ALTERNATIBEN HERRIA BILBON KULTURA POLITIKO BERRIA … · EUSKAL OROIGARRIAK Harizko brodatu...

2 0 1 5 e k o a z a r o a r e n 1 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 8 1 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

ALTERNATIBEN HERRIA BILBON

KULTURA POLITIKO BERRIA ERNATU DA

B. SARASOLA ETA A. GÜEMES

Zer kultura eredu behar du ezkerrak?

HERIOTZA DUINA

Legeek sufrimendu fisikora murrizten dute eskubidea

EUSKAL HERRIKO BIDEO-JOKOAK

Industria bihurtzea ez da jolasa

Diseinu modernoagoz eta komunitatearen babesarekin badator

ERTZETATIK ARGIA

Susan George, ekintzaile altermundialista:

“Poliki eta pazientzia handiarekin egoera

makurrena ere irauli daiteke”

txikitik eragiten

ALDIZKARI ERABERRITUAAZAROAREN ERDITIK AURRERA

2015EKO AZAROAREN 1A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia:Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Diseinua: SergioLabrador. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi,Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145 euro;hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro. Besteatzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio BiziagoaS.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

2 0 1 5 e k o a z a r o a r e n 1 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 8 1 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

ALTERNATIBEN HERRIA BILBON

KULTURA POLITIKO BERRIA ERNATU DA

B. SARASOLA ETA A. GÜEMES

Zer kultura eredu behar du ezkerrak?

HERIOTZA DUINA

Legeek sufrimendu fisikora murrizten dute eskubidea

EUSKAL HERRIKO BIDEO-JOKOAK

Industria bihurtzea ez da jolasa

Azaleko argazkia:IRANTZU PASTOR

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA

BIDEO-JOKOAK Markak hautsi dituen merkatuan gure lekuaegitea xede. JON TORNER ZABALA / 4

PERTSONAIAJOSU REPARAZ LEIZA: «EAEn izan genuen publifikazioaren

esperientzia eta oso mingarria izan zen». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKIÑAKI OLAIZOLA: «Heriotza duinari buruzko legeek

sufrimendu handiegia pasatzea eskatzen dute sedazioa jarriaurretik». UNAI BREA / 16

IRITZIAREN LEIHOAFEMINISMOA MODAN OTE? JUNE FERNÁNDEZ / 20APALALDIA EDO... MIKEL IRIZAR / 22ZINEMAMA IÑAKI MENDIGUREN / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Izki inguruan. EDU ZELAIETA / 22ZIRTAK 36 aforismo. ANGEL ERRO / 24

ERDIKO KAIERAEZKERRA ETA KULTURA Beti biharko uzten den eztabaida.

KEPA MATXAIN / 26LITERATURA SAIOA RUIZ GONZALEZ / 30MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 32ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 33LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 34l BIZI BARATZEA, EMAN ETA HARTU / 35

DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROAGURE ESKU DAGO-REN GOGOETA PROZESUA Herri

galdeketak orain, Euskal Herriko Ituna ondoren. LANDER ARBELAITZ MITXELENA / 37

GLOCAL ZINEMA Islandiako eta Esloveniako zinema ezagutunahi? MALEN ALDALUR AZPILLAGA / 40

BILBOKO ALTERNATIBEN HERRIA Eskubideak erditzera,elkarlanean. UNAI BREA, AXIER LOPEZ / 45

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 43EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Zergatik ez du sortu behar Hitler berri bat XXI.

mendean? PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko azaroaren 1a, 2.481. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

BIDEO-JOKOAK

20.000 IKUSLE har ditzake Los Angeleseko(AEB) Staples Center pabilioiak. Lepo agerida 2013ko argazkian (goian), League of Legends(LOL) bideo-jokoaren Munduko Txapelketa-ko partidetako batean. Edizio hartan 32milioi lagunek jarraitu zuten lehiaketa, berta-tik bertara batzuek eta Internet bidez gehie-nek. Ostiralean, urriak 30, jokatuko da aur-tengo finala Berlinen. Paris, London etaBruselako sailkapen faseko partidek milaka

eta milaka ikusle erakarri dituzte, jende batiharrigarri gerta dakiokeen fenomeno gero etaglobalagoa medio. Zerk eraman ditu pertsonahoriek guztiak kirol estadioak betetzera?Zerk ordenagailuko pantaila aurrera? “Etazerk eramaten ditu astero-astero milaka lagunfutbola ikustera? Gustuko dute”, erantzundigute Urtzi Odriozola eta Xabier CalvoGame Erauntsia komunitateko kideek, eus-karaz aritzen diren jokalariek osatua. Futbol

Dozena erdi marra eta zirkuluk osatutako proiektuetatik ekoizpen izugarri ikusgarrietara.Lekutan geratu dira txanpon bidez funtzionatzen zuten arkade makinak. Kontsola

sofistikatuak, 80 euroko jokoak, Internet, mugarik gabeko interakzioa, jokalari profesionalak,babesleak, txapelketa erraldoiak… Etengabe haziz doan negozioa da bideo-jokoena. Jokoz

kanpo ez geratzea, hori dute gurean hainbatek misio.

| JON TORNER ZABALA|

Markak hautsi dituen merkatuangure lekua egitea xede

2015EKO AZAROAREN 1A4 �

ASTEKO GAIA

ESPN

taldeak, baina, identitate-ikur dira heinbatean, sentimenduek lotzen gaituzte klubbatera edo bestera... saiatu gara arrazoitzen.“Euskal Herrian oraindik ez da halako mugi-mendurik sumatzen, baina helduko da. Bas-konia Atlantis taldeak adibidez bere jarrai-tzaileak izango ditu”. Baskonia Atlantis?“Bai, Gasteizko saskibaloi klub ezagunak etaAtlantis eSports enpresak abiatu dute proiek-tua. Hamabost jokalari profesionaleko taldeaeratu berri dute, kirol elektronikoen munduosoko txapelketetan lehiatuko dena”.

Aitzindaria da akordioa. Turkiako Besiktaseta Alemaniako Wolfsburgo futbol klubenizenak bideo-joko desafioei loturik izan diralehenago ere, baina modu honetan fusiona-tzen diren aurrenekoak dira Baskonia etaAtlantis. Saskibaloi klubak azaldu du beremarka nazioartean sendotu eta negozio-bideak handitu nahi dituela, publizitate-akti-bo berriak sortzea ahalbidetu dezakeen mer-katu gero eta zabalagoan. Taldearen babeslenagusia Mars Gaming da, bideo-jokoen era-biltzaileei zuzendutako produktuak fabrika-tzen dituen enpresa.

Kirol elektronikoak edo eSports deitutako-ak jokalari profesionalak biltzen dituzten txa-pelketak dira, ez derrigor kirol baten inguru-ko bideo-jokoenak. FIFA eta NBA2Kmodukoen lehiaketak egiten dira, baita LOL,Hearthstone, Dota2, CS:GO edota Call of Dutybezalakoena ere. Duela hamabost bat urtesortu ziren Asian, bereziki indartsu HegoKorean. Urtean 18.000 milioi euro mugitzenduen industria da; badira txapelketak bi milioieuroko sariak banatzen dituztenak, eta jokala-ri onenek denboraldi bakoitzean 500.000euro baino gehiago irabazten dute soldata,babesletza, merchandising, irudi eskubide etagainerakoetan. Kirol elektronikoek AEBeta-ko NBA saskibaloi ligaren audientziak gain-ditzen dituzte. 205 milioi lagunek ikusi edojokatu zituzten 2014ko txapelketak. Espainia-ko Estatuan, hazkunde fasean den merkatuak3,7 milioi ikusle eta 763 milioi euro mugitzenditu gaur egun, 2013an baino %31 gehiago.Soilik kirol elektronikoak hartuko dituen15.000 lagunentzako estadioa eraikiko dute2017rako Txinan. 2014ko LOL jokoarenfinalak 45.000 lagun bildu zituen Seulgo(Hego Korea) World Cup futbol estadioan.Erotzekoak dira zifrak. Euskal Herriak ere ezdio jokatzeari muzin egin. Azaroaren 20 eta21ean Europa mailako GameGune txapelke-taren 15. edizioa egingo da Bilboko Guggen-heim museoan. Euskal Encounter jaialdiarenbaitan hamaika edizio antolatua, bitan Mexi-koko Aldea Digital topaketetan, eta iaz ekital-di bereizi gisa Euskalduna Jauregian, HearthS-tone karta-jokoa izango du aurten ardatz.

Euskal sektoreaz hitz egitea, gehitxo?Bideo-joko modernoen historia 1950ekohamarkadan hasi zen (ikusi hurrengo orrikografikoa). Duela gutxi, beste sektore batzue-kin alderatuz gero. Hazkunde izugarri bizko-rra izan du, ordea, eta zinemak eta musikak,biek batera, osatzen duten merkatua gainditudu jada. 2011n 35.000 milioi euro ingurumugitu zituen, 2013an 65.000 milioi… etaaurreikuspenen arabera, 2016an 75.000 milioieuroko langa gaindituko du. Halaber, bideo-jokoen erabiltzaile aktiboak 1.000 milioi ingu-


BIDEO-JOKOAK

“Euskarazko merkatua txikiada. Gainera, mugikorretarakojokoek ez dute sakontasunhandirik; komandoak ingelesezere edonork uler ditzake ”

X. Calvo eta U. Odriozola

“Apple edota Android-en dendabirtualetan joko berrienakgoialdean ageri dira, bainainork ere ezagutzen ez bazaitudesagertu egingo zara”

Julen Zaballa

BIDEO-JOKOAK


ru izango direla uste da. Ulertzekoa da, beraz,Baskoniak abentura honi ekitea.

Zein da, baina, bideo-jokoen merkatuakEuskal Herrian bizi duen egoera? Zein gara-pen izan du, 1985ean Juan Jose Epalza biz-kaitarrak eta 1987an Zeus estudio donostia-rrak Made in Euskal Her ria zigiludunlehendabiziko jokoak (Frogger eta Hundra)sortu zituztenetik?

“Ezin dezakegu industria-sektore batiburuz hitz egin, euskal enpresa gutxi baitirabideo-jokoen negozioan murgildu direnak,eta lauzpabost langile besterik ez dituzte guz-tiek”, azaldu digu Julen Zaballa kazetari etacommunity manager leioarrak. Load proiektua:Euskal bideo-jokoaren historia (1985-2009) iker-keta-lan mardula osatzen ari da DonostiakoTabakalera zentroak bultzatuta.

Dioenez, bereizi egin behar dira entreteni-mendura zuzendutako ekoizpenak –errepor-tajean hizpide ditugunak– eta serious game dei-tzen direnak, simulazio-joko eta gisakoak,gehiago bideraturik daudenak hezkuntzaraedota formaziora. “Bigarren horiei dagokie-nez sektore indartsu samarra dugu, hura dabideo-jokoen munduan gehien fakturatzenduen arloa. Apustu seguruena da, produktu

itxia egin eta hainbat bezerori saltzen zaio.Entretenimenduan oinarritutakoek, aldiz,zailtasun gehiagori egin behar diote aurre.Joko on bat sor dezakezu, baina jendeak erosiegin behar du eta horretarako ezinbestekoada produktua ezagutzea; publizitate-plan sen-dorik ez badago… Ataka berean dira fran-tziar eta espainiar garatzaileak”.

Mugikorrek bide berriak zabaldu eta joko-ak ikusgai bihurtzen lagundu ote duten galde-tu diogu. “Enpresak konturatu dira smartpho-neak-eta ez direla panazea”, azaldu digu:“Garai batean esaten zen edonork egin ahalizango zuela joko bat, eramangarriek ateugari irekiko zituztela. Lehendabiziko urratsaemateko agian bai, ondoren datoz komeriakordea, produktua saldu behar denean. Appleedota Android gailuen denda birtualetan jokoberrienak zerrendaren goialdean ageri dira,baina inork ere ezagutzen ez bazaitu aplika-zio itsaso erraldoi batean hondoratu eta desa-gertu egingo zara. Lauzpabost hilabete laneanematea horretarako…”. Publizitatean gehia-go inbertitzeak lagunduko lukeela uste du,nahiz eta kontuan izan behar den “dirutzaz”hitz egiten ari garela: “Konpainia handiekmilioika euro gastatzen dute marketin kon-

1952Noughts and

crosses (Alexander S. Douglas)Askoren iritziz, lehendabiziko

bideojoko modernoa. Pertsona bat eta

makina aurrez aurre jarri zituen.

1958Tennis for

Two (William Higginbotham)Aurrenekoz joka

zezaketen bi pertsonek elkarren

kontra.

1962Spacewar (MIT

Institutua)Bideo-jokoen

historian gehien kopiatu den

ideietako bat.

1972Galaxy Game

Historiako lehendabiziko

arkade makina. Pong (Atari) jokoa industriaren ardatz bilakatu zen. Hari

jarraitu zioten Space Invaders (1978), Pacman

(1980) eta abarrek. Magnavox Odyssey (Ralph Baer) atera

zen, etxerako lehendabiziko

kontsola.

1976Death Race

Jokoaren indarkeria esplizitoak adinez txikikoengan izan

zezakeen eraginak eztabaida piztu zuen. Historiako lehendabiziko joko polemikoa

askorentzat.

1981Space InvadersBideo-joko baten

aurreneko txapelketa egin zen AEBetan.

10.000 lagunek hartu zuten parte.

1983-19858 biteko aroaNES eta Master

System kontsolak atera ziren. Tetris garai hartakoa da.

1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980

Bideo-jokoen historia


BIDEO-JOKOAK

tuetan. Candy Crush, Angry Birds… Merkatukonplikatua da, horregatik azken urte etaerdian Bilboko Delirium Studios eta RelevoVideogames bezalako enpresek erabaki dutekontsoletarako joko indien alde apustu egitea.

“Independentzia” akuiluKontsolen munduan ohikoa da multinazio-nalek bizpahiru urte ematea AAA mailakojoko handi bat sortzeko, lan eskerga baitagoatzean: diseinua, programazioa, musika,

argazkiak, gidoia, bikoizketa… Joko arrakas-tatsuenek pelikula baten tamainako esfortzua–eta aurrekontua– eskatzen dute. Denboratarte horretan merkatua dantzan mantenduahal izateko, haien katalogoetan bestelakojoko batzuk txertatzea komeni zaie, eta zirri-kitu hori baliatzen dute proposamen “alter-natiboek”, hutsunea bete dezaketen heinean.

Terminoak sortzen duen eztabaidetankatramilatu gabe, esan dezakegu joko indieedo independenteak direla garatzaile txikiek

EUSKAL OROIGARRIAKHarizko brodatu pertsonalizatuetan adituak

Kale Nagusia, 16San Jeronimo, 14

Portu, 1420003 Donostia · Euskal Herria

650 210 339 / 618 094 279 · [email protected]

1985Super Mario Bros

atera zuen Nintendok.

1985Frogger

Lehendabiziko euskal bideo-jokoa

sortu zuen Juan Jose Epalza bizkaitarrak.

1989Game Boy

aurkeztu zuen Nintendok, joko

eramangarrien behin betiko garapena

ekarri zuena.

1988-199316 biteko

belaunaldiaMega Drive, Super

Nintendo…

1992-199732 eta 64 biteko

belaunaldiak PlayStation,

Nintendo 64… Final Fantasy

VII, Resident Evil edota FIFA 98

jokoak. Internetek erabiltzaile anitzeko

jokoak bultzatu zituen,

Doom (1993) iraultzailea esaterako.

1998128 biteko

belaunaldiaDreamcast, Play Station 2, Xbox,

Gamecube…

2000EstropadakEuskarazko

aurreneko jokoa, 3DNewsTV eta

Gipuzkoako Foru Aldundiarena.

2006Hiru mosketariak

Elhuyar Fundazioarena, hiru dimentsioko

irudiak erabili zituen euskarazko

lehenengoa.

2006Wii kontsola

Nintendoren makinak jokalari

eredu berria erakarri du.

2014Fronton

Mugikorretarako jokoa (Pulsar

Concept eta Bainet). Milaka lagunek

deskargatu dute.

2015Aliceren ibaiakKontsola baterako

euskarazko aurrenekoa, Delirium

Studios-ena.

1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

egindako ezohiko produktuak, maneiatzekoerrazagoak, sinpleagoak nahi bada, grafikokiez hain indartsuak baina ukitu artistiko bere-zia dutenak. “Haien puntu ahulak zeintzukdiren badakite eta beste esparru batzuk, sor-mena adibidez, indartzen saiatzen dira”, dios-ku Game Erauntsia komunitateko kideXabier Calvok. Aliceren ibaiak dugu adibide,Delirium Studios enpresak aurkeztu berriduen abentura grafikoa, kontsola batean–Nintendoren WII U makinan– joka daite-keen euskarazko lehendabizikoa.

Euskarazko ekoizpenari heldu aitzin,agendarako hitzordu bat: AzPlay Nazioarte-ko Bideo-joko Independenteen 6. Lehiaketa,

orain arte HóPlay izena zuena, azaroaren26tik abenduaren 1era bitartean egingo daBilboko Azkuna Zentroan (Alondegian).Sektoreko enpresa, profesional eta zaleenelkargune izateaz gain, proiektu berriaklaguntzeko plataforma ere bada; 5.000 euro-ko sarietako bat, esaterako, euskal bideo-jokoonenari emango zaio.

Lokalizazioak, garesti Kontsola baterako euskarazko aurrenekobideo-jokoa 2015. urtean ateratzeak agerianuzten du hizkuntza minorizatuek merkatulehiakor honetan kosk egiteko dituzten zailta-sunak. “Nintendok eta gainerako multinazio-nalek euren sistemetan ez dute euskara txer-taturik, ezta katalana ere, hurbileko adibidebat jartzearren”, azaldu digu Zaballak.

Calvoren hitzetan, Euskal Herriko gara-tzaileentzat “oso-oso zaila da” euskarazkoproduktuak errentagarriak izatea: “Beste hiz-kuntza batean sortuta ere nekez lehia gaitez-ke enpresa handiekin; begira Relevo, Baboon!jokoa ingelesez argitaratu zuen zuzenean”.Odriozolak uste du Electronic Arts (EA) etaenparauek euskarazko jokoak merkaturatzea“ezinezkoa” dela. Azaldu digu EAri eskaeraluzatu zitzaiola FIFAren euskarazko bertsioaateratzeko. Multinazionalak erantzun zuenkodeak ireki eta prest legokeen edonori auke-ra emango ziola itzulpena bere kabuz egite-ko… baldin eta jokoaren 100.000 ale saldukozirela ziurtatzen bazuen. “Izugarri zaila dakopuru horretara heltzea”.

Produktuaren tripetan egin beharrekoaldaketez harago, jokoa euskaratzeak esannahi du lokalizatu egin behar dela, beste hiz-kuntza batean dauden esaera, hitz-joko, txisteeta gainerakoak gurera egokitu, edozein film,telesail edo libururekin egiten den moduan.Eta horrek denbora eskatzen du, lantalde batmartxan jartzea, dirua azken finean. “Itzulpe-nak hasiera-hasieratik hartu behar dira ain-tzat, jokoa amaituta dagoenean hasiz geroargitalpen data nabarmen atzera daiteke”,azaldu digu Odriozolak. “Badira jokoak aho-tsak ingelesez soilik grabatu, baina azpititu-luak beste hizkuntza batzuetan ere eskaintzendituztenak. Ez dakit horrelako zerbait egite-rik izango litzatekeen. Halaber, mugikorrenunibertsoan argi egitea konplikatua dela deri-tzote Game Erauntsiko kideek: “Gure mer-katua ikaragarri txikiagoa izateaz gain, kon-tuan izan behar da jokoek ez dutelasakontasun handirik, eta komandoak ingele-sez ere ia edonork uler ditzakeela”.

Entretenimendu hutsezko euskarazkolehendabiziko bideo-jokoak, PC ordenagai-luetan erabiltzekoak, 2000. urtean argitaratuziren, Estropadak lehenengo eta Mendizaleak

�8 2015EKO AZAROAREN 1A

BIDEO-JOKOAK

WII MODUKO kontsolek eta mugikorrek lortu dutenarren ia mundu guztia bideo-jokoetan aritzea, gizoneta emakume kopuruen artean alde handia dagooraindik, pantaila aurrean denbora asko ematenduten hardcore erabiltzaileen kasuan bereziki. Basko-nia-Atlantis dugu adibide: hamabost jokalari profe-sionalak gizonezkoak dira. Hain justu, haien aurkez-pen argazkiak bide eman digu Game Erauntsiakomunitateko kideei bideo-jokoen munduari lepora-tzen zaion matxismoaz galdetzeko.

“Aurreiritziek eta han-hemenka irakur daitezkeenzenbait iruzkinek neskak urrundu dituzte. Jokoetakopertsonaiak ere halakoxeak dira: mutil indartsuakbatetik, Tomb Raider bezalako emakume hipersexua-lizatuak bestetik. Call of Duty, Grand Theft Auto…Joko horiek guztiak, Play Station kontsolakoak orohar, mutilei zuzendurik daude; neskei aldiz Nintendo-renak, puzzleak-eta. Denboran irauten duen gurpilzoroa da, emakumeak bigarren planoan mantentzendituena. Begira Mario, aspaldiko joko bat aipatzea-rren, gizonezkoak printzesa salbatu behar du… Etaprintzesak sekulako bularraldea ez badauka, garaihartako programatzaileek hala diseinatzeko nahikoabaliabiderik ez zutelako da. Gauzak aldatzen ari dira,baina…”.

