BAN PA KÒRSOU, AWOR!

21
NOS DEMOKRASIA NOS OUTONOMIA NOS BIENESTAR PROPOSISHONNAN PA REKOBRA I AMPLIA UN CHENS NOBO PA KÒRSOU: Programa di Akshon di Partido PAR pa elekshon di Parlamento di Kòrsou di dia 19 di òktober 2012. BAN PA KÒRSOU, AWOR! PROGRAMA DI AKSHON DI PARTIDO PAR 2012-2016

Transcript of BAN PA KÒRSOU, AWOR!

NOS DEMOKRASIA

NOS OUTONOMIA

NOS BIENESTAR

PROPOSISHONNAN PA REKOBRA I AMPLIA

UNCHENS

NOBO

PA KÒRSOU:

Programa di Akshon di Partido PARpa elekshon di Parlamento di Kòrsoudi dia 19 di òktober 2012.

BAN PA KÒRSOU, AWOR!

PROGRAMA DI AKSHON DI PARTIDO PAR 2012-2016

1. Introdukshon - Kòrsou meresé un komienso nobo.

2. Kòrsou demokrátiko sin diktadura.

3. Kòrsou sigur: siguridat i igualdat pa kada siudadano.

4. Kòrsou ku oportunidat di trabou pa un i tur.

5. Kòrsou solidario i sosial.

6. Kòrsou ku enseñansa i formashon pa un i tur.

7. Kòrsou salú ku atenshon pa medio ambiente i naturalesa.

8. Kòrsouinovativo,efisienteipagabelribaterenodienergia.

9. Kòrsou ku un infrastruktura adekuá.

10. Kòrsoukusuoutonomiafinansierorekobrá.

11. Kòrsou konektá ku mundu.

12. Kòrsou ku bon gobernashon.

Kontenido.

1. Introdukshon - Kòrsou meresé un komienso nobo

Espektativanan pa un Kòrsou nobo tabata haltu i riba 10 di òktober 2010 a baha e bandera di Antia Hulandes i a subi e bandera di Kòrsou, e biaha aki komo pais outónomo den Reino Hulandes. Futuro tabata mustra briante, pasobra Kòrsou a kuminsá ku un bon relashon ku demas part-nernan den Reino, nos outonomia a keda sigurá i ku un situashon finansiero sano. E situashon finansiero sano a nifiká ku Kòrsou a kuminsá ku un debe pagabel denter di normanan finansiero internashonal.Sinembargo, e promé gobièrnu di Kòrsou a resultá un desepshon i a hiba Kòrsou pa un estado di krísis. El a karakterisá su mes pa gober-nantenan ku:• Ta malinformá pueblo konsientemente sin • miserikòrdia;• Ta kometé i sostené korupshon;• Ta malgastá plaka na gran eskala;• Ta hasi maluso di poder i di reglanan.

Esta un gobernashon erátiko, koruptivo, mentiroso i diktatorial ku a trese komo resultado: • Den algun luna posishon finansiero di Kòrsou a dete-

riorá ;• Ekonomia a stanka; • Kriminalidat a trese inseguridat serka poblashon; • Enseñansa ta mal bruá; • Salubridat, deporte i kultura a drenta un estado di

krísis;• Suministro di awa i koriente ta na peliger serio;• Nos aeropuerto a haña un rating internashonal hopi

abou • Áreanan importante di siguridat i gobernashon di pais

a kai bou di kuratela di Reino Ulandes;• Nos bon nòmber den eksterior a sufri hopi daño.

Ademas relashonnan den nos komunidat i relashonnan den Reino a daña pa motibu di brutalidat verbal, intimidashon verbal i físiko kontra siudadanonan i

akusashonnan infundá di parti di integrantenan di koalis-hon. Ta reina un kultura di miedu. Ta eksisti un tendensia den e Gobiernu pa buska konfrontashon ku tur partner den Reino. E situashon aktual ta unu ku Kòrsou no mere-sé. Kòrsou meresé mihó i p’esei PAR ta pidi bo sosten dia 19 òktober benidero pa pone Kòrsou bèk riba pia. Un promé paso ku PAR na kabes di gobernashon lo tuma ta pa tuma tur paso nesesario pa trese ekilibrio di presupues-to, ku otro palabra balansá nos entrada y gastunan. Den e kuadro aki PAR lo inventarisá desishonnan ku e gobièrnu aktual a tuma den tur área di gobernashon, evaluá nan efekto i kaminda ta nesesario tuma paso korektivo.

PAR na kabes di gobernashon lo hasi tur lo posibel pa:• Trese speransa i konfiansa bèk dor di drecha nos situ-

ashon ekonómiko i finansiero ku un karakter duradero, di tal forma ku gobièrnu ta haña espasio atrobe pa im-bertí den bienestar di komunidat den tur área di gober-nashon. Enfasis lo ser pone riba sostene tur proyecto di sektor priva ku ta kontene aktividat ekonómiko ku ta generá entrada nobo di divisas y oportunidat di empleo nobo. Pa duna kontenido na esaki, lanta un plataforma nashonal di rekuperashon ku ta konsehá gobièrnu tokante solushonnan pa jump-start e ekono-mia di Kòrsou atrobe.

• Intensifiká e lucha pa mehorá sirkunstanshanan di bida i pa kombatí pobresa, subi kalidat di enseñansa i promové un sentido di siguridat tur kaminda den nos pais.

• Instituí un plataforma nashonal di rekuperashon ku partisipashon di tur partner i sektor relevante pa konkretamente traha un plan di mas aña pa desaroyo di Pais.

• Gobernashon bira atrobe pa un i tur. Esta gober-nashon ku ta trata tur hende na un manera igual sin hasi distinshon di rasa, kreensia, preferensha polítiko, koló i orígen. E gobernashon di PAR lo brinda opor-

tunidatnan igual pa tur siudadano i lo ta den diálogo konstruktivo i kontinuo ku tur grupo sosial. Esaki kompañá pa desaprobashon fuerte di diskriminashon, menasa i akusashonnan sin base. Gobernashon di PAR lo debolbé na nos profeshonalnan den tur ramo e rèspèt ku nan meresé.

• Pone Kòrsou bèk riba e kaminda di outonomia i eman-sipashon, ku esfuersonan koordiná pa fortifiká estado di tur área di gobernashon. Esaki na promé lugá ku bon uso di nos propio hendenan i kaminda esei ta nesesario den koperashon estrecho ku otro paisnan den Reino.

• Saka máksimo probecho di e relashon ku Hulanda pa trese benefisio pa Kòrsou den e área sosio-ekonómiko i otro áreanan di gobernashon.

• Introdusí legislashon apropiá pa kombatí korupshon i soborno di parti di gobernantenan, miembronan di parlamentu, empleadonan públiko i dirigentenan di kompanianan i fundashonnan di gobièrnu i pone nan responsabel pa debolbé e fondonan públiko ku a base di mal maneho òf korupshon di nan parti a bai pèrdí.

Nos ta komprometé nos mes pa, ku bo sosten, duna Kòrsou un chèns nobo. Ban awor duna kontenido ber-dadero i positivo na Pais Kòrsou pa bolbe hasi nos isla un pais modelo den Caribe! Ban uni forsa i hasi di Kòrsou un komunidat próspero i demokrátiko kaminda suidadanonan ta traha duru pa bai dilanti i biba na pas i den harmonia ku otro. Ban pone Kòrsou bèk riba pia! Ban pa Kòrsou, awor!

Kòrsou, Sèptèmber 2012.

