NAFARROAKOHITZA

IDO

IA Z

AB

ALETA

/ F

OKU

Ekonomia solidarioa, elikadura subiranotasuna eta kultura alternatiboak sustatzeko espazio bilakatudute Iruñeko autobus geltoki zaharra b Geltoki Iruñak kudeatzen du, eta ekainetik dago zabalik b 2-3

Gelditzeko

toki bat

AHT Martzillan hasi zen abiadurahandiko trenaren aurkako martxa,

atzo, eta etzi bukatuko da, Altsasun

5Artea Belaunaldi ezberdinetakohogei pertsona aritu dira Gustavo

Maeztu museoak egindako tailerrean

4Ostirala

2018ko uztailaren 27aIX. urtea363. zenbakia

www.nafarroa.hitza.eusnafarroa@hitza.eus

2NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2018ko uztailaren 27aAstekoa

Edurne Elizondo Iruñea

Iruindarrek 2007. urteko

azaroan inauguratu zu-

ten hiriko egungo auto-

bus geltokia. Egun bere-

an, Oliveto kondearen

etorbideko eraikinak

ateak itxi zituen. 1934. urtekoa da

geltoki zaharra, baina espazio be-

rri eta bizi bilakatu da, berriz ere,

hamar urte luze joan eta gero,

Geltoki Iruña elkartearen esku-

tik: garai bateko enpresen leihati-

lak zeuden eremuetan, eta bi-

daiariek autobusen zain egoteko

baliatzen zituzten espazioetan,

Geltoki izeneko proiektua jarri

dute martxan, ekonomia solida-

rioa, kultura alternatiboak eta eli-

kadura subiranotasuna sustatze-

ko asmoz.

«Mundu kapitalista batean

sartuta gaude, hala da, baina he-

rritarrei erakutsi nahi diegu ba-

daudela beste bide eta modu ba-

tzuk», nabarmendu du Geltokiko

koordinatzaile eta programazio

arduradun Katrin Ginea Mun-

diñanok. Horixe da Geltokiren

helburua: kontsumitzaileak al-

ternatiben bidetik gidatzea, ale-

gia.

Ezohiko proposamena da Gel-

tokik Iruñean egin duena; bai,

behintzat, hiriburuan dauden

merkataritza guneen moldeak

kontuan hartuta. Nafarroako Go-

bernuak ontzat eman berri du,

hain zuzen ere, Iruñeko Iturrama

auzoan egin nahi duten azkena:

4.641 metro koadroko azpiegitura

izanen da. Merkataritza gune bat,

bulegoentzako eraikin bat eta ho-

tela izanen ditu. Abenduan haste-

koak dira lanak, gobernuaren

oniritzia aldizkari ofizialean argi-

taratu eta gero.

Ez da hori Geltokik bultzatu

nahi duen kontsumo eredua.

«Bertakoa, sasoikoa, ekologikoa

eta bidezko merkataritzakoa».

Horiek dira Geltokik nabarmen-

du nahi dituen ezaugarriak. Ekai-

naren 9an inauguratu zuten

Iruñeko espazio berria. «Hiru

aste baino ez genituen izan san-

ferminen aurretik», azaldu du

koordinatzaileak. Iruñeko besten

zurrunbilotik atera eta gero, hain

zuzen, proiektuaren ardatzak ze-

hazteko unea dute oraingoa Gel-

tokiko kideek, Ginea Mundiña-

nok nabarmendu duenez, eta

«prest eta gogoz» direla erantsi

du.

Ginea Mundiñano azarotik ari

da Geltoki proiektuan lanean.

Egitasmoa anitzez ere lehenago

jarri zen martxan, halere. «Duela

zazpi urte, Nafarroako REAS el-

karteak proposatu zuen geltoki

zaharreko espazioa ekonomia so-

lidarioa bultzatzeko erabiltzea»,

gogoratu du koordinatzaileak.

PSNk aurkeztutako mozio baten

bidez, proposamen hori Iruñeko

Udalera ailegatu zen. Aurrera

egin zuen, gainera, baina, onartu

eta gero, tiradera batean gelditu

zen. Orain arte. «Oraingo udalak

agintea hartu zuenean, proiektua

berriz ere mahai gainean jartzeko

baliatu zuen aukera REAS elkar-

teak». Eta bigarren honetan, bai,

proiektua errealitate bilakatu

dute.

900 metro koadro

Egungo Iruñeko Udalak 2016. ur-

teko martxoan jaso zuen Geltoki

proiektua garatzeko proposame-

na. Udalak espazioa atondu du,

otsailetik maiatzera bitartean

egindako obren bidez, eta ia

684.000 euroren inbertsioa egin-

da. Ekainaren 9ko inaugurazio-

an, hain zuzen, Geltoki hiriaren-

tzat «espazio enblematikoa»

dela erran zuen Patri Perales zine-

gotziak, eta herritar guztiak deitu

zituen gune berria ezagutzera,

«denen artean dinamika ezber-

dinak sortzeko». Geltoki Iruña

elkarteko buru Carlos Reyk, be-

rriz, ekitaldi berean nabarmendu

zuen «bat egiteko eta elkarlanean

aritzeko espazio bat» izanen dela

Geltoki.

Denera, 900 metro koadroko

eremua hartu du. Geltoki Iruña

elkartea da kudeaketaren ardura-

duna; erakunde hori izan da uda-

lak antolatutako lehiaketara aur-

keztutako bakarra. Zazpi urtera-

ko jaso du elkarteak udalaren

kontzesioa. Honako hauek osa-

tzen dute Geltoki Iruña: REAS el-

karteak, Emausko Trapuketa-

riek, Nafarroako Nekazaritza

Produkzio Ekologikoaren Kon-

tseiluak, EHNE sindikatuak eta

Eskuz Landutako Jangaien Ekoiz-

leen Elkarteak.