Gizon (ausarten) kontua

apur bat beranduxeago, Gipuzkoako ForuAldundiaren eta Errenteriako 3DNewsTVenpresaren eskutik. Jai Alai Sport modukoaketorri ziren gero, Elhuyarrek garatutakoabentura grafikoak… Ez dira asko, bainabadira adibideak: Oroimenaren lapurrak, Hirumosketariak, Kao-Sumendiko sekretua, Armixsagako hiruak… Haur eta gazteei zuzenduta-ko ekoizpenak dira oro har.

Erakundeek bulkadari heltzea xedeGero eta herritar gehiago aritzen da bideo-jokoetan, izan kontsola, ordenagailu edomugikorretan. Internetek mundu osoko era-biltzaileak jarri ditu lehian, lehian dira multi-nazional handiak, produktu arrakastatsuenanork sortuko. Eurentzat ur handiegiak ezdirela demostratzea dagokie tokian tokikoenpresa eta gainerako eragileei. Erabiltzaileakari dira lanean, Game Erauntsia lekuko, 260kide baino gehiago dituen bideo-jokoen eus-kal komunitatea, euskara ardatz, txapelketakantolatzen dituena, itzulpenak egin, tailer etahitzaldiak eman eta, administrazioarekinharremanak sendotu eta diru-laguntzetaraaurkeztea xede, elkarte izateko bidean dena.Administrazioa. Sektoreak eskaintzen duenabagunea aintzat hartuta, erakunde publikoekahalegin handiagoa egin beharko luketelauste dute gure solaskideek, itzulpenekinlagundu edota nazioartean presentzia irabazialdera, BasqueGame enpresa-taldeak bilatzenduen moduan. 2011n sortu zuten HóPlayjaialdiaren ingurumarian Virtualware, Gestio-net Multimedia eta Ikasplay enpresek, Tecna-lia korporazioak, Ideateca eta Delirium estu-dioek, Digital5 aholkularitza zerbitzuak,Bigorringo musika estudioak, Vocentokomunikazio taldeak eta bideo-jokoak gara-tzeko ikasketak eskaintzen dituen DigiPennazioarteko institutuak, Europako campusbakarra Bilbon duenak. Gaia klusterrarenparte da gaur egun BasqueGame.

Julen Zaballak, bestalde, Euskal Encoun-

ter bezalako egitasmoek duten garrantziazhitz egin digu: “Programatzaileen harrobioparoa izan da, elkar ezagutu eta esperien-tziak partekatzeko ezinbesteko topagunea.Pyro Studios enpresa espainiarrak, adibidez,han aurkitu zituen gazte talentu zenbait. Com-mandos sagako jokoen kredituei begiratutaohartuko gara lantaldeko jende dezente eus-kalduna dela”.

Euskal ekoizpenek eta euskarak bidea egindezaten eragile orok esku hartu beharko du,topiko bihurtu den leloa iduri dakigukeenarren. Jabetu behar gara bideo-jokoena ezdela lau katu xelebreren kontua, jende etadiru mordoa mugitzen duela, pantailarenerdi- erdian Game Over mezu etsigarria ager-tzerik nahi ez badugu behintzat. n


BIDEO-JOKOAK

Euskarazko ‘Minecraft’ zerbitzaria sortu du Game Erauntsia komunitateak.


PERTSONAIA

Betidanik sentitu duzu irakaskuntzaren grinabarruan?Txiki-txikitatik ibiltzen nintzen irakasle jola-setan. Arbizuko eskolan hasi eta handik Etxa-rrikora joan nintzen. Gero fraideekin Aran-tzazun bi urte eta beste hiru Gernikan,Foruan. Horren ondotik Magisteritza ikasinuen Iruñean eta 1986an, Lizarran laneanhastearekin batera, Euskal Filologia hasi nuenGasteizen. Irakaskuntza beti gustatu izan zaitasko. Aitak tailer bat zeukan Etxarrin. Anaiakargi zeukan mekanika gustuko zuela, eta nikaldiz, irakaskuntza. Oso gazte hasi nintzenklase partikularrak ematen. Umeekin eta gaz-teekin beti ibili izan naiz oso gustura.

Zuk haurrik ez duzu?Ez dut tentazio hori izan orain arte bederen.

Arbizutik Lizarrara joan zinen. Aldaketa zermoduzkoa izan zen?Izugarria. Tokia erabat desberdina zen eta eznuen inor ezagutzen. Beharrik lau irakaslegazte aldi berean iritsi eta elkarrekin bizitzerajoan ginen. Hiru urte eman genituen elkarre-kin, bakarrik bizitzera joan nintzen arte. Niretxokoa egin dut Lizarran eta oso urte onakizan dira benetan. Berehala sentitu nintzenetxean bezala. Aukera izan nuen kultur mugi-menduetan parte hartzeko, Elgacena aldizkari-ko erredakzio batzordean partaide izan nin-tzen urtetan, adibidez. Gainera artez betetakohiria da. Alde Zaharra ikusgarria, eta Lizarrakduen argia beti zoragarria iruditu zait.

Euskal Herriko Mediterraneoa?Antzeko zerbait. Astelehenero ArbizutikLizarrarako bidea egitean, Lizarragako tunelapasatu eta lainopetik giro eguzkitsura pasa-tzean beti izan dut halako poz sentsazioa.

Eta ikastolan zer giro aurkitu zenuen?Gurasoen konpromisoa oso handia zen.Haurrek euskaraz ikas zezaten eta ikastolatikkanpo euskaraz hitz egin zezaten nahi zuten,testuingurua ia erabat erdalduna izan arren.

Gurasoen jarrera aldatu da gaur egun?Nik uste dut baietz. Ikastola handitu da etaorain jende askok aukeratzen du ikastola ezsoilik euskaragatik, baizik eta bere hezkuntzaproiektuak sortzen duen interesagatik. Duelazenbait urte ez zen ohikoa ikasle bati entzu-tea papá, mamá edo colegio, eta orain bai.

Josu Reparaz Leiza. Arbizun sortua, 1965ekouztailaren 17an. 50 urte biribilak, Nafarroako bi ikastolabeteranoenek, San Ferminek eta Paz de Zigandak, aurtenbete dituzten bertsuak. Magisteritza eta Euskal Filologianlizentziaduna. Lizarra Ikastolako irakaslea izan da 1986tiketa zuzendaria azken 16 urteotan. Udazken honetanNafarroako Ikastolen Federazioaren zuzendaritza hartu dubere gain. 6.800 ikasle biltzen dituen hamabostikastetxetako sarea. Artezale amorratua, taldeamateurretan antzerki aktore eta zuzendaria izandakoa, etahainbat olerki lanen egilea.

NORTASUN AGIRIA

JOSU REPARAZ LEIZA

Nafarroako Ikastolen Elkarteko zuzendari berria azken 16 urteotan Lizarra Ikastolakozuzendaria izan da. Ikastola horretako 700 bat ikaslek eta irakaslek,

egunero klaseekin hasi aurretik, sintonia saioak egiten dituzte arnasketa kontziente ariketenbidez, lanari lasai eta gogoz ekiteko.

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

«EAEn izan genuenpublifikazioaren esperientziaeta oso mingarria izan zen»


JOSU REPARAZ LEIZA

Agian kontzientzia ez da horren handiagaur egun, baina aldiz, euskaratik urrun zego-en jendea hurbildu da euskarara ikastolenproiektu pedagogikoak erakarrita. Euskara ezzaie arrotz eta eroso sentitzen dira. Beraz,ikastola normalizaziorako elementu garrantzi-

tsua izan da. Inoiz pentsa ezin zitezkeen fami-liak euskarara hurbiltzea oso positiboa izan da.

Hermoso de Mendoza burtzikaria, adibidez?Adibidez. Edo aurreko gobernuko Kulturakozuzendari orokorraren semea. Halako familia


JOSU REPARAZ LEIZA

ezagunak badira Lizarran eta horietakobatzuk erakartzea lortu du Ikastolak.

Lizarra Ikastolak 45 urte egin ditu, baina lehenikastola, gerraurrean izan zen. 1931tik 1936ra. Nafarroan garai hartan sortuziren hiruretako bat, Iruñekoarekin eta Baz-tangoarekin batera. Beti egon da Lizarraneuskal kulturarekiko interesa. Petra Azpirotzleitzarra izan zen lehen andereñoa. Oso balia-bide gutxirekin lortu zuen pedagogia aldaketahandia egitea. Lortu zuen, esate baterako,ikasleekin kalera ateratzea, kantuan aritzea…Oraindik bizirik daude han ibilitako ikaslebatzuk eta hori gogoratzen dute.

Zeintzuk izan ziren ikastolen ekarpenak? Ikastolak euskarazko irakaskuntzaren sortzai-leak dira eta sorreratik bertatik berrikuntzakfuntsezkoak izan dira. Adibidez, hasiera-hasieratik ikasleak ez ziren sexuaren araberabereizten. Ikaslea jarri izan da beti hezkuntzaprozesuaren erdian eta esperimentazioakgarrantzi handia izan du beti.

Irakasleak ez daki dena eta ikasleek ezerere ez. Ikasleak gauza asko dakizki eta irakas-lea ikaslearen interesa areagotzeko eta asetze-ko bitartekoak jartzen dituena da. Ikastendituen gauza guztiek kanpokoarekin loturabadutela ikusaraziz lagundu egiten dio ikas-leari. Oso ideia berritzaileak dira horiek. Ikas-tolen beste ezaugarri bat izan da gurasoakpartaide aktiboak izatea. Ikasle guztiek ikus-ten zituzten aitak eta amak ikastolako hor-mak margotzen edo patioa garbitzen, etaondorioz ikasleek ez zuten ikastola tokiarrotz edo txartzat. Familien interakzioa osogarrantzitsua da. Eta hizkuntzen irakaskun-tzan ere aitzindariak izan dira ikastolak. Liza-rra Ikastola Nafarroako bigarrena izan zeningeles goiztiarra eskaintzen. Hizkuntzak ezdira borrokarako tresnak. Ikastolek hasieratik

oso garbi izan dute hemen gaudela, bainamunduari irekiak. Horregatik, egun ingelesaeta frantsesa ikasten da ikastoletan, eta ale-mana ere gero eta gehiago, orduz kanpokojarduera gisa. Gaur egun, hizkuntzen irakas-kuntzaz hitz egiterakoan batzuk bolboraasmatzen ari direla ematen du, baina hori daikastoletan aspalditik egiten ari garena. Mur-giltze eredua ere ikastolen asmakizuna izanzen. Ez zekiten horrek zer ekarriko zuenzehatz-mehatz, ez zegoelako aurreko espe-rientziarik, baina horren aldeko apustua eginzuten oso modu intuitiboan eta gaur egunikusten da hori dela modurik hoberena amahizkuntza ez den beste bat ikasteko.

Eta gaur egun?Ikastolek dituzten proiektu batzuk gaur egunEuropan abangoardia dira. Hezkuntzan osoingeniaritza interesgarria sortu da azken urtehauetan: ikasleak badu aukera ikasten ari denguztia beste testuinguru batzuetan aplikatze-ko. Ikasi dituen baliabideak edozein memen-totan erabiltzeko prest ditu bere beharretara-ko. Oso kontzeptu aurrerakoia da.Hizkuntzetan, adibidez, proiektu berezi bategin dugu hizkuntzak erabilgarri izateko.

Halako proiektu berritzaileengatik, adibi-dez, hautatu zuten iaz Lizarra Ikastola Nafa-rroako ordezkaria izateko Oviedon egin zenEstatuko eskola kontseiluen berrikuntzeninguruko bilkuran.

Ikastetxe publikoek baino autonomia handia-goa duzue halako proiektuak aurrera eramate-ko?Guk esaten dugu eredu publiko-pribatuhorretatik at gaudela, kooperatibak garelako.Euskal hezkuntzaren autoeraketarako era-kundeak gara ikastolak. Autogestioak bai-mentzen digu askatasuna. Gu geu gara gurecurriculumaren arduradun. Kanpoko gober-nu batek ez digu esan behar zer egin behardugun. Gure baliabideak, eta hitzartutakobaliabide publikoak, modu eraginkorrezkudeatzeko gai garela erakutsi dugu urtehauetan, gure irizpideen eta identitatearenarabera funtzionatzeko ahalmena dugula.Autogestioa eta autoeraketa gure oinarrizkokontzeptuak dira, eta zentzu horretan, publi-koak baino publikoagoak gara, gurasoak dire-lako kooperatibistak eta zuzenean parte har-tzen dutelako kudeaketan eta erabakietan.Lan-taldeak oso egonkorrak dira eta horrekbide ematen du proiektu konplexuak aurreraeramateko.

Irakaskuntza publikoaren aurka ez duguezer, noski, baina gure autonomiak gauzakbeste modu batez egiteko aukera ematen digueta horrek hainbat sari eta aitorpen garrantzi-

tsu ekarri izan digu. Adibide moduan aipadaitezke duela urte batzuk English SpeakingUnion erakundeak emaniko President'sAward, material didaktiko onenari, edo duelahiru urte Europako Positive schools proiek-tuan psikologia positiboa sustatzearen aldeegiten ari garen lana. Kanpoko probetan ereoso emaitza onak lortzen dituzte beti gureikasleek. Oso ongi prestatuak ateratzen dira.Guk ikasle autonomoak eta pentsatzen daki-tenak nahi ditugu. Ikasle, irakasle eta familia-ren triangelua oso garrantzitsua da eta eten-gabe dago aktibatua.

Azken asteotan behin baino gehiagotan galde-tu zaio Mendoza Hezkuntza kontseilariari ikas-tolak sare publikoan sartzeko aukeraz. Guregandik ez da atera asmo hori. EAEnizan genuen publifikazioaren esperientziaeta oso mingarria suertatu zen eta oso gataz-katsua, baita familien artean ere. Hortikgauza asko ikasi dugu. Merkeago ateratzenzaie familiei sare publikoan egonda, bainakooperatibaren izaerak ematen zien autono-mia guztia galduta. Badakigu Nafarroakohegoaldeko zenbait ikastola oso egoera eko-nomiko larrian daudela, baina horretarakodago elkartasuna, ikastolek beti erakutsidutena. Hori da gure sarearen beste indargu-ne bat. Maila ekonomikoan eta besteetanere, sare bereko kideak gara hamabost ikas-tolak.

Baina D eredu publikoa zabalduko da orainNafarroa osora. Agian ikastola batzuk ez dirabeharrezkoak izanen etorkizunean.Nafarroan kezkagarria da gertatzen ari dena.Une honetan Tuteran, Irunberrin, Vianan,Lodosan… euskaran murgiltzeko aukerabakarra ikastolek ematen dute. Nahiz etaTuteran D ereduko lerroa ireki eskola publi-koan, ikasle gutxi horiek ia erabat erdaldunaden ikastetxean euskaran murgiltzeko dutenaukera askoz ere murritzagoa izanen da ikas-tolan baino. Gu erabat ados gaude legeberriarekin, eta euskaraz ikasteko emangoduen aukerarekin, baina arazoa da gaur egunhainbat tokitan dauden kopuruek ez dutela bizentro motak mantentzeko adina ematen.Nafarroako Ikastolen Elkartetik eskatu direnikerketa soziologikoek diote, adibidez, Tute-ran eta Lodosan %10 baino gehiago ez direlaD eta A eredua aukeratzeko prest daudenfamiliak. Gure beldurretako bat D eredupublikoa irekitzen den tokietan ikastolenkontzertuak galduko ote diren da. Hori gerta-tzekotan, murgiltzea benetan kolokan jarrikolitzateke, ez dakigulako etorkizunean zergobernu izanen dugun, eta zer baldintza, zerratio, jarriko ote dituen.


JOSU REPARAZ LEIZA


JOSU REPARAZ LEIZA

Nafarroako Gobernuaren eskuzabaltasunabehar da, gutxienez egoera egonkortu arte.Kontzertua eta egun ditugun ratio malguakezinbestekoak ditugu murgiltze eredua ziur-tatzeko.

LOMCEk zer eragin du zuengan?LOMCEk duen arrisku handienetakoa erre-balidak dira. Ikasleak DBH bukatutakoanazterketa gainditu behar du titulua eskuratze-ko. Ikastetxeak harrapatzeko asmatu duenformula da, lan molde bat inposatzen digu.Gainera, ikastetxeen emaitzak publiko eginenbalira, sailkapenak sortuko lirateke eta lehiaareagotu. Gu konpetitibitatearen partez koo-perazioa sustatzen saiatzen gara.

16 urtez zuzendaria izan zara Lizarran. Proiektuaskoren bultzatzaile nagusia izan zara zu?Saiatu naiz ikastola XXI. mendean lerroka-tzen. Oso helburu garrantzitsua izan da gure-tzat pertsona ardatz bezala eta ikaslea subjek-tu aktibo moduan hartzea. Horretarakoaldaketa asko egin behar izan dugu. Autoeza-gutza, autoestima eta autoerregulazioa susta-tzen, eta era berean, gatazkak modu bake-tsuan kudeatzen ikasi behar izan dugu.Ikastetxeko bizimodua erabat aldatu dutenproiektuak abian jarri ditugu: sormen proiek-tua, ahozko adierazpidearena edo pentazita-tea, pertsonaren garapena bost eremutanbilatzen duen proiektua. Emozioei asko begi-ratzen diegu, eta arauak modu positiboaneman behar direla uste dugu. Ez da gauzabera esatea “jotzea debekatuta dago” edo“beharrezkoa da denok ongi moldatzea”.

Mezu baikorrek mezu negatiboek bainoerrazago alda dezaketela mundua ikasi dugu.Tradizionalki eskoletan oso zuhurrak izangara zorion mezuak ematerakoan eta horiekizugarrizko indarra ematen diote pertsonari.Dinamika horretan sartzen zarenean ikasle

guztiek nahi dute zorionduak izatea, etaondorioz, beste giro bat sortzen da. Ongiportatzen naiz ez zigorraren beldur, baiziketa konbentzitua nagoelako jarrera on batekondorio positiboak izanen dituela niretzat etabesteentzat.

Eta jarraipena ematen zaio etxean?Familiekin etengabeko harremanetan gaude.Zer ari garen lantzen esaten zaie eta haiekegiten dute etxean gertatzen diren prozesuenbehaketa eta balorazioa. Etxe askotan egindituzte arauak modu positibo horretan, pen-tsatuz zer behar duten guztiek ongi sentitze-ko. Eskola, familia eta beste eragile batzueninplikazioa behar da, heziketa tribuaren kon-tua delako.

Finlandiatik gertuago beste eredu batzuetatikbaino?Bai, noski. Han badituzte oso programa inte-resgarriak eskola jazarpenari aurrea hartzeko,adibidez. Hobe da gure begirada hor barnaegiten ari diren gauza positiboetan finkatzea.

Hala ere askotan ikusten dira horren politak ezdiren egoerak eta gatazka latzak etxe batzue-tan.Astakeria asko egiten dira. Nola liteke etxekolidergoa sei urteko haur batengan uztea?

Zergatik gertatzen da? Denbora faltagatik?Eta denbora gutxiaren kalitate eskasagatik. Batzuetan, haurrek gurasoei enbarazu egitendietela ematen du. Bestalde, ohikoa da gurasobatzuek damu sentipen modukoa izatea, hau-rrei behar adina denbora ez dietelako eskain-tzen. Ondorioz, elkarrekin daudenean ezdute arau eta mugarik jarri nahi. Nahi dutenguztia ematen diete. Arazo asko autoritateagaizki ezartzeagatik etortzen dira. n

“Lizarra, Iruñea eta Arbizuren artean bizi naiz orain etalanpostu honetan ez dago ordutegirik. Hala ere, askogustatzen zait bakarrik egotea, mendian, paseoan, libu-ru batekin… eta egunero saiatzen naiz denbora pixkabat bilatzen. Bestalde, baratzean aritzea maite dut.Lurrarekiko harremana oso garrantzitsua da. Lorezain-tza ere izugarri gustatzen zait. Artea nire pasioetako batda bere adierazpide guztietan. Artistekin dudan harre-mana mantentzea eta elikatzea gustatzen zait, erakus-ketak, antzerkia, dantza… dena. Eta familia zaintza.Nire gurasoak oso pertsona adinduak dira eta haiekinpartekatu behar dut ene denbora”.

Ikastolan ez dagoenean

OFF THE RECORD

2016ko egutegiaEgunero etxe, elkarte eta eskoletako hormak edukiz jazteko

EGUTEGIA

Historia gaiakHitzokeiakEtxerako gomendioakZientziaBaratzeaErrezetakEfemerideakSantuakEuskal izendegiaEguzkia, ilargia eta mareak

Eskaerak: www.argia.eus/denda · [email protected] · � 943 371 545

9€

egutegia opari

EGURREZKOTAULA

50€

�16

Donostia, 1944. Gaztetan ingeniaritza ikasi zuen. Bizitza gehiena arlo horri lotutakolanbideetan aritu ostean, erretiroa hartutakoan antropologia ikasteari ekin zion, EHUn.Amaitutakoan, heriotza aukeratu zuen doktore-tesia egiteko gaitzat, “gutxi landu den

eremua delako, eta hutsune demokratikoa dagoelako; jendeak ezin du beti nahi duen bezalahil”. Gero eta pertsona gehiago beren bizitzaren amaiera antolatzeko orduan ahaldundu

egiten direla uste du Olaizolak, nolanahi den ere.

