santopatrouno pèr que me fague la gràci de lou vèire, sarié-tiqu’un vira d’iue, à travès aquéli grasiho dóu couvènt, esiéu seguro que Santo Ursulo de Jèsus m’eisauçara!Acò disènt, esmóugudo que noun sai, embrassavo maiLazuli. Vauclar que la doulour de l’Adelino ié fasié mau,coumprenguè que falié ié parla d’autro causo:- Digo-me, la femo, crese que dins toun panié sarradis asadu quaucarèn...E Lazuli que coumprenguè tout-d’un-tèms:- Pèr pau, as resoun, ve, faguè en duerbènt lou panié,t’avèn agu lou nougat de Nouvè: i’a dóu rouge, i’a dóublanc, acò te rapelara nosto vèio de Nouvè à Paris, encòdóu patrioto emé li bràvi Planchot...- Sias trop bono, diguè l’Adelino sourrisènto.

E prenènt uno barro de nougat, l’óufriguè à Claret.- Tè, moun Claret, sabe que l’ames... Anen, prene-la...Es pèr tu...Mai Claret rougissié e viravo la tèsto. E i’aguè jamai loubiais de ié faire aceta la barro de nougat. Pensas un pau,un grand droulas coume acò, lou groumandige i’aviépassa. E l’Adelino fuguè bèn óublijado de garda tóuti lidos barro pèr elo...Mai tout à-n-un cop, la campaneto dóu couvènt se boutèà brand: balalin, balalan.... Fauguè se separa. Èro l’ourode l’óufice. Vite vite s’embrassèron mai:- Au mens, fasié l’Adelino, revendrés me vèire souvènt,souvènt? Me lou proumetès bèn, Lazuli?- O, o, te lou proumete. Moun Diéu poudriéu plus viéuresènso te vèire!- Emai, tu, Claret, me lou proumetes?- Oui, madamisello.- Vole pas que me digues “madamisello”, vole que medigues “O, moun Adelino”...Pièi, embrassant Vauclar qu’avié mai soun capèu à laman, ié faguè:- Emai vous, Vauclar, fau me proumetre de reveni eméLazuli e Claret... Vous languirés pas de me vèire?- Si moun enfant, mai vos que te lou digue? Me languisseencaro mai de rescountra aquel orre Caliste, faguè Vau-clar en sarrant li dènt.Se quitèron ansin. Sorre Margai sounavo l’Adelino e lacoumtessino, óubeïssènto, anè pèr intra dins lou tour dóucouvènt. E Vauclar e Claret e Lazuli la regardèrons’enana. E quand lou tour aguè vira, Lazuli brandant latèsto faguè:- L’as visto coume èro grando, linjo e bello emé sa cabe-laduro qu’en dos treno drudo ié davalavo à mand detirassa pèr lou sòu! E dire que dins quàuqui jour, loucisèu de ferre meissounara aquelo garbo...E sourtiguèron amudi dóu couvènt, mai coume fuguèrondeforo, liogo de prendre la drecho, Vauclar prenguè lagaucho. Lazuli, estounado ié faguè:- Mai crese que li veno te moron, d’ounte passes, Vau-clar, ve, es d’eici lou plus court?- Pèr tu, o, mai pèr iéu, noun!- Vènes dounc pas à l’oustau emé nautre? Ounte vas? - Vau à la Coumuno... E d’aqui passarai à la carriero dóuLimas!...Lazuli avié coumprés. Vouguè pas lou descouraja. Encountuniant soun camin, se pensè:- Vai, vai, l’escapoucho se tèn sus si gardo e sara pas devuei ni de deman que se leissara agripa pèr li gendarmode la Nacioun.Pamens se Vauclar, quand passè dins la carriero dóuLimas, avié segui lou pichot escarincho que sourtié de