Geltokiko espazioan 11 langile

ari dira lanean, lanaldi osoz, eta

hamabigarrena, berriz, lanaldi

erdiz. «Kooperatiba osatu dugu

langileok», azaldu du Ginea

Mundiñanok. Tabernan, dende-

Joan den ekainetik zabalik da, berriz ere, Iruñeko autobus geltoki zaharra. Geltoki Iruña elkarteareneskutik, ekonomia solidarioa bultzatzeko eta kultura alternatiboak sustatzeko toki bilakatu dutehiriguneko espazio hori. Hamabi langilek osatutako kooperatiba batek hartu du kudeaketaren ardura.

Geltoki bat elkartasunarentzat

1

«Kontzientzia sortzea da xe-

dea, finean», erran du Ginea

Mundiñanok. Kontzientzia, batez

ere, kontsumitzaile gisa herrita-

rrek duten ardurari buruz. «Ga-

koa hori da, kontsumoa», berre-

tsi du Geltokiko koordinatzaile-

ak. Kontsumoak arlo guztiak

ukitzen dituela erantsi du, gaine-

ra: «Ez gara ari bakarrik egiten

ditugun erosketez; ari gara tele-

bistan ikusten dugunaz, erabil-

tzen dugun bankuaz edo gasta-

tzen dugun energiaz», zehaztu

du. «Pertsonak jarri behar ditugu

erdigunean», gaineratu du.

Geltokik kapitalismoari ihes

egiteko eta kontsumo modu eti-

koak bultzatzeko dauden auke-

rak jarri nahi ditu mahai gainean,

arlo horietan guztietan. «Irailetik

aurrera, gure ateak zabalik iza-

nen dira parte hartu nahi duten

elkarte eta eragileentzat; Fiare

banku etikoko kideak, adibidez,

asteartero etorriko dira, 17:00eta-

tik 19:00etara. Eskaintza finko

bat osatu nahi dugu, herritarrek

nora jo jakin dezaten».

Kontzientzia pizteko lan horre-

tan haurrak protagonista izanen

direla argi utzi du Geltokiko koor-

dinatzaileak. «Guretzat haurrak

oso inportanteak dira». Geltokin

haientzako liburutegia jarri dute,

bai eta haiek erabiltzeko txokoa

ere. Espazio horietan haurrentza-

ko ekinaldi bereziak ere eginen

dituzte. Haurrentzako liburute-

giaz gain, helduentzako bertze

bat ere bada Geltokin; biak Iruñe-

ko Udalaren eskutik jarri dituzte

martxan, Ginea Mundiñanok ze-

haztu nahi izan duenez.

Erreferentzia«Erreferentzia izan nahi dugu;

informazioa jasotzeko toki bat».

Horixe berretsi du Geltokiko

koordinatzaileak. Oraingoz izan

duten harrerarekin «oso kon-

tent» dago. Tabernaren bidez,

herritar anitzek ezagutu dute

Geltoki jada, eta helburua hori

da. «Jendea erakartzea, gure

eskaintza ezagutzeko». Hitzal-

diak, musika emanaldiak, era-

kusketak, tailerrak eta bertze

antolatu nahi dituzte, jardueron

bidez kapitalismoari bizkarra

eman nahi dioten alternatiben

bidetik aurrera egiteko.

Ekainean, Alternatiben Herria

egin zuten Iruñeko karriketan,

eta Ginea Mundiñanok gogoratu

du egun horretan argi gelditu zela

3NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko uztailaren 27a Astekoa

tan, komunikazio eta administra-

zio lanetan aritzen dira langileok,

hain zuzen.

«Tabernan eta dendetan gure

filosofiarekin bat egiten du gure

jarduerak, eta bertako eta sasoiko

produktu ekologikoen alde egiten

dugu apustu, bai eta bidezko mer-

kataritzakoen alde ere. Gure pro-

duktuek izen-abizenak dituzte»,

azaldu du Ginea Mundiñanok.

Elikadura denda da bat, eta ber-

tzea, berriz, bigarren eskuko pro-

duktuena. «Dendek eta tabernak

eusten diote proiektuari. Jarduera

horiekin ordaintzen ditugu gure

soldatak; denak dira berdinak, eta

irabazi guztiak Geltoki proiektu-

ko ardatzen aldeko lanera bidera-

tzen dira», erantsi du.

Ardatza, hain zuzen ere, kultu-

ra jarduerak dira. Eta haien hel-

burua da Geltokik oinarri hartu

duen ekonomia solidarioa bultza-

tzea, elikadura subiranotasunean

urratsak egitea, eta kulturaren ar-

loko alternatibak garatzea. Hori

lortzeko, Geltoki Iruña elkarteko

bazkideekin batera, bertze ha-

maika elkarteren eta eragileren

parte hartzea sustatu nahi dute

hiriburuko espazio berriko ardu-

radunek.

alternatiba horiek «errealitate

bat» direla: «Nafarroan bada jen-

de anitz lanean». Argitu nahi izan

du Geltokik ez duela inor ordez-

katu nahi. «Tokirik ez dutenei es-

pazio bat eskaini nahi diegu, eta

toki bat dutenei, berriz, beren

lana gurean erakusteko aukera.

Baina ez dugu inoren tokia bete

nahi», zehaztu du.

Iruñeko autobus geltoki zaha-

rrak 2007. urtean itxi zituen ate-

ak; orain, hamar urte luze joan eta

gero, Geltokik ireki ditu bereak.

Herritarrentzat zabalik dituela

nabarmendu du Katrin Ginea

Mundiñanok. Zain dira.

1 Inaugurazioa.Ekainaren 9an

inauguratu zuten Geltoki. Geroztik,

herritar anitz joan da espazioa eza-

gutzera.

2-3 Denda eta liburutegia.Bi-

garren eskuko denda eta helduen-

tzako liburutegia ditu Geltokik,

bertzeak bertze.

