Asmaren gaineko osasun-hezkuntza - Osakidetza gaineko osasun-hezkuntza Osatzeneko Arnas Aparatuko...

Asmaren gaineko osasun-hezkuntza

Osatzeneko Arnas Aparatuko Lantaldea



ASMAREN GAINEKO OSASUN-HEZKUNTZA

SARRERA

Tratamendu kronikoak ez direla betetzen luze eta zabal dokumentatuta dago horri buruzko azterketa guztietan. Dirudienez,

tratamendu kronikoetan, pazienteen % 30ek bakarrik hartzen du tratamendua modu egokian.

Asmaren kasuan, tratamenduen zailtasunak (inhalazio bidezkoa) are

gehiago zailtzen du egoera. Egindako azterketetan, pazienteen % 20k eta medikuen eta erizainen % 30ek bakarrik dakite inhalagailuak behar bezala erabiltzen.

Asma-krisien eragile ohikoenak hauek dira:

• Tratamendua behar adinakoa ez izatea.

• Inhalazio-teknika desegokia izatea. • Tratamendua ez betetzea. • Alergenoen eraginpean egotea.

Beraz, asmaren morbilitatea eta hilkortasuna txikiagotzeko beharrezkoa da medikuak tratamendu egoki bat jartzea, eta hori

eraginkorra izan dadin, nahitaezkoa da pazientearen parte-hartze aktiboa; beraz, beharrezkoa da osasun-hezkuntza egoki bat.

.



ASMATIKOAREN OSASUN-HEZKUNTZA Asmatikoaren osasun-hezkuntza da, tratamendu farmakologiko egokiarekin batera, asmaren tratamenduaren oinarri funtsezkoetako bat.

Paziente asmatikoaren osasun-hezkuntza pazienteak gaixotasuna zaintzeko eta tratamendua betetzeko aktiboki parte har dezan lortzeko

estrategia bat da. Paziente bakoitzaren gaitasunari banan-banan bideratutako eta egokitutako prozesu interaktibo bat da. Asmatikoaren osasun-hezkuntza

medikuaren ardura da, eta, oso bereziki, erizainena. Asmatikoaren osasun-hezkuntzari pixkana ekin behar zaio, pazienteak informazioa gutxika barneratu ahal izateko eta gaixotasunaren ezaugarriak

ezagutzeko, tratamendu kronikoa behar duela jakiteko —hala badagokio— eta gaitzak okerrera eginez gero edo krisi bat izanez gero zer neurri hartu behar dituen jakiteko.

Hiru fase bereizi dira asmatikoaren osasun-hezkuntzan: 1. fasea: Gutxieneko gaitasunak. Pazienteak jakin behar du zer den asma, nola erabili behar dituen inhalagailuak, zer neurri orokor har ditzakeen saihesteko, nola antzeman

asmaren sintomei, eta zer inhalagailu erabili behar duen sintomak dituenean. 2. fasea: Informazio aurreratua. Informazio gehiago eman behar zaio: farmako antiinflamatorioen eta

bronkio-zabaltzaileen arteko aldea ezagutuko du, zer albo-ondorio dituzten eta nola saihestu ditzakeen, FEMa edo Peak-flowa nola neurtu ikasiko du eta, medikuak eskatzen badio, FEMa etxean nola erregistra dezakeen

ikasiko du. 3. fasea: Autokontrola. Paziente batzuei banan banako argibideak eman dakizkieke, haiek erabaki

dezaten, dituzten sintomen eta FEM-balioaren arabera, medikazioaren dosia handitu edo txikitu.



1. FASEA: GUTXIENEKO GAITASUNAK 1. ASMA KONTZEPTUA.

• Hanturaren, bronkio-uzkurduraren eta kronikotasunaren kontzeptua. • Esan behar zaio asma gaixotasun kroniko bat dela, bronkioak

handituta dituela beti, pareta lodia dutela (estrategia didaktiko gisa irudiren bat, 3 hodien sistema eta abar lagungarriak izan daitezke) eta, horregatik, oso erraz estutzen direla zenbait estimulurekin: bronkio-uzkurdura esaten zaio (igarobide estua).

2. INHALAZIO-TEKNIKA

• Sistema aukeratzen laguntzea eta teknika egokia erakustea. • Asmaren tratamendu farmakologikoa batez ere inhalazio bidez egiten

dela kontuan hartuta, NAHITAEZKOA da pazienteak bere adinerako, jarduerarako eta zaletasunetarako egokia den inhalazio-sistema bat izatea, teknika pazientziaz erakustea eta urtean behin edo bitan gogoraztea.

• 3. KRISIARI ANTZEMATEA.

• Krisiaren aurretik zer sintoma agertzen diren jakin behar du, eta agindutako bronkio-zabaltzailea erabili, behar ahala.

•

4. ASMA SAIHESTEKO NEURRI OROKORRAK • Asma zer jarduera eta egoerek larriagotzen duten jakitea eta

saihestea.



1. ASMA KONTZEPTUA: ¿ZER DA ASMA? GAIXOTASUN KRONIKOA

Ez da sendatzen, baina erraz kontrolatzen da, tratamenduari jarraituz gero; hala, bizitza erabat normala egin daiteke, batere mugarik gabe. NOLA DAUDE PAZIENTEAREN BRONKIOAK? Asmatikoen bronkioen ezaugarriak erakutsi behar zaizkio.

• HANDITUTA:

Bronkio-pareta lodituta, oinarriko tratamendu antiinflamatorioaren garrantziaren berri eman behar zaio (inhalatzeko kortikoideak).

• SENTIKORRAK:

Asmatikoen bronkioek erreakzionatu egiten dute agente jakin batzuen (alergenoak) edo narritagarrien aurrean. Norberak bereak ezagutzen ditu. Esaterako alergenoak: hautsa, polenak, animaliak... Narritagarriak, hala nola lakak, tabakoaren kea edo usain sendoak; edo beste estimulu batzuk: aire hotza, ariketa fisikoa...