l’oustau dóu canounge e troutavo menu, que sachè pasde dire s’èro un ome o uno femo, tant èro afouloupa dinsun long mantèu. L’aurié vist passa la barco à traio dóuRose e prendre de l’autro ribo, lou camin d’Aramoun,passa souto lou castèu dis Issard, pièi prendre à travèsbos e arriba au castèu de la Vernedo. Aqui, aurié ausisouna li coucouroumasso dóu pastre e la coucouroumas-so dóu bouscatié, i’aurié respoundu e rèn de tèms après,aquéli dous signau counvengu, aurié vist sourti del’espessour dóu bos, l’orre Caliste acoumpagna de tresdesertour coume éu, que ié tenien la campagno, de pòudi gendarmo. L’aurié sènso mesfisanço vist intra au castèu e reçaupredi man dóu pichot escarincho, la biheto que moussuJausserand ié mandavo pèr anouncia que la coumtessi-no emé l’aproubacioun de mounsegne l’avesque, anavose faire mourgo de Santo Ursulo e que falié renounciapèr toujour à óuteni sa man! Aurié vist alor qu’èro la fàcid’un assassin, aurié ausi lou bram d’uno bèsti maulo, e livitro que s’engrumon, e la veisselo que s’esclapo e limoble que s’esventron quand l’aragan de la coulèros’aubouro dins lou pitre d’un moustre. Mai aurié lèu vists’abouca la tempèsto quand lou niéu rouge de l’iroi’aguèsson passa de davans sis iue, l’escapoucho auriélegi la fin de la biheto ounte lou canounge ié disié:- Mai se lou comte de la Vernedo vòu maugrat tout pasmanca à soun sarramen d’espousa la coumtessino quese tengue bèn pèr avisa que la vèio dóu jour di Cèndre,ounte la coumtessino dèu prendre si vot, à l’ouro la maiproupiço de la niue, la porto dóu couvènt ié sara dubertoe la coumtessino ié sara liéurado pèr n’en faire à si plesie voulounta.Alor lou paure Vauclar aurié vist lou rire esfraious d’unassasin. Aurié vist l’orre Caliste se vira vers lou Pounchue lou Rocofort que s’escoundien emé éu dins lou bos dela Vernedo e ié dire:- Eh bèn! N’en sias dóu raubatòri? Me fau dous omecoume vautre, l’un pèr estrangla la tourriero que bramaracoume uno auco, l’autre pèr estrangla la reverando Maireque quilara coume uno vièio carello!- N’en siéu! diguè lou Pounchu, m’encargue de la sorreMargai!- N’en siéu! diguè lou Rocofort, m’encargue de la vièio!Vauclar noun avié segui lou gringalet. Ignouravo aquélicauso, mai li pressentié. Vaqui perqué à parti d’aquéjour, n’aguè plus ni pauso ni fin que li gendarmo sefuguèsson remés en cerco de l’orre Caliste.Mai li jour s’escoulavon e maugrat si batudo de jour e deniue, li bregado arribavon pas à destousca de desertour.Lou jour, o pulèu la niue terriblo, la niue marcado pèr louraubatòri de la pauro coumtessino que se doutavo derèn, arribavo.Lou canounge Jausserand emé soun teta-dous e sounmourre countrit, èro ana counfessa l’Adelino e l’avié feli-citado de sa presso d’abit pèr lou lendeman. Mai entrequ’avié barra lou pourtissoun de soun counfessiounau,èro ana de cauto-cauto atrouva la sorre Douroutèioqu’escoubavo lis escalié, e coume n’èro counvengu, lavièio mourgo que poudié rèn ié refusa, ié liéurè li clau dela porto de la carriero Sant Andriéu e dis apartamen nounclastra ounte l’Adelino devié passa sa darriero niue.Em’ aquéli clau, soun orre Caliste e si dous estafié, louPounchu e lou Rocofort, poudien intra sènso brut dins loucounvènt e culi la chatouno dins soun lié e l’empourtacoume l’aragno emporto dins sa cafourno lou parpaiou-net que s’es entrabla à sa dentello!Lou Pounchu emé Rocofort, èron deja dins Avignoun.Aproufichant di mascarado dóu Carnavas, emé si faus-visage, èron vengu passa e repassa souto li fenèstro dóucouvènt pèr miés se recounèisse la niue venènto. En’avien vist sourti la famiho Vauclar pèr lou darrié copavans que fuguèsse clastrado, avié vougu embrassal’Adelino...D’enterin, alin à la Vernedo, l’escapoucho apreparavol’apartamen ounte rejougnirié l’innoucènto enfant! Dinsuno chambro estrechano, dounant sus la fourèst negras-so, d’ounte, touto la niue s’ausien ourla li loup, l’escapou-cho avié fa carreja li plus bèu moble dóu castèu, li tapis liplus riche, li dentello li plus fino, li ridèu li plus sedous, limirau esbrihaudant e li perfum li plus esquis.Èro aqui que l’aragno devié adurre lou parpaioun! Èroaqui que l’àrpio de l’assassin voulié paupa la car de lavierginello. Èro aqui que l’Adelino reçauprié lou poutoun empouisou-na.