4-5 Taberna eta haurrentzako

txokoa.Tabernak bisitari anitz

hartzen ditu. Haurrek, berriz, espa-

zio propioa dute Geltokiko gelen

artean.

ARGAZKIAK: IDOIA ZABALETA /

FOKU

4

2 3

5

«Mundu kapitalistabatean gaude sartuta,hala da, baina erakutsinahi dugu badaudelabeste bide batzuk»

«Irailetik aurrera gureateak zabalik izanen diraparte hartu nahi dutenelkarteentzat etaeragileentzat»

«Tokirik ez duteneiespazio bat eskaini nahidiegu; toki bat dutenei,beren lana gureanerakusteko aukera»Katrin Ginea MundiñanoGeltokiko koordinatzailea

Edurne Elizondo Lizarra

Zorioneko obrak!».

Lizarrako Gustavo

Maeztu museoko

kide Natalia Genti-

cok erran ditu hi-

tzok; museoan igogailua jartzeko

lanak egiten ari dira, eta, ondo-

rioz, itxi egin dute. Erakundeak ez

ditu udako tailerrak bazter utzi

nahi izan, halere, eta herriko San

Domingo zahar etxean bilatu eta

aurkitu du aterpe. Astebetez, be-

launaldi ezberdinetako hogei

pertsona aritu dira, zahar etxeko

klaustroan, museoak antolatuta-

ko arte tailerrean. Toki horretako

giro lasaiak hartu ditu sortzaileak,

eta 8 eta 85 urte bitarteko egileak

erabat murgildu dira sortzeko

prozesuan. «Zorioneko obrak!»,

berretsi du Genticok, klaustroko

giro bereziak harrapatuta.

Genticorekin batera, Fermin

Alvira artista aritu da tailerreko

arduradun. «Bagenuen esperien-

tzia haurrekin, bai eta zaharrekin

ere; baina, oraingoan, belaunaldi

ezberdinetako pertsonak elkartu

ditugu toki berean, elkarrekin lan

egin dezaten, eta emaitza zoraga-

rria izan da», nabarmendu du.

Zahar etxeko hamar kidek osa-

tu dute taldea, batetik; bertzetik,

bost adingabek; eta hirugarrenik,

berriz, Gizakia Helburu fundazio-

ko bertze bost kidek. Astebetez

bat egin dute, egunean ordu eta

erdi luzez. Denbora tarte horre-

tan, hutsean gelditu da adin

muga; elkarrekin ikasi eta elkarri

irakatsi diote.

«Hagitz polita da!», erran diote

taldeko neska gazteenek Julia Li-

zariri, andreak egindako erretra-

tuari so. Irribarre zabalak hartu

dio aurpegia. Zahar etxea du bizi-

toki. Tailerra egoitzan egin izana

eskertu du, eta, batez ere, kanpo-

tik ailegatu diren parte hartzaile-

en bisita. «Ederki pasatzen

dugu».

Martin da zahar etxetik kanpo-

ko bisitari horietako bat. Gizakia

Helburu fundazioaren eskutik

bat egin du Gustavo Maeztu mu-

seoaren ekinaldiarekin. «Espe-

rientzia polita da; lasai egoteko

aukera ematen digu, eta ikaste-

koa ere bai. Haurrekin, gainera,

barre anitz egiten dugu», azaldu

du.

Irakasleak, «pozik»«Eskertzen dutela sumatzen da,

eta hagitz lan interesgarriak egin

dituzte. Artearen bidez anitz kon-

tatzen dute», erran du Alvirak,

Gizakia Helburu fundaziotik iritsi

diren parte hartzaileei buruz.

Droga mendekotasuna duten

pertsonak artatzen ditu erakunde

horrek.

Tailerrak irakasleei ere eman

die «anitz», Genticok eta Alvirak

aitortu dutenez. «Hagitz polita da

esperientzia; taldeak hasieratik

bat egin du, eta hagitz ongi mol-

datzen dira denak. Harreman bi-

zia eta aberasgarria sortu da de-

nen artean, eta horrek gu ere poz-

ten gaitu», azaldu du Alvirak.

Ipuinetako pertsonaiekin, co-

llagearen teknikarekin eta erre-

tratuarekin lan egin dute tailerre-

ko parte hartzaileek beren lanak

osatzeko. Erretratuak egiteko,

aurrean dutenari so egin diote, eta

ia denek erran dute gauza bera,

lanean hasi bezain pronto: «Ha-

gitz zaila da!». Ez dute etsi, halere.

Nork bere burua margotu behar

izan du, halaber. Genticoren eta

Alviraren laguntzarekin, betiere.

Gizakia Helburu fundazioan

boluntario ari den Camila Rizzo

ere erabat murgildu da tailerreko

prozesu sortzailean, eta zalantza-

rik gabe hartu ditu eskuan arka-

tza eta margoak. Italiatik etorri da

Nafarroara, gizarte langile gisa

trebatzen jarraitzeko. Argi du tai-

lerrak on egin diela fundaziotik

parte hartu duten kideei.

Abuztuan izanen dute bertze

hainbatek parte hartzeko aukera,

tailerra berriz eginen baitute Gus-

tavo Maeztu museoko kideek.

«Lehendabiziko hau izugarri

ongi atera da, eta errepikatu nahi

dugu, argi eta garbi», nabarmen-

du du Genticok.

San Domingo zahar etxeko

klaustroa erakusketa toki ere bi-

lakatu da, tailerrak iraun bitarte-

an, lanak amaituta denak batera

erakutsi baitituzte, artistek ha-

maiketakoa hartu bitartean. Za-

har etxeko zuzendari Maite Es-

kostegi Goñik ere baliatu du au-

kera lanei so egiteko. «Kontent»

da tailerra egiteko izan duten au-

kerarekin. «Talde zoragarria sor-

tu da; bat egin dute lehen unetik,

eta hori zoragarria da. Guk ez

dugu gizartetik at gelditu nahi.