• BRONKIO-UZKURDURA:

Bronkioak estutu egiten dira (airea pasatzeko bide estutzen da) egoera jakin batzuetan, eta sintomak eragiten dituzte, airea ez delako erraz pasatzen (eztula, disnea, bularreko mina). Komeni da informazio-materiala idatziz ematea, pazienteak hitz egindakoa gogora dezan eta haren dudak azal ditzan (2. eranskina) 2. INHALAZIO-TEKNIKA Inhalazio-sistemak, arau orokorrak, inhalazio-sistema desberdinen erabilera-argibideak (1. eranskina) 3. KRISIARI ANTZEMATEA Asmak okerrera egin duela erakusten duten sintomak edo krisien aurretik agertzen direnak hautematen erakustea. Adibidez:

• Disnea.

• Eztula, askotan gauez. • Itolarria, bularreko mina. • Ariketa fisikoa egiteko zailtasun gehiago. • FEM-balioa jaistea.



Esan behar diogu sintoma horiek sumatzen ditueneanerreskate-inhalagailua (efektu azkarreko bronkio-zabaltzailea) erabili behar duela eta sintomak zenbait egunetan errepikatzen badira medikuarengana joan behar duela. 4. ASMA SAIHESTEKO NEURRI OROKORRAK (3. eranskina)

• EZ ERRETZEA eta tabako-kea saihestea. Produktu narritagarria da tabakoa: bronkioen hiperreaktibitatea

eragiten du, eta asma kroniko bihurtzen laguntzen du. • NARRITAGARRIAK saihestea; adibidez, etxeko hautsa, lakak,

intsektizidak, pinturak, koloniak, keak, etab. • • ETXEKO ANIMALIARIK ez izatea. • • Asma eragin dezaketen FARMAKORIK ez hartzea: AAS,

antiinflamatorio ez-esteroideoak, betablokeatzaileak. Betablokeatzaileek, edozein motatakoek (konprimatuak, kolirioak),

bronkio-uzkurdura eragin dezakete, eta adi egon behar dugu, pazienteak okerrera egiten badu.

Aspirina eta antiinflamatorio ez-esteroideoak, berez, farmako horiei alergia dieten paziente asmatikoetan bakarrik daude kontraindikatuta, baina, hala ere, asmatikoek botikok ez hartzea gomendatzen da, haiekiko hipersentikortasunik ez garatzeko.

• ARIKETA: Ariketa fisikoa egitea gomendatu behar zaio, gainerako

herritarrei bezala. Ariketa fisikoaren ondorengo asma badu, hasi aurretik bronkio-zabaltzaile bat erabili beharko du. Oinarriko tratamendua badu eta, hala ere, ariketa fisikoarekin sintomak baditu, medikuarekin hitz egin beharko du, asma ez dagoela ongi kontrolatua adierazten baitu horrek.



KRISIAK SAIHESTEKO NEURRIAK. AKAROEI ALERGIA DIETENAK.

Ez dago ebidentzia argirik akaroen kontrako neurri zorrotzek asmaren kontrola hobetzen dutela diotenik; hala ere, neurri eraginkorrena koltxoi- eta burko-azalak erabiltzea da. Neurriak pazientearen logelan hartu behar dira.

Gomendatzen da:

• Koltxoi- eta burko-azalak erabiltzea. • Maindireak eta edredoiak astero garbitzea 60 °C-an. • Logelan, alfonbrarik eta moketarik ez izatea. • Logelan, hautsa biltzen duten objekturik ez izatea: peluxeak,

liburuak... • Egunero hautsa kentzea zapi busti batekin. • Erratzarekin ez garbitzea. Xurgagailua erabiltzea.

KRISIAK SAIHESTEKO NEURRIAK. POLENEI ALERGIA DIETENAK

• Leihoak itxita lo egitea, polena dagoen garaian (goizean goiz 5 minutuz aireztatu).

• Autoan, leihoak itxita daudela bidaiatzea. • Ez mendira ateratzea eta logela ez aireztatzea ez eguerdian ez

arratsean (haizea dabilen egunetan eta polinizazio handiko egunetan).



2. FASEA: INFORMAZIO AURRERATUA

1. TRATAMENDUARI BURUZKO INFORMAZIOA ZABALTZEA BRONKIO-ZABALTZAILEAK/ANTIINFLAMATORIOAK. Farmako bronkio-zabaltzaileen (sintomak arintzen dituztenak) eta antiinflamatorioen (bronkioen hanturarako oinarriko tratamendua) arteko

aldea ezagutzea. BERROSATZE KONTZEPTUA.

Asman, hantura-prozesua dela eta, epitelioa etengabe suntsitzen da, eta berriz osatzen; alabaina, ez da erabat osatzen, eta, horren ondorioz, lesio sendaezinak sor daitezke.

Beraz, bronkioen hantura iraunkorrak, ez bada tratatzen, aldaketak eragiten ditu bronkio-epitelioan, eta horrek asma kronikoa eta bronkio-

buxadurak atzera egin ezina. Berrosatzea edo "remodeling"a.

TRATAMENDUARI BURUZKO INFORMAZIOA. • ERRESKATEKO BOTIKA. EFEKTU AZKARREKO BRONKIO-ZABALTZAILEAK.

• SALBUTAMOLA (Ventolin) • TERBUTALINA (Terbasmin) Asma tratatzeko gehien erabiltzen diren botikak dira; pazienteak jakin

behar du zein den erreskateko inhalagailua (urdina), sintomak dituenean

erabiltzeko. Oso garrantzitsua da pazienteak jakitea astean behin edo bitan baino

gehiagotan erabili behar badu medikuarengana joan behar duela, beharbada

oinarriko tratamendua beharko duelako edo dosia handitzea, dagoeneko hartzen ari bada. Oso efektu azkarra du, eta 6-8 ordu inguru irauten du.

• IPRATROPIOA (Atrovent)



BGBKn erabiltzen da gehiago, bai eta 2 urte baino gutxiagoko haurretan eta, dituzten albo-ondorioengatik, aurrekoak erabili ezin diren kasuetan ere. Erreskateko tratamendua edo oinarrikoa izan daiteke. Polikiago egiten du efektua, eta 6-8 ordu inguru irauten du. • ASMAREN OINARRIKO TRATAMENDUA.