2. Kòrsou demokrátiko sin diktadura.

No ta tur biaha diktadura ta establesé pa medio di gòlpi di estado òf guera sivil. Un diktador òf un grupo diktatorial por yega na poder tambe pa medio di elekshonnan demokrá-tiko. Pero, despues di yega na poder gradualmente ta eliminá tur instansianan demokrátiko òf ta silensiá nan. Otro forma ta di pone e hendenan ku e diktador sa sigur ku ta sigui su òrdunan den posishonnan klave di moda ku e institutonan aki ta baila segun e kansion di e diktador(nan).

Na Oropa, Afrika i Latino Amérika régimennan fasista dik-tatorial a okashoná hopi morto i sufrimentu. Fasismo ta un forma di komportashon polítiko, karakterisá pa un preku-pashon opsesivo ku nashonalismo i un supuesto humi-ashon i viktimisashon den pasado, ku ke kompensá esaki ku propagashon di limpiesa ètniko i kultural di komunidat. Fasismo ta promové violensha polítiko pa generá unidat nashonal. E ta usa terminologia sosialista, pa skonde su karakter esensialmente derechista. Den práktika general-mente partidonan sektarista di nashonalistanan militante, ta traha den kooperashon instabil pero efektivo ku élitenan tradishonal pa remplasá strukturanan demokrátiko ku vio-lensha i intimidashon, sin limitashonnan hurídiko òf étiko. Hopi bia nan tin lasonan ku kriminalidat. E meta ta pa logra poder apsoluto.

Último tempu tin indikashonnan fuerte di síntomanan klásiko di komportashon diktatorial i fasista den nos reali-dat polítiko. Esta (por ehèmpel):Menasa i intimidashon di tur hende ku tin opinion ku no ta na agrado di MFK, PS i MAN;• Maluso di frustrashon i kompleho di inferioridat di

sierto gruponan pa lanta odio kontra Hulanda. Asina ta krea un enemigu eksterno komun ku mester fungi komo faktor pa haña poder apsoluto na Kòrsou;

• Ministernan ku ta hasi loke nan ta haña ta bon sin duna partisipashon na gruponan sosial i na sindika tonan;

• Promoshon di supremasia rasial di un grupo ètniko i diabolisashon di otro grupo ètniko;

• Violensha verbal i aktuashon violento kontra grupo ètniko;

• Distorshon di historia pa lanta sintimentu di odio;

• Menospresio di hende muhé;

• Tuma gara di organisashon atministrativo di gobièrnu i instansianan demokrátiko (VDC, Kranshi, Aqualectra, CPA, Curoil, Banko Sentral, Ministerio Públiko, Korte di Hustisia, Sedreko, Sindikato);

• Kita profeshonalnan for di posishonnan klave pa remplasá nan ku enkargado propio;

• Difamashon di intelektualnan ku a studia den eksterior (e asina yamá ‘Jet Set Pretu’);

• Propaganda i indoktrinashon tur afó via medionan di komunikashon pa distorshoná realidat;

• Intentonan pa haña dominio riba enseñansa;

• Aktuashon anti-demokrátiko pa sera boka di oposishon den parlamento (baha punto for di agènda i keda sin yama reunion públiko).

E desaroyo aki ta trese peliger pa siguridat i ekspreshon liber di suidadanonan. Ademas e ta buta ku kompanianan ta wak dos, tres biaha promé di hasi invershon den Kòrsou. Konsekuentemente ekonomia lo bai atras, kuponan di trabou ta bai pèrdí i al final ta e hòmber i muhé chikí lo ta e víktima. Esnan ku algu di moda lo kue nan bulto i bai biba otro kaminda.

P’esei pa bienestar di nos yunan i nos ñetunan mester bringa ku tur forsa pa kombatí fasismo i mantené un

sistema demokrátiko/polítiko stabil, konfiabel i ku lasonan estrecho ku partnernan den Reino i mundu.

Prioridat di gobernashon di PAR ta pa hasi esaki ku tur medio demokrátiko disponibel. Algun akshon konkreto:

• Fortifiká nos institutonan demokrátiko. Entre otro mester introdusí legislashon ku ta rigi funshonamentu di parlamentu, komportashon di miembronan di parlamentu i ku ta pone maluso di poder polítiko kastigabel.

• Implementá e lei di finansiamentu di partidonan polítiko i kaminda ta nesesario ahustá e lei aki pa kumpli ku e realidat aktual.

• Hasi un esfuerso mayor pa konsientisá nos pueblo di e peliger di diktadura/fasismo ku ta menasa bienestar di Kòrsou i futuro generashonnan.

• Promové i eduká komunidat riba e aspektonan di libertat, demokrasia i derechinan básiko di kada hende, pa asina nos hendenan komprondé kon importante e aspektonan aki ta pa balorá, kuida i defendé.

• Propagá i bringa pa Kòrsou ta un komunidat fuerte i pluralista, ku libertat di ekspreshon i asosiashon.

• Evaluashon di kandidatonan ministerial promé i despues di nan asignatura.

• Sòru pa evaluashon internashonal di e nivel di korupshon den nos pais tuma lugá periódikamente.

Pueblo di Kòrsou tin derechi riba bon gobernashon. Esaki ta enserá un maneho kompetente di e rekursonan i asuntunan di pais na un manera habrí, transparente, responsabel i hustu ku ta kumpli ku nesesidatnan i libertatnan básiko di e siudadano.

3. KÒRSOU SIGUR: SIGURIDAT I IGUALDAT PA KADA SIUDADANO

PAR su punto di salida ta: “Hustisia t’ei p’ami, p’abo i pa nos tur!” Esaki ta enserá ku mester mantené un separashon estrikto entre gobièrnu i hustisia. Mester evitá pa gobièrnu mete den trabou di ministerio públiko i korte di hustisia. Den e kuadro aki ta importante pa nos servisio di siguridat por funshoná atrobe na un manera konfiabel i profeshonal pa asina kombatí posibel lasonan di polítikonan i mandatarionan ku krímen lokal i internashonal. Tambe mester pone prioridat bèk na protekshon di siudadanonan kontra kriminalidat, prinsipalmente pa loke ta trata krímen ku violensia. Den e kuadro aki mester traha riba funshonamentu efisiente i efektivo di kuerpo polisial. Esaki tantu den sentido preventivo komo den sentido represivo.Un otro prioridat mester ta un maneho pa guia i sostené mayornan i hóbennan ku ta kore peliger pa kai den kriminalidat òf ya a kometé aktonan kastigabel.

Mester promové funshonamentu optimal di e aparato hudisial ku un forma di interakshon direkto entre instanshanan lokal i di Reino, pa asina kombiná teknologia i konosementu. Den e kuadro aki nos ta boga pa lanta un “Criminal Intelligence Group” pa kombatí efektivamente entrada di krímen organisá internashonal den nos pais i tambe importashon di arma ilegal. PAR lo hasi un esfuerso máksimo pa kontrarestá e subida drástiko di kriminalidat i manda un señal kla pa malechornan ku nan mester respetá outoridat.

PAR den e próksimo gobernashon lo enfoká riba entre otro:• Introdukshon di legislashon mas severo pa kombatí

“instigashon (opruiing), insitashon (smaad), difamashon (laster)”.

• Efektuashon di un Plan Nashonal pa siguridat den bario.

• Imbershon den teknologia di siguridat, entre otro pa pone kámaranan di vigilansha na sitionan stratégiko.

• Studia e posibilidat pa subida di kastigunan mínimo pa atrakonan violento i krímen en general..

• Introdukshon di legislashon i un maneho pa yudansa na víktimanan.

• Mas kooperashon entre VDC, RST i polis.