Bertze herritarrekin bat egin nahi

dugu».

Zahar etxeko kideek atzean di-

tuzten esperientziak, bizipenak

eta ezagutzak nabarmendu ditu

Eskostegi Goñik, eta horiek guz-

tiak tailerreko bertze parte har-

tzaileekin partekatzeko aukera

izatea eskertu du. «Gustavo Ma-

eztu museoarekin harreman es-

tua dugu, sintonia handia, eta el-

karlan hori hagitz aberasgarria

da», erran du zuzendariak. Mar-

go, paper, arkatz eta pintura arte-

an eman dituzte hainbat egun za-

har etxean, eta abuztuko tailerra

hasteko zain dira jada.

Belaunaldi ezberdinetako hogei pertsona aritu dira lanean, astebetez, Gustavo Maeztumuseoak Lizarrako San Domingo zahar etxeko klaustroan egindako arte tailerrean.

Ezagutu, sortu eta partekatu

Julia Lizari, eserita, tailerrean aritu diren adingabeetako birekin eta Natalia Gentico arduradunarekin, San Domingo zahar etxeko klaustroan. E.E

Erretratua jorratu dute tailerreko saioetako batean. E.E

4 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko uztailaren 27aGaiak

Museoan egiten aridiren obrek ekarri dutetailerra zahar etxeanegitea; abuzturakobertze bat antolatu dute

rekin. Gaur izanen da, 15:00etan,

Biurrunen, herriko elkartean.

Fundazioko Xabier Zubialdek

hartuko du hitza Prestazio handi-

ko trena eta energia izenburuko

saioan.

Gaur, Tafallatik IruñeraAtzoko lehen etapan, AHTaren

aurkako bizikleta martxak Mar-

tzilla eta Tafalla arteko bidea egin

zuen. Gaur, Tafalla eta Iruñe arte-

koa eginen du. Gaurko ibilbidea

46 kilometrokoa da, eta hiriburu-

ko Maravillas gaztetxea izanen du

helmuga.

Bihar, parte hartzaileak Iruñe-

tik Irurtzunera joanen dira, 43 ki-

lometroko bidean. Igandeko eta-

pak, azkenak, kilometro kopuru

bera izanen du: txirrindulariek

Irurtzun eta Altsasu arteko bidea

eginen dute. 09:30ean hasiko da

igandeko etapa, eta 18:00etan egi-

nen dute protesta bukatzeko eki-

naldia, Altsasun.

«Herritarrei esan nahi diegu

karrikara atera behar dugula

AHTaren aurka protesta egiteko;

orain, inoiz baino gehiago», be-

rretsi dute AHT Gelditu taldeko

kideek. Batetik, agerian utzi dute

lanak hasteko arriskua, baina,

bertzetik, nabarmendu dute egun

«inoiz baino zilegitasun gutxia-

go» duela abiadura handiko tre-

naren proiektuak.

Izan ere, Europako kontu auzi-

tegiak berriki erran du, txosten

baten bidez, Europako AHT line-

ak ez direla «eraginkorrak», eta

«kostuei eta onurei buruzko az-

terketarik gabe» egiten dituztela.

Lorentek ere nabarmendu du zer

errealitate uzten duen txosten ho-

rrek mahai gainean: «AHTarekin

aurrera jarraitzeko inolako argu-

diorik ez dute», erran du.

AHT Gelditu taldeko kideek ere

argi dute kontu auzitegiak age-

rian utzi dituen datuak aintzat

hartzekoak direla. Gainera,

AHTaren inguruko «ustelkeria»

salatu dute. «Barcenasen papere-

tan ageri diren hainbat enpresari

esleitu dizkiete Nafarroako la-

nak», azaldu dute.

Bizikleta martxaren antolatzai-

leek uste dute AHTaren proiek-

tuak gero eta babes txikiagoa due-

la gizartean ere. Nabarmendu du-

te azken urteotan hainbat talde

sortu direla Nafarroan bertze tren

eredu baten alde, bertzeak bertze

Tafallan eta inguruko herrietan,

bai eta Sakanan ere. AHT Gelditu

plataformako kideek «sarea»

osatzen jarraitu nahi dute taldeo-

kin, eta horretarako ere baliatu

nahi dute bizikleta martxa.

Sustrai Erakuntza fundaziotik

ere tren publiko eta sozialaren al-

de egin dute lan azken urtean. Lo-

rentek apustu hori berretsi du, eta

Nafarroako Gobernuko kideak

bat egitera deitu ditu. Bizikleta

martxaren helburua ere hori da,

AHTa baztertzeko eta bertzelako

tren eredu bat bultzatzeko lan egi-

tea. Atzotik, bidean dira bizikle-

tak; igandean iritsiko dira Altsa-

sura. Han eskatuko dute AHTa ez

dadila geltokitik atera.

Bizikleta martxa bat abian da Martzilla eta Altsasu artean, abiadura handikotrenaren aurka protesta egiteko. AHT Gelditu taldeak antolatu du, lanakberehala has litezkeela ohartarazteko.

Trenbideraatera ez dadin

Iazko Txirrinka ekinaldia; protesta egin zuten, bizikletaz, AHTaren gisako proiektuen aurka. IDOIA ZABALETA / FOKU

5NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko uztailaren 27a Gaiak

Edurne Elizondo Iruñea

Ez dadila atera; gelto-

kian gera dadila abia-

dura handiko trena.

Horixe dute helburu

AHT Gelditu taldeko

kideek, eta, hori lortzeko, proiek-

tu horren aurka egiteko, Martzilla

eta Altsasu arteko bizikleta mar-

txa bat jarri dute abian. Atzo hasi,

eta igandean amaituko da.