14

F u i e t o u nF u i e t o u n

La Terrour BlancoTèste prouvençau inedit de Fèlis Gras

Seguido lou mes que vèn

Page 15: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Sènso remounta au tèms que Berto fielavo,es de bon saupre qu’aro, avèn de mau pèrse li retrouba, subre-tout dins lou doumèniespourtiéu.Au contro de ço que se passo dins la vidovidanto, que li vesèn pulèu uno mountadode l’identitarisme, de cop lou mai estré,sian en presènci d’un bourroulamen que,se lei respounsable se n’en avison pas, lèuse poudra plus countourroula.

Perqué aquéu preambule pesu? Bessai pèr nous-talgìo, simplamen.M’esplìqui. La Franço estènt estado uno poutèncicoulounialo de proumiero, lou mounde, enMetroupòli, recounouissié coumo francés lei LarbiBen Barek o Alan Mimoun tant coumo lei Tiraiairesenegalés o lei Spahi emai, à la guerro, aquéleisiguèsson pulèu emplega coumo de car de masèu.Sàbi pas s’avès vist lou darrié rescontre amicau debaloun entre la Béugico e la Franço, mai pèr s’enteni à nosto chourmo, franc de Barthez, au moumendeis inne, i’avié ges de metroupoulitan d’óurigino,qu’acò, osco segur, me gèino pas bord qu’aquéleisome, vengu deis Antiho o d’Africo soun francés tantcoumo nautre e que soun gàubi se pòu pas discuti.La vèio dóu rescontre, s’entre-vistavo sus Franço-Info aquéu vièi reinard de Ramoun Goethals que leiMarsihés counouisson bèn. De que diguè? – Lei Béuge an uno chourmo ounèsto mai manconde creacien. Prestas-nous Zidane pèr aquéurescontre e veirés quau sara lou meiour!

E leis apatride, alor? Paciènci! li sian.Dins leis annado seissanto o setanto, soun leis Ita-lian e leis Espagnòu, vesènt qu’èro en Americo lati-no que i avié lei jougaire de baloun lei mai famous,troubèron lou biais de lei faire veni que lou noumbrede fourestié pèr chourmo èro tras que limita quandèron pas tout simplamen enebi. Sufisié qu’unArgentin o un Bresilian fague la provo qu’avié un àviitalian o espagnòu, pèr que soun felen siegue assi-mila.Es ansin que Trezeguet, nascu en Argentino e par-lant pas un mot de francés mai beneficiant de ladoublo naciounalita, pousquè veni en Franço e lèuèstre uno dei vedeto de nosto chourmo naciounalo.Lou proublèmo es lou meme pèr Mary Pierce, fran-ceso pèr sa maire e que se gagnè, i’a gaire, laCoupo de la Counfederacien amé Amelìo Maures-mo.Enjusqu’aro, i’a pas de que faire d’estampèu! Verai! Prenen la darriero Coupo d’Africo dei Nacien que sejougavo en Tunisìo.

Pèr leis entrinaire, es vengu coustumié de lei vèireeiserça soun mestié de pertout. Adounc, Parlarenpas de Rougié Lemerre que, foro-jita de soun postede seleiciounaire après sa pietadouso demoustra-cien à la darriero Coupo dóu Mounde en Courèio,tèn aqui soun bèu revenge amé la vitòri de laTunisìo menado pèr lou talentuous Santos. Es tuni-sian aquel ome? O, despuèi quàuquei mes. D’efèt, Brasilian, venguècerca fourtuno dins un clube d’aquéu païs que n’enfuguè lèu la vedeto e que Sochaux faguè veni quàu-queis annado puèi. Jougaire de talènt, empachopas qu’avié ges de chanço de pourta un jour lacamiseto auriverdo dóu Brasil dei Ronaldo, Ronaldi-no e àutrei Roberto Carlos! Se voulié se faire un paumarés, falié cerca autropart. En Franço, que li jougavo? Impoussible qu’espas eisa de se li faire naturalisa. La Tunisìo que li regardo pas de tant pròchi e quese rapelè que li avié jouga, faguè pas la dificilo pèrlou counsidera tunisian de la bono. Fuguè uno capi-tado.Lou proublèmo vèn que d’ùnei se pausèron la ques-tien: — Perqué pas nautre?E quau fuguè lou proumié de se manda dins aqueloaventuro? Un Francés, Felip Troussier, entrinairemercenàri qu’après lou Japoun, l’Africo, mai jamaien Franço, es aro seleiciounaire de la chourmo deiEmirat dóu Gòu Persi. Aquéu païs aguènt quàsi ges de jougaire de qualitae que lou pantai de soun Prince èro de se faire unnoum, mandè uno crido en de jougaire qu’en Fran-ço saran jamai seleiciouna pèr Santini. Prepausèdounc à Darcheville (dei Giroundin de Bourdèus),Ziani ( de Nanto), Lachuer (d’Aussèro), tóutei tresfrancés mai tambèn à Emerson (Brasilian de l’OGCNiço) e à Piquione (Ivourian de Reno) de lourejougne. Segur que pèr élei, sara mai eisa de veniinternaciounau à Dubai que dins soun païs. Aureiaume deis avugle, lei borgne soun rèi. À cadunsa renoumado!