• Intensivá kòntròl duanero den haf di kònteiner i hafnan pa yatenan i barkunan chikitu.

• Diseño di un maneho di imigrashon ku ta protehá labor lokal sin perhudiká desaroyo di ekonomia.

• Diseñá un plan nobo pa eliminá armanan ilegal na Korsou.

• Fortifikashon di institutonan pa guia i resosialisá hubentut manera Internatnan, Voogdijraad, Reclassering, GOG, Gezinsvoogdij, Centraal Meldpunt den Voogdijraad, polis di bario ku ta dediká solamente na e hóben den bario.

• Introdukshon di programanan intensivo di resosialisashon den prison.

• Amplia e frekuensha di kontròl di tráfiko i otro kòntròlnan.

• Pone fondo disponibel pa drecha wardanan di

polis ku mester di mantenshon y ubiká personal na esakinan.

• Huntu ku OM introdusí un sistema di “snelrecht” pa delitonan chikitu. Esaki lo yuda e persona pa pensa dos bia promé ku e kometé un delito pasobra lo apliká e kastigu unbes.

• Fondo di kriminalidat mester sirbi pa finansiá imbershon den teknologia di siguridat i si tin sufisiente fondo tambe pa invershonnan den prison.

4. KÒRSOU KU OPORTUNIDAT DI

TRABOU PA UN I TUR.

Nos vishon pa e sektor ekonómiko ta pa krea un ekonomia sólido, kompetitivo i kresiente, na servisio di bienestar general, ku ta generá entrada pa un i tur i ta duna servisionan di balor agregá haltu. Un desaroyo ekonómiko duradero ta nesesario pa hende tin oportunidat pa kria nan mes i nan famia na un manera digno i pa Gobièrnu haña e entradanan i divisanan nesesario pa kumpli ku nesesidatnan di komunidat. Enfasis lo bai riba stimulá e sektornan ku ta generá divisas pa nos pais. Enfoke mester ta riba lo siguiente:

1. Fasilitá sektor privá pa inbertí den aktividat ekonómiko nobo ku ta generá entrada di divisas y oportunidat di empleo;

2. Mester atendé e reto di 2019 ora ku kontrakt di Isla lo vense, i kambionan fiskal den akuerdonan di pasado pa e sektor finansiero internashonal lo drenta na vigor;

3. Redusí gastunan públiko riba nos presupuesto.

Ta bisto ku e úniko manera pa bolbe krea kresementu ekonómiko, ta pa restablesé konfiansa den un liderazgo sano i positivo di Gobièrnu i Parlamento. Esaki por sosodé solamente ku un bon relashon ku partnernan stratégiko paden i pafó di Reino, ku enfoke riba benefishinan mutuo.

Pa logra esaki, ta krusial pa krea un ambiente di kooperashon i partisipashon interno ku un diálogo kontinuo i intensivo ku partnernan sosial pa yega na responsabilidat kompartí pa nos desaroyo ekonómiko

i sosial. Mester traha un plan nashonal ekonómiko stratégiko ku integrashon di obhetivonan sosial i medio ambiental.

Buska huntu ku paisnan den reino tur posibilidat pa huntu bira un hub pa Suramérika, e pais ku e kresementu ekonómiko mas grandi den e próksimo desenia. Pues mester krea un koredó ekonómiko entre Hulanda (Europa) i Kòrsou (i nos hermana pais i islanan) ku ta fasilitá komersio i invershonnan. Aki por pensa entre otro riba servisionan finansiero, logístiko, médiko i di konosementu. Pa efektuá esaki mester lanta huntu ku nos partnernan den Reino un instituto ku ta dediká su mes na merkadeo di e koredó ekonómiko aki pa Latino Amérika, hasi investigashon , lobby pa i negoshá relashonnan ekonómiko fuerte ku paisnan Latino Amerikano, desaroyá produktonan ekonómiko atraktivo (product development) i konsehá gobièrnunan di paisnan den Reino kon pa mehorá e koredó. E instituto aki mester ser supervisá i manehá pa ekspertonan di sektor priva i públiko di e paisnan den Reino.

Krea plataformanan bipartit (manera CTB i CIFC) pa tur sektor ekonómiko importante den nos pais, manera e sektor logístiko.

Algun punto di akshon:• A korto plaso bolbe instituí un diálogo nashonal ku

partnernan soshal-ekonómiko.

• Traha strukturalmente pa atendé ku e problema riba balansa di pago pa stimulá e sektornan di ekonomia ku ta generá divisa pa Kòrsou.

• Introdusí un organisashon di planifikashon sosio-ekonómiko (Sociaal Economisch Planbureau).

• Introdusí kambionan den leinan ekonómiko, di impuesto, di importashon i bini ku regulashon pa stimulá imbershon lokal i internashonal.

• Instituí un plataforma Kòrsou-Hulanda den kooperashon ku sektor privá, pa hasi uso di e balor agregá di Reino pa stimulá kresementu ekonómiko.

• Bin ku un maneho energétiko responsabel, ku ta sigurá ku energia pa kompanianan i bibiendanan ta keda disponibel pa un preis pagabel.

• Sigui stimulá inovashonnan den empresanan den nos komunidat.

• Sigui stimulá organisashon di empresa chikí.

• Perkurá pa e sektor turístiko por disponé di fondo nesesario pa hasi promoshon den su merkadonan eksterior.

• Duna atenshon profeshonal na desaroyo di

agrikultura ku mihó rekursonan (material di plug, simia, drecha dam, marshe) i yuda kombatí ladronisia i destrukshon di propiedat. Stimulá hortikultura. Promové aplikashon di teknologia moderno den e ramo aki, p’asina solushoná e kontrariedatnan di naturalesa, manera skarsedat di awa, demasiado bientu, daño kousá pa bestia i insekto.

• Empoderá e órgano di kòntròl laboral pa sigurá kondishonnan laboral hustu.

• Un punto ku mester di atenshon ta un solushon pa mamanan ku ta obligá na traha djadumingu den supermerkadonan i no por atendé ku nan famia manera mester ta.

• Garantisá ku posibel rikesa natural den fondo di laman rondó di Kòrsou (teritorio ekonómiko ekstendé) òf den supsuela di Kòrsou, keda propiedat di henter pueblo di Kòrsou. E rikesanan, generá atrabes di eksplotashon di nos rekursonan natural, mester keda imbertí den desaroyo soshal-ekonómiko di Kòrsou i

su hendenan.

• Vigilá pa ningun grupo ekonómiko òf polítiko no hasi doño di e rikesanan aki pa su propio enrikesimentu. Garantisa ku parlamento ta aproba pèrmitnan pa haña e derecho pa hasi eksplorashon i despues eksplotashon solamente bou di reglanan estrikto di transparensha i di bon gobernashon.

• Eksplorashon di e rikesanan natural den fondo di laman i den supsuela por sosodé solamente bou di eksigensianan estrikto, pa limitá mas tantu posibel riesgonan pa naturalesa i medio ambiente den laman i na tera.

5. KÒRSOU SOLIDARIO I SOSIAL.

PAR ta boga pa un Kòrsou sosial kamindaorganisashonnan di gobièrnu, sektor privá, sektor no komersial i sektor kultural ta traha huntu pa solushoná e krísis aktual den diálogo kontinuo pa logra un komunidat di pas, igualdat i harmonia. Manera a stipulá den Inisiativa Sosial Ekonómiko (SEI), e punto di salida mester ta fortifikashon di bario pa ei buska solushon pa problemanan di kriminalidat, desempleo, violensha, adikshon, dropout i embaraso hubenil.