IÑAKI OLAIZOLA

AZKEN URTEETAN heriotzarekin dugunharremanaz sakon ikertzen jardun du IñakiOlaizolak. Horren fruitu dira bi liburu; azke-nekoa, aurten argitaratutakoa, Muerte, ritualfunerario y luto en Euskal Herria (Heriotza, hile-ta-errituala eta dolua Euskal Herrian).

Heriotzarekikoak bizitzeko eredu bi daudeladiozu, elkarri kontrajarriak: tradizionala, heinhandian erlijioari lotua, eta biografikoa.Horiek muturrak dira, eta bien artean hamai-ka aukera dago. Bitarte horretan kokatzen dajende gehiena.

Zeuk asmatua da “biografiko” adjektiboa?Uste dut baietz. Azken batean, heriotza nor-beraren bizitzarekin lotuta dago. Eta heriotzadiodanean epe batez ari naiz, ez hiltzeko unezehatzaz. Momentu batean konturatu egitenzara bizitzaren azken etapan zaudela, eta pen-tsamoldeak aldatu egiten dira. Gaur egunzaharraren zaharrez hiltzen gara normalean.Eta normalean, gaixotasun edo mendekota-sun epe luze bat pasa ondoren. Batez beste 6-7 urte bizitzen gara mendekotasunean. Arazosozial garrantzitsua da, erakundeek eta legeekkontuan hartu behar luketena.

«Heriotza duinari buruzko legeeksufrimendu handiegia pasatzea

eskatzen dute sedazioa jarri aurretik»

| UNAI BREA |

Argazkiak: Dani Blanco


IÑAKI OLAIZOLA

Liburuan egin dituzun elkarrizketetatik ondo-rioztatzen da heriotzari berari baino aurrekoprozesuari diogula beldurra.Jende gehienak hiltzeari baino gaizki hiltzearidio beldurra. Zein da kalitatezko heriotza?Bada, hor daude bi ereduak. Oraindik inda-rrean dago Elizak daukan ideia: kalitatezkoheriotzak sufrimendua behar du. Erreden-tzioa. Nik uste dut horretan ia inork ez duelasinesten gaur egun. Pertsona askok, etabatez ere emakumeek –zaintzaile izateazer den ondo baitakite–, ez dute men-deko izan nahi. Hortik datoz bizitzarenzentzuari buruzko hausnarketa batzuk.Bizitza guztiek dute zentzua, lehen esa-ten zen bezala? Bada, ez. Goraka dato-rren fenomenoa da: honezkero ez dagodiskurtso bakarra, heriotzarekin harremanagauzatzeko aukera asko dago. Biografiak asko-tarikoak diren bezala, heriotzak ere bai. Siste-maren aurrean errebeldia apur bat dago hor.

Norberaren bizitzari amaiera emateko hautuabeti izaten da eztabaidagai latza...Orain eztabaida garrantzitsua dago heriotzaduinari buruz. EAEko Legebiltzarrean horriburuzko legea ari dira prestatzen, eta Nafa-rroan badute dagoeneko. Baina Nafarroanegin zutena egiteko, hobe ezer ez egitea.

Zergatik?Sufrimendu fisikoa besterik ez duelako kon-tuan hartzen. Baina sufrimendu hori nolaneurtzen da? Ez dituzte kontuan hartzensufrimendu psikologikoa, barne tristura...EAEn ari dira lege proposamen bat lantzen,eta deitu egin zidaten nire iritzia emateko. Ezzait gustatzen egiten ari diren legea. Esatendute heriotzaren kalitatea hobetu nahi dutela,

baina hain baldintza gogorrak jartzendituzte... Aipatzen dituzte hilurrenekoegoera, ezin itzulizko egoera... Hau da,luzeegi itxaron behar da sedazioa lor-tzeko. Berriz jarriko da modan boron-datezko heriotzaz hitz egitea. Orainlegeak egiten dira horri buruz, bainazeinek dauka eskubidea zuk bizi nahi

ez duzun bizitza biziarazteko?

Garbi mintzatuz, suizidioaz ari gara? Hitz gogo-rra da, oraindik ere.Hizkuntzaren erabilera makurra dago tar-tean. Eutanasia aipatzen baduzu –kontuanhartuta beti ere oso egoera txarrean zaudela,ez dela kapritxo bat–, pertsona bati hiltzenlaguntzeaz ari zara. Botika batzuk eman etahilko litzateke handik minutu batzuetara,berak aukeratutako leku goxoan, aldameneanberak nahi duen jendea duela. Aldiz, sedazioa

“Zeinek daukaeskubidea zuk bizinahi ez duzun bizitzabiziarazteko?”

��

��


IÑAKI OLAIZOLA

da egoera berean esatea “pertsona honi hil-tzen ezin diogu lagundu baina mina kendukodiogu”, nahiz eta jakin emango zaizkion boti-kekin handik ordu batzuetara hilko dela. Dis-kurtsoa da desberdina. Sedazioa ematen due-nak dio helburua mina kentzea dela, nahiz etajakin hil egingo dela, eta eutanasia da jakindadagoen soluzio bakarra hiltzea dela, hitzabera esatea: lagundu diezaiogun hiltzen.

Gauza bera hitz desberdinekin, hortaz.Bai. Baina oso garrantzitsua da diskurtsoa,haren atzean asmo bat dagoelako. Adibidebat: elkarrizketa hau amaituta hileta baterajoan behar dut. Duela bi egun nire koinata hilzen. Goizeko 11:15ean jarri zioten sedazioa,ondo kostata, behar ez zen sufrimendua pasaondoren. Eta sedazioa jarri eta gero oraindik22 ordu iraun zuen emakumeak. 22 ordu osoegoera larrian, arnasestuka... Medikuek esa-ten zuten “ez, ez du minik”. Ez dago eskubi-derik. Nik medikuei esaten nien: “Ezin alzaio dosi handiagoa jarri?”, “ez, hori eutana-sia litzateke, guk mina kendu diogu eta nahi-koa”. Diskurtsoak badu eragina, beraz. Bada-kizu hil egingo dela baina zure eginkizunbakarra mina kentzea da. Eta tartean daudehamar ordu, edo hogei, edo bi egun... Etagero, egia da hiltzen dena dela bere heriotza-ren subjektua, baina aldamenekoak ere kon-tuan hartu beharko lirateke.

Erlijioaren eraginaz hitz egin dugu, baina medi-kuntzaren paternalismoa ere salatzen duzu.Bai, aipatu dudan EAEko lege proiektua ezzait gustatzen hiru arrazoirengatik. Bat: sufri-

mendu handiegia eskatzen da; soluzioa eto-rriko da, baina alferreko sufrimendu batenondotik. Bi: erabiltzen den diskurtso faltsua;hiltzen laguntzea debekatuta dago, eta minakentzea da egin behar dena, nahiz eta jakinhorrek nora zaramatzan. Hori gezurra da,izenda ditzagun gauzak beren izenez. Etahiru: nondik datorkie medikuei botere hori?Zergatik egon behar da haien borondateaegoera horretan dagoen pertsonaren boron-datearen gainetik? Non ikasi dute horretara-ko? Heriotzarako eskubidea dagoen edo ezdagoen, ez da gai zientifikoa; gai horretazhausnartu duen pertsonak gai izan behar duerabakitzeko, ez da titulazioa behar horreta-rako. Eta tira, hor daude psikologoak, sozio-logoak, apaizak –nahi duenarentzat–, edolagunak. Zergatik erabaki behar dute medi-kuek, nondik datorkie ahalmen hori?

Liburuan diozu 60ko hamarkadara arte EuskalHerrian eredu tradizionala besterik ez delaegon. Hala da. Orduan hasi zen beste eredua azale-ratzen. Aldaketa kulturalak izan ziren, etasozialak ere bai. Esaterako, lehen esan dugu-nez, orain zaharrez hiltzen garela, eta sarritangaixotasun kroniko bat jasan ondoren. Lehenez zegoen horrelakorik. Gaixotzen zena bere-hala joaten zen, gehienetan.

Horiek aldaketa sozialak. Kulturalak,berriz, bi izan dira batez ere. Bata da pertso-nak hartu duen nortasuna, ahalduntzea. “Nikagintzen dut nire bizitzan”. Bestea da erlijioa-ren eragina ahuldu dela, harekiko harremanaez da gure lehengoek zutena bezalakoa. Erli-jioak bere espezialitate bihurtu du heriotza.Eta Elizak ez du bere lana ondo egiten,heriotza-errituari dagokionez.

Zergatik diozu hori?Oso kalitate txarreko hiletak egiten dituztela-ko. Tokatu ahal zaizu egun berean bi hiletaegotea; eta ezertaz ezagutzen ez zaituen apai-


IÑAKI OLAIZOLA

zak botatzen du mitina. Darabilten diskurtsoaez da sinesgarria gehienentzat. Kontuan hartubeharko lukete zibila dela, edo erdiak behin-tzat ez direla fededun, ez hildakoa ez gertuko-ak, eta ekintza sozial batera joaten direlahorra. Baina Elizak ez du hori lan-tzen. Sinestunentzat besterik ez dutehitz egiten, haragiaren berpizteaz etaabar. Bestalde, nahita ere ezingolukete ondo egin. Ehun pertsonakoia bat hiltzen da urtero. Hernanin,demagun, urtean 200 hileta dira, etagaur egun apaiz bakarra dago. Nolaprestatu hori? Nola prestatu hildakobakoitzari egokitutako diskurtsoa?

Horregatik proposatzen duzu katedral zibilakeraikitzea?Bai. Antropologian bereizi egiten da leku etaez-lekuen artean. Lekua, antropologian,goxotasuna, sentimendu politak, elkarrizketaerraza... sortzen diren gunea da, taldeko kidezarela berresten dizun espazioa. Eta ez-lekuen adibidetzat aireportuak aipatzen dirasarritan. Sinestun batentzat, eliza leku antro-pologikoa da. Baina aurkitu behar da zein-tzuk diren denentzako lekuak. BatzuentzatUdaletxea izango da, beste batentzat mendia,

itsasoa... Horregatik diot batetik katedralzibilak egin beharko liratekeela; azken agurraegiteko leku antropologikoak. Bestalde, ezdugu ahaztu behar elizak herriaren diruz erai-ki direla, eta jende askorentzat, sinestun ez

izan arren, leku antropologikoakdirela: azken agurra herriko elizanegutea nahi lukete. Beraz, elizabakoitzak bi kudeatzaile izan behar-ko lituzke, bata erlijiosoa eta besteazibila, bi motetako ekitaldiak egite-ko. Eta eliza asko dauden auzo etaherrietan, batzuk bideratu litezkeekintza zibiletarako, eta besteak erli-jiosoetarako utzi.

Heriotzarekiko eredu biografikoaren zabalkun-dea goraka datorren fenomenoa dela diozu.Alta, hildakoak ez badu aldez aurretik bereborondatea adierazi, automatikoki sartzen dasistema tradizionalaren gurpilean.Besteak beste, ez dugu ahaztu behar ehorztezerbitzuen sektorea oso indartsua dela.EAEn 20.000 hileta baino gehiago egiten diraurtero. Horrek diru pilo bat mugitzen du. Etasektore horrek gauzak egiteko modu jakinbat bultzatzen du. Beraz, goraka datorrenjoera hori batzuetan mugatuta dago. n

“Elizak bere espezialitatebihurtu du heriotza,baina oso kalitatetxarreko hiletak egitendituzte, diskurtsoahildakoari egokitu gabe”

20 � 2015EKO AZAROAREN 1A

IRITZIAREN LEIHOA

GARAI ARRAROA dugu hau feministontzat.Alde batetik, argi dago onarpen sozialeskasa daukagula. “Ni ez naiz ez matxistaezta feminista ere” esaera zentzugabeaetengabe entzun behar dugu, baita pertso-naia ospetsuen ahotan ere. Azkena MerylStreep izan da: pentsa, sufragistei buruz-ko pelikula berri baten protagonista da,baina aldizkari batean esan berri du beraez dela feminista, humanista baizik. Ema-kumeen eskubide zibilak borrokatu zituz-ten aktibisten pelikula egin eta badirudiezer gutxi ikasi duela. Einsteinek esanomen zuen, errazagoa dela atomo batdesegitea aurreiritzi bat baino. Gure ospeaezin da txarragoa izan: indarkeriaren kon-tra buru-belarri aritzen gara, baina nazie-kin alderatzen gaituzte. Tristea, benetan.

Baina, aldi berean, feminismoa modanjarri omen da. Beyoncé, Lady Gaga edoMiley Cirus bezalako pop izarrek aldarrifeministak egiten dituzte, baita –Streepbaino azkarragoak edo ausartagoakdiren– hamaika aktore ospetsuk ere.Ameriketako Estatu Batuetako zineman,Mad Max edo Gose Jokoak bezalako peli-kuletan protagonistak emakume indartsueta adoretsuak dira, feminitatearen este-reotipoak apurtzen dituzten heroiak.Komiki esparruan ere joera hori ageri da:Thor jainko eskandinaviarra emakumebirjaio dela iragarri zuten pasa den urtean.

Gure hedabideetara ere marketinmorea heldu da. Ikusi al duzue Kaikureniragarkia? Protagonistek, guztiak emaku-meak, diskriminazio eta klixeen kontraaurrerapausoa emateari buruz abesten

dute. Leloa: “Arina (hau da, argala) sentizaitez”. Produktua: laktosarik gabekojogurtak (Kaikuren arabera badirudigeneroak eragiten duela intolerantziahori). Mezu sasi-feminista erabiltzen duiragarki zeharo sexista hedatzeko.

Feminista kritikoenek diote kapitalis-moa gure aldarriak irensteko gai izan dela,feminismoaren izaera subertsiboa bertanbehera uzteko. Che Guevararen irudiapop produktu bihurtzearen prozesu ber-bera, alegia. Argi dago Hollywood zeinKaikuren motibazioa ez dela justiziasoziala, salmentak bermatzeko estrategiabaizik. Baina, Disneyren printzesak hain-beste kritikatu ondoren, ez al ditugu Braveedo Frozen bezalako filmak feminismoakbultzatutako aurrerapauso bezala ikusiko?

Orain arte publizistek argudiatzenzuten estereotipo sexistak erabiltzeakemaitza onak bermatzen zituela. Ez al daalbiste ona rol tradizionalak apurtzendituzten produktuak arrakastatsu bilakatuizana? Espainiako Abortuaren legearekinakordatzen naiz: milaka manifestazioantolatu eta Gallardonek dimititu zue-nean, feminista askok esan zuen ziur askotranpa bat zela, ezin genuela gure garaipenbezala interpretatu. Mesfidantzarako arra-zoiak ditugu, bai, baina gure borrokarenfruituak antzematea hain beharrezkoadugu martxan jarraitzeko...

Tira, nik beste zerbait azpimarratu nahidut: interesatzen zaidan feminismoa,zabaldu beharrekoa, ez dela Mujer Hoybezalako aldizkariek jorratzen dutena,Emakumeen Mundu Martxa bezalako eki-men herrikoi eta internazionalistak baizik.Pasa den urriaren 17an Lisboan amaitu zenEuskal Herria ere zeharkatu ondoren. Girlpower arinaren jarrera indibidualistarenaldean, karabana feminista horrek zapal-kuntza sistema anitzak salatzen ditu: hete-ro-patriarkatua, neoliberalismoa, arrazake-ria edota kolonialismoa. Helburua: geuregorputzen eta geure lurraldeen askatasunaeta burujabetza defendatzea, eta sakonekoeraldaketa soziala gauzatzeko emakumeanitzon artean haziak ereitea. Ez dut ustehorrelako mezurik inoiz agertuko denikKaikuren iragarkietan. n

Feminismoa modan ote?

Milaka manifestazio antolatu eta Gallardonekdimititu zuenean, feminista askok esan zuenziur asko tranpa bat zela, ezin genuela guregaraipen bezala interpretatu.Mesfidantzarako arrazoiak ditugu, bai, bainagure borrokaren fruituak antzematea hainbeharrezkoa dugu martxan jarraitzeko...

JuneFernández �

KAZETAR IA


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

UNIDAD ALAVESA berpizteko modukoegoera ikusi dugu Izki inguruan: gaztainakbatzen topatu ditugun guztiak, onddo bilazebiltzan pertsonak oro eta paretan eskala-tzen ari ziren denak bizkaitxarrak edo gipu-txiak ziren. Bidaideak ohartarazi didanez,Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan ez bezala,baso gehienak publikoak dira (sarean ikusidudanez, %82 dira herri lurrak). Halaber,oihan publikoen kopurua nabarmena daNafarroan eta Iparraldean: %50 bainogehiago eta %40 inguru, hurrenez hurren.Auzia argitzen segitu du adiskideak: EuskalHerriaren bihotza omen diren Bizkaian eta

Gipuzkoan pribatizatuak daude basogehienak aspalditxo eta, ondorioz, erabile-ra industrialeko pinudiz josiak ageri diramaiz bertako bazterrak; horregatik aurkituomen ditugu hainbeste bizkaitar-gipuzkoaralderdi publiko hauei etekin partikularra ate-ratzen.

Nolanahi ere, amaierarako utzi nahi izandu solaskideak kolpe ozena: “Euskal natu-ra eta euskal kultura ez datoz bat elkarre-kin”. Hori dela-eta, Euskal Herriko berez-ko natura ikusi edota gozatu nahi duenakhobe du periferiara jotzea; Izki ingurura,kasurako. n


IRITZIAREN LEIHOA

ZORROZTASUN HANDIRIK GABE “apalaldian gaudela”esan nion kazetariei, euskararen biziberritzeaz ariginela. Eta biharamunean Anjel Lertxundi nuen gal-dezka –ondo zorrotz– ea nola geunden zehatz: umilapatiko, dekadentzian ala barealdian. Egun gutxira,gai beraren bueltan Patxi Baztarrikakzioen berak “geldialdia ez” baina bai“ziurgabetasuna” ikusten zuela.

Hitzak hitz, uste zabaldua da bizi-berritze prozesuaren erritmoak aridirela apaltzen, eta orain arteko ekin-tzak errepikatze hutsarekin ez ditugu-la orain arteko hazkundeak errepika-tuko. Alegia, berrikuntza dosi handiakbeharko ditugula aurrera begira. Zer-tan? Hona nire lehentasunak.

IKERKETA ETA ZIENTZIA. Herrita-rrei galdetu egin behar zaie bere hiz-kuntza jokabideen zergatiaz, eta eran-tzunei zientzia ezberdinak aplikatu.Ikerketa/zientzia binomioak emango digu oinarriaepe luzeko estrategiak marrazteko eta horien arabera-ko plangintza zehazteko. Erakundeen ahalmenari etagizartearen ekimenari erantsiko genieke hirugarrenerpin bat, ezagutzarena, eta triangelu horretan oreka-tuko lirateke indarrak, funtzioak eta osagarritasunak.

TOKIKO AKTIBAZIOA. Euskaltzaletasuna zimelduegin da profesionaltasunak gora egin ahala. Uste dutezinbestekoa dela berreskuratzea auzo, udal eta

eskualdeka dinamika moderno bat euskaltzaleak akti-batuko eta elkartuko dituena, bai “profesionalak”(hautetsi, teknikari edo sektorekoak) eta bereziki mili-tanteak (euskara elkarte eta gizarte eragileetakoak).

DISKURTSOEN EGUNERAKETA. Oso garrantzitsuada nola azaltzen ditugun gauzak etanola argudiatzen politikak. Diskur-tso bakarra baino, hainbat beharditugu; elkarren artean koherenteak,noski, baina hartzaile ezberdineiegokituak. Adibidez, udan hartunuen zuzendaritzari izena aldatzesoilak ate ugari ireki dit, espero nue-netik askoz harago.

BLINDATZE POLITIKOA. Karguberrian egiaztatzen ari naiz une ego-kia dela hiztunen arteko zoru komu-na definitzeko, askatasuna, berdin-tasuna eta justizia oinarri hartuta;eta posible dela zoru komun horren

gainean akordioen aro berri bat abiatzea, euskarabiziberritzeko prozesua liskar politikoetatik blindatu-ko lukeena.

Esandako ezer ez da guztiz berria, are gutxiago nikasmatutakoa. Baina sinetsita nago berrikuntza dela,ezer baino lehen, jarrera bat. Eta ditxosozko apalaldi,geldialdi edo ziurgabetasunak horixe ekar lezakeela–hain zuzen– opari: gu denongan piztea berrikuntza-rako jarrera. n

Apalaldia edo...