Dóu tèms de la Guerro frejo, dins leis annado 60,me rapèli d’un American que se voulié Ciéutadandóu Mounde. Li disien Gary Davis e anavo d’en per-tout, sa saco sus l’espalo, pourta son messàgid’umanisme. Voulié, de dela dei counfin, unoinmènso coumunauta universalo e freirenalo.Utoupìo, anas dire? Bessai, mai avié uno autrodimensien qu’aquélei manobro estrechouno e pieta-douso. Gàrri! Apatride, l’erias au sens noble dóuterme. Aro, asseta sus toun nivoulet, vèsi d’aquitoun sourrire angeli… e un brisoun trufaire!

Jan Fourestié

15

Lou tèms deis apatride

E s p o r t

A B O U N A M E N

Noum: ……………………………………………………………………………………………………

adrèisso: …………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

* abounamen pèr l’annado, siegue 11 numerò: 22, 87 éurò

** abounamen de soustèn à “Prouvènço d’aro”: 30, 49 éurò

C.C.P. vo chèque à l'ordre de : "Prouvènço d'aro"

- Abounamen - Secretariat - Edicioun -

Tricìo Dupuy, 18 carriero de Beyrouth. Mazargo. 13009 MarsihoTel : 06 83 48 32 67 - mèl : [email protected]

- Redacioun -

Bernat Giély, “Flora pargue”, Bast.D - 64, traverso Paul, 13008 Marsiho

Li mot crousa de Pau Lacoste

OurizountalamenI – Se n’en fai de farino. II – En dedins. III – Eisemplàri.IV – Tèsto d’un marescau d’Arle au siècle XIIIen – Escla-macioun – Inicialo d’un escrivan marsihés (1844).V – Groumand de lentiho. VI – Sant bretoun.VII – Rebieroto d’Ardècho e dóu Dóufinat.VIII – Felibre majourau d’Alès (1844-1927).IX – Mita de nose – Biòu de 3 an.

Verticalamen1 – Designo autant lis Argerin que li Prouvençau.2 – Brut – Coulèro. 3 – Fin que rèn se degaio.4 – (de bas en aut) Cop – (de bas en haut) Signe dóu zou-dique.5 – Elèi – Quatre letro de Bramave.6 – Vergougno, en Queiras.7 – Un tros de Rouan – Es pas aqui davans.8 – Se ié prenié lou quart – Se ié fai de bràvi conte, àl’entour.9 – L’esperit ié barrulo souvènti-fes – Refus.

Soulucioun dóu mes de mars

OurizountalamenI – Gaugalino. II – Recatadou. III – Ar – Sourel.IV – Tè – Pura. V – In – Imou. VI – Ahi – Lad.VII – Oc – Aclino. VIII – Ulag (Gula). IX – Nasejaire.

Verticalamen1 – Gratihoun. 2 – Aeren – Cla.3 – Uc – A. S. (Ag. Saurel). 4 – Gaspihage.5 – Atoumic. 6 – Lauro – lia. 7 – Idrauli.8 – Noé – Aner (Rena). 9 – Oulando.