Prioridat den e ramo sosial mester ta pa atendé e problemátika di penshun i seguro básiko na un manera rápido pero responsabel. Tambe a korto plaso mester traha riba redukshon di pobresa general i desempleo, kompaña ku desaroyo personal,intelektual i ku dignidat. E maneho pa logra esaki mester ta basá riba sinku punto di enfoke: • Maneho di Empleo; • Maneho di persona ku desabilidat; • Maneho di hubentut; • Maneho di grandinan i • Bida den bario.

Algun punto di akshon:• Introdukshon di un lei pa kombatimentu integral di

pobresa huntu ku un plan integral pa su ehekushon i un struktura pa vigilá su ehekushon. Introdukshon di kursonan obligatorio pa tur desempleado ku ta kobra ònderstant, den ramonan ku mester di trahadó. Por ehèmpel turismo i fishinan tékniko básiko. Lèsnan di idiomanan Ingles, Hulandes i Papiamentu ta bira un parti klave di e kursonan. E meta no ta solamente pa prepará pa merkado laboral, pero tambe pa krea un pueblo ku ta kere den adelanto pa medio di trabou, ku ta orguyoso di su pais, tin empatia ku otro hende, ta asertivo, por atendé ku konflikto i por atendé ku diferenshanan.

• Duna kontenido atrobe na formashon sosial obligatorio pa hubentut.

• Un mihó koordinashon di vakaturanan i hende lokal sin trabou. Laga servisio di labor fasilitá un instansha mediador pa kordina esaki, ku ta haña alabes informashon direkto di servisio di imigrashon pa haña sa pa kua kuponan ta buska hende.

• Formulá un maneho di imigrashon ku ta kla tantu pa esun ku ta hasi e petishon , komo esun ku ta prosesá e petishon. Vigilá pa imigrashon ta kompletá e nesesidatnan di nos ekonomia , sin stroba entrada di trahadónan lokal riba merkado laboral. Bini un sistema efektivo i na drechi pa komuniká ku e persona ku ta hasi e petishon. Ekipá e departamento di imigrashon ku tur hèrmènt nesesario pa funshoná na un manera efektivo i segun leinan vigente, i ku rèspèt pa esun ku ta hasi e petishon.

• Studia si por subi ònderstant pa esnan ku no por traha i sueldo mínimo na un nivel akseptabel di sobrebibensia. Ehekutá un reforma di fondonan di penshun ku ta inkluí un oumento gradual di edat di penshun na 65 aña. Naturalmente mester inkluí un

periodo di transishon rasonabel.

• Introdusí un lei general obligatorio pa kompanianan ku ta garantisá un penshun pa nan trahadónan i asina evitá ku trahadónan ta kai solamente riba e penshun AOV ora nan baha ku penshun.Na e momentonan aki hopi trahadó , ku a traha hopi aña pa un kompania ta kai den pobresa ora nan baha ku penshun.

• Krea kondishon pa Fundashon Kas Popular por kumpli ku su tarea pa traha kas di pueblo i tambe duna sosten na esunnan di klase medio pa yega na nan mes kas. FKP mester konstruí kas di pueblo i fasilitá kas di media klase, pa eliminá e lista di espera largu.

• Solushoná e debe di gobièrnu na FKP i atendé eventual pago ku FKP mester risibi pa por hasi su trabou.

• Den kooperashon ku Reda Sosial, mester traha den barionan riba drechamentu i trahamentu di kas, buska trabou pa esnan ku ta desempleá, sòru pa formashon, rekreashon i edukashon di e habitantenan. Mester sostené famianan i sòru pa tur hende sinti nan protehá. Durante e trayekto aki, poulatinamente lo ekstendé e proyekto aki na un manera integral i duradero pa otro barionan di Kòrsou.

• Puntonan di atenshon ta kombatimentu di embaraso hubenil, introdukshon di kursonan obligatorio pa mayornan tiner, sosten pa edukashon di mayornan, sufisiente supsidio pa formashon pre-eskolar 0-4 aña pa mayornan di ménos rekurso.

• Sigui traha pa kumpli ku e metanan di milenio di nashonnan uni ku ta buska pa eradika pobresa na mundu

• Kuido ambulante i bibienda protehá pa personanan ku desabilidat, kòntròl riba kalidat di kasnan di kuido di hende grandi i sosten di organisashonnan di grandi den bario, i tambe programanan pa empoderá hubentut manera youth television i konseho hubenil.

• Perkurá pa nos kumpli ku metanan rekonosé mundialmente manera e metanan di milenio ku ta trata entre otro kombatimentu di pobresa i prevenshon di embaraso hubenil.

6. KÒRSOU KU ENSEÑANSA I FORMASHON PA UN I TUR.

Na un manera hopi bruha i desorganisá, e gobièrnu aktual a destruí e struktura eksistente ku tabata sostené partisipashon di yunan di mayornan di ménos rekurso den enseñansa. Esaki a kousa hopi problema pa mayornan i direktivanan di skol. Nos prioridat ta pa pone e struktura aki bèk na un manera ku atrobe enseñansa ta aksesibel pa tur mucha di tur klase sosial, teniendo kuenta ku e diferente tiponan di supsidio ku mayornan di ménos rekurso tabata haña i ku awor a kai afó. Den e kuadro akí mester revisá i adaptá tambe e sistema di kompensashon di gastunan di estudio. Atenshon pa organisashon i kalidat di enseñansa ta keda nesesario. Un punto ku meresé evaluashon profundo ta kon por duna mas atenshon na siñansa di fishi komo base pa empleo i un mihó balanse riba merkado laboral. Tambe mester prepará introdukshon di material digital den enseñansa pa poulatinamente remplasá e nesesidat di buki i otro medio di papel. Huntu ku esaki mester remplasá e énfasis aktual riba siña for di kabes, ku siñamentu di e abilidat pa buska, evaluá i kombiná informashon. Pa por desaroyá skol komo sentro di formashon moderno mester finansiá mas kòmpiuter i kapasidat mas rápido di Internet. Mester traha un plan di

maneho pa introdusí “Open Source” den kòmpiuternan di skol i asina aliviá enseñansa di e kontribushonnan karu pa programanan komersial. Invershon den preparashon i rekapasitashon kontinuo di maestronan i den un rekompensa apropiá pa nan trabou ta nesesario.

Deporte rekreativo i kompetitivo mester bolbe haña e atenshon, supsidio i rekursonan ku promé ku e gobièrnu aktual e tabata gosa di dje. Meskos ta konta pa institutonan i organisashonnan kultural.

Algun punto di akshon:• Implementá un plan pa subi siguridat na skolnan

tantu durante di dia komo fuera di oranan di skol. Un posibilidat pa esaki ta pa introdusí un ‘concierge’ ku ta biba riba tereno di skol i tambe pa usa edifisionan di skol pa aktividatnan sosial di bario despues di oranan di skol. Tambe introdusí un maneho struktural di kontròl preventivo paden i pafó di skol.

• Aselerá e programa pa mantenshon di edifisio di skol.

• Stimulá empresanan via insentivonan fiskal pa adoptá un of mas skol i imbertí den nan desaroyo teknológiko i tambe den nan siguridat.

• Finalisá i optimalisá e 8 áreanan di enseñansa di Fundeshi.

• Krea e kondishonnan pa alumnonan por prepará nan mes mihó pa skolnan avansá, entre otro ku kambionan den e maneho di prueba final i inkorporashon di pruebanan di aritmétika.

• Fortifiká e maneho pa promové estudio den region.