INHALATZEKO KORTIKOIDEAK: • BEKLOMETASONA

• BUDESONIDA

• FLUTIKASONA

• MOMETASONA

Asmaren tratamenduan, hanturaren kontrako medikamentu ahaltsuenak eta eraginkorrenak dira. Normalean, gehiago erabiltzen da inhalatzeko sistema.

Pazienteak jakin behar du inhalatzeko kortikoideak (inhalagailu marroiak edo gorria edo moreak, bronkio-zabaltzaileekin batera badoaz) modu jarraituan erabili behar direla bronkioen hantura kronikoari aurre egiteko. BGBK duten paziente batzuetan ere erabiltzen dira. EFEKTU LUZEKO BRONKIO-ZABALTZAILEAK:

• SALMETEROLA

• FORMOTEROLA

Iraupena: 12-16 ordu. Efektu luzeko bronkio-zabaltzaileak inhalatzeko kortikoideen indargarri gisa erabiltzen dira. Haien efektua areagotzen dute, batez ere gaueko sintometarako (inhalagailu berdeak). Tratamendu jarraitu gisa, inhalatzeko kortikoideekin batera erabiltzen dira beti. Ez dira bakarrik erabiltzekoak, asmaren sintomak arinduko bailituzkete baina oinarriko hantura tratatu gabe; eta horrek asma kroniko bihurtzen lagundu dezake.

KROMONAK

• KROMOGLIKATOA (Intal)

• NEDOKROMILA (Tilad) Horiek ere antiinflamatorioak dira; haurretan erabiltzen dira gehiago. ANTILEUKOTRIENIOEN INHIBITZAILEAK

• MONTELUKASTA (Singulair)



Asma tratatzeko merkaturatu diren azken medikamentuak dira. Horiek ere antiinflamatorioak dira. Ahotik hartzen dira. TEOFILINA ATZERATUA (Theo Dur, Vent Retard) Ez dira asko erabiltzen; zerbait gehiago BGBKn edo asma-kasu larrietan, beste tratamenduari gehituta. AHOTIK HARTZEN DIREN KORTIKOIDEAK: Prednisona. Metil Prenisolona.

ASMAREN TRATAMENDUAN ETA BGBKN GEHIEN ERABILTZEN

DIREN FARMAKOAK ETA INHALAZIO-SISTEMAK. (8. eranskina)

FARMAKOEN ALBO-ONDORIOAK ETA NOLA SAIHESTU. Bronkio-zabaltzaileak: Albo-ondorioak.

• Dardara. • Palpitazioak. • Takikardia. • Urduritasuna. • Hipopotasemia. • Eztula, narritadura faringeoa (handiagoa kartutxo presurizatuko

inhalagailuek) •

Inhalatzeko kortikoideak: Albo-ondorioak.

• Aho-faringeko kandidiasia. • Disfonia. • Ahoko aftak. • Eztula, narritadura faringeoa. •

AHOLKU OROKORRAK

• Kartutxo presurizatuko inhalagailu edo aerosol ganberadunak erabili.

• Garbitu ahoa inhalazioak bukatzean.



2. FEM-NEURGAILUAREN ERABILERA ETA FEM-BALIOA ETXEAN ERREGISTRATZEA

Pazientea FEMa neur diezaiogun ohituta dagoenean, teknika ezagutzen

duenean (4. eranskina) eta ongi egiten duenean, egokia izan daiteke FEMa etxean neurtzeko aukera ematea. ZER DA FEMa EDO PEAK-FLOWa?

Arnasbeherako fluxu gorena (FEM) edo peak-flowa, arnas hartze ahalik eta handien baten ondoren botatzeko gai garen aire-fluxu edo -abiadurarik handiena da.

Bronkio-buxaduraren neurri objektibo bat da, eta, beraz, paziente asmatikoaren balorazio azkar bat egiteko oso baliagarria. FEM-BALIOAREN INTERPRETAZIOA

Balio normal batzuk (grafikoak) daude, neurriaren, adinaren eta sexuaren arabera. (5. eranskina) Lortutako balioa balio normalaren edo teorikoaren gaineko % gisa adieraziko da. Pazientearen FEMaren balio pertsonal hoberena edo FEM maximoa (ongi kontrolatuta dagoenean duen balioa) zein den badakigu, hobe da hori erabiltzea erreferentzia-balio gisa. Adibidez: FEMa = 400 (hoberenaren % 80): haren hoberenaren edo teorikoaren % 80n dagoela esan nahi du.

FEM-BALIOA ETXEAN ERREGISTRATZEA

Zenbait kasutan, neurketa batzuk etxean egitea eskatuko zaio, zenbait unetan buxadurarik badagoen ikusteko eta bronkioen egoera denboran zehar aldatzen den ikusteko (aldakortasuna).



ALDAKORTASUN-KONTZEPTUA.

FEMaren —fluxu maximoaren— aldakortasuna denboran zehar; asman, une baten eta beste baten artean (batzuetan egun berean) dagoen bronkio-buxaduraren aldakortasunari lotutako datua da, eta altua bada, aire-bidearen ezegonkortasuna eta asma larriagoa dela adierazten du.

FEMAREN EGUNEROKO ALDAKORTASUNA.

Hori kalkulatzeko FEMa etxean 10 edo 15 egunez (goizez eta arratsaldez) erregistratzea aginduko da, eta, aldakortasun handiena nabaritzen den egunetan, formula hau erabiliko dugu:

FEMa neurtzeko teknika gogoratuko dugu pazientearekin, eta horretarako prestatutako SINTOMEN ETA FEMAREN ERREGISTRO-ORRI batzuk emango dizkiogu. (6. eranskina) Aldakortasuna adierazgarria da, emaitza > % 20 denean. Asma diagnostikatzeko balio du, proba horretarako egin bada, paziente batek asma izan dezakeela uste denean, edo asma gaizki kontrolatua dagoela ikusteko, asmatikoaren egoera ebaluatzeko eskatzen bada proba.