AHTaren inguruko egungo

egoeraren ondorioz hartu dute

azpiegitura horren aurka direnek

protesta egiteko erabakia. «Garai

garrantzitsua da oraingoa; duela

hiru urtera arte, proiektua geldi-

rik egon da; orain, berriz, lanak

berehala hasteko mehatxua dugu

aurrean», azaldu dute Nafarroa-

ko AHT Gelditu taldeko kideek.

Ezagutarazi dutenez, azken al-

dian bi desjabetze prozesu jarri di-

tuzte martxan: bat, Tafallan eta

Erriberrin; bertzeak, berriz, Erri-

berriko lurrez gain, Alesbes, Az-

koien, Faltzes eta Martzilla herrie-

takoak ere ukituko ditu. Bizikleta

martxak, hain zuzen, herriok iza-

nen ditu protagonista, gertatzen

ari diren desjabetzeak salatzeko,

bertzeak bertze.

Bizikleta martxak Sustrai Era-

kuntza fundazioaren babesa jaso

du. Hain zuzen ere, talde horreta-

ko kide Pablo Lorentek nabar-

mendu eta salatu du egungo Nafa-

rroako Gobernuak AHTari bul-

tzada eman diola: «Azken hiru

urteotan, UPNk zortzi urtean egin

zuena baino anitzez ere gehiago

egin du EAJk AHTaren alde».

Batetik, Geroa Baik AHTaren al-

deko apustua egin izana jarri du

Lorentek mahai gainean; bertze-

tik, berriz, gobernua babesten du-

ten gainerako hiru taldeek

«deus» egin ez izana, Geroa Baik

AHTari emandako bultzada hori

hutsean uzteko.

Hitzaldi bat eskainiz eginen du

bat Sustrai Erakuntzak egunotan

egiten ari diren bizikleta martxa-

Garai garrantzitsua dahau; orain, lanakberehala hastekomehatxua duguaurrean»AHT Gelditu

«Azken hiru urteotan,UPNk zortzi urtean egin zuena baino anitzezere gehiago egin duEAJk AHTaren alde»Pablo LorenteSustrai Erakuntza fundazioko kidea

‘‘

RHURBILDU ETA LAUTania Arriaga Azkarate

‘Mamma mia’

Baketsuak eta eguzki-tsuak izaten dira uztai-leko egunak; gauak,sutsuak eta biziak.

Ikasturtean gertatukoari egunezberrikusketa egiten diogun mo-duan, gauez azken hilabeteotanjasandakoa gure sistematik atera-tzeko aprobetxatzen dugu. Horre-la, goizaldetako dantzen txiribuel-ta bakoitzaren indar zentrifugoabaliatuz, txarra kanporatzen etaberriari lekua uzten diogu. Ikas-turte honetan jasandakoa uxatze-ko gau eta egunez dantzaldiamaiezinean aritu beharko genu-ke, eta, horretarako, kanten play-list terapeutikoa prestatu dut.If Ican't dance, it's not my revolu-

tion! , esan zuen Emma Goldma-nek 1931koLiving my Life libu-

ruan. Beraz, hurrengo lerroetanKatalunia, Altsasu edota migra-tzaileek eta emakumeok jasatenditugun miseriak exorzizatzekokonpasak proposatuko ditut. Txikitatik pop musika maite

izan dut, baina kanta guztien ar-tean alaienak, ederrenak eta, ga-rrantzitsuena, hoberen egiten di-datenak ABBA talde suediarrare-nak dira. I been cheated by yousince I don’t know when, so I

made up my mind it must come

to an end. Look at me now, will I

ever learn?Hori esaten zuenMamma Miakantak (1974). Ka-taluniako gertaerak ulertzekoeta, hiru minutu eta hogeita ha-malau segundotan bada ere, frus-trazioa engainatzeko piano eroarijarraitu beharko diogu. Dena de-

dokumentalean azaltzen dute Ira-dierren habanera sakonki maitedutela Afrikako hainbat herritan.Guri enarakesaten ziguten Zu-

beroara espartinak egitera joatenginenean. Enarakgara Londres,Paris, Txina edo Mexikon. Dan-tzatuko gara nor garen gogoratze-ko baina ikasi berri ditugun urra-tsekin koreografia ausartak asma-tuko ditugu, geure burua berras-matzean boterearen historialariaknahastuz. Donostiako Nogen mu-sika taldeak esaten duten bezala:non galduko gera enarak bezalahego haizeari itxoiten?Nora eramanen gaitu betiko gu-

re dantza berriak? Egitura kiras-duna iraultzera? Kartzelara? Kar-tzeletan direnak bisitatzera? ZazpiJauzi dantzatzen izan dadila,bihotz tematsua bagina, milioi batlagun biltzen dituen korroan. Bizi-tza maite dugulako, elkar zaindu-ko dugu: Manadaren eta sikatea-ren kontra, lukurreriaren kontra,justiziaren kontra, defenditu egi-nen dugu lurra, dantzari.

la, Mamma mia! Ikasiko ote du-gu inoiz enperadorearen soine-koa ikusten?Donald Trumpen irudi ezatse-

gina eta haren ekintza maltzurrakez psikosomatizatzeko, yogiek go-mendatzen duten ariketa eginendugu: iraulkatu. Twist-aren erre-gea, Chuby Checker, 1959an eder-ki ohartu zen aldakak mugituz es-kubide zibilei, askatasun sexualarieta feminismoari hegalak emanenzizkiola. Polita litzateke musikahorrekin oraingo gure patua han-kaz-gora jarriko bagenu.Zanpatuak eta eskubiderik gabe

jarraitzen duten herritarrak askodira. Ihesi, itota, bortxatuak hil-tzen zaizkigu begien aitzinean. Se-bastian Iradier Salaberriak La Pa-loma uxo zuriari (1859) leihoa ire-ki zion. Pateratan datozen laguneiongi etorria emateko atea ireki-tzen dugun bitartean arabarrarenhabanera dantzatzen ahal dugu,etxean bezala senti daitezen. LaPaloma: The History and Mystery

