Argia 2241

2012KO URRIAREN 21A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

DEABRUAREN ABOKATUAALBERTO SURIO: «EiTB zen legegintzaldiko patata beroa».

ARITZ GALARRAGA / 4

ASTEKO GAIALANGILEEN ESKUBIDEAK Nola lortu genuen galtzen ari garena.

NAGORE IRAZUSTABARRENA / 5

PERTSONAIAOIER LAKUNTZA: «Geure buruari jartzen diogun oztoporik handiena

ezer egiterik ez dagoela pentsatzea da». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKVESPA VELUTINA ETA MUNDIALIZAZIOA Liztor asiarraren mezua.

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 15

IRITZIAREN LEIHOAALDAKETA DA GURE AUKERA AMAIA LASA ALEGRIA / 18PERU, ESPAINIA, KATALUNIA INMA ERREA / 20GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19HEMEROTEKA Obamak eta Romneyk saihesten dituzten gaiak.

NOAM CHOMSKY / 21 TXANDAN Zebrabidean. EDU ZELAIETA / 20BERTSO BERRIAK Bozkarioa. XABI PAYA / 21

ERDIKO KAIERASU TA GAR: «Arimadun kantak sortzea izan da gure nahia beti».

IKER BARANDIARAN / 22IZU GIROA FANZINEA Estoldetatik kontrakulturan. M. GARZIA / 24BERTOL ARRIETA: «Nire slow life egiteko modua da literatura».

GARBINE UBEDA GOIKOETXEA / 26LIBURUAK X. ETXANIZ ERLE / 28 DISKOAK I. BARANDIARAN / 29ALEA 11 ordu bertsotan. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 30DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 31ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 32LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 33DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 34

TERMOMETROAEUSKO LEGEBILTZARRERAKO HAUTESKUNDEAK Independentzia

hotsak inoiz baino ozenago kanpainan. URKO APAOLAZA AVILA / 36GASTU MILITARRA ESPAINIAN Urtean 8.000 milioi euro aurreztu

zitezkeen. DANIEL UDALAITZ / 39ELEANIZTASUNAZ Lau hizkuntza ala hamalau, ez dio axola.

ONINTZA IRURETA AZKUNE / 42EPAI HISTORIKOA ERRESUMA BATUAN Kenyarrek irabazi dute

Mau Mauren tortura kasua. LANDER ARBELAITZ / 44EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 45EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 45NET HURBIL Karbono trafikoa Espainian: kutsatzaileen lapurreta

berdea. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 46MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2012ko urriaren 21a, 2.341. zenbakia

DEABRUAREN ABOKATUA

2012KO URRIAREN 21A4 �

Bi Gaur egun geratzen zaizkio.

«EiTB zen legegintzaldiko patata beroa»Egun gutxi geratzen zaizkio EiTBko behin-behi-neko zuzendaritzari.Behin-behineko zuzendaritza, lehen aldiaentzuten dudana. Ekaitz perfektua gainditzealortu dugu: iraultza teknologikoa, baliabideekonomiko urriagoak, LTDaren eskaintzaberria. Eta barkua norabide onean jarri dugu.

Barkuari “Patxi Lopezen irrati-telebista” esandiote; kapitainari “eguraldi maparen zuzenda-ria”. Nola pasako da historiara zure agintaldia?Une zail bati egin diogu aurre pluraltasunizpirituarekin, zerbitzu publikoarekin, profe-sionaltasun eta gertutasunarekin. Joaten gare-nean gure lana objektiboago ikusiko da, erre-sumin gutxiagorekin.

Zu izan zara EiTB gobernatu duen lehen inde-pendentea. Harritzen nau horregatik zure ges-tioa partidistatzat hartu izanak.Batzuek uste dute etxe honen jabe direlaesklusiban eta ez dute jasan berau gobernatuez izana. Lohi artean lan egin behar izan dut,baina kritikak kiroltasunez hartu behar dira.

EiTBko langileenak, esaterako? Haserre samarizan dituzu.Ez beste medio publikoetan baino gehiago.Enpresa hauetan normala izan ohi dira intereskonfliktoak. Gainera, profesionalen eskubi-deak bermatuko dituen erredakzio estatutu batutziko dugu, langileen ia %79k babestu duena.

Audientzia portzentajeak ez dira izan hain onak.LTDaren panorama berriak zuzen eragin duaudientzietan. Azken hilabeteetan bueltaeman diogu halere egoerari.

Ados, LTDa. Autokritika esaten zaio horri.Zerbitzu publiko plural baten, euskara etabalore demokratikoekiko konpromisoaren etagertutasun programazio baten alde egin dugulan. Batzuk arrazoi ideologikoengatik urrunsentitu badira ere, EiTBk bere publikoarekinduen lotura emozionala oso sendoa da oraino.

Baina EITBren zuzendaritzaren borondatea izanda publiko hori handitzea, Nafarroan adibidez?Hasieratik lan egin dugu horren alde, beti ereNafarroako Gobernuarekin batera eta ekono-mikoki bideragarri izango den konpromisoa-rekin. Sentitzen dut akordioa ezin lortu izana.

Beste agintaldi bat EiTBk euskarari behar duengarrantzia eman gabe...ETB1en aldeko gure apustua erreala da. Garaizailotan ere, fikziozko proiektuak martxan jarriditugu. Erronka nagusia baliabide ekonomikogehiago izatea da euskarazko edukiak sortzeko.

Hizkuntzari dagokionean, zein behar du EiTBren etorkizunak?Akordio estrategiko handi baten araberakoa.Orain uste dut eskaintza elebiduna dela ego-kia, baina ez du zertan betierekoa izan. Horibai, ez zait iruditzen errealista, eta bai akatsa,gaztelaniazko kateak kentzea.

Meritu bat ez dizut ukatuko: legegintzaldikopolemika gai nagusietakoa bihurtu izanaEiTB.Ez ote den gehiegitxo. Hasieranhandiagoa izan zen nahasmen-dua. Segur aski EiTB zen lege-gintzaldiko patata beroa. n

ALBERTO SURIO

| ARITZ GALARRAGA |

Argazkia: Dani Blanco


ASTEKO GAIA

LANGILEEN ESKUBIDEAK

Nola lortu genuengaltzen ari garena

Langileei langile direla ahaztu eta klase ertaina direla sinestarazi zieten. Baina krisiak bereonera (edo txarrera) ekarri ditu langileak. Sortu ez duten krisia ordaintzeko, azken

mendeetan neke handiz lortutako eskubideak kentzen ari zaizkie. Eta hutsetik hasi beharbada, hutsera jo beharko da, langileek eskubiderik ez zuten garaira.

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |

XVIII. MENDEAREN ERDIALDEAN IndustriaIraultza abiatu zen Britainia Handian. Pro-dukzio modu berri hark ekonomia eta gizar-tea goitik behera aldatu zituen. Gizarte taldeberri bat sortu zen: laugarren estatua, prole-tarioak, langileak. 16 orduko lanaldi amaiga-beak asteko zazpi egunetan gizon, emakumenahiz haurrentzat, soldata oso txikiak, higie-ne eta segurtasun baldintza eskasak... Etorki-zuneko langileek iraganeko esklaboak zirudi-ten. 1815eko bakealdiaren ondoren,industrializazioa (eta harekin batera, langileenbaldintza latzak) Alemanian, Belgikan etaFrantzian hedatu zen lehenik, Europako gai-nerako herrialdeetan, AEBetan eta Japonianondoren.

Langile mugimenduari lotutako lehen lis-karrak 1811n gertatu ziren, zenbait langilemakinak hondatzen hasi zirenean, makineklanpostuak murriztuko eta lan baldintzakokertuko zituztelakoan. Logikoa dirudimekanizazioak langileei onurak ekarriko ziz-kiela pentsatzea: lan gutxiago eginda etekinhandiagoak aterata, lanaldiak murriztu etasoldatak handitu zitezkeen. Baina ordukolangileek ederki antzeman zioten enpresabu-ruen eta agintarien logikari, gaur egun ezar-tzen ari den logika berari: oparoaldian eteki-nak niretzat, krisialdian galerak zuretzat.Klase kontzientzia zabaldu ahala, mutualita-teak sortzen hasi ziren eta, azkenik, 1824tikaurrera lanbide bereko langileen elkarteaksortu ziren, trade unions izenekoak, lehen sin-dikatuak.

Langileak osagai mekanikoak muntatzen 1920kohamarkadan. Ia industriarik gabeko Ipar Euskal Herrianoinarrizko zenbait lan eskubide bermatuta zeuden ordurako.Hego Euskal Herri industrializatuan, aldiz, helduleku legalikez zegoen ia, gutxitan betetzen ziren arau bakan batzukbaino ez.

CO

NC

OR

DIA

UN

IVE

RSI

TY

WIS

CO

NSI

N

�6 2012KO URRIAREN 21A


Espainiako Estatuan industrializazioaberandu hasi zen, baina, hain zuzen, HegoEuskal Herria izan zen industria gune garran-tzitsuenetakoa, Bizkaiko meategiak oinarri.Meatzaritzaren inguruan siderurgia moder-noa eratu zen. Hala, 1880ko hamarkadanestatuko hiru siderurgia enpresa nagusiaksortu ziren Bizkaian.

Industrializazioa Gipuzkoara zabaldu zenberehala, armagintza, ehungintza eta paper-gintza oinarri. Araban eta Nafarroan proze-sua motelagoa izan zen, eta are apalagoa IparEuskal Herrian.

1890: Bizkaiko meatzarien grebaIndustrian aitzindari izaki, Euskal Herrikolangile mugimendua ere Bizkaian hasi zen.XIX. mendearen bukaeran langileak indus-trialdeetan eta meategien inguruetan pilatzenhasi ziren, oinarrizko inolako azpiegiturarikgabe. Meatzeetan langileak konpainiek haien-

tzako eraikitako barrakoietan bizi ziren etaproduktuak konpaoniako saltokietan erosterabehartzen zituzten. Egoera larri hark1890ean egin zuen eztanda, langileek, lan bal-dintza eskasak salatzeko, grebara deitu zute-nean. Greba Loma hitzarmenarekin amaituzen: konpainietako saltokiak eta barrakoiakitxiko zituzten, lanaldiak murriztu eta solda-tak hobetu. Baina hitzartutakoa ez zen erres-petatu, langileen baldintza latzek hobekuntzagutxi izan zuten eta XIX. mendearen azkenurteetan nahiz XX. mendearen hasieran gre-bak eta mobilizazioak ugaldu egin ziren.Gipuzkoako langileen baldintzak hain kaxka-rrak ez ziren arren, langile mugimendua ber-tan ere hedatu zen (grebak izan ziren Arrasa-ten, 1893an, eta Eibarren, 1897an).

Espainiako Gobernuak langileen eskubi-deak bermatuko zituen legedi zabal eta zeha-tzik ezarri ezean, zenbait sektoretan hobekun-tza txiki batzuk lortu ziren. Meatzarienadibidearekin jarraituz, 1914an langileek batezbeste eguneko 3 edo 4 pezeta kobratzen zituz-ten. Lehen Mundu Gerrako krisialdian, solda-tak zertxobait jaitsi ziren, baina 1916tik1921era egunsariek %90 baino gehiago eginzuten gora. Industriak etekin izugarriak ema-ten zituen, eskulan premia hazi egin zen, etapatronalak igoera onartzea eta hurrengourteetan igoerari eustea erabaki zuen. EHUkoHistoria eta Erakunde Ekonomikoen sailekoPedro Maria Perez Castroviejoren arabera,faktore horiez gain, presio sindikal indartsuakere eragina izan zuen soldaten eta beste lanbaldintza batzuen hobekuntzan.

Urte horietan Bizkaiko industriaguneakUGT sindikatuaren eta PSOE alderdiarensorleku nagusietakoak izan ziren, eta Facun-do Perezagua izan zen meatzaritzako eta bur-dingintzako langileen buruzagi nagusietakoa.Sektore horretako langile gehienak industria-ren hazkundeak erakarritako espainiar etorki-nak ziren (Perezagua bera Toledon jaioa zen).Baina beste sektore eta eremu batzuetan lan-gile euskaldunak ziren nagusi, eta haien bal-dintzak hobexeagoak izanik ere, eskubideei

Klase kontzientzia zabalduahala, mutualitateak sortzenhasi ziren eta 1824tik aurreralehen sindikatuak sortu ziren,trade unions izenekoak

Robert KoehlerrenGreba (1886).Euskal Herrikolehen grebagarrantzitsuakoadro haumargotu eta lauurtera egin zutenBizkaikomeatzariek.

Ezkerrean,Orconerako trenaSomorrostrokomeategietan.Eskuinean,jendetzaGallartako plazanbilduta, FacundoPerezaguarenhitzaldia entzuten,1910ekomeatzariengreban.

JOH

NB

LYT

H



GIZEH-KO PIRAMIDEAK esklaboek eraiki zituztelauste genuen 2010. urtera arte. Baina Egiptoko ordu-ko kultura ministro Farauk Hosni-k langile askeenobra direla jakinarazi zuen orduan. Langile horienlan baldintzak nahiko onak ziren duela 4.500 urte.Lan gogorra zenez, langileak hiru hilabetean behintxandakatzen ziren. Egunero, deltako abeltzainek 21behi eta 23 ardi bidaltzen zizkieten langileei (10.000inguru). Horren truke, ez zuten zergarik ordaindubehar, proiektu garrantzitsu batean laguntzen bai-tzuten.

Historiako lehen greba dokumentatua ere Egiptongertatu zen, K.a. 1158. urtean. Dayr al-Madina 500biztanleko herrixka zen, XIX. dinastian ErregeenHaraneko hilobiak eraikitzen zituzten langileak biltze-ko sortua. Ordura arte, langileen baldintzak ez zirenbatere txarrak: hilero lau saski gari, ogia, gailetak, 15litro garagardo eta etxerako hainbat tresna jasotzenzituzten. Ramses III.aren erregealdiko urte hartan,langileek protesta egin zuten 25 egun lehenago jasobeharreko soldataren zantzurik ez zutelako. Garia biegun geroago iritsi zen. Baina handik hiru hilabetera,mobilizazioak berriro hasi ziren: lana uztea erabakizuten eta itxialdia hasi zuten Ramses II.aren tenpluan.Astebete iraun zuen, greba hasi eta zazpi egunera lan-gileek berriro jakiak jaso baitzituzten. XX. dinastiaosoan zehar grebak bata bestearen ondotik egin ziren,faraoien sistema krisi ekonomikoan murgilduta bai-tzegoen. Ramses III.a izan zen azken faraoi handia.Handik aurrera egiptoar zibilizazioaren gainbeheraetorri zen.

Dioklezianoren garaian Erromatar Inperioak eregainbehera ez zuen urrun. 301. urtean enperadoreakgutxieneko soldatak eta gehienezko prezioak ezartzenzituen ediktua promulgatu zuen, monetaren egonkor-tasuna bultzatzeko eta krisialdi ekonomiko larrialeuntzeko. Ediktua betetzea derrigorrezkoa zen, etagehienezko prezioak gainditzen zituztenei, esaterako,gari modioa (8,75 Kg.) 100 denariotik gorako prezio-

an edo haragi libra 8 denario baino gehiagotan saltzenzutenei, heriotza zigorra ezartzen zitzaien.

Dioklezianok finkatutako soldaten arabera, neka-zariek, mandazainek eta estolda garbitzaileek eguneko25 denario jasoko zituzten, arotzek, igeltseroek etaokinek 50, maila ertaineko legionarioek urteko 15.400denario jasoko zituzten eta pretoriar guardiako kideek19.000 (eguneko 40 eta 50 denario baino gehixeago,hurrenez hurren).

Antzinaroan langileen baldintzak uste bainohobeak zirela erakusten du honek guztiak. Bainabidegabekeriak ere baziren: antzinako Erroman,egungo puntako kirolariekin gertatzen den moduan,gladiadore askeek irakasleen urte osoko soldata jasoohi zuten garaipen entzutetsu bakar baten truke, etaCaio Puleio Diokles aurigak 35 milioi sestertzio iraba-zi zituen karrera osoan (sestertzio bat = lau denario).Gainera, datu hauek guztiak langile askeei dagozkieeta Antzinaroan ekoizpena esklaboen lanaren eskutanzegoen hein handi batean.

Antzinaroko grebak eta krisiaren aurkako neurriak

Gehienezko Prezioen Ediktua edo Dioklezianoren Ediktua,enperadoreak 301. urtean promulgatua.

PER

GA

MO

NM

USE

UM

BE

RLI

N



“23 URTE NITUELA ezkondu nin-tzen, eta orduantxe hasi nintzenmeategian. Lehenago, 12 urtetikaurrera, ehulea izan nintzen. Ezdakit irakurtzen ez idazten. Ikatz-bagonetak garraiatzen ditut arrasta-ka, sei ordu goizean eta beste seiarratsaldean. Ordubete eskas duteguerdian ogi puska txiki bat gurinapur batekin jateko. Ezer ere ez eda-teko. Bagonetatik tiraka ibili izannaiz haurdun egonda ere”. BettyHarris meatzariak 1842an Ingalate-rrako parlamentuko ikerketa batzor-de bati eginiko adierazpenak dirahoriek.

Industria Iraultzak gizonak, ema-kumeak eta haurrak berdinduzituen, lan gogorrari dagokionez.Lan sarietan, ordea, berdintasunaoso urrun geratu zen, emakumeeketa haurrek gizonezkoek bainoaskoz soldata txikiagoa jasotzenbaitzuten, erdia inguru.

Egia da, XIX. mendearen biga-rren erdian, Mendebaldeko gobernu gehienek hartu-tako lehen lan neurriak haurren eta emakumeen lanaarautzeko izan zirela, baina gizalegeak baino gehiagomerkatuaren legeak bideratu zituzten neurriok; meka-nizazio geroz eta handiagoak etekina biderkatu etaeskulanaren beharra murriztu zituen. Emakumeenlan baldintzak hobetu ordez, lan ordainduaren ateakitxi zitzaizkien. Eta ate horiek komeni bezala zabaldu-ko zizkieten. Emakumeen eskubideen aldeko lehenmugimenduek nagusiki sufragio unibertsala aldarrika-tu zuten, eta burgesia izan zuten oinarri.

Gerrak bultzatu izan ditu emakumeak fabriketara.Gizonezkoak frontean egonda, B plana martxan jar-tzea eta “bigarren mailako herritarrak” ekoizpenindustrialean sartzea beste erremediorik ez zegoen.Eta Bigarren Mundu Gerra inflexio puntua izan zen:

gerra amaituta, emakume askokordaindutako lanean jarraitzea era-baki zuten.

Baina etxetik kanpo lan egitenduten emakumeen portzentajeaketengabe gora egin duen arren,gauzak okertzen direnean frontekolehen lerroan daudenak, kaltetue-nak, emakumeak dira. Egia daEspainiako Estatuan krisialdiapiztu zenean datu nahasgarri batargitaratu zela: langabezia gehiagohazi zen gizonen artean emaku-meen artean baino. Kontua da erai-kuntzaren burbuilak eztanda eginzuela eta sektore horretako landungehienak gizonezkoak zirela. Krisiagainerako sektoreetara zabalduahala, datuak goitik behera aldatuziren: 2010ean gizonen langabeziatasak %1,6 egin zuen gora, eta ema-kumeenak %6,6.

Madrildik etorritako azken lanerreformak ere emakumeak jo ditu-bereziki. Lanaldi partzialean ari dire-

nen artean emakumeak askoz gehiago dira eta 12.artikuluan egindako moldaketaren ondorioz orduestrak egin ahal izango dituzte hemendik aurrera.Horrek teorian langile guztiei eragin beharko liekeenbaina praktikan emakumeei eragiten dien kontzilia-ziorako zailtasun ugari ekarriko du. Bestalde, berdin-tasunerako neurri gehienak hitzarmen kolektiboetanjasotzen dira eta horiek ahultzearekin batera, emaku-meek irabazitako eskubide ugari bertan behera geralitezke.

Emakumeek prestakuntzaren esparruan aurreraegin dute. Europar Batasuneko goi mailako tituludungehienak, %59, emakumeak dira. Baina horrek ez duneurri bereko ordainik: emakumeek, batez beste,gizonezkoek baino 7.000 euro inguru gutxiago kobra-tzen dute Hego Euskal Herrian.

Emakumeen lana, nahieran erabiltzeko tresna malgua

dagokienez, bazuten zer borrokatua. EAJrilotutako hainbat lagunek bultzatuta eta Eus-kalduna ontziola abiapuntu, 1911n Solidari-dad de Obreros Vascos (VOS) sindikatuabertzalea sortu zen, gerora ELA izangozena. Euskal sindikalismoa banatuta egonzen orduz geroztik: UGT eta CNT Espainia-ko sindikatuek langile etorkinak biltzen zituz-ten nagusiki, eta euskal jatorrikoak ELArahurbildu zuen. 101 urte geroago, irailaren26ko greban, Espainiako sindikatu nagusiekez zuten bat egin sindikatu abertzaleen deial-diarekin.

1936an ELAk bere hirugarren kongresuaburutu behar zuen Iruñean, baina GerraZibilak bertan behera utzi zuen biltzarra. Etafrankismoan bertan behera utzi zituen langilemugimendua eta horrek nahiz instituzioeklangileen eskubideen eremuan emandakourratsak.

Estatuetako lan legeakEspainiako Estatuko lehen lan araua 1873koBenot legea izan zen, 10 urtez azpiko haurrenjarduna arautzen zuena. Hurrengo urteetan,ez zen lan legeria finkorik sortu, eta tarteka

Emakume langileen sinbolo gisaerabiltzen den arren, BigarrenMundu Gerran, komeni zitzaienean,emakumeak fabriketara erakartzekoAEBetako gerra batzordeak egina daafixa hau.



lege eta ordenantza bakan eta partzialakonartu zituzten: 1900ean lan segurtasunariburuzko lehen legea ezarri zuten, 1904anigandetako atsedena onartu zen, 1909angreba eskubide gisa onartu ez, baina delituizateari utzi zion, 1911ko dekretu batek derri-gorrezko gizarte asegurua ezarri zuen lehe-nengoz, 1918an 48 orduko lan astea ezartzenaitzindari izan zen Espainiako Gobernua...Lege horiek guztiak bat zetozen funtsezkoezaugarri batean: oso gutxitan betetzen ziren.