• Introdusí estudionan pa fishinan nesesario manera di kosturero, pipefitter, lasdó, trabou di mètsla, pegadó di mosaiko, ferfdó, etc.Den e kuadro aki mester tuma

desishon pa loke ta trata futuro di Feffik. Instituí un organisashon nobo ku ta kordiná e nesesidatnan di merkado laboral ku e nivel i kalidat di enseñansa ku ta keda ofresé na e hóbennan.

• Maksimalisashon di aporte di mayor den enseñansa. Regla pa lei partisipashon di mayor den maneho di skol.

• Stipulá un montante máksimo ku skolnan avansá por kobra na kontribushon di mayor.

• Introdusí dedukshon di kontribushon máksimo di mayor for di impuesto.

• Promové kresementu di universidat. Kaba e trayekto di akreditashon ku ta andando. Promové pa Universidat bira un sentro regional di edukashon pa asina akapará studiante ku ta aportá finansieramente na e gastunan di universidat.

• Promové Ingles komo idioma di instrukshon na Universidat pa internashonalisa nos universidat.

• Introdusí sistema pa premia studiante ku ta kaba nan estudio na UNA den 4 aña. Pasobra esei lo spar gastu di supsidio di gobiernu, pa por uza e plaka aki pa mehorashon di enseñansa universitario.

• Restablesé e kátedra di UNESCO pa Small Island States na Universidat di manera ku por konektá universidat ku e logo di UNESCO.

• Intensivá relashonnan di UNA ku universidatnan den region manera University of West Indies (UWI), Sürnam i tambe universidatnan na Aruba, Sint Maarten Ulanda i Merka.

• Krea oportunidatnan pa penshonadonan tambe por studia na universidat.

• Someté institutonan di edukashon privá na regulashonnan i kòntròl estrikto di gobièrnu.

• Diseño di un plan stratégiko di mas aña pa mehorá infrastruktura deportivo di Kòrsou

• Introdusí e loto pa deporte pa asina usa e medionan ku esaki ta generá pa promové mas proyekto di deporte pa hóben.

• Trata deporte komo un komponente prioritario den e maneho di hubentut.

• Subi e kantidat di ora ku hóbennan mester dediká pa siman na edukashon físiko, inkluyendo deporte, higiena, kome i bebe salú i move salú.

• Introdusí den e kuríkulo di tur skol na Kòrsou, kursonan spesífiko riba sivismo, filosofia, nos kultura, komportashon i desaroyo humano i struktura estatal.

• Sostené organisashonnan deportivo pa nan organisá kursonan pa lidernan i otro dirigentenan deportivo pa asina subi nivel di deporte.

• Mihó sosten di federashonnan deportivo pa nan por organisá nan kampeonato nashonal na un manera responsabel i prepará nan atletanan mihó pa kompetí internashonalmente.

• Promové un maneho kultural ku ta integrá prinsipionan di diversidat kultural i ta aportá na harmonia sosial-kultural.

• Fortifiká Kas di Kultura i pone e organisashon interno riba un base profeshonal.

7. KÒRSOU SALÚ KU UN BON MEDIO AMBIENTE.

Akseso na kuido médiko di kalidat i un medio ambiente sano i salú ta un derechi di tur hende. .PAR ta kombensí ku e úniko manera pa yega na un konsenso kargá pa dominá gastunan di salubridat, ta un diálogo nashonal kon garantisá un kuido di salú di kalidat haltu, pagabel i sostenibel.

Prioridat mester bai na prevenshon di malesa entre otro pa medio di kampañanan di informashon pa asina stimulá pa biba i kome salú i move mas (deporte, kanamentu), pa henter poblashon. Banda di esei mester yega na un plan di emergensha pa sigurá finansiamentu di gastunan di kuido di salú pa e periodo 2012-2016. E plan aki mester keda kumbiní ku tur instansha i grupo di interes, pa asina garantisá un aseptashon general. E plan mester enserá a lo ménos akuerdonan riba komposishon di e pakete básiko di seguro, struktura di ehekushon, kondishonnan hurídiko, repartishon di merkado i e manera mas adekuá pa sanea debenan ku tin.

Alabes mester sigurá kalidat di kuido di salú, pa medio di leinan i un bon sistema di inspekshon i supervishon,.Echo ta ku mester bini un hospital nobo kufinansieramente nos por mantené i di un nivel mas haltu posibel. Por logra esaki entre otro ku kreashon di un instituto médiko integrá, ku apesar di kuido regular ta brinda tambe formashon médiko i servisio komersial den diferente área ku ta akapará turista médiko.Esaki lo redusí e gastunan di kuido pa komunidat.

Tambe mester bini un seguro obligatorio pa tur hende, ku un pakete básiko di kuido di salú ku ta igual pa tur hende, irespekto di e seguro di e pashènt;Un otro prioridat ta pa bini ku un maneho responsabel di presupuesto di remedi, basá mas tantu posibel riba remedinan genériko. Tambe mester hasi esfuerso pa Kòrsou por kai den grupo di paisnan ku ta bin na remarke

pa preis di remedi redusí.

E área di kuido di salú ta eksigí un maneho profeshonal i serio. Base di esaki mester ta un sistema di budgetfinanciering pa henter kuido di salú di Kòrsou, ku ta derivá di un porsentahe di nos Produkto Interno Brutu (BBP). Den e sistema aki mester disidí riba introdukshon di macrobudgettering, resúmennan finansiero anual, presupuestonan fihá pa kompanianan i institutonan di seguro i presupuestonan pa dunadónan di kuido. Kuido di salú na Kòrsou por mehorá solamente si nos usa fondo disponibel na un manera efisiente, bon aloká i segun prioridatnan ku ta nos mes huntu mester pone.

Un faktor importante pa promoshon di salu públiko, ta e kalidat di medioambiente. Nos mester prevení mas tantu posibel mas polushon di airu i di nos ambiente i naturalesa i baha e nivel di polushon eksistente. Pa esaki mester apliká i reforsá lei i reglanan na un manera desidido i ku man duru.

Algun punto di akshon:• Huntu ku gruponan di interes, yega na un plan di

emergensia pa drecha situashon di bida i kuido pa hendenan ku un hèndikèp físiko òf mental. Drecha aksesibilidat di edifisionan públiko pa personanan desabilitá.

• Intensivá e aspekto prevenshon pa medio di informashon na medionan di komunikashon ku ta eduká e pueblo tokante malesanan króniko komun i formanan di evitá nan ku un estilo di bida salu.

• Promové sentronan di kuido repartí riba Kòrsou, kaminda di un forma integral, ta hasi posibel pa dòkter di kas, botikario, kuido den bario (wijkverpleging) i otro dunadónan di kuido ta traha huntu na bienestar di e pashènt 24 ora pa dia. Ku esaki e problema di kuido di dòkter di kas den oranan di anochi i den wikènt tambe por keda solushoná.

Asina tambe ta aliviá e Departamentu di Emergensha di hòspital, ku ta keda reservá solamente pa kasonan di emergensha real.

• Invershon den kuido preventivo ku programanan informativo tokante di biba salú i kombatimentu di peso eksesivo (obesitas).

• Mas atenshon den enseñansa pa prevenshon di uso di droga.

• Yega a korto plaso na un kuido dental básiko pa nos poblashon, ku atenshon speshal pa pashèntnan di ménos rekurso.

• Amplia i drecha kalidat di kuido na kasnan pa grandinan. Entre otro ku mas sosten na institutonan ku ta forma esnan ku ta traha den kuido di hende grandi. Mester perkurá pa normanan estrikto ku e kasnan mester kumpli kuné in un bon kòntròl i inspekshon.