Perioudicita : mesadiero. - Abriéu 2004.Numerò 188. - Pres à l’unita : 2, 13 éurò. Dato de parucioun : 2 d’abriéu de 2004. Depost legau : 13 janvié 2004.Iscripcioun à la Coumessioun paritàri di publicacioun de prèsso: n ° 68842ISSN : 1144-8482Direitour de la publicacioun : Bernat Giély.Editour : Assouciacioun Prouvènço d’aroBast. D. 64, traverso Paul, 13008 MarsihoRepresentant legau : Bernat Giély.Empremèire: SA "La Provence"Centre Méditerranéen de Presse248 avengudo Roger-Salengro,13015 Marsiho.Direitour amenistratiéu : Tricìo Dupuy, 18 carriero de Beyrouth, 13009 MarsihoSecretariat internet : [email protected]://www.prouvenco-aro.comDessinatour: GezouRespounsable de la redacioun : Bernat Giély.Coumitat de redacioun: Ugueto Allet, MarcAudibert, Peireto Berengier, Laureto Chauvet,Jan-Marc Courbet, Tricìo Dupuy, Lucian Durand, Suseto Ginoux, Ivouno Jean,Gerard Jean, Jan Fourestié, Francis Vallerian.

ProuvènçoProuvènçoaroaro

1 2 3 4 5 6 7 8 9

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Page 16: aro Prouvènço Un Counsèu - cieldoc.comcieldoc.com/presso/integral/pres0161.pdf · Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro n° 188 - Abriéu de 2004 - Pres 2,13 éurò

Lou dissate 6 de mars, la Sou-cieta felibrenco e literàri "LaTour Magno" de Nime ourgani-savo un coulòqui pèr ounouraFrederi Mistral dins l'encastre del'annado dóu cènt cinquantenanniversàri dóu Felibrige e dóucenten anniversàri dóu PresNobel.Tre la matinado se sian retroubaproun noumbrous dins l'anfi-teatre dóu Carrat d'Art pèrescouta de saberùdis interven-cioun. Aguerian vue dicho queProuvènço Aro n'en faguèl'anóuncio dins soun numerò defebrié.Dono Julien, proufessour delengo d'O nous diguè coume sepòu coumprendre la leituro deMistral vuei. Segne Lombardo,tambèn proufessour de lengod'O nous espliquè pèr lou menulou mite de la Coupo, e donoBosqui qu'a mena lou Roureproun tèms nous countè la neis-sènço dóu Felibrige. Lou majou-rau-abat Pèire Causse clavèuno bono matinado en nousdesvouloupant pièi un estùdisaberu que mai, coumparantl'obro mistralenco emé sis equi-valènci dins la Biblo.

Un aperitiéu d'ounour pourgi pèrla Coumuno avans de s'anaentaula permeteguè i participantde s'entre-teni ensèn dins unoenvirouno calourènto e amistou-so.

Dins lou tantost, la majouraloPeireto Berengier nous diguè enquàuqui mot coume tant e tantd'escrivan n'en soun vengu àescriéure en prouvençau pasqu'après qu'aguèsson legi"Mirèio", aquelo leituro l isaguènt enfiouca pèr Mistral, pèr

sa lengo e pèr lou Felibrige. Ede cita, Bonaparte-Wyse,Andriéu Chamson, Camelat,Filadelfo de Gerdo vo encaroValèri Bernard, segur li mai cou-neigu; mai faudrié n'en cita unmouloun d'autre que dins siraconte n'en revènon toujour à"Mirèio".Dono Dominique Serena, coun-servairis dóu Museon arlatennous assabentè sus l 'obromuseougrafico de Mistral.En seguido dono Marìo-NouëloDupuis, Sendi de la Mantenèn-

ço de Lengadò, nous diguè louperqué di l iame que Mistralaguè tout de-long de sa vidodesempièi soun bacheleirat eménosto vi lo de Nime: l iamed'amista prefoundo emé JanReboul, dono Andriano e subre-tout Louis Roumieux.Pièi lou majourau Fourié des-vouloupè la presènci dóu Feli-brige de vuei dins la culturocountempourano materialisadopèr l'espelido d'un fube d'obro,de revisto, de journau, d'emis-sioun radio vo televisioun e tam-bèn un fube de charradisso e demanifestacioun de touto menoque si toco n'en soun d'espandisèmpre que mai nosto lengo.Dins noste Miejour, se pòu direque l'acioun felibrenco repre-sènto encaro de tres part unode tout ço que se fai vo s'es-criéu aro, e carrejo ansin unobello garbo de pres-fa, d'espèr ede voulounta que soun unomeno d'umanisme mountevènon s'abéura d'ome e defemo que volon garda sa digni-ta.

Aquelo dicho clavè un coulòquid'uno bello tengudo que mai

d'un centenau d'ausidou escou-tèron em' atencioun.