FEM maximoa - FEM minimoa

ALDAKORTASUNA = X

100

(FEM maximoa + FEM minimoa)/2



3. FASEA: IKASKETA-MAILA EGOKIENA

ASMAREN AUTOKONTROLA

Autokontrola asma duen pazientearen osasun-hezkuntzaren fase aurreratuena da; gaixotasuna erabat ezagutzea esan nahi du, pazienteak inhalazioak behar bezala egitea, saihesteko neurri orokorrak eta espezifikoak betetzea, asma-sintomak ezagutzea eta haiei aurre egitea, eta FEMa etxean neurtzea.

Oso egokia da autokontrolerako jarraibideak ematea asma neurrizkoa edo larria duten pazienteei edo krisi larria izateko arriskua dutenei, medikazioa azkar aldatzeko aukera izan dezaten eta krisiari aurre hartzeko

gai izan daitezen.

Paziente horiek AUTOKONTROL-ORRI bat (7. eranskina) izan beharko

dute, argibide zehatzak jasoko dituena: zer egin, dituzten sintomen eta FEM-balioen arabera.

Eremu eta koloredun sistema bat (semaforoa) erabiltzen da, krisiaren larritasun-mailan oinarritzen dena. Larritasun-maila bakoitzean (berdea,

horia eta gorria) egin beharrekoa jasoko da hor.



KRISI LARRIAREN TRATAMENDUA (arriskua) EREMU GORRIA FEM-BALIOA < % 60

EKINTZA-PLANA, SINTOMEN ETA FEMAREN ARABERA MANTENTZE-TRATAMENDUA (EREMU BERDEA) FEM-BALIOA > % 80 Sintomarik ez baduzu eta FEMa zure balio hoberenaren % 80 baino handiagoa denean:

• Bete agindutako tratamendua Sintomak dituzunean (eztula, txistuak, itolarria, opresioa), hartu:

• Efektu laburreko beta-2ak (inhalatzekoak) * saihestu asma-eragileak. * ez ahaztu medikazioa hartzea. KRISI ARINAREN TRATAMENDUA (arreta) EREMU HORIA. FEM-BALIOA % 60-80 Gauez, zutitzean edo ariketa egitean sintomak dituzunean, bitan edo gehiagotan jarraian, edo zure FEMa balio hoberenaren % 60-80 bitartean dagoenean:

• Inhalatzeko kortikoideekin hasi edo dosia bikoiztu, lehenagotik hartzen bazenituen

• Iraupen laburreko inhalatzeko beta-2ak 6-8 orduan behin. Sintomak edo FEM-balioa bi egunean hobetzen ez badira:

JARRI HARREMANETAN ZURE MEDIKUAREKIN



Zure FEMa balio hoberenaren % 40-60 artean dagoenean, hartu:

• Efektu laburreko beta-2ak (inhalatzekoak) ganbera bidez (4-6 inhal./20 min)

• Ahotik hartzen diren kortikoideekin hasi: prednisona edo metil prednisolona (30-60 mg)

Erregistratu zure FEM-balioa 20 minutuan behin, eta balio maximoaren % 80ra iristen ez bazara, errepikatu: • Efektu laburreko beta-2ak (inhalatzekoak) ganbera bidez (4-6 inhal.)

JOAN OSPITALERA EDO LARRIALDIETARA

ASMA-ERIZAINTZAREN KONTSULTAREN EDUKIAK

Hauek dira erizaintzaren kontrol-kontsulta batean, paziente asmatiko batekin ezin falta direnedukiak:

• TRATAMENDUARI buruz: Egiaztatu inhalazio-teknika, tratamendua betetzen duen eta farmakoek

izan ditzaketen albo-ondorioak. Lehen esan dugu oso handia dela tratamendua betetzen ez duten

pazienteen portzentajea eta, behar den kasuetan, etenik egin gabe hartu behar dela tratamendua.

Kontsultan, pazienteak tratamenduari jarraitzen dion jakiten saiatu behar da, eta hala ez bada, argi adierazi behar zaio zer esan nahi duen hantura kronikoak eta zeinen garrantzitsua den tratamenduan etenik ez egiteak. Tratamendua ez betetzeko arrazoi izan daitezkeen "beldurrez" galdetu behar zaio: kortikofobia, jarraibide konplikatuegiak, eta abar. Izan ditzakeen albo-ondorioei buruz ere galdetu behar zaio, eta nola saihestu ditzakeen azaldu.

• ERRESKATEKO MEDIKAZIOA erabiltzea. Erreskateko inhalagailua zenbat erabiltzen duen jakinez, gaitza ondo

kontrolatua dagoen ala ez jakingo dugu (astean behin baino gutxiago erabiltzen badu).



Egiaztatu behar dugu kasu gutxi batzuetan izan ezik ez duela asma-, eztul- edo disnea-sintomarik.

• FEMAREN ERREGISTROA. Peak-flow bat egingo dugu, eta balio hoberenarekiko portzentajea

kalkulatuko dugu (balioa zein den badakigu, edo, bestela, balio teorikoarekiko —grafikoa—). Arretaz aztertuko dugu FEMa neurtzeko teknika, eta, akatsik badago, zuzendu egingo dugu.

Horrek pazientearen bronkioen egoeraren neurri objektibo bat emango digu, eta medikuarengana bidaliko dugu, haren FEMa balio hoberenaren edo teorikoaren % 80 baino txikiagoa bada.

• INHALAZIO-TEKNIKA berraztertu. Osasun-hezkuntzaren hasieran, kontsulta bakoitzean egin beharko dugu;

pazienteak bere inhalagailuak ekar ditzake. Teknika zuzena denean, nahikoa da 6 hilabetean behin edo urtean behin errepasatzea.

Plazeboak edo pazientearen beraren inhalagailuak erabil ditzakegu teknika errepasatzeko eta egon daitezkeen akatsak zuzentzeko.

Komeni da pazienteak sistema bat baino gehiago ez erabiltzea eta duen inhalazio-sistema bere adin eta zaletasunetarako egokia izatea.

• Alergenoak SAIHESTEKO NEURRIAK betetzen dituen egiaztatzea. Eskura izango dugu, idatziz, alergenoak eta narritagarriak saihesteko

neurri orokorrei buruzko informazioa eta akaroak eta polenak saihesteko neurriei buruzkoa; pazienteari emango diogu, aurretik eman ez badiogu, eta neurriok betetzen dituen egiaztatuko dugu.