• Den un diálogo nashonal yega na un konsenso kon ta garantisá un kuido di salú di un kalidat haltu i pagabel i garantisá pa medio di leinan kalidat di kuido i perkurá pa tin un bon sistema di inspekshon i supervishon.

• Kombatí i eliminá tur desperdisio i froude den nos sistema di finansiamentu di kuido i perkurá ku den futuro nos sa presis na kiko nos ta gasta nos medionan finansiero i ku esei ta sosodé na un manera responsabel i na benefisio di nos tur.

• Perkurá pa un kontròl rigoroso riba tur akto ilegal ku ta hasi daño na nos naturalesa, manera rosa tereno sin pèrmit, koba greis, tira shushi den mondi. Den e kuadro aki ta importante pa e Departamentu di Higiena Ambiental ta keda rekonstruí i reorganisá, pa asina e departamentu aki por ehersé su tareanan

di supervishon, inspekshon, i di salbaguardiá nos ambiente na un manera drechi. Ta importante pa adaptá e leinan eksistente, pa asina e Departamentu di Higiena Ambiental tin tur outoridat outónomo nesesario pa hasi nan trabou.

• Reforsá bahamentu di polushon di airu pabou di Isla/BOO, pa asina prevení polushon ku ta peligroso pa salú di e habitantenan, hóbennan ku ta bishitá skolnan den bisindario i pa e gruponan mas suak den komunidat, manera hende grandi i mucha i laga hasi ekspertonan un estudio profeshonal i profundo tokante futuro di refineria.

• Hasi un estudio di e posibilidat pa lanta un “waste to energy plant” kaminda ta usa shushi pa generá koriente i awa. Esaki lo yuda e kantidat di shushi pa dùmp na landfill i lo yuda evitá ku esaki ta yena .

• Strukturá e sistema di resiklahe di glas, papel, bleki i otro material pa redusí kantidat di shushi ku komunidat ta generá.

• Drecha e sistema di kloaka pa evitá shushamentu di laman i kontamináshon di playanan.

• Traha un plan nashonal pa kombatí plaganan invasor ku ta menasa nos flora i founa,

• Introdusí leinan ku ta mehorá kalidat di bida di animalnan riba nos isla.

8. KÒRSOU INOVATIVO I EFISIENTE RIBA TERENO DI ENERGIA.

PAR lo laga ekspertonan desaroyá un Plan Energétiko di mas aña ku lo kontene minimalmente un meskla bon balansá di diferente forma di energia (tradishonal/alternativo), ku mester sòru pa un suministro di energia

pagabel, duradero i ekológikamente sano pa henter komunidat di pais Kòrsou. Na mes momentu mester krea kondishonnan básiko pa un desaroyo sosio-ekonómiko duradero. Den e kuadro aki, lo sinkronisá maneho i strategianan empresarial di Refineria Isla di Kòrsou, BOO, Curoil i Aqualectra, mirando e diferenshanan di interes empresarial di kada unu.

Mirando kompleksidat i diversidat di e sektor energétiko, nos ta boga pa lanta un “Kámara di Energia”. E Kámara aki mester konsehá gobièrnu riba diferente aspekto enkuanto maneho energétiko, inkluso koordinashon di eksplorashon i posibel eksplotashon di nos rekursonan natural.

Ora ta fiha e maneho di energia mester tene kuenta ku e siguiente faktornan:• Adaptashon outomátiko di energia na preis di

kombustibel riba merkado internashonal, den man di un Órgano Regulatorio kompletamente independiente di gobièrnu. No ta aseptabel ku ta un servisio di gobièrnu mes ta enkargá ku esaki.

• Aplikashon mas tantu posibel di energia alternativo, manera bientu, solo, ‘cold deep sea water’, ‘biofuel’, ‘biogas’ etc. komo fuente di energia, pero na un manera responsabel ku ta garantisá suministro kontinuo.

• Konsientisá komunidat kon usa energia na un manera responsabel i ekonomiko. .

Algun punto di akshon:• Mester buska mas pronto posibel un solushon pa

e problema finansiero di Aqualectra pa e por bolbe funshoná na un manera efisiente i efikas i imbertí den renovashon. Perkurá pa baha e asina yamá “lekverlies”.

• Mester yega denter di 6 luna na un struktura di tarifa transparente, ku ta duna klaridat enkuanto komponentenan manera gastunan di produkshon,

gastunan di distribushon i gastunan di materia prima i finalmente e gastunan total pa generá elektrisidat i produsí awa. Ora determiná tarifanan nobo, mester tene kuenta ku lokual poblashon por karga i ku e prinsipio di solidaridat, pa e skoudernan mas hanchu aportá mas; tambe ku e kategoria di kliente, manera hòspitalnan òf industrianan, ku ta bini na remarke pa un tarifa redusí.

• Den kaso ku Aqualectra ta usa tersera pa generá energia, esaki por solamente na un manera transparente i ku destaho públiko a base di kondishonnan bon deliniá den un Terms of Reference. Mester eksigí ku esaki ta solamente permití ora minimalmente ta suministrá 10 megawòt pa dia i ku e energia mester ta generá usando solamente fuentenan no-fosil. E eksigensia aki no ta konta pa klientenan individual ku den nan kas di famia òf negoshi ta produsí energia alternativo pa nan mes uso, pero ke bende e sobre-produkshon bèk ku Aqualectra.

• Mester reevaluá e posishon di Curoil den lus di e deseo i nesesidat pa yega na asina yamá reservanan stratégiko. Mester bai usa e tankinan na COT komo oil terminal pa hasi negoshi internashonal kuné, pero tambe komo sitio pa almasená kombustibel pa uso lokal.

• Mester stimulá, via insentivonan fiskal, uso di vehíkulonan ku ta gasta ménos kombustibel , tambe ku mira riba redusí polushon.

• Adaptá e instrukshonnan di konstrukshon (bouwvoorschriften) di tal manera ku den pèrmit di konstrukshon ta promové uso mas ekonómiko di energia, i mediante un maneho fiskal i konsientisashon bon dirigí, stimulá sparmentu di uso di energia fosil i uso di energia alternativo.

• Mester yega na un maneho di informashon kontinuo pa asina fomentá un uso di energia mas konsiente i mas ekonómiko serka gobièrnu mes, komunidat i e usadó individual.

9. KÒRSOU KU UN INFRASTRUKTURA ADEKUÁ.

Mester di un plan di urgensha pa drecha nos barionan i kayanan usando material duradero ku mester di ménos mantenshon. Por ehèmpel: mihó asfalt, lus di kaya tipo LED i lusnan di tráfiko ku ta traha ora por riba energia alternativo. Den e plan aki mester tene kuenta ku ampliashon di urbanisashon ta eksigí e infrastruktura nesesario pa kapta oumento di nos poblashon.

Den bon diálogo ku stakeholders, mester yega na un plan pa un transporte públiko efektivo, aksesibel i konfiabel huntu ku un infrastruktura den óptimo estado ku ta brinda posibilidatnan amplio pa transportashon konfiabel.Un bon funshonamentu di nos hafnan i nos airopuerto ta krusial pa sobrebibensia di nos ekonomia. Últimamente maniobranan a tuma lugá pa saka spesialmente nos haf for di un maneho profeshonal. Mester hasi tur lo posibel pa reskatá nos ret di konekshon ku mundu ku ta krusial pa nos ekonomia i pa nos klima di imbershon. Mester investigá si kontratonan será ku diferente kompania pa hasi trabou pa gobièrnu, ta kumpli ku reglanan di kontabilidat i destaho públiko manera mester ta.