Primo de Riveraren diktadurako ekarpennagusia 1926ko Aunós Kodea izan zen, lehe-nengoz lan kontratua arautzen zuena. Bainajauzia II. Errepublikan eman zen: 1931koKonstituzioak, lehenengoz, lan eskubideakjaso zituen, eta, besteak beste, langabeziarenaurkako neurriak ezarri ziren.

Baina bost urteren buruan, Espainiakogerra Zibilak eta gerraren garaileak 40 urtezizoztuta utzi zuen langile mugimendua. Fran-kismoak Estatuko arau monopolioa eskuratueta langile eskubideak nahi bezala moldatuzituen sindikatu bertikalaren mozorropean.

Horrenbestez, Hego Euskal Herrianindustrializazioa abiatu eta mende ingurura

hasi zen estatua langileen eskubideak legezonartzen eta bermatzen –eta tarte txikiabehar izan du horiek urratzen hasteko–.Bitartean, Industria Iraultza berandu eta gel-ditu gabe igaro zen Ipar Euskal Herritik,baina Parisko Gobernuak lehenago emanzituen lan eskubideak onartzeko urratsak.Lanari buruzko lehen legeak industrializazioabera baino lehen ezarri ziren, FrantziakoIraultzarekin batera, 1848an 12 ordukogehienezko lanaldia ezarri zen, 1884an sindi-katuak ofizialki onartu ziren, 1919an hitzar-men kolektiboak finkatu eta urte bereanlanaldia 8 ordura murriztu zen, eta Espainiangerra hasi zenean, Frantziako Estatuan lanbajak ordaintzen hasi ziren.

Langile eskubideen aldeko gorako bidea–luzeagoa eta nekezagoa Hegoaldean, leun-xeagoa Iparraldean– ziztu bizian ari da mal-dan behera, atzera, Europako nagusigoneoliberalaren eta Espainiako Gobernuarenlan er reformen eskutik. Eta FrançoisHollandek Frantziako hauteskundeak iraba-zi zituenean joera horri aurre egingo ziola-ko esperantzak lausotzen ari dira, desengai-nu bihurtzen.

Atzera begira ikusten da langileen eskubi-deen aldeko mugimenduaren oinarrian klasekontzientzia dagoela. Eta langileari kendu etakendu ari zaizkion honetan, egoerak klaseertaineko kontsumitzaile izatearenlilura itsutzailea ere kendu behardio begi paretik. Langilea langilebaita, landun izatea geroz eta zai-lagoa denean ere. n

Ipar Euskal Herrianindustrializazioa eta,beraz, langilemugimendua, apala izanarren, PariskoGobernuaren politikak etalegeek eragin diete hirulurraldeetako langileei.Hala, 1968ko maiatzak ereizan zuen ondoriorikIparraldean. Grenellekoakordioetan adostutakoneurriak estatu osoan jarriziren indarrean: soldaten%10eko igoera,gutxieneko soldataren%25eko igoera, lanaldiamurriztea, aurreko urtekoGizarte Segurantzarenmurrizketak bertan beherauztea, enpresen barruanjarduera sindikalaonartzea.

1900ean lan segurtasunari buruzkolehen legea ezarri zuten, 1904anigandetako atsedena onartu zen, 1909angrebak delitu izateari utzi zion... Bainalegeak oso gutxitan betetzen ziren

Zer da kimika teoriko eta konputazionala?Kimika ikertzeko bi molde daude: batalaborategian, esperimentuen bidez, eta bes-tea teorikoa, ordenagailuz egiten dena.Azken honetan, elektroiek segitzen dituztenmekanika kuantikoaren legeak edo printzi-pioetatik abiatuta, sistema kimikoak azter-tzen dira modu teorikoan, hurbilpenenbidez.

Zeri buruz egin duzu tesia, zehazki?Metanoaren aktibazioaren inguruko ikerlanaegin dut. Gaur egun kimikaren erronkagarrantzitsua da hau, metanoa, bereziki, ener-giaren produkzioan erabiltzen delako eta hauaktibatuz gero beste erabilpen batzuk lortukogenituzkeelako: hidrogeno molekularra edokonposatu organiko baliotsu eta erabilgarriakadibidez. Metanoa erretzen dugunean CO2askatzen da eta, metanoa aktibatuz gero,hidrogeno molekularra lortuko litzateke etaerretzean horrek ez du CO2 sortzen, ura bai-zik. Beraz, ingurumenari askoz ere kalte txi-kiagoa egingo litzaioke. Hortik daukan inte-resa.

Ordenagailua erabiltzen duzu. Nola moldatzenzara pantaila ikusi gabe?Ordenagailu normala erabiltzen dut; nikbehar dudana, beste itsuek bezala, pantailairakurle bat da. Programa berezia da etaikusi beharrean entzun egiten dut. Idaztekoarazorik ez dut. Azken finean teklatua eza-gutzen dut, mekanografia menperatzen bai-tut.

Tesia amaituta, hemendik aurrera zer?Ni irekia nago. Dibulgazioan aritzea gustatu-ko litzaidake, baina gaur egun, krisia dela eta,hori oso zaila dago. Irakaskuntza, unibertsita-tean irakasle izatea ere ez dut baztertzen.Dena den, agian orain bideragarriena dokto-retza ondoko ikastaro bat egitea izango da.Urte bat edo bi kanpoan ematea, agian Tarra-gonan. Han hiru hilabeteko egonaldia eginnuen 2010ean, hango lantaldea ezagutzen duteta oso ongi moldatu nintzen.

Atzerrira joateko ideia bazterrean uzten duzu?Entzumena dela-eta traba handiak ditut inge-lesarekin. Jendearekin hitz egiteko moldatzennaiz, idazteko ere bai, baina jendeari ingele-sez ari denean ulertzea kostatzen zait. Bainaez dut baztertzen. Kataluniara joatea ez badaposible, agian Europa iparraldeko leku horie-tako batera animatuko nintzateke, han gizarte

«Geure buruari jartzen diogunoztoporik handiena ezer egiterik

ez dagoela pentsatzea da»Goi mailako zientzialaria, Kimika teorikoan doktoratu berria, bertsolaria…

Ikusmena galduta eta entzumena urritua izan arren bizitzaren koskak gainditzen doa Oier.

OIER LAKUNTZA

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

Oier Lakuntza Irigoien, Iruñea (1985-12-29). Gura-so sakandarren semea, Oierrek Paz de Ziganda ikastolaneta Iturrama institutuan ikasi ondoren, Nafarroako Uniber-tsitatean Kimika karrera egin du. Orain berriki EHUn euska-raz eginiko doktore tesia defendatu eta gainditu egin ducum laude klasifikazioarekin. Honainoko bidea ez da zelaieta goxoa izan, Oierrek Wolfram gaitza duelako: horrenondorioz ikusmena galduz joan da, eta duela zazpi urte era-bat itsu gelditu zen. Entzumena ere kaltetua du eta audifo-noen bidez moldatzen da bizimodu ahalik eta normalenaegin ahal izateko.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA



OIER LAKUNTZA

maila oso garatua dago eta agian laguntzakjaso ahal izango nituzke ikasteko eta egune-roko bizimodurako. Urtebete edo bi kanpoanemateko prest nago, baina neure buruahemen, Euskal Herrian, ikusten dut.

Dibulgazio lanetan agian, Elhuyar fundazioa-rekin?Kontaktu bat izan nuen duela urte eta erdi etahaiek ere interesa zuten, baina geroztik kri-siak gogor kolpatu ditu eta ikusi egin behar.Gustatuko litzaidake, euskaldunontzat Elhu-

yar erreferentziala delako, baina momentuzdena kolokan dago.

Zertan datza zure muga fisikoa?5 urterekin Wolfram sindromea diagnostika-tu zidaten. Horrek dakar, besteak beste,ikusmen eta entzumen nerbioen galera.Ikusmena pixkanaka galtzen joan naiz itsugelditu arte eta entzumena ere galtzen arinaiz. Horretaz gain, bi diabetes mota ditut:diabetes metitus, eta insipidoa. Azkenhorren eraginez gorputzak ezin ditu likidoakmantendu eta haren ondorioetako bat damaskuri neurogenoa izatea. Horrek esannahi du maskuriak ez diola nerbio sistemarierantzuten eta pixa egiteko arazoak sortzendizkit.

26 urterekin hori dena gogorra izanen da…Nik, zorionez, nahiko ongi asimilatu dutdena, eta erantzuten joan naiz, baina egia dahauetako arazoren bat agertu aldiro, nola-baiteko beherakada duzula. Hasieran diabe-tesa izan zen, gero entzumena eta ikusme-na… Galera pixkanakakoa izan da etahorrek lagundu dit ohitzen eta baliabideberriak erabiltzen, hala ere batzuetan gogorsamarra da. Entzumen aldetik, aparatuekinongi moldatzen naiz beste pertsona batekinhitz egiteko. Arazo gehiago izaten dut jende

BertsotanIrailaren bukaeran Oier Lakuntzak bere tesiaren defentsaegin zuen, Pedro Miguel Etxenike fisikari ezaguna buruzuen epaimahaiaren aurrean. Etxenikek “zorionakdoktore Lakuntza!” esanez agurtu zuen Oier IruñerrikoEuskalerria Irratian eginiko elkarrizketan. Fisikariizabarrak Oier Lakuntza goi mailako kimikaria delanabarmendu zuen eta horren lekuko direla nazioartekozientzia dibulgazio aldizkari nagusietan argitaratu dituenartikulu bikainak. Epaimahaiburuak azaldu zuenez, cumlaude kalifikazioa eman zioten “oso lan ona delako,laburra eta ongi idatzia. Azalpena ere bikaina izan zen”.Bukatutakoan Lakuntzak eskerrak bertsotan emanzizkien eta Etxenikek hari erreplika emateko MaialenLujanbio bertsolaria gonbidatu zuen.

gehiago edo zarata dagoenean. Bazkari edoafari ondoko batean, adibidez, ez dut arazo-rik izaten aldamenekoari entzuteko baina baiurrun daudenei.

Ikusmena galtzen joatea oso gogorra da?Gauza asko ikusi dut eta ikusi dudan guztiaez nuke beste ezerengatik aldatuko. Badituterreferentzia jakin batzuk. Badakit gauzaknolakoak diren eta hori laguntza handia da.

Ikusmena berreskuratzeko itxaropenik?Gaur egun ikusmena eta entzumena berres-kuratzeko modurik ez dago. Ikertzen ari dira,baina ez dago ezer. Helburua da entzumenaahal den heinean mantentzea.

Superman modukoa zara zu?Ez! Nik beti esan izan dut horrelakoetan biaukera daudela: iraganera begira egotea etanostalgia sentitzea edo beste jarrera bat, nikaukeratu dudana, onartu eta arazoei aurreeginez bizimodu ahalik eta onena eramatensaiatzea.

Hau tokatu zait eta aurre egiten ikasi behardut. Onartzea da lehen urratsa. Hortik aurre-ra arazoak gainditu daitezke, eta horretarakoingurukoen laguntza ezinbestekoa da, zalan-tzarik gabe. Agian nahi dudan guztia ezingodut egin, baina probatu ondo-ren ikusiko dut hori.

Batzuetan aurreiritziei ere aurreegin behar izan diezu. Nafarroa-ko Opuseko Unibertsitatean,adibidez. Betidanik Kimika oso gustu-koa izan dut eta probatu eginnahi nuen. Zalantza handiaknituen eta gainera unibertsita-tera ate irekiko jardunaldietarajoan nintzenean, hango dekanoordeak esan zidan ez zidalagomendatzen, inondik inora,Kimika egitea. Zaila izangozela onartuta ere, probatu nahinuen. Nik neronek ikusi nahinuen. Tematu nintzela ikusitahartu ninduten eta karrera eginnuen.

Epaitegietan ibiltzea ere egokituzaizue ezintasun pentsioa etabeken arteko balizko bateraezin-tasunarengatik.Ikasle garaian gurasoek jaso-tzen zuten diru-laguntza nireezintasunagatik. Doktoretzaegiten hasi nintzenean pentsiohori zuzenean ni hasi nintzen

jasotzen eta, bestalde, ikerketa beka bateman zidaten. Handik bi urte eta erdira,gutxi gorabehera, esan zuten beka hartzenhasi nintzenetik jasotako ezintasun pentsio-aren dirua itzuli behar nuela, denera 11.000euro. Guri ez zitzaigun bidezkoa iruditzeneta auzitara jotzea erabaki genuen. GeroGizarte Segurantzak onartu zuen lehen biurtekoa niri zegokidala, bekaren lehenurteak bekak direlako, ez lan kontratu bat,etaberaz bateragarriak dira. Hirugarren eta lau-garren urtean, aldiz, beka kontratu moduanegiten dute eta horren ondorioz epe horre-tako pentsioa, 1.600 euro inguru, itzulibehar nituela zioten. Guk jarraitu genuenesaten bateragarriak izan behar zutela etaotsailean egin zen epaiketaren emaitza gurealdekoa izan zen. Epaia errekurritu zuteneta juxtu gaurko berria da [urriak 2] helegitehori ez dutela onartu eta arrazoia guri ema-ten digutela.

Legeek ezinduak ezinduago egiten dituzte?Bai. Eta badirudi arazoa harago doala. Gau-zak dauden bezala, badirudi ezinduok ezingarela langile izan. Iduri luke ezintasun pen-tsioa kapritxotan gastatzen dugula, eta hori ezda horrela. Daukagun gaixotasunak dakar-tzan beste gastuei aurre egiteko da: medika-


OIER LAKUNTZA

Bertsolari“Hitzekin jolasteagustukoa dut.Duela zenbait urteNafarroakoTxapelketan partehartzeaz gain,tarteka ateratzendiren bertsosaioetan erekantatzen dut etagozatzen saiatzennaiz. Azken urtehauetanLekunberrikobertso eskolan etaDonostian,unibertsitateareninguruan, osatugenuen bestetalde batean aritunaiz”.

mentuak ordaindu behar ditut, audifonoaktarteka erosi… Eta soldata ere behar da bizi-tzeko.

Gizarte hau, oro har, ez dago prentsatua ezin-duentzat…Ez. Ordenagailua erabiltzen dut eta telefonomugikorra ere bai, baina orain sortzen aridiren tabletak eta tresna horiek guztiak, adibi-dez, ez daude guretzat pentsatuak.

Nire helburuetako bat, eta puntu ahulene-tako bat, nire kabuz moldatzen ikasi beharhori izan da beti. Azkeneko lau urteetan,astean zehar Donostian bizi izan naiz uniber-tsitate ondoko egoitza batean eta ongi mol-datu naiz. Azkeneko urte honetan, aldiz, tesiaidatzi bitartean, etxetik aritu naiz lanean etaastean bitan Donostiara joaten nintzen.

Alde horretatik, Tarragonan egin nuenhiru hilabeteko egonaldia izugarrizko bul-tzada izan zen niretzako: apartamentubatean bizi izan nintzen ni bakarrik, etxekogauza guztiak nire kabuz egiten nituen etahori oso garrantzitsua izan zen niretzat:pixka bat landuz gero, hori dena egiteko gainintzela egiaztatzeko oso baliagarria izanzitzaidan.

Bertsolaritzaz gain, zer beste zaletasunakdituzu?Lagunekin egotea gustatzen zait, bueltatxobat ematea... Diabetes insipido hori dela-eta,mugatu samar nabil, baina asko gustatzen zaitmendira joatea eta ibiltzea. Aukera daukada-nean gustura joaten naiz. Irratia entzutea izu-garri gustatzen zait. Irakurtzea ere gustukodut. Braillea oso gutxi erabili izan dut, irakur-tzeko ordenagailua eta audio liburuez balia-tzen naiz.

Gaur egun jende gazte asko kezkatuta dabil lanfaltagatik, egoera ekonomikoarengatik. Zeresanen zenieke?Eroso bizi izan den jendeari halako zailtasunbat iristen zaionean, normala da pixka bathondoratzea eta kikiltzea. Nik uste dut, ahalden heinean, aurre egin behar zaiola eta jen-dea animatuko nuke zailtasunen aurreangainditzen saiatzera. Geure buruari jartzendiogun oztoporik handiena ezer egiterik ezdagoela pentsatzea da. Gureaukeretan sinesten badugu etaahalegintzen bagara, oztopo askoeta asko gainditu ahal izangodugu. n


OIER LAKUNTZA

OrdenagailuaOier Lakuntzari ordenagailuak hitz egiten dio.Guk pantailan ikusten duguna hitz bihurtzendio. Hau eromena! Ziztu bizian robot batenadirudien ahots mekanikoak hamaika letra etaikur deskribatzen dizkio erretolika zibernetikoamaigabean. Goi mailako zientzia kontuetan,halere, ez omen da oso iaioa makina, etakimika teorikoaren formulak deskribatzerakoanlan bikoitza ematen dio, ikerlanak egiterakoan.Hala ere, ezinbesteko laguna du eta elkarrekingauza asko egiten ari dira.

OFF THE RECORD

Ni neu“Jendeak esatendidanean okernabilela, nikesaten dietgustatzen zaidalanik neuk hormarenkontra jotzea etani neu ohartzeaezin dudala egin.Ez zait gustatzenprobatu aurretikbesteek esateazer egindezakedan eta zerez”.


[Erredakzioaren oharra] Vespa Velutina Nigritorax liztor asiarra da erle europarrari aterazaion azken etsaia. Euskal Herriko erlategietan agudo ari da hedatzen kalamitatea,

erlezainen etsipengarri. Ondoko artikuluan kazetari eta erlezain amateurra saiatu da Velutinabaten ikuspegitik azaltzen aldaketaren zentzua. Edo zentzuetako bat bederik.

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

VESPA VELUTINA ETA MUNDIALIZAZIOA

Liztor asiarraren mezua

ARGIAKO IRAKURLE HORI, Vespa VelutinaNigritorax bat naiz. Nire habiak ikusiak dituz-kezu telebistan edo egunkari handietako erre-tratuetan. Baldin baduzu hogei minutu,badaukat zuri zer kontatua.

Liztor asiarron berri 2006a arte Europakoia inortxok ez zekien. Urte hartan zabalduzituzten lehen oharrak Frantziako erlezainenartean. Sainte Livrade-sur-Lot herrian (Baio-natik 220 kilometrora) 2005ean azaldu nin-

tzen lehenbizikoz, Txinatik bonsaiak inporta-tzen dituen landarezale baten erakustokian.Nagusiak esperoko zuen neguak hilko nin-duela. 2006ko udaberrian gure lehen habiakikusitakoan jakinarazi zien Claire Villemant,Jean Haxaire eta Jean-Claude Streito entomo-logoei. Hauek hasiera batean uste izan zutenhain lokalizatua egonik posible izango zelanire kasta suntsitzea. Laster ikusiko zutenoker zeudela. Betirako heldua naiz Europara.

Vespa VelutinaNigritorax liztorasiarra gertutikikusita. Beldurrezkofilm batetik atereadirudi.

ASS

OC

IAT

ION

VE

RA

CR

UZ


VESPA VELUTINA

2008ko ekainean Le journal du Pays Basqueegunkariak jakinarazi zuen Euskal Herrikoateetan nintzela. 2010eko azaroan aurkitunaute Gipuzkoan. Espainolek orduan izandute nire berri, Bidasoa eta Pirinioak gaindi-tutakoan. Geroztik Euskal Herrian modakogaitzat sartua nago hedabide handien agen-dan. Habia espektakularra egiten dut, bertakoespezie mitikoa den erlearen iraupena meha-txatzen, izurriak kontrolatzen dituztenei lanaematen, erlezaleak urte osoko ahanzturatikateratzen. Erreportajetarako, primerakoa.

Erlezainak tristetu baino desesperatu egitenditut nik, Vespa Velutina honek. Harro etalotsagabe ikusten naute erlauntzen atarietan,eztia biltzetik datozen erle nekatuei erasotzenedo erlauntzetik ateratzen direnei. Handia naiz,burrunba gogorra egiten dut, batek erle batiheldu eta alde egin orduko beste bat edo bi edohamar gatoz, etenik gabe. Nigatik eultzetakomugimendua gutxitzen da, erleak ez dira ausar-tzen irtetera, koloniak galtzen dira. Erlezaina-rentzako ez da bakarrik erleak galtzea edo eztiagutxitzea. Da nire inpunitatea ezin menderatua.

Erledunek tranpak jartzen dizkidate, gara-gardo eta zuku gozoz, bertan ito nadin. Aur-kitzen dituzten habiak suntsitzen ahalegin-tzen dira, zuhaitzetatik jaitsi ondorenintsektizidaz, edo arbolean bertan eskopetaztiroka. Kofoinen aurrean guardia egiten dutebatzuek, zalabardoarekin ahal dituzten liztoraleak harrapatuz. Bakan batzuk hasi dira erla-tegiak sarez inguratzen. Edo pozoitutako kar-nata jartzen, habiara eraman dezaten. Badabizirik harrapatutako liztorra hegal bat etazango batzuk kendurik erleei atarian jartzendiena, ea hobeto ezagututa, usainduta, ukitu-ta, guregandik defenditzen ikasten duten.

Hemen geratuko naizIkasi beharko dute, Velutinok betirako etorrigarela. Dagoenekoz ba omen dira defendi-

tzeko taktika aurkitu duten erleak. Azkenfinean, Asian milaka urteko elkarbizitzan nimenderatzeko garatu dutena bera. Jatorriz-koa naizen India eta Txinan berez beste erleespezie bat bizi da, Apis Cerana, hemengoApis Mellifera baino txikiagoa. Hango erletxikiek uzten didate hurbiltzen eta bat-batean ziento erdi bat edo gehiago datozkitgainera, pilota bat osatzen dute ni barruanharrapatutakoa itotzeko berotan, 45ºCtarairitsitakoan.

Nire hemengo pasadizoak gerta litezkeXXI. mende hasierako mundializazioarenmetafora. Txinatik heldu naiz, mendebaldekoindustriako obreroen eta milaka enpresa txi-kiren malurra ekarri duen inperio urrunetik.Baina mundializazioa atzo hasia ez den beza-la, Europako erlea ere aspalditik ari da urru-neko izurri ezezagunen erasoa jasaten.