• TABAKOAREN aurrean nola jokatu. Gomendio pertsonalizatua. Pazientea erretzailea bada, azalduko zaio

nolako kaltea eragiten dien tabakoak birikei eta, erretzeari uzten ez badio, prozesua kroniko bihurtzeko arriskua dagoela. Dagokion eran jokatuko da, pazientea zein fasetan dagoen kontuan hartuta.

Eduki horiek kontsultara joaten diren paziente asmatiko guztiekin

egiaztatu daitezke, eta ahal egin behar da. Hau da, osasun-hezkuntzako edukiak errepasatu eta egiaztatu behar dira pixkana-pixkana.

Garrantzitsua da alderdi horiek guztiak jasoko dituen erregistro-sistema egoki bat izatea.



Fase aurreratuagoetan, gaixotasuna oso ondo ezagutzen duten eta kudeatzen duten pazienteetan —eta betiere medikuarekin koordinatuz— FEM-balioa etxean bertan erregistratzeko aukera emango zaio, balio horren aldakortasuna kalkulatuko da, autokontrolerako eredu idatzia errepasatuko da (halakorik badu), eta abar... 1. eranskina: INHALAZIO-SISTEMAK ARAU OROKORRAK

• Informazio ahozkoa eta idatzia, erraza eta ulergarria • Eredu plazeboak erabiltzea teknika irakasteko • Teknika berrikustea kontsulta bakoitzean • Teknika ondo ikasi dela egiaztatzea • Osasun-hezkuntza, zenbait kasutan, familiarengana edo

zaintzaileengana ere zabaldu behar da. GAUR EGUNGO INHALAZIO-SISTEMAK

1. Kartutxo presurizatuko inhalagailuak - Aerosolak. - Autohaler. - Respimat. 2. Inhalagailu presurizatu inhalazio-ganberadunak

Inhalazio-ganberak: - maskararik gabe - maskararekin - JET sistema (kliskagailua)



3. Hauts lehorreko inhalagailuak:

Dosi bakarreko sistemak:

- INGELHEIM inhalagailua. Aeroliser. - HandiHaler. Breezhaler. Multidosi-sistemak:

Turbuhaler. Genuair. Accuhaler. Nexhaler. Easyhaler. Twisthaler. Novolizer 4. Nebulizagailuak

1. KARTUTXO PRESURIZATUKO INHALAGAILUAK Abantailak

• Arinak, txikia keta erraz erabiltzekoak. • Inhalazioaren pertzepzioa. • Ez dute behar arnas fluxu handirik. • Merkeak. • Ez oso sentikorrak inguruko hezetasunarekiko. • Erraz garbitzeko eta kontserbatzekoak. • Asma-krisietan erabiltzeko modukoak, inhalazio-ganberen laguntzaz.

Mugak:

• Pultsazioaren eta arnas hartzearen arteko koordinazio zaila.

• Ez dakar berarekin erabilitako dosien ez geratzen diren dosien kontrolik.

• Efektu narritagarriak, gas propultsatzaileen eta gehigarrien eraginez.



• Freon-hotz efektua, zeinak arnas-hartzea gelditzen baitu eta ahosabai biguna beheratzen, kartutxo presurizatuko inhalagailuaren propultsatzailearen irteera-abiaduraren eta tenperatura baxuaren ondorioz.

AUTOHALER

Kartutxo presurizatuko inhalagailuekiko abantailak. • Ez du koordinaziorik behar; automatikoki aktibatzen da arnas

hartzearekin.

2. INHALAZIO-GANBERAK Kartutxo presurizatuko inhalagailuen errendimendua hobetzeko

eginak. Abantailak:

• Ez dute sinkronizazio-arazorik (pultsazioaren eta arnas-hartzearen artean).

• Freon-hotz efektua ezabatzen dute. • Farmakoaren bioerabilgarritasuna eta hura biriketaraino iristeko

gaitasuna handitzen dute. • Oso baliagarriak asma-krisietan. • Oso baliagarriak haurretan eta adinekoetan. • Maskarak egokitzeko aukera.

Mugak: • Ez dira oso erabilgarriak, tamainagatik. • Bateraezintasuna ganberen marka komertzialen eta kartutxo

presurizatuko inhalagailuen artean. • Aldizka garbitu egin behar dira.

JET SISTEMA (kliskagailua)

Ez du abantailarik inhalazio-ganberekiko. 3. HAUTS LEHORREKO INHALAGAILUAK Abantailak:

• Ez dute sinkronizazio-arazorik. • Geratzen diren dosien kontrola. • Ez dute gas kutsagarririk.

• Arinak, txikiak eta erraz erabiltzekoak. • Turbuhaler sistemak ez du gehigarririk, eta, beraz, albo-ondorio

gutxiago ditu. Mugak:



• Hezetasun handiak partikulak trinkotu ditzake (ez kapsuletan datozen dosi bakarreko sistemetan).

• Ahokotik arnasa botatzeak inhalatzeko prestatutako dosia galtzea dakar.

• Turbuhaler sisteman, gehigarririk ez duenez, ez da inhalazioa sumatzen.

• Dosi bakarreko sistemetan, arnas fluxu handia behar da; ez dira gomendagarriak haur txikietan, ezta bronkioak oso buxatuta dituzten pazienteetan ere.

• Kartutxo presurizatuko inhalagailuak baino garestiagoak. 4. NEBULIZAGAILUAK

Farmakoa duten tanta txikiz osatutako hodei bat sortzen duten gailuak dira; hodeia maskara baten bidez inhalatzen da. Abantailak:

• Farmakoak hartzeko modu erraza. • Medikazio-dosi handiak emateko aukera ematen dute. • Zenbait farmako batera hartzeko aukera ematen dute. • Ez da behar koordinazio-maniobrarik. • Erabilgarriak aire-fluxurako muga handiak dituzten kasuetan (< 0,2

l/seg.). • Oxigeno-iturri batera eta lagundutako aireztapen-zirkuituetara

konekta daitezke. • Oso baliagarriak krisietan eta 4-5 urte baino gutxiagoko haurretan.