J. E. Brun

16

A t u a l i t a

Journau publica emé lou councours

dóu Counsèu Regiounau Prouvènço-Aup-Costo d'Azur

e mai dóu Counsèu Generau

di Bouco-dóu-Rose

e tambèn dela coumuno de Marsiho

Michel Serre

Michel Serre(1658-1733)

Dins uno counferènci que dounè au Cou-mitat dóu Vièi Marsiho, Marìo-GlaudoHomet, qu'èro cargado de cous à l'Uni-versita de Prouvènço, pièi cargado demissioun à l'Escolo dóu Louvre à Marsi-ho, nous presentè aquéu pintre prouven-çau e marsihés que leissè un patrimòniespetaclouss à nosto regioun.Dono Homet counsacrè sa tèsi de dóu-tourat à Miquéu Serre (1983, publicadovers Edisud) e participè en noumbre demanifestacioun sus la pinturo prouvença-lo: La pinturo en Prouvènço au siècleXVII (palais Longchamp, 1978), La pintu-ro de lengo d'O, 1700-1735 (estùdi susM. Serre et P. Parrocel 1984), etc.Em' un pau mai d'un centenau de pinturoe dessin serva en Prouvènço, qu'un qua-rantenau se trobon dins lis museon de z-Ais, Marsiho, Mount-Pelié e Touloun,Miquéu Serre, aquéu catalan d'óurigino,es un di pintre li miés representa e li mairepresentatiéu de la pinturo prouvençalobaroco de la fin dóu siècle XVII e de ladebuto dóu siècle XVIII. Pivelè sèmpre lacritico e li viajaire.Dono Homet situè l'artisto que fuguè aujougnènt di dous siècle, lou pintre lou maien visto de Marsiho. Sa voio, la drudessode sa culturo internaciounalo (espagnolo,italiano, parisenco e nourdico), soun sènsdóu coumerce permeteguèron à MiquéuSerre de respondre en tóuti li coumandoque ié pourgissien e de satisfaire li prati-co li mai diverso: coumunauta religiouso,counfrarié, paròqui, aristoucracìo civilo emilitàri, grando bourgesié d'afaire, tantcoume lou pichot pople, mai que noum-brous dins lou grand port mieterran. Saprouducioun tout au cop religiouso,mitoulougico, represènto tambèn deretra, d'es-vòto o de sceno d'atualita.Citaren demié li mai couneigudo e que lipoudèn vèire eisa:

-sa proumiero obro, lou Martire de Sant-Pèire de Verono, au Palais Longchamp, - La Madaleno enlevado pèr lis ange(1680) e repintado au siècle XIX, augrand autar de la Glèiso di Chastrous deMarsiho,- L'Ascencioun, dins la glèiso dis Acoulo,- dous ensèn mounasti dins la basilico deSant-Meissemin e i Grand Carme de Mar-siho,- La fugido en Egito dins la glèiso Sant-Ferriòu d eMarsiho,- Repas encò de Simoun dins la glèiso dela Madaleno de z-Ais,- Uno Vierge en preguiero dins l'ataié deNazaret dins l'Abadié Sant-Vitour de Mar-siho,- Faudrié encaro cita li retrat di cap d'es-cadre di galèro, interessant tant pèr liretra que pèr li coustume e li 14 telo pin-tado pèr li Capucin de Marsiho, vuei dinsli reservo dóu museon Longchamp…Temouin atiéu e esmougu dóu traumatis-me de la pesto de 1720 (èro alor cou-messàri de soun quartié Sant-Ferriòu),tirè de soun esperiènci doulourouso li trescap d'obro de la pesto, testimòni quevous boulouverson, e rèston sènso pariédins la pinturo euroupenco d'aquéu tèms.- La pesto de 1720 au museon Long-champ de Marsiho que mostro loucousBelsunce quouro èro encaro lou "bèlendré d'Europo" emé soun architèituro dePuget e la vido soucialo e quoutidiano detóuti li classo de la poupulacioun.- La pesto de 1720 davans la Coumuno - La pesto de 1720 à la Tourreto (museonde Mount-pelié) que mostro lou ChivaliéRoze e l aVièio Major emé soun pourtaubaroque…

Un mié-siècle après Pèire Puget, MichelSerre pourgis en Prouvènço aquelo “sève généreuse, ce génie de feu ” quen'en parlo Mariette, e ajudo faire de Mar-siho un fougau baroque óuriginau.

P.B.

Lou pintre de la pesto de Marsiho

La Tour magno de Nime