Algun punto di akshon:• Drecha e “rating internashonal” di nos aeropuerto

bèk.

• Apoyá e plannan pa ekspandé nos aeropuerto internashonal. Sigui desaroyá Kòrsou komo “hub” logístiko pa merkansia i karga via aire i alabes fasilitá i stimulá e desaroyo di Kòrsou komo sentro di distribushon/re-distribushon i eksportashon.

Ekspandé e e-zone den e sektor akí pa logra mas transporte di karga.

• Perkurá pa maneho i funshonamentu di nos hafnan bolbe tuma lugá na un manera profeshonal.

• Kumpli ku pagonan atrasá na Fundashon Kuido di Monumento pa esaki por bolbe hasi su tareanan manera mester ta. Esaki ta importante pa kuida nos patrimonio nashonal i stimulá turismo.

• Gobièrnu mester sostené mantenshon di nos monumentonan, por ehèmpel dor di hür e edifisionan aki na lugá di hür serka un partikular.

• Introdusí un plan di mas aña pa finansiá i elevá e kalidat di nos infrastruktura, prinsipalmente pa loke ta trata nos ret di kaminda.

• Studia un sistema pa remplasá pago di number di

outo ku un sobrekargo riba preis di gasolin (fuel).

• Kongestion di tráfiko for di diferente bario na Bándariba i Bándabou ta eksigí atenshon rápido. Mester amplia kapasidat di kamindanan. E oferta di kas di pueblo i kas pa klase medio mester ta mas amplio i diferenshá, teniendo kuenta ku hóbennan, hende grandi i hende desabilitá.

• E kantidat di aksidente i morto den tráfiko di último añanan ta muchu haltu. Mester studia e ret di kaminda pa disidí unda ta nesesario pa hasi adaptashon pa mehorá siguridat. Mester di mas kòntròl riba uso di medionan di plaser manera alkohòl i droga den tráfiko.

• Restrukturá e sistema di transporte públiko pa pueblo por trafiká sin problema i posishon di shofùrnan ta sigurá

10. KÒRSOU MESTER REKOBRÁ SU OUTONOMIA FINANSIERO

Esfuerso i akshonnan mester ta dirihí pa den un tér¬mi¬no di tempu rasonabel alkansá un estado di finansas pú¬bliko salú i stabil atrobe. E aktual situashon difísil di finansas públiko, komo tambe e reseshon ekonómiko ku nos ta konfrontá mes¬ter sirbi komo un estímulo pa komunidat uni forsa pa reskatá nos pais i hibé dilanti. Ta nesesario pa huntu nos hasi esfuerso pa realisá un finansas públiko salú i stabil.

Mester sanea finansas públiko pa motibu ku defisitnan gran¬di den presupuesto ta krea insiguridat pa futuro. In¬si¬gu¬ridat i deskonfiansa ta kondusí na ménos invershon den aktividatnan ekonómiko.

Konsekuentemente en bes di krea ku-ponan di trabou, kuponan di trabou ta bai pèrdí. Esaki na su turno ta nifiká ménos entrada pa gobièrnu pa medio di impuesto,pues menos fondo pa inverti den e areanan di kuido di gobiernu.

Mester evitá ku atrobe un parti grandi di pre¬su¬pues¬to mester bai na paga debe i ku no ta so¬bra plaka pa atendé entre otro salubridat, enseñansa, si¬gu¬ri¬dat i otro nesesidatnan básiko di pueblo.

E kaminda pa un situashon salú i stabil di finansas públiko ta konsistí di:• Un maneho finansiero rashonal i sólido;• Un maneho fiskal efikas i hustu.

Un maneho finansiero kuèrdo ta nifiká limitá gastunan di gobièrnu na loke ta realmente nesesario. Na mes momentu e ta nifiká perkurá pa un nivel di entrada pa por lo ménos eki¬li¬brá presupuesto.

Impuesto ta e medio di entrada prinsipal di gobièrnu.

P’esei e sistema di impuesto mester ta mas simpel i komprendibel po¬sibel pa e pagadó di impuesto. Nos sistema di impuesto mester tin e siguiente metanan:• Stímulá e suidadano pa traha i spar; • Krea un base di impuesto mas amplio di moda ku e

peso ge¬neral di impuesto ta baha; • Desminuí posibilidat pa evadí impuesto i mehorá e

sis¬te¬ma di kòntròl;• Simplifiká e sistema di impuesto.

E maneho mester ta dirigí riba mantenshon di un moneda fuerte i un presupuesto públiko balansa. Pues den nos mes interes, mester mantené e normanan akordá den leinan di konsenso, manera firma pero no ehekutá pa e gobièrnu aktual, di un forma permanente. Esaki a base di un plan di gastu basa riba “no waste but more productivity”, ku ta sigurá ku ta usa fondo públiko disponibel na e manera mas efektivo posibel na benefisio di komunidat.

Eksperensha ku e gobièrnu aktual ta mustra tambe ku mester intensiva e kontròl di transakshonnan finansiero no usual i protehá e outoridat outónomo di Ministerio Públiko pa investigá aktonan kastigabel den e ramo aki.Un trabou masha grandi pa e siguiente gobièrnu lo ta pa inventarisá tur gastu i obligashon iresponsabel ku e gobièrnu aktual a komprometé Kòrsou kuné.

Algun punto di akshon :• Traha un planifikashon i presupuesto di mas

aña, kaminda ta tene kuenta ku e rekursonan i posibilidatnan disponibel.

• Skapa lokual por skapa ainda na gastunan i obligashonnan iresponsabel di e aktual gobièrnu. Purba rekobrá gastunan hasí inkorektamente. Mantené i fortifiká disiplina presupuestario. Kumpli ku e normanan ankrá den lei “al pie de la letra”. Disiplina presupuestario mester kondusí na eliminashon a korto plaso di kuratela i supervishon finansiero basá

riba artíkulo 38 di Statüt i habri kaminda pa un kuadro di supervishon kompletamente ankrá den leinan nashonal.

• Pa logra esaki mester kontinuá fortifikashon di nos institutonan finansiero manera Departamento di Finansa, Kontrolaria General, Servisio di Impuesto. Tambe mester eliminá tur retraso den produkshon di presupuestonan i kuentanan anual.

• Mester simplifiká nos sistema fiskal pa asina e por fasilitá kobransa di impuesto i pone ménos peso riba e aparato gubernamental. Esaki lo trese tambe un alivio pa e pagadó di belasting, ku ta hasi mas fásil p’e por kumpli ku su debernan fiskal. E simplifikashon mester enserá entre otro eliminashon di diferente eksonerashon fiskal, eliminashon di diferente impuesto chikitu ku no ta trese masha sèn den lachi di gobièrnu pero ta kosta hopi pa kobra, integrashon di diferente impuesto.

• Mester promové kooperashon estrecho entre e partnernan den e sektor finansiero internashonal pa asina konhuntamente ku gobièrnu fortalesé i promové e sektor internashonalmente. Den e kuadro aki mester kontinuá ehekushon di e rekomendashonnan di e rapòrt Ellis. Tambe mester kontinuá e maneho pa amplia e ret di tratadonan fiskal, ku énfasis riba Latino Amérika, pa asina Kòrsou por fungi komo trampolin entre Oropa i Latino Amérika.

• Mester sostené engrandesementu di nos Bolsa di Papel di Balor (DCSX, Dutch Caribbean Securities Exchange).

• Drecha e relashon entre gobièrnu di Kòrsou i Banko Sentral di Korsou i Sint Maarten.

• Fortifiká e kooperashon entre Kòrsou i Sint Maarten denter di e Banko Sentral pa garantisá stabilidat di nos florin..