Eragozpenak:

• Energia-iturria (airea edo elektrizitatea) behar dute. • Ez oso baliagarriak, tamainagatik eta pisuagatik. • Infekzio-arriskua inhalazio-bidetik. • Mantentze-lan eta prestaketa zorrotza behar dute. • Garestiak dira. • Farmako-dosi handiak hartzen dira, eta alde handiak gertatzen dira

inhalatutako kantitatean. INHALAZIO-SISTEMA AUKERATZEAN ERAGITEN DUTEN

FAKTOREAK:

Inhalagailuaren ezaugarriak:

• Erabilera eta mantentze-lan erraza.

• Garraiatzeko erosoa.



• Pazientearentzat erakargarria.

• Hauskaitza (garrantzitsua haurretan).

• Inhalazio-dosien eta geratzen direnen kontrol erraza. Pazientearen ezaugarriak:

• Adina (faktore garrantzitsuena muturreko adinetan, adibidez, haurretan eta edadekoetan).

• Ulermen-maila.

• Maila ekonomikoa.

• Aurreko esperientziak.

• Familia-, lan- edo eskola-egoera.

• Egoera berezietan (koma, laringektomia, eta abarretan) banan-banan aztertu behar da zein den aukerarik onena.

KARTUTXO PRESURIZATUKO INHALAGAILUETARAKO JARRAIBIDEAK

1. Jarri zutik edo eserita.



2. Inhalagailuari tapa kendu, bertikalean, “L” bat egiten duela jarri, poliki-poliki astindu, hatz erakuslearen (goian) eta lodiaren (behean) artean eutsita. 3. Bota arnasa guztia, jarri inhalagailua ahoan, eta itxi ezpainekin inhalagailuaren irteera. 4. Arnasa poliki hartu ahotik, mingainak medikamentuaren irteera eragozten ez duela. 5. Arnasa hartzen hasi bezain laster, zanpatu aerosola, eta jarraitu arnasa sakon hartzen. 6. Kendu ahotik inhalagailua, eutsi arnasari 10 segundoan, eta bota airea poliki-poliki. 7. Dosi gehiago behar izanez gero, prozesua berriz egin. 8. Tapatu inhalagailua, eta, inhalazioa bukatu ondoren, garbitu urez ahoa.



JET SISTEMAREN JARRAIBIDEAK

1. Jarri Jet kliskagailua bertikalean. Kendu babeseko txanoa. 2. Astindu indarrez. 3. Bota arnasa birikak hustu arte. 4. Egokitu ezpainak JET kliskagailuaren ahokora. 5. Hatz erakuslea flaskoaren gainean jarri, zanpatu eta arnasa sakon hartu, segundo batzuk pasatu bitartean. 6. Itxi JET kliskagailua babeseko txanoarekin. 7. Garbitu tarteka ur epelarekin, flaskoa atera ondoren, eta, gero, behar bezala lehortu.



AUTOHALER SISTEMAREN JARRAIBIDEAK 1. Jarri zutik edo eserita. 2. Kendu tapa, eta jarri bertikalki, “L” forman; astindu poliki-poliki, soluzioa homogeneizatzeko, eta altxatu karga-palanka.

3. Bota arnasa guztia, jarri inhalagailua ahoan, eta itxi ezpainekin inhalagailuaren irteera. 4. Hartu arnasa ahotik poliki-poliki, eta ez utzi mingainak medikamentuaren irteerari trabarik egin diezaion. 5. Kendu inhalagailua ahotik, eutsi arnasari 10 segundoan, eta bota airea poliki-poliki. 6. Dosi gehiago behar izanez gero, berriz egin prozesua. 7. Tapatu inhalagailua, eta, inhalazioa bukatu ondoren, garbitu urez ahoa.



INHALAZIO-GANBERAREN JARRAIBIDEAK

1. Jarri zutik edo eserita. 2. Kendu tapa inhalagailuari, eta astindu. 3. Egokitu inhalagailua ganberan bertikalean (“L” bat egiten duela). 4. Egokitu ezpainak ganberaren ahoan, sakatu behin eta hartu arnasa poliki eta sakon. 5. Kendu ahotik ganbera, eutsi arnasari hamar segundoan, eta bota airea poliki-poliki. 6. Kartutxoa ganberatik kendu. 7. Garbitu ganbera, aldian behin, urarekin eta xaboiarekin.



TURBUHALER SISTEMAREN JARRAIBIDEAK

1. Jarri zutik edo eserita. 2. Ireki inhalagailuaren goiko aldea. 3. Biratu behealdeko haria, lehenengo eskuinera, eta, gero, ezkerrera, klik entzun arte. 4. Urrutiratu ahotik inhalagailua, eta, bertikalean dagoela, bota arnasa barru-barrutik. 5. Egokitu ahokoa ezpainen artean, eta hartu arnasa sakon. 6. Kendu inhalagailua ahotik, eta eutsi arnasari hamar segundoan. 7. Tapatu inhalagailua, eta, inhalazioa bukatu ondoren, garbitu urez ahoa. 8. Markagailuan seinale gorri bat agertzen denean, 20 dosi gelditzen direla esan nahi du.



ACUHALER SISTEMAREN JARRAIBIDEAK

1. Jarri zutik edo eserita. 2. Kendu kanpoko karkasa, eta ireki inhalagailua. 3. Muturreraino eraman palanka (erabiltzeko prest dago inhalagailua). 4. Urrutiratu ahotik inhalagailua, eta bota arnasa barru-barrutik. 5. Egokitu ahokoa ezpainen artean, eta hartu arnasa sakon. 6. Kendu ahotik inhalagailua, eutsi arnasari 10 segundoan, eta bota airea poliki-poliki. 7. Inhalazioa bukatzean, itxi inhalagailua eta garbitu ahoa urarekin. 8. Inhalagailuak markagailu bat du, zenbat dosi gelditzen diren adierazten duena.