of the World's Most Popular Song

‘If I can’t dance, it’snot my revolution!’,

esan zuen EmmaGoldmanek 1931ko

‘Living my life’liburuan

Irudiab Baztan

Bat egin dute Altsasuko gurasoekinBaztandarren Biltzarrak ibarraz kanpoko herri bat hartu zuen igandeko Elizondoko desfilean: Altsasu. Zigortu-

tako zortzi gazteen gurasoen hainbat ordezkarik parte hartu zuten orgen desfilearen hasierako ekinaldian, an-

tolatzaileek gonbidatuta. Gurasoek eskertu zuten baztandarren elkartasuna. Bertze hainbat guraso Valentzian

izan ziren egun berean, Altsasuko gazteen aldeko horma irudia margotzen laguntzen. Zortzi gazteetako zazpi

espetxean dira oraintxe bertan. IDOIA ZABALETA / FOKU

Nasuvinsak 4.500 etxebizitza hornitzekozentral bat eraikiko du Txantrea auzoan

IRUÑE bNasuvinsa enpresa publikoak bero zentral bat eraikiko duIruñeko Txantrea auzoan, eta, haren bidez, 4.500 etxebizitza hornitu-ko dituzte. Ura eta etxeok berotu ahal izanen dituzte zentralaren bidez.Zentralak baso biomasa erabiliko du %90ean. Hamahiru milioi euro-ren aurrekontua du, eta asmoa da 2020. urterako eraikita egotea.Proiektuak gobernuko hiru departamentu ukitzen ditu: Ingurumendepartamentua, Garapen Ekonomikokoa eta Eskubide Sozialena.

3,2ERRONKARIKO ESKOLA EGITEKO SAILA, MILIOI EUROTANNafarroako Gobernuak Erronkariko eskola berria egiteko lanak esleitu

ditu. 3, 2 milioi eurorena da aurrekontua, eta 11 hilabeteko epea zehaztu

dute obrak egiteko. Eraikin berriak egungo Julian Gaiarre ikastetxea or-

dezkatuko du; oraingo eskolako eraikina XIX. mendekoa da.

Udalak «kezkagarritzat» jo duhiriko pediatria zerbitzuaren egoera

TUTERA bTuterako Udalak adierazpen instituzionala onartu du, etaharen bidez «kezka» adierazi du hiriko pediatria zerbitzuaren egoera-ri buruz. Udal gobernuko taldeek aurkeztu dute testua, eta alderdiguztiek egin dute bat. Eskatu dute Osasun Kontseiluak bilera bat egindezala, Tuteran dauden beharrak aztertu ahal izateko, eta behar horieierantzuna emateko. Udaleko kideek agerian utzi dute beharra dagoelaoinarrizko arretan pediatrian ari den lantaldea handitzeko.

«Aranzadikook uste duguEH Bilduk nahiago izan duelapolitika kontserbadoreagoakdituen Geroa Bairen aldaketalasairako agenda»

Laura BerroIruñeko Udaleko Aranzadiko zinegotzia

6 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko uztailaren 27aIritzia

MUSIKA

ALTSASUKop, Bultz, Droga Purpura eta Nafarroa 1512.

bGaur, 21:00ean, plazan.

ALTSASUEztanda, Katez, Niri Bortz eta MRT DJ’s.

bGaur, 21:00ean, gaztetxean.

ARANTZATrini Fox.bGaur, 22:30ean, aterpean.

BAZTANNi Yuta ni Tuya, Ane Guria eta Azukre Beltxarana.

bGaur, 00:00etan, Elizondoko

plazan.

BAZTANEH Sukarra eta DJ Reimy.bBihar, 02:00etan, Elizondoko

plazan.

BERAZozo.bGaur, 23:00etan, Kataku

ostatuan.

BERAPetit Fantome.bOstegunean, 19:30ean,

Altzateko plazan.

BERAAzken Trena eta Tokan 2 La Polla.

bOstegunean, 00:00etan,

Altzateko plazan.

IRUÑEAHarresietako Jaialdia:Oreka Tx.

bOstegunean, 22:00etan,

Ziudadelan.

LIZARRALa otra & Las locas del Co.

bGaur, 21:00etan, Los Llanos

kulturguneko lorategian.

LOS ARCOSArdanfusion.bBihar, 21:00etan, plazan.

OLATZAGUTIAD-Tox, Herdoil eta Aurrez Aurre.

bGaur, 23:30ean, Maisuene

gaztetxean.

RIBAFORADAStrombers.bOstegunean, 22:00etan,

Caballeros Templarios kalean.

TUTERAAnimal Caliente, Squid Cake eta Mugi Panderoa.

bBihar, 19:00etan, Ha-Levi

plazan.

TUTERABrigada Improductiva.bBihar, 01:00etan, Beterri

peñan.

BERTSO SAIOAK

BAZTANBertso poteoa: Saioa Alkaiza, Eli Pagola eta

Alazne Untxalo.

bGaur, 17:00etan, Elizondoko

plazatik abiatuta.

ZINEMA

BURLATA Janis: Little Girl Blue.

bOstegunean, 19:30ean, parkean.

IRUÑEALa La Land.

bBihar, 22:15ean, Baluarten.

IRUÑEAA war.

bAsteazkenean, 22:30ean, eta

ostegunean, 17:30ean, Golem

Yamaguchi aretoan.

ANTZERKIA

BAZTANSuper Laguna ipuin kontalaria.

bBihar, 17:30ean, Elizondoko plazan.

ERRIBERRICavaluna: Vecindarios.bGaur, 19:00etan, karrikan.

ERRIBERRIMontse Zabalza etaPeio Monteanoren La Trovairitz

Beatriz de Día.

bGaur, 20:00etan eta 21:00etan,

Errege jauregian.

ERRIBERRIAtikus Teatro: Tres tristes tigresas.

bGaur, 20:30ean, eta bihar

eta igandean, 21:00etan,

Errege jauregian.