Erleen maitaleak larri dabiltza. Frantzianoso ezaguna egin dute “L’Abeille, sentinelle del’environemment” (Erlea, ingurumenaren adie-razle) kanpaina. Horrelako beste asko abiara-zi dituzte munduan erlearen galerak kezkatu-ta. Ingurumenaren kutsadura kimikoak ekarridu milioika erleren suntsitzea. Klase guztieta-ko kutsagarriak eta bereziki nekazaritzaindustrialean erabiltzen diren pestizida etaherbizidek ahuldu eta nahastu egiten dituzte-la xomorroon organismoak, babesak murriz-turik naturan ohikoak diren birus eta bakte-rioen mende utziz.

Pozoiketaz gain, gaur munduan Apis Melli-f era zaintzen duten milaka erlezainenburuhauste nagusia askoz txikiagoa da tele-bistek hainbeste maite nauten Velutina haubaino, zorri txiki bat da (akaro bat): VarroaDestructor. Hau ere ni bezala endemikoa izanda betidanik Asia urruneko Apis Cerana txi-kiaren ondoan, baina erle europarretara jauziegin zuen 1960 inguruan. Euskal Herrian1980ko hamarkada arte ez zaizue azaldu.

Ezkerretan, senar-emazteakbaratzeanaurkitutako liztor-habia erakusten.Eskuinean, erlesorta batharrapatutakoliztor asiarraitotzen, pilotamoduan bildutabarruko aldeaberotzearenindarrez.

FRE

DE

RIC

DU

PUY


VESPA VELUTINAUrteotan ari da iristen Suedia, Norvegia etaEskoziako azken zokoetaraino.

Oraindik hemengo erleek ez dute ikasiVarroarekin bizitzen. Erlauntzarik baldinbadaukazu, akaroa hiltzeko botika emanbehar diezu derrigor, kimikoa edo ekologi-koa, autoritateen bezala erlezainen elkarteenaginduz. Diote zureetan Varroa garbitzen ezbaduzu, inguruko erleak kutsatuko dituzula,gauza ulerkaitza ekologiaren ikuspegik, bal-din eta sinesten bada munduak erlea beha-rrezkoa duela bere biziraupenerako. Erlezaineta zientzialari bakan batzuek aldarrikatzendute botikak justu alderantzizkoa eragitendutela, bizkarroiaren eta ostalariaren ebolu-zioa eragoztea.

Noiz hasi zen globalizazioa?Erle trafiko handia dago munduan. Batzue-tan leku batean gehiago behar direlako; esate-rako, urtero otsailean AEBeetan gertatzen damunduko erle migraziorik handiena, ehunkatrailerretan herrialde hartako erlauntzen erdiaKaliforniara daramate almendrondoen liliakernaltzera. Zalaparta gutxiagorekin, urteromilaka erregina saldu eta erosten dira, birjinikedo laborategian ernaldurik, munduarenmutur batetik bestera, arraza hautatuetakoak,ezti asko ematen dutelako, edo kudeatzekogozoak direlako.

Ekoizpen industrialerako erleegokiagoak erdiesteko zientzieala-riek antolatutako bidaietako batamesgaizto bihurtu zen Ameriketan1956an. Warwick Estevam Kerrentomologo eta genetista brasilda-rrak Sao Paolo inguruan gurutzatuzituen erle europarrak eta Afrikatikekarritako Apis Mellifica Scutellatasubespeziekoak. “Africanizadas” eta “africa-nised” horiek laster zabaldu ziren beheko etagoiko Ameriketan. “Oso gaiztoak dira” diojende xeheak; adituek, etxearen defentsagogorra egiten dutela. Erlauntza bati eraso-tzen dionari erle europarrak metro batzuetansegitzen dio, afrikartuak ez dio bakerik eman-go bide luzean.

Sasi-afrikarrok istripu asko eragin dituzte,heriotzak ere bai, baita betiko erle europarrakzirelakoan haien eztia zuhaitzetik harrapatze-ra joaten ohitutakoen artean ere. Aldiz, berenerlauntzetan horiek maneiatzen ikasi dutenerlezain hegoamerikar askok maite omendituzte, eztitan oparoak eta Varroarekin bizi-tzeko gai direlako.

Irakurle hori, ohartuko zinen orain artekanpoko erleek edo haiekin bizi diren bestexomorroek Europakoekin topo egin dute-nean gertatuak kontatu ditudala. Baina pen-tsatzen jarrita, Europako erlea ari da orain

nozitzen bera usatuz munduko beste erleaskok aurreko mendeetan jasandako patubera. Aspaldikoa den mundializazioaren bik-timen ordaina.

Apis Mellifera Europa eta Afrikako piztiaizan da atzo arte. Ameriketan, gaur AEBakdiren lurretara 1622an eraman zituzten lehe-nak, baina Kaliforniara ez ziren heldu XIX.mendera arte. XIX. mendean sartu zituztenHego Amerika gehienean ere. Australiarabezala. Ozeaniako uharte askotan XX. men-dea oso aurreratuta zelarik. Asian berdin.Nepalen 1978an lehenbizikoz!

Horietako ainitz lekutan erle euroasiarranagusitu zaie bertakoei. Bidenabar Amerike-tan, atzerakada handia egin dute bertako Meli-pona eta Trigona erle txiki eztenik gabeek.AEB, Argentina, Brasil... mundu mailakopotentziak dira eztigintzan Apis Melliferariesker. Erleen erremedioak medikuntzan apli-katzen maisu den Kuban, erle europarrarenpropolia osasungintza publikoan erabiltzenda... baina milioika urtez bertan bizi izandakoMeliponen propolia ez dute aski aztertu.

Ameriketara Velutinok ez gara iritsi orain-dik, aldiz Varroaz kexu dira han ere. Bertakoerleak, aldiz, bi zangoko indigenak bezala,izugarri urritu dira. XVI. mendetik honaAmeriketan Europako gripeak eta elgorriak

bertako jendeen hiru laurdenak hilbazituen, zer nolako triskantza erita-sun ez ote die eragin hemengo erleekhangoei?

Ni, liztor asiarra, kolonizatuenmendekua naiz. Ez lehena eta ez azke-na euskaldunentzat. Artoa eta baba-rrunarekin (Indietako baba) bateraekarri zenuten patata denetan zabalduondoren bere zomorro endemikoa

azaltzen ikusi duzue hemen. XIX. mendeanfiloxera eritasunak suntsitu zituen Europakogehienekin batera zuen mahastiak. XX. men-dean ikusi dituzue gaztainondo gehienak ihar-tzen, Asia urrunetik heldutako txankroak jota.Beranduago, zumarra da ihartu dena hau ereurrutitik iritsitako gaitz batek jota.

Erruki ditut erlezainak, kalte handiak era-giten dizkiegu Vespa Velutinok. Ordainikgabeko zerbitzua egiten diote ekologiaribezala gizarteari eta, trukean, malurrakdatozkie bata bestearen ondotik. Haien ara-zoetan ikusi ditzakete gainerako herritarrekmundializazioaren kalteak. Erraz ekartzen dada Kaliforniatik intsignis pinua etekin azkarraematen duelako, baina gero hasten dira kon-plikazioak: harrak, haiek hegazki-netik fumigatu beharra, lurrarenazidifikazioa... Jendez gainezka,planeta baratze handi bat da. Ikasezazue xuxen kudeatzen. n

Erlezainarentzako ez dabakarrik erleak galtzeaedo eztia gutxitzea. Danire inpunitatea ezinmenderatua


MAFALDAK, Quino argentinar komikigileaksortutako pertsonaia hunkigarri hark,mundu bolari begira zegoelarik maiz esa-ten zuen: “Zer gaizki zabiltzan!”. Berrogei-ta zortzi urte igaro dira ordutik hona, ezinesan, hala ere, egoera asko hobetu denik.

Gure munduari begirada zabal, luze,lasai bat botatzen badiogu zein egoerakorapilatsuetan eta krudeletan murgildu-rik gauden ohartzen gara, emazteen ikus-puntutik ikusten badugu bereziki.

Hamazazpi urte igaro diren arren, ezinahaztu XX. mendearen bukaeran Euro-pan gertatu zen Balkanetako gerra. Kon-flikto mintsu hartan andreak –musulma-nak gehienak– bahitu eta bortxatzenzituzten etsaia umiliatzeko, objektu bezalaerabiliak izan ziren gizonak zigortzeko,hala bigarren sexua izaten jarraitzendugula erakutsiz.

Komunikabideek gezur borobilak esanedo idazten dituzte gainera, politikariengaizkidetasunarekin noski!

Afganistango erasoa hasi zenean, oraindela hamaika urte, Amerikako EstatuBatuetako Gobernuak adierazitako aitza-kietako bat zen, bertako emazteak burka-tik askatzeko edo zapaldurik zeuzkatengizonengandik salbatzera joan zirela.Saminez betetako, amaierarik gabeko urteodoltsuak igaro dira, orain biztanle guz-tiak, haurrak eta gizonak barne, okerragobizi dira, nahigabe hauek nahiko ez balira,joan zen hilaren erdi aldera OTANgo sol-daduek zortzi emakume erail zituztenbonbardaketa batean, kasualitatea delaesateak ez du sinesgarritasunik.

Emakumeen aurkako bortizkeriakomunikabideek egunero dakarten berrizaharra da, herri musulmanen emazteenegoera tamalgarria soilik erakusten digu-tela, baina txunditurik geratzen gara,Kanada, Australia, Israel, AmerikakoEstatu Batuak... bezalako herri “aurrera-tuetan” ere gertatzen dela jakiten dugu-nean, ez gara ohartzen murgildurik gau-den sistema sozio-ekonomiko honenondorio bat dela emakumeak egunerojasaten dugun bortizkeria sexual, fisikoedo psikologikoa. Edozein taldetan suer-tatzen da gainera, arraza, erlijio, baldintzasozioekonomiko, hezkuntza maila edoadinak axola ez duelarik.

Desberdintasun biologikoak zentzurikgabeko hierarkia sortu du bi sexuen artean,gizonezkoei lehentasuna emanaz. Guztihonek ez garamatza biktimismo bateansartzera. Ez dira kexu antzuak, gure zapal-ketaren eta bazterketaren arrazoi sakonakbaizik. Ez gara ezer egin gabe geratzen,hamaika mila forma eman dizkiogu gurebizitzari, gure egoeraren aurrean altxatugara behin eta berriro bide berriak eraikiz.

Hala ere, norbanako borroka espiritua-lak izan dira batik bat. Iraultza pertsonalhoriek alde batera utzi gabe, orain biaukera geratzen zaizkigu, besteak beste:gure indar fisikoa garatzea alde batetik,gizarteratzea bestetik; errotik, hondosakonetik guztia iraultzeko.

Ideia zaharrak iraunaraztea aldatzeabaino errazagoa da. Bide berriak jorra-tzea, eraldaketak egitea ez dira inoiz erra-zak izan. Teoria bat gauzatu arte ez dugujakiten ideia horrek zenbateraino balioduen, ideiaren bat mamitzen dihardugu-nean modu egokian bideratzen dugun ezdugu jakingo batzuetan, ibiltzeke daudenildoak asmatzea besterik ez zaigu gera-tzen.

Gure sozietate hau, teknologia aldetikhartzen badugu, Leonardo da Vincikinoiz amestu ez zuen gizartea dela kon-turatuko gara. Orain pertso-nen arteko harremanak eral-datzea geratzen zaiguzapaltzaileak eta zapalduakdesagertu arte. n

Aldaketa da gure aukeraDA

NI

BLA

NC

O

Desberdintasun biologikoak zentzurikgabeko hierarkia sortu du bi sexuen artean,gizonezkoei lehentasuna emanaz. Guztihonek ez garamatza biktimismo bateansartzera. Ez dira kexu antzuak, gurezapalketaren eta bazterketarenarrazoi sakonak baizik

Amaia LasaAlegria �

IDAZLEA

IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

� 192012KO URRIAREN 21A

20 � 2012KO URRIAREN 21A

ZEBRABIDEAN gertatu zen: bizikletazzihoan gizona eta enpresako autoa gida-tzen ari zen emakumea traban geldituziren, metro erdi eskasera bata bestearen-gandik, nork zuen lehentasuna garbi ezzegoela. Une labur baten ondotik biekegin zuten aurrera, bizikletako gurpilbatek eta autoko matrikulak justu itsatsitageratu ziren arte. Ez zen, zorionez, inola-ko kalterik izan.

Zebrabidetik hamar bat metrora nen-goen ni. Ikusi berria nuenak dilematxobat sortu zidan etxeko bidean: noren aldejarri? Batetik, bizikleta askoz zaurgarria-goa den neurrian, autoak bidea eman

ziola iruditzen zitzaidan. Bestetik, ordea,bizikleta gainean doan pertsona ez daberez oinezkoa eta, alde horretatik, agianautoak ez zuen gelditzeko derrigorrik.

Kontutxoa bazkaltzeko gogoarekinbatean zebilkidala, geure oihan heziarenlegearekin egin nuen topo: gizon-emaku-meak zakar eta bortitz aritu ziren hasiera-tik; bakoitzak gauza ezberdin bat defen-datzen baldin bazuen ere, har raparijar rera bera erakutsi zutenbiek atzapar-letaginetatik,keinu-hitzetatik. Zebrarenodol ar rastoaz inor gutxiohartu zen zebrabidean. n

PERUN ez omen dute gurea bezalako krisirik. Oraindela bost urte balio zutena halako lau balio omendute etxebizitzek, eta banketxeek erraz (errazegi?)ematen ei dizkiete hipoteka-kredituak herritarrei, sol-data bat dutela egiaztatze hutsarekin. Atzerrikoenpresak hara jotzen ari dira: Espainiako asko, omen,eraikuntzakoak-eta. Jakina da diruak ez duela ezmugarik ez aberririk. Bitartean, klaseen arteko amil-degia gero eta handiago omen, Perukogizartean: goi klasea eta klase ertainak,gorantz, eta behe klasea, beherantz.Espainiako asimetriaren kontrakoadirudi, Espainian klase ertainak beherabaitoaz behekoa bidelagun.

Galderak datoz errenkan: Perunbezala, non ote da gertatzen ari? Txilen,Argentinan, Brasilen..? Asiako zenbaitherrialdetan? Zerikusia du zenbait toki-tako ekonomiaren gorakadak bestehainbatetako krisiarekin? Eta, zergatikhemengo hedabideetan ez dute oihar-tzunik Peru bezalako herrietako erreali-tateek?

Katalunian, Espainiako krisiarenaurrean, beste irtenbide bati ekin diote.Herri independente izatea bizirautekoezinbesteko baldintzatzat jotzen dute gero eta katalu-niar gehiagok (gehienek honezkero?). Han, indepen-dentzia ez da jada gutxiengo baten ameskeria edo

hainbat herritarren sentipen lausoa. Hango gizarteanabiatutako prozesuei eta eztabaidei buruz ere, berrigutxi Espainia aldean. Gurean, akaso, pitin bat uga-riagoak, baina urriak, edonola ere. Albisteak, diruakez bezala, banderen aurrean makurtzen baitira, etamugetan gelditzen, Internet asmatu eta gero ere.

Wert Hezkuntza eta Kultura ministro espainia-rrak Kataluniako ikastetxeei leporatu die indepen-

dentziarako borondatearen hazkundea.Kontua ez da, hark uste bezala, hangoikastetxeetan ideologia independentistatxertatzen dietela haurrei, baina arra-zoia du hein batean: Kataluniako jen-dartean aspaldi abiatu zen kultur etahezkuntza garapena izan ez balitz,katalanek orain ezinen liokete eutsihartu duten bideari.

Izan ere, gizarteek aurrera egitea nahiez duten boteretsuek, beren interesenkontrakoa delakoan, aski ongi dakiteherritarrei informazioa, kultura eta hezi-keta murriztea bezalakorik ez dagoelaberen pribilegioei eusteko. Beren iraba-ziak mugarik gabe areagotzeko, deneta-riko mugak jarri behar dizki-gute gainerako herritarroi.

Hezkuntzan, kulturan, komunikazioan...Baita geure mapen muga-lerroak aldatze-ko borondatean ere. n

IRITZIAREN LEIHOA

Peru, Espainia, Katalunia

Inma ErreaI TZULTZA ILEA �

Perun goi klaseaeta klaseertainak, gorantzdoaz, eta behe klasea,beherantz.Espainiakoasimetriarenkontrakoa dirudi,Espainian klaseertainak beherabaitoaz behekoabidelagun

EduZelaieta�

IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

Zebrabidean

IRITZIAREN LEIHOA


LEHENBIZIKOA egunkarietakolehen orrietan maiz agertzenda. Irailaren 19an, adibidez, Jus-tin Gillisek The New York Time-sen idatzi zuen Artikoko izotza-ren urtzea amaitu delaaurtengoz, baina ez aurrekoerrekorra hautsi baino lehen,eta alarmak berriz piztu dirainguru horretako aldaketarenerritmo azkarragatik.

Datu berriek erakusten duteudako izotza 2020rako desagerlitekeela, ondorio larriekin.

Baina gobernuek ez diotealdaketa horri erantzun berote-gi-efektua eragiten duten emi-sioak mugatzeko premia azpi-marratuz, Gillisek idatziduenez.

Mitt Romney hautagai erre-publikarrak adierazi du ez dago-ela adostasun zientifikorik, berazeztabaida eta ikerketa gehiagoegitea sustatu beharko genuke;baina ekintzarik ez, problemakokerrera egiteko ez baldin badabehintzat.

Demokratek euren platafor-man aipatzen dute problemabadagoela, eta lan egitea gomen-datzen dute, beste potentziekinbatera emisioei mugak jarrikolizkiekeen akordioa lortzeko.Baina hori da dena.

Beraz badago alderdien arte-ko diferentziarik: ea zenbatekopoztasunarekin egin beharduten korri saguek amildegi-rantz.

Bigarren gai garrantzitsuaere, gerra nuklearra, egunerodago egunkarien azaletan, baina

Lurreko jarduera arraroei begi-ra legokeen martetar bat harri-tzeko moduan dago.

Bi jarrera aurrez aurre: Ame-rikako Estatu Batuek adierazibeharko ote luke eraso egingoduela Iranek arma nuklearrak–beste dozenaka herrialdekdauzkatenak– garatzeko gaita-suna lortzen baldin badu? AlaWashingtonek gehiago definitubeharko luke bere lerro gorria?

Bigarren jarrera da EtxeZuriarena; lehenbizikoa israel-dar gerrazaleek eskatzen duteeta Estatu Batuetako Kongre-suak onartzen du. Senatuak 90-1 bozkatu zuen Israelen jarrerababestearen alde.

Eztabaidatzen ez dena da,nola gutxitu edo amaitu daite-keen modu agerikoan Iranekustez ordezkatzen duen edo-zein mehatxu motarekin: erre-gio horretan arma nuklearrikgabeko zonaldea ezarriz. Auke-ra erraz dago eskura: nazioarte-ko konferentzia bat bilduko dahilabete batzuk barru helburuhori lortzeko, ia mundu guztia-ren babesarekin, israeldarrengehiengoa barne.

Gerra suntsigarrirantz joangintezke, baita nuklearra izanlitekeen gerra baterantz ere.Mehatxu hori gainditzekomodu argiak daude, baina ezdira indarrean jarriko eskalahandiko ekintzapublikoak ez bal-din badaude, auke-ra probestekoeskatuz. n

Bazen garaia, bazen garaia,zorion beteko gaude,behingoz Gasteizko parlamentuanaukera guztiak daude!Ea euskaldunak elkartzen direnEuskal Herriarren alde,zer nola esan agintzen dutenatzeko mintegi gabeta alderdi baten kide izatekourguilurik gabe ere.

Ez da egia franko adituhauteskundeen harira:Urkullu eta Lopez makinapolitiko hutsak dira,Mintegik ez du azaldu nolaheldu independentzira...Hemen garbien mintzatzen denaAntonio Basagoiti da;hobe esaten dituen denakgezurrak baldin balira!

Eslogan eta lelo bitxiakez dira gutxi aditu:“Euskadi aurrera” esan zuenakez du ezer deskubritu;“zu ez bazoaz, haiek garaile”,nahi bezala entenditu,eta Mintegik soluzioakez ditu ba prometitu...Aski izango da konponbideakekartzen baldin baditu. n

Obamak eta Romneyk saihesten dituzten gaiak

Noam Chomsky� MASSACHUSETTSEKO MITEKO IRAKASLEA

HEMEROTEKA

AEBetako hauteskunde kanpainari buruzko informazio asko ari da

argitaratzen mundu osoko hedabideetan. Baina, zein dira Barack

Obamak eta Mitt Romneyk aipatzen ez dituzten gaiak? Noam

Chomsky irakasleak Mexikoko La Jornadan idatzitako artikulua alda-

tu dugu gurera.

Bozkarioa

XabierPaya Ruiz

�

BERTSO BERRIAK

IÑIG

OA

ZK

ON

A

Doinua: Bogart eta Bilintx.


ERDIKO KAIERA

Ametsak pilatzen. Zer egin daiteke pilatutakoamets guztiekin? Baikor zarete Euskal Herrikoegoera berriarekin?Ametsak pilatzeak gauza ezberdinak lortzekoitxaropena edukitzea esan nahi du, bai indibi-dualki bai kolektiboki. Itxaropena dagoenbitartean, helburu edo amets horiek egiabihurtzeko aukera izango da. Egoera berriakitxaropen handia sortu du Euskal Herri askea amesten dugunongan. Beraz, bide onetikgoazela uste dugu.

Irudimena eta sentimenduak “hegan” utzibeharko genituzke gehiagotan?Askotan inguruak kateatzen gaitu. Gehiene-tan norberaren barruak. Dena dela eta oroko-rrean hartuta, gure irudimen eta sentimen-duak nahiko aske uzten ditugu, gure ustez.Ez ginateke gauden tokian egongo bestela.