Mikel Irizar GIPUZKOAKO HIZKUNTZA BERD INTASUNEKO ZUZENDAR IA �

EduZelaieta�

IDAZLEA

JOSU

SAN

TE

STE

BAN

Izki inguruan

DA

NI

BLA

NC

O

Oso garrantzitsuada nola azaltzenditugun gauzak etanola argudiatzenpolitikak. Diskurtsobakarra baino,hainbat beharditugu; elkarrenartean koherenteak


IRITZIAREN LEIHOA

DA

NI

BLA

NC

O

AMAMA FILMA ikusteko aukera izan dugu hil honen16an Legazpin, Asier Altunak berak aurkeztuta: azer oparia! Nahiz eta egia izan askok daramagulabaserritar bat geure barruan, hori batzuon kasuanare egiazkoagoa da, baserrian jaio eta bizi izanginelako, nahiz eta oso umetan bertatik ihes egin-dakoa naizen eta orain gure jaiotetxea –Igartubeiti,alegia– baserri museo bihurturik dagoen. A zermetafora! Beraz, interes bereziarekin joan nintzenfilma ikustera, baserriaren gainbehera eta belaunal-dien arteko gatazka oso hurbiletik ezaguturikoanaizelako.

Amama ikaragarri gustatu zitzaigun arrazoi asko-rengatik, eta ni neu erabat identifikatu nintzen kon-taturiko istorioarekin. Batetik, baserriaren bizi-iraupena planteatzen du ogibide gisa, eta hor ez dutuste etorkizun argirik dagoenik: filmean hiru seme-

alabetako inork ez du lurrean nekatzeko asmorik;gu ere lau ginen, eta azkenean inor ez nekazari.Bestetik, oso gai unibertsala planteatzen da, belau-naldien arteko gatazka, baserri giroan ez ezik, edo-non ematen dena, batez ere seme-alabak gurasoenogibide, negozio edo enpresarekin jarraitzeko prestdaudenean; baina nola egin ordezkatze hori? Espe-rientziaz dakit oso zaila dela gurasoentzat garaizerretiratzen eta ondo erretiratzen asmatzea; osogaitza gertatzen zaie ardura eta erantzukizun osoa,esku-sartzerik gabe, ondorengoen esku uztea,batez ere hauek gauzak beste era batera egin nahidituztenean.

Eta azken arazo horren ildotik, zenbat kontuditugun kitatu gabe gurasoekin! Eta kitatzeko bibide daude: egindakoa ordainaraztea, edo ulertu etabarkatzea. Eta guri, ondorengooi, dagokigu aurre-koekin eskuzabal izatea: batetik, guk haiek bainoaukera hobeak izan ditugulako bizitzan; eta beste-tik, horixe delako guretzat ere osasungarriena.Gurasoen bizimodua (beraien haurtzaroa, heziketa,morala, balioak eta sineskizunak…) hobeto ezagu-tuko bagenu, agian ez genituzke hain erraz errudunjoko eta errazago ulertuko genituzke gurekin izan-dako jokabide osasungaitzak (esaterako, seme-alaba bakoitza jaiotzatik kolore batez markatzekojoera) edo haiek gure gainera botatako hutsuneak,gabeziak eta ezinak… Aurrekari horiek ulertzeaeta, aldi berean, aurrekoengandik jasotako gauzaonak aitortzea: ba ote bide hoberik seme-alabon-tzat, Amaia bezalaxe, zauriak osatu eta etxera itzul-tzeko, nork bere bideari uko egin gabe betiere? n

Iñaki Mendiguren� I TZULTZA ILEA

Zinemama

Filmean hiru seme-alabetako inork ezdu lurrean nekatzeko asmorik; gu erelau ginen, eta azkenean inor eznekazari. Bestetik, oso gaiunibertsala planteatzen da,belaunaldien arteko gatazka, baserrigiroan ez ezik, edonon ematen dena,batez ere seme-alabak gurasoenogibide, negozio edo enpresarekinjarraitzeko prest daudenean; bainanola egin ordezkatze hori?


IRITZIAREN LEIHOA

2. Aforismo bildumetan lehena beti izaten da onena.3. Den-dena politikoa dela esaten dabiltzanetakoaskok ez ohi diote bere buruari benetan hala delademostratzeko atsegin ematen, tarteka gaiaz aldatu-ta. 4. Gaztaroa: denbora galera gogoangarria.5. Guztia amaitzen ari delako sentsazio honek buka-tu beharko du noizbait.6. Jendeak ez ohi du bakarka bidaiatzen, bidaiatzea-ren xede nagusietako bat, hain zuen, bidaidearen-gandik ihes egitea baita.7. Errudun sentitzeak erru gutxiago sentiaraztendizu. 8. Gu gara euskaldunak baina euskaldunak ez garagu. Azkar ahazten zaigu hori pluraleko lehen pertso-naz gehiegi abusatzen duen herri honetan bizi gare-noi.9. Zer egiten ari naiz neure bizitzarekin? Neure adi-nean Alexandro Handiak lau urte zeramatzan hilik.10. Bizitza osoa daramat nire porrot handiena pres-tatzen.11. Gutxi irakurtzen duenak liburu bat,azkena, gomendatzen duenean, bereburua ari da gomendatzen. Gauzabera esan daiteke asko irakurtzenduenaz ere.12. Turistek turistei eragoztendiete gehienbat.13. Kalean hizketan bakarkadabilen jendearen sakelako tele-fonoaren kablea lokalizatzeagero eta zailago bihurtzen ari da.14. Neure buruarekin negozia-tzen dudan aldiro, azkenean betiateratzen naiz galtzaile irabazle.15. Kalean maitale ohi bat ezagu-tu dut lurrinagatik, baina ez zenbera.16. Bakardadeak beti kentzen ditarrazoia.17. Munduaren zentzugabekeriari egitendiodan ekarpen proportzional eta erama-nezinean pentsatzeak estutzen nau.18. Banitateen periferiatik idaztendugu.19. Idazle batek bere buruaz idaztenduenean, nekez ihes egiten dio autohagio-grafiari.

20. Bizitzearen inertzia suizida.21. Loezinaren kontra erremedio hutsezina dut:hurrengo goizean esnatuko ez naizela irudikatzea.Beti funtzionatu dit. Erdizka.22. Gauzak hobeki doazkit pesimista naizela esatenhasi nintzenetik.23. Kontrako eragina duen hizkuntza medikua: eri-zaina orratz luzeko xiringa bat eskuan duela hurbil-du zait, “min pittintto bat egiten du”, txikigarriakbaino ez dit beldurrik eman.24. Igeriketan hasten naizenean, lehen besakadakjainko batenak dira; hortik aurrerakoak gero etanireagotarrak.25. Amodioa ez da existitzen, baina bere ondorioakbai.26. Azken berrogei urteetan herridikulua baino ezdugu egin.27. Denok gara ezagutzen dugun pertsonarik hipo-kritena.28. Nola deitzen da hitz bat burura etortzen ez zai-

zunean?29. Astegunetan eta igandeetan botoa

ematen duten herrialdeen artean aldesotila dago demokrazia nola ulertzenduten.30. Hil zen, bere azken desira bete-

ta ikusi gabe. Hilezkorra izatea.31. “Usted no sabe con quién está

hablando” proposatuko nukeEspainiako himnoaren letra-

rako.32. Amodioa da hiru mendee-tan sexuak asmatu duen inter-

facerik hoberena.33. Iristen da une bat nonez baitago jakiterik zure

lagun minek maite zaituzten edoadiskidantza zaharrak plantak

egitera zaramatza. 34. Korrika egitea gehiegikeria bat

da.35. Bidaiatzea zure arazoei espazio

dimentsioa ere gehitzea da.36. XXI. mendeko euskaldunbatek bere burua Amerikako

indiarrekin konparatzen duen aldi-ro XVI. mendeko bere arbaso batek

tribu bat masakratzen du. n

Angel Erro� IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

36 aforismo

Antton Olariaga


ERDIKO KAIERA

EZKERRA ETA KULTURA

Beti biharko uzten deneztabaida

Eredu berria asmatzeko trantzean da ezkerra, paradigma aldaketa betean, eredu zaharretikzer erreskatatuko, lehen egindako zein akats alboratuko. Eta, halakoetan ohi denez,

zer nahi duen baino argiago ikusten du zer nahi ez duen. Antzera kulturari dagokionez ere.Zein kultur eredu aldarrikatzen du hemen ezkerrak? Zer esan nahi du kultura herritarraz eta

parte-hartzaileaz ari denean? Gisako galderak ardatz hartuta hitz egin dugu Beñat Sarasola eta Ainhoa Güemesekin.

| KEPA MATXAIN |

ETA KULTURAREKIN, ZER EGIN? Horra histo-rikoki ezkerrari buruko minak sortu dizkiongaldera handia. Marxek iraultza azpiegituratiketorriko dela zioenez, eta kultura gainegitu-ran kokatu zuenez, komunismo klasikoakbigarren mailako kontutzat jo izan du urteaskoan. Gerora posmarxismotik indar eralda-tzaile handia aitortu zaion arren, irudi lukeezkerreko mugimenduetan aski zokoratutajarraitzen dutela kultur ereduari buruzkoeztabaidek –baita Euskal Herrianere–, eta, jorratzen diren apurre-tan, azaleko klixe batzuk errepika-tu eta albait azkarren hurrengogaira igarotzeko izan ohi dela.

Auzi horretaz eta beste hainba-tez mintzatu dira Beñat Sarasolaeta Ainhoa Güemes, bakoitza bereesparrutik: kultur kritikaren plano-tik aritu da lehena –logika propiozfuntzionatu behar duen planoadela aldarrikatuz, bide batez–,nazio askapenerako mugimendutik, bigarre-na. Planoak plano, eta kultura edota arteabezalako funtsezko kontzeptuak modu ber-berean ulertzen ez dituztela jakinik ere, ageri-koa da elkarrengandik oso urrun daudela.

Kultura, agendatik kanpoKultur ereduari buruzko eztabaidak alderdipolitikoen eta herri mugimenduen agendatikkanpo daude, Sarasolaren ustez. BildukDonostian egindakoa jarri du adibidetzat:“Lehendik zegoenari euskal kuota gehitu dio,ez besterik. Ez dute errotiko aldaketarik egin,ez dute benetan arriskatu, ez da atez-atekorikegon kulturan”. Ez zaio iruditzen Bilduren

arazoa bakarrik denik, ordea. Gai horieninguruko “sostengu ideologiko falta” suma-tzen du, oro har. Gainera, instituzioetatikegin daitekeenak baditu mugak, haren ustez,besteak beste, une honetan Euskal Herrianez dagoelako kultur mugimendu biziberri-tzailerik, artista talde indartsurik. “Egitendiren gauzak ahulak eta oso mugatuak dira”.

Güemesek, berriz, uste du nazio askapene-rako mugimenduak sorkuntza maila izugarria

erakutsi duela. “Etengabe sortuditugu herri bezala osatzen gaituz-ten elementu horiek, askatasunetiketa ausardiaz. Jakin dugu uztartzenpolitikaren zurrunbiloa arteareniraunkortasunarekin. Gure arazoaez da jende sortzailea falta zaigula,estatu mailako gerra makinenaurka ari garela baizik”.

Ezkerrak formula jakin bat era-bili ohi du kultur gaietan galduriksentitzen denean, Sarasolaren iru-

diko: beste esparru batzuetan –politikoan,sozialean, eta abar– aurrerakoiak eta iraultzai-leak diren ereduak kulturan bere horretanaplikatzea. Hori eginez, ordea, eredu kontser-badore bat sortzeko arriskua dagoela uste du,“kulturak eta arteak esparru autonomo batosatzen dutelako, eta beren funtzionatzekomoduak dituztelako”. Güemesek, aldiz,artearen esparruari kulturarenari baino auto-nomia gehiago aitortuagatik, uste du sortzai-leen jarduna kultur balioek eta egoera politi-koak baldintzatzen dutela. “Pankartek guregizartean duten garrantzia, erreferentziamito-naturalistak, intentsitate baxuko gerrahonen pisua, banderak, buruberokiak... iko-

Ezkerreko mugimenduetanaski zokoratuta jarraitzen

dute kultur ereduariburuzko eztabaidek;

jorratzen den apurra ere,azaletik egiten da

nokrazia horrek guztiak sakonki eragitendigu, onerako zein txarrerako. Ez da kasuali-tatea ETAk armak entregatu zituenean Picas-soren Gernika atzean edukitzea. Gure irudite-ria indartsua estrategia politikoaren etaadierazpen artistikoen nahasketa da. Ez daki-gu artea politikatik bereizten”.

Zer da “herritarra eta parte hartzailea”?Azkenaldian kultur eredua ahotan harturikhainbestetan aipatu diren bi hitz horiek tran-patiak izan daitezkeela dio Sarasolak. “Kultu-ra herritarra eta parte hartzailea izan daiteke,adibidez, publiko gehien mugitzen duen

hura, eta, aldiz, minoritarioa dena ez da herri-tarra eta parte hartzailea. Hori logika perber-tsoa da, kulturalki erabat kontserbadorea.Eraldaketa kulturala eta artistikoa ia betiesparru minoritarioetan sortzen da”.

Masibotzat jotzen dena, ordea, ez da bene-tan masiboa sarri. Hainbat kulturgile batudituen Sortuko dira besteak egitasmoa jarri duadibide gisa. “Kursaala euskal taldeekin betezela eta sekulako arrakasta balitz bezala salduzuten. Hori lortzeak meritua, izatekotan,ekoizpen aldetik izango du. Baina, artistikoki,ekimen horrek hutsaren hurrengoa balio du.Izan ere, han proposatzen dena kultura hila da.


Artea komunitatearen autoafirmaziorako? Artea statu quoaren oinarriak zalantzan jartzeko? Zertarako nahi du ezkerrak?


ERDIKO KAIERA - EZKERRA ETA KULTURA

Hura entzutera joan ziren zenbat lagunek sor-tuko du beste zerbait kultur adierazpiderenbatean? Inork ere ez. Kultur balioa ez da zen-bakitan neurtzen, eragin esponentziala izandezake kulturak”. Sex Pistols taldeak 1976anManchestergo Lesser Free Trade Hallenemandako kontzertu sonatua aipatu du. Ape-nas izango ziren 40 lagun entzuleen artean,baina ez edozein: Morrissey, Ian Curtis, PeteShelley... hein batean, kontzertuakeragindako lilurak bultzatu zituengerora beren musika taldeak sortzera–The Smiths, Joy Division, TheBuzzcocks–. Gau hura rockaren his-toriako une gogoangarrienetako batbezala igaro da liburuetara.

Güemesek azaldu du kultura partehartzailea nola ulertzen duen: “Hitzhoriekin aldarrikatzen dugu artearenonurak jende gehiagorengana iritsdaitezela, era horretara intelektualki berritzekoeta aldaketa prozesuei ekiteko”. Arteari balioesponentziala aitortzen dio berak ere: “Kutsa-tu egin behar du, aberastasun abstraktu horizabaldu eta jendearen esku jarri. Noski, horre-tarako ezinbestekoa da jende bat bilaketandabilena, barne metamorfosian engaiatua,askatasun kolektiboarekin inplikatua, toki ede-rrago bat sortzeko gogoz dagoena”.

Artea, zalantza pizgarri ala autoafirmaziorako tresna?“Arte ona normalean esparru mino-ritarioetan sortzen dela aldarrika-tzen duzunean, elitista izatea lepora-tzen dizute”, dio Sarasolak. GreilMarcus kultur kritikariak modu pro-bokatzailean botatako aipu bat eka-rri du hizpidera: “Artean elitismoairaultzailea da”. Zer esan nahi zuenhorrekin Marcusek? “Artista batekzalantzan jarri behar dizkizu zure ideiak, ustez-ko egiak eta abarrak. Arteak astindu behar ditugizartean jakintzat jotzen diren aurreiritzi guz-tiak. Ez zuzenki beti, modu zeharkakoan sarri-tan. Eta saiaketa horiek minoritarioak izatendira, jendearentzat ez direlako erosoak. Jen-deak autoafirmazioa bilatzen du, zer garen, zerizan garen jakiteak ematen dio heldulekua, etahori lortzen du museoetan, testuliburuetan,oro har, artea ondare bihurtzen denean. Bainabenetako arteak, sortzen den unean, statu quoapitzatzea lortu behar du”. Musikako adibideakoroitu ditu: “Ez Dok Amairu-k eta EuskalRock Erradikalak, esaterako, gaur egun ezdute eragin iraultzailerik; guztiz kontrara, auto-afirmaziorako mekanismo kulturalak dira. Jen-deak historia moduan ezagutu behar dituela?Ez dut ukatzen. Baina mugimendu horietatikez da kreatiboki ezer berririk sortuko”.

Statu quoa horrela deskribatzen du Güeme-sek: “Makinaria kapitalistak elikatutako errea-litate bat errepikatzen digute etengabe, etahorrek ez digu uzten blokeo historiko hone-tatik irteten. Kapitalismoa bere burua birsor-tzeko gai da, baina ez aniztasunaren eta sor-kuntzaren iturri agorrezin modura, gabeziakseriean ekoizteko modu gisara baizik”. Harenustez, Euskal Herriak asimilatuta gelditu nahi

ez badu, erronka bati egin behar dioaurre: “Gure artegintzak eta kulturadierazpenek masa-ikuskizunarentresnetatik urrundu behar dute.Kultura komertzialaren eta publizi-tate lengoaiaren forma estereotipa-tuei ihes egin behar diegu”.

Funtsean, oinarrizko desadosta-sun bat daukate Güemesek eta Sara-solak: arteak, ona izateko, zer lortubehar duen. Aurrenekoaren ustean,

“artea afirmatiboa da bere esentzian, pertso-na eta komunitate gisara autoafirmatzengaitu, eta gure proiektuak luzaro iraun dezanlortzen du”. Bigarrenak, aldiz, uste du statuquoa zalantzan jartzen ez duen artea –arteafirmatiboa– txarra dela, de facto. Ideia zeha-tzago azalduta: “Minoritarioa den oro ez daona, eta masiboa den oro ez da txarra. Dioda-na da arte ona, deserosoa den heinean, mino-ritarioa izan ohi dela sortzen denean. Gerora

bihurtu daiteke gauza masibo bat,baina sorreran efektu hori sortzekogai izan behar du”. Arte afirmati-boak justu kontrakoa lortzen du,bere ustean: deserosoa egin beha-rrean, hartzaileari halako arindubat sortzea.

Sarasolaren ustez, ezkerrakarazo historiko bat dauka arte afir-matiboarekin, eta, orain, “elitismo-aren kontu honekin”, atzera egin

da berriro: “Nola aldarri oso zuzen eta argiakesaten dituzten, era horretako artistak saritze-ra jotzen da. Baina hori, artistikoki, oso gauzakontserbadorea da. Ideologikoki atzerakoiakdiren hainbat idazle askoz iraultzaileagoakdira beren sormenean ezkerreko asko baino”.Güemesek ez du halakorik ikusten bere ingu-ruan: “Egia da gure sorkuntza indarrak agor-tuxea dirudiela maiz, batez ere mezu batzukerrepikatzearen errepikatzeaz –manifestazio-etako leloak, kasurako–. Baina uste dut irudi-pen bat besterik ez dela. Errealitate sozio-his-torikoa da sorkuntzarako gaitasuna murriztendiguna”. Hala ere, onartzen du garaiotanartearen arketipoak ez direla bereziki onakpolitikarako, kultura jakin baten arketiporikbikainenak izanik ere. “Kaskarkeria da nagu-si, baita gure alderdikoengan ere. Buruzagiak,ez beti, baina mediokreak dira sarri”. n

“Gure artegintzak masa-ikuskizunaren tresnetatikurrundu behar du: formaestereotipatuei ihes egin

behar diegu”Ainhoa Güemes

“Arteak astindu behar ditugizartean jakintzat jotzendiren aurreiritzi guztiak.

Eta saiakera horiekminoritarioak izaten dira”

Beñat Sarasola


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

IÑAKI IRASIZABALI irakurritako laugarren eleberriadut Aita gurea. Ezin dut esan bereziki maite dudanidazlea denik, bai aldiz entretenitzen nauela.

Irasizabalek erraz irakurtzen den idazkera sinpleabaliatzen du, gehienetan, 200 orrialdera heltzen ezdiren bere eleberrietan.

Kontatzen duena modu zuzen, labur eta zeha-tzean egiten du, apainduretan denbora galdu gabeeta pertsonaien jokabidea azpimarratuz. Hori baitahain zuzen ere Irasizabalen narratibaren ardatza.Gizartea da bere analisirako baliatzen duen elemen-tua, eta premisa horretatik abiatuta muturreko ego-era baten aurrean gizabanakoak duen portaera des-berdinen aurkezpena egiten du. Horrek ematen dio,azalean narrazio sinple bat dirudienari, bizitzakberak berezkoa duen kutsu dramatikoa.

Aita gureak industria munduko krisi ekonomikoankokatzen ditu pertsonaiak. Enpresa giroko kontuenartean, langileen arteko harremanak, postua galtzea-ren beldurrak eragiten dituen inbidiak, traizioak etagezurrak kontatzen dira. Idazlearengan berritzaileden kontestu honetan aldiz motif errepikakorra dugu:famili(en) arteko drama. Nonbait irakurri nuengizartean gertatzen den oro beti familia esparrurahedatzen dela, denok baikara nola edo hala familia-kide. Eta hori bera da, juizio moral guztien gainetik,besteekiko enpatia eragiten duena.