DOSI BAKARREKO HAUTS LEHORRAREN JARRAIBIDEAK

1. Jarri zutik edo eserita. 2. Ireki inhalazio-sistemaren goiko aldea. 3. Bertikalean dagoela, sartu kapsula. 4. Goiko aldea itxi, sistemaren pieza bat bestearekin lotu arte. 5. Zanpatu kapsula zulatzeko pieza barnerantz. 6. Bota biriketako aire guztia (inhalagailu barnera, inolaz ere ez). 7. Jarri aerosolaren ahokoa ezpainen artean, eta hartu arnasa sakon. 8. Kendu inhalagailua ahotik, eta eutsi arnasari hamar segundoan. 9. Garbitu ahoa urarekin, farmako-arrastoak kentzeko.



2. eranskina: ZER DA ASMA?

Asma gaixotasun kroniko bat da, sendaezina, baina tratamendua jarraituz erraz kontrola daiteke, eta bizimodu erabat aktiboa egin daiteke, inongo mugarik gabe, ezta ariketa egiteko ere. Asma dutenen bronkioak HANDITUTA daude, lodiagoak; horregatik, zenbait estimulurekin —polenak, hautsa, narritagarriak (espraiak, lakak, pinturak), ariketa, aire hotza, barrea, etab.— erraz ESTUTZEN dira (BRONKIO-UZKURDURA), eta sintomak eragiten dituzte (eztul gogaikarria edo arnas hartzeko zailtasuna).

ZEIN DA TRATAMENDUA?

Asma tratatzeko, oinarrizko bi medikazio-mota daude:

• BRONKIO-ZABALTZAILEAK: Kolore-urdineko inhalagailuak dira, eta sintomak, eztula edo nekea (bronkio-uzkurdura) dituzunean erabiltzekoak. Kontuan izan astean behin edo bi aldiz baino

gehiagotan behar badituzu medikuarengana joan behar duzula, beharbada tratamendua hastea beharko duzulako edo daukazuna

aldatzea. • ANTIINFLAMATORIOAK: Tratamendu jarraituarentzat dira;

beharrezkoak dira bronkioen hantura tratatzeko, sintomarik ez

izateko eta asmak denborarekin okerrera egin ez dezan lortzeko. Oso garrantzitsua da egunero hartzea, hala egiteko agindu badizute. Normalean, marroiak edo laranjak izaten dira (batzuetan, more edo

gorriak, konbinatuta); eta pilulak ere izan daitezke.

Asma-maila ugari daude, eta, paziente batek ere sintoma askoko

aldiak (asma larriagoa) eta aldi arinagoak (asma arina) izan ditzake. Helburua da ahalik eta denbora gutxien izatea sintomak; beraz, eztul gogaikarria edo itolarria astean behin edo bitan baino gehiagotan sumatzen

badituzu, tratamendu bat jarriko dizu medikuak (antiinflamatorioak), eta hari jarraitu behar diozu, hutsik egin gabe, hurrengo kontrola egin arte.



3. eranskina

KRISIAK SAIHESTEKO NEURRI OROKORRAK

• EZ ERRETZEA eta tabako-kea saihestea. Produktu narritagarria da tabakoa: bronkioak asaldatu egiten ditu, eta asma kroniko bihurtzen.

• NARRITAGARRIAK saihestea; adibidez, etxeko hautsa, lakak, intsektizidak, pinturak, koloniak, keak, etab.

• ETXEKO ANIMALIARIK ez izatea. • Asma eragin dezaketen FARMAKORIK ez hartzea.

Oro har, ez da hartu behar ez aspirinarik ez antiinflamatoriorik; kolirio batzuen ondorioz ere okerrera egin dezake asmak.

• ARIKETA: Ariketa fisikoa egitea osasuntsua da, eta ez duzu saihestu behar, asma-sintomak dituzunean izan ezik. Ariketa fisikoa egitean asma baduzu, bronkio-zabaltzaile bat erabili beharko duzu ariketa egiten hasi aurretik. Oinarriko tratamendua baduzu eta, hala ere, asma baduzu ariketa egitean, esan medikuari, asma ez daukazula ongi kontrolatua adierazten baitu horrek.

KRISIAK SAIHESTEKO NEURRIAK. AKAROEI ALERGIA DIETENAK

• Pazientearen logela goitik behera garbitzea. • Koltxoi- eta burko-azalak erabiltzea. • Maindireak eta edredoiak astero garbitzea 60 ºC-an. • Logelan, alfonbrarik eta moketarik ez izatea. • Logelan, hautsa biltzen duten objekturik ez izatea: peluxeak,

liburuak... • Egunero hautsa kentzea zapi busti batekin. • Erratzarekin ez garbitzea. Xurgagailua erabiltzea.

KRISIAK SAIHESTEKO NEURRIAK. POLENEI ALERGIA DIETENAK

• Leihoak itxita lo egitea (goizean goiz 5 minutuz aireztatu).

• Autoan, leihoak itxita daudela bidaiatzea. • Mendira ez ateratzea eta logela ez aireztatzea ez eguerdian ez

arratsean (haizea dabilen egunetan eta polinizazio handiko egunetan).



4. eranskina

FEM-NEURGAILUA ZUZEN ERABILTZEKO JARRAIBIDEAK 1. Ez da beharrezkoa sudurreko pintzak

erabiltzea.

2. Hobe da zutik egotea. 3. Adierazlea zeroan (0) jarri.

4. Neurgailuari behar bezala eutsi, adierazlea hatzekin estali gabe.

5. Sakon hartu arnasa.

6. Ahokoa ezpainen artean jarri, eta inguruan itxi. 7. Ez egin eztulik eta ez itxi mingainarekin neurgailuaren zuloa.

8. Putz egin ahalik indar gehienarekin eta ahalik azkarren (segundo bat edo bi gehienez).

9. Erregistratu datua.

10. Beste bi aldiz egin, eta idatzi hiru aldietako baliorik handiena.



5. eranskina: FEMAREN (PEAK-FLOWA) BALIO NORMALAK

15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70

FEMA l/m

Adina (urteak)

190

183

175

167

160

GIZONEZKO

EMAKUMEZ

KOAK

175

167

160

152 145

660

640

620

600

580

560

540

520

500

480

460

440

420

400

380



6. eranskina:

ME

DIC

AC

IÓN

SIN

TO

MA

S

AÑO MESDIA

ANTES DEL BRONCODILAT

DESPUES DEL BRONCODIL

FATIGA

PITIDOS

TOS

OPRESIÓN

DESPERTAR POR ASMA

AUSENCIA AL TRABAJO/ESC

1

2

3

4

5

ME

DID

A D

EL

FL

UJ

O E

SP

IRA

TO

RIO

MA

XIM

O(R

EG

IST

RA

R L

A M

ÁS

AL

TA D

E L

AS

TR

ES

)

M N M N M N M N M N M N M N

700

600

500

400

300

200

100

0

NOMBRE : .......................................... ...............................................