Aitor, azkenean baxuak zeuk grabatu dituzudiskoan. Gogorra izan da baxu-jotzaile finkogabeko garai luze hau, hain justu taldearenurteurrenean?Gauzek beti ematen dute ezegonkortasuna,finkoak ez direnean. Lana eta ardura gehituegiten da eta horrek beti dakar desgastea.Gauza txarrek zerbait ona dakarte beti ordea,eta aldaketa hauek gertatu izan ez balira, ezgenituzkeen Igor Oyarbide kuttuna, DavidZarzosa eta orain gurekin dagoen Igor Diezzaratamoarra inoiz ezagutuko. Egia esan, unehonetan oso gustora gaude.

Zer ekarri dio Igor Diezek taldeari?Igorrekin jotzea zoragarria da; izugarrizkoteknika dauka, berehala ikasten ditu kantak,oholtza gainean beti irrifartsu eta baikor,

esker onekoa da eta gainera gaztetasuna etafreskotasuna islatzen ditu.

“Dihardudan ogibide maitatu honi emango diz-kiot eskerrak”. Zer galdu eta zer irabazi duzueogibide honekin? Gauzak asko okertu diramusikarien alorrean?Asko irabazi dugu: bizitzeko era ezberdina,afizioa ofizio bihurtzea, gure pentsatzeko erazabaldu ahal izatea, pertsonen bihotzetaraheltzea eta jendeak maitatzea, lagunak egitea,tokiak ezagutzea. Hori eta gehiago. Ogibidehonek izan ditzakeen gauza txarrak albobatera gelditzen dira aurreko gauzekin. Bes-talde, egia da, musikaren industria galduxamar dabilela eta gehiengoak lan handiagoaegin behar duela gutxiago irabazteko. Tekno-logia berriek eta globalizazioak orokorreansortutako gainbeheran sartuko genuke oker-tze hori.

Zuen kanta gogorrenak ere balada bihurtzendira askotan (eta alderantziz) eta hit-ak idazte-ko abilezia handia duzue. Horretaz jabetzen otezarete idazterakoan? Zer nahi izaten duzuetransmititu? Ez gara kontziente. Ez dakit trebeak garenedo ez hit-ak egiteko orduan. Kontuan izanguk barrutik ikusten ditugula kantak eta zori-txarrez sekula ez dugula entzule bakoitzaren-tzat kanta bakoitza zer den inoiz jakingo;gure kontzertu bat zuzenean ikusi eta entzu-teko aukerarik izango ez dugun bezala. Esannahi duguna da, ezin dela jakin kantu batekfuntzionatuko duen benetan jendaurrera era-man arte. Termometroa jendea da. Berakbihurtzen du kanta hit. Gu indarra eta musi-kaltasuna bilatzen saiatzen gara, bai musikan

SU TA GAR

Eibarko taldeak baditu hainbat ezaugarri ezohikoak eta berezkoak. Haiei esker daramatza bihamarkada luze agertokietan, duintasunez eta proposamen irmoetan eroso. Euskal

jendartearen –bereziki gazteen– bozeramaile natural izan dira askotan. Metal melodikoilusionagarria barreiatu nahi dute oraingoan, Ametsak pilatzen disko berria lagun. Aitor

Gorosabelek eman dizkigu azalpenak.

«Arimadun kantak sortzea izanda gure nahia beti»

| IKER BARANDIARAN |


SU TA GAR - ERDIKO KAIERA

eta bai hitzetan ere. Arimadun kantak sortzeaizan da gure nahia beti. Hau da, zerbait esan-go dutenak.

Aitor, ahotsarekin dezente esperimentatu etabestelako tinbre eta tonoak hartu dituzu; tar-tean blueseroak Pettiren tankerara...Petti kantari izugarri ona da! Egia esan, ez danahita egindako zerbait izan. Jakingo duzu-nez 2003. urtean kiste bat kendu zidatenahots korda batetik eta nahi eta nahiez zer-bait aldatu da nire eztarrian. Onerako etatxarrerako.

Kantuen hitzak soberan egon daitezke senti-mendua pilpilean dagoenean?Bai, baina Borxak idatzitako “Kantarik Poli-tena” abestiak, dauzkan hitzak izango ez bali-tu, kanta ez litzateke hain ona izango. Zora-garriak dira hitzak. Jendeak uler dezan etalaburtuz, “Maite zaitudalako, kantatzera eto-rri naiz, letra soberan duen kantarik polite-na… kantarik politena… kantarik politena…zeu zara”.

“Beti tente eta tinko, eginez,ekinez, nire bidea egingo”. Ezdago zalantzarik Su Ta Garrekhori lortu duela.Inguruak norberarengan eragi-na duen arren, barruak esatenziguna eta diguna egiten saiatugara beti. Onerako eta txarre-rako. Batzuetan asmatukogenuen eta beste batzuetan ez.Baina esaten eta egiten dugu-narekin konsekuente izatensaiatzen gara, eta batez eregure buruekin eta pentsatzendugunarekin zintzoak eta fide-lak izaten.

“Ez dut behar gauza materialenmultzoa, beso artean hartzeannire haurtxoa”. Bizitzari, natura-

ri, begiratzeko esaldi ederra. Hain kezkatutazaudete materialismo eta teknomenpekotasu-nen arriskuekin?Bai. Kanta berak beste pasarte batean zeradio, materialismo eta batez ere teknologiaberriei zuzenduta, “desabantaila eta onurak,agian asko, agian gutxi”. Teknologia berriekabantaila handiak eskaintzen dizkigute, noski,baina horien truke ordaindu beharreko sariagarestitxo delakoan nago. Alienazioa ez danolanahikoa.

Nola konbentzitu duzue nor eta Pablo Cabezapromo-orria egiteko? Aspaldidanik ezagutzen dugu Pablo, etakazetari eta musika kritikari bezala askomiresten dugu. Bere buruari inoiz protago-nismorik eman ez dion benetako kazetarihorietakoa da. Bere idazteko era aberats etapoetiko hori Euskal Herriakeman dituen taldeak bultzatzekoeta motibatzeko besterik ez duerabili. Oso ona da. Hemendikeskerrak betiko. n

AN

DE

RG

ILLE

NE

A


ERDIKO KAIERA

EZ DUTE arau libururik, ezta kode deontolo-gikorik ere. Fanzine batek bere horretan ager-tzen ditu gauzak, askotan gordin eta tintaorbelaz, fotokopiagailuari eta grapagailuarigogor ekin eta gero. Baina haiei dagokieerrealitatearen zati hori, lur azpikoa alegia,askotan ohiko komunikabideek kontatzen ezdutena agertzen baita bertan.

Hamar urte daramatza Izu Giroak kontra-kultura deituriko eremu horretan murgilduta.Punka eta hardcorea ardatz hartuta, 21 zen-baki kaleratu dituzte epe horretan. Fanzineenartean ez da ohikoa bizirik daraman denbora,10 urte, ezta plazaratutako argitalpen kopu-rua ere, 21 zenbaki. Baina urteotako jarrai-kortasunaz arduratu den Gotzon Hermosilla-rentzat, “gogokoa dutelako egiten da”.

Azpeitiako Gaztetxeak antolatutako II.Fanzine Egunerako argitaratu denazken zenbaki horretan EuskalHerriko punk eta hardcore musikataldeak aipatzen dira, hala nola,Porco Bravo, Humilitate eta Desas-trozombies. Baita kanpokoak ere.Esate baterako, All for Nothing,Mundo Muerto, White Lung, TenO Sevens eta UX Vielheads. Bestal-de, Dani Marco madrildarrak Buzz-cocks taldeari egindako elkarrizke-tak osatzen du zenbakia.

Erreportaje eta dosierretan,berriz, Skate-aren eta punk mugi-menduaren arteko erlazioa azaltzen duenartikulua genuke aipagarri. Baita Neguko Kuar-telak izenburupekoa ere, punkaren garaianesanguratsuak izan diren etxeak nahiz egoi-tzak aipatzen dituen lana. “Adibidez, FunHouse, Michiganen The Stooges taldeakzuen komuna –azaldu digu Hermosillak–.Baita beste zenbait squat ere. Euskal Herrikoesanguratsuenak aipatzearren, BarakaldokoBunker eta Donostiako Buenavista”.

Txori komikigileak egindako irudia daramaazalak, Porco Bravoren omenez. Azal gehie-nak hark eginak dira Izu Giroako kide Her-mosillak nabarmendu digunez, “oso sortzai-lea da Txori, komikigilea eta lagun ona dugu”.

Zuk zeuk egin!Punk-hardcorearen kontrakulturan diharduenfanzine hau euskaraz egiten den bakarra da,eta horregatik, irekiak izan behar dutela dioskuHermosillak: “Saiatzen gara punk eta hardcoremugimenduen esparrua ahalik eta zabalen har-tzen. Azken urteotako fanzineen joera espe-zializazioa izan da. Fanzine batzuek hardco-reaz hitz egiten dute, baina hardcore moldejakin batez. Oi! mugimenduko fanzine askodago, adibidez. Baina gu zabalagoak izatensaiatzen gara. Alde batetik, euskara hutsezko

fanzine bakarra delako, eta beste-tik, gu ere oso irekiak garelako esti-loei dagokienez”.

Azken bi urteetan EuskalHerrian fanzine berri asko sortudela aipatzen digu kazetariak,nahiz eta blogen garaia nagusiizan. “Bazirudien blogaren, e-zinearen eta Interneten sorrerare-kin paperezko fanzinearenak eginzuela, baina ez da horrela izan.Euskarria gorabehera, garrantziaduena edukia eta informazioa da,eta alde horretatik, paperezko fan-

zinea esku artean izateak edota kontzertubatera joan eta fanzineak saltzeak oraindikere xarma duela iruditzen zaigu”.

Kalifornia aldeko Lewd taldearen Climateof Fur (Izu giroa) abestia aukeratu zuenGotzon Hermosillak 2002an sortu zuen argi-talpenaren titulutzat. “Izugarri gustatzenzitzaidan abestia, izen indartsua iruditu zitzai-dan”. Bestalde, kritika eta ironiarako ere badutartea Izu Giroak, Joseina Etxepastillak egiten

IZU GIROA FANZINEA

Izu Giroa euskarazko hardcore eta punk fanzineak 10 urte bete ditu. 21. zenbakia besapeanduela etorri zaigu Gotzon Hermosilla fanzinearen arduraduna. Irailean argitaratu zen,

espresuki Azpeitian egin zen II Fanzine Egunerako. Euskal Herriko fanzine gehienak bilduditu aurtengo bigarren edizio honek, nahiz eta zaila den zenbat diren jakitea.

Estoldetatik kontrakulturan

| MYRIAM GARZIA |

“Undergrounda etaeuskalgintza bi muturreko

eremu direla ematen du, etaguri gustatuko litzaiguke bimundu horien arteko zubi

lana egitea”

Gotzon HermosillaIzu Giroa


IZU GIROA - ERDIKO KAIERA

duen ataltxoa kasura. “Beti saiatzen gara jen-dea zirikatzen. Fanzineak horretarako daude,ironia eta kritikarako. Osagarri horiek kendu-ta ez litzateke berdin izango. Ez litzatekebehintzat, fanzinea izango”.

Do it yourself (Zuk zeuk egin) punk-ak etahardcore-ak bultzatutako filosofian bete-betean daudela dio Hermosillak. “Boronda-tezko lana da dena, inork ez du ezer kobra-tzen, eta fanzinea, azken finean, gurezaletasun baten luzapena da. Dena den, Do ityourself filosofiaren osagarriak kolaborazioaizan behar du nire ustez. Kontzeptu biakuztartu behar dira, norberak egitea bai, bainabaita kolaborazioa bultzatzea ere. Horregatik,esparru ezberdinetako kolaboratzaileak era-kartzen saiatu gara beti“. Zentzu horretan,Alberto Irazu (Gaztezulo), Juke Box eta SantiManterola argazkilariak, Dani F. Marco, AitorApurtu edota Xabier Sagardia (Entzun!) tarte-kako kolaboratzailetzat dauzkate. “Sarehorrek, nahiz eta apur bat etereoa izan, abe-rasten du fanzinea”.

Izu Giroaren tirada 200 eta 300 ale artekoaizaten da, 52 orrialde fotokopiatuta, 2 eurorentruke. “60 orrialdekoa ere egin izan dugu,baina hortik aurrera grapagailuak ez du grapa-tzen”, espikatu digu Hermosillak. Euskarazizanik, nagusiki Euskal Herriko taberna etagaztetxeetan banatzen da, “baina saiatzengara kanpora ere ateratzen. Adibidez, elkarriz-ketatutako taldeei igortzen zaie, eta baitaEuropako eta AEBetako beste fanzineetaraere. Bitxia da, Espainian gutxi ezagutzen denfanzinea da gurea, baina gero oso kritika posi-tiboak jaso ditugu. Alemaniako eta AEBetakofanzineetan, aurreiritzi gutxiago dituzte, non-bait. Horrek harritzen eta harrotzen gaitu”jarraitu du Izu Giroako arduradunak. Hala ere,

“gure asmoetako bat monografiko edota bil-dumatxo bat egitea da, argitaratu ditugunelkarrizketak ingelesera eta gaztelaniara itzuli-ko genituzke, kanpora begira”.

Mostros eta NCC taldeen kontzertuarekinospatu zuten urte hasieran fanzinearen 10.urteurrena baina Gotzon Hermosillak ez duaitzakia hori bera hartuta beste kontzerturenbat egitea baztertzen. Urte amaierarako,beharbada. “Underground eremuan murgil-tzen gara, eta normalean beste fanzineekinedota hardcore eta punk musika taldeekindugu harremana. Eta nahiz eta fanzinea eus-karaz izan, euskalgintzak ez du gure berri,gure esparrua beste bat delako. Zoritxarrez,undergrounda eta euskalgintza bi muturrekoeremu direla ematen du, eta guri gustatukolitzaiguke bi mundu horien arteko zubi lanaegitea. 10 urte eman ditugukalean, euskara hutsezko fanzi-nea egiten, eta euskaldun askokez du gure berri, gure akatsa ereizan da seguruenik”. n


ERDIKO KAIERA

Nolakoa izan da zure afizioa liburubilakatu arterainoko bidea?Zortea izan dut. What a wonderfulworld ipuinari esker DonostiaHiria saria irabazi nuenean, Erei-neko Iñaki Aldekoarekin eginnuen kontaktua, hura epaima-haian baitzegoen. Ipuin hori osogustuko zuela esan zidan, etabesterik baldin banuen, bidaltze-ko. Hortik argitaratu zen lehenliburua, 2004an. Behin lehenaatera duzunean, lotsa galtzenduzu, edozein editorerekinharremanetan jartzeko ere.

Erraza izan al da erditzea bigarrenhonetan?Ezta batere. 2008an aurkeztunien liburua Susakoei, eta lau urtepasatu dira geroztik. Horrek ez duesan nahi tarte horretan etengabe txukunketaneta zuzenketan aritu garenik, bi urte erabat gel-dirik pasatu baititut. Urtebetez esklusibokitesia bukatzen aritu nintzen. Ondoren aitaizan nintzen eta beste urtebete joan zait. Gero,martxa hartu nahi izan nuenean, beste saltsabatzuetan ari ziren Susakoak. Bestalde, zuzen-keta handiak egin behar izan ditut, lau ipuinatzera bota eta beste hiru sortu ditut. 2008kohartatik hona, asko aldatu da liburua.

Esan nuen aurkezpenean ere, idazlearieman dakiokeen altxorrik handiena autokriti-karako gaitasun hori garatzea da. Gogorraizan da prozesua, lan handia izan delako, bainaoso pozik nago. Ikasteko aukera izan dut.

Nondik nora sortzen da ipuina?Bakoitzak bere modua du, eta ipuin guztietanere ez da berdina prozesua. Askotan, etorri

zaidan irudi bat izaten da abiapuntua, ez dutesan nahi derrigorrez ipuinaren hasieradenik. Stand-by ipuina, adibidez. Benetan ikusinuen hor aipatzen dena, gizon trajedun bat,ez horregatik dotorea, zarpail xamarra, hon-dartzan eserita udaberriko egun batean. Bat-batean plastikozko botila bat hartu, itsasorajoan eta urez bete zuen. Eta maleta berezibatean sartu zuen botila. Irudi bitxia, inondikere, grabatuta gelditzen den horietarikoa.Gero, noski, horren azpian norberaren minakdaude. Irudi batetik abiatu eta ipuina osatzeanire barruko minak azaleratzeko modua da,modu esplizitoan ez bada ere.

Literaturak salbatzen zaituela diozu. Presaka bizi garela askoren ustea da. Gauzagehiegi egin nahi izatera eramaten gaituhorrek, eta gehiegi egin nahi izate horrek,

BERTOL ARRIETA

Informatikaria da lanbidez, baina aurkitu dio euskal letrei lotuta jarraitzeko modua, ofizioaeta afizioa nolabait uztartzekoa, X taldean baitihardu. Alter Ero bere bigarren ipuin-liburua

plazaratu du Susa argitaletxearen eskutik.

«Nire slow life egiteko moduada literatura»

| GARBINE UBEDA GOIKOETXEA |

GA

RB

INE

UB

ED

A

“Idazleari emandakiokeen altxorrikhandienaautokritikarakogaitasuna garatzeada”.


BERTOL ARRIETA - ERDIKO KAIERA

bizitza ezberdinak bizi nahi izatera. Zerotikhasteko gogo handiegia dugu. Hain azkarbizita ez gara gai daukaguna balioztatzeko.Daukaguna eten eta beste bizitza bati ekinnahiko genioke, eta gero beste bati, eta bestebati. Erotzeko modukoa dela iruditzen zait.Zentzu horretan, literaturak salbatu egitennau, behin eta berriz zerotik hasteko aukeraematen didalako erotu gabe, eta bizi ezinditudan bizi guzti horiek bizitzeko aukeraematen didalako. Hortik dator liburuarenizenburua, Alter Ero.

Zer da ipuinetan bilatzen duzu-na?Emozioak sotilki sortzea intere-satzen zait. Heriotzaz hitz eginnahi baduzu, heriotzara konde-natuta dagoen baten istorioaizan daiteke abiapuntua, pertso-na horren burutapenak xehekontatzea. Abiapuntu horretan,irakurlea nolabait defentsiban jartzen duzu,alertan. Badakizu gogorra eta tristea izangodela, oso esplizitoa baita. Hori ez da nik eginnahi dudan literatura. Niri interesatzen zaidanbidea bestelakoa da: hemen zerbait gertatu da,agian, ez dakigu zer pasa den, baina bada minbat.

Ordezko atezainaren balada ipuinean ereheriotza da ardatza, eta ez da hain sotilki aipa-tzen.Ez, egia da. Ipuin liburua uste baino hetero-geneoagoa atera da. Nik bilatzen dudan sotil-tasun hori batez ere azkenik idatzi ditudanipuinetan ageri da, eta kurioski liburuarenbizkarrezurra osatu duten ipuinetan: By Pass,Stand By eta Bye. Nolabait esanda, beste etapabatekoa da aipatu didazun ipuin hori, zortziurtetan egindako liburua denez. Kirolean gal-tzailearen rolaz hitz egitea nuen buruan,baina irabazlearen ikuspuntutik. Kontraesanhori gustatzen zitzaidan ipuin horretan.

Zortzi ipuinetako protagonistei begiratuta, zurealter ero guztiak gizonezkoak dira.Egia esan, nitasunetik idatzita dago. Emaku-mezko alter egorik ere atera zitekeen bainaoraingoan ez da atera. Aurreko liburuanbazen emakumezko protagonista bat eta gus-tura gelditu nintzen orduko hartan, bainaliburu hark fikziotik gehiago zuen. Hala ego-kitu da.

Zer aportatu nahiko zenioke Euskal literaturari?Idazterakoan ez diot problema horri errepa-ratzen. Ahalik eta askatasun handienaz idaz-

tea da nire helburua. Ur Apala-tegiri iruditu zitzaion ez diodalaerreparatu ez kritikariei, eztaeuskal literatura osatzen dutenirakurle talde, kritikari eta gai-nerako elementuei ere. Akasoirakurleei erreparatu niela,baina ez harreman fidel etaluzarokoa sortzeko asmoz, bai-

zik eta txunditzeko. Poztu ninduen. Irakur-tzea gustatuko litzaidakeena idazten saiatunaiz, irakurleak kontuan hartu gabe. Horrek,noski, arriskua du, azkenean argitaratu beharduzulako.

Nire slow live egiteko modua da literatura,eta jendea pikutara bidaltzeko eta nik nahidudana egiteko dudan eremu bakarra, kasik.

Zeintzuk dira zure gustuko idazleak?Xabier Montoia aipatuko nuke, kasu hone-tan. Izugarri gustatu zitzaidan Gasteizko Hon-dartzak. Liburu honetan bere eragina badago-ela iruditzen zait, batez ere ipuinakkontatzeko eran. Hari bati jarraiki zerbaitkontatzen ari zara, eta ia esplikaziorik gabeelkarrizketa bat sartzea bezalako gauza tekni-ko batzuk, haren eragina dira.Harkaitz Cano, Eider Rodri-guez... Horiek nire belaunaldiko-ak dira eta beti jarraitu ditut ger-tutik. n

“Irudi batetik abiatu eta ipuinaosatzea nire barruko minak

azaleratzeko modua da, moduesplizitoan ez bada ere”

ERDIKO KAIERA - LIBURUAK

2012KO URRIAREN 21A�28

ANTXIÑE MENDIZABALEN istorio honen bidez Amets gaztetxoa-ri jazotzen zaion kontu bat azaltzen zaigu. Amets ezin da lasaiegon, ez da lasai egoten. Irakurleak liburuaren azalean bertan,paratestuen bidez (izenburua, Iosu Mitxelenaren irudi argia…),ikusiko du Ametsek arazoa duela. Are gehiago, ipuinaren hasie-ratik bertatik adierazten zaigu zer den Ametsi gertatzen zaiona:“Ametsi, ohera sartu eta begiak itxi orduko, tripak hizketan has-ten zaizkio (…) Hain dira handiak hotsak, ezinezkoa zaiolalokartzea; ezinezkoa”. Eta horixe da Ametsek duen arazoa,honen zergatia, baina, ez zaigu ipuinaren amaiera arte adierazi-ko, ez dugu jakingo –kontakizunean zehar zenbait pista azalduarren– zergatik dagoen horrela Amets, zergatik behar duen nor-bait ondoan oheratzen denean.