ERRIBERRILa Piccola Familia: Arlequín pulido por amor.

bGaur, 22:00etan, Cava espazioan.

ERRIBERRILa Nave Teatro: Polvoserán... mas polvo enamorado.

bBihar, 20:00etan eta 21:30ean,

eta igandean, 20:00etan eta

22:00etan, Errege jauregian.

ERRIBERRI Iralei Teatro: Como

las cenizas para el fuego.

bBihar eta igandean, 20:30ean,

Errege jauregian.

ERRIBERRIVenezia Teatro: Tartufo, el impostor.

bBihar, 22:00etan, Cava

espazioan.

ERRIBERRIAntzerki KlasikokoKonpainia Nazionala & Nao

d’Amores: Comedia Aquilana.

b Igandean, 22:00etan, Cava

espazioan.

ERRIBERRILaurentzi Produccio-nes konpainiaren El hermano de

Sancho.

bOstegunean, 22:00etan, Cava

espazioan.

ERAKUSKETAK

BAZTANXabier Soubelet.b Irailaren 2ra arte, Arizkungo

Sasternea etxean.

BESTELAKOAK

BAZTANV. Berako Gau Lasterketa.bAsteazkenean, 22:30ean hasita;

irteera eta helmuga, Altzateko

Merkatu plazan.

DONEZTEBEBidasoko bide berdean txangoa, bizikletaz.

b Igandean, 10:00etan, bide

berdean.

ETXALARKontrabandoaren inguruko gaueko ibilbidea.

bBihar, 21:00etan, plazatik irtenda.

7NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko uztailaren 27a Agenda

Gure proposamena b Baztan

EH Sukarra, Elizondoko bestak amaitzekoAsteartean hasi ziren, eta bihar amaituko dira Elizondoko aurtengo bestak. Gaur, bertso poteoa eginen dute herriko karriketan, 17:00etan hasita.

Saioa Alkaiza, Eli Pagola eta Alazne Untxalo bertsolariak ariko dira. Gauez, berriz, Ni Yuta ni Tuya, Ane Guria eta Azukre Beltxarana taldeek eskainiko

dute kontzertua, herriko plazan, gauerdian hasita. Bihar, berriz, azken egunean, EH Sukarra taldeko musikariak –irudian– izanen dira Elizondoko

plazako agertokian. Goizaldeko ordu bietan hasiko da emanaldia. Kontzertua amaitu eta gero, DJ Reimyk hartuko du plaza. NAFARROAKO HITZA

Edurne Elizondo Iruñea

Mugakoa, mugan, eta mugari bu-ruz. Asier Gogortzak (Bera, 1976)ezin izan dio ihes egin mugareneraginari. Ez dio kontra egin nahiizan, gainera, eta muga bilakatudu artistak bere lanen oinarri;modu nabarmen batean, kasuanitzetan; eta egilea bera ohartugabe, bertze zenbaitetan.Muga serieko lanak mugan iza-

nen dira uda osoan. Tokiak ema-

ten die zerbait berezia?

Bai, nik uste dut baietz. Toki ha-gitz aproposa da. Ireki berria duteKabia, gainera, eta nirea da lehenerakusketa. Kultur espazioko ar-duradunek ezagutzen zuten nirelana, eta nahi zuten mugari bu-ruzko zerbait. Dani Irazoki daLarhungo Kaiola ostatuko nagu-sia, eta laguna dut. Aspaldi hasiginen aukera honi buruz hitz egi-ten, eta, azkenean, gauzatu da.Aurretik bitan erakutsi dituzu la-

nok.

Bai. Lehendabizikoz, Erroman.Proiektua bukatu gabe zegoen,oraindik ere. Gero, inaugurazioofiziala, nolabait erranda, Azkai-nen eta Beran egin nuen; erakus-ketaren erdia herri batean, etabertze erdia bertzean jarri nuen.Erakusketa osoa ikusi nahi zue-nak, beraz, muga zeharkatu be-har zuen.Argazkiak egiteko, hain zuzen,

mugan jarri zinen zu zeu, muga-

ren erdi-erdian.

Mugari buruz egin nahi nuenlana; niretzat da esplorazio geo-grafiko bat, argazkien bidez egi-na. Proiektua osatzeko prozesuakhiru urte iraun du, eta denborahorretan baldintza bat ezarri nionneure buruari, argazkiak egin be-har nituela den-denak mugarenmarraren gain-gainean. Edozeinteknika baliatuz, baina kamerakbeti egon behar zuen mugarenmarraren gainean. Eta halaxeegin nituen.

Kameraren atzeko begirada ere

mugakoa da; zurea, alegia. Mu-

gan jaiotzeak zer eman dizu?

Badu eragina. Bertze proiektuanitzetan ere, batzuetan kontura-tu gabe, gaitzat hartu dut muga.Mugan jaio eta hazi garelako, be-harbada, badugu mugari buruz-ko bertze begirada bat; interesaere bai.Lurraldea, arkitektura... jorratu

dituzu. Gizakiaren arrastoa ikus-

ten da zure argazkiek erakusten

dituzten paisaietan, gizakia

bera atera gabe.

Gizakiak lurraren gainean egin-dako esku hartze oro interesatzenzait. Gizakia bera agertu gabe, gi-zakiaren presentzia hor dago. Ezditut pertsonak ateratzen, bainapertsonez ari naiz argazkietan. Fi-nean, inguratzen gaituen guztia-ren atzean dago pertsonen eskua.Uste duguna baino gehiago. Gubizi garen eremuan ere, uste dugunaturak inguratzen gaituela, na-tura basa dela, baina ez da. Eta ezdut erraten zentzu txarrean. Gi-zakien lana eta beharrak daude

atzean. Paisaia landu dugu, etalantzen dugu, egun ere. Beharba-da, modu bortitzagoan; egiten di-tugu etxeak nonahi, eta aldatzenari gara paisaia, etengabe.Lurraldea eta paisaia aipatu di-

tuzu, bien artean sortzen diren

tentsioak. Paisaiak ez du muga

ezagutzen, baina lurraldeari gi-

zakiak jartzen dizkio, ezta?