11. KÒRSOU KONEKTÁ KU MUNDU.

E lasonan den Reino tin hopi bentaha pa Kòrsou. Un bista den nos region ta mustra, ku danki na nos lasonan ku Hulanda, nos ta hopi dilanti kompará ku otro paisnan den region. E echo, ku siudadanonan di hopi pais ku ta rondoná nos, entre nan paisnan muchu mas grandi i poderoso ku nos, na gran eskala ta buska nan refugio akinan, ta prueba di esaki.

Nos lasonan den Reino ta brinda nos entre otro protekshon kontra menasanan eksterno i interno, kooperashon, ekspertisio i sosten riba un kantidat di tereno, un bon sistema hudisial i un entrada den Oropa. P’esei nos mester hasi tur lo posibel pa drecha e bon kontaktonan bek, orguyoso di nos propio identidat i rekursonan, pero sin kompleho ku ta stroba nos aseptá yudansa kaminda nos tin mester di esaki. No ta kita nada di nos pa usa tur balor agregá ku nos posishon komo partner den Reino ta brinda nos pa kosechá benefisionan mutuo.

Tambe nos mester sigui estrechá nos lasonan di amistat ku e otro paisnan den bisindario, pa di e forma ei promové kooperashon ekonómiko i kultural den region. Kòrsou semper a sa di usa su posishon geográfiko, su infrastruktura i konosementu di idioma pa rende servisio na otro pais, sea riba tereno di refinashon di zeta, drechamentu di barku, servisionan finansiero, distribushon di karga i naturalmente turismo. Nos mester sigui fungi komo un brùg entre Amérika Latino, Karibe, Oropa i Merka, hasiendo uso di nos lasonan ku e diferente regionnan i paisnan i alabes siendo parti di Reino ku lasonan spesial ku Union Oropeo.

Algun punto di akshon:• Tuma inisiativa pa un Konferensha di Reino pa

indiká áreanan i proyektonan di kooperashon i traha palabrashonnan tokante desaroyo di Reino den futuro. Boga pa mas partisipashon den deliberashonnan i desishonnan di Konseho di Minister di Reino. Hasi tur lo posibel pa hiba un maneho responsabel ku ta hasi e kuratela aktual riba nos maneho finansiero i nos servisio di siguridat superfluo i asina abolí e peliger di mas intervenshon den nos gobernashon. Esaki pa rekobrá i fortifiká nos outonomia. Nos mester duna kontenido real na nos outonomia i karga nos responsabilidat na un manera korekto pa evitá kualke intervenshon di parti di Reino den nos asuntunan interno.

• Mediante kolaborashon den reino, fortalesé Kòrsou su posishon regional i internashonal ku mas representante na e diferente puestonan diplomátiko di Reino, spesialmente den region. Fortifiká nos partisipashon den e diferente organisashonnan regional Karibense manera ACS, Caricom, ECLAC i PAHO.

• Ku yudansa di Reino, restablesé kòmbersashonnan serio ku Venezuela pa logra akuerdonan tokante futuro di refineria i otro áreanan di kooperashon.

• Pa promové nos servisionan finansiero sera mas tratado fiskal, tratado di interkambio di informashon i tratado di duana ku paisnan tantu den nos region Latino Amerikano i Karibense, komo den otro parti di mundu. Tambe tuma tur medida nesesario pa Kòrsou, komo sentro finansiero, kumpli ku stipulashonnan internashonal pa evitá ku otro pais ta pone nos pais riba lista pretu di paisnan ku no ta kumpli ku e stipulashonnan internashonal aki.

12. KÒRSOU KU BON GOBERNASHON.

Den e preparashonnan pa funda Pais Kòrsou, e gobièrnu di e tempu ei a hasi un trabou grandi pa diseñá un organisashon gubernamental fuerte, efektivo i efisiente. A traha plannan di maneho detayá pa kada ministerio. Ademas a enkargá un kompania eksterno pa selektá na un manera ophetivo, sin interferensha di gobièrnu di e tempu ei, e mihó kandidatonan pa e puestonan krusial pa manehá e organisashon públiko.

Punto di salida di e organisashon gubernamental nobo, tabata ku mandatarionan lo a sòru pa e vishon, liñanan i desishonnan krusial, miéntras empleadonan públiko lo a sòru pa konseho i ehekushon.

Mester evaluá e plannan di maneho di kada área pa sigurá ku nan ta kumpli ku e programa di gobernashon i ku un bon desaroyo di pais.PAR lo no apliká un sistema di bengansa. Kaminda nos konstatá ku e funshonarionan nombra ta kumpli ku e kriterionan nesesario pa e funshon i ku e nombramentu a tuma lugá na un manera korekto, nos lo no hasi kambio, basta e funshonarionan konserní funshoná na un manera leal i profeshonal.

Nos meta ta pa hiba un gobernashon demokrátiko, transparente i stabil, dirigí riba fortifikashon di nos ekonomia i nos bienestar sosial, i ku esei di nos outonomia. Nos lo kumpli ku kriterionan di bon gobernashon manera un presupuesto balansá, debenan limitá na 5% di presupuesto pa loke ta trata interes, bon maneho di kompanianan di gobièrnu i un sistema hudisial korekto sin interferensha di gobièrnu.Esaki ku yudansa di un organisashon públiko profeshonal, efektivo i efisiente ku ta usa sistemanan, prosesonan i instrumentonan moderno i di kalidat i ku ta duna bon servisio na komunidat.

Algun punto di akshon:• Introdusí un Kódigo di Étika pa Parlamento di Kòrsou.

Ta instituí un Komishon di Parlamento ku e tarea pa vigilá kumplimentu ku e Kódigo di Étika i pa bini ku rekomendashonnan pa sanshoná komportashon kontra reglanan di étika di un miembro di Parlamentu.

• Stimulá diálogo sosial kontinuo via un plataforma di komunikashon entre partnernan sosial.

• Inkluí den e plan di maneho di kada ministerio un programa pa desaroyá, modernisá i hisa e kalidat di tur instansia di gobièrnu.

• Introdusí legislashon pa publiká leinan, desishonnan di gobièrnu i dokumentonan di maneho riba wepsait di gobièrnu i otro medionan.

• Establesé un inspektoria ku ta vigilá si kada servisio òf departamento di gobièrnu ta duna e sirbishi di kalidat ku pueblo meresé i reportá esaki na e hefe korespondiente. Esaki den kooperashon ku Ombudsman.

• Maneho di kompanianan di gobièrnu mester ta profeshonal i mester kuadra ku bon maneho. Pa e motibu aki e ròl di e diferente aktornan den e kompanianan aki mester ta bon deliniá pa evitá konfushon. Lo no permití ku komisariado ta asumí responsabilidat di direktor, ni direktor aktua komo komisario òf doño. Tambe e ròl di akshonista mester ta evidente pa un i tur, den kuadro di e transparensha nesesario. Lo selektá komisarionan a base di kapasidat.

• Establesé un Regulatory Board ku ta independiente di gobièrnu.

• Tur departamentu, servisio, fundashon òf instituto ku ta dependé di gobièrnu mester tene nan mes na reglanan di bon gobernashon. Lo establesé un programa ku e reglanan konserní i e sanshonnan mara na esei.

• Fortifiká e órganonan di estado i di kòntròl, manera Kontrolaria General, kòntròl interno di presupuesto, ombudsman i Konseho di Estado (Raad van Advies).

• Introdusí un Korte Konstitushonal pa resolvé posibel interpretashonnan distinto di asuntunan ku tin di haber ku funshonamentu di organonan di estado.