Gauari edo bakardadeari beldurra dionaren istorioa dirudikontakizunak, baina amamarekin duen harremanean aitonarenhutsunea nabaritzen da eta amonak haren falta sentitu arren ger-tutasun handiz hitz egiten dio aitonaz; horrela, Ametsen tripaorroak direla eta, aitonari txikitan gertatutako istorio bat konta-tuko dio Ametsi: aitonaren tripetan egokitu zen zizare izugarriluze eta gosetiarena, aitonaren elikagaiak irensten zituena.

Iloba eta amonaren arteko giro goxo horretan amonarenkomentarioak ipuinaren nondik norakoa hobeto ulertzen lagun-duko digu: “Zuk tripetan korapilatuta daukazuna, aitonarenzizarearen antzera, larritasun handiren bat da”.

Liburu egileek, gure artean oso gutxitan ukitzen den gaia eka-rri digute haur txikien liburuetara: familiako kide baten heriotzaeta desagerpen horren aurrean txikiek sentitzen eta senti dezake-tena. Testuak, arestian komentatu bezala, amona eta ilobarenarteko harremana adierazten digu, amonak kontatzen dion ger-takari horretan zentratuta neurri batean; irudiak berriz, batzue-tan kolore biziak erabili arren, nahiko grisak dira, barnekoiak,irudi errealistak erabiliz, nahiz eta zenbait elementu fantastikoagertu sarritan; eta irudi horietan nahikoa da Ametsen begienjarraipena egitea umearen samina, beldurra, harridura, interesaedo, amaieran, negarra ikusteko.

Istorioaren amaieran tripetako korapiloa askatu arren(amona eta iloba ohean etzanda biak negarrez ageri dira iru-dian), Ametsen hutsunea ez da bete, kezka ez da desagertu.Irakurleak, baina, badaki Ametsen tripek jada ezdiotela hitz egiten, Amets lasaiago dagoela etaamonarekin izaniko elkarrizketaren ondoriozhutsune eta gabezia horien aurrean bizitzen ikas-ten ari dela. n

Xabier Etxaniz Erle

Ametsi tripek hitz egiten diote.Antxiñe Mendizabal.Ilustrazioak: Iosu Mitxelena.

Elkar, 2012. 32 orrialde.

Haurren literatura

Non dago aitona?

OUTSIDER ETA KILLERTZAT du bere buruaMiel A. Elustondok. Beharbada horrega-tik, agenda publikotik at dagoen jendeahautatzen du elkarrizketatzeko. Aurpegiezezagunak izan ohi dira, baina ahotsindartsuak, esateko eta kontatzeko historiaeta bizipen interesgarriak dituzten ahotsak.Profil horretako elkarrizketak bildu dituZozoen Elean liburuan ere, ARGIAn bertan,Berria egunkarian eta Administrazioa Euska-raz agerkarian kaleratu dituen solasaldieta-tik arrantzatuta. Tartean dira Maribi Lega-rra beiragilea, Argitxu Noblia Seaskarenlehen burua, Inazio Olarreaga diasporakoeuskalduna, Marikita Tambourin idazle etairakaslea, Jokin Urain presoa, GabrielaVieira da Silva agiririk gabeko etorkina,Mohamed Xukri poeta, Eugenie Acorda-goitia euskal amerikarra, Javier Arzuagafraide frantziskotarra, Gabriel Arestirenalargun Meli Esteban, Gonzalo Etxebarriamargolaria…

Eta horien guztien hitz-aspertua irakur-tzen baino, entzuten ari dela irudituko zaioirakurleari, toki eta une horretan dagoenlekuko isila dela, galdekatuaren haserreal-dien, isiluneen, momentu sentiberen etapozen testigu. Ahozkotasuna molde natu-ralean islatu baitu idatziz autoreak. Azkenfinean, euskara eta euskal hiztegiaren balia-bideak trebeziaz darabiltza Elustondok,eta elkarrizketetako hizkuntza aberatsa etabizia irakurlea bereganatzeko amu da sarri.

Utrisque Vasconiae argitaletxeak abia-turiko Solas Literarioak bildumarenlehen alea da Zozoen Elean: guztira, hain-bat arlo eta interes biltzendituztten 27 solasaldi ; 15gizon eta 12 emakume; 27ahots indartsu, ozen mintza-tzeko gogoz. n

Mikel Garcia Idiakez

27 ahots, ozenmintzatzeko gogoz

Zozoen elean.Miel A. Elustondo

Utriusque Vasconiae,2012.

| IKER BARANDIARAN | DISKOAK - ERDIKO KAIERA


Sergio, ahots erregistro desberdinasko erabili dituzu, batzuk orainarte ezohikoak... Beti jolastu nahi izan dut erregis-tro desberdinekin. Eraso!-k ez dumetal edo rock arloan talde askokegiten duten bezala ahots baka-rrarekin jolasten. Gure ustez,hitzekin jolastuta, sentiberatasunaeta gogortasuna batuta, indar etasinesgarritasun haundiagoa ema-ten da. Baina egia da oraingoangehiago esperimentatu dudalaahots eta koroekin, baita bigarreneta hirugarren ahotsekin ere.Begirada berezia ematen dio dis-koari.

“Lurraren eta uraren artean, bienarteko eremuan”. Hanka bat meta-lean eta bestea rockean daukazue.Oreka zaila da?Gauza berriak probatu nahi geni-tuen, gure bost diskoak desberdi-nak dira eta inoiz ez gara mugi-mendu baten barruan egon. Rockzaleentzat metaleroak gara etametaleroentzat arraroak edo roc-keroak, baina gure filosofia etaizaera metalean daude.

Disko honetako tempoa pausatua-goa da. Hala irten da?

Baliteke pausatuagoa izatea bainadisko guztietan erabili izan dituguhorrelako tempoak. Hala ere, diskohonetan badira inoiz erabili ditu-gun pasarterik azkarrenak ere. Ezdugu nahita egin, horrela atera dirakantuak.

Gauza asko aldatuta ikusi dituzuemusika eszenan, itzulera honetan? Kontzertu eza. Lehen askoz erekontzertu gehiago egiten ziren,gaur egun ez dago horrelakoeskaintza zabala. Gaur egun rockaez da hain arriskutsua gazteentzat.Eta jende gutxiago hurbiltzen dela

kontzertuak ikustera. Hori ereikusi dugu.

“Argazkia” zeharo aldentzen dametaletik, eta rock alternatiboankokatuta ikusten dut. Rock alternatiboa asko gustatuzaigu. Gure eraginetako bat da.Eroso sentitzen gara horrelakogauza desberdinak egiten. Gurejarraitzaileek ere badakite Eraso!-knahi duen kantua egindezakeela bere eske-matik aldenduta.Horrelako kantek dis-koa aberasten dute. n

Ez gara inoiz hilkoEraso!

Bonberenea Ekintzak. Iraupena: 42’58’’. 10 euro.

Metalaren estalpean konposatzeaEZ GENUEN Zarauzko taldearen itzule-ra espero, baina aitortu digute denborahonetan erritmo lasaiagoan entseatzenaritu direla eta ez dutela taldea hiltzenutzi. Eta azkenaldi honetan baxu jotzai-lea Barricadarekin partekatzen dute.Eraso! metalaren koordenadatan mugi-tu da beti. Alabaina, rockerako hurbil-keta ere izan da taldearen marka, etahonakoan joera hori areagotu delaesango nuke. Metal melodikoa lekuhandiagoa hartzen ari bada ere, eskola

zaharreko thrasha ez da erabat ezkuta-tu, ezta metal pisutsu modernoagoaere. Baina bada gaur bertan sailkatzekozailtasunak ematen dituen Gaur ez badabihar moduko pieza ezohikorik, edobalada, rock gogorra eta stonerraezkontzeko gai den Malkoa, besteakbeste. Oraingoan, inoiz baino nabar-menago, inorekin ez dela ezkontzenerakutsi du laukoteak. n

www.myspace.com/erasomania

ERASO!

«Sentiberatasuna eta gogortasuna batuta, kantekindar eta sinesgarritasun handiagoa dute»

GO

RK

ALA

SA


| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |ERDIKO KAIERA - ALEA

11 ordu bertsotanURRIAREN 27AN, larunbatez, Araba-ko bertso eskolek 30 urte betedituztela ospatuko dute, egun betez.Asier Lafuente Arabako BertsozaleElkarteko Sustapen eragileak azaldudigunez, “11 ordu horiekin ugarita-suna irudikatu nahi genuen, batetik,eta bertsoa kalera eta jendarteraatera, bestetik”.

1982an Gasteizen (Txusta taber-nan) eta Aiaran (Aretako Tunel jate-txean) erein zen bertso eskolenhazia. 30 urteren ostean izugarriugaritu dira Araban bertsolaritzalantzen duten taldeak: 11 herritandaude bertso eskolak, eta guztira 29taldetan 190 lagun biltzen dira.Hezkuntza arautuan, berriz, 2.200haurrek ikasten dute bertsolaritza41 ikastetxetan.

11 ordu bertsotan ekimenean eraguztietako saioak dastatuko ditu

entzuleak. 11:00etan emango zaiohasiera Arabako Bertsozale Elkar-tearen egoitza den Amaia Zentro-an. Bertso eskolen sortzaileetakobat izan zen Patxi Aizpuruak kanta-tuko du hasierako agurra. Segidan,Gasteiz Europako hiriburu berdeadela baliatuz, bertso eskolek ondudituzten bertso sorta berdeak kan-tatuko dira, “berde”aren tonalitateguztietakoak (ekologikoak, sexua-lak, poliziakoak...).

Jarraian, Bertxorakeriketa abiatu-ko da tabernaz taberna. Izena emanduten bertsolariek zozketaz jakingodute zein tabernetan eta zein ber-tsolariren aurrean kantatu beharkoduten, beren burua defendatu etaparekoa etzanaraziz. Bost minutukokonbateak izango dira, gai librean.Dagoeneko 14 bertsolarik emandute izena, besteak beste, IratiAnda, Juan Mari Juaristi, Iker Ola-barrieta, Ainara Balantzategi etaAsier Iriondok...

Eguerdian bazkaria egingo daLandatxo kiroldegian eta bazkalos-tean jokatuko da bertxorakeriketa-ko finala, era guztietako ariketekin.

Arratsaldeko lehen orduetanBertsodantzaplazan egingo da Lan-datxon bertan, Araban arrakastahandia lortu duen ekimena. Lauta-dako bertso eskolako Jotafa euskal-dunen txarangak dantzako doinuakjoko ditu, baina Oihane Pereak etaIzar Mendigurenek bertsotan mar-katuko dute erritmoa. Gorka Urturi

animatzaileari esker, bertaratutako-ek hainbat dantza pauso ikastekoaukera izango dute.

19:00etan bertso batukada egin-go da lehen aldiz, Kutxi kaleanzehar. Rapean zaildutako IñakiViñasprek eta Iker Pastorrek batu-kada erritmora inprobisatuko dute.

20:30etan Jimmy Jazzen egingoda bertso eskolak omentzeko gala.Bertso eskoletan aitzindari izanziren Serapio Lopez eta ZigorEnbeitak kantatuko dute hasierakoagurra. Ruben Sanchezek euskara-ren eta bertsoaren gaineko baka-rrizketa egingo du eta bertso saioakArabako bertsolariak eta beronekinharremana izan duten beste lurral-deetako bertsolariak elkartuko ditu.Bertso eskola bakoitzetik ordezkaribana igoko da oholtzara, omenaldixumea jasotzera.

22:30etan Jimmy Jazzen BertsoTavern emanaldiak itxiko du eguna.Behin baino gehiagotan eskainiduten moduan, Manex Agirrek,Ander Solozabalek eta Jagoba Apa-olazak irlandar musikarekin egingodute bertsotan.

Antolakuntzan murgildutakoAsier Lafuentek egun berezi horre-tan parte hartzeko gonbitea luzatudizu “30 urte ez dira urtero bete-tzen, eta bertsolaritzaAraban euskararenakuilua da, funtzio horibetetzen jarraitzen dugaur ere”. n

Ezkerretara 11 ordu bertsotan ekimenaren kartela etaBertxorakeriketa dueloan parte hartzeko deia. Lerrongainean, Gasteizko bertso eskola 1982an.

| ANA ZAMBRANO | DENBORA-PASAK - ERDIKO KAIERA


Hauteskundeen aurrekoasteburuan herritarren iri-tziak jasotzera irten da kale-ra kazetaria. Ikusi duenlehen pertsonarengana hur-bildu eta:

– Egun on! Galdera batbesterik ez. Erabaki al duzunori emango diozun botoadatorren igandean?

– Ez dut uste inoriemango diodanik.

– Ez? Zer dela eta?–- Hara! Ez dut hautagai

bakar bat ere ezagutzen!

Kazetaria orduantxeohartu da dena entzuten ariden emakume bat duelaalboan:

–- Eta zuk? Nori emangodiozu botoa heldu den igan-dean?

–- Nik? Inori ez!–- Zuk ere ez al dituzu

ezagutzen hautagaiak?– Kontrakoa! Nik denak

ondoegi ezagutzen ditut!

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

MUGATUTA-KO DENBORA

------------DROGA

URTEBETEKO

ZALDI

------------IDI

ZAINTZAILE

UGAZABA,NAGUSI

GIBELA

------------TORTURAREN

AURKAKO

TALDEA

FESTA

------------KONTSONAN-

TE ERREPI-KATUTA

PARE BAT

------------PERTSO-NAIAREN

BIZILEKUA

... BESO,ELKARRI

BESOTIK

HARTUTA

------------ERDEINUA

IRTENBIDE

------------ERBIOA

EINSTENIOA

------------AIREONTZI

GAUBEAKO

MENDIA

------------APOTE

ALUMINIOA

------------PERTSONAIA-

REN IZENA

MAZI, BEITA

ZAKURRA

------------ERABAT,ZEHARO

LIRAIN,DOTORE

------------

PROGRA-MAZIO

LENGOAIA

------------USO AR

------------

JAIOBERRIEN

ELIKAGAI

------------BAITA

JANARI

------------SINDIKATU

ABERTZALEA

1500------------

NAFARROAKO

IKASTOLEN

ELKARTEA

ENERGIA

------------SORTU

ZINTUENA

NONDAR

ATZIZKIA

------------JELTZALEEN

ALDERDIA

500------------

AZKENA ETA

LEHENA

MEATEGI

------------ROENTGEN

BERTARATU

PERTSONAIA-REN ABIZENA

------------NAZARETE-

KO HERRITAR

EGUNEROKO

JANGAI

EGOKIA

------------LEKU

ATZIZKIA

EGUR

------------LANDARE

BASATIA

EREITEKO

LURRA

------------ALEMANIAKO

HIZKUNTZA

ME

JK

ON

TS

ON

AN

-TE

ER

RE

PIK

AT

UA

----

----

----

BA

LIO

AB

B

OI

PO

RA

BI

DE

XT

EI

AE

S

AZ

AR

ET

AR

RA

SO

AL

AK

ET

Z

GI

OR

A

ON

AT

XO

IL

NR

ES

NE

ZU

RJ

ME

TA

R

AS

AB

LA

ND

AR

EA

D

BA

LA

KI

ME

AT

ZE

AR

OS

BI

ER

AJ

OA

N

N O A

JH

AT

E

EB

AR

R

Hauteskundeak

ZA

LDI

ER

O

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JOXERRA AIZPURUA | ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA


2014AN Japoniako espazio-agentziak Hayabu-sa 2 izeneko zunda bidaliko du 1999 JU3 ize-neko asteroidera. 2018ko udan asteroideanpausatu ondoren bertako materiala bildu eta2020an Lurrera itzu liko da.

Saiakera horren bidez, asteroideek Lurrekobiziaren sorreran izan duten garrantzia frogatu nahi da, eta horretarakobertako materiala bildu nahi dute. Nola, bada?

Bi eratara egingo da material-bilketa. Batetik, hatz-muturren tamainakobalak jaurtiko ditu zundak, eta horiek hango zoruarekin talka egitean aska-tuko duten materiala bilduko du. Bestetik, distantzia jakin batetik bi kilo-gramoko lehergaia jaurtiko du bi metroko diametroko kraterra eginez;ondoren kraterrean sartuko da eta bertako materiala bilduko du. Materialhori aurrekoaren desberdina izango da, eguzki-izpietatikbabestuta izango baita asteroideko zoru azpian.

Orain urte batzuk antzeko prozesua egin nahi izan zutenHayabusa zundarekin, baina matxuraz matxura ibili zirenezhauts pixka bat baino ez zuten biltzerik izan. n

Ama zelulen eta sistemaimmunitarioaren artekozubiaLos Angelesen dagoen Kalifor-niako Unibertsitateko ikerlariekhezur-muineko zelulen eta sis-tema immunitarioko zelulenarteko zubiaren lana egitenduen zelula aurkitu dute. Aurki-kuntza horren bidez, leuzemiaeta odoleko minbizia bezalakogaixotasunen ulertzea hurbilagodugu.

ttiki.com/43212(Gaztelaniaz)

Edalontziaren itxurakbadu zerikusia edatekoabiadurarekinBristolgo Unibertsitatean (Erre-suma Batua) egindako saiakeranikusi da diametro konstanteaduen edalontzi batetik edanzutenek denbora gehiago beharizan zutela diametro aldakorraduen edalontzitik edan zutenekbaino. Bi halako, hain zuzen.

ttiki.com/43213 (Gaztelaniaz)

Nanoerresonadoreakeskuko telefonoetan

Telefono eramangarrien kopu-rua oso handia den gune bateanbatak besteari eragiten dio etaondorioz deskargak motelago-ak izaten dira, eta soinua txarra-goa. Ikerlari talde batek zaratairagazten duen silizezko nanoe-rresonadorea garatu du ARBe-tako Purdue Unibertsitatean.Horrek asko hobetzen du tele-fonotik iristen den soinua.

ttiki.com/43214(Gaztelaniaz)

NA

SAHayabusa 2: bizi-aztarnenbilatzailea

ADINDUEN %30 edo %40 urtean behin gutxienez erortzen dira etxean.Erorketa horiek izaten dira 65 urtetik gorakoen ospitaleratzeen %50en zer-gatia.

Manchesterko Unibertsitateko (Erresuma Batua) ikerlari talde batekgaratu duen teknologia alfonbretan txertatu daiteke, eta horren bidez adi-nekoen ibilerak aztertu. Alfonbraren azpian zuntz optiko plastikoak jar-tzen dira, eta inork alfonbra zapaltzen duenean zuntzak flexionatu eta per-tsonen ibiltzeko era “kartografiatzen” dute. Alfonbraren ertzetan dauden

sentsore elektronikoek kartografiatutakoabidaltzen dute ordenagailura.

Ordenagailuan zapaltzean sortzen direnirudiak aztertu daitezke, eta aurreikuspengisa era egokian ibiltzeko aholkuak eman.Pertsona bat erori bada eta erorketa aurre-tiko urratsak kartografiatubadira, erorketaren arrazoiakere ondoriozta daitezke batzue-tan, beti ere erorketa ibiltzekoeraren ondorio izan bada. n

Adinekoen erorketakprebenitzeko alfonbrak

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA


Interesgarria galdera.Nere iritziz lipua edo lupua da, hau da,

tumore bat. Tumore gogor horiek eraaskotakoak izan daitezke. Gehieneanzerbaitek erasotzen dio zuhaitzari etatumorea ondorio bat da. Intsektu askokfitoma deituriko tumoretxoak sortzendituzte eta oso ezagunak dira (ikusi “Lupu jostailua”artikulua, ARGIA 2.220 zenbakia). Enborretako tumoregogor horiek, aldiz, bakterioek eragindakoak direla usteda. Olibondoetako “tuberkulosia” deiturikoa sortzenduenaz ikerketa garrantzitsua egiten ari da NafarroakoUnibertsitate Publikoko irakasle talde bat.

Era horretako tumoretzar batzuk Agrobacterium tume-faciens bakterioak sortzen ditu. Itxuraz geneak kutsatzen

dizkio landareari eta tumorea eragin. Tumoreak, landa-rearen kokapena dela eta, lurreko energiekin lotzenduenik ere bada.

Bitxikeria gisa, zainak enbor bihurtzen diren lepoal-dea bezala, tumore horietako zura bereziki estimatuadela aipatu behar da. Beta ikusgarri kiribilak ditu etazurgintza lan finenetarako erabiltzen da, kulatagintzara-ko, adibidez. n

Irakurleak galdezka

LITXARREROAK liluratzeko asmo-tan ardoa ez beste gauzarik ereegin daiteke. Erreximenta, konfi-tura, marmelada, jelea, dultzea...Alkohola emateko azukrea duenfruitua, sasoiz kanpoko aldiak erealaituko dizkigun eran iraunarazte-ko gai ederra da. Urte osoan fruitumordoxka izan ohi da, udaberrikolehen mizpira japoniarretatik(Eriobotrya japonica) eta marrubieta-tik (Fragaria vesca) abiatu eta negu-neguko berandu-sagarrak (Malus xdomestica), kiwiak (Actinidiachinensis), gorostiak (Ilex aquifolium),eta abarrera arte, etengabeko kateada. Oker handirik gabe, hortxe-hortxe topatuko dugu urteko 52asteetan ahorako moduan dagoenfruituren bat. Inork egingo ote duariketa hori? Horra trabesa botea.

Urte luzean mordoxka baduguere, udazken parte honetan saldoafruitu izan ohi da. Zenbait tokitansamaldaka! Ez dut nahikoa toki

denak azaltzeko, baina aurrekoanardogintzarako egoki bezala aita-tutako hamazortziak, hasteko...Kontserbak jarri zalea dena lanpe-tuta topatuko duzue sasoi hone-tan, eltze, poto eta kankartaartean; fruituen edabe zoragarrie-tan sartu ondoren, gozoari neurriahartzeko, behatzari zupaka.

Ez naiz ni bereziki gozozalea,baina tarteka muturraren aurreanjartzen didaten gutizia dastatzeariezin uko egin. Fruituekin maisula-nak egiten dituen jendea bada.Aparteko fruitu kontserba batek,memoriaren ganbarako zokoe-nean ahaztutako usainak, aroak,uneak, garaiak, egoerak... Zer ezdezake berritu?