Odolaren deia nobelan bezala, honetan ere aitarenheriotza izango da gertaeren katearen motorra. Per-tsonaia bakoitza iraganeko motxila kendu nahiandabil eta bizitzan “berriz hasi” nahi du: aita galduberri duen jonki izandako alaba, jainkoan gehiagosinisten ez duen apaiza, senarra galdu berri duenemaztea, aita kartzelan izan duen Down sindromeaduen mutila, bere familia zorretan utzi zuen eta kar-tzelatik atera berri den Down sindromedun mutila-ren aita. Eta guztien elementu kohesionatzaileaizango da krisian dagoen autogintzarako piezakfabrikatzen dituen lantegia.

Denek amets berdina partekatzen badute ere, ezdute honi heltzeko jarrera berdina erakusten, etamuturreko egoeretan nahastuta aurkituko dira:lapurreta, erailketa, xantaia, droga salmenta... Zeinda jokabide zuzena eta zein okerra?

Bizitza errazegia litzateke galdera moralizatzailehonen erantzunera sinplifikatzeko, izan ere, pertso-naiak beren beldur eta desioek mugiturik jokatzendutelako beti dago gure logikari ihes egiten dionzerbait.

Helburuak bitartekoa justifikatu bai/ez auziarenaurrean jartzen du irakurlea, ez epaile baizik etaikusle gisa. n

Saioa Ruiz Gonzalez

Aita gureaIñaki Irasizabal

Elkar, 2015

Literatura

Aita zeruan eta gu lurrean


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

OPERAREN LAGUNEN BILBOKO ELKARTEAK, betibezala, gogor egin du lan aurten ere bere denboral-di berria, 64.a, aurrera ateratzeko. Insistitu eginbehar da esfortzu handia egin dutela esanez, kon-tuan harturik gero eta laguntza txikiagoak jasotzenari direla, krisia dela-eta. Izan ere, ohikoak zirenzazpi tituluetatik bostera pasa dira edizio honetan(baita aurrekoan ere); hori bai, betiko maila eta kate-goria artistikoa mantenduz.

Begi bistan da egitarau gustagarri eta erakargarriaprestatzen saiatu direla. Monografiko italiarra izan-go da edizio osoa, apustu apurtzaileei tokirik egingabe. Alde batetik, pena da ausardia pittin bat ezizatea eta publikoarengana ez gerturatzea gutxitanprogramatzen diren beste ikuskizun mota batzuk,baina, bestalde, ulertu egin behar momentu honetanerrentagarritasunaren bila aritzea.

Urriaren 24an izango dugu lehenengo obra, Ver-diren Don Carlo, Schilleren Dom Karlos, Infant vonSpanien draman oinarritua. Opera historiko hone-tan, Daniella Barcellona mezzoa izango dugu, Ebolipertsonaian. Azaroan, hain ezaguna ez den operabat disfrutatzeko aukera izango dugu: Roberto Deve-reux, Donizettirena. Opera horrek, Tudoren garaikoRoberto Devereux Essex-ko II. kondearen bizitzanoinarrituta, oso musika landua du, eta IngalaterrakoElizabeth I.aren analisi psikologiko interesgarriaeskaintzen du.

2016an titulu arinagoak (argumentuetan gutxie-nez) izango ditugu. Belliniren La sonnambula operaerdi-serioan Jessica Pratt soprano britainiarra izan-go dugu Aminaren rolean. Otsailean gure izarra denAinhoa Artetak Pucciniren Manon Lescaut operaezaguna egingo du, eta Rossinirekin amaituko dadenboraldia, Il barbiere di Siviglia obrarekin.

Baina bost opera horiekin ez da amaitzen denbo-raldiak ematen duena. Verdiren Messa da Requiemzoragarria entzuteko parada izango dugu, DoloraZajick mezzo amerikar handiarekin, beste bakarlaribatzuekin batera.

Aurreko edizioetan bezala, OLBEk Opera Berriizeneko iniziatiba mantentzen du, opera publikoberrietara hurbildu nahian, prezio merkeekin. La Son-nambula, urtarrilaren 30ean, eta Il barbiere di Siviglia,maiatzaren 15ean, prezio erdian eskainiko dira. n

Montserrat Auzmendi

OLBEren denboraldi berria

Operaren Lagunen Bilboko ElkarteaEgitaraua: Don Carlo. Roberto Devereux. La sonnambula. Manon Lescaut. Il barbiere diSiviglia. Messa da Requiem. Lekua: BilbokoEuskalduna Jauregia. Data: 2015eko urritik2016ko maiatzera bitartean.

Gioachino Rossiniren Il barbiere di Siviglia obrarekin amaituko da OLBEren denboraldia, Euskalduna Jauregian.


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

3 9 6

6 2 1 7 5

3 6

9 1 6 3

4 5 1 7

9 8

2 3 4 6 8

2 9 5

8 4

5 1 8 2

4 2 8 3 7 6

2 5

3 6 4 8 7 5

7 1

7 2 6 8 1 3

5 4 1 9

1 8

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Gorantz zuzen. 2.-Ubeldura.3.-Ehunak, oihalak. 4.-Errenkada,

lerroa. 5.-Gorotzak.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Soluzioak

859276134

673541982

421893756

217385649

364912875

985764321

792658413

548139267

136427598

537968241

864217935

192534678

978452163

326871594

451693827

649785312

215346789

783129456

ErrazaZaila

Puzzlea: “Gazteek txipa aldatu behar dute. Gurasoengandikhurbil bizi behar dugula uste dugu, baina zoriontasunaleku askotan dago, ez bakarrik etxetik gertu.”5x5: 1. Zutik. 2. Ubela. 3. Telak. 4. Ilara. 5. Kakak. Erronboak:

1. Nagusitu. 2. Pelegrin. 3. Ozpintsu. 4. Exotismo. 5. Grinatsu. 6. Pinpirin. 7. Suntsitu. 8. Toxikoak.

Erronboak

1. Garaitu.2. Erromes.3. Ozpinez beteta.4. Gauza exotikoekiko zaletasun.

5. Arduratsu, kezkati.6. Panpox, lirain.7. Erabat desegin, ezereztu.8. Pozoitsuak.

Erantzunek zenbaki bakoitza inguratzen dute, gezia ateratzen denlaukitik hasita eta haren noranzkoa jarraituz.

1

5

2

6

3

7 8

4

G A Z

A L

T

A

A

S O E N

R D

E E K

T UD A

U

G A N D

T E.

T X I

E H

P

B

G

I K H

U R A

U R B

A R

I

E H

U

I N A

S T E

L B

U G

I

D

Z O R I

D U G

Z I

A

B

U L

U,

O N T A

B A

S U N

T A

A

K O

Z

T X E T

B A

L E

D A

K

N

K

I K G

A R R

U A

E

S

G O,

I

E R T U.K E

G

A Z

A

L

T

A

A

S O E

N

R

D

E E K

T

U

D A

U

G A N D

T E.

T

X I

E

H

P

B

G

I K H

U R A

U

R B

A

R

I

E H

U

I N A

S

T E

L

B

U

G

I

D

Z O R I

D U G

ZI

A

B

U L

U,

O N TA

B A

S

U N

T

A

A

K O

Z

T X E T

B A

L E

D

A

K

N

K

I K G

A R R

U A

E

S

G O,

I

E R T U.K E

Kokatu pieza bakoitza dagokion tokian eta Angel Toña EAEkoEnplegu sailburuak esandako esaldi bat irakurriko duzu.


ZIENTZIA - ERDIKO KAIERA| JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

2003AN ABIATUTAKO zientziari buruzko sail honenak egin du. ARGIAri etaorrialdeak izan duen irakurle orori eskerrak ematea baino ez zait geratzen.Eguneroko zientziari errepasoa ematen saiatu naiz, eta gaiak aukeratzekoaskatasuna izan dudanez, ezin uka desorekak izan direla hautatutako gaieidagokienez.

Garrantzia, jakin-mina, eduki bereziak, harritu nahia eta ulergarritasunalehenetsi ditut, eta gertatutakoa azaltzeaz gain balorazio pertsonala erantsidiot, berriak hori merezi zuela iruditu zaidanean.

Azkeneko honetan, agur esatearekin batera, datozen hilabete eta urtee-tan nire aburuz pil-pilean egongo diren gaiak aipatu nahi ditut.

Energia nuklearrari dagokionez, Fukushimak zeresana ematen jarraitu-ko du, eta horri Garoñaren inguruko erabakiak gehituko zaizkio. Bestalde,berriztagarrien hedapena ez da erraza izaten ari gure inguruan; bi energiaiturri moten arteko lehia gogorra izango da epe motzean.

Marten ur gazia eta, horren ondorioz, bizia aurkitzeko aukerari buruzkoeztabaidak ugarituko dira. Bitartean unibertsoko hamaika txoko arakatzensegituko dugu.

Volkswagenen aferak auto elektrikoaren bidea indartuko duelakoannago; batez ere horren aldeko irizpide politikoak indartzea espero dut.

Komunikazioen alorrean telebistak, ordenagailuek eta smartphoneekkonbergentziarako bidea etenik gabe indartuko dutelakoan nago.

Genetikan, ikerketak aurrera egin ahala, beraren inguruko eztabaida eti-koak indar hartuko du.

Gero eta partikula txikiagoei buruzko ezagutzak gero eta gailu ahalmen-tsuagoak osatzeko aukera emango digu.

Azkenik, klima aldaketari eta ozono geruzako zuloari so egin nahi diet.Izan ere, bere horretan jarraituko duen Lurraren beroketari gehitu beharzaio ozono geruzaren zuloa neurtzen denez geroztik 2015ean izan duelahedadurarik handienetakoa. Zalantzarik ez, ondorengo belaunaldiei arazo-ak uzten espezialistak gara. n

Karbono dioxidoaharrapatzeko sistema berriaAireko CO2-a harrapatzekomaterial berri bat sortu duteikertzaile korear batzuek: karbo-no dioxidoa fisikoki atzematenduen material mikroporoduna.Science aldizkarian azaldu dute-nez, abantaila handi bat du orainarte zeregin horretarako erabiliizan diren materialen aldean:urak ez dio eragiten.

ttiki.com/342133 (Euskaraz)

Gaitzen transmisioagelditzeko eskuakgarbitzearen garrantziaUrriaren 15ean EskuetakoHigienearen Munduko Egunaospatu zen, Osasunaren Mun-duko Erakundeak sustatuta.Laster gripe eta katarroengaraian sartuko garenez, garran-tzi berezia du gaiak. Kontuanizan behar da gaixotasunen %80ukimenaren bidez transmititzendirela.

ttiki.com/342134 (Frantsesez)

Matematika, poliziaren laguntzaile

Los Angelesko (AEB) poliziakozenbait komisariatan UCLAunibertsitateak sortutako eredumatematiko bat erabiltzen hasidira delitu gehien non gertatukoden aurreikusteko. Sistema arra-kastatsutzat jo dute nonbait, etahiriko polizia sailen bi hereneta-ra zabaltzea erabaki dute.

ttiki.com/342135 (Gaztelaniaz)

Adiorik ez

NA

SA

CE

RN

-CC

BY

Ezkerrean, Marte; planeta gorrian bizia aurkitzeko aukerari buruzko eztabaidakugaritu egingo dira. Eskuinean, CERNeko partikula azeleragailua, Genevan.

Partikula gero eta txikiagoei buruzko ezagutza handitzeak gailuahalmentsuagoak sortzeko aukera emango du.

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

ERDIKO KAIERA - LANDAREAK

2015EKO AZAROAREN 1A�34

Kaixo Javier. Menda-belarra aipatzen duzunean mendazuria edo astamenda deitzen denaz ari zarela iruditzenzait, hau da, Mentha suaveolens. Bai menda hori bai asuna(Urtica dioica) etxekoak ditugu. Gure aldamenean bizi-tzera ohituta daude. Biei nitrogeno asko eta hezetasunhandia duten lurrak gustatzen zaizkie. Nitrogenoa geukematen diegu: simaur, luar, kaka eta oro har usteltzen

ari den edozein hondakin organiko. Beraz bi landare horiei aurre egiteko lurra aldatu

beharko genuke. Lan zaila. Errazagoa da moztuz saia-tzea. Biek ala biek lurpean sustrai lodietan jasotzendituzte erreserbak. Maiz moztuz, hilean bitan eta ahalizanez gero ilgoran, erreserba horiek agortzea lor daite-ke, eta agur menda, agur asun... n

Irakurleak galdezka

UMETAKO OROITZAPEN BAT. Lota-ra etzan eta loak harrapatu aurre-ko tartean edo lo-putzuetan hara-hona ibili bitarte horretan:belaun-katiluaren parean kosk,besape inguruko mami gozoankosk, lepo-zamarrean kosk...Hozkadaz josita esnatu naiz,hazka batean. Arkakusoen balnea-rioa dirudi nire oheak. Gosaritara-koan amonak ohekideen erasoa-ren ondorioak nire azalean ikusiorduko, etxe atzeko baratzerabidali nau, menda bila. Eskueraduen sendabelarren baratzean,menda nagusia mendazuria, asta-menda, kukuso-belarra edo men-daurdina da, Mentha suaveolens edoMentha x rotundifolia.

Gosaldu eta lehenengo lanaarkakusoen aurkako erabatekogerra, eta arma bakarra: harimutur batekin lotutako mendasorta eder bat. Ohea ireki, goikomaindirea ondo atzeraino erama-nez, eta ohe barrua bera, gainon-tzeko altzariak eta logelako hor-mak ondo igurtzi. Arkakusosarraskiaren ondoren sorta ohea-ren azpian utzi, handik atzerabeste arkakusoren bati inguratzeabururatzen bazaio zer datorkionjakin dezan. Oherakoan, gurearma han zela jakinik, alde ede-rrean hartzen ninduen loak. Gaz-telaniaz matapulgas eta katalanezmatapuces deitzen diote gure kuku-so-belarrari.

Astamenda gogotik erabiltzenda sendabelar modura. Ikerketaugariren gaia da, eta maiz azaltzenda haren mesedeen berri. Adibidez,haren olioa edo ura erruz hartzeakabortua eragiten zuela jakina zen,baina onddo eta bakterioen aurkaribikaina dela erakusten duten geroeta froga gehiago dago.

Astamenda bizi den tokian,asuna (Urtica dioica) ez da urrutiizango. Biek dituzte gustuko lurheze eta ur-asetuak. Asunak heldu

eta erretako azalean astamendare-kin igurtzi bat eman eta azkuralasaitzen dela esan ohi da. Hozka-da eta erredura, astamenda hel-duetarako erremedio.

Ohepean astamendaren beha-rrik ez duzu izango baldin eta las-taira ziabelar horiz (Galium verum)osatu baduzu. Belar horrek kuma-rina du osagai, eta kumarina pozoiindartsua da. Hurbildu ordurakoakabatuko luke arkakusoa. Arratoipozoia egiteko erabiltzen da. n

Mentha rotundifolia. Mendazuria, astamenda, kukuso-belarra...

Ohepeko sorta

Kaixo Jakoba. Errenterian dugun baserriko lursaileanmenda-belar ugari ateratzen da. Eremu horretan daudenmenda-belar eta osinak gutxitzeko zer egin dezakegun

jakitea gustatuko litzaiguke. Informazio edo aholkurikbaduzu guretzat?

Javier Rodrigo (Errenteria)


BIZI BARATZEA, eman eta hartu - ERDIKO KAIERA

Jakoba Errekondok baratzeari buruzko bere

jakintza herritarrekin partekatuko du

Euskal Herri osoan. Ondorengo hitzorduak:

Urriak 30Berastegi

Udaletxeko aretoan, 18:30ean.Kultur astearen barruan.

Azaroak 4Gasteiz

Oihaneder Euskararen Etxean,19:00etan.

Azaroak 5Mendaro

Trinidadeko baselizan, 18:30ean.

Azaroak 8Biarritz

Lurrama azokan, Irato aretoan.Ordua zehazteke.

Azaroak 9Zaldibia

Kultur Etxean, 18:30ean.

AURKEZPEN SOLASALDIAK

ANTOLATU ZURE HERRIANJar zaitez gurekin harremanetan

eta behar duzun informazioaeskuratuko duzu.

[email protected]� 943 371 545

Eskaerak:Salneurria: 23 € · Harpideentzat: 19,50 €

� 943 371545 · www.argia.eus/denda · [email protected] saltokian liburua salgai jartzeko, deitu.

BIZI BARATZEA guztiok irakurtzeko liburua da, batzuek ekoiztekoerreferentzia praktikoak ematen dizkigun eskuliburu gisa erabilikodugu, baina denaren gainetik, liburu honek belaunaldiz belaunaldibildutako baratzearen gaineko ezagutzaren lekukotza ematen du etajakituria gaurkotzen du. Gainera, leku bakoitzean eman zaizkien izenzehatzak eta hizkuntza aberatsa berreskuratzen ditu.

Jakoba Errekondok egun galtzeko arriskuan diren zientzia eta eza-gutza jaso ditu. Iraultza berdeak dakarren ekoizpen eredua porrotada, eta berau oinarritzen da hazi “hibrido eta hobetuetan”, enpresaagrokimikoen kontrolpean, ongarri kimikoen erabileran, erregai fosi-len dependentzian. Eredu horrek kulturalki gutxietsi egin du eta lur-peratu nahi izan du baratzezaintza jasangarria, sanoa, osasungarriaeta gizartearentzat elikadura subiranotasunerako ezinbestekoa dena.

Jakoba Errekondo, bere bizitza ibilbidean testigu eta aktibista daarbasoen eta egungo ezagutzen ondare hauetan. Liburu hau da eza-gutza hori aitortzen eta balioan jartzen duena.

Autore askok idatzi du baratzezaintzari buruz, esaterako John Sey-mourrek eta Mariano Buenok, baina Bizi Baratzeak gure errealitateadeskribatzen du, gure baserritarren zientzia, gure kulturara eta gureerrealitate agronomora egokitutako hizkuntzan. Horregatik, liburuhau erreferentzia da, produktibismora bultzatuak izan garen askoren-tzat korapilatsuak diren hainbat gaitarako (esaterako, ureztaketa era-bili edo ez) ikasteko erabiltzen duguna. Belaunaldi bat bada, egon,galdua eta kultura gabetua izan dena gure ezagutza ondarearekiko.

Ikaskuntza prozesu bat da eta liburu hau bidelaguna da indarreanden logika produktibista utzi eta lurrarekiko gure harremana berri-kasteko, Ama-lurra baita osasunaren iturburua, eta kulturalki herriizaera ematen diguna. Kontzeptu hauen dibulgazioa oinarrizkoa dabizitzen ari garen aldaketa sozialean. Jaten duguna, nola ekoiztenden, nork eta non ekoizten duen, horrek denak funtsari eragiten dio.Eztabaida politiko eta eraldatzailea da, zeren erabaki horietatik defi-nitzen dugu nola bizi dugun gure harreman soziala eta ekonomikoaeta horrek guztiak ingurumenean duen eragina eta ondorioa klimaaldaketan.

Jakoba Errekondoren etengabeko ikerketa eta dibulgazio lana,herrikoia eta elkarrekintzan eraikia, sostengu finkoa izan da gure eli-kadura subiranotasunaren kontzientzia handitu eta balioan jartzeko,egungo belaunaldientzat, baina are gehiago etorkizuneko belaunal-diaren erreleborako.

Paul Nicholson, Vía Campesina:

“Jakoba Errekondoren lanasostengu finkoa da gure elikadura

subiranotasunaren kontzientziahanditzeko eta balioan jartzeko”

Gure kultura iraultzen ari den liburua


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

SAN MARINO, K.O. 301. Hiriak Erro-matar Inperiotik bereiztea lortu zueneta, ondorioz, munduko estatu subi-rano zaharrentzat jotzen da maiz,definizioak gorabehera. Baina tituluhori ez dator bat hiri-estatuak duentamainarekin eta nazioarteko garran-tziarekin. Europako estaturik txikie-netakoa izanik (61 km2), gatazketanneutraltasuna atxikitzea ezinbestekoaizan du biziraupenerako.

Bigarren Mundu Gerran ere SanMarino neutrala izan zen 1944ko udaarte. Mussolini erori ondoren, Rei-chak Italia iparraldea militarki kon-trolpean hartzea erabaki zuen. Horilortzeko bidean, alemaniarrek estatu-txoarekin egin zuten topo eta ia nahigabe eraso eta hartu zuten 1944koekainean.

Inbasioak ez zuen luzaroan iraun.Aliatuak penintsularen hegoaldetikaurrera egiten ari ziren eta, berehala,alemaniarrak San Marinotik alde egi-tera behartu zituzten. Itxuraz, inba-ditzaileak atzera egiten ikusteak ado-rea eman zien sanmarinotarrei:Alemaniari gerra formalki deklara-tzea erabaki zuten.