FEM máximo : ..............

ANEXO

HOJA DE REGISTRO DE SINTOMAS Y FEMHOJA DE REGISTRO DE SINTOMAS Y FEM



7. eranskina: ASMAREN AUTOKONTROLERAKO ORRIA

MANTENTZE-TRATAMENDUA (EREMU BERDEA) FEMA > % 80 Sintomarik ez baduzu eta FEMa zure balio hoberenaren % 80 baino handiagoa denean:

• Bete agindutako tratamendua

Sintomak dituzunean (eztula, txistuak, itolarria, opresioa):

• * saihestu asma-eragileak.

* ez ahaztu medikazioa hartzea. KRISI ARINAREN TRATAMENDUA (arreta) EREMU HORIA. FEMA % 60-80 Gauez, zutitzean edo ariketa egitean sintomak dituzunean, bitan edo gehiagotan jarraian, edo zure FEMa balio hoberenaren % 60-80 bitartean dagoenean:

• •

Sintomak edo FEM-balioa bi egunean hobetzen ez badira: JARRI HARREMANETAN ZURE MEDIKUAREKIN

KRISI LARRIAREN TRATAMENDUA (EREMU GORRIA) FEMA < % 60 Zure FEMa balio hoberenaren % 40-60 artean dagoenean:

• •

Erregistratu zure FEM-balioa 20 minutuan behin, eta balio maximoaren % 80ra iristen ez bazara, errepikatu:

•



JOAN OSPITALERA EDO LARRIALDIETARA

8. eranskina: ASMAREN TRATAMENDUAN GEHIEN ERABILTZEN DIREN

FARMAKOAK ETA INHALAZIO-SISTEMAK. IZEN KOMERTZIALAK.

BRONKIO-ZABALTZAILEAK

ββββ2 BIZITZA LUZEA KARTUTXO PRESURIZATUKO INHALAGAILUAK

GANBERAK HAUTS LEHORRA

Formoterola Foradil® BAI Nebuchamber, Volumatic, Fisonair Aerolizer Neblic ® BAI Volumatic Aerolizer Oxis ® EZ EZ Turbuhaler

Salmeterola Beglan ® BAI Volumatic, Fisonair, Babyhaler Accuhaler Inaspir ® BAI Volumatic, Fisonair, Babyhaler Accuhaler Serevent ® BAI Volumatic, Fisonair, Babyhaler Accuhaler

Betamican ® BAI Nebuchamber, Volumatic, Babyhaler Accuhaler

β2 BIZITZA LABURRA Salbutamola Butoasma ® BAI Nebuhaler, Inhalventus EZ Ventolin ® BAI Volumatic, Fisonari, Babyhaler EZ

Terbutalina Terbasmin ® BAI Nebuhaler, Fisonair, Inhalventus Turbuhaler

KONBINAZIOAK Ipratropioa + Salbutamola Combivent ® BAI Volumatic EZ

Flutikasona + Salmeterola Anasma ® BAI Volumatic Accuhaler Inaladuo ® BAI Volumatic Accuhaler Plusvent ® BAI Volumatic Accuhaler Seretide ® BAI Volumatic Accuhaler

Budesonida + Formoterola Symbicort ® EZ EZ Turbuhaler

OHAR GARRANTZITSUA: Aerochamber eta Aeroscopic ganberek kartutxo presurizatuko inhalagailu guztietarako balio dute. ICP: Kartutxo presurizatuko inhalagailuak



FARMACOS Y SISTEMAS DE INHALACION MAS USADOS EN ELTRATAMIENTO DEL ASMA. NOMBRES COMERCIALES.

ANTINFLAMATORIOS

CORTICOIDES ICP CAMARAS POLVO SECOBeclometasonaBecloasma® SI Inhalventus, Volumatic NoBeclomet® NO NO EasyhalerBecloforte ® SI Volumatic, Babyhaler NOBetsuril ® SI Volumatic, Babyhaler NOBroncivent ® SI Volumatic, Babyhaler NOBecotide ® SI Volumatic, Babyhaler NODecasona ® SI Volumatic, Babyhaler NO

BudesonidaBudesonida Aldo-Union ® SI Nebuchamber,Babyhaler, Volumatic NOOlfex Bucal ® Autohaler NO NOPulmicort ® SI Nebuhaler, Fisonair, Inhalventus TurbuhalerRibuject ® SI ICP integrado en camara NO

FluticasonaFlixotide ® SI Volumatic Babyhaler AccuhalerInalaco ® SI Volumatic, Babyhaler AccuhalerFlusonal ® SI Volumatic Babyhaler AccuhalerTrialona ® SI Volumatic Babyhaler Accuhaler

CROMONASCromoglicatoFrenal ® NO NO Inhalador FrenalIntal ® NO NO SpinhalerAlergocrom ® SI Nebuchamber, Babyhaler, Volumatic NO

NedocromilBrionil ® SI Nebuhaler, Fisonair, Inhalventus NOTilad ® SI Fisonair NOIldor ® SI Fisonair NOCetimil ® SI Fisonair NO

Asmaren gaineko osasun-hezkuntza - Osakidetza gaineko osasun-hezkuntza Osatzeneko Arnas Aparatuko...

Documents

Transcript of Asmaren gaineko osasun-hezkuntza - Osakidetza gaineko osasun-hezkuntza Osatzeneko Arnas Aparatuko...