Inoiz dastatu al duzu piko zuri(Ficus carica) eta Pelestrin sagarrezegindako konfiturarik? Ni haur-tzarora narama. Piko helduakarbolatik bertatik hartuta jatenikasi nuen sasoia. Oraindik ez dut

nahikoa piko jan!Lehengo astean bertan jana dut

lagun min batek, urtea joan etaurtea etorri, urtero egiten duentomate konfitura (Solanum lycopersi-cum). Ahoratu ordurako, bart arra-tseko ikasle garaia freskatzen dit,nahi gabe ere. Ahosabaitik bururaigotzen den zurrunbiloak ederkiastintzen dit garai haietako oroi-tzapenak estaltzen dituen hautsa.

Lagun baten amak inoiz ezagu-tu dudan marmelada finena egitenzuen: astalarrosa koxkorrena (Rosacanina). Munduko onena dela dioaskok. Aspaldi probatu gabekoerreximenta horretaz gogoratzehutsak oroitzapen lizunak dakarz-kit. Derrepente deitu behar diotlagun horri. Ea pototxoren batbaduen, edo amarenerrezetarik baduen,edo... Oraintxe men-dika astalarrosa dagoinguruan. n

EÑ

AU

TA

IZPU

RU

A

Memoriaren ganbara

Kaixo Jakoba: aurreko batean men-dian nebilela, Ataunen, hau ikusinuen pago batean. Zer izan daiteke?Mila esker.

Eñaut Aizpurua (Donostia)

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA


OR

EG

ON

STA

TE

UN

IVE

RSI

TY

EKIALDEKO ASIA, 1274. KublaiKhan mongoliar enperadoreak(1215-1294) Txina osoa konkistatutaeta kontrolpean zuen ordurako, etaitsasoaz haratago jauzi egitea erabakizuen, Japonia ere mendean hartzea,alegia.

Kublai Khanek flota indartsuaeraman zuen Japoniako kostaldera: ia1.000 ontzi eta 40.000 soldadu bainogehiago. Lehorreko lehen guduetanindar mongoliarrak izan ziren garai-le, garbi. Baina bat-batean, tifoi izu-garri batek jo zuen kostaldea. Eraun-tsiak mongoliarren ontzien herenahondoratu zuen, eta, horrenbestez,Khan Handiak amore eman zuenJaponiaren konkistan.

Ez luzaroan, ordea. Zazpi urtegeroago enperadoreak 1.170gerraontziko flota indartsua berrosa-tu zuen eta, bigarrenez, japoniaruharteak hartzeari ekin zion. Emai-tza berbera izan zen: beste tifoi batekatzera egitera behartu zituen enpera-dorearen osteak. Hirugarren ahalegi-nik ez zuten egin mongoliarrek.

Azken urteetan garai hartakohainbat krosko aurkitu dituzte Japo-niako kostaldean eta, zantzu guztienarabera, Kublai Khanen flotakoakdira. Ontzi gehienak gabarra modu-koak dira; lehorrekoak izanik, mon-goliarrak prestatuago zeuden bar-nealdeko lurrak konkistatzeko, etahaien ontziak egokiagoak ziren ibaie-tan nabigatzeko itsaso zabalean ibil-

tzeko baino. Gainera, mongoliarrakgranada moduko lehergailuak erabil-tzen hasi ziren, baina esperientziarikezaren ondorioz, arma berriak mese-de baino kalte gehiago egin zien hasiberriei. Beraz, tifoiez gain, ontzidesegokiek eta kontrolik gabekolehergailuek ere eragina izan zutenmongoliarren porrotean.

Baina japoniar rek uste zutenlaguntza zerutik etorri zitzaiela,kamiek (jainkoek) bidali zituztelatifoiak, eta, hala, fenomeno atmos-feriko haiei jainkozko haize esan zie-ten, edo, haien hizkuntzan esanda,kamikaze.

Bigarren Mundu Gerran, kamika-ze hitza Japoniar Armada Inperiale-ko unitate berezi bateko pilotueneraso suizidak izendatzeko (oker)erabiltzen hasi ziren AEBetako itzul-tzaileak. Mendebaldeko literaturak,prentsak eta zinemak bere lana betezuen eta, hala, kamikaze hitzarendefinizio hau topatu dugu gauregungo hiztegi batean: “BigarrenMundu Gerran, japoniarrek AEBe-tako itsasontzien kontra leherraraz-ten zuten lehergailuz betetakohegazkina; delako hegazkineko pilo-tu boluntarioa. Ekintza batean berebizia arriskuan jartzen duen pertso-na; ekintza arriskutsue-tan zuhurtziarik gabejokatzen duen pertso-na”. Kublai Khanenarrastorik ez. n

Eraso batenargazkirikzaharrena

BIRMANIAKO Hukawng baila-ran duela 100 milioi urtekoeraso baten irudia aurkitu berridute, anbar zati batean harra-patuta. Anbarrak xehetasunosoz erakusten du armiarmaksarean intsektu bat harrapatutazuela. Sarea bera ikus daitekeanbar zatian, baita biktima,ziurrenik, liztor arra zela ere.

Irudiko intsektua kondena-tuta zegoen. Dagoenekosarean harrapatuta zegoen, etaarmiarmak irentsiko zuen edokonifera baten erretsinak esta-lita hilko zen. Bigarrena gerta-tu zen, eta armiarma ere kon-denatu zuen horrek. Biekhistoriaurreko argazki modu-koa utzi digute.

Horrez gain, anbar zatiberean beste armiarma bat erebadago, argazkian ikusten ezden arren. Oregoneko Uniber-tsitateko (AEB) zoologia ira-kasle George Poinarren arabe-ra, aurkikuntza “artropodoenarteko jokabide sozialaren,izaki bizidunen erlazio fun-tzioaren froga zaharreneta-koa” da. n

Arrastoak

Ezkerrean, KublaiKhan mongoliarenperadorea.Eskuinean,enperadorearenflota tifoiaren (edokamikazearen)erauntsiari aurreegin ezinik.N

AT

ION

AL

PALA

CE

MU

SEU

MTA

IWA

N

Birmanian aurkitutako anbarzatiak duela 100 milioi urtekoarmiarma eta liztorra gorde ditu.

Benetako kamikazeakKublai Khanen aurka


TERMOMETROA

EUSKO LEGEBILTZARRERAKO HAUTESKUNDEAK

Urriaren 21eko hauteskunde gauean bi emaitzetan jarri beharko litzateke begirada: batetik, PSEren eta PPren hondoratzea norainokoa izango ote den, eta bestetik

EH Bilduk nolako estu hartuko duen EAJ. Hurrengo legegintzaldiko hitzarmenaketa politikak bi datu horien araberakoak izango dira.

| URKO APAOLAZA AVILA |

Independentzia hotsakinoiz baino ozenago kanpainan

INORK 2009AN ETORKIZUNA zelata-tzeko antiojoak asmatu izan balitueta 2012an bista jarri, ikusitakoaezin kalibraturik ibiliko litzateke.Orduan ertzainek tabernak araka-tzen zituzten kartelen bila, orainEH Bilduk Alderdi Popularrarekineztabaidatzen du telebistako plato-an. Orduan “ekonomia berraktiba-tzeko” makro-inbertsioez hitz egi-ten zen hautes-programetan, orain

alderdiek Eusko Jaurlaritzarenzakuan egongo den zuloaz espeku-latzen dute. Orduan ETAk PSErenLazkaoko egoitza lehertu zuen kan-paina betean, independentismohitzak terrorismoaren tokia hartudu orain zenbait politikariren aho-tan. Ez dira lau urte igaro, eta halaere errealitatea irauli zaigu.

ETAren amaiera eta krisi ekono-mikoa. Bi osagai horiek sortzen

duten koktel politikoa zein denbadakigu nolabait, 2011ko hautes-kundeetan ikusi dugu. Baina osagaiberri batek bizitu du edabea: Kata-luniako ufada soberanistak. Zeinote da emaitza?

75 eserleku daude jokoan, 25lurralde bakoitzetik. 1.775.336herritarrek eman dezakete bozkaeta horietatik 43.000k eskatu duteposta bidez egitea. Azkeneko hau-

Laura Mintegiren (EH Bildu) erronka nagusietakoa da orain arte koalizio soberanistara hurbildu ez den jendea konbentzitzea.

AR

GA

ZK

IPR

ESS

/ JO

NU

RB

E


EUSKO LEGEBILTZARRERAKO HAUTESKUNDEAK - TERMOMETROA

teskundeetan baino zerrendagehiago aurkeztu dira oraingoan–45 zerrenda hiru lurraldeetan–,horietatik lau dira nagusiak:EAJ, EH Bildu, PSE eta PP, etaEzker Anitzak eta UpyDk ereirabaz dezakete gazta zatirenbat.

Abstentzioa da gakoaInkestek tendentziak erakustekobalio dute batez ere, eta garbiikusten da hautesleek alderdiespainiarrak zigortuko dituztela:aurreikuspen optimistenek,Eusko Jaurlaritzako Soziome-troak kasu, 16 eserleku egoki-tzen dizkiote PSEri, eta kasurikokerrenean –Gara eta Naiz-entzat Aztikerrek egindako zun-daketetan– 12 eserleku lortukolituzke, orain duen ordezkaritza-ren erdia baino gutxiago. PPkere nabarmen egingo luke behe-ra, egungo 13 eserlekutik10-9 eserleku izatera iga-roko dela diote inkestagehienek.

Alde batera utzitainkesten benetako intereseta helburuak, pentsatze-koa da hango eta hemen-go gobernuetan erabaki-tako murrizketa neurriekzuzenean eragingo diete-la bi alderdioi. PP etaPSE noraino hondoratu-ko diren, hori izango da hautes-kunde ondorengo hitzarmeneibegira giltzarri nagusietakoa.

Hauteskunde hauetako besteenigma handi bat da EH Bildu-ren eta EAJren arteko lehia nolageratuko den. EH Bilduri 22-24eserleku ematen dizkiete inkes-tek eta EAJri 24 eta 28 artean.Laura Mintegik zail dauka ira-bazten, inkestei kasu eginezbederen, eta Urkullu izango dahurrengo lehendakaria. Baldineta ez bada 2011ko foru eta udalhauteskundeen gisako ezberdin-tasunik izaten hasierako inkes-ten eta egiazko emaitzen artean.

Datu guztiek aditzera ematendute gehiengo abertzale zabalaizango dela Eusko Legebiltza-rrean aspaldiko partez. Abertza-leek 50 eserleku ere lor ditzake-te, arkuaren bi heren. Horrelako

emaitzak soilik 1986ko hautes-kundeetan izan zituzten; orduanbotoen %67a lortu zuten.Geroztik balantza pixkanakaberdinduz joan da eta 2005ekoeta 2009ko hauteskundeetan–boto baliogabeak ere kontuanhartuta– alderdi espainiarrekgoia jo zuten. Joera horri bueltaematera letozke urriaren 21ekobozak.

Euskadi Irratian Asier Etxe-nike soziologoa, eta Asier Blaseta Jonatan Moreno politologo-ak bat zetozen: abstentzioarendatua izango da gakoa. Absten-tzio maila altuena 1994an izanzen, %40aren gainetik, etabaxuena 2001ean, Mayor Orejaeta Ibarretxeren arteko demanherritarren %21 baino ez zenabstenitu. Parte-hartze datueknormalean eragin handiagoaizan dute EAJren eta PSEren

emaitzetan. Oraingoan gainera,PP gehitu zaie abstentzioa uxa-tzeko ahaleginari, Si tú no vas,ellos ganan lelo adierazgarriare-kin. PSEk eta PPk arrisku biziadute normalean eurei botoaeman dieten herritarrek orain-goan paso egiteko.

Horrek esplikatzen du, esate-rako, zergatik ari diren haingogor independentismoarengaia haizatzen, “beldurrarenbotoa” deiturikoa sortu nahian:“Euren doktrinamenduarekinbat egiten ez duena bota egingodute herri honetatik” (PatxiLopez); “Estatuarekin egonkor-tasuna dago, independentziare-kin amildegia” (Antonio Basa-goiti). Molde horretan astindudu EAEko kanpaina Katalunia-ko Diadaren lurrikarak. Gaihorrekin Urkulluk daraman dis-

Parte-hartze datueknormalean eragin

handiagoa izan dute EAJeta PSEren emaitzetan.Oraingoan gainera, PP

gehitu zaie abstentzioauxatzeko ahaleginari

Si tú no vas, ellos gananlelo adierazgarriarekin


TERMOMETROA - EUSKO LEGEBILTZARRERAKO HAUTESKUNDEAK

kurtso moderatua ulergarria da,badaki PSEren eta PPren hautes-leak erakar ditzakeela, EAJren“kudeaketa onaren” banderarekin.Era berean, aparatu jeltzale guztiamartxan jarri du EBBko buruak,euren aldekoa izan daitekeen bozkabakar bat ere etxean geratu ezdadin, hor kokatu behar da BECbete nahi izatea.

Barakaldoko pabilioitzarra biindar nagusien arteko lehiaren neur-gailu bilakatu da. EH Bilduk erehantxe egin du ekitaldi nagusia etaerraz gainditu du froga, ezker aber-tzaleak duen mobilizazio gaitasunaberriz ere agerian utziz. Laura Min-tegiren erronka nagusiena da orainarte koalizio soberanistara hurbilduez den jendea konbentzitzea.Horretarako saiatzen ari da “siste-mako” alderdiengatik bereizten,krisiaren ondorioz politikariekinhaserre dauden ezkerreko herrita-rrei mezuak igorriz: “Ez gatoz poli-tikaren eremuan integratzera, ere-mua aldatzera baizik”, zioenastekari honetan berrikitan.

EH Bilduk ozen eta garbi azaldudu burujabetzarako bidea. ArnaldoOtegiren ahotan entzun genuenBECen: “Autonomiaren zikloaamaitu da” zioen Logroño kartzela-tik ezker abertzaleko kideak, etaQuebec, Eskozia edo Katalunia jar-tzen zituen adibidetzat, “indepen-dentzia zuzenean” aldarrikatuz. EHBilduk ez du bide-orria gehiagozehaztu, ez da lurraldetasunarenlohietan sartu, baina gainerakoindarrei erabakitzeko eskubideareninguruko akordio zabalerako pro-

posamena egin die. Ikusteko dagohortik koskadarik egiten dionEAJri. Alderdi jeltzaleak 40.000bozka eta 3,3 puntuko aldea aterazion Amaiurri Espainiako hautes-kundeetan.

Lurralde bakoitzetik 25 eserlekuaukeratzeak eragin itzela du azkenemaitzan, horregatik da estrategi-koa Araba popularrentzat, eta heinbatean horregatik ari da EAJGipuzkoan Bilduk daraman politikaerasotzen, koalizioak hortxe lor bai-tezake eserleku gehien. EH BildukGipuzkoan aterako dituen emaitzakazterketa baten gisan irudikatu nahi

dituzte jeltzaleek: “Gipuzkoarrekaukera paregabea dute, Bilduri sei-nale bat helarazteko aldatu dadin”(Joseba Egibar). Estrategia horrekbadu arrisku bat, EH Bilduk azter-keta gaindituz gero, EAJ BatzarNagusietan egiten ari den oposiziobortitzak indarra galduko luke nola-bait.

Nola osatu Gobernua?Emaitzak direna direla, inork ez dugehiengo nagusirik lortuko, eta pak-tuak beharrezkoak izango dituEusko Jaurlaritzan agintzen jartzendenak. Ajuria Eneko ostalari berria

izateko aukera gehien dituen Urku-lluk, Gobernua osatuko al du bestealderdiren batekin? Edo bakarkakobideari ekingo dio? Ez da suizidiobat, Ibarretxek 2001ean eta2005ean EA eta EBrekin koalizioangobernatu zuen, baina hala eregutxiengoan zen. Gero eta gehiagodira aukera horren alde egingoduela uste dutenak.

Hautagai jeltzalearekin ARGIAkegindako elkar rizketan, honekgarbi zioen gobernagarritasunalortzeko alderdi guztiei irekitadaudela. EH Bilduren emaitzenbaitan, EAJ jakitun da jendarteko

sektore handi batek gaiz-ki ikusiko lukeela aber-tzaleek Legebiltzarreanlortutako nagusitasunaez profitatzea, bakegin-tzaren, euskararen erabi-leraren edota burujabe-tzaren arloetan aurreraegiteko. Baina ekonomiaren

arloari begira bestela dira gauzak.EAJ PPrekin akordioetara iritsiizan da lehenago ere, Kutxabank-en kasuan erakutsi duen moduan.Bestetik, komeni zaio Madrilenagintzen duen PPrekin nolabaitekoharremana izatea: “Norekin landubeharko dugu bakegintza eta bizki-detza?”, dio Urkulluk. Seguruenikhauteskunde gauean Sabin Etxeankalkulagailuarekin egingo denlehen ariketetako batEAJ eta PPren artekogehiketa izango da, 38zenbakia gainditukoduen ala ez jakiteko. n

Sabin Etxean kalkulagailuarekinegingo den lehen ariketetakobat izango da EAJ eta PPrenarteko gehiketa, 38 zenbakiagaindituko duen ala ez jakiteko

Ajuria Eneko ostalari nagusi izateko aukera gehien du Urkulluk; gero eta gehiago dira horretarako bakarkako bideaaukeratuko duela diotenak.

AR

GA

ZK

IPR

ESS

/ R

AU

LB

OG

AJO

AR

GA

ZK

IPR

ESS

/ JU

AN

CA

RLO

SR

UIZ

AR

GA

ZK

IPR

ESS

/ JO

NH

ER

NA

EZ


TERMOMETROA

“GASTU MILITARRAK MURRIZTEKOzenbait neurri: indar armatuetakokideak gutxitzea, Armen ProgramaBerezi handien kontratuak bertanbehera uztea, I+G militarra aldebatera uztea, eta Espainiak atzerriandituen indar armatuak murriztea.

Horien bidez, urtean 7.000 eta8.000 milioi euro artean aurrez dai-tezke; ez da kopuru makala, ogasunpublikoaren zorpetzea eta defizit

publikoa arintzeko. Gastu militarramurriztea urrats garrantzitsua litza-teke Espainiako ekonomia egungokrisitik ateratzen has dadin”. Horrahor, argi eta aratz, Pere Ortegak,Delás Bakerako Ikasketen Zentro-ko (Justicia I Pau) kideak berrikiegindako txostenaren mamia. Gastumilitar ra Espainian, 2012. Krisiamurrizteko aukera du izenburu Orte-garen lanak.

Espainiako Gobernuak entzungor egiten duEspainiako Gobernuak, ordea,entzungor egiten die arrazoibidehoriei. Hala, txosten hau argitaraeman eta ia aldi berean, irailaren19an, Espainiako Kongresuak lege-dekretu bati bide eman zion Defen-tsa Ministerioari ia 1.800 milioi euro-ko ezohiko kreditua emateko,zertarako eta armen industrian

GASTU MILITARRA ESPAINIAN

Espainiako Estatuan gastu militarra murriztea bide egokia izan daiteke krisia arintzeko eta,beraz, baita defizit publikoa murrizteko ere. Neurri horrek, gainera, gaur egungo krisitik

ateratzen hasteko bultzada emango lioke Espainiako Estatuari, Kataluniako Delás BakerakoIkasketen Zentroak landutako txostenaren arabera.

| DANIEL UDALAITZ |

Urtean 8.000 milioi euroaurreztu zitezkeen

Espainiaren gerrarako makina askok Madrilgo asfaltoa baino ez dute ukitzen, egiten direnerako zaharkituta baitaude.

OSC

AR

INT

HE

MID

DLE

/ FL

ICK

R


TERMOMETROA - ESPAINIAKO GASTU MILITARRA

“kitoan jartzeko”. PPk eta UPNkodiputatu nafarrak bozkatu zuten era-baki horren alde. Funts horien %65Eurofighter programan ordaintzekodauden fakturetara bideratuko da.Espainiak, Italiak, Alemaniak etaErresuma Batuak hartzen dute parteprograman. Beste 242 milioi Gene-ral Dynamics Santa Barbara etxekoLeopard borrokarako gurdiak eros-teko bideratuko ditu EspainiakoGobernuak, 187 milioi Navaniaetxeko itsas armadako ontzietarakoeta beste 76 milioi Eurocopter fabri-kako Tigre helikopteroetarako. Gai-nera, Espainiako Gobernuak 31.000milioi euro ordaindu behar ditu2025. urtera arte, programa horienkontratuengatik.

Ez baita ahuntzaren gauerdikoeztula, ekar dezagun gogora Defen-tsako aurreko estatu-idazkariak,Constantino Mendezek, kargua uzte-rakoan esan zuena: “Ez genituzkeenhartu behar erabiliko ez ditugun sis-temak, gaur egun ez dauden borrokaegoerei aurre egiteko eta ez orduaneta ez orain ez daukagun diruarekin”.Alegia, arma horiek ez dutela ezerta-rako balio onartzen zuen Mendezek;izan ere, Eurofigther hegazkinak,Tigre helikopteroak, Leopard etaPizarro blindatuak eta gerraontzigehien-gehienak ez dira joan Espai-niako indar armatuek esku hartuduten lekuetara, besteak beste Afga-nistan, Libano edo Libiara.

Nola murriztu defizita eta zorpetzeaNabarmena da: defizita eta zorpublikoa murriztu ahala kontupublikoei arnasa eman nahi bazaie,gastu militarra murriztea da horre-tarako irtenbideetako bat. Aldehorretatik, aipatutako txostenakgaldera zuzena egiten du: beha-r rezkoa ote da 130.000 kidekoindar armatuei eustea? Europakozenbait herrialdetan, hala nola Ale-manian eta Italian, badira egitas-moak indar armatuak murrizteko.Zergatik ez dio Espainiak bidehorri jarraitzen? “Zertarako behar

du Espainiak 130.000 soldadukoarmada? Erdiarekin edo herenbatekin ez ote luke nahikoa?”.Txostenak ez du langabe gehiagosortu nahi; aitzitik, beste azterlanbat gehitzen du zenbait doikuntzaegiteko eta, hala, agintari militarugari erreserbara igarotzeko etasoldaduak eginkizun publikoetanbirkokatzeko.