San Marinon ez zuten espero ale-maniarrek berriro aurrera egingozutenik. Aste gutxiren buruan, Ale-maniak tropak berrantolatzea lortuzuen eta aliatuak Italiatik egozteariekin zion berriro. Helburu hori era-bat lortu ez arren, aliatuen aurrerabi-dea mantsotu zuten eta zenbaitetanarerioek zertxobait atzera egitea erelortu zuten. Estatu ñimiñoa tarteanharrapatu zuten, berriro. Atzeranazien eskutan egonda, San Marino-ko agintariei kemen guztiak joanzitzaizkien: Ardatzaren indarrei tele-fonoz hots egin zieten baldintzarikgabe errenditzen zirela eta gerrauzten zutela jakinarazteko.

1945ean lortu zuten aliatuek SanMarino alemaniarren atzaparretatikaskatzea. Aurreko udako ikasgaiaahaztuta eta berriro ere alemaniarrakerretretan ikusita, sanmarinotarrakoilartu egin ziren. Telefonoaren

entzungailua altxa zuten orduan,baina oraingoan gerra berriro for-malki deklaratzeko. Tropa alemania-rrak jiratze hutsarekin sanmarinota-rrak dardarka hasiko ziren, bainagainbeheran ari zen potentziak kezkalarriagoak zituen. Gerra amaitzean,San Marinoren deklarazio ezdeusaindarrean zen oraindik. Hala, ahobe-rokeria kolpe haiei esker eta bestela-ko meriturik egin gabe, San MarinoBigarren Mundu Gerrako garaile ofi-zialetako bat izan zen.

San Marinok izan badu armada,baina garairik oparoenetan 1.000kidera ere ez da iritsi. Mugazain lanakegiten dituzte eta polizia zibilarilaguntzen diote zenbaitetan. Bestela,izaera sinboliko eta zeremoniala dugehienbat. Gerra berriro piztuz gero,Italiako armadak izango luke SanMarino defendatzeko erantzukizuna,bi estatuek hitzarmen bidez erabakibezala. Munduko estatu zaharrenaketa txikienetakoak ez luke potentziamilitar indartsuei gerra deklaratzekoaukerarik izango. n

Lehen estatuarenazken gerra Zertarako sartu

zuten teapoltsatxoetan?

TEA edari britainiarretan britai-niarrena izan arren, te poltsa-txoak AEBetan –eta txiripaz–asmatu zituzten.

XX. mendeko lehen hamar-kadan, Thomas Sullivan NewYorkeko merkatariak latorriz-ko potoetan saltzen zuen tea,eta bezeroei lagin txikiak bidal-tzeko tea zetazko poltsa txikie-tan sartzen hasi zen. Poltsatxoabilgarri hutsa zen; Sullivanekespero zuen bezeroek laginapotoko tea bezala erabiltzea,hau da, bilgarritik ateratzeainfusioa prestatu baino lehen.Baina bezero askok te poltsa-txoa kontsumitzeko prestzegoen produktutzat jo zuten:ez zuten landarea poltsatik ate-ratzen eta edaria egun maizegin ohi den bezala prestatzenzuten.

Bezeroek ezusteko asmatzai-lea zoriondu zuten, tea presta-tzea askoz erosoagoa baitzenhari esker, eta jakina, produktuahorrela prestatuta bidal ziezaieneskatu zioten. Sullivan, eskariakbehartuta, te poltsatxoak mer-katuratzen hasi zen. n

Arrastoak

Hasiera batean, ondo bildutaegoteko sartu zuten teapoltsatxoetan, eta ez zuzenean uretan sartzeko.

San Marinoko kale bat, 1944ko ekainaren26ko bonbardaketen ondoren. Hiri-estatua alemaniarrek inbaditu zuten orduan, eta hortxe bukatu zen San Marinoren neutraltasuna.

LIB

ER

TA

S.SM

37�

TERMOMETROA

Bi urte pasatxoko ibilbidea egin ostean, gogoeta prozesuan murgilduta dago Gure Esku Dago.Barne antolaketa, egitekoa, jarduera eta finantzazioa eztabaidagai. Azken helburuari begira

jarri eta hara iristeko eman beharreko pausoak marrazten. Herri kontsultak abiatuko dituzte,eta ondoren herriz herri Euskal Herriko itun bat eraikitzen hastea da asmoa, denen artean

finkatzeko non, zer, noiz eta nola erabaki behar den.

| LANDER ARBELAITZ MITXELENA |

Herri galdeketak orain, Euskal Herriko Ituna ondoren

GURE ESKU DAGOREN GOGOETA PROZESUA

“GIZAKATEAREN OSTEAN, 240 batlagun bildu ginen Gure Esku Dago-ren (GED) etorkizunaz hitz egite-ko”. Angel Oiarbide mintzo da,mugimenduaren aurpegi publikoe-tako bat, nahiz eta berak bere burua“GEDko kidea” gisa aurkeztu. Hirufase aurreikusi zituzten: Ehundu,adostu eta erabaki. 2015ean jendar-tea ehuntzea jarri zioten helburuberen buruari. Ehunka kide oihalenekimenaren antolaketan jarri zirenbitartean, ordea, martxotik mugi-menduko 80 kidez osatutako Bizka-rrezurra hausnarketa-taldeak txos-

ten bat prestatu du. Aurrera begirahartu beharreko erabakien eztabai-da da.

Estadioetako ekimenaren balora-zioa egin ostean, irailaren 26an eginzuten publiko txostena eta proze-suari eutsi diote. Herriz herri etateknologia berriek eskaintzen dituz-ten plataforma parte-hartzaileenbidez, eztabaidatzen eta ekarpenakjasotzen hasi dira. Behin betiko era-bakiak azaroaren 21ean hartukodituzte ez ohiko batzar nagusian.Aurrera begirako bidea finkatzendoaz horrela.

Pentsatu globalean, ekin lokaleanJexux Olaziregi Baguesek hasieratikegin zuen bat mugimenduarekin.Ficoban egin zuten lehen aurkezpe-netik konbentzituta joan zen etxera,Euskal Herriak halako zerbait beharduela pentsatuz. Eta berak, bertanikusten zuela bere burua, Oiartzun-go taldean.

Talde polita osatu eta ekainaren8ko giza katerako beren kilometroabetetzen egindako lan txukuna aipa-tu du Olaziregik. Iaz astero 6-8 batlagun bildu izan dira, “taldearenerdia oso gaztea”.

GU

RE

ESK

UD

AG

O


TERMOMETROA - GURE ESKU DAGOREN GOGOETA PROZESUA

Taldea osatzean egindako biekintza nabarmentzen ditu: Sentsi-bilitate politiko anitzak biltzenzituen 200 bat oiartzuarrekin aterazuten argazki erraldoia, dinamikaherrian ezagutarazteko baliatu zute-na. Eta 1978tik gaur arte Oiartzu-nen zinegotzi izandakoekin eginda-ko argazkia. Bertan ondorengoalderdietako kideak batu ziren: EAJ,ezker abertzalea (HB, ANV, EHBildu...), Euskadiko Ezkerra, EzkerBatua, PSE eta Hamaika Bat.

240 batzorde lokal, herrialdeka“Dinamika sortu zenean, 2013an,ez zegoen egiturarik. Adibidetxobat genuen, Nazioen Mundua dina-mika. Juridikoki ere 2007an Idiaza-balen sortutako kultur taldea, horiizan zen kimua ekintza nazionalaegiteko. Diruzaintza gisako egiturakoso exkaxak ziren”, oroitzen duOiarbidek. Mugimendua haztenjoan da ordutik.

Egun, antolaketa aldetik, herrieta-ko ordezkariak herrialdeka antola-tzen dira eta batzarrak egiten dituztehilero. Astero biltzen den idazkaritzabat izan dute, herrialdeetako batza-rretatik iristen ziren proposamenakmartxan jartzeaz arduratu dena.Herrialdeka, ekimen zehatzak presta-tzeko, mahai teknikoak ere badituzte.

Egitura honez gain, giza katearenaurretik, “beste guztiarekin batera,idazkaritzari pausoak ongi ematenari ginelako zilegitasuna ematenzigun” beste gune bat sortu zuten:Adosgunea. Bertan zeuden sindika-tuak, alderdiak, unibertsitateko jen-dea, enpresariak, kulturgintzakokideak... 50 bat lagun biltzen ziren.

Gure Esku Dago abiatu zen ikas-turtean 130 herritan sortu zirenbatzordeak, bigarrenean 240raheldu dira. Euskal Herri osoan,baita diasporan ere.

Jexux Olaziregi Oiartzungo tal-dea ordezkatuz joan ohi da Gipuz-koako batzarretara, Tolosara. “Iadenetara joaten naiz, eta han hilerojende bera biltzen garenez, hasiera-ko harreman militanteak harremanpertsonal izatera iristen dira”. Giroona dutela nabarmentzen du.

Nora doa proposamena?Bost hilabetez mugimenduko 80kidek landutako eztabaida proposa-

mena zabala dela dio Oiarbidek.“Ez genuen proposamen itxi bateraman nahi, eztabaida eragin nahigenuen”. Azaroaren 21erako pro-posamen bat egingo du Batzar Oro-korrean. “Txosten hori bide orrifinkatu bat izango da, helburuaklortzeko geroz eta zehatzagoa”.

Galdetegian 0 - 1 - 2 botoak emanbehar dituzte kideek, beren adosta-sun mailaren arabera. Hiru helburuproposatzen dituzte, adibidez:

· GEDren helburua da euskalherritarrok dugun etorkizuna eraba-kitzeko eskubidea gauzatzea, eragileeta erakundeekin elkarlanean etatokian tokiko borondateari helduta.

· Helburu nagusi hau lortzekoprozesuak, berez, bestelako onurakere ekarriko dizkio gizarteari (balo-re kolektiboak sendotzea, bizikide-tza eta herri kohesioa hobetzea...)eta horiek dinamikaren helburuosagarriak izango dira.

· GEDn aniztasunari dagokio-nez, oreka bilatuko dugu, bai gurebarne egituretan, bai gure jardue-ran. Aniztasuna modu zabaleanulertzen dugu, genero, adina, sentsi-bilitate ideologikoa, jatorri desber-dinak eta abar, aintzat hartuta.

Hauen antzera, txostenean 62proposamen egiten dira jarduera,antolaketa eta finantzamenduariburuz. Txostenean proposatzen denaldaketetako bat, egungo egiturazgain, eskualdeka ere antolatzea da.

Oarsoaldean, adibidez, Eskuraprozesuaren eztabaida eskualdemailan planteatu dute. Lau herrikosatzen dute: Oiartzun, Lezo, Ore-reta eta Pasaiak. Pasaian, Donibane-ra baino ez direla heldu aitortzen duOlaizolak, eta horretan badutelanon lan egin. Hala ere, dagoenekotaldeak osatuta dauden herriotanegutegi bat planteatu dute eta pro-zesuaren lehen batzarrak egin dituz-te herri guztietan.

Atera ohi diren eztabaida edoekarpenei buruz galdetuta, Olazire-gik ikusten du orokorrean mugi-menduan antzeko gaiak ateratzendirela. Ekintzak antolatzeko orduanproposatutako epeei buruzkoak,antolaketa ereduaren edo mugi-menduko kide izateko sortu dituztehiru figuren definizio eta kuoteiburuz (sarekide, bazkide eta lagun-tzaile) edo antolaketa ereduaz.“Hala ere, esan behar da %90eansintonian gaudela”. Emaitzak aza-roaren 21ean aurkeztuko dituzte.

Pausoak ematen hasteko beharraSentsibilitate politiko ezberdinenarteko elkarlana. “Gauza askohobetzeko daude, dudarik gabe,baina eman beharreko pausoakezinbestean hasi behar genuen ema-ten. Aurrera begira eman beharre-koak ere lehenbailehen ematen has-tea komeni zaigu”.

Joan den ekainean, estadioakbete ez bazituen ere, bost hiriburu-tan milaka lagun batu zituen ekital-dian ondorengoa zabaldu zuenOiarbidek berak: “Erabakiaren aroahasten dugu gaur, dinamika honenfase definitiboa, behin betikoa; gaurhasi eta erabakiaren egunean amai-tuko den azken txanpa”. Zer esannahi du horrek baina?

2014an Etxarri Aranatzen etaArrankudiagan egin bezala, 2016ankontsultak egiteko asmoa adierazidute herri eta eskualde ugaritan.Goierriko 22 herrietan, adibidez.Katalunia eredu hartuta, prozesua2009ko irailaren 13an Arenis delMunt herrian egindako lehen galde-ketan hasi zela ulertzen dute, etahala, Euskal Herrian ere jarrera horizabaldu nahi dute.

“Baldintzak dauden lekuetankontsultak abiatuko ditugu”. Mugi-mendutik herri galdeketen protoko-loa ere prest dute. Bertan, 20 orrikodokumentuan informazio erabilga-rria jaso dute, herriz herri egokitueta aplikatzeko: galdeketa bidera-tzeko organoak, galdeketaren lurral-de eremuak hautatzeko irizpideak,antolatu beharreko elkarrizketa etaeztabaida publikoak, boto emaileak,hauek egiaztatzeko moduak, galde-ketaren leku eta ordutegia hautatze-ko irizpideak, boto aurreratua, boz-keta protokoloa mahaietan,

Herriz herri formaziosaioak antolatzea, eta2016-2018 bitartean“ahalik eta herrigehienetan” kontsultakegitea planteatzen ari da


GURE ESKU DAGOREN GOGOETA PROZESUA - TERMOMETROA

zenbaketa eta segurtasun berme etaerantzukizunak.

Olaziregik argi ikusten du Oiar-tzun herri horietako bat dela, etagaiaren bueltan ari dira. “Baldintzaobjektiboak Oiartzunen eta eskual-deko leku askotan daude. Guztianegiteko ez dakit, baina prozesuhonek erakutsiko digu nora goazen,eta ea zer baldintza berri sortzekogai garen herriz herri”.

Eskura txostenean proposatzenda tokian tokiko galdeketen partehartzearen emaitzak “metagarriak”izan daitezen modua bilatzea, baita2016 eta 2018 bitartean “ahalik etakontsulta gehien” egitea ere.

Euskal Herriko itunaHerri eta eskualde guztietan kon-tsultak egiteko baldintzarik ez duteikusten GEDko kideek, eta gunehorietan bereziki formazioa lantzensaiatuko dira: hitzaldi eta ekitaldiakberen helburuekin bat datozenbaloreak sustatzeko.

Horrez gain, beste ildo bat ereidentifikatu dute: ErabakitzekoAdierazpenak. “Ikusten dugubadaudela askatu beharreko korapi-loak eta adierazpen horien bidezhoriek askatzen hastea da asmoa.Non, zer eta noiz erabaki? Galderapotolo horien inguruan hausnar-tzen hasi behar dugu”, dio Oiarbi-dek.

Euskal Herri osoko ituna nolairudikatzen duen argitu du beasain-darrak: “Herriz herri eztabaida horiireki nahi dugu, topagunea eraiki.2017an, adierazpen guztiak jaso etaherri honetan esanguratsua izangoden mahai bat sortzea litzatekeasmoa, Euskal Herri osoko itun bategiteko zer, noiz, nola eta non era-baki behar dugun erantzuteko.Korapilo berriak ateratzen joangodira, baina horiek askatzen joanbehar dugu, bidea eginez”.

Mugimendua ikergai AEBetanMugimenduari buruzko ikerketaegin dute Scensei ikerketa guneaketa Columbiako Unibertsitateak,GEDk eskatuta. “GED eta erabaki-tzeko eskubidea, iritziak, erronkaketa aurrera begirako gakoak” 36orriko txostenean.

Azterketa politikoa egiteaz gain,GEDren lanaz herritarrek duten

pertzepzioa neurtzeko elkarrizketaeta inkesten emaitzak eman dituzte,lorpenak, ahulguneak eta gomen-dioak zerrendatuz. Lorpenetannabarmendu dute “autodetermina-zioari buruzko eztabaida aberastu”dutela, gizarte zibiletik sortutakoekimena dela eta “GEDk berakuste baino gehiago” markatzenduela agenda politikoa. Ahulgunee-tan mugimenduaren aniztasunareninguruan gizarteko sektore batekduen pertzepzioa aipatu dute. Jen-darteko sektore askotara iristea faltazaiola uste dute ikerketan partehartu duten batzuek, eta ezker aber-tzalearekin lotura ikusten diotebeste zenbaitek. Euskal Herrikolurraldeen arteko desorekak erenabarmendu dituzte, baita hainbatmezutan erabilitako “anbiguotasu-na” ere. Gomendioetan, bere ideie-tan sakontzea gomendatzen dute,mezua argitzea hainbat kontutan,aniztasuna zaintzea, bere mezuariegokitutako jarduna ezartzea, etabeste erakunde eta alderdi politiko-ekiko independentzia bermatzenjarraitzea.

Jarrera aldaketa lantzen“Eskozia eta Kataluniako ordezka-rien jarrera hango gizarteen jarrera-ren isla da. Hemen gure ordezkarie-na ez bazaigu gustatzen, geureburua aztertu behar genuke, ea zein

den gure jarrera ikusteko”. Oiarbi-deren ustez ez da utopikoa pentsa-tzea gizarte zibilaren jarrera eta exi-jentziak aldatzen badira ordezkaripolitikoena ere aldatuko dela.“Kataluniarrek erakutsi digute haladela, egun han prozesua gidatzenari diren ordezkariak orain bost urtezeuden berak dira. Baina bestejarrera bat daukate, beren ordezka-tuen jarrera aldatu egin baita. Etaordezkari izan nahi baduzu, edoherritarren jarrera barneratzenduzu ala oso zaila izango zenukeordezkari izaten jarraitzea”.

“Helburuen mailak adinako pers-pektiba behar dugu erabakitzekoeskubidearen alde gaudenok. Pro-portzionala. Helburu handiakbadauzkagu, galderak behar du zerdaukagun komunean. Dinamikagisa perspektiba hori daukagu,horregatik, mugimendua egitura-tzea komeni zaigu, hurrengo pauso-ak eraginkorrak izan daitezen”.

Oiarbidek argi du Gure EskuDago ez dela ordezkarien aurka egi-teko sortua, herritarren protagonis-mo sentimendua elikatzea helburuduen tresna baizik. Behin herrita-rrak ahaldunduta, ordezkarienganisla ikusi beharko dela sinestendute. “Uztarri beretik joan behardugu ordezkari eta ordezkatuek,eraginkor izan nahi badugu herrigisa, ahalik eta eragile gehienek”. n

JEX

UX

OLA

ZIR

EG

IKU

TZ

IA

Gure Esku Dagok Oiartzunen egindako lehen ekintzetako bat,erabakitze eskubidearen aldeko argazkia.


TERMOMETROA

ORAIN URTE ETA ERDI inguru abiatuzuten proiektua; hainbat bilera egindituzte zine-jaialdietan estatu etaherrialdeetako ordezkari politikoek,eta aurtengo Donostiako Zinemal-dia baliatu dute egikaritu eta“bataiatzeko”. Joxean MuñozEusko Jaurlaritzako Kultura sailbu-ruak azaldu duenez, DonostiakoZinemaldia bihurtu nahi dute Glo-cal cinemaren erreferente.

Hizkuntza ez hegemonikohorien artean daude ingelesa, fran-tsesa, alemana eta gaztelania salbugainerako hizkuntza europar guz-tiak. Beraz, bistakoa da errealitateoso ezberdinak dituzten hizkuntzenarteko elkarlana sustatzea delamanifestuaren asmoa. Europangehien ikusten diren filmen artean,20tik 18 hizkuntza hegemonikoetanekoitziak dira. Miren AperribaiAtera Films ekoiztetxeko zuzenda-riak honela azaldu du: “Esan deza-kegu, gaur egun merkatu garrantzi-tsuenetan, esaterako, Berlinen etaCannesen, hizkuntza hegemonikoe-tan grabatutako pelikulek menpera-tzen dutela merkatua. Beraz,garrantzitsua da hizkuntza ez hege-monikoetan fokua jartzea eta peli-kula horientzat merkatu eta zirkuitubat bilatzea; ekoizpen, banaketa etaikusgarritasunean”.

Proiektu honen bitartez EAEkozine aretoetara hizkuntza ez hege-monikoak ekartzea dute helburu,

noski, euskaraz azpititulatuta, etagauza bera lortu nahi dute euska-razko filmekin gainerako herrial-deetan: “Loreak eta Amama filmeklortutako ikusgarritasunak argiuzten du posible dela”, bat egindute horretan Muñozek eta Aperri-baik.

Hezkuntza, Hizkuntza Politikaeta Kultura Sailak deituta bilduziren Norvegiako, Estoniako, Leto-

niako, Finlandiako, Danimarkako,Poloniako, Suitzako, Galesko, Eslo-veniako, Irlandako, Islandiako, Friu-li-Venezia-Juliako eta Euskal Herri-ko ordezkari instituzionalakDonostiako Zinemaldian. Muñozekazaldu du euskarak dituen arazoenantzekoak dituztela Europako bestezenbait herrialdek ere: “Zergatik ezdugu elkarrengandik ikasten? Zer-gatik ez dugu sare bat biltzen?”.Egungo egoeraren aurrean Euro-pan lobby antzeko bat sortzearenbeharra azpimarratu du.