Hala da. Pertsonek erabakitzendituzte. Animaliek ez dute muga-rik onartzen. Alde batetik bertze-ra ibiltzen dira. Lurra markatzendute pixa eginez. Gizakiok asma-tu dugu lurra zatitzeko mugensistema hori.Hiru urtez aritu zara mugari bu-

ruzko proiektuarekin. Egon da

garapen bat?

Hiru urte horietan astean behin,gutxienez, joan naiz mugara. Betikamerarekin; gehienetan, halere,argazkiak egin gabe. Egon da pro-zesu bat, eta erakusketan ereikusten da. Argazkiak ordenakronologikoan jarri ditut, eta ustedut erakusten dutela nire barneprozesua. Hasierakoak dira ar-gazki agerikoagoak, nolabaiterranda; mugarriak agertzen dirahorietan, adibidez. Gero, bukae-ran, lana subjektiboago bilaka-tzen da, eta mugaren ingurukonire irakurketa subjektiboagoaagertzen dute argazkiek.Aldatu da mugari buruzko zure

ideia?

Aldatu ez dakit, baina landu dut,eta galderak egin dizkiot neureburuari. Galderak inoiz ez dira so-beran. Erranen nuke lan honekindeskubritu dudala mugak eraka-rri egiten nauela, nolabait. Bertzebehin erran nuen mugak imanbaten gisa erakartzen nauela. Etahala dela uste dut. Akaso muga-

koak garelako, bainamugak sortzen duententsio horrek guztiakerakartzen nau. Batzuekmugara ailegatu nahidute, bertze batzuek ze-

harkatu, baina beti bada mugengaineko interes hori.Muga ez baita gauza bera de-

nentzat, ezta?

Ez. Nik argazkiak egin ditut niremugan, eta nire ikuspuntutik.Batzuk barneratuago dugu zerden, edo bertze modu bateraerreakzionatzen dugu mugarenaurrean. Euskal Herrian ere errazikus daiteke hori, eta batzuek etabertzeek modu ezberdin bateanulertzen dugu muga zer den.Batzuentzat izan daiteke Fran-tziaren eta Espainiaren artekomuga; bertze batzuentzat, Fran-tziak eta Espainiak Euskal Herri-ko lurretan egindako inposizioa;

bertze batzuek ez diote auzi poli-tikoari hainbertzeko garrantziaemanen, akaso, eta ikuspuntuekonomiko batetik begiratukodute auzia, etekina ateratzekomugari. Nork bere ikuspegia dumugari buruz.Beratar anitzentzat izan da lan

egiteko toki bat muga.

Hori da. Zenbat diru sartu den he-rrian muga hor dugulako! Nikuste dut gure herriaren ezaugarrinagusia dela muga ondoan dago-ela, eta egoera horri etekina ate-ratzen jakin duela, kontrabando-ren bidez, benten bidez...Anitzetan aipatu da mugak herri

horretako kulturan duen eragi-

na; musikari anitz dago Beran,

adibidez. Mugak sormena la-

gundu du?

Nire lagun gehienak musikariakdira, eta horri buruz anitzetan so-lastatu gara. Nik uste dut mugakbaduela eragina, zerbait ematenduela mugan egoteak.Bunkerren inguruko serieak ere

badu mugarekin lotura, ezta?

Bai. Hasieran ez nintzen loturahorretaz ohartzen, baina gerokonturatu naiz baietz, hor eremuga dagoela.

Arkitekturari buruz, baserrien

inguruko Mendebalde seriea

egin duzu.

Azken proiektua da, eta euskalbaserri tradizionalen atzeko aldeaerakusten du. Ikusten ohi ezdena. Niri interesgarriak irudi-tzen zaizkit horma itsu horiek,badutelako horrelakoak izatekoarrazoi bat: babestea, euriaz, hai-zeaz babestea, Euskal Herrianmendebaldetik jotzen duelakotoki gehienetan. Hainbat mendezfuntzio hori izan dute. Orain,gauzak aldatzen ari dira, materialberriekin, bertzeak bertze. Ezdaude lehengo beharrak.Ezagutza bat dago pareta ho-

rien atzean?

Hori da. Mendeetan probatu etafindu den teknika bat dago ho-rren atzean. Zerbaitegatik egitendira gauzak egiten diren moduan.Duela 50 urte edo, gauzak alda-tzen hasi ziren. Ahaztu zaigu ika-sitako hori guztia, eta hasi garagauza berriak egiten.Galtzen ari gara ezagutza hori?

Neurri batean, bai. Egungo etxe-ek euskal baserriaren itxura har-tu nahi dute, baina oinarrizkoarauak ez dituzte errespetatzen.

«Mugak sortzen duententsio horrek guztiakerakartzen nau»

Asier Gogortza b Argazkilaria eta artista

Larhungo Kaiola ostatuak zabaldu berri duen Kabia kultur espazioanzintzilikatu ditu Asier Gogortza artistak ‘Muga’ proiektuko bereargazkiak. Uda osoan izanen dute bisitariek lanok ikusteko aukera.

IDOIA ZABALETA / FOKU

NAFARROAKO HITZAOSTIRALA, 2018ko uztailaren 27a

Zuzendaria: Edurne Elizondo. Argitaratzailea: Nafarroako Berriak elkartea.

Mundiñu 9, Arbizu 31839 Nafarroa. Lege gordailua: SS-1517-2010

www.nafarroa.hitza.eus bnafarroa@hitza.eus

«Gure herriaren ezaugarrinagusia da muga ondoandagoela, eta egoera horrietekina ateratzen jakin duela»