Txostenak nabarmentzen duenbeste alderdietako bat da armenkontratu handiak (PEAS) bertanbehera utzi beharko liratekeela; izanere, kontratu horiek (Eurofighter,A400M, Tigre helikopteroak, Leo-pard eta Pizarro blindatuak, urpekoontziak, fragatak, gerra-ontziak, etaabar.) 2025. urtera arte luzatzendira. Neurri horrek sortuko lituz-keen eragozpenak eta industriamilitarrean eragindako kalteak leun-tze aldera, azterlan handi bat eginbeharko litzateke industria militarraeraldatzeko eta ondasun zibilenekoizpen arlora bideratzeko. Gaine-

ra, PEAS delakoak bertanbehera uzteko neurriaabiaraziko balitz, aldebatera geratuko liratekeI+G militarrera bideratu-tako laguntzak ere, etabeste mila milioi euroaurreztu ahal izango lira-teke urtero, dirutza horiematen baitzaie enpresamilitarrei beren armak

garatzeko. Azkenik, gastu militarra murriz-

teko beste aukeretako bat da Espai-niako tropak atzerritik erretiratzea.Neurri horren bidez 860 milioi euroaurrezteko modua egin-go luke Gobernuak,kopuru hori kostatzenbaita urtean tropak haraedo hona bidaltzea. n

Defentsa Ministerioa murrizketagutxien izan duenetako bat da;krisi latza pairatzen ari garengaraiotan, %6,3 baino ez damurriztu gastu militarra

ESPAINIAKO Defentsa Ministerioada murrizketa gutxien izan duenministerioetako bat, KataluniakoDelás Bakerako Ikasketen Zentro-ak landutako txostenaren arabera.Espainiako gastu militar erreala,krisi latza pairatzen ari garengaraiotan, %6,3 baino ez damurriztu. BPG-aren aldean%1,6koa da gastu militarra,Defentsa Ministerioak aitortzenduena halako bi; beste modu bate-ra esanda, egunean 46,6 milioieurokoa da gastua eta urtean 366eurokoa biztanle bakoitzeko.2012rako aurrekontu militarra15.834 milioi eurokoa da.

Alabaina, gastu militarrarenzifrak engainagarriak dira beti; izanere, alde izugarria izaten da hasiera-ko aurrekontuetan zehaztutakogastu militarretik ekitaldiarenamaieran likidatutako gastu erreale-ra. Urtean zehar baliabideak gehi-tzen dira behar beste diru bideratuez den partidetara. KontingentziaFuntsetatik datoz baliabide horiek;hain zuzen, zorro horretatik atera-tzen dute dirua atzerriko misio mili-tarrak ordaintzeko. Hala, esaterako,2011n, hasiera batean 14 milioieuroko aurrekontua bideratu zutenatzerriko misioetarako, baina azke-nean 861 milioi gastatu zituzten.

Eta horixe bera gertatu zen arme-tan egindako inbertsio gehienekinere, hasieran esleitutakoa baino 582milioi gehiago xahutu baitzuteninbertsio horietan. Eta hori ekital-diaren amaieran baino ezin da jakin,likidazioa aurkezten denean, hainzuzen. Hala, 2011ko Defentsakoaurrekontua onartzean, gastu mili-tarra 594 milioi euro murriztukozutela iragarri zuen Gobernuak,baina orain jakin da, behin-behine-ko likidazioaren argitan (oraindik ezbaita behin betikoa), aurreikusita-koa baino 1.164 milioi euro gehiagoxahutu zituztela; hau da, %6,75gehiago.

Defentsa Ministerioaren zifra engainagarriak


ESPAINIAKO GASTU MILITARRA - TERMOMETROA

ESPAINIAKO Defentsaministroa, Pedro de More-nes, Getxon jaio zen orain64 urte. Ez zaituztet asper-tuko bere lorpen akademikoeta bestelako datu biografi-koekin, Wikipedian daudeeta. Goazen zuzenean1996ra: Alderdi PopularrakEspainiako hauteskundeakirabazi ostean, DefentsakoEstatu Idazkari karguahartu zuen Morenesek, etahantxe egin zuen legegin-tzaldi osoa. Aznarren biga-rren agintaldian, berriz,Segurtasun Estatu Idazkariaizan zen besteak beste.

Kargu publiko horietanjardun aurretik sektore pribatuan aritutakoa zen, eta horra itzu-li zen PPk boterea galdutakoan, 2004an. Urtebete geroago Ins-talaza S.A., armagintzaren eremuko konpainian sartu zen kon-tseilari (sosik kobratu gabe bere hitzetan). Eta 2010eanEspainiako sekzioko zuzendari nagusi izendatu zuten MBDAn,misilak fabrikatzen dituen transnazional europar batean.

Baina itzul gaitezen Instalazara. 2008ra arte, enpresa horiizan zen Espainiako luku-bonba ekoizle nagusia. Urte hartan,arma mota hori legez kanpo utzi zuen Dublingo Hitzarmenak,eta Madrilgo Gobernuak iragarri zuen ez zela halako bonbarikegongo Espainian 2009ko ekainetik aurrera. Instalazak salake-ta jarri zuen Gobernuaren aurka erabaki horregatik, eta 40milioi euroko kalte-ordaina eskatu zuen.

2011n, PP boterera itzultzeaz batera, Defentsa ministroizendatu zuten Pedro Morenes, eta 2012ko udaberrian, epai-tegiek Instalazari arrazoi eman eta Estatuak 40 milioi euroakordaindu behar zizkiola esan zuten. Momentuz, Gobernuakhelegitea dauka jarrita epai horren aurka. Aurtengo urtarri-lean, Morenesek Instalazarekin lotura eduki zuela jakinzenean, ministroak Diputatuen Kongresuan adierazi zuen2007an eten zuela lotura hori; luku-bonben afera gertatubaino lehenago, beraz. Aldiz, hainbat hedabidek frogatuzuten Morenes gezurretan aritu zela –PPren Gobernuak“huts” bat izan zela argudiatu bazuen ere–, Instalazako kon-tseilari jardun baitzuen 2009ra arte. Izan ere, jardun horrenetetea 2011ko irailean jakinarazi zen ofizialki ZaragozakoMerkataritza Erregistroan. Hau da, hauteskundeak baino astebi lehenago. n

Unai Brea

Pedro Morenes, EspainiakoDefentsa ministroa.

Getxoko armanegoziantea


TERMOMETROA

ELEANIZTASUNAZ

Lau hizkuntza ala hamalau,ez dio axola

EHUko Filosofia eta Hezkuntza Zientzien Fakultateak antolatu zituen joan den asteanHizkuntza eskubideak hizkuntza gutxituentzat eta hizkuntza politikak Europan

jardunaldiak. Margaret Bullen antropologoari eskola akademikoa baino, hizkuntzekiko izandituen eta dituen bizipenak kontatzeko eskatu zioten.

HITZA bizitzara egokitu behar deladio Margaret Bullenek, ez dago hiz-kuntza bakarra, ez dago egia boro-bilik. Tokiaren, egoeraren, hartzai-learen arabera egokitu beharko dahizkuntza.

Badaki zertaz ari den; bidaiak,luzeak eta motzak, ugari egin ditueta lekuan-lekuan belarria jarri etasarritan mihia ere hango hizkuntzanaskatu du. Hizkuntza aniztasunarenedertasuna aldarrikatzen du, etafakultateko areto nagusian hitzaldiahiru hizkuntzetan, euskaraz, gazte-laniaz eta ingelesez –frantsesez erebai esaldiren bat– egin zuen, dakiz-kien lau hizkuntzetatik hirutan.Garbi utzi nahi izan zuen ez zuelaerabaki hitzaldia hiru hizkuntzetanematea harrotasunagatik, baizik etaerrealitate bat agertzeko asmoz etaesperimentatzeko.

Hitzaldia hasterako argitu zigun,dakizkien lau hizkuntzetatik batbera ere ez duela akatsik gabea,hanka-sartzeak barkatuko genizkio-la pentsatu nahi zuela. Jatorri inge-leseko antropologoak hizkuntzakomunikazio tresnatzat du, helbu-rua solaskidearekin harremanetanjartzea da, eta beraz, ez du ulertzenzergatik hizkuntza kopurua edohizkuntza beraren bariazioak baz-tertzera jo behar den. Agian, elkarez ulertzeko beldurrak eta desero-sotasunak eraginda aukerak murriz-

tera jotzen dugula dio. Hizkuntzabatean hitz egiteko jario paregabeaeta gaitasun erabatekoa beharrezko-ak ez izatea aldarrikatu zuen.

Apostoluak hamalau ziren, eta zer?Lau hizkuntza ala hamalau, ez dioaxola, zioen Bullenek. Arantzazu-ko santutegian Oteizak paratutakohamalau apostoluak ekarri zituengogora. Eskultore hari galdetu zio-ten zergatik hamalau, apostoluakhamabi baziren. Apostolu denakbat bera ziren, Bullenentzat hiz-kuntzak bezala. Hizkuntzak ezindira zenbatu, ez dago ingeles baka-rra, ez dago euskara bakarra, eta ezdago gaztelania bakarra. BullenekIngalaterrako hegoaldean igarozuen haurtzaroa eta batxilerra egi-teko iparraldera jo zuen. Hasieran,bizilagunei eta ikaskideei ulertzekoere zailtasunak zituen. Denek egi-ten zuten ingelesez, baina hitzeneta esaldien doinua, hitzak beraiek,ez ziren berdinak. Eskola publiko-an ikasia Bullen, hark eta lagunek/ ia/tarrak deitzenzieten eskola pribatu-koei, /ies/ ahoskatubeharrean –haiek egi-ten zuten bezala–/ia/ ahoskatzen zute-lako.

Alegia, hizkuntzabereko aldaerez hara-

go, prestigio kontuak izan zituenhizpide. Esate baterako, Ingalaterraiparraldeko hizkerak dauka presti-gioa eta ez hegoaldekoak. “Doinuzatarra daukate Birminghamekoek”moduko esaldiek adierazten dutenola hizkuntza aldaera batzuk bes-teen gainetik baloratzen diren;botere harremanen ondorio, azkenfinean.

Irakasle gogotsuak izatearenabantaila“Hizkuntza maite dut, bai nireabaita besteenak ere”, hala dio Bulle-nek. Eskola garaitik du hizkuntzeki-ko zaletasuna eta haren ustezbadaude gutxienez hiru arrazoi hiz-kuntzak ikastera bultzatu zutenak.Lehenik, irakasle gogotsuak izanzituen; bigarrenik, zientzia gaietanikasle txarra zen; eta hirugarrenik,berritsua zen.

Berritsua izango zen Bullen,berak hala esaten badu, eta bidaia-ria ere bai. 17 urterekin hasi zenbatetik bestera, ikasketa eta opor

“Bikotean erlijioa partekatzeaohikoa da, eta zergatik ezhizkuntza partekatzea?”

Margaret Bullen

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |


ELEANIZTASUNAZ - TERMOMETROA

kontuak medio Frantzian,Suitzako Alpeetan, Espai-niako Guadalajaran etaPeruko Arequipan izanda. Latinoamerikaz mai-temindu zen, besteakbeste, hango musika,poesia, antzerkia, elebe-rria, paisaia... xurgatzekoaukera izan zuelako. Ikas-keten bidez ezagutuzituen García Márquezenerrealismo magikoa etaVargas Llosaren [politi-kan hasi aurreko VargasLlosa] eleberriak.

Tesia Arequipan egiteaerabaki zuen, Peru hego-aldean dagoen estatukobigarren hiririk popula-tuenean. Mendialdetikhirira joandako aimara etaketxua komunitateakzituen aztergai, haiek bizi-tza berrira nola moldatuziren ikertu nahi zuen,besteak beste haien hiz-kuntza eta kultura nolabizi zituzten jakin. Estig-mak jotako herritarrakaurkitu zituen, azal ilunaklotsatutakoak, hizkuntza-ren transmisioa etendako-ak. Liverpoolera tesiaidaztera joan aurretikketxua pixka bat ikasteko aukeraizan zuen.

Hizkuntza ez dugu partekatuko?27 urterekin Euskal Herrian lurhartu zuen eta horixe pentsatuzuen, “bikotean erlijioa parteka-tzea ohikoa da, eta hizkuntza par-tekatzea ez?”. Eta euskararen

bidaia hasi zuen: AEK, HABE,Kilometroak, Korrika, EuskadiIrratia etengabe, Berria, ARGIA, etaEGArekiko esperientzia garratza:“Azterketa egin eta ezgai!, berrizegin eta ezgai! eta halako bateangai!”. Indarrak erruz jarri zitueneuskara ikasteko eta erabiltzeko.Bizitokian, Irunen, Arequipan

ketxua ikastea bezainzaila zela-eta, EHUn lan-kideen ar tean aurkituzuen euskararen mikro-klimara gerturatu zen.Pena ematen dio jen-deak euskararen aldeaningelesa lehenesteak.“Gure herrian [Ingalate-rran] ez dugu hizkuntza-rik ikasten, ez dugubehar, ez han ezta mun-duan zehar ibiltzeko ere.Zuek ez duzue hemen-dik joan nahi. Orduanzergatik ez lehenengoeuskara eta gero bes-teak? Ulertzen dut zuenhizkuntza minorizatuaizanik, hizkuntza bote-retsuak ikasi nahi izatea,baina ingurukoekin bizi-tzeko, ingelesarenaldean, ez al da hobegaztelania eta frantsesaikastea, adibidez?”. Gaiairakaskuntzara eraman-da zalantza handiakdauzka: “Ez nau kon-bentzitu lau urterekiningelesa ikasten hasteak.Urte luzez ikasi eta ezdute maila ona lortzen.Suedian suedieraz ondohitz egiten eta idazten

dakitenean hasten dira ingelesare-kin eta emaitza hobeak dituzte.Badakit nik esatea erraza dela,ingeles hiztuna naizelako eta niresemeek ere badakitela-ko, baina ingeleseanbikaintasuna lor tubehar da? Euskararenkaltetan bada ez” n

MA

DD

ISO

RO

A/

A. P

.

TERMOMETROA


EPAI HISTORIKOA ERRESUMA BATUAN

Britainiar kolonialismoaren amaieretan, milaka pertsona atxilotu eta torturatu zituztenKenyan, Mau Mau matxinadak iraun zuen bitartean (1952-1960). Haietako hiruk Britainia

Handiko Auzitegi Gorenera eraman dute kasua, eta irabazi berri dute.

Kenyarrek irabazi dute Mau Mauen tortura kasua

HIRU KENYARREK BritainiaHandiko Gobernuaren aur-kako bataila legal historikoairabazi dute joan den urria-ren 5ean. Mau Mau Matxi-nadak iraun bitartean tortu-ratu egin zituztela ebatzi duBritania Handiko AuzitegiGorenak, eta orain kalte-ordainak eskatuko dizkioteGobernuari.

Britainia HandikoGobernuak bere defentsabi ideia nagusitan oinarritudu: batetik, denbora gehiegiigaro dela epaiketa justuaegiteko; eta bestetik, Mau MauekKenyako Gobernuaren aurkakosalaketa jarri behar zutela, eta ezBritainia Handikoaren aurka.Herrialdeko Auzitegi Gorenak atze-ra bota zituen argudioak eta kasuakaurrera egin du.

Gobernuko abokatuak onartu dusalaketa jarri duten hiru herritarraktorturatu zituztela autoritate kolo-nialek. “Esan ezineko ekintza borti-tzak” sufritu zituztela adierazi zuenberen abokatuak, besteren artean,zikiratzea, kolpeak eta sexu erasoak.

Kasu honek aurrera eginda, balite-ke beste 2.000 kenyarrek BritainiaHandiko Gobernuaren aurka egitea.Dirudienez, Mau Mau matxinadakiraun zuen zazpi urteetan atxilotuta-ko 70.000 pertsonatik kopuru horrekdirau bizirik.

The Guardian egunkari ingelesa-ren arabera, britainiar kolonialismo-an tratu txarrak jasan zituzten bestekomunitate batzuk antzeko salake-

tak jartzea pentsatzen ari dira.Zipren britainiar kolonialismoarenaurka, eta autodeterminazioaren etaGreziarekin batzearen alde borrokaarmatua egin zuten Eoka mugimen-duko kideak Mau Mauen kasua ger-tutik jarraitzen ari dira, aipatu egun-kariaren arabera.

Joan den urriaren 5eko epaia, hiruurteko bataila legalaren emaitza da.Salaketa jarri duten hiru kenyarrak,denak 70 eta 80 urte artekoak dira:Paulo Nzili, Wambugu Wa Nyingi etaJane Muthoni Mara. Nzilik dio bahi-tu egin zutela eta Mau Mauen matxi-

nadan parte hartzerabehartu zutela sei hilabe-tez. Nyingik eta Marakdiote ez zutela sekula partehartu mugimenduan.

2011ko apirilean egin-dako adierazpenetan, epai-tegian Nzilik azaldu zuenatxilotuta zegoen bitarteanzikiratu egin zutela ofizialzuriek; Nyingik larri kolpa-tu zutela 11 herritar hilzituzten gertakari batean;

eta Marak bortxatu eginzutela militar britainiarrek.Laugarren herritar bat ere

borroka legal horretan izan da hasie-ratik, Ndiku Mutwiwa Mutua, baina2011ko uztailean hil zen.

Hirukoteak nahi du ErresumaBatuko Gobernuak barkamena eskadezala, eta kolonia garaiko torturarenbiktimei kalte-ordain ekonomikoakemateko neurriak hartzea.

Iaz epaileak adierazi zuen“paper gutxi batzuk ikusitaagerikoa da Larrialdi Egoe-ran atxilotuak sistematikokitorturatzen zirela”. MartynDay, kenyar beteranoen abo-katuetako batek epaiarenondoren poza adierazi zuen:“Epai historikoa da hau,munduari buelta emango dio

eta urte batzuetarako zeresanaemango du. Espero dugu gureGobernuak neurri oho-ragarriak hartuko dituelaeta egiten zaizkioneskaerak zuzen eran-tzungo dituela”. n

Jane Muthoni Mara, Wambuga Wa Nyingi eta Paulo MuokaNzili beteranoak Nairobin epaia jakin berritan.

| LANDER ARBELAITZ |

TH

EG

UA

RD

IAN

/ B.

CU

RT

IS

Britainiar kolonialismoan tratutxarrak jasan zituzten bestekomunitate batzuk antzekosalaketak jartzea pentsatzenari dira

| ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA


TOBIN TASA berriz ere egunkarietan. Gobernuek,Tobin tasa edo Finantza Transakzioen Tasa (FTT)ezarriko dutela eta krisia arintzeko erabiliko dutelasinetsarazi nahi digute. Nazioarteko goi-bileretanaspalditik ari dira zerga horretaz hitz egiten, baina betiatzeratzen da ezarpena. Hala ere, kontuan edukibehar da James Tobin, 1971n Bakearen Nobel saridu-na eta zergaren sustatzailea, ez dela Emilio Botín, eztaFrancisco González ere, Banco Santander eta BBVA-ko presidenteak, hurrenez hurren. Tobinek kapitalfluxua kargatu nahi zuen, prozesua mantsotzeko,gutxiago espekulatzeko, eta trukerako neurriek hain-besteko fluktuaziorik ez izateko. Orain proposatzenden zergak transakzio gordinak kargatu nahi ditu,edozein konpentsazioren aurretik, eta finantza tran-sakzioetan jartzen du arreta. Proposatutako zerga-neurriak %0,1 dira akzio eta bonuentzat, eta

%0,01ekoak produktu eratorrientzat. Europar Bata-sunak, aldiz, aukera justuena eta sozialena alboratudu: Finantza Aktibitateen Tasa (FAT). Zerga honekfinantza sektorearen balio erantsia kargatzea du hel-buru –etekinak eta soldatak gehitzean lortzen denkopurua, bankuetako zuzendariei eta funtsen kudea-tzaileei ematen zaizkien bonuak barne–.

Beldurra zabaltzen ari da, lasai asko gerta baitaitekezergaren karga fiskalak bezeroei eragitea, zeharkabada ere, komisioen bidez, esaterako. Zeinek kontro-latzen du hori? Sharo Bowles eragin handiko europar-lamentariak esan du FTTak, bozkatua izan den gisan,antza gehiago duela Nottinghameko sheriffarekinRobin Hoodekin baino. Gehiago bilduko dela segu-rua da, baina sinetsarazi nahi izatea bankuek eta espe-kulatzaileek kostu hori bere egingo dute-la, engainatzea da. Botín eta González ezdira Tobin. Bistan da. n

Juan Mari Arregi

Tobin ez da Botín

ZUIAKO KUADRILLAN, Murgian, ospatuko du aurtenTopaguneak Arabako Mintza Eguna. Euskara ikas-teko mintzapraktika egitasmoetan parte hartzenduten arabarrei, baita aritzen ez direnei ere, gonbi-tea luzatu zaie datorren larunbata jai giroan pasatze-ko. Goizean ibilbide gidatua egingo dute Zuiako etaEuskal Herriko mitologia ezagutzeko, eta ondoren,mintza probak izango dira, alegia, berba-pasak,esaera zaharrak eta palindromoak osatu beharkodituzte. Bazkalordura gosez iristeko kantu jira egin-go dute. Sabela betetakoan etorriko dira bertso-antzerki-kantu saioak, dantzaldia eta kontzertua. n

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Joxe Manuel OdriozolakBerrian esanak:

Bahea

“Urkulluk euskarareninposizioan sinesten ez baldinbadu, de facto espainierareninposizioan sinesten duelaondorioztatu beharko genuke,beraz. Ez baitago besteaukerarik. Markel Olanok ezinbaldin badio kazetarierdaldunari euskaraz hitz egin,inposizioa delako, de factoespainieraren inposizioaonartzen ari zaigu Urkullu. (...)Nazio konkistatu etakolonizatuetako agintari batekhistorian atzera begiratu gabegobernatzen duenean,horrelako jarrerak nagusitzendira: berezko herri-hizkuntzanbizi nahi izatea inposiziotzatjotzen da eta, aldiz, naziozapaltzailearen hizkuntzazapaltzailean bizitzea legitimatuegiten da bizikidetzaren etademokraziaren izenean. Jarrerahori errealismoaren eta zentzukomunaren izenean zuritzen duagintari alienatuak”.