Europa kulturalki anitza da. Zen-baitetan, ordea, aniztasun hori mer-katuaren zatiketa bezala ulertu ohida. “Europak teorian apustu egitendu dibertsitatearen alde; baina ezdugu nahikoa indar beste herrial-deetan gure buruaren berri emate-ko”, azaldu du Muñozek. Izan ere,sailburuaren hitzetan euskara ez daetxerako kontu bat soilik: “Euska-rak kanpora begirako leiho izanbehar du”.

Elkarrekin indartsuagoHonakoa da lortu nahi dutena: zine-ma industriako eragileei elkarlaneanaritzeko plataformak eskaintzea,proposamenak garatzea eta erronkaberriei elkarrekin aurre egitea.“Maiz esaten dute euskaraz ekoizte-ko orduan esaterako, masa kritiko-rik ez izatea dela arazoa baina arazohori ez da gurea bakarrik”, azaldudu Kultura sailburuak. Zinemagin-tzan euskaraz dihardutenen arazoantzekoak dituzte estatu eta estatu-rik gabeko herri askok; elkar babes-tearen eta elkarlanean aritzearengarrantzia azpimarratu du.

Manifestuaren sinatzaileen hitze-tan sortzaileek eta ekoizpen etxeekeuren artean harremanak izateaaberasgarria da denentzat: “Koope-razioa bideratu behar da”, dioMuñozek. Antzeko egoeratan lanegiten dutenen artean kidetasuna,interesa eta arreta lortzea errazagoa

Istorio handiak, herri txikiak. Zaku horretan sartu dezakegu Euskal Herria ere. Herri txikiizanagatik makina bat istorio ditugu kontatzeko gure hizkuntzan. Euskara eta beste hainbatmintzaira ez hegemoniko ikusarazteko asmoz Europako hamabost herrialde eta estatuetako

ordezkariek manifestua sinatu zuten 63. Donostiako Zinemaldian: Glocal cinema: Big stories, small countries.

GLOCAL CINEMA

Europan gehien ikustendiren filmen artean,20tik 18 hizkuntzahegemonikoetanekoitziak dira

Islandiako eta Esloveniakozinema ezagutu nahi?

| MALEN ALDALUR AZPILLAGA |


GLOCAL CINEMA - TERMOMETROA

izango delakoan daude: “Errazagoidentifikatuko gara hizkuntza ezhegemonikoan lan egiten duenbatekin Londresen ingelesez egitenduen batekin baino”. Argi duMuñozek: “Zubiak egiten hasi garabaina sareak egin nahi ditugu”.

Prozesuan zehar Eusko Jaurlari-tza zinemagintzako Euskal Herrikozenbait eragilerekin bildu da,proiektuaren berri eman eta eurenekarpenak jasotzeko: “Guk sareakjartzen ditugu, euren esku dago sarehorietatik zer eta nora joango denerabakitzea”.

Eragile horietako bat da AteraFilms; euskarazko filmak eta doku-mentalak banatzen dituzte nazioar-tean, baita Europako film ugarieuskaraz azpititulatu eta bikoiztuere. Aperribai Atera Filmsekozuzendariak azaldu du Gobernuaideia hau mugitzen hasi zenean,deitu zietela proiektua ezagutarazieta ideia berriak jasotzeko asmoz.Aperribaik parte hartu zuen Berli-nen egin zuten lehenengo bileran:“Eguneroko lanean ez egon arrenproiektua babesten dugu; behardenean lagunduko dugu eta ematen

dituen pauso guztiak jarraitzenditugu”.

Eragile bakoitzak bere ekarpenaegingo dio proiektuari, nork bereesparruan. Atera Filmsek esaterako,merkatuaren eta produktore zeinagente kulturalen inguruan dutenezaguera eskaini dezaketela azaldudu.

Aurrera begiraAurrera begira hainbat asmo dituz-te manifestuaren sinatzaileek. Esa-terako, Glocal cinemaren logotipoaegin nahi dute; “hizkuntza ez hege-monikoetan ekoitzitako filmakidentifikagarriak izan daitezen”,azaldu du Aperribaik. Bide beretikhitz egin du Muñozek eta azaldu duezinbesteko ezaugarria dela filmakidentifikatu ahal izateko. Horrekinbatera webgunea eta sare sozialakere abiaraziko dituzte.

Proiektua kanpora begirako leihobat irekitzeko asmoz sortu da, etaberaz, euren asmoen berri emanbehar dute nazioartean. Horretara-ko publizitate kanpaina prestatukodutela aurreratu du Aperribaik.Azkenik, aurrera begira nork bere

herrialdean konpromiso instituzio-nalak lortzearen garrantzia nabar-mendu du zuzendariak; baita, alia-tuak lortzearen beharra ere:“Ezinbestekoa izango da Europangure produktuak banatzea, truka-tzea eta denon artean hizkuntzahegemonikoetatik kanpo daudenzinegileen lanak ikusaraztea”.

Donostian egindako bilerakjarraipena izango du; hurrengoa,Berlingo Zinemaldian izango da.Lau helburu nagusi landuko dituzte:lan taldea sortzea, kooperazio etatopaketak sustatzea, zinema euro-parraren hizkuntza aniztasunareninguruko ezagutza handitzea etaikusgarritasuna areagotzea. “Zine-ma jaialdietan topaketak egin ditugueta egingo ditugu, baina hala ere,etengabe gaude herrialdeekin kon-taktuan, batez ere, posta elektroni-ko bidez”, azaldu du sailburuak.

Badirudi, ondo bidean, lasterEAEko zine areto askotan hizkuntzaez hegemonikoetan ekoitzitako fil-mak euskaraz azpititulatuta ikustekoaukera izango dugula. Euskarazekoitzitakoek berriz, Europako hain-bat herrialdetan izango dute lekua. n

Joxean Muñoz Kultura sailburuaren eta Miren Aperribai Atera Films ekoiztetxeko zuzendariaren ustez, “Loreak”(ezkerrean) eta “Amama” (eskuinean) filmek lortutako ikusgarritasunak argi uzten du euskarazko zinema Europan hedadaitekeela.

GOIENA

eus

Babeslea: Emun


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

43�

EUSKAL HERRIA ABERATSA DA, baina ez dirudi ondobanatuta dagoenik, pobrezia handia baitago. Ondoriohori atera liteke joan den astean Gaindegia behategiakpubliko egindako txostenetik. Euskal Herriaren biztan-leriaren %16,7, hau da, 3.124.259 lagunetik 521.751pobrezian edo bazterketa sozialera jausteko zorian bizida. Urtean 7.961 euro baino gutxiagorekin irauten duteheldu bakarra bizi den etxeetan, 5.971rekin bi heldudutenetan eta 4.179 euro baino gutxiagorekin bi heldueta 14 urtetik beherako bi adingabe bizi diren etxeetan.Lurraldeka, pobrezia tasa altuena Ipar Euskal Herrianaurkituko dugu (%18,1), gero EAEko probintzietan(%15,1) eta azkenik Nafarroan (%14,5). Datu globalhorretatik, beste bat zehatzagoa: adingabeen %20(104.764 gazte) pobrezian edo gizarte-bazterketarakoarriskuan bizi da.

Eta hala ere, Hego Euskal Herrian biztanle bakoitze-ko BPGa 30.000 euro ingurukoa da; horrek erakustendu euskal jendartea egiaz aberatsa dela. Zerbait ez dabilondo, aberastasuna hain gaizki banatuta egoteko. Egoe-

ra horrek pentsarazi beharko lieke erakunde, gobernueta eragile sozial guztiei, beharrezkoa dela hainbat poli-tika martxan jartzea Euskal Herrian bizi diren eta lanegiten duten pertsona guztiek oinarrizko beharrizanakaseta izan ditzaten. Beste behin, halakoek, gure jendar-tean gailentzen den eredu sozioekonomikoa birpentsa-tzera garamatzate. Sistema kapitalistak pobretu egitengaitu eta desberdintasun handiak sorrarazten ditu.

Iragan asteburuan, 150 eragile sozialen eskutik, mila-ka lagunek hartu dute parte Bilbon egindako Alternati-ben Herria ekimenean (ikusi ARGIA honen 44. orrial-dean), erakutsiz badaudela sistema neoliberalkapitalistatik haragoko bideak. Aukera daukagu bestela-ko eredu sozio-produktiboa eraiki eta aberastasunamodu justuagoan banatzeko; baliabideak ditugu kalita-tezko enplegua sortzeko, lana banatu eta pobrezia etadesberdintasun sozialak nabarmen jaisteko. Borondatepolitikoa behar da. Euskal jendarteak du hitza eta kon-promiso solidarioa.

Juan Mari Arregi

Pobre gehiegi, Euskal Herri aberatsean

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

5.000 lagun bildu ziren urriaren24an, Baionan, Deiadarmanifestazioan. Leloak honelazioen: “Estatus batlurraldearentzat, Estatus bathizkuntzarentzat”. Montpellier(Okzitania), Ajaccio (Korsika)eta Carhaixen (Bretaina) ereegin ziren elkarretaratzeak.

UPNREN Gobernuak Eusko Jaurlari-tzaren egitekoa zela zioen, baliabideekonomikoak hark jarri behar zitue-la... Gobernu aldaketarekin bateraetorri da albistea: Iruñerrian, ETBrenlau kateak Lurreko Telebista Digita-laren bidez ikusi ahal izango dirahemendik aurrera. Orain arte ETB1eta ETB2 modu analogikoan ikuszitezkeen eta ETB3 eta ETB4 inter-net bidez baino ez. Iruñerriko herri-tarrek telebista bersintonizatu behar-ko dute Erreniega eta Ezkabamendietako errepikagailuen seinaleaondo jasotzeko. Eusko Irratiko irra-tiak ere digitalean zabalduko dira.

ETB digitaleanIruñerrian

Euskara tituluen egokitasuna aztertuko dute

G. R

. /A

RG

AZ

KI

PRE

SS

GUTXITAN BEZALA, Eusko Lege-biltzarrean, euskarari lotutako gaibatean, adostasuna lortu dute bostalderdi politikok. Euskara tituluak,tartean egiaztagiri ezagunena denEGA, aztertuko dituzte probarenmaila, edukiak eta emaitzak eba-luatzeko. EAJk, EH Bilduk etaPSE-EEk adostu zuten testua, etaPPk eta UPDk baiezkoa emanbozketan.

Ezin esan alderdien adostasune-rako zioak berdinak izan direnik.Anjel Lertxundik urriaren 24koBerrian jolas polita jarri zien ira-kurleei: “Talde politiko guztiak

etorri dira bat norabidea aldatubehar horretan, baina lupatxobatez begiratuko bagenitu alderdibakoitzaren motiboak, elkarrenarteko talkak eta desberdintasunesanguratsuak topatuko genituzke.Joko polit bat proposatu nahidizuet asteburu euritsurako. Adi,eta zorte on: zein alderdik erlatibi-zatu zuen tituluaren garrantzia;zein alderdik aipatu zuen bi hiz-kuntzen arteko asimetria; zeinekesan zuen ez direla EGAren mailajaisteaz ari, orientazio filologikoa-ren pisua murrizteaz baizik; zeinalderdik lehenetsi zuen porrotmailaren handia; zeinek proposatuzuen EGA eskatzea “behardenean soilik’”.

Eusko Legebiltzarrak jarri diz-kio etxeko lanak Eusko Jaurlaritza-ri. Lau hilabeteko epean probarenegoera iker tu beharko du etahobekuntzak proposatu beharkoditu, errealitate soziolinguistikoarieta bete behar dituen funtzioeierantzun ahal izateko.


TERMOMETROA

“EGUZKI SISTEMA batekin konpara-tzen dut nik; planeta bakoitzak bereorbita du baina denak eguzki bera-ren inguruan ari dira biraka”. Bilbo-ko Alternatiben Herria gauzatzeaahalbidetu duen elkarlan ariketamodu horretan laburbildu zuenMikel Saralegi ekimenaren sei boze-ramaileetako batek, urriaren 24anegindako bat-bateko balorazioan.

Goizeko lehen ekitaldietatik ilun-tzera, jendetza bildu zen eguzki sis-tema horretan. Baina erne, ez zirenbisitari hutsak, mobilizatzen ari zenjendea baizik. Hala azpimarratunahi izan zuten antolatzaileek bede-ren: “Mobilizatzeko modu askodagoela erakusten ari gara”.

Mobilizatzeko modu asko, aldarri-kapenak adina. Testuinguru berriangaude, krisiak jota arlo guztietan(ekonomikoa, politikoa, ekologikoa,kulturala...), eta sistemari erantzutekomoduak aldatuz doaz, OlatzDañobeitia Ceballos Alternati-ben Herriko beste eledunetakobaten ustez. Kultura politikodesberdinek aspaldi ez bezalabat egiteak kultura politikoberria ernatzea ekarri du. Etakultura horren ezaugarri behine-netako bat pluraltasuna da,Dañobeitiaren berbetan: “Garaiberrian gaude, askotariko estra-tegien garaian, eta ekimen hauhorren erakusgarri da”.

Alternatibak eraikitzen ari dirensubjektuek autonomiari eustendiote –orbitei, simil astronomikoa-rekin jarraitzera–, baina gero etaargiago ikusten dute gutxienekokontsentsu batzuen inguruan bateraaritzeko beharra dagoela. Besteakbeste, zapalkuntzaren aurpegi uga-riek ere gero eta batasun handiagoaageri dutelako.

Hala uste du Olatz Dañobeitiak:“Dagoeneko ez gaude 80ko hamar-kadan; kapitalismoak, patriarkatuak,inperialismoak... elkar elikatzendute, eta horrek bultzatzen gaitugeure buruei galdetzera: eraldaketasubjektuak zeintzuk dira? Zelanegin behar dute lan?”.

Zer da eskubidea?Iaz, Euskal Herriko EskubideSozialen Karta aurkeztu zuten 150inguru sindikatu eta gizarte eragilek,

eta haiek deituta egin da BilbokoAlternatiben Herria –bidean lagungehiago batu zaie, 167raino–.“Eskubideen Kartak AlternatibenHerria antolatu du; beraz, eskubi-dea eta alternatiba gauza beradira?”, bota dugu galdera.

Olatz Dañobeitiak denborahartu du erantzuna ondo mamitze-ko: “Eskubide Sozialen Kartarenfilosofia hasieratik izan zen eskubi-deen formulazio berria egitea. Ohi-tuta gaude eskubideak aldarrikapenbati lotzen; horren arabera, erakun-deei, patronalari edo bestelako esta-mentu bati eskatzen zaion zerbaitda eskubidea. Baina aldarrikapenabeste dimentsio batzuetan ere egindaiteke. Alegia, eskubidea eskatuegin daiteke, baina baita eskuratu,gauzatu, erditu... ere”.

Ez bedi ulertu eraikuntzarikgabeko erresistentzia hutseko aro

batetik gatozela, ohartarazi duDañobeitiak, “Euskal Herrianoso mugimendu plurala egonda beti, beste kontu bat da zergauza egin diren argitara eta zergauza itzaletan; ekimen honenhelburua ere bada itzaleanzegoena argitara ekartzea”.

Eskubideen bermean jendarteak badu zeresana“Erakusten ari gara bizi gaitez-keela beste era batera, kontsu-

Bizi! mugimenduak klima aldaketaren aurkako borrokaren testuinguruan jotako erronkarierantzunez, urriaren 24an Alternatiben Herria antolatu zuen Bilbon Euskal Herriko Eskubide

Sozialen Aldeko Kartak. Auzi klimatikotik harago joan nahi izan zuten, ordea. Kartarensorrerako filosofian sakonduz, eskubideen definizio berria mahai gainean jarri eta horiekgauzatzeko bideen aniztasuna nabarmentzea izan zuten xede, besteak beste. Aro berrian,

hamaika aurpegi beharko ditu herri mugimenduaren estrategiak.

| UNAI BREA |

Argazkiak: Irantzu Pastor

“Ohituta gaude eskubideakerakundeen aurreanaldarrikatzen, bainaaldarrikapena beste dimentsiobatzuetan ere egin daiteke;eskatuz, baina baita gauzatuz,eskuratuz... ere”

Olatz Dañobeitia Ceballos

Eskubideak erditzera,elkarlanean

BILBOKO ALTERNATIBEN HERRIA


BILBOKO ALTERNATIBEN HERRIA - TERMOMETROA


moaren alorrean, energiarenean,hezkuntzarenean, elikadurare-nean...”. Gaur egungo eredu sozialagainditzeko alternatibak egonbadaudela aldarrikatu zuten urriaren24ko ekimena prestatzeko laneanaritutako eragileek. Egunean bertanemandako lehenbiziko balorazioan,nabarmendu zuten Alternatiben

Herria ez zela izan utopien azoka.Aitzitik, amets bat helburu bainaoinak lurrean ondo bermatuta dituz-te erakusleihoan paratutako hamai-ka proiektuek. Dagoeneko funtzio-natzen duten alternatiba txiki eta ezhain txikien erakusleihoa izan zen.

Bestela esanda: ez dugu zertaninoren zain egon bestelako mundu

bat eraikitzeko. “Hori horrela bada,zein da erakunde publikoen beteki-zuna eskubideen bermeari dagokio-nez?”, galdetu diogu Olatz Daño-beitiari. “Ongizate estatutik gatoz”,hasi da erantzuten, “eta testuinguruhorretan erakunde publikoak joizan dira eskubideen bermatzaile-tzat. Baina alde batetik, sekula ez da

KULTUR ADIERAZPEN GUZTIEN baturak erakutsi dupentsamendu bakarrari eta kritikotasun ezari aurre egi-teko txerto eraginkorra dela. Baina kontuan hartzen aldugu gizartea aldatu nahi dugula diogunok?

Arte sorkuntza kritikoa beti izan da deserosoa siste-ma betikotu nahi dutenentzat; eta hala ere, ez duzu kul-tura aurkituko eraldaketarako agendaren muinean. Zer-gatiei eta konponbideei begira jarri ziren Irantzu Lekueartista gasteiztarra, EHZ jaialdiko Pauline Guelle, IñakiLanda kultur sustatzailea eta hogeiren bat lagun Alter-natiben Herrian, Gotzon Barandiaran kulturgilea zirika-tzaile lanetan zela.

“Kultur sorkuntza dirudunen menpe egon ez dadinsortu dira abangoardiak”. Lekueren hitzak dira, Oteiza-ren ekarpena gogoan zuela. Herritarren parte hartzeapizteko kalea espazio nagusitzat hartuta, artearen etaekimen sozialen arteko elkarlana azpimarratu zuen.

Krisiak ageriago utzi du kultura ez dela eskubidetzathartzen. Murrizketen lehen biktima izan da kultur poli-tika publikoen poltsa. Beraz, arteaz gozatzeko diruabehar da. “Industria kulturalak, industria den une bere-tik, negozio egitea du helburu”, Lekueren ustez. Ifren-tzua Pauline Guellek eskaini zuen. Salerosketen logika-tik urrunduz, “amesten dugun gizartearen baloreakirudikatzen saiatzen gara EHZko arlo guztietan: kultu-ralean, politikoan, ekonomikoan, antolakuntza ere-

duan...”. Ezkerreko mugimenduen gabeziak kritikatzeazilegi dela, baina galdutako plazak berreskuratzea herri-tarron esku baino ez dagoela oroitarazi zuen.

Eztabaidak laster hartu zuen bidea esparru malkarra-goetara. Zer egiten dugu guk egunerokotasunean kultu-ra plazaratzeko edo sortzeko? Erakundeen eragin zuze-nik gabe antolatzen ditugun eremuetan zer eredubultzatzen dugu? “Bertsolari txapelketaren finalean10.000 baino 11.000 lagun batzea al da arrakasta neur-tzeko aldagaia?”, galdetu zuen Edorta urtuellarrak.“Gure jardunaren lehen helburua diruari edo ospearieskainiz, kapitalismoaren logika bera ez ote garen erre-pikatzen ari” aztertzea ariketa osasungarria izan daite-keela entzun zen plenarioan.

“Kulturak aldatuko ditu pertsonak eta pertsonekgizartea”. Ordena horretan neurtzen da kulturareneraldaketarako gaitasuna Iñaki Landaren ustez. Ezta-baidari aurrerantzean nola eman segida izan zenBarandiaranen azken galdera. “Hay que hacer!”, Lan-dak aipatutako Lucio Urtubiaren hitzekin bat etorrita,mezu berria sortzeko gai izango den jende multzoanola aktibatu edo antolatu, ordea? Ahotsenearenbueltan ari diren kultur sortzaile, sustatzaile etakomunikatzaileen artean aurkituko dugu erantzunenbat hurrengo Durangoko Azokan.

Axier Lopez

Aizu, eta kultura?


BILBOKO ALTERNATIBEN HERRIA - TERMOMETROA

hala izan guztiz; eta bigarrenik,gero eta gutxiago da. Nire gal-dera da: posible da erakundee-tatik egikaritzea guztia? Behinhorra helduta, beste elementubat agertzen zaigu eztabaidarenerdian: komunitatea. Agian,komunitateari dagokio zenbaiteskubide egikaritzea”.