HALA DU IZENBURUA Xabier Amu-riza bertsolari eta idazlearen azkenliburuak. Euskara batuaren bigarrenjaiotza liburuari segida eman nahiizan dio; gai txiki eta eztabaidatsuakalde batera utzi eta arazo nagusieiheldu nahi izan die. Arazo nagusihoriei ‘ebidentzia’ deitu die, eta egi-leak dioenez, ebidentziaren aurreanbi aukera baino ez daude: onartzeaala ukatzea. Erdi bideko eztabaidekez omen dute askorik balio. n

‘Zazpi ebidentzia birjaiotzarako’

Erdian Xabier Amuriza ‘Zazpi ebidentziabirjaiotzarako’ aurkezten.

Arabako Mintza Eguna urriaren 20an, Murgian


TERMOMETROA - NET HURBIL

ULERTZEN ZAILA ERRAZ AZALTZEAizan behar badu kazetariaren dohai-netako bat, Carbon trade edo karbo-no salerosketa ipuin txar batez adie-razi beharko genuke.

Bazen behin gizon aberats bataltxorra egin zuena gainerako herri-tar guztiak izorratuz. Jauntxoakzerabilen sistemaren erruz etxeakbezala kaleak urez gainezka zeuden,hasieran behatza bete, gero orkati-laraino, belauneraino… Herritarraktxit larri zirenez, zerbait egin beharzela deliberatu zuten ordezkari poli-tikoek. Eztabaida luze mamitsuenondoren, aurkitu zuten soluzioa:

kutsadura sortzen zuena bera diruzpagatuko zuten arazoa bideratuzezan. Jauntxoak uholdearen kal-teak pagatzeko partez “arazoa bide-ratzeagatik” kobratu zuen eta fabri-ka ibaian goragoko herrira urrundu.Geroztik, herrikoak eta auzokoakdenak dira urpean, itolarria handituda eta jauntxoak “arazoa bideratze-ko” sos gehiago eskatzen du.

Sistema era pedagogikoan azalduzuen Anni Leonardek –The story ofstuff (Gauzen istorioa) famatuarenegileak– The story of Cap & Tradebideo famatuan, NET HURBILEKlaburbildua 2009an. Uda honetan

operazioaren emaitzak erakutsi dituCarbon Trade Watch erakundeak“Castillos en el aire: El Estado español,los fondos públicos y el mercado de carbonode la Unión Europea” txostenean.

Gizarte industrialak eragindakoklima aldaketa larria izanik, hura gel-diarazteko neurriak hartzeko ordezherrialde aberatsetako agintariek kor-porazioen lobbyek bultzatuta arautegikonplexuz hornitutako negozio lerroberria osatu dute. Ororen buru,klima aldatzen ari diren kutsadurakugaritu dira izugarri... eta herritarrenzergetatik ateratako dirutzak etekinberriak eman dizkie kutsatzaileei.

Klimaren aldaketak ez dauka zertan tragedia izan beharrik... baldin eta ez bazara biziitsasoak harrapatuko dituen lurraldeetan. Telebistako erreportaje apokaliptikoek herritarrokgaituzte izutzen, kutsatzaileak ez. Ikusi nola ateratzen dioten etekina kutsadurak eragindako

arazoari haren eragile nagusiek. Tartean, hemengoek.

Karbono trafikoa Espainian:kutsatzaileen lapurreta berdea

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

Arcelor Mittal da karbonoaren merkatuko etekin zerrendan txapeldun. Irudian, Asturiasko Avilesen duen faktoria.E

LCO

ME

RC

IO.E

S


NET HURBIL - TERMOMETROA

1997an Kyotoko protokoloaonartzerakoan korporazio handieklortu zuten isuri kutsagarrien mer-katua, funtsean CO2 karbonoarena,bi mekanismotan mamitzea. Aldebatetik cap and trade, hau da, kutsa-durentzako gehieneko topea etatrukea. Bestetik konpentsazioak,hemen kutsatzen segi urrutiko bestenonbait isuriak gutxitzearen truke.Horrela sortu zen salerosketarakogai berri bat, karbonoa. Salerosketa-rako... eta espekulaziorako.

Europan Kyotoko protokoloa2005ean mamitu zen Isurien Mer-kataritzarako Europako Elkartea-ren Arautegia (RCCDE gazteleraz-

ko sigletan, EU-ETS ingelesezko-etan) delakoan. Carbon Trade Watchbehatoki independientearentzakoBeatriz Martinez eta Tamra Gilber-tsonek idatzi duten analisian diote-nez, “egia zera da, Europar Batasu-nean isuriak handitzen ari direla etasistemak ez dituela bere balizko hel-buruak lortu, baina industria kutsa-tzaileenei eskaini dizkiela negoziohandiak egiteko aukerak”.

1990ean Espainiari eman bazi-tzaion isurtzeko %15 karbono dio-xido gehiago, 2007rako %53an han-dituak zituen. Okerrena da, gainera,horretara iristeko Madrilgo admi-nistrazioak 750 milioi euro xahutu

dituela konpentsatzeko mekanis-moetan. Herritarrek ordaindu etaenpresek kobratu: Arcelor Mittalbatek 263 milioi euroko etekinakatera dizkio operazioari, Cemexporlangileak 210 miloi, Repsolek105 milioi, Cementos Portland Val-derrivasek 97 milioi, eta abar.

Agintarien bedeinkapenarekin EU-ETS karbono merkataritza sis-temak 30 herrialde eta 11.000 fabri-ka biltzen ditu, tartean zentral elek-trikoak, petrolio birfindegiak,siderurgiakoak, porlangileak, etaabar. Horiei kalkulatu eta emanzaizkie kutsatzeko hainbat kreditu

Rafael Mendez kazetariak El Pais-en webgunean ezagutarazi duurriaren 5ean, antza denez Reutersagentziatik hartuta, nahiz eta biha-ramunean paperezko egunkariakjaso ez. Espainiako ingurumenministerioak 40 milioitan erosikodizkiola Poloniari ia 100 milioitona CO2 isurtzeko eskubideak.Albistearen ontsa erakusten dunegozioaren funtsa.

Kyotoko protokoloaren jarrai-penak laster kontrola pasa beharduenez, Europar Batasunak zer-bait azkar egitea eskatu zionEspainiari. 1990eko isuriak gehie-nez %15ean handitzeko eskubideaedukiz, askoz kutsadura gehiagoari da ekoizten Espainia. Europamunduaren aurrean lotsagarri ezuzteko, gehiegizko kutsadura

eskubideak erosi beharra dauzkaEspainiak.

Mariano Rajoyren Gobernua-ren zorionerako, CO2aren prezio-ak hondoratu egin dira krisi eko-nomikoagatik. Multinazionalenlobbygintzaren eraginez, Europakgoitik kalkulatuta oparitu zizkienkonpainiei kutsatzeko eskubideak.Orduko kontabilitatean, tona batCO2 erosi edo saldu zitekeen 20euroko prezioan. Baina orain eko-nomiaren martxa hoztu denean,tona bat gutxiago isurtzeko zertifi-kaioa 7,5 eurotan dago. Baina pre-zio hori ere handiegia izango zenEspainiarentzako, urte hasierakokalkuluetan 500 milioi euroko gas-tua egin beharra baitzeukanCO2aren kontabilitatea egunera-tzeko.

Azkenean Poloniak salduko diz-kio likidazio prezioan duela hogeiurtetik hona komunismo garaikoindustria asko itxi izanaren eskubi-deak. Berez Kyotoko arauakzorrotz betez eskubide horiek ezin-go lituzkete ordaindu, Espainiakbehar dituenak atal diferenteetako-ak direlako, baina bakearen izenean–eta korporazioen sakelen gozaga-rri– Europako Elkarteak ezikusiaegingo diete tratuaren xehetasunei.Horrela, Europak beteko du Kyo-toko ituna, Poloniak sos batzukeskuratu, Espainiak %53 gehiagokutsatuz %15 baino gehiago ezduela kutsadura igo argudiatu,kutsatzaileek segiko dute kutsatuzaberasten… eta Juan Carlos Bor-bonen subditoen sakeletan 800milioi euro (gehiago) faltako dira.

Poloniarren CO2 merkea


TERMOMETROA - NET HURBIL

edo baimen; hauek saldu nahiz erosiditzakete elkarren artean edo urru-tiko herrialdeetan energia berrizta-garrietan egindako inbertsioekinkonpentsatu. Laster sartu dira ban-kuak eta finantza erakundeak isur-tzeko baimenon salerosketan.

Europako arauak egokitzeko,Espainiako Gobernuak Plan Nacio-nal de Asignación (PNA) abiarazizuen. Honen koordinatzailea Artu-ro Gonzalez Aizpiri izan zen, Rep-soleko gizona. Energia, siderurgia,porlana, beira eta papera lantzendituzten konpainia nagusiek hartuzuten parte planaren idazketan,gizarte zibilaren ordezkari bakarbatek ez. Haren aktak sekretupeandaude gaur artio.

Carbon Trade Watcheko dosie-rrak salatu duenez, Espainiako pla-nean industrialek lortu zuten kutsa-

tzeko baimenak puztea, krisiarenaurreko beroaldi ekonomikoan eginzutela aprobetxatuz. Espainia hor-migoi festan murgildurik zegoen,5.000 kilometro autopista eraikidira hamar urtetan, aireportuak,beste inon baino etxe gehiago, eraguztietako erakustoki erraldoiak...Burbuila lehertutakoan, industria-ren martxa epelduta, barra-barraemandako baimenak salgai dauzka-te konpainia handiok.

Karbonoaren merkatuko etekinzerrendan Arcelor Mittal da txapel-dun. Espainian 2008 eta 2011 artean

dohaineko 18 milioi baimen lortuzituen. Europa osoan 97 milioi bai-meneko soberakina kalkulatzen zaio,merkatuan daukaten preziotan kal-kulatuz 1.600 milioi euro balio dute-nak. Lobbygintza gogorra egiten duBruselan eta Estrasburgon ArcelorMittalek, bateko edo besteko usinaitxi eta milaka langile kalean uztekomehatxuekin.

Zerrendako bigarrena eta lauga-rren daude bi zementu konpainia:Cemex mexikarraren Espainiakoadarrari karbono salmentengatik210 milioi euroko etekinak kalkula-

tzen zaizkio eta CementosPortland Valderrivasi –Olaztinhondakinak erre nahi dituena-ri– 97 milioi. Bien artean Rep-solek 105 milioi euroko etekinbereziak lortu ditu.Operazioa ondo borobiltzeko

Fondo Español de Carbono (FEC)delakoa daukate antolaturik Espai-niako Estatuaren eta enpresa han-dien artean. Izaera pribatu eta publi-koa dauka, Mundu Bankuakkudeatzen du 278,6 milioi dolarekokapitalean oinarrituta. FECeanparte hartzen duten enpresa eta tal-deen artean nagusienak dira: Ende-sa Generación, Enel-Viesgo Gene-ración, Repsol, Gas Natural,Iberdrola Generación, Oficemen–porlana ekoizten duten konpai-nien elkartea–, Abengoa, Azuliber,Cementos Portland Valderribas,CEPSA eta Hidroeléctrica delCantábrico.

Mundu Bankuaren webeanEspainiako FECen 20 proiektudaude. Horien artean badira aldebatetik HFC gasak erauztekoak,energia hidroelektrikoa sustatzeko-ak do Txinako zabortegietan gasakerretzekoak bezalakoak, baina baitaIndiako Karnataka estatuan haize-errota sailak eraikitzekoa bezalako-ak ere. Gisa honetakoa da orain arteondoen dokumentatuta dagoen etaistiluak eragin dituen beste bat:Mexikoko Oaxacan eraikitako LaVenta II parke eolikoa.

2007an inauguratu zuten La

Venta II, energia eolikozko proiek-tu erraldoi baten osagai dena. Mesi-koko hegoaldean Corredor Eólicodel Istmo deitu dutenaren barruanaurreikusita daude La Venta sailekolau haize-errota sail handi. Gamesakonpainiak La Venta I eta IIrenartean pilatu ditu 100 generadorebaino gehiago, bakoitza 850 Kilo-watteko potentziaren jabe.

Tehuantepec eskualdean, Oaxa-can, bertako indigenek eta nekaza-riek gatazka bortitz asko nozitudituzte errotok direla eta. Herrita-rrek salatu dute inork ez ziela galde-tu gaiaz, eolikoekin egin nahi zute-naz engainatu egin zituztela, etaaskok beren lurren jabegoa eregaldu egin dutela. “Enpresak [Iber-drolak] kaltetutako gure lurretakometro karratuko bi peso ordaindunahi digu, nahiz eta horiek benetanhektareako 150.000 balio izan; ezin-go ditugu lurrok gehiago erabili,horietan bideak ebaki eta sortutakoenergia bideratzeko hodiak eraikidituztelako”.

Komunitateko beste herritarbatek esan du: “Orduan lurjabeare-kin harremanetan sartzen ziren eta30 urterako kontratua sinatzenzuten; konpainiak diru kopuru bat

eskaintzen zuen, baina hasi gine-nean kalkuluak egiten ohartu ginenhuskeria zela konparatuta liskarreandauden lurrok ematen duten eteki-narekin. Lurrok hektareako gutxie-nez 40 litro esne ematen dute egu-neko, zortzi behi bazkatzendituztelako. (…) Aldiz baserritarreihilabete eta hektareako 260 peso[15 euro inguru] pagatzen zieten,engainu bat, gezur zikin bat nekaza-rientzako”.

2011ko urriaren 28an bertakoherritarrek ezagutarazi zutenez, lis-karrak izan ziren La Venta herriinguruan Carretera Panamericanaerrepidean, Oaxacako Juchitanen.Bertako komunitateek eten eginzuten kamioko pasabidea berenlurrak babesteko eta parke eolikogehiago instalatzea eragozteko.Polizia azaldu eta indarrez deseginzuen blokeoa, pertsona bat hil eta20 gehiago zaurituz. Antza denez,inguruko herritarrek heriotzamehatxuak jaso zituzten hori gerta-tu baino zortzi egun lehenago,Amnesty Internationalek frogatu-tzat eman dituen mehatxuak.

*Carbon Trade Watch-en Castillos en el aire... txostenetik itzulia

Karbonoaren Espainiako Funtsa, haize-errotak eta indioak

Industriaren martxaepelduta, barra-barraemandako baimenak salgaidauzkate konpainia handiok


NET HURBIL - TERMOMETROA

hiru osagai izan dira beharrezkoak.Batetik, estrategiaren diseinua ener-giaren, porlanaren eta oro har jar-duera kutsakorrenak dituzten kor-porazioen esku uztea. FondoEspañol de Carbono partzuergoandenak daude, hasi Endesa eta Iber-drolatik, pasa Repsol, Gas Natural,edo Cepsatik eta porlangileak bil-tzen dituen Oficemen elkarteraino.

Bigarrenik, herrialde behartsua-

goetara jo da isurien konpentsazio-ak lotzerakoan. Karbonoaren trafi-ko hau kontutan eduki beharradago munduko gatazketako askoulertzeko. Mexikoko Oaxacan eraikidituzten parke eoliko erraldoienkontra oldartu dira herritarrak, Txi-len urtegi handien kontra, Kolon-bian biomasazko zentralak eraikidizkiete....

Operazioaren hirugarren oina

agintari politikoen konplizitatea da.Jose Maria Aznarrek, Elena Salgadopresidenteordeak eta gaur ministroaden Luis de Guindosek lotura duteEndesarekin, Felipe GonzalezekGas Naturalekin, Jaiver SolanakAccionarekin... EtaEuskal Herriko politi-kari kutsatuen izenak?Kazetari gazteentzatlana bada. n

Ibertrola blogetik hartutako argazkian, Mexikoko Oaxaca hirian iaz egindako manifestazioa Espainiako multinazionalekeraiki dituzten parke eoliko erraldoien kontra. Carbon Trade Watch erakundeak salatu duenez, “Espainiako estatuakdirutza handiak ematen dizkie karbonoaren nazioarteko funtsei, isurketak gutxitzeko ezertan laguntzen ez duenfinantza merkatua sustatzen du eta konpentsazio kredituak bildu nahi dituzten enpresa handien hedatzea saritzen, aldiberean Espainiako osasun, hezkuntza eta gizarte ongintzan sekulako mozketak ezarriz, oraingo eta biharko herritarrekordainduko dituztenak. (...) Subentzionatzen ari da enpresak Hegoaldeko herrien gain egiten ari diren kolonizazioa, arelarriagotzen dituena populazioen lekualdatzea, giza eskubideen urraketa eta bertako ingurumenaren eta gizartearensuntsiketa”.

ETA-K 2011ko urriaren 20an berejardun armatuaren amaiera iragarrizuenetik, euskal gizartea askozhobeto dago, bai behintzat bakeaeta elkarbizitza eraikitzeari dago-kionez. Krisiak, aldiz, okerreraegin du eta horrek bigarren mailabatean utzi du atzo goizera artegure arazo handiena zena. Ur han-diagotan sartu gabe, askoz hobetogaudela esan genezake, batez ereETAren mehatxupean ziren mila-ka pertsona lasai ibili daitezkeelakogaur egun, norbaitek hilko dituenedo eraso egingo dien beldurrikgabe. ETAren jarduera gero etaurriagoa eta bazterrekoagoa zenazken urteetan, baina oraindik ereeuskal gizartearen ohiko bizitzabaldintzatzeko indarrarekin. Bosthamarkadaren ondoren,gizarteak behar zuen bakeaeta elkarbizitza eraikitzekoaukeratxo bat eta ETAkduela urtebete jarri zuen bereale nagusia: borroka arma-tuaren behin-betiko amaiera.

Baliatu al da denbora haubake prozesuan aurrera egi-teko? Erantzuna garbiabezain latza da: ez. Edo ezbehintzat publikoki, gizar-teari begira, honen parte har-tzearekin… eta hauek guztiakezinbestekoak dira, bake prozesueraginkor bati begira. Gogorrabada ere, hori da sentipen oroko-rra, egoera geldi dagoela. Esparrubakarra ari da garatzen indarrez,ezker abertzalearen parte hartzepolitikoari dagokiona; ozta-oztabaina hor Espainiak legezko ateakireki dizkio ezker abertzaleari etahau ondo baliatzen ari da aukera:Bildu eta Amaiurrekin lehenago,eta orain EH Bildurekin.

Gainerakoan, ez da bake proze-su batek eskatzen duen giro etaoinarririk: ETAk eta ezker aber-

tzaleak egin dituzte lehen pausogarrantzitsuak, baina PP buru,Estatua ez da ia mugitu. Eta mugi-mendu agerpen txikiren bat eginduenean, argi geratu da barnearazo handiak dituela. Hala ikusizen Barne Ministerioak bere espe-txe politika berriaren asmoak ager-tu zituenean eta berdin Josu Uri-betxebarria presoaren auzian.Aitortu behar da, gainera, boron-date handia behar dela agerpenhoriei keinu izaera emateko. Kri-siaren bultzadaz edo aitzakiaz, ins-tituzio nagusiek ere gaia ahanztu-ran utzi dute: urtebeteanponentzia parlamentario bat bes-terik ez da bideratu ia eta honek ezzuen lortu ezker abertzalea berebaitan hartzea.

Sinbolikoki, Arnaldo Otegi etaBateraguneko beste espetxeratuakdira egoeraren adierazle esangura-tsuenak: bakea egin behar duenEstatuak duela hiru urte espetxe-ratu zituen eszenatoki guztian gil-tzarri izan diren ezker abertzalekoburuzagiak, eta tartean askatzekoaitzakia eta aukerarik falta ez badaere, kartzelan jarraitzen dute. Ego-erak esperpento itxura hartzen duOtegi komunikazio debekuarekinzigortzen dutenean, honek BECe-ko EH Bilduko mitinerako graba-keta bat egin zuelako. Baina horida arazoetakoa akaso egun, Espai-

niaren egoeran esperpentoa lauhaizetara zabaltzen ari dela.

PP-K eta PSOEk harresi bat erai-ki dute bake prozesuan aurrera ezegiteko: ETA disolbatu arte ez damugimendurik egongo. BainaMadrilek urteetan nola jokatuduen ikusita –berdin GernikakoEstatutua, Ibarretxe Plana, ezkerabertzalea edo orain bake proze-suarekin– aitzakiaren kiratsa jasanezina da. Urratsak eman nahi ezdirenean beti dago aitzakiaren bat.Su-eten garaietan, behin-betikoabehar zuela; edo gaitzespena behardela, edo barkamena, edo ETAdesegitea… Urtebete denboragutxi da bake prozesu bat bidera-tzeko, ados, baina ez dagozkion

keinuak egiteko eta gizarteaklabe horretan kokatzeko.Eta ez da hori egiten ari.

EAJk eta EH Bilduk badu-te lanik Eusko Legebiltzarberrian. Uneon, herritarrenarazorik larriena krisia badaere, hori ezin da aitzakia izanbakegintzan pauso erabakiga-rriak ez emateko. Areago,normalizazio politikoa bide-ratzeak, indarrak askatukoditu hain sakona den multi-

krisi garaiari behar legez heltzeko.Arazorik handiena da ea nola

lortu PP ere gurdi horretara igo-tzea, honen praxiak bi norabidearriskutsu erakusten ditu eta: batada presoen gaia xantaia gisa erabil-tzeko tentazioa izan dezakeela; bes-tea, orain Kataluniakoa ere baduenarren, gatazkaren iraupena kohesiotresna gisa baliatzea Espainian.Euskal herritarren presio da hala-koak saihesteko estra-tegia eraginkorrena,baina horretarako,herritarrak aktibatzeaezinbestekoa da. n

Baliatu al da denbora hau bakeprozesuan aurrera egiteko?Erantzuna garbia bezain latza da:ez. Edo ez behintzat publikoki,gizarteari begira, honen partehartzearekin… eta hauek guztiakezinbestekoak dira, bake prozesueraginkor bati begira

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� ARGIAKO ZUZENDAR IA

EAJren eta EH Bilduren erantzukizuna

TERMOMETROA - MALTZAGATIK


2012KO IRAILAREN 2A�52

Argia 2241

Documents

Transcript of Argia 2241