Dañobeitiak gogorarazi diguezkerren eztabaida klasikoa dela–eta XX. mendean izandakozenbait zatiketaren zergatietakobat– eremu publikoak etakomunitarioak izan behar dutenpisuari buruzkoa. “Uste dutAlternatiben Herriaren barruandauden eragile askok garrantzihandia ematen diotela publiko-tasunari, eta beste batzuen iri-tziz hainbat eskubide gauzatzeakomunitatetik (autogestiotik)etorriko direla. Oraingo testuin-guruan, bat egiten dute ikus-molde horiek. Herritarrok,batuta, zer gaitasun politikodaukagun esploratzeko garaiairitsi da. Eta gaitasun itzelakditugu”.

Eguneroko hautuak politika diraHarrokeria litzateke Alternati-ben Herriak eman zuen guztiaartikulu honetan laburbiltzensaiatzea, bizitza bera laburbil-tzen saiatzea bezainbat. Izanere, ekimenaren hasierako disei-nuan, Bizitzaren Jasangarritasu-

na zen Bilboko Areatzareninguruan kokatu beharreko ere-muetako bat. Azkenean arlohorri espazio berezi bat ezeskaintzea erabaki zuten, Alter-natiben Herri osoaren gaia hori-xe bera zela iritzita: bizitzarenjasangarritasuna.

“Maila pertsonalean, pertso-nen arteko harremanetan, natu-rarekiko loturan, herrimoduan... burujabe izatekonahia agertu dugu”, zioen MikelSaralegik urriaren 24an. Buruja-betzaren aldeko borroka planoaskotan eman daitekeela etaematen dela erakutsi nahi izanzuten, besteak beste, BilbokoAlternatiben Herrian; hots, egu-neroko hautuek ere maila politi-koa dutela.

Olatz Dañobeitiaren esane-tan, “autodeterminazio askodaude ukatuta herri honetan,autodeterminazio nazionalazgain, baina orube politikokomuna eraiki dugu autodeter-minazio horiek gauzatuz doaze-nerako”. Ongarri onenarekinaberastuta dago orube hori,Alternatiben Herria altxatudutenen esanetan: “Antolatzekoeran, egin diren planteamen-duetan, aurkeztu diren espe-rientzien arteko elkarrizketan...askatu dira beste batzuetanpreso eduki ditugun energia,ilusioa eta irudimena. Eraldake-ta dator”. n

Ehunka lagun bildu zituen “Herrialdeei begirada bat, burujabetzasozialerantz” mahai-inguruak. Mario Zubiaga, David Fernandez eta CatBoydek esan zuten askapen nazionala eta soziala bereizezinak direla.

� 2015EKO URRIAREN 25A48 � 2015EKO AZAROAREN 1A

TERMOMETROA - NET HURBIL

John de Nugent ultraeskuindar amerikarra-ren gunean ageri den argazkian, herritarraktropa eta agintari alemanei ongi etorria egi-ten 1938an Austrian, herrialde hau HitlerrekAlemaniarentzako hartu zuenean. DioTimothy Snyderrek: “1938, 1939 eta 1940kooperazioak prestaketa izan ziren, estatuaksuntsitzeko esperientzia metatzea. Geroekialdeko frontean gerra hasirik, bi aukerapolitiko sortu zituzten. Eslaviarrak animalia-tzat irudikatuz, haien egitura politikoak sun-tsitzea justifikatu zen, gero Holokaustoabururatzeko zonak sortuz. (...) Ez Holokaus-toa bakarrik, Alemaniak krimen nagusi guz-tiak burutu zituen instituzioak eraitsi, honda-tu edo ahuldutako lekuetan. Bost milioi etaerdi juduren hilketa, hiru milioitik gora gerra-ko preso sobietarrena eta partisanoen kon-trako operazioetan hildako milioi bat zibile-na... denak gertatu ziren estaturik gabekoeremuetan”.

ESTATU IRAUNKOR BATEN ASMOAnekez izango da amets totalitarioakbezain erakargarri. Politika berdeainoiz izango ez den bezala lur bel-tzaren gainean odol gorria denbezain kitzikagarri”. Horrela min-tzo da Timothy Snyder (Ohio AEB,1969) historialaria, aurten “BlackEarth: The Holocaust as History andWarning” (Lur beltza: Holokaustoahistoria eta abisu moduan) liburuaplazaratu duena.

The Guardian egunkariari bidalidio Holokaustoak bidaltzen digunohartarazpenaren mamia: “Hitler’sworld may not be so far away”, alegia,balitekeela Hitlerren mundu huragaur guk hain urrun ez edukitzea.

Snyder doktorego tesian gidatuzuen irakasleak argazki bat erakutsiomen zion, nazien okupazio garaianVarsoviako apartamendu bateanegina. Wanda J. zen, irakaslearenama judua, alemanek ekin zioteneanjudu varsoviarrak metaka hiltzearilortu zuena familia salbatzea.

Wandaren familiari ere aginduzioten ghettoan babestea, bainaalde egin zuen laguntza eskatuzadiskideei, ezagunei eta azkeneanbaita ezezagunei ere. Ghettoa etagero Varsovia osoa naziek erroeta-raino kiskali zituztenean, Wandarenfamilia salbatu zen juduei lagunduzieten jendeen sen moralari esker.

“Gehienok uste dugu –dio Sny-

derrek– instintu moral horren jabegarela. Agian amets egiten duguetorkizuneko katastrofe bateanerreskatatzaile arituko ginatekeela.Baina estatuak suntsituko balira,lekuko erakundeak usteldu eta piz-garri ekonomikoak bideratu hilketa-ren alde, gutako gutxik jokatukoluke zuzen. Motibo gutxi daukagupentsatzeko 1930 eta 1940ko euro-parren gainetik gaudela etikan, edoHitlerrek halako arrakastaz aldarri-katu eta burutu zituen ideietaragutxiago makurtuko ginatekeela”.

Holokaustoa hasi zen hilketakbaino lehenago, nazien oinarrizkoideiak herritar askoren artean sus-traitzean. Hasteko, gizakiak ez dau-kala sen moralik, hori juduen asma-kizuna dela. Gizakiak arrazenarteko borroka odoltsuetara konde-natuta daudela, arraza sendoenakeskuratu ditzan mugatuak dirennatur baliabideak.

Lebensraum kontzeptua da gakoe-tako bat, gaur habitat edo txoko eko-logiko esaten duguna. Alegia, arrazaguztiak dabiltzala bizitzeko lekuhandiagoaren bila. Lebensraumekesan nahi du egongela ere, familiarenkonforta eta ongizatea iradokitzendituena.

Hitlerrek uste zuen jendearenatsegin eta segurtasun desioa ezin-go zela sekula ase, alemaniarrennahia zelako Ipar Amerikarren mai-

lan bizitzea. Horregatik sinplekeriada esatea Hitler juduen edo eslavia-rren etsai izatera mugatzea. Horienetsaia zen horiek ikusten zituelakoAlemaniak bere destinoa burutzekooztopo. “Ekologia egoki bakarrazen etsai politikoa eliminatzea; poli-tika egoki bakarra zen lurra garbi-tzea; helburu horiek lortzeko esta-tuak suntsitu behar ziren”.

Bizirauteko, pobreagoak hil Juduen masakratze orokorra naziekhasi zuten estatuen suntsiketa bikoi-tza jasandako eremuetan, Stalineneta Hitlerren arteko tratuak hondo-ratutako herrialde baltikoetan,Ukrainan eta batez ere Polonian.Alemaniak tratua hautsi eta herrial-de horiek bereganatu zituenean,laguntzaile antisemita asko aurkituzituen sobietarren kolaboratzaile-tzat jotako juduak hiltzeko gosez.Era berean, soldadu zein poliziaalemanak erraz ohitu ziren etsaigorrotatuak hiltzera.

Estatuak ahuldu eta desegindakozulo beltz horietan erraza zenjuduak hiltzea, Alemanian bertanbaino askoz gehiago hil zituzten.Aldiz, juduak salbatzen zituztenaksarri ziren jendeak estatu baten edoantzeko instituzio baten aldekoideiak zeuzkatenak.

Paniko ekologikoa da beste gako-etako bat. Gerra ostean nekazaritza

XXI. mendeko europarrok pentsatu dezakegu etika mailanhobeak garela 1940ko hamarkadakoak baino, agian okerulertu dugulako nazismoak eragindako Holokaustoaren

mamia. Baina katastrofe baten aurrean egokituz gero,klimaren aldaketa gogor baten ondorioekin esaterako, ez ote

gaituzte Hitlerrena bezalako soluzioek tentatuko?

Zergatik ez du sortubehar Hitler berri bat

XXI. mendean?

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

industrialaren iraultza berdeak eraku-tsi zuenez, teknologiak bazeukanahalmena populazio gero eta han-diagoak elikatzeko. Baina Hitler etanaziek erabaki zuten Alemaniakbizirauteko eremu zabalagoenbeharra zeukala eta hala hasi zutenfuntsean gerra koloniala izan zena.

“Hitlerren programak biologiaeta desioa nahasten zituen. (...) Bizimaila eta bizitzea bera nahastendirenean, gizarte aberats batek gerraegin diezaieke herri pobreagoeibizirautearen aitzakian. Dozenakamilioi herritar hil ziren Hitlerrengerran ez alemanak bizi ahal izanzitezen, baizik eta alemanek Ameri-can dr eam (amerikarren ametsa)alkantzatzeko borrokan”.

Timothy Snyderren aburuz

antzeko aldi historikora ari garahurbiltzen Mendebaldean. Janarifaltarik ez da gaur egun, bainaherrialde aberatsenak hasi daitezkekezkatzen etorkizuneko eskasiez.Herrialde aberats bateko liderrekzabaldu dezakete panikoa biharkobalizko murrizketak direla etaaurretiaz jokatu, arazo ekologikoa-ren arazotzat giza talde bat markatueta estatuak suntsitu, nahita edonahi gabe, behin gurpila abiarazita.

XX. mendearen bigarren erdianetorkizunak gauza segurtatua ziru-dien. Konkurrentzian ziren kapita-lismoak eta komunismoak biekagintzen zuten etorkizun oparoa.Baikortasun hura joan zen. Elitee-tan bezala masen artean dena danahasmen, kezka, etsipen, dilema.

“Apokalipsia ageri denean orter-tzean, soluzio zientifikoak bilatzeadenbora galtzea dirudi, borrokakonargarria dirudi eta odolaren etaetnizismoaren demagogoak denenaurretik jartzen dira”.

Hitler, dio Snyderrek, lehen glo-balizazioaren semea zen, XIX.mendeko inperialismoek eraikiare-na. Gu XX.eko amaierako bigarrenglobalizazioaren umeak gara. Duela80 urte bezala, ereduak bere muge-kin egin du topo.

Asteotan eztabaidatzen da plane-taren beroketa, mendea bukatzera-ko 4ºCkoa gerta daitekeena. “Lite-keena da orain arte ezagutu ezbezalako ekaitzek, lehorteek, horiekeragindako gerrek eta migrazioekberotzea baliabideen segurtasunariburuzko kezkak eta Hitlerrenabezalako politikak onargarriagobihurtzea. Hitlerrek erakutsi zuengizakiek biharko krisi baten meha-txuagatik justifikatu dezaketela gaurbertan neurri drastikoak hartzea”.

Estres handi baten eraginpean,edo trebeziaz jokatuta, politikoeklortu lezakete nahastea Hitlerrekbezala natura eta politika, ekosiste-ma eta etxeko erosotasuna, bizitze-ko beharrezkoa eta kontsumitzekoirrikatzen duguna. Azkenean, kon-ponezina dirudien arazo batenerrua egozteko giza talde jakin bati.

Ipar Amerikatik idazten du Syn-derrek, jakinik han baino lehen kli-maren erotzeak kalteak eragingodituela Afrikan, Ekialde Hurbileaneta Txinan. Politikariei ohartaraztendie Hitlerrena bezalako kalamitatee-tan ez bukatzekotan burutsua denadefenditu behar dela burrunbatsuadena baino gehiago. n

IBERIAR PENINTSULA lurrikaratxikia bizitzen ari da asteotan etaEuropan begi asko jarri dira honabegira. Irailaren 27tik Kataluniakoprozesuak hartu duen abiada horda eta orain Portugalen izan berridiren hauteskundeetan bertakoezkerreko indarren aliantza emanda hango eskuinak gobernuanjarraitu ez dezan. Abenduaren20an, halaber, hauteskunde oroko-rrak izango dira Espainian etaPodemos fenomenoari duela urte-beteko indarra ikusten ez bazaioere, oraindik inork ez daki zergerta litekeen.

Euskal Herrian vinho verdea, jate-txe merkeak eta Grandola VilaMorenaren herrialdea da atlanti-koko mendebaldekoa, edotahango immigranteak azkenhamarkadatan hainbatetan bidalidituena. Hortik aurrera arretagutxi Portugali, autoz 4-5 ordutanbertan bagaude ere. Fisikoa bainodistantzia bestelakoa da.

Greziaren ondoren austerita-tearen gerrikoa gehien estutubehar izan duen Europako herrial-dea da 1974an krabelinen iraultzaegin zuen hura. Hori da azkenhamarkadetan Espainiarekin alde-ratuta izan duen aldaketa handie-netakoa: han iraultza batekin ira-tzartu ziren diktaduratik,Espainiak diktaduraren triskan-tzak estaliko zuen trantsizioariekin zion bitartean. Mario Soare-sen sozialdemokraziak lortu zuenezkerreko iraultzaileen norabideabideratzea, hango sozialismoasozialdemokrazia bihurtuz etasozialdemokrazia mozorrorikgabeko eskuina.

Koalizioan aurkeztuta alderdisozialdemokratak (PSD) eta kon-tserbadoreek (CDS) irabazi zituz-ten urriaren 4an parlamentua hau-

tatzeko egin ziren hauteskundeak,baina ez gehiengo osoz. Horrakalapita. 107 boto eskuinak eta122 ezkerrak (PS, Ezkerreko Blo-kea eta PCP). Alderdi Sozialistaatera da garaile nabarmen hauenartean (1,74 milioi boto, boto guz-tien %32,4), eta gehien hazi denalderdia Podemosen antz handie-na duen Ezkerreko Blokea da(551.000 boto eta %10,2); komu-nistek 446.000 boto lortu dituzte,botuen %8,3.

KONTUA da inork gutxik esperozuela PSk Blokea eta PCPrekin bategin zezakeenik, baina gertatu eginda eta joan den astean hiru inda-rrek Eduardo Ferro RodriguesPSko ezker hegaleko buruzagiahautatu zutela Legebiltzarrekolehendakari. Gobernua osatzekoborondatea ere agertu dute ezke-rreko hiru indarrek, baina CavacoSilva (PSDkoa) Errepublikakolehendakariak PSDko PassosCoelo izendatu du Gobernuko

lehendakari parlamentuko gehien-goaren aurka. Hau da, eskuinda-rrek ezingo dutela ezer aurreraatera Legebiltzarrean eta jardune-ko gobernua izango dela datorrenurtarrilera arte, Errepublikakolehendakaria hautatzeko hautes-kundeak egin arte. PSko edo ezke-rreko kontsentsuko lehendakaribat ateratzen bada, PSko gobernulehendakari bat hautatuko da etaPortugalek austeritatearen aurka-ko borrokari ekingo dio, Blokea

eta komunistak ezkerrera tirakaeta PS sozialdemokrazia klasikoarieutsi nahian. Lehendakari eskuin-darra gailentzen bada, kohabitazioegoera korapilatsua sortuko da,honek nekez izendatu ahalko baituberriz gobernu lehendakarieskuindarra. Baina filmaren zatihori nekez aurreikus daiteke orain.

IKASGAIRIK? Batzuk bederenizan daitezke: bat, PCPk ikusi duhobe dela saiatzea ezkerreko inda-rren artean Troikari aurre egitea,eskuinak Troikarena nahieraninposatzen jarraitzea baino. Bi,PSk ere nahiago izan du Portuga-leko Syrizarekin bat egitea, epeertainera PASOK izan baino.Hiru, Grezian gertatutakoa ikusitaezkerreko aliantzak nekez jokatu-ko du Syrizak bezala, Bruselarihain zuzenki aurre eginez. Eta lau:horrela jokatuta, borrokatu nahiduen austeritateari aurre egitekotarterik bada?

Inork ez daki, baina Greziakoa-ren ondoren, badirudi EBko ezke-rreko indarrek, gobernuetara iri-tsita ere, Bruselarekikokonfrontazio zuzena saihestukodutela. Euren herrialdetako guduhandiak irabazi ondoren, aliantzenbidez Europar Batasuneko politi-kak aldatzea izan liteke geratzenden bideetakoa. Bidea bakarrikegitearen alternatiba gogorra da:hau da, herrialdea eurogunetik ate-ratzeko baldintzetara prestatzea,edozein herrialdetan beldurra era-giten duen alternatiba, baita ezke-rreko populazioaren artean ere.

Egoera gaitzen aurrean, nolaeutsi, beraz, amets egin gabe?“Herria da gehien agintzen duena/Edozein txokotan, lagun bat /Aurpegi bakoitzean, berdintasu-na...”. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2015EKO AZAROAREN 1A�50

Krabelinaren itzala

Inork gutxik espero zuelaPSk Blokea eta PCPrekinbat egin zezakeenik,baina gertatu da

ARGIAn gure gaiak dira gure baloreak, ARGIAkideak gure oinarria

ARGIA komunitatea osatzen dugun guztion GUNEA da honakoa. Bertan, harpidedunek zein Piztu Ezazu Argiaren bitartez ekarpen ekonomikoa egin duzuen lagunek, ARGIAren baloreekin bat egiten duten produktu eta zerbitzuen ZOZKETAN parte hartzeko aukera duzue.

HURRENGO HILABETETARAKO PROPOSAMENABalore hauen inguruan lan egiten duten eragile eta mugimenduen lanaren erakusleiho izango da, printzipio horiekin bat egiten duten material eta zerbitzuen berri eman eta zozketatzeko aukera egongo delarik.

AZAROKO SARIAKBitartean, ARGIAkideoi zuen babesa eskertzen jarraitzeko, aurten kaleratu ditugun produktuen zozketan parte hartzera gonbidatu nahi zaitugu:

PARTE HARTZEKO 943 371 545

[email protected] www.argia.eus/gunea

Bizi Baratzea liburua5 opari

Europako herrien mapa5 opari

Argia kamiseta5 opari

noiz: azaroak 5 osteguna

non: San Telmo Museoa (Donostia)

ordua: 09:00-14:00 *oharra: plaza kopurua kontrolatu ahal izateko, beharrezkoa da izena ematea.

Mundua bete pantaila:

Komunikazio eta marketin eredu berriak

gailu ugaritako errealitatean

EGITARAUA 09:00 Aurkezpena: Gipuzkoako Foru Aldundiko, Eusko Jaurlaritzako eta Donostiako Udaleko ordezkariak

izango dira bertan

09:15 Hitzaldia: La realidad multipantalla nos rodeaFerran Clavell – CCMA-ko berrikuntza eta analitika digitaleko burua eta TV3

09:50 Hitzaldia: Teknologia ikus-entzunezko komunikazio eta marketinaren mesedetan Pantaila anitzen euskal merkatua. Egoera eta aukerak

Eli Pombo (Iametza Interaktiboa) TBARGIA proiektua: betiko web guneetatik gailu anitzetara jauzia

Julen Irazoki (Iametza Interaktiboa) TBARGIA proiektua: Gailu anitzetarako aplikazioak sortzeak dakartzan erronka teknologikoak

Mikel Zorrilla (Vicomtech-IK4) Ukitzen ez dena ere bada: papera, pantaila eta bihar-etziko ARGIA

Gorka Bereziartua (ARGIA)

10:45 Hitzaldia: El tratamiento lingüístico en el entorno multipantalla-second screenGeni del Vilar – TV3

11:15 Atsedenaldia

12:00 Hitzaldia: Shazam, bringing magic to cross media engagementFilippo Vizzotto – Shazam

12:35 Hitzaldia: The creative industries in Europe. The example of North Pas de Calais RegionPhilippe Freville – Pictanovo

13:00 Mahai-ingurua: Sormen industria Euskal Herrian. Pantaila anitzen errealitatea posible ote da hemen? Moderatzailea: Lore Martinez Axpe, Informatika ingeneria eta Gipuzkoako Foru Aldundiko

Informazioaren Gizarteko zuzendari ohia Parte hartzaileak: Joxean Muñoz, Eusko Jaurlaritzako Kultura kontseilari ordea Fernando Perez, Nafarroako Gobernuko Kultura zuzendari nagusia Xabier Garcia de Kortazar, Vicomtech-IK4-koTrasferentzia Teknologikoa saileko kidea Joxe Rojas, Tokikom-eko teknologia arduraduna

Live Storytelling Garbiñe Ubeda marrazkilari eta kazetariaren eskutik

info+: www.euskarabildua.eus

Antolatzaileak

Babesleak Laguntzaileak

ALTERNATIBEN HERRIA BILBON KULTURA POLITIKO BERRIA … · EUSKAL OROIGARRIAK Harizko brodatu...

Documents

Transcript of ALTERNATIBEN HERRIA BILBON KULTURA POLITIKO BERRIA … · EUSKAL OROIGARRIAK Harizko brodatu...